- � - - � -

เอนใหลก ปลกใหตน

p1-99.indd 2-3 5/19/09 2:24:33 PM

- � - - � -

คำนยม

ถาถามวา หากจะเปลยนแปลงโลกไปสโลกแหงการอยรวมกนดวยสนตระหวางมนษยกบมนษย และระหวางมนษยกบธรรมชาตแลว อะไร สำคญทสด คำตอบอาจจะมหลากหลาย แตคงจะไมลงตวถาไมใชการม “หวใจของความเปนมนษย”

ไมมสตวชนดใดทสามารถทำลายโลกได เพราะสตวอยตามธรรมชาต ธรรมชาตไมทำลายธรรมชาต แตมนษยเปนสตวทผดธรรมชาตได จงทำลายโลกได มนษยมความโลภมากผดธรรมชาต และสามารถคดเทคโนโลยทขยายความโลภใหมากอยางไมมทสนสด เทคโนโลยทวานนคอเงน ในขณะท อาหารเปนของจรง แตเงนไมใชของจรง ลองนกภาพดวาจำนวนเงนนนเราสามารถเตมตวเลขเพมเขาไปเทาไรกได เชน ๑๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐๐... เตมไปจนสดขอบฟาเลยกได แสดงวามนไมใชของจรง แตเปนมายาคตทมาขยายความโลภออกไปอยางไมมทสนสด

เมอมนษยมาถอการพฒนาทเอาเงนเปนตวตง กเทากบเอาความโลภอนไมมทสนสดเปนตวตง การพฒนาแบบนจงไปทำลายทรพยากรนานาชนดเพอเปลยนใหเปนตวเลขใหมากขนๆ โลกจงถกทำลายมากขน รบกวนธรรมชาตและรบกวนการอยรวมกนจนวกฤตและเครยดไปหมด จนไมมทางออกดวยการ “พฒนา”

แตมนษยกมธรรมชาตทวเศษสดอยอยางหนง ตามคำวา “มนษย” นนเอง มนษยแปลวาจตใจสง มนษยตางจากสตวตรงทมจตใจสง

ทปรกษา นพ.อำพล จนดาวฒนะ นพ.อกฤษฏ มลนทางกร

อำนวยการ ประสานงานนรชา อศวธรากล ณนต มธรพจน จรนพร คงศรจนทร นวนดา จดหงษา

จดพมพและเผยแพรโดยสำนกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (สช.)ชน 2 อาคาร 88/37 ตวานนท 14 ตำบลตลาดขวญ อำเภอเมอง จงหวดนนทบร 11000โทรศพท 0-2590-2304 โทรสาร 0-2590-2311เวบไซต www.nationalhealth.or.th

บรรณาธการ ยทธนา วรณปตกล ผเขยน บญยงค เกศเทศ

ศลปกรรมและรปเลม สำนกพมพ Organic Books

พสจนอกษร สมประสงค บญผอง ขนษฐรตน มสพนธ

ภาพปก

วรธดา อยยอด

p1-99.indd 4-5 5/19/09 2:24:34 PM

- � - - 7 -

คำนยม แมเราจะเพยรพยายามสรางและรณรงคสงเสรม “สงคมแหง สขภาวะ” ในรปแบบตางๆ มากมายเพยงใด แตสงคมแหงสขภาวะทแทจรงยอมไมอาจเกดขนได หากมนษยซงเปนผขบเคลอนสงคมปราศจากเสยซง “หวใจของความเปนมนษย” หรออาจสรปคราวๆ ไดวา “คนทมคณงามความดอยในหวใจ” ยอมมจตสำนกหวงใยทงตอตนเอง ผอน สรรพชวต ทงมวล และสงแวดลอม และเมอบคคลผนนลงมอกระทำการใดๆ เขากจะกระทำอยบนพนฐานของการไมสรางความเดอดรอนใหแกทกคนและทกสงเหลานน เมอราวตนปทผานมา คณะนกวจยจากมหาวทยาลยฮารวารด และมหาวทยาลยแคลฟอรเนย สหรฐอเมรกา ไดเผยแพรผลการวจยในวารสารการแพทยบรตช เมดคล มเนอหาสำคญสรปไดวา จากการศกษาพฤตกรรมกลมตวอยางกวา 4,700 คน เปนเวลา 20 ป พบวา “ความสข“ สามารถตดตอแพรจากบคคลหนงไปยงอกบคคลหนงได ดวยการไดรบทราบ เรองราวและพบเหนบคคลทมความสข และเมอบคคลหนงไดเขาไปอยใน เครอขายแหงความสขแลว เขากจะทำใหเพอนฝง ญาตพนอง และคนใกลชด มโอกาสทจะมความสขเพมขนไปดวย เพราะภาวะทางอารมณของคนเราไมไดขนอยกบตวเราเพยงคนเดยว แตยงเกยวพนกบการกระทำและ ประสบการณของผอนดวย ไมวาจะเปนบคคลทเราเกยวของดวยโดยตรง หรอไมไดรจกเปนการสวนตวกตาม ดวยเหตนจงกลาวไดวา ความสขเปนโรคตดตออยางหนง

จตใจสง หมายถง จตใจทเหนแกคนอนและสงอนอยางไมนาเชอ เพราะอยางน มนษยจงมความดทสามารถทำเรองดดไดอยางสงสด เนองจากความดสดๆ นเปนศกยภาพในความเปนมนษยเทานน เราจงเรยกกนวา “หวใจของความเปนมนษย” ทกคนเคยสมผสหวใจของความเปนมนษยมาดวยกนทกคน และรวามนใหความรสกทอบอนและเปนสขอยางลำลกเพยงใด

ในกระแสธารของอารยธรรมวตถนยม บรโภคนยม เงนนยม กยง มเรองดด หรอเรองทมหวใจของความเปนมนษยอยในทกพนท เพราะมนเปนธรรมชาตอกดานหนงของมนษย ถาเราบนทกเรองราวดดมาเผยแพรกน มนษยกจะมความสขและมกำลงใจมากขน ความสขและความดเปนเรองทระบาดได สำนกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (สช.) พยายามเคลอนไหว “สงคมไทยหวใจมนษย” และพยายามสงเสรมใหม “ธนาคารของเรองราวดด” หวงวาเรองราวดดเลมน จะเขาไปสมผสสวนลกในจตใจของผคนอยาง กวางขวาง ดวยสมผสสวนลกในจตใจเทานน ทจะชวยใหโลกงดงามนาอย

ศ.นพ.ประเวศ วะส

p1-99.indd 6-7 5/19/09 2:24:36 PM

- 8 - - 9 -

คำนำ การเปลยนแปลง - วลยอดฮตแหงป 2551 แทจรงแลวการเปลยนแปลงคอสงทเกดขนอยตลอดเวลาแหงการ

ดำรงอยของมนษยชาต ภายใตนามทอาจเรยกไดวา “การพฒนา” นบแตทมการพฒนาเกดขน วถชวตของมนษยยงออกหางจาก

“ธรรมชาต” อนเปนตนกำเนดของชวตและวฒนธรรมมากขนทกท จนทำให “ธรรมชาตแหงหวใจของความเปนมนษย” เรมเปลยนแปลงไป

………………….. ธรรมชาตแหงความเคารพและเกรงกลวในปรากฏการณธรรมชาต

เปลยนไปเปนความมนใจและความอหงการทจะเขาควบคมธรรมชาต ธรรมชาตแหงความเออเฟอเผอแผและชวยเหลอแบงปนระหวาง

เพอนมนษย เปลยนไปเปนการคากำไรและเอารดเอาเปรยบ ธรรมชาตแหงการดำรงอยดวยความเรยบงาย เพาะปลก เลยงสตว

พงพงและตางตอบแทนกบธรรมชาต เปลยนไปเปนการผลตดวยเทคโนโลย ทนสมยทคำนงถงปรมาณมากกวาคณภาพของสงแวดลอมและสรรพชวต

ธรรมชาตแหงการมองเหนความงามของภเขา ปาไม ลำธาร ทองฟา ฯลฯ ในฐานะของทรพยากรเพอสวนรวม เปลยนไปเปนการครอบครองและ ตมลคาในรปของตวเงน

………………….. ทายทสดแลว ความเปลยนแปลงทมเศรษฐกจและเงนเปนตวตง

กลบนำสงคมมนษยไปสผลกระทบมากมาย

ดวยนยเดยวกนน “หวใจของความเปนมนษย” กนาจะเปนโรคตดตอไดเชนกน และเรองราวดดทสำนกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (สช.) ไดรวบรวมมาไวในหนงสอเลมน รวมถงอกหลายเรองราวทรวบรวม ไวในธนาคารเรองราวดดแหงชาต กนาจะชวยทำให “หวใจของความเปนมนษย” ตดตอแพรขยายไปยงคนไทยทกคนไดอยางกวางขวาง และเมอนน กคงจะกลาวไดเตมปากเตมคำวา “สงคมไทยคอสงคมแหงสขภาวะ” นพ.มงคล ณ สงขลา

ประธานคณะกรรมการบรหารยทธศาสตร การสรางสงคมสขภาวะทมหวใจของความเปนมนษย

p1-99.indd 8-9 5/19/09 2:24:37 PM

- 10 - - 11 -

จากผพยายามควบคมธรรมชาต จงเปลยนมาเปนผเรยนร เขาใจ และยอมรบในความยงใหญของธรรมชาต

จากผขาย จงเปลยนมาเปนผให จากมงคากำไรสงสด จงเปลยนมาเปนการพงพาบนรากฐานของ

ความหวงใยตอชวตและสงคม จากทเคยทำงานเพอเงนและการถบตวไปสสถานภาพท (คดวา)สงขน

จงเปลยนมาเปนความใสใจตอเพอนมนษยและผดอยโอกาสในสงคม เคารพกนในฐานะเพอนมนษย

………………….. เมอการเปลยนแปลงนำพาผคนใหคนกลบมาสการเปน “มนษยทม

หวใจของความเปนมนษย” อกครง “เรองราวดด” มากมายทกระจายตวเกดขน ณ มมเลกมมนอย ทวไทย ทวโลก จงเรมปรากฏขน

เรองราวดดสวนหนงจะนำมาเกบไวใน “ธนาคารขอมลเรองราว ดดแหงชาต” ซงจะเปนฐานขอมลเพอประโยชนของสาธารณะเพอใหเกดการแลกเปลยนเรยนรขนในวงกวาง เปนการสรางเสรมกำลงใจใหแกผคนทมงมน ในการสราง “สงคมทตองการ” และทสำคญ เปนแรงบนดาลใจใหผคนอก กลมหนงทกำลงมงมนในสงเดยวกน เมออาน “เรองราวดด” ในหนงสอเลมนจบลง คณอาจคนพบวา… ทายทสดแลว สดทายของการเปลยนแปลง จะนำพาผคนกลบคนสธรรมชาต สการมองเหนคณคาของทกสรรพสงดวยหวใจ อนเปนหวใจทแทจรงของความเปนมนษย และเปนความหมายทแทจรงของการพฒนา นพ.อำพล จนดาวฒนะ เลขาธการคณะกรรมการสขภาพแหงชาต

ปาไมทลดลง มลพษทเพมขน ภยธรรมชาตทรนแรง การขาดแคลนอาหารและแหลงนำ

ความลมสลายของชมชน ความเจบปวย ความเหลอมลำทางสงคม หนสนทวมหว ฯลฯ

มนษยทกคนลวนไดรบผลกระทบน ไมทางใดกทางหนง เพราะตระหนกถงผลกระทบอนเกดจากการเปลยนแปลงทงหลายทงปวง จงมผคนกลมเลกๆ หลากหลายกลม ไดเรมตนการเปลยนแปลง

อกครง บนแนวทางของการกลบคนสธรรมชาตใหมากทสด เชนเดยวกบผคนจากทกภาคสวนในสงคมไทยทมสวนรวมในการราง

“พระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550” เพอมงหวงใหเปนกฎหมายทเปนเครองมอ กลไกในการเชอมประสานและขบเคลอนสงคมไทยไปส “สงคมสขภาวะ”

สำนกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต (สช.) ไดดำเนน “โครงการขบเคลอนยทธศาสตรการสรางสงคมสขภาวะทมหวใจของความเปนมนษย” ขน โดยเลงเหนวา สงคมสขภาวะทมหวใจของความเปนมนษยนนตองอาศยการพฒนาประเทศอยางสมดล ทงดานเศรษฐกจและสงคมควบคกนไป ภายใตบรบทของปรชญาเศรษฐกจพอเพยง รวมถงการสรางการมสวนรวมจากกลยาณมตรทกภาคสวนในสงคม เขามารวมขบเคลอนดวยหวใจของความเปนมนษยเปนพนฐาน

ดวยยทธศาสตรของโครงการทมงเนนการพฒนาเครอขายการเรยนรรวมกน พฒนากระบวนการสรางและจดการความรทเนนในทางสรางสรรค สงดงามใหเกดขน โดยผานกระบวนการสอสารทางสงคมและนำไปสคานยมใหมของสงคม ทงนเพอใหเกดนโยบายสาธารณะทเออตอการพฒนาไปสสงคม สขภาวะทมหวใจของความเปนมนษย

…………………..

p1-99.indd 10-11 5/19/09 2:24:38 PM

- 12 - - 13 -

สารบญ

บทท 1 17

บทท 2 22

บทท 3 25

บทท 4 29

บทท 5 32

บทท 6 36

บทท 7 40

บทท 8 44

บทท 9 48

บทท 10 51

บทท 11 54

บทท 12 57

บทท 13 60

บทท 14 63

บทท 15 67

บทท 16 70

บทท 17 75

บทท 18 78

บทท 19 82

บทท 20 86

บทท 21 89

บทท 22 91

p1-99.indd 12-13 5/19/09 2:24:41 PM

- 14 - - 15 -

ทานพทธทาสเขาใจอยางถองแทถงความเปนมนษยปถชนวา ยอมมทงสวนดและสวนทบกพรอง คงไมมมนษยคนใด ทจะดพรอมไปทงหมด จงยำเตอนสตไววา มองในแงดเถด

เขามสวน เลวบาง ชางหวเขา

จงเลอกเอา สวนทด เขามอย

เปนประโยชน โลกบาง ยงนาด

สวนทชว อยาไปร ของเขาเลย.

จะหาคน มด โดยสวนเดยว

อยามวเทยว คนหา สหายเอย

เหมอนเทยวหา หนวดเตา ตายเปลาเลย

ฝกใหเคย มองแตด มคณจรง ฯ

ทานทะไลลามะ ภกษฝายมหายานชาวทเบต ผนำทางจตวญญาณ เคยกลาววา “โลกนกำลงตองการการปฏวตทางจตวญญาณ”

ฉะนนจำเปนอยางยงทจะตองฟนฟจตวญญาณอนดงาม โดยการ พฒนาจตใจใหสงขน มาแทนทอารยธรรมวตถนยม บรโภคนยม และเงนนยม ทนบวนยงกอใหเกดปญหาลกลามไปทวโลก

ควรหนกลบมาพจารณากนอยางจรงจง เพอใหเกดการใชความดนำหนาความร หรอ มความรไวเพอรบใชความด

แมวา “ความด” จะเปนเพยงนามธรรม แตสำนกแหงจตวญญาณยอมสมผสไดจากพฤตกรรมทแสดงออก ผคนทจะยดถอ “ความดแท” นน

ตองขยนหมนเพยร พงตนเองได ประหยด อดออม ซอสตยสจรต มนำใจ และไมตรตอกน รวมไปถงอนรกษทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอม และวฒนธรรม

คณหมอประเวศ วะส แสดงทศนะวา

“การพฒนาตามแนวอารยธรรมตะวนตก กำลงพาโลกเขาไปสความเสอมเสยทางศลธรรม เกดอาการเจบปวยและวกฤตการณมากขนทกทๆ เพราะใชเงนเปนตวตง”

ควรหนมาดำเนนชวตตามแนวทางการพฒนาของ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ซงอาจเรยกวา

เอาความดเปนตวตง เพอการอยรวมกน โดยใชความร และวฒนธรรมการอยรวมกนอยางสงบสขและสนต

เหนไดวา คนด มกอยรวมกบเพอนในชมชนไดอยางผาสก เพราะเหตวา คนด เปนผทมจตใจดงาม เสยสละเพอผอนเสมอ พยายามทำทกอยางดวยความไมเหนแกตว ไมเอารดเอาเปรยบผอน ในยามทจะทำกจกรรมใดกตาม เพอสวนรวม หรอแมแตจะขอความชวยเหลอใดๆ ผคนในชมชนกยนดพรอมใจกนชวยอยางเตมท ทำใหกจกรรมนนๆ ดำเนนลลวงไป คนดจงเปนศนยรวมนำใจอนมคณคาตอสงคม

“คนด” ทใครนำเสนอตอไปน เปนเพยงชาวบานธรรมดาคนหนง ทมสำนกคดและอดมการณเยยงปราชญ ใชเวลาทดลอง ตอส และทาทายตนเอง จนกำชยชนะเปนเบองตนไดสำเรจกอน จงขยายผลไปสสมาชก ในครอบครว คนรอบขาง จนถงชมชน กลายเปนเครอขายทมพลงทงตอเยาวชนและสงคมสวนรวม

p1-99.indd 14-15 5/19/09 2:24:42 PM

- 16 - - 17 -

1 เรอนพอตงอยรมถนนเลก ๆ กลางหมบานของชมชนกลม ชาตพนธขาเลง ทมกเรยกกนตดปากวา “กะเลง” ดเหมอนวาพอ ภาคภมใจ ทเกดมาสบเชอสายตระกลชาวขา

พอวงษ สแกว นำพาผคนชาวขามาตงบานเรอนอยเพยงสามครอบครวเมอป 2426 มพอราช เสนา และพอตา พาลอ ขามมาจากเมองภวานนากะแดง ชวงสงครามจนฮอมาอยแถวบานนายอกอน แตเมออพยพตดตามกนมามากขน เลยยายมาอยภพาน แถวบานโพนงาม หนองสนไน บานกดแฮด บานกดหวา...

มาอยตอนแรกกเขาลาสตว เกบผลผลตปากนเปนอาหาร เพาะปลกขาวไรเปนพนธขาวเหนยวทงหมด มขาวฮาว ขาวแกนด ขาวรายบวบ อบ ขาวฮาว ขาวแกนดนนเปนขาวเกยว สวนขาวรายบวบ อบ เปนขาวทรดเอาเมลดมากน

p1-99.indd 16-17 5/19/09 2:24:45 PM

- 18 - - 19 -

ชาวขาเลงชอบอยตามเขา สกหลมเอา เวลาทำขาวไร ใชไมเทาสากกะเบอตำดนใหเปนร แลวหยอดขาวประมาณ 3 - 4 เมลดลงในรแลวเกลยดนกลบ

พอมกเลาใหฟงกอนนอนเสมอ ถงอดตความเปนมาของพนองเชอสาย “ขาเลง”

เรอนไมสองชนของพอตงอยบนเนอทราวไรเศษ พอพลกฟนพนทวางขางบานและหลงบานใหเปนสวนผลไมและสวนสมนไพร มทง มะมวง มะไฟ ขนน ลำไย หมากเมา หมากแงว หมากตอง แตละตน สงใหญ แผรมเงาเขยวครม ผนดนขางลาง พอปลก ขง ขา ตะไคร กระชาย ผกอเลด อต เตมไปหมด พอบอกลกๆ อยเสมอวา

“ตองปลกทกอยางทเรากน และกนทกอยางทเราปลก ไมตองไปซอหาใหเปลองเงน ถาเหลอกนเหลอแจก จงคอยขาย”

“ไกษร...ไกษร...” เสยงแมคำมอญเอนลกสาวคนโต

จา...แมไปเดยวน

ไกษร เปนลกคนทส เออยกบอายคนโตสองคนตายดวยไขมาลาเรยในวนเดยวกน ดวยอายเพยงเจดขวบและสขวบ หลงจากทพอและแมอพยพโยกยายมาจากบานหนองสระพง ตำบลคำมวง อำเภอคำมวง จงหวดกาฬสนธ อนเปนบานเกดของแม

แมเปนคนไท - ลาว อยบนพนทราบลม หลงจากแตงงานอยกนกบพอได 5 ป พอจงพาแมหอบหวลกทงสองคนมาอยกลางดงภสง เรยกกนวา “ภพาน” อนเปนถนกำเนดของพอ

สองปถดมา เออยของไกษร ซงมาเกดบนยอดภ กมาเสยชวตลงอก

เปนไขปาเชนเดยวกน รวมถงนองชายไกษรอกคนหนง ทสงเวยชวตเปนรายทส พอเลยมลกหลงเหลออยแปดคน เปนผหญงสคนและชายอกสคน

การสญเสยลกครงแรกในวนเดยวกนถงสองคน ยากทแมคำมอญจะทำใจได แมอยากอพยพหนจากบานบว กลบคนไปอยบานพอบานแม ทหนองสระพง วนละหลายๆ ครง แตพอกขอรองไววา ใหเหนแกความรกครงแรกเถอะ วนทพบปะกนเมอครงอาย 21 ป และ 17 ป

พอมกเลายอนอดตถงความหวานชนแตหนหลง เมอลกๆ ถามถงความสมพนธของพอและแม

“พอแตงงานอาย 21 ป เจอกบแมตอนสมยบวช พอบวชเปนสามเณรตงแตอาย 14 ป บวชอยได 7 ป บวชเปนพระอกปหนงกสก เพราะเหนแมคำมอญวย 17 ป เพนมาเฮดขาวลอดชอง แกมแดง คดมก จงไปลาพอลาแมใหเพนพาไปสก สกแลวมาอยบานไมนานเทาไหรกไปหาผสาว”

แมกมกเลายอนถงความยากลำบากและความระทมขมขน กบความอดอยากยากแคนในวนโนน

“ยายปนทนาให 7 ไร กเลยขายไดเงน 7,000 บาท แลวมาซอท ทางน 21 ไร ราคาไรละ 600 บาท จางเขาทำฝาย 400 บาท ลกยงเลกอย มาอยครงแรก ทำนาชวยยา กไมอดขาว แตทำไปไดสองปฝนแลง กเลยอดขาว หนไปปลกปอ ลอกปอ ปละ 13 ไร ไดสตนกวา ไดเงนมาซอขาว สรางบาน...

“ลกกกตายจะไดผาสองผน ตายทสอง กไดผาบางอกผนหนง ตายทสาม กไดผาบางผนหนง ตายทส กไดผาบางอกผนหนงเปน 4 ศพ ไดคนละผน ไมมผาให วาจะทอหกทอผา เงนกไมม พอกไมไดไปรบจาง

p1-99.indd 18-19 5/19/09 2:24:46 PM

- 20 - - 21 -

ตอนหลงไดเงนปอมากเอามาสรางบาน ไปซอขาว แมเปนลกคนท 3 มพนองทงหมด 8 คน...”

แมเลาไปพรอมกบซอนหนา ปาดนำตาทไหลซมออกมา

“เพนอยากมา คดฮอดแมเพน กะเลยเหมารถกลบมา 700 บาท ไมรจกเลยวาเพนจะกลบมา”

แมหมายถงพอเมอครงพาแมกลบมาอยกบยาทบานบว

“แมกะเลยถามวาสสขนไปอยภบ ไดยนคนขางบานเวาใหฟง จกแลว ยงบจก บางคนกะวารจกแลว ตกตอนคำแมนอหล พามาอยจนได

“ตอนเทยงอยมอหนงสองมอสอยไดอยบอ สอยหรอสไปหนอ คดฮอดบานไมเคยจากบานสกครง

“เพนไมรจกหรอกวาเมยคดยงไง พอยายครวมาอยน อยตบ

“ลกปวยสองคนตายหมด อหนง 7 ป บกหนง 4 ป มอหนงตายสองคนพรอมกนเลย เปนไขมาลาเรยตาย กเลยไมอยากอย ตอนนนกดบาก ยงไมมหมอมนางพยาบาล ลกตายแลว กเลยบอกเพนวาจะกลบบาน ไมตองอยหรอก อยไมได ไมมลกแลวมนตายหมดแลว เหลอลกคนทสาม

“ปยากเลยบอกวาจะกลบทำไม ลกโตตาย สมาหากนขาวเด ผเฒาบอก มาลกคนทสามกตาย คนทสไกษร นองไกษรผชายกตายอก

“เหลอแตไกษรคนเดยว คดวาอมลกขายของกลบบาน เขาเลยวา มแมเกาแมหลงมาทวงคน กเลยแตงเสยเคราะห…”

สำหรบทดนทำมาหากนนน พอเลาวา

“ยาปนให 3 ไร ยายปนใหอก 7 ไร แตอยคนละพนท คนละจงหวด พอจงขายผนดนทยายปนใหแม แลวมาซอทดนใหมได 21 ไร รวมกบทยาปนใหอก 3 ไร เปน 24 ไร แลวพอกเลยงวว เลยงควาย เกบเงนเกบคำไดถง 2 - 3 แสน ซอทดนเพมอก 26 ไร จงไดเพมเปน 50 ไร”

แมคำมอญ

p1-99.indd 20-21 5/19/09 2:24:49 PM

- �� - - �� -

ไกษรแยง

“แตหนกออมตนไม ออมนำ ใสผนดนของหนตามทพอบอกไวทงสบหาไรแลวนะ...”

พออมยม รสกชนชมลกสาวคนโตทมอายเกอบจะ 40 รจกออมตนไมใสแผนดนเปนหลก ซงจะมกนตลอดชาต ไกษรใชพนท 15 ไรทซอดวยนำพกนำแรงรวมกบพอปนใหอกสวนหนงใชเลยงวว เลยงไก เลยงปลา อยไดสบาย

ขณะเดยวกนกมาคดคำนงนกถงลกคนอนๆ ทไดแบงผนดนให ทำแลว ใหแตละคนคดเอง ทำเปน “กระดานดน” ดวยตวเอง จะทำใหเรามกนตลอดไป ไมจำเปนตองไปหาเงนทธนาคาร เอาตนไมไปฝากใสดน ดอกผลมนจะมากกวาดอกเงนในธนาคาร ลกทกคนตางกบรหารจดการกนเอง ทำรว ปลกผก ปลกหวาย ปลกตนไมอกหลากหลายพนธ เหมอนยกปาภพานมาไวในสวน

ลกทง 12 คน ตายเสย 4 คงเหลอ 8 คน ผชายส ผหญงส แตละคนกเชอฟงคำสอนทพรำบนตอกยำทกเมอเชอวน ตงใจสงเสยใหเรยนจบชนสงสดของโรงเรยนเทานน บางคนจบ ป. 4 บางคนจบ ป. 6 ทงหกคนไมไดไปเรยนตอทไหนอก มเพยงสองคนทไดเรยนการศกษา นอกโรงเรยนตอ กนบวาเปนโอกาสของเขา

อยางไรกตาม เมอเรมหลดหนหลดสน กใหลกชวยกนคดชวยกน

2 พอมกพดตอกยำใหลกๆ ฟงไดเตมปากเตมคำอยเสมอวา

“...อยาประมาทเงนนอย ออมไวมนกะหลายขน เงนหลายเฮาบเกบบกำ นมนกะหมด ขนอยกบความอด ความเคมของแตละคน อยานกวา 20 บาท กะเทนซอโลด บแมน 20 บาทเกบหลายครง กเปนรอยเปนพน พอพยายามมาตลอด เฮามนคนบม ตองขยนและอดทน…”

พอเลาพลางหนมาพดกบไกษรวา

หนนกเกงเหมอนแม เกบเงนเปน ตอนหนและนองๆ ยงเดก พอตดไมไผใหคนละปลองเพอทำกระปกออมสน สหาปมาผาด บกเทพารกษไดหลายกวาเพอน ไดถงหมนหก นองๆ กไดคนละหมนหา หมนส หาพน หกพนกนทกคน

“หนไดหมนหานะพอ นอยกวาเทพารกษพนเดยว เปนเออย กตองดแลนองๆ นะ พอใชจายเยอะกวา”

p1-99.indd 22-23 5/19/09 2:24:52 PM

- �� - - �� -

ทำ ออกไปชวยทำงานปลกผก ปลกหญา ลกชายคนหนงคดแปลกอยากบวช กเลยใหไปบวชอยกบอาจารยสมภพ ทวดบานคำตากลา บวชเปนสามเณรอยนานถง 8 ป แลวลาสกขามาอยกบพอแม 2 ป จากนนกไปทำงานทตางจงหวดเรอยมา จนปจจบนอาย 31 ปแลว

คดถงลกคนโนนคนนจนมอยหลบไป

ไกษรเหนพอหลบ กไมเซาซถามไถพออก

3 ลมหนาวโชยมาเยอนอกครง มะมวงในสวนหลงบานเรมแทงชอดอกออก รอเพยงฝนโปรยลงมาชะชอ มะมวงกจะตดผลดก พอลาออกจากตำแหนงผใหญบานในป พ.ศ. 2534 เพราะพอขดแยงกบนายอำเภอ ทยายมาใหม มนโยบายใหคนบานบวเลกเลยง หมก หรอ หมดำ ทชาวกะเลงผกพนมาตลอดชวต พอเปนผใหญบานไดเพยง 11 เดอนเศษ เทานน

“เพราะพอเลยงหมดำ (หมก) มนไปขใสกลางบานไมไดขง...”

พอพดเชงประชด

“นายอำเภอนพล จรญเกยรต เขามาในบาน บอกวามนสกปรกไมสะอาด กเลยบอกวา อยากใหพฒนา อยากใหมคอก จะไดไมมาขใสกลางบาน กลางถนนหนทาง

p1-99.indd 24-25 5/19/09 2:24:55 PM

- �� - - 27 -

“แตกอนเพนเปนนายอำเภออยภาคใต แตวาบานเกดอยอำเภอเมองพล จงหวดขอนแกน เพนบมก วามนสกปรก...

“แตพอกตอบวาตองไปคยกบ

ชาวบานกอน ถาชาวบานบเอานำ พอกะบเอา “จากนนพอกมาคยกบชาวบาน ชาวบานบอกวาบไดเด เราขงหมหลาย มนเปนเบย เดนไมได มนเปนวถธรรมชาตของหม หมดำมนไมเหมอนหมขาว

“พอกเลยขอเวลาเกบขอมลมาเบง เพราะวาถาพดเฉยๆ มนกะบได เราตองมคำพดทมเหตมผล ใหฟงละเอยดวา

“สาเหตทไมขงเปนเพราะอะไร พอกเลยใหชาวบานชวยเกบขอมลเรองหมแมพนธในบานบว ซงม 300 กวาหลงคาเรอน ไดขอมลวามหมแมพนธ 300 กวาตว ไมนบลก”

“แตละปหมออกลกแมละ 2 ครอก ครงละกตว ปนขายหมนอยกตว

“กรขอมลวา หม 300 กวาแม ปหนงมนจะมรายไดทชาวบานขายหมปละราว 3000 ตว ราคาตวละ 250 บาท รวมเปนเงนปหนง ไมตำกวาแปดแสน เกาแสนบาท อนนคอรายไดของชาวบาน

“ยงมวฒนธรรมพธกรรมทสำคญ ตองใชหมมาเปนสวนประกอบในงานแตงของชาวกะเลงอกดวย ซงกำหนดวาตองมหมตาน 1 ตว หมแตงอก 1 ตว มาเซนสรวงผ ป ยา ตายาย...”

ไกษรซกพออกวา

“พธแตงงานของชาวกะเลงทตองใชหมเปนยงไงเลาพอ”

งานแตงงานจะตองมเหลา 6 ขวด ไก 6 ตว หมอกตวหนง ถาเอาเมยมาบาน ตองมหมตานอกตางหาก รวมเปน 2 ตว

“อนนคอวฒนธรรมวถชวตของพนองกะเลง พอกเอาขอมลทเขยนละเอยดไปคยกบนายอำเภอ”

นายอำเภอถามพอวา

“พอใหญเลกเปนผใหญบานไดอยางไร”

“พอกเลยตอบวา พอเปนผใหญบานได เพราะไทบานเขาเลอก เปนผใหญบานของไทบาน พอบไดเปนผใหญบานของนายอำเภอ คยกนบรเรองเลย

“พอพยายามอยากใหไทบาน เปนตวของตวเอง เปนเจาของบาน ไมตองใหคนอนมากำหนดวถชวต พอจงขอลาออก

“เมอไดผใหญบานคนใหมแลว เขาทำตามนายอำเภอ หมในหมบานกเลยนอยลง

“อยาเวาความจรงหลาย...!”

ไกษรรสกเปนกงวล และหวงใยพอ กลวคนชงชงพอ

“บเปนหยงดอกพอเฒาแลว ตายกะบเปนหยง วาแตเจาและนองๆ นะใหเชอพอกะแลวกน”

พลนนกถงลกสาวทงสคน ไกษร พร เพญ และ เบญจมาศ สวน “ตาโล” หรอยานศลป ลกชายเพยงหนงเดยวทดวาจะเปนตวแทนได นอกจากนนยงไมเทาไร

แตกทำอยบางเทาทเหน เบญจมาศ ลกสาวคนเกอบสดทอง

p1-99.indd 26-27 5/19/09 2:24:57 PM

- 28 - - 29 -

4มทนาเยอะ ปลกหมากเมา หมากปราง หวาย...

พยายามปอนแนวคดใหทละนอยๆ เพอลกจะไดเกดสำนก

“ปลกไวกนแนเดอบกหำเอย อนางเอย บางครงมแตเงนไมมอาหาร มนกหมดเดอ”

ยอนนกถง “วนเฉลม” ลกชายคนเลกไปเอาเมยอยอำเภอสชมพ จงหวดขอนแกน กยงไมเปนเกษตรกรเตมตว ทำนาเหมอนกน แตยงไมดทสด ดนสยใจคอวาไมอยากทำนา อยากไปรบจางมากกวา

ลกชายคนโตกบลกชายคนกลาง แมจะไปมครอบครวแลว แตดททาเรมจะหวนกลบคนมาเปนเกษตรกรอยบาง เพราะวาใหนองชายนองสาววางแผนปลกหมากเมา หวายใหแลว หนาฝนถงจะกลบมา ลกชาย คนนเคยไปดงานทบานพอวบลย เขมเฉลม สองสามเดอนทผานมา เรมเปลยนความคดแลว เคยบวชพระมา 8 ป สอบไดนกธรรมชนเอก กเลยใชชวตไมสรยสราย ไมดมเหลา กดอกแบบหนง

พอคดอะไรอยหรอจะ

“ปละ...เปลา พอกำลงคดถงวา เดยวนพอกแกเฒาลงแลว ลกๆ แตละคนจะดำเนนชวตไปอยางไร”

“พอฝกใหลกๆ ทกคนเปนคนประหยด ใหขจดวตถนยม ใหชนชมความเปนไท ไมใฝใจในการเปนทาส ใหสามารถพงพาตนเอง พงพาธรรมชาตดวยความเคารพ เพอชวตและสงแวดลอม”

“ลกยงจำไดไหม?” พอเอยขน หลงอาหารเยนวนหนง

“ถาเราไปคดถงอปสรรคปญหาตางๆทขวางอย กจะทำใหเราทอได ถาเราคดวามนเปนธรรมชาตของโลก เรากจะไมเปนทกขกบสงเหลานน มนเปนธรรมชาตของคน บางครงตองเขาใจเขา เพราะมาคนละท คนละแหง คนละฐาน คนละครอบครว

“อกอยางพอกเคยดำเนนชวตหลงผดไป จนตองเปนหนเปนสน ทพอเคยเลาใหหนฟงไงละ ลมไปแลวหรอ?”

“ใชจะ” ไกษรทบทวนความหลงของพอ

ปลกมนอย 3 ป พอเปนหน ธกส. อย 50,000 บาท ขายมนแลวกไมไดใชเงน เอาไปใชแตหน ปลกอก เอาไปขายอก แลวกใหเขาอก พอเลยประทวงตวเองไปนอนนาอย 7 ป จนถงป 2538 พอไดรางวลคนดศรสงคม ไดเงน 50,000 เอาไปใชหนจนหมดตงแตตอนนน

p1-99.indd 28-29 5/19/09 2:25:01 PM

- 30 - - 31 -

“ความจรงแลวพอทำงานใหกบสงคมมาหลายอยาง เคยเปนผชวยผใหญบานตงแตป 2513 เปนอยถง 14 ป ป 2528 ตงศนยสงเคราะหราษฎรหมบาน ป 2531 ตงกลมอนแปง เปนประธานกลมอนแปง 10 ป

“พอเคยไดยนคนเฒาคนแกพดเตอนสตวา

“เฮาไปตแตเพน ทางโตวบเตองตอ ตแตคอองเผา คอเจาผดแฮงจน โทษคนนนกบดคนนกบด…

“ไมมอาชพไหนทดทสดในโลกหรอกลก ทกอาชพดหมด ถาเรามความตงใจและสนใจจรง”

ตอนทพอมปญหาอยในชวง ป 2527 - 2528 เมอครงไปปลกปอ ปลกมน ทำอย 3 ป ทำใหพอมหนสน ชวตเลยสะดด พอจงไปปรกษากบผเฒาผแกหลายคนวา ทำไมถงไมมหน อาจารยสพรรณ หรอชอทชาวบานเรยกวา ครจารยเสน บวชจนเฒา เคยบอกกลาวเลาคาถาเศรษฐใหลกหลานฟงวา

“ออากะสะ”

“อ” มาจากคำ อฐานะสมปทา หมายถง ใหหมนแสวงหา

“อา” มาจาก อารกขสมปทา คอ ใหรจกเกบรกษา

“กะ” คอ กลยาณมตตา คอ ตองคบมตรทด

“สะ” คอ สมมชวตตา คอ ประกอบอาชพสจรตเลยงตนเองและ ผอน อยาใชจายฟมเฟอย พอกเลยเขาใจ

อกคำหนงทผเฒาพดใหพอฟงเสมอวา

“บเปนหนแลว เพราะวาธรรมชาตเอออำนวยให มนไมอด ไมอยาก หาอะไรกหาได สมยเกามปาทอดมสมบรณไปหาเอา ไมตองซอ ไปโคกไปปา มอาหารการกนตามฤดกาล”

มคำตกเตอนสอนลกสอนหลานวา

“ตนมอเชา ใหเขากอนยาม ยามเบด ยามตอน ยามสอน ยามไซ

“ไปเกบพรก มะเขอ รดผก รดนำ ทำใหเราไมตองจายเงน ซงเปนเรองทดทผเฒาผแกเลาใหฟง

“แตทกวนน มนกลบขางกน ‘ตนมอเชา ไดเกาบอนจาย’ เลยทำใหเงนหมด ไดมาเทาไหรกใชหมด”

“ถาเปนอยางน กปลกไวตามรวตามสวนเหมอนบานเราใชไหมพอ”

“จะไดไมตองจายเงนซอ เพาะปลกไวกไดกนไดใช ไมใชเรอง ยากเยนอะไร”

ไกษรคลอยตาม

p1-99.indd 30-31 5/19/09 2:25:02 PM

- �� - - �� -

“พอตดสนใจออกไปนอนอยเถยงนาตงแตป พ.ศ. 2533 ประทวงตวเองเปนเวลาถง 7 ป ตดสนใจเลกปลกปอ ปลกมน ไปปลกอย ปลกกน ทละเลกทละนอย สำรวจตวเองวา เรมมเงนมากขน

“คดถงคนรนยาย คอยายของลกไดเงนปละ 300 - 400 บาท แตไมเคยเปนหน สวนพอไดเงนปละ 30,000 - 40,000 บาท ทำไมจงเปนหน มนตางกนตรงไหน

“พอจงสำรวจตรวจสอบ หารหาชองวามนออกไปตรงไหน กเลยตดสนใจออกไปประทวง

“ในชวงนพอเอาไกไปเลยง 3 ตว ตวผตวหนง ออกลกแพรพนธ พอกปลกมะเขอ พรก ขา ตะไคร อยางละเลกละนอยพอไดกน

“พอปลกผกเสยนกบธวชชยอกหาหกแปลง แปลงละ 6 เมตร ปลกแลวกมกน เหลอกนกขาย กโลกรมละ 7 บาท บางวนกไดขายถงวนละ

100 บาท พอไดเงนมาแลว กเอาไปซอปลายขาวมาใหไกกน

“ไดสองอาทตย ไกหากนไมเปนเลย คอยเดนตามกนพอ กเลยไดแนวคดวา ถาไมปลอยใหไกหากนเอง ไกจะเสยนสย หากนไมเปน ผดธรรมชาตของไกไป

“7 ปใหหลง หนสนเรมลดลง และคอยๆ หมดไปในทสด

“จากนนพอกไมกเงนอกเลย จนถงปจจบน แมจะมกองทนอะไรกตาม

“พอจงพาลกๆ ไปหาทนอยปาภพาน”

เกบเอาหมากเมก หมากตว หมากหวาย หมากเมา หมากไฟ... อนนคอทนเรา เราอยากกนกเอามาเพาะเอามาปลกไวในสวนเรา เอาไวกน อยากไดเงน กเอามาปลกไวเยอะๆ มนถงไดขาย ใหเหลอกนเหลอใช

“พอเรมจากลกกอนนนแหละ” พดพลางหนมาตบหวไกษรดวยความเอนด

“เอาลกเปนหลก เพราะวาถาไมถายทอดใหลก ถอวาชวตนพอขาดทนมาก

“เรองอดเรองออมเปนเรองสำคญ”

พอยกตวอยางใหฟงถงครอบครวหนง

“พอสำ กบนางแหล ทอยทายบานบว ผวไปรบจางสรางบาน ไดเงนมาใหเมยครงละ 20 บาท สวนใบรอย ใบหารอย เกบเอาไวกบ ตวเอง เอาไปซอเหลากนบาง เลนหวย เลนการพนน กหมด”

หลายปตอมา คดจะสรางเรอนใหม เพราะกระทอมมงหลงคาหลงเกานน ไมอาจคมแดดคมฝนได ถงหนาฝน ฝนกหยดลงมาเปยก ผเปนเมยจงเอยปาก

5

p1-99.indd 32-33 5/19/09 2:25:05 PM

- �� - - �� -

“...บานเราพอซอสงกะสมามงกนฝนไดแลว”

ผผวพดวา “ซอยงไง เงนไมม”

เมยเลยบอกวา “กเงนทใหไววนละ 20 บาทนนยงไง”

“พดพลางเดนเขาไปกระทอม เอาถงออกมาเทด มแตเงนใบละ 20 บาท ชวยกนนบจนไดซอสงกะสมามงหลงคา แถมเงนยงเหลออก”

พอทงทายใหลกฟงวา

“เงนรอยเงนพนไมไดสำคญกวาเงน 20 บาทนะลก อยทการจดการ

“เฮาเปนทกข เฮาเปนหน เพราะทำตามเขา เฮาบมอย บมกนกเพราะตามเขา ครอบครวแตกสลายเปนกำพรา กเพราะทำตามเขาหมด

“นกการเมองไทยชวงหนง ใหเราไปลงทะเบยนเปนคนจน ทงทเราไมจน กเลยเปนคนจนตามเขาวา

“ทกวนนคนไมมทอย ไมมกน แลวกเปนคนยากคนจน เพราะคดตามเขาทงนน

“ทำอยางไรเราถงจะเปนตวของตวเอง เรามของด มศกยภาพ มความสามารถกนทกคน แตเราไมไดนำเอาศกยภาพความสามารถทเรามออกมาใช

“ศกยภาพความสามารถของทกคนกคอ เลบดำ เลบดำเหลานนำเอามาพฒนาใหมใหขาวไดหรอไม ใหเปนทพงของตวเองไดไหม อนนตามแตเขา

“เขาม อยากมตามเขา เขากนอะไรอยากกนตามเขา ทงทไมรวาตวเองคอใคร กเลยทำใหเปนคนพงตวเองไมได และกลายเปนทาสของคนอน ตองเปนหนตามเขา

“นาจะปลกอยปลกกนกไมปลก ปลกกปลกแนวขายอยางเดยว เพราะอยากไดเงนเหมอนเขา สดทายมากเลยกลายเปนคนไมมกน

“หนรไหมวาเราถกกระทำมา 40 ปแลววา เปนคนโง คนจน แตเราไมไดมองเหนสนทรพยทเรามอยแลววามคา

“ดนดอนตอนหญา ปาดงพงไพร นำ อากาศ อณหภม ทมความอดมสมบรณตามธรรมชาตมนมอย แตเรากไมเหนคณคา แลวกลบมาทำลาย เพอใหไดเงนมา เลยทำใหเราหลงไปทางผด ทำใหเราไมมอย มกน ทำใหผวไปทางหนง เมยไปทางหนง ลกไปอกทางหนง”

ไดยนแตผเฒาพดคำหนงวา

“คนวาเปนกำพราพอแมผดยงหมดนอ คนวาเปนกำพอยตายายผดยงพอม ทกมอน หนบไดตายจากกน แตเปนกำพรากนและกน พอแมกำพราลกกำพราหลานอยในเฮอน

“ลกหลานกะเปนกำพราพอ กำพราแมอยตางจงหวด ตางประเทศ

“ยามเจบไขไดปวยกตายใครตายมน

“อนนไมใชความเจรญของชมชน มนไมใชวฒนธรรมเรา” พอรำพงรำพน

p1-99.indd 34-35 5/19/09 2:25:07 PM

- �� - - 37 -

ไกษรยงจำไดวา เมอตอนเปนเดกรสกสนกมาก เมอรวาพอจะพาเขาปารวมกบเพอนๆ ในวยเดยวกน ไดตดสอยหอยตามพอและพอๆ ของเพอนอกหลายคนเขาปา ไปเกบเมลดพนธไม ทงหมากตว หมากเมา หมากเคง หมากหวาย หมากเมก...

พอจะสอนใหเดกๆ เรยนรเรอง “ทนธรรมชาต” ในปาภพาน มผเฒาเปนผนำทาง ผเฒามความรเรองตนไมพนธไมพนบานเปนอยางด พอจะหาเงนสวนหนงใหกบผเฒาผนำทางวนละรอยสองรอยบาท อาศยเปนครสอนเดกๆ ไปในตวดวย

เดกๆ ไปครงละ 9 คน 10 คน เพอนๆ ไกษรแตละคนยงจำ ขนใจวา

“ปาภพานคอขมทรพยเปนทนของชวตเรา สายนำลำธารจากยอดภพานหลายสายไดไหลลงมาหลอเลยงชวตผคนพนองกะเลงและผคนในพนทราบลม”

เหนอยนกกแวะนงพก ไปกนนำอยหวยไหน อางไหน กไดเรยนรจากคำบอกเลาของผเฒาไมขาดปาก

ผเฒาบางคนกชใหเหนวา ทำไมนำถงไหลไมหยดทงป แมจะอยหลงเขาสงๆ เพราะมปา มตนไมเกบนำไวในดน

เลานทานไปดวย เกบลกไมพนธไมไปพลางนำมาเพาะกลาไวขาย แลวมาแบงปนกนไวซอสมดดนสอ เปนคาขนม อกสวนหนงกออมใสกระปกไว

พอบอกวาเรมจากเงนทน 2,500 บาท กไดเปนกองทนเพมมากขนเรอยๆ

เงนสวนหนงเปนคาอาหาร เดกเลกๆ กถอหอขาวของใครของมน เหมอนกบไปเลยงววเลยงควาย เปนวถของเรา เดกๆ เพอนไกษรสนกมาก

ไกษรและเพอนๆ เรยนรวา ฤดกาลไหนมหมากอะไรกไปเกบชวงนน

เดอนสบเอด เดอนสบสอง หมากตวแก กไปเกบหมากตว

ชวงเดอนหกเดอนเจด มหมากเมก กไปเกบหมากเมก

เดอนสามเดอนส มหมากหวายแก กไปเกบหมากหวาย

เมลดผกหวานเกบในชวงเดอนหก เดอนเจด

หมากเมากตองไปเกบชวงเดอนสงหา - กนยา หมากมนสก

ถาเราไปตามฤดกาล กจะทำใหเราไดหมากไมชนดนนจำนวนมากมาเพาะ

ชวงแรกๆ มเดกๆ รวมกลมกนไดสบกวาคน

ชวงตอมาผใหญตองเขามาชวยเดกๆ ทำ เพราะเดกๆ ไปเรยนทอน

ไกษรเหนวายงมรนนองอกหลายกลมททำเรองกลาไมตอเนอง

6

p1-99.indd 36-37 5/19/09 2:25:10 PM

- 38 - - 39 -

บางกลมไปเรยนรเรองเยบผากบแมใหญ อยบานหนองโอนอย หนองโอใหญ

บางกลมกไปเรยนรเรองทำนำปลา ขนมตมหอ ขาวตมผด ขาวเลบงา ขาวเกรยบ ขาวฮาง ทมกระบวนการใชภมปญญาทองถนทำแบบพนบาน

ขณะเดยวกนกยงนำตนไมไปปลกบานละตนสองตนอกดวย

โดยเฉพาะ หมากสมโมง

ใบสมโมงนน พอบอกวาเปนอาหารเสรมในเสนเลอด กนแลวไมเปนอมพฤกษ อมพาต ไขมนไมไปอดตนเสนเลอด พวกเดกๆ กเกบเมลด

พนธไมมาเพาะดวยเชนกน

หลงอาหารมอเยนทดวาเอรดอรอยเปนพเศษ

“นแมคำมอญ” พอเอยขนกอน

“คนบานบวนถกพอหลอกมาหลายคนแลว

“หลอกใหปลกหวาย

“หลอกพาไปหาทนอยปาภพาน

“หลอกใหไปหาขมทรพยเปนทนชวตทยงใหญ

“คนทอยรอบเทอกเขาภพาน ไมวาจะเปนสกลนคร นครพนม มกดาหาร อดร ขอนแกน... ลวนอาศยกนอยใชสอยจากภพานทงนน

“แตหลายคนกลบขายภพาน ทำรายภพานมากวา 200 ป”

พอเมมรมฝปากเหมอนรสกเจบปวด

“แตทนในภพานกยงไมหมด แสดงวายงใหญมาก

“การไปคนหาเกบเมลดพนธตางๆ มาเพาะกลา มนคอทน

“ถาหากอยากไดเงน กเพาะมากๆ ถาขายถงละ 2 บาท หมนเมลด กไดสองสามหมนบาท

“เงนใชเปนเพยงเครองมอชนดหนง ทไปซอถงดำแคนน และพวกเดกๆ เรากทำไดสำเรจ”

พอเอยดวยความภาคภมใจ

พอใหญวบลย เขมเฉลม พอมกจะเอยถงพอวบลยดวยความเคารพศรทธา จนลกๆ จดจำชอไดแมนยำ พอวบลยเลาวา

บานเราตองปลกพนธไมอยางนอย 3 ประเภท คอ “ไมดม ไมด และไมแดก”

“ถาเอาเงนไปฝากธนาคาร กไดดอกเบยอย แตไดดอกไมมาก

“ถาเราปลกหมากเมา หมากไฟ หมากแงว หมากลำใย หมากปรางไวในสวนเรา ดอกมนดกไปหนา ตนโตเทาใด ดอกยงมากเทานน”

“พอใหญวบลยยงเนนสตรสำเรจ 353

เรยนร 3 อยาง : รจกตวเอง รปญหา และรทรพยากร

จดการ 5 อยาง : จดการขาว อาหาร สมนไพร ของใช และปย

แผน 3 แผน : แผนชวต แผนชมชน และแผนทรพยากร

ตองจดจำทองไวใหขนใจนะลก”

พดจบ พอถอนหายใจอยางโลงอก

p1-99.indd 38-39 5/19/09 2:25:13 PM

- 40 - - 41 -

“หนๆ ลกพอทกคน”

พอหนมาพดกบลกๆ เพอตอกยำความคด

ลกๆ เงยหนาขนมองเกอบพรอมกน ตางคดวาคงไดฟงนทานจากพออก เพราะพอชอบเลานทานหลงอาหารเปนประจำ

“พอไดตงเครอขายศนย ‘อนแปง’ ขนเมอป 2531 - 2532 โดยมอาจารยธวชชยกบอาจารยยงยทธมาชวยดวย แรกๆ กเพยงอยากตงกลม ‘เพาะกลาหวาย’ เทานน อยากใหคนบานบวเลกปลกพชเศรษฐกจ พอกเลยไปดงาน ในป 2531 แถวบานปลาโหล ทอำเภอวารชภม พบเจอกบ อาจารยวชา ศรสำราญ ซงกำลงเพาะกลาหวาย พอกเลยไดแนวคดมาตง ‘กลมพนธไมพนบาน’ ทหมบานของเราไงละ”

“อาจารยวชาเปนใครคะ?” สภาพร ลกสาวคนรองซก

“อาจารยวชาเปนครเกษยณราชการ ออกมาปลกหวาย 12 ไร

อยไดสบาย เพาะกลาเมดหวายขายดวย สอนวธเพาะกลาใหพอ พอเลยเอามาลองทำด ขณะเดยวกน กตงเปนกลมพนธไมพนบาน กอนทจะพฒนามาเปนศนย ‘อนแปง’ ”

ทกวนนพอยงไดไปเรยนร และไดเขารวมกบ ชมรมอมชไทยอสาน ซงม อาจารยบวศร ศรสง เปนประธาน พอผาย สรอยสระกลาง เปนรองประธาน

“ปลายป 2533 พอไดเปนคณะกรรมการอยในชวงนนพอด จงเรมมาตง ‘ชมรมอมชไทยอสาน’ รวบรวมพนองจาก 12 อำเภอ 6 จงหวดในภาคอสาน มอาจารยบวศร ศรสง พอผาย สรอยสระกลาง พอทด กะยอม พอหนเยน ศรสน บานหนองเสยว พอบญม อยนาดน พอทราย สะทอนเมอง อยอำเภอกมลาไสย บานทราย อยบานคำมง อำเภอสามชย จงหวดกาฬสนธ”

รวมได 12 คน เปนคณะกรรมการมาตง ‘ชมรมอมชไทยอสาน’ มาแลกเปลยนความคดกน

ผนำทมประสบการณตางกเดนทางไปมา เพอแลกเปลยนแนวคด ไปประชมสญจรในอำเภอตางๆ ทเปนเครอขายกน

“พอเลยไดไปทองเทยวหลายแหง” ไกษรเสรม

“กเดนทางไปทง 12 อำเภอ มอำเภอเมอง มหาสารคาม อำเภอแวงนาน พอสมพงษ อำเภอนาดน พอบญม อำเภอกดหวา บานสระคณ

7

p1-99.indd 40-41 5/19/09 2:25:17 PM

- �� - - �� -

ม พอผาย พอคำเดอง ภาษ พอทราย อำเภอกมลาไสย พอสม อำเภอสามชย จงหวดกาฬสนธ พอประคอง มนตกระโทก ทอำเภอโชคชย นครราชสมา รวมทงหมดม 6 จงหวด สกลนคร มหาสารคาม ขอนแกน บรรมย กาฬสนธ และนครราชสมา...”

พอยกขนนำขนดมคลายกระหาย เปนการคนจงหวะการพด พกเหนอยไปในตว

“พอรวมทำเครอขายได 3 - 4 ป จนถงปลายป 2534 พออาจารยบวศร ศรสง เสยชวตลง พอผาย มาทำหนาทเปนประธาน แตกยงดำเนนกจกรรมไปประชมสญจรรวมกนอยตอเนอง และยงเปนเครอขายอยเหมอนเดม

“ครนเวยนมาประชมทบานบว แตละคนไดพบเหนวาทรพยากรธรรมชาตสมบรณกวาอกหลายบาน มหมากไฟ หมากแงว หมากเมา หมากหวาย...

“ซำนำบาดาลกเจาะเพยงตนๆ เทานน ไดใชไดกนตลอดทงป เครอขายหลายแหงพนทไมอดมสมบรณเหมอนบานบวของเรา

“มหาสารคาม บรรมย กตองเจาะนำบาดาลลกลงไป 20 - 30 เมตร ถงจะมนำ จงเหนวาบานบวนาจะเปนศนยการเรยนรไดดกวาทอน...

“กอนจะพฒนาจาก ‘กลมพนธไมพนบาน’ มาเปน ‘ศนยอนแปง’ นน”

“พอพยายามลำดบเรองราวใหเหนตนเคารากเหงา มาเชอมโยงใหพวกเราไดรบร

“พอไดสง คณอาธวชชย กลวงษ บณฑตอาสาสมคร ซงเขามา

ศกษาเรยนรอยในชมชนบานบวเปนเวลา 2 ป อาธวชชยไดตระหนกถง ภมปญญาในหมผนำชาวบานหลายคน”

นอกจากพอแลวยงม พอเสรม อดมหลา, พอประหยด โททมพล, พอคา กดวงศแกว, พอสแหล บรรกษ, พอเผย บรรกษ, พอหงส กดวงศแกว, พอศรสวรรณ กดวงศแกว, พอญาต กองเวหา, พออ กดวงศแกว, พออาน กดโท, พอสด กดวงศแกว, พอคำพา พรหมมหาขน เปนตน

และจากการตงกลมพดคยวเคราะหปญหาในวง “โส” หรอสนทนากนอยางเปนทางการและไมเปนทางการ กอใหเกดแนวความคดรวมกน ในการแกปญหาทเกดขนกบตนเองและชมชน จงไดรวมกลมกนในป พ.ศ. 2532 โดยตงชอกลมวา “กลมกองทนพนธไมพนบาน” ขนมา

ในชวงแรกไดรวมกนไปศกษาดงานการเพาะพนธหวาย ทอำเภอวารชภม จงหวดสกลนคร จำนวน 37 คน สวนใหญเปนคนบานบว หลงจากกลบมาจากการศกษาดงานแลว ตงกลมกนได 13 คน

“พอกเปน 1 ใน 13 คนจากกลมทเรมทำการเพาะขยายพนธหวายพนบานเอง”

“ยงงนเลยหรอพอ ยอดเยยมไปเลย” วนเฉลมโพลงขน

p1-99.indd 42-43 5/19/09 2:25:18 PM

- �� - - �� -

จากเมอตอนเรมตนมเงนกองทนเพยง 2,500 บาทในปแรก ปทสอง ไดเงน 10,070 บาท ปทสามไดหลายหมนบาท

จงนำเงนไปซอทดน 5 ไร กบ 1 งาน ราคา 35,000 บาท ในป 2535 มาสรางศนย

เดยวนมเงนกองทนนบเปนแสนเปนลาน ทำใหขยายผลกวางขน จากการซอถงดำมาเพาะชำกลาไม กเลยมเงนไหลเขามาสกองทน 10 เปอรเซนต สวนอก 90 เปอรเซนต แบงปนใหสมาชก นำไปดำเนนการปลกไวใชกนในสวนของตนเองไมตำกวา 20 ชนด

กจกรรมหลกๆ นนตองไปหาทนอยปาภพานอยางนอยเดอนละ 2 ครง

เอาดอกผลทมจากปาภพานลงมาเพาะเปนกลาไม มาปลกอยในรวในสวน เพอใหมอยมกน แกปญหาของครอบครวเปนหลก

กลมอนแปงไดดำเนนกจกรรมตามวตถประสงคหลกเรอยมา เพอการพฒนาชนบทอยางยงยน ในพนทรอบปาเทอกภพาน

“มคนรนใหมทอยในชมชนเขามาทำหนาทประสานงานใหกบกลมอนแปงมากขน

มการประสานความรวมมอกบหนวยงานของรฐในทองถน

สำนกงานปฏรปทดนเพอการเกษตรสกลนคร กเขามา

เครอขายเกษตรกรรมนเวศภพาน มชมชนเขารวมเปนเครอขายอกถง 22 ชมชน จำนวน 289 คน

มการสงเสรมการเกษตรแบบยงยน

การศกษาและวจยการขยายพนธไมพนบาน ทมอยรอบเทอกเขาภพาน

8 “กลมกองทนพนธไมพนบาน” ไดเปลยนชอเปน “กลมอนแปง” ในป พ.ศ. 2534

พอบวศร ศรสง ปราชญจงหวดมหาสารคาม เปนผตงชอให เนองจากเหนวาทบานบวมพชพนธธญญาหาร ผลหมากรากไม ตลอดจนนำทาอดมสมบรณ

คำวา “อน” แปลวา ผใหญ คำวา “แปง” แปลวา สราง

“เราเปนผใหญกควรสรางสงตางๆ ไวเพอลกเพอหลาน ทงเรองการพงตนเอง การสรางแนวคด การกระทำ เพอใหชวตมความสข ถาแปลตามภาษาทองถนกคอ พระอนทรหรอเทวดาเปนผแปง สรางสงตางๆ ไวใหกบพวกเราไดอยไดกน”

p1-99.indd 44-45 5/19/09 2:25:21 PM

- �� - - 47 -

การแปรรปพชผกผลไมพนบาน

มนำหมากเมา นำมะขามปอม นำสมมอ หมากแงว...

ชาวบานกรวมลงหนกนอยางคกคก มการปนผลทกป

บางคนลงทน หารอยหกรอย พนสองพน เปนหมนกม

เกบผลไมมาจากปาตามธรรมชาต คนผลต คนทำ กไปเรยนมาจากสถาบนวจยราชมงคล ทสกลนคร สงลกหลานไปเรยนรแลวกหาเงนมาลงทนกนสรางโรงงาน

เนนตลาดครอบครวชมชนเปนหลก ถาหากภายนอกสง กสงใหเขา ทดลองทำปละเลกละนอย

พอหลายปเขา กมากขน

เมอมคนตองการมากขน กทำเพมขน ทำใหชาวบานมอาชพสรางรายไดใหกบครอบครว

“มรายไดประมาณปละเปนแสนบาท”

“โอโฮ ! ฝมอพอไมเบาเลยนะ”

วนเฉลมอทานออกมา

“เมอขยายผลไดหลายครอบครว กเลยไดสมาชกเพมขนหลายอำเภอ มอำเภอวงสามหมอ อำเภอคำมวง จงหวดกาฬสนธ อำเภอนาดน

อำเภอวารน แลวขยายไปถงมกดาหารดวย จนถงปจจบน มสมาชกกวาหมนครวเรอน บนพนท 84 ตำบล 5 จงหวด” พอคยโอ

“เครอขายอนแปง ในยคปจจบนมคนเกาเพยง พอเสรม อดมหลา กบพอเทานน”

นอกนนกแยกไปตงกลมเอง ทกวนนมแตคนใหมทเขามาบรหารกลม

“พอกไปๆ มาๆ เพราะงานในเครอขายอนแปงนงแลว”

เรองแปรรปนำผลไมพนบาน แปรรปสมนไพรนน มคนจดการเรองสมนไพรอย ชอ คำปน กดวงศแกว ทางศนยสงไปเรยนแพทย แผนไทยกบ พออาจารยทองออน สทธไกรพงศ อยอำเภอบานฝาง จงหวดขอนแกนเมอป 2534

คำปน เรยนอย 2 ป สอบไดใบประกอบโรคศลป กเลยใหมาเปนผบรหารจดการอยโรงงานแปรรปสมนไพรและนำผลไม

อาจารยสมภพ มาเปนทปรกษาใหในป 2536 - 2537

ทางสำนกงานปฏรปทดนจงหวดมาชวยอบรมชาวบาน ชวยขยายเครอขายใหกวางขน สำนกงานปฏรปทดนมาขดสระในไรนา ครอบครวละ 1 สระ ทำใหไดสระนำอกประมาณ 100 บอ พอถงบอกลกๆ วา

“ปญญามนจะเกดไดอย 4 ทางใหญๆ คอ ไดฟง ไดเหน ไดคด และกตอง เขยน ไว

“เหนอะไรคดอนนน ขนอยกบเราวาจะรบไดมากแคไหน ตงใจแคไหน ทกสงทกอยางมสงทดงามอยในตว เพยงแตวาเรามองไมเหน” พอยำ

p1-99.indd 46-47 5/19/09 2:25:23 PM

- 48 - - 49 -

9 ออกพรรษาแลว ฝนเรมทงชวงหางออกไป เปนนมตหมายวาจะยางเขาสฤดหนาว ไกษรกบนอง ๆ ยงรวมวงกนขาวกบพอและแมเหมอนเชนเคย

หลงอาหารมอเยน พอกมกจะเลาเรองโนนเรองนใหฟงอยตลอด ยงในชวงหลงมาน พอหายจากบานไปคราวละหลายวน ไปเปนวทยากรบาง หรอไปทำงานทพอชอบบาง โดยเฉพาะการไปสรางแนวคดหรอทพอเรยกวาไป “กระตก” ผคนในสงคม และพอกมกจะมเรองราวมาเลาสลกฟงเสมอ

“พระพทธเจาทานสอนวา...”

ธรรมะคอธรรมชาต ความเปนจรงแลว ธรรมะคอคำสอนของพระพทธเจา สอนใหอยรวมกบธรรมชาตดวยความเคารพ ปาเปนทมาของ

พระตถาคตเจา ทำลายปา เทากบทำลายชวตตวเองและผอน ทำลายพระพทธศาสนา

ความจรงแลวพระพทธศาสนาไมไดมาจากสรวงสวรรค ไมไดมาจากมหาวทยาลย พทธศาสนามาจาก ผนปากบความเปนจรง

พอมกเนนยำอยเสมอวา

“ควายไมไดไปเรยนอยมหาวทยาลย ยงรจกคณคาตวเอง ลกลำลงไปถงวถชวต”

...หลายคนมองวาควายเปนสตวทโงมาก บางกกลาวหาวาควายมนโง ทจรงควายมนฉลาด ไมมเสยม ไมมจอบ แตมนสามารถขดอางนำไวอาบไวกนเวลาไปกนหญาตามเรอกสวนไรนา

หญาชนดไหนทเปนพษเปนภย มนกไมกน ถาชนดไหนเปนยา เปนอาหารมนกกน คนทจดวาเปนสตวประเสรฐ บางครงไมฉลาดเทาควาย ยาบา ยาอ กยงไปกน แสดงวาโงกวาควายมาก...

ความอดทนเปนสงสำคญอนหนงทำใหเรามความสข ความอดทนนำมาซงประโยชนสข คนมความ อด อยางเดยวไมพอ ตอง ทน ดวย จงจะทำใหชวตมความสขได

อดคอจตใจ ทนคอตองส

แลวพอกเรมเรองตอ

ทบานกดแหมแมบานไมตำกวาสบคน และทบานโคกภ อำเภอภพาน

p1-99.indd 48-49 5/19/09 2:25:26 PM

- 50 - - 51 -

อกหลายครอบครว ทปลกครามขนมาใชเอง ตางนำเอาผาฝายมาเยบ เขน แลวกยอม ทอ เยบ ตดดวยมอเปนเสอแขนสนแขนยาว

แมบานทำมาเจดปแปดป ฟนฟปลกตนคราม ซงเมอกอนเลกทำไปชวงหนง

เครอขายอนแปงทอยบานนาด อำเภอพรรณา มลกสาวคนหนงไปเรยนจบเคม แลวมาชวยแมทำผายอมคราม เอาความรทไดเรยนมาใชกบกระบวนการยอมผา พฒนาเรองแปรรปสงขายตางประเทศ

“แถวบานโคกพล บานกดแห ทำเรองยอมคราม บานกดไห ทำเรองทอผายอมสเปลอกไม บานคอนอย ทำเรองผาไหม ขนอยกบความชำนาญของแตละบาน”

พอมกหยบยกประเดนใหผมาเยอนฟง เปนบทสนทนา ทพอใชเปนตวอยาง วถการสรางชมชนใหเขมแขง

“หลกสตรโรงเรยนกดหวาพฒนาศกษา กำหนดใหนกเรยนหญงเยบเสอผาไดทกคน”

“โรงเรยนกดไห โรงเรยนบานกดบาก บานบว กตองเยบกระเปาเปนตงแตชน ป.2 ป.3 ฝกมอเบองตนใหเยบถงนอยๆไวสะพาย ใสยางลบ ดนสอ ปากกา เพอจะนำไปสการเยบเสอตอไป”

“แมบานอำเภอศรสงครามทำเรองปลาสม ปลาแดก ปลาแหง…”

“กลมจกสานเครอขายอยทบานกลาง อำเภอกดหวา ตำบลกดไห”

“กลมทำขาวฮาง อยบานนาบอ อำเภอวารชภม”

“อำเภอโพนนาแกว ทำเรองขาวกลอง สานแทนสขาวแบบมอหมน”

“จดแขงของบานเมองเราคอผนำทางการ เพราะชาวบานเชอถอศรทธา ทางวดคอพระสงฆ คนยอมรบนบถอ เปนผมบารม”

10

p1-99.indd 50-51 5/19/09 2:25:29 PM

- �� - - �� -

มหาตมะ คานธ อดตนายกรฐมนตรอนเดย ผเปนปราชญเจาของตำนานการดำเนนชวต แบบอหงสา ไดแสดง “บาป” เจดประการ ไววา

นกการเมองทขาดหลกการ มความพงพอใจทไรสต รำรวยโดย ไมทำงาน มความรแตไมมคณธรรม คาขายโดยขาดจรยธรรม ศกษาวทยาศาสตรทมไดเหลยวแลธรรมชาตแหงความเปนมนษย ตลอดจนเครงศาสนาแตไมรจกเสยสละ ทงหลายทงปวงเหลาน ลวนแตสรางความหายนะทงสน

“สงสำคญคอการไปคนหานกตอ หาไกตอใหหลายตวขน”

“อยากใหตนไมเกด ตองปลกตนไม อยากใหคนเกด กตองไปสรางคน ใหเกดมากคนขนกระจายอย กจะทำใหคนเหลานนไปตอเอาพ เอานองมาเสรม ไมใชวาอยากใหเกด แตไมปลก ปลกแลวไมรดนำ ปลอยใหเหยวแหงเฉาตายไป”

“ความจรงกฎเกณฑของชาวบานมนกมอยแลว แตคนไมใชกน ควรปลอยใหชาวบานจดการชวตเขาเอง ใหมความเปนอสรภาพ คนอนอยาไปครอบงำเขา ปจจบนทางการกฎหมายใหชาวบานไดใบกรรมสทธ ในทดนม สค. 1, นส. 3 ก. ไดโฉนด ตองถางปาใหเตยน ปากเลยหมด

“ถาเปลยนกฎหมายขอนเสยใหมวา ใครปลกแนวอยแนวกนเปนปาขนมาไดมากเทาไรจงใหมสทธ ปาจงจะเกดเองได

“กระแสของการปลกพชเศรษฐกจนนชาวบานควรตองรความจรงวา ตลาดโลกเปนยงไง เดยวนชาวบานไมรจกตลาด ไมรจกกบความพอดของตลาด ทสำคญ เจาหนาทของรฐควรศกษาใหรแจงชดวา

ภมนเวศใดควรจะปลกพชชนดไหนเปนหลก เพราะเมองไทยแตละภมภาคอดมสมบรณดวยทรพยากรธรรมชาตทหลากหลายแตกตางกน ทำอยางไรจะใหชาวบานเหนคณคาตรงน

“อยากใหมหลกสตรสอนตงแตชนประถม มธยม ตลอดถงอดมศกษา”

มฉะนนจะเปนการสราง “ตราบาป” ใหกบเยาวชน จนลมทองถน

พอยงสาธยายตอทงทายอกวา

p1-99.indd 52-53 5/19/09 2:25:31 PM

- �� - - �� -

11 ไกษรสงเกตเหนวา ระยะหลงมานสขภาพพอไมคอยจะสมบรณแขงแรงดดงเดมนก เนองจากเมอสองเดอนกอน พอออกพนทกบครรจ ครรจขบรถไปชนตนไมขางทาง รถบบบบไปทงคน ครรจไมเปนไร แตพอซโครงหก ตองรกษาพยาบาลอยหลายวน แตเนองจากอายของพอมากแลว จงหายชาไปหนอย พอบอกอยางนน อยางไรเสย พอกยงตองพงหมอจากโรงพยาบาลอยดวย ทงๆ ทพอเคยปฏเสธมาตลอด พอบอกวา พวกเราตางมโรงพยาบาลของชมชนเอง หาหยกยา สมนไพรตามในปา มไมไวปลกเรอน เกยวหญามามงหลงคา กง หอย ป ปลากหามาตมแกงกนไมยาก เสอผาทอนงเอง มนคอชวตอยงายๆ แตไมไดปฏเสธการขายอยางสนเชง

เรามธนาคารอยใตถนเรอน ทงควาย หม เปด ไก มนเปนทนทเราสะสมไว อยากใหเหนวา นคอชวตจรงของเรา เราอยได เรามชวตอยบานเราไดอยางสบาย ไมไดพดวาไมใหไปไหน แตอยาไปไกลจนเกนเหตเกนผล จนทำใหไมรจกตวของตวเอง พอยงเนนยำอกวา เดกของเราอาย 3 ขวบ ถกลางสมองตงแตไปเรยนอนบาล ถกเขาฝกใหกนขนมฝรง ใหเลนตกตาแพงๆ แลวขาวเมา เผอก มน ผลหมาก-รากไมในบานเรา ซงเปนของบรสทธทมมากมาย แตเราไมไดฝกใหเดกกน พอเสนอแนะวา ควรจดการศกษาคนสธรรมชาต เอาสงคมวฒนธรรม เอาสงทมคณคาในทองถนนนๆ มาจดการศกษาใหกบลกหลาน ตองปฏรปการศกษาเสยใหม ลกหลานทจบมาแลว ตองสรางงาน ในครอบครว ในชมชน พฒนาทองถนของตนใหมความสขได นนคอ เปาหมายของการปฏรปการศกษาทชดเจน หากจบมาแลวไปเดนหางานทำ มนกลงรปเดม เปนทาสเหมอนเดม ไมตางจากปจจบน หลกสตรความเปนทาสยงไงละ เปนหลกสตรของนกลงทน เปดหลกสตรใหลกหลานมาเรยน พอเรยนจบแลว กไปเปนลกจางเขา มนไมใชหลกสตรไท ฉะนนตองใหเกดการเรยนรสการปฏบตจรง จงจะเหนคณคา

p1-99.indd 54-55 5/19/09 2:25:34 PM

- �� - - 57 -

พอเพงเดนทางกลบจากตางประเทศ ลกๆ และแมคำมอญตางตนเตนดใจมาก เพราะพอหายหนาไปหลายวน

ไกษรเปนหวงพอไปทกเรอง ตงแตการอยการกน การสงภาษา พออดขาวเหนยวจำแจว ปนปลาไปหลายมอ พอเคยบนอยเสมอวา “กนอยางอนแลวไมอยทอง”

พอเลาใหฟงวา

“พอไปประชมเรองสงแวดลอมโลกทฟลปปนส ไปดเรองการ ปลกผกปลอดสารพษ หลงจากนนพอกไปนอนอยแควนเบอตาล กรง ปารส 6 คน ไปศกษาเรองสหกรณชาวนา ตอจากนนกไปทวปแอฟรกา ไปแลกเปลยนเรยนรกบกลมชาวบานทเคยมาเรยนรทบานเราเรองการเลยงปลา เลยงกบ ปลกผก…

12 ใหลกหลานไดเรยนของจรง คอหลกสตรการพงพาตนเองของชมชน ตองฝกใหพงพาตวเองกอน คนรนกอนเขาอานหนงสอไมออก แตกจดการชวตตนเอง ใหอยกบธรรมชาตไดอยางกลมกลนมความสข พอพยายาม “กระตก” ใหผฟงคดกอนจบทกครง ทนทยงใหญในประเทศเรามอย 4 ทน หนง ภมปญญา คอ ทนทยงใหญของชวต สอง ทรพยากรธรรมชาต คอ ดน นำ ปา สตว ชวตเราตองอาศยสงเหลาน สาม ทนคอคน หมายถงแรงงาน ลก เมย สาม หลาน เหลน เพอนบานในชมชนทชวยกนลงแรงรวมกน เปนทนทยงใหญ ส สำคญมาก คอ วฒนธรรมการแบงปน ความเออเฟอเผอแผอาทรตอกน คนหนงมปลา คนหนงมผก กมาแลกเปลยนกนไดทกอยาง ไมจำเปนตองใชเงน กไดกนครบทกอยาง นนคอทนทมคณคายงใหญของสงคม

p1-99.indd 56-57 5/19/09 2:25:37 PM

- 58 - - 59 -

“ชาวแอฟรกาตงศนยเรยนรอยทประเทศเบนล เพราะวาเปน เมองรอนเหมอนกน แตถกฝรงไปเปลยนวฒนธรรมการกนใหกนขนมปง บอกเขาใหกนของพนบาน เชน เขามหนอไมไผปา มกบ มเขยด มบกหง เขามผกกด ผกหนาม เหมอนกน”

“แตเขากนบเปน เขาจำเปนตองกนปลา ขนมปง ตามฝรง ถาไมมเงนซอขนมปงกน กปลกมนสำปะหลงแปรรปแลวไปคว ใหเปน มนแหง เกบไวกนนานหลายเดอน ไดกนกบปลา เนอหม เนอแกะ...”

นอกจากนพอยงไปประเทศลาว เขมร พมา อกดวย

“พอไปตางประเทศมาหลายครงหลายแหงนน พอไดพบเหนอะไรบาง”

สภาพร กบ วนเฉลม มกซกพอเปนพเศษ และขอรองใหพอเลารายละเอยดใหฟง เพราะตางคนกกระหายอยากรเรองราว

“ไปฝรงเศสพอพบเหนภมปญญาสมยใหมในการบรหารจดการ สงทมอยใหเกดประโยชนมากขน เชน นำวตถดบทไดมาจากตางประเทศ แลวนำไปแปรรปเพอจำหนายใหเปนเงนขนมา”

“สงสำคญทพอพบ ถอเปนจดเดน” พอมกจะยำใหใครตอใครฟงซำๆ

“นกการเมองยโรปยอมรบนบถอและเคารพ ชาวนา ถอวา ชาวนาเปนพระ ซงตางกบนกการเมองไทย ซงมกเอารดเอาเปรยบชาวนามาก”

อยากกนมะเขอเทศสกแปลงสองแปลง เอางบประมาณมาใชทำโรงเรอนเปนหมนถงจะไดกน อนนคอสงสำคญอยากใหไทบานเหนวาตวเอง กมเพชรอย ทำยงไงถงจะเอาเพชรทมอยมาเจยระไนใหมคาขน อนนคอสงทไดจากประเทศฝรง

ททวปแอฟรกานน พอเขาใจวาเขาจน เพราะคนอนไปปลนเอาของเขาหมด แตเดมเขาเปนประเทศทมงคง มทอง ดบก ปา อดมสมบรณ

คลายกนกบบานเรา เพราะเปนเมองรอนเหมอนกน

เมอ 200 ปทผานมาไปเปนเมองขนของจน เขายงพาทำพากน ไปเปนเมองขนอเมรกา เขากเอาทรพยากรไปหมด ตอมาเปนเมองขนของฝรงเศส กเอาทรพยากรไปอก มนกเลยทำใหทวปแอฟรกาจน เพราะเขาเอาไปหมด ไมใชจนเพราะเขากนคนเดยว

กเลยอยากใหไทบานเราคดวา ทำไมเราไมดแลรกษา สงทมคาในบานเราไว ทำไมใหคนอนมาลงทน มาเอาของเราไป

อนนคอสงทพยายามใหคนเขาใจวา ดน นำ ปา ลม ไฟ มนเปนแหลงทมความอดมสมบรณมาก แตทำยงไงจะรกษาความอดมสมบรณทเรามตรงน ใหมความยงยนอย

“พอเคยบอกหนๆ แลวใชไหมละวา คนอสานตองการความสขเจดอยาง”

มขาวกน มดนอย มคนอน มเงนคำเตมไถ เฮอนหลงใหญ มงแปนแผนกระดาน ฝนตกมาไมรว แดดออกไมรอน ยามเจบไขไดปวยมลกหลานนงเฝา แกเฒามาแลวกเขาวดฟงธรรม ชวตกมอยเทานแหละ...

p1-99.indd 58-59 5/19/09 2:25:40 PM

- 60 - - 61 -

13 “อยากไดชางปา กเอาชางไปตอ ถาอยากไดคนชนดเดยวกน กตองเอาคนไปตอ คนแบบเดยวกบเรามอยดวยกนทกชมชน เพยงแตเราตองไปคนหาเขาเทานน”

ไกษร มกไดยนถอยคำนจากปากพอเสมอ เมอใครๆ มาเยยมเยอนพอถงบาน

เครอขายภมปญญาไทไดรวมกนพฒนา “แผนแมแบบชมชน” ใหกบศนยอนแปงในตนป พ.ศ. 2541

ไกษรจำไดวามอย 7 ประเดนหลก คอ การเกษตร สงแวดลอม สขภาพชมชน อตสาหกรรมชมชน ธรกจชมชน กองทนสวสดการชมชน และการเรยนร

งานภายในกลมอนแปงเองกไดขยายแนวความคดและสรางเครอขาย ออกไปอกหลากหลายแขนง มกลมเยาวชน “เดกกะเลงรกปา” ทมกจกรรมหลก เพอใหเยาวชนไดสบทอดแนวคด วถชวต วฒนธรรมของชมชน

“เดกนอยคอผสบทอดของเรา หากปลอยใหพอแมทำ โดยไมมลกหลานมารบรดวย มนกขาดทน”

พอมกพดอยเสมอในทกเวททพอไดรบเชญใหเปนวทยากร

“อยากใหลกหลานไดเหนคณคาของสงทมในทองถน กตองให ลกหลานมาเกยวของดวย มาเรยนรการเพาะกลาไม การไปศกษาปาธรรมชาต หาเกบเมลดพนธจากปา ภพานรวมกบผใหญ”

ไกษรสงเกตเหนวา มแมใหญหลายคนมความรในการทอผาเกง ตำสาด ทำขนมขาวตม ทำนำปลาจากปลาแดกไดด ลกหลานเรากนาจะรจกทำดวย ใหเขาไดเรยนรกบผเฒาเหลานน

ไกษรมกพานองๆ ไปเกบขอมลในชมชนตามคำสงของพอใหรรายละเอยดวา ใครเปนผเชยวชาญทำเรองอะไรบาง แลวถามลกหลานตอ วาใครอยากไปเรยนรเรองไหนบาง ถาอยากไปเรยนรเรองอะไร กใหพาไปเรยนรกบผทรเรองเหลานน เพราะปราชญพนบานเปนผสงสมและสบทอดภมปญญาทองถน...

พอยงยำอกวา “สรางคนดในสงคมไดคนหนง ดกวาไปสรางโบสถราคาหลายลาน”

จากประสบการณของพอเหนวา “คนมหลายแบบ ตองมกลวธในการเขาถง”

p1-99.indd 60-61 5/19/09 2:25:43 PM

- �� - - �� -

14 “คนทพดงายทสด คอคนทมปญหาหนกๆ หมดทางไป...จะทำใหเขาคดไดงาย อกพวกหนงบยากหลาย เชน พวกหมอวง หมอวาย มนบไปรวมดวย แตเปนคนไดคาถาลอดปอง พอไดยนไดเหน กตดสนใจไปทำเลย ตองเขาใจวาคนมหลายแบบ บางคนตนแลวถงจะกลบคนมา...”

“แตการชวยคนนน อาจเปนการทำรายเขากได หากชวยมาก

เกนไปกลายเปนวา เขาพงตวเองไมได มหลายรปแบบในการชวยคน ชวยแบบไหนเขาถงจะพงตวเองได ไมใชวามอนไหนกให ความยากจนเปนสงเตอนตนไมใหประมาท ความลำบากเปนเครองไมเครองมอชนดหนง ททำใหคนมความเขมแขง”

พอมกทงทายเกอบทกเวททพอพด

ตอนสายวนหนงคณลงมหาจำลอง ศรเมอง แวะมาหาพอ เพอซอหาตนไมพนถน ถามไถเรองตนไมทเดกๆ ในชมชนเพาะใสถงไวจำหนายถงละบาทสองบาท มตนเมก ตนตว หวาย หมากเมา หมากแงว หมากไฟ และตนกลาอนๆ อกหลายชนด

ลงมหาจำลองถามพอวาจะไดกำไรหรอ ?

พอบอกวา ไดกำไรตนละ 3 สลง หลงจากหกตนทนออกแลว แตวาอก 4 - 5 ปขางหนาจะไดกำไรมาก เพนกถามวา พอจะเอากำไรจากใคร

“จากคนปลกครบ ใครเอาไปปลกแลวดแลรกษาด มอยมกน หลดพนจากการมหนมสน แลวผนดนมนจะเขยวชอมชมชนขนมา อนนนแหละคอกำไรทผมตองการ”

p1-99.indd 62-63 5/19/09 2:25:46 PM

- �� - - �� -

คณลงมหาจำลอง กเลยเพมเงนใหอก 2 บาท เปนถงละ 4 บาท

คนสวนใหญทกวนน ดนรนขวนขวายหาเงนตวเปนเกลยว จนลมอบรมสงสอนลกหลานตวเอง ขอเพยงใหไดทำงานไดเงนมา แกงแยงแขงขนไปทกอยาง ผคนจงมกเหนแกตวและพวกพองกลายเปนคนเครงเครยด หนาตาบอกบญไมรบไปหมด

“ผมจะดครอบครวกอนเปนเบองตน อบรมลกหลานทางออม เวลาคนมาหาผมและฟงผมพด”

ลงมหาเอยปากชมพอวา คดด ทำด โดยไมหวงผลตอบแทนทคมคา เพอหากำไร

“พดอยบานปหนงหลายหนหลายครง ผมพยายามพดดงๆ เพอใหลกหลานไดยน ใหลอดปองขนไป” พอขยายความถงวธการสงสอนอบรมลกๆ โดยทางออม

“แตกอนเขยนปายตดไวหนาบาน หามวยรนมาชมนมตรงนเกน 5 คน และหามดมเหลา”

“ลกสาวคนเลกคดคานบอกวา ผมทำเกนไป พยายามเลาใหฟง ทละเลกละนอย ใหซมซบไปเรอย...”

พอยกอทาหรณ

“เหมอนเขาตอกกำเกวยนครบ วนหนงๆ ตองตอกสามครง ถาตอกอดเขาครงเดยวใหเสรจมนจะแตก ตองตอกวนละ 3 - 4 ครง จนไดท บางครงอาจตองตอกเปนหลายเดอน”

ลงมหาถามพออกวา

“ลกมากจะยากจนนะ”

“เลยงหลายปพอมนโตขน กชวยทำงาน ทำนา ทำสวนได ไมตองจางแรงงาน”

พอแยงอกวา

“บางครงมลกคนเดยวกมปญหาเยอะแยะ ขนอยกบการเลยงดอบรมสงสอน”

ผมสอนใหลกแตละคนรจกออมตนไมใสแผนดน จะมกนตลอดชาต ปราศจากสารพษ ชวตจะสขสนต ลกหลานจะรกบานรกถน ทรพยสนจะมงม ทางกายทางวญญาณ ทางสงคม สตปญญาจะเกด อยเยนเปนสขกนได

พอวางแผนทำ “กระดานดน” ใหลกทกคน เหมอนกระดานหมากรก โดยชแจงวา

“ปากกาคอดามจอบ ดามเสยม นำหมกคอนำฝน นำบอ ตวอกษร คอตนไม ทเราจะกนจะใช เอาไปเขยนไวในกระดานดน ไมจำเปนตองมโฉนดหรอใบสำคญอะไร” พอแบงทดนใหทกคนใชสตปญญาคดหาหมนทำเอง ใครอยากไดอะไรกปลกเอง เพราะพอถอวาไดใหกระดานดนไปเทาเทยมกนแลว พอพยายามปลกฝงแนวความคดเรองการดำรงชพของลกๆ

“การดำรงชวตไมใชเรองงายๆ นะลก ตองใชเวลา ตอง ‘สองซอด’ มองใหทะลปรโปรง ทงลก กวาง หนา บาง รอยางรอบดาน จงจะเกดปญญา หรอทภาษาคนเมองเขา

p1-99.indd 64-65 5/19/09 2:25:48 PM

- �� - - 67 -

เรยกวา วสยทศน นนแหละ แตคำ สองซอดนาจะกนความไดเขาใจกวา”

พอยกอทาหรณมาเทยบเคยง

“ดวงอาทตยสองสวางตอนกลางวน พระจนทรสองสวางตอนกลางคน แตปญญา คอวสยทศนน สองสวางทงกลางวนและกลางคนฯ.”

“ทดนเพยงหนงไรนนจะทำอะไรไดบาง ถาปลกผกบงตลอดทงป

กมเงนมคำไดถาไมขเกยจ ถาอยากกนกลวย กนขนน กปลกกลวยปลกขนน

แตผคนเดยวนกลบไปปลกยางพารา

คดออมคอมจงเลย อยากแตจะรวย กวาจะขายไดเงนรอตงหลายป ไดเงนมาแลวตองไปหาซอขนน ซอกลวยอก คดยากจง”

เมฆดำกระจายตวตงเคามดทะมน ดานทศตะวนออกเฉยงใตสงสายฟาแลบแปลบปลาบพรอมเสยงคำรามกระหมกองมาเปนชวงๆ ยงผลใหผนดนเลอนลนสนสะเทอน ไกษรพานองและหลานๆ มาลอมวงรอบพอ หวงวาพอจะเลาอะไรเกยวกบการบานการเมองทกำลงมสถานการณรอนๆ อยใหฟง เนองจากวนนคงลงไปสวนไมได และกดจะไดผลดงคาด

“คนรวยไมมแผนดนอยกเยอะแยะ สรางคนมนสรางยาก”

พอเรม

“ตองแปลงทนใหเปนสนทรพย มนถงจะถก ไมใช แปลงทรพยสนเปนทน

“ตองเรมสรางจากคนในครอบครว ตองทำใหด อยใหเหน ใชเวลาหนอยกไมเปนไร

‘ตองเอนใหลกปลกใหตน’ ตองกระตกแรงๆ

15

p1-99.indd 66-67 5/19/09 2:25:51 PM

- 68 - - 69 -

“คตความเชอในทางศาสนาครสตบอกวา พระเจาจะชวยคนทตนแลวเทานน ถาใครยงไมตนเอาขาวเอานำไปให ไปหยอดใสปาก...”

“กกลนไมไดซพอ เพราะหลบอย…” ลกสาวคนเลกกระเซา

“เราตองเกบขอมลตรงนใหชดเจน วามของดอะไร หวย หนอง คลอง บง สตวนำกชนด ภเขา ปาตรงไหน พนธไมมกชนด ชนดไหนควรจะเอามาพฒนาใหเกดประโยชน สงไหนใกลหมดไป อนไหนยงคงเหลอ ทำยงไงถงจะใหเพมขนอก ภมปญญามอนไหนบาง และวฒนธรรมดขน หรอลดลง “ละทำยงไงถงจะฟนฟใหมนคงอยอยางยงยน...”

เฮอ ! พออทานเสยงดง พรอมกบถอนหายใจอยางเหนอยออน

“หนวยงานของรฐตองจดเตรยมเครองมอ ใหชมชนบรหารจดการกบสงทเขาม เปนเครองมอนะไมใชทน...”

พอเนนกอนจะขยายความตอ

“เครอขายอนแปง ทบานบว กดบาก ชมชนมหมากเมา หมากคอ หมากแงว หมากขามปอม หมากสมมอ มสมนไพรหลากหลายชนด และคนทรจกสงเหลานดกคอผเฒาผแก ถาอยากเรยนใหรจรงรลก และสรางใหเกดคณคาเพมมากกวานนได กตองเอาเทคโนโลยสมยใหมมาเพมเตม รฐตองชวย…”

พอรำพงรำพนตอไปอก

“หนวยงานตางๆ กใชเทคโนโลยชนดใหมมาเสรมเตมตอ

“พอเคยคยกบสมาชก อบต.หลายแหง บางกลมปลกฟกทอง เขาตองลงไปหวเอานำในหวยมารด เปนไปไดไหมท อบต.ซอเครองสบนำใหเขา มาเสรมใหเขา ถงจะไมเหนอยมาก

“หลายปกอนนายอำเภอกดบากยายมาใหมไดสองสามวน มาหาพอทบาน ปรกษาพอวาจะชวยทางอำเภอไดอยางไรบาง

“พอกบอกวา ถาจะมาเปนนายอำเภอกดบาก กตองมาเรยนรชาวกดบาก ถาไมรเรองคนกดบาก จะมปญหาในการพฒนาคนกดบากไมตรงเปา

“ถาจะไปพฒนาตรงไหน ตองไปเรยนรตรงนนใหรชดเสยกอน ตองรจกเลอกเฟนสงทเหมาะสมกน แลวนำมาชวยเสรมกนใหเกดประโยชนมากขน

“บานบวประสบผลสำเรจอะไรบางทเดนๆ มสงใดบางทยงตองฟนฟหรอพฒนาสรางมลคาเพมขนมา กชวยตรงนน”

พอมกกลาวดวยความภาคภมใจวา

“หวายมนหมดไปแลวเอากลบคนมาได หมากเมาเรมจะหมด กเอากลบคนมาได หมากไฟ ผกเมก ผกตว เอากลบคนมาได ชาวบานทไมเปน กลมเปนกอน ทำใหเปนกลมได ทงยงมการขยายเครอขายตอออกไปอก”

แตพอยงอยากจะฝนเหนชาวบานมปาเปนของตวเอง ครอบครวละสองไรสามไร

ม สวนอาหารใหกบตวเอง

มววมควายเลยงเตมทง จะทำใหพงพาตวเอง

สดทายกอยากใหครอบครวหลดพนจากหนสน มอยมกน พงพาตวเองได

วฒนธรรมดงามแตกอนเกากลบคนมา...

p1-99.indd 68-69 5/19/09 2:25:53 PM

- 70 - - 71 -

ไกษรไมคอยรเรองสกเทาใดนก ทพอพดคยกบแขกแปลกหนา ซงพกหลงนมาเยยมเยอนพอบอยครงขน พอเองกหายหนาไปคราวละหลายวน กลบมาพอกมกมเรองราวมาเลาใหแมและนองๆ ฟงกน หลงลอมวงสำรบกบขาวจนอมหนำแลว

วนเฉลม ลกชายคนเลก เปดประเดนถามพอวา

“พอไปเรยนรเรองยาสมนไพรมาจากใคร”

“ไมไดไปเรยนรจากใครมากนก” พอตอบหวนๆ กอนทจะขยายความ

“เจบปวยคราวใดมคนเอายามาใหกน กพยายามสอบถามเขา แลวจำไว ไดเรยนรมากขน กบผเฒาทรจก ลงเสาร พอบญ ลงตอ ผใหญอยในบานกเปนหมอสมนไพร

“หนรไหมวาพอเคยเปนหมอตำแยทำคลอดใหหนๆ ทกคน แถมยงเปนหมอตำแยไปทำคลอดใหคนอนในหมบานเราอกไมตำกวา หกสบเจดสบคน”

สภาพรโพลงขน “ขนาดนนเลยหรอพอ”

“ไมใชเรองยาก มนเปนธรรมชาตของคนเรา ปลอยใหเปนไปตามธรรมชาต เพยงแตวาชวยตอนทออก จบชวยเลกนอย กอฟนกอไฟ

“เอาตวไมไผตดสายสะดอ เอาถานไฟรองสะดอเดกตอนทจะตด ถานไฟเปนตวดดซมเอาสงสกปรก ตวไมไผไมเปนสนม แตตองมดกอนถานดวยสายหลาเสยกอน”

พอกลาวเสยงเรยบเสมอนวาเปนเรองงาย ๆ

“รกออกมาแลวกเอาไปฝง ถาออกยาก ตองกลนใจเอามอคดหลง เอาหมอนตบหลงคนทจะคลอดสามครงกออกงาย มนเปนเรองปกตตามธรรมชาต

“เอารกไปฝงไวใตบนได ดวยถอเคลดวาจะทำใหเดกทเกดมานน ฮกกนแพงกน ฝงไวลกๆ กอไฟไวตรงนนดวย เพอปองกนหมาไมใหเขามาใกล

“สวนยาตมสำหรบแมลกออนอยไฟดมนน กมแกนแดงเปนยาลดฝาด สมานแผล บำรงกำลง เครอเขาแกลบเปนยาบำรงกำลงสมานแผล ใชแกนฝางเปนยาฟอกเลอด อกทงรากนำเตาแลง กกสามควาย แกมอนใหนำนมมาก ตมกนเปนหมอๆ

“สำหรบแกนแดง ใบเปา ใบหนาด วานไฟ (ไพล) ใบสมด เอามารวมกนแลวตมใหหญงแมลกออนอาบ

“กอนเขาอยไฟ ตองนำใบตองเปามารอง โรยเกลอบนใบตองเปาเสยกอน แลวนงทบ คนแตกอนไมไดเยบชองคลอด อาศยยาสมนไพรใหสมานแผลตามวถธรรมชาตเอง

“เดกออกมาแลว อาบนำ แลวเอาผาหอใหนอนในกระดง

16

p1-99.indd 70-71 5/19/09 2:25:56 PM

- 72 - - 73 -

“อยางแมคำมอญอยกรรม ตงครงเดอนคอนเดอน เมอออกเออยกก” พอหนมาทางแม

“พอกตระเตรยมหาไมไผมาพาดใหแมคำมอญนอนอยไฟ”

“แลวพอชอบลกผหญงหรอผชายละ” วนเฉลมซก

“ไมวาจะเปนลกผชาย หรอ ผหญงพอกรกเทากน”

“ทงไกษร สภาพร วนเพญ เทพารกษ ธวชชย ยานศลป เบญจมาศ ตลอดถง วนเฉลมนองคนเลก พอกรกทกคน พอนกเรยงลำดบชอลกแตละคน”

“ผดแลวพอ ตองเทพารกษกอน วนเพญถงจะถก” เทพารกษทวงพอ

“เออ ! ลกมนหลายคน พอจำผดจำถก”

การดำรงชวตของคนบานนอกอยางพวกเรานน ตองพยายาม เกบเกยวเอาสงตางๆ ทชาวบานรนกอนดำรงชวต เขาบรหารจดการชวตของเขาอยางไร เรากลอกเลยนมาปรบใชใหสอดคลองกบชวตของเรา

“นองๆ กลมเยาวชนบานเราเหนมอยหลายกลม เขาทำอะไรกนบางละพอ”

วนเฉลมเปลยนเรอง

“มกลมอนรกษปาเพอชวต อยอำเภอวารช 16 คน อยบานบวนกลมเดกฮกถน มหลายรน และกดไหกลมตนกลาแหงความหวงอก 14 คน

บานกดบากนนเปนกลมเศรษฐกจพอเพยง เขาตงกนเองม 16 คน ยงกลมบานเขวานอย กลมเพอนชวยเพอน กลมนไมมหนวยงานไหนเขาไปชวย เขาทำกนเอง”

ธวชชยตอบแทนพอ

“ในชวงทมคนมาศกษาเรยนรมาอยดวยทบานเรา สนกดนะพอ มคนมาชวยทำงานดวย” เบญจมาศซงนงเงยบมานานเอยขน

“แตกยงยากเรองอาหารการกน กลววาพวกเขาจะกนไมได” ไกษรแยง

“ใครจำไดบางวามทงหมดกคน และมาจากไหนบาง ?” ไกษรถามนอง ๆ

“ถานบจรงๆ เปนพนกวาคน” วนเพญนงนก เมอไมนานมานก

“มาจากรามคำแหง 20 คน จากจฬาฯ อก 40 คน นกศกษาทระยองมาเรยนรเรองชวต 3 คน จากจงหวดนาน 2 คน จงหวดกาญจนบร ผหญงคนหนงผชายคนหนง มาอยตงสองเดอน”

สวนทเปนนกศกษาคนถน มาจากทตางๆ อกหลายรน รนละหลายคน นบไมถวน มาจากลำปางคนหนง จากราชภฏสกลนครอก มกดาหาร นครพนม คนทขอนแกนกมาทำวทยานพนธปรญญาโทเรองหมอผฟา

ไกษรพยายามนกชวยนอง

เรานาจะทำบญชรายชอเหมอนบญชครวเรอนทเราเคยชวยกนทำ ไกษรหารอนอง ๆ

p1-99.indd 72-73 5/19/09 2:25:58 PM

- 74 - - 75 -

ปน ดร.ซาโตมมาอกแลว

ทจรง ดร.ซาโตมสอนอยทมหาวทยาลยโตเกยว พานกศกษามาคราวละ 7 - 10 คน ศกษาเรยนรวถของชมชนมาหาพอปละครงทกเดอนสงหาคม ตงแตป 2537 เปนตนมาตดตอกนเปนปท 14 แลว มาตงเปนคายเรยนรเรองวถชาวนา การใชภมปญญาทองถนเพอดำรงชวตอยางพอเพยง

“ปนพารนใหมมาเรยนรอก 9 คน อยากรการใชทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน”

เรยนทำขาวแดกงา ขาวฮาง...

การผลตของใชจากตนหญาแฝก หญาคา

พอเสรม

“คนญปนมนำอดนำทนจรงๆ ถาจะเรยนรจะทำอะไรกตาม ถาไมรจรงจงแลวเปนไมเลก”

ถงเวลากนขาวกนนำกไมยอมหยด ถาทำยงไมเสรจ

ดร.ประไพ ศวะลราวลาศ จากกรมการพฒนาชมชนกอกคน พอเสรม

“บานเรากลายเปนมหาวทยาลยไปเลยนะพอ”

วนเฉลมสรป

“ผลเหลองๆ ของสมมอกกนได ใบสมมอเอามาใสตมป ตมกบ ตมเขยดกแซบ ถาเอาภมปญญาสมยใหมมาเตมหนอยหนง มนกจะเปนหลกสตรชดเจนขน” พอพดกบครรจตอนสายของวนหยดวนหนง

ครรจ หรอ ครรจรตน แกวคำแสน เปนครสาวชาวผไท สอนอยโรงเรยนใกลๆ มกมาคยกบพอกบไกษรและนองๆ เปนประจำ

บานของพอกลายเปนบานของครรจไปโดยปรยาย ครรจสนทสนมกบแมและครอบครวเรามาก อกทงเปนครทมอดมการณสบทอดแนวคดของพอมาอยางตอเนอง โดยเฉพาะเรองหลกสตรทองถน

ครรจจดวาเปนเดกสาวหนาตาด สงโปรงไดสดสวน ผวขาวเหลอง ผองเนยน ใบหนารปไขรบกบผมยาวเคลยไหลทปลอยยาวปรกไปถงแผนหลง กรยามารยาทเรยบรอย พดนอยและดเครงขรมจรงจง แตนาแปลกทไมมชายหนมคนใดเขามาเทยบเคยง

17

p1-99.indd 74-75 5/19/09 2:26:01 PM

- 76 - - 77 -

ครรจแวะเวยนมารวมวงทำอาหารการกนทบานพอ กลายเปนลกสาวพออกคน “ถาเอาใบปานกลาง ไมออนและแกเกนไปมาลาง 3 นำใหมนสะอาด นำไปตากแดดสามสแดด แลวนำไปอบ บดทำเปนยาลกกลอน กเปนหลกสตรทกนได ใชเปนสมนไพรได” พอเดนเรองตอ

“ประเทศสวสสงซอ เปนสนคาสงตางประเทศไปแลว

“หลกสตรทสำคญคอ หมากไมตางๆ ทมอยในปา ทำยงไงถงจะเพาะกลาได ทำใหมมากขน แลวเอาไปปลกในสวนตวเองใหเปนแหลงสมนไพร

“อกอยางตองพาลกหลานคนหา วถของกบ เขยด องอาง หนอไม ผกหวาน ผกตว แมงแคง...”

“แตกอนทำไมหากนงาย มาเดยวนทำไมถงหากนยากขน”

“วฒนธรรมการกนแตกอนเราไมไดกน ขนมปง ขนมเคก เรากนแตนำออย ขาวเมดงา ขาวเมา”

“เดยวนทำไมไมกนกน ทำไมจงไปกนของทตองเสยเงนซอเอา”

“กบ อง ตองไปหาไกลขน”

“ผเฒาทมมนตเปาเดกนอย ทเจบไขเดยวนเรมหายไป อกหนอยตองเหมารถไปโรงพยาบาลกนหมด”

พอเลาตอวา

“มโรงเรยนทภาคใตรณรงคหามเดกกนนำอดลม เปนอกวธหนงทตองคนหาวฒนธรรมการกน

“ถาปาหมดอาหารกนอย นำกแหง เพราะการทำลายผนปา ตนไมคอแมผใหนำแกทกชวต

“เปาหมายการคนหาตรงน เพอนำไปใชใหไดในการดำรงชวต มนถงจะเกดประโยชนตอชวตเราจรงๆ

“อกทงตองฝกตวเองใหเปนคนประหยด ขจดคานยม ชนชมในความเปนไทย ไมใหใฝใจในการเปนทาส และใหสามารถพงพาตวเอง อยรวมกบธรรมชาตดวยความเคารพ”

“พระพทธศาสนาสอนอะไรบาง ตองเขาใจวาธรรมะคอธรรมชาต จงจะทำใหการคนหาเกดประโยชนไดมากขน

“วฒนธรรมยคกอนเปนวฒนธรรมความฮกแพง ‘แบงปน’ มนเปน ‘บ’ ใบไมกนกวาง ปจจบนมนเลยไปสวฒนธรรมใหม คอ วฒนธรรมแกงแยงแขงขน ’บ’ ใบไมกนมนแคบเขา กลายเปน ‘ข’ เปน ‘แขงขน’ เมอความเหนแกตวสงขน”

อยากใหลกหลานคนหาเรองสมยกอนเปนแบบไหน สมยนเปนยงไง และอะไรจะเกดขนในอนาคต ใหมนชดเจน เขาเรยกวา

“ทบทวนอดตใหไกล มาทำความเขาใจกบปจจบนใหกวาง”

แลวเราถงจะสรรคสรางอนาคตไปอยางถกตองและเหมาะสมมากขน จะไมใหลกหลานของเราหลงทศหลงทางอกตอไป

วฒนธรรมการกน วฒนธรรมการใช การนงหม การอยรวมกนแบบฮกแพงแบงปน หลายๆ เรอง

“การฟอนรำทำเพลง เดยวนมนกเหมอนกบกบเขยดเตน”

พอยกอทาหรณตบทาย

p1-99.indd 76-77 5/19/09 2:26:02 PM

- 78 - - 79 -

ดวยทรพยากรบคคล ทรพยากรธรรมชาต เปนแหลงเรยนรภมปญญาทองถน ตามหลกพทธศาสนา ซงสอดคลองกบหลกเศรษฐกจพอเพยงของในหลวงทาน”

พอหนมามองทางครรจ แลวพดวา

“ตองหาคนแบบครรจมาหลายๆ คน มาชวยกนคดชวยกนทำ แตกหายากเหลอเกน”

ไกษรจำไดวา ลงหมอประเวศเคยมาพดคยกบพอ และเยยมชมกจกรรมของกลมตางๆ ของบานบว คณลงเสรมาบอย คณอาโสภณกพาครอบครวและลกศษยมา สวนพอใหญวบลย เปนขาประจำพเศษ

พอเองกไมคอยอยบาน มกไดรบเชญไปโนนไปนบอย

โรงเรยนไทยรฐทวประเทศกมาเชญพอใหไปอบรมผบรหาร

เครอขายครสตจกร แถวนครปฐมอก 40 กวาโรงเรยน กเชญพอไปอบรม

พนองชาวมสลมกเคย

บานพกของศนยอนแปงและบานพอจงมแขกผใหญและเปนคณะมาเยยมเยอนมไดขาด

มานอนอยบานหลายครง

มาจากตรง กระบ นครศรธรรมราช...

คณลงคณอาตางกใหกำลงใจพอเสมอ บอกวา

“ขาดอะไรกขาดได แตอยาขาดกำลงใจ”

แขกเหรอทมาเยยมยามถามขาว กมกมคำถามแปลกๆ ใหพอ ไดตอบเสมอ

18 “การตอสกบคนภายนอกเปนเรองททำงายกวา แตถาตอสกบคนในครอบครว คนในหมบานเรา เปนเรองทำไดยากนก มทางเดยวตองชวยกน ‘ฮกแพงแบงปน’ สงทมคาตรงนไวใหลกหลานกบบานเมองเราไดยงไง เปนเรองทไมงาย

“ฟงดแลว เดยวนพนองกำลงตอสกบนายทนทมแตเงนมา ไมมตวตน ถาเราไมชวยกนคดทงหมบาน จะอยไมได”

พอพยายามสานแนวคดใหคนในชมชนเขมแขงและรเทาทน

“...พอคดวาคณะกรรมการทงฝายราชการทงพนอง เปนเสมอนเครองจกรเจยระไนพลอย ทจะตองหาเพชรเมดงามมาเจยระไน พยายามสรางเครอขายใหกวางออก เปนวธหนงทจะทำใหทองถนอดมสมบรณไป

p1-99.indd 78-79 5/19/09 2:26:05 PM

- 80 - - 81 -

“มหมอเหยา หมอด หมอเปา หมอจอด บางไหม ? กลมจกสาน ทอผา เดกฮกถนเปนอยางไร มกจกรรมอะไรบาง ?”

“ผทบานบวมเยอะไหม” “แตละผมบทบาทอยางไรบาง ?...”

พอกตอบและอธบายไปตางๆ เทาทไกษรจำได เชน ผเสอ ผสาย ผเฮอน ผปตา ผถำ ผภ ผร ผหอย ผหนอง ผคลอง เปนกฎหมาย เปน “รฐธรรมนญชวตของชมชน”

“คำวาผเหลานใชวาจะมเปนตวเปนตน เพยงแตวาเปนกศโลบาย เปนธรรมนญชวตของผคนทอยรวมกน เปนหลกยดเหนยวทางใจ” พอตอบอยางแคลวคลองวองไว

“อยางผปตา เปนผกลอมเกลาสงคม ใหสมาชกในชมชนอยรวมกนอยางเปนสข สอนใหคนเคารพซงกนและกน ใหรจกเหนอกเหนใจกน ไมสรางความเดอดรอนใหสงคม ผบรรพบรษกจะชวยคมครองปกปองใหพวกเราอยดมสข”

“เรองธรรมนญชวตกเชนเดยวกน

“สวน ธรรมนญชมชน หรอกฎหมายทรฐบาลเขยน เปนวทยาศาสตรไมใชไสยศาสตร ตองปฏบตตามเทานน ถงจะไดอานสงส ไมใชวาตองไปกราบไปบวงสรวง แลวเพนจะดแลเราเลย มนไมใช” พอยำ

“ผเปนวถของชมชน ทอยรวมกนในจารตประเพณ ฮตบาน คองเมอง เดยวนคนไมมฮต ไมมคอง

“ฮต มสบสอง สวน คอง มสบส นนเปนธรรมนญการดำเนนชวต มหลายลกษณะ”

คองผวคองเมย รจกทตำทสง รจกใครเปนป เปนยา เปนปา เปนลง เปนนา กรบรถงบญคณ...

“ฮตสบสอง นนมกจกรรมตลอด ทงสบสองเดอน ทชาวบานตองรวมกนทำพธกรรมตางๆ เดอนหนง-บญเขากรรม เดอนสอง-บญขาวจ เดอนสาม-บญกมขาว เดอนส-บญผะเวศ เดอนหา-สงกรานต เดอนหก-บญบงไฟ เดอนเจด- ชำระบาน เดอนแปด-เขาพรรษา เดอนเกา-ขาวประดบดน เดอนสบ- บญขาวสาก เดอนสบเอด-ออกพรรษา เดอนสบสอง บญกฐน”

p1-99.indd 80-81 5/19/09 2:26:07 PM

- 82 - - 83 -

“หญาแฝกเปนเพยงหญาธรรมดา แตวารจกอนรกษดนและนำ เพอใหทกชวตอยบนผนดนไดในโลกน มนษยเปนสตวประเสรฐ ทมคามากกวาหญาแฝก แตทำไมมนษยทำลายทรพยากรธรรมชาตมากเหลอเกน” พอเปดประเดนใหเดกๆ ตลอดทงครรจชวยกนคด

สกครมกลมนกวจยกลมหนงมาหาพอ พดถงการวจย ลำนำโดม วาตลงกำลงพง นำตนเขน และสงแวดลอมเปนพษ พอจะมคำแนะนำอยางไร

“ขอยเปนคนไมรจกงานวจย พวกเราไดไปคนหาสาเหตไหม ? ทมนไมพงมากเพราะอะไร? และสงใดทำใหมนไมพง...?”

พอเลายอนอดตอกวา

“สมยกอนถาจะไปตงบานใหมทไหน มกจะปลกกอไผไวทางทศตะวนตกและตะวนออกของหมบาน เพอปองกนลม ไมใหลมมาพดบานเรอน อยแถวภพานมหวยตางๆ หลายแหงมน กมการดแลกนตลอด ถงจะไมมคนไปคอยดแลกตาม

“กอไผมนจะเกดตามลำหวย รากของไผสานกนจนแนน ทำใหรมตลงหวยไมพงทลาย...

“ทำไมกอไผถงชอบขนตามรมหวย เพราะมนทำหนาทของมน ชวยมนษยและสตวใหอยบนผนโลกไดอยางเกอกลและพงพา

“ดนรมหวยพงทลายไปมาก มนจะเกดอะไรขน มผลกระทบยงไงตอชวตเรา ถารแลวจะแกปญหาไดยงไง จะใหใครบางมาชวยเรา อยาคดวาจะเอางบประมาณจาก อบต.หรอ อบจ.เพยงอยางเดยว ตองคดถงเรองธรรมชาตมาบำบดในตวของมนเองดวย”

พอตงคำถามยอนกลบแลวเรมตอ

19 “หญาคามนสกลมกวาแฝก แตวาไมเหนยวเทาแฝก

“มการทดลองนำมามงบาน หญาคามงได 3 ป สวนหญาแฝกอยไดถง 5 ป

“อกอยาง หญาคาในปาในทงมเยอะกวา แตแฝกมนอย แฝกกบจากพอๆ กน”

พออธบายชแจงเรองแฝกกบหญาคาวาตางกนยงไงใหครรจฟงเมอครรจเหนเดกๆ หลานของพอเลกกำลงนำใบแฝกมาประดษฐเปนหตถกรรม ทมแมคำมอญ ไกษร และเบญจมาศ นงเปนกำลงใจและชแนะเดกๆ

“ถาใครมดนไรหนง คดเปนมลคาแบบไมตองทำอยางอน แคทำไพหญามงเรอน ไดกำไรแลวเปนหมน ผคนมกมองขามไป เลยคดถงเรองยากๆ”

p1-99.indd 82-83 5/19/09 2:26:10 PM

- 84 - - 85 -

“สงสำคญกวานน พระสงฆองคเจาทมความรความสามารถในเรองธรรมะ คณธรรมคำสอนของพทธเจา นาจะมาชวยเสรมเตมเตม ใหลกหลานบานเมองเรามจตสำนกเหนคณคา”

“ถาถามวาทำงานวจยทำเพอใคร ทำเพออะไร ทำเพออยากไดงบประมาณ หรอทำเพอใหชวตตวเองมความสข ใหคนในชมชนหมบานของตวเองไดรบประโยชนจากธรรมชาต ตองคนหาตนตอของปญหา รากเหงาของทกอยาง จะชวยกนแกตรงไหน ตองคดแบบนดวย

“ทำยงไงถงจะคดตรงนใหละเอยดชดเจนขน เพอชวตของตวเอง เพอชวตของผอน และเพอสงตางๆ ทอยรอบขาง

“การวจยคอไปเรยนรกบธรรมชาต เขาเรยกวาทกขแลว ตองไปคนหาวา อหยงทำใหเกดทกข ผลงานทเราทำแลวมนเกดประโยชนตอตวเรา และสงคมโดยรวมอยางไร”

“ขอยเคยพดวานกบนอยบนฟา สกวนหนงตองชนกอนเมฆตาย ปลาลอยอยใตนำ แตไมรจกวาขอนไมอยตรงไหน ตออยตรงไหน สกวนหนงถกแห ถกดาง ถกมอง เขาเอาไปกนจอย เพราะไมมทหลบทหลก”

“ฉะนนเราอยลำนำโดม ถาเราไมรรากเหงารากแกวตรงน มนจะทำใหเราสญเสยสงทมคามากในชวตเรา ตองเรยนรใหรจก และรจกอยางเดยวไมพอ ตองรแจงดวย

“ปาคอบาน ลำธารสายนำคอชวต มวลมตรคอพลง พงตวเองคอความหวง ธรรมชาตยง เพอชวตของทกคน ทกสตว ทอยบนผนโลกใบน

ทำลายปา แมนำ ภเขา เทากบทำลายชวต ตวเอง คนอน สตวอนทอยรวมกนบนผนโลก” พอมกจะลงทายอยางนเสมอ

พอหนหนามาทางลกๆ แลวพดตอวา

“ปญญาเปนเรองทสำคญมาก ปญญาคออาวธ ทตองนำไปตอสกบปญหาอปสรรคตางๆ ในการดำเนนชวต

“คำพระทานวา แสงสวางเสมอดวยปญญาไมม

“ดวงอาทตยเปนแสงสวางในเวลากลางวน มดวงจนทรเปน แสงสวางตอนกลางคน

“แตปญญานนจะเปนแสงสวางทงกลางวนและกลางคน

“กำแพงกนอยกเหนหมด ถามปญญา หรอวสยทศน สองซอด มองทะล รลกตน หนาบาง กวางไกล”

p1-99.indd 84-85 5/19/09 2:26:12 PM

- 86 - - 87 -

20 “การทจะอยเยนหรอเปนสข หนเขาใจไหมวาเปนอยางไร”

พอเอยขนกบลกๆ หลงอาหารมอเยน

คำวา อยเยน คอนอนหลบไดสบายด ไมตองกลววาใครจะมาจบกมคมขง มาลกเลกขโมยนอย

คำวา สข คอไดกนอาหารทบรสทธ ปราศจากสารพษ ชวตจะอยดมสข ไมเจบไมปวย

สวน “นงกรอน นอนกทกข” นน หมายถง คนมหนสน มทกข คอรสกวาไมมหนาไมมตา

“คนควรมความอสรเสรภาพ สามารถวางแผนและจดการตดสนใจดวยตวเอง ถาคนอยในกรอบ จะมองเหนอะไรยาก

“ถาหากคนเปดกะลามะพราวออกจากหวตวเอง จะทำใหเหนโลกไดกวางขน เหมอนไมในกระถาง มนจะโตไมได เพราะอยในกระถาง รากแกวจะหยงลกไปหาอาหารกไมได เพราะตดกระถาง ไมโตซกท กเลยอยแบบนน

“ถาลองทบกระถางแลวเอาไปฝงดนจะโตทนท คนเรยนในหองสเหลยมกเหมอนกน”

พอยกมาเปรยบเทยบพรอมกบเหลยวหนาไปทางครรจ

ไกษรคดคำนงวา พอเปนคนนอกกรอบ นอกคอก คำพดของพอในบางครงมกไปกระทบกระเทอน บางคนกอาจไมชอบ

พอชอบยกตวอยางอกวา

“เหมอนกบคนโทษสอ สอหลอกใหทำอนนน กนอนน จะโทษเขากไมได มนเปนงานของเขา เขากตองการโฆษณาขายของเขา มนขนอยกบวา เรามสตปญญาในการด แลวเกบนำมาใช สงไหนมประโยชนกนำมาใช”

“พอไมโทษสอหรอก ขนอยกบวา เรามสตปญญาในการด แลวนำมาใชในวถชวตยงไง คนดสอมภมคมกนหรอเปลา มจดยน มรากแกวไหม ถาขาดรากแกวกเหมอนกบดอกจอกทลอยอยบนผวนำ เวลาถกกระแสลมกลอยไปลอยมาตามลม ตนมะพราว ตนหมาก มนออนกจรง เวลาลมมากโอนเอนไปกบลม เมอลมหยดกกลบมาตงตรงเหมอนเดม”

“คนในสงคมสวนใหญไมมหลกยด ไมมภมคมกน จงมกลองลอยไปตามกระแส ความเชอมนเราถกทำลายไปหมด

“ถาเฮาฮจกผอน ฮทนคนอน เขาเรยกวาคนฉลาด

“ถาผใดฮจกตวเองคกแน เขาเรยกวาฮแจงเหนจรง ตองรเขารเรา เขาใจเขาเขาใจเรา

“ถาไมรทงสองอยางอนตราย”

p1-99.indd 86-87 5/19/09 2:26:15 PM

- 88 - - 89 -

เมอวนกอนพอไดไปอบรมครทนครพนม 50 คน อยสถาบนวจยราชมงคล พอพดวา

“เจาเปนครงามพรม ยมสมแมพมพของชาต เดกฉลาดรอบรเพราะครนสงสอน โลกไมเกดเดอดรอนตกตำเศรษฐกจ เพราะอาศยหวคดเพน ครสอนไว

“เดยวนแมนไผสอนมา ทไปดากนวนวาย ครสอนผดหรอสอนถกกนแน นาจะคดทบทวนกนใหม ลกศษยครทงหมด ตำราใหมคดเองเปนบ อนไหนมนเหมาะสมกบทองถน กควรนำมาใชสอนกน”

จากนนอกสองวนพอไปพดตออกทตำบลดงลาน อำเภอเมอง คราวนพออบรมสมาชก อบต. พอพดวา อบต. บางแหงทำตวคลายๆ กบโจรขดรดชาวบาน เขาตำสมตำอยหนาบาน กเกบภาษ

“มนแมนอยบ ถาสเกบอหล กสงเสรมเขาบาง ซอครกใหซกหนวยบาง ไมใชมแตเอาอยางเดยว”

“พอเลกอยากเหนอะไรอกในวนขางหนา” ครรจเอยถามขน

อยากใหไทบานปฏบตตามพระศาสนา อยากใหเหนวาตวเองมของด มทรพยากรธรรมชาต มทนชวตทำอยางไรถงจะใหเลงเหนวามคณคามาก ไมถงกบตองปฏเสธภายนอก เพยงแตใหตองรจกเขาดวยวา เขามของดอะไร เอาของดเขามาใชใหเกดประโยชนกบเรา ถงจะเหมาะสม

อกประการหนง อยากใหคนเลกเปนทาสแลวกลบมาเปนไท อยากใหมรากแกวรากฝอย เหมอนมะพราวรากฝอยมนมากเหมอนม เครอขายนนแหละ ลมมากโอนเอนไปกบลม พอลมหยดกกลบมาตงเหมอนเดม ทำอยางไรถงจะพฒนาใหตวเองมรากแกวรากฝอยอยางนน

21 “ผมเปนคนโชคดทเมยอยบาน เปนคนหวโบราณ ใชเงน ไมคอยเปน เปนคนประหยด ขเหนยวมาก เลยทำใหผมมเงนซอทดนไวใหลก”

พอมกจะพดคำนกอนเสมอ ใหแขกเหรอทมาเยยมยามฟง ตอหนาลกๆ และแมคำมอญ

เลนเอาแมคำมอญอมยมอยไมขาด

“เมอกอนกมปญหาอย ตอนแรกเมยไมคอยเขาใจวาไปโนนไปนทำไม? ไปแลวไมไดอะไร ทำไมไมทำไรทำสวนตวเองใหมนดขน

“เจดแปดปถงเรมเขาใจขน

“ลกเมยถาเราไมทำใหเหน ไมทำใหกน เขาไมเชอเรางายๆ

“ถาจะไปตานรฐบาล ประทวงคนนนคนน สอนคนนนคนน ถาตราบใดทเอาตวเองและครอบครวไมอย กยงเหมอนกน

“ผมถงยอมรบวาตองตอสตรงนหนกกวาคนภายนอก สดวยการปฏบต ไมไดสดวยอารมณ ปลกอนนนอนนกไดกน เมอกอนหนอไมตองไปหาทภ ระยะทางหาหกกโล ถาเอามาปลกทบานกไมตองไปไกล ลกเมยกสบายขน”

p1-99.indd 88-89 5/19/09 2:26:19 PM

- 90 - - 91 -

ไกษรจดจำไดด “ถงแนวคดและนทานกระตกความรสก” ของพอ

ทจรงเรามของดอยมาก แตไมพฒนา รวมถงไมนำเอาศกยภาพทมอยมาใช กเลยทำใหศกยภาพทเรามอยไมเกดประโยชนเทาทควร ทำใหเราคดวาดอยโอกาส หรอคดวา จน โง ไมมอะไร เคยไดเลานทานเรอง “คนหลงทาง กวางหลงเขา” ใหคนฟง เพอเตอนสต

สมยกอนมกวางจำนวนมากในปาภพาน กวางตวหนงเดนไปกนนำในอางหนแถวหวยหน หวยสะบา หวยโลด ฝนไมตกตอนแลง นำมนกใสงาม ไมมตะกอนไหลลงมา เมอกวางลงมากมกนนำในอาง แลเหนเงาเขาตวเอง เกดความพงพอใจ (ออนซอน) วาสวยงาม

จากนนกเลยกมลงไปอกวาจะกนนำ เหลอบไปเหนเลบตนของตวมนเอง เหนเปนสดำ นกรงเกยจตน ครนดดดมนำอมแลวกเงยหวขนมามอง เหนปลายปนนายพรานอยฝงฟากนำ กำลงจอยง

พอมกจะหยบยกพนธกจทพอดำเนนชวตประจำวนปกตมาใหฟง

สำหรบแนวคด “กระบวนทศน” ซงพอมกใชคำวา “กระบาลทศน” วาคนในบานบวมแนวโนมทคดจะชวยตวเองมเพยง 20 - 30 เปอรเซนต เหมอนคนเฒาคนแกพด

“เปนนาสองเหมอง เมองสองทาว ‘บาวสองนาย’ คลายๆกบวามนมหลายกระทรวง ทบวง กรม หลายหนวยงานแลวมาคยกบชาวบาน ชาวบานกลงเลวาใครพดถก ไมถก หนวยงานไหนจะพดผดหรอถก เขาใจยาก

“บางครงกมองวาเงนเยอะๆ ความรเยอะๆ มความสำคญ แตเราไมไดมองวา คนปฏบตจรงๆ นนมความสำคญเหมอนกนไหม คอพยายามอยากใหเหนความสำคญของกนและกน พวกอาชพกวาดถนน แมเปนอาชพตำตอย ถาถามวาหากกลมอาชพตำตอยไมมสกคน อาคารใหญๆ มนกจะมขยะเหมนเนาอยบ”

ไกษรจดจำคำทพอพดจนขนใจ

“เพราะฉะนนจงอยากใหความเขาใจวา ทกคนมความสำคญตอกนและกน สำคญกนคนละอยาง ทำอยางไรใหคนมศกดศรและเกยรตภมเทาเทยมกน แลวใหความสำคญแกกนและกน จะไดขจดความเหลอมลำตำสงของคนในสงคม บทบาทหนาทคนเรานน ยอมแตกตางกน มนมประโยชนตอกนทกเรอง มความสมพนธกนหมด”

พอพยายามหยบยกเอาหลกธรรมของพระสทธตถะ ทใหเลกแบงชนวรรณะ จากพราหมณ กษตรย แพศย ศทร ทกคนมความเปนมนษยเทาเทยม

พอมกเนนเรอง ภมปญญา หากยงไมพฒนากไมเกดประโยชนมากเทาทควร ถาไดนำเอาภมปญญาสมยใหมมาตอ กยงทำใหเกดมลคาเพม

22

p1-99.indd 90-91 5/19/09 2:26:22 PM

- 92 - - 93 -

ตกใจรบวงหนสดฤทธ ทำใหนายพรานยงไมทน นายพรานไมลดละความพยายามวงตามไป กวางวงเขาไปในปาดงดบ เขางามๆไปของตดอยกบเครอไม กวางตกใจ เอยงซายเอยงขวาดนเพอใหเขาหลดจากเครอไม เมอปลดเขาหลดกอนทนายพรานจะมาถง กยงวงเรวกวาเดม ทสดนายพรานตามไมทน

เมอกวางหนพน กไปหยดพกเหนอย พลางคดคำนงดวา

...เกอบเอาตวไมรอดเพราะเขางามนเอง ถาไมมตนดำๆ ชวยพาใหวงหนพน กคงตองตาย กเลยสรปวาชวตรอดวนนนเพราะตนดำ ไมใชเพราะเขางาม...

ผคนทมาเรยนรกบพอมหลากหลายคณะ บางคณะมาอยสองสปดาห บางคณะกมาอยเปนเดอน สามสเดอนกม นกเรยนทนของสมเดจพระเทพฯ จากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ กมาเรยนรกนอย 2 เดอน

คงดวยเหตนกระมง พอถงไดรบปรญญาหลายสาขา จากมหาวทยาลยตางๆ เชน มหาวทยาลยรามคำแหงใหปรญญาศลปศาสตรบณฑตสาขารฐศาสตร ราชภฏสกลใหปรญญา สาขาวทยาศาสตรบณฑต สงแวดลอม...

“แมมความรสกยงไงทพอเลกเปนคนของสงคม” ครรจถามแมคำมอญ

“ชวงแรกไมเหนดวย ชวนไปนอนนาดวยยงไมอยากไป สาเหตททำใหอยากไปนอนนาดวย ชวงเดอนหามนรอน มงเหา ตอนนนเอาสาด ไปปนอนเลนทเถยงนา มหมาอยดวยตวหนง หมามนเหา กเลยสงสย ลกขนมาดเดอนหงายมองเหนง หมาเหามนกหนไป ตอนเชามาลกสาว

เอาขาวไปสงมาเลาใหแมฟง ตอนหลงชอบไปนอนนาไปอย 5 ครอบครว ตดนอนนาอยหลายป เลยงไกเลยงววหลายตว”

พอมกหยบยกถอยคำของพอใหญวบลย เขมเฉลม มาพดยำเสมอโดยเฉพาะเมอครงทพาชาวบานจากบานนาอสานมาพดคยทบาน พอจะพด “ผญา” ใหฟงวา

“คนไปทางกวางใหหารมบงหว คนไปทางไกลถงไถใหมพรอม เตรยมอาหารการกนจงบหวจงบอด คนไปทางโคงทางเวงตองพายทงบงใหญ คนสขนตนไมใหหาปองลง ถาบฮจกทางลงอยาฟาวขน มนสลงบได มนกเหมอนการดำรงชวตเรา ตองวางแผนใหชดเจน

“สองเดอนสไดกนหยง สามเดอนสมหยง หกเดอนสมหยง สปสมหยง หาสบปเฮาเฒาแลวสมหยง สไดกนหยง ตองวางแผนใหชดเจนถงจะยงยน กะเลยวาวสยทศนสองซอด มองทะล ตองคดกวางๆ ยาวๆ”

พอจะภาคภมใจกบเครอขายหลงจากสรางศนยอนแปงแลว

พอเลาวา

ปจจบนมครผนำชมชนหลายคน แมวาพอเขยนจะตายแลว ยงมพอเนาว พอกนยา คนหนมๆ อกหลายคน มโกสน สมพงษ ผหญงกม แมพมพ อยบานนาขาม เปนศนยเรยนร ทกอำเภอ อำเภอละหาคนสบคน ในสกลนครมครบทกอำเภอ อดรมอำเภอวงสามหมอ กาฬสนธ มสองอำเภอ คำมวงกบสามชย มกดาหารมอำเภอดงหลวง นครพนมอำเภอเมอง...

“สวนกจกรรมทชวยเสรมเตมแตงใหสงคมอยเยนเปนสขกบ ภมปญญาทองถน

p1-99.indd 92-93 5/19/09 2:26:22 PM

- 94 - - 95 -

“มหลายดาน เชน สกลนครมกลมทอผา ยอมคราม บานกดไหเปนกลมทอผา ยอมสเปลอกไม แมพมพตำบลนามอง เปนเรองเกษตรผสมผสาน ไรนาสวนผสม

“อำเภอโพนนาแกวมความชำนาญในดานขาวกลอง ตำบลคำบอ เรองออมขาว ขวว ขควาย

“อำเภอคำมวงแถวบานโพนเลยงววเยอะ ขาวเยอะ กดบากกเดนเรองนำผลไม...”

พอถอนหายใจอยางโลงอก

p1-99.indd 94-95 5/19/09 2:26:22 PM

- 96 - - 97 -

พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงมกระแสพระราชดำรสวา

“เราควรถอยหลงเขาคลอง เพราะคลองคลนลมสงบ มความปลอดภย เพราะถาออกไปในทะเล คลนลมแรงเรออาจลม”

“ใครวาเชยกชางเขา ขอใหเราพออยพอกน และมไมตรจตตอกน”

“สงคมไทยอยได เพราะมการให”

บคคลหากใกลชดกบธรรมชาตมากเทาใด กยงจะไดความด ความงาม และความสขมากเทานน มทศนะวา สภาพเดมแทของมนษย คอความสข แตทมนษยตองประสบพบกบความทกขตางๆ กเพราะภาวะทางสงคมทเปลยนแปลง การดำเนนชวตไปตามธรรมชาต เปนไปอยางอสระ

“ความยงยากทงมวลในโลกนลวนเกดมาจากการกระทำ (ของมนษย) การกระทำทงปวงเปนเรองไรสาระ จงเงยบเสย การยอมรบโดย ไมขดตอธรรมชาต เปนหนทางทจะนำไปสความสข”

ผนำตามธรรมชาต เปนผนำทางจตวญญาณทผานกระบวนการปฏบตรวมกนมากอน สวนผนำโดยการแตงตงมกไมใชของจรง แมผนำโดยการเลอกตงโดยไมผานกระบวนการปฏบตรวมกนมากอน กอาจไมใชของจรง เพราะเลอกไมถก เมอไมใชของจรงจงไมไดผล

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). เสนอทศนะทควรนำมาประพฤตปฏบตใหเกดการพฒนาไปพรอมๆ กนทงสามดาน คอตองมการพฒนากาย โดยการทำกายใหเจรญ พฒนาศล ทำตนใหมระเบยบวนย พฒนาจต

ทำจตใจของตนใหเจรญงอกงาม มนคง มสมาธ เมอพฒนาทงสามดานแลวจงจะเกดปญญา และสามารถพฒนาปญญาของตนใหเจรญงอกงามยงๆ ขนไปได

คณธรรมททำใหบคคลเปนคนด 7 ประการ คอ รจกเหต รจกผล รจกตน รจกประมาณ รจกกาล (เวลา) รจกชมชนหรอสงคม และรจกบคคล

ความเปนผมจตใจดงาม เชอมนในความด และการกระทำสงทถกตองดงามตางๆ เรยกวา ศรทธา

มคณธรรม ศลธรรมในตน แสดงวาม ศล

รจกเสยสละ สรางสรรค ทำประโยชนตางๆ เพอสวนรวม เปนผม จาคะ

มปญญากอปรดวยจตวญญาณ อนทำใหเกดความมนใจและความสขในบญกศล เปนชวตทมคณคา เปนผม ปญญา

เรยกไดวาม “สมปรายกตถะ” ดงนนควรมการพฒนาตนในทกดาน

สมยกอน คนสรางบานกไมไดจบปรญญามา กสามารถสรางบานสรางเมองจนสบทอดมาถงปจจบน

แตกมกมผมาบอกกลาววา ถาไมจบปรญญาเปนคนโง กเลยคดคลอยตามวาเราโงจรงหรอ แลวเขากยงปรามาสอกวาภาคอสานเปนภาค ทยากจนทสดในประเทศไทย

เนนยำอกวา ผคนในจงหวดศรสะเกษ หนองบวลำภ เปนจงหวด ทยากจนทสด

ไมทราบวาประเมนจากเงอนไขใด ไปบานไหนเมองไหนไปกนขาว

p1-99.indd 96-97 5/19/09 2:26:23 PM

- 98 - - 99 -

หนงสอ Small is Beautiful, E.F. Schumacher, 1981

สมภาษณประวทย เยยมแสนสขปตภา สรมงคลภครตรส ทรพยเยนทวชย ลหะสนนท พเชษฐ เชยวสารกจ และพนกงานวงแดง ทไมประสงคออกชออก 2-3 คน สมภาษณเมอ 4 สงหาคม 2551 และ 29 ตลาคม 2551

บรรณานกรม

หารานอาหารไมเหน กบอกไมเจรญ

มองตางมมกนกระมง มมไหนละททำใหสบาย

พอเลก กดวงศแกว ปราชญชาวบานพนถน ทไดเผยแพรแนวความคดดานเศรษฐกจพอเพยง เกษตรยงยน เศรษฐกจชมชน เศรษฐกจวฒนธรรม ทปฏบตการอยางเปนรปธรรมทสมผสไดชดเจน สงผลใหเกดกระบวนการเรยนรเปนองครวม ทไมแยกการศกษาจากชวตจรง เปนการศกษาเพอการอยรวมกบธรรมชาตดวยความเกอกล ลดการเหนแกตว อยางสนเชง

มงเนนใหเหนคณคาแทและคณคาเทยมจากหลกสงคหวตถ ตองเปนผให เสยสละ เออเฟอเผอแผ แบงปนนำใจแกคนอนไดทกเมอ กลาวคำพดจาดวยจตใจทเปยมไปดวยความรกและหวงด บำเพญประพฤตตนใหเปนประโยชนแกคนอน ตลอดจนสงคมและสวนรวม รวมไปถงการวางตน ประพฤตตนอยางเหมาะสมตามฐานะตน ใหเสมอตนเสมอปลาย

เหนไดชดเจนวา พอเลก กดวงศแกว เปนผคดแบบชาวบาน แตไดกลายเปนผเชยวชาญอยาง “ปราชญ” สามารถเผยแพรความคดในการอนรกษและใชทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน โดยนำภมปญญาทองถน มาประยกตผสมผสานกบแนวคดทางพทธศาสนา จนแปลงทนใหเปนสนทรพยไดอยางสอดคลองสมพนธกบวถเศรษฐกจของชาวบาน บนพนฐานของการใชชวตอยางพออยพอกน ดงคำกลาวของผเฒาผแกชาวขาเลงท สบตกทอดมาวา

“ภพานคอชวต มวลมตรคอพลง พงตนเองคอความหวง ธรรมชาตยง เพอชวตและชมชน”

p1-99.indd 98-99 5/19/09 2:26:23 PM