แแใแแอุใโำำศอวำใวำะใ่ใำำอ สใ ... ·...

II บทบาทหนาททางวฒนธรรมของผและการตอตานโดยการใชผในภาพยนตรเรอง ตะเคยน (2547) II

721

บทบาทหนาททางวฒนธรรมของผและการตอตานโดยการใชผในภาพยนตร

เรอง ตะเคยน (2547)*

ธนวฒน ปญญานนท**Tanawut Panyanant

* บทความนเปนสวนหนงของวทยานพนธเรอง “การประกอบสราง “ความเปนผผหญง” ในภาพยนตรผไทย ระหวาง พ.ศ.2544-2557”

** นกศกษาปรญญาโท สาขาวฒนธรรมศกษา คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

Email: [email protected]

16SOC&ANT

thเอกสารประกอบการประชมวชาการ (Proceedings)

การสมมนาเครอขายนกศกษาระดบบณฑตศกษา สาขาสงคมวทยาและมานษยวทยา

ครงท 16 ประจำาปการศกษา 2559 ระหวางวนท 29-30 มถนายน พ.ศ.2560

CULTURAL ROLES OF THE GHOST AND THE RESISTANCE BY USING GHOST IN THE FILM,

TA-KIAN (2000)

Copyright © 2017 by Princess Maha Chakri Sirindhorn Anthropology Centre [Public Organisation] and Naresuan University.

All rights reserved

722

ธนวฒน ปญญานนท

บทคดยอ

บทความนมวตถประสงคเพอ 1)ศกษาความสมพนธระหวางบทบาทหนาททางวฒนธรรมของ

ผในสงคมกบบทบาทหนาทของผในภาพยนตร 2)ศกษาปจจยทสงผลใหการเลอกประกอบสรางผนาง

ตะเคยนในภาพยนตรเพอใชในการตอตานอำานาจอน เพอเผยใหเหนวาการปรากฏตวของผแตละชนดใน

ภาพยนตรเปนสงทถกเลอกสนอยางจงใจ ภาพยนตรผไทยนนไมไดสรางผขนมาใหทำาหนาทเพยงอาละวาด

ใหคนตกใจกลวเพยงเทานน ผแตละชนดยงทำาหนาทผกพนกบบทภาพยนตรดวย การศกษานเปน

การศกษาทางดานวฒนธรรมศกษา โดยใชแนวคด บทบาทหนาท รวมกบ การวเคราะหตวบท ในภาพยนตร

เรอง ตะเคยน (2547)

ผลการศกษาพบวา 1) รฐพยายามครอบครองพนทปาพรอมกบคนใตอาณาบรเวณปา เนองจาก

ปามความสำาคญตอพนทเมอง ในฐานะแหลงอาหาร ทรพยากรปาไม และทรพยากรมนษยทจะถกเกณฑ

แรงงานเมอรฐตองการ

2) ความจงใจในการเลอกผชนดหนงๆ มาประกอบสรางในภาพยนตร เปนผลมาจากผสราง

เลอกสนผตามบทบาทหนาททางวฒนธรรมทมอยแลวในโลกแหงความเปนจรง ซงบทบาทดงกลาวจะ

สมพนธกบบทบาทหนาทของผในภาพยนตร

3) ผนางตะเคยนถกเลอกใหเปนตวแทนของสงคมทนบถอศาสนาผ อนมผผหญงทำาหนาทรกษา

กฎเกณฑทางสงคม ผนางตะเคยนในภาพยนตรรบบทในการตอสทวงคนความยตธรรมจากรฐปตาธปไตย

เนองจากผนางตะเคยนเปนสงเชอมโยงกบชาวเขา ในฐานะสงศกดสทธยงใหญทสงสถตอยในปาไมอน

เปนพนทอยอาศยและแหลงหาอาหารของชาวเขา

4) รฐพยายามทำาลายอำานาจของความเชอดงเดม เพอสรางอทธพลทางอำานาจใหมใหแกตนเอง

โดยการลบหลผนางตะเคยน แลวประกาศตนวารฐเปนผทมอำานาจเหนอพนทศกดสทธ ผทอยในภายใต

ความเชอผเดมตองสยบยอมตออำานาจของรฐ

และ 5) การตอสระหวางผกบรฐ แสดงใหเหนถง การใชอำานาจของรฐในการพยายามครอบครอง

พนทศกดสทธดงเดมทมเจาของอยแลวดวยวธแขงกระดางกาวราว จนสงผลใหเกดความไมเปนธรรมตอ

ชาวเขาและผปกครองเดมซงเปนผผหญง จนผตองใชอำานาจของ “ความเปนผ” จดการ เพอทวงคน

ความเปนธรรม

คำ�สำ�คญ: ผนางตะเคยน, ตะเคยน, บทบาทหนาททางวฒนธรรม, การตอตานโดยการใชผ,


723

Abstract

The aims of this article are 1) studying relationship between the cultural roles of the

ghost in the society and the cultural roles of ghost in the film, and 2) studying factors what

affect to the selecting the ghost, Ta-Kian, to construction this ghost in the film. This study

revealed that the appearance of the ghost in the film was selected purposely. Each kind of

ghosts in a film was not only created to function in rampage but also each kind of ghosts

has cultural roles what involved with film script.

This study found that 1) the government tries to dominate the forest area and Karen,

who has lived around there, because the area is important for the urban.

2) Designedly selected ghost to construct in the film result from the cultural roles

of ghost in society which were used in the film character.

3) The ghost, Ta-Kian, was selected to represent tribal people and the society who

believe supernatural.

4) The government tries to destroy ghost belief, showing disrespect, and establish

the state power to show Karen when they received the communication, they must surrender

to state power.

5) Using violence of the government managed inequitably ghost and Karen result

in regaining justice by using ghost power.

Keywords: Ta-Kian, ghost, cultural role, using ghost,

724


บทนำา

ภ าพยนตรผถกจดใหเปนสวนหนงในภาพยนตรสยองขวญเพราะมคณสมบต ในการสราง

ความสยดสยองใหกบผชม ทงจากฉากกนตบไตไสพง ฉากฆาคนสารพดวธอนแสนจะสยดสยอง แตจากการศกษาภาพยนตรผทำาใหเหนวาผในภาพยนตรไทยไมไดเนนเพยงความสยองขวญของผเทานน

แตมลกษณะดงเรองเลาผทเปลยนผานจากวธการเลาเรองแบบมขปาฐะมาสพนทรวมสมยโดยการเลา

เรองผานสอสมยใหม เชน ภาพยนตร เปนตน อนสามารถเพมอรรถรสในการรบชมมากยงขน ดวยภาพ

และเสยง รวมทงเทคนคตางๆ ทผสรางเสรมเขาไป ดงเชนทปรากฏใหเหนแลวจากการนำาเอาเรองเลาผ

มาสรางเปนภาพยนตรซำาๆ อยางเชน เรองนางนาค เปนตน นอกจากการนำาเอาโครงเรองมาสรางใหเหน

เปนรปธรรมแลวภาพยนตรยงนำาเอาผตางๆ ทมอยแลวตามตำานานเรองเลามาเลาเรองใหม กลายเปน

ภาพยนตรเรองใหมๆ

ผทปรากฏในเรองเลาผนนมทงผดและผราย ซงมกจะโยงไปถงมนษยตวอยางและผลของ

การกระทำาของผประพฤตดและไมด ลกษณะดงกลาวกปรากฏมกในภาพยนตรเชนเดยวกน นนเทากบวา

ความเชอเรองผยงคงถกผลตซำา แตมความแปรผนของการเลาเรอง ดงนนผจงยงคงมพลงในกลไกทาง

ความคดของคนภายใตการรบสารอยไมสราง ทงนภาพยนตรผสวนใหญผลตสรางภาพความหมายของผ

ในลกษณะของสงทมอำานาจเหนอมนษย โดยผสวนใหญจะทำาหนาทในการรกษากฎเกณฑทางสงคม

ดวยการคมครองคนดและในทางตรงกนขามกนผกจะจดการกบคนชว ตลอดจนการทำาหนาท

ในการควบคมพฤตกรรมคนในสงคมไมใหออกนอกลนอกทางเพราะจะทำาใหเจอผใหโทษ

อยางไรกตาม เนองจากในกรผไทยมผอยอยางหลากหลาย ดงนนผแตละชนดมบทบาทหนาท

ทางวฒนธรรมแตกตางกน บางเปนผใหโทษ บางเปนผใหคณ ตลอดจนตำาแหนงแหงทของผแตละชนดก

มความแตกตางกน ดงนนผวจยจงสนใจศกษาบทบาทหนาททางวฒนธรรมของผชนดหนงๆ ทไดรบ

บทบาทใหทำาหนาทหนงๆ ในภาพยนตรเรองนนๆ โดยผศกษาเลอกศกษาภาพยนตร เรอง ตะเคยน

(2547) เนองจากภาพยนตรเรองน มความเชอมโยงในการนยามตวตนของนางตะเคยนเขากบชาวเขา

ซงถกรกรานจากรฐ

ภาพยนตรเรอง ตะเคยน กำากบและแตงเรองโดย เฉลม วงศพมพ ซงไดรบแรงบนดาลใจใน

การแตงเรองมาจากครคำาทองชาวกระเหรยงผไดรบผลกระทบยายถนฐานจากการสรางเขอนทสงขละบร

(ซงถกแตงใหเปนหนงในตวละครนำาในภาพยนตร) เนอเรองทถกเลาจงเปนมมมองของผทไมเหนดวยกบ

การสรางเขอน โดยผสรางไดเลอกใชผนางตะเคยนใหมาเปนตวแทนผทวงคนความยตธรรมจากรฐใหกบ

ชาวกะเหรยง


725

วตถประสงคของการศกษา 1) ศกษาความสมพนธระหวางบทบาทหนาททางวฒนธรรมของผในสงคมไทยกบบทบาทหนาท

ของผในภาพยนตร

2) ศกษาปจจยทสงผลใหการเลอกประกอบสรางผนางตะเคยนในภาพยนตร เพอใชในการตอ

ตานอำานาจอน

บทบาทหนาททางวฒนธรรม บทบาท มกมาพรอมกบคำาวา หนาท ความคาดหวง สถานภาพ ตำาแหนง พนท และเวลา

ทงนเพราะบทบาทเปนสงทมาพรอมกบหนาท เมอมนษยมปฏสมพนธกนในทางใดทางหนงกจะเกดรป

แบบความสมพนธทมาพรอมกบความรบผดชอบของแตละบคคล และนำามาสความคาดหวง ซงบทบาท

มความหลากหลายเพราะขนอยกบสถานภาพ เชน การเปนแม พอ หรอลก เปนตน ตำาแหนง เชน

การเปนคร การเปนนกเรยน เปนตน บคคลเพยงคนเดยวสามารถสวมบทบาทไดมากกวาหนงบทบาท

ซงรปแบบของบทบาทแตละบทบาทเปนสงทเกดจากความสมพนธระหวางบคคลในพนทและเวลาอนควร

จะแสดงออก

Peter J. Leithart(อางในเรณ เหมอนจนทรเชย, 2558, น.93) กลาววา วฒนธรรม คอ

ระบบอนซบซอนทงทางคณคา ประเพณ ความเชอ และบรรทดฐานทางสงคม ทควบคมความประพฤต

ภายในชมชนทมความเกยวกนพนกน ซงวฒนธรรมเปนสงทแตละสงคมมความแตกตางกน วฒนธรรม

เปนสวนสำาคญในการกำาหนดรปแบบของบทบาทความสมพนธทางการกระทำาของคนในสงคม

เชน วฒนธรรมการนบถอผอาวโส เปนสวนทกำาหนดบทบาทของเดกทจะตองเคารพ กราบไวผทมอายสง

กวา เปนตน

เมอวฒนธรรมคอสงกำาหนดความสมพนธและควบคมพฤตกรรมของคน ในขณะทบทบาทคอ

สงอนบคคลพงปฏบตในตำาแหนงแหงท ทงนแตละตำาแหนงแหงทถกกำากบไวดวยวฒนธรรม ดงนนบทบาท

หนาททางวฒนธรรมกคอ บทบาททมมตวฒนธรรมเปนตวกำาหนด รปแบบทตองปฏบตของบคคลตอ

บคคลรวมวฒนธรรม ซงแตละสงคมมลกษณะแตกตางกนออกไป ดงนนแตละสงคมกจะมรปแบบ

ความสมพนธทแตกตางกน แตละบคคลซงอยในตำาแหนงทตางกนยอมมบทบาทหนาททถกกำาหนดดวย

มตทางวฒนธรรมทแตกตางกน

Bronislaw Malinowski (อางในเรณ เหมอนจนทรเชย, 2558, น.93) กลาววา “หนาทของ

วฒนธรรมกคอ ความสามารถทจะตอบสนองความตองการพนฐานของบคคลในสงคม ความตองการ

พนฐานเหลาน ไดแก ความตองการอาหาร การขบถาย ความสะดวกสบายทางกาย ความมนคงปลอดภย

นนทนาการ การไปมาตดตอกน และการเจรญเตบโตทางรางกาย” จากคำาอธบายน เมอมองไปยง

บทบาทหนาททางวฒนธรรมของผจะพบวาผเปนวฒนธรรมอยางหนงททำาหนาทตอบสนองความตองการ

ของมนษยในทกๆ ดาน โดยในรปแบบนามธรรมทชวยปลอบประโลมจตใจและความสงสย

726


ของมนษยตอปรากฏการณตางๆ อนไมสามารถควบคมไดใหแสดงออกมาในลกษณะรปธรรม

บทบาทหนาททางวฒนธรรมของผ นอกจากปจเจกบคคลตองสวมบทบาทหนาทของตนเองไปตามตำาแหนงแหงทของตนเองแลว

ผกเปนหนงในสงทอยในขอบขายของความสมพนธ แมจะมลกษณะไมปรากฏรปอยางแจมชดกทำาหนาท

เปนสวนหนงในสงคม ผจงมบทบาทหนาทในฐานะเสมอนปจเจกบคคลหนงๆ (อยางนอยกในทางสำานก

ของคนไทยทมกตระหนกอยเสมอวามผอยทกๆ ท เชน ตนไม ปา ภเขา บาน หรอแมแตในรถยนต เปนตน)

และในโลกของผ นนกม โครงสร างส งคมหรอชนชนของผตามแตตำาแหนงแห งท ของ ผ เอง

(นพพร สวรรณพานช, 2551) ผจงมบทบาทหนาททางวฒนธรรมเฉพาะตนตามแตชนดของผตอผดวย

กนเอง ดงจะเหนไดวาคนไทยเชอวาผสามารถจดการผดวยกนเองได เชน การอญเชญผฟามาไลผหรอ

รกษาอาการเจบปวยอนเกดจากผกระทำา เปนตน และนอกจากโลกของผเองแลวผยงมบทบาทหนาทตอ

โลกของมนษยอกดวย ดงทสมสข หนวมาน(2558, น.211-213) ตงขอสงเกตวา การปรากฏกายของผ

ในภาพยนตรนน มกเปนเรองทปรากฏในโลกของมนษย อนเปนเพราะผยงคงมพนธกจตอมนษย

ไดแก หนาทในการขบเคลอนสงคม หนาทในการสรางแรงยดเหนยวจตใจ และหนาทในการใหคำาอธบาย

แกสงคม

ในความเขาใจของคนไทยนน ผ หมายถง สงลกลบทมนษยเกรงกลว เพราะมนษยเชอวาผมฤทธ

อำานาจเหนอมนษย ผมทงผดและผรายขนอยกบการกำาหนดคณคาใหกบผโดยมนษยจากผลประโยชนท

มนษยเองไดรบจากผ(เสถยรโกเศศ, 2515)

ความหมายของผดงทกลาวมาน ทำาใหเหนถงมตของความสมพนธระหวางผกบมนษยหรอคน

ความสมพนธดงกลาวสงผลตอหลายกจกรรมทมนษยสมพนธกบผ เชน การขบไลผ การขอเลขขอหวย

การฟอน และอกมากมาย กจกรรมดงกลาวเรยกไดวาเปนวฒนธรรมระหวางคนกบผ ซงเปนบทบาทท

คนพงปฏบตตอผ นอกจากบทบาททคนปฏบตตอผแลวผกมบทบาทความสมพนธตอบกลบมนษย เชน

การบนและการแกบน เปนตน

ดงนนจะเหนไดวาโลกของผกบโลกของคนไมไดแยกออกจากกนเลย หากแตมความสมพนธใกล

ชดกนทามกลางชวตประจำาวน ยกตวอยาง การบนบานสานกลาว หรอสำานกวามผสถตอยในทตางๆ

ตลอดเวลาจนเมอทำาสงใดๆ ผดกตองขอขมา หรอการกลาวโทษวาผทำา เปนตน บทบาทหนาททาง

วฒนธรรมของผในวฒนธรรมไทยจงเปนสงสำาคญทแฝงอยในหลากหลายกจกรรมในชวตประจำาวนของ

คนไทย เรณ เหมอนจนทรเชย(2558, น.91) อธบายใหเหนถงความผกพนระหวางกลมชาตพนธกบผวา

ผ“เปรยบเสมอนศาสนาประจำาใจ ทกคนใหความเคารพและปฏบตตามประเพณและพธกรรมทเกยวของ

กบผบรรพบรษอยางเครงครด ผบรรพบรษมทงใหคณและใหโทษ เมอปฏบตดผจะใหคณ เมอคนทำาผด

ละเมด ผจะใหโทษ เมอผใหคณตองตอบแทนบญคณโดยการเซนอาหารใหกนและปองกนไมใชผอนมา

ทำาอนตราย” ผจงเปนสงทเสมอนมตวตนทไหลเวยนอยในความคดและพนทในชวตประจำาวนของคนใน


727

แวดวงความเชออยตลอดเวลา กจกรรมของมนษยหลายๆ อยางจงองอยกบการคำานงถงผอยเสมอ

บทบาทหนาททางวฒนธรรมของผนนผหมายถงการเปนผรกษากฎเกณฑทางสงคม มนษยเกรง

กลวผเพราะผถกทำาใหเหนวามอำานาจเหนอมนษย ผจะรกษาบทบาทหนาททางวฒนธรรมของตนเองได

ผจะตองทำาใหคนกลว กลาวคอ ผจะมพลงไดผกจะตองถกทำาใหนากลว(นธ เอยวศรวงศ, 2541, น.23)

ทงนตวตนอนหละหลวม คลมเครอ และสลบซบซอนของผกเปนเออใหผสรางสามารถแตงเตมจนตนาการ

ใหกบผได และเปนการเปดโอกาสผสามารถถกเลอกประกอบสรางใหเปนภาพเสนอของสงตางๆ ไดอยาง

หลากหลาย ทงจากการนยามใหผกลายเปนภาพเสนอในดานลบโดยผมอำานาจ และการโตกลบจากผม

อำานาจนอยในสงคมโดยใชผเปนตวแทน

1) การนยามใหผกลายเปนภาพเสนอในดานลบโดยผมอำานาจ

สวนหนงเนองจากการผลตซำาผในสงคมปตาธปไตยและศาสนาทมชายเปนใหญ ผจงถกประกอบสราง

ใหกลายเปนสงใดๆ ในดานลบเพอทจะสถาปนาอำานาจอนตรงขามกบผ ใหมความชอบธรรมในการพฒนา

ปกครอง เชน การประกอบสรางใหผกลายเปนภาพเสนอของชนบท ความเปนอสาน ความไมศวไลซ และ

ความปาเถอน เปนตน เมอผประกอบสรางเชอมโยงความหมายดงกลาวเขากบผ สวนหนงของผมอำานาจ

นอยในสงคมคอการถกลดทอนความเปนมนษย เชนเดยวกบสถานภาพของผทไมใชมนษยและมสภาวะ

ทไรตวตน ทำาใหสวนหนงผถกใชเปนเครองมอในการเชอมโยงผมอำานาจนอยในสงคมเขากบผและ

การสรางความชอบธรรมใหกบผมอำานาจ

แตอยางไรกตามทามกลางการประกอบสรางผ ภาพยนตรกเผยใหเหนถงความหวาดกลวตอ

อำานาจผ ผหญง และจตสำานกดงเดมของผประกอบสรางเองทเหนวาผเปนสงทนากลวและเตมไปดวยพลง

อำานาจทจะสามารถทำาลายลางได

2) การโตกลบจากผมอำานาจนอยในสงคมโดยใชผเปนตวแทน

นอกจากสภาวะคลมเครอ(ambiguous being) ระหวาง การมตวตน(corporeal) และการไร

ตวตน (incorporeal) ของผแลว ผยงมความสามารถในการขามพรมแดน(border crossing)ระหวางคน/

ความเปนกบตาย และสถานะภาพการยอนกบไปกลบมาของเวลาไดเวลา(returning) ซงสงเหลานทำาให

ผมอำานาจนอกกฎเกณฑ(illegitimate power)ได ซงเปนสงทมนษยไมสามารถทำาได มนษยจงใชอำานาจ

ดงกลาวนดวยการดงผเขามาเปนภาพเสนอของการตอส

บทบาทหนาททางวฒนธรรมของผนางตะเคยนทถกนำามาใชในภาพยนตร เนองจากผมบทบาทหนาททงระหวางผดวยกนเอง และตอมนษย และดวยผในสงคมไทยมอย

อยางหลากหลาย ซงผแตละชนดมบทบาทหนาททางวฒนธรรมแตกตางกนออกไป อนเนองมาจาก

สถานภาพ ตำาแหนง พนท และเวลา จนนำาไปสความคาดหวงของมนษยตอผแตละชนดแตกตางกนออก

ไป เชน ความตองการในการขบไลผปอบเนองจากผปอบเปนผราย และการกราบไหวแมยานางรถ

เพอใหแมยานางคมครอง เปนตน

728


ผนางตะเคยน เปนหนงในบรรดาผไทยทสถานภาพทางสงคมสงหรอเรยกวาเปนผระดบสง มบทบาท

หนาททางวฒนธรรมหลายหลากในหลากหลายกจกรรมในสงคมไทยทงในแงบวกและแงลบ ซงสวนใหญ

จะเปนในแงบวกจะเหนไดจากศาลเจาแมตะเคยนหรอตะเคยนทอง เชน คมครองปา คมครองมนษย

ใหพร ใหลาภ หรอแมแตการเอาชวตมนษย เปนตน

ตามความเชอดงเดมเชอวาผในกลมของผนางไมและผนางตะเคยนนนอยในจำาพวกของ

รกขเทวดาและผนางไมเหมอนกน เปนผทสงอยในตนไมใหญในปา คนโบราณเชอวาตนไมใหญในปามผ

สางสงอาศยอย ถาใครไปตดตนไมทเปนทอยอาศยของผพวกนเขากจะทำาใหผพวกนโกรธและลงโทษ

ผทตดโคนตนไมนน ดงนนคนโบราณเมอจะตดโคนตนไมใหญๆ กจะทำาพธบตรพลสงเวยบอกกลาวแก

สงศกดสทธทสงอยเพอขออนญาตกอน ถงจะสามารถโคนตนไมตนนนได เชอวาผนางตะเคยนสามารถ

บนดาลใหคนทไมเคารพนบถอตองเจบปวยได ในทางตรงกนขามคนทกราบไหวบชากจะไดรบการชวย

เหลอคมครอง ไมตะเคยนเปนไมชนดคนโบราณมกเอามาขดทำาเรอ และผนางตะเคยนจะตามมาสงเปน

แมยานาง นอกจากนคนโบราณความเชอวาตนไมบางชนดไมควรนามาปลกในบาน เพราะกลวผทสงอย

ในตนไมหรอหวาดกลวตอความไมเปนสรมงคลของตนไมตนชนดนน อยางเชน ตนกลวยตานและตน

ตะเคยน เปนตน ในสวนของตนตะเคยนนนเชอวามผนางตะเคยนสงสถตอย เหนไดวาความเชอทมตอผ

นางตะเคยนในสงคมไทยนน มองวาผนางตะเคยนเปนผยงใหญเหนอมนษย มความแปรผน

มความสมพนธกบชวตมนษย การอาศยสงสถตคมครองปามความสำาคญมากตอวถชวตของชาวเขา

ทตองยำาเกรง เคารพตอผปา ไมกลาทำาอะไรไมดในปา ตองขอขมา ผนางตะเคยนจงเปนผชนสงทคน

เคารพยำาเกรงมาก (ธนากต, 2547, น.49-53)

บทบาทหนาททางวฒนธรรมของผตางๆ น ปรากกฎในภาพยนตรเชนเดยวกน เนองจาก

ภาพยนตรเลอกประกอบสรางผชนดหนงๆ โดยเลอกจากบทบาทหนาททางวฒนธรรมของผเปนตวกำาหนด

ผทถกนำาไปสรางเปนภาพยนตรแมจะถกปรบเปลยนอยางไรกตามบทบาทหนาททางวฒนธรรมบางอยาง

ของผยงความสมพนธกบโลกทางสงคม

ความพยายามในการทำาลายความเชอดงเดม เพอสรางอทธพลใหมของรฐ ภาพยนตรเรมตนเรองจากภาพของโลไกลผนำาทางจตวญญาณของคนในพนท(ชาวกะเหรยง)

และกำานนวทยา(ผมอำานาจหมบาน) พาคนนอกพนทหรอคนจากในเมองเขาไปลาสตวในปา ซงภาพเสนอ

วาปาตอนกลางคนเตมไปดวยอนตราย การใชชวตอยในปานนมกฎเกณฑหลายอยางทตองระวงตว

คนในพนทเปนผทรวถปฏบตเปนอยางด เชน การไมเดนปาตอนกลางคน การรวานคอคนคอผ การม

คาถาปองกนตว และการมความเคารพยำาเกรงตอธรรมชาต เพราะคนในพนทนนเชอวาในธรรมชาตมสง

ศกดสทธทคอยปกปกรกษาอย ซงตางจากคนในเมองทไมเคารพตอธรรมชาต เชน การปสสาวะรดตนไม

เปนตน เพราะคนในเมองไมเชอวาสงเหนอธรรมชาตนนมอยจรงหรอหากเชอกเหนวาตนสามารถควบคม

ผได จงเปนเหตทำาใหสงทอยเหนอธรรมชาต(ผนางตะเคยน)ในทนนโกรธ ซงในตอนทกำานนและ


729

ชาวกะเหรยงคนหนงพาคนจากในเมองเขามาลาสตวในปา คนจากในเมองปสสาวะลงมาจากหางสองสตว

บนตนไม ถอเปนการลบหลตอสงศกดสทธทอาศยอยในปา ทำาใหผนางตะเคยนโกรธและพยายามจะ

ลงโทษ แตคนในเมองกลบไดรบการปกปองจากกำานนและชาวบานชาวกะเหรยง ซงในครงนนชาวบาน

ชาวกะเหรยงไดสละชวตตวเองเพอชวยคนอนๆ ใหหนไปได

สวนการใหภาพผนางตะเคยนในภาพยนตรนน ในตอนเรมเรองผนางตะเคยนเรยกปาวาบาน

เปนของตนเอง และไมพอใจทมคนเขามาลกลาหรอรกราน เพราะปฏบตตวไมเหมาะสมในปา

ผนางตะเคยนจงทำาโทษ โดยการทำาโทษของนางตะเคยนในเรองไมไดเพยงแตหลอกหรอทำาใหเกดการเจบ

ไข แตหมายจะเอาชวต

จากเหตการณตนเรองทภาพยนตรอธบายลกษณะของนางตะเคยนนน ทำาใหเขาใจไดวาผนาง

ตะเคยน เปนสงศกดสทธเหนอธรรมชาต ทอาศยอยในปา เพอปกปกรกษาผนปาเอาไว โดยจะลงโทษผ

ทบกรกเขามาในปา ซงการลงโทษทรายแรงทสดคอ ทำาใหเสยชวต ดงนนผทจะเขาปาไดจะตองรจกเรยน

รวธการใชชวตอยกบปา และการทนางตะเคยนเรยกปาวาเปนบานนน แสดงใหเหนวาเธอคอผอยอาศย

ในปาไมใชเจาของปา แตเธอมหนาทปกปองคมครองบานของเธอ ซงเปนคนละสวนกบหมบาน

ดงนน เมอวเคราะหถงฉากทผชายจากในเมองปสสาวะจากหางสองสตวซงอยบนทสงลงมายง

ผนปาหรอตนไม นนกเทากบวานางตะเคยนถกลบหลอยางมากจากผชายทมาจากในเมอง คอในมตทาง

เพศกหมายถง ผหญง ถกดถกจากผชาย และเมอมองในมตของสถานะประกอบกนจะเหนไดวา ผผหญง

ซงอยในสถานะสงศกดสทธ ถกลบหลจากผชายซงนาจะเปนมนษยธรรมดา และมากไปกวานนมตชนชน

ทางสงคม ในความหมายทวา ผนางตะเคยนเปนตวแทนของสงศกดสทธทชาวบานหรอคนในพนทให

การเคารพยำาเกรง กลบถกปสสาวะรดดวยคนธรรมดาจากในเมอง นนเทากบวาภาพยนตรพยายามจะ

อธบายวาเปนการรกรานพนทของเมองเขามาสชนบท โดยทชนบทถกลดคณคาลงใหกลายเปนผผหญงท

ถกหยามเกยรต และเมอผผหญงโกรธทตวเองถกหยามเกยรตดงกลาว จงตองการจะลงโทษตามบทบาท

หนาทของตนเองโดยการจะเอาชวต คนทมาปกปองตอรองดวยกลบเปนชาวกะเหรยงซงเปนคนในพนท

เอง และสดทายชาวกะเหรยงกยอมสละชวตของตนเองเพอปกปองคนตางถน นนเทากบวาสวนหนงของ

ชนบทแมจะยงเคารพอำานาจเดมทตนเกรงกลวอย แตกไดนอมรบอำานาจจากเมองใหเปนอำานาจทอยเหนอ

ตนเอง ซงหมายถงเหนอชวตของตนเองเสยดวยซำาไป และยงพยายามตอสกบอำานาจเดมทตนเคยเคารพ

บชาเพอคนนอกดวย จนเปนสาเหตทำาใหผนางตะเคยนตองทำาโทษผซงเปนผนำาทางจตวญญาณของ

หมบานเพอเปนการตเตอนคนในหมบานเอง นอกจากการคกคามดงกลาวแลว ผหญงชาวกะเหรยงชอ

หนอเซง กถกขมขนแลวฆาจากชายแรงงานทมาทำาเขอนจากดวยถอเปนการคกคามและการเหยยบหยาม

คณคาของคนกะเหรยงดวยเชนกน

เนอเรองหลกคอการพยายามอธบายวา ตวแทนจากเมองเขามารกรานพนทของชนเผากะเหรยง

ซงชนเผากะเหรยงไมสามารถตอรองอะไรได ทำาใหตองอพยพยายพนทใหกบการทำาเขอน ซงพนทททำา

เขอนดงกลาวไมไดยดเอาพนทของหมบานเทานน แตเปนการคกคามไปจนถงปาซงเปนทสงสถตหรอเปน

730


บานของผนางตะเคยน จงทำาใหผนางตะเคยนโกรธ จากทตนเคยมอำานาจในพนทของตน กลบถกคนใน

พนทเองพาคนตางถนเขามารกรานพนทของตน โดยการตดไมทำาลายทอยของเธอและสะกดเธอไว

แตทายทสดเธอกสามารถหลดจากการสะกดได และใชอำานาจของเธอในการทาลายเขอนและสรางปา

ของเธอใหกลบคนมา

จากบทบาทหนาทของผนางตะเคยนในการปกปกรกษาปาซงเปนบานของเธอนน เธอมาพรอม

กบความสามารถทสามารถควบคมธรรมชาตได สามารถใหคณใหโทษแกคนทกระทำาชวกบเธอได ทำาให

ผหญงในบทบาทของผนางตะเคยนนสามารถเปนฝายกระทำาในฐานะปองกนตวหรอรกษาอำานาจในพนท

ของเธอ แมวาเธอจะมอำานาจมากในพนทของเธอเองแตเธอกยงเปนฝายถกกระทำาจากผทตองการเขามา

รกรานพนทของเธอ ในทนเธอเปนผสญเสย ทงเสยเกยรตจากการถกปสสาวะรด ถกคกคามจากคนนอก

พนทจนถงการครอบครองพนท และทสำาคญเธอถกตอตานจากผนำาทางจตวญญาณอาวโสของหมบาน

การสอความหมายระหวางผผหญงกบธรรมชาต ในภาพยนตรเรอง ตะเคยน การตอสทางการเมองเพอควบคมอำานาจของผ ทมอำานาจในการควบคมคนและพนทในยคของ

ศาสนาผนนมมาอยางตอเนอง ทงแตการเขามาของศาสนาพทธทามกลางสงคมทนบถอศาสนาผ มเรอง

เลาเกยวกบผทสงสถตอยในตนไมซงเปนตวแทนของความเชอพนถนจะตองเสยสละพนท(ตนไม/บาน)

ของตนเองใหกบพระสงฆในการตดไปทำากฏ เปนภาพแสดงอำานาจของศาสนาพทธใหอยเหนออำานาจของ

ศาสนาผ ส.พลายนอย(2552, น.85-86) ไดเลาถงขอพพาทระหวางผกบพระในศาสนาพทธเอาไววา

“ในสมยนน(พนทปา)ยงไมมเขตปาสงวน ยงไมมพอคาเขาไปพฒนา ยงไมมเจาพอเขาไปยดครองเหมอน

ทกวนน พระภกษทานกคงเหนวา(ตนไม)ไมมเจาของ ทานกตดเอาๆ ความจรงตนไมนนมรกขเทวดาสง

สถตอย เมอรกขเทวดาเหนพระบกรกเขามาตดตนไมทตนอาศยอยกรองหามวา ‘ทานอยากจะทำาทอย

ของทาน กอยามาตดทอยของขาพเจาอยางนซ’ พระรปนนกคงไมฟง คงกมหนากมตาฟนตนไมตอไป

เผอญมดไปกระทบถกแขนรกขเทวนนขาด ทำาใหรกขเทวดาโกรธจะฆาพระ แตแลวกลบยงคดไดวาขณะ

นน พระพทธเจาประทบอย ณ อคคาฬะวะเจดยใกลๆ เมองอาฬว นเอง จงไดเขาเฝากราบทลเรองทเกด

ขน พระพทธเจาตรสวา ‘ททานไมปลงชวตภกษนนหนะดแลว เพราะถาทาอยางนนจะตองรบบาปเปน

อนมาก ยงมตนไมทไมมใครอาศยอยอก ขอใหทานไปเลอกทอาศยใหมเอาเองเถด’ เหตทพระไปตดตนไม

ครงนน พระพทธเจาจงทรงบญญตภตคามสกขาบทวา ภกษตองอาบตปาจตตย เพราะทำารายภตคาม

(คอตนหญา ตนไม เปนตน ทยงสดเขยวอย)” จากเรองเลาดงกลาวสะทอนใหเหนวา ผสามารถทำาราย

พระได การทำารายพระเปนบาปมาก และแมพระพทธเจาจะพดอยางใหเกยรตแกผอยบาง (หรอสราง

บญญตมาเพอปกปองการปะทะกนระหวางผกบพระอยางประนประนอม)แตทายทสดผกตองจำายอมไป

หาทอยใหมและทงทอยใหมใหกบพระ(ผทมาตดตนไม) อาจกลาวไดวาเปนการเขามาแทนทดานตำาแหนง

แหงทของความเชอเกาและความเชอใหม ทงน ส.พราย-นอยยงกลาวเพมเตมอกวา “รกขเทวดาไมสามารถ

รกษาตนไมได ผนางตะเคยนยงจะเกงกวา แตนนผทเกงกวานางตะเคยนกม คอผททำาพธบวงสรวงตดตน


731

ตะเคยนได”(2552, น.86)

นอกจากศาสนาพทธทเขามาสรางอำานาจในพนทความเชอดงเดมแลว รฐหรอทางราชการกได

มการแสดงอำานาจทางการเมองกบผดวยเชนกน โดยรฐหรอทางราชการนนถอวาทกสงภายในอาณาจกร

ของกษตรยตองอยภายใตอำานาจของกษตรย เสถยรโกเศศ(2515) ไดใหขอมลอนเปนทนาสงเกตเอาไว

วา “ถาทางราชการตองการไมตนสงใหญ เชน เอาไปทำาพระเมร เปนตน เทาททราบมาวาตองอานประกาศ

ดำาเนนกระแสพระบรมราชโองการ ณ ทนนเพอใหรกเทวดาและนางไมรตวจะไดยายทอยไป” การทำาใน

ลกษณะนกเพอใหผททำาหนาทตดโคนตนไมหายกลว การกระทำาในลกษณะดงกลาวสามารถอธบายให

เหนไดวาคนมความเกรงกลวตอผ ใหเกยรตผ ซงเชอวาผคอสงศกดสทธ เมอเหนวาตนไมใหญๆ ตนใด

นาจะมผสงสถตอยกจะทำาพธบอกกลาวกอน แตการทำาบตรพลดงกลาวแสดงใหเหนวาคนไมไดเคารพ

และเกรงกลวตอผไปเสยทเดยว มการสรางกลวธการเอาชนะผและสามารถตดโคนตนไมทตองการได

ลกษณะดงกลาวถอไดวาเปนภมปญญาการรกษาปาโดยกฎทางความเชอและจารตของคนสมยโบราณท

จะชวยกนดแลปาไมใหใครมาตดโคนตนไมไปงายๆ เพราะตนไมถอเปนสงสำาคญของคนทใชชวตอยกบ

ปาและปากเปนแหลงหากนอนสำาคญ เพราะการจะทำาพธบตรพลตองทำาโดยผทมคาถาอาคมหรอเปน

ผทชาวบานใหการนบถอ แสดงวาใครจะโคนตนไมในปากตองมารายงานใหผหลกผใหญในพนทรกอน

ในสวนของทางราชการทตองการใชไมนนไมใชการทำาบตรพลสงเวยเพอบอกกลาว แตเปนการนำาพระบรม

ราชโองการมาอานใหกบสงศกดสทธหรอผสางเทวดาทอยในตนไมฟง กลาวเปนนยวาผทอยในอาณาจกร

หรอในสวนราชการของแผนดนคอผของแผนดนเชนเดยวกบคนในแผนดน เพราะเปนการบอกกลาวแก

สงศกดสทธเพอใหยายทอยไปเสยกอนจะตดตนไมนน สวนหนงอาจแสดงใหเหนวาเปนการเคารพตอสง

ศกดสทธ แตอกนยหนงกเปนการบอกตำาแหนงของสงศกดสทธทหมายถงรกเทวดา และผนางไมในฐานะ

ผรบคำาสงจากผนำาราชการ

การอานพระราชโองการกอนตดตนไมแทนการทำาบตรพลสงเวยนน ผทอยในตนไมกจะตองยอม

ยายทอยใหกบอำานาจของรฐ เปนภาพแสดงอำานาจของศาสนาผทอยภายใตอำานาจของรฐ ความพยายาม

ทำาใหศาสนาผเปนรองตออำานาจอนเพอใชงานศาสนาผนน นอกจากเรองเลาดงกลาวแลวความเชอเรอง

กบฏผบญ ทสรางเรองราวเกยวกบผมบญในการดงความเชอของคนพนถนอสาน กนาจะเปน

ความพยายามในลกษณะใกลเคยงกน ตางกนเพยงแตกบฏผบญดงเอาฐานความเชอเรองผและศาสนา

พทธมาสรางภาพความนาศรทธาใหกบตวผ

ภาพยนตรเรอง ตะเคยน เกดจากการประกอบสรางผนางตะเคยนใหกลายเปนตวแทนการเรยก

รองความเปนธรรมจากการคกคามของรฐตอพนทคน ทองถนและปา เพราะผสรางไดแรงบนดาลใจมา

จากเรองราวของผอพยพจากเหตการณสรางเขอน การทภาพยนตรฉายใหเหนถงความไมเปนธรรมทรฐ

กระทำาตอชาวกะเหรยง คอ การสงใหอพยพยายจากถนทอยเดมทอดมสมบรณไปสทขาดความอดม

สมบรณ โดยปราศจากมตของความเหนอกเหนใจความเปนคนดวยกนเองนน สงผลใหเกดแรงกดดน

การเกดการเคลอนไหวของกลมคนเพอเรยกรองไมใหเกดเหตการณทสงผลกระทบถงความเดอดรอนของ

732


ตนเอง ความเคลอนไหวในลกษณะทนาจะสอดคลองกบการสรางผนางตะเคยน คอการสรางเขอนทกำาลง

แพรขยายอยางมากในชวง ทศวรรษ 2520 สวนใหญเพอการผลตไฟฟาของประเทศ กคอการคดคาน

การสรางเขอนในจงหวดกาญจนบรกอนการสรางภาพยนตร ผลกระทบของการสรางเขอนตอชมชนถน

หลกทถกนำาเสนอผานภาพยนตรคอผลกระทบเรองของการถกยายทดนทงทอยอาศยและททำากนของชาว

เขา โดยใหคาตอบแทนเปนเมดเงนโดยไมสามารถตอรองใดๆ ได ซงสอดคลองกบผลกระทบทเกดขนใน

ลกษณะเดยวกนคอเนองจากเขอนขนาดใหญตองใชพนทจำานวนมาก ผคนจงตองถกอพยพไปอยในพนท

ใหมทไมเหมาะสมกบการทำากนจากพนทเดมทมความอดมสมบรณ ตลอดจนการทำางานฉาบฉวยของ

คนในโครงการทไมไดศกษาถงผลกระทบทเกดขนกอนและหลงการสรางเขอนทแทจรงหรอการปกปด

รายงานการศกษาผลกระทบสงแวดลอมไมใหเปนทรบรกอนดำาเนนการในภาพยนตรเรอง ตะเคยน

แสดงใหเหนถงปญหาทตามมาคอนำาเรมเนา ระบบนเวศนเรมเสอมลง จากการรายงานเทจถงสภาพ

ภมศาสตรกอนและหลงสรางโดยหวงผลประโยชนเปนสำาคญ

ในทนศกษาผลกระทบและความไมเปนธรรมของการคดคานการสรางเขอนนำาโจน

พ.ศ. 2525-2531 ซงโดม ไกรปกรณ (2548, น.6) กลาววา ขบวนการทางสงคมเปนรปแบบของ

ความพยายามในการหาทางออกใหกบปญหาความไมเปนธรรม โดยจำาแนกขบวนการทถกทำามาใชคอ

ขบวนการทางสงคมแบบใหม ทใชมตทางวฒนธรรมทมาจากหลายชนชน เปนขบวนการเพอปกปองประชา

สงคมจากการคกคามของรฐแตไมเนนตอตานหรอลมลางรฐโดยตรง และเรยกรองคณภาพชวตใหกบคน

รากหญาและคนชายขอบ หลงจากการดำาเนนการศกษาและสรางเขอนอยางจรงจงในป 2524 เปนตน

มากเกดกระแสความเคลอนไหวการคดคานโครงการอยางตอเนองในชวงป พ.ศ. 2525-2531

การรวมกลมดงกลาวประกอบไปดวย เจาหนาทกรมปาไม กลมสมาชกสภาผแทนราษฎรจำานวนหนง

คณะศกษานายกรฐมนตร องคกรพฒนาเอกชน นสตนกศกษา ชาวบานในพนทและบรเวณใกลเคยงและ

สอมวลชน การคดคานดงกลาวเปนผลมาจากการรวมมอกนของคนหลายกลมทำาใหเกดหลายกระแส

ความคดในการอนรกษ ซงแนวคดหนงทนาสนใจในการประกอบสรางภาพยนตรกคอ แนวคดของกลม

ชาตพนธกะเหรยงทมองวา ธรรมชาตกบมนษยสมพนธกน มนษยเปนสวนหนงของธรรมชาตและมนษย

อยรวมกบธรรมชาตไดดวยการเคารพตอธรรมชาตในฐานะสงศกดสทธทเหนอกวามนษย รวมทงปฏบต

ตนตามแบบแผนทไมกอใหเกดผลรายตอธรรมชาต ทงนภาพยนตรสะทอนใหเหนผลกระทบของการสราง

เขอนตอกลมคนของชาวกะเหรยงซงเปนผอาศยในพนทธรรมชาต ยทธวธหนงทถกใชในการเคลอนไหว

ขบวนการกคอ การสรางสำานกรวมผานพธกรรมและประเพณประดษฐ เชน การอปสมบทหม

เพอสกการะดวงวญญาณของสมเดจพระนเรศวรใหบนดาลไมใหสรางเขอน ซงเปนความเชอทางพทธ

ผและใชพธทางไสยศาสตรประกอบกน

ภาพของขบวนการในการตอตานการสรางเขอนของกลมอนรกษธรรมชาต สะทอนผาน

การประกอบสรางความเปนผผหญงใหกบผนางตะเคยนในภาพยนตรเรอง ตะเคยน โดยการตอตานของ

ผนางตะเคยนไดสะทอนแนวคดเกยวกบธรรมชาตของชาวกระเหรยงซงอาศยอยรวมกบธรรมชาต


733

คอการเหนผเปนสงทยงใหญ หรอแมแตยทธวธนงของการเคลอนไหวเพอตอตานคอการอนเชญ

สงศกดสทธหรอ ผบรรพบรษในพนทใหมาชวยในการขดขวาง ผนางตะเคยนไมไดเปนสงศกดสทธทถก

อญเชญแตเธอเปนสวนหนงของภาพเสนอพลงของสงศกดสทธในธรรมชาตทถกใหความหมายใน

การประกอบกน

การเลอกใชผผหญงในการเปนตวแทนของการตอสกบรฐของผมอำานาจนอย

ภาพยนตรเรอง ตะเคยน เปนการใชอำานาจของผผหญงในการตอสกบอำานาจของรฐ

โดยการเลอกใช ผนางตะเคยน เปนเครองมอ วธคดในการมองวาเพราะเหตใดผนางตะเคยนจงถกเลอก

มาใชนนสามารถมองไดเปน 2 วธคดดวยกนคอ 1)การใชมตดานความเชอเรองผการตอส และ 2)การใช

ภาพเสนอของผผหญงในการตอสกบสงคมชายเปนใหญ

วธคดแรกคอ การเมอใชมตดานความเชอจากรากฐานความเชอเดมของสงคมเอเชยตะวนออก

เฉยงใตทมองวากอนการเขามาของศาสนาชายเปนใหญนน มการนบถอศาสนาผทมผหญงและผผหญง

เปนใหญ หรอเรยกวา ศาสนาผ กระบวนการดงกลาวเกดขนผานการเลอกผนางตะเคยน และกระบวนการ

เลาเรองเพอสรางความชอบธรรมใหกบผนางตะเคยน

การเลอกสรางผนางตะเคยนนนเกดจากเงอนไขเฉพาะตวของผนางตะเคยน คอ ในกลมผทสง

สถตอยในตนไม ทถกกลาวถงเปนทรจกกนกวางขวางวามพลงอำานาจมาก คอ ผนางตะเคยน สงเกตได

จากการนบถอเจาแมตะเคยน เจาแมตะเคยนทอง และแมยานาง ความศกดสทธดงกลาวนนาจะถกเชอม

โยงเขากบชนดของไมและขนาดของตนไม เนองจากไมตะเคยนถอเปนไมชนดและมขนาดลำาตนใหญ

ผทเขามาปกปกรกษากตองเปนผทยงใหญและมความศกดสทธมากเพอรกษาไมชนดนไมใชถกตดโคนได

งาย การจะตดตนไมใหญในปากตองทำาพธขอขมาเสยกอน แมศาสนาพทธเองทมอำานาจเหนอศาสนาผ

ยงสะทอนใหเหนวา การจะตอสกบอำานาจของผศกดสทธทสงสถตอยในตนไมไดนนตองใชวธดวย

ความประนประนอมเพราะเหนวาผทสงสถตอยในตนไมนนมอำานาจมาก แสดงใหเหนผานบญญตภตคาม

สกขาบท ทหามพระภกษตดทำารายตนหญาตนไมทยงสดเขยวอย เงอนไขความศกดสทธของผนางตะเคยน

นเปนสงทสามารถเชอมโยงกบความเขาใจของคนในสงคมไทยไดงายเนองจากมความเชอรวมกน

กระบวนสรางความยงใหญใหกบผนางตะเคยนในภาพยนตร เกดจากการประกอบสรางภาพ

และการเลาเรอง ภาพของผนางตะเคยนคอการเปนเจาของปานนเทากบวา ผผหญงมอำานาจอนยงใหญ

เหนอพนทปา ในตอนเรมเรองภาพยนตรฉายภาพใหเหนถงปาอนอดมสมบรณและยงใหญไพศาล

กอนจะตามมาดวยการรกรานปาของคนจากในเมอง การรกรานดงกลาวคอการพยายามของภาพยนตร

ในการเลาเรองใหเหนภาพอทธฤทธของผนางตะเคยนวาเปนผทมอำานาจเหนอมนษยสามารถใหคณให

โทษไดซงขนอยกบพฤตกรรมของมนษยเอง นอกจากภาพตอนเรมเรองดงกลาว ภาพยนตรยงประกอบ

สรางความยงใหญของอำานาจศกดสทธของผนางตะเคยนอกดวยภาพปศาจโคลนถลม ภาพการทำาลาย

เขอนขนาดใหญ และการสรางพายทอนซง

734


นอกจากภาพแลวการประกอบสรางภาพความยงใหญของผนางตะเคยนยงถกสรางผานคำาพด

ของตวละครดวย ในฉากหนงตอนเผาศพของโลไก ผเฒาผแกชาวกะเหรยงคนหนงพดกบกำานนวทยาเอา

ไวในเชงเตอนวา “โลไกมนตายเพราะนางตะเคยน ขาบอกมนแลววาอยาเขาไปในปาแบบนน กำานน

กเหมอนกนถายงขนตดปาอย” พดดงกลาวสะทอนใหเหนถงความเกรงกลวตออำานาจของนางตะเคยน

ของผคนในชาวกะเหรยงทมองวาปามความศกดสทธเพราะปามผผหญงคอยปกปกรกษาอย แกคำาพดคอ

คำาพดของผนางตะเคยนทขหลงจากการสรางเขอนเสรจเอาไวแลววา “ถามงไมเอากขนมาจากนำา พวกมง

จะไมมแผนดนอย” หลงจากนนกำานนวทยาตองดำาลงไปในนำาเพอทำาพธขดตอตะเคยนขนมา และการท

ผนางตะเคยนเรยกปาซงเปนทสงสถตของตนเองวา “บาน” นนแสดงใหเหนถงอำานาจในการปกครอง

“บาน” ของผหญง

นอกจากการมองวาผนางตะเคยนเปนผทมอำานาจมากแลวภาพยนตรยงเผยใหเหนวา ทามกลาง

ความเปลยนแปลงของสงคมจากจากความเชอเรองผสางมาสวธคดแบบวทยาศาสตรทอธบายวาผเปน

เรองงมงาย แตความเชอเรองผสางกลบยงคงไหลเวยนอยในสงคมไทย จากการทภาพยนตรเลอกผมาส

รางใหกลายเปนภาพแทนของธรรมชาตในการตอสกบรฐ เพราะผมพลงในการเชอมโยงความรสกรวมของ

คนในสงคมทยงคงเชอในเรองผอย และภาพยนตรกไดผลตซำาอดมการณ “ไมเชออยาลบหล” ของคนไทย

ออก เพราะคำานมพลงมาก แมผจะถกมองวาเปนเรองงมงาย แตผยงเปนความเชอทถกผลตซำาและไหล

เวยนอยในจตสำานกของคนในสงคมไทยอยมาอยางยาวนาน การลบหลผเทากบการดหมนความเชอของ

คนในสงคม ผลทไดตามมาคอการรบบทลงโทษ เพราะผคอกฎเกณฑทางสงคม คำาวา “เชอ” ในทนนาจะ

หมายรวมไปถงการอยในกรอบประพฤตปฏบต เพราะเมอใดทเกดการลำาเสนกจะไดรบผลลพธในแงราย

เสมอ การลบหลในพจนานกรม ฉบบราชบณฑตสถาน พ.ศ. 2554 หมายถง การแสดงอาการเหยยด

หยามตอสงศกดสทธหรอตอผมอปการคณโดยถอวาไมสำาคญควรแกการเคารพนบถอ เชน ลบหลสง

ศกดสทธของศาสนาทตนไมไดนบถอ ลบหลพอแมครบาอาจารย ดงนนเมอภาพยนตรใหภาพวาคนจาก

ในเมองเขาไปลบหลผอนศกดของคนทองถนยอมสงผลตอความรสกรวมของคนในแวดวงอดมคต “ไมเชอ

อยาลบหล” รวมกนวา ความเชอของตนเองกำาลงถกคกคาม และผลทไดรบกสมควรแกเหตแลว

นอกจากโลกในจอภาพยนตรยงพบวาในโลกแหงความเปนจรงมนษยกมการใชผในการทำาหนาท

เปนตวแทนในการตอสทางสงคมเพอสรางความชอบธรรมใหกบกลมของตนเอง เปนการปลกระดมผคน

ภายใตอทธพลของความเชอใหเหนดวยกบคำากลาวอางถงผ ผจงกลายเปนเสมอนเครองมอทใชใน

การตอสทางสงคมมาทกยคทกสมย และเปลยนรปแบบของการใชผไปตามบรบททางสงคมเสมอมา

เนอออน ขรว-ทองเขยว(2560, น.141) อธบายใหเหนถงความพยายามของกลมคนบางกลมในลานนา

ทแมจะมศาสนาพทธเขามาแลว แตกยงคงมความนบถอผอยางเขมขน ณ ชวงเวลาดงกลาว วา “ผถกคน

ลานนานำามาเปนพลงทางสงคมเพอตอตานอำานาจอนทตนไมพงปรารถนา” โดยการกลาวอางถงการผดผ

กบกลมมชชนนารในชวงทศวรรษ 2540 วา “ความไมพอทมตอมชชนนารในเวลาตอมาปรากฏเปนคำาลำา

ลอวามชชนนารเลยงผไว… ในปเดยวกนกบทเดเนยล แมคกลวารเรมเผยแพรศาสนา ในเมองเชยงใหมเกด


735

ภยพบตทางธรรมชาตจนไมสามารถเพาะปลกไดและมการโทษวาเหตการณทเกดขนเปน เพราะพระเสอ

เมองไมพอใจทมชชนนารขนไปเผยแพรศาสนา”(เนอออน ขรวทองเขยว, 2560, น.142) และผยงถกนำา

มาใชเปนพลงรวมในการตอตานสยามเพอใหลมเลกการเกบภาษหมและเหลาดวยโดยอางวา “ผจะใหใส

ไทยและฝรงฤาการใหญๆ ไมได จะตองรบมอเอาหวคนทรงเจา”(รายงานกลมหมนพชตปรชากร อางใน

เนอออน ขรวทองเขยว, 2560, น.141-146) จงจะทำาใหอาการประชวนของชายาพระเจากาวโลรสสรย

วงศทเลาลงได นอกจากทยกตวอยางไปแลวนผหรอความเชอยงถกนำามาใชเปนเครองมอในการตอตาน

สงคมอกหลายกรณ เชน กบฏผมบญ ผเจานาย เปนตน

วธคดทสองคอ การใชภาพเสนอของผผหญง โดยการสอความหมายวาผ ผหญง คนชายขอบ

และธรรมชาตคอสงเดยวกน ซงถกรกรานจากอำานาจของผชาย ซงเปนภาพเสนอของรฐ วทยาศาสตร

และเทคโนโลย การใชผผหญงเปนตวแทนในการตอสกบอำานาจรฐนน กเพราะผชายในภาพยนตรถกทำาให

เปนภาพเสนอของศาสนาพทธ ซงปฏเสธการใชอารมณและความรนแรง สวนผหญงถกสรางใหเปนภาพ

เสนอของเพศทเตมไปดวยอารมณ ดงนนสาเหตหนงทผหญงจงไมสามารถออกบวชไดเพราะผหญงไม

สามารถควบคมอารมณของตนเองได ลกษณะดงกลาวเปนการอางความชอบธรรมใหกบผชายหรอศาสนา

พทธ ในการควบคมผหญงและผ ลกษณะของผหญงดงกลาวเปนความเชอมโยงความหมายถงกนระหวาง

ผ ผหญง และธรรมชาต เพราะผหญงถกเทยบวาเปน “ความรสก ความสมพนธ อารมณ การยอมรบ”

(เดวด คนสลย, 2551, น.423) และ “ธรรมชาตคอผหญง ปาเถอน อนตราย” (เดวด คนสลย, 2551,

น.422) ดงนนความอนตรายของผหญงทถกนยามสวนหนงสำาหรบผชายคอการใชอารมณมากกวาเหตผล

ในขณะทผชายถกนยามใหเปนตรรกะ เหตผลแบบวทยาศาสตร “ในระบบอดมคตทเกดขนและปรากฏอย

วทยาศาสตรเปนกจบรสทธและเปนของผชายลวนๆ ทแสวงหาอำานาจเหนอแทนทจะผสมผสานลกษณะ

ท เปนผหญง มนใหสญญาวาจะเอาชนะความละโมบของธรรมชาตและผหญงไปพรอมกน”

(Evelyn Fox Keller, อางใน เดวด คนสลย, 2551, น.423)

แมวาผชายจะพยายามอางเหตผลดานศาสนาพทธและความมเหตมผลของผชายแบบ

วทยาศาสตรในการควบคมผหญง แตผผหญงกสามารถมองหาลทางของตนเองในการตอรองกบอำานาจ

ของผชายทมลกษณะแขงกาว โดยมองหาขอเสยของการใชอำานาจของผชายวามลกษณะ “ขดรดประโยชน

และการครอบครอง”(เดวด คนสลย, 2551, น.420) เกนไป และดงเอาลกษณะของผชายดงกลาวมาใช

โตกลบเพอทวงคนพนททางอำานาจอนชอบธรรมใหกบผหญง โดยดงจดออนของผหญงขนมาใหกลายเปน

จดแขงทอำานาจของผชายไมมคอ การทผหญงถกมองวาเตมไปดวยอารมณ โดยชใหเหนถงขอเสยของวธ

คดแบบผชายวาหากไรซงจตวญญาณแบบผหญงกจะสงผลตอความเดอดรอนของคนจำานวนไมนอย

ยกตวอยางภาพเสนอของชาวกะเหรยงทไดรบผลกระทบตอการคกคามของอำานาจรฐทปรากฏใน

ภาพยนตรเรอง ตะเคยน และการทภาพยนตรเสนอใหเหนถงความเดอดรอนของผคน ผลเสยจาก

การสรางเขอน และพฤตกรรมทรกรานของผชายนนกไดกลายเปนจดแขงของผผหญงในการสราง

ความชอบธรรมสำาหรบการทวงคนผนปาทถกยดแยงจากผชาย จากทกลาวมาแลววาศาสนาผเดมมองวา

736


ผอนศกดสทธเปนผผหญง และผมหนาทในการรกษากฎเกณฑทางสงคม ดงนนการใชผผหญงมาตอส คอ

การมองวาผผหญงมอำานาจอนชอบธรรมในการตดสนความเปนธรรมใหกบความไมยตธรรมในสงคมสงคม

แบบเบดเสรจเดจขาด โดยการกระทำา(action) ของผผหญงเปนอำานาจดบทเหนเปนรปธรรมชดเจน

แมวาผผหญงจะถกใหความหมายวาเตมไปดวยอารมณและการใชความรนแรง แตจตวญญาณ

ของการใชอารมณแบบผหญงเอง ทจะทำาใหเกดความสงบสขได ดวยการประนประนอม ภาพยนตรเรอง

ตะเคยน สะทอนใหเหนวาผผหญงแมจะเปนผทโกรธงายใชความรนแรง แตในอกดานหนงผผหญงกม

จตใจทเมตตา เพราะการเปนผรกษาความถกตองในสงคม หากผใดทำาตามกฎเกณฑทางสงคมผผหญงก

ไมทำาราย และพรอมจะใหอภย ภาพดงกลาวนสะทอนใหเหนในฉากทกำานนวทยาสำานกผดททำารายผนาง

ตะเคยนแลวดำาลงไปในนำาเพอ “ขดตอตะเคยน” ขนมา เปนการขอขมาตอผนางตะเคยน เมอผนางตะเคยน

เหนดงนนจงเปลยนรปรางจากผนากลวกลายเปนผสวยพรอมกบใบหนาทยมอยางใหอภย ในขณะท

ภาพยนตรสอใหเหนวาตวแทนจากรฐคอผชาย เปนเพศทเนนเหตผลมากเกนไป รฐเขามาแสวงหาผล

ประโยชนจากปาซงเปนผหญง และกระทำาตอชาวกะเหรยงอยางไรมตความเหนอกเหนใจ โดยการสงให

อพยพชาวกะเหรยงใหไปยงทอยททำากนใหมไปอยบนเขาอนเปนททำามาหากนไมได ผานคำาพดของ

ชาวกะเหรยงคนหนงวา “ไปอยทนนแลวจะทำามาหากนอะไร” และเมออธบายเชอมกบบรบทของสงคม

ไทยจะเหนไดวาโลกในภาพยนตรเปนภาพสะทอนใหเหนบรบทจากโลกภายนอกทเกดขนในสงคมไทยวา

“วธคดของรฐในชวง ทศวรรษ 2520 ถง ทศวรรษ 2530 คอ การพยายามเนนเหตผลทางเศรษฐกจกบ

ความพยายามใชทรพยากรธรรมชาตใหเกดประโยชน สรางโครงสรางทางสงคม ตามแผนพฒนาเศรษฐกจ

ตงแต พ.ศ.2500 เปนตนมา และพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต

พ.ศ.2521 และ พ.ศ.2522 สงผลทำาใหเกดการแบงแยกความเปนไทยและความเปนอน ดงนนสทธ

การเขาถงทรพยากรของรฐหรอการคมครองของรฐของคนอนจาก ความเปนไทย จงไมไดรบการดแลเอาใจ

ใสจากรฐ กลมคนดงกลาวคอ คนจน กบ ชาวเขา ไมใชเพยงแตการไมถกดแลเอาใจใสหรอการเขาไมถง

ทรพยากรจากรฐเพยงเทานน แตยงถกกดข ขดรต ไมไดรบความเปนธรรมจากการรกรานจากรฐดวย”

(โดม ไกรปกรณ, 2548, น.6) เมออธบายเชอมโยงกบภาพทปรากฏในภาพยนตรจะเหนไดวา ไตร หวหนา

วศวกรทเขามาสรางเขอนเปนภาพเสนอของรฐ เขามารกรานปาและชาวกระเหรยงในลกษณะของการกดข

ขดรต และไมดแลเอาใจใส โดย โดม ไกรปกรณ(2548, น.1) ยงกลาวอกวา “นบตงแตการสถาปนารฐ

สมยใหมในรชกาลท 5 เรอยมากระทงป 2500 การจดการทรพยากรทงหมดของรฐไทยเปนการจดการ

ภายใตแนวคดทวาทรพยากรทงหมดเปนของรฐ รฐมอำานาจเดดขาดสงสดในการจดการทรพยากร ซงอย

ภายใตการให

ความหมายวา “ทรพยากรธรรมชาตเปนสงทรฐตองนำามาใชประโยชนสงสดเพอการขยายตวทาง

เศรษฐกจ” อรรถจกร สตยานรกษ(อางใน โดม ไกรปกรณ, 2548, น.2) กลาววา “รฐพยายามใชประโยชน

จากธรรมชาตโดยการนำาเอาทรพยากรธรรมชาตมาใชใหเกดประสทธภาพสงสดและกอใหเกดราย ไดแก

รฐมากทสด ในขณะทมองไมเหนคณคาของทรพยากรธรรมชาตทมตอชวตประจำาวนของคนจำานวนมาก


737

ทมวถชวตแนบแนนกบธรรมชาต” สวน Phillip Stott และ ปรตรตา เฉลมเผา กออนนตกล

(อางใน โดม ไกร-ปกรณ, 2548, น.2) กลาววา “รฐสมยจารตแบงพนทออกเปน 2 สวนใหญๆ คอ พนท

ทางธรรมชาต เปนพนทนอกเขตอำานาจของรฐและเปนทอยของสตวปา ผ เทวดา และคนทไมใชราษฎร

ของรฐ กบพนทวฒนธรรม ไดแก บานและเมอง” เมอวธคดเกยวกบศาสนาผทมตอธรรมชาตถกทำาใหลด

บทบาทลง กลายเปน เรองไมจรงหรอเรองงมงาย ความเปลยนแปลงของรฐสมยใหมจงไมไดเคารพตอ

พนทของสงศกดสทธนอกเขตรฐ แตถกใหความหมายใหมเปนหนงเดยวคอพนทใชสอยของรฐ แมพนท

ธรรมชาตจะถกผนวกเขามาอยภายใตอำานาจรฐ แตคนทอยในพนทดงกลาวตองอยในสถานะกำากงคออย

ภายใตอำานาจของรฐ แตเปนกลมคนชายขอบทจะไมไดรบการรบรองและคมครองจากรฐ

การกดขธรรมชาตของผชายลกษณะดงกลาวใกลเคยงกบวธคดของนกสตรนเวศนยมชอ

เดวด คนสลย(2551, น.420-431) ทกลาวถง การขดรดประโยชนจากธรรมชาตกบผหญง เอาไววา

การเฟองฟของวทยาศาสตรนำามาสความพยายามในการควบคมธรรมชาตดวยเทคโนโลย โดยโลกของ

การนบถอธรรมชาตมกลไลและอตลกษณแบบผหญงคอการออนนอม เคารพ ในขณะทวทยาศาสตร

เทคโนโลย และสงปลกสรางในระบบอตสาหกรรมอยางเชนเขอนในภาพยนตรนน เปนภาพเสนอของผชาย

หมายถง การควบคม ตรรกะ และเหตผล วทยาศาสตรจงเปนกจกรรมของผชาย การเขาไปควบคม

ธรรมชาตของวทยาศาสตรมลกษณะเดยวกบผชายคอ “การรก” ในขณะทผหญงคอผถกกระทำา

การลกขนมาตอสของผนางตะเคยนถอเปนการดงเอาคณสมบตของ ผนางตะเคยน ผหญง ในฐานะผถก

กระทำาและความชอบธรรมในการทวงคนแบบความรสกรวม คอ อำานาจของผหญงทถกเชอมโยงกบ

ธรรมชาต ตออำานาจรฐทกระทำาตอผทออนแอกวาอยางไรมตดานจตใจ โดยเฉพาะความเมตตา

ขอเสนอหนงทภาพยนตรแสดงใหเหนคอ ผนางตะเคยนเปนผทสะทอนจตวญญาณของผหญง

คอ ความโอนออนตอการออนนอมและพฤตกรรมทเคารพ คอ ผนางตะเคยนยอมใหอภยตอกำานนวทยา

ทยอมทำาพธขอขมาตอนางตะเคยน ดงนนเมอมองถงวธทรฐเลอกปฏบตตอการคกคามผนปาคอ

การใชอำานาจเหนอผนปาโดยมองวาผหญงเปนเพศทออนแอ และผเปนเรองงมงาย จากคำาพดของคนใน

กรงเทพทเขามาลาสตวในปาทบอกกบโลไกชาวกะเหรยงวา “ไมเอานาโลไก นมนยคไหนแลว แลวโลไก

ยงไปเชอเรองพวกนอยหรอ” ในขณะทโลไกโตกลบวา “เราอยในปานะครบเจานาย ไมใชในเมอง ปาทก

ปาลวนมเจาของปกปองรกษา” แตคนในกรงเทพกยงใหททาเดมวา “นนไงเจาปา (กลาวถงกำานนวทยา)

แลวถานางไมมจรง ฉนจะบอกกำานนจบมาใหฉนทำาเมยสกตว” สะทอนใหเหนวาทงๆ ทรฐสามารถเลอก

ทจะทำาพธขอขมาตอผนางไมนางตะเคยนกอนการตดไมในปาได แตรฐเลอกทจะไมทำา การนำาเสนอภาพ

การทำาลายลางอำานาจของผชายผานการถลมเขอนของผนางตะเคยนสะทอนใหเหนถงผลกระทบจาก

การลบหลผของสงคมไทยและการไดรบชยชนะจากการตอสของผ ซงตรงกบแนวคดสตรนเวศนยมทวา

“การสนสดของระบบชายเปนใหญจะนำามาทงการปลดปลอยผหญงและการลดวกฤตดานนเวศวทยารวม

กน” (เดวด คนสลย, 2551, น.420) ภาพยนตรเผยใหเหนในตอนทายเรองดวยภาพของความอดมสมบรณ

ของผนปาทกลบคนมา

738


บทสรป การทภาพยนตรเลอกผนางตะเคยนใหทำาหนาทเปนตวแทนในการตอตานกบอำานาจรฐหรอ

การพฒนาเพอระบบอตสาหกรรมนน เนองมาจากบทบาทหนาททางวฒนธรรมของผนางตะเคยนซง

สอดคลองกบความเชอของชาวกะเหรยง ทมองวาผนางตะเคยนเปนสงศกดสทธผทำาหนาทปกปองคมครอง

ปา ดงนนชาวกะเหรยงจงมวธการปฏบตกบผนางตะเคยนอยางนอบนอม การทรฐเขามามารกรานแยง

ชงพนทของนางตะเคยนและชาวกะเหรยงอยางกาวราวและสรางความไมเปนธรรมตอผถกกระทำา

ผนางตะเคยนซงทำาหนาทปกปองคมครองปาอยตองทำาหนาทในการสำาแดงอำานาจเพอรกษาอำานาจให

เปนทประจกษตอคนในแวดวงความเชอ เพราะความเชอของเธอกำาลงถกลดทอนอำานาจ การแสดงอำานาจ

ของนางตะเคยนคอการทำาหนาทของผในทางวฒนธรรมดวยการแสดงใหเหนวาตนคอผเปนใหญสามารถ

ทำาหนาทรกษากฎเกณฑทางสงคมได และการทำาหนาทของตนเองเปนไปดวยความชอบธรรมทาง

ความเชอ ประกอบกบความเปนผผหญงของเธอเผยใหเหนวาการปกครองของเธอเตมไปดวยความออน

โยนและเปนธรรม ตางจากการปกครองแบบรฐซงมลกษณะเปนผชายซงแขงกราวไรความเปนธรรม

ปราศจากมตของความเหนอกเหนใจความเปนคนดวยกนเอง


739

บรรณานกรมคนสลย, เดวด. (2551). นเวศวทยากบศาสนา. แปลโดย ลภาพรรณ ศภมนตรา. กรงเทพฯ :

สวนเงนมนา.

โดม ไกรปกรณ. (2548). เขอนกบความขดแยง ขบวนการทางสงคมกบการจดการทรพยากรธรรมชาต

ศกษาการเคลอนไหวคดคานการสรางเขอนนำา โจนจงหวดกาญจนบร (พ.ศ. 2525-2531).

กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยาสรนธร.

นธ เอยวศรวงศ. (2541). ยคสมยไมเชออยาลบหล. กรงเทพฯ : แพรว.

ธนากต. (2547). เปดกรผไทย (พมพครงท 2).กรงเทพฯ : ปรามด.

เนอออน ขรวทองเขยว. (2560). แผนยดลานนา (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : มตชน.

เรณ เหมอนจนทรเชย. (2558). หนาททางสงคมของความเชอผบรรพบรษไทยโซง บานเกาะแรต

จงหวด นครปฐม. วารสารภาษาและวฒนธรรม, 34(1), 85-103.

สมบต พลายนอย. (2552). ตำานานผไทย. กรงเทพฯ : พมพคำา .

สมสข หนวมาน. (2558). อานทว การเมอง วฒนธรรมในจอโทรทศน. กรงเทพฯ : พารากราฟ.

สายชล สตยานรกษ. (2558). รายงานวจยฉบบสมบรณ โครงการการวจยเพอสรางองคความรใหม

ประวตศาสตรสงคมไทย. สบคนเมอ 25 มกราคม 2560, จาก

elibrary.trf.or.th/project_content.asp?PJID=RDG52H0001

เสฐยรโกเศศ. (2515). เมองสวรรค และผสาง เทวดา. กรงเทพฯ : บรรณาคาร.

740


แแใแแอุใโำำศอวำใวำะใ่ใำำอ สใ ... ·...

Documents

Transcript of แแใแแอุใโำำศอวำใวำะใ่ใำำอ สใ ... ·...