การสงเคราะหองคความรเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณ

ในบรบทของสงคมไทย

งานวจย 1

ของ

พณนภา แสงสาคร

เสนอตอคณะกรรมการบรหารหลกสตร (เนนวจย) เพอเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาวทยาศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาการวจยพฤตกรรมศาสตรประยกต มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

สอบวนท 16 สงหาคม 2554

การสงเคราะหองคความรเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณ

ในบรบทของสงคมไทย

บทคดยอ ของ

พณนภา แสงสาคร

เสนอตอคณะกรรมการบรหารหลกสตร (เนนวจย) เพอเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาวทยาศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาการวจยพฤตกรรมศาสตรประยกต มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

สงหาคม 2554

พณนภา แสงสาคร. (2554). การสงเคราะหองคความรเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณในบรบท ของสงคมไทย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. คณะกรรมการควบคม:

รองศาสตราจารย ดร. อรพนทร ชชม, อาจารย ดร. พรรณ บญประกอบ. การวจยนมงสงเคราะหองคความรดานสขภาวะทางจตวญญาณในบรบทของสงคมไทย

และวเคราะหแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณส าหรบคนไทย โดยสงเคราะหจากรายงานการวจย วทยานพนธและการศกษาอสระของนกวจยและนสตนกศกษาระดบบณฑตศกษาในสถาบนอดมศกษาและหนวยงานตาง ๆ เชน ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ เปนตน ในชวงพ.ศ. 2543 - 2553 จ านวน 35 เรอง ท าการวเคราะหและสงเคราะหขอมลเชงคณภาพโดยใชเทคนคการวเคราะหเนอหา และใชวธการตความ แลวสรปสถานะองคความรโดยใชญาณวทยาในกลมปฏบตนยมเปนฐานคด ผลการศกษาพบวา 1. การนยามความหมาย มการนยามความหมายทหลากหลายแตกตางกนไปตามกระบวนทศน วธวทยา และบรบททางสงคม ดงนน จงไมสามารถก าหนดใหเปนนยามกลาง ๆ ทมความเปนสากลได 2. ปจจยทเกยวของ แบงเปน 2 กลม คอ 2.1 ปจจยภายใน ประกอบดวย ลกษณะชวสงคม ประสบการณในอดต บคลกภาพ การปฏบตทางพทธศาสนา ภาวะซมเศรา 2.2 ปจจยภายนอก ประกอบดวย การถายทอดทางสงคม การสนบสนนทางสงคม สงแวดลอม ภาวะสขภาพ 3. การสรางเครองมอและการประเมน สามารถท าไดหลายวธและควรใชหลายวธรวมกนในการประเมน 4. แนวทางการพฒนา แบงเปน 2 ระดบ คอ 4.1 ระดบบคคล ไดแก แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณในเดกและเยาวชน และในผใหญ 4.2 ระดบสงคม ไดแก แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณในโรงเรยน และในองคกร นอกจากนยงไดเสนอขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปประยกตใช และขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป

THE SYNTHESIS OF BODY OF KNOWLEDGE RELATED TO SPIRITUAL WELL-BEING IN THE CONTEXT OF THAI SOCIETY

AN ABSTRACT BY

PINNAPA SAENGSAKORN

Presented in Partial Fulfillment of the Requirements for the Doctor of Philosophy (Ph.D.) in Applied Behavioral Science Research

at Srinakharinwirot University August 2011

Pinnapa Saengsakorn. (2007). The Synthesis of Body of Knowledge related to Spiritual Well - Being in the Context of Thai Society. Bangkok: Srinakharinwirot University. Advisor committee: Assoc. Prof. Dr. Orphin Choochom, Dr. Pannee Boonprakob.

This study attempts to synthesize body of knowledge of spiritual well-being in the context of Thai society and analyze spiritual well-being development methods for Thais by synthesizing from research reports of researchers, thesis and independent studies of graduate students, and dissertations of doctoral students of higher education institutions and research institutions, during 2000-2010 A.D. In this study, 35 research studies were used as the sample. Qualitative data was analyzed and synthesized, using content analysis technique and interpretative approaches. In addition, the body of knowledge status was concluded based on epistemology of pragmatism. Results of research were revealed as follows:

1) The definition has been defined in several and different ways according to paradigm, methodology and social contexts, therefore universal definition for all cannot be done.

2) The factors can be divided into 2 groups, i.e., a) Internal factor which involves biosocial factors, past experience,

personality, Buddhist practice and depression b) External factor which involves socialization, social support, environment

and health status 3) The construction of measuring instruments and assessment can be done in

several ways and different methods for assessment should be applied. 4) The development methods can be divided into 2 levels

a) Individual level which is spiritual well-being development methods of children, youths and adults

b) Social level which is spiritual well-being development methods of schools and organizations

Furthermore, this research provides some suggestions which can be applied and done for the next projects.

การสงเคราะหองคความรเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณ ในบรบทของสงคมไทย

งานวจยเรองท 1

ของ

พณนภา แสงสาคร

ขาพเจาขอรบรองวา ขาพเจาท างานวจยนดวยตนเอง ไมมสวนใดๆ ทคดลอกมาจากของผอน โดยไมไดรบอนญาตตามกฎหมายลขสทธ

……………………………………………

(นางพณนภา แสงสาคร)

เสนอตอคณะกรรมการบรหารหลกสตร (เนนวจย) เพอเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญาวทยาศาสตรดษฎบณฑต

สาขาการวจยพฤตกรรมศาสตรประยกต มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ สอบวนท 16 สงหาคม 2554

งานวจย 1

เรอง การสงเคราะหองคความรเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณ

ในบรบทของสงคมไทย

ของ พณนภา แสงสาคร

ไดรบอนมตจากคณะกรรมการบรหารหลกสตรใหนบเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร วทยาศาสตรดษฎบณฑต สาขาวชาการวจยพฤตกรรมศาสตรประยกต แบบท 1 (เนนวจย)

………………………………………..ประธานคณะกรรมการบรหารหลกสตร

(รองศาสตราจารย ดร. ดษฎ โยเหลา) วนท 16 เดอน สงหาคม พ.ศ. 2554 คณะกรรมการควบคมงานวจย คณะกรรมการสอบปากเปลา ………………………………....ประธาน ....................................................ประธาน (รองศาสตราจารย ดร. อรพนทร ชชม) (รองศาสตราจารย ดร. ดษฎ โยเหลา) …………………………………กรรมการ ..................................................กรรมการ (อาจารย ดร. พรรณ บญประกอบ) (รองศาสตราจารย ดร. อรพนทร ชชม)

..................................................กรรมการ

(อาจารย ดร. พรรณ บญประกอบ) ..................................................กรรมการ (อาจารย ดร.นรสรา พงโพธสภ)

ประกาศคณปการ

งานวจยครงนเสรจสมบรณเปนอยางดได เพราะผวจยไดรบความกรณาอยางสงจาก รองศาสตราจารย ดร. อรพนทร ชชม ประธานกรรมการควบคมงานวจย และอาจารย ดร. พรรณ บญประกอบ กรรมการควบคมงานวจย ทกรณาใหค าปรกษาแนะน า และแกไขขอบกพรองในการด าเนนงานวจยน ตลอดจนสนบสนนใหก าลงใจแกผวจยมาโดยตลอด และทขาดไมไดคอ ผชวยศาสตราจารย ดร. ปรตม บญศรตน และ อาจารยระพ แสงสาคร จากภาควชาปรชญาและศาสนา มหาวทยาลยเชยงใหม ทใหค าปรกษาแนะน าในการวเคราะหขอมลจนท าใหงานวจยมความสมบรณ ผวจยขอกราบขอบพระคณเปนอยางสงมา ณ โอกาสน

ขอขอบพระคณ ประธานกรรมการบรหารหลกสตร รองศาสตราจารย ดร. ดษฎ โยเหลา และอาจารย ดร. นรสรา พงโพธสภ กรรมการสอบงานวจย รวมถง อาจารย ดร. น าชย ศภฤกษชยสกล ทใหค าแนะน าทเปนประโยชนและอ านวยความสะดวกในทกดานแกผวจย

สดทายน ขอขอบพระคณทกคนในครอบครวซงเปนบคคลทอยเบองหลงความส าเรจครงน คอยใหความชวยเหลอ สนบสนน และใหก าลงใจแกผวจยตลอดมา และส าหรบงานวจยน หากมคณคาทสามารถน าไปใชประโยชนได กขอใหคณประโยชนนนเปนพลงในการสรางเสรมคณคาชวตแกทกทานทมสวนท าใหงานวจยนส าเรจลลวงไดดวยด

พณนภา แสงสาคร

สารบญ

บทท หนา

1 บทน า………………………………………………….............................................. 1 ความส าคญของปญหา……...………………………….……....………………... 1 ค าถามการวจย………………………………………….........................………. 3 วตถประสงคของการวจย…………………………………...……....…….……… 3 ขอบเขตของการวจย……………..………………….…..…………...…………. 4 นยามศพทเฉพาะ………………………………………....……..……...……….. ประโยชนทคาดวาจะไดรบจากการวจย...........................................................

1 3 3 4 4 5

2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ……………….....………………………………… 6 แนวคดเกยวกบการสงเคราะหงานวจยและงานวจยทเกยวของ…......……........ ความหมายของการสงเคราะหงานวจย…………..........………….….... ประเภทของการสงเคราะหงานวจย.........…..………………….….…... ข นตอนการด าเนนการสงเคราะหงานวจย........................................... วธการตความ.................................................................................... เทคนคการวเคราะหเนอหา................................................................ รายงานการวจยทเกยวของกบการสงเคราะหงานวจย..........................

6 6 7 8 9 10 14

แนวคดเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณและงานวจยทเกยวของ...................... 18 ความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณ............................................. องคประกอบของสขภาวะทางจตวญญาณ...........................................

19 24

ปจจยทมผลตอสขภาวะทางจตวญญาณ.............................................. 27 การประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ.................................................. แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ....................................... รายงานการวจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ.......................

28 34 35

แนวคดญาณวทยากบการวจย.………………….....………………….........…... 39 เครองมอแหงศาสตรของความรใหม: กระบวนทศนและวธวทยา..........

ปฏฐานนยม (Positivism)................................................................... ปฏฐานนยมยคหลง (Post-positivism)................................................ ทฤษฎวพากษ (Critical Theory)........................................................

39 41 42 43

สารบญ (ตอ)

บทท หนา

กระบวนทศนการก าหนดสราง (Constructivism)......……................... หลงสมยใหมนยม (Post-modernism)………….......…..……………... 1 ปฏบตนยม (Pragmatism)…………………............................………. 3 กรอบแนวคดในการวจย…………………….……………...……....…….………

43 44 45 47

3 วธด าเนนการวจย…......................…………….....………………………………… 48 การก าหนดประชากรและการคดเลอกกลมตวอยาง…………………………….. การสรางเครองมอทใชในการวจย…….....………………………………………. การเกบรวบรวมขอมล………….……………………………………….............. การจดกระท าขอมลและการวเคราะหขอมล……………….…………………….. การน าเสนอผลการวจย..................................................................................

48 49 51 51 52

4 ผลการวเคราะหขอมลคณลกษณะและสถานะองคความร................................ 53 ตอนท 1 ขอมลเกยวกบคณลกษณะของงานวจยทน ามาสงเคราะห................... ขอมลทวไป..................................................................................... ขอมลเกยวกบการด าเนนการวจย.................................................... ตอนท 2 ผลการวเคราะหสถานะองคความร.................................................... การนยามความหมายสขภาวะทางจตวญญาณ.................................. ปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ.................................... การสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ.............. แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ.....................................

54 54 57 66 66 75 84 88

5 ผลการสงเคราะหองคความรจากงานวจย........................................................ 91 การสงเคราะหการนยามความหมายสขภาวะทางจตวญญาณ........................... การสงเคราะหปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ............................. การสงเคราะหการสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ........ การสงเคราะหแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ..............................

91 93 94 96

สารบญ (ตอ)

บทท หนา

6 บทสรป และขอเสนอแนะ................................................................................... 98 บทสรปผลการสงเคราะหองคความร............................................................... ตอนท 1 ผลการสงเคราะหองคความรดานสขภาวะทางจตวญญาณ..... ตอนท 2 ผลการวเคราะหแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ

ขอจ ากดของการศกษา................................................................................... ขอเสนอแนะ.................................................................................................. ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช............................................... ขอเสนอแนะในการท าวจยครงตอไป...................................................

99

99

105

107

107

107

108

บรรณานกรม...........................................................................................................

110

บรรณานกรมรายงานการวจยทน ามาสงเคราะห....................................................

119

ภาคผนวก................................................................................................................ 123 ภาคผนวก ก เครองมอทใชในการวจย........................................................... แบบบนทกขอมลรายงานผลการวจย......................................... คมอลงรหส.............................................................................. ภาคผนวก ข ตารางแสดงคณลกษณะของขอมลงานวจยทน ามาสงเคราะห…..

124 125 128 130

ประวตยอผวจย………......……………………………………………………………… 147

บญชตาราง

ตาราง หนา

1 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามเพศของผวจย วฒการศกษาของผวจย จ านวนผวจย และปทท าวจยเสรจ………...............................................

54

2 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามระดบของงานวจย ลขสทธ และทนสนบสนนการวจย............................................................................................

56

3 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามประเภทงานวจย.............................. 57 4 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามการระบประเดนปญหาหรอค าถาม

การวจย.......................................................................................................... 58

5 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามวตถประสงคของการวจย.................. 58 6 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามสมมตฐานในการวจย........................ 59 7 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามประชากรและกลมตวอยาง................ 60 8 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามวธการสมตวอยาง............................ 61 9 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามเครองมอวจย................................... 62 10 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามคณภาพเครองมอวจยเชงคณภาพ.... 63 11 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามคณภาพเครองมอวจยเชงปรมาณ..... 63 12 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามวธวเคราะหขอมล............................. 64 13 จ านวนงานวจยเกยวกบการนยามความหมายสขภาวะทางจตวญญาณจ าแนก

ตามประเภทงานวจย....................................................................................... 66

14 จ านวนงานวจยเกยวกบปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณจ าแนกตามประเภทงานวจย.......................................................................................

75

15 ขอคนพบของงานวจยเชงปรมาณเกยวกบปจจยทเกยวของกบสขภาวะทาง จตวญญาณ.....................................................................................................

77

16 ขอคนพบของงานวจยเชงคณภาพเกยวกบปจจยทเกยวของกบสขภาวะทาง จตวญญาณ.....................................................................................................

78

17 จ านวนงานวจยเกยวกบการสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทาง จตวญญาณจ าแนกตามประเภทงานวจย..........................................................

85

18 จ านวนงานวจยเกยวกบแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณจ าแนกตามประเภทงานวจย..............................................................................................

88

1

บทท 1 บทน ำ

ควำมส ำคญของปญหำ สงคมไทยมการเปลยนแปลงเขาสวฒนธรรมบรโภคนยมและลทธปจเจกบคคลอยางรวดเรว และดเหมอนวายงพยายามพฒนาตามแนวคดเหลาน เทาไหรกยงเกดปญหาใหม ๆ มากขน เนองจากสงคมไทยมการรบเอาสวนบกพรองเหลานมาจนเปนการซ าเตมปญหาดานตาง ๆ ใหหนกขน ท าใหระบบคณคาทดงามของคนไทยลดลง สะทอนออกมาในรปของสภาพสงคมและเศรษฐกจทแยลงทกขณะ สงผลกระทบเปนวงกวางในทกมตของชวตและทกระดบไมวาจะเปนระดบปจเจกบคคล สงคม สถาบน และระดบชาต โดยเฉพาะผลกระทบทมตอมตทางจตวญญาณทบคคลแสดงออกมาในรปของการเบยดเบยนตนเอง ไดแก การตดยาเสพตด การฆาตวตาย ตลอดจนการแสดงออกมาในรปของการเบยดเบยนผอน การใชความรนแรง การแสวงหาประโยชน และการเลอกปฏบตตอผอน จนกลายเปนปญหาสงคม วกฤตทางจตวญญาณดงกลาวเปนผลสะทอนมาจาก จตวญญาณอนไรทพงพง ท าใหเกดความรสกสนหวงในชวต กระทงตองแสวงหาความสขเฉพาะหนา ปญหาดงกลาวกอใหเกดความทกข ความไมสบายกาย ไมสบายใจแกบคคลในทกระดบ สงคมจงไดหนมาใหความสนใจความสขแบบองครวม นนคอการมความสขทย งยนจะตองมสขภาวะทดครบทง 4 มต ไดแก สขภาวะทางกาย สขภาวะทางจต สขภาวะทางสงคม และสขภาวะทางจตวญญาณ โดยมองเหนสขภาวะทางจตวญญาณเปนมตทส าคญทบรณาการความเปนองครวมของกาย จตใจ และสงคมของบคคลและชมชนใหสอดประสานเขาเปนอนหน งอนเดยวกน (วพธ พลเจรญ. 2544: 34-38)

ในราวทศวรรษทผานมาไดมการตนตวตอเรองจตวญญาณของชวตทงในไทยและตางประเทศ และองคการอนามยโลกไดประชมสมชชาเมอป ค.ศ.1998 และไดเสนอแนวคดใหมเกยวกบสขภาพทวา สขภาพคอ สขภาวะทสมบรณทงรางกาย จตใจ สงคม และจตวญญาณ (Health is complete physical mental social and spiritual well-being) ส าหรบสงคมไทยไดมการขยายกรอบการพจารณาสขภาพดวยเชนกน ดงปรากฏในมาตรา 3 ของพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 ซงมการพจารณาสขภาพใหครอบคลมไปถงมตทางจตวญญาณ แตมการก าหนดค าศพททใชแตกตางออกไป โดยมการใหความหมาย “สขภาพ” วา “ภาวะของมนษยทสมบรณทงทางกาย ทางจตใจ ทางปญญา และทางสงคม เชอมโยงกนเปนองครวมอยางสมดล” ค าจ ากดความภายใตกรอบแนวคดใหมนไดรบการยอมรบอยางกวางขวาง ส านกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ซงเดมไดก าหนดนยามของค าวา “สรางเสรมสขภาพ” ในมาตรา 3 ของพระราชบญญตกองทนสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2544 ไวครอบคลมเพยง 3 มตเทานน คอ สขภาวะทางกาย จต และสงคม แตในแผนหลกของ สสส. พ.ศ. 2552-2554 นน ไดก าหนด

2

วสยทศนให “คนไทยมสขภาพดครบใน 4 มต ไดแก กาย จต สงคม และปญญา” นอกจากนในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 10 (2550-2554) กไดใหความสนใจในประเดนดงกลาวดวยเชนกน โดยมองการพฒนาศกยภาพคนในทกมต ทงดานรางกาย จตใจ และสตปญญา และใหความส าคญในการเสรมสรางภมคมกนทางจตใจ และการปลกฝงศลธรรมพนฐาน อนน าไปส “สงคมแหงศลธรรมความด” ทมความสมดลระหวาง “โลกวตถ” กบ “จตวญญาณ” และมความสนตสข พรอมไปกบการพฒนาคนใหมปญญาหรอความรอบร น าไปส “สงคมแหงการเรยนร” อนจะเปนภมคมกนใหคนมความรอบรเทาทน และพรอมเผชญตอการเปลยนแปลงทอาจเกดขนทงจากภายในและภายนอกได

การขยายกรอบแนวคดดงกลาว ท าใหเกดกระแสความสนใจในเรองของสขภาวะทาง จตวญญาณ หรอสขภาวะทางปญญาเปนอยางมาก วพธ พลเจรญ (2544: 38) เหนวาสขภาวะทางจตวญญาณเปนสดยอดของสขภาวะทงมวล เพราะจตวญญาณเปนสงส าคญทจะชวยยดกม สขภาวะในมตอนๆ ใหปรบตวประสานกนอยางครอบคลม และครบถวนทงในระดบปจเจกชน และในระดบสงคมสาธารณะ หากขาดสขภาวะทางจตวญญาณแลวกเปนการยากทสขภาวะองครวมจะบงเกดขนได ประเวศ วะส (2551) กใหความเหนสอดคลองกนวา สขภาวะทางปญญาเกดจากการเรยนทท าใหรรอบ รเทาทนสรรพสง เรยนรใหท าเปน เรยนรเพอการอยรวมกน และการเรยนรเพอบรรลอสรภาพ การเรยนรดงกลาวท าใหเกดสขภาวะทางกาย จต สงคม และปญญา รวมกนเปนสขภาวะทสมบรณ กลาวคอ ปญญานนถอเปนศนยกลาง ถาปราศจากปญญา สขภาวะทางกาย จต สงคมกเปนไปไมได

ดวยตระหนกวาสขภาวะทางจตวญญาณ หรอสขภาวะทางปญญามความส าคญในฐานะทเปนทางออกของปญหา และหนทางแกทกขทคนไทยสวนใหญเผชญอย อกทงยงเปนแนวทางในการพฒนาทงในระดบปจเจกบคคล ระดบสงคม และระดบประเทศ จงมหลายหนวยงานทด าเนนงานเกยวกบการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ หรอสขภาวะทางปญญาอยางตอเนอง ทงในรปแบบของการวจยเพมองคความร และการจดโครงการเพอพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ หรอสขภาวะทางปญญา เชน ส านกงานกองทนสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ทไดรเรมใหการสนบสนนการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ หรอสขภาวะทางปญญา โดยไดด าเนนโครงการตาง ๆ มาแลวระยะหนง นอกจากนยงมมลนธสดศร-สฤษดวงศ (มสส.) ทมแผนงานพฒนาจตเพอสขภาพ และเครอขายพทธกาทด าเนนโครงการสรางเสรมสขภาวะทางปญญา (สขแทดวยปญญา) โดยจดกจกรรม และสนบสนนทนใหบคคลทวไปมสวนรวมจดโครงการ ซงไดด าเนนงานอยางเปนรปธรรม อนถอไดวาทผานมามผสนใจประเดนนอยางตอเนอง ดงนน สงคมไทยจงมองคความรดงกลาวอยแลวจ านวนหนง ผวจยพจารณาเหนควรทจะสงเคราะหองคความรเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณทมอยในสงคมไทย การศกษาครงนจงถอเปนการวจยงานวจย (meta research) โดยอาศยกรอบความเขาใจเรองญาณวทยา(epistemology) มาชวยท าใหไดองคความรดานสขภาวะทางจตวญญาณทครอบคลมในทกมต การวจยในครงนมงสงเคราะหความรเชงคณภาพโดยใชวธการวเคราะหเนอหา

3

(content analysis) เพอศกษาสถานะองคความรดานสขภาวะทางจตวญญาณ ตลอดจนถงการสงเคราะหสาระส าคญขององคความรท ไดจากการวจยในประเดนตางๆ ไดแก การนยามความหมาย (รวมถงความสอดคลองและความแตกตางระหวางความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณ สขภาวะทางปญญา สขภาวะทางจตปญญา และจตตปญญา) ปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ การสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ และแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ ผวจยหวงวาผลส าเรจของงานจะเปนประโยชนส าหรบบคคลทสนใจศกษาและพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณในบรบทของสงคมไทยตอไป ค ำถำมกำรวจย

ในการวจยเพอสงเคราะหองคความรเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณในบรบทของสงคม ไทยน ผวจยมงหาค าตอบเพอใหทราบถงสถานะองคความรเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณในบรบทของสงคมไทย ตลอดจนแนวทางในการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ ดงนนผวจยจงก าหนดค าถามหลกในการสงเคราะหงานวจย (synthesis questions) ไวดงน

1. คณลกษณะของงานวจยเปนอยางไร เชน เพศของผวจย วฒการศกษา ทนสนบสนนการวจย ปทพมพ ประเภท ระดบการศกษาทท าการวจย ประชากรและกลมตวอยาง และวธวทยาในการศกษา เปนตน

2. องคความรหรอขอคนพบเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณเปนอยางไร 2.1 มการนยามความหมายวาอะไร 2.2 มปจจยใดทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ 2.3 จะสรางเครองมอและประเมนสขภาวะทางจตวญญาณไดอยางไร 2.4 มแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณอยางไร

วตถประสงคของกำรวจย

1. เพอสงเคราะหองคความรดานสขภาวะทางจตวญญาณในบรบทของสงคมไทย 2. เพอวเคราะหแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณส าหรบคนไทย

4

ขอบเขตของกำรวจย

ขอบเขตดำนประชำกร

ในการสงเคราะหองคความรดานสขภาวะทางจตวญญาณน ผว จ ยใ ชวธการสงเคราะหความรเชงคณภาพ ประชากรทใชในการศกษาคอรายงานการวจยในรปแบบตาง ๆ ทงทเปนรายงานการวจย และวทยานพนธ ปรญญานพนธ และการศกษาอสระฉบบสมบรณของนกวจย นกวชาการ อาจารย นสต นกศกษา ระดบบณฑตศกษา ทงงานวจยเชงคณภาพและปรมาณซงมเนอหาเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณในชวงป พ.ศ. 2543 – 2553 จ านวนไมนอยกวา 70 เรอง

ขอบเขตดำนเนอหำ

การศกษาวจยครงน มการก าหนดขอบเขตดานเนอหาในการคดเลอกงานวจยมาสงเคราะห โดยรายงานการวจยทน ามาสงเคราะหตองมเนอหาสอดคลองเชอมโยงกบสขภาวะทางจตวญญาณ และมขอคนพบเกยวกบการนยามความหมายสขภาวะทางจตวญญาณ ปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ การสรางเครองมอและประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ อกทงงานวจยดงกลาวตองท าการศกษาในบรบทของสงคมไทย และศกษาในกลมประชากรไทยทนบถอศาสนาพทธ

นยำมศพทเฉพำะ 1. กำรสงเครำะหองคควำมร หมายถง การรวบรวมผลงานวจย วทยานพนธ ปรญญานพนธ และการศกษาอสระระดบปรญญาโทและปรญญาเอกของนกวจย นกวชาการ อาจารย นสตนกศกษา ตงแตปพ.ศ. 2543 - 2553 ทศกษาประเดนดานสขภาวะทางจตวญญาณหรอประเดนทมเนอหาสอดคลองกบสขภาวะทางจตวญญาณ เพอน ามาจ าแนกสวนยอยของขอมลหรอเนอหา และน าสวนยอยดงกลาวมาจดเปนหมวดหม และบรณาการเพอหาขอสรปใหมทมความชดเจนยงขน ดวยวธการวเคราะหเนอหา (content analysis) และการตความ (interpretative approaches) โดยอาศยกรอบความเขาใจเรองญาณวทยา (epistemology) 2. สขภำวะทำงจตวญญำณ หมายถง ความผาสกอนเกดจากการมจตใจสง หรอจตสมผสกบสงทมคณคาสงสด ท าใหเกดความหวง ความเชอมนศรทธา มเปาหมายในชวต มการปฏบตในสงทดงาม ดวยความมเมตตา กรณา ไมเหนแกตว มความเสยสละ และยนดในการทไดมองเหนความสขหรอความส าเรจของบคคลอน

5

3. องคควำมรเกยวกบสขภำวะทำงจตวญญำณ หมายถง ขอคนพบทไดจากงานวจยทศกษาเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณ ความผาสกทางจตวญญาณ สขภาวะทางปญญา จตปญญา และจตตปญญาศกษา ซงอาจจะเปนการศกษาในเชงวเคราะห-สงเคราะหความหมาย ปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ การสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ และการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ 4. สถำนะองคควำมร หมำยถง สภาพขององคความรท เปนอย และความเปลยนแปลงไปขององคความรในชวงเวลาทศกษา

ประโยชนทคำดวำจะไดรบจำกกำรวจย 1. ไดทราบสถานะองคความรดานสขภาวะทางจตวญญาณในประเทศไทย ซงจะเปนขอมลพนฐานในการก าหนดหวขอวจยตอไปในประเดนทยงขาดความสมบรณ 2. ไดทราบความหมาย และการใหความหมาย ตลอดจนคณลกษณะและองคประกอบของสขภาวะทางจตวญญาณในบรบทของสงคมไทย อนจะเปนแนวทางในการสรางและพฒนาเครองมอประเมนและตวชวดสขภาวะทางจตวญญาณส าหรบคนไทยตอไป 3. ไดทราบแนวทางในการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณส าหรบคนไทย อนจะน าไปสการก าหนดแผนหรอออกแบบกจกรรมเพอพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณส าหรบคนไทยตอไป

6

บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในการวจยครงน ผวจยไดศกษาเอกสารและงานวจยทเกยวของ และไดน าเสนอตามหวขอตอไปน

1. แนวคดเกยวกบการสงเคราะหงานวจยและงานวจยทเกยวของ 2. แนวคดเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณและงานวจยทเกยวของ 3. แนวคดญาณวทยากบการวจย

1. แนวคดเกยวกบการสงเคราะหงานวจยและงานวจยทเกยวของ

ในอดตปรมาณงานวจยยงมไมมากนก นกวจยมกบรณาการองคความรซ งเปนขอคนพบของงานวจยตาง ๆ โดยการอานรายงานการวจย แลวจบประเดนทเนนผลสรปของงานวจ ยออกมาบรรยาย ซงในกรณทงานวจยมไมมาก การใชวธการบรรยายสามารถกระท าได แตในกรณทงาน วจยมจ านวนมากหรองานวจยเกยวของกบตวแปรจ านวนมาก จ าเปนทจะตองท าการสงเคราะหงาน วจย ในสวนนเปนการทบทวนแนวคดเกยวกบการสงเคราะหงานวจย ซงมรายละเอยดดงน

1.1 ความหมายของการสงเคราะหงานวจย

“การสงเคราะห” (synthesis) เปนการน าหนวยยอย ๆ หรอสวนตาง ๆ มาประกอบใหเปนเนอเรองเดยวกน โดยไมเคยมการน าสงตางๆ เหลานรวมเขาดวยกนมากอน ซงการสงเคราะหจ าแนกไดเปน 3 ประเภท (อทมพร จามรมาน. 2531ข: 1) ไดแก

1. การสงเคราะหจนไดผลผลต โดยอาศยหนวยยอย ๆ ของการสอความหมายไดแก การพฒนาการสอความหมาย การพด การบอกภาษาทาทาง ความรสก ประสบการณ ใหผอนไดทราบหรอเขาใจได การวดการสงเคราะหระดบนไดจากการพจารณางานเขยนทสามารถเรยบเรยงหรอเลาประสบการณสวนตว ไดอยางมประสทธผล

2. การสงเคราะหจนไดผลผลตจากการวางแผนงาน หรอจากขอเสนอ เพอใหน าไปปฏบต ไดแก การพฒนาแผนการท างาน หรอการพฒนาแนวความคดแตละคน จนถงข นน าไปปฏบต เชน ผลการประชมวางแผนแลวน าไปใชจนเกดผลส าเรจ

3. การสงเคราะหสงทเปนนามธรรมมากขน ไดแก ความสามารถจดความสมพนธของสงทเปนนามธรรม เพอจ าแนกหรออธบายปรากฏการณตาง ๆ หรอการเชอมโยงแนวความคดของผทรงคณวฒเขาดวยกนเพอจะอธบายปญหาหรอการเชอมโยงทฤษฎจนไดขอคนพบใหมทางคณตศาสตร

7

ส าหรบ “การสงเคราะหงานวจย” (research synthesis) นน หมายถง เทคนควธการวจยตามระเบยบวธการทางวทยาศาสตรทน าผลการวจยจากหลาย ๆ งานวจยทศกษาในประเดนปญหาวจยเดยวกนมาศกษาหาขอเทจจรงเพอตอบปญหาใดปญหาหนง โดยวเคราะห-ตความขอมล ซงอาจท าดวยวธการเชงปรมาณ หรอวธการเชงคณภาพ และน าเสนอขอสรปทไดจากขอคนพบของงานวจยเหลานนอยางมระบบ ท าใหไดค าตอบของปญหาวจยทตองการซงมลกษณะทกวางขวางและลกซงยงขนตลอดจนน าไปสการสรางทฤษฎใหมๆ (Cooper. 1998: 4; Thorne; et al. 2004; นงลกษณ วรชชย. 2530; 2542: 33-34)

1.2 ประเภทของการสงเคราะหงานวจย

การสงเคราะหงานวจยสามารถด าเนนการไดใน 2 ลกษณะ ดงน 1. การสงเคราะหงานวจ ยเชงปรมาณ (quantitative synthesis) อทมพร

จามรมาน (2527: 59; 2531ข: 3) ไดอธบายถงการสงเคราะหงานวจยเชงปรมาณวา เปนการสงเคราะหสงทเปนนามธรรมโดยใชวธการทมระบบความร หลกการ และระเบยบวธทางสถต มาวเคราะหผลการวจยหาขอสรปอยางเปนระบบ เพอประโยชนในการเปรยบเทยบ สรปอางอง การสงเคราะหเชงปรมาณจงเปนการวเคราะหตวเลขหรอคาสถตทปรากฏในงานวจยทงหลาย การสงเคราะหเชงปรมาณจงเปนการวเคราะหผลการวเคราะห (analysis of analysis) หรอการวเคราะหเชงผสมผสาน (integrative analysis) หรอการวจยงานวจย (research of research) นนเอง ซงเทคนควธหนงทนยมกนมากในปจจบนคอ การวเคราะหอภมาน (meta-analysis) อนเปนเทคนคการสงเคราะหทใชกระบวนการทางสถตเขามาชวยในการสงเคราะห การสงเคราะหดวยวธนจะแกปญหาการสงเคราะห หรอสรปผลงานวจยทตอบปญหาเดยวกนแตผลการวจยมท งสอดคลองและขดแยงกน ดงนนจงใชวธการทางสถตทเชอถอไดมาวเคราะหนนเอง อยางไรกตาม งานวจยทน ามาสงเคราะหตองเปนงานวจยทมขอมลทางสถตทเพยงพอตอการสงเคราะหจงจะสามารถด าเนนการได

2. การสงเคราะหงานวจยเชงคณภาพ หรอเชงคณลกษณะ หรอเชงบรรยาย (qualitative synthesis) เปนการรวบรวมเรองราวตาง ๆ เขาดวยกนแลวบรรยายสรปออกมาเปนเรองราวทเรยบเรยงอยางตอเนอง ผสมกลมกลนกน ตามเนอหาหรอประเดนปญหาการวจย เพอชใหเหนวา การวจยปญหาทน ามาสงเคราะหนน มการท าวจยอะไรในเรองนนหรอประเดนนนแลวบาง ท ากบกลมใดเปาหมายใด ใชวธการวจยอยางไร ไดผลอยางไร ผลการวจยเรองใดสอดคลองสมพนธกนหรอขดแยงกนบาง และหาขอสรปใหไดวา มปญหาหรอประเดนปญหาใดทไดขอสรปอนเปนขอยตแนนอนแลว และปญหาหรอประเดนปญหาใดทยงไมสามารถสรปเปนขอยตทแนนอนได การสงเคราะหงานวจยแบบนตองอาศยผเชยวชาญในเรองนน ๆ เปนผด าเนนการและสวนใหญพบในรายงานการวจยบททวาดวยเอกสารและงานวจยทเกยวของ (review of literature) การสงเคราะหเชงคณภาพถอวาเปนรปแบบการสงเคราะหงานวจยในระยะเรมแรก และเปนวธการของนกวจยทางประวตศาสตร และมานษยวทยาซงมกใชในการวเคราะหขอมลเชงบรรยาย ส าหรบลกษณะการน า

8

ผลการวจยมารวมกนในการสงเคราะหงานวจยนนมหลายลกษณะ คอ 1) การน าบทคดยอหรอขอสรปงานวจยแตละเรองมาจดเรยงตอเนองกน โดยประเดนทน ามาสรปเขาดวยกนมกจะครอบคลมถงตวแปรทท าการวจย วตถประสงคการวจย สมมตฐานการวจย วธด าเนนการวจย และผลทคนพบในการวจย 2) การสงเคราะหงานวจย โดยเนนการอานรายงานการวจยจนเกดความเขาใจในผล การวจยทน ามาสงเคราะห เพอใหไดความรหรอขอสรปทไดจากการสงเคราะหวา ใคร ท าอะไร ทไหน ไดผลวาอยางไร นอกจากน อมาพร จามรมาน ยงไดอธบายวาขอมลเชงคณลกษณะในการวจยม 2 ชนด คอ ขอมลเชงคณลกษณะทเปนการบรรยายสภาพการณ ลกษณะความรสก ความร ความสามารถของคน สตว สงของ ปรากฏการณ สวนอกชนดหนงคอ ขอมลเชงคณลกษณะทจดกระท าในรปตวเลข เชน ความสามารถทจดกระท าในรปคะแนนทดสอบ ความรทจดกระท าในรปคา ซงขอมลทงสองนมวธวเคราะหทแตกตางกน (อทมพร จามรมาน. 2531ก: 1; 2531ข: 3-8) การสงเคราะหงานวจยเชงคณภาพยงสามารถด าเนนการไดหลายวธ เชน การสงเคราะหอภมานเชงคณภาพ (qualitative meta-synthesis) (Sandelowski; & Barroso. 2007) การวจยชาตพนธ-วรรณนาอภมาน (meta-ethnography) (Noblit; & Hare. 1988) เปนตน

1.3 ขนตอนการด าเนนการสงเคราะหงานวจย

การด าเนนการสงเคราะหงานวจยนนสามารถด าเนนการเปนขนตอนดงน (Cooper. 2010: 11-15)

1. การก าหนดปญหาของการสงเคราะหงานวจย 2. การคนหาเอกสารงานวจย 3. การรวบรวมขอมลจากผลงานวจย 4. การประเมนคณภาพของผลงานวจย 5. การวเคราะหและสงเคราะหผลของงานวจย 6. การตความเอกสาร 7. การน าเสนอผลการสงเคราะหงานวจย

นงลกษณ วรชชย (2542: 39) ยงอธบายถงข นตอนการสงเคราะหงานวจยไววา ไมวาจะเปนการสงเคราะหงานวจยแบบใด กลวนมข นตอนและวธการด าเนนงานอนประกอบดวย 1) การก าหนดจดมงหมายของการสงเคราะห 2) การก าหนดลกษณะ ประเภท และแหลงของเอกสารทตองการ 3) การสบคน คดเลอก และจดหาเอกสาร 4) การศกษาเอกสารอยางพนจพเคราะห 5) การสงเคราะหผลการศกษา และ 6) การเสนอรายงานการสงเคราะห ดวยธรรมชาตของวทยาศาสตรนนมการก าหนดใหตองมการสะสมขอความรจากการวจยในอดตและมการเชอมโยงความรในอดตกบความรใหมทไดจากการวจย ขอก าหนดดงกลาวท าใหนกวจยตองสงเคราะหงานวจยนนเอง (นงลกษณ วรชชย. 2542: 39) ส าหรบการวจยครงน มงเนนการหาค าตอบในเชงคณภาพ ดงนน ผวจยจงเลอกการวจยอภมานเชงคณภาพ (qualitative

9

meta research) เปนวธวทยาหลกของการวจยซงมงเนนการวเคราะหชดขอมลเชงคณภาพของงานวจยเชงประจกษซ า (Weed. 2005) วธการนสามารถใชไดกบการสงเคราะหงานวจยทงงานวจ ยเชงคณภาพและเชงปรมาณในการวเคราะหขอมลเชงพรรณนา การวจยอภมานเชงคณภาพนนเปนงานทอาศยการตความในการวเคราะหขอมล โดยการน าเอางานวจยทน ามาสงเคราะหแปลความเทยบกน ซงการแปลความนนหมายถงการอธบายเชงเปรยบเทยบหรอการอธบายเชงวเคราะห (อดลย วงศรคณ. 2543) ดงนน การวเคราะหและสงเคราะหงานวจยจงมแนวคดในการตความ (interpretivism) เปนแนวคดหลก ซง ชาย โพธสตา (2552: 91) อธบายวาแนวการตความ (interpretivism) น ใหความส าคญแกการตความเพอท าความเขาใจความหมายของพฤตกรรมหรอปรากฏการณทศกษาวามนษยสรางความหมายทตนประสบใหปรากฏการณ และตความสงตางๆ ในชวตประจ าวนของตนอยางไร การตความถอวาความหมายนนขนอยกบบรบท ซงรวมถงบรบทของสงคม วฒนธรรมและสงแวดลอมอนๆ ดวย ดงนนในการวจย ผวจยจะตองใหความส าคญแกบรบทของการกระท าหรอของปรากฏการณทศกษาอยางเพยงพอ จงจะเขาใจความหมายของสงนนอยางสมบรณ วธการตความ (interpretative approaches) ถอวาเปนวธการหลกวธหนงทใชในการวเคราะหขอมลเชงคณภาพ ซงมรายละเอยดพอสงเขปดงน (Berge. 2007)

1.4 วธการตความ (Interpretative Approaches)

วธการตความน นกวจยเนนความส าคญทการกระท าทางสงคมและการกระท าของมนษยเปนเนอหาสาระหรอบรบท กลาวคอ การกระท าของมนษยนนถกมองวาเปนรปแบบการแสดงออกทางสญลกษณของความหมาย ขอมลจากการสมภาษณและการสงเกตจะถกคดเลอกหรอถายทอดในการเขยนบรบทเพอการวเคราะห การจะตความบรบทอยางไรนน ขนอยกบกรอบทฤษฎทนกวจยน ามาใช ดงนน นกวจยตามแนวทางปรากฏการณวทยา จะไมเหนดวยกบการสรปขอมลหรอการก าหนดกรอบขอมล โดยการเลอกหรอการท ารหส นกวจยแนวปรากฏการณวทยาพยายามทจะไมไปอยเหนอหรอครอบคลม หรอจบประเดนส าคญ ของเรองราวอยางหนง ซงวธการตความนเปนการหาความหมายเพอท าความเขาใจการปฏบตจากความหมายและการกระท าตางๆ (Berge. 2007)

การตความนอาจท าไดในหลายลกษณะ อนเปนวธหรอหลกคดตามกระบวนทศนทใช ไดแก การตความตามพยญชนะ (literal interpretation) การตความตามสญลกษณ (symbolical interpretation) การตความตามส านวนภาษาหรออรรถะ (idiomatic interpretation) การตความตามเหตผล (rational interpretation) และการตความตามประเภทวรรณกรรม (literal-form interpretation) (การตความตามกระบวนทศน. 2553: ออนไลน)

10

ส าหรบการสงเคราะหงานวจยในเชงคณภาพนน นอกจากการวเคราะหขอมลโดยอาศยการตความแลว ยงมเทคนคการวเคราะหเนอหาทนยมน ามาใชกนอยางกวางขวางอกดวย ซงมรายละเอยดพอสงเขปดงน

1.5 เทคนคการวเคราะหเนอหา (Content Analysis )

การวเคราะหเนอหาเปนเทคนคหนงทนยมน ามาใชในการท าการสงเคราะหงานวจยในเชงคณภาพ ซงการวเคราะหเนอหานเปนวธการทเกาแกทถกน ามาใชเปนเครองมอในการศกษาโดยเฉพาะสาขาวชา มานษยวทยา สงคมศาสตร จตวทยา เปนตน เทคนคการวเคราะหเนอหาจงไดมการพฒนาเรอยมาจนถงปจจบน อกทงปจจบนเทคนคการวเคราะหเนอหายงไดรบความสนใจจากนกวชาการมากยงขนดวย (Baxter. 1991: 239; Krippendoff. 2004: 3-17)

1.5.1 ความหมายของการวเคราะหเนอหา

เบอรเรลสน (Berelson. 1952: 55) อธบายความหมายของการวเคราะหเนอหาวาเปนเทคนคการวจยอยางหนงเพอการบรรยายเนอหาสาระของการแสดงความรสกในการสอสารอยางมวตถประสงค เปนระบบ และสามารถอธบายในเชงปรมาณไดดวย ตอมา โฮลสต (Holsti. 1969: 14) ไดใหความหมายทกวางขนวา การวเคราะหเนอหาคอ เทคนคใด ๆ ทใชสรปผลในการชบงลกษณะของขอความอยางมวตถประสงคและมหลกเกณฑ ภายใตการใหนยามของโฮลสตน การวเคราะหเนอหาจงไมใชเพยงแคการวเคราะหถอยค าเทานน แตยงอาจเปนการวเคราะหสงอน ๆ ไดดวย เชน การแปลความหมายของพฤตกรรมทไดจากการสงเกตในวดทศนทท าการศกษา การแปลความหมายจากภาพวาดของนกเรยน เปนตน (Stemler. 2001: 1) นอกจากน นเอนดอรฟ (Neuendorf. 2002: 10) ใหความหมายของการวเคราะหเนอหาวา เปนการวเคราะหทลมลกโดยใชการสรปความ ดงนนอาจสรปไดวา การวเคราะหเนอหาเปนเทคนคการวจยอยางหนงในการบรรยายสรปเนอหาสาระอยางมวตถประสงคและก าหนดขนตอนอยางมระบบ

1.5.2 ประเภทของการวเคราะหเนอหา ครพเพนดอรฟ (Krippendorff. 2004: 45-47) ไดกลาวถงเกณฑการวเคราะหเนอหา ซงมหลายประเภทขนอยกบวาจะใชเกณฑใดเปนเกณฑในการแบงประเภท สวนผวเคราะหจะเลอกการแบงประเภทแบบใดนนขนอยกบวามวตถประสงคอะไรหรอน าไปใชประโยชนในดานใด

ในอดตมผเสนอแนวคดในการแบงประเภทของการวเคราะหไวหลายทาน เชน เยนส (Janis. 1943; 1965) ไดจ าแนกการวเคราะหเนอหาไว 3 แบบ ไดแก แบบองการปฏบตท วไป แบบองภาษา และแบบองสญลกษณ สวน เบอรเรลสน (Berelson. 1952) จ าแนกไวเปน 17 แบบ ไดแก การบรรยายแนวโนมของเนอหาทส อความหมาย การเสาะแสวงหาพฒนาการ การหาความแตกตาง ความไมลงรอย การเปรยบเทยบกบสอหรอระดบทส อความหมาย การเปรยบเทยบ

11

กบวตถประสงค การวเคราะหโครงสราง การวเคราะหเพอน าไปใชประโยชนรวมกบแบบสอบถามปลายเปด การเปดเผยเทคนคการโฆษณา การวเคราะหลกษณะทชวยใหอานไดเขาใจดขน การวเคราะหลกษณะหรอสไตล การระบความตงใจของผเขยน การวเคราะหระดบทางจตใจของกลมคน การปกปองผลจากการโฆษณาในแงกฎหมาย การสอดแนม การสะทอนทศนคต ความสนใจ และคานยมของกลม การวเคราะหเปาประสงคของกลม การบรรยายพฤตกรรมทแสดงออก ดาน สโตน และคนอนๆ (Stone; et al. 1966) ไดจ าแนกไว 7 แบบตามสาขา คอ สาขาวชาจตเวช สาขา วชาจตวทยา สาขาวชาประวตศาสตร สาขาวชามานษยวทยา สาขาวชาการศกษา สาขาวชาปรชญาและสาขาวชาวจารณวรรณกรรม และสาขาวชาภาษาศาสตร นอกจากน โฮลสต (Holsti. 1969) จ าแนกไว 3 แบบ ไดแก การวเคราะหหาลกษณะของการสอความหมาย การวเคราะหเชงเหตผล และการวเคราะหผล และครพเพนดอรฟ (Krippendorff. 2004: 47) ไดจ าแนกไว 6 แบบ ซงแบงประเภทของการวเคราะหเนอหา ประกอบดวย วเคราะหเนอหาระบบ วเคราะหเพอหามาตรฐาน วเคราะหเนอหาดชนบางอยาง วเคราะหเนอหาเพอหากลมค าแบบตางๆ วเคราะหเนอหา เพอหาความหมาย และวเคราะหเนอหาเพอหากระบวนการภายใน

1.5.3 องคประกอบของการวเคราะหเนอหา แมวาการวเคราะหเนอหาเปนงานของผเชยวชาญในเรองนน ๆ กตาม แตการวเคราะหเนอหาจะตองมองคประกอบอนนอกเหนอจากผเชยวชาญ คอ (อทมพร จามรมาน. 2531ก: 11-13)

เนอหาทจะวเคราะห เนอหาในทนไมจ าเปนตองอยในรปเอกสาร สงพมพเสมอไป แตอาจอยในรปแบบอนกได เชน รปภาพ การตน ละคร เพลง การโฆษณา ฟลมภาพยนตร บทค าพด ค ากลาว หลกฐานทางประวตศาสตร การสนทนา

วตถประสงคในการวเคราะหเนอหา การวเคราะหเนอหามวตถประสงคใหญๆ อย 3 ประการ คอ 1) เพอสรปขอมล 2) เพอหารปแบบหรอความสมพนธภายใน 3) เพอหารปแบบหรอความสมพนธภายนอก

หนวยในการวเคราะห ในการวเคราะหเนอหา ผว เคราะหตองมความกระจางในเรองหนวยทวเคราะหวาเปนหนวยแบบใด โดยปรกตหนวยในการวเคราะหเนอหาม 3 ประการ คอ 1) หนวยจากการสม ซงไดมาจากการสงเกต หรอการสมผส แตละหนวยนนมลกษณะทเปนอสระตอกน เชน ประโยคแตละประโยคถอเปน 1 หนวย 2) หนวยจากการบนทก ซงเปนการจดกระท าขอมลจากการสมมายอยเปนกลม เปนพวก 3) หนวยจากเนอหา ซงเปนการรวบรวมหนวยจากการบนทกมาจดกลมอกทหนง

การสมตวอยางและประชากร ในการวเคราะหเอกสารนนจะตองเกยวของกบปรมาณของสงทน ามาวเคราะหมากมาย ดงนน นกวเคราะหจงตองรจกการสมเอกสารออกมาวเคราะห โดยใชความรความสามารถจ าแนกสงทเกยวของทจะท าการวเคราะหออกจากสงทไม

12

เกยวของและหลงจากไดปรมาณสงทจะวเคราะหออกมา แลวท าการสมเนอหาสาระสงทจะวเคราะหออกมาเทาทเวลาและงบประมาณอ านวยให

1.5.4 วธวเคราะหเนอหา

วธวเคราะหเนอหาม 2 ขนตอน คอ ข นแรกท าการแปลภาษาเปนขอมล จากนนท าการแปลขอมลเปนตวเลข ซงแตละข นมรายละเอยดในการด าเนนการดงน (อทมพร จามรมาน. 2531ก: 13) คอ

1. การแปลภาษาเปนขอมล จะท าไดกตอเมอผวเคราะหจบประเดนทซอนอยในเนอหาสาระไดอยางชดเจนเสยกอน แลวแยกเนอหาสาระออกเปนสวนยอย ๆ การแยกเนอหาสาระออกเปนสวนยอยๆ มหลายแบบ เชน แยกเปนกลมตามเนอหาหรอตวแปร นอกจากนอาจแยกเปนสาย (chain) เชน เนอหาสาระทเกดขนในอดต ปจจบน และอนาคต น ามาจดเรยงบนเสนเดยวกน หรอเนอหาสาระทรนแรงแตกตางกนกน ามาจดเรยงกนตามความรนแรงมากจนถงนอย เปนตน หรออาจแยกเปนวงกลมยอย (loop) เนอหาสาระใดทน ามาจดพวกเขาดวยกนเปนวง ๆ รวมถงอาจแยกตามมต (มตเดยวหรอมากกวาหนงมต) เชน จดกลมตวแปรตามบคลกของคน 5 แบบ กจะได 5 มต หรอจะจดท าเปนกงกานของตนไม (trees) ซงไดแก การจดท าเปนระเบยบแยกยอยเปนสายๆ เหมอนรากตนไม เชน การวเคราะหความสมพนธของเครอญาต เปนตน

2. การแปลขอมลออกเปนตวเลข จะท าหลงจากทวเคราะหเนอหาออกเปนสวนยอยแลว การแปลขอมลจากสวนยอยเปนตวเลขสามารถท าได 2 แบบ คอ การแปลเปนจ านวน (หรอความถ) และการแปลเปนคาหรอคะแนน

1.5.5 ความเชอถอไดของผลวเคราะห

อทมพร จามรมาน (2531ก: 14) อธบายวา การสงเคราะหขอมลโดยการวเคราะหเนอหามกองกบผวเคราะหเปนสวนใหญ ดงจะเหนวา ผลการวเคราะหเนอหาเดยวกนแตตางคนวเคราะหมกใหค าตอบแตกตางกน ทงนความคลาดเคลอนทเกดขนอาจมาจากหลายแหลง เชน ลกษณะและความสามารถของผวเคราะห ความสมบรณของขอมล การสมขอมลมาวเคราะห วธการวเคราะห และการจดท ารายงาน ดงนน ความเชอถอไดของผลวเคราะหจงเปน เรองทนกวเคราะหตองค านงถงความเชอถอได ในทนจ าแนกออกเปนความเทยง (reliability) และความถกตองตรงประเดน (validity) ซงมรายละเอยดดงตอไปน (Krippendorff. 2004: 211-338; อทมพร จามรมาน. 2531ก: 14-15; ชาย โพธสตา. 2552: 136-139)

ก. ความเทยงของผลการวเคราะหเนอหา (reliability) ความเทยงของผลการวเคราะหเนอหามความหมาย 3 อยางคอ 1) ความคงท 2) ความเหมอนเดม และ 3) ความแมนย า ซงทง 3 อยางนมวธตรวจสอบตางกน ดงน

1) ความคงท (stability) เปนความเทยงของผลการวเคราะหเนอหาซงแสดงวาผลการวเคราะหนนจะไมเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา นนคอ

13

แมวาจะท าการวเคราะหผลซ า กจะยงไดผลวเคราะหเชนเดม การวเคราะหผลทขาดความคงทจะมแหลงความคลาดเคลอนมาจากผวเคราะหทมความไมแนนอนในการพจารณา วเคราะห และสรปความหมาย การตรวจสอบความคงทท าไดโดยการวเคราะหซ า แลวเปรยบเทยบผลวเคราะหทงสองครงวาแตกตางกนหรอเหมอนกน (test-retest)

2) ความเหมอนเดม (reproducibility) เปนความเทยงของผลการวเคราะหเนอหาซงแสดงวา แมมผวเคราะหมากกวา 1 คนขนไป ท าการวเคราะหขอมลเดยวกน และด าเนนการภายใตเงอนไขใดหรอในสถานทใดกตาม ผลการวเคราะหนนจะเหมอนกนหรอจะยงคงเหมอนเดม การวเคราะหผลทขาดความเหมอนเดมนนจะมแหลงความคลาดเคลอนทเกดขนจากความไมคงเสนคงวาของผวเคราะหแตละคน และความไมสอดคลองของผลวเคราะหของผวเคราะหหลายคน เชน ผวเคราะหใหรหสแตกตางออกไปทง ๆ ทเปนเรองเดยวกน หรอผวเคราะหสองคนแปลเนอหาตางกน การตรวจสอบความเชอมนแบบนท าไดโดยการตรวจสอบในทกข นตอน (test-test)

3) ความแมนย า (accuracy) เปนความเทยงของผลการวเคราะหเนอหาซงแสดงวาผลการวเคราะหนนมความสอดคลองกบเกณฑหรอขอเทจจรงของขอมลเหลานน การวเคราะหผลทขาดความแมนย านจะมแหลงความคลาดเคลอนมาจากความไมคงเสนคงวาของผวเคราะหแตละคน ความไมสอดคลองของผลวเคราะหของผวเคราะหดวยกนเองและผลวเคราะหแตกตางจากมาตรฐาน หรอเกณฑทยอมรบกน วธตรวจสอบความเชอมนแบบนคอ การตรวจสอบเกยวกบเกณฑหรอมาตรฐานทก ๆ ข นตอน (test-standard)

ข. ความถกตองตรงประเดนของผลวเคราะหเนอหา (validity) ความถกตองตรงประเดนของผลวเคราะหเนอหามความหมายวา ผลวเคราะหสอดคลองกบความเปนจรงมากนอยเพยงใด ความถกตองตรงประเดนของผลวเคราะหเนอหาม 5 ประเภท คอ

1) ความถกตองตรงตามการสม (sampling validity) เมอเอกสาร สงพมพ เนอหาสาระทจะน ามาวเคราะหนมปรมาณมาก จ าเปนตองมการสม การระบประชากรของเนอหาจงมความจ าเปน ความถกตองตรงตามการสมเปนการบงบอกวาขอมลทผวเคราะหสมมาใชในการวเคราะหนนสามารถเปนตวแทนประชากรของเนอหาได ดงนน การอธบายการสมตวอยางอยางไมล าเอยงจงเปนวธการหนงทใชในการตรวจสอบความเทยงตรงแบบน

14

2) ความถกตองตรงตามความหมาย (semantic validity) หมาย ความวาเมอมการวเคราะหเนอหา จดกลมเนอหา แลวไดค าจ ากดความของค าตรงตามความหมายเดมหรอไม วธการตรวจสอบความถกตองแบบนท าไดโดยการใหผเชยวชาญอนมาชวยตรวจสอบ

3) ความถกตองตรงตามโครงสราง(structural validity) คอการทผลการวเคราะหสามารถเปนตวแทนของเนอหาและมความครอบคลมขอบเขต ครบคณลกษณะทงหมดของขอมลทถกน ามาวเคราะห รวมทงการพจารณาถงความสอดคลองระหวางขอมลทบคคลไดรกบความรนนถกสรางขนมาดวยกระบวนการอยางไร

4) ความถกตองตรงตามวธการ (functional validity) ผลการวเคราะหทใชวธการทหลากหลายในการวเคราะหขอมลชดเดยวกน นาจะใหผลวเคราะหออกมาเหมอนกน ความถกตองตรงตามวธการนยงถกน ามา ใชเปนพนฐานในการพจารณาวาวธการใดจะสามารถใชไดผลดหรอไมอยางไร

5) ความถกตองเชงสหสมพนธ (Correlative validity) เปนวธหาความตรงเมอขอมลมคณลกษณะ 2 คณลกษณะขนไป และถกประเมนโดยวธการตงแต 2 วธข นไป หากขอมลมคณลกษณะเดยวกน เมอถกประเมนดวยวธท ตางกนแลวผลวเคราะหออกมามความสอดคลองหรอมคาสหสมสมพนธสงแสดงวาผลการวเคราะหนนมความถกตอง เรยกวา convergent validity ในอกทางหนง หากขอมลทน ามาวเคราะหนน มคณลกษณะตางกน เมอถกประเมนดวยวธเดยวกนแลวผลวเคราะหออกมามความสอดคลองหรอมคาสหสมพนธต า แสดงวาผลการวเคราะหนนมความถกตองทเรยกวา discriminant validity

6) ความถกตองตรงตามการท านาย (predictive validity) ผลการวเคราะหมความถกตองตรงตามการท านายปรากฏการณหรอลกษณะทยงไมไดท าการศกษา ซงอาจเปนการท านายสภาพทแทจรงในอดตหรอในอนาคตกได

1.6 รายงานการวจยทเกยวของกบการสงเคราะหงานวจย

เนองจากการสงเคราะหงานวจยครงนเปนการสงเคราะหงานวจยเชงคณภาพเพอสงเคราะหองคความรดานสขภาวะทางจตวญญาณในบรบทของสงคมไทย ลกษณะการน าเสนอรายงานการวจยในสวนนจงน าเสนอตวอยางรายงานการสงเคราะหงานวจยเชงคณภาพ ซงมรายละเอยดดงตอไปน

15

รายงานการสงเคราะหงานวจยของ ศศธร ศกดเทวนทร (2551) ไดศกษาสถานะองคความรเกยวกบการคมครองสทธเดกเมอเขาสกระบวนการยตธรรม : วธวทยาการสงเคราะหงานวจยอภมานเชงคณภาพ ซงเปนการสงเคราะหงานวจยตงแตป พ.ศ. 2535 ถง 2549 โดยใชวธวทยาการวจยอภมานเชงคณภาพ (qualitative meta research) และเปนการวจยปฐมภมทศกษาจากงานวจยสวนบคคล งานวจยจากองคกร หนวยงานตางๆ และวทยานพนธจากสถาบนการศกษา สวนการวเคราะหขอมลนนใชวธการวเคราะหขอมลโดยยดกระบวนทศนตความ (interpretivist paradigm) เปนกระบวนทศนหลกในการวเคราะหและสงเคราะหงานวจย เพอท าความเขาใจปรากฏการณในการศกษาวจย ผลการสงเคราะหความรจากงานวจยเชงคณภาพทง 27 เรอง มดงน คอ ผลการสงเคราะหงานวจยในดานวตถประสงคของการศกษา วธวทยาการวจยและการออกแบบ การวจย ขอคนพบจากงานวจย และประเดนปญหาเกยวกบการน าผลการวจยไปประยกตใช นอกจากน ในสวนสดทาย ผศกษายงไดเสนอบทสรปทผานการศกษาอยางเปนระบบไวอกดวย

สวน นฤมล มากหมนไวย (2550) ไดสงเคราะหงานวจยเกยวกบภาวะผน าของผบรหารสถานศกษา ระหวางป พ.ศ. 2542 - 2548 เครองมอทใชในการวจยคอ แบบส ารวจงานวจย และวเคราะหงานวจยเชงปรมาณ โดยแจกแจงความถและหาคารอยละ อกทงสงเคราะหเนอหางาน วจยโดยใชการวเคราะหเนอหา พรอมกบประมวลผลโดยใชวธการสงเคราะหเชงคณลกษณะ ซงผลการสงเคราะหมดงนคอ 1) ผลการสงเคราะหเปรยบเทยบจ านวนผลงานวจยเกยวกบภาวะผน าของผบรหารสถานศกษา ระหวางป พ.ศ. 2542 - 2548 รายสถาบน เปรยบเทยบรายป ลกษณะของงานวจย วตถประสงคของงานวจย 2) ผลการสงเคราะหดานแหลงขอมลของงานวจย วธการสมตวอยาง การตงสมมตฐาน การวเคราะหขอมล และ 3) ผลการสงเคราะหโดยจ าแนกแบบภาวะผน า และผลกระทบของงานวจยตอภาวะผน าของผบรหารสถานศกษา การรบรและใชภาวะผน าในการบรหารงานของผบรหารสถานศกษา สดทายผวจยไดมขอเสนอแนะไวดวย

อกทงยงมรายงานการสงเคราะหงานวจยของ สภาวด ชยดวงศร (2550) ซงไดส งเคราะหงานวจ ยเกยวกบการบรหารงานบคลากรของสาขาการบรหารการศกษา ในสถาบนอดมศกษา ระหวางป พ.ศ. 2544 – 2548 จ านวน 46 เรอง โดยใชแบบส ารวจในการเกบรวบรวมขอมล และวเคราะหขอมลโดยการวเคราะหเนอหา ผลการวจยบางสวนพบวา 1) งานวจยมวตถประสงคเพอศกษาสภาพ/ปญหาและอนๆ ประชากรและกลมตวอยางเปนคร/อาจารย โดยเครองมอทใชสวนใหญเปนแบบสอบถาม และมการใชสถตโดยหาคาความถและคารอยละมากทสด 2) การบรหารงานบคลากรโดยรวมมการปฏบตมาก 3) ดานการวางแผนบคลากร พบวาโรงเรยนขนาดเลกมการปฏบตมาก ครมสวนรวมสงสด ปญหาคอ ขาดการวางแผนบคลากร 4) ดานการสรรหาและการคดเลอกบคลากร พบวาโรงเรยนขนาดเลกมการปฏบตปานกลาง 5) ดานการพฒนาบคลากรมการปฏบตมาก แตมปญหาคอขาดงบประมาณและไมไดน าความร ประสบการณทไดรบมาประยกตใช 6) ดานการธ ารงรกษาบคลากรนนมการปฏบตมาก พบวามการจดบคลากรเขาปฏบตงานอยางเหมาะสมตามความรความสามารถและทกษะ ใหมโอกาสแสดงความสามารถอยาง

16

อสระและเตมความสามารถ และ 7) ดานการใหบคลากรพนจากงานหนาท พบวาโรงเรยนอ านวยความสะดวกตามระเบยบมการปลดออกสงสด

ขณะท ยพาพรรณ จงพพฒนสข (2550) ไดสงเคราะหงานวจยดานการบรหารงานวชาการของมหาวทยาลยราชภฎเขตกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2544 - 2548 จ านวน 32 เรอง โดยใชแบบส ารวจในการเกบรวบรวมขอมล วเคราะหขอมลโดยการวเคราะหเนอหา ผลการสงเคราะหมดงน คอ 1) ผลการสงเคราะหวตถประสงคของงานวจย ประชากรและกลมตวอยาง เครองมอทใชในการรวบรวมขอมล และสถตทใชในการวเคราะหขอมล 2) ผลการสงเคราะหดานสภาพและปญหาการบรหารงานวชาการ 3) ผลการสงเคราะหดานบทบาท พฤตกรรมและความเปนผน าทางวชาการของผบรหาร 4) ผลการสงเคราะหดานการพฒนาตนเอง ความตองการพฒนา และการมสวนรวมของคร และ 5) ผลการสงเคราะหความพงพอใจของผปกครอง

นอกจากน พรรณทพา แกวมาตย รงรงส วบลชย และเพชรมณ วรยะสบพงศ (2549) ยงไดสงเคราะหงานวจยดานการประเมนผลการด าเนนงานดวยการวเคราะหเนอหา ซงมกลมตวอยางในการสงเคราะหผลงานวจย คอ การวจยและพฒนาคมอและโปรแกรมประมวลผลการด าเนนงานของส านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต สาขาจงหวด รวมทงการวจยและพฒนาการประเมนผลการปฏบตงานของบคลากร วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน สรรพสทธประสงค แบบมสวนรวม แลวพจารณาก าหนดนยามปฏบตการของรายงานแตละเรอง ลกษณะงานวจย รายละเอยดเกยวกบสวนน า วธด าเนนการวจย สรปผลการวจยและผลการประเมนผลคณภาพงานวจย มการวเคราะหขอมลเกยวกบคณลกษณะและคณภาพของรายงานวจย โดยใชวธการวเคราะหเชงเนอหา ผลการวจยบางสวนพบวา งานวจยทง 2 เรอง มค าถามวจยเชงลกและมงแกปญหาของหนวยงาน มวตถประสงคหลกเนนการพฒนาการด าเนนงานทสอดคลองกบภารกจของหนวยงาน มการใชวธวทยาการวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมในกลมตวอยางซงเปนผเกยวของกบผลการปฏบตงานของหนวยงานนน ๆ และมการใชสถตวเคราะหแบบบรรยายและการวเคราะหเนอหา นอกจากน ยงใชเครองมอในการรวบรวมขอมลทมความหลากหลาย ท าใหไดผลการวจยทชวยใหแกปญหาตางๆ ไดด ส าหรบขอเสนอแนะของการวจยคอ เนองจากวธวทยาการวจยทใชเปนการประยกตแบบระเบยบวธวจยเชงปรมาณกบเชงคณภาพเขาดวยกนในงานวจยทงสองเรอง และมการเกบรวบรวมขอมลทหลากหลาย ใชสถตวเคราะหแบบบรรยายและเชงเนอหา ดงนนหากมการวเคราะหขอมลดวยสถตข นสงจะชวยใหมการตรวจคณภาพของขอมล และรปแบบการพฒนาการด าเนนงานเกยวกบการปฏบตงานของหนวยงาน อกทงการสงเคราะหรายงานวจยควรมจ านวนมากและหลากหลายอนจะสรางประโยชนเชงนโยบายไดดมากขน

นอกจากน ปรวตร เขอนแกว (2548) ไดสงเคราะหงานวจยเกยวกบการเรยนการสอนและการประเมนผลในระดบการศกษาขนพนฐาน กลมตวอยางทใชในการวจย คอ วทยานพนธและการคนควาแบบอสระ คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ทตพมพระหวางป พ.ศ. 2544-2548 จ านวน 150 เรอง ใชวธการเลอกกลมตวอยางแบบเจาะจง เครองมอทใชในงานวจยเปนแบบสงเคราะหงานวจย ท าการวเคราะหขอมลโดยใชวธวเคราะหเนอหาและวธวเคราะหอภมาน ผล

17

การสงเคราะหงานวจยถกน าเสนอออกมาพอสรปไดคอ ผลการสงเคราะหดานคณลกษณะของงานวจย เชน ประเภท ระดบการศกษาของงานวจย ประชากรและกลมตวอยาง เปนตน ผลการสงเคราะหดานกระบวนทศนทใชในการวจย ผลการสงเคราะหดานวธการจดการเรยนร นอกจากน ผวจยยงไดใหขอเสนอแนะไวในสวนทายดวย

ขณะเดยวกน สยาม กาวละ (2548) ไดสงเคราะหงานวจยทเกยวของกบการประกนคณภาพการศกษา ของนกศกษาระดบบณฑตศกษา มหาวทยาลยเชยงใหม ประชากรทศกษาเปนวทยานพนธและการคนควาอสระทเกยวของกบการประกนคณภาพการศกษาของนกศกษาระดบบณฑตศกษา มหาวทยาลยเชยงใหม ปการศกษา 2542 - 2548 จ านวน 51 เรอง เครองมอทใชเปนแบบสงเคราะหงานวจย ซงเปนแบบส ารวจดวยการจดบนทก โดยใชวธก ารสงเคราะหเชงคณลกษณะ น าขอมลทไดมาวเคราะหดวยความถ รอยละ และวเคราะหเนอหาดวยการพรรณนา ซงผลการสงเคราะหงานวจยไดแบงตามเนอหาในการวจย เชน การตดตามการประกนคณภาพการศกษา ความพรอมในการประกนคณภาพการศกษา ปจจยทสนบสนนการประกนคณภาพการศกษา เปนตน นอกจากนยงมขอเสนอแนะในการวจยคอ ควรมการพฒนาครและผบรหารใหร ใหเขาใจ และมทกษะเกยวกบการด าเนนการประกนคณภาพการศกษา รวมถงการพฒนาอยางตอเนอง ซงเปนเรองส าคญทสด และจะตองแกไขเปนอนดบแรก อกทงผบรหารควรใชหลกการบรหารแบบมสวนรวมและครตองมการพฒนาตนเอง และผลงาน ตองตระหนกในหนาทและมการดแลตดตาม แลกเปลยนขอมลอยางตอเนอง

ธระพล เพงจนทร (2547) ไดท าการสงเคราะหงานวจย: การมสวนรวมของชมชนและโรงเรยนในการจดการการศกษาขนพนฐาน โดยท าการศกษางานวจยตงแตปพ.ศ. 2536 - 2544 จ านวน 11 เรอง โดยใชวธการสงเคราะหงานวจยเชงคณภาพ ซงผลการสงเคราะหงานวจยมดงน คอ 1) ผลการสงเคราะหในประเดนการมสวนรวมในการรเรมโครงการในการจดการการศกษาขนพนฐาน 2) ผลการสงเคราะหในประเดนการมสวนรวมในการวางแผนโครงการในการจดการการศกษาขนพนฐาน 3) ผลการสงเคราะหในประเดนการมสวนรวมในการด าเนนการโครงการในการจดการการศกษาขนพนฐาน และ 4) ผลการสงเคราะหในประเดนการมสวนรวมในการประเมนผลโครงการในการจดการการศกษาขนพนฐาน

รวมถง นยนา ตนตวสทธ (2546) ไดสงเคราะหงานวจยเกยวกบพฤตกรรมผน าในการบรหารงานวชาการในโรงเรยนประถมศกษา โดยก าหนดขอบเขตของเนอหาในการสงเคราะหไว 4 ดาน คอ 1) สภาพการจดการบรหารงานวชาการ 2) สภาพปญหาในการบรหารงานวชาการ 3) แนวทางในการพฒนาการบรหารงานวชาการ และ 4) พฤตกรรมผบรหารในการบรหารงาน วชาการ งานวจยทน ามาสงเคราะหเปนปรญญานพนธ วทยานพนธ หรอรายงานการคนควาอสระของนสตนกศกษาระดบมหาบณฑตและดษฎบณฑต จากมหาวทยาลยของรฐ ในชวงป พ.ศ. 2530 - 2544 จ านวน 50 เรอง ผวจยใชการวเคราะหเนอหา และไดน าเสนอผลการสงเคราะหแบงออกเปน 3 ตอนคอ 1) ขอมลคณลกษณะของงานวจย ประกอบดวย ชอผวจย ประเภทของงานวจย ระดบการศกษาของผวจย สถาบน และป พ.ศ. ทท าวจย ระดบของสถานศกษา ทท าวจย ประชากรและ

18

กลมตวอยาง การสมตวอยาง ตวแปรทศกษา สมมตฐานการวจย ประเภทของเครองมอทใชในการวจย วธการสรางเครองมอ การตรวจสอบคณภาพของเครองมอและคาสถตทใชในการวจย 2) ผลการสงเคราะหผลการวจย 4 ดาน ตามขอบเขตเนอหาทก าหนดไว และ 3) ผลการสงเคราะหขอเสนอแนะเพอการปฏบตและขอเสนอแนะเพอการวจย

จากรายงานการสงเคราะหงานวจยของ นวา อารกจ (2545) ซงไดท าการสงเคราะหงานวจยดานความสมพนธระหวางโรงเรยนกบชมชน ระหวางป พ.ศ. 2519-2542 จ านวน 33 เรอง โดยวธวเคราะหเนอหา แลวท าการสงเคราะหผลซงไดผลการสงเคราะหดงนคอ 1) ผลการสงเคราะหคณลกษณะหรอขอมลพนฐานของปรญญานพนธ เชน จ านวนและรอยละของปรญญานพนธจ าแนกตามเพศของผวจย ปพมพ ประเภท ระดบการศกษาทท าการวจย จ านวนตวแปรทศกษา ตวแปรอสระ ตวแปรตาม พนททท าการศกษา ประชากร/กลมตวอยาง วธการก าหนดขนาดของกลมตวอยาง วธการสมตวอยาง การตงสมมตฐาน เครองมอทใชในการเกบขอมล การตรวจสอบคณภาพของเครองมอ คาสถตพนฐานทใชในการวเคราะหขอมล และสถตทใชในการทดสอบสมมตฐาน 2) ผลการสงเคราะหเนอหาสาระของผลของงานวจยเกยวกบความสมพนธระหวางโรงเรยนกบชมชน 4 ดานตามทก าหนดไว โดยเสนอผลการสงเคราะหของแตละดานเปน 3 ดานยอย คอ บทบาทของโรงเรยน ความตองการของชมชน และปญหาการด าเนนงาน 3) ผลการสงเคราะหขอเสนอแนะของปรญญานพนธ ทงขอเสนอแนะเพอการปฏบตและขอเสนอแนะเพอการวจยตอไป

นอกจากน นมอนงค งามประภาสม (2543) ยงท าการสงเคราะหวทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาการสงเสรมสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม ป พ.ศ. 2536 - 2543 รวมจ านวน 131 เรอง โดยใชวธการวเคราะหเนอหา ซงผลการสงเคราะหมดงน 1) ผลการสงเคราะหงานวจยในดานการออกแบบงานวจย กลมประชาชนทศกษา วธการสมตวอยาง ขนาดของกลมตวอยาง ขอมลทใชในการศกษา เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล การตรวจสอบคณภาพเครองมอ วธการเกบรวบรวมขอมล ตวแปรทใชในการศกษา ประเภทของงานวจย จดมงหมายของการวจย แนวคดทฤษฎหลกในการศกษา และ 2) องคความรท ไดจากผลงานวจย

2. แนวคดเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณและงานวจยทเกยวของ

ตามทองคการอนามยโลกไดประชมสมชชาเมอป พ.ศ. 2541 และมการขยายแนวคดเกยวกบสขภาพใหม โดยไดเพมมตทางจตวญญาณเขาไปในความหมายของสขภาพ (Health) ดงนน ความหมายใหมของสขภาพจงเปน “สขภาวะทสมบรณทงรางกาย จตใจ สงคม และ จตวญญาณ” (Health is complete physical mental social and spiritual well-being) สงผลใหการก าหนดความหมาย “สขภาพ” ในพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 ไดขยายกรอบความหมายไปดวยเชนกน โดยใหความหมายของสขภาพวาหมายถง “ภาวะของมนษยทสมบรณทงทางกาย ทางจตใจ ทางปญญา และทางสงคม เชอมโยงกนเปนองครวมอยางสมดล” จะเหนวาการ

19

เลอกใชค านนอาจแตกตางกนไปบาง ทงนเปนผลจากการมววาทะในการใชค าวา จตวญญาณ โดยมการโตแยงอยางรนแรงจากมลนธพทธธรรม และองคกรชาวพทธหลายองคกร ในทสด พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) เมอครงเปนพระธรรมปฎก (วชย โชคววฒน. 2552: 328; อางองจาก พระธรรมปฎก. 2545) ไดเสนอวาใหเปลยนค าวา “ทางจตวญญาณ” เปน “ทางปญญา” หรอถาไมใชค าตรงอยางนน จะใชค าอนทหมายถงปญญากได กจะชดเจนลงไปและครบถวนสมบรณ สดทายจงไดขอยตใหใชค าวา “ปญญา” แทนค าวา “จตวญญาณ” และรฐสภากเหนพอง ค าจ ากดความใหมนจงไดรบการยอมรบจากทกภาคสวนในเวลาตอมา ส าหรบในงานวจยครงน ผวจยเลอกใชค าวา “สขภาวะทางจตวญญาณ” เนองจากเปนค าทมการใชมากอน และงานวจยทท าการศกษาในชวงระยะเวลา 10 ปทผานมาสวนใหญยงใชค านอยนนเอง 2.1 ความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณ

เนองจากสขภาวะทางจตวญญาณ (spiritual well-being) เปนมตหนงของคณภาพชวต (Ferrell; et al. 1998) จงมผพยายามทจะใหนยาม “สขภาวะทางจตวญญาณ” ทงตามแนวคดตะวนตกและตะวนออกไวเปนจ านวนมาก ดงนน ความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณจงมความหลากหลาย ความแตกตางของการนยามความหมายเหลานนขนอยกบปจจยหลายประการ ไดแก การอบรมเลยงด คานยม ปรชญาในการด าเนนชวต วฒนธรรม ความเชอและศาสนา (Potter; & Perry. 1999) ดงนน ในการทบทวนวรรณกรรมเกยวกบความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณน จงไดด าเนนการแยกออกเปน 2 แนวคด นนคอ ความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณตามแนวคดตะวนตก และความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณตามแนวคดตะวนออก ซงมราย ละเอยดดงน

2.1.1 ความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณตามแนวคดตะวนตก The National Interfaith Coalition on Aging (NICA) (1975: 1) ไดนยามความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณไววา หมายถง ความรสกกลมกลนเปนหนงเดยวในความสมพนธของตนกบพระเจาหรอสงทตนยดเหนยว รสกถงความเปนตวของตนเอง รสกเปนอนหนงอนเดยวกบสงคม และสงแวดลอม ซงหลอเลยงและใหความเปนตวตนทงหมดของบคคล สขภาวะทางจตวญญาณนน เปนสงทจะไดมากตอเมอบคคลพบความสมดลระหวางคณคาชวต เปาหมาย ความเชอ สมพนธภาพระหวางตนกบผอน ซงจะท าใหบคคลมความรก ความศรทธา ความหวง มการคนหาความหมายชวต และผดงรกษาสมพนธภาพกบผอน (Potter; & Perry. 1997: 443)

พอลทเซยน และเอลลสน (Paloutzian; & Eillison. 1982) กลาววา สขภาวะทางจตวญญาณเปนความรสกของบคคลวาตนสามารถด าเนนชวตไปตามปกตโดยมเปาหมายของชวตและประสบความส าเรจตามเปาประสงค สขภาวะทางจตวญญาณยงเปนสงหนง

20

ทแสดงถงความเขมแขงทางจตวญญาณในตวบคคลอกดวย เอลลสน (Ellison. 1983) ยงเหนวา ตามแนวคดของสขภาวะทางจตวญญาณของบคคลจะประกอบดวย 2 ทศทาง ไดแก ทศทางแนวสงอนเปนความรสกผาสกเมอเกยวของกบความเชอ ศาสนา สงเหนอธรรมชาต และ ทศทางแนวราบอนเปนความรสกถงเปาหมายชวต มความพงพอใจในชวตซงไมเกยวของกบศาสนา รวาตนจะท าอะไร จะท าไปเพราะอะไร รวาตนเปนใคร และควรจะอยท ใดจงจะเหมาะสมกบตนเองทสด

เบรกเกรน-โธมส (Berggren-Thomas. 1995) ใหความหมายวาสขภาวะทางจตวญญาณเปนความรสกพอด เปนความพอใจในความสมพนธระหวางตนกบบคคลอนๆ ตนกบธรรมชาต ตนกบพระเจา ซงความพอใจเหลานเชอมโยงกบความหวง การใหอภย และการใหคณคา

แลนดส (Landis. 1996) มทศนะถงสขภาวะทางจตวญญาณวาเปนลกษณะของความเขมแขงในตวบคคลทพรอมจะเผชญกบปญหาทเกดขน เปนความพงพอใจในชวตทไดมความเชอมโยงสมพนธกบพระเจาหรอสงเหนอธรรมชาต และมการรบรถงการมความหมายชวต

ฮงเกลแมนน และคนอนๆ (Hungelmann; et al. 1996: 263) อธบายวา สขภาวะทางจตวญญาณเปนความรสกอนผสานกลมกลนระหวางตนเองกบผอน กบธรรมชาต และกบสงเหนอธรรมชาต ทอยเหนอกาลเวลาและสถานท และเปนกระบวนการทางพลวตในการเจรญเตบโตอนน ามาซงการตระหนกถงความหมายและเปาหมายในชวต

นอกจากน ตามแนวคดของสขภาวะทสมบรณนนจะตองเกดจากดลยภาพขององคประกอบทง 5 มตของสขภาวะ ไดแก สขภาวะทางกาย อารมณ สงคม จตวญญาณ และสตปญญา ซงตามฐานคดนไดใหนยามของ “สขภาวะทางจตวญญาณ” วาหมายถง ความสามารถคนพบ เรยบเรยงความคด และปฏบตตามวตถประสงคของชวตและความเชอเกยวกบชวต อนประกอบดวย ศลธรรม (moral) คานยม (value) และจรยธรรม (ethics) (ภรมย กมลรตนกล; และ วโรจน เจยมจรลรงษ. 2549: 293; อางองจาก Anspaugh; Dignan; & Anspaugh. 2000.)

จากการนยามความหมายตามแนวคดตะวนตกดงทกลาวมาน พอสรปไดวา สขภาวะทางจตวญญาณ หมายถง ความรสกวาตนผสานกลมกลนกบผอน กบธรรมชาต กบพระเจาหรอสงเหนอธรรมชาตอยางสมดล น ามาซงความตระหนกในความหมายและเปาหมายชวต รวมถงมความสามารถในการคนพบและปฏบตเพอใหบรรลตามเปาหมายชวต สงผลใหบคคลมความหวง ก าลงใจ และความพอใจในชวต

2.1.2 ความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณตามแนวคดตะวนออก

พระราชวรมน (ฉววรรณ ไพลวลย. 2540; อางองจาก พระราชวรมน. 2540: สมภาษณ) อธบายความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณวา คอ สภาวะจตใจทเปนความสขแยกจากดนแดนของวตถ อยเหนอดนแดนของวตถ ไมเกยวของกบสภาพรางกาย เปนเรองของจตใจลวน ๆ ทมประสบการณทางศาสนาเขามาเกยวของ บคคลนนจะเปนผทมความสข สงบ

21

ชวตมเปาหมาย มอดมคต มความหวง มแรงจงใจในการด าเนนชวต หรอกลาวไดวาบคคลนนมจตใจทมสรณะเปนทพงทระลก สขภาวะทสมบรณทางจตวญญาณ (spiritual well-being) ยงหมายถง สขภาวะทเกดขนเมอท าความดหรอจตสมผสกบสงทมคณคาอนสงสงหรอสงสงสด เชน การเสยสละ การมความเมตตา กรณา การเขาถงพระรตนตรย หรอการเขาถงพระผเปนเจา เปนตน ความสขทางจตวญญาณเปนความสขทไมระคนอยกบความเหนแกตว แตเปนสขภาวะทเกดขนเมอมนษยหลดพนจากความมตวตน (self transcending) จงมอสรภาพ มความผอนคลายอยางยง เบาสบาย มความปตแผซานทวไป มความสขอนประณตและล าลก หรอความสขอนเปนทพย สบายอยางยง สขภาพดอยางยง มผลดตอสขภาพทางกาย ทางจต และทางสงคม (ประเวศ วะส. 2543: 5) แมชศนสนย เสถยรสต (2544) อธบายความหมายของสขภาวะทาง จตวญญาณวา เปนสภาวะจตใจทมความสข มความสงบเยน และมความแขงแรงทางจตวญญาณ ตลอดจนมภมคมกนทางจตทมกระแสความรบรท ไวตอสงทเขามากระทบ รตนและเบกบานกบการท าหนาทและการใชชวต ไมประมาทหรอขาดสต เปนพลงงานแหงความเขาใจการใชชวต เปนสงทสามารถท าอะไรทมประโยชนตอตนเองและผอนไดอกมากมาย และเปนสวนหนงทกอใหเกดสขภาพทางกายและใจทดอยางถองแท ตอมา พงคเทพ สธรวฒ (2550: ออนไลน) อธบายวา สขภาวะทาง จตวญญาณมความหมายไดหลากหลายดงน

1. สขภาวะทางจตวญญาณเปนความจรงแทแนนอน คอ การไมมตวตน ทกอยางเปนพลวต เชอมโยงซงกนและกน เชอมโยงถงกนเปนสวนของกนและกน มองไปถงเรองของการเขาถงสงดงาม ความถกตอง การไมมอวชชา การทมวชาคอรเทาทนของความเปนมนษย สรรพสงในโลก ความเปนไป ความเปนเชนนนเองของสรรพสง การไดสมผสกบพระเจา โดยพระเจาในทนคอความถกตอง คอสงทประเสรฐสด 2. สขภาวะทางจตวญญาณเปนสภาวะทอยในกระบวนการพฒนาจตใหสงขน เพอกลบคนสธรรมชาต คนทพฒนาจตวญญาณสงขน จตใจจะละเอยดบางยงขน มความสามารถในการรบสมผสสงตาง ๆ รอบตวไวขน ละเอยดประณตขน 3. สขภาวะทางจตวญญาณเปนสภาวะทอยในกระบวนการเรยนร กลาวคอ สขภาวะทางจตวญญาณเปนสภาวะทมความพรอมทจะเปดตวใหเกดการเรยนรตลอดเวลา พรอมทจะเรยนรและเปลยนแปลงตนเอง เปนการเรยนรทจะเขาสในสภาวะปกต เปนการเขาสมณฑลแหงพลงจตวญญาณ 4. สขภาวะทางจตวญญาณเปนสภาวะทมสมมาทฐ โดยจตรวา สงนไมควรท า สงนสงคมรบ สงนสงคมไมรบ สงนด สงนช ว บางทานใหความเหนวา ด ชว ถก ผด เปนเรองของจต สวนจตวญญาณไมมค าวา ด ชว มแต เมตตา ไมมตนเอง เมอไมมตนเองแลว ทกสงเปนสากล เปนหนง และมความเปนองครวมทกอยาง โดยสรปคอเมอมทฐชอบ

22

ความเหนชอบจะน าไปสประโยชนและเกอกลอยางไมเลอกปฏบต และม “หร” มความละอาย ม “โอตตปปะ” เกรงกลวในสงทท าผด 5. สขภาวะทางจตวญญาณเปนสภาวะทจตสงบ เปนการสงบเพอตนเอง และสงบเพอคนอน เปนจตทใสสะอาด จตมนคงไมหว นไหว มความสม าเสมอ ความเบา ความโปรง ความสมถะ ความเรยบงาย 6. สขภาวะทางจตวญญาณเปนสภาวะทมจตวญญาณของวชาชพ เปนการเขาถงความงามของงานศลปทกสาขาไมวาจะเปนงานเขยนวรรณกรรม จตรกรรม ประตมากรรม หรอแมกระทงดนตร นอกจากน สขภาวะทางจตวญญาณยงเปนเรองของการมจรยธรรม จรรยาบรรณในวชาชพ 7. สขภาวะทางจตวญญาณเปนสภาวะทอยในกระบวนการจดการชวต เปนภาวะทเรามความแขงแรงตอการใชชวตมากขน โดยพงพาตนเองได ความสขของชวตทมนควรแกอตภาพ ปราศจากความหวาดกลว การด ารงชวตของเราใหรอดอยบนพนฐานของการเคารพ การใชชวตทไมเบยดเบยนผอน การเคารพในทกชวตอยางเทาเทยม การจดการกบชวตทมอยขางหนา เพอทจะใชชวตรวมกนเปลยนแปลงพฤตกรรมไปในทางทดขน เจรญขน 8. สขภาวะทางจตวญญาณเปนสภาวะทอยในกระบวนการทางปญญา เปนภาวะทเรามปญญาดบทกขของเราได เขาถงธรรมะ รแจงในเรองนนๆ โดยไมจ าเปนตองรแจงในทกเรอง มปญญาทรถกตอง รเทาทน และน ามาจดการทางใจและทางกายได 9. ปรากฏการณการแสดงออกของสขภาวะทางจตวญญาณนน จะมแสดงออกมาดงน คอ ไมเบยดเบยนกน ไมเลอกปฏบต มความเออเฟอเผอแผ ความชวยเหลอเกอกล มความประพฤตปฏบตทด ความไมเหนแกตว โดยสรปคอ ปฏบตตนเพอดบทกข และเพอชวยเหลอสงคม

โดยสรปแลว สขภาวะทางจตวญญาณตามแนวคดตะวนออกนน เปนสภาวะจตใจทสข สงบ สะอาด มอสรภาพ ผอนคลาย รตนและเบกบาน เปนความสขทเกดจากการเขาถงความถกตอง ดงาม ลดละการถอตวตนของตนเอง นบวาเปนความสขอนประณต และเปนสวนหนงทกอใหเกดสขภาพทางกายและใจทดอยางถองแท อยางไรกตาม จากการทองคการอนามยโลกไดมการก าหนดนยามของสขภาพใหม โดยเพมมตดานจตวญญาณเขาไป โดยประเทศไทยไดมการแปล spiritual well-being วา “สขภาวะทางจตวญญาณ” จนกอใหเกดการววาทะกนเปนเวลานบป จนในทสดกไดขอยตใหใชค าวา “ปญญา” แทนค าวา “จตวญญาณ” ค าวา “สขภาวะทางปญญา” จงไดรบการยอมรบและถกน าไปใชเรอยมา ตามพระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550 (2550: 1) ไดนยามความหมายของ “ปญญา” วาหมายถง ความรท วรเทาทน และความเขาใจอยางแยกไดในเหตผลแหงความดความชว ความมประโยชนและความมโทษ ซงน าไปสความมจตใจอนดงาม และเออเฟอเผอแผ

23

วรยะ สวางโชต (2550: ออนไลน) ใหความหมายของสขภาวะทางปญญาวาเปนความสขอนประเสรฐทเกดจากมจตใจสง เขาถงความจรงทงหมด ลดละความเหนแกตว มงเขาถงสงสงสด ซงหมายถงพระนพพาน หรอพระผเปนเจาหรอความดสงสด สดแลวแตความเชอทแตกตางกนของแตละคน ดานพระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) (2551) ไดใหความหมายของสขภาวะทางปญญาวาเปนสขภาวะทเกดขนเมอกระท าความด หรอสมผสกบสงทมคณคาอนสงสงหรอสงสงสด เชน การเสยสละ การมเมตตากรณา การเขาถงพระรตนตรย หรอการเขาถงพระผเปนเจาหรอเปาหมายสงสดตามความเชอของศาสนา เปนตน สขภาวะทางปญญา ยงหมายถง ความสขทเกดจากการด าเนนชวตดวยปญญา ปญญาในทนนอกจากหมายถงความรแลว ยงครอบคลมถงความคดความเชอ และความเหนทกอประโยชนเกอกล ซงสามารถจ าแนกออกเปน 3 ดานคอ คดด คดเปนและเหนตรง (โครงการสรางเสรมสขภาวะทางปญญา (สขแทดวยปญญา). 2551: ออนไลน) สวนประเวศ วะส (2551: ออนไลน) เหนวา สขภาวะทางปญญาเกดจากการเรยนทท าใหรรอบ รเทาทนสรรพสง เรยนรใหท าเปน เรยนรเพอการอยรวมกน และการเรยนรเพอบรรลอสรภาพ การเรยนรดงกลาวท าใหเกดสขภาวะทางกาย จต สงคม และปญญา รวมกนเปนสขภาวะทสมบรณ กลาวคอ ปญญานนถอวาเปนศนยกลาง ถาปราศจากปญญา สขภาวะทางกาย จต และทางสงคมกเปนไปไมได นอกจากน พงคเทพ สธรวฒ (2552: ออนไลน) ยงอธบายวา สขภาวะทางปญญาเปนภาวะทมนษยเรามธาตรทถกตองพรอมเสมอทจะเอามาใชในการด ารงชวต ท าใหเรารเทาทน เขาถงสงทด สงทเปนความจรง ความงาม ความถกตอง สขภาวะทางปญญายงเปนภาวะทเรามองโลกในเชงบวก รจกเปลยนทกขใหเปนสขได สามารถมองเหนความจรงในชวตโดยปราศจากความยดมน จนน าไปสการเอออาทร สมานฉนท ชวยเหลอเกอกล มเมตตากรณา น าไปสการอยรวมกนอยางมความสข อาจสรปไดวา สขภาวะทางปญญาเปนสขภาวะทเกดขนจากการด าเนนชวตดวยปญญา รท วรเทาทน เขาถงสงทเปนความจรง ความดงาม ความถกตอง ลดละความเหนแกตว ซงน าไปสความมจตใจอนดงามและเขาถงสงสงสด จะเหนไดวา การนยามความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณตามแนวคดตะวนตกและตะวนออกนนมแนวทางทแตกตางกน นนคอ สขภาวะทางจตวญญาณตามแนวคดตะวนตกมงไปทสภาวะทเปนสขอนมาจากความรสกทตนเองไดผสานกลมกลนกบผอน กบธรรมชาต กบพระเจาหรอสงเหนอธรรมชาตอยางสมดล น ามาซงความตระหนกถงคณคาของชวต และการอยอยางมเปาหมายชวต ตลอดจนสามารถปฏบตตนจนบรรลถงเปาหมายชวต สวนสขภาวะทางจตวญญาณตามแนวคดตะวนออกนนมงไปทสภาวะทจตใจเปนสข สงบ สะอาด ผอนคลาย มอสรภาพ รตนและเบกบาน อนมาจากการด าเนนชวตดวยปญญา มความรท วรเทาทน เขาถงสงท

24

เปนจรง ความถกตองดงาม ละความเหนแกตวและการยดมนถอมนในตวตน กลาวคอ แนวคดอยางตะวนออกเนนทการพฒนาภายในตนเองใหปราศจากกเลสนนเอง 2.2 องคประกอบของสขภาวะทางจตวญญาณ

โกมาตร จงเสถยรทรพย (2549: 27-28) ไดแสดงทศนะเกยวกบองคประกอบของสขภาวะทางจตวญญาณไวอยางนาสนใจวา เนองจากจตวญญาณเปนสงสงสด และไรขอบเขต (Ultimate) การระบองคประกอบใด ๆ กลวนไมครบถวนสมบรณทงสน เมอเปนเชนน แนวคดเรององคประกอบยอยไมอาจท าใหสมบรณได แตจะเปนการเสนอสวนประกอบทสะทอนคณลกษณะบางประการทเปนประโยชนในการเขาใจสภาวะทางจตวญญาณในฐานะจดรวมเชงจตนาการได พอลทเซยนและเอลลสน (Paloutzian; & Ellison. 1982) ไดแบงองคประกอบของสขภาวะทางจตวญญาณไว 2 ดาน คอ

1. สขภาวะของการด ารงอย (the existential well-being) อนกลาวถง ความรสกมเปาหมายและความหมายของชวต ความพงพอใจในชวต

1.1 การรบรเปาหมายของชวต คอการทบคคลตระหนกถงความหมายของชวตและมเปาหมายหรอจดมงหมายในชวต รวาตนเองตองการท าสงใด เพออะไร อะไรคอสงทเหมาะสมกบตนเองในปจจบน การมเปาหมายของชวตเปนความสามารถในการคดและแสวงหาคณคาในชวตของแตละบคคล ท าใหบคคลรสกวามความหวง ซงความหวงจะสามารถชวยใหบคคลคนหาความหมายและเปาหมายในชวตได บคคลจะไมรสกแควงควางเลอนลอย สามารถยอมรบในความไมแนนอนของชวตวาเปนเรองธรรมชาต เปนสจธรรมของชวต มก าลงใจในการด ารงชวตอยและมองวาความหมายของชวตเปนสงจ าเปนทชวยใหเกดความสงบสขในบนปลายของชวต (Ross. 1995; Burkhardt. 1989; Ellison. 1983; citing McClyment; et al. 1982)

1.2 ความพงพอใจในชวตของตนเอง คอการทบคคลรสกมความสขกบสงทตนมอย พงพอใจกบประสบการณทมคาในอดตของตน ซงชวยใหบคคลเหนคณคาในตนเองและคณคาของชวต พงพอใจในสมพนธภาพทดตอบคคลรอบกาย มองวนเวลาเปนสงทมคณคาสวยงามและมความหมาย มองโลกในแงดและพงพอใจชวตในปจจบนของตน (Ellison. 1983)

2. สขภาวะจากการมความสมพนธยดมนศรทธาในศาสนา (the religious well-being) อนกลาวถงความสมพนธกบพระเจาหรอสงศกดสทธท ตนเองนบถอหรอยดเหนยว ส าหรบสงคมไทยนน ศาสนาพทธนบวาเปนศาสนาทเขามามอทธพลอยางมาก พระธรรมปฎก (2539) ไดอธบายวา ศาสนาเปนสวนประกอบและเปนบอเกดอนส าคญของวฒนธรรมและจรยธรรม ซงอบรมหลอหลอมชวตของ

25

บคคลทเจรญเตบโตขนมาในสงคม การกระท าของบคคลทแสดงออกหรอลกษณะสงคมทเปนอยลวนเปนผลสบเนองทศาสนามสวนชวยชกน าใหเปนไปดวยทงสน และศาสนายงเปนเครองก าหนดความเขาใจของบคคลตอคณคา จดมงหมายของชวตและการเขาใจตนเองอยางแทจรง ศาสนาพทธชวยใหคนเราเกดสขภาวะทางจตวญญาณไดใน 2 ลกษณะ คอ

2.1 การมความเชอและศรทธาในศาสนาและน ามาปฏบต ความเชอและศรทธาเปนองคธรรมส าคญทท าใหคนมหลกทจะปฏบตตาม หรอเปนสงน าทางในการด าเนนชวต ชวยเหนยวรงไมใหยอมตามสงชกจงในทางทผด ไมใหท าความชว การมศรทธาเปนเหมอนมรองไหลประจ าของกระแสความคด เมอไดรบรอารมณอยางใดอยางหนง ซงไมเกนก าลงของศรทธาทมอย กระแสความคดกจะวงแลนไปตามรองหรอแนวทางทศรทธาเตรยมไว ท าใหไมคดไปในทางอน หรอทางทผดศลธรรม (พระธรรมปฎก. 2538)

2.2 การมศาสนาเปนทยดเหนยวทางจตใจหรอเปนทพงทางใจ จะท าใหเกดความสงบคลายความทกข มความเขาใจในธรรมชาต ความเปนจรงของชวตทมการเกด แก เจบ ตาย ไมมผใดหลกพน การเขาใจชวตหรอโลกตามความเปนจรง ท าใหบคคลมชวตอยอยางมสตปญญา จตไมวนวาย ร าลกถงความตายดวยความไมประมาท ใหมการใชชวตอยางมคณคา ประกอบแตสงดงาม (พระธรรมปฎก. 2539)

อยางไรกตาม แมวาสขภาวะทางจตวญญาณจะสามารถแยกออกไดเปน 2 องคประกอบ แตทง 2 องคประกอบนตางกมความสมพนธซงกนและกน (Paloutzian; & Ellision. 1982) ฮงเกลแมนน และคนอนๆ (Hunglemann; et al. 1996) ไดแบงองคประกอบของสขภาวะทางจตวญญาณไว 3 มต คอ

1. มตของความศรทธาและความเชอ เปนความเชอดานจตวญญาณ เปาหมายในชวต สมพนธภาพระหวางความเชอดานจตวญญาณ และแนวทางการด าเนนชวต

2. มตของชวตและความรบผดชอบของตนเอง เปนความเชอในอ านาจสงสด การใหอภยผอน ยอมรบการเปลยนแปลงหรอตดสนใจในชวต

3. มตของความพงพอใจในชวต เ ปนการตง เ ปาหมาย ยอมรบในสถานการณของชวต รกใครกน และรสกมคณคาในตนเอง

ในอกดานหนง กลยา พลอยใหม (2545) ไดแบงองคประกอบของสขภาวะทาง

จตวญญาณตามแนวคดตะวนออกของประเวศ วะส และแมชศนสนย เสถยรสต ออกเปน 3 ดาน คอ

26

1. ความสขความสงบทเกดจากความด ความไมเหนแกตว และมพรหมวหาร 4 2. ความรสกเบกบานกบการท าหนาทและการใชชวต 3. การมสต สมาธ และปญญา

ในสวนของสขภาวะทางปญญานนอาจจ าแนกเปน 3 ดาน (โครงการสรางเสรม สขภาวะทางปญญา (สขแทดวยปญญา). 2551: ออนไลน) ไดแก

1. คดด หมายถง การมความคดความเชอและความเหนทถกตองดงามหรอมเหตผล เชน เหนวาการท าความดเปนสงทมประโยชนทงแกตนเองและผอน เชอมนวาความส าเรจจะเกดขนไดตองอาศยความเพยรของตนเองเปนส าคญ

2. คดเปน หมายถง รจกคดหรอพจารณา ท าใหเหนความจรง สามารถแกปญหาหรอท ากจกรรมตาง ๆ ใหส าเรจได ไดแก คดเปนเหตเปนผล พจารณาโดยใชเหตผล มองเหนแงมมตาง ๆ อยางรอบดาน รจกแยกแยะวาอะไรเปนคณคาแทหรอคณคาเทยม และมองแงด เหนดานบวก

3. เหนตรง หมายถง มความเหนทตรงตามความเปนจรง ท าใหวางใจไดอยางถกตอง ไมกอหรอซ าเตมใหเกดทกข ไดแก ยอมรบความเปนจรงวาทกสงมขนมลง มองเหนวามความสขอยางอนทลกซงกวาความสขทางวตถ มองเหนสงทงหลายวาแปรเปลยนไปตามเหตปจจย ไมมความเทยงแทย งยน มองเหนวาไมมอะไรเลยทสามารถยดมนถอมนใหเปนไปตามใจเราไดเลยแมอยางเดยว และมองเหนวาความทกขนนมรากเหงามาจากความยดตดถอมนในสงตาง ๆ วาเปน “ตวกของก”

นอกจากน นงเยาว มงคลอทธเวช และคนอนๆ (2552: 58) ยงไดสรปวาองค

ประกอบของสขภาวะทางปญญาประกอบดวย 5 องคประกอบ ไดแก 1. มเปาหมาย/ความหมายของชวต 2. มคณคามความภาคภมใจ พงพอใจในชวต 3. มศรทธา มสงยดเหนยวจตใจ 4. มความเขาใจโลกและชวตตามความเปนจรง เหนความธรรมชาต

ธรรมดาของทกสง มองเปนองครวมเหนความเชอมโยงของทกสง 5. มความสามารถในการเผชญและแกปญหาอปสรรคตาง ๆ ในภาวะ

วกฤตไดอยางเหมาะสม

27

2.3 ปจจยทมผลตอสขภาวะทางจตวญญาณ

การมองปจจยก าหนดนนอาจมความแตกตางหลากหลายตามกระบวนทศนทใชมอง ความพยายามในการหาปจจยก าหนดตามแนวคดแบบนยตนยม (determinism) นนมเปาหมายอยทการควบคมหรอกะเกณฑปจจยก าหนดทจะท าใหเกดผลไดตามเจตนาของผควบคม ซงในความเปนจรง หากเราถอวาการเตบโตทางจตวญญาณหรอการบรรลภาวะสงสดในการด าเนนชวตนนเปนผลของการเรยนรทสะสมในชวตมนษย หลกฐานเทาทมแทบจะไมปรากฏเลยวาการบ าเพญภาวนาหรอการปฏบตศาสนกจจะสามารถคาดการณ หรอกะเกณฑใหเกดผลในการยกระดบสภาวะทาง จตวญญาณไดในระยะเวลาทก าหนด หากกลาวในมมมองเชงศาสนธรรมแลว ปจจยส าคญทสดในการพฒนาจตวญญาณในแทบทกศาสนาคอ การปฏบต ซงมกครอบคลมทงมตทางศลธรรมจรรยา ทท าใหอยรวมกนเปนสงคมไดอยางสงบสนต (ศล) มตทางภาวนา (ทงในแงทเปนการภาวนาตอพระผเปนเจา หรอการเจรญภาวนาแบบสมาธสกขา) และมตทางปญญา คอ การเขาใจสจจธรรมแหงชวตอยางลกซง อยางไรกตาม ความส าเรจของการปฏบตกยงมความเปนไปไดทข นกบเงอนไขอนนอกเหนอจากปจจยสวนบคคล ซงอาจแยกออกเปน 2 สวน คอ 1) การมโครงสรางพนฐานทสนบสนนการเรยนรจตวญญาณ (spiritual infrastructure) ประกอบดวย แหลงความรและภมปญญาทมการปรบตวอยตลอดเวลา โครงสรางพนฐานในสวนทเปนสถาบน และโครงสรางพนฐานทเปนการจดการเรองกาลเทศะ และ 2) สภาวะแวดลอมทเกอกล (conductive environment) ประกอบ ดวย ความพอเพยงของเครองอปโภคบรโภคเพอการยงชพ การอยรวมกนของผคนหลากหลายวยวฒ ความสมดลของกฎเกณฑระหวางเพศหญงชาย ความเปนหนงเดยวของชมชน โดยปราศจากอ านาจครอบง าและความรนแรง จงหวะตาง ๆ ของชวตทไมเรงรด เรงรบจนเกนไป และการมมรดกทางวฒนธรรมรวมกน อยางไรกตาม ในทางปฏบตแลว เปนการยากทจะบอกเปนกฎเกณฑตายตววาปจจยใดบางทจะท าใหเกดการเรยนรหรอการเตบโตทางจตวญญาณ ปจจยเหลานบอกเพยงแนวโนมหรอความเปนไปไดทโอกาสในการเรยนรจะเกดขนมากกวาทจะเปนปจจยก าหนดทคาดการณหรอหวงผลไดอยางเครองยนตกลไก (โกมาตร จงเสถยรทรพย. 2549: 24-27) พงคเทพ สธรวฒ (2550: ออนไลน) ไดเสนอวา ปจจยทมผลตอสขภาวะทาง จตวญญาณ ม 5 ปจจย ไดแก 1) กฎอทปปจจยตา คอเชอวาเปนตามกฎอทปปจยตา มเหตมปจจย ทท าใหเกดและมผลตอสขภาวะทางจตวญญาณ ซงบางทานเชอในเรองกรรมเกาทงกรรมด กรรมชว หรอเปนพลงงานในอดตทถายทอดมาถงปจจบน 2) ปญญา ระบบการเรยนร ระบบการศกษา คอเชอวาเปนเรองของปญญาเปนปจจยส าคญทจะท าใหเกดสขภาวะทางจตวญญาณ ซงสวนหนงเกดจากระบบการเรยนรท ได ไดท าใหคนเขาถงความจรงและเรองชวต สวนหนงเกดจากระบบการศกษาทงทางดาน ศลสกขา จตสกขา ปญญาสกขา 3) สงแวดลอมทางธรรมชาตทด คอ เชอวาสภาพทางธรรมชาตมสวนทจะท าใหเกดสขภาวะทางจตวญญาณ 4) ระบบสงคม ระบบวฒนธรรม ระบบศาสนา คอ เชอวา สภาวะแวดลอมทางสงคม ความสมพนธเชงอ านาจในทกรปแบบ โครงสรางของสถาบนในสงคม เชน ครอบครวทด รวมถงวถชวต วฒนธรรม และระบบศาสนาทเออตอการบรรล

28

ธรรม เปนปจจยส าคญทจะท าใหเกดสขภาวะทางจตวญญาณ และ 5) ปจเจกบคคล คอ เชอวา ปจจยเฉพาะในแตละคนเปนปจจยส าคญทจะท าใหเกดสขภาวะทางจตวญญาณ ซงไดแก เพศ อาย ความสมบรณของรางกาย ระดบสตปญญา ความเพยร ภมหลงของชวตและประสบการณตรง เชน ประสบการณทพบกบความทกข และความเชอในภาวะทเหนอตวเอง

2.4 การประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ

เครองมอประเมนทางจตวญญาณนนถกพฒนาขนมาในหลายรปแบบอนเปนผลจากการใชกรอบแนวคดในการประเมนทแตกตางกนตามทนกวชาการสาขาตางๆ เลอกใช จากการทบทวนวรรณกรรมพบวา การประเมนทางจตวญญาณอาจแบงไดเปน 2 ประเภท คอ การประเมนสขภาวะทางจตวญญาณในเชงคณภาพ และการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณในเชงปรมาณ

1. การประเมนสขภาวะทางจตวญญาณเชงคณภาพ เครองมอประเภทนสวนใหญจะน าไปใชในทางคลนก โดยเครองมอประเมนทนยมใช ม 5 วธ ดงน

1.1 Interviewed guideline การสมภาษณบางครงอาจใชรวมกบการสงเกต เพอใหไดขอมลทถกตองยงขน มนกวชาการหลายทานไดสรางแนวค าถามทมลกษณะเปนค าถามปลายเปดเพอใชเปนแนวทางในการสมภาษณเกยวกบภาวะจตวญญาณของผปวย ซงไดรวบรวมมาพอสงเขปดงน

1.1.1. สโตล (Stoll. 1979) ไดพฒนาแนวค าถามเพอใชในการประเมนภาวะจตวญญาณของผปวย อนประกอบดวยขอค าถามใน 4 ดาน ไดแก ดานการรบรของบคคลเกยวกบพระเจา จ านวน 4 ขอ ดานแหลงความหวง จ านวน 5 ขอ ดานการปฏบตศาสนกจและพธกรรม จ านวน 4 ขอ และดานความเชอทาง จตวญญาณกบภาวะสขภาพจ านวน 4 ขอ รวมขอค าถามทงหมด 17 ขอ

1.1.2. เบรกฮารท (Burkhardt. 1989) ไดพฒนาแนวค าถามเพอใชในการประเมนภาวะจตวญญาณ อนประกอบดวยขอค าถามใน 3 ดาน ไดแก ดานความหมายและเปาหมายชวต จ านวน 9 ขอ ดานความเขมแขงภายใน จ านวน 12 ขอ และดานการมปฏสมพนธ ซงแบงเปนดานยอย 4 ดาน คอ ดานการม ปฎสมพนธกบตนเอง จ านวน 6 ขอ ดานการมปฏสมพนธกบบคคลอน จ านวน 9 ขอ ดานการมปฏสมพนธกบสงศกดสทธและสงเหนอธรรมชาต จ านวน 12 ขอ และดานการมปฏสมพนธกบสงแวดลอม จ านวน 7 ขอ รวมทงสน 34 ขอ ดงนน จงรวมขอค าถามใน 3 ดานไดท งหมด 55 ขอ

1.1.3. คารสน (Carson. 1998) ไดพฒนาแนวค าถามเพอใชในการประเมนภาวะจตวญญาณ อนประกอบดวยขอค าถามใน 3 ดาน ไดแก ดานแนวคดเกยวกบพระเจา จ านวน 4 ขอ ดานแหลงความเขมแขงและแหลงความหวง

29

จ านวน 4 ขอ และดานการปฏบตศาสนกจ จ านวน 4 ขอ รวมขอค าถามทงหมด 12 ขอ

1.1.4. โฮดจ (Hodge. 2001; Hodge. 2005) ไดพฒนาแนวค าถามเพอใชในการประเมนภาวะจตวญญาณ อนประกอบดวยขอค าถาม 2 ชดค าถาม โดยชดท 1 เปนแนวค าถามเรมตนสการเลาเรองประเดนจตวญญาณ สวนชดท 2 เปนแนวค าถามการตความทางมานษยวทยา เมอผถกประเมนอธบายภาวะทาง จตวญญาณจากเรองราวทบรรยายออกมา ค าถามทง 2 ชดครอบคลมทง 6 องคประกอบของวญญาณและจตใจตามแนวคดของ น (Nee. 1968) ซงเปนนกมานษยวทยาชาวจนซงมแนวคดวาองคประกอบดานวญญาณ(soul) ประกอบดวย อารมณ (affect) ความปรารถนา (will) และการรคด (cognition) สวนองคประกอบดานจตใจ (spirit) นน ประกอบดวย การมสวนรวมตออ านาจเหนอธรรมชาต (communion) ความรสกผดชอบชวด (conscience) และการหยงรในตนเอง (intuition)

1.2 Spiritual life maps เปนเครองมอทประเมนจตวญญาณตลอดชวงชวตคน โดยใหผถกประเมนวาดรปบนกระดาษดวยการวาดรปเสนทางชวตของตนเองตงแตเกดจนถงชวตหลงความตาย รวมถงวาดรปเหตการณตางๆ ทพบระหวางทางชวตลงบนเสนทางชวตนดวย ซงอาจระบายสใหสวยงามหรอใชสญลกษณตางๆ ได สงทผถกประเมนวาดนนจะสะทอนใหเหนมมมองชวตของผถกประเมนวาเขามาจากไหน ขณะนอยทไหน และก าลงจะไปไหน เครองมอประเมนนมประโยชนส าหรบใชประเมนในกลมผทมความยากล าบากในการสอสาร (รอฮาน เจะอาแซ และคนอนๆ. 2553 : 55)

1.3 Spiritual genograms เปนเครองมอประเมนทจะชวยใหทราบและเขาใจแบบแผนการด าเนนชวตและปฏสมพนธของคนในครอบครวทสงผลตอการพฒนาหรอขดขวางการพฒนาดานจตวญญาณ โดยการใหผถกประเมนวาดรปแผนผงครอบครวใน 3 รน ดวยการใชสญลกษณหรอรปทรง และสตาง ๆ เพอแสดงความหมาย เชน สเหลยมหมายถงเพศชาย วงกลมหมายถงเพศหญง ใชสแสดงการนบถอศาสนา เปนตน และโยงเสนเพอแสดงความสมพนธของสมาชกในครอบครว โดยเสนปะ แสดงถงความสมพนธทไมแนบแนน สวนเสนทบและหนาแสดงถงความสมพนธทแนนแฟน เปนตน เครองมอประเมนนมนถกน าไปประยกตใชในการบ าบดบคคลทมความขดแยงทางจตวญญาณหรอการใหค าปรกษาครอบครว (รอฮาน เจะอาแซ และคนอนๆ. 2553 : 56-57)

1.4 Spiritual Ecomaps เปนเครองมอประเมนแหลงเกอหนนทาง จตวญญาณ ณ ปจจบน ซงเปนการประเมนทเนนแหลงเกอหนนทางจตวญญาณทมาจากครอบครวเพยง 1 รนเทานน เพอประเมนความสมพนธระหวางระบบครอบครวและระบบจตวญญาณ โดยใหผถกประเมนวาดวงกลมบรเวณกงกลางกระดาษและวาดสญลกษณทแสดงถงสมาชกในครอบครวหลกลงภายในวงกลมนน แลวลากเสนแสดงความสมพนธของ

30

คนในครอบครว สวนบคคลอนทเกยวของกนแตไมไดเปนสมาชกในครอบครวหลก ใหวาดลงภายนอกวงกลม สวนรอบๆ วงกลมครอบครว ใหวาดวงกลมซงแสดงถงระบบของ จตวญญาณทมความเกยวของกบครอบครวแลวลากเสนแสดงความสมพนธ การใชสญลกษณ และเสนแสดงความสมพนธ ใหใชวธการเดยวกบการวาดแผนผงครอบครว (รอฮาน เจะอาแซและคนอนๆ. 2553 : 58)

1.5 Spiritual ecograms เปนเครองมอประเมนทพฒนามาจาก spiritual ecomaps และ spiritual genograms โดยการผสมผสานทง 2 วธเขาดวยกน นนคอ ผถกประเมนจะตองวาดทง spiritual ecomaps และ spiritual genograms ลงในรปเดยวกน พรอมทงลากเสนแสดงความสมพนธเชอมโยงระหวาง spiritual ecomaps และ spiritual genograms ดงนน spiritual ecograms จงแสดงใหเหนถงแหลงเกอหนนทางจตวญญาณทงในอดตจนถงปจจบน และยงแสดงถงอทธพลของปจจยตาง ๆ ทมตอจตวญญาณอกดวย (รอฮาน เจะอาแซ และคนอนๆ. 2553 : 59-60)

2. การประเมนสขภาวะทางจตวญญาณเชงปรมาณ เครองมอประเภทนมการน าไปใชในทางการแพทยและการสาธารณสข เพอเปนดชนชวดคณภาพชวต ปจจบนมการพฒนาเครองมอประเมนสขภาวะทางจตวญญาณทหลากหลาย และเฉพาะเจาะจงกบกลมเปาหมาย เชน ผสงอาย ผปวยโรคตาง ๆ เปนตน (รอฮาน เจะอาแซ และคนอนๆ. 2553 : 38) ผวจยไดรวบรวมเครองมอประเมนสขภาวะทางจตวญญาณเชงปรมาณมาพอสงเขปดงน

2.1 The Spiritual Well-Being Scale (SWBS) เปนแบบประเมนสขภาวะทางจตวญญาณซงถกพฒนาขนโดย พอลทเซยน และเอลลสน (Paloutzian; & Ellison. 1982) แบบประเมนนเปนแบบรายงานตนเอง อนประกอบดวย 2 องคประกอบ คอ ดานการมสขภาวะจากการมความสมพนธยดมนศรทธาในศาสนา (The Religious Well-Being: RWB) และดานการมสขภาวะทเปนอย (The Existenial Well-Being: EWB) จ านวนดานละ 10 ขอ รวมขอค าถามทงหมด 20 ขอ มลกษณะเปนมาตราสวนประมาณคา 6 ระดบ มการตรวจสอบคาความเชอมนโดยใชคาสมประสทธอลฟาของครอนบาค พบวา แบบประเมนนมคาความเชอมนรวมทงฉบบเทากบ 0.90 ซงแบบประเมนนสามารถน าไปใชกบบคคลทนบถอศาสนาทางตะวนออก เชน ศาสนาพทธ หรอศาสนาอสลามได หากดดแปลงหรอปรบเปลยนประโยคค าถามทกลาวถงพระเจาใหสอดคลองกบศาสนาและวฒนธรรมของกลมตวอยาง (David; & Richard. 2000; Ellerhorst-Ryan. 1997; Paloutzian; & Ellison. 1982)

2.2 The JAREL Spiritual Well-being Scale หรอ The JAREL [JoAnn-Ruth-Eileen-Loretta] Spirituality Scale เปนแบบประเมนสขภาวะทางจตวญญาณซงถกพฒนาขนโดย ฮงเกลแมนน และคนอนๆ (Hunglemann; et al. 1996) แบบประเมนนเปนแบบรายงานตนเอง อนประกอบดวย 3 องคประกอบ คอ ดานความเชอ/ความศรทธา ดานชวต/ความรบผดชอบตอตนเอง และดานความพงพอใจในชวต /ความเปนจรงของชวต จ านวนดานละ 7 ขอ รวมขอค าถามทงหมด 21 ขอ มลกษณะเปนมาตราสวนประมาณคา 6

31

ระดบ อยางไรกตาม ฮงเกลแมนน และคนอนๆ เหนวา แบบประเมนนไมเหมาะสมทจะน าไปใชประเมนสขภาวะทางจตวญญาณของผปวยทอยในภาวะวกฤตหรอภาวะเจบปวยเฉยบพลนไมวาจะเปนการเจบปวยทางรางกายหรอจตใจ

2.3 The Spirituality Index of Well Being (SIWB) เปนแบบประเมนสขภาวะทางจตวญญาณซงถกพฒนาขนโดย ดาเลเมน และเฟรย (Daaleman; & Frey. 2004: 499-503) แบบประเมนนเปนแบบประเมนตนเอง อนประกอบดวย 2 องคประกอบ คอ ดานการรบรความสามารถของตน (self-efficacy) และ ดานการวางแบบแผนชวต (life scheme) จ านวนดานละ 6 ขอ รวมขอค าถามทงหมด 12 ขอ มลกษณะเปนมาตราสวนประมาณคา 5 ระดบ มการตรวจสอบคาความเชอมนดานการประเมนความคงทภายในของแบบสอบถาม (internal consistency) โดยใชคาสมประสทธอลฟาของครอนบาค พบวา แบบประเมนนมคาความเชอมนดานการรบรความสามารถของตนเทากบ 0.86 ดานการวางแบบแผนชวตเทากบ 0.89 และมคาความเชอมนรวมทงฉบบเทากบ 0.91 นอกจากนยงมการตรวจสอบคาความเชอมนดวยการทดสอบซ า (test-retest) ระยะเวลาหางกน 2 สปดาห พบวา คา intra-class correlation coefficient รวมทงฉบบเทากบ 0.79 สวนดานการรบรความ สามารถของตนเทากบ 0.77 ดานการวางแบบแผนชวตเทากบ 0.86 แบบประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ (SIWB) ยงถกตรวจสอบความเทยงตรงเชงโครงสราง (construct validity) กบแบบประเมนอน ๆ ไดแก แบบประเมนสขภาวะทวไป (General Well-being Scale) แบบประเมนภาวะซมเศรา (Zung Depression Scale) ซงพบวา แบบประเมนสขภาวะทาง จตวญญาณน (SIWB) มความสมพนธทางบวกสงกบแบบประเมนสขภาวะทวไป (General Well-being Scale) แตมความสมพนธทางลบในระดบปานกลางกบแบบประเมนภาวะซมเศรา (Zung Depression Scale)

2.4 The Geriatric Spiritual Well Being Scale (GSWS) เปนแบบประเมนสขภาวะทางจตวญญาณซงถกพฒนาขนโดย ดนน (Dunn. 2008) แบบประเมนนเปนแบบรายงานตนเอง ซงใชในกลมผสงอาย (60 ปขนไป) แบบประเมนนประกอบดวย 4 องคประกอบ คอ ดานเปาหมายและความหมายของชวต (affirmative self-appraisal subscale) ดานความเกยวของสมพนธ (connectedness subscale) ดานการท าประโยชนตอผอน (altruistic benevolence subscale) และดานวถแหงความศรทธา (faith ways subscale) จ านวนดานละ 4 ขอ รวมขอค าถามทงหมด 16 ขอ มลกษณะเปนมาตราสวนประมาณคา 6 ระดบ และมการตรวจสอบคาความเชอมนโดยใชคาส มประสทธอลฟาของครอนบาค พบวา แบบประเมนนมคาความเชอมนของแตละองคประกอบยอยอยระหวาง 0.36 ถง 0.84 และคาความเชอมนรวมทงฉบบเทากบ 0.76

2.5 The Functional Assessment of Chronic illness Therapy-Spiritual Well Being Scale (FACIT-Sp) เปนการประเมนเกยวกบความสมพนธระหวางความเจบปวยกบความศรทธา/ความเชอทางจตวญญาณ ซงถกพฒนาขนโดย ปเตอรแมน และ

32

คนอนๆ (Peterman; et al. 2002) แบบประเมนนเปนแบบรายงานตนเอง ซงใชในกลมผปวยมะเรง แบบประเมนนประกอบดวย 2 องคประกอบ คอ ดานความหมาย/ความสงบ จ านวน 8 ขอ และดานความศรทธา จ านวน 4 ขอ รวมขอค าถามทงหมด 12 ขอ อยางไรกตาม เครองมอไมไดระบระดบการวดและการแปลผลทชดเจนไว แตมการตรวจสอบคาความเชอมนโดยใชคาสมประสทธอลฟาของครอนบาค พบวา แบบประเมนนมคาความเชอมนดานความหมาย/ความสงบ เทากบ 0.81 และดานความศรทธาเทากบ 0.86 และคาความเชอมนโดยรวมเทากบ 0.86-0.87

ในอกดานหนง พงคเทพ สธรวฒ (2550) เสนอวา การประเมนสขภาวะทาง จตวญญาณนน ผวดบางคนสามารถวดโดยตวเอง และสามารถวดไดโดยผอน แตการวดตองดองครวมในระยะยาว ตองดในหลายๆ บรบท ดงตอไปน

1. เจโต ปรยญาณ และวญญาณง อนทสสนง อนนตง สพโตปภง คอ การวดจะท าไดโดยญาณทท าใหสามารถก าหนดหยงรวาระจตคนอน เปนการใชจตสมผสจต ขณะเดยวกนบางทานเชอวา ผท มสขภาวะทางจตวญญาณจรงจะรวาคออะไร แตบอกคนอนยาก การวดจงไมตองไปเดาคนอน ไมตองไปอานคนอน บอกคนอนไมได ตองรดวยตนเทานน

2. วดจากสมมาทฎฐ คอการวดจะท าไดโดยการสงเกตสมมาทฎฐ เชน มจนตนาการ มมโนภาพอยางสมมาทฎฐ การเคารพคณคาในตวคนอน และคณคาในตวเอง การรจกปลอยวาง ความตระหนกรทจะน าเราไปสความไมประมาทในเหต รโลกรสงคมทเปนสมมตสจจะ เพราะดหรอชว สจรตหรอทจรต กศลหรออกศล นคอสมมตสจจะอยในสงคม

3. วดปญญาญาณแหงการรแจงในตนเอง การวดจะท าไดโดยการวดปญญา ตวอยางเชน การวดปญญาญาณ 6 คอ การรรบร รรบเอา รนก รคด รแสดงออก รสจธรรม และตองเปนปญญาทชาญฉลาดแบบสะอาด ด เปนกศล เปนประโยชน เปนคณคา ไมไดเหนแกตว แมแตเพอตวเพอตน

4. วดไดจากพฤตกรรม การวดจะท าไดโดยการสงเกตพฤตกรรม ทงทเปนกายกรรม วจกรรม และมโนกรรม ดงตอไปน

4.1 พฤตกรรมทใฝสนต ใฝความด ความถกตอง 4.2 พฤตกรรมแสดงออกมาในเชงของความเมตตา กรณา ของความ

ออนโยน การเสยสละ 4.3 ใชหลกธรรมความจรงและปญญา มาแกปญหาบนพนฐานของความ

เมตตา กรณาตอกน 4.4 การปฏบตธรรมเพอประโยชนสขของพหชน ไมใชเพอของกลมใด

กลมหนง 4.5 ความรสกและการปฏบตทแสดงออกเกยวกบธรรมชาต

33

4.6 ความสามารถควบคมอารมณและการแสดงออก 4.7 จตทไมแสดงอาการโลภ โกรธ หลง น าไปสการกระท าทประกอบ

ดวยกรยาทจตปราศจากกเลส 5. วดไดจากการด าเนนชวต การวดจะท าไดโดยการสงเกตการใชและการ

ด าเนนชวต อนไดแก 5.1 สามารถคนหาความหมาย หรอวตถประสงค หรอความจรงของชวต

เหนชวตไดชดเจนขน 5.2 การใชชวตใหคมคา การไมยดตดกบวตถ 5.3 มความหวงในชวต รสกวาชวตมคา มความคาดหวงในทางทถกตอง 5.4 การตนตว (aware) ทจะอยในกระบวนการการพฒนาตนเอง 5.5 เปนผมธรรมชาตสมาธ

6. วดไดจากสงแวดลอมและวฒนธรรมของชมชน เปนการวดสงทอยนอกตวบคคล โดยใหวดจากสภาพแวดลอม ธรรมชาต และวฒนธรรมของชมชน ซงจะเปนตวชวยบอกสขภาวะทางจตวญญาณของบคคลไดโดยออม

การประเมนเชงจตวญญาณนนเปนเรองทเกยวกบนามธรรม เรองทางจตวญญาณ

ยงเปนเรองราวทางอตวสยอยางยง กลาวคอเปนสงทรไดเฉพาะตวเทานน ดงนน การประเมนอยางเปนภาวะวสยตามวธวทยาแบบเดม ๆ ทไดรบการพฒนามาจากฐานความรวทยาศาสตรกายภาพจงเปนไปไดอยางจ ากด ลกษณะส าคญของประสบการณเชงจตวญญาณ ซงไมสามารถประเมนดวยวธวทยาแบบวทยาศาสตรไดนน มอย 5 ประการคอ (โกมาตร จงเสถยรทรพย. 2549: 30-31)

1. ประสบการณเชงจตวญญาณเปนเรองของปจเจกบคคลทจะไปปฏบตและรบรดานในของชวตดวยตนเอง ซงบางครงอาจสามารถสอสารระหวางผทมประสบการณเชงจตวญญาณดวยกนได

2. บคคลไมสามารถใชการคดแบบตรกตรองเชงเหตผลในการเขาใจประสบการณ เพราะการไดมาซงความรจากประสบการณนนมหลายระดบ

3. ภาษาพดและภาษาเขยนไมสามารถสอถงประสบการณไดโดยตรง จงจ าเปนตองใชการเปรยบเทยบในการอธบาย

4. การเกดขนของประสบการณไมเปนแบบเสนตรงแบบทคาดหมายผลลพธได

5. ความเปนจรงทางจตวญญาณมทงการชวงชงและการคดคานระหวางศาสดาและปราชญในหลายสาขา ดงนน อาจตองอาศยเกณฑบางประการในการประเมนคณคาทางศาสนาอยางเชน การใหสภาวะการมปญญาเขาใจสงตาง ๆ ซงเปรยบเสมอนเปนแสงสองน าชวต การมเหตผลในเชงปรชญาหรอการสงเสรมมตทางคณธรรมและจรยธรรมในสงคม เปนตน

34

ดงนน จงมประเดนส าคญในปรชญาวทยาศาสตรกายภาพทนกวจยเชงจตวญญาณควรจะหลกเลยง คอ 1) วธคดตรกตรองดวยเหตและผลตามแนวเสนตรง 2) การพสจนความเปนจรงดวยการวดคาเชงประจกษ 3) ความเชอทวาทกอยางเปนไปตามกฎธรรมชาตซงตายตว และมนษยสามารถเขาใจตลอดจนอธบายกฎนนไดโดยสนเชง 4) การน าเอาความรยอยๆ มาอธบายปรากฏ การณทเปนองครวมของเหตปจจย

อยางไรกตาม โกมาตร จงเสถยรทรพย ยงเสนอดวยวา เราอาจสามารถตง

ขอสงเกตเพอการสรางแนวทางการประเมนไดเปนขอ ๆ ดงน 1. จตวญญาณไมจ าเปนทจะตองเปนเรองทางศาสนา และไมจ าเปนทจะ

เปนเรองของภพอน ชาตอน แตศาสนาเปรยบเสมอนเสนทางการเขาถงทส าคญซงสามารถน าไปสเปาหมายทางจตวญญาณไดในภพชาตปจจบน

2. สขภาวะทางจตวญญาณปรากฏอยในบรบททางวฒนธรรม และมความเชอมโยงกบวฒนธรรมอยางแยกไมออก ดงนน การประเมนผลตาง ๆ จะตองประเมนในบรบทนน

3. การบรรลความสมบรณทางจตวญญาณ ไมเปนเหตและผลแบบตรงไปตรงมา สงทไมคาดฝนอาจเกดขนไดเสมอ และปรากฏการณทเกดขนสามารถตความไดหลายหลาก

4. ถงแมปรากฏการณทางจตวญญาณเปนเร องป จ เจกภาพ แ ตปรากฏการณกเปนสงทสามารถเขาถงไดรวมกนในชมชนของผปฏบต ดงนน ในการสรรหาชมชนเพอการประเมนประสบการณทางจตวญญาณจงตองมงความสนใจไปยงชมชนทมการปฏบตเปนเบองตน

2.5 แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ

การพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณอาจท าไดใน 3 ดาน (พงคเทพ สธรวฒ. 2550: ออนไลน) ไดแก

1. การปฏบตตามหลกธรรม โดยเฉพาะเรอง ไตรสกขา ซงการปฏบตตามหลกธรรมจะเปนการพฒนาใหเกดสขภาวะทางจตวญญาณโดยเฉพาะการฝกสมาธ ทงการฝกธรรมชาตสมาธ ฝกฌาน วธสมถภาวนา วปสสนาภาวนา เพอการปฏบตใหเปนผรสต เปนผมสต และเปนผใชสต

2. การพฒนากระบวนการเรยนรของตวเอง การพฒนาใหเกดสขภาวะทางจตวญญาณจะตองพฒนากระบวนการเรยนรของตวเอง ทงปรยตและการปฏบตโดย 1) ตองเรยนรจากประสบการณกายภาพ หรอเรยนรจากประสบการณภายใน โยนโสมนสการ 2) บพเพสนนวาสานสต หมายความวาตองระลกถงกรรมเกา เอากรรมเกามาวเคราะห มา

35

สงเคราะห นนกคอการเอาประสบการณมาวเคราะหและหาประสบการณอยตลอด 3) การมกจกรรมทท ารวมกนในสงคม 4) กระบวนการเรยนร ประกอบดวย ตองเรยนรดวยตนเอง ตองพรอมทจะเรยนร ตองมความมงมนทจะเรยนร ตองมความเชอมนในพลงอ านาจของตนเอง และตองมศรทธาแทจรงในสงทเรยนร

3. การใหความร ความเขาใจ การศกษา โดยเชอวา การใหความรความเขาใจ และการศกษาทงทเปน เจตสกขา และ จตสกขา จะเปนการพฒนาใหเกดสขภาวะทางจตวญญาณ ซงอาจจะอาศยการอบรม ทเรยกวา mental training เพอฝกวธคด วธมองหรอใชเครองมอทางวฒนธรรม เชน สนทรยสนทนา Dialogue เปนตน

2.6 รายงานการวจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ

ในสวนนผวจยจะน าเสนอผลงานวจยทศกษาเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณ โดยสงเขปดงน

รายงานการสงเคราะหงานวจยของ พงคเทพ สธรวฒ (2550) ไดศกษาถงขอบเขตของสขภาวะทางจตวญญาณในบรบทไทย ซงเปนการศกษาโดยใชการวจยเอกสาร การสอบถามน ารองในกลมตวอยาง 617 คน ควบคกบการศกษาเชงคณภาพโดยเทคนค Ethnographic Delphi Future Research ในกลมผทรงคณวฒ 18 ทาน และใชการประชมกลม ผลการศกษา พบวา ขอบเขตของสขภาวะทางจตวญญาณจะถกพรรณนาถงองคประกอบทมความเกยวพนกน 5 ดาน คอ สภาวะของสขภาวะทางจตวญญาณ ปรากฏการณทแสดงออกมา ปจจยทมผลตอสขภาวะ การพฒนา และการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ กลาวคอ สภาวะของสขภาวะทางจตวญญาณนนพรรณนาถง 6 องคประกอบคอ สภาวะทจตสงบ การหลดพน สภาวะแหงปญหา จตทยกระดบ จรยธรรม และสภาวะทมความเปนมนษยทสมบรณ สวนปรากฏการณทแสดงออกม 7 ประการ คอ การเขาถงธรรม สามารถปรบจต เชอในบทบญญตศาสนา การปฏบตธรรม มพฤตกรรมเปนกศล รงสรรคความวจตร และการเขาใจความสข ความทกขในชวต ปจจยทก าหนดสขภาวะทาง จตวญญาณม 8 องคประกอบ คอ ปจเจกของบคคล ความรเรองจตวญญาณ ปญญา ประวต ภมหลง พฤตกรรม ประสบการณทเกยวของเรองจตวญญาณ และสภาวะแวดลอม ในสวนของการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ ม 3 ประการคอ การเรยนร การฝก การปฏบต สวนการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ สามารถวดไดจาก 4 องคประกอบคอ สมมาทฐ ปญญาญาณ วถชวต สภาวะแวดลอมทางสงคมวฒนธรรม ผลการศกษาพรรณนาใหเหนเพยงองคประกอบของสขภาวะทาง จตวญญาณ ไมสรปเปนนยามทตายตว และยงตองการความรเพอสรางความเขาใจในแตละองคประกอบใหถกตองมากขน

อกทง อทมพร มาลยทอง (2549) ไดศกษาถงการรบรการสรางเสรมสขภาวะทางจตวญญาณของหวหนาหอผปวย ซงเปนการวจยเชงคณภาพวธปรากฏการณวทยา โดยมกลมตวอยางประกอบดวยหวหนาหอผปวยจ านวน 10 ราย ทปฏบตงานในโรงพยาบาลศนยแหงหนง

36

เกบขอมลโดยการสมภาษณเชงลก ท าการวเคราะหขอมลโดยใชวธการวเคราะหของโคไลซ (colazzi) ระยะเวลาทใชในการศกษาเรมตงแตเดอนพฤศจกายน 2547 ถงเดอนตลาคม 2548 ผลการวจยพบวา 1) หวหนาหอผปวยรบรความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณม 4 ลกษณะคอ ความรสกเปนสขสงบปตอมเอมใจ มความพอใจพอเพยงและพอดในชวตปจจบน การไดเผอแผ เมตตาเอออาทรตอผอน และการมจตเขมแขงจากสงยดเหนยว 2) การสรางเสรมสขภาวะทาง จตวญญาณในตนเองตามการรบรของหวหนาหอผปวยม 4 วธ ไดแก การหลอหลอมจากครอบครว การแสวงหาและเรยนรดวยตนเอง การด าเนนชวตตามหลกพทธธรรม และการเลอกสงทพอใจสรางสขในตน 3) การสรางเสรมสขภาวะทางจตวญญาณในบคลากรตามการรบรของหวหนาผปวยม 6 วธ ไดแก การเปนแบบอยางทดในการดแลผปวยดวยใจ การสอนโดยใชหลกพทธธรรม การสรางคณคาและความภาคภมใจ สงเสรมการปฏบตงานดวยหลกคณธรรม น าพทธศาสนาวฒนธรรมสกจกรรมในหนวยงานและการเปนกลยามตร ผลจากการศกษาครงนเสนอแนะใหผบรหาร ไดพจารณาถงความส าคญของการสรางเสรมสขภาวะทางจตวญญาณในบคลากร เพอเปนพนฐานในการน าไปสการสรางเสรมสขภาวะทางจตวญญาณในผใชบรการตอไป

รวมถง สมจตต ธรทรพยกล (2549) ไดศกษาปจจยคดสรรทมความสมพนธกบความผาสกทางจตวญญาณของหญงวยรนท าแทงผดกฎหมาย โดยศกษาในกลมตวอยางซงเปนหญงวยรนทท าแทงผดกฎหมายซงมอาย 11-19 ป จ านวน 120 คน และเขารบการรกษาในโรงพยาบาลของรฐ ในจงหวดสมทรปราการจ านวน 6 แหง เกบรวบรวมขอมลโดยใชแบบสอบถาม วเคราะหขอมลโดยใชสถตบรรยาย การทดสองคาทและสมประสทธสหสมพนธของเพยรสน ผลการ วจยพบวา กลมตวอยางมความผาสกทางจตวญญาณโดยรวม อยในระดบปานกลาง หญงวยรนทท าแทงผดกฎหมายซงมรายไดจากการประกอบอาชพของตนเอง มคาเฉลยความผาสกทางจตวญญาณโดยรวม และความผาสกทางจตวญญาณในดานความศรทธายดมนทางศาสนา รวมทงในดานสงทเปนอย สงกวาหญงวยรนทท าแทงผดกฎหมายซงไมมรายไดจากการประกอบอาชพของตนเองอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 อกทงยงพบวา การสนบสนนทางสงคมจากเพอนมความสมพนธทางบวกกบความผาสกทางจตวญญาณในดานความศรทธายดมนทางศาสนา และความผาสกทางจตวญญาณโดยรวม อยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 การสนบสนนทางสงคมจากครอบครวไมมความสมพนธกบความผาสกทางจตวญญาณในดานสงทเปนอยอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05 และพบวาภาวะซมเศรามความสมพนธทางลบกบความผาสกทางจตวญญาณโดยรวม ความผาสกทางจตวญญาณในดานความศรทธายดมนทางศาสนา และความผาสกทางจตวญญาณในดานสงทเปนอยอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .05

นอกจากน ปยะมาศ ยนด (2548) ไดศกษาเพอพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณของนกเรยนโรงเรยนวถพทธ โดยวธการวจยเชงคณภาพ ผลการศกษาบางสวนพบวา การจดการศกษาของโรงเรยนสมมาสกขาสนตอโศก เนนการพฒนาดานคณธรรมศลธรรมผานการเรยนรรวมกนของโรงเรยน วดและชมชน จากการประกอบกจกรรมตาง ๆ ในชวตประจ าวนและกจกรรมประเพณวฒนธรรมประจ าปของชาวอโศก นกเรยนทผานการศกษาตามรปแบบของชาวอโศกจะ

37

ไดรบการฝกหดและพฒนาดานศลธรรม คณธรรมและงานวชาชพเพอใหสามารถชวยเหลอและเลยงตวเองได สามารถด าเนนชวตอยในสงคมไดอยางปกตสข ทงผปกครองและนกเรยนรวมทงบคลากรทางการศกษามความพงพอใจในการจดการศกษาของชาวอโศก นอกจากน การน าวถพทธเขาสโรงเรยนมธยมวดบงทองหลาง เปนจดเรมตนของการน าพทธศาสนาเขาสโรงเรยนเพอสบสานวฒนธรรมและวถชวตของไทย โดยเรมจากการใหบคลากรในโรงเรยนเกดความเขาใจและเหนคณคาของวถพทธ วถธรรมทมความส าคญเพราะมสวนชวยในการพฒนา ปองกนตลอดจนแกปญหาทเกดขนในวถชวตของนกเรยนในปจจบน ซงอยในกระแสโลกาภวตน ดวยการบรณาการพทธธรรมเขาสการเรยนรทกดานของโรงเรยน แตสงทยงเปนอปสรรคตอการจดการศกษากคอ การตองอาศยบคลากรทมความเขาใจในพทธศาสนาและการศกษาเปนอยางด ซงในทางปฏบตโรงเรยนวถพทธยงขาดแคลนบคลากรทมความรความสามารถทจะมาดแลและใหความชวยเหลออยางใกลชด

สพศ สงนวล (2548) ยงไดศกษาประสบการณการเยยวยาดานจตวญญาณของผปวยมะเรงทไดรบรงสรกษาทมความผาสกทางจตวญญาณ ซงเปนการศกษาเชงปรากฏการณวทยาแบบเฮอรเมนวตก กลมตวอยางซงเปนผใหขอมลคอ ผปวยมะเรงทไดรบรงสรกษาทมความผาสกทางจตวญญาณ จ านวน 10 รายซงคดเลอกแบบเฉพาะเจาะจงตามคณสมบตทก าหนด เกบรวบรวมขอมลโดยการสมภาษณแบบเจาะลก และการบนทกภาคสนาม ระหวางเดอนธนวาคม พ.ศ. 2547 ถงเดอนมกราคม พ.ศ. 2549 วเคราะหขอมลโดยการประยกตใชข นตอนการวเคราะหขอมลเชงปรากฏการณวทยาแบบเฮอรเมนวตกของแวนมาเนน (Van Manen. 1990) ผลการวจยบางสวนพบวา ผใหขอมลรบรปญหาและสภาวะจตวญญาณเมอมความเจบปวยและตองไดรบรงสรกษาใน 5 ลกษณะ คอ ทอแททกขทรมานจากการรกษา หวงลกและหลานไมมผดแลและสงสอน กลวผลทเกดขนจากการรกษาดวยรงส เครยดจากท างานไมได ขาดรายได และทกขใจจากความไมแนนอนของโรคและการรกษา นอกจากน ผใหขอมลยงมการรบรความหมายความผาสกทาง จตวญญาณใน 3 ลกษณะคอ 1) การใชหลกธรรมค าสอนและแนวปฏบตทางพระพทธศาสนา โดยไดใชแนวคด วธการตาง ๆ ใน 6 ลกษณะ ไดแก คดวาเปนเรองของกรรม เขาใจธรรมชาตของชวต สวดมนตอธษฐานใหสงศกดสทธและพระคมครอง ยดมนในบญและกรรมด นงสมาธทอง พท-โธ และ อานหนงสอธรรมะ 2) มการปรบจตโดยตนเองและกลมผปวยดวยกน โดยมการปรบจตใน 3 ลกษณะ ไดแก ใจตองสไมทอแท คดวาใจเปนนาย กายเปนบาว ปรบจตคดทางบวก และ 3) การใชทางเลอกในการเผชญความเครยดเปนครงคราวใน 2 ลกษณะ ไดแก ฟงเพลงทชอบเพอใชในการปรบเปลยนอารมณ และนงชนชมธรรมชาต ส าหรบสงทมผลสนบสนนตอการเยยวยาดาน จตวญญาณ ม 3 ประการหลกคอ ประสบการณทมมากอนการเจบปวย การสนบสนนจากบคลากรทางสขภาพ และการสนบสนนจากสงคมใกลตว สวนสงทเปนอปสรรคตอการเยยวยาในระยะของการปรบตวตามการรบรของผปวยม 5 ประการ ไดแก อาการออนเพลย ปวดจากโรคและการรกษาจนไมสามารถท ากจกรรมใด ความรสกทอแทจากผลของการรกษา จตใจไมสงบพอ และรอบขางมเสยงรบกวนท าใหจตไมสงบ ผลการศกษาครงนท าใหเกดความเขาใจอยางลกซงเกยวกบประสบการณการเยยวยาดานจตวญญาณของผปวยมะเรง ทไดรบรงสรกษาทมความผาสกทาง

38

จตวญญาณ และเปนแนวทางในการดแลผปวยมะเรงใหผานพนความรสกทกขทรมานทเกดขนจากโรคและการรกษาอยางสอดคลองกบความเชอ สงคม วฒนธรรมและความตองการของผปวย

จากรายงานการสงเคราะหงานวจยของ อรวรรณ ดวงมงกร (2547) ซงไดศกษาถงทรรศนะดานจตวญญาณในสงคมอสาน ซงเปนการวจยเชงพรรณนา เพอวเคราะหคณลกษณะจตวญญาณ (spirituality) จากการทบทวนวรรณกรรมทงในประเทศและตางประเทศ และเพอศกษาคณลกษณะของจตวญญาณ การวจยครงนแบงออกเปน 2 ระยะคอ ระยะท 1 เปนการทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบ โดยคดสรรเฉพาะค า หรอกลมค าทอธบายถงความหมาย ค านยามและคณลกษณะของจตวญญาณ จากต ารา รายงานการวจย ปรญญานพนธ เอกสารบทความวชาการ และจากคอมพวเตอรโดยใชฐานขอมล Medline และ CINAHL ตงแตป ค.ศ. 1989-2002 (พ.ศ. 2533-2545) จ านวน 51 เรอง วเคราะหขอมลโดยการวเคราะหเนอหา (content analysis) และจดหมวดหมจ าแนกตามชนดของขอมล ผลการศกษาพบวา "จตวญญาณ" ประกอบดวย 2 มต ไดแก พลงชวต และภาวะเหนอตนเอง กลาวคอ พลงชวตจะไดจากการทบคคลไดรบก าลงใจ มความหวง มความเชอ มความศรทธา มสงยดเหนยวจตใจ และความรสกมคณคา ท าใหบคคลมความมงมนทจะหาค าตอบใหกบชวต โดยการหาความหมายและเปาหมายของชวต เหนความสมพนธในการด ารงชวตกบธรรมชาต น าไปสภาวะเหนอตนเอง เพอใหเกดความผาสก ความสมบรณในชวต และมความกลมกลนในการด ารงชวตกบธรรมชาตนนเอง ระยะท 2 เปนการสมภาษณเชงลก ผใหขอมลหลก คอผใหบรการชวยเหลอดานจตวญญาณทมภมล าเนาในจงหวดขอนแกน จ านวน 7 ราย และกลมผปวยในทมาใชบรการในโรงพยาบาลขอนแกน จ านวน 6 ราย ผลจากการวเคราะหขอมลพบวา คณลกษณะของจตวญญาณ ประกอบดวย 2 มต ไดแก ความหวง การมเกยรต มฐานะ ไดรบการยอมรบ มความอบอน ท าใหมก าลงใจ เปนการไดสมผสจตวญญาณในระดบของคนทวๆ ไป สวนจตวญญาณในลกษณะทเปนสงเหนอธรรมชาตนน ผทจะเขาถงไดตองมความเพยรในการปฏบต โดยใชศาสนาเปนสงเชอมโยง และตองมพละ 5 คอ ศรทธา วรยะ สต สมาธ และปญญา ส าหรบการใชค าเรยกทบงบอกถงคณลกษณะของจตวญญาณในสงคมอสาน ไดแก ค าวา "จต" และค าวา "ขวญ"

รวมถง ระววรรณ ถวายทรพย (2545) ยงไดศกษาเรองความผาสกทางจตวญญาณของผตดเชอเอชไอว/เอดส ซงเปนการวจยเชงคณภาพ โดยคดเลอกลมตวอยางแบบเจาะจง จ านวน 9 ราย เกบรวบรวมขอมลโดยวธการสงเกตแบบมสวนรวมรวมกบการสมภาษณแบบเจาะลก วเคราะหขอมลดวยวธวเคราะหเชงเนอหา ผลการวจยพบวา ความผาสกทางจตวญญาณตามการรบรของผตดเชอเอชไอวและผปวยเอดส สามารถสรปเปน 3 ประเดนดงน คอ 1) ผตดเชอเอชไอวและผปวยเอดสใหความหมายของความผาสกทางจตวญญาณวา คอ การมความสข มความสงบ มสต มความเมตตากรณาและมจตใจทเขมแขง 2) การสรางความผาสกทางจตวญญาณของผตดเชอเอชไอวและผปวยเอดสประกอบดวยการปฏบต 4 วธ คอ การใชพระพทธศาสนาเปนทพงทางใจ การยดมนในหลกค าสอนของพระพทธศาสนา การปฏบตกจกรรมตามหลกพระพทธศาสนา และ การประกอบพธกรรมตามความเชอ และ 3) ปจจยทมผลตอความผาสกทางจตวญญาณของผตดเชอ

39

เอชไอวและผปวยเอดส ประกอบดวย 3 ปจจย ปจจยแรกเปนปจจยทางบวก ไดแก ความหวง การยอมรบสภาพตวเองการเปดเผยตวเองวาตดเชอ เปนตน ปจจยตอมาเปนปจจยทางลบ ไดแก สภาพจตใจทออนแอ และปจจยสดทายเปนปจจยอนๆ ไดแก รายได ประสบการณชวตในอดต บคลกภาพสวนบคคล การเลยงดในครอบครว และสขภาพรางกาย ผลการวจยครงน ท าใหมความเขาใจเกยวกบความผาสกทางจตวญญาณตามการรบรและประสบการณชวตของผตดเชอเอชไอวและผปวยเอดส สามารถน าขอมลทไดไปใชเปนขอมลพนฐานในการวางแผนการพยาบาล เพอสรางเสรมความผาสกทางจตวญญาณทมความสอดคลองกบความคดความเชอทางสงคม และวฒนธรรม และความตองการของผตดเชอเอชไอวและผปวยเอดส

3. แนวคดญาณวทยากบการวจย

ญาณวทยา (epistemology) เปนสาขาของปรชญาซงเปนกระบวนการเกยวกบการสอบถามถงแหลงก าเนดของความร โครงสรางของความร วธการของความร และความเทยงตรงถกตองของความร ดงนน ญาณวทยาจงเปนเรองทฤษฎของความร (theory of knowledge) ซงมงประเดนเรอง ปญหาของความรวา “มนษยมความรไดอยางไร” “มนษยรไดอยางไรวาอะไรเปนความรท แทจรง” “เราแนใจไดอยางไรวาความรตางๆ เปนจรง ไมผดพลาด” เหลานเปนตน (ชยวฒน อตพฒน : 2534)

แนวคดญาณวทยาเปนแนวคดทศกษาเกยวกบกระบวนการ วธการ วตถประสงค ลกษณะ เงอนไข ความมเหตผล และความคลาดเคลอนของความร ผรบางทานกลาววาความจรงแลวญาณวทยาเปนการ “อภปรายปญหาเกยวกบความรในแงปรชญา” โดยเอาวธการของปรชญาคอวธนรนย (deductive) วธอปนย (inductive) วธวเคราะห (analytic) และวธสงเคราะห (synthetic) มาใชในการอภปรายปญหาตางๆ ดงกลาว เพอใหเกดความรความเขาใจเกยวกบความเปนจรง สามารถน าเอาความรนนมาพฒนาวถชวตของตน และแกปญหาตาง ๆ ทเกยวของกบมนษยและสงคม ตลอดจนสรางสตปญญา วทยาการและองคความรใหมๆ ใหเกดขนตลอดเวลา (พสฏฐ โคตรสโพธ. 2543 : 14-15)

เครองมอแหงศาสตรของความรใหม : กระบวนทศนและวธวทยา

มนษยมความเชอประการหนงคอ ความรใหม ๆ ทเกดขนยอมม “เครองมอ” (tool) ซงจะเปนแนวทางของกระบวนการศกษาคนควา และท าการวจยเพอใหไดมาซงองคความรนน ๆ แตแพทเทอรสน และวลเลยมส (Patterson; & Williams.1998) เหนวา ปญหาหนงทเกดขนในการวจยกคอนกวจยมกเรมมองหาเครองมอของกระบวนการวจยดวยการคด “วธวทยา” (methodology) ซงสงนสะทอนใหเหนวธคดทวาวธวทยา คอ แกนของการวจย โดยทนกวจยมกไมไดใหความสนใจกบ “กระบวนทศน” (paradigm) ทวธวทยานน ๆ สมพนธอย

40

ค าวา “กระบวนทศน” เปนค าทมาจากหนงสอทชอวา The Structure of Scientific Revolution ของ โทมส คหน (Thomas Kuhn) ซงหมายถง วธคด วธปฏบต วธใหคณคา ซงตงอยบนฐานการมองโลกความเปนจรงแบบหนง ในขณะท เสร พงศพศ (2547: 14) ใหความหมายวากระบวนทศนเปนทศนะแมบท เพราะเปนทศนะพนฐานทก าหนดวธคด วธปฏบต วธใหคณคาและวถชวตทงหมดของผคน กลาวอกนยหนง กระบวนทศน กคอโลกทศนหรอปรชญาในการใหความหมายตอสงตาง ๆ ทก ากบวธการท าความเขาใจสงตาง ๆ อกชนหนง ดงนน ในการวจย นกวจยจงสรางวธวจยขนมาบนฐานปรชญา โลกทศน และความเชอทนกวจยมตอการท าความเขาใจและการตความโลกและสรรพสง

ดงนน กอนทจะเรมกระบวนการแสวงหาความรและความจรง นกวจยจงตองพจารณาค าถามในเชงกระบวนทศนเปนเบองตน ซง กตตพฒน นนทปทมะดลย (2546) และกบา (Guba. 1990; อางองจาก ชาย โพธสตา. 2547) กลาววา ค าถามในเชงกระบวนทศนนน มองค ประกอบ 3 ประการ คอ

1) ค าถามทางภววทยา (ontological question) เปนค าถามวาดวยเรอง “ภววทยา” (ontology) ซงหมายถง ธรรมชาตของสงทเรยกวาความรและความจรง ค าถามทางภววทยาจงเปนค าถามทวา นกวจย “นยาม” วาความร/ความจรงคออะไร และธรรมชาตของความร/ความจรงเปนอยางไร ความเชอหรอนยามเหลานจะสงผลไปถงความสมพนธของนกวจยกบความร/ความจรงทนกวจยแสวงหา

2) ค าถามทางญาณวทยา (epistemology question) เปนค าถามวาดวยเรอง “ญาณวทยา” (epistemology) ซงหมายถงความสมพนธระหวางผแสวงหาความร/ความจรงกบสงทถกร (the known) ค าถามทางญาณวทยาจงเปนค าถามทวา เรารสงทเรารไดอยางไร (How we know what we know?) ความสมพนธระหวางเรา (นกวจย) กบสงทเราแสวงหาเปนไปในลกษณะใด กลาวคอ “ตวตน” ของนกวจยปรากฏอยในสงทเรยกวาความร/ความจรง หรอวานกวจยเปนอสระจากความร/ความจรงทแสวงหา

3) ค าถามทางวธวทยา (methodological question) ซงหมายถง วธการในการไดมาซงความร/ความจรง ค าถามในทางวธวทยาจงเปนค าถามทวา นกวจยใชวธการใดในการเขาถงความร/ความจรง โดยนยยะของประเดนทางวธวทยากคอ วธการเขาถงความร/ความจรงนน ขนอยกบวา นกวจยนยามวาความร/ความจรงคออะไร และธรรมชาตของความร/ความจรงเปนอยางไร รวมทง นกวจยก าหนดความสมพนธกบความร/ความจรงทตองการแสวงหา ในลกษณะใด กลาวอกทางหนงกคอ วธวทยาถกก าหนดโดยภววทยาและญาณวทยานนเอง

สงส าคญในการศกษาคนควาวจยเพอแสวงหาความรและความจรงในเชงญาณวทยานนกคอ

การท าความเขาใจเรองกระบวนทศน กลาวคอ การท าความเขาใจวา ความรและความจรงถกผลตขนมาบนฐานโลกทศนและปรชญาชดใดไดบาง และปรชญาแตละชดไดสรางวธวทยาใดขน และผลต

41

ความรและความจรงในลกษณะใดออกมา กระบวนทศนทเปนรากฐานของการแสวงหาความรนนมอยดวยกน 6 ชด ซงนกวจยลวนจะมวธการแสวงหาความรโดยอาศยกระบวนทศนชดใดชดหนงใน 6 ชดน อนไดแก ปฏฐานนยม (positivism) ปฏฐานนยมยคหลง (post-positivism) ทฤษฎวพากษ (critical theory) กระบวนทศนก าหนดสราง (constructivism) หลงสมยใหมนยม (post-modernism) และปฏบตนยม (pragmatism)

ปฏฐานนยม (Positivism)

กระบวนทศนแบบปฏฐานนยมนมรากฐานมาจากปรชญาแบบประจกษนยมเชงตรรกะ (logical empiricism) ซงนกปรชญาในกลมประจกษนยมเชงตรรกะไดใหความหมายของความรวาคอ ความเปนจรงทอยบนฐานประสบการณทพบเหนและสมผสได (empirical) ดงนน ในการเขาถงความรและความจรง [ซงนกปรชญากลมนเรยกวา ความจรงทไมแปรผน (truth) หรอ ความรทสมบรณแบบ (the perfect knowledge)] นน จะตองกระท าผานหลกฐานและเหตการณทสามารถพสจนวาถกได (testable and verifiable) กลาวคอ ความรและความจรงภายใตปรชญาประจกษนยมเชงตรรกะจะตองมาจากประสบการณ เพราะประสบการณจากการพบเหนและสมผสจะเปนสงทระบ (identify) วาสงใดจรง และสงใดไมจรง อกทง ประสบการณจะเกดขนไดกตองอาศยขอมลจากการสงเกต (observation report) ทประกอบไปดวยหลกฐานทสามารถรบรดวยประสาทสมผส (sense data) หรอหลกฐานเชงประจกษ (empirical data) (Diesing. 1991: 4) กระบวนการเขาถงความรและความจรงนนจะถกมองผาน “โลกวตถ” เพราะหากไมใชวตถแลวกคงจะไมเกดขอมลในลกษณะทสามารถรบรดวยประสาทสมผสได ดงนน โลกวตถจงเปนแหลงก าเนดของประสบการณในแบบประจกษนยม นอกจากนนกปรชญากลมนยงเหนวา ผศกษากบสงทศกษาเปนสองสงทแยกกนอยางเดดขาด ผศกษาไมไดมอทธพลเหนอสงทศกษา เพราะขอมลและประสบการณเชงประจกษดงกลาวท าหนาทยนยนตวเอง (facts speak for themselves) วธคดเชนนเองทท าใหนกคดส านกนกลาววา วธการเขาถงความรและความจรงของประจกษนยมเชงตรรกะ เปนวธการแบบวทยาศาสตร (scientific inquiry) ในความหมายทวา สงทถกศกษาเปนอสระจากผศกษาอยางสมบรณ

ตามกระบวนทศนแบบประจกษนยมเชงตรรกะน นกวจยจะสรางกฎเกณฑทวไปดวยการอปนย (induction) หรอการสรปเปนทฤษฎจากขอมลเชงประจกษ เชน หากนกวจยเฝาสงเกตหานทวายน าอยในสระในชวงระยะเวลาหนง และพบวาหานทกตวมสด า นกวจยจะสรางขอสรปเปนทฤษฏเชงประจกษวา หานเปนสตวทมสด า และหากหลงจากการสรางกฎเกณฑนข นแลวมการพบเหนสงมชวตทมลกษณะเดยวกบหาน แตมสอน สงมชวตนนจะไมถกเรยกวา หาน เพราะถาเปนหานจะตองมสด า เปนตน

42

โดยภาพรวมของกระบวนทศนแบบปฏฐานนยมนจะเหนวา “ภววทยา” ของปฏฐานนยมกคอ การอธบายวา ความรและความจรงนนด ารงอย ณ ทใดทหนง รอเวลาทมนษยจะไปคนพบ รวมทงความรและความจรงชดนยงมลกษณะทตรวจสอบและชวดไดดวยหลกฐานเชงประจกษ ดงนน “ญาณวทยา” ของปฏฐานนยมจงเปนไปในลกษณะทวา ผแสวงหาความรและสงทเปนความรแยกขาดออกจากกน ผแสวงหาความรไมมอทธพลเหนอความร เพราะความรและความจรงของปฏฐานนยมมลกษณะ “วตถวสย” (objective)

ปฏฐานนยมยคหลง (Post-positivism)

กระบวนทศนแบบปฏฐานนยมยคหลงนเหนวา มนษยมขอจ ากดในการเขาถงความจรง ซง คารล พอปเปอร (Karl Popper) ชใหเหนถงขอจ ากดของการพสจนวาถก (verification) กลาวคอ ในขณะทนกคดประจกษนยมเชงตรรกะกระแสหลกเหนวามนษยสามารถเขาถง “ความจรงทไมแปรผน” (truth) ไดนน พอปเปอรกลบเหนวา ถงแมความจรงและความรจะมอยแตมนษยไมมทางเขาถง หรอพสจนความจรงเชนทวานนได สงทมนษยเหนนนเปนเพยง “สวนหนง” ของความจรง ดงนน สงทมนษยสามารถท าไดกคอ “พสจนวา (สงใด) ผด (falsify)” เชน เมอเราไมสามารถพสจนไดวาหานทกตวมสด า แตเราสามารถท าใหเหนวาสมมตฐานทวาหานทกตวมสด านนผดได ดวยการแสดงใหเหนวามหานบางตวมสอน แตหากยงไมสามารถพสจนไดวาหานไมไดมสด าทกตวแลว กยงคงถอวาสมมตฐานทวาหานมสด ายงคงใชได จะเหนไดวา วธการเขาถงความรความจรงของพอปเปอรนนเปนวธการแบบ “นรนย” (deduction) นนคอ เรมตนจากค าอธบายชดหนงซงอาจเปนกรอบความคดหรอทฤษฎแลวจงน าค าอธบายนน ๆ ไปพสจนกบโลกทเปนจรง และหากการพสจนพบวาโลกไมเปนไปตามค าอธบายกจะยกเลกค าอธบายนน อยางไรกตาม แมพอปเปอรจะใหความส าคญกบการพสจนวาผด แตในกระบวนการพสจนนนกยงคงตองอาศยขอมลเชงประจกษ และผพสจนกยงคงแยกขาดจากสงทพสจน วธคดของพอปเปอรจงยงคงอยในบรบทของปรชญาส านกประจกษนยมเชงตรรกะ (Diesing. 1991)

โดยภาพรวมของกระบวนทศนแบบหลงปฏฐานนยมนจะเหนวา “ภววทยา” เปนไปในลกษณะทวา โลกแหงความเปนจรงมอยแนนอน ทวามนษยไมอาจเขาถงความจรงสงสดได ความเปนจรงจงด ารงอยเทาทการตรวจสอบวดผลของมนษยจะด าเนนการใหไดใกลเคยงกบภาวะความเปนจรงมากทสด (กตตพฒน นนทปทมะดล. 2546: 29) ดงนน “ญาณวทยา” จงเปนสงทเปนความร และความจรงทสมพนธกบมนษยผแสวงหาความจรง ทงนเปนเพราะความรและความจรงนน ๆ ถกสรางขนมาภายใตขอบขายทมนษยจะสามารถเขาถงได กลาวคอ ความรและความจรงมลกษณะวตถวสยทอยภายใตขอจ ากดของมนษยนนเอง

43

ทฤษฎวพากษ (Critical Theory) ทฤษฎวพากษมลกษณะส าคญอย 2 ประการคอ ประการแรก ปฏเสธความคดทวา

ความรและความจรงแยกขาดจากระบบคณคา (set of values) และตวตนของผแสวงหาความรและความจรงนน นนคอ การปฏเสธวธคดแบบปฏฐานนยมทแยกตวผแสวงหาออกจากความรและความจรง ประการทสอง เปาหมายของการแสวงหาความรและความจรงไมใชตวความรและความจรงนนๆ แตคอ การน าความรและความจรงทไดมา ไปใชในการแกปญหาและสรางการเปลยนแปลง (กาญจนา แกวเทพ. 2541; กตตพฒน นนทปทมะดล. 2546) นอกจากน ทฤษฎวพากษยงมลกษณะของส านกคด “ปฏบตนยม” (pragmatism) ทใหความหมายของ “ความร” วาเปน “กระบวนการ” แสวงหาความจรง วธคดของส านกปฏบตนยมจงเปนวธคดทต งค าถามตอกระบวนการแสวงหาความรและความจรงของตวเอง ซงนกคดส านกนเชอวา กระบวนการแสวงหาความรไมไดมเปาหมายในการแสวงหาค าตอบแบบเบดเสรจ หากแตเปนกระบวนการเรยนรท น าไปสการแกปญหาในเชงปฏบตใหดย งขน และเพอน าไปสการแกปญหาในสงคมทก าลงเปลยนแปลงและซบซอนยงขน ดงนน “ความร” ภายใตวธคดปฏบตนยมจงหมายถง “การเรยนรเพอทจะร” (Diesing. 1991: 75; citing Shapere. 1984) กระบวนการตอบค าถามหรอแกปญหาทส าคญของส านกคดปฏบตนยมเปนกระบวนการทตงอยบน “การไมเหนพองรวมกน” (disagreement) หรอทเรยกวา “Dialectic Inquiry” (Diesing. 1991: 98) นอกจากน นกคดในส านกปฏบตนยมและทฤษฎวพากษยงเหนวา กระบวนการเขาถงความรนนไมสามารถแยกขาดจากตวนกวจยและบรบททางสงคม และเรยกวธคดของประจกษนยมทแยกนกวจยออกจากสงทศกษาวา “ทฤษฎผเฝามอง” (spectator Theory)

ภายใตกระบวนทศนแบบทฤษฎวพากษนเหนวา “ภววทยา” เปนความรและความจรงทไมไดไรเดยงสา (naïve) (กตตพฒน นนทปทมะดล. 2546) แตมลกษณะ “อตวสย” (subjective) นนคอ ความรและความจรงไมไดปลอดจากระบบคณคาทผแสวงหาเชอถอ ดงนน “ญาณวทยา” ของทฤษฎวพากษจงเปนญาณวทยาทยนอยบนความเชอทวา ภาวะของผแสวงหาความรและความจรงสงผลตอความรและความจรงนน ๆ

กระบวนทศนการก าหนดสราง (Constructivism)

กระบวนทศนการก าหนดสรางนมรากฐานทางปรชญามาจาก “ศาสตรการตความ” (Hermeneutics) อนเปนสาขาหนงของความรท เกยวเนองกบการตความ “ตวบท” (text) ซงในทางสงคมศาสตร ความหมายของตวบทภายใตปรชญาชดนไมไดจ ากดอยเพยงตวบททบนทกเปนลายลกษณอกษรเทานน หากยงหมายรวมถง “การกระท า (action) และการแสดงออก (expression) ของมนษย” อกดวย โดยในความหมายหลกน ศาสตรการตความมงเนนทจะท าความเขาใจ “สงทอยดานใน” (inwardness) ของมนษย (Diesing. 1991;

44

citing Gadamer. 1984) นกปรชญาส านกนยงเชอวา ไมมความรใดเกดขนโดยปราศจาก “ความรท มมากอน” (forknowledge) (Diesing. 1991) นนคอ มนษยกอรปการเกยวกบสงทไมรบนฐานของสงทร จะเหนไดวา ปรชญาของศาสตรการตความไมไดแยกตวบทหรอสงทศกษาออกจากผศกษา และไมไดมงหมายทจะใหผศกษาก าหนดตวเองในฐานะผทปราศจากทศนคตใด ๆ (neutral) สงทศาสตรนตองการกคอ “การเขาไปรวมอย” (involvement) ในฐานะ “คนใน” ภายใตบรบททางสงคมและวฒนธรรมของสงทก าลงศกษา รวมทง “ใหความหมายกบตวผศกษาอยางมาก ในฐานะทเปนผอาน/ผตความหรอผหาความหมายในตวบท (subject as reader of text) (ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. 2544: 47) ดงนน ความรทถกผลตขนภายใตปรชญาการตความของกระบวนทศนการก าหนดสรางจงเปน “ความรอนเนองมาแตตวตนของผศกษา” (self-knowledge) (Diesing. 1991) กลาวคอ ตามกระบวนทศนการก าหนดสรางนนไมเชอวา ความรและความจรงมอยและรอคอยผคนพบ แตความรและความจรงเปนสงท “ถกสราง” (constructed) ขนมาภายใตบรบททางสงคมและวฒนธรรมทผสรางความร และตวความรและความจรงนนๆ สงกดอย (Heylighen. 1997; ชาย โพธสตา. 2552) ความรและความจรงจงมลกษณะเปน “อตวสย” (subjective)

โดยภาพรวมของกระบวนทศนแบบการก าหนดสรางน “ภววทยา” ของกระบวนทศนมองสงทเรยกวา ความรและความจรงในลกษณะ “สมพทธ” (relative) กบบรบทและผแสวงหาความรทเขาไปอยในบรบทนน ๆ สวน “ญาณวทยา” ของกระบวนทศนนกคอ ญาณวทยาแบบ “สมพทธนยม” (relativism) ทมองเหนความสมพนธระหวางความร รวมทงบรบทของความรและผแสวงหาความรในลกษณะอางองซงกนและกน

หลงสมยใหมนยม (Post-modernism)

ธงชย วนจจะกล (2544: 354) ไดอธบายซงสรปไดวา “หลงสมยใหม” ไมใชทฤษฎหรอมโนทศน (concept) ชดใดชดหนง แตวธคดในแบบหลงสมยใหมเปนแนวทางความรบรความเขาใจสงคมมนษยอยางกวางๆ แนวหนงททาทายสนคลอนรากฐานทางภมปญญาของโลกสมยใหม โดยทตวมนเองมไดเสนอทฤษฎหรออดมการณขอเสนอรปธรรมใดเลย และสงส าคญทวธคดแบบหลงสมยใหมทาทายและตงค าถามกคอ “การอธบาย/ต านานทย งใหญ” (grand narrative) วาดวยเรอง “การเขาถงความรและความจรง” ของยคสมยใหม

กระแสคดส าคญของยคหลงสมยใหมกคอการตงค าถามตอ “ความชอบธรรม” (legitimacy) ของความรแบบวทยาศาสตรในยคสมยใหม สงผลไปสการอธบายวา “อภต านาน” หรอค าอธบายอนยงใหญชดตาง ๆ ของยคสมยใหมกลายสภาพเปนเพยงมายาคต (จนทน เจรญศร. 2544) หรอ “วาทกรรม” (discourse) ชดหนงเทานน

มเชล ฟโกต ซงเปนนกคดทมอทธพลตอความคดของยคหลงสมยใหมผหนงกลาววา วาทกรรมกคอปฏบตการของภาษา (language in action) (Danaher; Schirato; &

45

Webb. 2000) ทผานกระบวนการท าใหเปนสถาบน (institutionalization) และการผลตซ าทางสงคม (social reproduction) เพอทจะสถาปนาความคดหรออดมการณบางชดใหกลายเปน “ความจรง” (social construction of reality) และการสถาปนาความจรงดงกลาว กไดเขาไปเบยดขบความจรงชดอน ๆ ใหไปอยในพนทชายขอบ (margin) ตวอยางเชน ค าวา “Science” ซงแตเดมหมายถง “ความร” แตปจจบนถกนยามในฐานะเปนวทยาศาสตรธรรมชาต เชน ฟสกส เคม คณตศาสตร เทานน สงผลใหค าวา “ไมเปนวทยาศาสตร” (not scientific) กลบถกใหความหมายทแสดงถงความไมนาเชอถอของสงทถกกลาวถง ซงนยยะในทาง “การเมองของความร” (politics of knowledge) ของปรากฏการณนกคอ การสรางอ านาจน าของวทยาศาสตรธรรมชาตในการอธบายวา วทยาศาสตรธรรมชาตเทานนทเปน “ความร” ค ากลาวนจงเปนวาทกรรมเชงสญญะ (sign) ของวทยาศาสตรธรรมชาตในการสรางความเปนชายขอบใหกบความรประเภทอน ๆ

สงทวธคดแบบหลงสมยใหมพยายามพดถงกคอ สงทรบรวาเปนความรและความจรงในโลกนนน คอสงทถกประกอบสรางขนมาดวยอดมการณ (ideology) และกระบวนการชดหนงๆ ซงนนแสดงใหเหนไดวา “หลงสมยใหม” ไมไดเชอในเรอง “ภววทยา” นนคอ ไมมสงทเรยกวา “ธรรมชาต” ของความรและความจรง ความรและความจรงลวนเปนสงประกอบสรางทางสงคม ทข นอยกบเวลาและสถานท (knowledge is subjected to space and time) และอดมการณ (ideology) ทแตกตางหลากหลาย ดงนน ภายใตวธคดแบบหลงสมยใหมนยมน จง “ไมมกระบวนทศนอกตอไป ไมมความร มแตความเปนจรงทหลากหลาย” (จตรงค บณยรตนสนทร. 2546: 204) และสงทวธคดหลงสมยใหมกระท าเพอ “ตอบโต” ความรในแบบอภต านานแหงยคสมยใหมกคอการ “รอ” (deconstruct) สงทเรยกวา ความรเหลานนออกมาเพอใหเหนวา สงเหลานน “ประกอบสราง” (construct) ดวยอดมการณชดใด

ปฏบตนยม (Pragmatism)

กระบวนทศนแบบปฏบตนยมเปนแนวคดและวธการใหเหตผล โดยมการก าหนดนยาม และใหความหมายของ “ปฏบตนยม” (pragmatism) วาเปน แนวคดทางปรชญาทมสาระส าคญวาดวยเรอง “ความหมาย” และ “ความจรง” โดยยดหลก 2 ประการ คอ ประการแรก สงใดจะถอวามความหมายหรอไม ใหดทผลทางการปฏบตของสงน น เรอง 2 เรอง ถามผลทางการปฏบตอยางเดยวกน กตองถอวา 2 เรองนนมความหมายหรอมคาเทากน โดยมไดค านงถงรปแบบและวธการของการปฏบตนน และประการทสอง สงใดหากน าไปปฏบตแลว ไดผลจรงตามทคาดหมาย สงนนกถอวาจรง นนกคอวา สงทจะถอวาเปนจรงหรอไม ใหน าไปปฏบตกอน ถาปฏบตแลว ไดผลจรงตามทคาดหมาย กถอวาจรง ถาปฏบตแลว ไมไดผลจรงตามทคาดหมาย กถอวาไมจรง (ราชบณฑตยสถาน. 2532: 80)

46

ดงนน ปฏบตนยม เปนการพยายามตความแตละความคดโดยการโยงไปสผลในทางปฏบต หากปฏบตแลวเกดผลตามทบอก กถอวามความหมาย มคณคา และเปนจรง ในกรณ 2 สง ถาความคดหนงเปนจรงมากกวาอกความคดหนง กแสดงวา 2 อยางมความแตกตางกนบางอยางในทางปฏบต ถาไมพบความแตกตางกนในการโยงไปสผลในทางปฏบต ความคดเหลานนกถอวาเปนเรองเดยวกนหรอมคาเทากน

แนวคดแบบปฏบตนยมเปนปรชญาการคด (philosophical thinking) ทกอตวขนมาเมอมนษยตองการท าความเขาใจเกยวกบสงตางๆ รวมถงสงแวดลอมทเขาอย มนษยอาศยปฏบตนยมในฐานะเปนวธการ (method) อนปฏเสธการใชแคกระบวนการเชงเหตผล (rationalism) ทเปนการตดยดแบบเดมๆ (dogmatic) ทใครมาแตะตองอกไมได ในฐานะเปนวธวทยา (methodology) นจงท าใหปฏบตนยมเขาใกลชดและเกยวของกบชวตมากขน นนคอ ไมใชเปนการสรางสตรหรอทฤษฎ แตเปนศกยภาพความสามารถทจะแกไขปญหาตาง ๆ โดยน าความคดไปสการปฏบตไดเปนผลส าเรจโดยใชหลกวา “ความคดนท าได ปฏบตไดหรอไม” (Does it work?) ถาปฏบตได ความคดนนกเปนจรง (It is true.) ภายใตกระบวนทศนแบบปฏบตนยมน มทาทตอค าถามทางภววทยาเปนไปในลกษณะทวา “ความจรงเกดขนสความคด “truth happens to an idea” (Stumpf. 1988, 417) และความคดจะเปนความจรงได ยอมตองเกยวของกบประสบการณในการด ารงชวตของคนเรา ความส าเรจทเปนจรงท าใหเกดความจรงขน สวนความไมจรง (untrue) คอ สงทคดแลวท าไมไดหรอท าไมส าเรจดวยประสบการณทเกดขนนนเอง (วารญา ภวภตานนท ณ มหาสารคาม. 2547: 255) ดงนน ญาณวทยาของกระบวนทศนนจงมทาทตอความรวา ความรนนไมไดเปนสงทก าหนดไดแนนอนตายตว ไมไดถกก าหนดไวลวงหนา แตเปนผลจากการเลอกและคดสรรของบคคลแตละคน ทจะเขาไปศกษาและก าหนดเรยนรจนกลายเปนประสบการณ

เดวดสน และ ทอลช (Davidson; & Tolich. 1999) กลาววา กระบวนทศนของการแสวงหาความรนนอาจแบงโดยภาพรวมไดเปน 2 กลมหลก คอ

1) กลมปฏฐานนยม (positivism) ทเชอวาความร และความจรงตองสามารถตรวจสอบและชวดไดดวยหลกฐานเชงประจกษ (empirical evidence) ทมลกษณะวตถวสย (objectivity)

2) กลมปฏเสธปฏฐานนยม (anti-positivism) ทเชอวา ความรและความจรงนนเกดจากการตความ (interpretation) อนเกยวโยงกบอตวสยของผสรางความร (subjectivity)

กระบวนทศนหลกสองกลมน ไดน าไปสการเกดขนของลกษณะการวจย 2 ลกษณะหลก คอการวจยเชงปรมาณ (quantitative approach) ทมรากฐานมาจากกระบวนทศนปฏฐานนยม

47

และการวจยเชงคณภาพ (qualitative approach) ทมรากฐานมาจากกระบวนทศนปฏเสธปฏฐานนยม

ภายใตแนวคดทางญาณวทยาของกระบวนการวจยนน วธวทยาของการวจยไมใชสงแรกท ผวจยควรจะพจารณา เพราะการเลอกวาจะใชวธการใดนน ขนอยกบวาผวจยใหความหมายกบสงทเรยกวาความร/ความจรงวาอยางไร และก าหนดความสมพนธระหวางตวผวจยกบความร/ความจรงทตองการแสวงหาในลกษณะใด นนคอ หวใจของการวจยนนไมใชวธวทยา เพราะวธวทยาเปนสงปลายทางทใชในการตอบสนองตอโลกทศนของผวจย หากแตแกนแทของการวจย กคอ การตอบค าถามในเรอง “กระบวนทศน” ทงค าถามทางภววทยา ญาณวทยา และวธวทยาของตวผวจยนนเอง

ส าหรบการสงเคราะหองคความรเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณ ในบรบทสงคมไทยน ถอ

วาความเขาใจเกยวกบญาณวทยาเปนสงส าคญ เนองจากความรเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณ ซงเปนผลจากการแสวงหาความรของผวจยแตละทาน ยอมมวธการแสวงหามาดวยวธการทแตกตางกนตามกระบวนทศนทนกวจยแตละทานเลอกใช หากการสงเคราะหงานวจยครงนเปนไปโดยปราศจากการตระหนกถงความแตกตางทางกระบวนทศนทนกวจยตางๆ เลอกใช และขาดความเขาใจทางญาณวทยาแลว กยอมมโอกาสทผลการวเคราะห สงเคราะหงานวจยเหลานจะเกดความผดพลาดได การด าเนนการสงเคราะหองคความรเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณโดยอาศยความเขาใจในกระบวนทศนตางๆ ทางญาณวทยานนจะชวยใหการวเคราะห และสงเคราะหองคความรตาง ๆ เปนไปเพอใหไดมาซงค าตอบในการวจยซงครอบคลมนยามความหมาย กรอบแนวคด ปจจยทเกยวของ สถานะองคความร และแนวคดเกยวกบแนวทางในการพฒนาสขภาวะทาง จตวญญาณในบรบทของสงคมไทยเปนไปอยางถกตอง ลกซงยงขน อนจะเปนประโยชนในการสรางความเขาใจและสามารถน าไปใชประโยชนในทางปฏบตตอไป

กรอบแนวคดในการวจย

เพอประโยชนในการส ารวจ วเคราะหและสงเคราะหงานวจยในครงน ผวจยไดก าหนดกรอบแนวคดในการวจยจากการทบทวนวรรณกรรม การวจยครงนผวจยใชการสงเคราะหงานวจยเชงคณภาพเปนหลก โดยอาศยเทคนคการวเคราะหเนอหาและการท าความเขาใจเรองญาณวทยาอนถอเปนจดยนในการพจารณาองคความร และตรวจสอบสถานะองคความรในดานจตใจ หรอจตวญญาณ (spiritual knowledge) รวมทงอาศยวธการตความ (interpretive approaches) มาท าการสงเคราะหงานวจยเชงคณภาพ ส าหรบงานวจยเชงปรมาณนน ผวจยสงเคราะหโดยอาศยเทคนคการวเคราะหเนอหาแลวประมวลผลในลกษณะของการทบทวนวรรณกรรม (literature review) จากนนท าการสรปสถานะองคความรท งหมดเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณโดยอาศยแนวคดญาณวทยาในกลมปฏบตนยมเปนฐาน เปนการมงเนนการโยงไปสผลในทางปฏบต อนถอเปนประโยชนอยางแทจรง

48

บทท 3 วธด ำเนนกำรวจย

ในการวจยครงน ผวจยไดด าเนนการตามขนตอนดงน

1. การก าหนดประชากรและการคดเลอกกลมตวอยาง 2. การสรางเครองมอทใชในการวจย 3. การเกบรวบรวมขอมล 4. การจดกระท าและการวเคราะหขอมล 5. การน าเสนอผลการวจย

1. กำรก ำหนดประชำกรและกำรคดเลอกกลมตวอยำง

ประชำกร ในการสงเคราะหองคความรเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณในบรบทของ

สงคมไทยน เปนการสงเคราะหผลการวจ ยในเชงคณภาพ โดยใชเทคนคการวเคราะหเนอหา (content analysis) และการตความ (interpretive approaches) ดงนน ประชากรทใชในการศกษามขอบเขตครอบคลมงานทางวชาการ ซงเปนรายงานการวจย และวทยานพนธ ปรญญานพนธ และการศกษาอสระระดบปรญญาโทและปรญญาเอกฉบบสมบรณของนกวจย นกวชาการ อาจารย นสต นกศกษา ทงงานวจยเชงคณภาพและปรมาณซงมเนอหาสอดคลองกบการท าความเขาใจเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณ ในทศวรรษทผานมา คอตงแตป พ.ศ. 2543 - 2553 จ านวนไมนอยกวา 70 เรอง กลมตวอยำง

กลมตวอยางทใชในการสงเคราะหครงน คอ รายงานการวจ ยทปรากฏอยบนฐานขอมลออนไลน ดวยการสบคนขอมลจากชอเรองดวยค าส าคญ (keyword) ดงน คอ “สขภาวะทางจตวญญาณ” “ความผาสกทางจตวญญาณ” “สขภาวะทางปญญา” “จตวญญาณ” และ “จตปญญา” จากฐานขอมลออนไลนในโครงการเครอขายหองสมดในประเทศไทย (ThaiLis) และฐานขอมลออนไลนของหนวยงานตาง ๆ ซงสามารถดาวนโหลดเอกสารไดทงเลม เชน หองสมดงานวจยส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ส านกวจ ยส งคมและสขภาพ (สวสส.) สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.) ส านกงานกองทนสรางเสรมสขภาพ (สสส.) มลนธสดศร-สฤศดวงศ (มสส.) เปนตน รวมถงรายงานการวจยฉบบสมบรณทปรากฏอยในหองสมดของสถาบน การศกษาตาง ๆ ระหวางเดอน พฤศจกายน พ.ศ. 2552 ถง พฤษภาคม พ.ศ. 2553 ในการเลอก

49

กลมตวอยาง ผวจยเลอกกลมตวอยางแบบเจาะจง (purposive sampling) โดยคดเลอกมาเฉพาะงานวจยทตรงตามเกณฑทก าหนด ซงพบวามงานวจยทเปนไปตามหลกเกณฑและเหมาะสมทจะน ามาศกษาครงนจ านวน 35 เรอง

เกณฑกำรคดเลอกกลมตวอยำง

การคดเลอกกลมตวอยางมาศกษาครงน ผวจยไดก าหนดหลกเกณฑไวดงน 1. เปนรายงานการวจยทมเนอหาสอดคลองกบสขภาวะทางจตวญญาณ เชน

สขภาวะทางปญญา จตปญญา เปนตน 2. เปนรายงานการวจยทมขอคนพบเกยวกบการนยามความหมายสขภาวะทาง

จตวญญาณ หรอปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ หรอการสรางเครองมอและประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ หรอแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ

3. เปนรายงานการวจยทท าการศกษาในบรบทของสงคมไทย และศกษาในกลมประชากรไทยทนบถอศาสนาพทธ เนองจากศาสนาพทธเปนศาสนาทมลกษณะ เปนอเทวนยม ซงมความแตกตางจากศาสนา ครสต อสลาม พราหมณ -ฮนด อนมลกษณะเปนเทวนยม ท าใหไมสามารถน าแนวคดตะวนตกอนมฐานคดจากศาสนาครสตมาใชในสงคมไทยซงเปนสงคมพทธได

4. เปนรายงานการวจยทมการระบระเบยบวธวจย

2. กำรสรำงเครองมอทใชในกำรวจย

เครองมอทใชในการวจยครงนเปนแบบบนทกทจดท าขนเพอใชลงรหสขอมลทเกยวของจ านวน 1 ฉบบ (ดงตวอยางแบบบนทกขอมลและคมอลงรหสในภาคผนวก ก) โดยเรมจากการศกษาเอกสาร รายงานการวจยเกยวกบการสงเคราะหงานวจย แลวน ามาก าหนดหวขอแบบบนทกขอมล ซงประกอบดวยขอมลหลก 4 ดาน คอ ขอมลเกยวกบการวจย ขอมลเกยวกบผวจย ขอมลเกยวกบวธวทยาการวจย และขอมลเกยวกบขอคนพบทไดจากการวจย จากนนผวจยสรางแบบบนทกขอมลตามหวขอทก าหนดไวและท าการทดลองใชเกบรวบรวมขอมลจากงานวจยจ านวน 10 เรอง เพอตรวจสอบความชดเจนและความครอบคลมในการเกบรวบรวมขอมล แลวท าการปรบปรงแกไข เมอไดแบบบนทกขอมลฉบบปรบปรงแกไขครงท 1 แลว น าเสนอตออาจารยทปรกษาปรญญานพนธพจารณาความตรงเชงเนอหา และความเหมาะสมทจะใชเกบรวบรวมขอมล แลวท าการปรบปรงแกไขตามขอเสนอแนะ น าเสนอตออาจารยทปรกษาปรญญานพนธ เพอตรวจสอบความครอบคลมและความถกตอง เหมาะสม จากนนน าแบบบนทกขอมลดงกลาวใหบคคลอนซงมการศกษาไมต าวาปรญญาโทจ านวน 4 คน และผวจยอก 1 คน ทดลองบนทกขอมลจ านวน

50

10 เรอง แลวท าการวเคราะหหาคาความสอดคลอง (index of consistency) กอนน าไปใชเกบรวบรวมขอมลจรง ส าหรบรายละเอยดของแบบบนทกขอมลมดงน แบบบนทกขอมล แบบบนทกขอมลรายงานผลการวจยเปนแบบฟอรมบนทกรายละเอยดเกยวกบรายงานผลการวจยประกอบดวยตวแปรตาง ๆ ซงแบงไดเปนประเภทตาง ๆ ดงน

1. ขอมลเกยวกบการวจย ประกอบดวย 1.1 เวลาในการท าวจย ไดแก ปทท าการวจยเสรจ 1.2 ลขสทธของรายงานการวจย 1.3 แหลงทนทไดใหการสนบสนนในการท าวจย 1.4 ระดบของงานวจย

2. ขอมลเกยวกบผวจย ประกอบดวย เพศ วฒการศกษาของผวจย และจ านวนผวจย

3. ขอมลเกยวกบวธวทยาการวจย ประกอบดวย ประเภทงานวจย การระบประเดนปญหาหรอค าถามการวจย วตถประสงคของการวจย สมมตฐานของการวจย ประชากรและกลมตวอยาง วธการสมตวอยาง เครองมอวจยและคณภาพของเครองมอทใชในการวจย และวธวเคราะหขอมล

4. ขอมลเกยวกบขอคนพบทไดจากการวจย ประกอบดวยผลการศกษา

กำรบนทกขอมล ผวจยออกแบบคมอลงรหสขอมล ลงรหสขอมลและบนทกขอมล จากนนตรวจสอบความถกตองของขอมลทบนทก แกไขขอมลทบนทกผดพลาดใหถกตอง ส าหรบขอมลทหายไป (missing data) ผวจยก าหนดวธการบนทกขอมลดงน

1. รายงานวจยทไมระบปทท าการวจยเสรจ ใหใชปพ.ศ. ทเผยแพรผลงานวจย 2. รายงานวจยทท าในนามหนวยงาน ไมระบชอผท าวจยหรอวฒการศกษาของ

ผวจย ใหบนทกขอมลเปน “ไมระบ” 3. จ านวนผวจยทเกน 9 คน ใชรหส 9 4. รายงานทไมระบลขสทธของผลงานถอเปนลขสทธของผวจย 5. แหลงทนวจยถาไมมการระบ ใหบนทกขอมลเปน “ไมระบ” นอกจากน ผวจยด าเนนการบนทกขอมลทงหมดซ า 2 ครง (test-retest) โดยทง

ระยะหางกน 3 เดอน เพอตรวจสอบความคงท (stability) ของขอมลวาไมไดเปลยนแปลงไปตามกาลเวลา

51

3. กำรเกบรวบรวมขอมล

ในการสงเคราะหงานวจยเชงคณภาพไดก าหนดขนตอนในการเกบขอมลเปน 5 ขนตอนหลกคอ

1. ก าหนดจดมงหมายของการสงเคราะห แลวทบทวนและส ารวจเอกสารงานวจยทเกยวของ

2. ก าหนดลกษณะ ประเภท และแหลงของเอกสารงานวจยทตองการสงเคราะห 3. สบคน ตรวจสอบงานวจยเพอคดเลอกงานวจยทจะน ามาสงเคราะห 4. ศกษาเอกสารงานวจยโดยละเอยดเพอก าหนดกรอบเชอมโยงความสมพนธของ

งานวจยในแตละชน 5. วเคราะหและสงเคราะหงานวจยทคดเลอกทงหมด

4. กำรจดกระท ำขอมลและกำรวเครำะหขอมล

การจดกระท าขอมลและการวเคราะหขอมลในรายงานการสงเคราะหงานวจยน ผวจยแบงการด าเนนงานออกเปน 2 สวนใหญๆ คอ ตอนท 1 เปนการวเคราะหคณลกษณะของงานวจย และตอนท 2 เปนการสงเคราะหงานวจยโดยใชเทคนคการวเคราะหเนอหา (content analysis) และการตความ (interpretive approaches) การวเคราะหขอมลแตละตอนนนมข นตอนการด าเนนการดงตอไปน ตอนท 1 การวเคราะหคณลกษณะของงานวจย

เปนการวเคราะหขอมลเบองตนอนแสดงถงคณลกษณะของงานวจย โดยใชสถตพรรณนา (descriptive statistic) ไดแก จ านวน และคารอยละ

ตอนท 2 การวเคราะหและสงเคราะหงานวจย ด าเนนการตามขนตอนดงน

2.1 อานและท าความเขาใจรายงานการวจยทน ามาสงเคราะห 2.2 วางกรอบการจดหมวดหมงานวจย และจดแยกเนอหาสาระงานวจยตาม

หมวดหมทก าหนด 2.3 วเคราะหรายงานวจ ยแตละกลมตามทวางกรอบไว โดยใชเทคนคการ

วเคราะหเนอหา (content analysis) และท าการสงเคราะหผลการศกษาดวยวธการตความ (interpretative approaches) โดยอาศยความเขาใจเรองญาณวทยา (epistemology) เพอใชพจารณากระบวนทศน (paradigm) ในการแสวงหาความรของผวจยแตละทาน

52

5. กำรน ำเสนอผลกำรวจย

ในการน าเสนอผลการวเคราะหขอมลทง 2 ตอนทกลาวมาขางตนน ผวจยน าเสนอแยกเปนแตละบทดงน

บทท 4 เสนอผลการวเคราะหขอมลคณลกษณะ และสถานะองคความรของงาน วจยทน ามาสงเคราะห

บทท 5 เสนอผลการสงเคราะหองคความรจากงานวจยทงหมด จ าแนกตามค าถาม การวจยครงน ซงประกอบดวย นยามความหมาย ปจจยทเกยวของ การสรางเครองมอและการประเมน และแนวทางการพฒนาสขภาวะทาง จตวญญาณ

บทท 6 บทสรปผลการวเคราะหและสงเคราะหขอมลทงหมด ซงจะเสนอการสรป ผลและขอเสนอแนะ โดยจ าแนกตามวตถประสงคของการวจยในครงน อนประกอบไปดวยการสงเคราะหองคความรดานสขภาวะทางจตวญญาณ ในบรบทของสงคมไทย และการวเคราะหแนวทางการพฒนาสขภาวะทาง จตวญญาณส าหรบคนไทย

53

บทท 4 ผลการวเคราะหขอมลคณลกษณะและสถานะองคความร

การวจ ยเรองการสงเคราะหองคความรเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณในบรบทของ

สงคมไทย ผวจยไดท าการสงเคราะหงานวจยทศกษาและ/หรอมเนอหาทสอดคลองกบสขภาวะทางจตวญญาณรวมทงสนจ านวน 35 เรอง ซงเปนรายงานการวจยของนกวจย นกวชาการ อาจารย และวทยานพนธ ปรญญานพนธ และการศกษาอสระของนสต นกศกษาระดบบณฑตศกษา ในระหวางปพ.ศ.2543 - 2553 โดยในบทนผวจยจะน าเสนอผลการวเคราะหขอมลเกยวกบคณลกษณะของงานวจยและสถานะองคความรจากงานวจยทน ามาสงเคราะห ผลการวจยจะน าเสนอเปน 2 ตอนดงน

ตอนท 1 ขอมลเกยวกบคณลกษณะของงานวจยทน ามาสงเคราะห ประกอบดวย 1.1 ขอมลทวไป

1.1.1 เพศของผวจย 1.1.2 วฒการศกษาของผวจย 1.1.3 จ านวนผวจย 1.1.4 ปทท าการวจยเสรจ 1.1.5 ระดบของงานวจย 1.1.6 ลขสทธ 1.1.7 ทนสนบสนนการวจย

1.2 ขอมลเกยวกบการด าเนนการวจย 1.2.1 ประเภทงานวจย 1.2.2 การระบประเดนปญหาหรอค าถามการวจย 1.2.3 วตถประสงคของการวจย 1.2.4 สมมตฐานในการวจย 1.2.5 ประชากรและกลมตวอยาง 1.2.6 วธการสมตวอยาง 1.2.7 เครองมอวจยและคณภาพเครองมอวจย 1.2.8 วธวเคราะหขอมล

ตอนท 2 ผลการวเคราะหสถานะองคความร เปนการวเคราะหสถานะองคความรจากงานวจย โดยจ าแนกเปนหมวดหม และแบงหวขอตามประเดนค าถามการวจย ไดแก การนยามความหมาย ปจจยทเกยวของ การสรางเครองมอและการประเมน และแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ

54

ตอนท 1 ขอมลเกยวกบคณลกษณะของงานวจยทน ามาสงเคราะห การน าเสนอขอมลในสวนน ผวจยแบงการน าเสนอออกเปน 2 สวนคอ สวนท 1 เปนการเสนอขอมลทวไป และสวนท 2 เปนการเสนอขอมลเกยวกบการด าเนนการวจย

1.1 ขอมลทวไป การน าเสนอขอมลในสวนน ผวจยแบงการน าเสนอออกเปน 2 ตาราง ประกอบดวย

ตาราง 1 แสดงเพศของผวจย วฒการศกษาของผวจย จ านวนผวจย และปทท าวจยเสรจ และตาราง 2 แสดงระดบของงานวจย ลขสทธ และทนสนบสนนการวจย ซงมรายละเอยดของแตละตารางดงน ตาราง 1 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามเพศของผวจย วฒการศกษาของผวจย จ านวน ผวจย และปทท าการวจยเสรจ

คณลกษณะของงานวจย จ านวน รอยละ

เพศของผวจย ชาย 4 8.89 หญง 41 91.11 รวม 45* 100.00

วฒการศกษาของผวจย เอก 9 20.00 โท 31 68.89 ไมระบ 5 11.11 รวม 45* 100.00

จ านวนผวจย 1 31 88.57 2 0 0.00 3 2 5.72 4 2 5.72 รวม 35 100.00

ปทท าวจยเสรจ 2543 1 2.86 2544 1 2.86 2545 5 14.29 2546 2 5.71 2547 4 11.43 2548 4 11.43

55

ตาราง 1 (ตอ)

คณลกษณะของงานวจย จ านวน รอยละ

2549 6 17.14 2550 6 17.14 2551 0 0.00 2552 5 14.29 2553 1 2.86 รวม 35 100.00

หมายเหต : * งานวจยแตละเรองอาจมผวจยมากกวา 1 คน สวนวฒการศกษาของผวจยจะมเทา จ านวนผวจย

จากตาราง 1 พบวา งานวจยจ านวน 35 เรองทน ามาสงเคราะหครงน มผวจยเปนเพศหญงมากทสดคอมจ านวน 41 คน (รอยละ 91.11) สวนผวจยทเปนเพศชายมจ านวน 4 คน (รอยละ 8.89) อกทงพบวา งานวจยทน ามาสงเคราะหดงกลาว เปนงานวจยทผวจยสวนใหญมวฒการศกษาในระดบปรญญาโท คอมจ านวน 31 คน (รอยละ 68.89) รองลงมาคอระดบปรญญาเอก จ านวน 9 คน (รอยละ 20.00) และพบวา มผวจยทไมมการระบวฒการศกษา จ านวน 5 คน (รอยละ11.11)

ส าหรบจ านวนผวจยพบวา สวนใหญผวจยจะด าเนนการวจยเพยงคนเดยวโดยไมมผรวมวจยคอมจ านวนถง 31 เรอง (รอยละ 88.57) รองลงมาเปนการวจยทมผวจยจ านวน 3 และ 4 คน โดยมจ านวนอยางละ 2 เรอง (รอยละ 5.72) นอกจากนยงพบวา ดานปทท าวจยเสรจนน ในจ านวนงานวจยทน ามาสงเคราะหครงน มงานวจยทด าเนนการเสรจในป พ.ศ. 2549 และ พ.ศ. 2550 มากทสด คอ จ านวน 6 เรอง (รอยละ 17.14) รองลงมาเปนงานวจยทด าเนนการวจยเสรจในป พ.ศ. 2545 และ พ.ศ. 2552 คอ ปละจ านวน 5 เรอง (รอยละ 14.29) รองลงมาเปนงานวจยทด าเนนการวจยเสรจในป พ.ศ. 2547 และ พ.ศ. 2548 คอ จ านวนปละ 4 เรอง (รอยละ 11.43) รองลงมาเปนงานวจยทด าเนนการวจยเสรจในป พ.ศ. 2546 มจ านวน 2 เรอง (รอยละ 5.71) สวนป พ.ศ. 2551 ไมมงานวจยทผวจยน ามาสงเคราะห

56

ตาราง 2 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามระดบของงานวจย ลขสทธ และทนสนบสนน การวจย

คณลกษณะของงานวจย จ านวน รอยละ

ระดบของงานวจย งานวจยของหนวยงาน 5 14.29 วทยานพนธ ป.เอก 3 8.57 วทยานพนธ ป.โท 26 74.28 การศกษาอสระ (IS) 1 2.86 รวม 35 100.00

ลขสทธ หนวยงาน - มสส. - สสส.

5 (3) (2)

14.28 (8.57) (5.71)

สถาบนการศกษา - ม.เชยงใหม - ม.ศรนครนทรวโรฒ - ม.บรพา - ม.ขอนแกน - ม.มหดล - ม.สงขลานครนทร - จฬาลงกรณฯ - ม.นเรศวร

30 (6) (5) (4) (4) (3) (3) (3) (1)

85.72 (17.14) (14.29) (11.43) (11.43) (8.57) (8.57) (8.57) (2.86)

- ม.ราชภฎนครสวรรค (1) (2.86) รวม 35 100.00

ทนสนบสนนการวจย ในประเทศ 11 31.43 ไมระบ 24 68.57 รวม 35 100.00 จากตาราง 2 พบวา งานวจ ยทน ามาสงเคราะหครงน สวนใหญเปนงานวจ ยระดบวทยานพนธของนสต นกศกษาปรญญาโท คอมจ านวน 26 เรอง (รอยละ 74.28) รองลงมาเปนงานวจยของหนวยงาน จ านวน 5 เรอง (รอยละ 14.29) รองลงมาเปนงานวจยระดบวทยานพนธของนสต นกศกษาปรญญาเอก จ านวน 3 เรอง (รอยละ 8.57) และนอยทสดคอการศกษาอสระของ

57

นสต นกศกษาปรญญาโท จ านวน 1 เรอง (รอยละ 2.86) ในดานลขสทธของงานวจยทน ามาสงเคราะหครงนพบวา สวนใหญเปนงานวจยทเปนของสถาบนการศกษา คอมจ านวน 30 เรอง (รอยละ 85.72) ในจ านวนนมงานวจยทเปนลขสทธของมหาวทยาลยเชยงใหมมากทสดคอ 6 เรอง (รอยละ 17.14) รองลงมาเปนงานวจยทเปนลขสทธของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ จ านวน 5 เรอง (รอยละ 14.29) สวนงานวจยทเปนลขสทธของหนวยงานนน สวนใหญเปนลขสทธของมลนธสดศร-สฤษดวงศ (มสส.) คอมจ านวน 3 เรอง (รอยละ 8.57) นอกจากนยงพบวา งานวจยทน ามาสงเคราะหครงนสวนใหญไมไดระบแหลงทนสนบสนนการวจย คอมจ านวน 24 เรอง (รอยละ 68.57) และมงานวจยทไดรบการสนบสนนทนวจยโดยมแหลงทนภายในประเทศจ านวน 11 เรอง (รอยละ 31.43) 1.2 ขอมลเกยวกบการด าเนนการวจย การน าเสนอขอมลในสวนน ผวจยแบงการน าเสนอออกเปน 8 หวขอ ไดแก ประเภทงานวจย การระบประเดนปญหาหรอค าถามการวจย วตถประสงคของการวจย สมมตฐานในการวจย ประชากรและกลมตวอยาง วธการสมตวอยาง เครองมอวจยและคณภาพเครองมอวจย และวธวเคราะหขอมล ซงมรายละเอยดของแตละหวขอดงน 1.2.1 ประเภทงานวจย งานวจยทน ามาสงเคราะหครงนเปนงานวจยซงเมอแบงประเภทออกตามวธวทยางานวจยแลว สามารถแบงออกไดเปน 3 ประเภท ดงแสดงผลไวดงน ตาราง 3 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามประเภทงานวจย

จากตาราง 3 พบวางานวจยทน ามาสงเคราะหครงนเปนงานวจยเชงคณภาพมากทสด คอม

จ านวน 16 เรอง (รอยละ 45.71) รองลงมาเปนงานวจยเชงปรมาณ จ านวน 15 เรอง (รอยละ 42.86) และเปนงานวจยแบบผสมผสานซงมการเกบขอมลและวเคราะหขอมลทงเชงคณภาพและปรมาณ จ านวน 4 เรอง (รอยละ 11.43)

ประเภทงานวจย จ านวน รอยละ

งานวจยเชงคณภาพ

งานวจยเชงปรมาณ

16

15

45.71

42.86

งานวจยแบบผสมผสาน 4 11.43

รวม 35 100

58

1.2.2 การระบประเดนปญหาหรอค าถามการวจย งานวจยทน ามาสงเคราะหครงนมท งทระบประเดนปญหาหรอค าถามการวจย และไมระบประเดนปญหาหรอค าถามการวจย ซงมรายละเอยดดงน ตาราง 4 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามการระบประเดนปญหาหรอค าถามการวจย

จากตาราง 4 พบวา งานวจยทน ามาสงเคราะหครงนสวนใหญเปนงานวจยทระบประเดน

ปญหาหรอค าถามการวจย คอมจ านวน 22 เรอง (รอยละ 62.86) สวนงานวจยทไมระบประเดนปญหาหรอค าถามการวจยมจ านวน 13 เรอง (รอยละ 37.14) 1.2.3 วตถประสงคของการวจย งานวจยทน ามาสงเคราะหครงน สามารถแบงแยกตามวตถประสงค ไดดงแสดงรายละเอยดในตาราง 5 ตาราง 5 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามวตถประสงคของการวจย

วตถประสงค คณภาพ ปรมาณ ผสมผสาน รวม

จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ จ านวน รอยละ

1. เพอบรรยาย 13 61.90 8 27.59 3 42.86 24 42.11

2. เพออธบาย 8 38.10 8 27.59 1 14.29 17 29.82

3. เพอพยากรณ - - 5 17.24 1 14.29 6 10.53

4. เพอควบคมและพฒนา - - 8 27.59 2 28.57 10 17.54

รวม 21* 29* 7* 57*

หมายเหต : * งานวจยแตละเรองอาจมวตถประสงคมากกวา 1 วตถประสงค

การระบประเดนปญหาหรอค าถามการวจย จ านวน รอยละ

ระบ

ไมระบ

22

13

62.86

37.14

รวม 35 100

59

จากตาราง 5 พบวา งานวจยทน ามาสงเคราะหครงน สวนใหญเปนงานวจยทมวตถประสงคเพอบรรยาย ความหมาย การรบรและการใหความหมาย ขอบเขตของความหมาย ประสบการณดานสขภาวะทางจตวญญาณ ระดบสขภาวะทางจตวญญาณ การศกษาแนวทางพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ ยทธศาสตรในการพฒนาจตวญญาณ การทบทวนความรเกยวกบประเภท องคประกอบ ขอบงช ขอจ ากด และคณภาพของเครองมอประเมนภาวะจตวญญาณ ซงมจ านวน 24 เรอง (รอยละ 42.11) โดยแบงเปนงานวจยเชงคณภาพจ านวน 13 เรอง งานวจยเชงปรมาณจ านวน 8 เรอง และงานวจยแบบผสมผสานจ านวน 3 เรอง รองลงมาเปนงานวจยทมวตถประสงคเพออธบาย และ เพอควบคมและพฒนา จ านวน 17 และ 10 เรอง ตามล าดบ (รอยละ 29.82 และ 17.54 ตามล าดบ) สวนวตถประสงคของการวจยทพบนอยทสดคอ เพอพยากรณ มจ านวน 6 เรอง (รอยละ 10.53) โดยไมพบงานวจยเชงคณภาพทมวตถประสงคดงกลาวเลย

1.2.4 สมมตฐานในการวจย งานวจยทน ามาสงเคราะหครงนมท งงานวจยทต งสมมตฐานในการวจยและไมตงสมมตฐานในการวจย ซงมรายละเอยดดงในตาราง 6

ตาราง 6 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามสมมตฐานในการวจย

จากตาราง 6 พบวา งานวจยทน ามาสงเคราะหครงน สวนใหญเปนงานวจยทไมไดระบ

สมมตฐานในการวจย คอมจ านวน 20 เรอง (รอยละ 57.14) สวนงานวจยทระบสมมตฐานในการวจยมจ านวน 15 เรอง (รอยละ 42.86)

สมมตฐานในการวจย จ านวน รอยละ

ระบ

ไมระบ

15

20

42.86

57.14

รวม 35 100

60

1.2.5 ประชากรและกลมตวอยาง งานวจยทน ามาสงเคราะหครงน เปนงานวจยทศกษาในกลมประชากรและกลมตวอยางทหลากหลาย ซงมรายละเอยดดงน ตาราง 7 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามประชากรและกลมตวอยาง

หมายเหต : * งานวจยบางเรองศกษาวจยในกลมตวอยางมากกวา 1 กลมตวอยาง

ประชากรและกลมตวอยาง จ านวน รอยละ

ผปวย - ตดเชอ HIV และ/หรอผปวยเอดส - โรคมะเรง - ผปวยเรอรง - โรคหวใจและหลอดเลอด - โรคหลอดเลอดสมอง - อมพาตครงลาง

12 (4) (4) (1) (1) (1) (1)

29.27 9.76 9.76 2.44 2.44 2.44 2.44

เอกสารหรอสงพมพหรองานวจย 4 9.76

วสดสอ / บทสมภาษณ 3 7.32

โรงเรยน 1 2.44

นกเรยนอนบาล 4 9.76

นกเรยนมธยม / อาชวะ / วยรน 3 7.32

นกศกษาพยาบาล 1 2.44

คร 1 2.44

พยาบาล 2 4.88

ผปฏบตงานดานสาธารณสข 1 2.44

ผดแลผปวยจตเวช 2 4.88

ผใหบรการชวยเหลอดานจตวญญาณ 1 2.44

ผเขารวมกระบวนการแลกเปลยนเรยนร 1 2.44

ประชาชนทวไป 3 7.32

ผสงอายหรอคนชรา 2 4.88

รวม 41* 100

61

จากตาราง 7 พบวา งานวจยทน ามาสงเคราะหครงน สวนใหญศกษาวจยในกลมตวอยางทเปนผปวย คอมจ านวน 12 เรอง (รอยละ 29.27) ซงเปนผปวยดวยการตดเชอ HIV และ/หรอ ผปวยเอดส โรคมะเรง ผปวยเรอรง โรคหวใจและหลอดเลอด โรคหลอดเลอดสมอง และผปวยอมพาตทอนลาง (รอยละ 9.76, 9.76, 2.44, 2.44, 2.44, 2.44 ตามล าดบ) รองลงมาคอศกษาวจยในกลมตวอยางทเปนเอกสารหรอสงพมพหรองานวจย และกลมตวอยางทเปนนกเรยนอนบาล มจ านวนกลมละ 4 เรอง (รอยละ 9.76) และรองลงมาคอศกษาวจยในกลมตวอยางทเปนประชาชนทวไป นกเรยนมธยม หรอ อาชวะ หรอวยรน และกลมตวอยางซงเปนวสดสอตางๆ หรอบนทกบทสมภาษณ จ านวนกลมละ 3 เรอง (รอยละ 7.32)

1.2.6 วธการสมตวอยาง งานวจยทน ามาสงเคราะหครงน เปนงานวจยทศกษาในกลม

ตวอยางซงมวธการสมตวอยางทหลากหลาย อนมรายละเอยดดงตาราง 8

ตาราง 8 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามวธการสมตวอยาง

จากตาราง 8 พบวา งานวจยทน ามาสงเคราะห สวนใหญใชวธการสมตวอยางโดยการเลอกตวอยางแบบเจาะจง (purposive sampling) จ านวน 22 เรอง (รอยละ 62.86) รองลงมาใช วธการสมตวอยางอยางงาย (simple random sampling) จ านวน 3 เรอง (รอยละ 8.57) รองลงมาใชวธการสมตวอยางแบบแบงชน (stratified random sampling) การสมตวอยางแบบแบงกลม (cluster random sampling) และงานวจยทไมระบวธการสมตวอยาง วธละ 2 เรอง (รอยละ 5.71)

วธการสมตวอยาง จ านวน รอยละ

การเลอกตวอยางแบบเจาะจง (purposive sampling) 22 62.86

การสมตวอยางอยางงาย (simple random sampling) 3 8.57

การสมตวอยางแบบแบงชน (stratified random sampling) 2 5.71

การสมตวอยางแบบแบงกลม (cluster random sampling) 2 5.71

การสมตวอยางแบบหลายขนตอน (multi-stage random sampling)

1 2.86

การเลอกตวอยางตามความสมครใจ (volunteer sampling) 1 2.86

การเลอกตวอยางแบบบงเอญ (accidental sampling) 1 2.86

การเลอกตวอยางตามสะดวก (convenience sampling) 1 2.86

ไมระบ 2 5.71

รวม 35 100

62

1.2.7 เครองมอวจยและคณภาพเครองมอวจย งานวจยทน ามาสงเคราะหครงน เปนงานวจยทมการใชเครองมอวจยและมการตรวจสอบคณภาพเครองมอวจยทแตกตางกน ซงแสดงไวในตาราง 9 ตาราง 10 และ ตาราง 11 ดงรายละเอยดตอไปน

ตาราง 9 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามเครองมอวจย

หมายเหต : * งานวจยบางเรองใชเครองมอในการวจยมากกวา 1 เครองมอ

จากตาราง 9 พบวา งานวจยทน ามาสงเคราะหครงน สวนใหญใชการสมภาษณและ/หรอแบบสมภาษณเปนเครองมอในการวจย คอมจ านวน 20 เรอง (รอยละ 29.85) รองลงมาคอใชแบบวดและ/หรอแบบประเมน และ/หรอแบบทดสอบ จ านวน 14 เรอง (รอยละ 20.90) ใชแบบบนทกขอมล จ านวน 12 เรอง (รอยละ 17.91) ใชแบบสอบถาม จ านวน 11 เรอง (รอยละ 16.42) ใชการสงเกตและ/หรอแบบสงเกต จ านวน 9 เรอง (รอยละ 13.43) และใชแบบส ารวจ จ านวน 1 เรอง (รอยละ 1.49) ตามล าดบ

เครองมอวจย จ านวน รอยละ

สมภาษณ / แบบสมภาษณ 20 29.85

แบบวด / แบบประเมน / แบบทดสอบ 14 20.90

แบบบนทกขอมล 12 17.91

แบบสอบถาม 11 16.42

สงเกต / แบบสงเกต 9 13.43

แบบส ารวจ 1 1.49

รวม 67* 100.00

63

ตาราง 10 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามคณภาพเครองมอวจยเชงคณภาพ

งานวจยเชงคณภาพ (n = 16)

งานวจยเชงผสมผสาน (n = 4)*

รวม (n = 20)

จ านวน จ านวน จ านวน รอยละ

การตรวจสอบความ เชงคณภาพ นาเชอถอไดของขอมล (trustworthiness)

13 (81.25) 1 (25.00) 14 70.00

หมายเหต : * งานวจยแบบผสมผสานมรายงานการใชและตรวจสอบคณภาพเครองมอวจยเชง คณภาพ ตาราง 11 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามคณภาพเครองมอวจยเชงปรมาณ

คณภาพเครองมอวจย

งานวจยเชงปรมาณ (n = 15)

งานวจยเชงผสมผสาน (n = 4)*

รวม (n = 19)

จ านวน จ านวน จ านวน

รอยละ

เชงปรมาณ

Validity Content validity 15 (100.00) 4 (100.00) 19 100.00 Construct validity 1 (6.67) 1 5.26 Reliability Test-retest 1 (6.67) 1 5.26 Alpha 12 (80.00) 4 (100.00) 16 84.21 KR-20 5 (33.33) 5 26.32 คาดชนความสอดคลอง RAI 1 (6.67) 1 5.26 คาอ านาจจ าแนก 4 (26.67) 1 (25.00) 5 26.32 คาความยาก (P) 3 (20.00) 3 18.00

หมายเหต : * งานวจยแบบผสมผสานมรายงานการใชและตรวจสอบคณภาพเครองมอวจยเชง ปรมาณ

64

จากตาราง 10 และ 11 พบวา จากงานวจยทน ามาสงเคราะหครงน ในสวนของงานวจยเชงคณภาพพบวา สวนใหญมการรายงานการตรวจสอบความนาเช อถอไดของขอมล (trustworthiness) คอมจ านวน 13 เรอง (รอยละ 81.25) อยางไรกตามพบวา มงานวจยแบบผสมผสานเพยง 1 เรองเทานน (รอยละ 25.00) ทมการรายงานการตรวจสอบความนาเชอถอไดของขอมล ส าหรบงานวจยเชงปรมาณทงหมดมการหาคาความเทยงตรง (validity) ของเครองมอโดยการหาความเทยงตรงตามเนอหา (content validity) จ านวน 15 เรอง (รอยละ 100) และหาคาความเทยงตรงตามโครงสราง (construct validity) จ านวน 1 เรอง (รอยละ 6.67) และในสวนของการหาคาความเชอมนนน (reliability) มงานวจย จ านวนถง 12 เรอง (รอยละ 80.00) ทกระท าโดยใชวธหาคาสมประสทธอลฟาครอนบาค (cronbach’s alpha) และพบวามงานวจยทมการหาคาดชนความสอดคลอง RAI (Rater Agreement Indexes) จ านวน 1 เรอง (รอยละ 6.67) หาคาอ านาจจ าแนก จ านวน 4 เรอง (รอยละ 26.67) และหาคาความยาก (P) จ านวน 3 เรอง (รอยละ 20.00) และพบวาในสวนของงานวจยแบบผสมผสานนนมการตรวจสอบคณภาพเชงปรมาณ โดยทงหมดมการหาคาความเทยงตรงตามเนอหาจ านวน 4 เรอง (รอยละ 100) และมการหาคาความเชอมนโดยใชวธหาคาสมประสทธอลฟาครอนบาค จ านวน 4 เรอง (รอยละ 100)

1.2.8 วธวเคราะหขอมล งานวจยทน ามาสงเคราะหครงน มวธวเคราะหขอมลทหลากหลาย ซงมรายละเอยดดงน ตาราง 12 จ านวนและรอยละของงานวจยจ าแนกตามวธวเคราะหขอมล

วธวเคราะหขอมล จ านวน รอยละ

Descriptive Statistic 20 28.99 Parametric Statistics

Simple Correlation 8 11.59 Multiple Regression 6 8.70 Path Analysis 1 1.45 T-Test 7 10.14 ตรวจสอบคณภาพ

Item Analysis 1 1.45 Reliability 1 1.45 Factor Analysis 1 1.45

65

ตาราง 12 (ตอ)

จากตาราง 12 พบวา งานวจยทน ามาสงเคราะหครงน สวนใหญวเคราะหขอมลดวยสถต

พรรณนา (descriptive Statistic) คอมจ านวน 20 เรอง (รอยละ 28.99) รองลงมาคอ การวเคราะหขอมลโดยการหาคาสหสมพนธอยางงาย (simple correlation) และใชวธการวเคราะหเนอหา (content analysis) วธละจ านวน 8 เรอง (รอยละ 11.59) รองลงมาคอ การใชวธวเคราะหขอมลดวยสถต t-test จ านวน 7 เรอง (รอยละ 10.14) และสถตสมประสทธการถดถอย (regression analysis) จ านวน 6 เรอง (รอยละ 8.70) ซงลวนใชสถตสมประสทธการถดถอยพหคณ (multiple regression analysis) ทงสน นอกจากนยงพบวามงานวจยทใชวธวเคราะหขอมลตามวธของโคไลซ (colaizzi) จ านวน 4 เรอง (รอยละ 5.80) ซงเปนงานวจยเชงคณภาพทงหมด

วธวเคราะหขอมล จ านวน รอยละ

Nonparametric Statistics

Chi-square 2 2.90 Wilcoxon 2 2.90 Mann-Whitney 1 1.45

วเคราะหขอมลเชงคณภาพ

Content Analysis 8 11.59 Thematic Analysis Domain Analysis

1 1

1.45 1.45

Colaizzi 4 5.80 ปรากฏการณนยมของไฮเดกเกอร 1 1.45 ปรากฏการณนยมของแวนมาเนน 2 2.90 ไมระบ 2 2.90

รวม 69* 100.00

หมายเหต : * งานวจยบางเรองใชวธวเคราะหขอมลมากกวา 1 วธ

66

ตอนท 2 ผลการวเคราะหสถานะองคความร การวเคราะหสถานะองคความรในตอนท 2 น ผวจยท าการวเคราะหสถานะองคความรจากงานวจย โดยใชวธการวเคราะหเนอหา และการตความเนอหาจากงานวจยทน ามาศกษา โดยจ าแนกเปนหมวดหม และแบงหวขอตามประเดนค าถามการวจย ไดแก การนยามความหมาย ปจจยทเกยวของ การสรางเครองมอและการประเมน และแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ ซงมรายละเอยดดงตอไปน

1. การนยามความหมายสขภาวะทางจตวญญาณ ตาราง 13 จ านวนงานวจยเกยวกบการนยามความหมายสขภาวะทางจตวญญาณจ าแนกตาม ประเภทงานวจย

ประเภทงานวจย ผวจยและปทท าการวจย รวม

เชงปรมาณ นงเยาว (2546)* เสาวนย (2546) จราพร (2547) ปทมา (2548) จ าแรง (2549) ขวญฤทย (2549) อารย (2549) พรพรหม (2550) หทยรตน (2550) พชร (2550) นฤมล (2552)* ระพ (2552)* Chanida (2004) Wannapa (2007)

14

เชงคณภาพ อรวรรณ (2545) ระววรรณ (2545) เสาวลกษณ (2545) ปยฉตร (2545) วะนดา (2547) อทมพร (2549) สพศ (2549) นงเยาว (2552) ปกรณ (2552) Wanlapa (2004) Sunisa (2007) Pongthep (2007)

12

รวม 26

หมายเหต : * เปนงานวจยแบบผสมผสาน แตในสวนนจ าแนกตามวธวทยาทนกวจยใชเฉพาะ ในสวนของการนยามความหมายสขภาวะทางจตวญญาณ

67

1.1 การนยามความหมายสขภาวะทางจตวญญาณในงานวจยเชงปรมาณ

เมอพจารณานยามเชงปฏบตการ (operational definition) ทพบในงานวจยเชงปรมาณ พบวา ขอสรปทนกวจยประมวลจากการศกษาสขภาวะทางจตวญญาณม 2 แนวทาง คอ แนวทางหนง สรปสขภาวะทางจตวญญาณวาเปนความสขอนเกดจากการมสมพนธภาพกบทกสงทอยรอบตวอยางกลมกลนและเขาใจทงกบบคคลอน ธรรมชาต และสงทเหนอธรรมชาต จนหลดพนจากอตตา ดงพบในงานวจยของ ขวญฤทย ธนารกษ (2549) สวนอกแนวทางหนง สรปสขภาวะทางจตวญญาณวาเปนความสขทเกดจากการด าเนนชวตอยางมเปาหมาย และมความเกยวของกบความเชอและการปฏบตตามหลกพทธศาสนา ซงความหมายในแนวทางทสองนพบในงานวจยเปนสวนใหญ ดงมรายละเอยดของความหมายดงน “สขภาวะทางจตวญญาณ” หมายถง สภาวะจตทมความสข มความสงบเยน เปนความสข ความสงบทเกดจากความด ความไมเหนแกตว และมพรหมวหาร 4 ไดแก เมตตา กรณา มฑตา อเบกขา อนเปนความรสกและ/หรอการกระท าทแสดงออกถงการใหความรกความปรารถนาด ตลอดจนมความยนดตอผอนโดยไมคดอจฉา มจตทปราศจากอคตหรอมความเหนอกเหนใจทจะหยบยนสงทดงามใหผอนเสมอๆ โดยเฉพาะอยางยงผท ไดรบความล าบากหรอตกทกขไดยาก ผทประกอบดวยจตเหลาน มกปรารถนาจะเหนผอนมความสขและประสบความส าเรจในชวต มความเมตตากรณาตอสตว และสงมชวตทกชนด ชวยเหลอผอนโดยไมหวงสงตอบแทน หรอสนจางรางวลใด ๆ และมองขามเหตการณทเกดขนดวยพฤตกรรมทเปนกลาง มสตรตวและเบกบานกบการท าหนาทและการใชชวตในทกยางกาวทกขณะ มเปาหมายและสามารถบรรลเปาหมายของชวต เหนคณคาในตนเองและยอมรบในตน มอสระ ใหอภยตนเองและผอน ตลอดจนด ารงชวตอยอยางผาสก มปญญาเขาใจธรรมชาตของชวต รบรสภาพตามความเปนจรง เขาใจถงกฎของธรรมชาตและการเปลยนแปลง มการรแจงเหนจรง จตมคณภาพอนเปนความรสกและ/หรอการกระท าทแสดงออกถงความรบผดชอบและความเกยวพนกบกจกรรมตางๆ ในชวตซงจะตองประกอบดวยความอดทน ความเขมแขงทางกายและทางใจ ความหวง การควบคมดแล การตดสนใจและเผชญกบสงททาทาย ตลอดจนพรอมเผชญกบความเปลยนแปลงอยางกอใหเกดคณคาและไมรสกหวนวตกใด ๆ อกทงมความเกยวของกบความเชอและการปฏบตตนตามหลกพทธศาสนา คอ ศล สมาธ ปญญา มการเขาถงสงสงสด เชน พระรตนตรย พระนพพาน รวมทงการมสงศกดสทธเปนทนบถอหรอยดเหนยว หรออาจเปนความรสกสขทเนองมาจากความพงพอใจในชวต ประกอบดวย ครอบครว เพอน โรงเรยน สงแวดลอม และตนเอง จงถอวาเปนภาวะทดงามและ เปนภาวะทบคคลไดรบการปลดปลอยจากความทกข (นงเยาว กนทะมล. 2546: 7; จราพร เพมเยาว. 2547: 7; พรพรหม รจไพโรจน. 2550: 8; Chanida Mattavangkul. 2004: 6-7; Wannapa Sittipran. 2007: 10-11) อกค าหนงทพบวามความหมายสอดคลองใกลเคยงกบสขภาวะทางจตวญญาณ คอค าวา สขภาวะทางปญญา ซงจากงานวจยทน ามาสงเคราะหครงนพบวา มการใหนยามเชงปฏบตการ

68

ของสขภาวะทางปญญาไววา “สขภาวะทางปญญา” หมายถง การทเยาวชนมความสขจากการใชชวตอยางรเทาทน และไมประมาท โดยประเมนจากพฤตกรรมการรจกแสวงหาความรและใชความรไปในทางทถก (ใฝร) คด ลงมอท า และแกปญหาอยางมสต (คดเปน ท าเปน แกปญหาเปน) และรเทาทนเหตการณ ไมยดตดกบสงตาง ๆ (มอสรภาพ) (ระพ แสงสาคร; พณนภา แสงสาคร; และ เสาวลกษณ ลอวฒนานนท. 2552: 78) นอกจากน ยงมการวจยดานการศกษา ซงมกจะใชค าวา จตปญญา และ จตตปญญาศกษา อนมความหมายเชอมโยงกบสขภาวะทางจตวญญาณ ขอสรปทนกวจยประมวลความหมายในสวนทเกยวกบการศกษานมความสอดคลองไปในแนวทางเดยวกนทงหมดพอสรปไดวา “จตปญญา” หมายถง การเรยนรท ตรงกบความตองการของผเรยน โดยมงเนนการเรยนรท ผเรยนมความสขและเกดความงอกงามทางปญญา มการปฏบต การคด และคนพบความรดวยตนเองทน าไปสการสรางองคความร และเกดความกาวหนาในการเรยนร (เสาวนย จนทรท. 2546: 5; ปทมา คณเวทยวรยะ. 2548: 5; อารย โลจนาภวฒน. 2549: 4-5; จ าแรง นกเอยง. 2549: 5; พชร โคตรสมบต. 2550: 5; หทยรตน ทรวดทรง. 2550: 5) และ “จตตปญญาศกษา” (contemplative education) หมายถง กระบวนการเรยนรดวยใจอยางใครครวญ ประกอบดวย การรบรอยางลกซง (deep sensing) การนอมสใจอยางใครครวญ (contemplation) และการเฝามองเหนตามทเปนจรง (meditation) ซงการรบรอยางลกซง (deep sensing) หมายถง การรบสงเราทผานทางประสาทสมผสทงหาเขามาดวยความตงใจ เอาใจใส สวนการนอมสใจอยางใครครวญ (contemplation) หมายถง การน าขอมลทไดรบจากสงกระตนมาคดโดยแยบคาย (โยนโสมนสการ) รวมกบความคด มมมอง ความรสก อารมณ ความรและประสบการณเดมของผเรยน และสามารถตความไดอยางมความหมาย ส าหรบการเฝามองเหนตามทเปนจรง (meditation) หมายถง การท าจตใหสงบ มสตและสมาธ เกดการหยงรดวยตนเอง (นฤมล อเนกวทย. 2552: 6-7)

วธการตความ (interpretative approaches) ถอเปนวธการหลกในการนยามความหมาย

ส าหรบการวเคราะหขอคนพบเกยวกบการนยามความหมายสขภาวะทางจตวญญาณในสวนน ผวจยอาศยการตความตามพยญชนะ (literal interpretation) รวมกบการตความตามส านวนภาษาหรออรรถะ (idiomatic interpretation) พบวา ความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณไดรวมสาระส าคญของสขภาวะทางปญญาไวแลว แตมขอนาสงเกตคอ ความหมายของสขภาวะทางปญญานนจะเนนถงความสขทมาจากการใชชวตทก ากบดวยสตและปญญา ซงน าไปสความมอสระ และเกดความสขทแทจรงในทสด ทงนมไดมการองหรอพงพงอยกบสงยดเหนยวใดๆ ไมวาจะเปนตวบคคล ศาสนา หรอสงเหนอธรรมชาต นอกจากน ในสวนของจตปญญาและจตตปญญาศกษานน พบวา เปนสขภาวะทางจตวญญาณในมตของการศกษาเรยนร นนคอ ทงจตปญญาและจตตปญญาศกษาลวนเปนการเรยนรทผเรยนใชจตวญญาณในการแสวงหาความรอนกอใหเกดความงอกงามทางปญญาพรอมดวยความสขจากการเรยนรนน

69

1.2 การนยามความหมายสขภาวะทางจตวญญาณในงานวจยเชงคณภาพ

ส าหรบงานวจ ยเชงคณภาพทน ามาสงเคราะหครงนพบวา เหลานกวจ ยไดขอสรปความหมายสขภาวะทางจตวญญาณมาจากการวเคราะหใน 2 แนวทาง คอ แนวทางแรก สรปความหมายจากการวเคราะหการใหความหมายตามการรบรและ/หรอประสบการณของผใหความหมาย ดงทพบในงานวจยของ นงเยาว มงคลอทธเวช ; และคนอนๆ (2552) ซงศกษาโดยสงเคราะหขอมลจากวดโอและเอกสารการถอดเทปกจกรรมการแลกเปลยนเรยนรตางๆ ระหวางเจาหนาทสาธารณสขประเภทตางๆ ทง 4 ภาคของประเทศไทย และขอมลจากการสมภาษณผปฏบตจนไดขอสรปค านยามของสขภาวะทางจตปญญา อทมพร มาลยทอง (2549) ซงศกษาการรบรความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณของพยาบาลหวหนาหอผปวย วลภา คณทรงเกยรต (Wanlapa Kunsongkeit. 2004) ซงศกษาความหมายของสขภาพจตวญญาณตามการรบรของคนไทย โดยกลมตวอยางเปนคนในจงหวดเชยงใหม ระววรรณ ถวายทรพย (2545) ซงศกษาการใหความหมายของความผาสกทางจตวญญาณตามการรบรและประสบการณของผตดเชอเอชไอวและผปวยเอดส เปนตน และอกแนวทางหนง เปนการสรปความหมายจากการวเคราะหเอกสารทไดจากการทบทวนวรรณกรรมรวมกบการวเคราะหการใหความหมายตามการรบรและ /หรอประสบการณของผใหความหมาย ดงทพบในงานวจยของ อรวรรณ ดวงมงกร (2545) ซงแบงการศกษาออกเปน 2 ระยะ คอ ระยะท 1 เปนการศกษาวเคราะหจากองคความรทไดจากการทบทวนวรรณกรรมจากต ารา รายงานการวจย ปรญญานพนธระดบบณฑตศกษา เอกสาร บทความวชาการ และจากคอมพวเตอรโดยใชฐานขอมล MedLine และ CINAHL ระยะท 2 เปนการศกษาจากการสมภาษณผใหขอมลหลก ซงแบงออกเปนกลมผใหบรการการชวยเหลอดาน จตวญญาณ ไดแก พระ นกวฒนธรรม แพทย พยาบาล และกลมผปวยในทมาใชบรการในโรงพยาบาลขอนแกน อยางไรกตามพบวา การวเคราะหความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณตามการรบรและ/หรอประสบการณของผใหความหมาย เปนแนวทางทถกน ามาใชในงานวจยเปนสวนใหญ

จากขอคนพบของงานวจยดงกลาว หากพจารณาเฉพาะคณลกษณะของ “จตวญญาณ” แลวพบวา จตวญญาณประกอบดวย 2 มต ไดแก สงทเหนอธรรมชาต และธรรมชาตของมนษย (1) สงทอยเหนอธรรมชาต เปนภาวะเหนอตน ผทจะเขาถงไดตองมความเชอ มความศรทธา มความเพยรในการปฏบต โดยใชศาสนาเปนสงเชอมโยงและตองมพลง 5 คอ ศรทธา วรยะ สต สมาธ และปญญา จงจะสามารถเขาถงและมโอกาสไดสมผสสงทเหนอธรรมชาตนน (2) ธรรมชาตของมนษย การมพลงชวต ซงจะไดจากการทบคคลไดรบก าลงใจ มความอบอนใจ การไดรบการยอมรบและรสกมคณคา มเกยรต มฐานะ มความศรทธา มความหวง มสงยดเหนยวจตใจ ท าใหบคคลมความมงมนทจะหาค าตอบใหกบชวต โดยการหาความหมายและเปาหมายของชวต เหนความสมพนธในการด ารงชวตกบธรรมชาต เปนการไดสมผสจตวญญาณในระดบของคนทวๆ ไป (อรวรรณ ดวงมงกร. 2545: 70-71)

70

สวนค าอธบายคณลกษณะของ “สขภาวะทางจตวญญาณ” ในแงปรชญานน ปกรณ สงหสรยา (2552) อธบายไวโดยอาศยมมมองการแบงระหวาง “สมรรถนะ” กบ “ภาวะ” ซง “สมรรถนะ” หมายถง อ านาจทจะยงใหเกดผลบางอยาง สวน “ภาวะ” หมายถง สภาพของสงอนบรรยายไดในเชงคณภาพ (เชน สข-ทกข) และกลาววา “สขภาวะ” คอ ผลจากการท างานของสมรรถนะในปฏสมพนธกบสงแวดลอม สขภาวะทางจตวญญาณจงแบงออกเปน 2 มตเชนกน คอ (1) สขภาวะทางจตวญญาณในฐานะทเปนผลจากสมรรถนะบางอยางทนอกเหนอไปจากสมรรถนะทางจตในดานความคดและความรสก เรยกวา “สมรรถนะทางจตวญญาณแบบเหนอธรรมชาต” (supernatural) (2) สขภาวะทางจตวญญาณในฐานะความตระหนกในความมความหมายของสงตางๆ เรยกวา “สมรรถนะทางจตวญญาณแบบอตถภาวะ” อยางไรกตาม ผทมสขภาวะทางจตวญญาณในความหมายน ไมจ าเปนตองรสกสข สบายใจ หากตองการจะกลาววาบคคลเหลานมความสข ความสขทวากจะตองมความหมายพเศษ เชน ไมรสกสขโสมนส แตรสกลกๆ ถงความมคณคา เปนตน สมรรถนะในแบบนเกดไดกบบคคลทวไป โดยไมจ าเปนตองมการฝกฝนพเศษ แตกมใชสงทสามารถท าใหเกดอยางจงใจไดงายนก

เมอพจารณาเนนไปทจตวญญาณแบบอตถภาวะ จตวญญาณในความหมายนสามารถแยกไดเปน (ก) สมรรถนะทชวยใหความหมายกลายเปนความมความหมาย และ (ข) ภาวะทเกดจากการเปลยนจากความหมายสความมความหมาย กลาวคอปกตเราอยในภาวะทเรารสกถงความคดหรอความหมายอยเสมอ ซงนนแปลวาปกตเราอยในภาวะทางจตวญญาณ และอาจกลาวไดวาสงนเปน “ทนเบองตน” หรอคอ “ตวตน” ของเรา (ในความหมายของความเปนตวเรา หรอ อตถภาวะแหงตวเรา) นนเอง แตโดยพนฐานแลว ความเปนตวเปนตนของเราจะมไดกดวยความรสก เพราะถาความคดม แตเราไมรสก ความคดนนกมไดเปนสวนหนงของความเปนตวเปนตน หรอมไดอยในโลกอตถภาวะของเรา ปจเจกภาพอนเปนสงทบคคลเปนอยอนเปนขอบเขตทก าหนดโดยความหมายทรสกนน อาจขยายออกไดเมอบคคลรสกหรอพยายามรสก “ความคด” ทเขามไดรสกในขณะน เมอสงนเกดขน กกลาวไดวา “โลก” ของบคคลเปลยนไป การรสกความหมายทไมเคยรสก นบเปนการท าใหสงทเปนอนกลายเปนตวตนหรออกนยหนง เปนการกาวพนตวตนเดม (self-transcendence) นนเอง ดงนนจงสรปไดวา “สขภาวะทางจตวญญาณ” คอภาวะทเกดจากการกลายเปนสงทเปนอนหรอการกาวพนตวตนไดอยางตอเนอง นนคอ ยงกลายเปนสงทเปนอน ยงกาวพนตวตน บคคลกยงเปนตนเอง ยงมความดมด าลกซง ยงมความตระหนกในความเปนตวเอง แตการจะกาวพนตวตนไดนนตองอาศยสมรรถนะและภาวะอนๆ ทงดานความคด ดานความรสก ดานสงคม หรอแมกระทงดานรางกาย (เชน การสมผสกาย) และหากบคคลสามารถกาวพนตวตน และไดพบความมความหมายใหมไดอยางตอเนอง และมทศทางทเหมาะสม ยอมกลาวไดวาบคคลผนนม “สขภาวะทางจตวญญาณแบบอตถภาวะ” นนเอง (ปกรณ สงหสรยา. 2552)

71

คณลกษณะของสขภาวะทางจตวญญาณ จากความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณ ยงพบลกษณะอนๆ ทสอดคลองกน

ซงเปนคณลกษณะของสขภาวะทางจตวญญาณ ดงน (1) ความรสกเปนสขใจ สบายใจ มความปตและอมเอมใจ มความสงบไมฟงซาน

ไมวนวาย สบสน ไมกระวนกระวายใจ ไมคดมาก (ระววรรณ ถวายทรพย. 2545: 148; อทมพร มาลยทอง. 2549: 110; สพศ สงนวล. 2549: 102; Wanlapa Kunsongkeit. 2004: 146)

(2) มความพอใจ พอเพยง และพอดในชวตปจจบน ความพอใจในชวตเกดจากความพอใจในชวตสวนตว ชวตครอบครว และชวตทางสงคม อกทง การมชวตทมความหมายซงเกดจากการมคณคาในตนเอง และมความภาคภมใจในตนเอง เปนทรก ไดรบความหวงใย ไดรบก าลงใจ ไดรบความรก ความอบอนจากครอบครวและบคคลรอบขาง (วะนดา นอยมนตร. 2547: 95; อทมพร มาลยทอง. 2549: 110; สพศ สงนวล. 2549: 102; Wanlapa Kunsongkeit. 2004: 146)

(3) มพลงชวต เปนพลงภายในทท าใหเกดแรงขบทางบวกทท าใหคนสามารถทจะด ารงและด าเนนชวตตอไปได แมเมออยในสภาวะใกลตายกจะเปนพลงชวยใหสามารถไปอยางถกทศทาง พลงนเปนผลจากการมความตองการทจะมชวตอย และมความสามารถในการจดการกบปญหาในชวต ความตองการทจะมชวตอยแสดงใหเหนไดจากการมก าลงใจ มความเขมแขงภายในตนเอง มความหวงและมการวางแผนในอนาคต สวนความสามารถในการจดการกบปญหาในชวตแสดงออกโดยการสามารถเผชญปญหา และปรบเปลยนชวต และวถชวตเพอแกปญหาทเกดขนได (เสาวลกษณ มณรกษ. 2545: 129; ปยฉตร สะอาดเอยม. 2545: 90; สพศ สงนวล. 2549: 102; Wanlapa Kunsongkeit. 2004: 146; Sunisa Deachpichai. 2007: 110)

(4) การมจตเมตตา กรณา เอออาทรตอผอน สรางความสขใหกบผอนโดยการตอบแทนผมพระคณ มองสงทดเกดสขตอผอน มคณธรรมน ามาซงความดงามและความมคณคาในตนเอง (ระววรรณ ถวายทรพย. 2545: 148; เสาวลกษณ มณรกษ. 2545: 129; อทมพร มาลยทอง. 2549: 110; Sunisa Deachpichai. 2007: 110)

(5) มสต มการรแจงเหนจรง มการรจกระงบและยบย งความคด มความรสกนกคดในการพจารณาไตรตรองสงตาง ๆ เขาใจสงตาง ๆ ตามความเปนจรง (ระววรรณ ถวายทรพย. 2545: 148; สพศ สงนวล. 2549: 102; Sunisa Deachpichai. 2007: 110) (6) การมสงยดเหนยวในชวต ซงหมายถงมสงยดเหนยวทมความหมายเกยวของกบศาสนา และพลงอ านาจทเหนอธรรมชาตและบคคล การมสงยดเหนยวเปนทพงทางใจน ท าใหมจตใจเขมแขง มความสข สงบ และปลอดภยในชวต สงยดเหนยวประกอบดวยการมความยดมน ในศาสนา การมความเชอในพลงอ านาจเหนอธรรมชาต รวมถงการมสมพนธภาพกบบคคล การมความยดมนในศาสนาแสดงออกดวยการมความศรทธาตอศาสนา การน าหลกทางศาสนามาเปนสง ชน าชวต และมการปฏบตกจกรรมทางศาสนา การมความเชอในพลงอ านาจทเหนอธรรมชาตอาจ

72

ครอบคลมถงประเดนของภตผและการรบรของจตดวย แสดงออกโดยการมความเชอและบชาตอสงเหนอธรรมชาต สวนการมสมพนธภาพกบบคคลนนสะทอนใหเหนจากการมความรสกผกพนกบครอบครว มส มพนธภาพกบเพอน และมความศรทธาตอบคคลทเคารพนบถอ (ระววรรณ ถวายทรพย. 2545: 148; เสาวลกษณ มณรกษ. 2545: 129; ปยฉตร สะอาดเอยม. 2545: 90-91; วะนดา นอยมนตร. 2547: 95; อทมพร มาลยทอง. 2549: 110; สพศ สงนวล. 2549: 102; Wanlapa Kunsongkeit. 2004: 145-146)

องคประกอบของสขภาวะทางจตวญญาณ สขภาวะทางจตวญญาณมองคประกอบส าคญอย 7 ประการไดแก 1) การตระหนก

ในจรยธรรม 2) สภาวะทจตสงบ บรสทธ มความขนต อดทน ขมใจ มความพอประมาณ เปนภาวะแหงจตทสงบเงยบอนประกอบดวยสตสมปชญญะ 3) สภาวะทมความเปนมนษยทสมบรณ ซงเปนการบรรลในเปาหมายทแทจรงของชวต 4) จตทยกระดบ เปนจตทมคณภาพสง เปนจตเดมทบรสทธ 5) สภาวะแหงปญญา ซงหมายถง การมความรความเขาใจทแทจรง มความใฝเรยนใฝร มสมมาทฏฐ (ความเหนชอบ) และสมมาสงกปปะ (ความด ารชอบ) เกยวกบความธรรมดาโลก (โลกยะ) ความเปลยนแปลงไปของโลก รวมถงสงเหนอโลก (โลกตระ) โดยปราศจากมลทนใดๆ 6) การหลดพน (วมตต) ซงเปนความหลดพนแหงจต หลดพนจากกเลสดวยอ านาจการฝกจตหรอดวยก าลงสมาธ (เจโตวมตต) และเปนความหลดพนดวยปญญา ซงเปนความหลดพนทบรรลดวยการก าจดอวชชาได (ปญญาวมตต) (Pongthep Sutheravut. 2007: 106) และ 7) มทศทาง ซงชวยใหบคคลสามารถก าหนดไดวาจะกาวพนจากตวตนไปในทางใด ในขณะเดยวกน “ทศทาง” กจะชวยใหบคคลพจารณาไดวาเมอใดเปนเวลาทควรจะกาวพนตวตน (ปกรณ สงหสรยา. 2552: 44)

“สขภาวะทางจตปญญา” เปนอกค าหนงทมกพบคกบ “สขภาวะทางจตวญญาณ” ซงจาก

งานวจยเชงคณภาพทน ามาสงเคราะหครงนพบวา มการใหความหมายไววา “สขภาวะทาง จตปญญา” หมายถง สภาวะสงบสขทมความประณต เปนความสขทแทจรงทหลดพนจากการยดตดกบวตถ แตเปนภาวะทเปยมลนดวยความปต อมเอบ อมเตมจากภายใน มความออนโยน เบกบาน จตใจสงบนง ไมวนวาย สบสน มพลงในการมชวตอยางมคณคา มความหมาย มเปาหมายชวตทชดเจน พงพอใจในชวต มสงยดเหนยวจตใจ เขาใจโลกและชวตตามความจรงและมความสามารถในการเผชญและแกไขปญหาและอปสรรคตาง ๆ ในภาวะวกฤตไดอยางเหมาะสม (นงเยาว มงคลอทธเวช; และคนอนๆ. 2552: 58)

73

คณสมบตของสขภาวะทางจตปญญา “สขภาวะทางจตปญญา” มคณสมบตส าคญ 3 ประการคอ ความสข สงบ อสระ ซง

คณลกษณะ (attributes) ของสขภาวะทางจตปญญา สามารถแบงกลมตามคณสมบตท ง 3 ประการไดดงน

1) กลมความสข (happiness) ประกอบดวย เมตตากรณา อยากชวยเหลอ (being kind) จตใจออนโยน เขาใจ เหนอกเหนใจคนอน (being gentle) เปนมตร เปนกนเอง เขาถงไดงาย (being friendly) รบผดชอบ (being responsible) ยดหยน ปรบตวงาย (being flexible) และเคารพในศกดศรความเปนมนษย (respect of other being)

2) กลมความสงบ (peacefulness) ประกอบดวย จดการ ควบคมอารมณความรสกของตนเองได (being able to control one’s feeling) เขมแขง อดทน (being hardily) เสยสละ (being devoted) มงมน ทมเท (being committed) มองโลกในแงด (being optimistic) และยอมรบและใหอภย (accept other being and being forgiving)

3) กลมความอสระ (independence) ประกอบดวย มพลงแหงการเรยนร (being empowered) กลาหาญ (being courageously) คดสรางสรรค คดนอกกรอบ (being creative) ออนนอมถอมตน (being humble) ประสานความแตกตาง (being compromised) และพอเพยง (being sufficient) (นงเยาว มงคลอทธเวช; และคนอนๆ. 2552: 61)

องคประกอบของสขภาวะทางจตปญญา องคประกอบของสขภาวะทางจตป ญญาน น สามารถแบงออกเ ปน 5

องคประกอบ ไดแก 1) มเปาหมาย/ความหมายของชวต 2) มคณคา มความภาคภมใจ พงพอใจในชวต 3) มศรทธา มสงยดเหนยวจตใจ 4) มความเขาใจโลกและชวตตามความเปนจรง เหนความธรรมชาตธรรมดาของทกสง มองเปนองครวมเหนความเชอมโยงของทกสง และ 5) มความสามารถในการเผชญและแกปญหาอปสรรคตางๆ ในภาวะวกฤตไดอยางเหมาะสม (นงเยาว มงคลอทธเวช; และคนอนๆ. 2552: 58)

เมอวเคราะหตความนยามความหมายจากการวจยขางตน โดยอาศยการตความตาม

พยญชนะ (literal interpretation) รวมกบการตความตามส านวนภาษาหรออรรถะ (idiomatic interpretation) พบวา ความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณ แบงออกเปน 2 มต คอ ภาวะเหนอธรรมชาต และภาวะธรรมชาตของมนษย และเมอวเคราะหเปรยบเทยบระหวางสขภาวะทาง จตวญญาณและสขภาวะทางจตปญญา ในแงของความหมายนนจะเหนวา มสาระส าคญทใกลเคยงกนมาก แตมขอนาสงเกตวา ความหมายของสขภาวะทางจตปญญานนจะรวมความเนอหาสาระแตเฉพาะในสวนของสขภาวะทางจตวญญาณในมตภาวะธรรมชาตของมนษย โดยไมมการรวมความถงสงเหนอโลกหรอพลงอ านาจทเหนอธรรมชาตซงเปนมตภาวะเหนอธรรมชาตเลย

74

ส าหรบในแงขององคประกอบนน พบความสอดคลองกนอยางมากระหวางองคประกอบของสขภาวะทางจตวญญาณและสขภาวะทางจตปญญา ใน 2 องคประกอบ คอ (1) สภาวะทมความเปนมนษยทสมบรณ ซงเปนองคประกอบในสขภาวะทางจตวญญาณ และการมเปาหมาย/ความหมายของชวต ซงเปนองคประกอบในสขภาวะทางจตปญญา (2) สภาวะแหงปญญา ซงเปนองคประกอบในสขภาวะทางจตวญญาณ และการมความเขาใจโลก และชวตตามความเปนจรง ซงเปนองคประกอบในสขภาวะทางจตปญญา สวนองคประกอบอนๆ ในสขภาวะทางจตวญญาณนน ลวนเปนองคประกอบทมความเกยวเนองกบความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณในมตทเหนอธรรมชาต เปนสมรรถนะทางจตวญญาณแบบเหนอธรรมชาตนนเอง ซงไมใชประเดนทสขภาวะทางจตปญญาใหความส าคญเลย นอกจากน เมอวเคราะหตความการนยามความหมายจากการจ าแนกตามกลมตวอยาง พบวา กลมบคคลทวไป เปนกลมทมการนยามความหมายไดครอบคลมทสด และเมอพจารณาความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณตามการจ าแนกโดยใชกลมตวอยางอนไดแก กลมผปวย กลมผดแลผปวย และกลมบคคลทวไป พบวา มการใหนยามความหมายไปในแนวทางทสอดคลองกน แตมขอนาสงเกตวา ในนยามความหมายทกลมผปวยรบรและใหนยามไวนน ไมไดรวมความหมายในแงของความตระหนกในการมความหมายของชวต การหาความหมายและเปาหมายในชวตทแทจรง หากแตมงเนนไปในดานของการไดรบก าลงใจ ความรก ความอบอนจากครอบครวและบคคลรอบขาง รวมถงการเขาใจสงตางๆ ตามความเปนจรง มสตอยกบภาวะของโรค มความสขใจ อยกบโรคไดอยางสมดล และการมสงศกดสทธและกรรมดคอยคมครอง อกทงยงครอบคลมถงประเดนของภตผและการรบรของจตดวย สวนในกลมผดแลผปวยนน แบงออกเปนสองกลมยอยไดแก กลมบคลากรทางสาธารณสข ซงพบวามการนยามความหมายทครอบคลม สวนอกกลมคอ กลมผดแลผปวยในครอบครวซงพบวามการนยามความหมายทมความเปนรปธรรมมากกวาในดานทเปนนามธรรม

75

2. ปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ

ตาราง 14 จ านวนงานวจยเกยวกบปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณจ าแนกตาม ประเภทงานวจย

ประเภทงานวจย ผวจยและปทท าการวจย รวม

เชงปรมาณ อไรวรรณ (2543) ธนญา (2545) สมจตต (2549) ระพ (2552)* Wannapa(2007)

5

เชงคณภาพ ระววรรณ (2545) สพศ (2549) Pongthep (2007) นงเยาว (2552) กศล (2552)

5

รวม 10

หมายเหต : * เปนงานวจยแบบผสมผสาน แตในสวนนจ าแนกตามวธวทยาทนกวจยใชเฉพาะ ในสวนของปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ

2.1 ปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณในงานวจยเชงปรมาณ

ขอคนพบของงานวจยเชงปรมาณจ านวนหนง พบวามปจจยบางประการทมความสมพนธ และสามารถท านายสขภาวะทางจตวญญาณได เชน ขอคนพบจากงานวจ ยของอไรวรรณ ชยชนะวโรจน (2543) ซงวเคราะหขอมลดวยการวเคราะหสมประสทธสหสมพนธแบบเพยรสน และวเคราะหการถดถอยพหคณเปนขนในกลมผสงอาย ธนญา นอยเปยง (2545) วเคราะหขอมลดวยการวเคราะหสมประสทธสหสมพนธแบบเพยรสน และวเคราะหการถดถอยพหคณเปนขนในกลมผปวยมะเรงเตานม สมจตต ธรทรพยกล (2549) วเคราะหขอมลดวยการวเคราะหสมประสทธ สหสมพนธแบบเพยรสนในกลมหญงวนรนทท าแทงผดกฎหมาย เปนตน จากขอคนพบเหลาน สามารถแบงปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณออกเปน 2 ดาน ไดแก ปจจยทางบวกอนเปนปจจยทสงเสรม สนบสนนกอใหเกดสขภาวะทางจตวญญาณ และปจจยทางลบอนเปนปญหาและอปสรรคตอการเกดสขภาวะทางจตวญญาณ ดงแสดงไวในตาราง 15

เมอท าการวเคราะหเนอหาของขอคนพบเชงปรมาณขางตน พบวา ปจจยทางบวกทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ ไดแก การสนบสนนทางสงคมทงจากเพอนและครอบครว การปฏบตทางพทธศาสนา การใชเหตผลเชงจรยธรรม การก ากบตนเอง การมองโลกในแงด ภาวะสขภาพ และรายได สวนปจจยทางลบ ไดแก การรบรความรนแรงของการเจบปวย และภาวะซมเศรา นอกจากนขอคนพบจากงานวจยยงพบวามปจจยซงเปนตวท านายสขภาวะทางจตวญญาณ

76

จ านวนหนงไดแก การสนบสนนทางสงคม (รวมถงสมพนธภาพในครอบครว) ภาวะสขภาพ การปฏบตทางพทธศาสนา การก ากบตนเอง การมองโลกในแงด การรบรความรนแรงของการเจบปวย อาย รายได และเพศ

2.2 ปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณในงานวจยเชงคณภาพ

จากขอคนพบของงานวจยเชงคณภาพจ านวนหนงพบวา มปจจยบางประการทมความ สมพนธทงในทางบวกและทางลบกบสขภาวะทางจตวญญาณ ดงเชนขอคนพบจากงานวจยของ พงคเทพ สธรวฒ (Pongthep Sutheravut. 2007) ซงศกษาในกลมประชาชน ระววรรณ ถวายทรพย (2545) ซงศกษาในกลมผตดเชอเอชไอวและผปวยเอดส เปนตน ดงแสดงไวในตาราง 16

เมอท าการวเคราะหเนอหาของขอคนพบเชงคณภาพพบวามผลสอดคลองกบงานวจยเชงปรมาณ โดยจากขอคนพบเชงคณภาพนพบวา ปจจยทางบวกของสขภาวะทางจตวญญาณ ไดแก ทนมนษย ทนสถาบน ทนชมชน ทนทางปญญา/องคความร การสนบสนนทางสงคมจากเพอน ครอบครว และบคลากรทางสขภาพ การขดเกลาหลอหลอมจากครอบครว โรงเรยน สถาบนทาง ศาสนาหรอวด สงคม ประสบการณชวตในอดต ประสบการณเกยวกบเรองจตวญญาณ ความรเรองจตวญญาณ สขภาพรางกาย บคลกภาพสวนบคคล ความศรทธาในพระพทธ พระธรรม พระสงฆ การคดถงสงทด ความรสกมคณคาตอตวเอง การยอมรบสภาพตวเอง ความรบผดชอบในภาระและหนาท ความหวง พฤตกรรม และกจกรรมซงเกยวของกบจตวญญาณ สตปญญา ประวตความเปนมาของมนษยดานพฤตกรรมทางศาสนาและศลปะ ภมหลง อาย ระบบงาน ลกษณะงาน รางวล รายได สงแวดลอมหรอบรรยากาศในการท างาน สวนปจจยทางลบ ไดแก สภาพจตใจทออนแอ ความรสกทอแท จตใจไมสงบและรอบขางมเสยงรบกวนท าใหจตไมสงบ อาการออนเพลย ปวดจากโรคและการรกษาจนไมสามารถท ากจกรรมใด ปญหา อปสรรค ภาวะวกฤตทเกดขนในชวต และประสบการณทไดเหนความทกขของผอน

จากการวเคราะหเนอหาโดยรวมของขอคนพบทงจากงานวจยเชงคณภาพและปรมาณ จะ

พบวา ปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณเหลาน สามารถสรปเปนกลมปจจยใหญๆ ตามทฤษฎการเรยนรทางปญญาสงคม (social cognitive theory) ของแบนดรา (Bandura. 1989) ซงสามารถน ามาใชเพอศกษาพฤตกรรมของมนษยอยางเปนระบบ โดยมองพฤตกรรมมนษย (B-Behavior) ในรปกระบวนการปฏสมพนธระหวางปจจยสวนบคคล (P-Person) กบปจจยสภาพแวดลอม (E-Environment) ทมผลตอกนและกนอยางตอเนอง จากทฤษฎดงกลาว จงสามารถจดกลมปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณไดเปน 2 กลมปจจย คอปจจยภายใน อนเปนกลมปจจยสวนบคคล และปจจยภายนอก อนเปนกลมปจจยสภาพแวดลอม ซงมรายละเอยดของแตละปจจยดงน

77

ตาราง 15 ขอคนพบของงานวจยเชงปรมาณเกยวกบปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ

หมายเหต : งานวจยของ ระพ แสงสาคร; พณนภา แสงสาคร; เสาวลกษณ ลอวฒนานนท (2552) มระเบยบวธวจยแบบ Mixed Methodology ส าหรบในสวนของ การศกษาความสมพนธของปจจยตางๆ ใชวธการเชงปรมาณ

ชอนกวจย ป

พ.ศ. กลมตวอยาง ตวแปรตาม

ปจจยทมความสมพนธ ตวท านาย

ทางบวก ทางลบ อไรวรรณ ชยชนะวโรจน

2543 ผสงอาย ความผาสกทาง จตวญญาณ

- สมพนธภาพในครอบครว - ภาวะสขภาพ - การปฏบตธรรม

- สมพนธภาพในครอบครว - ภาวะสขภาพ - การปฏบตธรรม

ธนญา นอยเปยง

2545 ผปวยมะเรง เตานม

ความผาสกทาง จตวญญาณ

- การสนบสนนทางสงคม - การรบรความ รนแรงของ การเจบปวย

- การสนบสนนทางสงคม - การรบรความรนแรงของ การเจบปวย

สมจตต ธรทรพยกล

2549 หญงวยรนทท าแทงผดกฎหมาย

ความผาสกทาง จตวญญาณ

- การสนบสนนทางสงคมจากเพอน - ภาวะซมเศรา -

Wannapa Sittipran

2550 ผตดเชอเอชไอว สขภาวะทาง จตวญญาณ

- รายได - แรงสนบสนนทางสงคม

- อาย* - รายได* - แรงสนบสนนทางสงคม* - เพศ

ระพ แสงสาคร; และคนอนๆ

2552 เยาวชนครอบครวแตกแยก

สขภาวะทางปญญา

- การก ากบตนเอง - การมองโลกในแงด - การใชเหตผลเชงจรยธรรม - พนฐานการปฏบตทางพทธศาสนา - การสนบสนนทางสงคม(จากครอบครว+เพอน)

- การก ากบตนเอง - พนฐานการปฏบตทาง พทธศาสนา - การมองโลกในแงด

77

78

ตาราง 16 ขอคนพบของงานวจยเชงคณภาพเกยวกบปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ

ชอนกวจย ป

พ.ศ. กลมตวอยาง

ประเดนทศกษา

ปจจยทมความสมพนธกบสขภาวะทางจตวญญาณ

ระววรรณ ถวายทรพย

2545 ผตดเชอเอชไอว ความผาสกทาง

จตวญญาณ

1) ปจจยทางบวก ประกอบดวย ความหวง การยอมรบสภาพตวเอง การเปดเผยตวเองวาตดเชอ การปลง ความรสกมคณคาตอตวเอง ความรบผดชอบในภาระและหนาท การคดถงสงทด การตระหนกในการดแลสขภาพตนเอง และแรงสนบสนนทางสงคม 2) ปจจยทางลบ ไดแก สภาพจตใจทออนแอ 3) ปจจยอนๆ ไดแก รายได ประสบการณชวตในอดต บคลกภาพสวนบคคล การเลยงดในครอบครว และสขภาพรางกาย

สพศ สงนวล 2549 ผปวยมะเรงทไดรบรงสรกษา

การเยยวยาดาน

จตวญญาณ

1) ประสบการณทมมากอนการเจบปวย ประกอบไปดวย 3 ลกษณะ ไดแก 1.1) มความศรทธา ในพระพทธ พระธรรม พระสงฆ 1.2) บคลกภาพทเขมแขง และ 1.3) เคยปฏบตมากอน 2) การสนบสนนจากบคลากรทางสขภาพ ซงไดแก 2.1) กจกรรมคณภาพชวต และ 2.2) การ สนบสนนก าลงใจจากแพทยและพยาบาล 3) การสนบสนนจากสงคมใกลตว ซงไดแก 3.1) การสนบสนนก าลงใจจากบคคลในครอบครว และ 3.2) การสนบสนนก าลงใจจากเพอนผปวยดวยกน สวนสงทเปนอปสรรค ไดแก 1) อาการออนเพลย 2) ปวดจากโรคและการรกษาจนไมสามารถท ากจกรรมใด 3) ความรสกทอแท 4) จตใจไมสงบพอ 5) รอบขางมเสยงรบกวนท าใหจตไมสงบ

Pongthep Sutheravut

2550 ประชาชน สขภาวะทาง จตวญญาณ

- ปจเจกของบคคล - ความรเรองจตวญญาณ - ปญญา - ประวต - ภมหลง - พฤตกรรม - ประสบการณทเกยวของเรองจตวญญาณ - สภาวะแวดลอม

นงเยาว มงคล -อทธเวช; และคนอนๆ

2552 เอกสารการถอดเทปกจกรรมการแลกเปลยน

เรยนรในเจาหนา ทสาธารณสข

จตปญญา

1) ปจจยภายใน ไดแก ปญหา อปสรรค ภาวะวกฤตทเกดขนในชวต ประสบการณทไดเหนความ ทกขของผอน 2) ปจจยภายนอก ไดแก การขดเกลาหลอหลอมจากครอบครว โรงเรยน สงคม อาย ระบบงาน ลกษณะงาน สงแวดลอมหรอบรรยากาศในการท างาน กลยาณมตร และรางวล

กศล สนธรธาดา; และคนอนๆ

2552 1) ทนมนษย 2) ทนสถาบน 3) ทนชมชน 4) ทนทางปญญาหรอองคความร

78

79

ปจจยภายใน ประกอบดวย 1. ลกษณะชวสงคม (biosocial factors) เชน เพศ อาย สถานภาพสมรส รายได

เปนตน เปนปจจยทมความสมพนธกบสขภาวะทางจตวญญาณ โดยเพศ มความสมพนธกบ สขภาวะทางจตวญญาณในแงทเพศหญงมกมความสามารถในการปรบตวยอมรบกบสงทเกดขนกบตนเองไดดกวาเพศชาย เพศจงเปนปจจยหนงทสามารถใชท านายสขภาวะทางจตวญญาณได อาย มอทธพลตอสขภาวะทางจตวญญาณและสามารถท านายสขภาวะทางจตวญญาณไดเชนกน อนมสาเหตมาจากอายเปนตวแสดงถงการเรยนรผานประสบการณทยาวนาน อนท าใหเกดการสงสมประสบการณในการแกปญหาทมากกวา การมประสบการณทมากกวาเปรยบเสมอนการไดฝกหดมากและชวยใหแกโจทยตางๆ ไดงายขน อกทงอายยงมความสมพนธกบความสามารถในการจดการตนเอง และการตดสนใจ นอกจากน ดวยธรรมชาตของวย ผท ผานโลกมากยอมเขาใจชวตไดมากกวา การผานประสบการณชวตมามากท าใหมการยอมรบกบเหตการณทเกดขนกบชวต และผท มอายมากกวาจะมความสนใจในศาสนา และมความเชอเรองจตวญญาณมากกวาผทมอายนอยกวา สถานภาพสมรส นบเปนปจจยหนงทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ เนองจากการทบคคลมสถานภาพสมรสนน จะท าใหบคคลรสกมความมนใจ มก าลงใจ และมคคดทคอยใหค าปรกษาซงกนและกน อนจะสงผลถงความสามารถในการปรบตว โดยเฉพาะอยางยงเมอตองเผชญกบเหตการณวกฤตของชวต คสมรสจะเปนบคคลทคอยใหก าลงใจ ใหความรกและชวยปฏบตภารกจทใหความหมายแกชวต เชน การท าบญหรอประกอบพธกรรมทางศาสนา เปนตน นอกจากน รายได กเปนอกหนงปจจยทมความสมพนธทางบวกกบสขภาวะทางจตวญญาณ กลาวคอ การมเงนจ านวนมากยอมท าใหเกดความรสกมนคง มหลกประกนของชวต มโอกาสแสวงหาแหลงประโยชนในการดแลตนเองและสามารถน ามาใชเพอบรรเทาความเจบปวดทเกดขนได และท าใหมโอกาสในการท าบญ บรจาคทาน รวมถงการมทนทจะท าใหเงนนนงอกเงยขนดวย การทบคคลมรายไดจะท าใหไมตองไปพงพาผอน ท าใหมความเขมแขง ไมทอถอยทจะตอสตอไป แตถาบคคลไมมรายไดเปนของตนเอง เงนทมใชอยอาจจะหมดไป และตองกลายเปนภาระของผอน บคคลจะเกดความไมสบายใจในทสด

2. ประสบการณในอดต (past experience) ไดแก ประวตชวตในวยเดก การพฒนาการทางรางกาย สถานะทางกายภาพ ความเจบปวย ประสบการณความเจบปวดทแตกตางไปจากเดกคนอนๆ ประสบการณชวตในอดต ประสบการณทไดเหนความทกขของผอน อปสรรค ปญหา ภาวะวกฤตทเกดขนในชวต ตลอดจนถงประสบการณเกยวกบเรองจตวญญาณและความรเรองจตวญญาณ ซงปจจยดานประวตความเปนมาและภมหลงนมผลกระทบทงในทางบวก และทางลบตอสขภาวะทางจตวญญาณ กลาวคอ หากบคคลมประสบการณทตองเผชญกบความทกขยากล าบาก พบกบอปสรรค ปญหา ภาวะวกฤตทเกดขนในชวต ไมวาจะเปนความยากจน ตองออกจากบานมาเผชญชวตดวยตวเอง บคคลในครอบครวเจบปวย ตวเองเจบปวย หรอปญหาชวตอนๆ ประสบการณชวตทงหลายเหลานจะเปนสงทสงผลตอความเขมแขงของชวตในปจจบนหาก

80

บคคลสามารถพลกอปสรรคภาวะวกฤตนนเปนการสรางโอกาสได โดยคนกลมนจะมคณลกษณะของความเขมแขง อดทน อดกลน ไมยอทอตอปญหา มความเชอมนในตนเอง รวมทงการมองโลกในแงบวก สามารถอยกบความทกขโดยมองวา “มนไมไดเปนเชนนตลอดไป” และมความหวงวา “แลวมนจะผานไป” อยางไรกตาม บคคลกลมนอาจเกดความทอแทได แตกตองสามารถทจะรกษาสมดลของจตใจไวในยามทเหนอยลา ดงนนจงตองอาศยแหลงสนบสนนทางจตใจ เชน บคคลส าคญทเคารพนบถอ บางคนอาจใชธรรมะเปนทยดเหนยวทางจตใจเพอเสรมสรางพลงใจในการด าเนนชวตตอไป สวนประสบการณทไดเหนความทกขของผอนนน จะท าใหบคคลเกดความเมตตาสงสารขนภายในจตใจ และสามารถซมซบความทกขของคนอนได คณธรรมทมภายใน คอ ความรกทไมมเงอนไข ความเหนอกเหนใจ และการสรางสรรคนนเองทเปนแรงผลกท าใหไมสามารถนงเฉยอยได ดงนนจงกระท าสงทดงามเพอผอนอยางตอเนอง โดยอาศยแรงบนดาลใจทมอยในตวเอง เมอผอนไดรบสงทดกจะเกดความยนดทยอนกลบมาเตมพลงใหตนเอง

3. บคลกภาพ (personality) ถอเปนทนมนษยทมความส าคญปจจยหนงซงมความ สมพนธกบสขภาวะทางจตวญญาณอยางยง กลาวคอ บคลกภาพมสวนเกยวของกบความสขของบคคล โดยหากเปนบคคลทมนสยราเรง มความเขาใจในเรองตาง ๆ ไดงายโดยไมตองใชเวลานาน ไมเครยดกบอะไรนาน เขากบคนงายยอมเปนคนทมชวตเปนสข นอกจากนคณลกษณะบางประการของบคคล ไดแก ความคดสรางสรรค ลกษณะความเปนผน า การก ากบตนเอง การมองโลกในแงด การใชเหตผลเชงจรยธรรมเหลาน ลวนเปนบคลกภาพอนสมพนธกบสขภาวะจตวญญาณ โดยมอทธพลตอความสามารถในการควบคมตนเอง สามารถสรางแรงจงใจ มพลงใจ มการปรบตวไดด มการคดพจารณาสงตาง ๆ ไดอยางถกตองอนน าไปสความสขทแทจรง นอกจากน ความรสกมคณคาในตวเอง ซงเปนการทบคคลมความคดวาตนเองยงมประโยชน มบทบาททส าคญทสามารถใหความชวยเหลอ และเปนทพงตอคนในชมชน และสงคมทตนเองอาศยอยได ท าใหบคคลเกดความรสกวาตนเองยงเปนบคคลทมคณคา มประโยชน ไมดอยกวาผอน ดวยความคดความรสกดงกลาว จงเปนปจจยหนงทชวยกอใหเกดก าลงใจ และความเขมแขงในการทจะตอสชวตเพอชวยเหลอสงคมและเปนทพงใหแกผอน อกทงการทบคคลมจตใจเขมแขง อดทน มบคลกภาพทมความเขมแขงมากอนจะชวยใหบคคลนน สามารถปรบตวตอสถานการณตางๆ และยอมรบกบสงทเกดขนไดด เพราะบคลกภาพทเขมแขงจะท าใหบคคลแสดงออกมาในลกษณะของความมงมนในการทจะท าสงตางๆ ใหส าเรจได เปนลกษณะของความสามารถทจะควบคมสงทเกดขน และเกดเปนการจดการกบสงทเกดขนอยางทาทาย ซงจะชวยสงเสรมใหบคคลพฒนาจตวญญาณของตนเองไดงายขน บคลกภาพทเขมแขงจะชวยใหบคคลเยยวยาตนเองจนเกดสมดลดานจตวญญาณได ทนมนษยเหลานลวนเปนสงทถกหลอหลอมจากครอบครว (บาน) วด โรงเรยน (บวร) ชมชน สงคม และสภาพแวดลอม มาตงแตเดกจนเปนผใหญ 4. การปฏบตทางพทธศาสนา (Buddhist practice) รวมถงการมศรทธาใน พทธศาสนา และการมประสบการณทางศาสนาดวย การปฏบตทางพทธศาสนามแนวทางในการ

81

ปฏบตเบองตนใน 3 ดาน คอ ทาน ศล ภาวนา การปฏบตทางพทธศาสนามความสมพนธทางบวกกบสขภาวะทางจตวญญาณ ทงนเพราะการปฏบตธรรมในพทธศาสนาจะเปนแนวทางการปฏบตเพอใหบคคลด าเนนชวตอยในสงคมได ท าใหมความสมพนธทดกบผอน มการฝกฝนจตใหสขสงบ และอาจพฒนาจนกอใหเกดเปนปญญาทเหนชอบ รแจงไดในทสด อกทงการศรทธาในศาสนายอมเปนทยดเหนยวจตใจ อนมสวนชวยใหสามารถยอมรบสงทเกดขนกบตนได ดงนน การปฏบตทางพทธศาสนาจงเปนปจจยหนงทสามารถรวมท านายสขภาวะทางจตวญญาณ

5. ภาวะซมเศรา (depression) ความรสกทอแท จตใจไมสงบ สภาพจตใจออนแอ ลวนเปนปจจยลบทมผลตอสขภาวะทางจตวญญาณทงสน นนคอ หากบคคลมความรสกทอแท หมดก าลงใจ ซมเศรา และมจตใจทออนแอจะมผลท าใหไมมแรงทจะลกขนตอส รสกหมดอาลยตายอยากในชวต อกทงจตใจทออนแอยงสงผลกระทบตอรางกาย ท าใหแขนขาออนแรง ไมมเรยวแรงทจะท างาน นนคอ จตใจทออนแอมผลท าใหสขภาพรางกายออนแอ ซงอาจเปนปจจยทสงเสรมใหเกดโรคภยไขเจบไดงาย นอกจากน การทบคคลมจตไมสงบ ฟงซาน จตใจระส าระสาย ไมสามารถควบคมจตได เกดความกงวลใจ เปนผลใหไมเกดสมาธ ซงนนยอมเปนอปสรรคตอการมสขภาวะทางจตวญญาณนนเอง

ปจจยภายนอก ประกอบดวย 1. การถายทอดทางสงคม (socialization) เปนปจจยทางบวกทมผลกระทบตอการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณเชนกน การถายทอดทางสงคมถอเปนทนสถาบน และทนชมชน ซงเปนการขดเกลาหลอหลอมจากครอบครว โรงเรยน สงคม รวมทงการสงสอน อบรมเลยงด การมแบบอยางทด ซงจะท าใหเกดการซมซบ เมอไดฟง ไดเหนแบบอยาง ไดลงมอปฏบตควบคกนไป เปนการคอยๆ โนมนาวใหเกดการปรบเปลยนบคลกภาพเดมอยางคอยเปนคอยไป ดวยวธการทออนโยน นมนวล อนจะกอใหเกดความรสกมคณคาในตวเอง และพรอมทจะใหคณคากบผอน ทนสถาบนนนไดแก 1) ครอบครว โดยพอแมจะเปนตวแบบของเยาวชน หลอหลอมเยาวชน อบรมบมเพาะคณธรรม จรยธรรม คานยมทดงาม รวมทงจตส านกรจกรบผดชอบชวด ใหรจกท าประโยชนเพอสวนรวม 2) โรงเรยนหรอมหาวทยาลย อนเปนแหลงสรางความรทางวชาการ ควบคกบการพฒนาใหเกดคณธรรม จรยธรรมแกคนในสงคม 3) สถาบนศาสนาหรอวด เปนทยดเหนยวจตใจของคนในสงคม กลอมเกลาจตใจใหตงม นอยในคณงามความด มคณธรรม เสรมสรางการอยรวมกนอยางสงบสข สถาบนศาสนาจงมความส าคญอยางมากในการพฒนาจตใจดานคณธรรมจรยธรรม เนองจากธรรมมะจะชวยแกปญหาของมนษยไดโดยการเจรญจตภาวนา ฝกอบรมจตใจใหเขมแขง มนคง เจรญงอกงามดวยคณธรรมทงหลาย 4) หนวยงานหรอองคกร เรมจากนโยบายทผน าใหการสนบสนน และผน าท าตวเปนแบบอยาง บคลากรมความเหนอกเหนใจกน ดแลซงกนและกน มวฒนธรรมองคกรทเหมาะสม ไดแก ความผกพนตอองคกร เปนตน จะเปนการสงเสรม หลอหลอมใหเกดการท างานอยางมสขภาวะทางจตวญญาณ อกทง การมทนทางปญญาหรอองค

82

ความรสงในองคกร สามารถเปนแหลงสะสมภมปญญา และแหลงเรยนรของหนวยงานตางๆ ทงภายในและภายนอก สวนทนชมชน เปนทนทางสงคมทเปนแหลงเรยนรของคนในชมชน ทขยายจากครอบครว โรงเรยน เปนทมาของภมปญญา วธคด ซงสะทอนใหเหนถงวถชวต ความเชอในสงศกดส ทธ พธกรรม ศาสนา ประเพณตาง ๆ เพอสรางความสมพนธของสมาชกชมชนไวดวยกน ซงเปนทนทางวฒนธรรมทท าใหเกดความสมพนธทางสงคม โดยท าใหสมาชกในสงคมมโอกาสท ากจกรรมรวมกน ทนทางสงคมในมตตางๆ ขางตน ลวนมความสมพนธกบการพฒนา สขภาวะทางจตวญญาณของมนษยทงสน

2. การสนบสนนทางสงคม (social support) เปนอกหนงปจจยส าคญทมความเกยวของกบการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ การสนบสนนทางสงคมอาจมาจากครอบครว ประกอบไปดวย พอ แม ลก ป ยา ตา ยาย ญาตพนอง และสามหรอภรรยา เพอน บคคลในชมชน และในกรณทเปนผปวยกอาจรวมไปถงบคลากรทางสาธารณสขอนประกอบไปดวย แพทย พยาบาล อาสาสมคร ทงนการสนบสนนทางสงคมอาจกระท าไดโดยการใหความรก ใหการดแลเอาใจใส ใหก าลงใจ ใหการปรกษาและค าแนะน า ใหขอคดในการเรยนรตางๆ รวมถงใหการยอมรบ และชวยเหลอในเรองตางๆ ดวย ท าใหบคคลเกดความรสกทด มก าลงใจและมพลงใจในการสตอ เกดความรสกมคณคาในตนเองเพมมากขน รบรวาตนเปนสวนหนงของสงคม มความรสกผกพนใกลชด ไมรสกโดดเดยว เรยนรวาตนตองมชวตอยตอไปอยางมเปาหมายและพงพอใจกบชวตทเปนอยของตน นอกจากน การมสมพนธภาพในครอบครวทดนบเปนแรงสนบสนนทางสงคมทส าคญประการหนงดวย ทงน การมสมพนธภาพทดในครอบครว ไดรบการดแลเอาใจใส มความใกลชดอบอน จะท าใหบคคลรบรถงความรกทได และรสกวาชวตมความหมาย มความหวง มความพงพอใจในชวตท าใหเกดสขภาวะทางจตวญญาณนนเอง

3. สงแวดลอม (environment) อนประกอบดวย สภาพแวดลอมทางธรรมชาตและสภาพแวดลอมทางสงคม บรรยากาศในการท างาน เชน การท างานในทมความขดแยงนอย มความรกความสามคค มการท างานเปนทม อยางไรกตาม ส าหรบผทมการพฒนาทางจตวญญาณในระดบสงขน แมบคลากรหรอผรวมงานไมลงรอยกนหลงจากพยายามสรางความรกความสามคคแลวพบวายากทจะเยยวยา กจะปลอยวาง สรางความสงบภายใน และใหความส าคญกบแรงจงใจใฝสมฤทธมากกวาแรงจงใจใฝสมพนธ และมองวาเปนแบบฝกหดทย งท าใหเกดการพฒนาทาง จตวญญาณสงขน สงแวดลอมทางสงคมทมความเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณทส าคญไดแก ระบบงาน ลกษณะงาน และรางวล

ระบบงานนบเปนปจจยทางบวกทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ ทงน การมระบบงานทด มนโยบายทเออตอการท างานทมประสทธภาพ ผบรหารมความจรงจงและจรงใจ บรหารจดการใหคณภาพอยทระบบงานมากกวาตวจงจะท าใหองคกรเขมแขงได ผปฏบตงานรสกวาตนเปนสวนหนงขององคกร ท าใหรสกถงคณคาของตนเอง และทมเทใหกบงาน

83

ปจจยดานลกษณะงาน เปนปจจยทสงเสรมใหเกดการพฒนาสขภาวะทาง จตวญญาณอกปจจยหนง กลาวคอ ลกษณะการท างานซงเปนงานทยาก ทาทาย งานทอยในภาวะวกฤตของชวต งานทละเอยด ซบซอน และงานทตองประสานความรวมมอ ประสานความแตกตาง ลกษณะงานทไดกลาวมา ท าใหผปฏบตงานตองแกไขปญหาเฉพาะหนา ถงแมจะมแนวทางปฏบตไวกตาม แตแนวปฏบตดงกลาวไมใชสตรส าเรจตายตว ท าใหตองปรบตว ปรบวธคด ปรบวธการ เพอใหเหมาะสมทสดในแตละบรบท ดงนน การท างานทไมซ าซากจ าเจในแตละวน จงเปนงานทมชวต ทตองใสใจ และสรางคณคา เพอใหเกดความหมายอยางลกซงกบผรบบรการ

ปจจยทางบวกทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณอกปจจยหนงคอรางวล ซงรางวลทกลาวถงน เปนรางวลทเปนผลพลอยไดจากการท าสงทมคณคา และไดยอนกลบมาเปนแรงบนดาลใจอยางไมมทส นสด รางวลดงกลาวเปนสงทประเมนคาไมไดเนองจากบางครงรางวลไมไดอยในรปของสงของ แตเปนเพยงแค “รอยยม” กสามารถสรางความรสกทเปนมตรแทนค าขอบคณ แทนสงทมคาทใหแกกนและกน และกอใหเกดความสขทปต อมเอบใจ หรอบางครงความรสกไดรบรางวลนน เปนเพยงแคสายตาทมองมาดวยความรสกอยากขอบคณทกอใหเกดความสขลนเหลอ เปนความสขทขามพนจากความสขในทางโลก เปนความสขทสงสงทางจตวญญาณ เมอกาวพนจากความสขทเปนวตถสงของในทางโลก ผทมพฒนาการทางจตวญญาณจะเตมเตมตนเองดวยความสขทเงนไมสามารถซอได และไมสามารถตราคาเปนเงนได อกทงยงเปนพลงภายในททรงคณคาแกผท ไดรบ

4. ภาวะสขภาพ (health status) อาการออนเพลย ความตระหนกในการดแลสขภาพตนเอง และการรบรความรนแรงของการเจบปวยมความสมพนธกบสขภาวะทางจตวญญาณเนองจากหากบคคลมความเจบปวยกจะสงผลท าใหเกดการเปลยนแปลงวถชวต บทบาทและการมสมพนธภาพกบผอน บคคลเกดความรสกวาตนเปนภาระของผอน บางครงความเจบปวยนนไมมหนทางรกษาใหหายไดกจะท าใหเกดความรสกทอแทสนหวง และหากบคคลมอาการออนเพลยเกดขนกจะท าใหบคคลไมมแรงและไมอยากท ากจกรรมใดๆ สงผลใหไมสามารถประกอบกจกรรมทางศาสนาได เชน ไมสามารถนงสวดมนตหรอท าสมาธไดนานเชนปกต ไมสะดวกไปท าบญ เปนตน นอกจากน การรบรความรนแรงของการเจบปวยมความสมพนธทางลบกบสขภาวะทาง จตวญญาณเชนกน นนคอ เมอระดบการรบรความรนแรงของการเจบปวยมากขน กจะยงมผลกระทบตอสขภาวะทางจตวญญาณของบคคลมากขน ทงนหากบคคลรบรความรนแรงของการเจบปวยยอมกอใหเกดความยากล าบากในการด าเนนชวต และจะรสกมความไมแนนอนในชวต เปาหมายในชวตกเปลยนไป อยางไรกตาม ความตระหนกในการดแลสขภาพตนเองนน นบวาเปนปจจยทเขามาสงเสรมใหบคคลมสขภาวะทางจตวญญาณทามกลางภาวะสขภาพทไมด การทบคคลยอมรบวาตนเองมปญหาสขภาพและมก าลงใจทจะมชวตอยตอไปขางหนา ท าใหหนมาดแล

84

สขภาพตนเองอยางเครงครด และสามารถปรบเปลยนพฤตกรรมของตนเองใหถกตองตามค าแนะน าทไดรบ การทบคคลหนมาเอาใจใสกบพฤตกรรมการดแลสขภาพของตนเอง ท าใหเกดความรสกวาตนเองมสขภาพแขงแรง และมความอบอนใจ มนใจวาตนเองจะไมเจบปวย อกทงจะมการดแลสขภาพใจใหปกตสข ดงนน ผทมภาวะสขภาพดและมความตระหนกในการดแลสขภาพตนเองจะมสขภาวะทางจตวญญาณมากกวาผทมภาวะสขภาพไมด และไรความตระหนกในการดแลสขภาพตนเอง

จากขอมลทงหมดขางตนยงสามารถสรปไดอกแนวทางหนงวามปจจยทเกยวของกบ สขภาวะทางจตวญญาณใน 2 มต คอ ปจจยทางบวก ไดแก ลกษณะชวสงคม ประสบการณในอดต บคลกภาพ การถายทอดทางสงคม การปฏบตทางพทธศาสนา การสนบสนนทางสงคม และสงแวดลอม สวนปจจยทางลบ ไดแก ภาวะซมเศรา และภาวะสขภาพ

3. การสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ

3.1 การสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณในงานวจยเชงปรมาณ

งานวจยเชงปรมาณทน ามาศกษาในสวนของการสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ พบวามงานวจยของ นภสสรณ บญญาสนต (2548) ไดท าการศกษาเรองการสรางเครองมอวดความตองการมตดานจตวญญาณของผปวย ผลการศกษาแสดงใหเหนถงคณลกษณะของเครองมอวดมตดานจตวญญาณจากการวเคราะหองคประกอบ และพบวาเครองมอทใชวดมตจตวญญาณของผปวยประกอบดวยขอค าถามจ านวน 37 ขอ แบงเปน 4 ดาน ไดแก (1) ดานพธกรรม (ritual) หมายถง การปฏบตกจกรรมทางศาสนา เชน การบชาสงทเคารพนบถอ ตามความเชอความศรทธา การไดรบการยอมรบในเรองการปฏบตกจกรรมทางศาสนาจากเจาหนาทในทมสขภาพ การไดพดคยกบพระ หรอบคคลทตนเคารพนบถอและการอานหนงสอทเกยวกบหลกค าสอนของศาสนา (2) ดานพลงใจ (internal power) หมายถง พลงใจในการด าเนนชวต เปนพลงทเกดขนจากจตใจของบคคลผนน ท าใหมก าลงใจในการตอสกบอปสรรค ความเจบปวย มความเขมแขงอดทน ท าใหรสกวามชวตทมคณคา และสามารถไปสจดมงหมายในชวตทคดไวได พลงใจนอาจเกดจากการไดรบก าลงใจ ความชวยเหลอและสนบสนนจากบคคลทรก นบถอ หรอศรทธา ทงทางดานจตใจ การดแลรกษา และคาใชจายในการรกษาพยาบาล (3) ดานความศรทธา (faith) หมายถง ความเชอในพลงอ านาจเหนอธรรมชาตหรอเปนสงทยดเหนยวจตใจ รสกวาเมอไดปฏบตแลวจะมทพงทางใจ มความหวงวาผลของการรกษาจะดขน หรอยอมรบเหตการณทไมคาดคดไดอยางสงบ (4) ดานการยอมรบการรกษาพยาบาล (compliance) หมายถง การยอมรบ และอดทนตอวธการรกษาพยาบาลในหอผปวยวกฤตไดอยางสงบ (นภสสรณ บญญาสนต. 2548)

85

ตาราง 17 จ านวนงานวจยเกยวกบการสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ จ าแนกตามประเภทงานวจย

ประเภทงานวจย ผวจยและปทท าการวจย รวม

เชงปรมาณ นภสสรณ (2548) ระพ (2552)* 2

เชงคณภาพ นงเยาว (2552) รอฮาน (2553) Pongthep (2007) 3

รวม 5

หมายเหต: * เปนงานวจยแบบผสมผสาน แตในสวนนจ าแนกตามวธวทยาทนกวจยใชเฉพาะ ในสวนของการสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ

นอกจากน ยงมคณะนกวจยทไดพยายามสรางเครองมอวดสขภาวะทางปญญาขนเพอใชประกอบการศกษาเกยวกบสขภาวะองครวมอนประกอบดวย สขภาวะทางกาย สขภาวะทาง จต สขภาวะทางสงคม และสขภาวะทางปญญา โดยไดสรางแบบวดสขภาวะทางปญญาตามแนวคดทางศาสนาพทธซงถกก าหนดเปนนยามเชงปฏบตการ และสรางขอค าถามตามแนวคดดงกลาวรวมกบการพจารณาบรบทของกลมตวอยางซงเปนเดกและเยาวชนไทย ขอค าถามสขภาวะทางปญญามจ านวน 10 ขอ ในแบบมาตราสวนประมาณคา 5 ระดบ ผตอบทมคะแนนรวมสงแสดงวาเปนผทมสขภาวะทางปญญาสง และผตอบทมคะแนนรวมต าแสดงวาเปนผทมสขภาวะทางปญญาต า (ระพ แสงสาคร; พณนภา แสงสาคร; เสาวลกษณ ลอวฒนานนท. 2552)

3.2 การสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณในงานวจยเชงคณภาพ

ส าหรบงานวจยเชงคณภาพทน ามาศกษาในสวนของการสรางเครองมอและการประเมน สขภาวะทางจตวญญาณ มขอคนพบของ รอฮาน เจะอาแซ และคนอน ๆ (2553) ซงท าการทบทวนความรเรองเครองมอประเมนภาวะจตวญญาณ โดยใชการทบทวนจากฐานขอมล Pubmed, ScienceDirect, ProQuest, CINALH และฐานขอมลวทยานพนธ (ThaiLis) และคดเลอกเอกสารทตรงตามเกณฑทก าหนดจ านวน 18 ฉบบ แลวท าการวเคราะหเนอหา (content analysis) พบวา เมอพจารณาถงองคประกอบของจตวญญาณทปรากฏจากผลการพฒนาเครองมอเหลานน มความคลายคลงกนในคณลกษณะทวไป ซงสามารถแบงองคประกอบของจตวญญาณไดเปน 4 องคประกอบ คอ (1) คณคา เปาหมายและความหมายของชวต (value, meaning and purpose of life) (2) ความศรทธาในศาสนา และความรสกตออ านาจเหนอธรรมชาต (faith and belief in

86

supernatural) (3) การมปฏสมพนธกบตนเอง สงแวดลอมและอ านาจเหนอธรรมชาต (4) ความตระหนกรและคณธรรมพนฐาน

โดยเครองมอประเมนจตวญญาณ มอย 2 ลกษณะ คอ เครองมอประเมนจตวญญาณเชงปรมาณและเครองมอประเมนจตวญญาณเชงคณภาพ เครองมอประเมนจตวญญาณเชงปรมาณ จ าแนกตามลกษณะการใชงานได 5 ชนด คอ (1) เครองมอประเมนความเชอดานจตวญญาณ (spiritual belief) (2) เครองมอประเมนประสบการณดานจตวญญาณ (spiritual experience) (3) เครองมอประเมนคณลกษณะทางจตวญญาณ (spiritual characteristics) (4) เครองมอประเมนการเตบโตดานจตวญญาณ (spiritual growth) และ (5) เครองมอประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ (spiritual well-being) สวนเครองมอประเมนจตวญญาณเชงคณภาพม 5 ชนด คอ (1) แบบสมภาษณประวตทางจตวญญาณ (2) spiritual life maps (3) spiritual genograms (4) spiritual ecomaps และ (5) spiritual ecograms นอกจากน ยงพบวาเครองมอทรวบรวมไดจากงานวจยชนนสวนใหญเปนแบบประเมนทพฒนาในตางประเทศ และเกยวของกบสขภาพ ส าหรบการศกษาเรองจตวญญาณในประเทศไทยสวนใหญเปนการศกษาเชงคณภาพเพอหาความหมายหรอค านยามของจตวญญาณ และจ ากดอยในประชากรเฉพาะกลม เครองมอทใชศกษาเรองจตวญญาณสวนใหญดดแปลงจากเครองมออนๆ ทพฒนาขนในตางประเทศ โดยปรบปรงขอค าถามใหเหมาะสมกบความเชอและบรบทของคนไทย ซงถอวาไมเหมาะสมในการน ามาใชกบประชากรทวไป เนองจากพบวา เครองมอทกชนดลวนมขอบงชและขอจ ากดเฉพาะ และมความจ าเพาะกบศาสนาใดศาสนาหนง อกทงแบบประเมนทางจตวญญาณยงมความเกยวของกบศาสนา ความเชอ ศาสนกจ และบรบททางสงคมอยางสง โดยมแนวคดวาหากปฏบตศาสนกจหรอมความเชอ และศรทธาในหลกปฏบตของศาสนาโดยเฉพาะตอพระเจาจะถอวามภาวะทางจตวญญาณทด (รอฮาน เจะอาแซ; และคนอน ๆ. 2553)

แมในสงคมไทยจะมความพยายามในการสรางแบบประเมนสขภาวะทางจตวญญาณอยบาง แตยงมจ านวนนอย และยงเปนการประเมนทอาจจะยงขาดความสมบรณ ครบถวนไป ดงจะเหนไดจากขอคนพบของ นงเยาว มงคลอทธเวช; และคนอนๆ (2552) ซงท าการสงเคราะหความรทางดานการพฒนาจตปญญา (วญญาณ) จากเรองเลาความส าเรจของผใหบรการและผรบบรการในระบบสขภาพ: พฒนาการทางจตวญญาณและปจจยทเกยวของ จากขอคนพบดงกลาวคณะนกวจยไดใหทศนะเกยวกบแนวทางการวดหรอประเมนผลวา จตปญญาเปนเรองเฉพาะบคคล เปนพลงทคอยขบเคลอนอยภายใน แตสามารถเหนไดจากคณลกษณะหรอการกระท าทแสดงออกมา แตปญหากยงมอยวาจตปญญาเปนพลงทคอยควบคมการด าเนนชวตใหอยในสมดล ดงนนในภาวะปกตคนเราจงอาจจะไมรบรถงการมอยของจตปญญา หรอพลงทางจตปญญาของตนเองอยางแทจรง ดงนนการวดหรอการทดสอบควรใชหลายวธรวมกน และท าในสถานการณทมขอจ ากด เชน ในภาวะกดดน เรงรบ หรอมปญหารมเราตางๆ เชน ท าแบบทดสอบภายในเวลาจ ากด ใหเวลาตอขอนอยทสด ท าการทดสอบโดยไมแจงลวงหนา หรอไมใหมการเตรยมตวกอน มการสรางสถานการณให

87

เกดความวนวาย ความไมพรอมกอนสอบ หรอการสอบสมภาษณโดยใชค าพดทบบคน หรอทาทางทคกคาม (นงเยาว มงคลอทธเวช; และคนอนๆ. 2552: 76-77)

ดงนน นกวจยจงไดเสนอวา การวดอาจท าไดในหลายวธดงน

1. การสงเกตพฤตกรรมการกระท าทแสดงออกมาถงคณลกษณะทพงประสงค ทงภาวะปกตและเมอมเหตการณบบคนตางๆ ทงกรยาทาทาง สหนาแววตา น าเสยง และเรองราวทพดคยกบทกคน

2. การใชสถานการณจ าลอง หรอบทบาทสมมต โดยสรางสถานการณใหเหมอนจรง หรอใกลเคยงกบของจรงมากทสด เชน ในสถานการณฉกเฉน เหตการณทเสยงตอชวต การบรการทตองรองรบอารมณผปวย การตดสนใจเชงจรยธรรมตาง ๆ แลวเทยบเปรยบกบสงทผทมการพฒนาทางจตปญญาเคยท ามากอนวาเหมอนหรอใกลเคยงกนเพยงใด

3. การใหทดลองงาน หรอเขาไปมสวนรวมในสถานการณจรง เพอประเมนความชอบ ความถนดและไดเหนถงตวตนทแทจรง ซงอาจตองใชเวลาบาง หรอใชสถานการณเปนสงเรา

4. การสมภาษณ โดยใหผถกสมภาษณพดถงตนเองในประเดนตาง ๆ ครอบคลมทง 5 มตของจตปญญา เชน ใหผถกสมภาษณเลาถงเรองความส าเรจ หรอความลมเหลวในชวต สงทท าใหมความสข หรอความทกขทสดในชวต แลวรสกอยางไรบาง สามารถจดการความรสกตาง ๆ ไดอยางไร คดอยางไรกบเรองทเกดขน คดดานบวกหรอดานลบ และท าใหเคาไดเรยนรส งใด

5. สรางแบบประเมนส าหรบคดกรองคนเขาสระบบ และการเขาสต าแหนงตางๆ จากคณลกษณะทพงประสงค 18 ประการ การคดเลอกคนใหเหมาะสมกบงาน (นงเยาว มงคลอทธเวช; และคนอนๆ. 2552: 77)

นอกจากน จากขอคนพบของ พงคเทพ สธรวฒ (Pongthep Sutheravut. 2007: 107)

พบวา การประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ สามารถวดไดจาก 4 องคประกอบ คอ 1) สมมาทฐ (personal right view and right though) โดยการสงเกตอยางครอบคลมเพอประเมนพฤตกรรมสวนบคคล 2) ปญญาญาณ (human intellectual) 3) วถชวต (personal life style) และ 4) สภาวะแวดลอมทางสงคมวฒนธรรม (socio-cultural environment)

เมอวเคราะหเนอหาในภาพรวมของการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณจะพบวา การประเมนสขภาวะทางจตวญญาณสามารถท าไดหลายวธและควรใชหลายวธรวมกนในการประเมน ทงนเนองจากสขภาวะทางจตวญญาณมความเกยวของกบความเชอ ศาสนา ศาสนกจ และบรบททางสงคม จงเปนขอจ ากดในการน าไปใชกบประชากรทวไป นนคอ ไมเปนการสมควรทจะน าเครองมอประเมนทสรางขนเพอใชกบกลมตวอยางทอยในบรบทหนงมาใชกบกลมตวอยางทอยในอกบรบทหนงนนเอง

88

4. แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ

ตาราง 18 จ านวนงานวจยเกยวกบแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณจ าแนกตามประเภท งานวจย

ประเภทงานวจย ผวจยและปทท าการวจย รวม

เชงปรมาณ เกษตะวน (2544)* เนตรลาวณย (2548) 2

เชงคณภาพ ระววรรณ (2545) นงเยาว (2546)* ปยะมาศ (2548) อทมพร (2549) นงเยาว (2552) ระพ (2552)* Pongthep (2007)

7

รวม 9

หมายเหต : * เปนงานวจยแบบผสมผสาน แตในสวนนจ าแนกตามวธวทยาทนกวจยใชเฉพาะ ในสวนของแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ 4.1 แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณในงานวจยเชงปรมาณ

จากขอคนพบของงานวจ ยเชงปรมาณเปดเผยวา บคคลมวธการปฏบตเพอสรางเสรม สขภาวะทางจตวญญาณดงนคอ 1) ปฏบตธรรม การปฏบตธรรมนท าใหเกดการเปลยนแปลงดาน จตวญญาณของตนเอง หลดพนจากความมตวตน จตใจมความสขสงบ ไมฟงซาน มความมนคงทางอารมณหรอมภมคมกนทางจตใจ สขภาพแขงแรงขน มความรสกทดกบชวตมากขน คดถงคนอน มความมนใจในการอยรวมกนกบสงคมมากขน (เกษตะวน นากด. 2544: 50) 2) การท ากจกรรมเพอการสรางสมพนธภาพในครอบครว สามารถเพมสขภาวะทางจตวญญาณได (เนตรลาวณย เกดหอม. 2548: 64)

4.2 แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณในงานวจยเชงคณภาพ

ส าหรบขอคนพบจากงานวจยเชงคณภาพนน ไดมการสงเคราะหขอมลอนเปนแนวทางในการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณไวหลากหลายแนวทาง ดงปรากฏในงานวจยของพงคเทพ สธรวฒ (Pongthep Sutheravut. 2007) ซงเสนอวามแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณอย 3 ประการ นงเยาว มงคลอทธเวช และคนอน ๆ (2552) ไดเสนอแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณส าหรบเดกและเยาวชน เชนเดยวกบ ระพ แสงสาคร พณนภา แสงสาคร และ

89

เสาวลกษณ ลอวฒนานนท (2552) ทไดเสนอกลยทธเชงพทธเพอเสรมสรางสขภาวะองครวม (ไดแก สขภาวะทางกาย สขภาวะทางจต สขภาวะทางสงคม สขภาวะทางปญญา) ในเยาวชน สวน ระววรรณ ถวายทรพย (2545) นงเยาว กนทะมล (2546) อทมพร มาลยทอง (2549) นงเยาว มงคลอทธเวช และคนอนๆ (2552) เสนอแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณในระดบบคคล นอกจากน อทมพร มาลยทอง (2549) นงเยาว มงคลอทธเวช และคนอนๆ (2552) ยงไดเสนอแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณในระดบองคกร สวน ปยะมาศ ยนดสข (2548) ไดเสนอแนวทางในการจดการศกษาเพอพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ

เมอท าการวเคราะหเนอหาทงจากงานวจยเชงปรมาณและคณภาพพอสรปไดวา แนวทาง

การพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ สามารถแบงออกเปน 2 ระดบ คอ ระดบบคคล และระดบสงคม ซงมรายละเอยดดงน

แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณระดบบคคล แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณระดบบคคล สามารถแบงเปน 2

แนวทาง ไดแก 1) แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณในเดกและเยาวชน ท าไดโดยผาน

การอบรมเลยงด การถายทอดทางสงคมทงจากบคคลในครอบครว และจากบคคลในสงคมทม จตวญญาณสง มองเหนคณคาและยอมรบในตวตนของเดก การพฒนาควรพฒนาใหเดกมเปาหมายชวตทชดเจน มความมนคงในจตใจ มทกษะการใชชวต ใชชวตอยางสรางสรรคและมความหมาย สอนใหเขาใจชวตและโลกตามความเปนจรง เหนความเชอมโยงของทกสง พฒนาใหเดกมกระบวนการเรยนรแบบไตรสกขา ปลกฝงจรยธรรม “การลดประโยชนสวนตน เพอประโยชนสวนรวม” จดบรรยากาศทอยอาศยทเหมาะสม และมแหลงเรยนรในชมชน ควรสอนสงตางๆ ผานกจกรรมทเหนเปนรปธรรม รวมถงการเปนแบบอยางทดใหแกเดก

2) แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณในผใหญ มแนวทางในพฒนาดงน 2.1 แสวงหาและเรยนรดวยตนเอง และการศกษาตอเนองตลอดชวต 2.2 มองวาชวตอยภายใตกฎของธรรมชาต 2.3 ปรบตวเพอการด าเนนชวตทมเปาหมาย 2.4 ฝกควบคมอารมณ และความรสกของตนเอง 2.5 ด าเนนชวตตามหลกพทธธรรม ฝกฝน และปฏบตดานจตวญญาณ เชน ปฏบตตามหลกไตรสกขา เปนตน 2.6 ท ากจกรรมทสรางแรงบนดาลใจใหกบตนเอง 2.7 มกลยาณมตร 2.8 เขารวมอบรม ศกษาดงาน แลกเปลยนเรยนร อาจเรยนรจากการท างานทเกยวของกบความทกขของผคน

90

แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณระดบสงคม แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณระดบสงคม สามารถแบงเปน 2

แนวทาง ไดแก 1) แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณในโรงเรยน สามารถกระท าไดดงน

1.1 จดการศกษาโดยการเรยนรจากพนฐานชวตของชมชน และการมสวนรวมในการจดการศกษาของชมชน 1.2 จดการเรยนรผานการมปฏส มพนธรวมกนระหวางคนกบคน และคนกบสงแวดลอม 1.3 จดการเรยนรผานการศกษาตามแนวพทธ อนจะกอใหเกดการพฒนาทงดานคณธรรม จรยธรรม เกดความตระหนกและความเขาใจถงคณคาของความสมพนธเชอมโยงของสรรพสง

2) แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณในองคกร ท าไดดงน 2.1 มนโยบายในการชวยสงเสรมการพฒนาจตวญญาณ 2.2 มระบบการคดเลอกคนเขาองคกรโดยการวดใจ คอ ความรสกรก ชอบ มใจอยากจะท า 2.3 ผน าใหความส าคญกบการพฒนาจต น าผลการพฒนาจตวญญาณเปนเปาหมาย คานยมองคกร เชอมโยงถงผลการใหรางวลหรอเลอนต าแหนงตางๆ 2.4 มระบบชนชมคนท าด 2.5 มการรจกลกนองอยางแทจรง เลอกคนใหเหมาะสมกบงาน เปดโอกาสใหท าในสงทถนด ก าหนดเปาหมายการพฒนาใหถงระดบจตวญญาณ 2.6 ผน ารบรการสรางคณคา และความภาคภมใจในบคลากร 2.7 ผน าเปนแบบอยางทดในการท างานดวยใจ และม role model สนบสนนคนทมสขภาวะทางจตวญญาณใหเดนเปนตนแบบทด 2.8 ผน ามการปฏบตตนเปนกลยาณมตรแกบคลากร 2.9 การสอนโดยใชหลกพทธธรรม และสงเสรมการปฏบตงานดวยหลกคณธรรม 2.10 ขยายขอบเขตงานใหมการแลกเปลยนหนาทบาง เพอจะไดเรยนรและเขาใจกนมากขน เปนการพฒนามมมองใหกวางขน 2.11 สรางบรรยากาศของการท างานใหเปนบรรยากาศทเอออาทร เรยนรและแบงปน 2.12 จดสถานทท างานใหนาอยเหมอนบาน มสภาพแวดลอมทสวยงาม 2.13 สงเสรมใหบคลากรไดท ากจกรรมเพอสงคม 2.14 มนโยบายสนบสนน สงเสรมใหทกคนไดเขาอบรมทชวยสงเสรมการพฒนาทางจตวญญาณ

จากการวเคราะหองคความรท ไดจากขอคนพบในงานวจยดงกลาว แสดงใหเหนถงสถานะ

องคความรเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณในบรบทของสงคมไทย ทงในดานของการนยามความหมาย ปจจยทเกยวของ การสรางเครองมอและการประเมน และแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ นอกจากน ผวจยยงไดท าการสงเคราะหองคความรดงกลาวเพมเตมโดยอาศยความเขาใจเรองญาณวทยามาชวยในการสงเคราะห ซงรายละเอยดจะไดกลาวในบทถดไป

91

บทท 5 ผลการสงเคราะหองคความรจากงานวจย

การสงเคราะหองคความรเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณน ผวจยด าเนนการโดยอาศย

ความเขาใจเรองญาณวทยาเปนจดยนในการพจารณาองคความร และตรวจสอบองคความรดงกลาว ทงน เพอใหงายตอการท าความเขาใจ ในบทน ผวจยจงแบงการน าเสนอผลการสงเคราะหออกเปน 4 ประเดนตามค าถามการวจย นนคอ ดานการนยามความหมายสขภาวะทางจตวญญาณ ปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ การสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ และแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ 1. การสงเคราะหการนยามความหมายสขภาวะทางจตวญญาณ

นบเปนเรองทาทายอยางยงในการนยามความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณ เนองดวยมตจตวญญาณนนเปนเรองนามธรรม ซงไมอาจเขาใจไดโดยงาย อกทงมตดงกลาวมความสมพนธเชอมโยงกบบรบททางสงคมในทกระดบทแตกตางกนอยางหลากหลาย อยางไรกตาม เมอกระแสความตนตวในมตจตวญญาณไดกอตวขนมาอยางตอเนอง ดวยเกดความตองการแสวงหาทางเลอกใหม อนจะเหนไดจากการเพมขนของหนงสอ และเวปไซตทเผยแพรตามแนวคดวทยาศาสตรใหม (new science) แนวอนรกษและแนวฟนฟวฒนธรรม (neo-traditional) เชน การแพทยทางเลอก สขภาพองครวม รวมถงสมาธภาวนารปแบบตาง ๆ อกทงเมอส านกงานปฏรประบบสขภาพแหงชาต (สปรส.) ไดขบเคลอนพระราชบญญตสขภาพแหงชาต โดยแปลค าวา spiritual well-being เปน สขภาวะทางจตวญญาณ เพมเขาไปในนยามค าวาสขภาพ และกอใหเกดการววาทะขนอยางกวาง ขวาง จนในทสดไดเปลยนมาเปนค าวาสขภาวะทางปญญาแทน จากความเคลอนไหวทางสงคมทงในประเทศและตางประเทศดงกลาว จงมนกวจยใหความสนใจทจะพยายามใหนยามความหมาย ซงจากการรวบรวมงานวจยในชวงป พ.ศ. 2543 - 2553 พบวา งานวจยทมขอคนพบเกยวกบการนยามความหมายสขภาวะทางจตวญญาณ และค าทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ มจ านวน 26 เรอง สวนใหญเปนงานวจยทท าการศกษาในป พ.ศ. 2550 โดยงานวจยทน ามาสงเคราะหนมท ง งานวจยเชงปรมาณซงเปนการวจยทมกระบวนทศนในกลมปฎฐานนยม (positivism) และงานวจยเชงคณภาพซงเปนการวจยทมกระบวนทศนในกลมปฎเสธปฎฐานนยม (anti-positivism) แบงออก เปนงานวจยเชงปรมาณจ านวน 14 เรอง และงานวจยเชงคณภาพจ านวน 12 เรอง

การนยามความหมาย “สขภาวะทางจตวญญาณ” ทไดจากงานวจยเชงปรมาณ ซงด าเนน

การตามกระบวนทศนกลมปฏฐานนยมน นกวจยนยามความหมายมาจากการศกษาทบทวนแนวคด และทฤษฎเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณ แลวจงสรปเปนนยามเชงปฏบตการส าหรบการศกษา

92

ในกลมเปาหมายทสนใจ จงถอวาเปนการสรางนยามเชงปฏบตการดวยวธการแบบนรนย (deduction) ซงเรมตนจาก “สงทวไป” ไปส “สงทจ าเพาะเจาะจง” นอกจากนความสมพนธของนกวจยกบสงทเปนความรยงมลกษณะแยกขาดออกจากกน และนกวจยไมมอทธพลเหนอความร ลกษณะดงกลาว คอ ความเปน “วตถวสย” (objective) อนเปนลกษณะทางญาณวทยาของกระบวนทศนแบบปฏฐานนยม นนเอง

ส าหรบนยามความหมาย “สขภาวะทางปญญา” นน มความหมายรวมอยในสขภาวะทาง จตวญญาณ แตจะมการตความตามบรบททเกยวของกบความหมายของสต และปญญา ตามแนวคดทางพทธศาสนาดวย จากนนจงไดนยามความหมายทสามารถน าไปใชไดในมตทเฉพาะเจาะจงกวา

ในขณะทค าวา “จตตปญญา” นนเปนค าทถกก าหนดสรางขนมาในสงคมไทย และมนกวจยใหความสนใจศกษาตอเนอง ส าหรบงานวจยทท าการศกษาประเดนดงกลาวซงรวบรวมมาศกษาในครงนเปนงานวจยเชงปรมาณ ซงไดมการก าหนดนยามเชงปฏบตการขน เพอท าการศกษาทเฉพาะ เจาะจงตามกระบวนทศนแบบปฏฐานนยม มการตความและนยามความหมายในบรบทของการเรยนร การศกษา ตลอดจนการจดกจกรรมทเกยวของกบการศกษา การนยามความหมายนนเปน ไปในทศทางเดยวกนกบค าอนๆ ทกลาวแลวขางตน ตางกนเพยงบรบททน ามาใชตความก าหนดความหมายเทานน จะเหนไดวาลวนเชอมโยงกบนยามความหมายของ สขภาวะทางจตวญญาณ ทงสน

สวนการนยามความหมาย “สขภาวะทางจตวญญาณ” ทไดจากงานวจยเชงคณภาพซง

ด าเนนการตามกระบวนทศนกลมปฎเสธปฎฐานนยมน นกวจยมวธการใหนยามไมวาจะเปนการวเคราะหจากประสบการณของผใหความหมายโดยตรงอยางเดยว หรอเปนการวเคราะหผสมผสานรวมกนระหวางการใหความหมายตามความรบรและการวเคราะหเอกสาร ลวนเปนการใชกระบวนทศนของนกวจยทมลกษณะผสมผสาน และมความสมพนธกนระหวางผศกษาวจย กลมตวอยางทศกษา และบรบทตางๆ ซงเปนลกษณะวพากษ (criticize) จากขอมลทไดรบแลวตความ (interpret) ตามกลมตวอยาง เชน กลมผปวย กลมผดแลผปวยในครอบครว กลมบคลากรทางสาธารณสข และกลมบคคลทวไป ท าใหนยามความหมายทปรากฏ มความแตกตางกนไปอยบาง ตามบรบททแตกตางกน เชน ภมล าเนา ครอบครว การศกษา เศรษฐานะ ความเชอมนศรทธา ฯลฯ แตสาระส าคญในบางมตกมความสอดคลองกน และมทศทางไปในแนวทางเดยวกน

นอกจากนยงมค าวา “สขภาวะทางจตปญญา” ซงนกวจยดงกลาวใชวธการถอดเทปจากกจกรรมแลกเปลยนเรยนรของกลมตวอยาง ดงนน การตความขอมลทไดรบจะมความสมพนธกบบรบทนน ๆ นกวจ ยจงตองท าความเขาใจและเขาไปอยในบรบทนน ๆ ดวย ท าใหนยามความหมายทไดนน แมมความใกลเคยงกบค าวา “สขภาวะทางจตวญญาณ” แตคณสมบตและองคประกอบจะมมตธรรมชาตของมนษยมากกวา

93

ในขณะทค าวา “สขภาวะทางจตวญญาณ” ถกน าไปใชในนยามของ “สขภาพ” ตาม พรบ.สขภาพแหงชาต เปนการนยามความหมายจากค าทมาจากภาษาตางประเทศ คอ Spiritual Well-being ซงไมสามารถทจะใหความหมายเทยบเคยงไดอยางตรงตวในการน าค าดงกลาวมาใชในบรบทของสงคมไทย จนท าใหเกดทฤษฎวพากษ และการตความใหม จนในทสดกพจารณาเลอกใชค าวา “สขภาวะทางปญญา” แทน ซงมความเหมาะสม และเขากบมตทางดานสขภาพไดตรงประเดนกวา อยางไรกตาม งานวจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณทไดคดเลอกมาท าการสงเคราะหนน ไดมความพยายามทจะใหนยามความหมายตามกระบวนทศนและวธวทยาทแตกตางกนออกไปของผวจยแตละทาน ท าใหไดนยามความหมายทมความหลากหลาย แมแตค าทจะนยามกไดมการก าหนดสรางและตความในมต บรบท เงอนไขและสภาพแวดลอมทแตกตางกนไป เชน สขภาวะทางจตวญญาณหรอความผาสกทางจตวญญาณ สขภาวะทางจตปญญา สขภาวะทางปญญา และจตตปญญา เปนตน

ดงนน ผวจยเหนวาการจะก าหนดนยามของสขภาวะทางจตวญญาณ ไมสามารถทจะก าหนดใหเปนนยามกลาง ๆ ทมความเปนสากล แนนอนตายตว และชชดลงไปได จ าเปนทผวจยจะตองเขาไปศกษาความหมายทสมพนธอยกบบรบททแตกตางกนกอน เนองจากการใหความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณมความเชอมโยงกบบรบททางสงคม โดยเฉพาะอยางยงบรบททเกยวเนองกบปรากฏการณตางๆ ในสงคมไทย แลวใชกระบวนทศนทางญาณวทยาในการวพากษและตความ เพอทจะไดนยามความหมายเฉพาะ สามารถน าไปเลอกใชใหตรงกบกลมตวอยาง หรอกลมเปาหมาย ซงนยามเหลานจะสงผลไปถงความสมพนธของนกวจยกบความรทตองการแสวงหา และใชกระบวนทศนทางวธวทยา เชน ปฏบตนยม เพอใหไดสมฤทธผลตามวตถประสงคทตองการ 2. การสงเคราะหปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ

การศกษาปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณนนนบวามความส าคญประการหนงในการก าหนดแนวทางในการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ ทงนเพราะหากไดทราบถงปจจยตางๆ ทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณแลว กจะท าใหทราบถงปจจยบางประการทสามารถท านายสขภาวะทางจตวญญาณ และจะท าใหการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณกระท าไดอยางมทศทางทชดเจนแนนอนยงขนดวย

แมวาสขภาวะทางจตวญญาณจะเปนเรองทมความเปนนามธรรมมากและคอนขางเขาใจยากส าหรบบคคลทวไป แตกพบวามนกวจยจ านวนไมนอยทพยายามศกษาท าความเขาใจจนไดขอคนพบจ านวนหนงซงพบวามปจจยใดบางทเกยวของสมพนธกบสขภาวะทางจตวญญาณ ตลอดจนมปจจยใดบางทสามารถท านายสขภาวะทางจตวญญาณได งานวจยดงกลาวมท งงานวจยในเชงปรมาณและคณภาพ จากการวเคราะหขอคนพบของงานวจยทแสดงถงปจจยทเกยวของสมพนธ

94

กบสขภาวะทางจตวญญาณ มขอคนพบจ านวน 10 เรอง โดยเปนขอคนพบจากงานวจยเชงปรมาณและงานวจยเชงคณภาพจ านวนอยางละ 5 เรอง

ขอคนพบเกยวกบปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณทไดจากงานวจยเชงปรมาณนน เปนการใชกระบวนทศนแบบปฏฐานนยม ซงเปนวธการแบบวทยาศาสตร โดยผศกษาและกลมตวอยางทจะศกษา ไมมความสมพนธเกยวของกน จะแยกออกจากกนอยางชดเจน ผวจยจะเปนผก าหนดตวแปร สรางเครองมอเพอเปนตวชวด และน าไปใชกบกลมตวอยางทก าหนดไว แลวใชวธการวเคราะหขอมลทางสถต ซงวธการแบบนมนยแหงกระบวนทศนแบบหลงปฏฐานนยมดวยจนท าใหสามารถไดขอคนพบวา มปจจยทมความสมพนธกนและสามารถท านายสขภาวะทาง จตวญญาณได

สวนขอคนพบจากงานวจยเชงคณภาพ ซงด าเนนการภายใตกระบวนทศนกลมปฏเสธ ปฏฐานนยมนน เปนการใชกระบวนทศนแบบทฤษฎวพากษ โดยผวจยไดเขาไปมสวนรวม มกระบวนการเรยนรรวมกนกบกลมตวอยาง ไมวาจะเปนการสงเกต การสมภาษณ การตงค าถาม การแกปญหา การเหนพองหรอไมเหนพองรวมกน ซงวธการแบบนมนยแหงกระบวนทศนแบบปฏบตนยมดวย โดยน าขอมลทไดศกษามาวเคราะหบนพนฐานของบรบททางสงคมและวฒนธรรมของกลมตวอยางนน ๆ และตความตามตวบทนน ๆ

โดยภาพรวมของการศกษาปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณน มการเสนอขอคนพบทไดมาจากวธวทยาซงด าเนนการภายใตกระบวนทศนทแตกตางกน 2 กลม คอ กลมปฏฐานนยม และกลมปฏเสธปฏฐานนยม แตมขอนาสงเกตวา ขอคนพบจากการสงเคราะหงานวจยดงกลาว มผลสอดคลองกน แมวาจะมค าถามในเชงญาณวทยา และวธวทยาทตางกนไป นนสะทอนใหเหนวาความรหรอความจรงทางภววทยานน เปนสงทก าหนดไวตามนยามหรอความจรงของนกวจย และมลกษณะสมพนธกบมนษย แมวาความรท ปรากฏออกมาจะไมเหมอนกนโดยประการทงปวง แตกมความเกยวของและเชอมโยงกน อยางไรกตามผวจยมองเหนวา สงทส าคญในการศกษาคอ เมอไดทราบความหมายและปจจยทเกยวของแลว ตองน าไปสแนวทางการพฒนาและปฏบตใหไดผลจรงตามกระบวนทศนแบบปฏบตนยม

3. การสงเคราะหการสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ

ประเดนเรองการสรางเครองมอประเมนสขภาวะทางจตวญญาณส าหรบสงคมไทยน นบวาเปนประเดนททาทายอยางยง เนองจากการใหความหมาย และคณลกษณะของจตวญญาณมความเปนนามธรรม และซบซอน แตกตางกนไปในแตละบรบท การสรางเครองมอประเมนจงขนอยกบขอบเขตและบรบททผวจยแตละทานสนใจศกษา ในการสงเคราะหองคความรคร งน มขอคนพบท

95

นาสนใจน ามาสงเคราะหจ านวน 5 เรอง โดยเปนงานวจยเชงปรมาณจ านวน 2 เรอง และงานวจยเชงคณภาพจ านวน 3 เรอง

จากผลการศกษาดงกลาวแลว ผวจยเหนวา งานวจยทเกยวกบการวดและประเมนสขภาวะทางจตวญญาณนน ยงมขอจ ากดอยมาก เนองจากเปนแบบประเมนทพฒนามาจากแนวคดของตางประเทศ ซงนยาม ความหมายและบรบทตางจากสงคมไทย และทน ามาใชกนในประเทศไทย กมความจ าเพาะในกลมตวอยางทแตกตางกนไป ซงงานวจยทน าเสนอนนมการใชเครองมอทใชในการประเมนจตวญญาณ 2 ลกษณะ คอ เชงปรมาณ และ เชงคณภาพ

เครองมอประเมนจตวญญาณเชงปรมาณ ผศกษาวจยสรางเครองมอวดจากการวเคราะหองคประกอบ และหาคาความเทยงตรง ความเชอมน อ านาจการจ าแนกโดยวธการทางสถต การด าเนนการดงกลาวตงอยบนพนฐานของกระบวนทศนแบบปฏฐานนยม ซงบทบาทของนกวจยเปนเพยงผสงเกตการณทตองไมตดตออยางใกลชดกบกลมตวอยาง เพอใหขอมลทไดมความเปนวตถวสย (objective) แมวาในการวจยทางพฤตกรรมศาสตร - สงคมศาสตร นกวจยจะท าเชนนนไมได แตวธ และกระบวนการด าเนนงานกจะถกปรบใหอยในรปแบบทนกวจยตองเขาไปเกยวของกบประชากรตวอยางในการวจยใหนอยทสด เพอหลกเลยงการเกดอคตหรอมอตวสย (subjective) ในขอมล ดงนน แบบสอบถามทใชคนสมภาษณภายในเวลาสนๆ หรอการใหกลมตวอยางกรอกค าตอบเอง จงเปนวธทไดรบความนยมมากทสด อยางไรกตาม การประเมนภาวะทเปนนามธรรม การใชเครองมอท าการตรวจสอบวดผลและประเมนผล นบวาใกลเคยงความจรงมากทสดเทาทมนษยจะสามารถด าเนนการได

สวนเครองมอประเมนจตวญญาณเชงคณภาพ ผศกษาวจยไดใชแบบสมภาษณ และเครองมออน ๆ ทผวจยจะตองเขาไปเรยนร และมสวนรวมกบกลมตวอยางเพอวดและประเมน ซงวธการนตงอยบนพนฐานของกระบวนทศนการก าหนดสราง (constructivism) ซงอยในกลมกระบวนทศนแบบปฏเสธปฏฐานนยม ทใหความส าคญแกวธการทท าใหนกวจยและผถกศกษามความสมพนธทดตอกน เนองจากความสมพนธเปนสงทไมสามารถหลกเลยงได และเชอวาความ สมพนธทดจ าเปนส าหรบการเขาถงขอมลทด การสรางเครองมอประเมนเชงคณภาพน ผศกษา (นกวจย) จะตองใหความหมายกบผถกศกษา (กลมตวอยาง) ภายใตบรบทนน ๆ เชน เปนกลมผปวยไมมทางรกษา กลมบคลากรทางสาธารณสข เปนตน แลวน าขอมลทไดมาตความตามบรบทของผถกศกษา ซงขอมลทประเมนไดน เปนสงทสมพนธและเกยวเนองกบผศกษาวจยเปนอยางมาก จงมลกษณะเปนอตวสย และมความเปนสมพทธนยม (relativism) แมวาผศกษาจะพยายามใชความเปนกลางในการวเคราะหและประเมนไปตามขอเทจจรงทไดรบกตาม

96

ผวจยเหนวา การประเมนสขภาวะทางจตวญญาณในสงคมไทยปจจบน ยงมขอจ ากดอยมาก ทงในเรองของเครองมอส าหรบใชในการวดและประเมนผลในสงทเปนนามธรรม และบรบททแตกตางกนของกลมตวอยางทจะท าการศกษาซงลวนมลกษณะจ าเพาะเจาะจงลงไป การใชวธวทยาควรเปนไปในลกษณะของการผสมผสาน (mixed method) เพราะการเขาถงขอมลแบบวตถวสย และอตวสยเพยงดานเดยว ตางกยงมขอจ ากดในตวเอง อยางไรกตาม ค าถามทางวธวทยาทวา นกวจยควรใชวธการใดในการทจะไดมาซงความรหรอความจรง กข นอยก บวาไดนยามความหมายไวอยางไร และก าหนดความสมพนธระหวางตวผศกษา กบสงทตองการศกษาไวในลกษณะใด นนคอ ตองพจารณาถงค าถามในเชงกระบวนทศน คอ ค าถามทางภววทยา และค าถามทางญาณวทยามากอนเสมอ

3. การสงเคราะหแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ

เปนททราบกนดวา สงคมไทยภายใตการขบเคลอนดวยกระแสวฒนธรรมบรโภคนยม และวตถนยมทผคนตางพงพอใจ และแสวงหาวตถเปนดานหลก ไดน ามาซงปญหาตางๆ มากมายในทกระดบ กอใหเกดทกขภาวะของสงคม ท าใหผคนในสงคมและสงคมโดยรวมออนแอ ประสบปญหาและความทกขมากมาย ในระยะทผานมาจงมหนวยงานทเหนความส าคญในการสรางเสรมใหคนไทยมสขภาวะทสมบรณอนรวมไปถงการมสขภาวะทสมบรณในมตจตวญญาณดวย จงไดมการสนบสนนใหเกดการเคลอนไหวในรปแบบกจกรรมตาง ๆ ทมจดประสงคในการพฒนา สงเสรมสขภาวะทางจตวญญาณทงในกลมเดกและเยาวชน กลมอาชพ เชน บคลากรในระบบสขภาพ คร อาจารย เปนตน ดงจะเหนไดจากการด าเนนงานของ ส านกงานกองทนสรางเสรมสขภาพ (สสส.) มลนธสดศร-สฤษดวงศ เครอขายพทธกาทด าเนนการภายใตชอโครงการสขแทดวยปญญา ศนยจตปญญาศกษา มหาวทยาลยมหดล เปนตน สวนในแงของการสรางองคความรนน กไดมนกวจยเสนอขอคนพบทส าคญอนเปนแนวทาง วธการในการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณส าหรบกลมบคคลตางๆ ขอคนพบดงกลาวน เปนผลจากการวจยทงในเชงปรมาณและคณภาพ ซงการสงเคราะหองคความรในครงนไดน าขอคนพบทไดจากงานวจยในเชงปรมาณจ านวน 3 เรอง และงานวจยในเชงคณภาพจ านวน 6 เรอง รวม 9 เรองมาท าการสงเคราะห

จากผลการศกษาดงกลาว ผวจยเหนวา งานวจยทน าเสนอแนวทางในการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ ทงงานวจยเชงปรมาณและคณภาพ ตางอยบนพนฐานของกระบวนทศนแบบปฏบตนยม โดยพยายามทจะตความความคดแลวเชอมโยงไปสผลของการปฏบต

การน าเสนอแนวทางในการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณตามกระบวนทศนแบบปฏบตนยมน จะไมยดตดอยกบทฤษฎใดทฤษฎหนง สามารถปรบเปลยน และน าไปประยกตใชเพอใหเกดผลจรงตามบรบททแตกตางกนไป แนวทางทน าเสนอนนจะมโอกาสเปนจรงไดหรอไม ตองพจารณาบนหลกการทวา 1) สามารถน าไปสการลงมอปฏบตการ 2) มประสทธภาพในการปฏบต

97

และ 3) ผลของการปฏบตมคณประโยชน ซงทงงานวจยเชงปรมาณ และเชงคณภาพทน ามาสงเคราะหนน ไดพยายามน าเสนอแนวทางการเสรมสรางสขภาวะทางจตวญญาณ ตามกรอบแนวคดทฤษฎทยงผลในเชงปฏบตไดในระดบตาง ๆ ตามกลมตวอยางทศกษา ไมวาจะเปนระดบบคคล และระดบองคกร อกทงยงมการแยกยอยในแนวทางทแตกตางไปในรายละเอยดเพอใหเหมาะสมกบกลมตางๆ เชน กลมผปวย กลมบคลากร กลมเดกและเยาวชน เปนตน หากแนวทางในการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณทน าเสนอมาอยบนหลกการทง 3 ดงกลาว กยอมน าไปสการปฏบตทเหมาะสมในแตละบรบทอนจะกอใหเกดประโยชนอยางแทจรงในทสด ผวจยมองเหนวา แนวทางอนหลากหลายจากงานวจยทน าเสนอมานน ตองน าไปสการวจยเชงทดลอง การวจยเชงปฏบตการ หรอการวจยในรปแบบทเหมาะสมอน ๆ ตอไป เพอใหไดผลเกดขนจรงตามขอเสนอนน ๆ และสอดคลองกบกระบวนทศนแบบปฏบตนยมทวา แนวคด ทฤษฎ หรอวธการใดสามารถน าไปใชเปนหลกปฏบตไดหรอน าไปใชกอใหเกดประโยชนได กจะสรปวา แนวคด ทฤษฎ หรอวธการนนเปนเครองมอใหบรรลความจรงได แตถาไมสามารถน าไปใชปฏบตได หรอใชแลวไมกอใหเกดประโยชน กถอวามใชเปนวธการทด

นอกจากน จากการศกษาและตรวจสอบแลว พบวาสถานะของงานวจยทเปนการศกษาเพอน าไปสการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณโดยตรงในสงคมไทยนนยงมจ านวนนอย จงควรมการศกษาวจยเพอพฒนา (research and development) ใหมากยงขน

98

บทท 6 บทสรป และขอเสนอแนะ

การสงเคราะหองคความรทเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณในบรบทของสงคมไทย ม

วตถประสงคเพอทจะสงเคราะหองคความรดานสขภาวะทางจตวญญาณในบรบทของสงคมไทย และวเคราะหแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณส าหรบคนไทย โดยไดท าการสงเคราะหงานวจยรวม 35 เรอง ตงแตป พ.ศ. 2543 – 2553 เพอตอบค าถามการวจยเรองคณลกษณะของงานวจยและองคความรหรอขอคนพบในแงของการนยามความหมาย ปจจยทเกยวของ การสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ และแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณส าหรบคนไทย

การศกษาครงน เปนการศกษาโดยใชวธวทยาเชงคณภาพ ซงผวจยท าการศกษาจากรายงานการวจยในรปแบบตาง ๆ ทงทเปนรายงานการวจยของนกวจย นกวชาการ อาจารย และวทยานพนธ ปรญญานพนธ และการศกษาอสระของนสต นกศกษาระดบบณฑตศกษา ซงมเนอหาเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณ และก าหนดแนวทางการวเคราะหและสงเคราะหขอมลโดยใชเทคนคการวเคราะหเนอหา (content analysis) และถอเอาความเขาใจเกยวกบญาณวทยา (epistemology) เปนสงส าคญและยดเปนจดยนในการพจารณาองคความรและตรวจสอบสถานะองคความรในดานจตวญญาณ (spiritual knowledge) อกทงผวจยยงอาศยวธการตความ (interpretative approaches) มาท าการสงเคราะหองคความร แลวท าการสรปสถานะองคความรท งหมดเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณ โดยอาศยแนวคดญาณวทยาในกลมปฏบตนยม (pragmatism) เปนฐาน ซงญาณวทยาภายใตกระบวนทศนแบบปฏบตนยมน เหนวาความรนนไมไดเปนสงทก าหนดไดแนนอนตายตว ไมไดถกก าหนดไวลวงหนา แตเปนผลจากการเลอกและคดสรรของบคคลแตละคนทจะเขาไปศกษาและก าหนดเรยนรจนกลายเปนประสบการณ ปฏบตนยมนนเปนการพยายามตความแตละความคดโดยการโยงไปสผลในทางปฏบต หากปฏบตแลวเกดผลตามทบอก กถอวามความหมาย มคณคา และเปนจรง ดงนน การเลอกใชกระบวนทศนปฏบตนยมเปนฐาน กคอการมงเนนการโยงไปสผลในทางปฏบต อนถอเปนประโยชนอยางแทจรงนนเอง

99

บทสรปผลการสงเคราะหองคความร

ผลทไดจากการสงเคราะหองคความรประกอบดวย 2 สวนใหญๆ คอ 1) การวเคราะหขอมลคณลกษณะและสถานะองคความร ซงปรากฏอยในบทท 4 และ 2) การสงเคราะหองคความรจากงานวจย ซงปรากฏอยในบทท 5 อยางไรกตาม ส าหรบในบทนจะเปนการสรปผลการวจยใหไดภาพรวมทชดเจนยงขนตามวตถประสงคของการวจย โดยไดจดแบงการน าเสนอออกเปน 2 ตอน ไดแก

ตอนท 1 เปนการสรปผลการสงเคราะหองคความรดานสขภาวะทางจตวญญาณ ตามวตถประสงคของการวจยขอท 1 วาดวยเรองการสงเคราะหองคความรดานสขภาวะทางจตวญญาณในบรบทของสงคมไทย โดยไดแบงหวขอทน าเสนอไว 2 ขอ คอ 1) การวเคราะหขอมลคณลกษณะของงานวจ ย และ 2) การสงเคราะหองคความรสขภาวะทางจตวญญาณ ซงประกอบดวย ความหมาย ปจจยทเกยวของ และการสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ ตอนท 2 เปนการสรปผลการวเคราะหแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ เพอตอบวตถประสงคของการวจยขอท 2 วาดวยเรองการวเคราะหแนวทางการพฒนาสขภาวะทาง จตวญญาณส าหรบคนไทย ตอนท 1 ผลการสงเคราะหองคความรดานสขภาวะทางจตวญญาณ

1. การวเคราะหขอมลคณลกษณะของงานวจย

1.1 ขอมลทวไป เปนขอมลเกยวกบคณลกษณะของงานวจยทน ามาสงเคราะห ประกอบไปดวย

1.1.1 เพศของผท ำวจย พบวาสวนใหญนกวจยทสนใจศกษาเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณเปนเพศหญง คดเปนรอยละ 91.11 สวนเพศชาย พบมเพยงรอยละ 8.89

1.1.2 วฒกำรศกษำของผวจย พบวา นกวจยสวนใหญจะมวฒการศกษาในระดบปรญญาโท คดเปนรอยละ 68.89 รองลงมาคอระดบปรญญาเอก คดเปนรอยละ 20.00

1.1.3 จ ำนวนผวจย พบวา งานวจยสวนใหญจะด าเนนการวจยโดยผวจยเพยง 1 คนโดยไมมผรวมวจย คดเปนรอยละ 88.57 รองลงมาเปนการวจยทมผวจยจ านวน 3 และ 4 คน คดเปนรอยละ 5.72

1.1.4 ปทท ำวจยเสรจ ในชวงปพ.ศ. 2543 จนถง พ.ศ. 2553 หรอชวง 10 ปทผานมา พบวา มผสนใจศกษาเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณในบรบทของสงคมไทยมากทสดในชวงปพ.ศ. 2549 - 2550 แตละป คดเปนรอยละ 17.14 รองลงเปนการศกษาในปพ.ศ. 2545 และ พ.ศ. 2552 แตละป คดเปนรอยละ 14.29

100

1.1.5 ระดบของงำนวจย งานวจยทน ามาสงเคราะหครงน สวนใหญเปนงานวจยซงเปนวทยานพนธของนสตและนกศกษาปรญญาโท คอมมากถงรอยละ 74.28

1.1.6 ลขสทธ ลขสทธของงานวจยทน ามาสงเคราะหสวนใหญเปนลขสทธของสถาบนการศกษา คดเปนรอยละ 85.72 โดยเปนลขสทธของมหาวทยาลยเชยงใหมมากทสด คอรอยละ 17.14

1.1.7 ทนสนบสนนกำรวจย พบวางานวจยสวนใหญไมมการระบทนสนบสนนการวจย รอยละ 68.57 สวนงานวจยทไดรบทนสนบสนนการวจยภายในประเทศ มรอยละ 31.43

1.2 ขอมลเกยวกบการด าเนนการวจย เปนขอมลเกยวกบการด าเนนการวจยของ

งานวจยทน ามาสงเคราะห ประกอบไปดวย 1.2.1 ประเภทงำนวจย พบวามงานวจยเชงคณภาพมากทสด คอมจ านวนรอยละ

45.71 รองลงมาเปนงานวจยเชงปรมาณ คดเปนรอยละ 42.86 และงานวจยแบบผสมคอใชทงวธการวจยเชงคณภาพและปรมาณ คดเปนรอยละ 11.43

1.2.2 กำรระบประเดนปญหำหรอค ำถำมกำรวจย พบวางานวจยทน ามาสงเคราะหครงนสวนใหญมการระบประเดนปญหาหรอค าถามการวจย คดเปนรอยละ 62.86

1.2.3 วตถประสงคของกำรวจย สวนใหญเปนงานวจยทมวตถประสงคเพอบรรยาย คดเปนรอยละ 42.11 ซงเปนงานวจยเชงคณภาพ รอยละ 61.90 งานวจยเชงปรมาณ รอยละ 27.59 และงานวจยแบบผสมผสาน รอยละ 42.86

1.2.4 สมมตฐำนในกำรวจย สวนใหญงานวจยทน ามาสงเคราะหจะไมมการระบสมมตฐานในการวจย คดเปนรอยละ 57.14 สวนงานวจยทระบสมมตฐานในการวจยมรอยละ 42.86

1.2.5 ประชำกรและกลมตวอยำง ในงานวจยทน ามาสงเคราะหนนมการศกษาในกลมตวอยางซงเปนผปวยมากทสด คอมรอยละ 29.27 ซงเปนผปวยจากการตดเชอ HIV และ/หรอ ผปวยเอดส โรคมะเรง ผปวยเรอรง โรคหวใจและหลอดเลอด โรคหลอดเลอดสมอง และผปวยอมพาตทอนลาง

1.2.6 วธกำรสมตวอยำง พบวา งานวจยทน ามาสงเคราะหครงน สวนใหญใชวธการสมตวอยางโดยการเลอกตวอยางแบบเจาะจง (purposive sampling) คดเปนรอยละ 62.86 รองลง มาคอใชวธการสมตวอยางอยางงาย (simple random sampling) คดเปนรอยละ 8.57

1.2.7 เครองมอวจยและคณภำพเครองมอวจย งานวจยสวนใหญใชการสมภาษณและ/หรอแบบสมภาษณเปนเครองมอในการวจย คดเปนรอยละ 29.85 รองลงมาเปนการใชแบบวดและ/หรอแบบประเมนและ/หรอแบบทดสอบ รอยละ 20.90 ในสวนของการตรวจสอบคณภาพเครองมอของงานวจยเชงคณภาพพบวา สวนใหญมการรายงานการตรวจสอบความนาเชอถอไดของขอมล (trustworthiness) รอยละ 81.25 ส าหรบงานวจยเชงปรมาณทงหมดมการหาคาความเทยงตรง (validity) ของเครองมอโดยการหาความเทยงตรงตามเนอหา (content validity) รอยละ 100 และในสวนของการหาคาความเชอมนนน (reliability) มงานวจย รอยละ 80.00 ทกระท าโดยใช

101

วธหาคาสมประสทธอลฟาครอนบาค (cronbach’s alpha) ในสวนของงานวจยแบบผสมผสานนนมการตรวจสอบคณภาพโดยทงหมดมการหาคาความเทยงตรงตามเนอหา รอยละ 100 และมการหาคาความเชอมนโดยใชวธหาคาสมประสทธอลฟาครอนบาค รอยละ 100 เชนกน

1.2.8 วธวเครำะหขอมล งานวจยทน ามาศกษาครงน สวนใหญวเคราะหขอมลดวยสถตพรรณนา (descriptive statistic) คดเปนรอยละ 28.99 รองลงมาคอการวเคราะหขอมลโดยการหาคาสหสมพนธอยางงาย (simple correlation) และใชวธการวเคราะหเนอหา (content analysis) แตละวธคดเปนรอยละ 11.59

ขอมลขางตนแสดงใหเหนถงคณลกษณะของงานวจยในประเทศไทยทน ามาสงเคราะห โดย

พบวาผท สนใจศกษาเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณนน สวนใหญเปนเพศหญง มวฒการศกษาระดบปรญญาโท ซงเปนการศกษาเพอท าวทยานพนธระดบปรญญาโทจงเปนการด าเนนการศกษาแตเพยงผเดยวโดยไมมผรวมวจย ชวงระยะเวลาทมการศกษาเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณมากทสดคอ ชวงปพ.ศ. 2549 - 2550 โดยงานวจยสวนใหญไมไดระบแหลงทนสนบสนนการวจย ซงอาจจะอนมานไดวางานวจยเหลานไมไดรบทนสนบสนนการวจย และเนองจากงานวจยสวนใหญเปนวทยานพนธ ลขสทธจงเปนของสถาบนการศกษา นอกจากนจะเหนวามการใชวธวทยาทงในเชงคณภาพและปรมาณในการศกษาสขภาวะทางจตวญญาณ และมการระบประเดนปญหาหรอค าถามการวจยไวดวยเปนสวนใหญ และพบวางานวจยสวนใหญมวตถประสงคเพอบรรยาย อยางไรกด สวนใหญงานวจยทศกษาเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณไมมการระบสมมตฐานในการวจย ทงนอาจเปนเพราะงานวจยเกอบครงเปนงานวจยเชงคณภาพ และอกสวนหนงเปนงานวจยแบบผสมผสานซงอาจจะไมมการตงสมมตฐานไวกอนการศกษานนเอง กลมประชากรทไดรบความสนใจศกษาสขภาวะทางจตวญญาณนน สวนใหญเปนกลมผปวย และเปนผปวยทเปนโรคเรอรงหรอไมมทางรกษา และสวนใหญจะไดรบการสมตวอยางมาแบบเจาะจง (purposive sampling) สวนเครองมอทใชในการวจยนน นยมใชการสมภาษณและ/หรอแบบสมภาษณ เครองมอวจยจะไดรบการตรวจสอบคณภาพในดานความเทยงตรง (validity) ดวยวธการหาความเทยงตรงตามเนอหา (content validity) และมการตรวจสอบคณภาพดานความเชอมน (reliability) ดวยวธการหาคาสมประสทธอลฟาครอนบาค (cronbach’s alpha) เปนสวนใหญ ส าหรบงานวจยเชงคณภาพนนสวนใหญกมการรายงานการตรวจสอบความนาเชอถอไดของขอมล (trustworthiness) ไวดวยเชนกน นอกจากน ยงพบวาในการศกษาเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณนน วเคราะหขอมลดวยการใชสถตพรรณนา (descriptive statistic) เปนสวนใหญ ซงตามปกตตองน าเสนอเปนสวนแรกอยแลว สวนวธการวเคราะหขอมลอนๆ ทมกใชเพมเตมนน พบวามการใชวธการวเคราะหเนอหา (content analysis) และการหาคาสหสมพนธอยางงาย (simple correlation)

102

2. การสงเคราะหองคความรสขภาวะทางจตวญญาณ ในสวนนเปนการสรปผลการวจยดานการสงเคราะหองคความรสขภาวะทางจตวญญาณ

โดยสรปผลการวจยเปนประเดนยอย ๆ ไดแก 1) การนยามความหมายสขภาวะทางจตวญญาณ 2) ปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ และ 3) การสรางเครองมอและการประเมน สขภาวะทางจตวญญาณ ซงสรปไดดงน

2.1 การนยามความหมายสขภาวะทางจตวญญาณ จากจ านวนงานวจยทงสน 26 เรองทน ามาสงเคราะหในสวนน พบวา มการนยามความหมายสขภาวะทางจตวญญาณ เปน 2 มต คอ 1) ภาวะเหนอธรรมชาต เปนสขภาวะอนเกดจากอ านาจของการฝกสมาธ ผท จะเขาถงไดตองมความเชอ มความศรทธา มความเพยรในการปฏบต โดยใชศาสนาเปนสงเชอมโยง และ 2) ภาวะธรรมชาตของมนษย เปนสขภาวะอนเกดจากความตระหนกในความมความหมายของสงตาง ๆ ท าใหบคคลมงมนทจะคนหาความหมายและเปาหมายของชวต อกทงมองเหนความสมพนธในการด าเนนชวตกบธรรมชาต เปนการไดสมผสจตวญญาณในระดบของคนทว ๆ ไป นอกจากนยงพบการใชค าอน ๆ ทมความหมายเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ ไดแก “สขภาวะทางจตปญญา” “สขภาวะทางปญญา” “จตตปญญา” ผวจยน าวธการตความ (interpretative approaches) อนเปนวธการหลกในการนยามความหมาย มาท าการวเคราะหขอคนพบเกยวกบการนยามความหมายสขภาวะทางจตวญญาณครงน ผวจยอาศยการตความตามพยญชนะ (literal interpretation) รวมกบการตความตามส านวนภาษาหรออรรถะ (idiomatic interpretation) พบวา ความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณไดรวมสาระส าคญของสขภาวะทางปญญาไวแลว แตมขอนาสงเกตคอ ความหมายของสขภาวะทางปญญานนจะเนนถงความสขทมาจากการใชชวตทก ากบดวยสตและปญญา ซงน าไปสความมอสระและเกดความสขทแทจรงในทสด ทงนมไดมการองหรอพงพงอยกบสงยดเหนยวใด ๆ ไมวาจะเปนตวบคคล ศาสนา หรอสงเหนอธรรมชาต

และเมอวเคราะหเปรยบเทยบความหมายระหวางสขภาวะทางจตวญญาณและสขภาวะทางจตปญญา จะเหนวา มสาระส าคญทใกลเคยงกนมาก แตมขอนาสงเกตวา ความหมายของสขภาวะทางจตปญญานนจะรวมความเนอหาสาระแตเฉพาะในสวนของสขภาวะทางจตวญญาณในมตภาวะธรรมชาตของมนษย โดยไมมการรวมความถงสงเหนอโลกหรอพลงอ านาจทเหนอธรรมชาตซงเปนมตภาวะเหนอธรรมชาตเลย

อกทง เมอวเคราะหตความการนยามความหมายซงจ าแนกตามกลมตวอยางอนไดแก กลมผปวย กลมผดแลผปวย และกลมบคคลทวไป พบวา มการนยามความหมายไปในแนวทางท

103

สอดคลองกน แตมความครอบคลมเนอหาความหมายทแตกตางกนออกไป กลมบคคลทวไป ถอเปนกลมทมการนยามความหมายไดครอบคลมครบถวนทสด ทงนอาจเปนเพราะกลมผใหขอมลมความหลากหลายทงในดานภมล าเนา เพศ วย การศกษา และอาชพ เปนตน

นอกจากนยงพบวา ในสวนของจตตปญญาและจตตปญญาศกษานน เปนสขภาวะทาง จตวญญาณในมตของการศกษาเรยนร ซงลวนเปนการเรยนรท ผเรยนใชจตวญญาณในการแสวงหาความรอนกอใหเกดความงอกงามทางปญญาพรอมดวยความสขจากการเรยนรนน

การนยามความหมายดงกลาว มท งการนยามความหมายตามกระบวนทศนกลมปฏฐานนยม (positivism) และกลมปฏเสธปฎฐานนยม (anti- positivism)

ส าหรบการนยามความหมายตามกระบวนทศนกลมปฏฐานนยมน เปนการสรางนยามเชงปฏบตการดวยการนรนย (deduction) และมความเปน “วตถวสย” (objective) โดยผแสวงหาความรและสงทเปนความรแยกขาดออกจากกน

ในขณะทการนยามความหมายตามกระบวนทศนกลมปฏเสธปฏฐานนยม เปนการใชกระบวนทศนของนกวจยทมลกษณะผสมผสาน และมความสมพนธกนระหวางผศกษาวจย กลมตวอยางทศกษา และบรบทตางๆ ซงเปนลกษณะวพากษ (criticize) จากขอมลทไดรบแลวตความ (interpret) ตามกลมตวอยางตางๆ อกทงยงมความเปนสมพนธนยม (relativism) ท าใหนยามความหมายทปรากฏ มความแตกตางกนไปบางตามบรบททแตกตางกน แตสาระส าคญในบางมตกมความสอดคลองกน และมทศทางไปในแนวทางเดยวกน

โดยภาพรวมจะเหนวา นกวจยตาง ๆ ไดพยายามทจะนยามความหมายตามกระบวนทศน และวธวทยาทแตกตางกนออกไปในแตละทาน ท าใหไดนยามความหมายทมความหลากหลาย แมแตค าทจะนยามนนกไดมการก าหนดสรางและตความในมต บรบท เงอนไข และสภาพแวดลอมทแตกตางกนไป

ดงนน การจะก าหนดนยามความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณ จงไมสามารถทจะก าหนดใหเปนนยามกลางๆ ทมความเปนสากล แนนอนตายตว และชชดลงไปได จ าเปนทนกวจยจะตองเขาไปศกษาความหมายทส มพนธอยก บบรบททแตกตางกนกอน เน องจากการใหความหมายของสขภาวะทางจตวญญาณมความเชอมโยงกบบรบททางสงคม แลวใชกระบวนทศนทางญาณวทยาในการวพากษและตความ เพอทจะไดความหมายเฉพาะ สามารถน าไปเลอกใชใหตรงกบกลมเปาหมายและใชกระบวนทศนทางวธวทยา เชน ปฏบตนยม เพอใหไดสมฤทธผลตามวตถประสงคทตองการ

104

2.2 ปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ

จากจ านวนงานวจยทงสน 10 เรอง ทน ามาสงเคราะหในสวนน พบวา ปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณสามารถแบงออกเปน 2 กลมใหญ ๆ ดงน

ปจจยภายใน ประกอบดวย ลกษณะชวสงคม ประสบการณในอดต บคลกภาพ การปฏบตทางพทธศาสนา และ ภาวะซมเศรา ปจจยภายนอก ประกอบดวย การถายทอดทางสงคม การสนบสนนทางสงคม สงแวดลอม และ ภาวะสขภาพ

การแบงปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณเปน 2 กลมในขางตน เปนการแบงโดยอาศยแนวคดทฤษฎการเรยนรทางปญญาสงคม (social cognitive theory) ของแบนดรา (Bandura. 1989) ซงมองพฤตกรรมมนษยในรปกระบวนการปฏสมพนธระหวางปจจยสวนบคคล กบปจจยสภาพแวดลอม ทมผลตอกนและกนอยางตอเนอง จากทฤษฎดงกลาว จงสามารถจดกลมปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณไดเปน 2 กลมปจจย คอปจจยภายใน อนเปนกลมปจจยสวนบคคล และปจจยภายนอก อนเปนกลมปจจยสภาพแวดลอม นนเอง

งานวจยทศกษาปจจยทเกยวของกบสขภาวะทางจตวญญาณ มค าถามในเชงญาณวทยา และวธวทยาทตางกนไปตามกระบวนทศนรากฐานทแตกตางกนคอ กลมปฏฐานนยม และ กลมปฏเสธปฏฐานนยม แตกลบพบวาไดผลสอดคลองกน แมวาความรท ปรากฏออกมาจะไมเหมอนกนโดยประการทงปวง แตกมความเกยวของและเชอมโยงกน อนสะทอนใหเหนวาความรทางภววทยานน เปนสงทก าหนดไวตามนยามหรอความจรงของผว จ ย และมล กษณะสมพนธกบมนษย อยางไรกตาม สงทส าคญกวาคอ เมอไดทราบความหมายและปจจยทเกยวของแลว ตองน าไปสแนวทางการพฒนาและปฏบตใหไดผลจรงตามกระบวนทศนแบบปฏบตนยม

2.3 การสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ

จากจ านวนงานวจยทงสน 5 เรอง ทน ามาสงเคราะหในสวนน พบวา เครองมอประเมน จตวญญาณ มอย 2 ลกษณะ คอ เครองมอประเมนจตวญญาณเชงปรมาณ และเชงคณภาพ เครองมอสวนใหญดดแปลงจากเครองมออนๆ ทพฒนาขนในตางประเทศ โดยปรบปรงขอค าถามใหเหมาะสมกบความเชอและบรบทของคนไทย ส าหรบเครองมอประเมนจตวญญาณเชงปรมาณ ผวจยสรางขนจากการวเคราะหองคประกอบ และหาคาความเทยงตรง ความเชอมน และอ านาจการจ าแนกโดยวธการทางสถต อนอยบนพนฐานของกระบวนทศนแบบปฏฐานนยม มลกษณะเปนวตถวสย สวนเครองมอประเมนจตวญญาณเชงคณภาพ ผวจยใชแบบสมภาษณ และเครองมออนๆ ท

105

ผวจยจะตองเขาไปเรยนร และมสวนรวมกบกลมตวอยางเพอวดและประเมน ซงวธการนอยบนพนฐานของกระบวนทศนการก าหนดสราง (constructivism) มลกษณะเปนอตวสย และมความเปนสมพทธนยม (relativism) แมวาผศกษาจะพยายามใชความเปนกลางในการวเคราะหและประเมนไปตามขอเทจจรงทไดรบกตาม

เมอพจารณาในภาพรวมของการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณจะพบวา การประเมน

สขภาวะทางจตวญญาณสามารถท าไดหลายวธและควรใชหลายวธรวมกนในการประเมน ทงนเนองจากสขภาวะทางจตวญญาณเปนเรองเฉพาะบคคลและเปนคณลกษณะภายใน ซงบางครงตวบคคลมไดรบรการมอย นอกจากน สขภาวะทางจตวญญาณยงมความเกยวของกบความเชอ ศาสนา ศาสนกจ และบรบททางสงคม ซงลวนมลกษณะจ าเพาะเจาะจง จงเปนขอจ ากดในการน าแบบประเมนไปใชกบประชากรทวไป อกทงยงมขอจ ากดในเรองของเครองมอส าหรบใชในการวดและประเมนผลในสงทเปนนามธรรม การใชวธวทยาจงควรเปนไปในลกษณะของการผสมผสาน (mixed method) เพราะการเขาถงขอมลแบบวตถวสย และอตวสยเพยงดานเดยว ตางกยงมขอจ ากดในตวเอง นอกจากน จ านวนของงานวจยทศกษาเกยวกบการสรางเครองมอประเมนกยงมอยเปนจ านวนนอยมาก ดงนน จงควรมการวจยเพอสรางและพฒนาเครองมอประเมนสขภาวะทางจตวญญาณเพอใชกบกลมเปาหมายตาง ๆ ใหมากยงขน อนจะเปนประโยชนในการน าไปใชในการประเมนการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณและโครงการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณตอไป ตอนท 2 ผลการวเคราะหแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ

ในสวนน จะเปนการสรปผลการวจยดานการวเคราะหแนวทางการพฒนาสขภาวะทาง

จตวญญาณส าหรบคนไทย ซงจากจ านวนงานวจยทงสน 9 เรอง ทน ามาวเคราะหในสวนน พบวา มแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณซงสามารถแบงแนวทางออกเปน 2 ระดบ คอ ระดบบคคล และระดบสงคม

แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณระดบบคคล 1) แนวทำงกำรพฒนำสขภำวะทำงจตวญญำณในเดกและเยำวชน ท าไดโดยผานการ

อบรมเลยงด การถายทอดทางสงคมทงจากบคคลในครอบครว และจากบคคลในสงคมทม จตวญญาณสง มองเหนคณคาและยอมรบในตวตนของเดก การพฒนาควรพฒนาใหเดกมเปาหมายชวตทชดเจน มทกษะการใชชวต เขาใจชวตและโลกตามความเปนจรง พฒนาใหเดกมกระบวนการเรยนรแบบไตรสกขา ปลกฝงจรยธรรม จดบรรยากาศทอยอาศยทเหมาะสม และม

106

แหลงเรยนรในชมชน ควรสอนสงตางๆ ผานกจกรรมทเหนเปนรปธรรม รวมถงการเปนแบบอยางทดใหแกเดก

2) แนวทำงกำรพฒนำสขภำวะทำงจตวญญำณในผใหญ มแนวทางพฒนาดงน 2.1 แสวงหาและเรยนรดวยตนเอง มการศกษาตอเนองตลอดชวต 2.2 มองวาชวตอยภายใตกฎของธรรมชาต 2.3 ปรบตวเพอการด าเนนชวตทมเปาหมาย 2.4 ฝกควบคมอารมณ และความรสกของตนเอง 2.5 ด าเนนชวตตามหลกพทธธรรม ฝกฝน และปฏบตดานจตวญญาณ เชน ปฏบตตามหลกไตรสกขา เปนตน 2.6 ท ากจกรรมทสรางแรงบนดาลใจใหกบตนเอง 2.7 มกลยาณมตร 2.8 เขารวมอบรม ศกษาดงาน แลกเปลยนเรยนร อาจเรยนรจากการท างานทเกยวของกบความทกขของผคน

แนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณระดบสงคม 1) แนวทำงกำรพฒนำสขภำวะทำงจตวญญำณในโรงเรยน สามารถกระท าไดดงน 1.1 จด

การศกษาโดยการเรยนรจากพนฐานชวตของชมชน และการมสวนรวมในการจดการศกษาของชมชน 1.2 จดการเรยนรผานการมปฏสมพนธรวมกนระหวางคนกบคน และคนกบสงแวดลอม 1.3 จดการเรยนรผานการศกษาตามแนวพทธ อนจะกอใหเกดการพฒนาทงดานคณธรรม จรยธรรม เกดความตระหนกและความเขาใจถงคณคาของความสมพนธเชอมโยงของสรรพสง

2) แนวทำงกำรพฒนำสขภำวะทำงจตวญญำณในองคกร ท าไดดงน 2.1 มนโยบายในการชวยสงเสรมการพฒนาจตวญญาณ 2.2 มระบบการคดเลอกคนเขาองคกรโดยการวดใจ คอ ความรสกรก ชอบ มใจอยากจะท า 2.3 ผน าใหความส าคญกบการพฒนาจต น าผลการพฒนา จตวญญาณเปนเปาหมาย คานยมองคกร เชอมโยงถงผลการใหรางวลหรอเลอนต าแหนงตาง ๆ 2.4 มระบบชนชมคนท าด 2.5 มการรจกลกนองอยางแทจรง เลอกคนใหเหมาะสมกบงาน เปดโอกาสใหท าในสงทถนด ก าหนดเปาหมายการพฒนาใหถงระดบจตวญญาณ 2.6 ผน ารบรการสรางคณคา และความภาคภมใจในบคลากร 2.7 ผน าเปนแบบอยางทดในการท างานดวยใจ และม role model สนบสนนคนทมสขภาวะทางจตวญญาณใหเดนเปนตนแบบทด 2.8 ผน ามการปฏบตตนเปนกลยาณมตรแกบคลากร 2.9 การสอนโดยใชหลกพทธธรรม และสงเสรมการปฏบตงานดวยหลกคณธรรม 2.10 ขยายขอบเขตงานใหมการแลกเปลยนหนาทบาง เพอจะไดเรยนรและเขาใจกนมากขน เปนการพฒนามมมองใหกวางขน 2.11 สรางบรรยากาศของการท างานใหเปนบรรยากาศทเอออาทร เรยนรและแบงปน 2.12 จดสถานทท างานใหนาอยเหมอนบาน มสภาพแวดลอมทสวยงาม 2.13 สงเสรมใหบคลากรไดท ากจกรรมเพอสงคม 2.14 มนโยบายสนบสนน สงเสรมใหทกคนไดเขาอบรมทชวยสงเสรมการพฒนาทางจตวญญาณ

107

งานวจยทน าเสนอแนวทางในการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ ตางอยบนพนฐานของกระบวนทศนแบบปฏบตนยม การน าเสนอแนวทางในการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณตามกระบวนทศนแบบปฏบตนยมน ไมไดยดตดอยกบทฤษฎใดทฤษฎหนง แตสามารถปรบเปลยน และน าไปประยกตใชเพอใหเกดผลจรงตามบรบททแตกตางกนไป แนวทางอนหลากหลายจากงานวจยทน าเสนอมานน ตองน าไปสการวจยเชงทดลอง การวจยเชงปฏบตการ หรอการวจยในรปแบบทเหมาะสมอน ๆ ตอไป เพอใหไดผลเกดขนจรงตามขอเสนอนน ๆ ซงปจจบน พบวาสถานะของงานวจยทเปนการศกษาเพอน าไปสการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณโดยตรงในสงคมไทยนนยงมจ านวนนอย จงควรมการศกษาวจยเพอพฒนาใหมากยงขน

ขอจ ากดของการศกษา

เนองจากการศกษาครงนมการเลอกกลมตวอยางแบบเจาะจง นนคอเลอกขอมลทเปนรายงานการวจย วทยานพนธและการศกษาอสระของนกวจย นสต นกศกษา ทมเอกสารฉบบสมบรณ ดงนน จงไมครอบคลมบทความวชาการซงไมอาจหารายงานวจยตนฉบบได รวมถงงานวจยทไมไดรบการตพมพเปนรายงานฉบบสมบรณ และงานวจยทไมไดปรากฏอยในฐานขอมล ThaiLis และบนฐานขอมลออนไลนของหนวยงานตาง ๆ เชน ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ส านกวจยสงคมและสขภาพ (สวสส.) สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.) ส านกงานกองทนสรางเสรมสขภาพ (สสส.) มลนธสดศร-สฤษดวงศ (มสส.) สงเหลานอาจจะท าใหมอคตทเกดจากการรายงานและการเผยแพรผลงานวจย (reporting biases หรอ publication biases) ไดบาง เนองจากโดยปกตแลวงานวจยทแสดงใหเหนวาผลการศกษาใหผลดหรอใหผลทมนยส าคญทางสถต จะมโอกาสไดรบการตพมพเผยแพรมากกวางานวจยทไมพบความแตกตาง นอกจากน การทก าหนดขอบเขตการวจยและแหลงสบคนเฉพาะ ท าใหไมมการสบคนจากแหลงขอมลอนอยางครบถวนสมบรณ อาจท าใหผลทไดมความคลาดเคลอนไปจากความเปนจรงได ขอเสนอแนะ ขอเสนอแนะในการน าผลการวจยไปใช ผลจากการสงเคราะหครงนท าใหทราบวาสขภาวะทางจตวญญาณมหลายสถานะ ไมวาจะเปนในแงของความหมาย ปจจยทเกยวของ การสรางเครองมอและการประเมน และแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ จากผลการศกษาดงกลาวสามารถน าไปใชไดดงน

108

1. ผดแลผปวยควรตระหนกถงความแตกตางในการรบรความหมายสขภาวะทาง จตวญญาณของผปวย เพอใหสามารถตอบสนองความตองการดานจตวญญาณของผปวย และมการสอสารทเหมาะสม

2. บคคลทสนใจดานการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ ควรมการสรางและพฒนาเครองมอประเมนสขภาวะทางจตวญญาณโดยอาศยผลการศกษาดงกลาวเปนแนวทางตอไป

3. คร อาจารย ควรน าผลการศกษานไปประยกตใชในการสอนใหนกเรยน นกศกษา มการเรยนรพรอมกบพฒนาจตวญญาณ

4. หนวยงานภาครฐ เชน กระทรวงศกษาธการ กระทรวงสาธารณสข กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย และองคกรธรกจตางๆ ควรน าแนวทางการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณไปสงเสรมใหมการพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณในบคคลกลมตาง ๆ เชน ขาราชการ บคลากรทางสาธารณสข พนกงานในองคกรธรกจ อยางจรงจง

ขอเสนอแนะในการท าวจยคร งตอไป

การเสนอแนะการท าวจยในครงตอไป เปนการชแนวทางในประเดนทนาสนใจ และยงขาดไปในการศกษาเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณ อนจะน าไปสการสรางองคความรใหม ๆ ทสามารถตอบค าถามทส าคญและจ าเปน และเตมเตมองคความรเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณในบรบทของสงคมไทยตอไป

1. ผวจยควรศกษาความหมายทสมพนธอยกบบรบทนนกอนทจะก าหนดนยามความหมาย เพอใหไดความหมายทมความเฉพาะเหมาะกบกลมตวอยางทตองการศกษา

2. การศกษาสขภาวะทางจตวญญาณในกลมตวอยางทางการศกษา เชน คร อาจารย นสต นกศกษานน ผวจยควรใชค าวา สขภาวะทางปญญา จะเหมาะสมกวา

3. การศกษาสขภาวะทางจตวญญาณในกลมตวอยางทเปนคร อาจารย และนสต นกศกษายงมอยนอยมาก รวมทงยงไมมการศกษาในกลมตวอยางทเปนบคลากรในกลมองคกรธรกจใด ๆ จงควรมการศกษาสขภาวะทางจตวญญาณในกลมตวอยางดงกลาวใหมากขน

4. การออกแบบการวจยยงเปนการศกษาสาเหตในมตเดยว สวนการศกษาสหสมพนธระหวางตวแปรหลายกลมไปพรอมๆ กนยงมอยนอยมาก ดงนน อาจจะศกษาวเคราะหเพอใหไดค าตอบทครบถวนไปพรอมกนในหลายตวแปร หลายมต

5. นกวจยควรสงเคราะหองคความรเกยวกบสขภาวะทางจตวญญาณ โดยวธการวเคราะหอภมาน (meta-analysis) เพอทราบคาขนาดอทธพลตวแปรอสระทมผลตอสขภาวะทางจตวญญาณ

6. การสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณ ควรใชวธว ทยาแบบผสมผสาน เพอลดขอจ ากดอนเกดจากการเลอกวธวทยาเชงคณภาพหรอปรมาณเพยงอยางเดยว

109

7. นกวจยควรมการพฒนาเครองมอหรอรปแบบกจกรรมในการสงเสรมใหเกดสขภาวะทางจตวญญาณในคนไทยกลมตางๆ โดยอาจใชผลจากการสงเคราะหครงนเปนแนวทางในการพฒนาเครองมอหรอรปแบบกจกรรม

8. ในสงคมไทยยงมงานวจยทศกษาในแงของการพฒนาและการประเมนสขภาวะทาง จตวญญาณอยนอยมาก จงควรมการศกษาวจยในดานเหลานใหมากขน เชน แนวทางการพฒนาและสรางเครองมอและการประเมนสขภาวะทางจตวญญาณในกลมอาชพตาง ๆ ในชวงวยตาง ๆ เปนตน

9. งานวจยสขภาวะทางจตวญญาณทมอยในปจจบนสวนใหญเปนงานวจยเชงส ารวจ ดงนน จงควรมการวจยเชงทดลอง การวจยเชงปฏบตการ และการวจยเพอพฒนาใหมากยงขน เพอใหเกดประโยชนอยางเปนรปธรรม

110

บรรณานกรม

กลยา พลอยใหม. (2545). ความผาสกทางจตวญญาณของเดกวยรน. วทยานพนธ พบ.ม. (การพยาบาลกมารเวชศาสตร). เชยงใหม: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. ถายเอกสาร.

กาญจนา แกวเทพ. (2541). การศกษาสอมวลชนดวยทฤษฎวพากษ: แนวคดและตวอยางงานวจย. กรงเทพฯ: คณะนเทศศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

การตความตามกระบวนทศน. (2553?). บทความวารสารบณฑตศาสน. สบคนเมอ 3 เมษายน 2553, จาก http://www.phdmbu.com/web/articles.php?article_i

กตตพฒน นนทปทมะดล. (2546). การวจยเชงคณภาพในสวสดการสงคม: แนวคดและวธวจย. กรงเทพฯ: ส านกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

โกมาตร จงเสถยรทรพย. (2549). รายงานฉบบราง “กรอบการท าความเขาใจเรองจตวญญาณ; แนวคดและปรชญาเพอการสงเสรมและพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณ”. สบคนเมอ 25 มกราคม 2553, จาก www.shi.or.th

โครงการสรางเสรมสขภาวะทางปญญา (สขแทดวยปญญา). (2551). วถสสขภาวะทางปญญา. สบคนเมอ 28 กมภาพนธ 2552, จาก http://gotoknow.org/blog/prpr/183154

จตรงค บณยรตนสนทร. (2546). Michael Foucault กบ Postmodernism. วารสารสหวทยาการ, 1(2): 191-206.

จนทน เจรญศร. (2544). โพสตโมเดรนกบสงคมวทยา. กรงเทพฯ: วภาษา.

ฉววรรณ ไพรวลย. (2540). ความสมพนธระหวางปจจยสวนบคคล การปฏบตกจทางศาสนา พฤตกรรมการดแลทางการพยาบาลกบความผาสกดานจตวญญาณ ของผปวยเอดส โรงพยาบาลบ าราศนราดร. วทยานพนธ พย.ม. (การบรหารการพยาบาล). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

ชยวฒน อตพฒน. (2534). ญาณวทยา: ทฤษฎความร = Epistemology or theory of knowledge. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยรามค าแหง.

ชาย โพธสตา. (2552). ศาสตรและศลปแหงการวจยเชงคณภาพ. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง.

ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2544). รฐศาสตรแนววพากษ. กรงเทพฯ: ส านกพมพมหาวทยาลย ธรรมศาสตร.

111

ธงชย วนจจะกล. (2544). การศกษาประวตศาสตรแบบ postmodern. ใน ลมโคตรเหงา กเผา แผนดน. กาญจน ละอองศร; และธเนศ อาภรณสวรรณ. หนา 351-390. กรงเทพฯ: มตชน.

ธระพล เพงจนทร. (2547). การสงเคราะหงานวจย: การมสวนรวมของชมชนและโรงเรยนในการ จดการการศกษาขนพนฐาน. ปรญญานพนธ ศษ.ม. (พนฐานการศกษา). บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. ถายเอกสาร.

นงลกษณ วรชชย. (2530). การประมาณคาและทดสอบสมมตฐานในการวเคราะหอภมานตามวธ ของ Hedges. (เอกสารประกอบการบรรยายในการอบรมเรองเทคนคการสงเคราะหงานวจยจดโดยฝายวชาการบณฑตวทยาลยและฝายวจย). กรงเทพฯ: มหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร. ถายเอกสาร.

นงลกษณ วรชชย. (2542). การวเคราะหอภมาน. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

นงเยาว มงคลอทธเวช; และคนอนๆ. (2552). รายงานฉบบสมบรณ เรองการสงเคราะหความร ทางดานการพฒนาจตปญญา (วญญาณ) จากเรองเลาความส าเรจของผใหบรการและผรบบรการในระบบสขภาพ: พฒนาการทางจตวญญาณและปจจยทเกยวของ. มลนธ สดศร-สฤษดวงศ.

นยนา ตนตวสทธ. (2546). การสงเคราะหงานวจยเกยวกบพฤตกรรมผน าในการบรหารงาน วชาการในโรงเรยนประถมศกษา. สารนพนธ กศ.ม. (การบรหารการศกษา). กรงเทพฯ:

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

นมอนงค งามประภาสม. (2543). รายงานการวจยการสงเคราะหวทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาการสงเสรมสขภาพ มหาวทยาลยเชยงใหม ปพ.ศ. 2536-2543. เชยงใหม: ภาควชาพลานามย คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

นวา อารกจ. (2545). การสงเคราะหงานวจยดานความสมพนธระหวางโรงเรยนกบชมชน. สารนพนธ กศ.ม. (การบรหารการศกษา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

นฤมล มากหมนไวย. (2550). การสงเคราะหงานวจยเกยวกบภาวะผน าของผบรหารสถานศกษา ระหวางป พ.ศ. 2542-2548. วทยานพนธ ค.ม. (การบรหารการศกษา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา. ถายเอกสาร.

ประเวศ วะส. (2543). สขภาพในฐานะอดมการณของมนษย. พมพครงท 4. กรงเทพฯ: สถาบนวจยระบบสาธารณสข.

112

ประเวศ วะส. (2551, 14 มถนายน). สขภาวะทางปญญา. มตชน. สบคนเมอ 27 กมภาพนธ 2552, จาก http://library.uru.ac.th/webdb/mages/prawase.com-article-149.pdf

ปรวตร เขอนแกว. (2548). การสงเคราะหงานวจยเกยวกบการเรยนการสอนและการประเมนผลใน ระดบการศกษาขนพนฐาน. วทยานพนธ ศษ.ม. (วจยและสถตการศกษา). เชยงใหม:

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. ถายเอกสาร.

ปยะมาศ ยนดสข. (2548). การศกษาเพอพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณของนกเรยนโรงเรยนวถ พทธ. วทยานพนธ ค.ม. (พฒนศกษา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550-2554). (2549, 19 ตลาคม). สบคนเมอ 20 ธนวาคม 2552, จาก http://www.nesdb.go.th/Default.aspx?tabid=139

พงคเทพ สธรวฒ. (2550). ขอบเขตของสขภาวะทางจตวญญาณในบรบทไทย. สบคนเมอ 14 มกราคม 2553, จาก http://gotoknow.org/blog/researchmanagement/6002

พงคเทพ สธรวฒ. (2552). สขภาวะทางปญญาของคนใต. สบคนเมอ 5 กมภาพนธ 2553, จาก http://www.southhsri.psu.ac.th/?paper/86

พรรณทพา แกวมาตย; รงรงส วบลชย; และเพชรมณ วรยะสบพงศ. (2549). รายงานวจยเรองการ สงเคราะหงานวจยดานการประเมนผลการด าเนนงานดวยการวเคราะหเนอหา. วทยาลยพยาบาลราชชนน สรรพสทธประสงค.

พระธรรมปฎก. (2538). พทธธรรม. กรงเทพฯ: มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระธรรมปฎก. (2539). พทธศาสนากบการพฒนามนษย. กรงเทพฯ: มลนธพทธธรรม.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (2551). สขภาวะองครวมแนวพทธ. พมพครงท 6. กรงเทพฯ: มลนธพทธรรม.

พระราชบญญตกองทนสรางเสรมสขภาพ พ.ศ. 2544. (2544, 27 ตลาคม). สบคนเมอ 2 พฤศจกายน 2552, จาก http://law.nhso.go.th

พระราชบญญตสขภาพแหงชาต พ.ศ. 2550. (2550, 16 มนาคม). ราชกจจานเบกษา. เลมท 124. ตอนท 16ก. หนา 1.

พสฏฐ โคตรสโพธ. (2543). ทฤษฎความร = Theory of knowledge. เชยงใหม: ภาควชาปรชญา และศาสนา คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

ภรมย กมลรตนกล; และวโรจน เจยมจรลรงษ. (2549, พฤษภาคม). แนวคดใหมเกยวกบ “สขภาวะ” และ “การสรางเสรมสขภาพ”. จฬาลงกรณเวชสาร. 50(5): 291-300.

113

เมธ ปลนธนานนท. (2523). ปรชญาการศกษาส าหรบคร. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช.

แมชศนสนย เสถยรสต. (2544). การมสตในทกขณะคอ... หมอชาวบาน. 22(261): 14-16.

ยพาพรรณ จงพพฒนสข. (2550). การสงเคราะหงานวจยดานการบรหารงานวชาการของ มหาวทยาลยราชภฏเขตกรงเทพมหานคร พ.ศ. 2544-2548. วทยานพนธ ค.ม. (การบรหารการศกษา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา. ถายเอกสาร.

รอฮาน เจะอาแซ; และคนอนๆ. (2553). รายงานฉบบสมบรณ เรองการทบทวนความรเรอง เครองมอประเมนภาวะจตวญญาณ : A review of spiritual assessment tools. มลนธ สดศร-สฤษดวงศ และส านกงานกองทนการสรางเสรมสขภาพ.

ระววรรณ ถวายทรพย. (2545). ความผาสกทางจตวญญาณของผตดเชอเอชไอว/เอดส. วทยานพนธ พย.ม. (การพยาบาลอายรศาสตรและศลยศาสตร). เชยงใหม: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. ถายเอกสาร.

ราชบณฑตยสถาน. (2532). พจนานกรมศพทปรชญา องกฤษ-ไทย: ฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน.

วารญา ภวภตานนท ณ มหาสารคาม. (2547). ปรชญาขนแนะน า: กระแสคดททรงอทธพลตอโลก. กรงเทพฯ: ชวาภวฒน. (หนงสอชดนกคดสะทานโลกนต 1)

วชย โชคววฒน. (2552, กรกฎาคม-กนยายน). การศกษาวาดวยมตท ง 4 ของสขภาพ. วารสาร วจยระบบสาธารณสข. 3(3): 323-335.

วพธ พลเจรญ. (2544). สขภาพ: อดมการณและยทธศาสตรทางสงคม. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: สถาบนวจยระบบสาธารณสข.

วรยะ สวางโชต. (2550). คณภาพชวตและการสงเสรมสขภาพ: (การพยายาม)หาจดเชอมบนความ ตาง. สบคนเมอ 2 มนาคม 2552, จาก http://www.thaingo.org/writer/view.php?id=410

สมจตต ธรทรพยกล. (2549). ปจจยคดสรรทมความสมพนธกบความผาสกทางจตวญญาณของ หญงวยรนทท าแทงผดกฎหมาย. วทยานพนธ พย.ม. (การพยาบาลครอบครว). ชลบร:

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา. ถายเอกสาร.

สยาม กาวละ. (2548). การสงเคราะหงานวจยทเกยวของกบการประกนคณภาพการศกษาของ นกศกษาระดบบณฑตศกษา มหาวทยาลยเชยงใหม. วทยานพนธ ศษ.ม. (การบรหาร

การศกษา). เชยงใหม: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. ถายเอกสาร.

114

สภาวด ชยดวงศร. (2550). การสงเคราะหงานวจยเกยวกบการบรหารงานบคลากรของสาขาการ บรหารการศกษา ในสถาบนอดมศกษา ระหวางป พ.ศ. 2544-2548. วทยานพนธ ค.ม. (การบรหารการศกษา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา.

ถายเอกสาร.

สพศ สงนวล. (2548). ประสบการณการเยยวยาดานจตวญญาณของผปวยมะเรงทไดรบรงส รกษาทมความผาสกทางจตวญญาณ. ปรญญานพนธ พย.ม. (การพยาบาลผใหญ).

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร. สงขลา: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร. ถายเอกสาร.

สนสา เดชพสย. (2549). ประสบการณของผปวยเรอรงในการเยยวยาดวยวธการทางดาน จตวญญาณ. วทยานพนธ พย.ม. (พยาบาลศาสตรนานาชาต). สงขลา: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร. ถายเอกสาร.

เสร พงศพศ. (2547). รอยค าทควรร. กรงเทพฯ: พลงปญญา.

ศศธร ศกดเทวนทร. (2551). สถานะองคความรเกยวกบการคมครองสทธเดกเมอเขาส กระบวนการยตธรรม: วธวทยาการสงเคราะหงานวจยอภมานเชงคณภาพ. วทยานพนธ สส.ม. (สงคมสงเคราะหศาสตร). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ถายเอกสาร.

อดลย วงศรคณ. (2543). การสงเคราะหงานวจยเกยวกบกระบวนการเรยนรของชมชนทท าให ชมชนเขมแขง: การวจยเชงชาตพนธวรรณาอภมาน. วทยานพนธ ค.ด. (พฒนศกษา). กรงเทพฯ: บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

อทย ดลยเกษม. (2545). การวจยเชงคณภาพและการวจยเชงปรมาณเหมอนและตางกนอยางไร. ในสงคมศาสตรเพอการพฒนา แนวคดเกยวกบการวจยและการพฒนา. สเทพ บญซอน. หนา 55-61. บณฑตวทยาลย สถาบนราชภฏเพชรบรวทยาลงกรณ.

อรวรรณ ดวงมงกร. (2545). ทรรศนะดานจตวญญาณในสงคมอสาน. วทยานพนธ พย.ม. (การพยาบาลสขภาพจตและจตเวช). ขอนแกน: บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยขอนแกน.

ถายเอกสาร.

อทมพร จามรมาน. (2527). การสงเคราะหงานวจย: เชงปรมาณ. กรงเทพฯ: จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อทมพร จามรมาน. (2531ก). การวเคราะหขอมลเชงคณลกษณะ. กรงเทพฯ: ฟนนพบลชชง.

อทมพร จามรมาน. (2531ข). การสงเคราะหงานวจย: เชงปรมาณเนนวธวเคราะหเมตตา. พมพครงท 1. กรงเทพฯ: ฟนนพบลชชง.

115

อทมพร มาลยทอง. (2549). การรบรการสรางเสรมสขภาวะทางจตวญญาณของหวหนาหอผปวย. วทยานพนธ พย.ม. (การบรหารการพยาบาล). พษณโลก: บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยนเรศวร. ถายเอกสาร.

Bandura, A. (1989). “Social cognitive theory.” In R. VAsta (ed.), Annuls of Child Development. Six theories of Child development. Greenwich, Connecticut: JAI Press. 6:1-60.

Baxter, Keslie A. (1991). Content Analysis. In Studying Interpersonal Interaction. pp. 239- 251. New York: The Guilford Press.

Berelson, R. (1952). Content Analysis in Communications Research. Glencoe, Ill.: The Free Press.

Berg, Bruce L. (2007). Qualitative Research Methods for the Social Sciences. 6th ed. Boston: Allyn & Bacon.

Berggren-Thomas, P. (1995). Spiritual in aging: spiritual need or spiritual journey. Journal of Gerontological Nursing. 21(3): 5-10.

Burkhardt, M. (1989). Spirituality: An analysis of the concept. Holistic Nursing Practice, 3(3): 69-77.

Carson, V.B. (1998). Spirituality. In Foundations of nursing practice: A nursing process approach. Leahy, J.M; & Kizilay, P.E. pp. 1074-1093. Philadelphia: W.B. Saunders.

Cooper, Harris M. (1998). Synthesizing research: A guide for literature reviews. 3rd ed. Thousand Oaks. CA: Sage.

Cooper, Harris M. (2010). Synthesis and Meta-Analysis: A step-by-step Approach. 4th ed. CA: Sage.

Daaleman, T.P.; & Frey, B.B. (2004). The spiritual index of well being: A new instrument of health related quality of life research. Annals of Family Medicine. 2(5): 499-503.

Danaher, G.; Schirato, T.; & Webb, J. (2000). Understanding Foucault. Delhi: Motilal Banarsidass.

David, L.K.; & Richard, H.S. (2000). Spiritual well-being: A review of research literature. Retrieved September 8, 2005, from http://www.oncolink.upenn.edu/QOL/QOL-7.hlm.

116

Davidson, C.; & Tolich, M. (1999). Social Science Research in New Zealand Many Paths to Understanding. Auckland: Longman.

Diesing, P. (1991). How Does Social Science Work?. Reflections on Practice. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.

Dunn, K.S. (2008). Development and psychometric testing of a new geriatric spiritual well being scale. International of Older People Nursing. 3: 161-169.

Ellerhorst-Ryan, J.M. (1997). Instrument to measure aspect of spirituality. In Instrument for clinical health care research. Frank-Stromborg, M.; & Olson, S.J. pp. 202-211. California: Appleton & Lange.

Ellison, C.W. (1983). Spiritual well-being: Conceptualization and measurement. Journal of Psychology and Theology. 11.

Ferrell, B. R.; et al. (1998). Quality of life in breast cancer Part II: Psychological and spiritual well-being. Cancer Nursing. 21(1): 1-8.

Holsti, Ole R. (1969). Content Analysis for the Social Sciences and Humanities. Reading, MA: Addison-Wesley.

Heylighen, F. (1997). Epistemological Constructivism. In Principia Cybernetica Web. Retrieved April 3, 2010, from http://pespmc1.vub.ac.be/construc.html

Hodge, D.R. (2001). Spiritual assessment: A review of major qualitative methods and a new framework for assessing spirituality. Social Work. 46(3): 203-214.

Hodge, D.R. (2005). Spiritual assessment in marital and family therapy: A methodological framework for selecting from among six qualitative assessment tools. Journal of Marital and Family Therapy. 31(4): 341-356.

Hungelmann, J.; et al. (1996). Focus on spiritual well-being harmonious interconnectedness of mind-body-spirit. Use of the JAREL spiritual well-being scale. Geratric Nursing. 17(6): 262-266.

Krippendorff, Klaus. (2004). Content Analysis: An Introduction to Its Methodology. 2nd ed. Thousand Oaks, Calif: Sage.

Kuhn, Thomas S. (1996). The Structure of scientific revolutions. 3rd ed. Chicago: University of Chicago Press.

117

Landis, B.J. (1996). Uncertainly, spiritual well-being and psychosocial adjustment to chronic illness. Issue in Mental Health Nursing. 17: 217-231.

Nee, W. (1968). The spiritual man. New York: Christian Fellowship Publisher.

Neuendorf, Kimberly A. (2002). The Content Analysis Guidebook. Thousand Oaks, CA: Sage.

Noblit, G.W.; & Hare, R.D. (1988). Meta-ethnography: Synthesizing qualitative studies. Newbury Park, CA: Sage.

Paloutzian, R.F.; & Ellison, C.W. (1982). Loneliness, spiritual well-being and quality of life. In Loneliness: a sourcebook of current theory, research, and therapy. Peplan, L.A.; & Perlman D. pp. 224-237. New York: Wiley Interscience.

Patterson, Michael E.; & Williams, Daniel R. (1998). Paradigms and Problems: The Practice of Social Science in Natural Resource Management. Society and Natural Resources. 11: 279-295.

Peterman, A. H.; et al. (2002). Measuring spiritual well being in people with cancer: The Functional Assessment of Chronic Illness Therapy-Spiritual Well Being Scale (FACIT-Sp). Annals of Behavioral Medicine. 24(1): 49-58.

Potter, P.A.; & Perry, A.G. (1997). Fundamental of nursing concept, process, and Practice. 4th ed. Mosby.

Potter, P.A., & Perry, A.G. (1999). Basic Nursing: A critical thinking approach and none terminally ill hospitalized adults and well adults. 4th ed. Philadelphia: Mosby.

Ross. L.A. (1995). The spiritual dimension: It’s important to patient’s health well-being and quality of life and implications for nursing practice. International Journal Nursing Study. 32(5): 457-468.

Sandelowski, M.; & Barroso, J. (2007). Handbook for synthesizing qualitative research. New York: Springer.

Stemler, Steve. (2001). An Overview of content analysis. Practical Assessment, Research & Evaluation. 7(17). Retrived February 13, 2010, from http://PAREonline.net/ getvn.asp ?v=7&n=17

Stoll, R.I. (1979). Guidelines for spiritual assessment. American Journal of Nursing. September: 1574-1577.

118

Stumpf, Samuel Enoch. (1988). Socrates to Sartre: a history of philosophy. 4th ed. New York: McGraw-Hill

The National Interfaith Coalition on Aging. (1975). Spiritual Well-Being: A Definition Athens. Ga: NICA.

Thorne, S.; et al. (2004). Qualitative meta synthesis: Reflections on methodological orientation and ideological agenda. Qualitative Health Research. 14: 1342-1365.

Weed, Mike. (2005). Interpretive qualitative synthesis in the sport & exercise sciences: The meta-interpretation approach. Journal of Sport Science. 5(June 2006): 127-139.

119

บรรณานกรมรายงานการวจยทน ามาสงเคราะห

เกษตะวน นากด. (2544). ผลการปฏบตธรรมตอการเปลยนแปลงดานจตวญญาณของผตดเชอ และผปวยเอดส จงหวดสรนทร. การศกษาอสระ พย.ม. (การพยาบาลชมชน). ขอนแกน : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน. ถายเอกสาร.

กศล สนทรธาดา; ภาณ วงษเอก; และ กมลชนก ข าสวรรณ. (2552). รายงานฉบบสมบรณ การสงเคราะหความรทางดานการพฒนาจตปญญา (วญญาณ) จากเรองเลาความส าเรจของผใหบรการและผรบบรการในระบบสขภาพ : ทนทางสงคมของระบบสขภาพทเออตอหรอสามารถน าไปใชขบเคลอนงานพฒนาจตปญญา. สถาบนวจยประชากร มหาวทยาลยมหดล และมลนธสดศร-สฤษดวงศ.

ขวญฤทย ธนารกษ. (2549). ความสมพนธเชงสาเหตระหวางความเชอในพธกรรมเรยกขวญของ ลานนา และความตองการดานจตวญญาณ ทมตอสขภาวะทางจตวญญาณ. วทยานพนธ วท.ม. (จตวทยาการปรกษา). เชยงใหม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. ถายเอกสาร.

จราพร เพมเยาว. (2547). ความตองการดานจตวญญาณของผดแลผท เปนโรคจตเภท. วทยานพนธ พย.ม. (สขภาพจตและการพยาบาลจตเวช). เชยงใหม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. ถายเอกสาร.

จ าแรง นกเอยง. (2549). ผลการจดประสบการณแบบจตปญญาทมตอความสามารถในการคด แกปญหาของเดกปฐมวย. วทยานพนธ คศ.ม. (หลกสตรและการสอน). นครสวรรค : มหาวทยาลยราชภฎนครสวรรค. ถายเอกสาร.

ธนญา นอยเปยง. (2545). การรบรความรนแรงของการเจบปวย การสนบสนนทางสงคมและ ความผาสกทางจตวญญาณในผปวยมะเรงเตานม. วทยานพนธ พย.ม. (การพยาบาล อายรศาสตรและศลยศาสตร). เชยงใหม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. ถายเอกสาร.

นงเยาว กนทะมล. (2546). ความผาสกทางจตวญญาณของผสงอายโรคมะเรงปอด. วทยานพนธ พย.ม. (การพยาบาลผสงอาย). เชยงใหม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. ถายเอกสาร.

นงเยาว มงคลอทธเวช; และคนอนๆ. (2552). รายงานฉบบสมบรณ เรองการสงเคราะหความร ทางดานการพฒนาจตปญญา (วญญาณ) จากเรองเลาความส าเรจของผใหบรการและผรบบรการในระบบสขภาพ : พฒนาการทางจตวญญาณและปจจยทเกยวของ. โรงพยาบาลมหาราชนครเชยงใหม และ มลนธสดศร-สฤษดวงศ.

120

นฤมล อเนกวทย. (2552). การพฒนาหลกสตรจตตปญญาศกษาส าหรบนกศกษาพยาบาล. วทยานพนธ ปร.ด. (หลกสตรและการสอน). ขอนแกน : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน. ถายเอกสาร.

นภสสรณ บญญาสนต. (2548). การสรางเครองมอเพอวดความตองการมตดานจตวญญาณของ ผปวยหลงผาตดหวใจแบบเปดระหวางรบการรกษาพยาบาลในหอผปวยวกฤต. วทยานพนธ พย.ม. (การพยาบาลผใหญ). ชลบร : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา. ถายเอกสาร.

เนตรลาวณย เกดหอม. (2548). ผลของโปรแกรมการสรางสมพนธภาพในครอบครวตอความรสก มคณคาในตนเองและความผาสกทางจตวญญาณของผปวยโรคหลอดเลอดสมอง. วทยานพนธ พย.ม. (การพยาบาลครอบครว). ชลบร : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา. ถายเอกสาร.

ปกรณ สงหสรยา. (2552). รายงานฉบบสมบรณ เรองการสงเคราะหความรทางดานการพฒนา จตปญญา (วญญาณ) จากเรองเลาความส าเรจของผใหบรการและผรบบรการในระบบสขภาพ : กรอบแนวคดเรองสขภาวะดานจตวญญาณ. ภาควชามนษยศาสตร คณะสงคมศาสตรและมนษยศาสตร มหาวทยาลยมหดล และมลนธสดศร-สฤษดวงศ.

ปทมา คณเวทยวรยะ. (2548). ความสามารถทางภาษาของเดกปฐมวยทไดรบกจกรรมการเรยนร แบบจตปญญาโดยใชสอไมมโครงสราง. ปรญญานพนธ กศ.ม. (การศกษาปฐมวย). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

ปยะฉตร สะอาดเอยม. (2545). ประสบการณของผดแลในครอบครวในการดแลบคคลทมปญหา ทางจตเวชดานจตวญญาณ. วทยานพนธ พย.ม. (การพยาบาลสขภาพจตและจตเวช). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

ปยะมาศ ยนดสข. (2548). การศกษาเพอพฒนาสขภาวะทางจตวญญาณของนกเรยนโรงเรยนวถ พทธ. วทยานพนธ ค.ม. (พฒนศกษา). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

พรพรหม รจไพโรจน. (2550). ความสมพนธระหวางความผาสกทางจตวญญาณ การสนบสนน ทางสงคม และการรบรความรนแรงของการเจบปวยกบพฤตกรรมการดแลตนเองดานสขภาพจตในผปวยมะเรงเตานม. วทยานพนธ พย.ม. (การพยาบาลจตเวชและสขภาพจต). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหดล. ถายเอกสาร.

พชร โคตรสมบต. (2550). ผลการจดกจกรรมการเรยนรแบบจตปญญาทมตอทกษะการคดเชง เหตผลของเดกปฐมวย. ปรญญานพนธ กศ.ม. (การศกษาปฐมวย). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

121

ระพ แสงสาคร; พณนภา แสงสาคร; และ เสาวลกษณ ลอวฒนานนท. (2552). กลยทธเชงพทธ ในการเสรมสรางจตลกษณะของเยาวชนครอบครวแตกแยกสสขภาวะองครวม. ส านกงานกองทนการสรางเสรมสขภาพ.

ระววรรณ ถวายทรพย. (2545). ความผาสกทางจตวญญาณของผตดเชอเอชไอว/เอดส. วทยานพนธ พย.ม. (การพยาบาลอายรศาสตรและศลยศาสตร). เชยงใหม : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม. ถายเอกสาร.

รอฮาน เจะอาแซ; และคนอนๆ. (2553). รายงานฉบบสมบรณ เรองการทบทวนความรเรอง เครองมอประเมนภาวะจตวญญาณ : A review of spiritual assessment tools. มลนธ สดศร-สฤษดวงศ และส านกงานกองทนการสรางเสรมสขภาพ.

วะนดา นอยมนตร. (2547). จตวญญาณและความตองการดานจตวญญาณตามประสบการณของ ผตดเชอเอชไอวในระยะไมปรากฎอาการ. วทยานพนธ พย.ม. (พยาบาลศาสตร). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย. ถายเอกสาร.

สมจตต ธรทรพยกล. (2549). ปจจยคดสรรทมความสมพนธกบความผาสกทางจตวญญาณของ หญงวยรนทท าแทงผดกฎหมาย. วทยานพนธ พย.ม. (การพยาบาลครอบครว). ชลบร :

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา. ถายเอกสาร.

สพศ สงนวล. (2548). ประสบการณการเยยวยาดานจตวญญาณของผปวยมะเรงทไดรบรงส รกษาทมความผาสกทางจตวญญาณ. ปรญญานพนธ พย.ม. (การพยาบาลผใหญ).

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร. สงขลา : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร. ถายเอกสาร.

สนสา เดชพสย. (2549). ประสบการณของผปวยเรอรงในการเยยวยาดวยวธการทางดาน จตวญญาณ. วทยานพนธ พย.ม. (พยาบาลศาสตรนานาชาต). สงขลา : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร. ถายเอกสาร.

เสาวลกษณ มณรกษ. (2545). ประสบการณของพยาบาลในการตอบสนองความตองการดาน จตวญญาณของผปวยวกฤต. วทยานพนธ พย.ม. (การพยาบาลผใหญ). สงขลา : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร. ถายเอกสาร.

เสาวนย จนทรท. (2546). ผลการจดกจกรรมการเรยนรจากธรรมชาตตามรปแบบจตปญญาทมตอ การรบรการอนรกษสงแวดลอมของเดกปฐมวย. วทยานพนธ กศ.ม. (การศกษาปฐมวย). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

หทยรตน ทรวดทรง. (2550). การศกษาความสามารถทางพหปญญาของเดกปฐมวยทไดรบ การจดกจกรรมการสอนแบบจตปญญา. ปรญญานพนธ กศ.ม. (การศกษาปฐมวย). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

122

อรวรรณ ดวงมงกร. (2545). ทรรศนะดานจตวญญาณในสงคมอสาน. วทยานพนธ พย.ม. (การพยาบาลสขภาพจตและจตเวช). ขอนแกน : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยขอนแกน. ถายเอกสาร.

อารย โลจนาภวฒน. (2549). การประเมนผลหลกสตรแบบจตปญญาของโรงเรยนอนบาลฟาใส. ปรญญานพนธ กศ.ม. (การศกษาปฐมวย). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย ศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร

อทมพร มาลยทอง. (2549). การรบรการสรางเสรมสขภาวะทางจตวญญาณของหวหนาหอผปวย. วทยานพนธ พย.ม. (การบรหารการพยาบาล). พษณโลก : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยนเรศวร. ถายเอกสาร.

อไรวรรณ ชยชนะวโรจน. (2543). ความสมพนธระหวางสมพนธภาพในครอบครว ภาวะสขภาพ การปฏบตธรรมกบความผาสกทางจตวญญาณของผสงอาย. วทยานพนธ พย.ม. (การพยาบาลผสงอาย). ชลบร : บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยบรพา. ถายเอกสาร.

Chanida Mattavangkul. (2004). Relationship between Personal Factor, Spiritual Well-Being, and Sexual Risk Behaviors of Vocational Students in Bangkok. The degree of master of science (Public Health). Faculty of graduate studies Mahidol University.

Pongthep Sutheravut. (2007). Domains of Spiritual Health in Thai Context. The degree of doctor of philosophy in Social and Administrative Pharmacy. Graduate school Khon Kaen University.

Wanlapa Kunsongkeit. (2004). Spiritual Health of Thai People. The degree of doctor of philosophy in Nursing. Graduate school Chiang Mai University.

Wannapa Sittipran. (2007). Predicting Factors of Spiritual Well-Being in Persons Living with HIV Infection. The degree of master of Nursing (Family Nurse Practitioner). Faculty of Graduate studies Mahidol University.

123

ภาคผนวก

124

ภาคผนวก ก เครองมอทใชในการวจย

125

แบบบนทกขอมลรายงานผลการวจย

1. รหสงานวจย 2. ชอผท าวจย/หวหนาโครงการ ..........................................................................................

2.1 เพศ 1.ชาย 2.หญง 2.2 วฒการศกษา 1. ปรญญาโท 2. ปรญญาเอก 3. ไมระบ 2.3 จ านวนผท าวจย

3. ปทท าการวจยเสรจ 4. รายละเอยดเกยวกบงานวจย

4.1 ลขสทธเปนของ 1. สถาบนการศกษา ระบ.............................................. 2. หนวยงาน ระบ............................. 3. อนๆ ระบ...................................................

4.2 ระดบของงานวจย 1) สารนพนธ / การศกษาอสระ (IS)

2) วทยานพนธ / ปรญญานพนธระดบปรญญาโท 3) วทยานพนธ / ปรญญานพนธระดบปรญญาเอก

4) งานวจยของหนวยงาน 4.3 ทนสนบสนนการวจย 1) ในประเทศ 2) ตางประเทศ 3) ไมระบ 4.4 ประเภทงานวจย

1) Qualitative research 2) Quantitative research 3) Mixed Method

5. การระบประเดนปญหาหรอค าถามในการวจย 1) ระบ 2) ไมระบ 6. วตถประสงควจย

1) Describe 2) Explain 3) Examine 4) Evaluate

5) Study 6) Compare 7) Analyze 8) Develop

9) Correlation Analyze 10) Synthesize

ผบนทกขอมล ชอ............................................................สกล..................................................... วนเดอนปทบนทก : วนท....................เดอน.........................................ป พ.ศ. ..........................

เลขท.................

126

7. การตงสมมตฐาน 1) ม 2) ไมพบวามการตงสมมตฐาน

8. หนวยวเคราะห 1) เอกสาร/สงพมพ/งานวจย 2) วสดสอตางๆ/ บนทกบทสมภาษณ

3) ครอบครว 4) โรงเรยน 5) นร.อนบาล 6) นกเรยนประถม/ เดก 7) นกเรยนมธยม/ วยรน 8) นสต / นกศกษา 9) ผใหญ 10) ผสงอาย / คนชรา 11) ผปวย

12) อนๆ (ระบ)....................................................................................................... 9. ท าการศกษาจาก

9.1 ประชากร

9.2 กลมตวอยาง จ านวน (ระบ)....................................... ไมระบจ านวน

9.3 สมตวอยางโดยใชวธ 1) Purposive sam. 2) Quota sam. 3) Convenience sam. 4) Accidental sam. 5) Volunteer sam. 6) Simple random sam. 7) Cluster random sam. 8) Stratified random sam. 9) Systematic random sam. 10) Multistage random sam. 11) ไมระบ

12) อนๆ (ระบ)...................................... 10. เครองมอวจย

10.1 ประเภทเครองมอ

1) แบบสอบถาม 2) แบบวด/ ประเมน/ ทดสอบ 3) แบบบนทกขอมล 4) สงเกต / แบบสงเกต 5) สมภาษณ / แบบสมภาษณ 6) แบบส ารวจ

7) ไมระบ 10.2 คณภาพเครองมอ

10.2.1 วธหา validity

1) Content validity 2) Construct validity

3) Predictive validity 4) Concurrent validity

5) Face validity 6) ไมระบ 10.2.2 วธหา reliability

1) Test-retest 2) Alpha 3) Parallel forms 4) Split-half 5) KR20,KR21 6) ไมระบ

10.2.3 คาอ านาจจ าแนกรายขอ 1) ระบ 2) ไมระบ 10.2.4 คาความยาก (P) 1) ระบ 2) ไมระบ

127

10.2.5 คาดชนความสอดคลอง RAI 1) ระบ 2) ไมระบ 10.2.6 Trustworthiness (for quantitative research)

1) รายงาน 2) ไมรายงาน 10.3 วธวเคราะหขอมล

1) Content analysis 2) Document analysis

3) Descriptive statistics 4) Chi-square

5) Simple correlation 6) Regression analysis

7) T-Test 8) ANOVA

9) ANCOVA 10) ไมระบ 11) อนๆ ระบ................................................................................................

11. ขอคนพบจากการวจย

128

คมอลงรหส

ขอ ตวแปร รหส เลขท ระบเลขทฉบบของแบบบนทกขอมล 1. รหสงานวจย ระบเลขทรหสงานวจย 2. ผท าวจย/หน.โครงการ ระบชอ-สกล 0 = ไมระบ

2.1 เพศ 1 = ชาย, 2 = หญง 2.2 วฒการศกษา 1 = ป.โท 2 = ป.เอก 3 = ไมระบ 2.3 จ านวนผท าวจย ระบจ านวนผท าวจย

3. ปทท าการวจยเสรจ ระบป พ.ศ. เปนตวเลข 4. รายละเอยดเกยวกบงานวจย

4.1 ลขสทธเปนของ 1= สถาบนการศกษา 2= หนวยงาน 3= อนๆระบ 4.2 ระดบของงานวจย 1 = สารนพนธ/IS

2 = วทยานพนธ/ปรญญานพนธระดบปรญญาโท 3 = วทยานพนธ/ปรญญานพนธระดบปรญญาเอก 4 = งานวจยของหนวยงาน

4.3 ทนสนบสนนการวจย 1 = ทนในประเทศ 2 = ทนตางประเทศ 3 = ไมระบ 4.4 ประเภทงานวจย 1 = Qualitative re. 2 = Quantitative re. 3 = Mixed Method

5. การระบประเดนปญหา 1 = ระบ 2 = ไมระบ 6. วตถประสงควจย 1 = Describe 2 = Explain 3 = Examine

4 = Evaluate 5 = Study 6 = Compare 7 = Analyze 8 = Develop 9 = Correlation Analyze 10 = Synthesize

7. การตงสมมตฐาน 1 = มการตงสมมตฐาน 2 = ไมพบวามการตงสมมตฐาน

8. หนวยวเคราะห 1 = เอกสาร/สงพมพ/งานวจย 2 = วสดสอตางๆ/ บนทกการสมภาษณ 3 = ครอบครว 4 = โรงเรยน 5 = นร.อนบาล 6 = นกเรยนประถม / เดก 7 = นกเรยนมธยม / อาชวะ / วยรน 8 = นสต / นกศกษา 9 = ผใหญ 10 = ผสงอาย / คนชรา 11 = ผปวย 12 = อนๆ ระบหนวยวเคราะห

129

ขอ ตวแปร รหส 9. ท าการศกษาจาก

9.1 ประชากร 0 = ประชากร 9.2 กลมตวอยาง ระบจ านวนกลมตวอยาง 0 = ไมระบจ านวน 9.3 สมตวอยางโดยวธ 1 = Purposive sampling 2 = Quota sampling

3 = Convenience sampling 4 = Accidental sampling 5 = Volunteer sampling 6 = Simple random sampling 7 = Cluster random sampling 8 = Stratified random sampling 9 = Systematic random sampling 10 = Multistage random sampling 11 = ไมระบ 12 = อนๆ ระบประเภทการสมตวอยาง

10. เครองมอวจย 10.1 ประเภทเครองมอ 1 = แบบสอบถาม 2 = แบบวด / ประเมน / ทดสอบ

3 = แบบบนทกขอมล 4 = สงเกต / แบบสงเกต 5 = สมภาษณ / แบบสมภาษณ 6 = แบบส ารวจ 7 = ไมระบประเภทเครองมอ

10.2 คณภาพเครองมอ 10.2.1 วธหา validity 1 = Content validity 2 = Construct validity

3 = Predictive validity 4 = Concurrent validity 5 = Face validity 6 = ไมระบ

10.2.2 วธหา reliability 1 = Test-retest 2 = Alpha 3 = Parallel forms 4 = Split-half 5 = KP20, KR21 6 = ไมระบ

10.2.3 คาอ านาจจ าแนก 1 = ระบ 2 = ไมระบ 10.2.4 คาความยาก (P) 1 = ระบ 2 = ไมระบ 10.2.5 คาดชนความสอดคลอง

RAI 1 = ระบ 2 = ไมระบ

10.2.6 Trustworthiness 1 = รายงาน 2 = ไมรายงาน 10.3 วธวเคราะหขอมล 1 = Content analysis 2 = Document analysis

3 = Descriptive statistics 4 = Chi-square 5 = Simple correlation 6 = Regression analysis 7 = T-Test 8 = ANOVA 9 = ANCOVA 10 = ไมระบ 11 = อนๆ ระบวธวเคราะหขอมล

11. ขอคนพบจากการวจย ระบโดยสรปความโดยยอ..............................................................

130

ภาคผนวก ข ตารางแสดงคณลกษณะของขอมลงานวจยทน ามาสงเคราะห

131

ตารางแสดงคณลกษณะของขอมลงานวจยทน ามาสงเคราะห

ชอ

ปทท าการวจยเสรจ

จ านว

นผวจย เพศ วฒการศกษา ลขสทธ ระดบของงานวจย

ทนสนบสนน

การวจย

พ.ศ. ช. ญ. โท เอก ไมระบ

สถาบน การศกษา

หนวยงาน

การ

ศกษาอสระ

วทยา นพนธ โท

วทยา

นพนธ เอก

งานวจยสถาบน

ในประเทศ ไมระบ

อไรวรรณ ชยชนะวโรจน

2543 1

ม.บรพา

เกษตะวน นากด 2544 1 ม.ขอนแกน ธนญา นอยเปยง 2545 1 ม.เชยงใหม ระววรรณ ถวายทรพย

2545 1

ม.เชยงใหม

อรวรรณ ดวงมงกร

2545 1

ม.ขอนแกน

เสาวลกษณ มณรกษ

2545 1

ม.สงขลานครนทร

ปยะฉตร สะอาดเอยม

2545 1 จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย

นงเยาว กนทะมล 2546 1 ม.เชยงใหม เสาวนย จนทรท 2546 1 ม.ศรนครนทรวโรฒ ชนดา มททวางกร 2547 1 ม.มหดล

131

132

ชอ

ปทท าการวจยเสรจ

จ านว

นผวจย เพศ วฒการศกษา ลขสทธ ระดบของงานวจย

ทนสนบสนน

การวจย

พ.ศ. ช. ญ. โท เอก ไมระบ

สถาบน การศกษา

หนวยงาน

การ

ศกษาอสระ

วทยา นพนธ โท

วทยา

นพนธ เอก

งานวจยสถาบน

ในประเทศ ไมระบ

วลภา คณทรงเกยรต

2547 1 ม.เชยงใหม

วะนดา นอยมนตร 2547 1 จฬาลงกรณ ฯ จราพร เพมเยาว 2547 1 ม.เชยงใหม ปยะมาศ ยนดสข 2548 1 จฬาลงกรณ ฯ ปทมา คณเวทยวรยะ

2548 1 ม.ศรนครนทรวโรฒ

เนตรลาวณย เกดหอม

2548 1 ม.บรพา

นภสสรณ บญญาสนต

2548 1 ม.บรพา

ขวญฤทย ธนารกษ

2549 1 ม.เชยงใหม

อารย โลจนาภวฒน

2549 1 ม.ศรนครนทรวโรฒ

132

133

ชอ

ปทท าการวจยเสรจ

จ านว

นผวจย เพศ วฒการศกษา ลขสทธ ระดบของงานวจย

ทนสนบสนน

การวจย

พ.ศ. ช. ญ. โท เอก ไมระบ

สถาบน การศกษา

หนวยงาน

การ

ศกษาอสระ

วทยา นพนธ โท

วทยา

นพนธ เอก

งานวจยสถาบน

ในประเทศ ไมระบ

จ าแรง นกเอยง 2549 1 มรภ.นครสวรรค สพศ สงนวล 2549 1 ม.สงขลานครนทร อทมพร มาลยทอง

2549 1 ม.นเรศวร

สมจตต ธรทรพยกล

2549 1 ม.บรพา

วรรรณภา สทธปาน

2550 1 ม.มหดล

พงคเทพ สธรวฒ 2550 1 ม.ขอนแกน สนสา เดชพชย 2550 1 ม.สงขลานครนทร พรพรหม รจไพโรจน

2550 1 ม.มหดล

พชร โคตรสมบต 2550 1 ม.ศรนครนทรวโรฒ

133

134

หมายเหต : มสส. = มลนธสดศร-สฤษดวงศ, สสส. = ส านกงานกองทนสรางเสรมสขภาพ, มรภ. = มหาวทยาลยราชภฎ, ม. = มหาวทยาลย

ชอ

ปทท าการวจยเสรจ

จ านว

นผวจย เพศ วฒการศกษา ลขสทธ ระดบของงานวจย

ทนสนบสนน

การวจย

พ.ศ. ช. ญ. โท เอก ไมระบ

สถาบน การศกษา

หนวยงาน

การ

ศกษาอสระ

วทยา นพนธ โท

วทยา

นพนธ เอก

งานวจยสถาบน

ในประเทศ ไมระบ

หทยรตน ทรวดทรง

2550 1 ม.ศรนครนทรวโรฒ

ปกรณ สงหสรยา 2552 1 มสส. ระพ แสงสาคร 2552 3 1 2 3 สสส. กศล สนทรธาดา 2552 3 1 2 2 1 มสส. นงเยาว มงคลอทธเวช

2552 4 4 4 มสส.

นฤมล อเนกวทย 2552 1 ม.ขอนแกน รอฮาน เจะอาแซ 2553 4 4 1 3 สสส.

รวม 45 4 41 31 9 5 30 5 1 26 3 5 11 24

134

135

ชอ

วตถประสงค

สมมต

ฐาน

กลมตวอยาง

Analy

ze

Com

pare

Corre

latio

n

Desc

ribe

Deve

lop

Expl

ain

Evalu

ate

Stud

y

Synt

hesiz

e

เอกส

ารสง

พมพ

วสดส

อ/ สมภ

าษณ

โรงเรย

น นร.อน

บาล

นร.มธย

ม /

อาชว

ะ/ วยร

น

นศ.พยา

บาล

คร

พยาบ

าล

ผปฏบ

ตงาน

ดาน

สาธา

รณสข

ผดแล

ผปวย

จตเวช

ผชวย

เหลอ

ดาน

จตวญ

ญาณ

ผเขา

รวม

แลกเปล

ยนเรยน

ร ปร

ะชาช

น ผส

งอาย

/ชรา

ผปวย

ลกษณะของการเจบปวย

อไรวรรณ ชยชนะวโรจน

เกษตะวน นากด HIV+AIDS ธนญา นอยเปยง มะเรงเตานม ระววรรณ ถวายทรพย

HIV+AIDS

อรวรรณ ดวงมงกร

อมพาต ทอนลาง

เสาวลกษณ มณรกษ

ปยะฉตร สะอาดเอยม

นงเยาว กนทะมล มะเรงปอด เสาวนย จนทรท ชนดา มททวางกร

135

136

ชอ

วตถประสงค

สมมต

ฐาน

กลมตวอยาง

Analy

ze

Com

pare

Corre

latio

n

Desc

ribe

Deve

lop

Expl

ain

Evalu

ate

Stud

y

Synt

hesiz

e

เอกส

ารสง

พมพ

วสดส

อ/ สมภ

าษณ

โรงเรย

น นร

.อนบ

าล

นร.มธย

ม /

อาชว

ะ/ วยร

น

นศ.พยา

บาล

คร

พยาบ

าล

ผปฏบ

ตงาน

ดาน

สาธา

รณสข

ผด

แลผป

วยจต

เวช

ผชวย

เหลอ

ดาน

จตวญ

ญาณ

ผเขา

รวม

แลกเปล

ยนเรยน

ร ปร

ะชาช

น ผส

งอาย

/ชรา

ผป

วย

ลกษณะของการเจบปวย

วลภา คณทรงเกยรต

วะนดา นอยมนตร HIV จราพร เพมเยาว ปยะมาศ ยนดสข ปทมา คณเวทยวรยะ

เนตรลาวณย เกดหอม

หลอดเลอด

สมอง นภสสรณ บญญาสนต

หวใจ และ หลอดเลอด

ขวญฤทย ธนารกษ

อารย โลจนาภวฒน

จ าแรง นกเอยง

136

137

ชอ

วตถประสงค

สมมต

ฐาน

กลมตวอยาง

Analy

ze

Com

pare

Corre

latio

n

Desc

ribe

Deve

lop

Expl

ain

Evalu

ate

Stud

y

Synt

hesiz

e

เอกส

ารสง

พมพ

วสดส

อ/ สมภ

าษณ

โรงเรย

น นร

.อนบ

าล

นร.มธย

ม /

อาชว

ะ/ วยร

น

นศ.พยา

บาล

คร

พยาบ

าล

ผปฏบ

ตงาน

ดาน

สาธา

รณสข

ผด

แลผป

วยจต

เวช

ผชวย

เหลอ

ดาน

จตวญ

ญาณ

ผเขา

รวม

แลกเปล

ยนเรยน

ร ปร

ะชาช

น ผส

งอาย

/ชรา

ผป

วย

ลกษณะของ การเจบปวย

สพศ สงนวล มะเรง อทมพร มาลยทอง สมจตต ธรทรพยกล

วรรรณภา สทธปาน

HIV

พงคเทพ สธรวฒ สนสา เดชพชย ผปวยเรอรง พรพรหม รจไพโรจน

มะเรงเตานม

พชร โคตรสมบต หทยรตน ทรวดทรง

ปกรณ สงหสรยา

137

138

ชอ

วตถประสงค

สมมต

ฐาน

กลมตวอยาง An

alyze

Com

pare

Corre

latio

n

Desc

ribe

Deve

lop

Expl

ain

Evalu

ate

Stud

y

Synt

hesiz

e

เอกส

ารสง

พมพ

วสดส

อ/ สมภ

าษณ

โรงเรย

น นร

.อนบ

าล

นร.มธย

ม /

อาชว

ะ/ วยร

น

นศ.พยา

บาล

คร

พยาบ

าล

ผปฏบ

ตงาน

ดาน

สาธา

รณสข

ผดแล

ผปวย

จตเวช

ผชวย

เหลอ

ดาน

จตวญ

ญาณ

ผเขา

รวม

แลกเปล

ยนเรยน

ร ปร

ะชาช

น ผส

งอาย

/ชรา

ผปวย

ลกษณะของการเจบปวย

ระพ แสงสาคร กศล สนทรธาดา นงเยาว มงคลอทธเวช

นฤมล อเนกวทย รอฮาน เจะอาแซ

รวม 3 2 8 3 2 4 9 21 3 15 4 3 1 4 3 1 1 2 1 2 1 1 3 2 12

138

139

ชอ จ า

นวนก

ลมตว

อยาง

วธการสม

เครองมอวจย

ประเภทเครองมอ

ในการเกบขอมล

คณภาพเครองมอ

งานวจยเชงปรมาณ

งานว

จยเชง

คณภา

พ Validity Reliability

คาคว

ามยา

ก (P

)

คาอ า

นาจจ

าแนก

คาดช

นความส

อดคล

อง R

AI

purp

osive

Conv

enien

ce

Accid

enta

l

Volu

ntee

r

Sim

ple r

ando

m

Clus

ter r

ando

m

Stra

tified

ran

dom

Multi

stag

e ran

dom

ไมระบ

แบบส

อบถา

ม

แบบส

ารวจ

แบบ

วด/ประเมน/ทด

สอบ

แบบ

บนทก

ขอมล

สงเกต/แบ

บสงเกต

สมภา

ษณ/แบบ

สมภา

ษณ

Cont

ent

Valid

ity

Cons

truct

Vali

dity

Test

- r

etes

t

Alph

a

KR 2

0

Tr

ustw

orth

ines

s

อไรวรรณ ชยชนะวโรจน

382

เกษตะวน นากด 13 ธนญา นอยเปยง 120 ระววรรณ ถวายทรพย

9

อรวรรณ ดวงมงกร

64

เสาวลกษณ มณรกษ

10

ปยะฉตร สะอาดเอยม

10

139

140

ชอ จ า

นวนก

ลมตว

อยาง

วธการสม

เครองมอวจย

ประเภทเครองมอ ในการเกบขอมล

คณภาพเครองมอ

งานวจยเชงปรมาณ

งานว

จยเชง

คณภา

พ Validity Reliability

คาคว

ามยา

ก (P

)

คาอ า

นาจจ

าแนก

คาดช

นความส

อดคล

อง R

AI

purp

osive

Conv

enien

ce

Accid

enta

l

Volu

ntee

r

Sim

ple

rand

om

Clus

ter

rand

om

Stra

tified

ran

dom

Multi

stag

e ra

ndom

ไมระบ

แบบส

อบถา

ม

แบบส

ารวจ

แบบ

วด/ประเมน/ทด

สอบ

แบบ

บนทก

ขอมล

สงเกต/แบ

บสงเกต

สมภา

ษณ/แบบ

สมภา

ษณ

Cont

ent

Valid

ity

Cons

truct

Vali

dity

Test

- r

etes

t

Alph

a

KR 2

0

Tru

stwo

rthin

ess

นงเยาว กนทะมล

90

เสาวนย จนทรท 15 ชนดา มททวางกร

385

วลภา คณทรงเกยรต

19

วะนดา นอยมนตร

10

จราพร เพมเยาว 15 ปยะมาศ ยนดสข 2

140

141

ชอ จ า

นวนก

ลมตว

อยาง

วธการสม

เครองมอวจย

ประเภทเครองมอ ในการเกบขอมล

คณภาพเครองมอ

งานวจยเชงปรมาณ

งานว

จยเชง

คณภา

พ Validity Reliability

คาคว

ามยา

ก (P

)

คาอ า

นาจจ

าแนก

คาดช

นความส

อดคล

อง R

AI

purp

osive

Conv

enien

ce

Accid

enta

l

Volu

ntee

r

Sim

ple

rand

om

Clus

ter

rand

om

Stra

tified

ran

dom

Multi

stag

e ra

ndom

ไมระบ

แบบส

อบถา

ม

แบบส

ารวจ

แบบ

วด/ประเมน/ทด

สอบ

แบบ

บนทก

ขอมล

สงเกต/แบ

บสงเกต

สมภา

ษณ/แบบ

สมภา

ษณ

Cont

ent

Valid

ity

Cons

truct

Vali

dity

Test

- re

test

Alph

a

KR 2

0

Tru

stwo

rthin

ess

ปทมา คณเวทยวรยะ

15

เนตรลาวณย เกดหอม

20

นภสสรณ บญญาสนต

200

ขวญฤทย ธนารกษ

300

อารย โลจนาภวฒน

159

จ าแรง นกเอยง 20

141

142

ชอ จ า

นวนก

ลมตว

อยาง

วธการสม

เครองมอวจย

ประเภทเครองมอ ในการเกบขอมล

คณภาพเครองมอ

งานวจยเชงปรมาณ

งานว

จยเชง

คณภา

พ Validity Reliability

คาคว

ามยา

ก (P

)

คาอ า

นาจจ

าแนก

คาดช

นความส

อดคล

อง R

AI

purp

osive

Conv

enien

ce

Accid

enta

l

Volu

ntee

r

Sim

ple

rand

om

Clus

ter

rand

om

Stra

tified

ran

dom

Multi

stag

e ra

ndom

ไมระบ

แบบส

อบถา

ม

แบบส

ารวจ

แบบ

วด/ประเมน/ทด

สอบ

แบบ

บนทก

ขอมล

สงเกต/แบ

บสงเกต

สมภา

ษณ/แบบ

สมภา

ษณ

Cont

ent

Valid

ity

Cons

truct

Vali

dity

Test

- r

etes

t

Alph

a

KR 2

0

Tru

stwo

rthin

ess

สพศ สงนวล 10 อทมพร มาลยทอง

10

สมจตต ธรทรพยกล

120

วรรรณภา สทธปาน

117

พงคเทพ สธรวฒ

635

สนสา เดชพชย 10 พรพรหม รจไพโรจน

100

พชร โคตรสมบต 15

142

143

ชอ

จ านว

นกลม

ตวอย

าง

วธการสม

เครองมอวจย

ประเภทเครองมอ ในการเกบขอมล

คณภาพเครองมอ งานวจยเชงปรมาณ

งานว

จยเชง

คณภา

พ Validity Reliability

คาค

วามย

าก (

P)

คาอ

านาจ

จ าแน

ก

คาด

ชนคว

ามสอ

ดคลอ

ง RA

I

purp

osive

Conv

enien

ce

Accid

enta

l

Volu

ntee

r

Sim

ple r

ando

m

Clus

ter r

ando

m

Stra

tified

ran

dom

Multi

stag

e ran

dom

ไมระบ

แบบส

อบถา

ม

แบบส

ารวจ

แบบ

วด/ประเมน/ทด

สอบ

แบบ

บนทก

ขอมล

สงเกต/แบ

บสงเกต

สมภา

ษณ/แบบ

สมภา

ษณ

Cont

ent

Valid

ity

Cons

truct

Vali

dity

Test

- r

etes

t

Alph

a

KR 2

0

Tru

stwo

rthin

ess

หทยรตน ทรวดทรง

15

ปกรณ สงหสรยา

ไมระบ

ระพ แสงสาคร 257 กศล สนทรธาดา

ไมระบ

นงเยาว มงคลอทธเวช

ไมระบ

นฤมล อเนกวทย

16

รอฮาน เจะอาแซ

18

รวม 22 1 1 1 3 2 2 1 2 11 1 14 12 9 20 19 1 1 16 5 3 5 1 14

143

144

ชอ

ปญหา

/ ค า

ถามก

ารวจ

ย

ประเภทงานวจย วธวเคราะหขอมล

Desc

riptiv

e

Relia

bilit

y

Sim

ple

corre

latio

n

Multi

ple R

egre

ssio

n

Fact

or a

nalys

is

Path

ana

lysis

Chi-s

quar

e

T-Te

st

Wilc

oxon

Mann

-Whi

tney

Cont

ent

analy

sis

Them

atic a

nalys

is

Dom

ain a

nalys

is

Item

ana

lysis

Colai

zzi

ปราก

ฎการณนย

มขอ

งไฮเดก

เกอร

ปราก

ฎการณนย

มขอ

ง Van

Man

en

ไมระบ

คณภา

พ

ปรมา

ณ

ผสม

อไรวรรณ ชยชนะวโรจน เกษตะวน นากด ธนญา นอยเปยง ระววรรณ ถวายทรพย อรวรรณ ดวงมงกร เสาวลกษณ มณรกษ ปยะฉตร สะอาดเอยม นงเยาว กนทะมล เสาวนย จนทรท ชนดา มททวางกร วลภา คณทรงเกยรต วะนดา นอยมนตร จราพร เพมเยาว ปยะมาศ ยนดสข ปทมา คณเวทยวรยะ

144

145

ชอ

ปญหา

/ ค า

ถามก

ารวจ

ย

ประเภทงานวจย วธวเคราะหขอมล

Desc

riptiv

e

Relia

bilit

y

Sim

ple

corre

latio

n Mu

ltipl

e Re

gres

sion

Fa

ctor

ana

lysis

Path

ana

lysis

Chi-s

quar

e

T-Te

st

Wilc

oxon

Mann

-Whi

tney

Cont

ent

analy

sis

Them

atic

ana

lysis

Dom

ain an

alysis

Item

ana

lysis

Colai

zzi

ปราก

ฎการณนย

มขอ

ง ไฮเดก

เกอร

ปราก

ฎการณนย

มขอ

ง Van

Man

en

ไมระบ

คณภา

พ

ปรมา

ณ

ผสม

เนตรลาวณย เกดหอม นภสสรณ บญญาสนต ขวญฤทย ธนารกษ อารย โลจนาภวฒน จ าแรง นกเอยง สพศ สงนวล อทมพร มาลยทอง สมจตต ธรทรพยกล วรรรณภา สทธปาน พงคเทพ สธรวฒ สนสา เดชพชย พรพรหม รจไพโรจน พชร โคตรสมบต หทยรตน ทรวดทรง ปกรณ สงหสรยา

145

146

ชอ

ปญหา

/ ค า

ถามก

ารวจ

ย

ประเภทงานวจย วธวเคราะหขอมล

Desc

riptiv

e

Relia

bilit

y

Sim

ple

corre

latio

n

Multi

ple R

egre

ssio

n

Fact

or a

nalys

is

Path

ana

lysis

Chi-s

quar

e

T-Te

st

Wilc

oxon

Mann

-Whi

tney

Cont

ent a

nalys

is

Them

atic

ana

lysis

Dom

ain an

alysis

Item

ana

lysis

Colai

zzi

ปราก

ฎการณนย

มขอ

งไฮเดก

เกอร

ปราก

ฎการณนย

มขอ

ง Van

Man

en

ไมระบ

คณภา

พ

ปรมา

ณ

ผสม

ระพ แสงสาคร กศล สนทรธาดา นงเยาว มงคลอทธเวช นฤมล อเนกวทย รอฮาน เจะอาแซ

รวม 22 16 15 4 20 1 8 6 1 1 2 7 2 1 8 1 1 1 4 1 2 2

146