การถายทอดองคความรและเทคโนโลยการเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมนำเพอการสงออก

การถายทอดองคความรและเทคโนโลยการเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมนำเพอการ

สงออก (Training on Aquatic Plants Tissue Culture for Export)

โดย

ดร. กาญจนร พงษฉว นายรฐภทร ประดษฐสรรพ

นางสาววรรณดา พพฒนเจรญชย

กองวจยและพฒนาการเพาะเลยงสตวนำจด กรมประมง

ไดรบทนอดหนนการทำกจกรรมสงเสรมและสนบสนนการวจย โครงการจดการความรและถายทอดเทคโนโลยจากผลงานวจยและนวตกรรม จาก สำนกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ประจำปงบประมาณ 2559

สารบาญ

หนา บทน า 1 การเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมน า 7 หองปฏบตการเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมน า 13 อาหารเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมน า 22 การฆาเชออปกรณและวสดทใชในการเพาะเลยงเนอเยอ 30 ขนตอนการเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมน า 32 การเพาะเลยงเนอเยอใบพาย (Cryptocoryne spp.) 37 การเพาะเลยงเนอเยออนเบยส Anubias spp. 42 การเพาะเลยงเนอเยอชบาน า (Aponogeton spp.) 44 การเพาะเลยงเนอเยอรากด าใบยาว Microsorium pteropus (Blume) Ching 46 การเพาะเลยงเนอเยอใตใบแดง (Ludwigia spp.) 49 การเพาะเลยงเนอเยอพลบพลงธาร (Crinum thaianum Schulze) 52 การเกบรกษาพนธพรรณไมน าดวยเทคนคการท าเมลดเทยม 57 การปรบสภาพพรรณไมน าจากการเพาะเลยงเนอเยอกอนออกปลกในสภาพแวดลอมภายนอก

59

การยายปลกและปรบสภาพพชหลงการยายออกปลก (ex vitro acclimatization) 62 การปลกพรรณไมน าในแปลงเพาะปลก 64 การปลกพรรณไมน าโดยไมใชดน 68 การปกช าใตน ากอนจ าหนาย 100 เอกสารอางอง 102

1

บทน า

พรรณไมนา ไดแก พชทมสวนสงเคราะหแสงอยในนาตลอด หรออยในนาเปนระยะเวลาหลายเดอน และพชทลอยอยบนผวนา รวมถงพชชนตา ไดแก เฟรน นา และมอสนา ตลอดจนพชทตองเจรญอยในนาในชวงระยะเวลาหนงของชวงชวต เชน มระยะทงอกอยใตนา หรอ เจรญอยในนาไดเมอมนาทวมถงตามฤดกาล ปจจบนมการนาพรรณไมนามาใชประโยชนหลายดานทงเปนพชอาหาร สมนไพร เปนพชเศรษฐกจทมการผลตเพอการสงออกไดแกพรรณไมนาสวยงามประดบตปลา หรอจดสวนนา ตลอดจนใชประโยชนในการบาบดนา เปนตน

สามารถพรรณไมนาโดยจาแนกพรรณไมนาไดเปน 2 กลม ดงน

1. พชทเจรญอยในนา ( Hydrophytes) หมายถง พชทเจรญใตนาทงตน หรอมบางสวนทเจรญอยใตนา พชในกลมนจะมการปรบตวใหมชวตอยในนา เชน มสารเคลอบผวใบ (Cuticle) นอย และปากใบ (Stomata) ลดลง ใบทลอยนาจะมปากใบเฉพาะดานบนของใบ สวนใบทอยใตนาจะไมมปากใบ

2 2. พชทขนอยบรเวณทชนแฉะ (Helophytes) พบเจรญตามชายนา หนอง บง ทลมนา

ขง นาตก บรเวณทชนแฉะ แตสามารถเจรญอยใตนา หรอลอยในนาไดเปนระยะเวลานาน เชน บวบก ผกแวน และมอสนา เปนตน

นอกจากนยงจาแนกประเภทของพรรณไมนาตามลกษณะการเจรญเตบโตและแหลงทอยอาศยไดเปนประเภทตางๆ ดงน

1. พชลอยนา (Floating plants) เปนพรรณไมนาทเจรญอยบรเวณผวนา ลอยนาไปได

อยางมอสระ ไมมสวนใดๆสมผสดน แตถาระดบนาลงลดตนเขนรากอาจจะฝงดนและยดดนได มกมอวยวะทเปลยนไปเปนทนเพอชวยในการลอยตว เชน ผกตบชวา และกระจบ มกานใบพองตวเปนทนลอยนา พรรณไมนาประเภทนทนยมนามาปลกในตปลา และประดบสวนนา ไดแก รคเซย Riccia fluitans L., จอก Pistia stratiotes L. และกระจบ Trapa natans L. เปนตน

รคเซย กระจบ

3 2. พชใตนา (Submerged plants) เปนพรรณไมนาทมทงสวนของตนเจรญอยใตนา

พรรณไมนาในกลมนประกอบดวย 2 กลมคอพชลอยใตผวนา และพชทองนา โดยพชลอยใตผวนามสวนของใบ ราก และลาตน แขวนลอยอยใตผวนา เคลอนทไปโดยกระแสนา มกจะมลาตนผอมยาว และใบออนบอบบาง พรรณไมนาประเภทน ไดแก สาหรายพงชะโด Ceratophyllum demersum L.., สนตะวาหางไก Blyxa japonica (Miq.) Maxim. ex Asch. & Gürke และสาหรายขาวเหนยว (Utricularia vulgaris L.) เปนตน สาหรบพชทองนาเปนพรรณไมนาทขนอยบรเวณพนดนใตนา โดยมรากยดทพนทองนา มใบและดอกเจรญอยใตนาทงตน พรรณไมนาประเภทน ไดแก สนตะวาใบขาว Blyxa echinosperma (Clarke) Hook. และ เทป (Vallisneria spp.) เปนตน

สาหรายพงชะโด เทปยกษ Vallisneria gigantea Graeb.

3. พชเหนอนา (emerged plants) เปนพรรณไมนาทขนอยบรเวณพนดนใตนา โดยม

รากยดทพน มลาตนสน แขงแรง มบางสวนของตนอยเหนอนาโดยมการเจรญสงใบขนมาลอยทผวนา หรอเหนอนา มดอกชขนมาเหนอนา โดยใบทอยเหนอนามกจะมขนาดใหญกวา หนา และแขงแรงกวา ผวใบดานบนมสารควตนเคลอบอยเพอปองกนการระเหยของนา พรรณไมนาประเภทน เชน ไสปลาไหล Barclaya longifolia Wall., บวสาย Nymphaea lotus L., บวเผอน Nymphaea nouchali var. versicolor (Sims.) และบวหลวง Nelumbo nucifera Gaertn. เปนตน

4

ไสปลาไหล บวสาย

4. พชชายนา (Marginal plants) ประกอบดวยพรรณไมนากลมทเปนพชครงบกครงนา

และพชรมฝง โดยพรรณไมนาทเปนพชครงบกครงนามกขนอยบรเวณนาตน หรอใกลฝง มรากยดดน สวนลางของตนอยใตนาและมสวนบนของตนอยเหนอนา พรรณไมนาในกลมนไดแก พชในสกลใบพาย Cryptocoryne spp. ดาวนอย Pogostemon helferi (Hook.f.) Press, คลานา Schumannianthus dichotomus (Roxb.) Gagnep. และตาลปตรฤาษ Limnocharis flava (L.) Buchenau เปนตน สาหรบกลมพชรมฝงเปนพรรณไมนาทขนอยบรเวณรมตลง หนองนา หรอทมนาทวมขง และทชนแฉะ โดยมบางสวนของตนจมนาหรอเจรญใตนาไดเมอเกดนาทวม พรรณไมนาในกลมนไดแก ผกเปดแดง Alternanthera sessilis (L.) R.Br. ex DC., ผกแวน Marsilea minuta L., โรทาลา ทบทม Rotala rotundifolia (Buch.-Ham. ex Roxb.) Koehne รากดาใบใหญ Bolbitis heteroclita (C. Presl) Ching และมอสนา Vesicularia dubyana (Müll. Hal.) Broth. เปนตน

โรทาลา ทบทม

5

ดาวนอย

สวนการจดแบงประเภทของพรรณไมนาสาหรบจดตปลา ตามลกษณะของตน เพอ

ประโยชนในการดแลรกษา สามารถแบงไดเปน 4 ประเภทคอ 1. พรรณไมนาประเภทไมกอ (Rosette plants) ไดแกพรรณไมนาทมใบแตกออกจาก

โคนตนเปนกอ เชน อนเบยส (Anubias spp.) ชบานา (Aponogeton spp.) , ใบพาย (Cryptocoryne spp.), อเมซอน (Echinodorus spp.) บว (Nymphaea spp.) และ เทป (Vallisneria spp.) เปนตน พรรณไมนาประเภทนสวนใหญมการเจรญเตบโตชา มกจะไมตองมการตดตกแตง จงเหมาะสาหรบการปลกประดบบรเวณหนาตปลา (ชนดทมขนาดเลก) และกลางตปลา (ชนดทมขนาดปานกลาง) สาหรบชนดทมใบยาว และมขนาดตนสง เชนเทป เหมาะสาหรบปลกบรเวณสวนหลงตปลา

Cryptocoryne wendtii de Wit Echinodorus cordifolius ‘Marble queen’

6

Anubias barteri ‘Wrinkle leave’ Ophiopogon pusillus

2. พรรณไมนาประเภทไมขอ (Stem plants) ไดแกพรรณไมนาทมลาตนแตกเปนขอยาว และมใบแตกออกจากขอ เชน ทบทม Rotala rotundifolia (Buch.-Ham. ex Roxb.) Koehne, สาหรายแปรงลางขวด Rotala wallichii (Hook. f.) Koehne, ขาไก Hygrophila polysperma (Roxb.) T. Anderson, หลวนา Hygrophila angustifolia R. Br., หางนกยงแดง Hygrophila corymbosa (Blume) Lindau และดาวกระจาย Hygrophila difformis Blume เปนตน พรรณไมนาประเภทนสวนใหญมการเจรญเตบโตเรว ตองมการตดตกแตงบอย จงเหมาะสมสาหรบการปลกประดบบรเวณสวนหลงตปลา

สาหรายแปรงลางขวด ดาวกระจาย

7

หลวนา ขาไก

3. พรรณไมนาประเภทพชชนตา ไดแกเฟรนนาสกล Microsorium และ Bolbitis มอส

นา Vesicularia spp. และรคเซย Riccia fluitans L. เปนกลมของพรรณไมนาทสามารถเจรญยดเกาะกบวสดตางๆได จงนยมนามาปลกใหเกาะบนกอนหน ขอนไม หรอวสดอนๆ เพอเพมความสวยงาม กอนนามาปลกประดบในตปลา

รากดาใบยาว รคเซย

การเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมน า

ปจจบนเทคโนโลยชวภาพมบทบาทอยางมากตอการนาไปประยกตใชในการเพมผลผลต และการปรบปรงพนธพชไดอยางรวดเรว และมประสทธภาพ โดยเทคโนโลยชวภาพทสาคญไดแกการเพาะเลยงเนอเยอพช (plant tissue culture) ซงคอการนาสวนตางๆ ของพช เชน ยอด ใบ ดอก คพภะ หว ราก เนอเยอ เซลล และโปรโตพลาสต มาเลยงในสภาพปลอดเชอจลนทรย ในอาหารสงเคราะหซงประกอบดวยแรธาต วตามน นาตาล และสารควบคมการเจรญเตบโต โดยมการควบคมปจจยสภาพแวดลอม ไดแก อณหภม และแสง เพอใหเกดการ

8 เจรญและเตบโตเปนสวนตางๆ ของพช หรอ เปนพชตนใหมทสมบรณทงตนทสามารถเจรญเตบโตไดตอไปได เนองจากเนอเยอพชมคณสมบตการแบงตวของเซลลทจะเจรญกลายเปนตนสมบรณได ดงนนการเพาะเลยงเนอเยอพชจงมประโยชนในการเพมจานวนตนพชไดอยางรวดเรว ภายในระยะเวลาสน ตนพชทไดจากการเพาะเลยงชนสวนพชซงเปนเซลลรางกายเหลานจะมลกษณะทางพนธกรรมเหมอนตนแม (clone) เนองจากมสารพนธกรรมเหมอนตนแมทไดคดเลอกมาเปนตนพนธ จงเรยกไดวาเปนการโคลนนง (cloning) ซงเปนการสรางตนพชขนมาใหม โดยไมไดอาศยการปฏสนธของเซลลสบพนธ แตใชเซลลรางกาย (Somatic cell) ของพช ทาใหไดตนพนธปรมาณมากทมลกษณะดเหมอนกนกบตนแมทคดเลอกมาขยายพนธ นอกจากนยงสามารถผลตไดทงป ไมตองรอฤดกาล โดยสามารถจาแนกประโยชนไดดงน

1. การขยายพนธพรรณไมนาจานวนมาก

เทคนคการเพาะเลยงเนอเยอพชมบทบาทสาคญมากในการผลตพรรณไมนาเชงพาณชย มากขน เนองจากเปนวธการขยายพนธททาใหไดตนออนปรมาณมาก สมาเสมอ ในระยะเวลาสน จงชวยแกปญหาการขาดแคลนตนพนธสาหรบพรรณไมนาบางชนดทมการขยายพนธไดชาโดยวธการขยายพนธปกต นอกจากนการขยายพนธพรรณไมนาโดยวธการเพาะเลยงเนอเยอยงทาใหไดตนพนธทสะอาด ปราศจากโรคแมลงศตรพช มความแขงแรงเตบโตไดด จงเหมาะสาหรบการนาออกปลกเลยงในโรงเรอนแบบปด (Green house) ดวยวธการเลยงในระบบไรดน (Soilless culture) เพอใหสามารถควบคมคณภาพของผลผลตไดตามมาตรฐานสงออก

Cryptocoryne albida ‘Red’ (ซาย) และ Echinodorus ‘Ozelot’ (ขวา) เพมปรมาณตนออน

จากการเพาะเลยงเนอเยอ

9 2. การผลตพรรณไมนาปลอดโรค

การขยายพนธดวยเทคนคการเพาะเลยงเนอเยอ มการใชเทคนคปลอดเชอในทกขนตอนการผลตตงแตการฟอกฆาเชอชนสวนพชดวยสารฟอกฆาเชอ การใชอาหารเพาะเลยงเนอเยอทผานการนงฆาเชอ และการใชวสดอปกรณทผานการฆาเชอแลวในการปลกถายชนเนอเยอพชในตปลอดเชอ นอกจากนหากเนอเยอทนามาเพาะเลยงมการปนเปอนเชอรา แบคทเรย จะมเชอเหลานปรากฏใหเหนปนเปอนอยในอาหารเพาะเลยงเนอเยอซงสามารถตรวจสอบและกาจดไดงาย จงทาใหสามารถผลตพรรณไมนาใหปราศจากเชอโรคเชน เชอรา และแบคทเรย ตลอดจนแมลงศตรพช นอกจากนยงสามารถผลตพรรณไมนาทปลอดเชอไวรส โดยการนาเนอเยอเจรญปลายยอด (apical meristem) และเนอเยอของคพภะ (embryonic tissues) ทอยในเมลด มาเพาะเลยงจะทาใหไดตนออนทปลอดเชอไวรส เนองจากเนอเยอดงกลาวไมมสวนของทอลาเลยง (vascular tissues) ทจะตดตอกบสวนตางๆของพชทเชอไวรสจะสามารถเคลอนยายมาปนเปอนได

3. การปรบปรงพนธ

เทคนคการเพาะเลยงเนอเยอพชสามารถนามาใชในการปรบปรงพนธ ได เชนการสรางพชลกผสมใหมซงไมสามารถทาใหสาเรจไดดวยวธการผสมแบบปกต การรวมตวของเซลลไรผนง (protoplast fusion) การผสมเกสรในหลอดทดลอง การสรางพชทมโครโมโซมตางจากปกตโดยการใชสารโคลชซน (colchicine) การตดตอ ด เอน เอ (DNA recombination) และการถายยน (gene transformation) ทาใหสามารถผลตพชสายพนธใหม (transgenic plants) ตลอดจนการฉายรงสเพอไหเกดลกษณะแปลกใหม เชนการฉายรงสแกมมาใหกบตนออนพรรณไมนาอนเบยสทไดจากการเพาะเลยงเนอเยอ และคดเลอกพนธกลายในสภาพหลอดทดลองทาใหไดตนกลายพนธทมลกษณะแตกตาง เชนไดตนอนเบยสแคระ หรอตนอนเบยสทมลกษณะของใบเปลยนแปลง (กาญจนร และคณะ, 2550) นอกจากนการเพาะเลยงเนอเยอพชยงมประโยชนในการคดเลอกพนธเพอใหไดพนธตานทานและทนทาน (tolerance plants) เชน ตานทานสารกาจดวชพช แมลง คดเลอกสายพนธพชทนตอสภาพดนกรด ดนเคม ดนเปรยว เปนตน ตลอดจนการชวยชวตคพภะ (embryo rescue) ในกรณพชผสมขามพนธบางชนด ไขทไดรบการผสมแลว (zygote) ไมสามารถเจรญตอไปเปนตนออนทสมบรณได การนามาเลยงในอาหารสงเคราะหจะชวยใหลกผสมเจรญพฒนาเปนตนได

10

Anubias congensis ตนปกต

Anubias congensis ตนพนธกลายจากการปรบปรงพนธโดยใชรงสแกมมารวมกบการเพาะเลยง

เนอเยอ มลกษณะใบดางและตนเตยแคระ (กาญจนร, 2550)

Anubias congensis ตนปกต (ซาย) และตนกลายพนธจากการใชรงสแกมมา (ขวา)

ทมา: กาญจนร, 2550

11

โปรโตพลาสตของ cryptocoryne wendtii De Wit. ทมา: Pongchawee et al., 2007

4. การผลตยาหรอสารเคมจากพช

พชบางชนดสามารถผลตสารประกอบทางเคมทมประโยชนซงเปน secondary metabolites เชนเปนยารกษาโรค อายรเวช ผลตภณฑเสรมความงาม หรอเปนสารปองกนกาจดศตรพช เปนตน อยางไรกตามการสกดสารทเปนประโยชนเหลานจากตนพชปกตอาจไดปรมาณสารนอย การเพาะเลยงเนอเยอพชเพอชกนาใหเกดมการสงเคราะหสารทตองการใหมปรมาณมากขน เชนการชกนาใหเกดแคลลสขนจากการเพาะเลยงเนอเยอชนสวนของพช แลวจงนาแคลลสนนๆมาสกดสารทเปนประโยชน หรอการคดเลอกสายพนธทใหสารทเปนประโยชนปรมาณมากในสภาพปลอดเชอ กอนนามาขยายพนธเพมปรมาณเพอนาไปสกดสารทตองการ

5. การเกบรกษาพนธ

การเกบรกษาพนธพรรณไมนามประโยชนทงในดานการอนรกษ และการนาไปใชประโยชน โดยเฉพาะพชทหายาก พชทใกลสญพนธ และมเฉพาะถน เกบรกษาเชอพนธพรรณไมนา (Germplasm conservation) ในสภาพหลอดทดลอง เปนวธการเกบรกษาเชอพนธพรรณไมนาทไมสามารถเกบเมลดได โดยการเกบรกษาเชอพนธใหยาวนานสามารถทาไดโดยการเกบรกษาชนสวนเนอเยอของพช เชนชนสวนปลายยอดในสภาพหลอดทดลองภายใตอณหภม - 196 องศาเซลเซยส โดยใชไนโตรเจนเหลว เรยกวธนวา cryopreservation ซงจะเกบรกษาไวไดเปนระยะเวลานาน หรอการเกบรกษาตนพชในหลอดทดลองโดยใชสารชะลอการเจรญเตบโต หรอลดความเขมขนของธาตอาหารทเปนสวนผสมหลกของอาหารทใชเพาะเลยงเนอเยอ ตลอดจนการใชเทคนคเมลดเทยม ทาใหสามารถเกบรกษาตนพชไดในสภาพหลอดทดลองเปนระยะเวลานานโดยไมตองเปลยนอาหารใหม ดแลรกษางาย ไมเปลองพนท ประหยดเวลาและแรงงาน เมอตองการจะปลก จงนามาชกนาใหเกดตน เพมปรมาณในหองปฏบตการ และยายปลกในสภาพธรรมชาต

12

การเกบรกษาพรรณไมนาในสภาพหลอดทดลอง

นอกจากนยงใชวธการเพาะเลยงเนอเยอในการเพาะขยายพนธพรรณไมนาทหายากหรอทใกลสญพนธ เปนการรกษาพนธใหคงอยพรอมทงสามารถนาไปใชประโยชนได หรอนาลกพนธกลบไปปลกฟนฟในแหลงอาศยเดมเชนการดาเนนงานโครงการอนรกษพรรณไมนาพลบพลงธารเพอการใชประโยชนอยางยงยน

ตนออนพลบพลงธารจากการเพาะเลยงเนอเยอ

13 หองปฏบตการเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมน า

การจดแบงพนทหองปฏบตการเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมนาจะตองคานงถงความสะดวกในการปฏบตงานเปนหลกสาคญ โดยทวไปมกแบงพนทเปนสวน ๆ ตามลกษณะการใชงานไดแก

1. หองเตรยมอาหาร (Media preparation room)

แบงเปนสวนทจดเกบอปกรณเครองแกว สารเคม ซงสามารถนามาใชในการเตรยมอาหารไดสะดวก และสวนลางทาความสะอาดอปกรณ อปกรณทจาเปนสาหรบหองน เชน ตเกบเครองแกว ตเกบสารเคม ตเยนสาหรบเกบสารละลายตนตอ (stock solution) หมอนงความดนไอนา (autoclave) เครองชงไฟฟา เครองวด pH เตาอนความรอนและเครองกวน (hot plate and stirrer) ตเยน ไมโครเวฟ เตาแกส และอางลางอปกรณ เปนตน

เครองชงไฟฟา (balance) ชนด 2 ตาแหนง เครองชงไฟฟา ชนด 4 ตาแหนง

เครองวดความเปนกรดเปนดาง (pH-meter) (ซาย) และเครองกวน (hot plate stirrer) (ขวา)

14

หมอนงฆาเชอความดนสง (autoclave) ชนดใชไฟฟา หมอนงฆาเชอความดนสงชนดใชแกส 2. หองถายเนอเยอ (Sterile transfer room)

หองถายเนอเยอเปนสวนทจะตองมความสะอาดทสด ปดมดชด มผผานเขาออกนอย หรอเขาไดเฉพาะผปฏบตงานเทานน อปกรณทจาเปนสาหรบหองน เชน ตถายเนอเยอ (laminar flow hood) มอปกรณกรองอากาศ ใหปราศจากเชอโรค และมหลอดรงสยวชวยในการฆาเชอ อปกรณทใชในตถายเนอเยอ เชน ใบมดผาตด ปากคบ ตะเกยงแอลกอฮอล เปนตน ชนวางอปกรณ รถเขนทมชน 3 ชนสาหรบเคลอนยายขวดอาหารและขวดเพาะเลยง เปนตน สาหรบตถายเนอเยอกอนใชงานจะตองเปดไฟ UV (ultraviolet) พรอมทงปดพดลมทงไวประมาณ 30 นาท เพอฆาเชอจลนทรยภายในต เมอจะใชงานจงปดไฟ UV และทาความสะอาดอปกรณทนาเขาไปใชในตดวยการฉดพนหรอเชดดวยแอลกอฮอล (ethanol) 70% อยางไรกตามแอลกอฮอลทมจาหนายเปนแอลกอฮอล 95 % ดงนนการเตรยมแอลกอฮอล 70% จานวน 1 ลตร จงทาไดโดยการตวงแอลกอฮอล 95% จานวน 737 มลลลตร ผสมกบนากลนทนงฆาเชอแลว 263 มลลลตร

15

หองถายเนอเยอทกลมวจยสตวนาสวยงามและพรรณไมนา

ตปลอดเชอ (lamina air-flow cabinet) ตปลอดเชออยางงาย

ตะเกยงแอลกอฮอล ตะเกยงแบบใชแกส

16

อปกรณฆาเชอแบบใชไฟฟา

การถายเนอเยอพรรณไมนาในตปลอดเชอ

3. หองเลยงเนอเยอ (Culture room)

หองเลยงเนอเยอจะตองเปนหองทมการรกษาความสะอาดเปนพเศษ เพอลดปรมาณจลนทรยใหเหลอนอยทสด มอปกรณทจาเปน เชน เครองปรบอากาศ ชนเลยงเนอเยอ พรอมอปกรณใหแสงสวาง และเครองเขยา การควบคมปจจยสภาพแวดลอมทเหมาะสมในหองเลยงเนอเยอพรรณไมนาไดแกการใหแสง 12-16 ชวโมง /วน จงควรมเครองควบคมการตงเวลาอตโนมต สวนความเขมของแสงประมาณ 2000-4 ,000 ลกซ ขนกบชนดพช สาหรบพรรณไมนาจะใชความเขมแสงประมาณ 1000-3000 ลกซ โดยใชหลอดฟลออเรสเซนตชนด daylight หรอหลอดพเศษทใหสดสวนของแสงสแดงและสนาเงนสง ซงพชสามารถนาไปใชในการสงเคราะหแสง

17 ไดโดยตรงทาใหเนอเยอมการเจรญเตบโตไดด เมอตดตงหลอดไฟบนชนเลยงเนอเยอควรไหมระยะหางจากหลอดไฟถงขวดเนอเยอประมาณ 30 เซนตเมตร นอกจากนควรมการควบคมอณหภมในหองเลยงเนอเยอ โดยอณหภมทเหมาะสมในการเลยงเนอเยอพรรณไมนาโดยทวไปคอประมาณ 25±2 องศาเซลเซยส

อปกรณและเครองมอทใชในการเตรยมอาหารสงเคราะห 1. เครองแกว (glassware) ชนดตาง ๆ ไดแก

1.1 บกเกอร (beaker) 1.2 กระบอกตวง (cylinder) 1.3 ปเปตต (pipette) 1.4 ขวดรปชมพ (flask และ volumetric flask) 1.5 ขวดเกบสารละลายเขมขน 1.6 หลอดทดสอบ (test tube) 1.7 ขวดแกว (vials) สาหรบบรรจอาหาร 1.8 ขวดหยด 1.9 แทงแกวคนสาร 1.10 ขวดนากลน

2. เครองชงไฟฟา (balances) ชนด 2 ตาแหนง และ 4 ตาแหนง 3. เครองกวนสารแบบแทงแมเหลก (magnetic stirrer) และเตาอนความรอน

(hot plate) ใชในการเตรยมสารละลาย สาหรบทาอาหารสงเคราะห 4. เครองวดความเปนกรดเปนดาง (pH meter) 5. หมอนงไอนาความดนสง (autoclave) ใชในการนงฆาเชอจลนทรยในอาหาร

สงเคราะห และอปกรณเครองมอ โดยใชอณหภม 121 องศาเซลเซยส ความดนไอนา 15 ปอนด/ตารางนว เปนเวลา 15-20 นาท

6. ตเยน (refrigerator) ใชเกบสารละลายเขมขน (stock solution) และฮอรโมน 7. เตาอบไมโครเวฟ (microwave oven) ใชในการหลอมอาหารปรมาณไมมาก 8. เตาแกส และหมอตม ใชในการหลอมอาหารปรมาณมาก 9. รถเขน ใชในการขนยายอาหาร สารเคม และอปกรณตาง ๆ

10. เครองมอผาตด เชนดามมดผาตด ใบมดผาตดขนาดตาง ๆ 11. ตเกบสารเคมและเครองแกว 12. อปกรณอนๆ เชน ชอนตกสาร แปรงลางขวด ถงมอกนความรอน

18 อปกรณและเครองมอทใชในการถายเนอเยอ

1. ตปลอดเชอ (lamina air-flow cabinet) เปนตปลอดเชอสาหรบถายเนอเยอ 2. รถเขน สาหรบวางขวดแกวบรรจอาหารเลยงเนอเยอ และอปกรณอนๆ 3. ปากคบ (forceps) ใชในการจบชนสวนเนอเยอขณะตด 4. ดามมดและใบมดผาตด (knives and scalpel) ใชในการตดชนสวนเนอเยอ 5. จานแกว (Petri dish) ใชในการรองตดชนสวนเนอเยอ 6. กระดาษทใชในการรองตดชนสวนเนอเยอ 7. ตะเกยงบนเสน ตะเกยงแกส หรอเครองฆาเชอชนดใชไฟฟา สาหรบฆาเชอ

อปกรณทใชในตปลอดเชอ 8. ถาดแสตนเลส หลอดแกว หรอขวดแกว ใชบรรจแอลกอฮอลสาหรบจม หรอ แช

ฆาเชออปกรณ 9. ขวดแกว หรอหลอดบรรจอาหารเลยงเนอเยอ 10. วสดอน ๆ เชน ขวดรปชมพ แผนกระดาษอลมเนยม (aluminium foil) ไพเพท

(pipette)

อปกรณและเครองมอทใชในหองเลยงเนอเยอ 1. ชนเลยงเนอเยอ พรอมหลอดไฟใหแสงกบพช 2. เครองเขยา (shaker) ใชสาหรบการเลยงเนอเยอ หรอเซลลพชในอาหารเหลว 3. เครองควบคมอณหภม (temperature controller) ไดแก เครองปรบอากาศ 4. เครองควบคมเวลา (timer) ใชควบคมการปด-เปดไฟอตโนมต

19

ชนเลยงเนอเยอ

เครองเขยา (Shaker) เครองปนเหวยง (Centrifuge)

ตอบลมรอน (hot air oven) รถเขน (Troller)

20

อปกรณเครองแกวทใชในการเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมนา

บกเกอร (beaker) ขวดรปชมพ (Flask) กระบอกตวง (Cylinder) ขวดวดปรมาตร (Volumetric flask)

21

หลอดทดสอบ (Test tube) และขวดแกว (Vials) สาหรบบรรจอาหารเพาะเลยงเนอเยอพช

ดามมดผาตดและ ใบมดผาตดขนาดตางๆ ปากคบ (forceps)

ชอนตกสารและกระดาษชงสาร

22 อาหารเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมน า

สตรอาหารทเหมาะสมในการเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมนาสวนใหญ จะใชอาหารสตร MS ทมการปรบธาตอาหาร วตามน และ สารควบคมการเจรญเตบโตใหเหมาะสม ขนกบชนดพนธ ชนสวนพช อาย ระยะการพฒนา และเปาหมายของการเพาะเลยง เนองจากพรรณไมนาแตละชนดมความตองการธาตอาหาร เกลอแร และวตามนตาง ๆ ในปรมาณทตางกน องคประกอบของสตรอาหารเพาะเลยงเนอเยอพชแบงออกไดเปน 4 กลม ไดแกสารอนนทรย (inorganic salts) สารประกอบอนทรย (organic compounds) สารทไดจากธรรมชาต (complex natural products) และสารไมออกฤทธ (inert materials)

1. สารอนนทรย (Inorganic compound) ไดแกเกลอแรตางๆทเปนสวนประกอบทสาคญในอาหารเพาะเลยงเนอเยอพช โดยตองมในปรมาณและสดสวนทเหมาะสมเนองจากหากใชในปรมาณทสงเกนไปอาจเปนพษตอพช ในขณะเดยวกนถามปรมาณตาเกนไปพชอาจมการเจรญเตบโตทไมสมบรณได แรธาตทจาเปนในการเจรญเตบโตของพชมดงน

1.1 ธาตอาหารหลก (macro elements) เปนธาตอาหารทพชตองการในปรมาณมาก ไดแกไนโตรเจน ( N) ฟอสฟอรส ( P) โปแตสเซยม ( K) แคลเซยม ( Ca) แมกนเซยม ( Mg) และซลเฟอร ( S) ไนโตรเจนเปนองคประกอบของกรดอะมโน กรดนวคลอค คลอโรฟลล และฮอรโมนพชบางชนด ทาหนาทชวยในการสงเคราะหโปรตน หรอสงเคราะหสายนวคลโอไทด การขาดไนโตรเจนจะทาใหใบเหลอง ตนแคระแกรน แหลงของไนโตรเจนไดแกสารประกอบแอมโมเนยม ( NH4

+) และไนเตรต ( NO3-) สาหรบฟอสฟอรส มบทบาทในการกระตนเอนไซม

แหลงของฟอสฟอรสไดแก โปแทสเซยมฟอสเฟต และโซเดยมฟอสเฟต แคลเซยมชวยในการสรางผนงเซลล นยมใหในรปของเกลอคลอไรด ( Cl-) หรอเกลอไนเตรต ( NO3

-) แมกนเซยมเปน co-factor ของ enzyme เปนองคประกอบของคลอโรฟลลและชวยใหผนงเซลลแขงแรง นยมใหในรปของเกลอซลเฟต (SO4

2-) 1.2 ธาตอาหารรอง (micro elements) เปนธาตอาหารทจาเปนสาหรบพช แต

ตองการในปรมาณนอย ไดแก แมงกานส ( Manganese, Mn) สงกะส ( Zinc, Zn) โบรอน (Boron, B) ทองแดง ( Copper, Cu) เหลก ( Iron, Fe) โคบอลท( Cobalt, Co) โมลบดนม (Molybdenum,Mo) คลอไรด ( Chloride, CI) ไอโอดน ( Iodine, I) ธาตอาหารเหลานสวนใหญจะทาหนาทเปน co-factor ของ enzyme ในเซลล นยมใหในรปสารประกอบเกลอ นอกจากนพชบางชนดอาจตองการธาตอาหารรองชนดอนเพมเตมเชน อลมนม (Aluminum, AI) นคเกล (Nickel,Ni) ซลกอน (Silicon, Si) หรอฟลออไรด (Fluoride, F)

23 2. สารประกอบอนทรย (Organic compound)

2.1 สารทเปนแหลงคารบอน (Carbon source) ไดแกนาตาล จาเปนสาหรบการเจรญเตบโตของพชเนองจากเปนแหลงพลงงาน โดยทวไปนาตาลทนยมใชไดแกนาตาลซโครส (sucrose) ซงคอนาตาลทรายนนเอง โดยใชทความเขมขน 2-4 % แตในบางกรณอาจใชนาตาล glucose fructose และ sorbitol ในพชพวกใบเลยงเดยว(monocotyledon) นยมใชนาตาล glucose แทน sucrose

2.2 วตามน ( vitamins) ชวยในการเจรญเตบโตของพช วตามนใชในการเพาะเลยงเนอเยอพชไดแก วตามน B1 ( Thiamine), วตามน B3 (nicotinnicacid), วตามน B6 (pyridoxine), วตามน C (ascorbic acid), วตามน E (tocopherol), biotin และ folic acid เปนตน

2.3 กรดอะมโน (Amino acids) เชน Glycine, L-arginine, L-aspartic acid, L-cysteine, L-glutamic acid, L-glutamine, L-asparagine เปนตน

2.4 สารควบคมการเจรญเตบโตของพช (plant growth regulators) เปนสารทเกดจากธรรมชาต และสารทสงเคราะหซงมอทธพลตอการเจรญเตบโตของพช สารควบคมการเจรญเตบโตทพชสรางขนมาเองจะเรยกวา ฮอรโมน โดยสารควบคมการเจรญเตบโตของพชแบงเปน 6 กลม ไดแก

2.4.1 ออกซน (Auxins) ออกซนทพบในธรรมชาตเปนสารทพชสงเคราะหจากสวนเนอเยอเจรญ ใบออน ดอก ผล และปลายราก มผลชวยในการยดตวของเซลล สงเสรมหรอชกนาการแบงเซลล การเกดรากและแคลลส กลมออกซนทมาจากธรรมชาต ไดแก IAA (indole-3-acetic acid) มคณสมบตทถกทาลายโดยแสงและเอนไซม IAA oxidase ซงพบสงในเนอเยอทเพาะเลยง ดงนนการเตม IAA ในอาหารสงเคราะหทใชเพาะเลยงเนอเยอจงอาจไมไดผล หรอตองใชความเขมขนสง 1-30 มลลกรม /ลตร สาหรบกลมออกซนทไดจากการสงเคราะหจะมฤทธคอนขางสง และไมถกยอยสลายโดยเอนไซม จงมกนยมใชในการเพาะเลยงเนอเยอพชโดยใชในปรมาณนอยคอ 0.001-10 มลลกรม/ลตร โดยการละลายออกซนใชแอลกอฮอล ไดแก ethyl alcohol 70-95% หรอโปแตสเซยมไฮดรอกไซดเจอจาง ( 0.1-1 N KOH) ชนดของออกซนทนยมใชไดแก

IBA (3-lndolebutyric acid) NAA (1-naphthaleneacetic acid) CPA (4-Chlorophenoxyacetic acid) 2,4-D (2,4 Dichlorophenoxynacetic acid) Picloram

24 2.4.2 ไซโตไคนน (Cytokinin) มหนาทเรงการแบงเซลล, ชวยในกระบวนการเปลยนสภาพของเซลล, ชกนาใหเกดยอด, ชวยการขยายตวของเซลล และชกนาการสงเคราะหรงควตถ อตราทใช 1-10 มลลกรม/ลตร ไซโตไคนนเมอใชรวมกนกบออกซนในสดสวนทเหมาะสมจะสงผลใหเกดการแบงเซลล เจรญพฒนาเกดตน โดยการละลายไซโตไคนนใชโซเดยมไฮดรอกไซดเจอจาง (NaOH) หรอกรดเกลอเจอจาง (0.1-1 N HCL) ไซโตไคนนทใชในการเพาะเลยงเนอเยอแบงออกเปน 2 กลม คอ

- กลมทมาจากธรรมชาต ไดแก Zeatin 2-ip 6-(y,y-Dimethylallylamino) purine

- กลมทไดจากการสงเคราะห ไดแก kinetin BAP (6-benzylaminopurine) BA (6-benzyladenine)

2.4.3 จบเบอเรลลน (Gibberellins) เปนสารทสรางในพช หรอโดยเชอราบางชนด สลายตวเมอถกความรอน มผลชวยในการยดตวของลาตน ทาลายการพกตวของเมลด ชวยกระตนการออกดอกของพช แตบางครง gibberellins จะไปยบยงการชกนาขบวนการเกดเปนอวยวะพช เชน ทาใหการออกรากชาลง และยบยงการเกดยอด มการใช gibberellins ในการเพาะเลยงเนอเยอสวนปลายยอด (shoot tip) เพอผลตตนพชปราศจากไวรส

2.4.5 สารชะลอการเจรญเตบโต (plant growth retardants) สารกลมนไดจากการสงเคราะหทางเคม มคณสมบตชะลอการแบงเซลล และการยดตวของเซลล ทาใหพชมลาตนเตย ขอปลองสนลง และยงมผลทางออมในการเรงการออกดอกและตดผล เชน พาโคลบวทราโซล และอาลาร จงมผนยมนามาใชในการสรางพชลกษณะพเศษ เชนตนแคระ มดอกตงแตตนมขนาดเลก หรอใชในการเกบรกษาพนธกรรมพช Abscisic acid (ABA) ชวยควบคมขบวนการทางสรรวทยาตางๆ ของพช เชน ควบคมการปดของปากใบ กระตนการพกตวของตาและเมลด ในการเพาะเลยงเนอเยอบางชนด ABA จะกระตนใหเกด somatic embryogenesis สารควบคมการเจรญเตบโตของพชกลมทสาคญซงนยมนามาใชในการเพาะเลยงเนอเยอพช ไดแก auxins และ cytokinins อตราสวนระหวาง auxin และ cytokinin ซงมผลตอการเจรญเตบโตและเปลยนแปลงของเนอเยอทเลยงในอาหาร โดยพบวาอตราสวนของ auxin ตอ cytokinin สงกวาอตราสมดล เนอเยอจะพฒนาไปเปน callus และราก แตถาอตราสวนของ auxin ตอ cytokinin ตากวาอตราสวนสมดล เนอเยอจะพฒนาเปนยอด ถาอตราสวนของสารทง 2 สมดล เนอเยอจะพฒนาเปนยอดและราก

25 2.5 Organic addenda เชน inositol, adenine, adeninc sulfate, citric

acid และascorbic acid เปนตน Inositol ทาหนาทคลายวตามนแตเปนนาตาลแอลกอฮอล ทาหนาทชวยการพฒนาของเซลลเมมเบรนและผนงเซลล โดยทวไปใชทความเขมขน 100 mg/l สวน adenine หรอ adeninc sulfate ชวยสงเสรมใหเกดยอด citric acid และ ascorbic acid ชวยลดสารสนาตาลทบรเวณชนสวนพช

2.6. น า เปนตวทาละลายในการเตรยมสารละลายโดยนยมใชนากลน 2.7 วน ทาใหอาหารแขงตวเพอเปนทยดเกาะของชนสวนพช โดยเปนวนททามาจาก

สาหรายทะเลใชในอตรา 0.5-1.3% หรอใชเจลไรท (gelrite) ททามาจาก polysaccharide ของแบคทเรย ใชในอตรา 0.2 % อยางไรกตามการเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมนาบางชนดเหมาะกบอาหารเหลวมากกวาจงไมตองใสวน

2.8 สารอนๆ ในอาหารเพาะเลยงเนอเยอยงอาจประกอบดวยสารอนทรยอน ทเตมเพอวตถประสงคบางประการ เชน ผงถาน ( activated charcoal) ความเขมขน 0.2-0.3 เปอรเซนต เพอดดซบสารประกอบบางอยางทเนอเยอขบออกมาในอาหารทอาจเปนพษตอพช นอกจากนยงมสวนชวยใหทาให pH คงท และทาใหอาหารมสดาเพอชวยในการออกราก อยางไรกตามมขอควรระวงในการใชผงถานเนองจากผงถานจะดดซบสารควบคมการเจรญเตบโตทใสไปในอาหารไดดวย ทาใหประสทธภาพของสารควบคมการเจรญเตบโตลดลง นอกจากนยงมสารประกอบอนทรยอน ๆ ทเปนอาหารเสรม เชน กลวยบด ใชปรมาณ 100-150 กรม/ลตร นามะพราวใชปรมาณ 10-20 % โดยปรมาตร นามะเขอเทศใชปรมาณ 30% โดยปรมาตร เปนตน อาหารเหลานไมรสวนประกอบทแนนอน การใชจงอาจใหผลทไมคงทได

ความเปนกรดเปนดาง (pH) ของอาหาร ปจจยอกประการหนงทสาคญคอความเปนกรดเปนดางของอาหาร สวนใหญในการเตรยมอาหารจะปรบคาความเปนกรดเปนดางของอาหารใหอยในชวง 5.6-6.0 เนองจากถา pH สงมากขน ชนสวนของพชจะดดนาและสารอาหารไดยาก และหาก pH ตากวา 5.5 จะทาใหเกดปญหาวนไมแขงตว เหลกตกตะกอน ฮอรโมน auxin และ GA สลายตว และทาใหการดดใชของ NH4

+ นอยลง ถา pH ตากวา 4.5 หรอสงกวา 7.0 เซลลหรอเนอเยออาจหยดการเจรญเตบโต การเตรยมสารละลายเขมขน (Stock solution) การเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมนานยมใชอาหารสตร MS ( Murashige and Skoog, 1962) โดยการเตรยมอาหารควรตองเตรยมเปนสารละลายเขมขนกอน เนองจากสารเคมทใชในการเพาะเลยงเนอเยอมหลายชนด และบางชนดเมอรวมกนอาจเกดเปนสารประกอบทไมพง

26 ประสงค หรอไมสามารถละลายไดทงหมด และบางสารใชนอยมาก จงอาจทาใหเกดความคลาดเคลอนในการชงหากตองชงในปรมาณนอยมาก ดงนนจงจาเปนตองเตรยมเปนสารละลายความเขมขนสงกวาปกตของทใชในสตรอาหาร เมอตองการทาอาหารจงจะนามาเจอจางใหเทากบความเขมขนของสารทใชจรงในสตรอาหาร

ความเขมขนของสารทใชมหลายหนวย เชน 1. เปอรเซนตปรมาตร (volume percentage) ใชกบสารทเปนของเหลวเชน นา

มะพราว 5 เปอรเซนต หมายถงนามะพราว 5 มลลลตร ในนากลน 95 มลลลตร 2. เปอรเซนตนาหนก (weight percentage) ใชกบสารทเปนผงเชน นาตาล 3

เปอรเซนต หมายถง นาตาล 3 กรม ในนา 100 มลลลตร 3. นาหนกตอปรมาตร เชน กรมตอลตร (g/l) มลลกรมตอลตร (mg/l) ตวอยางเชน

BA 1 mg/l หมายถง BA 1 มลลกรม ในอาหาร 1 ลตร

การเตรยมสารละลายเขมขน (stock solution) มขนตอนดงน 1. ชงสารเคมแตละชนด 2. ละลายสารเคมแตละชนดในนากลน 3. รวมสารละลายทกชนดเขาดวยกน 4. ปรบปรมาตรสารละลายเขมขน

ตวอยางการเตรยมสารละลายเขมขนของอาหารสตร MS Stock 1 Macronutrients

ชอสาร

ปรมาณสารในอาหาร (mg/l)

สารละลายเขมขน (g/l)

ความเขมขน(เทา)

ปรมาตรทใชทใชในการ

เตรยมอาหาร 1 ลตร

NH4NO3 (แอมโมเนยมไนเตรท ) KNO3 (โปตสเซยมไนเตรท) CaCl22H2O (แคลเซยมคลอไรด) MgSO47H2O (แมกนเซยมซลเฟต) KH2PO4 (โปตสเซยมไดไฮโดรเจนฟอสเฟต)

1650.0 1900.0 440.0 370.0 170.0

33.0 38.0 8.8 7.4 3.4

20

50 ml

27 Stock 2 Micronutrients

ชอสาร

ปรมาณสารในอาหาร (mg/l)

สารละลายเขมขน (g/l)

ความเขมขน(เทา)

ปรมาตรทใชทใชในการ

เตรยมอาหาร 1

ลตร H3BO3 (กรดบอรค ) MnSO44H2O (แมงกานสซลเฟต)ZnSO47H2O (ซงคซลเฟต) KI (โปตสเซยมไอโอไดด) Na2MoO42H2O (โซเดยมโมลบเดต) CuSO45H2O (คอปเปอรซลเฟต) CoCl26H2O (โคบอลคลอไรด)

6.2 22.3 8.6 0.83 0.25 0.025 0.025

0.62 2.23 0.86 0.083 0.025 0.0025 0.0025

100

10 ml

Stock 3 Iron

ชอสาร

ปรมาณสารในอาหาร (mg/l)

สารละลายเขมขน (g/l)

ความเขมขน(เทา)

ปรมาตรทใชทใชในการ

เตรยมอาหาร 1 ลตร

Na2EDTA (โซเดยมเอธลนไดเอมนเตตราอะซเตท) FeSO47H2O (เฟอรสซลเฟต)

37.25

27.85

3.725

2.785

100

10 ml

28 Stock 4 Organic Components

ชอสาร

ปรมาณสารในอาหาร (mg/l)

สารละลายเขมขน (g/l)

ความเขมขน(เทา)

ปรมาตรทใชทใชในการ

เตรยมอาหาร 1 ลตร

Glycine (ไกลซน) Nicotinic acid (กรดนโคตนค) Pyridoxine-HCL (ไพรดอกซน) Thiamine-HCl (ไธอามน) myo-inositol (อนโนซทอล)

2.0 0.5 0.5 0.1

100.0

0.2 0.05 0.05 0.01 10.0

100

10 ml

การเตรยมสารละลายเขมขนของสารควบคมการเจรญเตบโต

1. ออกซน ไดแก NAA, IAA, 2,4-D และ IBA นยมเตรยมทความเขมขน 100-1000 เทา โดยใช 50-95% ethyl alcohol หรอ 1 N NaOH เปนตวทาละลาย แลวเตมนากลนใหไดปรมาตรทตองการ

2. ไซโตไคนน ไดแก BA, kinetin, zeatin และ 2iP นยมเตรยมทความเขมขน 100-1000 เทา โดยใช 1 N HCL เปนตวทาละลาย แลวเตมนากลนใหไดปรมาตรทตองการ การเตรยมอาหารสงเคราะหส าหรบเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมน า เมอเลอกสตรอาหาร และทาการเตรยมสาร stock solution ไวแลว สามารถทาการเตรยมอาหารไดดงขนตอนตอไปน

1. ดดสารละลายจาก stock solution ตาง ๆ มารวมกน โดยใชปรมาตรตามตาราง เชนดดสารละลายจาก stock 1 มา 50 มลลลตร ถาตองการเตรยมอาหาร 1 ลตร

2. เตมสารทเปนแหลงคารบอน เชนนาตาลซโครส (นาตาลทราย) 3 เปอรเซนต หรอปรบเปลยนปรมาณตามความเหมาะสม

3. เตมสารควบคมการเจรญเตบโต หรอสารอน ๆ ตามความตองการของสตรอาหาร

4. ปรบปรมาตรสารละลาย ใหครบตามทตองการเตรยม เชนปรบใหได 1 ลตร 5. ปรบ pH ดวย 1 N HCL หรอ 1 N KOH ใหไดประมาณ 5.6 6. เตมวน กรณเตรยมอาหารกงแขง หรออาหารแขง 7. เคยวอาหารเพอหลอมละลายวน

29 8. เทอาหารลงภาชนะทใชเลยงแลวนาไปนงฆาเชอในหมอนงความดนไอนา

(autoclave) ทอณหภม 121 องศาเซลเซยส ความดน 15 ปอนดตอตารางนว นาน 15-20 นาท

ขนตอนการเตรยมอาหารสงเคราะหสตร MS จ านวน 1 ลตร

1. ตวงสารละลายธาตอาหารเขมขน stock ท 1 ปรมาตร 50 มลลลตร 2. ใชไปเปต ดดสารละลายธาตอาหารเขมขน stock ท 2, 3 และ 4 มาอยางละ 10 มลลลตร

เทลงในขวดวดปรมาตร (Volumetric flask) ขนาด 1000 มลลลตร 3. ชงนาตาล 30 กรม (3%) (ใชเครองชงทศนยม 2 ตาแหนง) เตมนากลนเลกนอยแลวคนให

ละลาย เทลงใน ขวดวดปรมาตร 4. เตมสารควบคมการเจรญเตบโตตามทตองการเทลงในขวดวดปรมาตร ปรบปรมาตร

สารละลายดวยนากลนใหได 1 ลตร 5. เขยาใหเขากน แลวเทลงในบกเกอรขนาด 1500-2000 มลลลตร 6. ปรบ pH ของอาหารสงเคราะหใหไดประมาณ 5.6 ดวย 1 N HCl (ถา pH สงกวา 5.6)

หรอ 1 N KOH (ถา pH ตากวา 5.6) 7. ชงผงวน 7 กรม (0.7%) เตมลงในอาหารสงเคราะห แลวหลอมละลายวนดวยความรอน 8. เทอาหารสงเคราะหลงในภาชนะทใชเลยง แลวปดฝา นาลงตะกราสาหรบนงฆาเชอ 9. นาไปนงฆาเชอในหมอนงความดนไอนา (autoclave) ทอณหภม 121 องศาเซลเซยส

ความดน 15 ปอนดตอตารางนว นาน 15-30 นาท ขนกบปรมาตรอาหาร โดยทวไปจะใชเวลาประมาณ 15 นาท

10. เอาออกจากหมอนงฆาเชอความดนสง ทงใหเยน บนทกชอสตรอาหารสงเคราะหและวนทผลตอาหารใหชดเจน

30

การนงฆาเชอ ( autoclaving )

เปนการฆาเชอในอาหารสงเคราะห และอปกรณ เชนเครองแกว อปกรณโลหะ ภาชนะพลาสตก เปนตน อณหภมทใชคอ 121OC ความดน 15 ปอนด/ตารางนว อยางนอย 15 นาท หรอประมาณ 15-30 นาท

ขอด คอ ฆาเชอไดปรมาณมาก รวดเรว สะดวก ขอเสย คอ สารเคมบางชนดในอาหารอาจสลายตวบาง เชน PGRs บางตว

โดยเฉพาะ GA, zeatin วตามน สารธรรมชาตจากพช และยาปฏชวนะ เปนตน

การฆาเชออปกรณและวสดทใชในการเพาะเลยงเนอเยอ การเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมนาจะตองดาเนนการในสภาพปลอดเชอ ดงนนตถายเนอเยอจะตองเปนตปลอดเชอ โดยการใชรงส UV ซงปกตจะตองเปดหลอดไฟทใหแสง UV ไวกอนการใชตอยางนอย 30 นาท แลวจงปดเมอจะปฏบตงาน และควรใชแอลกอฮอล 70% เชดภายในตหรอพนผววสดอปกรณเพอฆาเชอ สาหรบวสดอปกรณทจะนาเขาไปใชในตปลอดเชอจะตองสะอาด และผานการฆาเชอจลนทรย โดยวสดทเปนโลหะ อปกรณเครองแกว และวสดทไมตดไฟงาย เชนดามมด ใบมดผาตด ปากคบ และจานแกว ควรใสกลองหรอหอดวยแผนอะลมนมฟอลย นาเขาอบในตอบความรอนทอณหภม 180 องศาเซลเซยส เปนระยะเวลาอยางนอย 3 ชวโมง นอกจากนควรทาความสะอาดมอและแขนของผทจะทางานกบตปลอดเชอดวยการเชดดวยแอลกอฮอล 70%

31

สตรอาหารเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมนา Linsmaier

&Skoog (1965) Murashige & Skoog (1962)

Ammonium nitrate (NH4 NO3) 1,650 1,650 Ammonium phosphate (NH4H2 PO4) - - Ammonium sulfate ([NH4]2SO4) - - Boric acid (H3BO3) 6.2 6.2 Calcium chloride (CaCl2 .2H2O) 400 440 Calcium nitrate (Ca[NO3]2 . 4H2O) - - Calcium phosphate , tribasic (Ca 10 [Po 4] 6[OH]2 ) - - Cobalt chloride (CoCl 2. 6H 2O) 0.025 0.025 Cupric sulfate (CuSO4 . 5H2O) 0.025 0.025 Magnesium sulfate (MgSO4 . 7H2O) 370 370 Manganese chloride (MnCl2 . 4H2O) - - Manganese sulfate, monohydrate ( MnSO4 . H2O)

- 16.9 Manganese sulfate (MnSO4 . 4H2O) 22.3 - Potassium chloride (KCL) - - Potassium iodide (KI) 0.33 0.83 Potassium nitrate (KNO3) 1,900 1,900 Potassium phosphate (KH2PO4) 170 170 Potassium sulfate (K2SO4) - - Sodium molybdate (Na2MoO4 . 2H2O) 0.25 0.25 Sodium nitrate NaNO3) - - Sodium phosphate (NaH2PO4 . H2O ) - - Sodium sulfate (Na2SO4) - - Zinc sulfate (ZnSO4 . 7H2O) 8.6 8.6 Ferric sulfate (Fe2[SO4]3) - - Ferric tartrate (Fe2[C4H4O6]3) - - Ferrous sulfate (FeSO4 . 7H2O) 2.8 27.8 Na2EDTA 37.3 37.3 Adenine sulfate - - d-Biotin - - Inositol 100 100 Nicotinic acid - 0.5 Pyridoxine HCl - 0.5 Thiamine HCl - 0.4

32 ขนตอนการเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมน า หลกการเพาะเลยงเนอเยอไดแกปลกชนสวนพรรณไมนา (explants) ทฟอกฆาเชอแลวในหลอดทดลอง หรอขวดเลยงเนอเยอ เลยงในสภาพแวดลอมทปลอดเชอในอาหารสงเคราะหทมความสมดลของธาตอาหาร ซงจะทาใหชนสวนพรรณไมนานนสามารถเจรญเตบโตเปนตนพชทสมบรณ และเพมปรมาณตนออน (plantlets) ได เนองจากเนอเยอพชมคณสมบตการแบงตวของเซลลทจะเจรญกลายเปนตนพชทสมบรณได (totipotency) และการเพาะเลยงเนอเยอสามารถเหนยวนาจดการใหเนอเยอเจรญพฒนาเปนรปแบบตางๆได เชนบงคบใหชนเนอเยอเจรญเปนยอด เปนราก เปนแคลลส หรอเปนเอมบรโอ โดยการเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมนามขนตอนดงตอไปน

1. การคดเลอกชนสวนพช โดยทวไปเนอเยอของพชทกาลงมการเจรญเตบโต (meristem cell) เชน ตายอด ตา

ขาง หรอสวนทมเนอเยอเจรญประกอบอยดวย และเปนเนอเยอทอยในระยะหนม-สาว (juvenile stage) ตลอดจนสวนของใบโดยเฉพาะทมเสนกลางใบ ใบออน ดอกออน ฐานรองดอก เมลด และลาตนออนในเมลดกสามารถนามาเลยงในอาหารสงเคราะหเพอชกนาใหเนอเยอหรอชนสวนเหลานมการเจรญพฒนาเกดยอดและราก จนกระทงเกดเปนตนพชทสมบรณไดในทสด อยางไรกตามในการเพาะเลยงเนอเยอเพอการขยายพนธเชงปรมาณ ซงตองการตนพนธทมความสมาเสมอ ตรงตามสายพนธ จานวนมากๆ ควรเล อกเนอเยอทเปนเซลลรางกายและมลกษณะปกตตรงตามสายพนธเชนชนสวนยอด ตาขาง ใบออน ทไดจากตนแมซงมความสมบรณแขงแรงไมเปนโรค การคดเลอกชนสวนพชในการปรบปรงพนธพรรณไมนาซงตองการลกษณะทมความแปลกใหมแตกตางจากเดม ควรเลอกชนเนอเยอทมลกษณะแตกตางจากตนพนธเดมเชน ชนเนอเยอสวนใบ ดอก และยอดทมลกษณะรปราง หรอสเปลยนแปลง

คณลกษณะของชนเนอเยอหรอชนสวนพช (explants) ทเหมาะสมสาหรบนามาเพาะเลยงเนอเยอไดแกชนสวนทฟอกฆาเชอไดงาย มความเยาววย และตอบสนองตอการเพาะเลยงเนอเยอ เชนปลายยอด ตาขาง เมลด ใบ ลาตนออน ดอก กานชอดอก หว หวยอย กลบหว ไหล เหงา เปนตน

2. การฟอกฆาเชอทผวชนสวนพช หลกการสาคญของการเพาะเลยงเนอเยอคอการปลอดเชอ โดยขนตอนเรมตนทสาคญคอการฟอกฆาเชอจลนทรยทปนเปอนอยทผวภายนอกของชนสวนพช หากชนเนอเยอมการปนเปอนจลนทรย จะทาใหเนอเยอไมสามารถเจรญเตบโตได และตายในทสด โดยทวไปการกาจดสงปนเปอนออกจากผวชนสวนตางๆ ของพรรณไมนา ทาไดโดยการใชสารเคมทมคณสมบต

33 ในการฆาเชอจลนทรย ซงสวนใหญไดแกเชอแบคทเรย และเชอรา วธการฟอกฆาเชอจลนทรยทปนเปอนอยทผวภายนอกของชนสวนพรรณไมนามดงน

2.1 การใชสารฟอกฆาเชอ (sterilizing agents, disinfectants) ใชไดกบชนสวนทวไป โดยสารเคมทมคณสมบตในการฆาเชอจลนทรย ไดแก

Calcium hypochlorite (Ca(OCl)2) 9-10 % Sodium hypochlorite (NaOCl) 0.5-5 % Mercuric chloride (HgCl2) 0.1-1 % Mercuric iodide (Hgl2) 0.5 % Mercuric bromide (HgBr2) 0.5 % Silver nitrate (Ag(NO3) 2) 1 % Alcohol 50-70 %

คลอรอกซ (clorox) 4-40 % ยาปฏชวนะ 4-50 มลลกรม/ลตร

2.2 การจมแอลกอฮอล 95% แลวเผาไฟ ใชกบชนสวนทแขง เชน เมลด ผล

ฝก วสดอปกรณในการฟอกฆาเชอทผวชนสวนพรรณไมนามดงน

• สารฟอกฆาเชอ (disinfectants) • นากลนทนงฆาเชอแลว (sterile distilled water) • สารลดแรงตงผว (Tween 20) • เอธลอลกอฮอร 70% และ 95 % • อปกรณเครองแกวทนงฆาเชอแลว • มดผาตด • จานแกว หรอกระดาษรองตดทฆาเชอแลว

34

สารฟอกฆาเชอชนดตางๆ

ขนตอนการฟอกฆาเชอจลนทรยทผวของชนสวนพช

• ตดกง หว หรอชนสวนพชทเลอกไว นามาลางนาไหลแรง ไลดน ฝนละอองทมองเหนออกใหสะอาด ซบใหหมาด

• ตดแตงชนสวนพช โดยตดสวนทไมตองการออก เชน ใบ กาบใบ ราก ขน แลวตดใหมขนาดพอเหมาะในการทางาน ไมใหญหรอเลกเกนไป

• ลางใหสะอาดดวยสบออน หรอนาประปา • แชชนสวนพชในแอลกอฮอล 70% ประมาณ 30-60 วนาท • นาชนสวนพชใสขวด เทนายาฟอกฆาเชอทเตรยมไวใหทวมชนสวนพช เขยาเปน

ครงคราว หรอนาไปวางบนเครองเขยาทความเรวรอบ 50-150 rpm เปนเวลาประมาณ 10-30 นาท

• เทนายาฟอกฆาเชอออก ลางดวยนากลนทนงฆาเชอแลว ลางซาทงหมดประมาณ 3 ครง ครงละ 5 นาท

• นาชนสวนพชทฟอกฆาเชอและลางนากลนเรยบรอยแลว ตดแตงเอาสวนทถกทาลายโดยนายาฟอกฆาเชอออก แลวเลยงบนอาหารเลยงเนอเยอทเตรยมไว

• ลงรายละเอยด รหสชอพรรณไมนา วน เดอน ป ทเลยง และชอผเลยงลงบนขวดอาหารทเลยง

3. การเพาะเลยงเนอเยอในสภาพปลอดเชอ การเพาะเลยงเนอเยอในสภาพปลอดเชอ ไดแกการนาชนสวนเนอเยอพชทผานการฟอกฆาเชอจลนทรยแลวไปเลยงบนอาหารสงเคราะหซงเปนอาหารเหลว หรออาหารเหลวกงแขงทเตมสารควบคมการเจรญเตบโตชนดและปรมาณทเหมาะสม โดยทาการปลกถายเนอเยอในตปลอด

35 เชอ และทกขนตอนดาเนนการในสภาวะปลอดเชอโดยการทาความสะอาดบรเวณภายในตถายเนอเยอโดยการเชดดวยแอลกอฮอร 70 % รวมถงอปกรณตางๆ และขวดเพาะเลยงเนอเยอทจะนาเขาไปในตถายเนอเยอตองเชดดวยแอลกอฮอร 70% นอกจากนขณะททาการปลกถายเนอเยอทตองใชใบมดผาตด และปากคบ ตองฆาเชอดวยการจมแอลกอฮอร แลวเผาไฟทงใหเยนกอนนาไปใชตดเนอเยอ ลนปากขวดอาหารกอนเปด และปดปากขวดทกครง เมอปลกถายเนอเยอเสรจแลวจงนาไปเลยงในหองเลยงเนอเยอทมการควบคมอณหภม และแสงทเหมาะสม เพอใหชนเนอเยอพชมการเจรญพฒนาจนกระทงเกดเปนตนพชทสมบรณ การเจรญของชนสวนเนอเยอพชทเพาะเลยง เซลลของพชภายหลงจากการแบงตวจะมการเจรญเตบโตเปลยนสภาพไปเพอเปนเนอเยอและอวยวะซงทาหนาทเฉพาะอยาง และเจรญไปเปนตนทสมบรณในทสด โดยชนสวนตาง ๆ ของพชทนามาเพาะเลยง มการเจรญเตบโตและพฒนาได 3 แบบ คอ

1. พฒนาเปนแคลลส (callus formation) เซลลบรเวณรอยตดจะมการแบงตวพฒนาเปนกลมเซลล เจรญเตบโตขยายจานวนและขนาดเพมมากขน เซลลเหลานเรยกวาแคลลส ซงเปนเนอเยอทยงไมมพฒนาการ (undifferentiated) ซงสามารถชกนาใหเกดการแบงเซลลเปนเนอเยอเจรญ และพฒนาเปนตนพชได

แคลลสของดาวกระจาย Hygrophylla difformis ทเกดขนจากการเพาะเลยงเนอเยอชนสวนขอ

2. พฒนาเปนอวยวะ (organogenesis) ชนสวนพชมการเจรญพฒนาไปเปนอวยวะ

ตาง ๆ เชน ยอด ราก ดอก หว และเกดเปนตนพชทสมบรณได 3. พฒนาเปนเอมบรโอ (embryogenesis) การเลยงเซลลพช สามารถชกนาให

เซลลพชเซลลเดยว มการเจรญพฒนาไปเปนเซลลรปรางตาง ๆ จนกระทงเกดเปนตนพชทสมบรณ

36 4. การเพมจานวนตน

ขนตอนนเปนการเพมผลผลตตนออนใหไดจานวนมากทสดโดยการเพมจานวนยอด ทาไดโดยการแบงหนอของตนออนปลอดเชอเปนกลมเลกๆ เชนกลมละ 2-4 หนอ แลวนาลงปลกในอาหารใหม เรยกวาการ subculture โดยใชอาหารสงเคราะหสตรทเรงการเกดยอด เลยงจนกระทงแตกยอดใหมเพมจานวนมากขนจงตดแบงไปปลกในอาหารใหม ทาเชนนไปเรอยๆ กจะไดตนออนจานวนมาก โดนทวไปพรรณไมนาจะทาการ subculture ทก ๆ 3-8 สปดาห ขนกบชนด และชนสวนพรรณไมนา

การ subculture ในตปลอดเชอ

5. การชกนาใหเกดราก

เปนการนายอดทไดปรมาณเพยงพอแลวมากระตนใหเกดราก โดยการ subculture ลงเลยงบนอาหารสงเคราะหทมสารควบคมการเจรญเตบโตกลมออกซนเชน NAA อยางไรกตามขนตอนนอาจไมจาเปนสาหรบพชบางชนด เชนพรรณไมนาสวนใหญทมการออกรากสมบรณแลวในขนตอนการเพมจานวนในขอ 4 จงไมจาเปนตองนามาชกนาใหเกดรากอก

37

ตนออนของดาวนอย Pogostemon helferi และใบพาย Cryptocoryne griffithii

ทมรากพรอมออกปลก ตวอยางการเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมน า

การเพาะเลยงเนอเยอใบพาย (Cryptocoryne spp.) (Cryptocoryne tonkinensis, C. wendtii, C. walkerii, C. petchii, C. blassii, C.

balansae) 1. การเลยงตนแมพนธ

นาตนพนธมาเลยงในระบบไรดนในโรงเรอนเพาะชา จนกระทงแตกหนอขนมาใหม จงตดตายอดหรอชนสวนยอดทเจรญขน มาทาการฟอกฆาเชอตอไป 2. การฟอกฆาเชอ

ลางชนสวนยอดในนาประปาไหลผานเปนเวลา 15 นาท แลวจงนาไปลางดวยเอธลแอลกอฮอรความเขมขน 70 % เปนเวลา 30 วนาท จากนนนาไปฟอกฆาเชอทผวดวยสารละลายคลอรอกซ 2 ครง ทความเขมขน 8 % หยดสารเปยกใบ (tween-20) 1 หยด/100 มลลกรม แชและเขยานาน 15 นาท ตามดวยสารละลายคลอรอกซ 4 % หยดสารเปยกใบ (tween-20) 1 หยด/100 มลลกรม แชและเขยานาน 15 นาท แลวลางดวยนากลนทนงฆาเชอแลว แชและเขยานาน 5 นาท ลางซาอกจนครบ 3 ครง

38 3. การปลกชนเนอเยอ

นาชนสวนยอดทผานการฟอกฆาเชอแลวมาตดเอาสวนเนอเยอทถกทาลายดวยสารฟอกฆาเชอออกไป จากนนจงนาลงปลกในขวดเลยงเนอเยอดวยเทคนคปลอดเชอ โดยวางชนเนอเยอสวนยอดบนอาหารกงแขงสตร MS+ BA 0.5 มลลกรม/ลตร และ NAA 0.1 มลลกรม/ลตร นาไปเลยงในหองเลยงเนอเยอทควบคมอณหภม 25±1 องศาเซลเซยส ใหแสงสวาง 16 ชวโมง/วน เมอเนอเยอเจรญพฒนาเกดตนออน จงยายไปเลยงในอาหารสตรเพมปรมาณตนออนตอไป 4. การเพมปรมาณตนออนในสภาพปลอดเชอ

เมอชนเนอเยอมการเจรญเตบโตเปนตนออนปลอดเชอ จงนาตนออนมาตดแยกชนสวนยอดลงปลกในขวดเพาะเลยงเนอเยอทมอาหารสตรเพมปรมาณยอด ไดแกอาหารสตร MS+ BA 2 มลลกรม/ลตร+ NAA 0.25 มลลกรม/ลตร แลวนาไปเลยงทอณหภม 25 องศาเซลเซยส ใหแสงสวาง 12-16 ชวโมง/วน อาหารสตรดงกลาวนสามารถชกนาใหใบพายเกดยอดและรากในปรมาณทเหมาะสม ไดตนออนทมความสมบรณ การเพมจานวนตนออนปรมาณมากทาไดโดยการตดแยกชนสวนยอดและยายลงปลกในขวดใหมทกๆ 3-4 สปดาห

ขนตอนการเพาะเลยงเนอเยอผมหอม (Cryptocoryne tonkinensis)

เลยงตนพนธผมหอมในระบบ Sand culture จนกระทงเกดยอดใหม

39

คดเลอกชนสวนยอดใหมทสมบรณ ลางทาความสะอาดแลวฟอกฆาเชอ

ตดชนสวนปลายยอดลงเลยงในอาหารสตร MS เพอชกนาใหเกดตนออน

ทาการ subculture ทกๆ 4 สปดาห เพอเพมจานวนตนออนปรมาณมาก

40 การเพาะเลยงเนอเยอใบพายอลบดา Cryptocoryne albida Parker

1. การเลยงตนพนธ

พรรณไมนา “ครปอลบดา” Cryptocoryne albida Parker เปนพรรณไมนาพนเมองของไทย ทาการคดเลอกตนพนธทมความสมบรณ แขงแรง จากแหลงอาศยในธรรมชาตมาปลกเลยงในระบบไรดน จนกระทงแตกหนอเกดตนออน (ประมาณ 12 สปดาห) จงตดชนสวนยอดออนทเจรญขนมาทาการฟอกฆาเชอตอไป 2. การฟอกฆาเชอ

ลางชนสวนยอดโดยใชนาไหลผานเปนเวลา 15 นาท นาไปลางดวยเอธลแอลกอฮอล (ethanol) 50% แลวเขยานาน 1 นาทจากนนนาไปฟอกฆาเชอ โดยชนดและปรมาณสารฟอกฆาเชอชนเนอเยอสวนยอดของ C. albida ทใช คอ ฟอกฆาเชอครงท 1 ดวยคลอรอกซ (Clorox) 2 % นาน 15 นาท แลวนาไปฟอกฆาเชอครงท 2 ดวยเมอควรคคลอไรด 1 % นาน 20 นาท (การฟอกครงท 1 และ 2 ใหหยดสารเปยกใบ (tween-20) 1หยด/100 มลลลตร เพอชวยลดแรงตงผวของนาเพมประสทธภาพการทางานของสารฟอกฆาเชอ หลงจากนนลางดวยนากลนทนงฆาเชอแลว แชและเขยานาน 5 นาท ลางซาอก 3 ครงหรอจนกวาฟองจะหมด 3. การปลกเลยงชนเนอเยอ

นาชนเนอเยอสวนยอดทผานการฟอกฆาเชอทผวภายนอกแลวไปเลยงในอาหารสงเคราะหสตร MS (Murashige and Skoog, 1962) ในสภาพปลอดเชอ ทเตม BA 4 มลลกรมตอลตร เปนเวลา 4 สปดาห แลวนาไปเลยงในหองเลยงเนอเยอทควบคมอณหภม 25±1 องศาเซลเซยส ใหแสงสวาง 16 ชวโมง/วน

41 ขนตอนการเพาะเลยงเนอเยอ C. albida (ครปอลบดา)

1. คดเลอกชนสวนยอดจากตนพนธทปลกเลยงในระบบไรดน

2. ลางทาความสะอาด ตดแตงชนเนอเยอสวนยอด

3. นาไปฟอกฆาเชอทผวภายนอก 4. ปลกชนเนอเยอสวนยอดลงเลยงในอาหารสงเคราะห

5. ทาการ subculture ทกๆ 3-4 สปดาห เพอเพมจานวนตนออนปรมาณมาก

6. นาตนออนทไดจากการเพาะเลยงเนอเยอไปปรบ

สภาพเพอออกปลกในโรงเรอนระบบไรดนตอไป

42

การเพาะเลยงเนอเยออนเบยส Anubias spp.

1. การเลยงตนแมพนธ คดเลอกตนพนธทมความสมบรณ แขงแรง มลกษณะตรงตามสายพนธและไมเปน

โรค นามาปลกเลยงในระบบไรดน โดยใชแรใยหนเปนวสดปลกในเรอนเพาะชา เลยงจนกระทงแตกหนอเกดยอดใหมเจรญขนมา จงตดชนสวนทเจรญขนมาในอากาศ นาไปฟอกฆาเชอตอไป 2. การฟอกฆาเชอ

ลางชนสวนยอดโดยใชนาไหลผานเปนเวลา 15 นาท นาไปลางดวยเอธลแอลกอออล (ethanol) 70% เขยานาน 1 นาท จากนนนาไปฟอกฆาเชอดวยสารละลายคลอรอกซ 8% หยดสารเปยกใบ (tween-20) 1 หยด/100 มลลกรม แชและเขยานาน 15 นาท แลวลางดวยนากลนทนงฆาเชอแลว 5 นาท นาไปฟอกฆาเชอครงท 2 ดวยสารละลายคลอรอกซ 4% หยดสารเปยกใบ (tween-20) 1 หยด/100 มลลกรม แชและเขยานาน 10 นาท ลางดวยนากลนทนงฆาเชอแลว 3 ครง ครงละ 5 นาท 3. การปลกชนเนอเยอ

เตรยมอาหารสาหรบเลยงเนอเยอเปนอาหารเหลวกงแขงสตร MS ทเตม BA 1 มลลกรม/ลตร และ NAA 0.1 มลลกรม/ลตร เตมวน 7 กรม/ลตร ปรบ pH 5.7 ใสในหลอดปดฝาแลวนงฆาเชอทความดน 15 ปอนด/ตารางนว อณหภม 121 องศาเซลเซยส เปนเวลา 20 นาท นาชนสวนยอดทฟอกฆาเชอแลวมาตดเอาสวนปลายยอดความยาวประมาณ 3-5 มลลเมตร นาลงปลกในหลอด แลวนาไปเลยงในสภาพอณหภม 25 องศาเซลเซยส ใหแสง 12-16 ชวโมง/วน 4. การเพมปรมาณตนออน เมอชนสวนปลายยอดของอนเบยสเจรญพฒนาขนเปนตนออนแลว จงนามาตดแยกชนสวนลงปลกถายในขวดเลยงเนอเยอทมเหลวกงแขงสตร MS ซงเตม BA 2-3 มลลกรม/ลตร นาไปเลยงในหองเลยงเนอเยอ ทควบคมอณหภม 25 องศาเซลเซยส ใหแสง 16 ชวโมง/วน เมอชนเนอเยอเจรญพฒนาเพมปรมาณยอดในขวด ทาการตดแยกชนสวนยอดลงปลกในขวดใหมทกๆ 4-6 สปดาห เพอเพมปรมาณตนออนตอไป

43 ขนตอนการเพาะเลยงเนอเยออนเบยส (Anubias spp. )

ทาการ Subculture ทกๆ 4-6 สปดาห

ตดชนสวนยอดลงเลยงในอาหารสงเคราะห

ตดชนสวนยอดมาลาง ฟอกฆาเชอดวยสารละลายคลอรอกซ

ตนแมพนธอนเบยส

44 การเพาะเลยงเนอเยอชบาน า (Aponogeton spp.)

(Aponogeton undulates, A. madagascariensis, A. boivianus)

1. การฟอกฆาเชอ นาชอดอกของชบานา (Aponogeton madagascariensis , Aponogeton

boivianus) สวนทชขนเหนอนา มาฟอกฆาเชอทผว (surface sterilization) ดวย ethanol ความเขมขน 70% แชนาน 1 นาท แลวลางออกดวยนากลนทนงฆาเชอแลว 3 ครง จากนน นาไปแชในสารละลายโซเดยมไฮโปคลอไรด (sodium hypochlorite) ความเขมขน 1% หยดสาร จบใบ (surfactant) ไดแก tween-20 ความเขมขน 0.05% แชเปนเวลา 10 นาท แลวลางออกดวย นากลนทนงฆาเชอแลว 3 ครง ตดลงเลยงในอาหารเหลวสตร MS ทม BA 0.5 มลลกรม /ลตร และ NAA 0.1 มลลกรม /ลตร โดยใชเทคนคปลอดเชอตามวธใน Smith (1992) นาไปเลยงในหองเลยงเนอเยอทควบคมอณหภม 25 องศาเซลเซยส ความเขมแสง 2,800 ลกซ ชวงเวลาใหแสง 16 ชวโมง/วน ใชวธเลยงแบบเขยาตลอดเวลา โดยวางขวดเพาะเลยงเนอเยอบนเครองเขยา ทความเรวรอบ 80 รอบ/นาท จนกระทงชนเนอเยอเจรญพฒนาเกดตนออนปลอดเชอ

45

ชอดอกของชบานาทนามาเพาะเลยงเนอเยอ

2. การเพมปรมาณตนออนในสภาพปลอดเชอ

ตดแยกชนสวนยอดของตนออนปลอดเชอชบานาลงเลยงในอาหารกงแขงสตร MS ทประกอบดวย BA 2 มลลกรม/ลตร และ NAA 0.5 มลลกรม/ลตร เพอเพมปรมาณยอด จากนนตดแยกชนสวนยอดลงเลยงในอาหารเหลว เพอชกนาใหเกดหวยอยตอไป

ชบานาเจรญในอาหารเหลว

46 การเพาะเลยงเนอเยอรากดาใบยาว Microsorium pteropus (Blume) Ching, 1933

รากดาใบยาว หรอ กดหางนกกะลง มชอวทยาศาสตรวา Microsorium

pteropus (Blume) Ching ชอสามญคอ Java fern เปนพรรณไมนาในวงศเฟรน Polypodiaceae ในธรรมชาตพบเจรญเตบโตบนกอนหน หรอขอนไมบรเวณลาธารหรอนาตก ใบของรากดาใบยาวมลกษณะเปนรปหอก ปลายใบเรยวแหลม ขอบใบเรยบ ใบมสเขยวเขม รากมขนาดเลกและมสดา

รากดาใบยาว Microsorium pteropus (Blume) Ching

1. การเลยงตนพนธ

นาตนแมพนธมาเลยงในระบบปลกโดยไมใชดนในโรงเรอนเพาะชาจนกระทงแตกใบออน (ใชระยะเวลาประมาณ 4 สปดาห) จากนนทาการตดใบออนทเพงคลออกมาทาการฟอกฆาเชอตอไป

2. การฟอกฆาเชอ

ลางชนสวนใบเฟรนซงอยในระยะใบออนดวยนาไหลผานใหสะอาด จากนนจงนาชนสวนใบออนไปแชในเอธลแอลกอฮอล 70 เปอรเซนต ระยะเวลา 1 นาท แลวลางดวยนากลนทนงฆาเชอแลว 3 ครง ทาการฟอกฆาเชอชนสวนใบออนครงท 1 โดยใชสารละลายคลอรอกซระดบความเขมขน 0.5 เปอรเซนต ระยะเวลา 1 5 นาท และฟอกฆาเชอครงท 2 โดยใชสารละลายเมอควรคคลอไรด ระดบความเขมขน 0.25 เปอรเซนต ระยะเวลา 10 นาท (การฟอกฆาเชอครงท 2

47 ทาในตปลอดเชอ) สาหรบการฟอกฆาเชอทง 2 ครง ไดทาการหยดสารจบใบ (surfactant) ไดแก tween-20 ระดบความเขมขน 0.05 เปอรเซนต แลวลางดวยนากลนทนงฆาเชอแลว 3 ครง

ชนสวนของรากดาใบยาวทนามาเพาะเลยงเนอเยอไดแกใบออนมวน และใบออนทเพงคล

3. การปลกชนเนอเยอ

ตดชนสวนใบออนทผานการฟอกฆาเชอแลวใหมขนาดประมาณ 0.5 เซนตเมตร จากนนทาการยายชนสวนเนอเยอมาเลยงบนอาหารสงเคราะหสตร MS (Murashige and Skoog, 1962) ทมผงถานกมมนตระดบความเขมขน 1.0 กรมตอลตร และเตม Kinetin ระดบความเขมขน 1.0 มลลกรมตอลตร รวมกบ NAA ระดบความเขมขน 1.0 มลลกรมตอลตร โดยใช

เทคนคปลอดเชอ นาไปเลยงในหองเลยงเนอเยอทควบคมอณหภม 251 องศาเซลเซยส ความเขมแสงประมาณ 1,0 00 ลกซ เมอเนอเยอพฒนาเกดใบออน จงยายไปเลยงในอาหารสตรทเพมปรมาณตนออนและใบออนตอไป 4. การเพมปรมาณตนออนในสภาพปลอดเชอ

นาใบออนปลอดเชอมาตดแยกแลวนาไปเลยงบนอาหารสงเคราะห ระดบความเขมขน ½ MS รวมกบผงถานกมมนต ระดบความเขมขน 1.0 กรมตอลตร ทเตม Kinetin ระดบความเขมขน 2.0 มลลกรมตอลตร รวมกบ NAA ระดบความเขมขน 0.5 มลลกรมตอลตร โดยใช

เทคนคปลอดเชอ นาไปเลยงในหองเลยงเนอเยอทควบคมอณหภม 251 องศาเซลเซยส ความเขมแสงประมาณ 1,000 ลกซ อาหารสตรดงกลาวสามารถชกนาใหตนออนและเกดใบออนไดในปรมาณทเหมาะสมและมความสมบรณ การเพมจานวนตนออนใหไดในปรมาณมากสามารถทาไดโดยการตดแยกชนสวนใบออนยายลงปลกเลยงในขวดใหมทก 8-10 สปดาห

48

ขนตอนการเพาะเลยงเนอเยอรากด าใบยาว

ตนพนธรากดาใบยาวทปลกเลยงในระบบไรดน

นาชนสวนใบออนฟอกฆาเชอดวยสารละลายคลอรอกซระดบความเขมขน 0.5 เปอรเซนต และสารละลายเมอควรคคลอไรด ระดบความเขมขน 0.25 เปอรเซนต

ตดชนสวนใบออนทผานการฟอกฆาเชอแลวใหมขนาดประมาณ 0.5 เซนตเมตร

49

การเพาะเลยงเนอเยอใตใบแดง (Ludwigia spp.)

นาชนสวนใบออนทผานการฟอกฆาเชอแลวลงเลยงบนอาหารสงเคราะหสตร MS

ทาการ Subculture ทกๆ 8-10 สปดาห โดยนาชนสวนเนอเยอลงเลยงบนอาหารสงเคราะหระดบความเขมขน ½ MS รวมกบผงถานกมมนตระดบความเขมขน 1.0 กรมตอลตร ทเตม Kinetin ระดบความเขมขน 2.0 มลลกรมตอลตร รวมกบ NAA ระดบความเขมขน 0.5 มลลกรมตอลตร

50 1. การเลยงตนแมพนธ

นาตนแมพนธมาเลยงในบอเลยงแบบไรดนทใชกรวดแมนาขนาดเลกเปนวสดปลก จนกระทงแตกกงใหม (ใชระยะเวลาประมาณ 3 สปดาห) จงตดกงทแตกใหมมาทาการฟอกฆาเชอ 2. การฟอกฆาเชอ

ลางชนสวนลาตนในนาไหลผานเปนเวลา 15 นาท และตดเปนทอน แลวจงนาไปลางดวย เอธลอลกอฮอล (ethanol) 70 % เขยานาน 1 นาท จากนนลางดวยนากลนทนงฆาเชอแลวแชและเขยานาน 5 นาท ลางซาอกจนครบ 3 ครง นาไปฟอกฆาเชอครงท 1 ดวยสารละลายคลอรอกซ 8% หยดสารเปยกใบ (tween-20) 1 หยด / 100 มลลกรม แชและเขยานาน 15 นาท จากนนฟอกฆาเชอครงท 2 ดวยสารละลายคลอรอกซ 4 % หยดสารเปยกใบ (tween-20) 1 หยด / 100 มลลกรม แชและเขยานาน 10 นาท แลวลางดวยนากลนทนงฆาเชอแลวแชและเขยานาน 5 นาท ลางซาอกจนครบ 3 ครง (การฟอกฆาเชอครงท 2 ทาในตปลอดเชอ) 3. การปลกชนเนอเยอ เตรยมอาหารสตร MS + BA 2 มลลกรม/ลตร รวมกบ NAA 0.2 มลลกรม/ลตร เตมวนในอตรา 6-7 กรม/ลตร ใสในขวดเพาะเลยงเนอเยอ นาไปนงฆาเชอทอณหภม 121 องศาเซลเซยส ความดน 15 ปอนด/ตารางนว เปนเวลา 15-20 นาท นาชนสวนลาตนทผานการฟอกฆาเชอแลว ตดขนาดประมาณ 0.5 เซนตเมตร ลงปลกเลยงในอาหารกงแขง (semi-solid medium) สตร MS ทมสารควบคมการเจรญเตบโต BA 2 มลลกรม/ลตร และ NAA 0.2 มลลกรม/ลตร นาไปเลยงในหองเลยงเนอเยอทอณหภม 25 + 1 องศาเซลเซยส ใหแสงสวาง 12-16 ชวโมง/วน เมอเนอเยอพฒนาเกดตนออน จงยายไปเลยงในอาหารสตรเพมปรมาณตนออนตอไป 4. การเพมปรมาณตนออนในสภาพปลอดเชอ นาตนออนปลอดเชอมาตดแยกชนสวนลาตนลงปลกในขวดเพาะเลยงเนอเยอทมอาหารสตรเพมปรมาณตนออน ไดแกอาหารสตร MS ทม BA 2 มลลกรม/ลตร นาไปเลยงในหองเลยงเนอเยอทอณหภม 25+1 องศาเซลเซยส ใหแสงสวาง 12-16 ชวโมง/วน อาหารสตรดงกลาวนสามารถชกนาใหเกดยอด ในปรมาณมาก ไดตนออนทมความสมบรณ การเพมจานวนตนออนปรมาณมาก ทาไดโดยการตดแยกชนสวนยอดยายลงปลกในขวดใหมทก 4 สปดาห

51 ขนตอนการเพาะเลยงเนอเยอใตใบแดง (Ludwigia repens)

3.ตดชนสวนขอขนาด 0.5 เซนตเมตรลงเลยงในอาหารสงเคราะห

4. ทาการ Subculture ทกๆ 3-4 สปดาห เพอเพมจานวนตนออน

1.ตดชนสวนลาตนนามาลางใหสะอาด และตดเปนทอน

2.ฟอกฆาเชอดวยสารละลายโซเดยมไฮโปคลอไรด

ปลกตนพนธใตใบแดงในบอเลยงแมพนธจนกระทงแตกกงใหม

52 การเพาะเลยงเนอเยอพลบพลงธาร (Crinum thaianum Schulze)

พลบพลงธาร Crinum thaianum Schulze จดเปนพชมดอกในวงศพลบพลง (Amaryllidaceae) มชอไทยวา“หอมนา” หรอ “พลบพลงธาร” และมชอสามญภาษาองกฤษวา “Onion plant” ซงเรยกตามลกษณะลาตนในดนเปนทหวคลายหวหอมใหญ เปนชนดทเปนพรรณไมนาเฉพาะถนของไทย พบแพรกระจายทางภาคใตในเขตจงหวดระนองและพงงา จดเปนพรรณไมนาประเภทครงบกครงนา อายหลายป ชอบขนบรเวณทชนแฉะหรอบรเวณชายนา ลาตนมลกษณะเปนหวเจรญอยในดนใตนา ใบเปนใบเดยว ลกษณะเปนแถบยาวสเขยวคลายรบบนขนาดใหญ แตกจากลาตนเปนกอ โคนใบหมประกบกน ความกวางของใบ 2-3 เซนตเมตร ความยาวของแผนใบขนกบความลกของระดบนา ใบทเจรญเหนอนาจะมลกษณะหนาแขงแรงกวาใบใตนา ดอกออกเปนชอแบบรมมสขาวคลายดอกพลบพลง นยมเกบหวมาชาใหแตกใบใตนา แลวจงนาไปจาหนายหรอประดบตปลา พรรณไมนาในสกลนตลาดตางประเทศมความตองการมากและมราคาด อยางไรกตามผลผลตทสงออกเกอบทงหมดไดจากการเกบรวบรวมจากธรรมชาต อกทงในปจจบนแหลงทอยอาศยในธรรมชาตยงถกทาลายเปลยนแปลงระบบนเวศอยางมากทาใหพลบพลงธารมความเสยงสงทจะสญพนธไปจากถนอาศยในธรรมชาต

53 ขนตอนการเพาะเลยงเนอเยอพลบพลงธาร

1. นาหวพลบพลงธารทาความสะอาดสงสกปรกทผวภายนอก

2. ตดแตง และผาแบงหวเพอฟอกฆาเชอ

3. ฟอกฆาเชอครงท 1 โดยใชโซเดยมไฮโปคลอไรท 4 % นาน 20 นาท และฟอกฆาเชอครงท 2 ใชเมอควรกคลอไรด 2 % นาน 10 นาท

5. ปลกในอาหารสงเคราะหสตร

MS ทม BA 1 ไมโครโมลาร (0.225 มลลกรม/ลตร)

4. นาชนเนอเยอสวนหวพลบพลงธารทฟอกฆาเชอทผวแลวมาตดแตงในตปลอดเชอ

6. ลกษณะการเกดหวยอย (bulblets) ของพลบพลงธารจากชนเนอเยอ สวนกลบหวเมอเลยงในหองเพาะเลยงเนอเยอเปนระยะเวลา 4-6 เดอน

54

7. ทาการ Subculture ทกๆ 2 เดอน โดยเลยงในอาหารสตร MS+BA 6 มลลกรม/ลตร เพอเพมจานวนหวยอยพลบพลงธาร

8. ตนพนธพรรณไมนาพลบพลงธารทไดจากการเพาะเลยง

เนอเยอพรอมสาหรบการนาออกปลกในโรงเรอนภายนอกตอไป

ประโยชนของการเพาะเลยงเนอเยอพลบพลงธาร เทคนคการเพาะเลยงเนอเยอมสวนชวยในการผลตตนพนธพลบพลงธารทมคณภาพ ได

ปรมาณมากในระยะเวลาอนสน ชวยแกปญหาขาดแคลนตนพนธ โดยเฉพาะอยางยงตนพนธพลบพลงธารทมการขยายพนธไดชาโดยวธขยายพนธปกต (ขยายพนธโดยเมลด, แตกหวยอย) ตนพนธทไดจะแขงแรง ปราศจากโรค นอกจากนเทคนคการเพาะเลยงเนอเยอโดยการเกบรกษาชนสวนเนอเยอในสภาพปลอดเชอเปนระยะเวลานานๆ (In Vitro Conservation) เปนวธทจาเปนอยางยงการอนรกษตนพนธพลบพลงธารและพรรณไมนาหลายชนดทหายากหรออยในสภาวะเสยงจะสญพนธไปจากแหลงธรรมชาต ขอควรค านงเมอท าการเพาะเลยงเนอเยอพลบพลงธารในสภาพปลอดเชอ

การพจารณาเลอกขนาดและอายของหวพลบพลงธารเพอใชในการเพาะขยายพนธ อาจมผลตอการชกนาใหเกดหวยอยในการเพาะเลยงเนอเยอ และพชหวมกมระยะพกตวซงจะเกยวของกบอณหภมและชนดพนธ การนาหวของพชทอยในระยะพกตวมาขยายพนธมกไมประสบผลสาเรจ

55 ตวอยางการเพาะเลยงเนอเยอพรรณไมน าชนดอนฯ

ชอ/ชนด ชนสวนทนามาเลยง

การฟอกฆาเชอ สตรอาหาร/การเลยง ทมา

บว American lotus (Nelumbo lutea) ใสปลาไหลBaclaya longifolia สาหรายขนนก Parrot feather (Myriophyllum aquaticum) บว Water lily (Nymphaea daubeniana) Lobelia cardinalis

ผลจากดอกออน

หวยอย, เมลด

ชนสวนขอทมตา

ขาง

ตนออนทเกดจาก

ใบ

ตายอด

แชใน 50% ethanol 1 นาท ฟอกฆาเชอดวยสารฟอกขาว 50 % ลางดวยนากลนทนงฆาเชอแลว 3 ครง จากนนนามาผาเอาตนออนขางในออกมาเลยงในอาหารเหลว ฟอกฆาเชอดวยคลอรอกซ 6 % 15 นาท ตามดวย HgCl2 0.2 % 10 นาท ตดขอของลาตนทเจรญเหนอวสดปลกมาฟอกฆาเชอดวยสารฟอกขาว 20 % ลางออกดวยนากลนทนงฆาเชอแลว 3 ครง ลางดวยนาไหลผาน 30 นาท จากนนแชและเขยาในแอลกอฮอล 50 % เปนเวลา 90 วนาท ลางดวยนากลน 5 นาท จากนนฟอกฆาเชอดวยสารฟอกขาว 25 % เปนเวลา 12 นาท แลวลางดวยนากลนทนงฆาเชอแลว 3 ครง แชและเขยาในแอลกอฮอล 70% เปนเวลา 30 วนาท ลางดวยนากลน 5 นาท ฟอกฆาเชอดวยคลอรอกซ 3 % เปนเวลา 10 นาท จากนนฟอกฆา

อาหารเหลวสตร ½ MS ทเตม GA 3 100 มก./ล. ตดแยกชนสวนและ subculture ทกๆ 28 วน อาหารสตร MS ทม BA 1 มก./ล. และ NAA 0.25 มก./ล. อาหารเหลวสตร ½ MS ทเตม 2 ip 30 ไมโครโมลาร อาหารเหลวสตร MS ทเตม 2 ip 10 ไมโครโมลาร และ IAA 3 ไมโครโมลาร เลยงเปนเวลา 5 สปดาห จงยายมาปลกในอาหารแขงสตรเดมเปนเวลา 4 สปดาห อาหารกงแขงสตร MS ทม BA 2 มก./ล และ NAA 0.25 มก./ล.

Kane et.al., 1988 Tantiwiwat and Pongchawee, 2005 Kane et.al., 1991 Jank et.al., 1990 กาญจนร และคณะ, 2543

56 แอมมาเนยAmmannia senegalensis อเมซอนแดง Echinodorus osiris Rataj ใบพายมวกเหลกแหลมCryptocoryne retrospiralis (Roxb.) Fischer ใบพายอฟฟนสCryptocoryne affinis Hook. f.

รากดาใบใหญ Bolbitis

heteroclita (Presl) Ching ex. C. Chr.

ลาตนยอด

ตายอด

ตายอด

ตายอด

ใบออน

เชอดวยเมอควรกคลอไรด 2 % เปนเวลา 5 นาท แลวลางดวย นากลนทนงฆาเชอแลว 3 ครง ฟอกฆาเชอดวยคลอรอกซ 10 % เปนเวลา 15 นาท และฟอกฆาเชออกครงดวยคลอรอกซ 5 % เปนเวลา 10 นาท ฟอกฆาเชอดวยคลอรอกซ 8 % เปนเวลา 15 นาท และฟอกฆาเชออกครงดวยคลอรอกซ 4 % เปนเวลา 10 นาท ฟอกฆาเชอครงท 1 ดวยสารละลายคลอรอกซ 2 เปอรเซนต เปนเวลา 15 นาท ตามดวยการฟอกฆาเชอครงท 2 ดวยเมอควรคคลอไรด 1 เปอรเซนต เปนเวลา 20 นาท ฟอกฆาเชอครงท 1 ดวยสารละลายคลอรอกซ 2 % เปนเวลา 15 นาท ตามดวยการฟอกฆาเชอครงท 2 ดวยเมอควรคคลอไรด 1 % เปนเวลา 20 นาท ฟอกฆาเชอครงท 1 ดวยสารละลายคลอรอกซ 2 % เปนเวลา 15 นาท ตามดวยการฟอกฆาเชอครงท 2 ดวยเมอควรคคลอไรด 1 % เปนเวลา 20 นาท

อาหารสตร MS ทม BA 0.1 มก./ล อาหารกงแขงสตร MS ทม BA 2 มก./ล อาหารสงเคราะหสตร ¾ MS ทม BA เทากบ 2 มลลกรม/ลตร อาหารกงแขงสตร MS ทเตม BA 1 มก./ล และ NAA 0.2 มก./ล. อาหารกงแขงสตร MS ทเตม BA ความเขมขน 2 µM และ 2,4-D ความเขมขน 1 µM +ผงถาน (activated charcoal) 0.1%

สรยา และคณะ, 2545 กาญจนร และคณะ, 2557 กาญจนร และคณะ, 2557 กาญจนร และคณะ, 2554 กาญจนร และคณะ, 2556

57 การเกบรกษาพนธพรรณไมน าดวยเทคนคการท าเมลดเทยม

การผลตตนพนธปลอดเชอซงการใชเทคนคการผลตเมลดเทยมเปนการพฒนา

เทคโนโลยการเพาะเลยงเนอเยอไปอกระดบหนง สามารถเพม ปรมาณตนพนธไดในปรมาณมากในระยะเวลาทสนเพอทดแทนทรพยากรเดม (recruitment) ลดปรมาณ การเกบเกยวจากธรรมชาต ปจจบนเทคนคเมลดเทยมเปนอกทางเลอกสาหรบการเกบรกษาเชอพนธพรรณไมนา เพอทดแทนระบบการเกบรกษาในสภาพหลอดแกวแบบเกาทมกเกดความผนแปรทางพนธกรรมจากการยายเลยงตามระยะเวลาการเกบรกษาทเพมขน ซงทาใหสญเสยลกษณะความตรงตามสายพนธได จงมการนาเอาเทคนคเมลดเทยมเขามาใชเพอหลกเลยงปญหาตางๆ ทอาจเกดขนได เนองจากตนทไดจากเมลดเทยมจะมลกษณะเหมอนตนแมทกประการ เพราะเปนการขยายพนธโดยไมอาศยเพศ สามารถผลตไดจานวนมากในระยะเวลาอนสน สามารถลดพนทในการเกบรกษาเชอพนธกรรมพรรณไมนาทมความสาคญ เชน พรรณไมนาเศรษฐกจสาคญ หรอพรรณไมนากลมเสยงตอการสญพนธไดอยางมประสทธภาพ หลกการโดยทวไปของเมลดเทยมไดแก การชกนาใหเกดโซมาตกเอมบรโอ (somatic embryos) จากการเพาะเลยงเซลล หรอเนอเยอรางกายของพช เชน ปลายยอด ตา กงออน เปนตน จากนนนาเนอเยอทได ซงเปรยบเสมอนเอมบรโอหรอตนออนทไดจากการสบพนธแบบอาศยเพศกบมาฝงลงในสารละลายเจล พรอมดวยสตรอาหารสงเคราะหในการเพาะเลยงเนอเยอ ซงเปรยบเสมอนอาหารสะสมในเมลด (artificial endosperm) ซงจะมความแตกตางกนขนกบชนสวนและชนดของพชทนามาเลยง โดยทวไปจะประกอบดวย เกลอแร วตามน และสารควบคมการเจรญเตบโตทพชตองการในอตราสวนทเหมาะสม โดยสารททาใหเกดเจลทนยมใชในการหอหมและปองกนตนออน นน ไดแก alginate, agar และ gelatin โดยพบวาชนดทนยมใชกนมาก คอ โซเดยมอลจเนต ซงมคณสมบตละลายนาไดด ใหความหนดตา ราคาไมแพง และใชปรมาณนอย แตตองเสรมความแขงแรงดวยเกลอแคลเซยม เพอใหทาหนาทเปนเปลอกหมเมลดเทยม (artificial seed coat) อยางสมบรณ (จรพนธ, 2009; Saiprasad, 2001) ตวอยางขนตอนการเกบรกษาพนธพรรณไมน าสกล Cryptocoryne spp. ดวยเทคนคการท า

เมลดเทยม

1. รวบรวมคดเลอกตนพนธ พรรณไมนา สกล Cryptocoryne ทแขงแรง มลกษณะตรงตามสายพนธ นามาเพาะขยายพนธในระบบปลกเลยงแบบไรดนจากนนนามาเพาะเลยงเนอเยอ เพอผลตโซมาตกเอมบรโอ (somatic embryo)

2. เตรยมโซมาตกเอมบรโอ หรอชนสวนเนอเยอบรเวณปลายยอดของพรรณไมนาสกล Cryptocoryne ขนาดไมเกน 2-4 มลลเมตร

58 3. นาโซมาตกเอมบรโอทปลอดเชอโรคขนาดประมาณ 2-4 มลลเมตร มาผสมลง

ในอาหารสงเคราะหสตร MS ทม sodium alginate ระดบความเขมขน 3% (W/V) 4. นาปลายหลอดปเปตขนาดทเหมาะสมมาดงโซมาตกเอมบรโอพรอมดวยอาหาร

สงเคราะห นาไปหยดลงในสารละลายแคลเซยมคลอไรด 0.075-0.1 M (CaCl2 2H2O) ทงไวประมาณ 20-30 นาท และเขยาเปนระยะจนเกดเปนกอนเมลดทสมบรณ

5. รนสารละลายแคลเซยมคลอไรดออกใหหมด ลางเมลดเทยมดวยนากลนทนงฆาเชอแลว 3 ครง ผงใหแหงในตปลอดเชอ ใช silica gel เปนเวลา 7 ชวโมง เพอลดปรมาณนา (dehydration) ภายในเมลดเทยม

6. นาเมลดเทยมทไดไปทดสอบการงอกโดยนาไปเลยงในสตรอาหารสงเคราะหทเหมาะสมสาหรบแตละชนด และเลยงในสภาพปลอดเชอทมการควบคมอณหภม ท 25±2 องศาเซลเซยส ไดรบแสง 2,200 ลกซ 16 ชวโมง/วน

7. จดบนทกขอมล อตราการงอก จานวนยอด จานวนราก ความสงตน ของเมลดเทยม

เมลดเทยมของพรรณไมนาสกล Cryptocoryne ในขนตอนลดความชน (dehydration)

59

C. blassii (บอนแดง) ทงอกจากเมลดเทยมหลงเลยงเปนระยะเวลา 2 เดอน

C. balansae (ใบพายเขาใหญ) และ C. tonkinensis (ผมหอม) งอกจากเมลดเทยม

หลงเลยงเปนระยะเวลา 2 เดอน การปรบสภาพพรรณไมน าจากการเพาะเลยงเนอเยอกอนออกปลกในสภาพแวดลอมภายนอก

การใชตนออนพชทไดจากการใชเทคนคเพาะเลยงเนอเยอจะมลกษณะทางสรรวทยาทแตกตางจากพชทเจรญเตบโตในสภาพธรรมชาต เนองจากการเลยงเนอเยอพชสวนใหญเลยงในสภาพแวดลอมทควบคมอณหภมประมาณ 25±1 องศาเซลเซยส พนทเลยงมความชนสมพนธสง มความเขมแสงตากวาในสภาพธรรมชาต โดยทวไปเลยงโดยใชแสงจากหลอดไฟทใหความเขมแสงบรเวณชนเลยงประมาณ 1,000-3,000 ลกซ พชททาการเลยงเนอเยอมกไดรบการเตมสารควบคมการเจรญเตบโต และเลยงในสภาพปลอดเชอ ตนพชทไดจากการเพาะเลยงเนอเยอจงมสภาพแตกตางจากตนพชทเลยงในสภาพแวดลอมภายนอก ใบพชจะมชน

60 ของ wax (cuticle layer) ทผวใบนอย และการทางานของปากใบผดปกตเนองจากเจรญเตบโตในสภาวะทมความชนสมพทธสง ใบมความสามารถในการสงเคราะหแสงตาเนองจากพชใชคารบอนจากนาตาลทใสลงไปในอาหาร การเชอมตอของระบบทอลาเลยงระหวางลาตนและรากไมสมบรณ ทาใหการลาเลยงนาจากรากไปยงตนไดนอย นอกจากนรากทเกดขนในอาหารสงเคราะหไมแขงแรงและไมมรากขน ทาใหประสทธภาพในการดดนาและแรธาตตา เมอยายออกปลกจงมโอกาสรอดชวตตา ตนพชจะออนแอและอาจตายไดในทสดเนองจากการสญเสยนา

จากลกษณะของพชทไดจากการเพาะเลยงเนอเยอ เมอยายปลกในโรงเรอนเพาะชาหรอสภาพแวดลอมภายนอกซงมอณหภมเปลยนแปลง ความเขมแสงสงขน ความชนสมพทธของอากาศลดลง พชจะตองมการสงเคราะหแสงเอง และพชจะไมไดอยในสภาพปลอดเชออกตอไป เพอใหตนพชสามารถรอดชวตภายใตสภาพธรรมชาตหลงจากยายออกจากขวดได จาเปนตองมการปรบสภาพพชกอนยายออกปลก (in vitro acclimatization) และหลงยายออกปลก (ex vitro acclimatization) ตารางท 1 เปรยบเทยบความแตกตางของสภาพแวดลอมในขวดเพาะเลยงเนอเยอและ

สภาพแวดลอมภายนอก

สภาพแวดลอมในขวดเพาะเลยงเนอเยอ สภาพแวดลอมภายนอก 1. อณหภม 25±1 องศาเซลเซยส 1. อณหภมเปลยนแปลงตามฤดกาล 2. ความเขมแสงตา 2. ความเขมแสงสง 3. ความชนสมพทธสง ประมาณ 90-

100% 3. ความชนสมพทธตา ประมาณ 50-60%

4. อยในสภาพแวดลอมทปลอดเชอ 4. อยในสภาพแวดลอมทไมปลอดเชอ

61 ตารางท 2 เปรยบเทยบความแตกตางของตนพชทเลยงในขวดเพาะเลยงเนอเยอและ

สภาพแวดลอมภายนอก

สภาพแวดลอมในขวดเพาะเลยงเนอเยอ สภาพแวดลอมภายนอก 1. ใบมสารเคลอบทผวใบนอย 1. ใบมสารเคลอบทผวใบปกต 2. การควบคมการปดเปดของปากใบ

(stoma) ยงทาไดไมสมบรณ ทาใหพชมการคายนาสง

2. ปากใบทางานปกต

3. ใบมการสงเคราะหแสงตา เนองจากพชใชคารบอนจากนาตาลทใสลงไปในอาหาร

3. ใบมการสงเคราะหแสงปกต

4. การเชอมตอของระบบทอลาเลยงระหวางลาตนและรากไมสมบรณ ทาใหการลาเลยงนาจากรากไปยงตนไดนอย

4. มการเชอมตอของระบบทอลาเลยงระหวางลาตนและราก

5. รากไมแขงแรงและไมมรากขน 5. รากมรากขน การปรบสภาพพชกอนยายออกปลก (In vitro acclimatization)

ปจจบนมการศกษาและปรบปรงเทคนควธการปรบสภาพพชกอนยายออกปลกโดยการปรบสตรอาหารสงเคราะหหรอลดปรมาณกาซสะสมและความชนสมพทธภายในขวด ทงนเพอกระตนใหตนพชเกดการพฒนาของ Cuticle layer ปากใบ ราก และความสามารถในการสงเคราะหแสงทดขน วธปฏบตโดยทวไป ไดแก

1. คลายฝาขวด 2-3 วน กอนยายปลก เพอใหมการแลกเปลยนกาซและลดความชนภายในขวดลง

2. พกขวดเลยงเนอเยอพชไวในทอณหภมสงขน เพอใหตนพชปรบตวกอนยายปลก

62 การยายปลกและปรบสภาพพชหลงการยายออกปลก (ex vitro acclimatization)

หลงจากปรบสภาพพชกอนยายออกปลกแลวมขนตอนการยายปลก ดงน 1. เตรยมระบบอนบาลและวสดปลก สาหรบวสดปลกทเหมาะสมควรเปนวสดปลกท

สะอาด สามารถอมนา ความชนและแลกเปลยนอากาศไดด จะทาใหการพฒนาของรากเปนไปไดด เชน ฟองนา ใยหน เปนตน

ฟองนาสาหรบใชเปนวสดปลก

2. นาตนพรรณไมนาออกจากขวดเลยงเนอเยอ โดยอาจใชปากคบหรอลวดปลายงอ

ดงตนออนออกจากขวด แตตองระวงอยาใหตนและรากชา

3. ลางอาหารวนทตดอยบรเวณรากออกใหหมดดวยนาสะอาด เพราะวนทตดคางบรเวณรากจะเปนตวชกนาใหเกดการเขาทาลายของเชอจลนทรย และตดแตงใบทเนาเสยออก

63

4. ปลกพรรณไมนาในวสดปลก

5. อนบาลในสภาพแวดลอมทสามารถควบคมความชนสมพทธ อณหภมและแสง

64

ตนออนพรรณไมนาอนบาลในระบบ DFT แบบรางปลก

ปจจยทจะชวยใหประสบความสาเรจในการยายออกปลก ไดแก การปรบความชน

สมพทธของสภาพแวดลอม ตนพชทยายออกจากขวดเลยงเนอเยอจะมอตราการสญเสยนาสง การปรบลดความชนสมพทธลงโดยการคลมพลาสตกหรอการใชระบบสเปรยนาหรอระบบพนหมอกจะทาใหตนพชสามารถปรบตวพฒนากลไกในการปองกนการสญเสยนาไดดขน นอกจากนควรพรางแสงใหแกตนพชในระยะแรกทยายออกปลก เพราะการสงเคราะหแสงมผลตอกลไกการเปด-ปดของปากใบ ทาใหมการคายนาเพมขน หลงจากการปรบสภาพพชเปนระยะเวลา 1-3 สปดาหแลวควรทาการเปดพลาสตกคลมออกเพอใหพชไดรบแสงมากขน แลวจงใหสารละลายธาตอาหารหรอยายไปยงระบบปลกเลยงตอไป การปลกพรรณไมน าในแปลงเพาะพนธ

วธการเพาะเลยงพรรณไมนาสวยงามในแปลงเพาะพนธมหลายวธขนกบประเภทหรอชนดของพรรณไมนา เนองจากพรรณไมนาแตละชนดมการแพรกระจายในธรรมชาตซงมสภาพ

65 ทางนเวศวทยาทแตกตางกน บางประเภทดารงชวตแบบครงบกครงนาหรอบางประเภทจมอยใตนาตลอดชวต ดงนนวธการปลกจงตองแตกตางกน ดงน

1. การปลกพรรณไมนาในแปลงดน วธนเหมาะสาหรบพรรณไมนาประเภทครงบกครงนาและพรรณไมนาประเภทชายนา ซงโดยสวนใหญพรรณไมนาสวยงามทใชในการจดตพรรณไมนาหรอการจดสวนนามกพบวาอยในประเภทน ในธรรมชาตจะเจรญเตบโตไดดบรเวณทลมมนาขงหรอชนแฉะ เมอนามาขยายพนธสามารถปลกในแปลงทมวสดปลกเปนดนทมนาแฉะหรอนาทวมแคโคนตน บอปลกอาจเปนบอซเมนตหรอกอดวยอฐบลอกเตยๆ ทเกบกกนาได หรออาจจดทาเปนกระบะปดวยแผนพลาสตกยกสงขนจากพนซงจะสะดวกกบการปฏบตงานไดมากขน ดานบนของบอปลกควรมตาขายพรางแสงประมาณรอยละ 40-60 % ซงขนกบชนดพรรณไมนาทมความตองการแสงมากนอยแตกตางกน นอกจากนควรมระบบนาหยดหรอตดตงอปกรณควบคมเวลาเปด-ปดอตโนมตเพอสเปรยนาเปนเวลา หรออาจใชบวรดนาเปนระยะๆ เพอชวยใหความชมชนแกพรรณไมนา ขนตอนการปลกมดงน

1.1 การเตรยมแปลงเพาะพนธ ดนทเหมาะสมสาหรบปลกพรรณไมนาสวนใหญจะเปนดนรวนปนดนเหนยว หากเปนแปลงเพาะพนธทจดสรางใหมควรเตรยมดนผสมปยคอกในอตรา 0.5-1.0 กโลกรมตอตารางเมตร จากนนเตมนาใหชมแลวคราดดนใหเรยบ

1.2 การปลกและการดแลรกษา นาตนพนธพรรณไมนาทแยกมาจากแปลงพอแมพนธ ถาเปนการตดยอดมาควรเดดใบขอท 1-2 ออก เพอใหเกดรากใหมขนทขอ หลงจากนนจงนาไปปกชาลงบนวสดปลก การเดดยอดปกชาควรกระทาในชวงเยนเพอไมใหพรรณไมนาสญเสยนามากซงอาจเหยวตาย และทาใหฟนตวเรวขน ในระยะแรกควรกาบงแดดใหมากและรดนาหรอสเปรยนาวนละหลายๆ ครง พรรณไมนาบางชนดตองการความชนสงมาก เชน การปลกเลยงอนเบยสอาจตองมการรดนาหรอสเปรยนาทกๆ 15-30 นาท สวนแอมมานเนย พรมม ใตใบแดง หางนกยง ขาไก ดาวกระจาย หรอโรทาลา อาจทาการรดนาวนละ 2-4 ครงกเพยงพอ หลงจากพรรณไมนาเจรญตงตวดแลวควรใสปยวทยาศาสตรเพอชวยเรงการเจรญเตบโตทกๆ 1-2 สปดาห ปยทใชเปนปย NPK ชนดละลายนา เชน สตร 25-5-5, สตร 27-5-5 โดยอตราการใชตามระบไวทฉลาก

66

การเตรยมแปลงเพาะพนธแบบแปลงดน และการปลกพรรณไมนาในแปลงดน

โรงเรอนปลกพรรณไมนาทมตาขายพรางแสงประมาณรอยละ 40-60 และตดตงระบบสเปรยนา

เปนเวลา หรออาจใชบวรดนาเปนระยะๆ เพอชวยใหความชมชนแกพรรณไมนา

2. การปลกพรรณไมนาแบบใตนา วธนจะใชในการเพาะขยายพนธพรรณไมนาทเปนประเภทพชใตนา เชน ชบานา สาหรายคาบอมบา สาหรายเดนซา สาหรายฉตร สาหรายขนนก เทปเลก เทปเกลยวและเทปใหญ เปนตน บอปลกจะมทงทเปนบอดนและบอซเมนต โดยขนาดของบอปลกจะมหลายขนาดขนอยกบการวางแผนจดการและงบประมาณ โดยทวไปจะมความลกของบอปลกประมาณ 60-80 เซนตเมตร การปลกทาไดโดยการตดลาตนมาปกชาในบอดนหรอในบอซเมนตทมวสดปลกเปนกรวดแมนาทมขนาดประมาณ 2-2.5 มลลเมตร โดยเตมนาใหมระดบความลกประมาณ 30 เซนตเมตร ปยทใชเปนปย NPK ชนดละลายนา เชน สตร 25-5-5 , 30-20-10, 27-17-10 เปนตน อตราการใชตามระบไวทฉลาก (สวนใหญมอตราการใชอยระหวาง 5-15 กรมตอปรมาตรนาในบอนา 1,000 ลตร) เมอพรรณไมนาเจรญเตบโตแลวจงเดดยอดไปจาหนาย

67 สวนการปลกตนเทปชนดตางๆ ในบอซเมนตทมพนเปนกรวดแมนาขนาดเลก ตนเทปจะขยายออกทางดานขาง แตกออกเปนไหลเกดตนใหมเมอเจรญเตบโตดแลวจงตดออกไปจาหนาย

การปลกตนสาหรายคาบอมบาในบอดน

การปลกตนเทปในบอดน

การปลกตนสาหรายคาบอมบาและสาหรายเดนซาในบอซเมนตทมกรวดแมนาเปนวสดปลก

68 3. การปลกพรรณไมนาโดยไมใชดน การปลกพรรณไมนาโดยไมใชดน หมายถง การปลกพรรณไมนาลงบนวสดปลกชนด

ตางๆ แทนดน หรอไมตองมวสดปลกกได โดยพรรณไมนาจะไดรบสารละลายธาตอาหารพชทมนาผสมกบปยทมธาตตางๆ ทพชตองการจากทางรากพช

ระบบการปลกพรรณไมนาแบบไรดนสามารถจาแนกตามวธการปลกออกเปน 2 ระบบ คอ การปลกพรรณไมนาโดยใชวสดปลก และการปลกพรรณไมนาในสารละลายธาตอาหารพช

1. การปลกพรรณไมนาโดยใชวสดปลก (substrate culture) คอ การปลกพรรณไมนาในภาชนะทมสารอนทไมใชนาซงเรยกวา วสดปลก ทดแทนดนทงหมดและรดดวยสารละลายธาตอาหารพช

การปลกพรรณไมนาโดยใชวสดปลก สวนใหญใชกรวดแมนาขนาดเลกเปนวสดปลก (sand culture) กรวดแมนาทใชมขนาดประมาณ 2-2.5 มลลเมตร บอปลกอาจเปนบอซเมนต บอไฟเบอร กระบะพลาสตก หรอ ถาดปลกแบบสแตนเลส โดยมระดบความลกของกรวดแมนาประมาณ 10-15 เซนตเมตร กอนนากรวดแมนามาใชควรลางดวยนาประปาหรอนาสะอาดอยางนอย 2-3 ครง จากนนเกลยและผงแดดใหกรวดแหงเพอใชปลกพรรณไมนาตอไป ขอดของการใชกรวดแมนาขนาดเลกเปนวสดปลกกคอ การผลตพรรณไมนาจะสะอาดและถอนตนขนมาไดงาย พรรณไมนาทปลกดวยวธนเหมาะสาหรบพรรณไมนาประเภทครงบกครงนาและประเภทชายนา ซงพรรณไมนาสวยงามสวนใหญมกพบวาอยในประเภทดงกลาว เมอนามาเพาะขยายพนธโดยการตดลาตนปกชา การตดไหลหรอการตดแยกเหงา เปนตน แลวนาไปปลกในกรวดแมนา ทมนาแฉะหรอทวมแคโคนตน แตการใช กรวดแมนาขนาดเลก เปนวสดปลกไมมแรธาตซงจะพบในสวนผสมของดนตามธรรมชาต จงตองมการเตมธาตอาหารหรอใสปยเพมเตมลงไปในรปของสารละลายธาตอาหารพช การใหสารละลายธาตอาหารพชสวนใหญเปน ระบบการนาสารละลายธาตอาหารพชหมนเวยนกลบมาใชใหม ( recirculation system) โดยการใชปมนา ซงจะหมนเวยนสารละลายธาตอาหาร ในระบบปลกวนละ 2 -3 ครง สาหรบระดบความเขมขนของสารละลายธาตอาหารพชทใชปลกเลยงพรรณไมนาโดยใชทรายเปนวสดปลกมคาอยระหวาง 0.5-1.5 มลลซเมนตตอเซนตเมตร

นอกจากนโรงเรอนปลกควรมตาขายพรางแสงประมาณรอยละ 40-60 ซงขนกบความตองการแสงของพรรณไมนาแตละชนด และอาจมระบบสเปรยนาโดยการตงเวลาหรอใชบวรดนาเปนระยะๆ ชวยใหความชมชนแกพรรณไมนาทปลก

69

บอซเมนตสาหรบปลกพรรณไมนาทมการใหสารละลายธาตอาหารแบบหมนเวยน

บอพลาสตกสาหรบปลกพรรณไมนาทมกรวดแมนาขนาดเลกเปนวสดปลก

บอปลกตนอนเบยสโดยใชกรวดแมนาขนาดเลกเปนวสดปลก

70

บอปลกพรรณไมนาประเภทพชครงบกครงนาและประเภทพชชายนา

การปลกพรรณไมน าในระบบทมการน าสารละลายธาตอาหารทพชกลบมาใชใหม recirculating system)

ทอน าเขา

ทอน าออก

สารละลาย ธาตอาหาร

ปมนา

บอปลก

ระบบปลกพรรณไมนาโดยใชกรวดแมนาขนาดเลกเปนวสดปลกโดยมการนาสารละลายธาต

อาหารพชหมนเวยนกลบมาใชใหม

2. การปลกพรรณไมนาในนา ( water culture หรอ hydroponics) คอ การปลกพชลงบนสารละลายธาตอาหารพช โดยใหรากพชสมผสกบสารอาหารโดยตรง

การปลกพรรณไมนาในนา เปนการปลกเลยงพรรณไมนาใน ระบบทมนาและสารละลายธาตอาหารพชหมนเวยนกลบมาใชใหม โดยการใชปมนาซงจะหมนเวยนสารละลายธาตอาหาร ในระบบปลก สาหรบระดบความเขมขนของสารละลายธาตอาหารมคาอยระหวาง

71 0.5-1.5 มลลซเมนตตอเซนตเมตร ขนอยกบการเลยงพรรณไมนาแตละชนด พรรณไมนาทปลกเลยงมทงการใชวสดปลกเพอพยงลาตนและการไมใชวสดในการพยงลาตน พรรณไมนาทปลกเลยงมทงการใชวสดปลกเพอพยงลาตน เชน การใชใยหน ( rock wool) ขยมะพราว ฟองนา เปนตน ซงมความเหมาะสาหรบการปลกเลยงพรรณไมนาประเภทครงบกครงนาและประเภทชายนา ไดแก Anubias, Cryptocoryne, Echinodorus, Hygrophila, Lobelia, Microsorium, Pogostemon เปนตน สวนการไมใชวสดในการพยงลาตนเปน การปลกเลยงพรรณไมนาในสารละลายธาตอาหารพชโดยตรง เชน การเลยงมอสนาและรคเซย เปนตน การปลกพรรณไมนาในนาสามารถจาแนกตามระบบการใหสารละลายธาตอาหารพช ไดดงน

2.1 การปลกพรรณไมนาแบบระบบใหสารละลายธาตอาหารพชไหลผานรากพชเปนแผนบางบนรางปลกอยางตอเนอง (Nutrient film technique, NFT) เปนการปลกพรรณไมนาโดยใหสารละลายธาตอาหารพชไหลผานรากพรรณไมนาอยางตอเนองตลอดเวลา มลกษณะคลายแผนฟลมทมความบางประมาณ 3-5 มลลเมตร ระบบนประกอบดวยรางปลกซงอาจทาจากแผนพลาสตกสองหนาขาวและดา หนา 80-200 ไมครอน หรอจาก PVC ขนรปเปนรางสาเรจรป มสขาวเพอลดการสะสมความรอน มความกวาง 10 เซนตเมตร รางปลกมความยาวอยระหวาง 4-18 เมตร แตโดยทวไปไมควรเกน 10 เมตร เพราะจะทาใหเกดความแตกตางของปรมาณออกซเจนระหวางหวและทายรางได รางปลกมความสง 5 เซนตเมตร ดานบนหรอฝารางมความโคงนนหรอมเหลยมเลกนอยเพอสะดวกในการไหลของนาจากระบบสเปรยใหออกไปจากตวรางปลกได โดยดานบนเจาะรเพอใชปลกพรรณไมนา มขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 4.7 เซนตเมตร รางปลกถกปรบใหลาดเทประมาณรอยละ 1-1.5 สารละลายจะถกปมสบนาจากถงเกบสารละลาย แลวปลอยเปนฟลมบางๆ ผานรากพชดวยความเรวประมาณ 1-2 ลตรตอนาท เพอใหรากพชไดรบออกซเจนเพยงพอ ทปลายอกดานหนงของลารางจะมรางรองรบสารละลายธาตอาหารทใชแลว ไปรวมทถงเพอดดกลบมาใชใหม

รางปลกมกวางบนโครงสรางทสามารถรองรบนาหนกได สวนใหญมกใชเหลกหรออลมเนยม โดยมความสงจากพนประมาณ 80-100 เซนตเมตร เพอสะดวกในการปฏบตงาน การปลกพรรณไมนาในระบบนมกใชใยหน (rockwool) เปนวสดเพอพยงลาตน

72

ระบบใหสารละลายธาตอาหารพชไหลผานรากพชเปนแผนบางบนรางปลกอยางตอเนอง

(Nutrient film technique, NFT)

2.2 การปลกพรรณไมนาแบบระบบใหสารละลายธาตอาหารพชไหลผานรากพชในระดบลก (Deep flow technique, DFT) เปนการปลกพรรณไมนาโดยใชวสดพยงตน เชน ใยหน โดยรากของพรรณไมนาแชอยในสารละลายธาตอาหารพช ระดบความลกประมาณ 1.5-5 เซนตเมตร การหมนเวยนสารละลายธาตอาหารพชไหลผานชองวางภายในรางโดยใชปมนา โดยตดตงเครองควบคมเวลาหรออาจใชแรงงานคนในการเปด-ปดการทางานของปมนาเปนระยะๆ เนองจากเมอปมนาหยดการทางานกยงคงมสารละลายธาตอาหารขงอยในระบบปลก การปลกพรรณไมนา ในระบบน มทงการใชวสดปลกเพอพยงลาตนและการไมใชวสดในการพยงลาตน เทคนคการปลกแบบ DFT ไดมการพฒนาหลายรปแบบ ดงน

- การปลกพรรณไมนาระบบใหสารละลายธาตอาหารพชไหลผานรากพชในรางปลกระดบลก (DFT) แบบรางปลก ระบบนใชรางปลกเชนเดยวกบการปลกพรรณไมนาแบบระบบใหสารละลายธาตอาหารพชไหลผานรากพชเปนแผนบางบนรางปลกอยางตอเนอง ( NFT) แลวจดวางพรรณไมนาในหลมโดยรากของพรรณไมนาแชอยในสารละลายธาตอาหารพชซงมระดบความลกประมาณ 1.5-2.5 เซนตเมตร การหมนเวยนสารละลายธาตอาหารพชไหลผานชองวางภายในรางโดยใชปมนา วสดปลกและรากพรรณไมนาจะสมผสกบสารละลายธาตอาหารในรางปลก

73

โรงเรอนปลกพรรณไมนาแบบปดทมระบบ evaporative cooling system

ตนอนเบยส (Anubias spp.) ทปลกในระบบ DFT แบบรางปลก

ตนอเมซอน (Echinodorus sp.) ทปลกในระบบ DFT แบบรางปลก

74

ระบบการใหสารละลายธาตอาหารพชไหลผานรากพชในรางปลกระดบลก (DFT) แบบรางปลกท

จดวางรางปลกซอนกน 2 ชน

-การปลกพรรณไมนาแบบระบบใหสารละลายธาตอาหารพชไหลผานรากพชในระดบลกอยางตอเนอง (DFT) แบบทอปลก ระบบนใชทอปลกทามาจากทอ PVC สขาว โดยมขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ 2-3 นว ความยาวอยระหวาง 4-6 เมตร และดานบนของทอเจาะรเพอปลกพรรณไมนา โดยรากของพรรณไมนาแชอยในสารละลายธาตอาหารพชซงมระดบความลกประมาณ 3-5 เซนตเมตร การหมนเวยนสารละลายธาตอาหารพชไหลผานชองวางภายในทอโดยใชปมนา

ระบบการใหสารละลายธาตอาหารพชไหลผานรากพชในรางปลกระดบลก (Deep flow

techniques, DFT) แบบทอปลก

75 -การปลกพรรณไมนาแบบระบบใหสารละลายธาตอาหารพชไหลผานราก

พชในระดบลกอยางตอเนอง (DFT) แบบถาดปลก ระบบนเปนวธการปลกพรรณไมนาในถาดปลกแบบสแตนเลส ขนาดความกวางอยระหวาง 0.6-1.0 เมตร ความยาวอยระหวาง 1.5-2 เมตร และมความสงประมาณ 15 เซนตเมตร ระบบนเปนวธการปลกพรรณไมนาดวยใยหนแลวใสลงในตะกราปลกชนดพลาสตก จากนนนาไปวางในถาดหลมปลกชนดพลาสตกหรอแผนโฟมเจาะรซงวางอยในถาดปลกแบบสแตนเลส โดยรากของพรรณไมนาแชอยในสารละลายธาตอาหารพชสงประมาณ 5-10 เซนตเมตร และหมนเวยนสารละลายธาตอาหารโดยใชปมนา

การปลกพรรณไมนาแบบระบบใหสารละลายธาตอาหารพชไหลผานรากพชในระดบลกอยาง

ตอเนอง (Deep flow techniques, DFT) แบบถาดปลก

76

การปลกพรรณไมนาดวยใยหนแลวใสลงในตะกราปลกชนดพลาสตก จากนนนาไปวางในถาดหลม

ปลกชนดพลาสตกซงวางอยในถาดปลกแบบสแตนเลส โดยรากของพรรณไมนาแชอยในสารละลายธาตอาหารพช

ตนอนเบยส (Anubias spp.) ทปลกในระบบ DFT แบบถาดปลก ซงจดวางถาดปลกซอนกน 2

ชน

77

การปลกพรรณไมนาดวยใยหนแลวใสลงในตะกราปลกชนดพลาสตก จากนนนาไปวางในแผนโฟม

ทเจาะรซงวางอยในถาดปลกแบบสแตนเลส โดยรากของพรรณไมนาแชอยในสารละลายธาตอาหารพช

2.3 การปลกพรรณไมนาในสารละลายธาตอาหารพช บอปลกอาจเปนบอซเมนต บอไฟเบอรหรอพลาสตก (บอปลกมหลายขนาดขนอย

กบการวางแผนจดการและงบประมาณ โดยทวไปมขนาดความกวางอยระหวาง 90-400 เซนตเมตร ความยาวอยระหวาง 120-600 เซนตเมตร และความสงอยระหวาง 20 -60 เซนตเมตร) การใหสารละลายธาตอาหารเปน ระบบการนาสารละลายธาตอาหารพชหมนเวยนกลบมาใชใหม ( recirculating System) ดวยปมนา เปนระยะ พรรณไมนาทปลกดวยวธนไดแก มอสนา และรคเซย โดยทาการตดทลลสลงในตะกราพลาสตกและลอยไวในนา

78

การปลกมอสนาในสารละลายธาตอาหารพช

วสดและอปกรณในระบบปลกพรรณไมน าโดยไมใชดน

1. โรงเรอน (green house)

ปจจบนการปลกพรรณไมนาเพอการคาแบบพฒนาสวนใหญนยมเพาะเลยงกนในโรงเรอน ซงสามารถควบคมสภาพแวดลอมตางๆ ใหเหมาะสมตอการเจรญเตบโตของพรรณไมนา ไดแก

- สามารถปองกนแมลงไมใหเขาไปทาลายพชทปลก ทาใหไมตองใชยาฆาแมลง

79 - ปองกนนาฝนลงไปเจอปนในสารละลายธาตอาหาร จนสารละลายเจอจางเกนไป

ไมเหมาะตอการเจรญเตบโตของพช และมปรมาตรทเพมขนจนไหลลนออกมาจากเครองปลก ซงกอใหเกดความเสยหายกบการปลกพชทงระบบ

- สามารถควบคมปจจยดานสงแวดลอมในการเจรญเตบโตและพฒนาการของพช เชน ความเขมแสง ระยะเวลาทพชรบแสง อณหภมของอากาศ อณหภมของสารละลาย อณหภมของราก และความชนสมพทธ เปนตน ทาใหสามารถผลตพชไดทงป โดยไมตองอาศยฤดกาลตามธรรมชาตเขาชวย ผปลกสามารถวางแผนการผลตไดงาย และเสยงตอการแปรปรวนของธรรมชาตนอยกวาการปลกในพนทโลงแจง

- สามารถออกแบบใหเปนการผลตอตโนมต ชวยประหยดแรงงานในการดาเนนการ - ลดโอกาสในการสมผสสงสกปรก ทาใหพชทผลตได สะอาดไมเปนพาหะนาโรค - มสงแวดลอมในการทางานทด และสะอาดไมเปอนดนโคลน ชวยใหผปลกมความ

เพลดเพลนในการทางานมากกวา องคประกอบของโรงเรอนสามารถจาแนกไดดงน 1. รปแบบโรงเรอน สามารถจาแนกตามรปทรง ไดดงน

1.1 โรงเรอนทมวสดพลางแสงคลมแปลงปลก โรงเรอนประเภทน โครงสรางโรงเรอนอาจสรางดวยไมหรอทอเหลก หรอโครงสรางคอนกรต วสดมงโรงเรอน อาจใชพลาสตกหรอตาขายพรางรอยละ 40-80 ขนอยกบชนดของพรรณไมนา ดานขางของโรงเรอนปองกนแมลงดวยตาขายกนแมลง และพรางแสงดวยตาขายพรางแสง การหมนเวยนของอากาศเกดจากลมทพดผาน

โรงเรอนทมวสดพลางแสงคลมบอปลกพรรณไมนา

80

1.2 โรงเรอนแบบกงปดทควบคมสภาพแวดลอม โรงเรอนประเภทนโครงสรางโรงเรอนสวนใหญทาดวยเหลก วสดมงหลงคาและผนงโรงเรอนอาจใชพลาสตกหรอ พลาสตกชนดแผนแขง พรางแสงดวยตาขายประมาณรอยละ 40- 80 ไวเหนอหลงคาโรงเรอนและดานขางของโรงเรอน ภายในโรงเรอนตดตงพดลมดดอากาศ และระบบสเปรยนา ลมจากภายนอกสามารถหมนเวยนเขาไปในโรงเรอนไดและระบายอากาศภายในโรงเรอนดวยพดลมดดอากาศ

โรงเรอนแบบกงปดทควบคมสภาพแวดลอม

81 1.3 โรงเรอนปลกพรรณไมนาระบบทาความเยนแบบระเหยนา (Evaporative

cooling greenhouse) โรงเรอนประเภทนโครงสรางโรงเรอนสวนใหญทาดวยเหลก วสดคลมโรงเรอน

มกใชเปนพลาสตกใส เหนอหลงคาโรงเรอนและดานขางของโรงเรอน พรางแสงดวยตาขายประมาณ 40-80% โรงเรอนเปนระบบทอาศยหลกธรรมชาต คอ หลกการระเหยของนาในการลดอณหภมเมอนาระเหยไปเปนไอนา นาจะดดซบพลงงานจากอากาศในรปของความรอนแฝงทาใหอากาศทสญเสยความรอนไปกบการระเหยของนามผลใหอณหภมลดตาลง โดยภายในโรงเรอนตดตงระบบควบคมและสงงานอตโนมต โดยมเครองตรวจจบ (sensors) ซงจะวดคาตางๆ เชน ปรมาณความชนสมพนธ อณหภมอากาศ เปนตน โดยเครองตรวจจบจะสงขอมลทวดไดไปสงงานอปกรณตางๆ เชน แผงระเหยนา (cooling pad) พดลม ตาขายพรางแสง ฯลฯ

โรงเรอนแบบปดทควบคมสภาพแวดลอม

82

แผงระเหยนา (cooling pad)

โรงเรอนปลกพชระบบทาความเยนแบบระเหยนา

1.4 โรงเรอนขนาดเลก โครงสรางโรงเรอนทาดวยทอ PVC หรอเหลก วสด

คลมโรงเรอนมกใช พลาสตก หลงคาโรงเรอนและดานขางของโรงเรอน พรางแสงดวยตาขาย ภายในโรงเรอนตดตงระบบสเปรยนา โรงเรอนประเภทนเหมาะสาหรบการวางแผนการผลตในระยะเรมตน การปรบสภาพตนออน การทดลองและวจย เปนตน

83

โรงเรอนขนาดเลก

2. โครงสรางโรงเรอน สามารถเลอกใชวสดไดหลายแบบ ไดแก โครงสรางเหลก

โครงสรางคอนกรต โครงสรางไม 3. วสดมงหลงคาโรงเรอนปลก ไดแก - พลาสตกชนดแผนมวน ( film) ปจจบนมการใชพลาสตกชนดแผนมวนเปนวสด

มงหลงคาโรงเรอนเปนจานวนมาก พลาสตกทใชมกมการผสมหรอเคลอบดวยสารเสรมความแขงแรงเพอปองกนไมใหแผนพลาสตกยดออกเมอถกดงใหตงเปนเวลานาน มการผสมหรอเคลอบดวยสารดดกลนแสง UV เพอชวยยดอายการใชงานใหนานขน มการผสมหรอเคลอบดวยสารกระจายแสง ชวยใหความเขมแสงในโรงเรอนสมาเสมอ พชสามารถเจรญเตบโตไดสมาเสมอตามไปดวย ขอดของการใชพลาสตกชนดแผนมวนคอราคาถก แตมขอเสยคออายการใชงานสน ประมาณ 2-3 ป

- ไฟเบอรกลาส เปนวสดทมโครงสรางแขงแรง แสงอาทตยสองผานไดประมาณรอยละ 80-90 แสงเกดการกระจายเมอสองผาน ทาใหพชในโรงเรอนไดรบแสงสมาเสมอ ไฟเบอรกลาสมกมการผลตเปนลกษณะลอนคลน ทาใหนาฝนหรอหยดนาสามารถไหลไดงาย มนาหนกเบา อายการใชงาน 10-15 ป

- กระจก Glass ยอมใหแสงผานไดดมาก ประมาณรอยละ 90 ไมตดไฟ มระยะเวลาการใชงานนาน อาจถง 30 ป แตอาจแตกไดงายเมอไดรบแรงกระแทกแรงๆ หรอการยด-หดตว มราคาแพง โรงเรอนทใชกระจกมงหลงคาตองมโครงสรางทแขงแรง จงมคากอสรางทสงขน

4. พนโรงเรอน มหลายรปแบบ ไดแก พนทราย พนกรวด พนหนเกลด และพนคอนกรต เปนตน

84 5. การแบงพนทใชสอยของโรงเรอนควรประกอบดวยสวนตางๆ ไดแก สวนทใชปลก

พรรณไมนา สวนทใชตดตงระบบปรบสภาพสารละลายและเตรยมสารละลาย สวนทใชสาหรบกระบวนการหลงเกบเกยว และสวนทใชเกบวสด เปนตน 2. ภาชนะทใชในการปลกพรรณไมนา

ภาชนะปลกทดจะตองทาจากวสดทไมทาปฏกรยาเคมกบสารตางๆ ตองมความคงทนแขงแรง ใชไดนาน ตดตงใชงานงาย และนาหนกเบา ปจจบนมการนาภาชนะพลาสตกมาใชเนองจากมความคงทน นาหนกเบา สามารถทาเปนรปรางตางๆ ไดมาก และราคาถก ภาชนะโลหะทเคลอบดวยสงกะสไมควรนามาใชเพราะอาจมการละลายของสงกะส ทาใหสารละลายธาตอาหารพชมความเขมขนของสงกะสสงและอาจเปนพษตอพชได ภาชนะปลกททาจากวสดประเภทซเมนตเมอนาไปใชใสสารละลายจะมสภาพเปนดางทาใหคาความเปนกรดเปนดางของสารละลายสงขนจงควรนาไปแชนาใหสะอาดเพอเปนการปรบสภาพใหเปนกลางกอนนาไปใช นอกจากน การวางภาชนะปลกนยมวางในแนวยาว ขวางทศทางการเคลอนทของดวงอาทตย เพอใหพชไดรบแสงอยางทวถง ไมมการบงแดดกน ภาชนะทใชกนในปจจบนอาจจาแนกเปนกลมใหญๆ ไดดงน

2.1 ภาชนะทเปนรางปลก ( Gully) คลายรางรองนาฝน ทาจากพลาสตก PVC (Polyvinyl chloride) โดยนยมทารางปลกใหมลกษณะเปนเหลยมและแบบตวย (U) แลวมฝาปดดานบน รางปลกมความกวาง 10 เซนตเมตร ความยาว 4-8 เมตร และความสง 5 เซนตเมตร และเจาะรเปนวงกลม เสนผานศนยกลาง 4.7 เซนตเมตร เพอปลกพรรณไมนา สวนใหญรางปลกแบบนใชกบ ระบบใหสารละลายธาตอาหารพชไหลผานรากพชเปนแผนบางบนรางปลกอยางตอเนอง (NFT) และการปลกพรรณไมนาแบบระบบใหสารละลายธาตอาหารพชไหลผานรากพชในระดบลก (DFT) แบบรางปลก

2.2 ภาชนะทเปนทอปลก (Tube) มทรงกลม มกทาดวยพลาสตก PVC ทรงกลมขนาดตางๆ สวนมากใชกบระบบการปลกพรรณไมนาแบบระบบใหสารละลายธาตอาหารพชไหลผานรากพชในระดบลก (DFT) แบบทอปลก

2.3 ภาชนะทขนรปราง เชน รปทรงสเหลยมททาจากวสดอนๆ ไดแก บอซเมนต บอพลาสตก บอไฟเบอร ถาดสแตนเลส หรอโฟม เปนตน

ในการปลกพรรณไมนาในระบบ NFT และ DFT โดยใชวสดคาจน เชน ใยหนหรอฟองนา เมอปลกพรรณไมนาในวสดคาจนแลวตองนาพรรณไมนาปลกลงในตะกราปลกชนดพลาสตกซงมขนาดเลก จากนนนาไปวางในระบบปลกทเตรยมไว เชน รางปลก ทอปลกหรอแผนโฟมทเจาะรไว หากเปนระบบปลกทใชถาดปลกแบบสแตนเลสกสามารถวางตะกราปลกชนดพลาสตกทปลกพรรณไมนาแลวลงในถาดหลมชนดพลาสตกแลวนาไปวางบนถาดสแตนเลสตอไป

85

รางปลกพรรณไมนาทาจากพลาสตก PVC

บอซเมนต

บอพลาสตก

86

ถาดสแตนเลส

ภาชนะทใชในการปลกพรรณไมนา

ตะกราปลกชนดพลาสตกและถาดหลมชนดพลาสตก

3. วสดปลก

วสดปลก หมายถง วตถตางๆ ทเลอกนามาเพอใชปลกพชทดแทนดนและทาใหตนพชเจรญเตบโตไดเปนปกต โดยทวไปวสดปลกมบทบาทตอการเจรญเตบโตของพช คอ คาจนสวนของพชทอยเหนอวสดปลกใหตงตรงอยได เกบสารองธาตอาหารพช กกเกบนาเพอเปนประโยชนตอพช และการแลกเปลยนอากาศระหวางรากพชกบชองวางรอบๆ วสดปลก ในการพจารณาเลอกใชวสดปลกสาหรบการปลกพชโดยไมใชดน จาเปนตองพจารณาถงคณสมบตของวสดปลกดวย เชน มคณสมบตรกษาอตราสวนของนาและอากาศใหเหมาะสมตลอดการปลก ไมมการอดตวหรอยบตวเมอเปยกนาหรอเมอใชไปนานๆ ไมมสารทเปนพษตอพชเจอปนอย ไมทาปฏกรยากบสารละลายธาตอาหารและกบภาชนะทใชบรรจ เปนวสดทมความสามารถในการแลกเปลยนประจ

87 (C.E.C.) ตาหรอไมมเลยเพอจะไดไมมผลตอองคประกอบของสารละลายธาตอาหารพช รากพชสามารถแพรกระจายไดสะดวกทวทกสวนของวสดปลก เปนวสดทไมเปนแหลงสะสมของโรคและแมลง สามารถนาวสดปลกกลบมาใชใหมไดงาย และมราคาถก เปนตน ปจจบนมการนาวสดทไมใชดนมาปลกพรรณไมนา ไดแก

(1) ทราย (sand) ทใชมขนาดประมาณ 2-2.5 มลลเมตร ความคงทนของโครงสรางด อายการใชงานหลายป ไมมคณสมบตในการแลกเปลยนประจ ราคาถกและหาไดงาย แตทรายจะมนาหนกมาก มความพรนตา มความสามารถอมนาไดนอย ขนาดทรายถาละเอยดมากจะจบตวกนแนนทาใหการระบายนาและอากาศไมด

(2) ใยหน (rock wool) เปนวสดทผลตในโรงงานอตสาหกรรม โดยการหลอมหนภเขาไฟและทาใหเปนเสนใยและผสมดวยสารเรซนประมาณรอยละ 4-5 โดยนาหนก เพอทาใหออนตวและผสมดวยนามนชนดพเศษเพอใหมคณสมบตเกาะนาได มคณสมบตในการอมนาสงประมาณรอยละ 87 ไมมคณสมบตในการแลกเปลยนประจ ความพรนสงประมาณรอยละ 97 เปนวสดทมการระบายนาและอากาศดทสด การใชงานงายนาหนกเบา ฆาเชอโรคและแมลงไดงาย แตความคงทนของโครงสรางไมดและมราคาแพง

(3) ฟองนาอดแทง ผลตจากการนาเศษฟองนาหนเปนชนเลกๆ และนากลบมาอดเปนแผนโดยไอนา และตดเปนแทงตามขนาดทตองการ ฟองนาอดแทงทใชตองไมมการใสสารปองกนการตดไฟ เนองจากสารนเปนพษตอพชอยางรนแรง ฟองนาอดแทงมคณสมบตในการอมนาประมาณรอยละ 70 และมความพรนประมาณรอยละ 90 สามารถนากลบมาใชใหมไดหลายครงโดยมานงฆาเชอโรคดวยไอนา แตการลางทาความสะอาดวสดปลกระหวางการปลกเลยงทาไดยาก

(4) ขยมะพราว มคณสมบตในการอมนาดมาก ความพรนสง นาหนกเบางายตอการนามาใชและราคาถก แตมคณสมบตในการแลกเปลยนประจมคาสงเมอขยมะพราวผานขบวนการสลายตว ความคงทนของโครงสรางไมดเนองจากสามารถสลายตวได

นอกจากวสดปลก พรรณไมนาทกลาวมาแลว สามารถใช ขอนไมสาหรบใชเปนคาจนและสรางมลคาเพมสาหรบการปลกเลยงพรรณไมนาในสกล Anubias, Bolbitis, Microsorium เปนตน การใชอฐมอญสาหรบการปลกเลยงพรรณไมนาในสกล Bolbitis, Microsorium เปนตน การใชแผนตะแกรงอลมเนยมหรอสกอตไบรทสาหรบการปลกเลยงมอสนาและรคเซย เปนตน

88

กรวดแมนาขนาดเลก

ใยหนและฟองนาชนดสาหรบปลกพช

ขยมะพราว

89

อฐมอญ

ขอนไม

แผนตะแกรงอลมเนยมและสกอตไบรท

90 4. ปยหรอสารละลายธาตอาหารพช

ในการปลกพรรณไมนาโดยไมใชดน ปจจยหลกททาใหพรรณไมนามการเจรญเตบโต คอ ธาตอาหารทเปนวตถดบในการใหพรรณไมนาเจรญเตบโต ในกระบวนการสรางสารอาหาร โดยกระบวนการสงเคราะหแสง วตถดบทใชคอ คารบอนไดออกไซด (CO2) เมอไดรบแสงบนคลอโรฟลด จะไดสารคารโบไฮเดรต และออกซเจนจะเหนไดวาธาตอาหารทพรรณไมนาใชในกระบวนการดงกลาว คอ คารบอน (C) จากคารบอนไดออกไซด และไฮโดรเจน ออกซเจน จากนา (H2O) และในสวนของคลอโรฟลลในพชมธาตอนๆ เปนองคประกอบ โดยแบงธาตอาหารตามแหลงทมาธาตอาหารออกเปน 2 กลม คอ

4.1 กลมทไดมาจากนาและอากาศไดแก คารบอน (C) ไฮโดรเจน (H) ออกซเจน (O) 4.2 กลมทไดมาจากปย ไดแก ไนโตรเจน (N) ฟอสฟอรส (P) โปตสเซยม (K)

แคลเซยม (Ca) แมกนเซยม (Mg) กามะถน (S) เหลก (Fe) แมงกานส (Mn) สงกะส (Zn) ทองแดง (Cu) โบรอน (B) โมลบดนม (Mo) และคลอรน (Cl) 5. นา

นาเปนสงทจาเปนทสดสาหรบการปลกพรรณไมนาโดยไมใชดนโดยตองคานงถงแหลงนาทใชและคณสมบตของนาทเหมาะสม แหลงนาทใชสาหรบการปลกพรรณไมนาโดยไมใชดน ไดแก นาฝน นาทา นาใตดน นาชลประทาน และนาประปา เปนตน คณสมบตของนาทใชเตรยมสารละลายเปนปจจยในการกาหนดการเจรญเตบโตพรรณไมนาทปลก การวเคราะหคณสมบตของนาทาใหทราบถงระดบของธาตอาหารในนา โดยนาทเหมาะสมในการเตรยมสารละลายธาตอาหารควรมคณสมบตดงน

91 คณสมบตของนาทเหมาะสมในการปลกพรรณไมนาโดยไมใชดน

ธาตและอนมลทเจอปนในน า น าหนก

โมเลกล คาสงสดทสามารถมอยในน าได

มลลกรม/ลตร โซเดยม Na+ 23.0 11.5 คลอรน Cl- 35.5 35.5 แคลเซยม Ca++ 40.1 80.2 แมกนเซยม Mg++ 24.3 12.2 ซลเฟต SO4

++ 96.1 48.1 ไมโครกรม/ลตร เหลก Fe++ 55.9 28.0 แมงกานส Mn++ 54.9 549.0 ทองแดง Cu++ 63.5 63.5 สงกะส Zn++ 65.4 327.0 โบรอน B+++ 10.8 270.0 ฟลออไรด F- 19.0 475.0 คาการนาไฟฟา EC 0.5mS/cm 25°C

ทมา : อารกษ (2544)

นาทเหมาะสมสาหรบการเตรยมสารละลายธาตอาหาร ควรเปนนาทมปรมาณของอ

ออนตางๆ อยนอยมากหรอไมมเลย หากคณสมบตทไดจากการวเคราะหมคณภาพไมเหมาะสม ควรปรบปรงหรอแกไขตามสาเหต เชน การกรองเพอแกไขปญหานาขน การเตมคลอรนเพอแกปญหาเชอโรค การใชวธ Reverse osmosis เพอแกไขปญหาเกลอของสารอนๆ ทปนอย เปนตน 6. ตนพนธพรรณไมนา สวนใหญนยมใชตนพนธทไดจากการเพาะเลยงเนอเยอ เนองจากสะดวกตอการทางาน ซงสามารถกาหนดปรมาณไดแนนอน และมความสะอาดปราศจากโรค แมลงและศตรพช

92 7. ระบบไฟฟา เปนตนกาลงของพลงงานทขาดไมได การปลกพรรณไมนาโดยไมใชดนเชงการคาจาเปนตองพจารณาจดหากาลงไฟสารองเนองจากหากไฟฟาขดของเปนระยะเวลานานอาจทาใหผลผลตเสยหายได 8. วสดและอปกรณสาหรบควบคมอณหภม แสงและความชนสมพทธของโรงเรอน เพอชวยลดอณหภมและความรอนแกโรงเรอนและพรรณไมนา

8.1 เครองตรวจวดอณหภมของอากาศและความชนสมพทธ (Thermo-Hygrometer)

8.2 เครองวดความเขมแสง (Lux meter) 8.3 ระบบสเปรยนา เพอชวยเพมความชนและลดอณหภมภายในโรงเรอน - ระบบสเปรยนาโดยใชสปรงเกอร โดยการตดตงหวพนไวเหนอรางปลก เพอ

ชวยเพมความชนใหมความเหมาะสมตอการปลกพรรณไมนาโดยไมใชดน - ระบบมสสเปรย เปนระบบทใชปรบสภาพแวดลอมโดยการพนนาเปนกลม

ละอองขนาดเลกมาก ทาใหความชนโดยรอบสงขน นอกจากนควรตดตงเครองกรองนาเพอลดการอดตนของสงตางๆ ในนาทมตอ

หวนาหยดหรอระบบสเปรย

เครองตรวจวดอณหภมของอากาศและความชนสมพทธ (Thermo-Hygrometer)

93

เครองวดความเขมแสง (Lux meter)

9. วสดและอปกรณสาหรบหมนเวยนสารละลายธาตอาหาร

- ถงหมนเวยนสารละลายธาตอาหาร ไมควรใชถงทเปนโลหะเนองจากสารเคมในสารละลายอาจทาใหเกดการกดกรอนเปนสนมได ถงทเหมาะสมทสดควรเปนถงพลาสตกหรอถงไฟเบอร

- ปมนา เปนเครองมอททาหนาทหมนเวยนสารละลายธาตอาหารในระบบใหเกดขนอยางตอเนองและเพอใหออกซเจนแกรากพช ดงนนปมทใชตองไมเปนสนมงาย และตอกบทอ PE เพอนาสารละลายหมนเวยนในระบบ

10. วสดและอปกรณสาหรบตรวจและควบคมสารละลายธาตอาหาร

- อปกรณสาหรบตรวจวดความเปนกรดเปนดาง การวดคาความเปนกรดเปนดางนนอาจทาได 2 วธ คอ วธเปรยบเทยบสโดยใชนายาเปลยนส ซงเปนการวดอยางคราวๆ สวนอกวธ คอ ใชเครองวดความเปนกรดเปนดาง (pH meter)

- เครองตรวจวดคาการนาไฟฟาของสารละลายธาตอาหาร ( EC meter) ซงจะวดการไหลของกระแสไฟฟาผานขวสองขว ถาสารละลายมความเขมขนของประจมาก การไหลของอเลคตรอนกจะมากไปดวยทาใหอานคาการนาไฟฟาไดสง

- เครองตรวจวดอณหภมของนา (Thermometer) เนองจากประเทศไทยอยในเขตรอน อณหภมของนามผลตอการละลายไดของออกซเจนในนา

การตรวจวดนอาจใชแรงคนหรอตดตงระบบอตโนมตกได ซงการตรวจวดและควบคมดวยระบบอตโนมตจะใหผลทถกตองและรวดเรวกวา แตกตองเสยคาใชจายสง

94

เครองวดความเปนกรดเปนดาง (pH meter) และเครองตรวจวดคาการนาไฟฟาของ

สารละลายธาตอาหาร (EC meter) 11. วสดและอปกรณทเกยวของกบการเตรยมสารละลายธาตอาหาร

- ถงเกบสารละลายธาตอาหาร เพอใชเกบสารละลายธาตอาหารทเตรยมไวสาหรบระบบปลก

- เครองชง เพอชงนาหนกปยทตองการ - บกเกอรและกระบอกตวง เพอใชปรบระดบความเขมขนของสารละลายธาตอาหาร - ถงมอ ใชในการเตรยมและควบคมคาความเปนกรดเปนดาง เนองจากสารทใชปรบ

สภาพความเปนกรดเปนดาง อาจทาลายผวหนงและเสอผาได

12. วสดและอปกรณสาหรบจดการผลผลต เชน อปกรณสาหรบเกบเกยว ตดแตง ลางทาความสะอาด และคดขนาดเพอบรรจหบหอ เปนตน การเตรยมสารละลายธาตอาหารในการปลกพรรณไมน าโดยไมใชดน

โดยการ นาแมปยชนดตางๆ มาละลายนา เพอใหไดสดสวนของธาตอาหารตามทตองการ สดสวนของธาตหลกและธาตรองในสารละลายขนอยกบความตองการของพชแตละชนด โดยทวไปจะเตรยมสารละลายทมความเขมขนสง เมอจะใชจงนามาเจอจางเพอใหไดความเขมขนตามตองการ ขอดคอ ไมตองเตรยมภาชนะขนาดใหญเพอบรรจสารละลายในปรมาณมาก ไมตองชงหรอตวงปยหรอสารทใชหลายครง นอกจากนปยบางชนดเชน สารประกอบแคลเซยมและโซเดยมไนเตรท ไมควรเกบในรปผงแหง เพราะจะดดความชน จงตองเกบในรปสารละลาย

การเตรยมสารละลายธาตอาหารจะแยกเปน 2 ถง คอ ถง A และถง B เนองจากปยบางชนดไมสามารถผสมกนไดทความเขมขนสง ในการเตมสารละลายธาตอาหารจะใชปรมาณถง A และ B เทากบ 1 : 1 โดยสารละลายธาตอาหาร A และ B มความเขมขน 100 เทา ในการละลายนาใหได 10 ลตร

95 ตารางท 2 ตวอยางปรมาณธาตอาหาร (กรม) สาหรบใชเตรยมสารละลายธาตอาหาร 1,000 ลตร

ชนดปยเคม กรม

Stock A

Calcium nitrate 1,000

Iron chelate 65

Stock B

Potassium nitrate 700

Magnesium sulphate 500

Mono potassium phosphate 150

Mono ammonium phosphate 50

Manganese sulphate 13.0

Boric acid 6.0

Zinc sulphate 4.9

Copper sulphate 1.8

Ammonium molybdate 1.9

96 ตารางท 3 ความเขมขนของสารละลายธาตอาหารพรรณไมนา

ธาตอาหาร ความเขมขน (ppm)

Nitrogen 235

Phosphorus 44

Potassium 298

Calcium 176

Magnesium 48

Sulphur 67

Iron 7.35

Manganese 4.12

Zinc 1.11

Copper 0.45

Boron 1.05

Molybdinum 0.84

การจดการคณภาพน าและสารละลายธาตอาหารในการปลกพรรณไมน าโดยไมใชดน

1. การควบคมคาความเปนกรดเปนดางของสารละลายธาตอาหาร คาความเปนกรดเปนดางของนา คอ ปรมาณไฮโดรเจนอออนและไฮดรอกไซดอออนท

มอยในนา ซงคาความเปนกรดเปนดางของสารละลายทตาจะทาใหพชดดธาตอาหารหลก เชน ฟอสฟอรส โพแทสเซยม แคลเซยมและแมกนเซยม ไดนอยลง ในขณะเดยวกนถาคาความเปนกรดเปนดางของสารละลายทสงจะทาใหพชดดธาตจาพวกจลธาต เชน เหลก สงกะส ทองแดง และแมงกานส ไดนอยลง

สาเหตททาใหคาความเปนกรดเปนดางเปลยนแปลง

97 1) พชดดธาตอาหารทมอออนลบหรอแอนอออน (anions) เชน ไนเตรต

ซลเฟตและฟอสเฟต แลวปลดปลอยไฮดรอกไซด (OH-) สสารละลายธาตอาหารจะทาใหสารละลายมคาความเปนกรดเปนดางสงขน

2) พชดดธาตอาหารทมอออนบวกมากหรอแคตอออน (cations) เชน แคลเซยม แมกนเซยม โปตสเซยม แอมโมเนยม แลวปลดปลอยไฮโดรเจน (H+) สสารละลายธาตอาหาร จะทาใหสารละลายมความเปนกรดเปนดางลดลง

(Cations)

Ca2

Mg2 K NH4

(Anions)

H OH-

pH

pH

NO3-

SO42-

PO43

-

การเปลยนแปลงของคาความเปนกรดเปนดางเนองจากการดดธาตอาหารในสารละลายธาตอาหารพช

ทมา : ดดแปลงจาก ดเรก (2546)

หากธาตอาหารในสารละลายธาตอาหารพชมอออนบวกมากกวาอออนลบ คาความเปนกรดเปนดางของสารละลายธาตอาหารจะลดลง แตถาพชมการดดกนอออนลบมากกวาอออนบวกคาความเปนกรดเปนดางจะเพมขน ดงนน ควรรกษาระดบคาความเปนกรดเปนดางใหมคาอยในชวง 5.8-6.5 หากระบบควบคมความเปนกรดเปนดางของสารละลายทไมใชวธการควบคมดแลแบบอตโนมต ควรมการปรบคาความเปนกรดเปนดางทกวน กรดทเหมาะสมสาหรบการปรบลดคาความเปนกรดเปนดาง ไดแก กรดไนตรก ( HNO3) และกรดฟอสฟอรค (H3PO4) หากสารละลายธาตอาหารมปรมาณแคลเซยมสง การใชกรดไนตรกจะเหมาะสมกวาการใชกรดฟอสฟอรค เนองจากแคลเซยมอออนในนาอาจทาปฏกรยากบกรดฟอสฟอรคไดเปนแคลเซยม

98 ฟอสเฟต ซงไมละลายนาทาใหเกดการตกตะกอน สวนสารทใชในการปรบเพมความเปนกรดเปนดาง ไดแก โพแทสเซยมไฮดรอกไซด (KOH) และโซเดยมไฮดรอกไซด (NaOH)

2. การควบคมคาความนาไฟฟา (Electrical conductivity, EC) ของสารละลายธาต

อาหารพช คาความนาไฟฟา (EC) เปนคาทบอกความเขมขนของสารละลาย มหนวยเปนมลลซ

เมนสตอเซนตเมตร ( mS/cm) หรอ มลลโมลตอเซนตเมตร ( mmho/cm) ถาคา EC สงแสดงวาสารละลายมความเขมขนสง คอ มธาตอาหารละลายอยมาก ในการควบคมระดบของเกลอหรอปยในสารอาหารเพอใหพชไดรบปรมาณสารอาหารตามทตองการ โดยการวดคาการนาไฟฟาหรอวดความสามารถของสารละลายทจะใหกระแสไฟฟาไหลผาน สาหรบคา EC ทเหมาะสาหรบการปลกพรรณไมนาควรมคายระหวาง 0.5-1.5 mS/cm เชน

คา EC 0.5 mS/cm เหมาะสาหรบการเจรญเตบโตของตนบอนแดง และรากดาใบยาว

คา EC 1.0 mS/cm เหมาะสาหรบการเจรญเตบโตของตนใบพายเขาใหญ ใบศรลงกาและอนเบยสบารเทอร

คา EC 1.5 mS/cm เหมาะสาหรบการเจรญเตบโตของตนอเมซอนแดง เปนตน

3. การเปลยนสารละลายธาตอาหารพช การวดคาความนาไฟฟา (EC) จะทาใหทราบเพยงคารวมของการนาไฟฟาของ

สารอาหารคอนากบธาตอาหารทงหมดในถงใสสารละลายธาตอาหารพชเทานน แตไมทราบปรมาณธาตอาหารแตละชนดทเปลยนไปเพราะพชสามารถดดกนธาตอาหารไดเรวหรอชาแตกตางกน ทาใหธาตบางสวนเหลอสะสมอยในสารละลายธาตอาหาร ซงจะมผลทาใหองคประกอบของสารละลายตวอนๆ เปลยนแปลงไปหรอตกตะกอนอยกนถงหรอสะสมจนเปนอนตรายตอพช การเปลยนถายสารละลายอาจปฏบตทก 2-4 สปดาห แตทงนการเปลยนสารละลายธาตอาหารพชแตละครงจะหมายถงการสญเสยคาใชจายคาสารละลายธาตอาหารซงเปนการเพมตนทนการผลต ดงนนการทจะใหทราบแนนอนวาเมอใดควรเปลยนสารละลายและเพมธาตอาหารใดเขาไปในการเปลยน ควรนาสารละลายธาตอาหารพชไปวเคราะห เพอดความแตกตางของสารอาหารทเรมตนและกอนเปลยน นอกจากนควรตรวจสอบการสะสมอออนของโซเดยม ซลเฟต คลอไรด ทองแดงและสงกะสดวย

99 4. การควบคมอณหภมและออกซเจนในสารละลายธาตอาหารพช

อณหภมสงมอทธพลตอปรมาณออกซเจน ความสามารถในการดดนาและธาตอาหาร ถาอณหภมสงรากพชจะตองการออกซเจนสงมากขนดวย แตทงนอณหภมและปรมาณออกซเจนจะมความสมพนธแบบผกผนกนคอเมออณหภมสงขนปรมาณออกซเจนทละลายจะลดลง ทาใหไมเพยงพอตอความตองการของพช ระดบออกซเจนทเหมาะสมสาหรบการเจรญเตบโตของพชโดยทวไปควรมออกซเจน 8 มลลกรมตอลตร อณหภมทสงขนจะทาใหออกซเจนละลายนาไดลดลง ทาใหมออกซเจนไมเพยงพอตอการหายใจของราก เชนเมออณหภมเพมขนจาก 25 เปน 30 องศาเซลเซยส จะทาใหปรมาณออกซเจนในนาลดลงจาก 8.25 ppm เหลอเพยง 7.5 วธการปลกพรรณไมน าโดยไมใชดน การปลกตนอนเบยสบารเทอรโดยใชใยหนเปนวสดปลก (Rockwool culture)

1. เตรยมระบบปลกเลยงพรรณไมนา ระบบใหสารละลายธาตอาหารพชไหลผานรากพชในรางปลกระดบลก (Deep flow techniques, DFT) แบบรางปลก

- วสดและอปกรณ เชน รางปลกแบบ DFT ระบบทอหมนเวยนสารละลายธาตอาหาร ปมนา และใยหน

- บรเวณพนทปลกควรมตาขายพรางแสง ประมาณรอยละ 40-60 - ระบบนาหยดหรอตดตง timer สเปรยนาเปนเวลา หรอใชบวรดนาเปนระยะๆ

ชวยใหความชมชนแกพรรณไมนา 2. ปลกตนอนเบยสบารเทอรในระบบปลกโดยไมใชดน หากเปนตนออนไดจากการ

เพาะเลยงเนอเยอควรผานการ ปรบสภาพพชจากการเพาะเลยงเนอเยอกอนออกปลกในสภาพแวดลอมภายนอก โดยทาการปลกตนอนเบยสบารเทอรในใยหน ( rock wool) จานวน 1 ตนตอ 1 ตะกราปลก หากเปนตนออนจากการตดแยกเหงาอาจพลางแสงในระยะเรมตน

3. เตรยมสารละลายธาตอาหาร 4. ปรบระดบความเขมขนของสารละลายธาตอาหารและหมนเวยนสารละลายธาต

อาหาร โดยระดบความเขมขนของสารละลายธาตอาหารใหอยทระดบความเขมขนทเหมาะสม (ประมาณ 1.0 มลลซเมนตตอเซนตเมตร)

5. ตรวจสอบและปรบคาความเปนกรดเปนดางใหมคาอยระหวาง 5.8-6.5 6. ตรวจสอบสภาพแวดลอมภายในโรงเรอน เชน อณหภมของอากาศควรมคาอยใน

ระหวาง 25-30 องศาเซลเซยส ความชนสมพทธควรมคาอยในระหวางรอยละ 60-80

100 การปกช าใตน ากอนจ าหนาย

พรรณไมนาทปลกในดนหรอทราย ทเปนพรรณไมนาประเภทครงบกครงนา สวนใหญตองมาปกชาในนากอนจาหนาย เพอใหลาตน ใบ มการเปลยนแปลงรปรางและสสนใหมความออนชอยสวยงามยงขน ทงสามารถเจรญงอกงามไดดเมอนาไปปลกในต การปลกพรรณไมนาทเรยกวาการปกชาใตนา มขนตอนดงน

1. การเตรยมบอ บอสาหรบปกชาใตนาควรเปนบอซเมนต สามารถเกบกบนาไดสงประมาณ 60-80

เซนตเมตร ใสกรวดแมนาทมขนาดประมาณ 2 -2.5 มลลเมตร ลางสะอาดจนไมมตะกอน (ถาทรายไมสะอาดจะทาใหนาขน ตะกอนจะจบทใบทาใหไมสวยงาม ) ใสกรวดแมนาระดบความลกประมาณ 10-15 เซนตเมตร เตมนาใหมระดบความลกประมาณ 30 เซนตเมตร นาทใชตองใสสะอาด อาจเปนนาทผานการกรอง หรอใชนาประปากได

2. การปลก 2.1 เดดยอดพรรณไมนามาจากตนพอ-แมพนธ ทมความยาวตามตองการ แตตอง

มอยางนอย 2-3 ขอ เชนอาจตดมา 5-6 ขอ 2.2 เดดใบขอท 1-2 ออก (เพอใหเกดรากทขอ ) ถาหากไมเดดใบออก ใบทอยใต

กรวดจะเนา ทาใหนาเสยหรอเกดความสกปรก 2.3 ปลกพรรณไมนาลงในกรวดแมนาใหหางกนพอประมาณ เพอใหมเนอทในการ

เจรญเตบโตของใบ จากนนเตมนาทใสและสะอาดลงไปจนกระทงระดบนาสงจากทรายประมาณ 30-50 เซนตเมตร (ขนกบความสงของพรรณไมนาทตองการ)

3. การดแลจดการภายในบอ 3.1 ควรมการถายนาสปดาหละ 1 ครง ประมาณรอยละ 30 ของปรมาณนาในบอ

เพอใหนาสะอาด 3.2 ใสปยสปดาหละ 1 ครง ไดแก ปย NPK ชนดละลายนา เชน สตร 25-5-5,

30-20-10, 27-17-10 ในปรมาณ 5-15 ppm (5-15 กรมตอปรมาตรนา 1,000 ลตร) ซงปรมาณการใชปยจะมากหรอนอยขนกบชนดของพรรณไมนา และการใสปยควรใสหลงจากการเตมนาใหมแลว 2-3 วน

3.3 เตมกาซคารบอนไดออกไซด เพอใหพรรณไมนานาไปใชในกระบวนการสงเคราะหแสง ทาไดโดยการเตมลงไปในกลองกกคารบอนไดออกไซดทตดตงไวในบอ กาซคารบอนไดออกไซดจะคอยๆ ละลายออกมาจนกวาพรรณไมนาจะใชจนหมด

3.4 ประมาณ 2-3 สปดาห เมอใบมการเปลยนแปลงรปรางและสสนสวยงาม ตลอดจนมรากงอกดแลว จงนามาลางทาความสะอาดเพอจาหนายหรอปลกประดบในตปลาตอไป

101 กอนนาพรรณไมนาลงชาใหม ควรลางกรวดแมนาใหสะอาด โดยสงเกตวานาทใส

ลงไปตองใส จงจะนาพรรณไมนาลงปลก นอกจากนนหากพรรณไมนาทชาในบอทงไวนานเกนไปจนกระทงมตะกอนเกาะตามลาตนและใบ ควรถอนพรรณไมนาออกใหหมด ถายนาในบอออกใหหมด ลางทรายใหสะอาด แลวจงเดดสวนยอดนาไปชาใหมอกครง เพราะการทมตะกอนเกาะตามลาตนและใบดงกลาว แสดงวานาในบอสกปรก หากไมลางออกปลกใหม ตะกอนเกาจะเกาะซาอก ซงจะไมสามารถนาพรรณไมนาไปจาหนายได

บอซเมนตสาหรบปกชาใตนาโดยใสกรวดแมนาขนาดประมาณ 2-2.5 มลลเมตร และลางสะอาด

จนไมมตะกอน

การปกชาพรรณไมนาลงในกรวดแมนา

102

ใบของพรรณไมนามการเปลยนแปลงรปรางและสสนสวยงาม ตลอดจนมรากงอกพรอมจาหนาย

เอกสารอางอง

กาญจนร พงษฉว. 2542. การขยายพนธผมหอม Cryptocoryne tonkinensis โดยวธ

เพาะเลยงเนอเยอ. เอกสารวชาการฉบบท 3/2542, สถาบนวจยสตวนาสวยงามและสถานแสดงพนธสตวนา, กรงเทพฯ.

กาญจนร พงษฉว. 2543. ผลของสารควบคมการเจรญเตบโตทมตอการเพาะเลยงเนอเยอโลบเลย Lobelia cardinalis L., 1753. เอกสารวชาการฉบบท 9/2543. สถาบนวจยสตวนาสวยงามและสถานแสดงพนธสตวนา, กรงเทพฯ. 16 น.

กาญจนร พงษฉว. 2543. การเพาะขยายพนธพรรณไมนา. มตชนฉบบเทคโนโลยชาวบาน 12(239): 82-83.

กาญจนร พงษฉว. 2547. การเพาะเลยงเนอเยออนเบยส Anubias nana Engler . ใน รายงานการประชมวชาการมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ครงท 42, กรงเทพฯ.

กาญจนร พงษฉว, รฐภทร ประดษฐสรรพ และวรรณดา พพฒนเจรญชย. 2550. การปรบปรงพนธพรรณไมนาสกลอนเบยส (Anubias spp.) โดยการฉายรงสรวมกบการเพาะเลยงเนอเยอ. วารสารการประมง 60: 493-497.

กาญจนร พงษฉว, กาญจนา จรพนธพพฒน, รฐภทร ประดษฐสรรพ และวรรณดา พพฒนเจรญชย. 2553. พลบพลงธาร พรรณไมนาไทยหนงเดยวในโลก. วารสารการประมง 63 (2) : 159-162.

103 กาญจนร พงษฉว, รฐภทร ประดษฐสรรพ และวรรณดา พพฒนเจรญชย. 2554. การเพาะเลยง

เนอเยอพรรณไมนา Cryptocoryne affinis Hook. f., 1893. เอกสารวชาการฉบบท 18/2554, สานกวจยและพฒนาประมงนาจด กรมประมง, กรงเทพฯ. 29 น.

กาญจนร พงษฉว, สนธพนธ ผาสกด, รฐภทร ประดษฐสรรพ, วรรณดา พพฒนเจรญชย. 2555. การเพาะเลยงเนอเยออเมซอนแดง Echinodorus osiris Rataj. รายงานฉบบสมบรณการประชมวชาการประมง ประจาป 2555.

กาญจนร พงษฉว, รฐภทร ประดษฐสรรพ และวรรณดา พพฒนเจรญชย. 2557. ผลของสารควบคมการเจรญเตบโตทมตอการเพาะเลยงเนอเยอใบพาย ‘กรฟฟทธไอ’ Cryptocoryne griffithii Schott และการปลกเลยงในระบบไรดน. เอกสารวชาการฉบบท 19/2557, สานกวจยและพฒนาประมงนาจด, กรมประมง, กรงเทพฯ. 23 น.

กาญจนร พงษฉว, รฐภทร ประดษฐสรรพ และวรรณดา พพฒนเจรญชย. 2557. การขยายพนธพรรณไมนา Cryptocoryne retrospiralis (Roxb.) Fischer ในสภาพปลอดเชอ. เอกสารวชาการฉบบท 19/2557. สานกวจยและพฒนาประมงนาจด, กรมประมง, กรงเทพฯ. 16 น.

กาญจนร พงษฉว, ศาลกษณ พรรณสร และรฐภทร ประดษฐสรรพ. 2557. การพฒนาการขยายพนธเฟรนนาเชงปรมาณเพอการสงออก. หนา 29-72, ใน รายงานการวจยการเพมศกยภาพในการผลตพรรณไมนา หญาทะเล และสาหรายทะเลสเชงพาณชยดวยเทคโนโลยชวภาพ. สานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต, กรงเทพฯ.

กาญจนร พงษฉว, รฐภทร ประดษฐสรรพ และวรรณดา พพฒนเจรญชย. 2557. ผลของสารควบคมการเจรญเตบโตทมตอการเพาะเลยงเนอเยอใบพาย ‘กรฟฟทธไอ’ Cryptocoryne griffithii Schott และการปลกเลยงในระบบไรดน. เอกสารวชาการฉบบท 19/2557, สานกวจยและพฒนาประมงนาจด, กรมประมง, กรงเทพฯ. 23 น.

กาญจนร พงษฉว, รฐภทร ประดษฐสรรพ และวรรณดา พพฒนเจรญชย. 2557. การขยายพนธพรรณไมนา Cryptocoryne retrospiralis (Roxb.) Fischer ในสภาพปลอดเชอ. เอกสารวชาการฉบบท 19/2557. สานกวจยและพฒนาประมงนาจด, กรมประมง. 16 น.

กาญจนร พงษฉว, รฐภทร ประดษฐสรรพ และวรรณดา พพฒนเจรญชย. 2558. 60 ชนดพรรณไมนาประดบของไทย เฉลมพระเกยรตสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ในโอกาสฉลองพระชนมายครบ 5 รอบ 2 เมษายน 2558. กองวจยและพฒนาประมงนาจด, กรมประมง. กรงเทพฯ. 100 หนา

104 กาญจนร พงษฉว, รฐภทร ประดษฐสรรพ, วรรณดา พพฒนเจรญชย และกาญจนา จรพนธ

พพฒน. มปป. การเพาะขยายพนธพรรณไมนา. สถาบนวจยสตวนาสวยงามและพรรณไมนา, สานกวจยและพฒนาประมงนาจด, กรมประมง, กรงเทพฯ. 62 หนา.

กาญจนร พงษฉว, รฐภทร ประดษฐสรรพ และวรรณดา พพฒนเจรญชย. มปป. พรรณไมนา. สถาบนวจยสตวนาสวยงามและพรรณไมนา, สานกวจยและพฒนาประมงนาจด, กรมประมง, กรงเทพฯ. 109 หนา.

กองประมงนาจด. 2538. พรรณไมนาในประเทศไทย. โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทย, กรงเทพฯ. 154 หนา.

ดเรก ทองอราม. 2546. การปลกพชโดยไมใชดน : หลกการจดการการผลตและเทคโนโลยการผลตเชงธรกจในประเทศไทย. ธรรมรกษการพมพ, ราชบร. 640 น.

วนเพญ มนกาญจน และ กาญจนร พงษฉว. 2543. พรรณไมนาสวยงาม. สถาบนวจยสตวนาสวยงามและสถานแสดงพนธสตวนา, กรมประมง, กรงเทพฯ. 122 หนา.

ทศนย อตตะนนท และสรสทธ วชโรทยาน . 2531. การปลกพชโดยไมใชดน . วารสารดนและปย 10 (11) : 59-66

นงนช เลาหะวสทธ. 2546. การปลกพรรณไมนาในระบบไรดนรวมกบการเลยงปลา. ใน เอกสารประกอบการฝกอบรมการใชเทคโนโลยชวภาพในการผลตพรรณไมนาเพอการสงออก สถาบนวจยสตวนาสวยงามและพรรณไมนา สานกวจยและพฒนาประมงนาจด กรมประมง 9-12 สงหาคม 2546.

นพดล เรยบเลศหรญ. 2550. การปลกพชไรดน. สวรยาสาสน, กรงเทพฯ. 172 น. พรเดช ทองอาไพ. 2529. ฮอรโมนพช และสารสงเคราะห. หจก. ไดนามคการพมพ,

กรงเทพฯ. 195 หนา. พรทพย ธนทอง. 2528. วธเพาะเลยงเซลลและเนอเยอพช. คณะเกษตรศาสตร,

มหาวทยาลยขอนแกน, ขอนแกน. 114 หนา. ไพบลย กวนเลศวฒนา. 2524. หลกการและวธการเพาะเลยงเนอเยอพช. ภาควชาพชสวน,

คณะเกษตร, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ. 97 หนา. มนญ ศรนพงศ. 2544. การปลกพชโดยไมใชดนสการปฏบตในประเทศไทย. คณะวทยาศาสตร

และเทคโนโลย, มหาวทยาลยสงขลานครนทร วทยาเขตปตตาน, ปตตาน. 90 น. ยงยทธ โอสถสภา. 2546. ธาตอาหารพช. สานกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ.

424 น. ยทธนา เกยรตธร. 2547. ผลของสารละลายธาตอาหารและระบบการปลกพชโดยไมใชดนแบบ

ตางๆ ทมผลตอการเจรญเตบโตของพรรณไมนาชนดใบพายเขาใหญ (Cryptocoryne

105 crispatula var. balansae). วทยานพนธมหาบณฑต สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง. กรงเทพฯ. 103 น.

ราเชนทร วสทธแพทย, สยาม สนสวสด, ศรธรรม สงโต และ ประธาน โพธสวสด. 2548. เทคโนโลยการปลกพชไรดน (Soiiless Culture). ฝายเทคโนโลยชวภาพ สถาบนวจยวทยาศาตรและเทคโนโลยแหงประเทศไทย, กรงเทพฯ. 35 น.

รงสฤษด กาวตะ. 2540. การเพาะเลยงเนอเยอพช : หลกการและเทคนค. สานกพมพมหาวทยาลย เกษตรศาสตร, กรงเทพฯ. 219 หนา.

รฐภทร ประดษฐสรรพ, กาญจนร พงษฉว และวรรณดา พพฒนเจรญชย. 2553. การเพาะเลยงเนอเยอรากดาใบยาว Microsorium pteropus (Blume) Ching, 1933. เอกสารวชาการฉบบท 27/2553, สานกวจยและพฒนาประมงนาจด, กรมประมง, กรงเทพฯ.

รฐภทร ประดษฐสรรพ และวรรณดา พพฒนเจรญชย. 2551. การศกษาชววทยาของหอมนา Crinum thaianum Schulze. เอกสารวชาการฉบบท 65/2551, สานกวจยและพฒนาประมงนาจด, กรมประมง, กรงเทพฯ.

รฐภทร ประดษฐสรรพ กาญจนร พงษฉว และวรรณดา พพฒนเจรญชย. 255 3. การเพาะเลยงเนอเยอรากดาใบยาว Microsorium pteropus (Blume) Ching, 1933. เอกสารวชาการฉบบท 27/2553, สานกวจยและพฒนาประมงนาจด, กรมประมง, กรงเทพฯ.

วภารตน รตนะ. 2542. การเพาะเลยงเนอเยอและการเกบรกษาพนธมะตมในสภาพปลอดเชอ. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ. 57 หนา.

วรรณดา พพฒนเจรญชย และ รฐภทร ประดษฐสรรพ. 2551. การเพาะเลยงเนอเยอหอมนา Crinum thaianum Schulze. เอกสารวชาการฉบบท 58/2551, สานกวจยและพฒนาประมงนาจด, กรมประมง, กรงเทพฯ.

วรรณดา พพฒนเจรญชย, กาญจนร พงษฉว และรฐภทร ประดษฐสรรพ. 2557. การเกบรกษาพนธหอมนา Crinum thaianum Schulze ในสภาพปลอดเชอ. เอกสารวชาการฉบบท 4/2557, สานกวจยและพฒนาประมงนาจด, กรมประมง, กรงเทพฯ.

ศาลกษณ พรรณศร, โอฬาร ตณฑวรฬห, วรวทย ยสวสด, บวบาง ยะอป และ วระศร เมฆตรง. 2557. การปรบปรงพนธพลบดวยเทคนคการเพาะเลยงเนอเยอ. สถาบนวจยและพฒนาแหงมหาวทยาลยเกษตรศาสตร, มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ

ศวพงศ จารสพนธ. 2546. การเพาะเลยงเนอเยอพช . คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย, สถาบนราชภฏอดรธาน, อดรธาน. 187 หนา.

สชาดา ศรเพญ. 2542. พรรณไมนาในประเทศไทย. อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง จากด (มหาชน),กรงเทพฯ. 312 หนา.

106 โสระยา รวมรงส. 2544. การผลตพชสวนแบบไมใชดน. สานกพมพโอเดยนสโตร, กรงเทพฯ.

88 น. สนธพนธ ผาสขด. 2554. อนกรมวธานของพชนาสกล Cryptocoryne ในประเทศไทย.

สานกวจยและพฒนาประมงนาจด, กรมประมง, กรงเทพฯ. 78 หนา. อารกษ ธรอาพน. 2544. การปลกพชโดยไมใชดน. มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร,

นครราชสมา. 130 น. อารย วรญญวฒน. 2541. การเพาะเลยงเนอเยอเพอการปรบปรงพนธพช. โรงพมพอตสรรค,

กรงเทพฯ. 133 หนา. อทธสนทร นนทกจ. 2542. สารละลายธาตอาหารพช. ใน เอกสารประกอบการฝกอบรมการ

ปลกพชโดยไมใชดน รนท 2 ภาควชาปฐพวทยา คณะเทคโนโลยการเกษตร สถาบนเทคโนโลยพระจอมเกลาเจาคณทหารลาดกระบง รวมกบวารสารเคหการเกษตร 13-15 ธนวาคม 2542.

อทธสนทร นนทกจ. 254 6. การปลกพชในระบบ NFT (Nutrient film technique). ใน เอกสารประกอบการฝกอบรมการใชเทคโนโลยชวภาพในการผลตพรรณไมนาเพอการสงออก สถาบนวจยสตวนาสวยงามและพรรณไมนา สานกวจยและพฒนาประมงนาจด กรมประมง 9-12 สงหาคม 2546.

อรด สหวชรนทร. 2526. เทคนคการเพาะเลยงเนอเยอ. ภาควชาพชสวน, คณะเกษตร,มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, กรงเทพฯ. 38 หนา.

Allgayer, R. and J. Teton. 1987. Aquarium Plants. Worlds Lock Ltd., London. 157 pp.

Benoit, F. 1992. Practical Guide For Simple Soilless Culture Tecniques Ecology : Ergonomy Economy. European Vegetable R&D Center, Belgium. 72 p.

Cooper, A. 1979. The ABC of NFT. London. Grower Books. 184 p. Douglas, J.S. 1988. Beginner,s Guide to Hydroponics : Soilless Culture. Pelnam

Books Ltd, London. 140 p. Gamborg, D.L. and G.C. Phillips. 1995. Sterile Techniques. In: Gamborg, O.L. and G.C.

Phillips (eds). Plant cell tissue and organ culture fundamental methods. Springer-Verlag, Berlin. pp. 35-42.

Hewitt, E. J. 1966. Sand and water culture methods used in the study of plant nutrition. Technical Communication No. 22 (revised 2nd edition)

107 Commonwealth Bureau of Horticulture and Plantation Crops East Malling, Maidstone, Kent. 547 p.

Jones, L. 1990. Home Hydroponics. Crown Publishers, Inc., New York. 142 p. Jones, J. B. 2005. Hydroponics : a practical guide for the soilless grower, 2nd ed.

CRC press, Washington, D.C. 432 p. Kane, M.E., G.L.Davis, D.B. McConnell and J.A. Gargiulo. 1999. In Vitro propagation

of Cryptocoryne wendtii.. Aqua. Bot. 63 : 97-202. Kyte, L. And J. Kleyn. 1999. Plants from Test Tube. Timber press., Inc., Oregon.

240 pp. Mason, J. 1990. Commercial Hydroponics. Kangaroo press, NSW. 172 p. Murashige, T. and F. Skoog. 1962. Arevised medium for rapid growth and

bioassays with tobacco tissue cultures. Physiol. Plant. 15: 473-479. Pongchawee, K., U. Na-Nakorn, S. Lamseejan, S. Poompuang and S. Phansiri .

2006. Factor affecting protoplast isolation and culture of Anubias nana Engler. International Journal of Botany 2 (2):193-200.

Pongchawee, K., U. Na-Nakorn, S. Lamseejan, S. Poompuang and S. Phansiri . 2007. Protoplast isolation and culture of aquatic plant cryptocoryne wendtii De Wit. Kasetsart J. (Nat. Sci.) 41 : 300 – 310.

Pongchawee, K., R. Pradissan and W. Pipatcharernchai. 2010. In vitro propagation for conservation and sustainable used of endangered Thai native aquatic plants. Global conference on aquaculture 2010-farming the water for people and food, 22-25 September, 2010. Movenpic resort and spa, Phuket.

Phansiri, S., Charoensub, R., Plasilmongkol, P. and Taniguchi, T. 2001. Plant regenaration from protoplasts of paper mulberry, Thai variety. Conference of Paper Mulberry and Hand-Made Paper for Rural Development, 19-24 March 2001, Rama Garden Hotel, Bangkok.

Schwarz, M. 1995. Soilless Culture Management. Berlin Heidelberg. Springer-Verlag. 197 p.

Trigiano, R.N. and D.J. Gray. 2000. Plant Tissue Culture Concept and Laboratory Exercises. CRC Press, Washington, D.C. 374 pp.