ADL Đ B ĐLĐMLER VE SPOR - erdalzorba.com1].pdf · kardiovasküler sistem, koroner kan...
-
Upload
truongduong -
Category
Documents
-
view
225 -
download
3
Transcript of ADL Đ B ĐLĐMLER VE SPOR - erdalzorba.com1].pdf · kardiovasküler sistem, koroner kan...
1
ADLĐ BĐLĐMLER VE SPOR
FORENSIC SCIENCES AND SPORTS
Arş. Gör.Özlem ORHAN*
Prof. Dr. Erdal ZORBA*
Prof. Dr. Hamit HANCI**
Yard.Doç.Dr. Burcu EŞĐYOK**
Arş. Gör. Murat TAŞ*
Arş. Gör. Murat AKYÜZ*
ÖZET
Bu çalışmanın amacı, sporda adli bilimlerin önemini ve rolünü araştırmaktır.
Spor karşılaşmalarında meydana gelen yaralanma ve ani ölüm olaylarında, doping, şike
gibi konularda adli tıptan faydalanılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Spor, Adli Bilimler
ABSTRACT
The aim of this study, to research of role and importance of forensic sciences in
sports. During sports meetings forensic sciences to be used the subjects of injury,
sudden death, dope and cheeting etc.
Keywords: Sports, Forensic Sciences
*Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, ANKARA.
**Ankara Üniversitesi Adli Tıp Anabilim Dalı, ANKARA.
* Bu makale IV. KAPADOKYA Adli Bilimler Kongresi, I. Türkçe Konuşan Adli
Bilimciler Kongresi (29 Kasım- 2 Aralık 2007)’nde Serbest Bildiri olarak sunulmuştur.
2
GĐRĐŞ
Adli tıp, insan vücudunu ve insanla ilgili davranışların yarattığı sonuçları
hukukun yargı aşamasında doğru ve bilgilenmiş olarak değerlendirebilmesi için
bilirkişilik yapan bir bilimdir (1). Dışarıdan bakıldığında sadece otopsi yapılan ve adli
rapor verilen bir bilim dalı olarak görülen adli tıp, son yıllarda bir çok bilim dalıyla
ortaklaşa çalışmaktadır (2).
Spor, kişinin sağlık durumunu geliştiren ve gelişmiş sağlık durumunu devam
ettiren hareketler şeklinde ifade edilmektedir. Sporda yarışma amacının dışında, sağlığı
koruma düşüncesi de yer almakta ve insanlar bu düşünceyle spor yapmaya davet
edilmektedir. Bu davet özellikle gelişmiş ülkelerde yerini bulmakta ve geniş insan
kitleleri çok değişik sportif etkinliklerde bulunmaktadır (3). Bu da aynı zamanda
performans sporunu doğurmaktadır. Sporcuların performanslarındaki çok küçük bir
gelişim müsabaka sonucundaki sıralamada belirgin değişikliklere sebep olmaktadır. Bu
olgu, antrenman yöntemlerinin yanı sıra sporcu, antrenör ve bilim adamlarını
performans geliştirici yöntemler aramaya yönlendirmiştir. Sporcular geçmişten
günümüze kadar daima kendilerini rakiplerine göre avantajlı duruma getirecek her türlü
arayışa girmişlerdir (4). Spor sosyal, fizyolojik, psikolojik boyutları ile ele alındığında,
kazanma arzusu veya rakibine üstünlük kurma hırsı bazen istenmeyen hukuki boyutlar,
sakatlıklara hatta ölüme götürebilmektedir. Bunun en önemli göstergelerini, spordaki
ani ölümler, doping, şike, evrak sahtekarlıkları, şiddet gibi konular oluşturmaktadır. Bu
nedenle adli bilimlerle sporu birlikte irdelememiz gereken iki alan olarak düşünmek
gerekir. Aslında bilimsel çalışmalar çok yönlü disiplinler gerektiren çok boyutlu bilim
yumaklarıdır.
Ayrıca spor günümüzde ne yazık ki sağlık boyutundan çok ülkelerin veya
takımların birbiriyle rekabetleri şiddetin veya toplumsal olayların mihenk taşını
oluşturmaktadır. Bu yüzden kitle hareketlerinin dramatik yansımasını görmek
mümkündür. Bu örneklere baktığımızda tribün şiddetinin ölüm boyutuna nasıl
dönüştüğünü görebiliriz. Bunun yanında bilinçsiz kullanılan ilaçlar, antrenmanlar,
yaşam tarzı gibi faktörler bireysel ölümleri veya sakatlıkları beraberinde getirmektedir.
Spordaki ani ölümlerin sporun kendisinden kaynaklanmadığı bu gün net olarak
bilinmektedir. Temelinde yatan sebep bilinçsizliktir.
3
Bu çalışmada; katılımın giderek arttığı ve büyük bir sektör haline gelen spor
bilimlerin de adli bilimlerin önemini ve rolünü araştırmaktır.
SPORDA ANĐ ÖLÜMLERĐN SEBEPLERĐ
Düzenli fiziksel egzersizlerin insan sağlığına olumlu etkileri olduğu herkes
tarafından kabul edilmekle birlikte, bazen çok ciddi problemlerde çıkabilmekte ve
ölümlere neden olabilmektedir (3). Şüphesiz birçok sportif müsabaka da üstün
sporcularında kalp krizi sebebiyle öldüğü bir gerçektir. Bu tür ölümlerin hemen hemen
hepsinde bilinçsizce ve sağlığa zarar verecek yapıda spor anlayışı vardır (5).
Sportif aktivasyon sırasında meydana gelen aşırı zorlanmaya bağlı olarak
gelişen, kimi otoritelere göre 1 saat içinde, Dünya Sağlık Örgütüne göre ise 6 saat
içinde meydana gelen ölüm olaylarına ani ölüm adı verilmektedir (6).
Sporda ani ölümler genellikle dolaşım sistemindeki düzensizliklere bağlı olarak,
egzersiz esnasında veya hemen sonrasında ortaya çıkar (7,8,9). Fiziksel aktivite
sırasında kalp hızı, arter kan basıncı ve miyokard kasılabilirliği artar. Bunun sonucunda
miyokardın oksijen tüketimi de artmaktadır. Yapısal ve fonksiyonel olarak normal bir
kardiovasküler sistem, koroner kan akımını, dolayısıyla miyokarda oksijen sunumunu
artırarak bu duruma uyum sağlar. Ancak bu değişiklikleri tolere edemeyecek derecede
kardiovasküler problemi olan bireylerde egzersizle ilişkili semptomlar; hayatı tehdit
eden aritmiler ve ani ölüm ortaya çıkarmaktadır (10).
Tarihte sporla ilgili bilinen ilk ölüm olayı, bu günkü maraton koşularını başlatan
Yunanlı sporcu Pheidippides’in ölmesidir. Bu kişi M.Ö. 490 yılında Perslere karşı
alınan zafer haberini Atina’dan Maraton Bölgesi’ne koşarak ulaştırmış ve 35 km’lik
mesafe sonucunda ölmüştür (11).
1995 yılında bir yıl önce buz pateninde dünya şampiyonu olan bir sporcu kalp
krizi sonucu ölmüştür. Yine 1995 yılında Avrupa maratonunda genç bir sporcu kalp
krizi sonucu yaşamını yitirmiştir. 1984 yılında Amerika’da büyük isim yapmış ve
yaşam boyu sporun yaygınlaşmasına katkıda bulunmuş Jim Fix 52 yaşında bir koşu
esnasında kalp krizi geçirerek ölmüştür. Jim Fix’in ölüm sebebini spor yapmaya
bağlamak yanlıştır. Spor bilinçsiz yapıldığı zaman zararlıdır.
4
Jim Fix üzerinde araştırma yapan Özmeriç H. (1996), Amerika’ya mal olmuş bu
ünlü sporcu ve sağlıklı yaşam sporuna damga vurmuş kişinin ölüm sebebini şöyle
özetlemektedir:
• Jim Fix spora uzun süre ara verdikten sonra 40 yaşından itibaren 12 yıl boyunca
haftada 6 gün 16 km’ den fazla koşmaktaydı. Kalp krizi geçirmeden önce 20 km
ve 8 km yarışlarına katılmış, arkasından çok çekişmeli tenis maçı yapmıştır.
• Babası 43 yaşında iken kalp krizinden ölmesi nedeniyle kalp krizi riski yüksek
kişilerden biriydi.
• Beslenmesine çok dikkat etmediğinden otopsi sonucu kalbe giden damarlardan
üçünde; %99, %85 ve %70’lik tıkanma tespit edilmiştir.
• Çok stresli bir iş hayatı vardı.
• Kısa sürede 30 kilo almış ve kısa sürede bu kilosunu vermişti.
• 40 yaşına kadar günde 2 paket sigara içmişti.
• Đki kez boşanmış ve nafaka ödemektedir.
• Düzensiz bir hayat tarzı vardı.
• Hiç doktor kontrolünden geçmemişti. (özellikle 35 yaşından sonra en az 2 yılda
bir doktor kontrolünden geçilmelidir).
• Ölümüne sebep olan son koşuda, 6500-7000 m koştuktan sonra aniden
durmuştu. (Bilinen bir gerçek var ki; koşu anında, kalp atımının maksimale
ulaştığında, ani olarak duruşlar insan sağlığı açısından tehlikeler
doğurabilmektedir).
Bu özelliklere sahip bir kişinin kalp-damar sistemini bu kadar zorlaması, ölüme
davetiye çıkarmaktan başka bir şey değildir (5).
Sporda ani ölüm olayları sık değildir ve ani ölümün yılda yaklaşık 100.000
sporcuda 1 ile 4 arasında olduğu ve erkeklerde daha sık görüldüğü bildirilmektedir (10).
Ülkemizde 1980 ile 2006 tarihleri arasında spora bağlı 139 adet ani ölüm vakası
tespit edilmiştir (12).
SPORDA ANĐ ÖLÜMLER VE YASAL SORUMLULUK
Türk Ceza Hukuku’nda kanunun yasakladığı eylemler suç olarak kabul
edilmektedir. Bir olayda suç ve ceza sorumluluğu bulunup bulunmadığı, o olay içindeki
davranışın yasalarda suç olarak kabul edilip edilmemesine bağlıdır. Yani eylemin
5
yasalarda açıklanmış, anlatılmış olması lazımdır. Kişi eyleminden doğacak sonucu
tahmin edemezse bu eylem suç olarak kabul edilmez. Kusursuz suç olmaz.
Kusurluluğun kast ve taksir olarak iki türü vardır (13). Kasıtlı suçlarda kişi eyleminden
doğacak sonucu öngörerek, tahmin ederek ve bu sonucu isteyerek suçu işler
(13,14,15,16) Taksirli suçlarda kişi eyleminden doğacak sonucu tahmin etmekte, sonucu
istememekte ama gerekli önlemi de almamaktadır. Taksirli suçların cezaları kasıtlı
suçlara göre daha hafiftir (13,16,17,18).
Sporun kanunun açık veya örtülü iznine dayanması nedeniyle müsabakalar
esnasında meydana gelen yaralama ve ölüme sebebiyet olayları cezayı gerektirmez (13).
Ancak kanunun izni nedeniyle sorumluluğun oluşmayacağı esasını; spor faaliyetleri
sırasında oyuncular tarafından oyun kurallarına uygun hareket edilmesi şartıyla yapılan
hareketler hakkında kabul etmek gerekir (19,13,20).
Şahıs veya takım karşılaşmaları şeklinde yapılan ancak ne araç ne de amaç
olarak sporcuların birbirlerine karşı şiddet kullanmaları söz konusu olmayan sporlar;
futbol, voleybol, basketbol, su topu, tenis gibi sporlarda oyun kurallarına uyulmasına
rağmen yaralanma veya ölüm meydana gelirse olaya sebep olan sporcu sorumlu
tutulamayacak, ancak oyun kurallarına uyulmaması sonucu yaralanma, sakatlanma veya
ölüme sebebiyet verilmişse olaya sebep olan sporcu kastı veya taksiri dolayısıyla
sorumlu tutulacaktır (15).
DOPĐNG
Asırlar boyunca insanlık iş verimini artırarak başarıya ulaşmak ve zaferler
kazanmak için çaba harcamıştır (21,22). Tarihin çok eski dönemlerinden itibaren
insanlar fiziksel güç ve sportif performansı arttırdığına inanılan çeşitli maddeler
kullanmışlardır (22). 1960 Roma Olimpiyat Oyunlarında bisikletçi K. Jensen’in aşırı
amfetamin alımı ile ölmesi, büyük sansasyon yaratmış ve doping ciddi anlamda spora
yansımıştır (11).
Doping organizmaya yabancı bir ajanın veya fizyolojik maddelerin anormal
miktarda ve anormal bir yolla, bir sporcuya yarışma sırasında performansı yapay olarak
ve kural dışı bir şekilde artırmak amacıyla uygulanmasıdır (23,6).
Uluslar arası Olimpiyat Komitesi her yıl hangi maddelerin ve hangi yöntemlerin
doping kapsamına girdiğini bildiren doping listesi yayınlanmaktadır. Listede yer alan
6
yasaklı maddeleri kullanan ve yöntemleri uygulayan sporcular dopingli sayılarak ceza
almaktadırlar (23,6).
DOPĐNG VE YASAL SORUMLULUK
Yapılan analizler sonucunda sporcunun numunesinde yasak maddelere
rastlanırsa, sporcu doping kullanma suçunu işlemiş demektir, bunun sonucunda ulusal
ve uluslar arası spor kurallarına göre cezalandırılır.
Sporcu dopingli maddeyi bazen bilmeyerek alabilir. Örneğin bir rahatsızlığının
(soğuk algınlığı) tedavisi için aldığı bir ilaçta, yasak kapsamına giren maddeler de
bulunabilir. Aksi durumda ceza almaktan kurtulamaz.
Ülkemizde bu konu iki metinde düzenlenmiştir. Birincisi G.S.G.M. Amatör Spor
Dalları Ceza Yönetmeliği, ikincisi ise Futbol Federasyonu Disiplin Talimatıdır.
Uluslar arası federasyonlarca düzenlenen spor müsabakalarında doping yaptığı
belirlenen sporcular ile kendilerine doping maddesi verilmiş yarış hayvanlarına ceza
uygulanır. Ödül varsa geri alınır, müsabakalardan belirlenen sürelerde men cezası
verilir. Ancak daha önce doping ile cezalandırılmış sporcu tekrar doping suçu işlediği
takdirde, ömür boyu müsabaka ve faaliyetlerden men cezası verilir. Dopingli sporcunun
antrenörü, yarış hayvanının sahibi ve sorumlularının antrenörlük belgesi gibi belgeleri
iptal edilir (24).
SPOR VE ŞĐDDET
Günümüzde birçok spor türü, hayli kalabalık seyirci önünde icra edilmektedir.
Takım ya da kulüplerin taraftarlarının taşkınlıkları veya başka sebeplerle sahalarda
güvenlik sorununun çıkması her zaman ihtimal dahilindedir (24).
Sporda şiddet, spor kuralları dışında oluşan ve sporun yarışmacı amaçlarıyla
alakasız olan zarara sebep olan davranış olarak tanımlanabilir.
Şiddet, buz hokeyi, futbol, ve rugby gibi temas içeren takım sporlarında yaygın
olarak görülmektedir (25).
7
SPOR- ŞĐDDET VE YASAL SORUMLULUK
Sporla ilgili mevzuatta bu konuya ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır. Ancak bu
tür tedbirler yeterli olmadığından şiddet olaylarını önleme maksadıyla 5149 sayılı ‘Spor
Müsabakalarında Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun’ yapılmıştır.
Spor müsabakalarında seyircilerin neden olduğu şiddet olaylarında, öncelikle bu
şiddet olaylarını çıkaran kişilerin spor yaptırımı içinde cezalandırılması
öngörülmektedir. Bu tür olaylara, seyircisi ve hak mahrumiyeti cezası öngörülmektedir
ve sebep olan kulüp de cezalandırılmaktadır (24).
SONUÇ
Spor sosyal, fizyolojik, psikolojik boyutları ile ele alındığında, kazanma arzusu
veya rakibine üstünlük kurma hırsı bazen istenmeyen hukuki boyutlar, sakatlıklara hatta
ölüme götürebilmektedir. Bunun en önemli göstergelerini, spordaki ani ölümler, doping,
şike, evrak sahtekarlıkları, şiddet gibi konular oluşturmaktadır. Bu nedenle adli
bilimlerle sporu birlikte irdelememiz gereken iki alan olarak düşünmemiz gerekir.
KAYNAKLAR
1. http://www.adlitip.org/yazilar/turkce/konular/adli_tip/adli_tip_nedir.htm
(12.11.2007)
2. http://www.adlibilimciler.org/belgeyonkr/1.htm (05.11.2007)
3. KALYON, T.A. Spor Hekimliği Sporcu Sağlığı ve Spor Sakatlıkları, GATA
Basımevi, Ankara, 1990.
4. WADLER, G., HAĐNLĐNE, B., Drugsand Athlete, F.A., Davis Company, Philadelphia,
1999.
5. ZORBA, E., Yaşam Boyu Spor, Marmara Đletişim Basın Yayın, Đstanbul, 2004.
6. ERGEN, E., Spor Fizyolojisi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, no:584, Eskişehir,
1993.
7. CHAO, T.C., Death in Sport and Recration, Ann Acad Med Singapore, 12(3),
400-4, 1983.
8. KOESTER, M.C., A Riview Of Sudden Cadiac Đn Young Athletes And
Strategeles Preparticipation Cardiavasculer Screening, J Athl Train, 36 (2), 197-
38,2001.
8
9. NOAKES, T.D., Suden Death and Exercise, Sport Science, 2(4), 1-11, 1998.
10. BUX, R., PARZELLER, M., RASCH, C., BRATZKE, H., Earky Symptoms and
causes of Sports- Related Death, Dtsch Med Wochenschr, 129, 997-1001, 2004.
11. AKGÜN, N., Sporda Ani Ölümler, Spor Hekimliği Dergisi, cilt: 20, sayı:4,
s:131-150, 1985.
12. KINALI, M., Sporda Kalpten Ani Ölüm Korkutuyor, Hürriyet, 11 Aralık 2006.
13. KESKĐN, O.K., Tedbirsizlik Ve Dikkatsizlikle Ölüme Ve Yaralanmaya
Sebebiyet, Adalet Dergisi, 2:96-101, 1989.
14. ÇAĞLAYAN, M.M., Yargıtay Đçtihatlarının Işığı Altında Çeşitli Cürümler
Açısından Kast Ve Ceza Sorumluluğu Üzerine Bir Đzah Denemesi, Adalet
Dergisi, 5:56-100, 1986.
15. ÇAĞLAYAN, M.M.,Yargıtayın En Yeni Đçtihatlarının Işığı Altında Müessir Fiil
(etkili eylem) Üzerinde Bir Đzah Denemesi (I), Adalet Dergisi, 1:37-50, 1983.
16. GÖZÜBÜYÜK, A.P., Türk Ceza Kanunu Açılması, cilt:4, Đstanbul, s: 307-
458,1981.
17. HANCI, H., Spor Karşılaşmalarında Meydana Gelen Yaralanma ve Ölüm
Olaylarında Yasal Sorumluluk, Spor Hekimliği Dergisi, cilt:30, s:35-41, 1995.
18. KESKĐN, K., Uygulama Taksirle Ölüme ve Yaralanmaya Neden Olma Suçları,
Ankara, 1992.
19. DÖNMEZER, S., ERMAN, S., Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, Đstanbul,
Haşmet Matbaası, 1985.
20. TANER, T., Ceza Hukuku, Đstanbul, s: 435,1953.
21. KARATAŞ, E.S.,Sporcu Sağlığı, Alp Reklam, Kayseri, 1987.
22. AÇIKADA, C., ERGEN, E., Bilim ve Spor, Ankara, 1990.
23. Dopingle Mücadele Vakfı Yayınları, Doping ve Bilinmesi Gerekenler, no:1,
Ankara.
24. ÇAĞLAYAN, R., Spor Hukuku, Asil Yayın Dağıtım, Ankara, 2007.
25. http://www.childdevelopmetinfo.com/health_safety/violence_kids_sports.shtml
(Violence in Sports) Đsmat Abdal Haqq (15.11.2007)
Đletişim Adresi: Arş.Gör. Özlem ORHAN Gazi Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu ANKARA
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21