สนทรศาสตร 419 317

เกณฑObjective

Subjec tive

บทท 3 เกณฑการตดสนทาง

สนทรยภาพ

(Aesthetic Judgment)

ทมา http://t3.gstatic.com/images

ความน า

ตรงนจะไดกลาวถงเกณฑการตดสน

ทางสนทรยภาพหรอเกณฑการตดสนความงาม ซงมแนวคดทฤษฎใหพจารณาทหลากหลาย ซง

จะประมวลมาใหเหนภาพกวางๆ โดยเรมจากค านยามงายๆ ดงน

“สนทรภาพ” (Aesthetic) หมายถง ความซาบซงในคณคาของสงทงาม ไพเราะ หรอรนรมย ไมวา

จะเปนธรรมชาต หรอศลปะ (พจนานกรมศพทศลปะ : 2530 ; 6) ซงความรสกซาบซงในคณคาดงกลาวน

ยอมจะเจรญเตบโตไดโดยประสบการณ หรอการศกษา อบรม ฝกฝน จนเปนอปนสยเกดขนเปนรสนยม

taste) ขนตามตวบคคล “สทรยภาพ” เปนความรสกทบรสทธ ทเกดขนในหวงเวลาหนง ลกษณะของอารมณ

หรอความรสกนนคอ พอใจ ( interested) ไมพอใจ ( disinterested) เพลดเพลนใจ ( pleasure) ทกขใจ

(unpleasure) กนใจ (empathy) อารมณ หรอ ความรสกดงกลาวนจะพาใหเกดอาการลมตว ( attention span)

และเผลอใจ (psychical distance) อารมณความรสกเหลานเกดจากการสมผสกบอารมณ( objects)หรอวตถใด

วตถหนงทมลกษณะสวย(beautiful) ตดตาตดใจ(picturesque)และเลอเลศ(sublime)

การตดสนทางสนทรยภาพ หมายถงการคดหรอชใหเหนวาวตถใดวตถหนงมลกษณะสวย ตดตาตด

ใจและเลอเลศ หรอหมายถง การทเราใชจตแสดงปฏกรยาตอสภาพการณในสงแวดลอม หรอการทจต

ประเมนคาวตถทมคณคา ทเราใหเกดความรสกภายในจตใจ แมวาความงามจะขนอยกบจต แตกไมไดขนอย

กบการเลอกตามใจชอบ หากแตตองขนอยกบคณคาทมอยในวตถนน ๆ ดวย

ณ

สนทรศาสตร 419 317

แนวคดทฤษฎเกยวเกณฑการตดสนความงาม เปนหลกในการพจารณาตดสนวาความงามปรากฏอยทไหน แนวคดเหลานสามารถอธบายต าแหนงของความงามได ซงมทฤษฎทใชในการศกษาสนทรยศาสตรทส าคญดงน

เกณฑการตดสนสนทรยภาพ (ความงาม) ทฤษฎกลมแรก ทอธบายวาการตดสนทางสนทรยภาพเกดขนไดประกอบดวย 3 ทฤษฎ ดงน(พจนานกรมศพทปรชญา:2540;3)

1) ทฤษฎอารมณนยม (emotionalism) อธบายวา ขอตดสนเชงสนทรยภาพ มาจากทเกบกดไวในจต ใตส านก เชนความตองการทางเพศ การดนรนเพอความอยรอด การดนรนเพอความเปนใหญ

2) ทฤษฎเหตผลนยม (rationalism) อธบายวา ขอตดสนเชงสนทรยภาพ มาจากการเหนความ กลมกลนไมรสกขดแยงในใจ

3) ทฤษฎสรางสรรค (creativism) ขอตดสนเชงสนทรยภาพมาจากความสามารถสรรคของมนษย เชน นกอตถภาวนยม ( existentialist) อธบายวาขอตดสนดงกลาวเกดจากความสามารถชนะสภาวะเดมของตน กลมอารมณนยม ถอวาอารมณและความรสกของตนเปนทเกดความสนทรยภาพ โดยไมตองการ

เหตผลใดๆ มารองรบ สวนกลมเหตผลนยม มแนวความคดทอยบนฐานของความเปนเหตเปนผล การจะ

ตดสนสงใดวามสนทรยภาพหรอไมนน จะตองมเหตผลรองรบ อธบายไดดวยหลกการ สวนกลมสรางสรรค

ถอวาสนทรยภาพเกดจากการสรรสรางของมนษย งานศลปะใดทมแนวคดใหมถอวามสนทรยภาพในตวของ

มนเอง

ทฤษฎกลมท 2 ทใชพจารณาเปนเกณฑในการตดสนสนทรยภาพคอเกณฑการรบรความงามของ

มนษย โดยศกษาถงจดก าเนดความงาม ความไพเราะ ซาบซงในงานศลปะและความงามทงหลายทเรยกวา

ต าแหนงความงาม (locus of beauty) ซงประกอบดวยแนวคด 4 ทฤษฎดงน(สเชาวน พลอยชม;2545;19-28)

1) ความงามเปนคณสมบตของวตถ (Beauty as the Quality of an Object) ทฤษฎนยดถอโดย

กลมสจนยมทวา ความงามเปนคณสมบตของวตถ มนษยรบรคาความงามไดเพราะในสงตาง ๆ มความงาม

อยในตวเองเนองจากความงามเปนคณสมบตของวตถ ความงามจงเปนสงทมอยในเนอวตถ และเปนสงทม

ตดมากบวตถนนตงแตแรกเรม เปนกลมทเชอวา มหลกเกณฑทตายตวทจะใชตดสนสนทรยภาพได เรยก

เกณฑตดสนนวา “ปรนยนยม ” (Objectivism) เปนกลมทเชอวา มเกณฑมาตรฐานตายตวแนนอนในทาง

ศลปะ ซงสามารถน าไปตดสนผลงานไดในทกสมย เกณฑมาตรฐานนไมมการเปลยนแปลงและไมขนอยกบ

สนทรศาสตร 419 317

ความรสกใครหรอศลปนคนไหน และยงมวามเชออกวา สนทรยธาตมอยจรง แมวาเราจะเขาถงมนไมไดก

ตาม แตมนกมอยจรง กลมนใหความส าคญกบวตถไมเนนบคคลผชมความงาม

นกปรชญาทส าคญของกลมน เชน ซ.เอม.โจด จอหน แลรด คานต กลมทถอวาความงามเปนวตถ

วสยไดใหเหตผลบางประการเปนการสนบสนนทรรศนะของพวกตนดงน

1.1) ความงามของวตถเกดจากสและทรวดทรงของวตถเอง 1.2) ความงามนนเปนสงทเราไมอาจอธบายไดโดยไมตองมวตถหรอตวกลาง 1.3) เรารเรองความงามไดโดยอาศยเพทนาการทางสนทรยะ เชนเดยวกนกบเรารขอเทจจรงไดโดย

อาศยความประจกษทางประสาทสมผส

2) ความงามคอความรสกเพลดเพลน (Beauty as the Feeling of Pleasure) ทศนะนตรงกนขาม

กบกลมทถอวาความงามคอคณลกษณะของวตถ เนองจากเชอถอวาความงามคอความรสกเพลดเพลนใจ ท

คนเราสามารถรบรคาความงามไดเพราะจตของเราคดและรสกไปเอง เพราะมนษย เปนผก าหนดทกสงทก

อยางเปนคณสมบตของ จต แมกระทงคณคาความงาม โดยเหนวาความงาม เปนเรองของความรสกทเกดขน

ภายในจตใจของแตละคน ความรสกวางามขนอยกบ อารมณ ในขณะนน และเพราะเหตนนจงถอวา บคคล

เหลานนทเปนแหลงของคณคาทางสนทรยะหรอแหลงของความงาม ทรรศนะนบางทกเรยกกนวา Interest

of Value (คณคาอยทความสนใจ) และสามารถจดเปนพวกอตนยนยม( subjectivist) เพราะตามทฤษฎนถอวา

คณคากบความสนใจของบคคลทมตอวตถนนเปนอนเดยวกน โดยไมค านงวา วตถนนมคณสมบตอยางไร

แนวคดตามทฤษฎนถอวา การทเราจะมองเหนคณคาของความงามในสงใด จตจะเปนตวก าหนดความงาม

เปนกลมทเชอวา ความร ความจรงและความดงามทงหลายลวนเปนสงทไมมความจรงในตวเอง หากแตเปน

เพยงสงทมนษยสรางขนมาเทานน ดงนน กฎเกณฑในทางความร ความจรงและความดงามนจงไมมอยจรง

มนษยเทานนทมอยจรงและจะเปนตวตดสน พรอมทงเปนผก าหนดกฎเกณฑตาง ๆ ขนมา มนษยแตละคน

ตางมมาตรวดความจรงตางกนออกไปโดยไมขนอยกบใครหรอสงใด นกปรชญาในกลมนคอ กลมโซฟสต (

Sophist ) เพลโต ฮม (David Hume : 1711 - 1776) ฮอบส ( Hobbes ) และออรเตกา ( Ortega ) ยอรจ สน

ตายนะ และ อาร.บ.เปอรร ตอลสตอย ( Leo Tolstoi : 1828-1910) โกรเช (Benettio Groce : 1866 : 1952)

รชารดส (Ivor Armstrong Richards : 1893-1979)

กลมความงาม คอความรสกเพลดเพลนถอวาความงาม ไมมมาตรฐาน ทก าหนดได แตเกดจาก

ความรสกของแตละบคคล ทมความแตกตางกน จากสภาพตาง ๆ เชน

สนทรศาสตร 419 317

- ความรพนฐานการรบรความงามแตละบคคล

- ความเชอกบความรสกของแตละกลมคน

- พนฐานการศกษา/วย/ประสบการณ

- สภาพแวดลอมในขณะนนทงสภาพแวดลอมภายนอกและสภาพแวดลอมภายใน - ฯลฯ

3) ความงามเปนภาวะสมพทธ (Beauty as Relation) หลกเกณฑในการตดสนสนทรยภาพนน เปลยนแปลงไปตามสภาวะแวดลอม เรยกเกณฑตดสนนวา สมพทธนยม ( relativism ) กลมนเหนวาการรบรคาความงามนนมใชอยางใดอยางหนง แตเปนสภาวะทสมพนธกนระหวางมนษยกบวตถ การรบรคาความงามเกดขนไดเพราะเปนสภาวะทเหมาะสมระหวางวตถกบจต และการรบรทสมบรณ ตองประกอบ ไปดวยวตถทมความงาม ความเดนชด และผรบรตองมอารมณและความรสกทด พรอมทจะรบรสคณคาแหงความงามดวย ทศนะนถอวาความงามมใชเปนอตนย ( subjective)โดยสวนเดยว และกมใชเปนปรนย (objective)อยางสนเชงดวย แตเปนภาวะสมพทธระหวางบคคลกบวตถ (subject and object)

เปนกลมทมความเชอวา กฎเกณฑตดสนทางสนทรยภาพนนขนอยกบสภาวะแวดลอม วฒนธรรมของ

แตละทองถน หรอขนอยกบสภาพภมประเทศ ตลอดจนดน ฟา อากาศของแตละพนท ทศนะนยอมรบวา

ทงตวบคคล(ผดศลปะ)และวตถ(ศลปะ) ตางกมความส าคญดวยกนทงสองอยาง ในการตคณคาทางสนทรยะ

ในการตคณคาดงกลาว ตวบคคลกบวตถตางท าหนาทคนละอยางกน คอตวบคคลท าหนาทเปนผใหความ

สนใจ สวนตววตถกรรมท าหนาทเปนผถกสนใจ เกณฑตดสนทางสนทรยศาสตรจงเปลยนแปลงไปตาม

สงคมบาง ตามสภาพของภมอากาศ ภมประเทศนน ๆ บาง แลวแตสภาวะแวดลอมจะพาไป นนเอง นก

สนทรยศาสตรในกลมนทส าคญ ไดแก ซานตายานา ( Santayana 1863-1952 ) และแซมมวล อาเลกซนเดอร (

Samuel Alexander 1859-1938) เปนตน

4 ) ความงามเปนอบตการณใหม (Beauty as Emergent) ทฤษฎนองคประกอบหรอเงอนไขตางๆ

ทมสวนเกยวของกบกระบวนการประมวลหาคณคาทางสนทรยะ โดยมลกษณะส าคญดงตอไปน

1. จะตองมตวประกอบหรอวตถ ( fact of object) ซงมคณสมบตเฉพาะตว อนเปนสงทจะขาดเสย

มไดในการหาคณคาทางสนทรยะ

2. จะตองมตวบคคล(ผดศลปะ)ทมความรความสามารถพอทจะตคณคาหรอสนใจวตถ(ศลปะ)นน

3. จะตองมความสมพนธอยางใกลชดระหวางวตถกบบคล

4. จะตองมหลกเกณฑบางอยางส าหรบใหบคคลใชเปนมาตรฐานในการตคณคาทางสนทรยะของ

วตถ

สนทรศาสตร 419 317

5. ถาปรากฏวาวตถทตองการหาคณคานนเขาหลกเกณฑอนเปนมาตรฐานทยอมรบกนทวไปแลว

เรากตดสนไดวาวตถนนมคณคาทางสนทรยะ หรอมความงาม

จากค าอธบายกระบวนการหาคณคาดงกลาวมาขางตนน เรากพอสรปสาระส าคญไดวา

1. คณคาทางสนทรยะหรอความงามนน เปนผลทเกดจากกระบวนการหาคณคา มใชเปนสงทมอย

กอนทจะมกระบวนการดงกลาว

2. คณคาทางสนทรยะมใชสงเดยวกนกบสงทเรารบรซงมอยในขณะนน เพราะวตถนนมนกอยตาม

ธรรมชาตของมน

3. วตถยอมแตกตางจากคณคาฉนใด การตดสนทางกายภาพหรอทางขอเทจจรงกยอมจะแตกตาง

จากการตดสนทางคณคาฉนนน

4. คณคาทางสนทรยะหรอความงาม มใชเปนจตวสยหรอวตถวสยแตอยางใดอยางหนงโดยสนเชง

แตวาเปนทงสองอยาง

จะเหนไดวา เกณฑหลกทใชเปนมาตรฐานการพจารณาความงาม หรออารมณความรสกของมนษยท

ส าคญคอการใชตวเราเองในการมองหรอตดสนสงตางๆ และอกเกณฑหนงกคอการใหสงคมหรอคนหมมาก

เปนคนตดสนซงจากทฤษฎ 3 กลมแรกและ 4 กลมหลงทกลาวมานน กสามารรถสรปลงไดเปน 2 ทฤษฎคอ

เกณฑการตดสนเชงปรนย (objective judgement)และเกณฑการตดสนเชงอตนย (subjective judgement)

เกณฑการตดสนเชงปรนย ทรรศนะนจะอยตรงขามกบอตนยนยม กลาวคอสงนนๆ มคาในตนเอง

มอยจรงในตวเอง ไมขนอยทวาใครจะมาตคาใหงามหรอไมอยางไร กลมทสามารถจดเขาในเกณฑนกคอ

ความงามเปนคณสมบตของวตถ

เกณฑการตดสนเชงอตนย ( subjective judgement) ทศนะนถอวาสนทรยภาพหรอความงามเปน

อารมณความรสกของแตละบคคลกลมทสามารถจดเขาในเกณฑนกคอ กลมอารมณนยม กลมความงามคอ

ความรสกเพลดเพลน

สวนกลมกลมเหตผลนยม กลมสรางสรรค กลมความงามเปนภาวะสมพทธและ ความงามเปน

อบตการณใหมเปนทฤษฎกลางทใชแนวคดทเปนทงปรนยและอตนยมาผสมผสานกน เพอใหเกดเกณฑการ

ตดสนทางสนทรยภาพทดทสด เปนทยอมรบกนไดมากทสด จงนาจะอนโลมเขากบเกณฑทเปนปรนยได

สนทรศาสตร 419 317

ขอพจารณาเกณฑการตดสนความงามในทศนะของคานต

จากทฤษฎสนทรยศาสตรของคานต ซงมหวใจส าคญอยท

การตดสนทางรสนยม การตดสนทางรสนยมนนคออะไร การตดสน

ทางรสนยมนนเปนการตดสนทแตกตางจากการตดสนทวไปแมวาจะ ทมา http://t0.gstatic.com/images

ผานกลไกการรบรของจตเชนเดยวกนแตกลไกในแตละระดบขนนน

มรายละเอยดแตกตางออกไปจากรายละเอยดของการตดสนธรรมดาเพอใชในการตดสนความงามเทานนซง

เมอเปนเรองของความงามจตของเรากจะพจารณาผานกลไกนโดยอตโนมต เมอเราจะยอมรบวาสงใดสงหนง

มความงามการตดสนทางรสนยมจงมความส าคญอยางยง

ความหมายของการตดสนทางรสนยม คอ ยกตวอยางเชน เมอเรากลาววา “ดอกไมดอกนชางสวย

เหลอเกน” หรอ “บทกวทฉนแตงชางแสนไพเราะ ” ส าหรบคานตแลว การตดสนเชนนนเปนการตดสนทลม

ลกเสมอ ไมใชการกลาวอยางคลมเครอเนองจากเปนการวนจฉยอยบนวตถแหงประสบการณ (the object of

experience) ของผท าการตดสน เราอาจจะทกทกเอาเองวาสงนน “สวย” แตส าหรบคานตเทากบเรากลาววา

สงนนม “คณคาทางสนทรยะ ” ความงามส าหรบคานตแลวกเปรยบไดกบประเดนพนฐานทสดของปญหา

ทางจรยศาสตรทวาความดคออะไร ดงนนการกลาวออกมาวาสงใดสงหนงสวยงามจงมความเครงครดอยาง

ยงเมอมนอยในนยทหมายถงการกลาววาสงนนมคณคาทางสนทรยะ ส าหรบคานต “สนทรยะ ” หมายถง

“เรองทเกยวของกบความรสกหรอประสาทสมผส ” (มาจากรากศพทภาษากรก aisthesis) เพราะฉะนนจง

ไมใชการซ าความส าหรบคานตทจะกลาววา การตดสนทางรสนยมกคอการตดสนทางสนทรยะ คานต

หมายความวาการตดสนวาสงใดสงหนงสวยงามมพนฐานอยบนความรสกพงพอใจอนเปนเรองอตวสย

(Janaway, Cristopher, 2006., p.136) เมอมาถงจดนเราคงพอจะมองเหนถงปญหาทเกดขนแลววาเมออารมณ

พงพอใจนนเปนเชงอตวสยเปนเรองของบคคลใดบคคลหนงและเปนสงทเปนนามธรรมไมสามารถหยงวด

ไดอยางเปนระบบ โดยเฉพาะอยางยงหากเปนอยางทฮมกลาวเอาไววาความพงพอใจนนสมพนธไปตามวย

หรอความสนใจ หากเปนอยางนนแลวความงามกจะเปนเรองเชงอตวสยอยางสมบรณไมใชสงทเราสามารถ

เขาถงหรอมประสบการณรวมกนได ไมใชสงสากลแลวแตบคคลจะเหนวางามหรอไมกสดแลวแตบคคลนน

ความงามจะกลายเปนการสวมใสคณคาใหแกวตถ เปนเพยงการเชอมโยงทางความคดตามธรรมชาตของ

มนษยซงเปนสตวทคดใชเหตผลได ความงามกบวตถจงแยกกนเปนคนละสวน ประการแรกเปนนามธรรมท

สมผสไมไดประการหลงเปนโลกภายนอกทสมผสได เมอความงามเปนสงทสมผสไมไดหรอไมสามารถม

ประสบการณไดส าหรบฮมแลวมนจงเปนสงไรสาระ

สนทรศาสตร 419 317

คานต เองมองเหนถงปญหาหลกทจะตองไดรบการแกไขนเชนกน นนคอบคคลใดบคคลหนงจะ

สามารถตดสนไดอยางไรวาคนอน ๆ กควรจะมความรสกพงพอใจในแบบเดยวกนกบเราเมอปะทะกบวตถ

ชนใดชนหนง เพราะส าหรบคานต แลวเมอความงามเปนสงทเปนสากลแลวนนหมายความวาทกคนจะรบร

ในความงามและเกดอารมณพงพอใจทางสนทรยะจากวตถแหงความงามนนเสมอ เมอบคคลใดบคคลหนง

ตดสนวตถชนหนงวามความงามนนหมายความวาเขาก าลงท าการตดสนโดยเปนตวแทนของมนษยชาตอย

ตรงจดนมงานหนกส าหรบคานต อยสองประการดวยกน ประการแรกคอท าใหเราเชอวาการตดสน

ทางรสนยม (หรอการตดสนความงาม) เปนสงทมอยจรงและมความจ าเปนในการแกปญหา จดนคานตแสดง

ใหปรากฏชดโดยคานตไดถกเรอง “ลกษณะพเศษ” ของการตดสนทางรสนยม และทคานตเขยนประเดนทวา

ไมมหลกเกณฑของรสนยมอนเปนอตวสย รสนยมเปนเรองสวนบคคลทไมสามารถอธบายโดยกฎเกณฑใด

ๆ ไดและไมสามารถสรางกฎใด ๆ ขนมาเพออธบายรสนยมไดเชนกนดงนนจงตองอาศยการตดสนเพยง

เทานน ในสวนทเหลอนนกลาวถงภาระหนกประการทสอง คอ แสดงใหเหนหนทางแกปญหาเรองการ

ตดสนทางรสนยม ทางออกนนเกยวพนกบความคดทวาจตของมนษยทกคนนนโดยปกตมการท างานใน

วถทางเดยวกน ซงคานตไดแสดงใหเหนโดยยอเพอใหเปนทเขาใจไดงายในรปของทวางและเวลา ( Space

and Time) และ Categories หรอวภาคทงสบสองประการ ซง Categories ทงสบสองนคานตเชอวาเปน

โครงสรางและรปแบบเงอนไขการรบรของมนษย (Price, Joan A., 2000;234 - 236) ดงนน คานตจงม

ความหวงวาความเปนสากลในยามทเราตดสนวาสงใดงามสงใดไมงามนนสามารถจะสบคนไดอยบน

สมมตฐานของ “ธาตมนษยในมนษยทกคน ” (Janaway, Cristopher, Ibid;137) นนกคอธรรมชาตความเปน

มนษยทหากเปนมนษยดวยกนแลวกจะหนเงอนไขนไมพนนนเอง ซงใหสทธแกเราทจะคาดหวงไดวาทกคน

จะมความรสกอยางเดยวกนเมอมประสบการณตอวตถทเราหยบยนให

ในกรณความเปนสากลของการตดสนทางรสนยมนนคานตกลาววาการตดสนวาบางสงบางอยาง

สวยงาม “ไมตางอะไรกบ ” การบอกวาทกคนกควรจะไดรบความพงพอใจจากสงนนดวยเชนกน นน

หมายความวาการตดสนทางรสนยมนนเปนสากลดวยการทเมอเราท าการตดสนวาสงใดสงหนงสวยงามนน

เราท าการตดสนโดยการถอเอาตวเราเปนตวแทนใหกบคนอน ๆ ทยงไมมโอกาสไดพบกบวตถแหงความงาม

นน การตดสนทางรสนยมจงเปนการตดสนทเครงครดเพราะเราจะตองท าการตดสนดวยความแนใจวาความ

งามนนเปนความงามสากลททกคนจะตองไดรบความพงพอใจในแบบเดยวกน ดงนนคานตจงกลาววาไมม

ใครทคดจะกลาววา “สงนนสวยงามส าหรบขาพเจา ” (Janaway Cristopher, Ibid;137) คอในลกษณะการใช

สนทรศาสตร 419 317

ค าพดทวไปทพดกนกจะเปนเพยงแตการกลาววาสงนนสวย แตจะไมอยในรปของการยนยนทวา “มนสวย

ส าหรบขาพเจา (คนเดยว)”

…to say “This object is beautiful for me” is laughable, while it makes perfect sense to say “It is

pleasant to me”…not only as regards the taste of the tongue, the plate, and the throat, but for whatever is

pleasant to anyone’s eyes and ears. (Kant, 1951 cited in Gaut Berys and Lopes Dominic Mclver, 2005;58)

ดงนน จะเหนไดวาการตดสนในลกษณะนเปนสากลในกรณทสามารถเปรยบเทยบไดกบการตดสน

ในรปแบบปกตทสวมใสคณสมบตเชงวตถวสยใหแกวตถ เชน นนคอดอกไม นนคอตนไม นนคอมนษย

ฯลฯ เปนการน าเอาความคดรวบยอดทเราไดจากวตถมาตกลงรวมกน แตคานตกลาววาเรายงไมสามารถสราง

ขอวนจฉยทเราสามารถคาดหวงไดจากการตดสนในรปแบบปกต ในการจะกลาววาดอกไมดอกใดดอกหนง

สวยนน มนไมใชการสวมใสคณสมบตเชงวตถวสยใหแกตวดอกไม (รปทรงทเรารบรผานทวางและเวลาและ

คณลกษณะทผานวภาคทงสบสองประการท าใหเรามความรอนเปนสากลในดอกไมดอกนน เชน มสอยางน

มกลนอยางน มหนามแหลม มพษ ฯลฯ แลวเรากก าหนดเปนดอกไมประเภทนน ๆ ขนมา) เพราะอารมณพง

พอใจจากความงามนนเปนเรองของความรสกซงไมสามารถอธบายไดดวยเหตผลหรอความคดรวบยอด เรา

ไมสามารถตกลงรวมกนไดวาดวยคณลกษณะอยางนดอกไมดอกนจงมความงามเปนคณสมบตอกประการ

หนงแตแมเราจะไมสามารถอธบายไดกยงคงน ากลบไปสค าถามของฮมไดอยนนเองวาเราจะสามารถพสจน

ไดอยางไรวาอารมณความรสกพงพอใจจากความงามนนจะไมใชสงทเราสรางขนมาเอง เปนคณคาทเราสราง

ขนและสวมใสใหกบวตถ คานตไดแกปญหานโดยขออางทวาการรบรวตถภายนอกนน ไมเพยงแตจตเทานน

ทตรงกบวตถภายนอก แตวตถภายนอกเองกตองตรงกบจตดวย (Price, Joan A., 2000; 236) นนหมายความวา

การทเราเกดการตดสนขนมาในจตวาดอกไมนนสวยไมไดขนอยแตกบจตของเราเพยงฝายเดยวเทานน แต

ดอกไม “ดอกนน” เองกม “คณสมบตความสวย ” ทตรงกบการรบรคณภาพความสวยของจตของเราอกดวย

และคณสมบตของจตขอนมนษยทกคนนนมเหมอนกนทกคนไมมการยกเวน (Kant, Immanuel, 1790,

Bernard, J. H., translated:1951;123) หากจะเปรยบเทยบกบอวยวะกคลายกบตอมพเศษตอมหนงในโพรง

จมกทมเอาไวรบฟโรโมน ทรางกายของมนษยเราผลตออกมาเพอดงดดมนษยเพศตรงขามเพอการสบ

เผาพนธโดยเฉพาะ ซงอวยวะทเอาไวรบรคณภาพใดคณภาพหนงโดยเฉพาะนมอยในตวมนษยทกคนไมม

การยกเวน แตความงามไมไดมในดอกไมทกดอกหรออาจจะมเราไมสามารถรไดจนกวาเราจะไดเขาไปม

ประสบการณความงามกบดอกไมดอกนนเทานนเพราะความงามมพนฐานอยบนอารมณพงพอใจซงจะ

เกดขนเมอปะทะกบวตถแหงประสบการณคานตจงกลาววาศลปะเปน “Comunicable Pleasure”

สนทรศาสตร 419 317

แตเมอขนชอวาอารมณพงพอใจนนยอมเปนสงทเปนอตวสยซงมเงอนไขสวนบคคลเขามาเกยวของ

แตคานตกลาววาในกรณทเราท าการตดสนคณคา เราอาจจะตองเตรยมตวเองใหถอยออกจากขอความทเรา

คนเคย เชน “มนใชไดส าหรบขาพเจา ” “มนนาสนใจส าหรบขาพเจา ” หรออะไรท านองนน เพราะวาทงหมด

นนดเปนการตดสนทางสนทรยะอยางนนหรอ? คานตใหเหตผลทถกตองไววาอยางนอยทสดเวลาทเราท าการ

ตดสนกคอการทเราเตรยมทจะอางสทธแทนผอนดวยเชนกน เพราะเปนทเขาใจรวมกนแลววา มนษยทกคนม

กลไกการรบรของจตเหมอนกน ดงนนเมอเราเกดความรสกตอสงใดสงหนงขนมาวาสงนนสวยนนแสดงวา

เราก าลงอางสทธแทนมนษยคนอนทกคนแลววาสงนนสวย “ส าหรบมนษย” การตดสนแบบทคานตกลาวมา

นจะผดทนทถาพวกเขาเหลานนไมพบวาวตถนนสวย แลวถาหากวาเกดเหตการณเชนนนขนมา คานตกลาว

วามนอาจจะไมใชเรองของการตดสนทางรสนยมกไดแตอาจจะเปนเรองทเรามความเหนทไมตรงกนไมใช

การตดสนไมตรงกนซงสามารถท าใหเรากลายเปนฝายผดทงค หากมคนหนงกลาววา “มนใชไดส าหรบ

ขาพเจา” ขณะทอกคนหนงกลาววา “มนใชไมไดส าหรบขาพเจา” มนไมใชเรองการตดสนทางรสนยมแตเปน

เรองการมความเหนไมตรงกน ประเดนของคานตตรงนชแนะใหเราคดวาการตดสนทางสนทรยะไมใชการ

ตดสนประเภทนทมเรองของเงอนไขเขามาเกยวของ ปญหาทเหลอซงคานตพดเกยวของกบการตดสนทาง

รสนยมอยทการมความเหนไมตรงกนนนเกดขนได

แลวการมความเหนไมตรงกนนนเกดขนไดอยางไร?

หากเราสามารถคดไดวา “X นนสวย” เปนการสวมใสคณคาใหแกตว X หากเปนเชนนนกจะเปนการ

งายทจะเขาใจวาการมความเหนไมตรงกนทางสนทรยะนนสามารถเปนไปไดอยางไรเนองจากหากเปน

เชนนนนนหมายความวาตวเราเปนผก าหนดคณลกษณะความงามขนมาเองตามคตของเรา ดงนนหากคตของ

แตละคนไมตรงกนกจะเกดความเหนไมตรงกนขนมาไดเปนเรองปกต แตส าหรบคานตแลวการตดสนทาง

รสนยมคอ “X สวย” จะเปนจรงถาตว X มคณสมบตตรงกบความสวย จะไมเปนจรงถาหากไมเปนไปตาม

เงอนไขนน ขณะนทางเลอกของคานตตอกรณนคอสงทเขากลาววา “สงใดจะสวยในกรณทคณคาในตววตถ

นนอยในนยทสมพนธกบวถทางทเรารบรวตถนนเทานน ” (Janaway, Cristopher, Ibid;138) ซงนน

หมายความวาเมอเรากลาววาสงใดสงหนงสวยนนมใชการสวมใสคณคาใหแกตววตถหากแตวตถนนมความ

สวยเปนคณสมบตอยโดยตวของมนเองอยแลว เราคงยงไมลมวาคานตแบงโลกออกเปนสองแบบ คอสงใน

ตวเองและปรากฏการณ ซงสงในตวเองนนเปนความจรงแทเหนอระดบประสบการณของมนษยท าใหมนษย

ไมสามารถรบรได จะรบรไดกเพยงแตสงทผานกลไกการรบรคอพนทวางและเวลากบวภาคทงสบสอง

ประการมาแลวเทานน เราจงรบรวตถในแบบทสอดคลองกบวถการรบรของเรา เพราะฉะนนในเรองของ

สนทรศาสตร 419 317

ความงามเองกเชนกน ความงามนนกเปนปรากฏการณทวตถนนเปดเผยตอเราในวถทางทเราสามารถม

ประสบการณความงามไดเชนเดยวกน จดนเปนการยนยนวาเมอเราท าการตดสนวาวตถใดวตถหนงงามนน

ไมใชการสวมใสคณคาใหแกตววตถหรอไมใชการทกทกเอาเองตามความพอใจของบคคลใดบคคลหนงแต

เปนเพยงการรบรวตถตามวถทางทมนเปน

อยางไรกตาม ปญหาคอเรามหนทางเดยวทจะสบคนระหวางตววตถทถกรบรกบความพงพอใจจาก

การเกดความรสกพงพอใจขนมาเทานน (Janaway Cristopher, Ibid;138) หากน าเอาประเดนของฮมกลบมา

กลาวอกครง วาท าไมการตดสนทางรสนยมจงไมถกพบอยบนความคดรวบยอดทงหลาย วตถท าใหขาพเจา

เกดความพงพอใจ แตไมใชเพราะขาพเจาสามารถจ าแนกมนภายใตการสรางความคดรวบยอดขนมาในใจ

เดดขาด ทงไมใชเพราะมนตรงกบรายละเอยดหรอเปาหมายบางอยางดวย ดอกไมสามารถท าใหขาพเจาพอใจ

เพราะมนใหความรสกภายใตค าอธบายดวยความคดรวบยอดบางอยาง (เปนดอกทวลป , เตบโตไดดในทรม ,

กนได, ทนตอทากหรอศตรพช ) อยางนนหรอ แตในกรณของการตดสนทางรสนยมไมมความคดแบบนน

ทวาจะมคณคากตอเมอขาพเจาชอบมนแลวกตดสนวามนสวย (Janaway Cristopher, Ibid.;138) เนองจากการ

ตดสนทางรสนยมนนเปนการตดสนทไมมเงอนไข (Gaut Berys and Lopes Dominic Mclver, 2005.;57)

สามารถสรปความแตกตางจากการตดสนทว ๆ ไปดงน คอ

แตกตางในแงความสมพนธ ( Relation) ความงามเปนสงขนอยกบความพงพอใจทปราศจากความ

ตองการหรอผลประโยชน (a satisfaction independent of desire or interest)

แตกตางในแงปรมาณ ( Quantity) การพดถงสงทงามเปนเรองทยอมรบกนอยางเปนสากลทงทไม

สามารถอธบายดวยหลกเหตผล (universal acception but unsupportable by reasons)

แตกตางในแงคณภาพ ( Quality) ความพงพอใจทางสนทรยะเกดจากอารมณ ( object) ทมความมง

หมายในรปแบบ แตโดยขอเทจจรงอารมณนนมไดมเปาหมายหรอหนาทใด ๆ ( purposiveness without

purpose)

แตกตางในแงอญรป ( Modality) การตดสนความงามดเหมอนตองมสงอางองทจ าเปน ( necessary

reference) ถงความพงพอใจทางสนทรย ทงทโดยขอเทจจรงสงทสรางความพงพอใจแกเราไมเหมอนกบสง

ใดเลย (M.C. Beardeley อางถงใน เมนรตน นวะบศย, 2536; 32)

สนทรศาสตร 419 317

ประเดนใหญตอไปของคานตคอการตดสนทางรสนยมไมสามารถอยบนพนฐานของการตดสนของ

บคคลอนได ในการท าการตดสนทางรสนยม ขาพเจาไมไดรายงานวาทกคนพบวตถทนาพอใจถงจะไมมใคร

สกคนตดสนวามนสวย หากมนท าใหขาพเจาเกดความพอใจหลงจากนนขาพเจาจะตดสนวามนสวยโดยเปน

ตวแทนของทกคน ดวยวธแสดงนยวาคนอน ๆ ไดพลาดบางอยางทขาพเจาไดพบในวตถนน คานต

ยกตวอยางกวหนมเพออธบายจดน กวหนมถกตองในการไมแกไขผลงานของเขา หากเขายงคงรสกพอใจใน

สงทอยบนพนฐานการตดสนทางรสนยมของเขา แตเขากถกทจะเปลยนใจไดเมอเตบโตขน แตการ

เปลยนแปลงการตดสนนนจะไมเกดขนเพราะการชน าจากบคคลอนหรอสงใด ๆ ทงสนตองอาศยการฝกฝน

และพฒนารสนยมโดยตวของผตดสนเองแตเพยงเทานน เพราะรสนยมนนอยบนอารมณพงพอใจอนเปน

เรองอตวสย

ในกรณของผลงานศลปะคานต ระบวาการตดสนอนเปนวตถวสยนนมผลงานศลปะคลาสสคอน

ยงใหญเปนแมแบบส าหรบการตดสนอย จงมกฎของการรบรประเภทหนงส าหรบการอธบายวาสวยอยบน

เกณฑซงเราอาจน าไปใชกบวตถชนใหมได ความหมายของคานต คอการน าเอาตวอยางของกระบวนการ

สรางสรรคผลงานเหลานนมาใชไมใชการยดเปนแมแบบแลวเลยนแบบ ตวอยางเหลานนมความจ าเปนทม

ความเปนสวนหนงของความเจรญกาวหนาและสบเนองในผลตผลทางวฒนธรรมของเรา แตศกยภาพในการ

ท าการตดสนทางรสนยมยงคงเปนของปจเจกบคคลแตละคนไมไดถกบงคบโดยกฎเกณฑทไดจากผลงานใน

อดต

สรป คอเราไมสามารถท าการพสจนการตดสนทางรสนยมเพราะวามนไมไดอยบนพนฐานของ

แนวความคดหรอกฎใด ๆ แตอยบนความรสกพงพอใจอนเปนเรองสวนบคคล แตการตดสนกไมไดเปน

เพยงอตวสยเพราะวามนอางถงสงททกคนตองยอมรบรวมกน จงเปนสงทคานต เรยกวา “Subjective

Universality”

คานต ไดอธบายเชอมโยงใหเหนถงขอผดพลาดของแนวความคดแบบประจกษนยมและเหตผลนยม

วาหากเราเชอตามทฤษฎอยางใดอยางหนงการตดสนทางรสนยมกจะไมสามารถเกดขนได และทงสอง

แนวคดนนอยางใดอยางหนงกไมสามารถน ามาพสจนการตดสนทางรสนยมได และความงามกจะเปนสงท

อยในรปแบบสมพทธนยมคอเชอตามแตจะสอดคลองกบพนฐานของตนเองอยางไร

ขออางทคดคานกลมประจกษนยมอยตรงจดทคานต ยอมรบวาเราควรหยดทจะท าการทดสอบการ

ตดสนของเราซ าแลวซ าเลาเอาไวกอนหากผคนเปนจ านวนมากท าการตดสนซงเปนไปในทางตรงกนขาม ก

สนทรศาสตร 419 317

คอเราควรมเหตผลทางสงคมเพอยอมรบกบค าตดสนหมมาก แตทงหมดนกไมใชการสรปการตดสนของเรา

เองหรอเรมตนส ารวจการตดสนทตรงขามกบเราของบคคลอน ๆ เพอทจะตดสนวาเราเปนฝายผด หากการ

ตดสนของเราเปนสนทรยะอยางแทจรงแลว (นนคอ อยบนพนฐานของความรสก ) ดงนน มแตเพยงความ

เปลยนแปลงในความรสกของเราเองเทานนทจะท าใหเราเปลยนแปลงการตดสนของเรา

สวนขออางทคดคานกลมเหตผลนยมนนคานตตองตอสกบความคดรวมสมยซงเปนกฎส าหรบ

ผลงานศลปะทประสบความส าเรจวาผลงานศลปะทกชนจะตองอยบนความเจบปวดของความผดหวงและ

ไดรบการรบรองวาถกตองตามหลกสนทรยะอนใดอนหนง ค าวจารณถกสรางขนมาเปนกฎ และดจะน าเอา

เรองความรกอนประสบการณคอความงามตองถกตองตามหลกเหตผลหรอเปนเรองทสามารถอธบายไดดวย

เหตผลมาใชกบผลงานอะไรกตามทออกมาแตเปนธรรมดาทการตดสนทางรสนยมจะไมอยบนพนฐานของ

กฎทถกสรางขนมาดวยเหตผลหรอตนต าหรบทไดรบการอธบายดวยเหตผลแลววางามเหมาะสมทจะตงขน

เปนบรรทดฐานทางความงามได แตเปนการตดสนฉบพลนอยบนความรสกพงพอใจทเกดขนเมอปะทะกบ

วตถนน ๆ เทานน

ลกษณะส าคญทการตดสนทางรสนยมแสดงใหปรากฏแกเราอกประการหนงกคอการตดสนทาง

รสนยมนนเปนการตดสนแบบเฉพาะหนวยไมใชการตดสนโดยรวมทงหมด จะมใครตดสนทางรสนยมได

อยางไรวาดอกทวลปทกดอกนนสวย อยางนอยทสดกคอเปนการยากทใครสกคนหนงจะสามารถม

ประสบการณพบเหนดอกทวลปไดเปนจ านวนครบทกดอกทมอย เราสามารถตดสนไดวาดอกทวลปทกดอก

เปนดอกไมเพราะเปนการตดสนโดยประสบการณธรรมดาทไดเปนความคดรวบยอดทจดหมวดหมใหแก

วตถกลมใดกลมหนง อยางทคานตกลาววาเปนการท านายสงตาง ๆ ทมประเภทอนแนนอนแลว คานตยง

อนญาตดวยวาการตดสนทวไปนนสามารถท าไดทจะตดสนวา “ดอกทวลปทกดอกสวย ” อาจอยในรป

ประโยคเชน ดอกทวลปเปนดอกไมทมความสวยงาม แตมนตองไมใชการตดสนทางรสนยม

คานตกลาวตอไปวามนไมมหลกวตถวสยทางรสนยมทจะน ามาหาความสมเหตสมผลขออางความ

เปนสากลซงการตดสนความงามสรางขน แมเราจะกลาววาความงามเปนสากล ดงนนเมอเราพบวาวตถใดม

ความงามมนษยทกคนกจะตองพบความงามในวตถนนเชนเดยวกนแตเรากไมสามารถหากฎใด ๆ มาพสจน

ความงามไดเนองจากความงามไมใชเรองของความคดแตเปนเรองของความรสก ไมใชการสรปยอยภายใต

ความคดรวบยอดเพอท าการตดสนเชงประจกษในการตดสนวาวตถนนสวย และเราจงไมสามารถสรางขอ

พสจนเพอเกลยกลอมใครสกคนวาวตถทพวกเขาก าลงมประสบการณอยนนกอใหเกดความพงพอใจ และ

สนทรศาสตร 419 317

หากดทแนวความคดทางจรยศาสตรของคานตทวาเราจะไมน าเอาบคคลอนมาใชเพอใหเปาหมายของเรา

บรรล เราตองมองบคคลอนวาเปนสงมชวตทมเปาหมายในตวเองเชนเดยวกนกบเรา ในแงของ

สนทรยศาสตรเองกมความสอดคลองกน แมวาเมอเราเกดอารมณพงพอใจในวตถใดเรามกจะเกดความคด

อยากใหผอนเหนดวยกบความรสกนนของเราตามมาเสมอ แตเราจะไมพยายามหาวถทางเพอท าใหบคคลอน

นนเหนดวยกบเราเนองจากหากเราท าเชนนนกจะเปนการใชผอนเพอใหบรรลความตองการของเรา บคคล

อนเองกเปนมนษยซงสามารถเกดความรสกและตดสนทางรสนยมไดโดยตวของพวกเขาเองและโดย

ขอเทจจรงแลวเรากไมสามารถสรางเหตผลใด ๆ มากอใหเกดความรสกพงพอใจทางความงามขนในจตของ

บคคลอนไดนอกจากการสอสารกนระหวางบคคลและวตถนน ๆ โดยตรงเพยงเทานน

เอกสารอางอง

พจนานกรมศพทปรชญาฉบบราชบณฑตยสถาน.(2540).กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมศพทศลปะฉบบราชบณฑตยสถาน. (2530). กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน.

เมนรตน นวะบศย.(2536). ดรยสนทรย:การประเมนคณคาตามหลกทฤษฎสนทรยศาสตรของ

โซเปนฮาวเออร. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม.

สเชาว พลอยชม.( 2545). สนทรยศาสตร ปญหาและทฤษฎเกยวกบความงามและศลปะ . กรงเทพฯ :

มหามกฎราชวทยาลย.

เอกลกษณ มาลทพยวรรณและหอมหวล บวระภา.(2552).ศกษาวเคราะหแนวความคดเรองสนทรยศาสตร

ของอมมานเอล คานตทมอทธพลตองานจตรกรรมตะวนตกในยคโรแมนตค ,(การศษาอสระ).

ขอนแกน :มหาวทยาลยขอนแกน