~SI ADIYAMAN SAFVAN BiN. MUATTAL VE

AHLAK SEMPOZYUMU

DOzenleme ve YOrOtme Kurulu:

Sempozyum Ba~kan1 :

Doc;;. Dr. Candemir Dogan I Ad1yaman Oniversitesi

Mehmet Ali bzturkc;;O I Ad1yaman il MOftOsO

YardlmCIIar:

Yrd . Doc;;. Dr. Necmettin ErgO! I Ad1yaman Oniversitesi

Yrd . Doc;;; Dr. SOieyman Karacelil/ Ad1yaman Oniversitesi

Yrd . Doc;;. Dr. Yusuf Temel I Ad1yaman Oniversitesi

Kuru I Oyeleri :

ismet KAYA

Fuat TOKUR

Mehmet ALTINDAL

ismail ERGON

Edi.tor

· Do<;. Dr. Candemir Dogan

Sayfa Tasanm1

Yrd. Do<;. Dr. Yusuf Temel

Kapak Tasanm1 '

Abdullah Heysem

Uluslararas1 Adtyaman Safvan bin Muattal ve Ahlak Sempozyumu ve bildiri kitab1nm bas1m1 "

T. C. ipekyolu kalkmma Ajans1 Dogrudan Faaliyet Destegi Projesi" kapsamtnda

g e r<;e kl e§ti ri I m i §ti r.

Adtyaman sivil toplum platformunun ozveri ve katktlanyla ...

Kitapta yayzmlanan yazzlarla ilgili tum sorumluluk yazarlarzna

aittir.

ISBN :978-605-61841-2-3

·Baslo : Ad1yaman Bas!ID Ltd. ~ti. Tel: 0.416 216 10 45-227 19 19 Organize Sanayi Bolgesi 15. Cadde No: 17

UYGARLIK MERKEZLi AHLAK VE ADALET

EGiTiMi Y~IMI

Do~. Dr. SQieyman DOGAN

Y1ld1z Teknik Oniversitesi Fen-Edebiyat Fakultesi

iSTANBUL - TURKEY

Ozet

Bu <;ah~mada uygarhk merkezli ahlak ve adalet egitimi arasmdaki

ili~ki ortaya konulmaya <;ali~1lrm~trr. Bu tebligde uygarhk medeniyet

manasmda ele almmt~trr. Uygarllk Dogu-Batt dfulyasmdaki geli~imini,

uygarhgm <;Ikanru~ oldugu ahlak ve adalet anlayt~ ve uygulamalarmm

a<;Iklanmas1 omeklerle ortaya konulmu~tur. Gfuliimiiz diinyasmdaki ahlak

ve adalet egitimi uygulamalannm ne kadannm uygarllk merkezli olup

olmad1gt degerlendirilmi~tir.

Birbirleriyle c;att~ma i<;erisinde olmaktan ote uygarllklann

kendisinden onceki ve sonraki uygarllklar arasmda ili~lci bulunmaktadrr.

Uygarbklarm ve bir ba~ka ifade ile Medeniyetlerin birbirlerini yok etmek

yerine birbirleriyle ileti~im i<;eresinde olup kendilerine katkl saglayan

yonunu gormeye <;ah~rrlar. Mesela, Batt uygarhgtnm ortaya <;Ikrnasllll

saglayan gerek<;elerden birisi Dogu uygarhgmdaki ilmi eserlerin Batt

dillerine <;evrilrnesidir. Diinyada medeniyetler farkl1 cografyalarda ortaya

c;Ikml~trr. Farkll cografyalarda ortaya <;Ikan medeniyetlerin ortak degerleri

ahlak ve adalettir.

insanhgm ahlak ve adaletin dili ortaktrr. Bu ortak dil, insam ve

hukuki degerler olmadan medenyetleri in~a etmenin miimkiin olmayacag1

bilinmektedir. Uygarhgt etkin kllrnanm yolu ahlak ve adalet egitimiyle

olabilecegi, ahlak ve adaletin olrnadtgt yerde uygarhktan soz etrnenin

mumkilil olamayacagt bilinmelidir.

Uluslararasl Ad1yaman Safvan Bin Muallal ve Ahlak Sempozyumu

Sonuy olarak bu teb~gde ahlak ve adaletin egitimin nasll, nerede,

ne §ekilde verilmesinin yonetimi ve yakla~liTll ortaya konulmaya

ctalt~Ilm19tu·. Bu yontiyle orijinal bir 9alt~ma oldugu di.i~tini.ilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Uygarhk, Ahlak, Adalet, Egitim, Egitimi

Y akla~llDl.

Civilization-Centered Approach to Ethics and Justice Education

Abstract

In this study, the relationship between civilization centered

education in morality and justice were put forward. In tbis paper, the

meaning of civilization, civilization is discussed. The development of

East-West in the world of Civilization, civilization, morality, and justice

to be done in understanding and practices were explained with examples.

How much of morality and justice in the contemporary world civilization

based training applications, whether it is evaluated.

Rather than being in conflict with each other civilizations, there is

a correlation -~etween the preceding and subsequent civilizations.

Civilizations and civilizations in other words, to destroy each other

instead of anhydrous communicate with each other and try to see the

direction that contribute to them. For example, one of the reasons for the

emergence of Western civilization Eastern civilization, translation of

scientific works in western languages. Civilizations have emerged in

Uluslararas1 Ad1yaman Saf;an Bin Muattal ve Ahlak Sempozywnu

different regions around the world. Common values of civilizations that_

emerged in different geographical morality and justice.

Common language of humanity, morality, and justice. This is a

common language, people will not be able to build and medenyetleri

without legal values are lmown. The education of morality and justice can

be an effective way of making civilization, morality, and justice where

there is lmown to be impossible to speak of civilization.

As a result, this paper how the education of morality and justice,

where, _and how the approach to the management and administration were

investigated. This aspect is considered to be an original work.

Key words: Civilization, Ethics, Justice, Education, Training

Approach.

Giri~

Uygarltk (medeniyet) nedir? Uygarhk ya da medeniyet; bir

tilkenin veya toplumun, maddi ve manevi varhklannm, dti~tince, sanat,

bilim, telmoloji gibi tirtinlerinin hepsinin toplarrum ifade etrnektedir.

Uygarltk kelimesi nereden gelmektedir? Uygar kelimesi, yerle~ik hayata

ilk ges:en Ttirk kav~ olan Uygurlardan gelmektedir. Uygarhk

kelimesinin ctimle is:erisinde kullammt, "Medeniyet dedigin tek di~i

kalml~ canavar." (M.Akif Ersoy). Uygarltldann ortaya s:lkmasmda etkili

olan etmenler nelerdir? Bunlar ~u ba~hklar altmda toplanabilir: Buzul

devirlerin sona ermesi. iklim ko~ullannm dtizelmesi. Ate~in bulunmas1.

Ulus/araras1 Ad1yaman Safvan Bin Muattal ve Ahlak Sempozyumu

Verimli tarun alanlann ac;~lmas1. Y erle~ik hayata gec;i~in saglanmas1.

Onemli su kaynaklan kullati.Ilmasi. FarldJ. toplumlan birbirlerini

etkilemesi. · Y er ~ekilleri ve korunakll limanlar gibi etmenler etkili

olmu~tur.

ilk uygarWdar nerelerde kurulmu§tur? Bunun cevabllli ~u ~ekilde

vermek miim.kiindtir:

1-Kuzey Afrika'da (M1s1r).

2- Anadolu Yanmadasmda (Akdeniz Uygarhklan).

3- Asya Kltasmda (Hindistan, <;in, Mezopotamya).

4- Orta Amerika'da (Aztek, Maya).

5- Gi.iney Amerika'da (inka)kurulmu~tur.

Adalet nedir?

M.O. :ikinci Yiizyuda ya~ayan Unli.i Roma hukukc;u Ulpian' a

adalet kavrallllm tammlarm~trr. Ona gore adalet herkese hakla.m vermeyi

ifade eden sabit ve ka1Ic1 bir egilimdir. Hukukun ogutleri ~unlardrr:

Onurlu ya~a, hie; kimseye zarar verme, herkesin haklaru. teslim et.(Flew,

1997:2).

Ulpaian'm ifade etmek istedigi hie; kimseye zarar vermeden

herkesin hakla.m teslim etme ve onurlu ya~ama hakkmm bireye ait

olmas1drr. Bu c;erc;evede adaletli veya olmama bireye ozgii bir durumdur.

Uluslararas1 Adryaman Safvan Bin Muattal ve Ahlak Sempozyumu

Hayek'e gore adalet anlamh bir ~ekilde, o ey'Iemin birisi tarafmdan

bilin9li olarak meydana getirip getirilmedigine bakmaks1zm herhangi bir

ili~kiler durumuna degil adaletin bireysel bir davraru~ olmas1drr.

(Hayek,l993:126).

Adalet bir eylem veya davraru~, ba~kalarmm haklarm1 esash olarak

etkiledigi durumda, ancak ve ancak bu haklara sayg1 gostermek suretiyle

yap1hrsa adildir.(Vlastos 1992: 60).

Bu tammda adalet haklarla temellendirilmi~ olup insanlann e~itligine

dayanan varsaylml i9ermektedir.

Adalet kavrammm e~itlik kavramiyla yakmdan ili~kili oldugunu,

e~itligin insanl1gm ayru, ortakllgi. ifade edilmedigi, e~itlik kavrammm iki

farkl1 boyutu bulunmaktadrr. Hukuki-siyasal e~itlik ve ekonomik

e~itliktir. Hukuki, siyasi e~itlik yasalar oniinde herkesin e~it muamele

gormesi, e~it siyasal haklara sahip olmas1, insan hak ve ozglirlillderini

yasalar oniinde korunmasidrr. Ekonomik e~itlik, adalet e~itle~tirici degil,

e~itligi ifade etmektedir.

Adalet konusunun siyaset ve ekonomi teorilerinin odak noktalannda

yatngi. a91k bir ger9ektir. Aslmda bir adalet teorisi geli~tirmek demek, bir

toplum teorisi geli~tirmek demektir. Biitiin dii~iince tarihi boyunca adalet

konusunda soyleyecek bir ~eyleri olan hemen hemen her dii~iiniiriin ayru

zamanda adalet anlayt~ma dayanan veya onun etrafinda bi9imlenen bir

toplum teorisi de geli~tirdigi goriilmektedir. Platon'dan Nozick'e kadar

biitiin biiyiik filozoflar adalet konusunu ihmal etmemi~lerdir. <;iinkii

Uluslararasl Ad1yaman Safvan Bin Muattal ve Ahlak Sempozyumu

adalet John Rawls'un dedigi gibi zarifbir teorinin temel vasiflanndan biri

olmak durumundadrr ve adil ol.mad1gma inamlan her teori reddedilmek

zorundadrr.(Y ayla, 1993: 167).

Platon ve Hobbes'te adalet!..

Adalet kavrarm tarih boyunca farkh ~ekillerde tamm.lanrru~ olup

filozoflar ve dii$iinCe adamlan konu hakkmda farkll fikirler ileri

sfumii$lerdir. insanlann birbirlerine nas1l davranacaklanru ongoren

kurallan goz online alma ve uygulamayt, yani haklar ve gorevleri kapsar.

Bu iki kavram Aristoteles'in Ethics'inde sistematik biyimde ele almmi$tlr.

Platqn adaleti itidal, bilgelik ve cesaretle birlikte dort asli erdemden

birisi olarak zikreder. · Adalet denetleyici ve diizenleyici bir erdemdir.

Stoactlar iyin, platon iyin oldugu gibi adalet akllla bulunulabilen ve

yfui.irliikteki kanun ve ve orfiin iizerinde bir $eydir. Hobbes ise farkh bir

adalet kavrarru one siirmii~tiir. Bir akit, bir sozle~me yapllnn$sa onu

bozmak adalet d1~1 bir $eydir. Adaletsizlik soz verip yapmamaktrr ve

adaletsiz olmayan her ~ey adildir. Boylece yenidtinyada tabii adalet

kavrarm sars1lrr. Hume adaleti suni erdem olarak adlandmr.

Ne insan tabiatmda ne de sozle~me adaleti ihdas edecek kurallar

bulamaytZ. Faydacllar adalet kelimesini aym anlamda, yani adaletin

insanlarm uzla~masmdan dogdugu anlammda kullamyorlard1. Adalet fikri

iki ~eyi varsayar: Bir davraw$ kurah ve bu kurah tasdik edecek

duygu.(Bulay,l990:4) dur.

Uluslararasr Adryaman Safvan Bin Jvfuatlal ve Ahlak Sempozyumu

Rawls'a gore adalet, dogrulugun(truth), dti~tince sistemlerinin ilk

erdemi olmas1 gibi, adalet, toplumlarm ilk erdemidir. Adalet, baztlanmn

ozgtirltigi.indeki eksilmenin, ba~kalan tarafmdan payla§Ilan daha btiytik

bir iyi ile hakh lalmmasllll kabul etrnez. Adaletin temin ettigi haklar,

politik pazarltga veya toplumsal c;Ikar hesaplan yapmaya tabi degildir. Bir

adaletsizlige, yalruzca daha da btiytik bir adaletsizlikten ka<;mmak zorunlu

oldugunda katlanabilir. insani etkinliklerin ilk erdemleri olan dogruluk ve

adaletten odtin verilemez.(Aktaran Htinler,l997:3-4).

Aristoteles adaleti §U gtizel ve veciz sozle ifade etrni~tir: ''Ne gtine~in

dogu~u, ne de gtine~in bat191 adaletin tecellisi kadar hayranllk vericidir."

Ahlak nedir?

Ahlak, Arapc;a "hulk" kelimesinin c;oguludur. Bu kelime de; seciye,

huy, tabiat, din, insanm i<; ve d1~ dtinyalarmt ifade eder. Ahlak kavramt

bah dillerinde de ~oyle kullamlnn~trr: Almanca 'da Moral, Franstzca 'da

Morale, ingilizce 'de Morals, Yunanca 'da Ethik. Bunlar genellikle

"ya§am kurallan" manasmda kullamlmaktadrr. Ahlakm tamm1 ise ~oyle

yap1lmaktadrr: Belli bir yer ve zamana ozgii olarak iyi davram~larla kotii

davram~larm tammlarllll yapan ve kurallanm koyabilen bilimdir.

(K.Iztl<;elik-Erjem. 1992:5).

Ahlak bilim olarak Sokrates (M.0.469-399) tarafmdan kurulmu~tur.

Sokrates, ahlakm insan tabiatl tizerine kurulmast gerektigini, bunun ic;inde

bir bilim olarak dti~tinulmesi gerektigini ispata c;ab~rm~trr. Sokrates ahlala

ikiye aytrmaktadrr.(l)-Din d1~1 ve (2) dini ahlaktrr. Din d191 ahlak, dine

Uluslararasl Ad1yaman Safvan Bin Muattal ve Ahlak Sempozyumu

dayanmayan, emrr otoritesini dinden almayan ablak anlamma

gelmektedir.

Din d1~1 ahlak altmda ferdiyet9i ablaklar(mutluluk ahlakl, vazife

ahlakl, varolu~s;uluk ahlakl, immoralisme(ahlakslZlik. ahlakl), sosyolojik

ahlak, psikolojik ahlak, biyolojik ahlak gelmektedir. Dini ahlaka ilahiyats;1

ahlak da denilmektedir. Dini ahlak gticiinii dogaustii bir gtiyten ahr.

Ahlakm ilahi bir emirden dogdugunu kabul eder. Dini ahlak olarak

islamiyet, Hristiyanhk ve Yahudilik ahlakl soylenebilir.(Klztlyelik-Erjem,

1992:5).

Ahlak, olduk9a geni~ kapsamh bir konudur. Bilimlerin tiimu ondan

beslenirler. Ahlak, "hi9bir bilime dayanmamasma kar~thk, butiin bilimler,

hayatm hizmetinde orgtitlenmek i9in ona dayarurlar. 0 biitiin bilginin "en

ustiin iyi" sidir. (Giindi.iz, 2005:101).

Ahlak, bilimlere insan varhguu anlamalan i9in t~lk. tutar. Bilimler onu

kendi a9tlarmdan yorumlarlar. insan tiiriiniin soy sfudiirmesinin bir

mekanizmas1 olarak: biyoloji tarafmdan, ozveri adlDl alan katlhm ozelligi

olarak: genetik tarafmdan, ya da basit9e, toplum diizenini saglayan

dayam§ma ilkesi olarak: sosyoloji tarafmdan, en geni~ anlamda aile,

akrabahk bagx olarak: antropoloji tarafmdan, sevginin i§levi olarak:

psikoloji tarafmdan ahlakla baglanhst vardrr. Hatta doyum arayan canlilik

ilkesinin kar~1t1ndaki dii§iinsel ilke olarak: metafizik yonuyle ahlakla

ili§kisi vardrr. (Nutku,1998: 91-92).

Uluslararas/ Ad1yaman Safvan Bin lvfuatlal ve Ahlak Sempozyumu

Ahlak, dort farkh alana denk dti~en anlamlarla kar~1hk · bulmaktadtr.

Bunlardan birincisi toplum tarafmdan ortaya konmu~ ve benimsenmi~

davraru~lann btittinti anlaiDlll kar~1lamaktadrr. ikincisi, belirli normlara

bagh olarak sergilenen davram~lardu(Cevizci 2003: 87). Uytinctisti, pek

nadir kullarulan tOrebilim anlarruna gelmektedir.(Hanyerlioglu, 1993 :378).

Dordtinctisti ahlak felsefesi, yani etiktir.

Ahlak kavrarru ya (1) betimsel olarak bir toplum tarafmdan

benimsenmi~ veya 01taya konmu~ bir davram~ koduna gonderimde

bulunrnak veya (2) normatif olarak, bir talam ozgtil ko~ullar altmda btittin

alalh ki~iler tarafmdan kabul edilecek bir davram~ koduna gonderim

yapmak iyin kullamlrr. (Cevizci, 2003: 87).

Belli bir ahlak belli bir toplumsal bayat biyirninin isteklerini ifade eder;

bu ahlak toplumun sesidir ve bu toplumun tiyelerine seslenir. i~Ievi, soz

konusu toplumsal hayat biyimiyle uyumlu olacak ~ekilde davram~lara

rebberlik etmektedir. (Poole,1991: 183).

Ahlak kavrarm, soyut ve ozgtil bir anlarm bariy tutuldugunda evrensel

bir kavram olmadtgt ortaya ytkmaktadrr. Her toplum kendi ablak biyim.ini

in~a etmektedir. Ortaya ylkarm1~ oldugu ahlak degerleriyle toplumsal

davram~larma anlam ytikler. Aslmda, ahlak bir taleptir, bir neden degil ve

bizim ahlaki hayaturuz benliklerimiz arasmdaki ve iyindeki bir

yatl~madan ibarettir. (Poole; 1991 : 184 ).

Bu durum btittinctil ahlak anlay1~1m modem dtinyada yetirmektedir.

Odev biyimine bti.rtinrnti~ttir ahlak: bizi anlamh bir bayata anlamh bir

Uluslctrarasl Ad1yaman Safvan Bin N!uattal ve Ahlak Sempozyzmw

hayata gotiiren se<;imlerimize rehberlik etmeye degil, bu se<;imlerimizi

lasttlamaya <;ah~~aktadrr.

Ahlak ilgisini hakla smrrlandmna)'l ogrenmi~tir; iyi olaru i~lemeyi bize

brrakrr. Ahlak bir kez hak ve odev sorunlan lizerinde yogunla~ma)'l

se<;ince, kendi refahmnzt nastl saglayabiliriz gibi daha karma~Ik ve

ntiansh sorular konusunda rehberlik etmek i<;in uygun olmaktan <;lkar.

(Wiilliams'tan aktaran Poole,l991 :184).

Ahlak bir toplumun hayat bi<;imi ve sesidir. Tamarmyla toplumun

iiyelerine seslenmektedir. Bireyin toplumsal hayat bi<;imiyle uyumlu

olabilecek davram~lara rehberlik etmektedir.

Ahlak yanh~ ve dogru, iyi ve kotti, erdem ve kusur ile yapttklarumzt

ve yaphklaruruzm sonu<;larm1 degerlendirme ile ilgilidir.(Yllmaz, 1997:

15).

Ahlakla ile ilgili her belirleme, er veya ge<;, apk veya gizli, sistemli

veya dagmlk ve dogrudan ya da dolayh olarak ahlak.t temellendirmeye

yonelir(Gi.indiiz, 2005: 25).

Ahlak, <;ok yonlti olmasma kar~m oncelikle sosyal bir olgudur,

yalmzca sosyal olanm varhgtyla olanakhdtr. Ahlak, insanlann bir arada

ya§amalanmn bir geregi olmakla kalma)'lp, aym zamanda bunu temin

eden sosyal bir olgudur.(Gtindtiz, 2005: 177).

Artik gtintim'i.izde ahlakm sosyal bir oldugunu kabul etmektedir.

Nedeni ise, sosyal bir ili§kisinin olmas1du.

Uluslararasl Ad1yaman Safvan Bin Muattal ve Ahlak Sempozyumu

Ahlak, adalet ve sevgi!

insan topluluklannca zamanla benimsenin, fertlerin birbirleriyle aile,

toplum, devlet ve biitiin insanlarla ili~kilerini diizenleyen kurallar, ilkeler,

degerler ve inan9lar biitiiniine ahlak denir. (Bolay, 2009; 5).

Hakh ve haks1zm aym edilerek herkese hak ettigi odiil ya da cezamn

verilmesi; her ~eyin olmas1 gerektigi yerde bulunmas1; eylemlerin ahlaka,

akla ve ger9ege uygun olmasma adalet denir. (TUBA, 2011;13).

Dogru anlaiDiyla adalet, sevgiden dogar.

Sevgi Hukuku ve Sevgi Ahlaki 'run davram~ kurallan biribirini

tamamlarlar.

Hukuk'un temel kavram1, yaptmmlar (miieyyide) getirebilen

"adalet"dir.

Adalet, "zorunlu ahlakhhk" demektir. Ahlak daha yiiceyi hedefler:

Nifak ve riya iizerine Hukuk Devleti bina edilmez.

"Adalet" asgari ahlakhhktrr, bir kimsede, yoneticilerde, bu da olmazsa

neye yarar?

Devlet, temsil ettigi cemiyeti birbirini YJyen dti~man ziimrelerin

YJftlCihgma terk etmemek gorevindedir. Onun en biiyiik i~i-varhgmm

hilaneti- asayi~i temin etmek ve adaleti yaymaktrr.

Uluslararasl Ad1yaman Safvan Bin Muattal ve Ahlak Sempozyumu

<;evresine sfuekli olarak kin ve dii~manhl<: ekenler, huzursuzluk ve

bezginlik verenler; onlardan anla)'l~, ho~goru, sevgi ve saygi

bekleyemezler.

Dola)'lsiyla boyle bir sonuc;;tan sizlanma ve ~ikayete de haklan olamaz.

Adil olmayan birinin. adalet beklemeye hakkl olamaz, kin, nefret ve

huzursuzluk ekenler, ancak ve ancak ektiklerini bi<;erler.

" Riizgar eken futma bis;er " sozii elbette bu tiir deneyimler neticesinde

soylenmi~tir.

Gelin, geri donii~iimii sevgi, saygi, ho~gorii, muhabbet olan

davram~lanrruz1 <;ogaltalnn, bunu herkese yaymaya, bula~trrmaya

c;;ah~ahm.

U ygarhk ve Siyaset ...

Aristo insam "zoon-politikon" (siyasal canl1) olarak nitelemi~ti.

islam di.i~'iince literatiiriinde bu nitelendirme, tabiatt itibariyle insanm

medem bir varlJ5 oldugu (medeniyy'iin bit' -tab') ~eklinde kar~1hk buldu.

Boylece insam bir sosyopolitik canll olarak inceleyen yeni bir felsefi

disiplin ortaya <;lktl.

Bu disipline el-ilmii '1-medem, ilmii' s-siyase, ilmi.i' s-siyaseti '1-

medeniyye gibi isimler verildi.

Uluslararasi Ad1yaman Safvan Bin Muattal ve Ahlak Sempozywnu

insan, tek ba§ma butiin ihtiyaylanru kar§tlamaktan acizdir:

ihtiyaylarmi kar~Ilayabilmesi i9in diger insanlarla dayam~ma ve

yardtmla§ma mecburiyetindedir.

Bunun ic;in toplumda i~ bolfimu yaptlmah, her insan ozel i~te maharet

kazanmah ve soma da herkes, ihtiya9 duydugu ~eyleri kendi fuettiklerini

kar~tllk olarak vermek suretiyle elde etmeye c;ah~mahdrr.

Bu da toplumun yok iyi organize olmasilll ve iyi idare edilmesini

gerektirir.

i~te bu, uygarllk siyasetidir.

Toplum ne denli iyi idare edilirse, o denli huzurlu ve .mutlu olur ve

boyle bir toplum sonraki nesiller i9in de omek te~kil eder.

Geli§merni§ toplumlarda fertlerin kabiliyet, bilgi ve becerileri de heder

olur.

Uygarhgm canstz unsuru binalar, canl1 unsuru ise insanlardrr.

Ancak insanlan geli§igfizel canstz binalann ic;ine soktugumuzda bir

uygarllk ortaya ylkmaz.

Toplu halde ya§ayan bu insanlann en ytiksek toplumsal hayat dtizeyine

ula~mas1 ic;in adaletli bir yonetim biyimine ihtiyac;lan vardrr.

Uygarhklar ~ehirlerde kurulmu§, uygarhklan ~ehirliler kurmu~tur.

Uluslararasl Ad1yaman Safvan Bin Muattal ve Ahlak Sempozyumu

Bilim ve teknolojinin bu_ kadar geli~tigi zamannmzda dahi bina denilen

geli~igiizel bannaklarda sozlitn ona ~ehir denilen yerlerde kalabahklar

halinde_ ya~ayan insan topluluklan vardrr.

Bir medeniyet i~in en onemli unsur toplumsal bilin~tir.

Oyleyse herkes, fert olarak ~ahs1 ihtiya~lanm kar~tlamaya ~ah~tlgt

gibi, toplumun ihtiya~lanru da kanlamaya ~ah~mahd1r.

Herkes bilmelidir ki, ~ahs! ihtiya~lanrun en yiiksek diizeyle

kar~Ilanmasi, herkesin en yi.iksek diizeyde toplumun ihtiya9lanru da

kar§llamaya 9ah~masma baghdrr.

Ferdin mutlulugu toplumun mutlulugunda, - toplumun mutlulugu da

ferdin mutlulugundadrr.

Fert ve toplum arasmdaki ili~kinin saglam temellere oturtulabilmesi

i9in de adaletli bir yonetim bi~iminin olu~turulmas1 gerekir.

Uygarhk bir ba§ka tabirle medeniyet, toplumun adalet ve ahlak ilkeleri

dogrultusunda organize edilmesi ve yonetilmesi demektir.

Medeniyet, siyasetsiz olmaz.

Bu anlamda siyaset ve yonetim, medeniyetin temel unsurlan arasmda

yer almaktadrr.

Uluslararas1 Ad1yaman Safvan Bin Muattal ve Ah/ak Sempozyumu

Ancak siyaseti, oyle bir ki~inin veya bir zi.imrenin toplum adma kural .

koyup ona kendi istekleri dogrultusunda ~ekil vermek anlammda bir

yonetim tarz1 olarak dii~Unm.ek biiyiik hatadrr.

Siyaset, toplumsal bir ahlak anlayt~ma dayanmah ve toplumun ma~eri

vicdanmi esas almahdrr.

Siyasetin ·amact, yonetenlerin arzu ve heveslerini tatmin etmek degil,

toplumu huzura kavu~turmak ve erdemli bir toplum meydana getirmek

olmahdrr.

Felsefede muallim-i sani (ikinci ogretmen) unvaruyla arulan biiyiik

islam filozofu Farabi, el-Medmetii'l-Faztla adh eserini yoneticilere i~te bu

yolu gostermek i9in yazm1~trr:

Ona gore bir ~ehrin ahalisi tarafindan benimsenen ve ku~aklar boyu

izlenen diinya gorii~ii, vahiy alan bir kurucu ba~kan (er-re!sii'l-evvel,

peygamber) tarafindan ~ekillendirilmi~se bu ~ehir erdemli ~ehir ( el­

medlnetii'l-f'aztla) adiDI alacaktrr.

Batlda "Filozoflarm Prensi" unvaruyla arulan :tbn Sina'ya gore ise

medew bir hayatm ger9ekle~mesi i9in sosyal ili~kilerin i~ birligi

zemininde yiiriitiilmes~ lcadar, adalet ilkesine gore siirdiiriilmesi de

gereklidir.

Bu ilkenin hayata ge9irilmesi, herkesin adaleti kendi 9Ikarma gore

yorumladtgt ve bu yiizden karga~anm hiikiim siirdtigii bir durumda soz

UluslararasT Ad1yaman Safvan Bin Muattal ve Ahlak Sempozyumu

konusu olamayacagrndan adaleti herkes i<;in saglayacak kurallann

konmas1 zorunludur.

Filozofa gore bu kurallan koyacak olan ki~i vabiy alan bin nebi

olmahdrr.

Bu fikrin metafizik temeli, Allah'm "milinkin iyilik diizeni"

bakk.mdaki bilgisi ve bu bilginin geregi olan inayetidir.

Her siyaset, aym zamanda bir uygarl.tk projesidir.

Bu yiizden siyaset<;ilerin siyasi temellerini nereye oturttuklan ve neyi

odak yapttklan <;ok onemlidir.

Bir toplumda egitimin nasll olmas1 gerektigine ili~kin cevab1, o

toplumun benimsemi~ oldugu veya agrrbkll olarak uyguladtgt egitim

felsefesi verir.

Bireylerin, psiko-sosyal a<;tdan saghkb bir ~ekilde geli~meleri ve

ya~adtklan s:evreye uyum saglayabilmeleri i<;in onlarla olan olumlu sosyal

etkile~im olduk<;a onemlidir.

Sosyal bir varl.tk olan insanm diger insanlarla ili~kilerinde ileti~im

becerileri onemli rol oynar.

Etkili bir ileti~im becerisine sahip olan birey hem kendisine hem de

<;evresine kolay bir ~ekilde uyum saglayabilir.

U/uslararasl Ad1yaman Safvan Bin lvfuattal ve Ahlak Sempozyumu

Bu sayede kendini ayarlayabilmenin yolunu· ogrenir ve· nerede nas1l

davranacagma dikkat eder.

Boylece olaylara, durumlara ve gelecege l]'lmser bir bakl~ ayiSl

geli~tirir.

insamn ili~ki sahas1, merkezden s:evreye dogru gittiks:e geni~leyen

daireler ~eklinde ortaya s:lkar. Bu dairenin odak noktasmda aile bulunur.

Aile s:evresinde dtinyaya gelen insan, dogumdan bir siire soma

anlamak, konu~mak, hareketlere tepki vermek gib ruhi ve fiziki nitelikle

davraru~lar kazarur.

Aile, ozellikle ya~amm ilk ]'lllannda s:ocugun geli~imini destekleyen

en onemli kurumdur.

insamn ki~iligini kazanmasma, hayata hazrrlanmasma en s:ok tesir eden

s;evrelerin ba~mda aile ocagJ. gelir.

insamn omrli boyunca en s;ok etkisi altmda kald1gJ. bu aile s;evresi,

insani ili~kilerin ba~lad1gJ. ilk ileti~im alarudrr.

Aile ocagmda ili~kiler uyum is:ersinde siirdfuiiluyorsa orada s:ocuklar

huzurlu ve mutludur.

Aile, insan ili~kilerinin sergilendigi bir sahne gibidir.

<;ocuk, bu sahnede insan ili~kilerinin butiin yonleriyle gozlemler ve

ya~ar.

Uluslararasl Ad1yaman Safvan Bin Muattal ve Ahlak Sempozyzmm

<;ocuk dtinyaya sadece k~ndi istekleri aytsmdan bakan bir canhdrr.

Egiti~ amaylanndan birisi de 90cugun dtinyaya, insanlara ve

olaylara· sadece kendi istekleri aytsmdan degil de bir9ok a91dan ve

boyuttan bakabilme yeteneginin geli~tirilmesi ol.mahdtr.

Sonu~

insanltgtn ahlak ve adaletin dili ortaktrr. insanltk i9in olmazsa olrnaz

ahlak ve adalettir. Bu iki kavram diizgtin i~lemedigi ve toplumda yerini

bulmad1gt zaman karga~a ve zulfun olur. Ahlak ve adaletten yoksun

toplum ve devletler yok olmu~lardtr. Bunlann omekleri tarihin her

domeminde bulmak miimkiindiir. Ahlak ve adalet gibi bu ortak dil, insaru

ve hukuki degerler olmadan medenyetleri in~a etmenin miim.ldin

olmayacagt bilinmektedir. Uygarhgt etkin kllmanm yolu ahlak ve adalet

egitimiyle olabilecegi, ahlak ve adaletin olmadtgt yerde uygarhktan

(medeniyetten) soz etmenin miimkiin olamayacagt bilinrnelidir.

Ahlak ve adaletin ilk verilecegi yer hi9 ~Uphesiz ba~langwta aile ocagt

ve daha sonra okullardrr. Bu iki kavram fet:din benliginde belirgin bir

~ekilde yer etmelidir. Ahlak ve adalet egitimi hayatm her safhasmda

verilmelidir. Ozellikle ortaogretimde adalet ve ahlak veya ahlak ve adalet

isminde bir dersi miifredata konulurak okullarda okutulmahdrr.

Giiniimiizde milletimize yon veren ahlaklt ve adil hiikiimdarlart,

ba~91lan ortaokul srralarmda okuyan 9ocuklanmtza anlatmainiZ onemli

gorevlerimizden biridir. istikbale hazrrlanan gen9lere kiiltiir, edebiyat ve

U/uslararasr Adryaman Safvan Bin Muattal ve Ahlak Sempozyumu

ge9mi~imizi tamtmak i.izerimize dti~en vecibedir. Milleiler kendi QZ

degerlerini iyi anla)'lp ogrenirlerse istikbal i9in gec;mi~te ki hatalara

dti~mezler.

Egitim ve ogretimde ahlak ve adalet kavramlan dogru ve di.izgtin bir

~ekilde ogrencileri ogretilirse, gelecek nesil olu~turaca~ dtinyaya

diizgtin bir yerden bak:rru~ olur.

Sonuc; olarak bu tebligde ahlak ve adaletin egitimin nastl, nerede, ne

~ekilde verilmesinin yonetimi ve yakla~tml ortaya konulmaya

c;alt~Iltru~tu. Bu yontiyle orijinal bir c;alt~ma oldugu dti~iintilmektedir.

KAYNAK<;A:

Akpmar, Y.(1994). Azeri Edebiyatt A.ra~trrmalan, Dergah Ya., s.467,

istanbul.

Bertrand Jouvenel, (1997).,

N.Muallimoglu, Birle~ik Ya., istanbul.

iktidann Temelleri <;ev:

Bolay, S.H.(2009).Felsefe Sozltigu, Nobel Yaym, s.5, Ankara Hayek,

F.(1993). Liberal Bir Sosyal Di.izenin ilkeleri, Siyasal Kitabevi, Anakara.

Bulac;, A. (1990). S<;>syal Bilimler Ansiklopedisi, Risale Y a)'llllan,

istanbul.

Flew Antony.(1995). Social Justice Isn't Any Kind of Justice, Liberal

Dti~tince No.6, Ankara.

Ulus/araras1 Ad1y aman Safvan Bin Muattal ve Ahlak Sempozyumu

Hiinler, Z.S.(l997). iki Adalet Arasmda, Vadi Yaymlan, Ankara.

i:bni Haldun, Mukaddime. (1990). I, $ark islam Klasi.kleri,

<;ev:Z.Kadiri Ugan, MEB Ya., s.129, istanbul.

Gi.indtiz, M. (2005). Ahlak Sosyolojisi, Ankara.

K.lzilyelik, S. ve Eijem, Y. (1992). Aytklamah Sosyoloji Terimler

Sozltigli, Konya.

Kutadgu Bilig. (1947). Tarih Enstitiisti Dergisi, sa}'l: 1, istanbul.

Nutku U. (1998). insan Felsefesi <;ah~malan, Bulut Ya}'llllan,

istanbul.

Poole Ross (1991). Ahlak ve Modernlik, Aynntt Ya}'llllan, istanbul.

Resulzade, M.E. (1941). Azerbaycan $airi Nizami, MEB Basunevi,

s.1 02, Ankara.

Vlastos Gregory .(1992). Justice and Eguality, Oxford University,

England.

TUBA(Ttirkiye Bilimler Akademisi). (2011). Bilim Terimleri Sozlugu,

Ankara.

Yayla, A. (1993). Ozgtirltik Yolu, Turhan Kitabevi, Ankara.

Yllmaz, A. (1997). Ahlak Uzerine Tartt~malar, istanbul.