การศกษาวเคราะหการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย

โดย

นางสาวศภลกษณ หตถพนม

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร

ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพทธศาสนศกษา ภาควชาปรชญา

มหาวทยาลยธรรมศาสตร ปการศกษา 2558

ลขสทธของมหาวทยาลยธรรมศาสตร

การศกษาวเคราะหการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย

โดย

นางสาวศภลกษณ หตถพนม

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร ศลปศาสตรมหาบณฑต

สาขาวชาพทธศาสนศกษา ภาควชาปรชญา คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

ปการศกษา 2558 ลขสทธของมหาวทยาลยธรรมศาสตร

AN ANALYTICAL STUDY OF THE BUDDHISTS' WORSHIP OF GANESHA IN THAI SOCIETY

BY

MISS SUPPALUCK HATTAPANOM

A THESIS SUBMITTED IN PARTIAL FULFILLMENT OF THE REQUIREMENTS FOR THE DEGREE OF MASTER OF ARTS IN BUDDHIST STUDIES

DEPARTMENT OF PHILOSOPHY

FACULTY OF LIBERAL ARTS THAMMASAT UNIVERSITY

ACADEMIC YEAR 2015

COPYRIGHT OF THAMMASAT UNIVERSITY

(1)

หวขอวทยานพนธ การศกษาวเคราะหการเคารพบชาพระคเณศ ของชาวพทธในสงคมไทย

ชอผเขยน นางสาวศภลกษณ หตถพนม ชอปรญญา ศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชา/คณะ/มหาวทยาลย ปรชญา

คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ศาสตราจารย ดร. ภทรพร สรกาญจน ปการศกษา 2558

บทคดยอ

งานวจยนมวตถประสงค 3 ประการ คอ 1) เพอศกษาประวต ทมา และความส าคญของการบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทยอยางเปนวชาการ 2) เพอวเคราะหปญหาความเชอเกยวกบพระคเณศทมตอวถชวตของชาวพทธในสงคมไทย และ 3) เพอเสนอแนวทางทเหมาะสมในการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย ผลการวจยพบวา 1) การบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทยมทมาจากศาสนาพราหมณ-ฮนด โดยพระคเณศมความส าคญในฐานะเทพเจาขจดอปสรรคและเทพเจาแหงศลปวทยา 2) ประเดนปญหาการบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทยม 2 ดานไดแก ประเดนปญหาดานความเชอเรองพระคเณศของชาวพทธ และประเดนปญหาดานแนวคดการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธ 3) แนวทางทเหมาะสมในการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทยม 2 แนวทาง คอ แนวทางการพฒนาดานความเชอทางพระพทธศาสนา และแนวทางการพฒนาดานแนวคดการเคารพบชาทางพระพทธศาสนา

ค าส าคญ: เคารพบชา, พระคเณศ, ชาวพทธ, สงคมไทย

(2)

Thesis Title An Analytical Study of the Buddhists' Worship of Ganesha in Thai Society

Author Miss Suppaluck Hattapanom Degree Master of Arts in Buddhist Studies Department/Faculty/University Deparment of Philosophy

Faculty of Liberal Arts Thammasat University

Thesis Advisor Professor Dr. Pattarapron Sirikanchana, Ph.D. Academic Years 2015

ABSTRACT

This thesis is of 3 objectives namely:- 1) To academically study the Buddhist worship of Genesha in Thai society 2) To analyze the problem of faith in Ganesha on Buddhists’ way of life in Thai society, and 3) To propose appropriate guidelines on Buddhist worship of Genesha in Thai society. From the study, It is found that 1) The Buddhist worship of Genesha in Thai society was from the idea of Brahminism-Hinduism and that Ganesha has been important as a deity of the remover of obstacles and a deity of the arts and sciences 2) There are two issues of the Buddhist worship of Genesha in Thai society i.e. the issue about faith and the issue about idea. Lastly, two appropriate guidelines on Buddhist worship of Genesha in Thai society are the guideline on improving the faith in Buddhism and the guideline on improving the idea of worship in Buddhism

Keywords: Worship, Ganesha, Buddhists, Thai society

(3)

กตตกรรมประกาศ

วทยานพนธฉบบนส าเรจลงไดดวยด โดยไดรบความเมตตานเคราะหจากบคคลผมสวนเกยวของหลายฝายดวยกน ซงผวจยขอเอยนามเพอแสดงความขอบคณเปนอยางสงมา ณ โอกาสน

ขอขอบพระคณ ศ.ดร.ภทรพร สรกาญจน อาจารยทปรกษาและอาจารยทปรกษาวทยานพนธ ผซงประสทธประสาทวชาและเมตตาเปนอยางยงในการใหค าแนะน า และปรบปรงแกไขเพอใหงานวจยมความสมบรณยงขน

ขอขอบพระคณ ดร.เดโชพล เหมนาไลย ประธานกรรมการสอบวทยานพนธ และขอกราบขอบพระคณ พระมหาสมบรณ วฑฒกโร, ดร. กรรมการสอบวทยานพนธ ซงใหค าแนะน าดวยความเมตตาในเสนอแนะปรบปรงงานวจยเพอใหเกดความสมบรณ

ขอขอบคณอาจารยประจ าโครงการพทธศาสนศกษา มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทกทาน ไดแก ศ.ดร.วชระ งามจตรเจรญ รศ.ดนย ปรชาเพมประสทธ และ ผศ.ดร.มนตร สระโรจนานนท ทไดประสาทวชาและความร รวมทงเปดมมมองใหมๆ ในทางพระพทธศาสนา โดยเฉพาะอยางยง ศ.ดร.วชระ งามจตรเจรญ ผซงจดประกายหวขอวทยานพนธฉบบน

ขอขอบพระคณคณาจารยและผทรงคณวฒ 15 รป/คน ซงใหความเมตตานเคราะหและเสยสละเวลาใหสมภาษณเพอประกอบการท าวจยในครงน ไดแก พระมหาหรรษา ธมมหาโส, รศ.ดร. ผอ านวยการหลกสตรปรญญาโท สาขาวชาสนตศกษา มหาวทยาลยมหาจฬาราชวทยาลย, พระศากย วงศวสทธ (อนลมาน ธมมสากโย), ดร. รองอธการบด ฝายกจการตางประเทศ มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย, พราหมณตรน บรณศร พราหมณพธ (ฝายวชาการ) เทวสถาน จ. กรงเทพฯ, ศ.ดร.วชระ งามจตรเจรญ อาจารยประจ าโครงการพทธศาสนศกษา ภาควชาปรชญา คณะศลปศาสตร มหาวทยา ลยธรรมศาสตร, ผศ.ดร.จรสสา คชาชวะ อาจารยภาควชาโบราณคด คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร, ผศ.ดร.ชาญณรงค บญหนน หวหนาภาควชาปรชญา คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปา กร, ผศ.ดร.วฒนนท กนทะเตยน ประธานหลกสตรปรญญาโท ศาสนากบการพฒนา มหาวทยาลย มหดล, อาจารยกตต วฒนะมหาตม นกเทววทยา, อาจารยคมกฤช อยเตกเคง อาจารยภาควชาปรชญา คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร, อาจารยปณฑร ทรคานนท ผอ านวยการพพธภณฑพระพฆเนศ จ.เชยงใหม, อาจารยพทกษ เฉลมเลา ประตมากรระดบช านาญการ ส านกชางสบหม กรมศลปากร, อาจารยราชน แสงทอง ศลปนอสระ, คณกนกวล สรยะธรรม ผอ านวยการพพธภณฑ สถานแหงชาต ชางตน, คณพงษศกด รงโรจนการคา รองประธาน โครงการสรางองคพระพฆเณศเนอส ารดองคใหญทสดในจงหวดสมทรปราการ วดไตรสามคค จ.สมทรปราการ และคณอทธพนธ ขาวละมย เลขานการมลนธพระคชบาล จ.พระนครศรอยธยา

(4)

ขอขอบพระคณผดแลสถานทภาคสนามทง 5 แหง ซงใหความเมตตานเคราะหอนญาตใหเขาเกบขอมลเพอประกอบการท าวจย รวมทงขอขอบพระคณประชาชนทกทานซงใหความเมตตานเคราะหและเสยสละเวลาใหสมภาษณประกอบการท าวจยในครงน ขอขอบคณ คณปฐมรตน สขขยามานนท และ คณนครนทร แกวโชตรง รนพผซงใหค า แนะน าปรกษาและใหการดแลเสมอมา ขอขอบคณเพอนๆ รนพ (รน 15) และรนนอง (รน 17) โครง การพทธศาสนศกษาทกทาน ทเปนกลยาณมตรใหความชวยเหลอและเปนก าลงใจในการท างานวจยน

ขอขอบคณเจาหนาทงานบณฑตศกษา คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทอ านวยความสะดวกในการตดตอและประสานงานทกดาน ขอขอบคณคณะอนกรรมการจรยธรรมการวจยในคน มหาวทยาลยธรรมศาสตร ชดท 2 และเจาหนาท ซงใหค าแนะน าดานจรยธรรมการวจยในคน เพอใหงานวจยมมาตรฐานและเกดความสมบรณยงขน ขอขอบคณบรรณาธการและเจาหนาท วารสารบณฑตศกษาปรทรรศน ทใหความอนเคราะหตพมพบทความวจยเผยแพรในวารสาร

ขอขอบคณมหาวทยาลยธรรมศาสตร ทสนบสนนทนสวนหนงในระหวางศกษา และขอขอบคณกลยาณมตรทกทาน ซงไมสามารถเอยนามไดทงหมด ส าหรบก าลงใจและความปรารถนาดทมใหตลอดมา

สดทายนขอกราบขอบพระคณพระพอ พระณพฒน สรปญโญ และคณแมจราภา อภยสวรรณ ผซงอยเบองหลงความส าเรจและเปนก าลงใจส าคญในการผลกดนใหงานวจยส าเรจลลวงไดดวยด โดยเฉพาะคณแมจราภา อภยสวรรณ ผซงอยเคยงขางและใหการสนบสนนงานวจยในทกดาน ขอกราบขอบพระคณ พระครสรเจตยานกจ, ดร. (วรรณชย ชยวณโณ) ผอ านวยการวทยาลยสงฆนครพนม และผชวยเจาอาวาสวดพระธาตพนมวรมหาวหาร พระอาจารยผซงใหความเมตตาและเปนก าลงใจในการอดทนตออปสรรค ขอขอบคณคณพงษธร วศนวงศ ผซงเปนเสมอนพชายทใหก าลงใจและค าแนะน าทงทางโลกและทางธรรม ขอขอบคณคณจลภสสร พนมวน ณ อยธยา นกวชาการอสระดานศลปวฒนธรรม ผซงเปนเสมอนอาจารยและพชายทใหความรและก าลงใจ และขอขอบคณคณเสาวพร ชนประภานสรณ ผซงอยเคยงขางและเปนก าลงใจ รวมทงขอขอบคณเพอนๆ รวมวชาชพสอทเปนก าลงใจใหเสมอมา กศลทเกดจากงานวจยน ขอนอมอทศถวายแดพระคเณศ หากมสงใดผดพลาดหรอบกพรองในงานวจยน ผวจยขอนอมรบไว ณ ทนแตเพยงผเดยว

นางสาวศภลกษณ หตถพนม

(5)

สารบญ หนา

บทคดยอภาษาไทย (1)

บทคดยอภาษาองกฤษ (2)

กตตกรรมประกาศ (3) บทท 1 บทน า 1

1.1 ทมาและความส าคญของปญหา 1 1.2 วตถประสงคของการวจย 5 1.3 ขอบเขตของการวจย 6 1.4 วธการด าเนนการวจย 6 1.5 นยามศพทเฉพาะ 8 1.6 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 8 1.7 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 10

บทท 2 ความเชอและการเคารพบชาพระคเณศในศาสนาพราหมณ-ฮนด 11 พระพทธศาสนา และสงคมไทย

2.1 ความเชอและการเคารพบชาพระคเณศในศาสนาพราหมณ-ฮนด 11 2.1.1 ความเชอในเชงประวตศาสตร 13 2.1.2 ความเชอในเชงเทวต านาน 14 2.1.3 ความเชอในเชงปรชญา 25 2.1.4 การเคารพบชาพระคเณศ 33 2.1.5 วธการเคารพบชาพระคเณศ 37 2.1.6 ขอหามเกยวกบการเคารพบชาพระคเณศ 39 2.1.7 ของทพระคเณศทรงโปรด 40

(6)

2.1.8 วาระการเคารพบชาพระคเณศ 40 2.2 ความเชอและการเคารพบชาพระคเณศในพระพทธศาสนา 41 2.2.1 พระพทธศาสนาวชรยาน 42

2.2.2 พระพทธศาสนานกายชนงอน 44 2.2.3 พระพทธศาสนาเถรวาท 45 2.3 ความเชอและการเคารพบชาพระคเณศในสงคมไทย 49 2.3.1 ความเชอในเชงประวตศาสตร 53 2.3.2 ความเชอในเชงเทวต านาน 64 2.3.3 การเคารพบชาพระคเณศ 66 2.3.4 วธการเคารพบชาพระคเณศ 73 2.3.5 วาระการเคารพบชาพระคเณศ 75 บทท 3 ปญหาเรองการเคารพบชาพระคเณศในสงคมไทย 78

3.1 ปญหาดานความเชอเรองพระคเณศของชาวพทธ 105

3.1.1 ปญหาความเชอเรองพระคเณศมสถานะเชนเดยวกบ 105 เทวดาในพระพทธศาสนา

3.1.2 ปญหาความเชอเรองพระคเณศมสถานะทหลากหลาย 107 3.1.3 ปญหาความเชอเรองอทธปาฏหารยของพระคเณศ 109

3.2 ปญหาดานแนวคดการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธ 111 3.2.1 ปญหาแนวคดเรองสรณะ 111 3.2.2 ปญหาแนวคดเรองหลกกรรม 112 3.2.3 ปญหาแนวคดเรองอ านาจดลบนดาลของเทพเจา 114 3.2.4 ปญหาแนวคดเรองประตมานวทยากบความเขาใจของชาวพทธ 116 3.2.5 ปญหาแนวคดเรองการสรางรปเคารพและวตถมงคลพระคเณศ 120 ในวดทางพระพทธศาสนา 3.2.6 ปญหาแนวคดเรองประโยชนนยม 123

(7)

บทท 4 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาคณภาพชวตตามวถพทธ 126 4.1 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาดานความเชอทางพระพทธศาสนา 126 4.1.1 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาความเชอเรองพระคเณศ 127

มสถานะเชนเดยวกบเทวดาในพระพทธศาสนา 4.1.2 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาความเชอเรองพระคเณศ 130 มสถานะทหลากหลาย 4.1.3 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาความเชอเรองอทธปาฏหารย 134

ของพระคเณศ 4.2 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาดานแนวคดการเคารพบชา 137

4.2.1 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาแนวคดเรองสรณะ 137 4.2.2 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาแนวคดเรองหลกกรรม 141 4.2.3 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาแนวคดเรองอ านาจดลบนดาล 145 ของเทพเจา 4.2.4 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาแนวคดเรองประตมานวทยา 153 กบความเขาใจของชาวพทธ 4.2.5 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาแนวคดเรองการสรางรปเคารพ 157 และวตถมงคลพระคเณศในวดทางพระพทธศาสนา

4.2.6 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาแนวคดเรองประโยชนนยม 158 บทท 5 สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ 163

5.1 บทสรป 163 5.2 ขอเสนอแนะ 164

รายการอางอง 165 ภาคผนวก ก. อกษรยอชอคมภรในพระพทธศาสนา 175 ข. หนงสอรบรองการพจารณาจรยธรรมการวจยในคน 176 มหาวทยาลยธรรมศาสตร ชดท 2

(8)

ค. จดหมายขอสมภาษณ (พระภกษ) 177 ง. จดหมายขอสมภาษณ (ฆราวาส) 178 จ. แบบสมภาษณ ชดท 1 179 ฉ. แบบสมภาษณ ชดท 2 180 ช. แบบสมภาษณ ชดท 3 181

ประวตผเขยน 182

1

บทท 1 บทน า

1.1 ทมาและความส าคญของปญหา

ดนแดนทเปนประเทศไทยในปจจบน มอารยธรรมทกอรางสรางตวมาจากศาสนา

พราหมณ กอนพทธศตวรรษท 6 หรอ 7 โดยผานเขามาจากรฐฟนน ซงเจรญขนแถบเขมรในระหวางพทธศตวรรษท 12-16 อนเปนยคสมยของอารยธรรมทวารวด และแผอทธพลขนไปถงภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอของไทย ขณะทภาคใตไดรบอทธพลจากอนเดยตงแตพทธศตวรรษท 7-8 โดยมผกลาวไววาชนชนสงในดนแดนแถบนนบถอศาสนาพราหมณ สวนสามญชนอาจนบถอปนกนไปทงศาสนาพราหมณและพระพทธศาสนา (กตต วฒนะมหาตม, 2546, น.117) ทส าคญยงน ามาซงคตความเชอการเคารพบชาเทพเจาของชาวพทธในสงคมไทย

นบตงแตสมยกรงสโขทยเปนราชธานจวบจนปจจบนกลาวไดวา พราหมณเปนผมบทบาทส าคญในการประกอบพธกรรมตางๆ ของชาวพทธไทยตลอดมา ทงในราชส านกและในสงคมของชาวบาน ศาสนาพราหมณ-ฮนด และพระพทธศาสนาตางผสมผสานอยในวถชวต วฒนธรรมไทย ประเพณ พธกรรม หลายตอหลายสงแตเดมลวนแตเปนประเพณและความเชอของศาสนาพราหมณ- ฮนด ซงชาวพทธไทยรบมายดถอปฏบตและปรบปรงผสมผสานแนวปฏบตใหเขากบพระพทธศาสนาจนแยกไมออก (กรมศลปากร, 2551, น.52)

หนงในเทพเจาฮนดทชาวพทธไทยใหความเคารพบชากนมากคอ “พระคเณศ” หรอ “พระพฆเนศวร” หรอทเรยกกนทวไปวา “พระพฆเณศ” เปนเทพเจาทมคนเคารพบชาอยางแพรหลายทสดในหมคนหลายชาตหลากภาษาและทกชนชน ทงนเพราะความเชอในศาสนาฮนดพระคเณศไมถอพระองคและไมเคยรงเกยจผใด ทกคนจงเขาถงพระองคได ไมวาเดก ผใหญ คนบญ คนบาป คนม คนจน คนวรรณะสง หรอคนทต าตอย พระองคพรอมทจะรบฟงค าวงวอนของทกคนทเขาหาอยตลอดเวลา (ไรท, 2550, น.11)

คตการเคารพบชาพระคเณศในประเทศไทย มล าดบตามสมยของประวตศาสตรตามอทธพลของวฒนธรรมอนเดยทางศาสนา 2 สาย คอ ศาสนาพราหมณ-ฮนด และพระพทธศาสนา ซงปรากฏหลกฐานอยรวมกนทกยคสมย หนงในอทธพลทางวฒนธรรมนนมคตความเชอและการเคารพบชาพระคเณศรวมอยดวย เชนท เทวสถานกลางเมองศรมโหสถ จ.ปราจนบร พบเทวรปพระคเณศศลาขนาดใหญ ซงมอายรวมสมยกบยคทวารวดหรอราวพทธศตวรรษท 12-14 นอกจากนยงพบจารกในสมยสโขทย ทกลาวถงการนบถอเทพเจาส าคญของศาสนาพราหมณ -ฮนด เชน พระอศวร พระ

2

นารายณ อยางไรกตามแมขอความในจารกจะไมไดกลาวถงพระคเณศ แตกอาจสนนษฐานได วาในสมยสโขทยนน มการเคารพบชาพระคเณศรวมอยดวย เพราะพระคเณศเปนเทพเจาทส าคญ (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.68 ) ซงจะตองบชาพระองคเปนอนดบแรกกอนเรมประกอบพธใดๆ

ตงแตสมยอยธยาเรอยลงมาถงรตนโกสนทร อทธพลศาสนาพราหมณ-ฮนดปรากฏอยางชดเจนโดยเฉพาะอยางยงขนบธรรมเนยมประเพณในราชส านก มการกลาวถงพระคเณศใน เอก สารโบราณตางๆ เชน พระราชพงศาวดาร โคลงเฉลมพระเกยรต วรรณคด บทไหวคร ตลอดจนถงหลกฐานทางดานจตรกรรมและประตมากรรมทมใหพบเหนอยเปนจ านวนมาก อยางไรกตามความนยมนบถอพระคเณศอยางแพรหลายจวบจนปจจบน เรมปรากฏวาสบมาตงแตสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท 6 กลาวคอ พระองคโปรดเกลาฯ ใหตงวรรณคดสโมสรขนเมอป พ.ศ.2475 และไดทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานพระราชลญจกรรปพระคเณศ ซงสรางขนใหมใหเปนดวงตราของสโมสรน (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.122) ในรชกาลเดยวกนนยงทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ตงกรมศลปากร สงกดกระทรวงวงขนเมอป พ.ศ.2454 ซงในตอนตนไมปรากฏวากรมศลปากรไดใชตราสญลกษณหนวยงานเปนรปอะไร กระทง พ.ศ. 2480 ตรงกบรชกาลพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดล รชกาลท 8 ไดประกาศใหใชรปพระคเณศเปนตราสญลกษณประจ าหนวยงาน (กรมศลปากร, 2540, น.17)

ปจจบนพระคเณศเปนเทพเจาทชาวพทธไทยรจกพระนามและใหความเคารพบชามากกวาเทพเจาองคอนๆ ในศาสนาพราหมณ-ฮนด เพราะมความเชอกนวาพระองคเปนเทพเจาแหงความส าเรจ ท าใหชาวพทธไทยในแตละสาขาวชาชพลวนบชาพระคเณศ เพอขอใหพระองคบนดาลความส าเรจแกตน (พระราชครวามเทพมน , 2553, น.25) ดวยเหตนการเคารพบชาพระคเณศจงไดเขามอทธพลตอศรทธาและความเชอของชาวพทธไทยอยางมาก โดยเมอป พ.ศ. 2547 ไดมการสราง “พพธภณฑพระพฆเนศ” ขน ท ต.ยางคราม อ.สนปาตอง จ.เชยงใหม ซงเปนสถานทรวบรวมพระคเณศทวโลกแหงแรกในประเทศไทย ทนาสนใจภายในบรเวณพพธภณฑฯ ยงไดจ าลอง “อษฏวนายกะ” หรอเทวสถานพระคเณศ 8 แหง ทเกดจากกอนหนธรรมชาตทมรปลกษณะคลายชางในอนเดย ตอมาในป พ.ศ.2549 บรษท เวรคพอยท เอนเทอรเทน เมนท ไดจดสรางเทวรป “พระคเณศ ปางมหาเทพ” ณ ลานพทธปญญา เวรคพอยท สตดโอ ต.บางพน อ.ล าลกกา จ.ปทมธาน

จากตวอยางทกลาวมาจะเหนไดวาปจจบนรปเคารพพระคเณศไมไดปรากฏอยในวดทางศาสนาพราหมณ-ฮนด หรอเทวสถานอยางทเคยเปนมาในอดต แตสามารถพบไดในสถานททวไปในสงคมไทยอยางแพรหลาย เนองจากพระคเณศเปน “เทพสากล” (Universal God) (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.43) โดยอาจแบงตามความส าคญของแหลงทองเทยว (Goeldner and Ritchie, 2006, P.428) ไดดงน

3 ก. แหลงทองเทยวทางประวตศาสตร (Historical Attraction) หมายถง แหลงทอง

เทยวทมความส าคญและคณคาทางประวตศาสตร โบราณคด และศาสนา รวมถงสถานทหรออาคารสงกอสรางทมอายเกาแกหรอเคยมเหตการณส าคญเกดขนในประวตศาสตร เชน เทวาลยพระคเณศเกาทสดในประเทศไทย ทแหลงโบราณคดเขาคา จ.นครศรธรรมราช , พระคเณศทรงเครองทปราสาทเมองต า จ.บรรมย

ข. แหลงทองเทยวทางวฒนธรรม (Cultural Attraction) หมายถง สถานทมคณคาทาง ศลปะและขนบธรรมเนยมประเพณทบรรพบรษไดสรางสมและถายทอดเปนมรดกสบทอดกนมา เชน เทวสถานโบสถพราหมณ จ.กรงเทพฯ, วดเทพมณเฑยร จ.กรงเทพฯ, วดวษณ จ.กรงเทพฯ, วดพระศรอมาเทว จ.กรงเทพฯ, โบสถพราหมณ จ.นครศรธรรมราช และพระราชวงสนามจนทร จ.นคร ปฐม

ค. แหลงทองเทยวเพอความสนใจพเศษ (Special Interest Attraction) หมายถง สถานทตอบสนองความตองการของนกทองเทยวในระดบทซบซอนมากขน จากแคเพยงตองการพก ผอน เพลดเพลน นกทองเทยวตองการทจะเรยนรวฒนธรรม ประเพณ ธรรมชาต ในระดบทลก เชน พพธภณฑพระพฆเนศ จ.เชยงใหม, พพธภณฑพระพฆเนศ จ.กรงเทพฯ, อทยานพระพฆเนศ จ.นคร นายก, พพธภณฑชางเอราวณ จ.สมทรปราการ

ส าหรบปรากฏการณการสรางรปเคารพพระคเณศอยางแพรหลายในปจจบน เกดขนภายหลงจากทกระแสนยมการเคารพบชาจตคามรามเทพเรมเสอมลงตงแตชวงปลายป พ.ศ.2550 และมการคาดการณกนวาในป พ.ศ.2551 ซงตามปฏทนไทยถอเปนปชวดหรอปหน จงเกดกระแสนยมการบชาพระคเณศแพรหลาย ตามคตทวาหนเปนพาหนะของพระคเณศ ดงจะเหนความเคลอนไหวตงแตชวงกลางป พ.ศ.2550 เปนตนมา องคกร หนวยงานและสถาบนตางๆ เรมทยอยจดสรางรปเคารพและวตถมงคลพระคเณศหลายรปแบบ (กตตพงศ บญเกด, 2552, น.1)

พ.ศ. 2551 พระราชพพฒนโกศล (โกศล มหาวโร) เจาอาวาสวดศรสดาราม บางขนนนท กรงเทพฯ ไดจดสราง “อทยานพระพฆเนศ” ณ อ.เมอง จ.นครนายก โดยภายในประดษฐานเทวรปพระคเณศปนปนทใหญทสดในประเทศไทย ซงมความสงถง 9 เมตร พรอมจดสรางพพธภณฑทจดแสดงพระคเณศปางตางๆ ถง 108 ปาง ตอมาในป พ.ศ.2552 เปนตนมา พระครปลดสวฑฒนพรหมจรยคณ (ไพรตน ปญญาธโร) เจาอาวาสวดสมานรตนาราม อ.เมอง จ.ฉะเชงเทรา ไดจดสราง “พระพฆเณศ ปางนอนเสวยสข องคใหญทสดในโลก” ณ รมแมน าบางปะกง ต.บางแกว อ.เมอง จ. ฉะเชงเทรา และสราง“พระพฆเนศ ปางยน” ณ รมแมน าบางปะกง ต.บางตลาด จ.ฉะเชงเทรา รวมทง “พระพฆเนศ ปางนง” บรเวณเชงภเขา วดเขาแดง ต.สาลกา จ.นครนายก ตามล าดบ ซงสรางความสนใจและความศรทธาจากชาวพทธเปนจ านวนมาก

4 ในปเดยวกนน สมาคมชาวฉะเชงเทรา รวมกบ มลนธน าใจไทย ไดจดสรางเทวสถาน

อทยานพระพฆเนศ พรอมสรางพระพฆเนศเนอส ารดองคใหญทสดในโลก สง 39 เมตร (ขนาดเทาเทพสนตภาพ กรงนวยอรก) ณ รมแมน าบางปะกง อ.คลองเขอน จ.ฉะเชงเทรา โดยมพระราชครวามเทพมน และ พระเทพภาวนาวกรม (เจาคณธงชย) วดไตรมตรวทยารามวรวหาร จ.กรง เทพฯ รวมพธวางศลาฤกษ เททองหลอ ( “อทยานพระพฆเนศ จ.ฉะเชงเทรา ,” 2552) และในปเดยวกน ภาควชาปรชญา คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร ไดจดงานคเณศจตรถตามแบบประเพณอนเดยขนเปนครงแรก เนองจากพระคเณศเปนเทพเจาประจ ามหาวทยาลย (คมกฤช อยเตกเคง, 2554, น.36)

ตอมาแมกระแสการสรางเทวรปพระคเณศขนาดใหญจะลดความนยมลงไป แตกลบพบการสรางรปเคารพพระคเณศประดษฐานไวในวดทางพระพทธศาสนาเพมขน รวมทงการสรางวตถมงคลรปพระคเณศรวมกบรปเคารพทางพระพทธศาสนาและสงศกดสทธอนๆ ทงในรปแบบของเหรยญและพระผง นอกจากนในป พ.ศ. 2556 วดไตรสามคคธรรม จ.สมทรปราการ ไดรเรมการจดงาน “คเณศจตรถ” หรองานเฉลมฉลองเนองในเดอนประสตของพระคเณศ (กตต วฒนะมหาตม, 2546, น.99) โดยมการอญเชญเทวรปพระคเณศลงสแมน าเจาพระยา ณ บรเวณปากน า ภายหลงประกอบพธกรรมทางศาสนาพราหมณ เชนเดยวกบทชาวฮนดอญเชญเทวรปพระคเณศลงสแมน าคงคา (“พธคเณศจตรถ,” 2556)

นอกจากน บรษท 360 องศา เอนเตอรเทนเมนท จ ากด ไดจดสราง “พระพฆเนศปางมหากามเทพ” ครงแรกของโลก โดยม พระพรหมสธ เจาอาวาสวดสระเกศ เปนประธานฝายสงฆ จดเทยนชย พลเรอเอกชมพล ปจจสานนท องคมนตร เปนประธานฝายฆราวาส และโหรหลวงฉตรชย ปนเงน หวหนางานโหรพราหมณ กองพระราชพธส านกพระราชวง เปนผประกอบพธพราหมณ ในพธมหามงคลาภเษก ณ วดสระเกศราชวรมหาวหาร (“พระพฆเนศปางมหากามเทพ,” 2556)

พ.ศ.2557 ราชน แสงทอง ศลปนอสระ เจาของผลงานสมดภาพ “คเณชา” โดย บรษท เวรคพอยท เอนเทอรเทนเมนท จ ากด (มหาชน) ไดจดนทรรศการแสดงผลงานศลปะพรอมเปดตวประตมากรรม “คเณชา มรรคา” ณ Si-Am Art Space (“คเณชามรรคา,” 2557) ทนาสนใจยงพบอกวามหลายหนวยงานไดใหความส าคญและจดกจกรรมสงเสรมการเคารพบชาพระคเณศ เชน ภาควชาปรชญา มหาวทยาลยศลปากร จดใหมการประกอบพธ “สหสรโมทกะ โหมะ” ยญญะบชาไฟดวยขนมโมทกะหนงพนลกครงแรกในประเทศไทย (“สหสรโมทกะ,” 2557) ขณะทภาคเอกชนไดจดกจกรรมสงเสรมการเคารพบชาพระคเณศอยางชดเจนขน โดย ศนยการคาเซนทรลเวลด กรงเทพฯ รวมกบ กระทรวงทองเทยวและวฒนธรรมประเทศอนเดย และสมาคมวศวะ ฮนด ปารชาด แหงประเทศไทย จด “เทศกาลคเณศจตรถ 2257 ซงในวนสดทายของกจกรรมมพธแหองคพระคเณศจาก

5

หนาลานเซนทรลเวลด ไปยงบรเวณใตสะพานภมพลฝงพระราม 3 เพอท าพธอญเชญพระคเณศลงสแมน าเจาพระยา ตามคตความเชอในศาสนาฮนด ( “พธคเณศจตรถ ประจ าป 2557,” 2557)

ในป พ.ศ.2558 พบการสงเสรมความเชอเรองการเคารพบชาพระคเณศในมตของเทพเจาแหงความรกตามคตพระพทธศาสนาในญปน ดวยการเชญชวนประชาชนเคารพบชารปเคารพพระคเณศสวมกอดกนทเรยกวา “คงงเทน” หรอ “กงกเตน” โดย สมาคมคเณศศลปน ไดจดงาน “คเณศจตรถ 2015” ไดจดสรางพระคเณศ “คงงเทน” สง 2.88 เมตร พรอมเปดใหบชาพระพระคเณศ “คงงเทน” องคจ าลอง ทผานพธส าคญจากประเทศญปน ณ อาคารวอเตอร เกต พาวลเลยน กรงเทพฯ ทส าคญในวนสดทายของการจดกจกรรม หลงจากพธอญเชญพระคเณศลงสแมน าเจาพระยาททาน า กสท. CAT TELECOM แลว ยงมพธสงมอบพระคเณศ “คงงเทน” ใหแกส านกงานเขตบางรก เพอใหประชาชนไดสกการะตอไป (“พระพฆเนศ “คงงเทน” God of Bliss บรมสขเทวา,” 2558)

กาลเวลาลวงเลยมาถงขณะน แมกระแสนยมการเคารพบชาพระคเณศจะไมไดแพรหลายเมอเทยบกบกระแสของจตคามรามเทพดงทไดเคยคาดการณไว หากแตยอนกลบไปจะพบวาความนยมในการเคารพบชาพระคเณศไดอยคกบชาวพทธในสงคมไทยมาอยางยาวนาน และยงคงไดรบความนยมอยางไมเสอมคลาย ทงทพระพทธศาสนาเปนศาสนาอเทวนยม แตพระคเณศเปนเทพเจาในศาสนาเทวนยม (กตตพงศ บญเกด, 2552, น.1)

ปรากฏการณดงกลาว ไดน ามาซงความสบสนในการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทยทเหมาะสม โดยเฉพาะพระภกษทด ารงอยในฐานะผน าและเผยแผพระพทธศาสนา ซงบางสวนไดสรางรปเคารพและจดสรางวตถมงคลพระคเณศ รวมทงจดกจกรรมสงเสรมใหชาวพทธเคารพบชาพระคเณศไปในทางพทธพาณชย ขณะทฆราวาสบางสวนกไมไดเคารพบชาพระคเณศตามคตนยมทสบมาแตเดม แตเคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพเจาผดลบนดาลทกสง และหวงพงแตเพยงอ านาจดลของพระคเณศตามทตนเองรองขอเทานน

ดงนน วทยานพนธฉบบนจงมงหมายทจะ “ศกษาวเคราะหเรองการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย” เพอศกษาผลกระทบทสงผลตอหลกการและหลกปฏบตในทางพระพทธศาสนา รวมทงเสนอแนวทางการทเหมาะสมการเคารพบชาพระคเณศตามวถพทธตอไป 1.2 วตถประสงคของการวจย

1.2.1 เพอศกษาประวต ทมา และความส าคญของการบชาพระคเณศของชาวพทธ

ในสงคมไทยอยางเปนวชาการ

6 1.2.2 เพอวเคราะหปญหาความเชอเกยวกบพระคเณศทมตอวถชวตของชาวพทธใน

สงคมไทย 1.2.3 เพอเสนอแนวทางทเหมาะสมในการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธใน

สงคมไทย 1.3 ขอบเขตของการวจย

การวจยครงน เปนการศกษาวเคราะหการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธใน

สงคมไทยโดยภาพรวมทงเชงบวกและเชงลบ รวมถงผลกระทบทเกดขนในปจจบน โดยศกษาวเคราะหจากสภาพการณและปรากฏการณทเกดขน จากการสมภาษณประชาชนทคดเลอกจากสถานทลงภาคสนาม 5 แหง แหงละ 10 คน รวมจ านวน 50 คน และสมภาษณนกวชาการและผทรงคณวฒทงพระภกษและฆราวาส จ านวน 15 รป/คน ในชวงมกราคม-กนยายน 2558 จากนนน ามาศกษาวเคราะห 1.4 วธการด าเนนการวจย

ในการด าเนนการวจยเรอง “การศกษาวเคราะหการเคารพบชาพระคเณศของชาว

พทธในสงคมไทย” เปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) ผวจยไดศกษาโดยใชกระบวนการศกษาหรอระเบยบวธวจยเปนแบบผสานวธ (Mixed Methods Research) ระหวางการวจยเชงเอกสาร (Documentary Research) และการวจยภาคสนาม (Field Research) ซงมแบบสมภาษณ (Non – Structured Interview) และน าผลการวจยไปท าการสมภาษณเชงลก (In-depth Interview) จากผใหขอมลส าคญทเปนทง นกวชาการ และผทรงคณวฒ โดยมขนตอนการวจยดงตอไปน

1.4.1 การวจยเชงเอกสาร (Documentary Research) ผวจยไดรวบรวมขอมลจากหนงสอและเอกสารตางๆ รวมทงเอกสารอเลกทรอนกส เพอประกอบในการท าวจย ซงไดศกษาแหลงขอมลจาก หอสมดกลางมหาวทยาลยธรรมศาสตร หอสมดมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย หอสมดกลางมหาวทยาลยศลปากร หอสมดแหงชาต เปนตน โดยไดแบงประเภทของเอกสารดงน

1.4.1.1 เอกสารเกยวกบขอมลทปรากฎในพระไตรปฎก 1.4.1.2 เอกสารทเกยวกบวทยานพนธ หนงสอ และเอกสารอนๆ ทเกยวของ

7 1.4.1.3 เอกสารและสออเลกทรอนกสในอนเทอรเนตทสบคนผานทางเวปไซตตางๆ

ทเกยวของ 1.4.2 การวจยภาคสนาม (Field Research) ผวจยไดใชวธการเกบรวบรวมขอมลกบ

ประชาชนและนกวชาการและผทรงคณวฒ เพอความครบถวนของขอมล โดยมขนตอนดงน 1.4.2.1 เกบขอมลจากประชาชนคดเลอกจากสถานทลงภาคสนาม 5 แหง ไดแก

1. เทวสถานโบสถพราหมณ จ.กรงเทพฯ 2. เทวาลยพระคเณศ ศนยการคาเซนทรลเวลด จ.กรงเทพฯ 3. ศาลพระพฆเนศ สแยกหวยขวาง จ.กรงเทพฯ 4. พพธภณฑพระพฆเนศ จ.เชยงใหม 5.วดสมานรตนาราม จ.ฉะเชงเทรา โดยใชแบบสมภาษณ ชดท 1 ทผานการรบรองการพจารณาจรยธรรมการวจยในคน มหาวทยาลยธรรมศาสตร ชดท 2 แหงละ 10 ชด รวมจ านวน 50 ชด เพอเกบขอมลดานความคดเหนเรองการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย โดยใชเปนขอมลประกอบจากกลมตวอยางทเปนชาวพทธทวไปในสงคมไทย

1.4.2.2 สมภาษณเชงลกนกวชาการและผทรงคณวฒ 15 รป/คน โดยใชแบบสมภาษณ ชดท 2 และ ชดท 3 ทผ านการรบรองการพจารณาจรยธรรมการวจยในคน มหาวทยาลยธรรมศาสตร ชดท 2 ประกอบดวย นกวชาการดานศาสนา-ปรชญา หรอผทมผลงานทเกยวกบพระคเณศเทานน รวมทงผทไดรบความไววางใจใหเปนผเผยแพรความร ดานศาสนา-ปรชญา หรอเผยแพรผลงานทเกยวกบพระคเณศแกหนวยงานราชการและนอกหนวยงานราชการ มรายนามดงน

(1) พระมหาหรรษา ธมมหาโส, รศ.ดร. ผอ านวยการหลกสตรปรญญาโท สาขาวชาสนตศกษา มหาวทยาลยมหาจฬาราชวทยาลย

(2) พระศากยวงศวสทธ (อนลมาน ธมมสากโย), ดร. รองอธการบด ฝาย กจการตางประเทศ มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย

(3) พราหมณตรน บรณศร พราหมณพธ (ฝายวชาการ) เทวสถาน จ. กรงเทพฯ

(4) ศ.ดร.วชระ งามจตรเจรญ อาจารยประจ าโครงการพทธศาสนศกษา ภาควชาปรชญา คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

(5) ผศ.ดร.จรสสา คชาชวะ อาจารยภาควชาโบราณคด คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร

(6) ผศ.ดร.ชาญณรงค บญหนน หวหนาภาควชาปรชญา คณะอกษรศาสตร มหาวทยาลยศลปากร

8

(7) ผศ.ดร.วฒนนท กนทะเตยน ประธานหลกสตรปรญญาโท ศาสนากบ การพฒนา มหาวทยาลยมหดล

(8) อ.กตต วฒนะมหาตม นกเทววทยา (9) อ.คมกฤช อยเตกเคง อาจารยภาควชาปรชญา คณะอกษรศาสตร

มหาวทยาลยศลปากร (10) อ.ปณฑร ทรคานนท ผอ านวยการพพธภณฑพระพฆเนศ จ.เชยงใหม (11) อ.พทกษ เฉลมเลา ประตมากรระดบช านาญการ ส านกชางสบหม

กรมศลปากร (12) อ.ราชน แสงทอง ศลปนอสระ (13) คณกนกวล สรยะธรรม ผอ านวยการพพธภณฑสถานแหงชาตชางตน (14) คณพงษศกด รงโรจนการคา รองประธานโครงการสรางองคพระพฆ-

เณศเนอส ารดองคใหญทสดในจงหวดสมทรปราการ วดไตรสามคค จ.สมทรปราการ (15) คณอทธพนธ ขาวละมย เลขานการมลนธพระคชบาล จ.พระนครศร-

อยธยา 1.4.3 รวบรวมขอมลทไดจากภาคเอกสารและภาคสนาม วเคราะห สรปผลและน าเสนอ

ผลการศกษา 1.5 นยามศพทเฉพาะ 1.5.1 เคารพบชา หมายถง การแสดงความเคารพดวยการกราบ/การไหว และอาจถวายเครองสกการะรวมดวย 1.5.2 คเณศ หมายถง ผเปนใหญในหมคณะ มลกษณะกายเปนมนษยเศยรเปนชาง 1.5.3 ชาวพทธ หมายถง ประชาชนชาวไทยทนบถอพระพทธศาสนาเถรวาท 1.6 เอกสารและงานวจยทเกยวของ

งานวจยและหนงสอทมเกยวกบการเคารพบชาพระคเณศมอยมาก ดงอาจยกมากลาวถงพอสงเขปดงน

9

1.6.1 งานวจยและหนงสอทเกยวของกบการเคารพบชา 1.6.1.1 พระมหาประสพฤกษ จารวาโท (รตนยงค) (2550) ศกษาเรอง “การศกษา

เชงวเคราะหแนวคดเรองการบชาในพระพทธศาสนา” เปนการน าเสนอทมาเรองการบชา การบชาในอนเดยโบราณ และการบชาในพระพทธศาสนา

1.6.1.2 พระมหาหมวด สกกธมโม (โฉมศร) (2546) ศกษาเรอง “การศกษาเชงวเคราะหแนวความคดเรองความเคารพในพระพทธศาสนา” เปนการน าเสนอทมาเรองความเคารพ ในอนเดยโบราณและความเคารพในพระพทธศาสนา 1.6.2 งานวจยและหนงสอทเกยวของกบพระคเณศ

1.6.2.1 กตต วฒนะมหาตม (2546) จากหนงสอ “คเณปกรณ” เปนการน าเสนอทมาและประวตพระคเณศในศาสนาฮนด คตความเชอเรองพระคเณศในประเทศตางๆ และวธการเคารพบชาพระคเณศตามหลกเทววทยา

1.6.2.2 จรสสา คชาชวะ (2540) ศกษาเรอง “พระพฆเนศวรคตความเชอและรปแบบของพระพฆเนศวรทพบในประเทศไทย” เปนการน าเสนอคตความเชอและประตมากรรมพระคเณศจากหลกฐานทางประวตศาสตร-โบราณคด พฒนาการทางความคด คตความเชอและรปแบบของพระคเณศ

1.6.2.3 ไมเคล ไรท (2550) จากหนงสอ “พระพฆเนศ มหาเทพฮนด ชมพทวปและอษาคเนย” เปนการเสนอคตความเชอพระคเณศในมมมองของเทพพนเมองผปลดอปสรรค พระผเปนเจาสงสด พระคเณศในอษาคเนย พระคเณศแบบดกด าบรรพ พระคเณศสมยคลาสสก และรปแบบของพระคเณศ ตามธยานโศลก 32 รปแบบ

1.6.2.4 ราชนย เวยงเพม (2550) ศกษาเรอง “พระคเณศ : ต านานและพธกรรมในสงคมไทย” เปนการน าเสนอเรองพธกรรม การเซนสรวง การเคารพบชาพระคเณศ ทปรากฏอยในวถไทย เชน ในวรรณคด และพธกรรมตางๆ ในศาสนาพราหมณ 1.6.3 งานวจยและหนงสอทเกยวของกบความเชอและอทธพลจากศาสนาพราหมณ- ฮนด

1.6.3.1 กองบรรณาธการขาวสด (2553) ไดจดท าหนงสอ “เทพ-เทวะ : ศกดสทธ- สกการะ” เปนการรวบรวมขอมลเทพเจาและสงศกดสทธทไดรบความนยมจากสถานทตางๆ ทวประเทศ

1.6.3.2 บ ารง ค าเอก (2550) ศกษาเรอง “อทธพลของศาสนาพราหมณ-ฮนดในสมยรตนโกสนทรตอนตน” เปนการน าเสนอ ทมา ความคดและปรชญาของศาสนาพราหมณ-ฮนด ท

10

ถายทอดใหคนไทยในสมยรตนโกสนทรตอนตน เพอใหเขาใจบทบาทของพราหมณ รวมทงอทธพลของศาสนาพราหมณ-ฮนด ทมตอสงคมในสมยรตนโกสนทรตอนตน

1.6.3.3 พระอธการประทม จารว โส (ปรางมาศ) (2554) ศกษาเรอง “การศกษาเปรยบเทยบเทวดาในทศนะของพระพทธศาสนาเถรวาท กบเทพในทศนะของศาสนาพราหมณทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท” เปนการน าเสนอความเหมอนและความแตกตาง ระหวางเทวดาในทศนะของพระพทธศาสนาเถรวาทกบเทพในทศนะของศาสนาพราหมณ ทปรากฎในคมภรเถรวาท

จากผลงานทกลาวมาทงหมดน สวนใหญเปนการศกษาวธการเคารพบชา ประวต ทมา และความเชอของพระคเณศในฐานะพระผเปนเจาทางศาสนาพราหมณ -ฮนด รวมทงแนะน าสถานทประดษฐานรปเคารพพระคเณศในประเทศไทย โดยยงไมมงานทศกษาเรองวธการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธไทยตามแนวทางพระพทธศาสนาเถรวาท ส าหรบงานวจยชนน ผวจยจะศกษาวเคราะหการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย รวมทงเสนอแนวทางการเคารพบชาพระคเณศตามหลกการและหลกปฏบตในทางพระพทธศาสนาทเหมาะสมตอไป

1.7 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 1.7.1 ท าใหเขาใจความเปนมาและความส าคญในการบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทยอยางเปนวชาการ 1.7.2 ท าใหเขาใจความเชอเกยวกบพระคเณศทมตอวถชวตของชาวพทธในสงคมไทย 1.7.3 ท าใหเหนแนวทางทเหมาะสมในการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย

11

บทท 2 ความเชอเรองพระคเณศในศาสนาพราหมณ-ฮนด

พระพทธศาสนา และสงคมไทย

2.1 ความเชอและการเคารพบชาพระคเณศในศาสนาพราหมณ-ฮนด

พระคเณศ เปนมหาเทพเจาฮนดทมคนเคารพรกอยางแพรหลายทสดในหมคนหลายชาตหลากภาษาและทกชนชน เพราะพระคเณศไมถอพระองคและไมเคยรงเกยจผใด ทกคนสามารถเขาถงพระคเณศได พระองคพรอมทจะรบฟงค าวงวอนของทกคนอยตลอดเวลา (ไรท , 2548, น.11) พระคเณศยงเปนเทพเจาทผคนตางลทธเคารพรกและไดรบการบชากนมากทสดในบรรดาเทพเจาฮนดทงหลาย จนอาจกลาวไดวาพระองคเปน “เทพสากล (Universal God)” (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.43) กลาวกนวาพระคเณศไมใชเทพของชาวอารยนทมมาแตโบราณ พระนาม “คเณศ” รจกกนในนามวา “คณปต” โดยค าวา “คณปต” ปรากฏเปนครงแรกในมนตร บทท 2 ของคมภรฤคเวท ซงเปนสวนทเกาทสดของคมภรพระเวท (แตงขนราว 1000-1,500 ป กอนพทธกาล) หลงจากนนไดปรากฏอกครงในมนตรบทท 10 อยางไรกตาม ไมไดหมายความวา ค าวา “คณปต” ทปรากฏทงสองแหงนจะหมายถงเทพทมเศยรเปนชาง เนองจากในมนตรบทท 2 กลาวถง “พรหมณสปต” ผซงเปน “คณปต” และในมนตรบทท 10 หมายถง “อนทร” ดงนนค าวา “คณปต” ในฤคเวทนนจงอาจไมไดหมายถง “เทพทมเศยรเปนชาง” แตหมายถง “พรหมณสปต (Brahmanas pati)” และ “อนทร (Indra)” คอผเปนใหญในหมคณะ ซงในทนคงหมายถงเทพอปถมภประจ าเผาตามสงคมของชาวอารยนดงเดมทแตละเผาจะมเทพของตนเอง (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.9) รองรอยการนบถอพระคเณศทสบคนไดอยางเดนชด ปรากฏใหเหนจากมนตรบทหนงในคมภรพระเวททมชอวา “ไตตตรย-อารณยกะ” (Taittiriya-aranyaka) ซงสนนษฐานวาแตงขนเมอราว 2,500 ปมาแลว โดยในคมภรนมบทสวดกลาวถง “ทนต” (แปลวา ผมงา) ทอาจหมายถงพระคเณศ ทส าคญยงมบทสวดทกลาวถง “กรรตเกยะ” และ “นนท” ดวย ซงเทพทงสามองคนในยคตอมามกปรากฏรวมกนเสมอ ในฐานะทเปนโอรสและบรวารของพระศวะ (อรณศกด กงมณ , 2552, น.9) จากการศกษาคมภรตางๆ ในสมยตอมา พบค าวา “คณปต” ปรากฏเปนจ านวนมาก ซงไมไดอยในฐานะ “ผเปนใหญในหมคณะ” ประจ าเผาตามคตความเชอเดม แตไดกลายมาเปนเทพ

12

แหงความชวราย และถกเรยกวา “วฆนระชะ (Vighanaraja)” หรอ “วฆเนสส (Vighness)” มความ หมายวา “ผสรางความชวราย” หรอ “ผเปนใหญแหงอปสรรค” ซงสนนษฐานวาคงเกดขนประมาณตนพทธกาล เนองจากมผกลาววาพระนามนถกตงขนโดยผทนบถอพระพทธศาสนา (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.9) กระทงมาถงสมยปราณะ คตความเชอเกยวกบคณปตหรอพระคเณศเปลยนแปลงไปอยางรวดเรว โดยในคมภรตางๆ ไดกลาวถงพระคเณศวาเปน “สทธธาดา (Siddhi Dhata)” หรอ “ผประทานความส าเรจ” กลาวกนวาการเปลยนแปลงนเกดขนในตอนปลายพทธศตวรรษท 13 และนบตงแตสมยปราณะเปนตนมา (จรสสา คชาชวะ , 2540, น.9-10) พระคเณศไดกลายมาเปนเทพทส าคญจนเกดเปน “ลทธคณปตยะ” ซงยกยองพระคเณศเปนเทพเจาสงสด พระคเณศ เปนเทพเจาทมพระนามหลากหลาย โดย “คเณศ” มาจากค าวา “คณะ” รวมกบ “อศะ” หมายถง เจาแหงคณะ ทงนในทางปรชญา อกษร “ค” แปลวา ชญาณ สวนอกษร “ณ” แปลวา ทางหลดพน ขณะท “อศะ” แปลวา เจา ดงนนเมอรวมกนแลวจงหมายถง ผเปนเจาทงชญาณและทางหลดพน (พระราชครอษฎาจารย, 2531, น.18) นอกจากนพระคเณศยงมพระนามทรจกกนมากเชน “คณปต” มาจากค าวา “คณะ” รวมกบ “ปต” หมายถง เจาแหงคณะ (ส.พลายนอย, 2535, น.29) บางคมภรกลาววาพระคเณศมพระนามมากถง 1,000 พระนาม โดยบางพระนามเปนการเรยกตามรปลกษณะ ในขณะทบางพระนามเรยกตามหนาทและกรณยกจ (อรณศกด กงมณ , 2552, น.28) แตพระนามทส าคญม 8 พระนาม คอ 1. คเณศ เจาแหงคณะ 2. เอกทนตะ ผมงาเดยว 3. เหรมพะ ปกปองผมความทกข 4. วฆนายกะ เจาแหงอปสรรค 5. ลมโพทระ ผมทองใหญ 6. ศรปกรรณ ผมหเหมอนกระจาด 7. คชวกตระ ผมหนาเปนชาง 8. คหาครช ผเปนพชายของพระขนธกมาร

ซงพระนามทง 8 ปรากฏรวมไวภายในโศลกเดยวจาก “พรหมไววตปราณ” ความวา คเณศเอกะทนตม จะเหรมบม วฆนนายะกม ลมโพทรม ศรปกรรณ คชวกตรม คหาคระชม

13

นอกจากนยงมอก 12 พระนาม ทนยมใชในการบชาโดยเชอวาความทกขจะบรรเทาลงเมอไดอานทองบนนมสการทง 12 พระนามน คอ 1. สมข หนาตาสวยงาม 2. เอกทนตะ มงาเดยว 3. กปล ทานผมรศมเปนสน าเงนและสเหลอง 4. คชครณก ผเสมอนชาง 5. ลมโพทร ผมทองใหญ 6. วกฏ ผทดทสด 7. วฆนนาศกะ ผขจดอปสรรคตางๆ 8. วนายกะ ผพาตนไปในทางเจรญ 9. ธมรเกต ธงประจ าของทานมสเหมอนเมฆหรอควน 10. คณาธยช เจาแหงคณะ ผเปนประธานแหงคณะ 11. ภาละจนทร หนาผากมพระจนทรเหมอนอาภรณ 12. คชานนะ หนาชาง (พระราชครอษฎาจารย, 2531, น.18, น,22) 2.1.1 ความเชอในเชงประวตศาสตร

2.1.1.1 พระคเณศมก าเนดมาจากการบชาเทพพนเมอง ความเชอนมาจากชาวพนเมองดงเดมของอนเดยซงเปนพวกบชาพระ

อาทตยและเชอกนวาหนเปนสญลกษณของความมด โดยพบรปเคารพพระคเณศประทบบนหลงหน หมายถง ชยชนะของแสงอาทตยทขจดความมดใหสนสดลงได (จรสสา คชาชวะ , 2540, น.10) เกยวกบเรองน ไมเคล ไรท ไดใหความเหนวา อาจหมายถงชาวอารยนซงอพยพมาจากทวปเอเชยตอนกลางและเขามาในอนเดยประมาณ 1,000 ปกอนพทธกาล โดยชนกลมนไมรจกชาง เพราะชางโบราณของเอเชยเหนอไดสญพนธไปแลวเปนหมนป (ไรท, 2548, น.15 และ น.38)

2.1.1.2 พระคเณศมก าเนดมาจากลทธการบชาสตว ความเชอทวาพระคเณศมก าเนดมาจากลทธการบชาสตว (Totemism)

มาจากหลกมานษยวทยาเกยวกบความเชอของมนษยสมยกอน เปนความเชอทคดวาพวกตนมความสมพนธกบสงมชวตหรอสงไมมชวตอยางใดอยางหนง และสวนใหญเปนปรากฏการณธรรมชาต พชหรอสตว ซงมอทธพลตอความเปนอยของตนในขณะนน (จรสสา คชาชวะ , 2540, น.10) สอดคลองกบ ไมเคล ไรท ทแสดงทศนะวาอาจหมายถง “ชาวมนดะ” ซงเปนชนกลมนอยทพบ

14

โดยทวไปในอนเดยและอษาคเนย โดยชาวมนดะเปนชนกลมนอยทนบถอชางปาและจบชางปามาเลยงกอนใคร (ไรท, 2548, น.15)

2.1.1.3 พระคเณศมก าเนดจากเทพแหงการเกบเกยว พระคเณศมก าเนดมาจากเทพแหงการเกบเกยว เปนความเชอทมาจาก

คปเต (Gupte) นกชาตวงศวรรณาและนกภาษาศาสตร ซงกลาววา เหตทพระคเณศเปนเทพทมเศยรและงวงเปนชาง อาจเนองมาจากภาพทชาวนาแบกมดขาวโพดอยบนศรษะ ท าใหสวนปลายของมดขาวโพดแกวงไปมาอยเบองหนา จงมลกษณะเปนหวและงวงชาง สวนหนนนเปนศตรทของไรนา จงแสดงภาพออกมาเปนเทพทมเศยรเปนชางขบนหลงหน มพงพลย แทนสญลกษณของยงขาว และประกอบดวยงเหาแผพงพาน นอกจากนความหมายของชอเอกทนตะ ทแปลวา งาเดยว ยงอาจมทมาทหมายถง พานไถของชาวนากได (Gupte, 1919, p.55) ทนาสนใจยงมค าอธบายอกอยางหนงคอ หน (มสกะ) ซงเปนสตวทขยายพนธไดอยางรวดเรว อาจเปนสญลกษณของความอดมสมบรณและอ านาจในการสราง ดวยเหตนจงมความสมพนธกบการเกบเกยวในเทศกาลอนะตะ จตรถ (Anata Chaturthi) ทมการน ารปปนพระคเณศทท าจากดนเหนยวจากแมน ามาท าพธทบาน แลวเกบไวในยงฉาง เพราะมความเชอวารปเคารพจะปอง กนไมใหหนมากนเมลดพช จากนนจะน ารปเคารพไปลอยแมน า โดยบางชมชนจะปลอยน าใหเขามาในไรนา เชอกนวาท าใหเกดความอดมสมบรณ (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.10)

2.1.1.4 พระคเณศมคตมาจากภตผปศาจ เชอกนวาพระคเณศมก าเนดจากการเปนภตผชนดหนงหรอผปา ซงเปน

บรวารของ “ผเปนใหญสงสด” กลาวกนวาภตเหลานมจ านวนมากมายเปนผปกปองคมครองปาเขา โดยวญญาณเหลานน ไดรวมตวกนเปนเทพชางเพยงองคเดยวคอ “คณปต” หรอพระคเณศ ซงตอมากลายเปนเทพผขจดอปสรรค (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.10)

นอกจากน ย งมความคด เหนว าพระคเณศเปนเทพพนบาน ท มความสมพนธกบยกษและนาค หรอเปนเทพทไดรบอทธพลมาจากอยปต ในสมยเฮเลนสตค (323-146 กอน ค.ศ.) ทางตะวนออกกลางและอนโดกรก ทางตะวนตกเฉยงเหนอของอนเดย เนองจากในอยปตโบราณนนปรากฎเทพเจาจ านวนมากมเศยรเปนสตวตางๆ (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.10) 2.1.2 ความเชอในเชงเทวต านาน

พระคเณศ ไดถกยกสถานะขนเปนเทพเจาสมยปราณะ ประมาณ พ.ศ.861-1190 ในยคฮนด ซงเปนยคทลทธพราหมณถงจดเสอมลงจนถงขดสด จงท าใหกลมพราหมณไดท าการสงคายนาเทวปกรณขนใหม โดยจดหมวดหมกลมเทพเจาใหม แลวรจนากลายเปนเทพนยายทเรยกวา “ปราณะ” เปนคมภรทกลาวถงต านานปรมปราวาดวยการก าเนดโลก เทวดา มนษย และสงทงปวง

15

ทงน “ปราณะ” มจ านวน 18 เลม เรยกวา “มหาปราณะ” เปนคมภรทเกยวของกบพระเปนเจา 3 พระองค คอ พระพรหม พระวษณ และพระศวะ นอกจากนยงมคมภรยอยอก 18 เลม เรยกวา “อปปราณะ” (วรพล สทธนนท, 2552, น.29-30)

ส าหรบคมภรทกลาวถงพระคเณศโดยตรงนน ม 2 คมภร คอ “มทคละปราณะ” สนนษฐานวาแตงขนประมาณกอน พ.ศ.1643 และ “คเณศปราณะ” แตงขนประมาณ พ.ศ.1643-1943 นอกจากนยงปรากฏปรชญาเกยวกบพระคเณศในคมภร “คเณศคตา” ซงเปนคมภรทมรปแบบการประพนธดวยบทสนทนา ระหวางพระเจาวเรณยะกบพระคเณศ วาดวยเรองจรงของชวต ความทกขและการพนทกข (วรพล สทธนนท, 2552, น.191-192)

ตามเทวต านานพระคเณศเปนโอรสของพระศวะกบพระอมา พระองคมพระเชษฐา (บางคมภรกลาววาเปนอนชา) เพยงองคเดยวคอ “พระสกนทกมาร” หรอ “กรรตเกยะ” หรอ “ขนธกมาร” นอกจากนต านานบางฉบบยงระบวา พระคเณศยงมพระขนษฐารวมพระบดา (พระศวะ) อก 2 องค ไดแก พระนางมนสาเทวและพระนางอโศกสนทร

คมภรบางฉบบกลาวอกวา พระคเณศมชายา 2 องค คอนางสทธและนางพทธ ซงในเทวต านาน กลาววา ครงหนงพระศวะเปนผจดใหโอรสทงสองคอพระสกนทกมารและพระคเณศเลอกค โดยตงขอแมวาหากโอรสองคใดเดนทางรอบโลกไดกอนกจะเปนผชนะและไดแตงงาน ดานพระกนทกมารเปนผทรบออกเดนทางกอน สวนพระคเณศเลอกทจะเดนเวยนรอบพระศวะและพระอมา โดยถอวาเปนเสมอนการเดนทางรอบโลก พระศวะจงตรสสรรเสรญในความฉลาดหลกแหลม และตด สนใหพระคเณศเปนผชนะ รวมทงไดสมรสกบนางพทธและนางสทธ ซงเปนธดาของพระประชาบดวศวรป ตอมามโอรส 2 องค คอ ลาภ (เกดจากนางพทธ) และ เกษม (เกดจากนางสทธ) อยางไรกตามคมภรสวนใหญมกกลาววาพระคเณศทรงถอพรหมจรรย ทงยงละเวนจากการรวมประเวณอกดวย ซงในต านานอนเดยใตกลาววา พระองคไมประสงคทจะสมรสกบสตรใด โดยพระคเณศใหเหตผลวา หากยงหาสตรทงดงามและทรงพลงดงเชนพระมารดาไมไดกจะยงไมแตงงาน (อรณศกด กงมณ, 2552, น.31 และ น.45-47)

เทวต านานเกยวกบพระคเณศทเปนทรจกกนมากคอ “ศวปราณะ” (คมกฤช อยเตกเคง, 2554, น.1) ในบรรดาคมภรทงหลายทกลาวถงเทวก าเนดพระคเณศ โดยสามารถสรปไดดงน

2.1.2.1 ศวปราณะ (Sivapurana) กลาวถงนางวชยาซงเปนสหายของพระอมาไดใหค าแนะน าวา พระอมา

ควรมบรวารเปนของตน กระทงวนหนงขณะทพระอมาก าลงสรงน า ไดนกถงเรองดงกลาว จงน าเอาเหงอไคลมาปนเปนบรษรปงามนามวา “พระคเณศ” แลวมอบหมายใหท าหนาทเฝาประตหนาวมาน ดแลไมใหผใดเขามากอนไดรบอนญาต ครนเมอพระศวะเสดจมา พระคเณศไดขวางกน ท าใหพระ

16

ศวะโกรธมาก สงใหเหลาเทวดามาปราบ แตไมมผใดสพระคเณศได มเพยงพระวษณทสามารถตดเศยรพระคเณศไดส าเรจ เมอพระอมาทราบเรองจงพโรธมาก ทรงสงกองทพเทวสตรมาตอส กบเหลาเทวดาจนเกดความวนวายโกลาหลไปทงจกรวาล กระทงพระฤาษนารทตองเปนผมาขอรองใหยตสงคราม แตพระอมามขอแมวาจะตองคนชวตใหโอรสของพระนาง พระศวะจงใหเทพบรวารเดนทางไปทางทศเหนอ มบญชาวาเมอพบสงมชวตชนดแรกจะเปนอะไรกตามใหน าเศยรกลบมา เทพบรวารพบชางงาเดยวนอนอย จงน ามาตอให จากนนพระคเณศกฟนคนชพดงเดม ภายหลงจากพระคเณศไดรบการอภยโทษทไดลวงเกนตอพระศวะแลว พระองคยงท าหนาทเปนหวหนาเหลาคณะของพระศวะ จงมอกพระนามหนงวา “คณปต” (อรณศกด กงมณ, 2552, น.16)

2.1.2.2 สประเภทาคม (Suprabhedagama) กลาวถงในครงทพระศวะทรงเลาถงก าเนดของพระคเณศใหพระองคฟง

วา ครงหนงขณะทพระศวะกบพระอมาเสดจเขาไปในปา ทรงเหนชางก าลงสมสกน ทงสองพระองคจงแปลงรางเปนชางพลายและชางพงเสพสมกนบาง ท าใหบงเกดเปนพระคเณศทมเศยรเปนชางขนมา นอกจากนในคมภรบางฉบบกมเรองเลาคลายๆ กน แตแตกตางกนเลกนอย ซงเลาวา ในครงทพระศวะและพระอมาประทบอยในวมาน จๆ กบงเกดเสยงวา “โอม” ดงกองกงวานขน พระอมารสกวามบางสงดลใจใหคดถงชาง จงทลขอพระศวะวาพระนางมความปรารถนาใหทงคแปลงรางเปนชางแลวรวมเสพสมกน ซงการนนไดท าใหบงเกดโอรสทมเศยรเปนชางขนมา (อรณศกด กงมณ, 2552, น.17)

2.1.2.3 ลงคปราณะ (Lingapurana) กลาวถงอสรและรากษสไดพากนบ าเพญตบะอยางหนก จนพระศวะ

จ าตองประทานพรให แตอสรเหลานนกลบเหมเกรมไปท าสงครามกบพระอนทรและเหลาเทวดาจนสรางความเดอดรอนไปทงจกรวาล เทพทงหลายจงขอรองใหพระศวะชวย พระศวะจงไดแบงก าลงสวนหนงออกมาเปนบรษเพศ แลวสงไปยงครรภของพระอมา พรอมกบประทานชอใหวา “วฆเนศวร” จากนนไดมอบภารกจในการขดขวางเหลาอสรและรากษสไมใหไดรบความส าเรจ ขณะเดยวกนกใหชวยเหลอน าเหลาเทวดาและมนษยทประกอบกรรมดไปสหนทางทถกตอง (อรณศกด กงมณ, 2552, น.17-18)

2.1.2.4 พรหมไววรรตปราณะ (Bramavaivartapurana) กลาวถงพระอมาตองการมพระโอรส พระศวะจงทรงแนะน าใหกระท า “พธปนยากพรต” คอพธบชาพระวษณ ดวยการถวายดอกไม ผลไม เพชร ทอง ตลอดจนภาชนะตางๆ ในวนขน 13 ค าเดอนมาฆะ นอกจากนยงตองเลยงพราหมณ 1,000 คน ทส าคญตลอดเวลาตองท าใจใหบรสทธ ระลกถงพระวษณอยางแนวแนเพอบชาตอพระวษณ เปนเวลา 1 ป แตพระนางกยงไมมโอรส จงเสยพระทยเปนอยางมาก ทนใดนนกบงเกดเสยงบญชาใหพระนางกลบเขาไป

17

ภายในหองแลวจะพบพระกมารสมความปรารถนา ซงกเปนจรงตามนน พระอมาจงจดใหมงานสมโภช เชญเหลาทวยเทพมารวมแสดงความยนด แตพระเสารหรอพระศนเปนผเดยวทมารวมงานแลวไมยอมมองพระพกตรของพระกมารเลย เนองจากพระเสารถกชายาสาปวา หากมองหนาผใดผนนกจะถงกาลพนาศทนท แตพระอมาไมทรงเชอและบงคบใหพระเสารมองพระกมาร พระเสารจงขดไมได ทนททพระเสารมองพระพกตรพระกมาร เศยรของพระกมารกหลดหายไป พระวษณจงทรงครฑไปยงแมน าบษปภทร เมอพบชางตวหนงนอนหนหวไปทางทศเหนอ จงตดหวชางมาตอกบล าตวพระกมาร พระกมารจงฟนคนชพขนมาอกครง สวนพระเสารกถกพระอมาสาปใหขาพการตงแตบดนน ทงนในคมภรฉบบเดยวกนบางตอนไดเลาถงก าเนดพระคเณศตางออกไป โดยเลาวา ครงหนงขณะทพระศวะกบพระอมาก าลงเสพสมกนอยทรโหฐาน พระวษณไดแปลงรางเปนพราหมณแกทหวโหย มาเคาะประตหองเพอขออาหารและน าดม พระศวะรบลกขน น าเชอจงหยดลงบนเตยง และหลงจากทพราหมณแกกนอาหารแลว กกลายเปนเดกเขารวมกบน าเชอของพระศวะ จากนนพระอมาไดน าไปเลยงด และประทานนามวา “คเณศ” (อรณศกด กงมณ, 2552, น.18 และ 21)

นอกจากนในบางทองถนยงไดเลาเรองราวแตกตางออกไป โดยกลาววาครงหนงพระศวะพโรธพระอาทตยมาก ถงกบสงใหน าไปประหาร (แตภายหลงกชบชวตขนมาใหม) ท าใหพระกศยปฤาษไมพอพระทยพระศวะ จงสาปใหพระคเณศพระโอรสของพระองคเศยรขาดหายไป พระศวะตองน าเศยรชางเอราวณ (พาหนะของพระอนทร) มาตอใหแทน ส าหรบเรองการตดเศยรชางเอราวณนน มต านานกลาวดวยวาเทพนนท (โคนนท) ทเดนทางไปคนหาเศยรมาตอใหพระคเณศ ไปพบชางเอราวณนอนพกผอน หนหวไปทางทศเหนอ จงตรงเขาไปตดเศยรทนท พญาชางไดสงเสยงรองใหพระอนทรมาชวย แตพระอนทรสนนทไมได ทงนเศยรชางเอราวณทน ามาตอใหพระคเณศนน ถอวาเปนสงมงคล เนองจากชางเอราวณเปนชางทรงพลงของพระอนทร เคยผานการสรบมาอยางโชกโชน จงเปนตวแทนแหงพลงอ านาจ นอกจากน ชางเอราวณยงเกดจากการกวนเกษยรสมทร จงถอเปนตวแทนแหงมหาสมทร และเปนผชวยน าน าจากบาดาล เพอใหบงเกดเปนฝนบนโลก จงถอเปนสญลกษณแหงความอดมสมบรณอกดวย (อรณศกด กงมณ, 2552, น.21)

2.1.2.5 สกนทปราณะ (Skandapurana) เลาถงในครงทพระอมาไดน าเอาน ามนและธลจากพระวรกายมาผสมกน

ปนเปนกอน และเสดจไปพบนางมาลน ซงเปนนางรากษสทมหวเปนชาง ณ ปากแมน าคงคา พระอมาไดประทานกอนน ามนดงกลาวใหนางรากษสน ากอนน ามนนนไปกน หลงจากนนนางรากษสกไดใหก าเนดกมารทมเศยรเปน ชาง 5 เศยร ซงตอมาพระอมาทรงรบมาเลยงเปนโอรส และพระศวะไดบนดาลใหเศยรทง 5 รวมกนเปนเศยรเดยว พรอมทงประทานนามใหวา “วฆเนศวร”แปลวา ผขจดความขดของ ทงนยงมเนอความในคมภรฉบบนไดเลาแตกตางออกไป โดยกลาววาครงหนงพระศวะได

18

ประทานพรวา หากผใดไดไปบชาพระองค ณ เทวาลยโสมนาถ ผนนจะไดขนสวรรค สงผลใหผคนจ านวนมากพากนไปบชาพระองคและไดขนสวรรคกนมากมาย ท าใหพระอนทรและเหลาเทวดาพากนวตกกงวล เนองจากพวกนอกศาสนา ศทร (คนวรรณะต าในสงคมฮนด) สตร ตลอดจนคนบาปตางๆ กไดขนสวรรคมาดวย จงไดพากนไปเฝาพระศวะและขอใหทรงชวยแกไขปญหา ทงนตอนจบของเรองนไดเลาไวใน คมภรวราหปราณะ ซงเลาตอไปวา พระศวะทรงแกปญหาดงกลาวดวยการบ าเพญญาณ จนบงเกดเทวบตรจากพระนลาฏ (หนา ผาก) ซงมได แตเมอพระอมาทราบเรองกพโรธ เพราะเหนวาเปนเทวบตรทก าเนดจากพระศวะโดยล าพง โดยพระนางไมมสวนรวมรเหน จงสาปใหเทวบตรดงกลาวมเศยรเปนชางและมพงพลย แตพระศวะยงถอวาเปนเทวบตรของพระองค และประทานนามใหวา “วนายก” และ “วฆนราช” พรอมกบประทานพรใหเปนเจาแหงอปสรรค โดยผทจะขจดอปสรรคตางๆ ตองบชาพระคเณศกอนเทพองคอนๆ เสมอ อยางไรกตามคมภรบางฉบบกเลาตางออกไปวา พระศวะทรงแก ปญหาดวยการใหพระอนทรไปออนวอนตอพระอมา เมอพระนางลบพระกายเบาๆ กบงเกดเปนพระคเณศ มเศยรเปนชาง ม 4 กร พระอมาไดมอบหมายใหพระคเณศเปนผท าความขดของ ปอง กนไมใหมนษยไปบชาพระศวะ ณ โสมนาถเทวาลยไดโดยงาย แตหากผใดบชาพระคเณศกอน อปสรรคตางๆ กจะหมดสนไป สามารถเดนทางไปบชาพระศวะไดอยางสะดวก สบาย (อรณศกด กงมณ, 2552, น.22-24)

2.1.2.6 ปทมปราณะ (Padmapurana) เลาวาขณะทพระอมาก าลงสรงน า เมอขดสพระวรกายกเกดไคลจ านวน

หนง จงไดน ามาปนเปนรปเดกมเศยรเปนชางแลวปลอยใหลอยไปตามแมน าคงคา แตพระคงคาเหนวาสงดงกลาวเกดจากมหาเทว จงไมควรปลอยใหสญสลายไป พรอมกบไดชบชวตขนแลวรบเปนบตรของตน ตอมาพระคงคาไดน าบตรกลบไปถวายแดพระศวะและพระอมา ทงสองพระองคจงไดประทานนามวา “คงเคยะ” (อรณศกด กงมณ, 2552, น.24)

2.1.2.7 มสตยปราณะ (Matsyapurana) กลาววาพระอมารสกไมพอพระทยทพระศวะมกเสดจมาหาขณะทพระ

นางก าลงสรงน าอย จงรวมเอาน ามน ขผง เครองหอม ตลอดจนเหงอไคลมาปนเปนบรษรปงาม และเอาน าจากแมน าคงคามาประพรมชบใหมชวตขน พรอมกบประทานนามวา “คเณศ” แลวใหเปนทวารบาลคอยเฝารกษาประตในระหวางทพระนางสรงน า วนหนงพระศวะเสดจมาขณะทพระอมาก าลงสรงน าเชนเคย แตถกพระคเณศขดขวางไมใหเขาไป จงเกดการตอสกนขน โดยพระศวะไดตดเศยรพระคเณศขาดไป ท าใหพระอมาเสยพระทยมาก พระศวะจงสงใหเทพบรวารไปน าศรษะของสงมชวตชนดแรกทพบกลบมา เทพบรวารไปพบชางนอนอย จงตดเอาหวชางมาถวาย พระศวะไดน ามาตอกบรางของพระคเณศ ดวยเหตนพระองคจงมเศยรเปนชาง (อรณศกด กงมณ, 2552, น.25)

19 2.1.2.8 วราหปราณะ (Varahapurana) กลาววาพวกอสรและรากษสทบ าเพญเพยรจนไดรบพรจากพระศวะไดพา

กนไปรกรานสวรรคท าใหทวยเทพเดอดรอน พระอนทรจงออนวอนขอใหพระศวะสรางสงทจะขดขวางการบ าเพญเพยรของพวกอสร พระศวะจงเหลอบพระเนตรมองพระอมาดวยความเสนหา ทนใดนนกบงเกดเทพบรษออกมาจากพระโอษฐ มลกษณะเหมอนพระศวะทกประการ แตพระอมากลบแอบมองเทพบรษดงกลาวดวยความปรารถนา พระศวะทรงเหนดงนน จงสาปใหเทพบรษดงกลาวมเศยรเปนชาง รางกายอวบอวน ประทานนามวา “คเณศวร” “วนายก” และ “วฆนราช” แลวมอบหมายใหเปนผสรางอปสรรค เพอขดขวางความชวราย พรอมทงคอยชวยเหลอเทพและมนษยทกระท าความด

2.1.2.9 ไวยวนะสาคม (Vayavanasagama) กลาววาพระคเณศทรงเกดจากอากาศ และถอวาทรงเปนปรพรหมหรอ

ปรมาตรมน เชนเดยวกบทพบในคมภรพวกตนตระทางไสยศาสตร สอดคลองกบปราณะบางเลมทระบวา ในครงหนงพระศวะและพระอมาประทบอยทเขาไกรลาส ทรงเขยนอกษร “โอม” แลวเพงสมาธทตวอกษรนน ตวอกษรไดกลายเปนพระคเณศทมเศยรเปนชาง สวนทอกเรองหนงกลาววาขณะทพระศวะนงบ าเพญตบะ ทรงเหนพระคเณศในขณะททรงคดถงปรมาตมน จงทรงอธษฐานกบพระปรมาตมนวา ขอทานมาเปนบตรของเราในลกษณะกายน แลววนหนงพระคเณศกไดมาเปนพระโอรสของพระศวะและพระอมา (พระราชครอษฎาจารย, 2531, น.13)

ขอสงเกตนอกจากเทวต านานของพระคเณศทกเรองลวนพศดาร ซงอาจเกดจากแนวคดทเชอวาพระคเณศทรงมพลานภาพและอ านาจมากเกนกวาทจะถอก าเนดจากการหลอมรวมระหวางเพศชายหญงตามปกต (อรณศกด กงมณ, 2552, น.14) ดงนนเทวต านานพระคเณศทปรากฏอยในคมภรของศาสนาฮนด จงมความแตกตางหลากหลาย โดยแตละเรองราวและมกเตมแตงตามความนยมในแตละสมยและตามความเชอในแตละพนท

ทนาสนใจในคเณศปราณะและมทคละปราณะ ไดกลาวถงอวตารหรอการลงมาเกดในวาระตางๆ ของพระคเณศไวสองลกษณะ ไดแก 1. ยคาวตาร คออวตารทส าคญของพระคเณศในแตละยค 2.อษฏาวตาร คอการอวตารทง 8 ของพระคเณศเพอลงมาปราบอสร โดยมรายละเอยดดงตอไปน

(1) ยคาวตาร มาจากความเชอทวาโลกมการหมนเวยนแตกดบอยเปนนตย จงไดแบง

โลกออกเปน 4 ยค เรมจากการสรางโลกจนถงการประลยของโลก ซงมดงน

20 1. กฤตยค ยคทความดในโลกบรบรณ พระคเณศอวตารมาในพระนามวา

มโหฏกวนายก (Mahotakata Vinayaka) ปรากฏพระองคม 10 กร พระวรกายสวางดจแสงอาทตย ประทบอยบนหลงสงห (บางครงเปนชาง) เปนพาหนะ อวตารมาเกดเปนบตรของฤาษกศยปะและนางอทต เพอปราบอสรสองพนองชอ “นารนตะ” (Narantaka) และ “เทวนตะ” (Davantaka) แตบางกวาเปนการลงมาเพอปราบ “อสรธมรกษา” (Dhumraksha)

2. เตรตยค ยคทความดในโลกเหลอสามในสสวน พระคเณศอวตารมาในพระนาม

วามยเรศวร (Mayuresvar) ปรากฏพระองคม 6 กร พระวรกายสขาวดงดวงจนทร ประทบบนหลงนกยงเปนพาหนะ อวตารมาเกดเปนพระโอรสของพระศวะและพระอมา เพอปราบอสรสนธ (Sindhu) โดยเมอปราบอสรแลว ทรงมอบนกยงใหแกพระสกนทกมารหรอขนธกมาร พระอนชาของพระองค

3. ทวาปรยค ยคทความดในโลกเหลอสองในสสวน พระคเณศอวตารมาในพระนาม

วา คชนนะ (Gajanana) ปรากฏพระองคม 4 กร พระวรกายสแดง ประทบบนหลงหน (มสก) เปนพาหนะ อวตารมาเกดเปนพระโอรสของพระศวะและพระอมา เพอปราบอสรสนธรา (Sindura) ในอวตารนไดเกดคมภร “คเณศคตา” (Ganesh Gita) ขน จากบทสนทนาระหวางพระคเณศกบพระเจาวาเรนยา (Varenya) จ านวน 11 บท ซงเปนบทสนทนาตามคตฮนดมเนอหาเกยวกบความเปนเทพสงสด ลกษณะทวไปขององคเทพ สาเหตของทกข ความผกพน และวถแหงการหลดพนทกข

4. กลยค ยคทความดเหลอเพยงหนงในสสวน พระคเณศอวตารมาในพระนาม

วาธมรเกต (Dhumaraketu) ปรากฏพระองคม 2 หรอ 4 กร พระวรกายสหมนดงสของหมอกควนหรอขเถา ประทบบนหลงมาสนลเปนพาหนะ พระองคทรงยงไมอวตารจนกวาจะถงจดสนสดของกลยคเพอจะไดปราบบรรดาอสรตางๆ (คมกฤช อยเตกเคง, ม.ป.ป., น.10-11)

เกยวกบความเชอเรองยคาวตารของพระคเณศ คมกฤช อยเตกเคง ไดตงขอสงเกตไวในหนงสอ คเณศวทยา ความวา อาจไดรบอทธพลของไวษณวนกาย (นกายทนบถอพระวษณหรอพระนารายณ) เชน พระกรทลดลง สพระวรกายทเปลยนไป ซงสะทอนถงความเสอมถอยของความดในโลก สอดคลองกบไวษณวนกาย ทกลาววาสพระวรกายของพระวษณจะคอยๆ หมองลงไปตามการลดลงของธรรมะในโลกเชนเดยวกนนอกจากนในอวตารสดทายของพระคเณศและพระวษณยงมความคลายคลงกบ นารายณอวตารปางทสบ (ปางสดทายของพระนารายณ) ซงทรงมาเปนพาหนะและอวตารมาปราบทกขเขญในจดสนสดของกลยคเชนเดยวกน

21 (2) อษฏาวตาร อษฏาวตาร เรองราวอวตารทง 8 พระคเณศ พบในมทคละปราณะ

กลาวถงการอวตารของพระคเณศเพอลงมาปราบอสร 8 ตน ดงน 1. อวตารเปน “วกรตณฑะ (Vakratunda)” หมายถง ผมงวงคดไปมา ทรงสงหเปนพาหนะ อวตารเพอปราบอสร

นามวา “มตสราสระ (มตสร)” แปลวา “ความอจฉารษยา” อสรตนนยงมบตรอกสองตนนามวา สนทรปรย (รกในความสวยงาม) และ วษยปรย (รกในรป-รส-สมผส) ในต านานกลาวถงอสรชอ “มตสราสะ” ไดบ าเพญเพยรจนพระศวะประทานพรและพระศกรยงแตงตงใหเปนเจาแหงอสร ตอมามตสราสระเกดก าเรบทารบกบพระศวะ แตพระศวะไมปรารถนาทจะสดวย ท าใหมตสราสระสามารถเขาครอบครองเขาไกลาสโดยงาย เหลาทวยเทพจงตงจตบชาใหพระคเณศชวยเหลอ พระคเณศจงไดอวตารเปน “วกรตณฑะ” พรอมกบเนรมตบรวารจ านวนมากเขาท าลายกองทพอสร จากนนพระองคไดเนรมตกายจนมขนาดใหญมตสราสระจงเกดความกลวและไดยอมแพ นอกจากนยงมต านานยงเลาตางออกไปอกโดยกลาวถง พระอนทรผเปนเจาแหงสวรรค ครงหนงขาดสตลมหลงนางอปสร สงผลใหเกดอสรมตสราสระขนและไดเขาไปควบคมจตใจของพระอนทร ท าใหพระอนทรใหเกดหลงผดมแตความรษยา เปนผลใหโลกปนปวน พระคเณศจงอวตารเปนวกรตณฑะ และใชงวงจบตวอสรทอยในใจของพระอนทรออกมาท าลายจนหมดสน โลกจงกลบสความสงบสขอกครง

2. อวตารเปน “เอกทนตะ (Ekadanta)” หมายถง ผมงาเดยว ทรงหน (มสกะ) เปนพาหนะ อวตารลงมาเพอ

ปราบอสรนามวา “มทาสระ (มท)” แปลวา “ความมวเมา” ในต านานกลาวถงมหาฤาษไจวะนะไดสรางมนษยนามวา “มะทะ”ขน แลวสงไปเรยนกบพระศกร ตอมามะทะตองการครอบครองโลก พระศกรจงสอนคาถาบชานางทรคาพรอมกบใหบ าเพญตบะเปนเวลาหนงพนป ผลจากการบ าเพญเพยรนเองท าใหนางทรคาปรากฏกายและใหพรตามทมะทะตองการ โดยหลงจากทมะทะไดรบการแตงตงจากพระศกรใหเปนราชาแหงอสร และดวยความมวเมาในอ านาจมะทะจงไดเขาไปรกรานโลกจนเหลาเทวดาตองออนวอนให “สนตกมาร” บตรของพระพรหมชวยเหลอ สนตกมารจงไดแนะน าวธเอาชนะมะทะดวยการบชา “เอกทนตะ” หรอองคอวตารของพระคเณศ ครนเมอเหลาเทวดาบชาจนเอกทนตะปรากฏพระกายขน กไดสดจไปปราบมะทะ ดวยการยงลกศรทชอวา “ปรส” ไปเสยบหนาอกของมะทะจนสนสต เมอมะทะฟนขนและดงลกศรออก ปรากฏวาลกศรยอนกลบคนไปหาเอกทนตะไดเอง เหตการณนสรางความตกใจและเกรงกลวใหกบมะทะอยางมาก จงไดยอมแพในทสด

22 3. อวตารเปน “มโหทร (Mahodara)” หมายถง ผมทองใหญ ทรงหน (มสก) เปนพาหนะ อวตารลงมาเพอ

ปราบอสรนามวา “โมหาสระ (โมห)” แปลวา ความหลงผด ในต านานกลาวถง“โมหาสระ” ซงมความแคนทพระคเณศไดสงหารบดาของตน แตบตรของโมหาสระกลบเคารพและบชา “มโหทร” ซงเปนอวตารของพระคเณศอยางมาก โมหาสระพยายามใหลกของตนเลกบชามโหทรอยางไรกไมส าเรจ ดวยความหลงผดโมหาสระ จงทาทายใหมโหทรปรากฏพระกายขนเพอจะสงหารลกตนเองตอหนามโหทร แตมโหทรกลบปรากฏรางอยบนหลงหน ไดใชศาสตราวธฟนศรษะโมหาสะระจนเสยชวตกอน

4. อวตารเปน “คชนนะ (Gajanana)” หมายถง ผมหนาเปนชาง ทรงหน (มสกะ) เปนพาหนะ อวตารลงมา

เพอปราบอสรนามวา “โลภาสระ (โลภ)” แปลวา ความโลภ, ความอยากไดของผอน ในต านานกลาวถงคราวหนงพระกเวรไดเสดจไปเยยมพระศวะ ณ เขาไกรลาส เมอเหนพระอมากเกดคดไปในทางอนาจารท าใหพระนางพโรธมาก ซงพระกเวรกเกดความกลวจนบงเกดอสรชอ “โลภาสร” ขน ตอมาอสรตนนไดบ าเพญตบะจนไดรบพรจากพระศวะ แตกลบก าเรบไปบกรกตรโลกและยดเขาไกรลาส พระคเณศจงอวตารเปน ”คชนนะ” มาปราบ แตพระศกรไดกลาวเตอนโลภาสรวาไมมทางสไดโลภาสรจงยอมแพ แตบางต านานกเลาตางออกไปโดยกลาววา ครงหนงพระกเวรผเปนเทพแหงความมงคง ไดบ าเพญเพยรเปนเวลานาน จนพระศวะและอมาปรากฏกายขนเบองหนา แตพระกเวรซงหยงทะนงในความร ารวยของตน คดวาตนมความยงใหญกวาผอน จงไมมความเคารพตอเทพทงสอง ทงยงเกดความพศวาสตอพระอมา จนเกดเปน “อสรโลภะ” ขนพระอมาจงเกดความพโรธและบงเกดเปนโอรสนามวา “คชนนะ” ซงมเศยรเปนชางขนมา และตรงเขาท าลายอสรทเกดจากความโลภของพระกเวรจนสนไป 5. อวตารเปน “ลมโพทระ (Lambodara)” หมายถง ผมทองพลยทรงหน (มสก) เปนพาหนะ อวตารลงมาเพอปราบอสรนามวา “โกรธาสระ (โกรธ)” แปลวา ความโกรธ ในต านานกลาวถงครงทมการกวนเกษยรสมทรจนบงเกดน าอมฤต ขณะทเหลาอสรและเทวดาพยายามแยงชงน าอมฤตกนนน พระวษณไดแปลงรางเปนนางโมหนเสดจมาพรอมกบพระศวะ ทนใดนนกเกดเปน “โกรธาสร” ท าใหเกดความราวฉานระหวางเทพกบมนษย พระคเณศจงอวตารเปน “ลมโพทระ” เพอกลนกนโกรธาสรเขาไปในทอง ท าใหพระอทรของพระองคมขนาดใหญโต

23 6. อวตารเปน “วกฏะ (Vikata)” หมายถง ผมรปรางแปลกประหลาด ทรงมยร (นกยง) เปนพาหนะ

อวตารลงมาเพอปราบอสรนามวา “กามาสระ (กาม)” แปลวา กาม, ความปรารถนาความสขทางประสาทสมผสตางๆ ในต านานกลาวถงครงหนงพระวษณเกดลมหลงนางวฤนทา ซงเปนมเหสอกองคของพระวษณ จนบงเกดอสรชอ “กามาสร” ขน อสรตนนก าเรบไปยดครองเทวโลก เหลาทวยเทพจงออนวอนใหพระคเณศชวยเหลอ พระองคจงอวตารเปน “วกฏะ” โดยทรงประทบบนหลงนกยง เมอกามาสรเหนกฟาดคทาใสวกฏะ แตปรากฏวากลบเปนตนเองทสลบไป เมอฟนขนมากเจบไปทงราง จงยอมแพตอวกฏะ

7. อวตารเปน “วฆนราช (Vighnaraja)” หมายถง เจาแหงอปสรรค ทรงเศษะ (พญานาคเศษะ) เปนพาหนะ

อวตารลงมาเพอปราบอสรนามวา “มมาสระ (มม)” แปลวา ความยดมนถอมน ในต านานกลาวถงพระอมาไดพระสรวลดวยเสยงอนดงจนบงเกดเปนอสรชอ “มมาสระ” ขน พระนางมรบสงใหอสรตนนไปบชาพระคเณศ แตระหวางการเดนทางมมาสระไดพบกบอสรชอ “คมพลสระ” จงชกชวนกนไปบ าเพญตบะดวยกน จากนนทงสองกไดรบพรจากพระคเณศใหเปนอมตะ ไมมอาวธใดท ารายได ท าใหอสรทงสองก าเรบเขารกรานโลก เหลาทวยเทพจงออนวอนใหพระคเณศชวยเหลอ พระองคจงอวตารเปน “วฆนราช” มาชวย โดยครงแรกพระองคไดมอบหมายใหพระนารทมนไปเกลยกลอม แตมมาสระยงเชอมนในความเปนอมตะของตน จงยกกองทพอสรมาตอสกบเหลาเทพ วฆนราชจงขวางดอกบวเขาใส ท าใหมมาสระและบรวารสลบไป เมอฟนขนมากยงคงเหนดอกบวลอยอย กลางอากาศ จงเกรงกลวและยอมแพ

8. อวตารเปน “ธมรวรรณ (Dhumravarna)” หมายถง ผมกายสเหมอนหมอกควน ทรงอศวะ (มา) เปนพาหนะ

อวตารลงมาเพอปราบอสรนามวา “อภมานาสระ (อภมาน)” แปลวา ความหลงทะนงตน ในต านานลาวถงพระสรยะซงไดรบการแตงตงจากพระพรหมใหเปนผตดสนกรรมของเหลาทวยเทพ เกดจามดวยเสยงอนดงท าใหเกด “อภมานาสระ” ขน อสรตนนไดบ าเพญเพยรขอพรจากพระคเณศ 2 ประการ คอ ขอใหประทานพรตามทตนขอทกสง และขอใหมฤทธครอบครองจกรวาล ดวยความหลงทะนงตนจากพรทงสองประการ อภมานาสระจงไดเขารกรานโลก เหลาทวยเทพจงออนวอนใหพระคเณศชวยเหลอ พระคเณศจงอวตารเปน “ธมรวรรณ” เพอมาปราบ อภมานาสระจงไปปรกษาพระศกรผเปนอาจารย ครนเมอรวาไมสามารถสกบธมรวรรณไดจงขอยอมแพ

ผวจยมความเหนวาจากอวตารทง 8 ของพระคเณศในขางตน พระคเณศทรงด ารงอย ในฐานะเทพเจาผทรงประหารกเลสทงปวง โดยมอสร 8 ตน เปนเสมอน

24

บคลาธษฐานของกเลสตางๆ ทมอยในจตใจของมนษย อนไดแก ความอจฉารษยา ความมวเมา ความหลงผด ความโลภ ความโกรธ ความปรารถนาในความสขทางประสาทสมผส ความยดมนถอมน และความหลงทะนงตน

นอกจากนใน “คมภรตตวนธ” (Sritatvanidhi) ซงสนนษฐานวาเขยนขนเมอราวพทธศตวรรษท 24 ไดกลาวถงอวตารทส าคญของพระคเณศไว 32 ปาง ดงน 1.พาลคณปต 2.ตรณคณปต 3.ภกตคณปต 4.วรคณปต 5.ศกดคณปต 6.ทวชครปต 7.สทธคณปต 8.อจฉษฏคณปต 9.วฆนคณปต 10.กษปรคณปต 11.เหรมพคณปต 12.ลกษมคณปต 13.มหาคณปต 14.วชยคณปต 15.นฤตยคณปต 16.อรธวคณปต 17.เอกษรคณปต 18.วรคณปต 19.ตรยกษรคณปต 20.กษประสานคณปต 21.หรทราคณปต 22.เอกทนตคณปต 23.สฤษฏคณปต 24.อททณฑคณปต 25.ฤณโมจรคณปต 26.ตณตคณปต 27.ทวมขคณปต 28.ตรมขคณปต 29.สงหคณปต 30.โยคะคณปต 31. ทรคาคณปต 32.สงกฏหรคณปต (อรณศกด กงมณ, 2552, น.67-76)

ทนาสนใจยงปรากฏพระคเณศในอวตารท เปนผหญงท เรยกวา “คเณศาน” (Ganesani) หรอ “ไวนายก” (Vainayaki) ซงเปนรปของพระคเณศในภาคทเปนเพศหญง (ศกต) ทพบไดนอยมาก เทวลกษณะทโดดเดนของอวตารนคอเปนรปคลายพระคเณศ แตมหนาอกใหญแบบเพศหญง อยางไรกตามเทพดงกลาวไมแพรหลายในสมยอนเดยโบราณ แตสนนษฐานวาอาจไดรบความนยมในชวงทนกาย “คาณปตยะ” (Ganapatyas) ก าลงเฟองฟ รวมถงในลทธตนตระทมการเคารพโยคนอยางกวางขวาง โดยในปราณะบางเลมกลาวถงพระนามของโยคนบางตน ซงอาจมความหมายถงพระคเณศในภาคทเปนสตร เชน รมสตยปราณะ ไดกลาวถงชอ “ไวนายก” (Vaianyaki) วาเปน 1 ในกลมเทพ 200 องค และในคมภรเทวสหสนาม ซงกลาวถงนามของเทพ 1,000 องค กปรากฏชอเทพส าคญ 3 องคทสนนษฐานวาเปนพระคเณศภาคสตร อนไดแก วนายาก (Vinayaki) ลมโพทร (Lamfodari) และ คเณศวร (Ganesvari) ไวดวย (อรณศกด กงมณ, 2552, น.60)

ขอนาสงเกตในเรองอทธพลความเชอในเรองอวตารพระคเณศในภาคทเปนผหญง ยงพบในพระพทธศาสนาฝายวชรยาน ชอ คณปตหฤทย ซงเปนชอบทสวดมนตรหนงในฝายวชรยาน และมการสรางรปเคารพพระคเณศาณในประเทศเนปาลอกดวย (คมกฤช อยเตกเคง , 2554, น.25) สวนในสงคมไทยแมจะยงไมพบหลกฐานทางโบราณคดทเดนชด แตเมอป พ.ศ. 2551 ไดปรากฏภาพของคเณศานอยางเดนชด จากการจดแสดงนทรรศการชด “คเณศานอครนารเทพ” ผลงานของ สลาวารนทร ใจจรรยทก ศลปนหญงชาวลานนา และในป พ.ศ.2557 ผวจยยงพบวาประตมากรรมพระคเณศาน เรมเปนทแพรหลายในกลมผทเคารพบชาพระคเณศในสงคมไทยมากขน โดยมการเปดใหผสนใจเชาเทวรปพระคเณศานผานทางออนไลน เชน เวปไซตสวรรณคเณศ

25

(www.suwanganesh.com) ซงไดรบความนยมจากผสนใจกลมหนง เนองจากประตมากรรมพระคเณศานดงกลาว ไดถกรงสรรคใหมความออนโยนและสงางามราวกบมชวต ผเคารพบชาจงอาจเกดความรสกทใกลชดกบพระคเณศาน มากกวาเทวรปพระคเณศในงานประตมากรรมทวไป 2.1.3 ความเชอในเชงปรชญา

ประตมากรรมบรษผมเศยรเปนชาง พบในประเทศอนเดยราวพทธศตวรรษท 7 ในศลปะแบบอมราวด สนนษฐานวาประตมากรรมชนตนทพบนอาจไมไดหมายถงพระคเณศผเปนเทพแหงอปสรรค แตเปนเทพพนเมองซงอาจเปนตนแบบทมาของรปลกษณะพระคเณศในเวลาตอมา โดยรปเคารพทเชอวาเปนประตมากรรมพระคเณศทเกาแกทสดอาจสรางขนสมยมถราหรอคปตะตอนตน ราวปลายพทธศตวรรษท 8 กอนพบทวไปในทกภมภาคของประเทศอนเดยเมอราวพทธศตวรรษท 10 (อไรศร วรศะรน และคณะ, 2554, น.12)

พระนามของพระคเณศ ทเรยกกนวา “คเณศ” ในทางปรชญา “คณ” มาจากตวอษร “ค” เปนสญลกษณแทน “พทธ” หรอ สตปญญา กบตวอกษร “ณ” เปนสญลกษณแทน “วชญาณ” หรอ ความรแจง ดงนน คเณศ (คณ+อศ) หรอ คเณศวร (คณ+อศวร) หรอ คณปต (คณ+ปต) จงเปนสญลกษณแหงผคนพบหรอผรแจงในอาตมน (สจภาวะสงสด) ทมอยในตน และยงเปนสญลกษณของศกยภาวะแหงการแยกแยะความแทจรง (สจจภาวะ) กบความไมจรงหรอสงทไมเทยงแท (มายา) อนเปนภาวะในโลกมนษย

ในการเชอมเศยรชางเขากบรางกายมนษย เปนสงทแสดงถง การเชอมโยงสจจภาวะอนยงยนในทพยจกรวาลกบอสจภาวะอนไมจรงยงยนในมนษยโลก กลาวคอ เศยรของชางแสดงถงทพยปญญาแหงจกรวาล เศยรแบบมนษยแสดงถงปญญาทเตมไปดวยความยดมนถอมนในตวตน การสญเสยเศยรแบบมนษยจงเทากบการสญสนการยดมนถอมนในตวตนแบบปถชน ขณะทอกนยหนงอาจกลาวไดวา สวนทเปนเศยรชางแสดง “ทพยภาวะ” หรอโลกทไมปรากฏ เปนสจภาวะสงสดซงในศาสนาฮนดเรยกวา “พรหมน” หรอ “ปรมาตมน” (ปรม+อาตมน ค าวา อาตมน คอสจจะสงสดทมอยในแตละบคคล เมอรวมกบพระเจาหรอพรหมน (ปรม) กลายเปน ปรมาตมน) ขณะทสวนรางกายทเปนมนษยของพระองค แสดงถง “โลกยภาวะ” หรอการมอย-เปนอยในโลก อนเปนความผนแปร ไมเทยงแท หรอ “มายา” ดงนนในองคพระคเณศจงไมมความแตกตางระหวางโลกทปรากฏ (ทพยจกรวาล) กบโลกปรากฏ (มนษยโลก) ไมมความแตกตางระหวางความแทจรงกบมายา ดวยเหตนพระองคจงไดรบการขนานนามวา “อนนตจทรปมยม” แปลวา ผมรปและจตอนไมสนสด ซงสอดคลองกบคมภร “คณปตอปนษท” (คมภรปรชญาฮนดเกยวกบพระคเณศ) ทแตงโดยฤาษอถวะ ไดกลาววา พระคเณศ คอ พรหมนและอาตมน หมายความวา พระองคเปนทง จตจกรวาลทเปนสจภาวะสงสดและจตแหงการรแจงทมอยในตวมนษยทกคน

26

พระคเณศยงมพระนามทแสดงถงสจภาวะสงสดอนๆ อาท “มเหศวม” แปลวา เจาแหงจกรวาล, “วศวมขะ” แปลวา หวหนาแหงจกรวาล, “ภวนปต” แปลวา เทพเจาแหงเทพเจาทงหลาย, “วศวราชะ” แปลวา พระราชาแหงโลก, “อวานศ” แปลวา เจาแหงโลกทงมวล, “เทวเทวะ” หรอ “สเรศวม” แปลวา เจาแหงเทวดาทงปวง, “ภปต” แปลวา เจาแหงเทพทงหลาย และ “วนายกะ” แปลวา เจาแหงทกสงทกอยาง นอกจากนพระคเณศยงมอกพระนามวา “โอมการ” ซงมความหมายวา “ผม โอม เปนรปราง” ค าวา โอม เปนพยางคทมาจากอกษรยอ อะ-อ-มะ เปนสญลกษณของเสยงแหงสจภาวะจกรวาล เชนเดยวพระนาม “เอกากษระ” (เอก-อกษร) ทแปลวา ผท (มชอ) อกษรพยางคเดยว ซงกคอ “โอม” ทนาสนใจพระเจาสงสดทมรปปรากฏทงสาม (พระวษณ พระศวะ พระพรหม) กแทนดวย อะ-อ-มะ เมอรวมกนแลวออกเสยงพยางคเดยวกจะเปน “โอม” อนเปนการรวมพระเจาทงสามเปนรปทไมปรากฏเพยงรปเดยว คอ “พรหมน” (อมรา ศรสชาต, 2554, น.10-11 ) ในทางประตมานวทยา พระคเณศไดรบการก าหนดใหสรางรปเคารพตามคมภร หรอ “ศาสตร” คอ คมภรโบราณ เชน ปราณะ อาคม ตนตระ ของอนเดย ซงเปนระเบยบแบบแผนทยอมรบโดยทวไปและสบทอดตอๆกนมา โดยประตมานของพระคเณศตามศาสตรทงหลาย ปรากฏรปพระองคมพระวรกายเปนบรษ ทองพลย และมเศยรเปนชาง ซงมเพยงงาเดยว พระองคมพระเนตรสามดวง พระเนตรทสามอาจอยในรปของ “ตละ” ซงประกอบดวยเสนสามเสนเรยงกนตามแนวนอนบนพระนลาฏ หรออาจเปนรปพระจนทรเสยวกได แตสวนใหญรปเคารพของพระองคจะปรากฏเพยงสองพระเนตรตามปกต ทรงสวมยชโญปวตในรปของนาคหรอง เรยกวา “นาคยชโยปวต” หรอ “วยาลยชโญปวต” ซงเปนสายธน าหรอเครองหมายวรรณะพราหมณ สะพายจากไหลซายมายงสวนอกขวา บางครง อาจทรงสายรดพระอทรรปนาค (ง) หรอใชงรดพระอทรไวประหนงเขมขด เรยกวา “อทระ-พนธะ” นอกจากนในพระหตถยงอาจจะถอนาคไวดวย ดานเครองทรงศรษะมกเปนมงกฎรปทรงกระบอกสอบเปนกรวยหรอทรงกรวย เรยกวา “กรฏะ-มกฏะ” หรอบางครงอาจทรงประดบพระเศยรดวยมงกฎรปคลายชาวคว าซอนลดหลนกนไป เรยกวา “กรณฑะ-มกฏะ” และบางครงจะประดบตกแตงอญมณ เรยกวา ทรง “รตนะ-มกฏะ” สวนพระกร โดยทวไปพระคเณศจะปรากฏรปเคารพเปนสกร เรยกวา “จตรภช” หรอ “จตรพาห” ตามทพรรณนาไวในปราณะและคมภรสนสกฤตตางๆ อาท องศมเภทาคมะ ศลปะรตนสโยชตะ วษณธรโมตตระ (เหมาทรวตะขณฑะ) และศรมนมนตระมหารณวะ นอกจากนยงปรากฏรปพระคเณศทมมากกวา 4 กร อาจม 6 8 10 12 หรอ 14 กร ตามคมภรศลปรตนะ โดยพระคเณศสบกร เรยกวา “เหรมพะ” ทนาสนใจแมวาในคมภรภาษษสนสกฤตจะไมกลาวถงประตมานวทยารปพระคเณศสองกร แตกลบพบประตมากรรมรปพระคเณศ 2 ในแหลงตางๆ ในอนเดย

27

รวมทงประเทศไทย ซงถอไดวาเปนรปแบบของพระคเณศทกาแกทสดดวย นอกจากนตามลกษณะของพระคเณศในทางประตมานวทยา พระหตถแตละขางของพระองคจะถอสงทเปนสญลกษณ แสดงนยตางๆ หรอบางครงพระหตถของพระองคจะอยในทา “วรทะ – มทรา” (ปางประทานพร) หมายถง การใหพร หรอทา “อภยะ-มทรา” (ปางประทานอภย) หมายถง การปกปองคมครองจากภย

ส าหรบการปรากฏพระองคของพระคเณศอาจพบในทาตางๆ อาท ทานง หากประทบบนดอกบว เรยกวา “ปทมาสนะ” หรอ “ปทมปฐะ” , ทายน หากอยในทาเอยงพระวรกาย สองสวนหรอสามสวน เรยกวา “ทวภงคะ” และ “ตรภงคะ” ตามล าดบ แตหากอยในทายนตรง เรยกวาวา “สมภงคะ” และเมออยในทาเตนร า เรยกวา “นฤตตคณปต” โดยพระกรหนงแสดงทา “ทณฑะ-หสตะ” หรอ “คชะ-หสตะ” อนเปนทาเหยยดแขนและมอออกไปเสมอนไมเทาหรองวงชาง พระกรอกขางแสดงทาทเรยกวา “วสมยะ-หสตะ” อนเปนทายกแขนขน ฝามอและนวมอชขนเบองบน หนหลงมอออกนอกตว นอกจากนโดยทวไปพระองคทรงหนเปนพาหนะ หรอมหนตดตามอยใกลๆ แตอาจพบรปพระคเณศทรงสงหและนกยงอยบาง แตกไมมากนก (อมรา ศรสชาต, 2554, น.17 -19)

สวนความหมายเชงสญลกษณ อนเปนสารตถะส าคญของประตมานวทยาของพระคเณศ ในมทคละปราณะไดกลาวถงความหมายทางปรชญาและจตวญญาณไว ดงน

2.1.3.1 พระเศยร พระเศยรทเปนชางของพระคเณศ แทนพลงมหาศาลของชางทฝาฟนจน

พนอปสรรคทกอยาง และขนาดของพระเศยรทใหญโตยงหมายถงปญญา ความเขาใจอยางถองแทและความสามารถในการแยกแยะ (จรพฒน ประพนธวทยา, 2552, น.12)

2.1.3.2 พระเนตร เนองจากชางเปนสตวเพยงชนดเดยวทไมสามารถมองเหนภาพตาม

ความเปนจรง โดยจะมองเหนทกสงใหญกวาตวเอง ดวยเหตนพระเนตรของพระคเณศจงเปนสญลกษณทแสดงนยยะวา แมเราจะมสตปญญาทมากมาย แตกควรมองคนอนมปญญามากกวา ดกวา และมคณธรรมสงกวาเรา ถอเปนการละความถอตวทคดวาตนเหนอกวาผอน แสดงถงเปนผมความออนนอมถอมตน (จรพฒน ประพนธวทยา, 2552, น.12)

2.1.3.3 พระกรรณ พระกรรณทใหญของพระคเณศเหมอนกระดงฝดขาวทแยกขาวสารออก

จากเปลอกขาว คอแยกของจรงออกจากของไมจรง แยกสงทเปนของมาจากสวรรคออกจากของทมาจากพนดน ครนเมอมผเคารพบชาขอพรจากพระคเณศ พระองคจะทรงใชพระกรรณกรองสงทดไวและปลอยใหสงไมดออกไป จากนนจงประทานพรใหแกผทขอพรในสงทด เพอใหจตใจของผนน

28

เจรญขนทางทด นอกจากนขนาดพระกรรณทใหญยงหมายถง ผทมความสมบรณพรอมทกอยาง และพรอมทจะรบฟงความคดเหนของผอน เพอเรยนรสงตางๆ จากการฟง แลวปรบความคดของตนใหเขากบผอนได พระกรรณของพระคเณศจงเปนนยยะทสะทอนวา ควรพดแตนอยและฟงใหมาก (จรพฒน ประพนธวทยา, 2552, น.13)

2.1.3.4 งา งา แสดงถงลกษณะสองประการของมนษย คอ ปญญาและความรสก

ทางอารมณ งาดานขวาแทนปญญา งานดานซายแทนความรสกทางอารมณ การทงาดานขวาของพระคเณศหก แสดงถงการเปนผทอยเหนอความรสกแบบทไวตะ คอส งทเปนคกน เชน สขกบทกข ชนะกบแพ ซงบคคลเหลานจะเปนผมความคดสรางสรรค พระคเณศจงอยในฐานะเทพแหงศลปวทยา งาดานขวาทหกไปจงเปนสญลกษณแหงความร เพราะพระคเณศใชงากงนเขยนคมภรมหาภารตะ ในการสรางประตมากรรมของพระคเณศใหมงาหกหนงขางนน อาจตความไดอกอยางวา บคคลไมควรตกอยในทคมขงในรปของสงทเปนคกน เชน สขกบทกข แตบคคลนนควรทจะพยายามฝาฟนตนเองใหพนไปจากทขมขงดงกลาว โดยดานขวาของคนเราแทนพระศวะ (ธรรม) ดานซายของคนเราแทนศกต (โลกดานวตถ) ดงนนงาทหกชใหเหนวา คนเราตองปลดปลอยตวเองใหพนไปจาก อหงการ (ความรสกวามตวเอง) และ มมงการ (ความรสกวาตนเองเปนเจาของสงใดสงหนง) เพอโมกษะ คอการหลดพนจากการเวยนวางตายเกด (จรพฒน ประพนธวทยา, 2552, น.14)

ในเรอง “งาหก” ไดมผแสดงทรรศนะไวมากมาย โดยผวจยขอยกตว อยางมาพอสงเขป ดงน

(1) พระคเณศตอสกบปรศราม กลาวถงในครงท “ปรศราม” ผภกดตอพระศวะ ไดถกพระคเณศทเฝา

ประตวมานขดขวางไมใหเขาเฝา เนองจากเปนชวงเวลาทพระศวะและพระอมาตองการความเปนสวนพระองค แตปรศรามไมฟง จงเกดการตอสกน ปรศรามจงใชขวานซงไดรบพระราชทานมาจากพระศวะฟาดฟนเขาใสพระคเณศ ฝายพระคเณศจ าไดวาขวานดงกลาวเปนของพระบดา จ งไมตอสดวย แตใชงาเขารบไวจนงาหก พระองคจงน างาทหกนนมาถอไว

(2) พระคเณศตอสกบอสรรปชาง ปรากฏอยในต านานของอนเดยใตเลาวา อสรตนหนงซงมหนาเปนชาง

ชอวา “คชามขาสร” ไดรบพรวาจะไมพายแพตอมนษยหรอเทวดา จงไดเขาระรานเทวโลก พระคเณศจงมาปราบ แตปรากฏวาอสรตนนสามารถจบพระคเณศไวได และใชก าลงหกงาขางขวาของพระองค แตพระคเณศแยงงาทหกกลบคนมาได แลวขวางใสอสร ท าใหอสรกลายรางเปนหน และ

29

ยอมเปนพาหนะของพระองค ดวยเหตนจงเปนทมาของอกพระนามคอ “มสกะวาหนะ” (Musika Vahana) แปลวา ผมพาหนะเปนหน

(3) พระคเณศทรงใชงาเขยนคมภรมหาภารตะ ในคมภรมหาภารตะกลาววา หลงจากฤาษวยาสะรจนามหาภารตะส าเรจ

ตองการทจะบนทกไวเปนลายลกษณอกษรเพอใชสงสอนศษยตอไป แตเนองจากคมภรมความยาว และแตงเปนโศลกทคอนขางยากจงวตกวาจะไมมผใดเขยนใหได เมอพระพรหมทราบถงความนจงปรากฏรางขนแลว แนะน าใหฤาษวยาสะอญเชญพระคเณศมาชวย เนองจากพระคเณศเปนเทพแหงปญญาและยงสามารถขจดอปสรรคขอขดของตางๆ ได ฤาษวยาสะจงอญเชญพระคเณศมาชวยจดจารเปนตวอกษร แตพระคเณศมเงอนไขวาหากพระองคลงมอเขยนแลว ฤาษวยาสะตองรายโศลกตดตอกนไปจนจบ พระฤาษไดยนยอมตามนน แตกมขอแมวากอนทพระคเณศจะจดจารสงใดลงไป ตองมความเขาใจโศลกนนอยางแจมแจงเสยกอน จากนนพระคเณศไดใชงาของพระองคเปนเครองจดจารคมภรมหาภารตะ โดยในระหวางนนหากฤาษตองการพกกจะรายโศลกดวยศพททยาก เพอใหพระคเณศใชเวลาใครครวญในความหมายของโศลกนนๆ กอนฤษวยาสะจงสามารถเรยบเรยงคมภรมหาภารตะไดเสรจสมบรณ

(4) พระคเณศทรงใชงาขวางใสพระจนทร กลาวถงครงหนงหลงจากทพระคเณศไดเสวยขนมโมทกะทมผน ามา

ถวายเปนจ านวนมาก พระองคกไดขหนเพอเสดจกลบ แตระหวางทางมงตวหนงเลอยผาน หนทเปนพาหนะของพระองคจงตกใจรบหลบง พระคเณศจงเสยหลกพลดตกลงมาจนพระอทรแตก ท าใหขนมโมทกะไหลทะลกออกมา พระคเณศเสยดายขนมเหลานน จงโกยกลบเขาไปในพระอทร แลวจบงดงกลาวมารดพระอทรไว แตเนองจากขณะนนเปนเวลากลางคน พระจนทรทอยบนทองฟามองเหนเหตการณรสกขบขนจงหวเราะออกมาดวยเสยงอนดง เมอพระคเณศไดยนจงพโรธมาก ทรงถอดงาขางหนงขวางไปปกพระจนทรสงผลใหโลกมดมด เหลาทวยเทพตองมาขอโทษแทนพระจนทร พระคเณศจงยกโทษและยอมถอนงาออก แตพระองคกยงมพระประสงคทจะลงโทษพระจนทรอย จงสาปใหพระจนทรมรปรางเวาแหวงไมเตมดวงตลอดทงเดอน ทงยงสาปวาในวนบชาพระคเณศ ทเรยกวา “คเณศจตรถ” นน หากผใดมองพระจนทร จะถอเปนพวกจณฑาล คอพวกทมวรรณะต าทสด และเปนทรงเกยจของผคนในวรรณะอนๆ (อรณศกด กงมณ, 2552, น.54-55)

ขอนาสงเกตในเรองงาหกน โดยทวไปพระคเณศมงาหกเพยงขางเดยว มทงดานซายหรอดานขวา แตกมทพบประตมากรรมพระคเณศทมงาหกทงสองขาง (จรสสา คชาชวะ , 2540, น.21) โดยในอนเดยจะพบประตมากรรมพระคเณศทงาขางขวาเปนสวนใหญ ตามทระบอยในมทคละปราณะ ขณะทในประเทศไทยกลบพบประตมากรรมพระคเณศทงาขางซายหก ทงนผวจย

30

สนนษฐานวาอาจเนองมาจากพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท 6 ผซงวางรากฐานความเชอกระแสหลกเรองพระคเณศ ไดกลาวถงเทวลกษณะของพระคเณศทมงาขางซายหกในครงตอสกบปรศราม ผานบทพระราชนพนธ ละครเบกโรง เรอง ดกด าบรรพ ชด “พระคเณศเสยงา” ความวา

ฝายรามจงขวางขวานไป ศวบตรรบไวไมเหมาะท ถกงาซายสบนไปทนท ดงเปรยงเสยงมทงโลกาฯ (มงกฎเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ, 2503, น.86) อกหนงบทพระราชนพนธในพระบามสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท 6 ท

ระบวาพระคเณศเสยงาขางซายคอ “โคลงพระคเณศเสยงา” ความวา ยอมหวคอยอยหรอ รอมรบ ปรศรามขวางฉบ ฉาดตอง งาซายมลายยบ เยนยอย ขวานรอนกระดอนกอง กกกองโรงธาร

(ประจกษ ประภาพทยากร, 2552, น.46) ยงมขอสนนษฐานอกวาในการแสดงละคร ตวละครทเปนผกระท าหรอ

ผชนะ จะถกก าหนดใหยนทางดานขวาของเวท โดยผชนะจะขวางขวานดวยมอขวา (ซงเปนขางทผคนทวไปถนด) ไปยงผแพซงอยทางดานซาย และผแพจะตองท าอาการใหสมจรงวาถกอาวธ โดยหลบเขาหาเวทเพอไมใหผชมเหนความผดพลาดในการขวางอาวธซงอาจเกดขนไดในการแสดง จงมอาจความจ าเปนทงาซายตองหก (อไรศร วรศะรน และคณะ, 2545, น.78) นอกจากนอาจสบมาจากความเชอทวาพระคเณศเปนเทพเจาทส าคญในการสรางประตมากรรมคนโบราณถอวาครพระคเณศนนเปนครทแรงพระองคหนง และมอาถรรพมากในตว จงมการเลยงไมสรางเลยนแบบตามต าราทกอยางเพราะเกรงจะโดนอาถรรพจากพระองค ดวยเหตนจงท าใหผลงานของกวและศลปนไทยไดรบอทธพลและสะทอนภาพพระคเณศมงาขางซายทหกสบมา

2.1.3.5 งวง งวงทหอยลงมาระหวางงาทงสองของพระคเณศมความหมายวา พระ

คเณศทรงอยเหนอสงทเปนคกนทงปวง พระองคไมยดตดกบสงใดๆ และสามารถแยกแยะระหวางเรองทางโลกและทางธรรม ปกตงวงของพระคเณศจะผนไปทางซายมอของพระองคเปนรปสญลกษณ “โอม” โดยงวงเปนสงทอยตดกบพระเศยร ถอเปนตวแทนพทธ ซงเปนสงทแยกแยะมนษยตดสนวาสงนนคออะไร และแยกใหเหนวาสงหนงแตกตางไปจากอกสงหนง นอกจากนพระคเณศจะใชงวงท าลายอปสรรคและประทานพรใหแกผเคารพบชาพระองค (จรพฒน ประพนธวทยา, 2552, น.13)

31 ขอนาสงเกต ในสงคมฮนดประตมากรรมพระคเณศในทาปกตงวงจะผน

ไปทางดานซายของพระองค รปทผนงวงไปทางดานขวาพบนอยมาก ในภาษาทมฬเรยกวา “วลมบร วนายก” ถอเปนลกษณะมงคล (จรสสา คชาชวะ, 2545, น.3) ดงเชน “สทธวนายกะ” ซงเปนพระคเณศพระองคเดยวทผนงวงไปทางดานขวาในกลมอษฎวนายกะหรอเทวสถานพระคเณศทเกดเองตามธรรมชาต 8แหง อนไดแก มยเรศวร จนตามณมหาคณปต วฆเนศวร ครชตมากา พลลาเลศวร วรทวนายกะ และสทธวนายกะ ในแควนมหาราษฏะ (Maharashtra) ทางทศตะวนตกของอนเดย พระองคจะประทานความส าเรจทงปวง (ศรนย มะกรดอนทร , 2556, น.85 ) อนงการทงวงผนไปทางดานขวาชาวฮนดมความเชอกนวา เปนการชไปสทศใต อนมพระยมเปนเทพเจาประจ าทศถอเปนการชไปสมฤตยโลก ท าใหพระคเณศพระองคนนจะไมสามารถประดษฐานในบานเรอนไดเนองจากมมหทธานภาพมาก จ าเปนจะตองไดรบการดแลเปนอยางดจากพราหมณในเทวสถานเทานน (คมกฤช อยเตกเคง, 2554, น.24) นอกจากนยงมความเชออกวางวงทผนไปทางดานขวายงมอ านาจในการท าลาย หากไมท าพธบชาใหถกตอง

2.1.3.6 พระอทร ในมทคละปราณะ ไดกลาววา พระคเณศทรงเรยนดนตรจากเสยงลก

กระพรวนทขอพระบาทของพระอมา และเรยนพระเวทจากเสยงฑมร หรอกลองเลกสองหนาของพระศวะ พระคเณศจงทรงสะสมความรไวในพระองคมาก ท าใหมพระอทรพลย นอกจากนพระอทรทยนออกมายงหมายถง ความร ารวย และความอดมสมบรณ

มเรองเลาอกวาครงหนงทาวกเวรตองการอวดตนวาเปนผร ารวยทสด จงเชญพระศวะและพระอมาไปเสวยอาหารทวมานของตน ทงสองพระองคปฏเสธแตแนะใหทาวกเวรเชญพระคเณศไปแทน และใหถวายอาหารใหพระคเณศใหอมใหได พระคเณศทรงเสวยอาหารททาวกเวรถวายเทาไหรกไมอม จนอาหารหมด พระคเณศจงเรมเสวยทกสงทอยรอบๆ พระองค และตรสกบทาวกเวรวา เนองจากทาวกเวรรบปากวาจะเลยงพระองคใหอม แตเมอไมอมกจะขอเสวยทาวกเวรดวย ทาวกเวรตกใจมากจงรบไปเฝาพระศวะและออนวอนใหชวยชวตตน พระศวะจงขอใหทาวกเวรถวายขาวแกพระคเณศเพยงเลกนอย โดยไมตองโออวด เมอทาวกเวรท าตาม พระคเณศจงพอพระทย จากเรองนเปนสงทสะทอนวา พระคเณศไมไดทรงพอพระทยกบสงของมากมายทผเคารพบชาน ามาถวาย แตพอพระทยในการเคารพบชาพระองคดวยความออนนอมถอมตน (จรพฒน ประพนธวทยา, 2552, น.14)

2.1.3.7 พระกร เทวลกษณะของพระคเณศตามปกตม 4 กร เปนตวแทนของกาย

ละเอยด 4 ประการ ไดแก 1.มนส (ใจ คอ สวนทใชคด) 2.พทธ (สตปญญา) 3.อหงการ (ความคดวา

32

ตวเราม) และ 4.จตตะ (คดรสกตวชนดทมเงอนไข) นยยะนแสดงถง พระคเณศทรงเปนตวแทนของความบรสทธปราศจากกเลสคอ “อาตมน” ซงเปนตวทท าให มนส พทธ อหงการ และ จตตะ ท างานได สวนพระหตถทง 4 ของพระคเณศ อยในเทวลกษณะทหลากหลาย เชน พระหตถหนงอย ใน “ทาประทานพร”, พระหตถหนงทรงถอ “ขวาน” เทพศาสตราวธแทนสญลกษณของการท าลายความตองการและการยดตดซงมผลท าใหเกดทกข, พระหตถหนงถอ “ขนมโมทกะ” แทนความสขซงเปนผลจากการแสวงหาความสขทางดานจตใจไมใชการแสวงหาความสขจากวตถ ทงนขนมโมทกะดานนอกหมดวยแปงไสในหวาน ไสของขนมโมทกะแทนพระเปนเจาสงสด นยยะทแฝงอยในขนมคอ การเขาถงภายในจตใจของตนเพอใหพนไปจากสงทเปนเปลอกนอก จงจะพบกบขมทรพยหรอความสขทอยในตวเรา และอกพระหตถหนงถอ “ดอกบว” แทนจดมงหมายอนสงสดของมนษย ซงพระคเณศทรงแสดงนยยะบอกแกผเคารพบชาพระองควา ทกคนสามารถเขาถงและไปยงภาวะอนสงสดได (จรพฒน ประพนธวทยา, 2552, น.14)

เรองพระกรของพระคเณศ ยงมความเชอเกยวกบนยยะทแตกตางออกไป โดยระบวา ทง 4 พระกรของพระคเณศมความหมายคอ พระกรท 1 หมายถง การเปนผดแลรกษาจกรวาล พระกรท 2 การรกษาทศตางๆ พระกรท 3 หมายถง รกษาโลกน และพระกรท 4 หมายถง การรกษาบาดาลตางๆ นอกจากนในพระหตถทง 4 ทรงเทพศาสตราวธ ไดแก ปาศะ (เชอก) หมายถง โมหะบาสกะ คอ ตดกเลสเครองรอยรด , องกศะ (ขอชาง) หมายถง การควบคมไปในทางทดตลอดเวลา, รทะ (งาชาง) หมายถง การท าลายสงทเปนอปสรรค และ วระ (ประทานพร) หมายถง การประสบความส าเรจ (พระราชครอษฎาจารย, 2531, น.13)

2.1.3.8 ทาของพระคเณศ ทาทางของพระคเณศในยคแรกๆ มกจะประทบยน ในสมยตอมา

โดยทวไปจะประทบนง ซงม 4 ลกษณะ ไดแก 1. ทามหาราชลลา คอเขาขางหนงยกขน ขณะทอกขางหนงงอพบอยบนอาสนะ เปนทาประทบทเกาแกทสด 2. นงขาไขวกน 3. นงโดยขาทงสองพบอยทางดานหนา และ 4.นงหอยพระบาทขางใดขางหนง สวนอกขางหนงวางอยขางอาสนะ (เนาวรตน พงษไพบลย, 2554, น.23) ซงเปนเทวลกษณะทพบกนมาก แสดงนยยะถงการด าเนนชวตบนทางสายกลาง ความพอประมาณควรเปนปรชญาในการน าชวต ทาประทบนงของพระคเณศยงสะทอนอกนยยะหนงคอ พระองคทรงกจทางโลกสวนหนง ขณะเดยวกนกทรงกจทางธรรมสวนหนง โดยทรงสมาธอยกบความจรงสงสดคอ “ปรมาตมน” (จรพฒน ประพนธวทยา, 2552, น.15)

2.1.3.9 รปทสมบรณของพระคเณศ จากเทวลกษณะดงกลาวพระเศยรของพระคเณศแทนพรหม (ตต = ตต

เปนสรรพนามบรษท 3 หมายถง สงนน) ซงเปนผสรางทกสงทกอยางในจกรวาล รางทเปนมนษยของ

33

พระคเณศ หมายถง ตวทาน ( ตวม = สรรพนามบรษทสอง คอ ตวทาน หมายถง มนษยทกผทกคน) ดงนนพระคเณศ คอการรวมตวอยางสวยงามระหวางผสรางจกรวาลและสงทพระองคสรางขนมา เปนการรวมตวระหวาง อาตมน (ดวงชวต) กบปรมาตมน (อาตมนอนเปนนรนดรทเตมทวจกรวาล) และเปนการรวมตวระหวางอนจกรวาล (คอตวเรา) และมหาจกรวาล และดวยเหตนพระคเณศจงทรงมรปเหมอนค าวา “โอม” ซงค าวาโอมเปนเสยงแรกทถกสรางขนในจกรวาล เปนลมหายใจอนศกดสทธของพระเปนเจา เปน “ค า” ค าแรก เปนพลงงานแรกทกอใหเกดความคดสรางสรรค เมอชางรองจะมเสยงคลาย “โอม” โอมเปนเสยงทเปนสญลกษณแทนพรหม แทนศวะ แทนความนรนดร แทนการไมเปลยนแปลง แทนรากเหงาของสงทมอยในจกรวาล (จรพฒน ประพนธวทยา, 2552, น.16)

2.1.3.10 พาหนะพระคเณศ พระคเณศยงมพาหนะคอ “หน” ซงเปนสตวขนาดเลก ในมทคละ

ปราณะ ไดกลาวถงนยยะพาหนะนวา เปนการแสดงใหเหนถงบทบาทของพระคเณศในฐานะผสรางเอกภาพและความกลมเกลยว โดยความขดกนระหวางขนาดทใหญของชางและขนาดทเลกของหน เปนสญลกษณแทนความเทาเทยมกนของสตวโลก ขณะทในคมภรอปนษท ระบวา หนเปนสญลกษณของพรหมทแทรกซมอยทกหนทกแหงในจกรวาล หนเปนเสมอนพรหมทอยในบานของทกคนแตเราไมไดมองเหนหนตลอดเวลา เราจะพบวามหนกตอเมอของในบานถกท าลาย นอกจากนหนยงเปนตวแทนของความโลภ เพราะเปนสตวทกนอยางไมรจกพอเพราะจะขโมยของกนเกนกวาทจะกนไดหมด อกทงหนยงเปนสญลกษณของความไมรจรง เพราะหนชอบใชชวตอยางหลบๆ ซอนๆ ใตพนดนแฝงตวอยในความมดและความไมร (จรพฒน ประพนธวทยา, 2552, น.15)

2.1.4 การเคารพบชาพระคเณศในศาสนาพราหมณ-ฮนด นบตงแตพทธศตวรรษท 14 เปนตนมา พระคเณศไดรบการเคารพบชาและไดรบ

การยกยองเปนอยางมาก (อรณศกด กงมณ, 2552, น.12) ตอมาในราวพทธศตวรรษท 15 ความส าคญของพระคเณศไดขนถงจดสงสด เมอ “ลทธคาณปตยะ” (Ganabadya) ซงเปนลทธทนบถอพระคเณศเปนเทพสงสด อยในฐานะผสรางจกรวาล ดงมเรองการสรางจกรวาลของพระองคปรากฏอยในคมภรคเณศอปนษท โดยไดรบการนบถออยางแพรหลายในสงคมฮนด และถอเปน 1 ใน 6 ลทธส าคญของศาสนาฮนด ลทธนยงมการแบงเปนนกายยอยอก 6 นกาย ไดแก มหาคณปต หรทระคณปต อจฉหษฏคณปต นวนตะคณปต สวรรณะคณปต และสนตานะคณปต ทงนคาดวานาจะเกดขนมาตงแตพทธศตวรรษท11 แตแพรหลายมากตงแตพทธศตวรรษท 15 เปนตนมา โดยมคมภรหลกคอมทคละปราณะและคเณศปราณะ จากความศรทธาประกอบกบการเปนเทพเจาทเขาถงไดงาย จงอาจกลาวไดวาชาวฮนดใหความเคารพบชาพระคเณศในแทบทกฐานะโดยผวจยขอยกตวอยางมาพอสงเขป ดงน

34 2.1.4.1 เทพเจาแหงการเรมตน โดยธรรมเนยมปฏบต พระคเณศเปนเทพเจาทตองไดรบการเคารพบชา

กอนเทพองคอนๆ เสมอ กอนรเรมพธกรรมและกจกรรมใดๆ อยางนอยทสดจะตองเอยนามพระองค หรอสวดมนตรสรรเสรญพระองค เพราะเชอกนวาหากไมไดบชาพระคเณศกอน กจเหล านนจะไมประสบความส าเรจ (คมกฤช อยเตกเคง , 2554, น.91) ทงนความเชอดงกลาวอาจไดรบอทธพลมาจากมเทวต านาน ดงน

(1) การแขงขนเดนทางเวยนรอบจกรวาล กลาวถง ครงหนงเหลาทวยเทพไดถกเถยงกนเพราะตางตองการใหมนษย

บชาตนเปนอนดบแรก พระศวะจงบญชาใหเทพทงหลายแขงขนเดนทางเวยนรอบจกรวาล โดยหากเทพองคใดเวยนครบรอบไดกอนจะถอเปนผชนะและไดรบการบชาเปนองคแรก ทนททสนพระบญชาเหลาเทพจงตางเรงรบออกเดนทางอยางโกลาหล แตกลบมเพยงพระคเณศองคเดยวเทานนทเลอกเดนประทกษณรอบพระศวะ 3 รอบ ครนเมอเหลาเทพเดนทางกลบมาจนครบ พระศวะไดประกาศวาพระคเณศเปนผชนะ โดยพระคเณศใหเหตผลวาการเดนประทกษณรอบพระศวะ มคาเทากบการเดนทางรอบจกรวาล เพราะพระศวะคอปรมาตมน (อาตมนสงสด) ทงยงเปนตนก าเนดและเปนทรวมของทกสรรพสงในจกรวาล นอกจากนพระศวะยงเปรยบเสมอนอากาศ พระอมาเปรยบเสมอนธรณ เมอทงสองพระองคประทบคกนจงเปรยบเสมอนธรณอยคกบอากาศ ซงมคาเทากบจ กรวาล การเวยนรอบเทพทงสองพระองคจงเปรยบเสมอนการเดนทางรอบจกรวาลเชนกน ดวยเหตนพระคเณศจงเปนผชนะ และศวะได ก าหนดใหพระคเณศเปนเทพทควรไดรบการบชาเปนอนดบแรก

(2) พระวษณประทานพร กลาวถงในครงทพระอมาทรงพโรธ เมอทรงรวางา ของพระคเณศ หก

เพราะการตอสกบปรศราม พระนางจงสาปใหปรศรามสนฤทธ เคลอนไหวไมไดอกตอไป แตปรสรามไดออนวอนขอใหพระวษณเสดจขออภยโทษแทนตน ซงในทสดพระอมากยกโทษให จากนนพระวษณไดแบงก าลงของปรศรามใหพระคเณศครงหนง และประทานพรใหพระคเณศเปนปฐมปชนยเทพ โดยหากประกอบพธกรรมใดๆ ถาไมบชาพระคเณศกอน ถอวาการท าพธกรรมนนไรผล

(3) พระศวะประทานพร ในศวะปราณะไดกลาวในตอนท หลงจากทพระศวะตดเศยรพระ

คเณศ เนองจากขดขวางไมใหพระองคเสดจเขาไปหาพระนางอมา และตอมาทรงน าหวชางมาตอคนให ครนเมอพระคเณศฟนคนชพกไดขอขมาพระศวะ พระศวะจงไดรบพระคเณศเปนโอรส และประทานพรวาหากผใดตองการประกอบพธบชาทวยเทพองคใดกตาม จะตองบชาพระคเณศกอนเสมอ

35

หากไมบชา แมจะบชาเทพองคอนจนครบแลวกถอวาไมไดผลบญใดๆ เลย (อรณศกด กงมณ, 2552, น.78-79)

2.1.4.2 เทพเจาแหงธาตน า ความเชอเรองเทพแหงธาตน า เกดขนเมอทานสงกราจารยนกปราชญผม

ชอเสยงในขณะนน ไดรเรมการบวงสรวงบชาเทพเจาหาพระองค หรอ “ปญจยตนะ” ซงประกอบดวย พระศวะ พระวษณ พระสรยะ พระอมา และพระคเณศ ดวยถอวาเทพแตละองคเปนตวแทนของธาตทงหาแหงจกรวาล ไดแก ธาตน า ลม ไฟ ดนและบรรยากาศ ซงในครงนนพระคเณศไดรบการนบถอวาเปนหวหนาเทพธาตน า โดยในทางจกรวาลวทยาถอวาธาตน าส าคญเปนอนดบแรกของการสรางโลก (อรณศกด กงมณ, 2552, น.12-13) นอกจากนยงมความเชออกวาพระคเณศทรงโปรดมนษยทมธาตน าเปนประธานในรางกายมากกวามนษยทมธาตอนเปนประธาน โดยหากมนษยทมธาตน าเปนประธานในรางกายเคารพบชาพระองค การอาราธนาขอพรนนจะส า เรจเรวมาก (พระราชครอษฎาจารย, 2530, น.20)

2.1.4.3 เทพเจาแหงอปสรรค ตามความเชอของชาวฮนดพระคเณศทรงเปนเทพเจาผบนดาลใหเกด

อปสรรค ความขดของทงมวล ชาวฮนดจงนยมบวงสรวงพระคเณศกอนทกครง และบวงสรวงกอนเทพเจาองคอนๆ โดยอยางนอยทสดกตองกลาวนมสการดวยพระคาถาวา “โอม ศรคเณศายะ นะมะ” และศาสนาฮนดไมวานกายใดลวนแตเคารพบชาพระคเณศทงสน (พระราชครอษฎาจารยและคณะ , 2530, น.17)

2.1.4.4 เทพเจาแหงความส าเรจ แมวาพระคเณศจะทรงเปนเทพแหงอปสรรค แตขณะเดยวกนพระองคก

ทรงน าพาใหขามพนอปสรรคเหลานนได จงไดรบการนบถอวาเปนเทพเจาแหงความส าเรจ (พระราชครอษฎาจารยและคณะ, 2530, น.17) โดยในตอนหนงจากศวปราณะ ไดกลาววา หลงจากพระศวะไดชบชวตใหพระคเณศแลว พระอมาไดประทานสทธคอความส าเรจใหแกพระคเณศ และประทานพรใหพระคเณศตองไดรบการบชากอนเทพองคอนๆ ซงหากใครบชาเทพองคอนกอนไมวาในพธใดๆ พธนนจะไมมผลอะไรทงสน (จรพฒน ประพนธวทยา, 2545, น.30)

2.1.4.5 เทพเจาแหงอกษรศาสตร ความเชอนสนนษฐานวามาจากต านานในครงทพระคเณศทรงใชงาเขยน

คมภรมหาภารตะ เชน ในโรงเรยนทางอนเดยใตบางแหง เมอเดกจะเรมอานหนงสอ ตองกลาวค าไหวพระคเณศกอนวา “หร โอม ศรคณปตเย นมะ” แปลวา หร โอม ขาพเจาขอนอบนอมพระคณบดผมศร (เสฐยรโกเศศ และ นาคะประทป, 2558, น.8)

36 2.1.4.6 เทพเจาผบนดาลสนตสข ชาวอนเดยแตโบราณใหความส าคญตอดาราศาสตรและเทพพระเคราะห

เพราะเชอวา ดาวพระเคราะหในระบบสรยะจกรวาลหรอดาวประจ าวนทง 7 วน ในหนงสปดาหมความศกดสทธ จงยกยองบชาวาเปนเทพเจา นยมบชารวมกบพระคเณศเพอเกดสนตสข (อรณศกด กงมณ, 2552, น.80)

2.1.4.7 เทพเจาผคมครองเดกแรกเกด ความเชอนมาจากคตการนบถอสปตมาตกาเปนคตเกาแกของอนเดย ซง

ชาวฮนดสวนใหญจงนยมบชาสปตมาตกาและพระคเณศ เมอตองการใหคมครองเดกทเกดใหม โดยมต านานกลาววาเมอครงทพระศวะทรงปราบอทธกาสร ซงเปนอสรทไดรบพรวาหากเลอดของตนทตกลงพน จะสามารถบงเกดเปนอสรตนใหม ดงนนพระศวะและเหลาเทพรวม 7 องค จงตองสราง “สปตมาตกา” ซงถอเปนศกตหรอชายาองคตางๆ ขนมา เพอใหคอยดมเลอดอสรตนน ประกอบไปดวย (1) พรหม ชายาพระพรหม (2) มเหศวร หรอโยเคศวร ชายาพระศวะ (3) ไวษณว ชายาพระวษณ (4) เกามาร ชายาพระสกนทกมาร (5) วราห ชายาพระอนทร (6) อนทราณ ชายาพระอนทร (7) จามณฑา ชายาพระยม โดยจะปรากฏพระคเณศประทบอยรวมกบ “สปตมาตกา” ซงเปนเทพมารดาของโลก และเปนพลงสวนหนง (ศกต) ขององคเทพผยงใหญ ทงนรปเคารพของเทวแตละองคจะทรงพาหนะและทรงถอศาสตราวธเหมอนองคเทพผเปนสาม และมกประทบอยเรยงกนเปนแถว หากมพระคเณศประทบรวมอยดวย พระองคมกประทบอยตอทายจากนางจามณฑา (อรณศกด กงมณ , 2552, น.80-82)

2.1.4.8 เทพเจาแหงโชคลาภ ความเชอนจะปรากฏพระคเณศประทบคกบพระลกษมและพระสรสวด

ซงเปนการผสมผสานระหวางเทพแหงความส าเรจ (พระคเณศ) เทพแหงความรและความเฉลยวฉลาด (พระสรสวด) และเทพแหงโชคลาภ (พระลกษม) เขาไวดวยกน เชอกนวาการบชาเทพทงสามทประทบอยรวมกนในลกษณะของ “ตรเอกานภาพ” เชนน จะสงผลใหบชาประสบความส าเรจในดานความรและความมโชคลาภไปพรอมๆ กน (อรณศกด กงมณ, 2552, น.83) โดยในนกายตนตระเชอวาพระลกษมเปนหนงในศกตของพระคเณศ สวนในแควนเบงกอล เชอวาพระคเณศทรงเปนพระเชษฐาของทงสองพระองค (คมกฤช อยเตกเคง, 2554, น.15)

2.1.4.9 เทพเจาประจ าหมบานและเทพเจาประจ าเรอน พระคเณศยงเปรยบดงเทพเจาผรกษาคมครองทวทกแหง โดยเฉพาะ

บรเวณธรณประต สแยก และโคงอนตราย เชอกนวาพระองคจะคมครองผทผานเขา-ออก ในอนเดยมกจะพบเทวรปพระคเณศวางไวต า ตดพนขางประตหรอรมทางคลายศาลพระภมของคนจน (ไรท ,

37

2550, น.12) นอกจากนชาวฮนดนยมประดษฐานเทวรปพระคเณศขนาดเลกไวเหนอกรอบประตดานบนของบาน เพราะเชอกนวาจะเปนสรมงคลแกผมาเยอน และพระคเณศยงชวยปองกนไมใหอ านาจชวรายตางๆ เขาสสถานทอกดวย เนองจากพระคเณศอยเหนอพลงอ านาจอนชวรายทงปวง สวนชาวทมฬทางอนเดยใต นบถอพระคเณศ หรอ “พลไลยาร (Pillaiyar)” ในภาษาทมฬ เปนเทพประจ าหมบานและประจ าเรอน โดยจะมพธปฏบตอยางเครงครด นอกจากนสตรสาวในรฐทมฬนาฎ ยงนยมเคารพบชาพระคเณศทเรยกวา “วรต (Vrata : การส านก)” ในวนองคารตลอดทงป ซงเชอวาไดรบสามทดและมครอบครวทอบอน (Shagunthala Jagannathan, Nanditha Krishna, 1996, p.113) 2.1.5 วธการเคารพบชาพระคเณศ

ค าวา “บชา” หรอ “ปชา” (ภาษาสนสกฤต) ในพจนานกรมสนสกฤต ของหลวงบวรบรรณรกษ (นยม รกไทย) ระบวา “ปชา น. ‘บชา’ นมสการ, การกราบไหว, ความเคารพ, การไหวเจานายหรอเทวดา, อตกรรษหรอกรรษณ” นอกจากนยงมความหมายคลายกบค าอนๆ เชน อรจนา, ภช (คมกฤช อยเตกเคง, 2556, น.96 )

สวนความหมายของการบชาคอ การปรนนบต หรอถวายสงตางๆ แกเทพเจา บคคลอนควรสกการะหรอแขกผมาเยอน (ปฏบตตอแขกดจเทพเจา) ซงถอเปนกจการหนงในหกอยางทตองท าเปนประจ าของศาสนกชนดงโศลกสนสกฤตวา

สนธยา สนาน ชปศไจว เทวตาน า จ ปชนม, ไวศวเทว ตถา ตถย ษฏ กรมาณ ทเน ทเน แปลวา “การท าสนธยา (กจพธระหวางวน) สนาน(อาบน า) ชป(ภาวนา) การบชา

เทวดาไวศวเทวะ (บวงสรวงแตเทพยดา) และการตอนรบแขก (อาตถย) กรรมทง 6 อยางน พงกระท าในทกๆ วน” การเคารพบชาเทพเจาในศาสนาพราหมณ-ฮนด โดยสามารถท าไดตามสถานทตางๆ และกระท าไดในหลายโอกาส โดย มพธกรรมหลายลกษณะ ไดแก 1. ปชา คอ การปรนนบตพระเปนเจาดวยขนตอนตางๆ 2. ยชญะ คอ การบวงสรวงดวยประการตางๆ 3. สมสการ คอ การประกอบพธในขนตอนตางๆ ของชวต ตงแตเกดจนตาย4. ชปะ คอ การบ าเพญภาวนามนตรตางๆ 5. ปาฐะ คอ การทองสวดมนตรและคมภรศกดสทธตางๆ6. ศราทธ คอ การท าบญอทศแดบรรพบรษและผตาย7. ภชนและกรตน คอ การขบรองเพลงสรรเสรญพระผเปนเจา 8. วรต คอ การถอพรตอดอาหารและละเวนกจไมพงท าในโอกาสพเศษ (คมกฤช อยเตกเคง, 2554, น.90-91)

ในการบชายงประกอบดวยขนตอนตางๆ เรยกวา “อปจาระ” แบงเปน “โษฑอปจาร” คอการบชาทง 16 ขนตอน เปนการบชาทครบทกขนตอน, “ทโศปจาร” คอการบชา 10

38

ขนตอน, “ปญจอปจาร” คอการบชา 5 ขนตอน และหากไมสามารถบชาใน 5 ขนตอนได กสามารถยนยอเหลอเพยงการถวายดอกไม อกษต (ขาวสารยอมดวยผงจนทร) หรอน าเทานน นอกจากนอาจบชาเพมดวยการสวดภาวนา การทองบนคมภร หรอถอพรตในคราวเดยวกน และจบดวยการอารตหรอเวยนเทยนเปนขนตอนสดทาย (คมกฤช อยเตกเคง, 2554, น.92-93) ทงนการบชาทง 10 ขนตอนและ16 ขนตอน นยมบชาในโอกาสพเศษ เชน วนส าคญ หรอมงคลวาระตางๆ แตส าหรบเทวสถานตางๆ มกจะประกอบพธทง 16 ขนตอนประจ าวน ทงนหากมขนตอนมากมายและใชของอนประณตทสดเทาทจะหาไดจะ เรยกวา “ราโชปจาร” คอ การปรนนบตเยยงปรนนบตพระราชา (คมกฤช อยเตกเคง, 2556, น.98)

ส าหรบการบชาพระคเณศ ชาวฮนดถอกนวาพระคเณศเปนเทพเจาประจ าวนองคาร นยมเคารพบชาพระองคเปนนตยกรรม หรอกระท าทกวนในเวลาเชากอนเรมกจกรรมตางๆ โดยมวธเคารพบชาขนตอนตางๆ ในแตละอปจาระ ดงน

2.1.5.1 ขนตอนเดยว ถวายดอกไมทแตมดวยแปงจนทน (แปงทฝนจากไมจนทนหอม) และ

ขาวสารทยอมดวยผงกงกม (ผงสอแดงทใชเจม) ทไมแตกหก เรยกวา “อกษต” ทงหมดนคอ “คณธากษต ปษบม” (คนธะ-ของหอม, อกษต-ขาวสาร,ปษปะ-ดอกไม) ทงหมดนเปนการบชาอยางยนยอ

2.1.5.2 ปญจอปจาร (5 ขนตอน) (1) คณธ การถวายเครองหอมจดเจม (2) ปษป ถวายดอกไม (3) ธป

ถวายธป (4) ทป ถวายประทป (5) ไนเวทย ถวายอาหาร ขอสงเกตการบชาแบบ 5 ขนตอน มความแตกตางกบการเคารพบชาในพระพทธศาสนาเพยงเลกนอย คอเ พมขนตอนแรกและขนตอนสดทาย ไดแก การเจมดวยของหอมและการถวายอาหาร

2.1.5.3 ทโศปจาร (10 ขนตอน) (1) ปาทย ลางพระบาท (2) อรฆย ลางพระกร (3) อาจมน ลางพระโอษฐ

(4) สนาน การสรงสนาน (5) วสตรนเวทน ถวายเสอผา (6) คณธ การถวายเครองหอมจดเจม (7) ปษป ถวายดอกไม (8) ธป ถวายธป (9) ทป ถวายประทป (10) ไนเวทย ถวายอาหาร

2.1.5.4 โษฑอปจาร (16 ขนตอน) (1) ปาทย ลางพระบาท (2) อรฆย ลางพระกร (3) อาจมน ลางพระ

โอษฐ (4) สนาน การสรงสนาน (5) วสตรนเวทน ถวายเสอผา (6) อาภรณ ถวายเครองประดบ (7) คณธ การถวายเครองหอมจดเจม (8) ปษป ถวายดอกไม (9) ธป ถวายธป (10) ทป ถวายประทป

39

(11) ไนเวทย ถวายอาหาร (12) อาจมน น าลางพระโอษฐ (13) ตามพล ถวายหมากพล (14) สตวปาฐ สวดถวาย (15) ตรปณ ถวายน าบชา (16) นมสการ กราบไหว

ทงนการสรงสนาน (ในล าดบท 4) ชาวฮนดจะสรงสนานเทพเจาดวยของชนดตางๆ โดยทวไป ไดแกปญจามฤต หรออมฤตทงหา คอ น านม (ปยส) , โยเกรต (ทธ), น าผง (มธ), เนยใส (ฆฤต) และ น าตาล (ศรกรา) ถอเปนของสงคาและใหประโยชน (คมกฤช อยเตกเคง, 2556, น.96) นอกจากนยงมน าหอม (คนโธทก) น าผลไม เชน น ามะพราว (ผโลทก) น าจากทาน าศกดสทธหรอบญสถาน (ตรโถทก) และหากมการสวดพระเวทประจ าของเทพเจาองคนนๆ ในขณะทสรงดวย จะเรยกวาการ “อภเษก” ซงแปลวา รดดวยน า

สงส าคญในการเคารพบชาพระคเณศทขาดไมไดคอ “น าสรง” โดยก าหนดวาตองใช “น าออย (อกษรส)” เนองจากในมทคลปราณะ กลาววา สวรรคของพระคเณศทเรยกวา “คณปตโลก” นน เปนเกาะรตนมณทมน าทะเลน าออยลอมรอบ อกทงชาวฮนดเชอวาพระคเณศโปรดความหวาน เพราะความหวานคอรสแหงความรกและความมโชค เปนรสทท าใหชมชนใจ เดกๆ ชอบ 2.1.6 ขอหามเกยวกบการเคารพบชาพระคเณศ 2.1.6.1 ของหามถวาย

ในคมภรไดกลาวถงของหามถวายพระคเณศคอ ใบกะเพรา ดงโศลกทวา นากษไตรรจเยทวษณม น ดลสยา คณาฮปม น ทรยา ยเชท ทรค า วลวปตเรศจ ภาสกรม ทวากร ทนตหไนรวลลปตระ สมรจเยต

แปลวา “พงจดจ าไววา ไมบชาพระวษณดวยอกษต (ขาวสาร) ไมถวายตล ส (กะเพรา) แตพระคณาธปต (พระคเณศ) ไมถวายทรวา (หญาแพรก) แตพระแมทรดา ไมถวายใบพลวะ (มะตม) แตพระภาสกร (พระอาทตย/สรยเทพ)”

สาเหตทไมถวายใบกะเพราะแกพระคเณศนน มาจากเทวต านานทวาพระคเณศไมถกกบพระเทวตลส หรอเทวกะเพรา หรออาจเปนเพราะความเชอทตงอยบนมตทางศาสนาและโบราณคด ทส าคญชาวฮนดมความเชอเรองความบรสทธ จงไมบชาเทพเจาชนสงดวยเนอสตวและของคาว

2.1.6.2 หามบชาเทวรปพระคเณศ 3 องคในบานเดยวกน การหามบชารปเคารพพระคเณศ 3 องคในบานเดยวกน เวนแตนกบวช

คอสนยาส ไดมกลาวไวในคมภร ดงโศลกทวา คฤเห ลงคทวย นารจย คเณศศตรตย ตถา ศงขทวย ตถา สรโย นารจย ศกตดรย ตถา

40

ทเว จกเร ทวารกายาสต ศาลครามศลาทวยม เตษ า ต ปชเนไนว อทเวต ปราปนยาท คฤห

แปลวา “ในบานไมพงบชา พระศวลงคสององค และพระคเณศสามองค สงขสองขอนพระอาทตยสององค พระแมศกตสามองค จกรสององค หนทวารกาศลาสององค และพระศาลครามศลาสององค คฤหสถผครองเรอนผไมปฏบตตามดงน ยอมไดรบความเดอดรอนร าคาญ” (คมกฤช อยเตกเคง, 2556, น.98-99) 2.1.7 ของทพระคเณศทรงโปรด

ตามความเชอของชาวฮนด พระคเณศมสงทโปรดหลายอยาง โดยในบรรดาใบไมทใชถวาย โปรดหญาแพรก (ทรวา) และใบศม (ใบสมปอย) ขณะทอาหารถวาย โปรดขนมโมทกะ หรอลฑฑ (ลฑฑก) มากทสด ขนมชนดนแตกตางกนไปในแตละสวนของอนเดย มทงชนดทใชแปงถวนาทอดกบเนยและน าตาลปนเปนลกกลม ขนาดราวผลมะนาว หรอชนดใสไสคลายขนมตมขาวของไทย ดวยเหตนคนไทยสวนหนงจงใชขนมตมขาวถวายแดพระองค สวนบรรดาผลไมของโปรดทปรากฏในโศลกคอผลมะขวด (กปตถ) และหวา (ชมภ) นอกจากนยงโปรดมะพราว กล วย ออย และมะมวงดวย อกสงทโปรดคอผงสนทร หรอสนมแดง เปนผงสสม ไดจากแรชนดหนง ชาวอนเดยใชเจมเจาสาวในพธแตงงานและใชตกแตงเทวรป (คมกฤช อยเตกเคง, 2556, น.99-100) 2.1.8 วาระการเคารพบชาพระคเณศ 2.1.8.1. วนคเณศจตรถ (Ganesh Chaturthi)

วนคเณศจตรถ คอวนประจ าปทยดถอกนวาเปนวนขน 4 ค า เดอน10 หรอทเรยกวาเดอนภทรบท (กตต วฒนะมหาตม, 2546, น.62) เชอกนวาเปนวนคลายวนประสตของพระคเณศ พธนจะมความส าคญเปนพเศษในเมองบอมเบย โดยเรมจากการซอรปเคารพพระคเณศทเปนดนเหนยวมาบชา และน ามาประดษฐานไวหนาบานหรอกลางบาน ผบชาจะตองทองพระนามทง 108 ของพระองค บชาพระองคดวยใบไมและดอกไมตางๆ ตลอด 21 วนตามล าดบ เมอครบก าหนดแลว ใหน าเทวรปแหไปยงรมฝงแมน าหรอสระน า จดพธบชาอกครง แลวจงน าเทวรปไปลอยน า (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.16) สวนสาเหตทตองน าเทวรปไปทงน า เนองจากตามความเชอของชาวฮนด แมน าเปรยบเสมอนหนทางทน าสรมงคลจากสวรรคมาสโลกมนษย ดงนนจงอาจเปนสงทน ากระแสจตในการบชาของมนษยกลบไปยงสวรรคได อกทงชาวฮนดยงเชอวาเทวรปทใชในพธกรรมนมาจากวสดธรรมชาต เมอผานพธกรรมแลวกน ากลบคนสธรรมชาต (กตต วฒนะมหาตม, 2546, น.69) สงส าคญวนคเณศจตรถทยดถอกนคอหามมองพระจนทร สบเนองมาจากความเชอในเรองพระคเณศเสยงา ในคราวทพระคเณศทรงใชงาขวางใสพระจนทรดงทกลาวมาในขางตน ซงหากผใดมองพระจนทรจะถอ

41

เปนพวกจณฑาล คอพวกทมวรรณะต าตอยทสด และเปนทรงเกยจของผคนในวรรณะอนๆ (อรณศกด กงมณ, 2552, น.55)

2.1.8.2 พธบชาเทพปญฉยตนะ “พธบชาเทพปญฉยตนะ” เปนพธบชาเทพ 5 พระองคพรอมกน ไดแก

พระศวะ พระวษณ พระคเณศ ศกต และสรยะ ในการประกอบพธจะใชศลา 5 ชน แทนรปเคารพ 5 องค พระวษณใชศลาด า พระศวะใชศลาขาว พระคเณศใชศลาแดง ศกตใชสเหลอบ สรยะใชแกวผลก โดยศลาทใชแทนเทพเหลานนจะถกจดเปนวงกลม ตรงกลางวางเฉพาะเทพทตองการบชา (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.16) นอกจากนในแตละเดอนยงสามารถเคารพบชาพระคเณศไดอก คอวนขนหรอแรม 4 ค า เดอนละสองครง (กตต วฒนะมหาตม, 2546, น.62)

จากทกลาวมาความเชอเรองการเคารพบชาพระคเณศในศาสนาพราหมณ-ฮนด มประเดนทส าคญอย 3 เรอง ไดแก การเคารพบชาพระคเณศในฐานะตางๆ วธการเคารพบชาพระคเณศ และวาระการเคารพบชาพระคเณศ โดยจะพบวาตามความเชอของชาวฮนด พระคเณศทรงเปนเทพเจาแหงการเรมตนทตองบชาเปนล าดบแรก พระองคทรงด ารงในฐานะมากมายและหลากหลายในสงคมฮนด โดยเฉพาะเทพเจาแหงอปสรรคและเทพเจาแหงความส าเรจ ซงอาจเนองมาจากอปสรรคปรากฏอยในการด าเนนชวตของทกคน สวนโอกาสการเคารพบชาพระคเณศ ชาวฮนดสวนใหญจะใหความส าคญกบเทศกาลจตรถ ดวยเชอกนวาเปนวนคลายวนประสตของพระองค นอกจากนผทมความศรทธาในพระคเณศ ยงสามารถเคารพบชาพระองคในชวงนอกเทศกาลไดอก คอวนขนหรอแรม 4 ค าของทกเดอน อยางไรกตามไมวาบคคลเหลานนจะอยในวรรณะใด ทกคนสามารถเขาถงพระคเณศได ดวยการเคารพบชา โดยอยางนอยทสดกกลาวมนตรหรอพระนามของพระองค 2.2 ความเชอและการเคารพบชาพระคเณศในพระพทธศาสนา

ภายหลงพทธศตวรรษท 10 คตการนบถอพระคเณศไดแพรออกนอกประเทศอนเดย และปรากฏอยแทบทกแหงทอทธพลทางวฒนธรรมอนเดยแผไปถง รวมทงภมภาคเอชยและเอเชยตะวนออกเฉยงใต (กตต วฒนะมหาตม , 2546, น.72-73) โดยเฉพาะอยางในประเทศทนบถอพระพทธศาสนา สงผลใหเกดคตความเชอและการเคารพบชาพระคเณศในฐานะตางๆ ดงปรากฏในพระพทธศาสนามหายาน ทยอมรบนบถอพระคเณศวาเปน “สทธธาดา” ซงหมายถง ผประทานความส าเรจ โดยปรากฏบทสวด เรยกวา “คณปต-หฤทย” (ศานต ภกดค า, 2558, น.31)

42

อยางไรกตามยงมคตความเชอและการเคารพบชาพระคเณศในพระพทธศาสนาทหลากหลาย จากประเทศทนบถอพระพทธศาสนานกายตางๆ ดงน 2.2.1 พระพทธศาสนาวชรยาน พระพทธศาสนาวชรยานแพรหลายในทเบต เนปาล ภฏาน มองโกเลยและสกขม มลกษณะพเศษคอ การผสมผสานค าสอนของมหายานเขากบเทคนควธการทเรยกวา “ตนตระ” ในศาสนาฮนด โดยเชอวาจะสามารถท าใหบรรลธรรมไดในชาตน

พระคเณศทปรากฏตามคตพระพทธศาสนาแบบวชรยาน ปรากฏพระองคใน 2 ลกษณะ ไดแก

2.2.1.1 เทพเจาในพระพทธศาสนา พระคเณศ ปรากฏในสถานะ “เทพ” พระองคหนงในพระพทธศาสนา

เรยกวา “คณปต” หรอ “มหารกตะ (มหารกต)” หมายถง ผมวรกายแดงอนยงใหญ ลกษณะรปเคารพม 12 กร พระหตถหนงถอวชระประทบยนในทาพบพระชงฆเขามาและยกพระบาทขนขางหนง เรยกวา “อรธปรยงกะ” (อมรา ศรสชาต, 2554, น.25) เชอวาพระคเณศเปนอวตารของพระโพธสตวอวโลกเตศวร ปรากฏในมณฑลของจกรสมวร โดยตามต านานกลาววา เมอพระอวโลกเตศวรไดอวตารลงมาและมชยเหนอพระคเณศแลวไดตดเศยรของพระคเณศมาสวม จงมเทวลกษณะดงกลาว ทงนภาพของ “พระมหารกตะ” ทปรากฏ มกอยในทารายร า มพระวรกายสแดง บางครงมเศยรสขาว ทส าคญยงมลกษณะพเศษอกประการหนงคอ พระองคจะถอหวไชเทาและกปาล (กะโหลกใสน าอมฤต) พระคเณศยงอยในฐานะ “เทพเจาผบนดาลโชคลาภ” โดยปรากฏพระองคในกลมเทพเจาจ านวน 13 พระองคของนกายสาเกยปะในทเบต นอกจากนพระคเณศยงทรงเปนสทธธาดาหรอ “เทพเจาแหงความส าเรจ” รวมทง “เทพทวารบาล” ของวดในพระพทธศาสนาดวย

2.2.1.2 เทพเจานอกพระพทธศาสนา พระคเณศ ปรากฏในสถานะของ “อสร” แบบฮนด เรยกวา “วฆนะ”

หรอ “วนายกะ (วฆนายกะ)” มความหมายวาอปสรรค หรอเจาแหงการขดขวาง รปเคารพทพบมลกษณะ เทพของวชรยานยนเหยยบอยบนรางของ “วฆนายกะ” (พระคเณศในรปอสร) เชน รปเคารพ “วนานตกะ (วฆนาตกะ)” เทพในวชรยานพระองคหนงทปราบวนายกะ ปรากฏพระองคเหยยบอยบนรางของวนายกะทราบอยใตพระบาท รปเคารพนเปนทนยมแพรหลายในอนเดยตอนเหนอ ตอมาเนปาลและทเบตไดรบคตนยมการสรางรปเคารพเชนนดวยเชนกน (อมรา ศร สชาต, 2554, น.25) นอกจากนยงมเทพและพระโพธสตวในวชรยานอนๆ ทปรากฏรปเคารพในลกษณะดงกลาว ไดแก เทวพรรศวร เทวอปราชตา พระมหากาล และพระมญชศร

43 ทนาสนใจ “วฆนานตกะ” เปนพระนามสอดคลองกบพระนาม

“วฆเนศ” ของพระคเณศ โดยค าวา “วฆนานตกะ” แปลวา ผฆาวฆนะ ซง “วฆน” นอกจากจะหมายถงอปสรรคแลว ในทนคงจะหมายถงพระคเณศ ทงนตามต านานเลาวา พระอาจารยโอฑยายนะ ถกพระคเณศและบรวารรบกวน เนองจากไดท าการเชญเทพเจาตางๆ โดยไมเชญพระคเณศ พระอาจารยโอฑยานะ จงไดขอความชวยเหลอจากพระโพธสตว ซงพระโพธสตวไดอวตารลงมาเปน “วฆมานตกะ” ลงมาปราบพระคเณศและบรวารจนพายแพไป ตอมาต านานนไดแพรหลายในประเทศเนปาล และจากต านานดงกลาวจงกลายมาเปนความเชอทวา ทกคนตองท าการเคารพบชาพระคเณศกอนเรมกจการทกอยาง นอกจากนยงปรากฏรปเคารพวฆนานตกะ ในลกษณะเปนปฏปกษตอศาสนาพราหมณ-อนดอยางชดเจน อยางไรกตามรปเคารพดงกลาวไมไดแพรหลายไปสประเทศทนบถอพระพทธศาสนาตางๆ หากแตยงปรากฏอยบางพนททนบถอพระพทธศาสนาแบบวชรยาน (คมกฤช อยเตกเคง, 2554, น.17-19) ขอสงเกตพระคเณศทรงอยในฐานะปฏปกษตอพระพทธศาสนา

อยางไรกตามราวพทธศตวรรษท 12-13 พระพทธศาสนาแบบวชรยานไดเขามาในแผนดนไทย แตไมปรากฏแนวคดหรอคตนยม “วนายกะ” และคต “วนานตกะ” แตพบการนบถอพระคเณศในฐานะ “เทพ” ผปกปองพระพทธศาสนาทเรยกวา “คณปต” ตามคมภรของวชรยาน โดยพบหลกฐานเปนรปเคารพส ารดพระคเณศ 8 กร ประทบยนบนดอกบว สนนษฐานวาดอกบวน หมายถง ดอกบวสแดง หรอ “รกตปทมะ” ตามทระบไวในคมภรสาธนมาลา (ในตอนทกลาวถง “คณปต”) ทนาสนใจรอบๆ ฐานดอกบวมพระคเณศประทบนงองคเลกๆ จ านวน 8 องค หนพระพกตรออกไปในแปดทศทาง อาจเปนไปไดวาพระคเณศเหลานนเปน พระคเณศในศาสนาพราหมณ-ฮนด ทเปนบรวารคอยพทกษ พระคเณศในพระพทธศาสนาแบบวชรยาน ดงนนในประเทศไทยยงคงถอวาพระคเณศเปน “เทพ” เสมอ โดยพระคเณศทรงยในฐานะเทพเจาชนรองในพระพทธศาสนา (อมรา ศรสชาต, 2554, น.26) ผวจยมความเหนวา การทพระคเณศซงเปนเทพเจาในศาสนาฮนด สามารถปรากฏพระองครวมกบพระพทธศาสนาวชรยานได ในหลายประเทศทนบถอพระพทธศาสนาโดยเฉพาะในทเบต อาจเปนเพราะไดรบอทธพลทางวฒนธรรมจากอนเดยอนเปนบอเกดลทธตนตระในศาสนาพราหมณ-ฮนด ซงมความสอดคลองกบวถชวตและความเชอในเรองภตผของชาวทเบต และเนองจากเทวลกษณะของพระคเณศทมพระเศยรเปนชางซงเปนทโดดเดน จงปรากฏหลกฐานทางโบราณคด อาท ภาพจตรกรรม รปเคารพ ของเทพเจาในทเบตทเกยวเน องกบเทพเจาทมพระเศยรเปนชาง ในฐานะตางๆ ตามต านานของแตละพนท

สวนต านานของวฆนานตกะนน ผวจยเหนวามความคลายคลงกบเทว ต านานของพระคเณศในศาสนา ฮนดอยหลายสวน แมพระคเณศจะอย ในฐานะปฏปกษตอ

44

พระพทธศาสนา แตทายทสดแลวพระคเณศกทรงอยในฐานะสทธธาดา ซงเปนทมาของการน าความเชอทวาตองเคารพบชาพระคเณศกอนเรมกจการทกอยางเสมอ ส าหรบสาเหตท รปเคารพของ “วฆนานยกะ” และ “วฆมานตกะ” ทไมไดแพรหลายในประเทศทนบถอพระพทธศาสนาเถรวาทรวมทงในสงคมไทย อาจเปนเพราะลกษณะของรปเคารพทงสองดโหดราย ซงขดกบทาทของพระพทธศาสนาเถรวาท ทมลกษณะทออนโยนมเมตตา จงไมไดรบความนยม

2.2.2 พระพทธศาสนานกายชนงอน พระพทธศาสนานกายชนงอน ปรากฏขนในยคเกยวโตหรอเฮอน (พ.ศ.1337-

1728) โดย พระไซโจ และพระคไค ซงเดนทางไปศกษายงประเทศจนไดกลบมาเผยแผทญปน ทานไซโจตงส านกสงฆขนทภเขาฮเออในป พ.ศ.1328 เพอเผยแผนกายเทนได หรอเทยนไท หรอนกายสทธรรมปณฑรก สวนทานคไคไดกลบมาเผยแผ “นกายชนงอน” หรอ “ตนตระ” ใน พ.ศ.1349 พระคไค สนนษฐานวาอาจเปนสมยเดยวกบอทธพลของพระคเณศทด ารงฐานะเทพเจาชนรองในขณะนนไดเผยแพรเขามาดวย เนองจากพระพทธศาสนาในญปนไดรบอทธพลจากเกาหลในป พ.ศ.1095 ตรงกบรชสมยของพระเจากมเมจ โดยการเผยแผจากอนเดยสจน และจากจนสเกาหล ซงล วนแตปรากฏหลกฐานเกยวกบพระคเณศมากอน อาท ประเทศจน ในศตวรรษท 6 พบเทวรปทมพระเศยรเปนชาง มพระนามวา Ksing-Shen Wang (Spirit King) หรอ เทพเจาผเปนราชาในหมเทพทงปวง, ประเทศธเบต ในศตวรรษท 13 พบเทพทวารบาล พระนามวา “วฆนานตกะ (Vighantaka)” ตอมาในยคของพระเจากปไลขาน พระคเณศทรงด ารงอยในฐานะเทพเจาแหงความอดมสมบรณ ทรงเปลยนการถอขนมโมทกะคอความอดมสมบรณมาเปนแครอท มพระนามวา “มหารกตะ คณปต (Maharakta Ganapati)” และในประเทศเกาหล พบรปเคารพพระคเณศทถอหวไชเทาแทนแครอท เนองจากเชอกนวา ไชเทาเปนพชทชวยลางอาถรรพเวท แกความทกข และความโชคราย มพระนามวา Korsan โดยปรากฏในฐานะเทพเจาแหงความอดมสมบรณเชนเดยวกบ “มหารกตะ คณปต” (Maharakta Ganapati

ในญปน “พระคเณศ” มพระนามทหลากหลาย เชน โชเตน กงกเตน และ บนายะกะ-เตน (วนายก) ชาวญปนเชอกนวาพระคเณศเปน “เทพเจาผประทานความสขตางๆ” โดยเฉพาะความส าเรจในทางธรกจ ขณะทหนมสาว มความเชอวาพระคเณศเปน “เทพเจาผประทานพรในเรองความรก” ชาวญปนสวนใหญเคารพบชาพระคเณศดวย “ขนมแหงความสข” ท าจากโบเกรต น าผง และแปง นอกจากนยงนยมถวายหวไชเทา เหลาสาเก และผลไมตางๆ ซงหลงจากถวายแลวจะน ามาแจกจายตอไป โดยพบรปเคารพพระคเณศในวดทางพระพทธศาสนาอยหลายแหง เชน วดฟทาโกะทามะกาวะ (Futako Tamagawa) เมองโตเกยว, วดโฮซานจ (Hozanji) บนภเขาอโคมะ เมองนารา,

45

วดไคโชซาน โชเอนจ (Kaishozan Shoenji) เมองโอซากา และ วดชนโคจ (Jingoji) เมองทาคาโอะ ซงพบรปเคารพพระคเณศกอดกนทมชอเสยง

ส าหรบ “กงกเตน” หรอรปเคารพ “พระคเณศกอดกน” ถอเปนลกษณะพเศษทพบในประเทศญปนเทานน เทวลกษณะของ “กงกเตน” คอเปนเทพเจาศรษะชางสองพระองคก าลงสวมกอดกน พบในทานงและทายน มทงแบบแฝดและตางเพศ ทงนอาจสนนษฐานไดวา เปนการพฒนาแนวคดเกยวกบพระคเณศทเกดขนเฉพาะในญปน เพราะในอนเดยจะพบรปเคารพพระคเณศอมศกต หรอศกตประทบบนตกพระคเณศ แตศกตเหลานนอยในรปของมนษย อยางไรกตามไมมการพบพระคเณศปรากฏพระองคกบศกตหรอพระชายาในเทวลกษณะทมเศยรเปนชาง เชน พระคเณศาน และไมพบรปเคารพพระคเณศในทาสวมกอดเทว (คมกฤช อยเตกเคง, 2554, น.28-29) ผวจยมความเหนวา ความเชอเรองพระคเณศในนกายชนงอนมพฒนาการมาจากพระพทธศาสนาวชรยาน โดยไดรบอทธมาจากประเทศจนและเกาหล ขอนาสงเกตคอเทวลกษณะของพระคเณศ โดยเฉพาะสงทอยในพระหตถจะมการปรบเปลยนไปตามเชอของแตละทองถน ซงลวนแตเปนสงมงคลหรอสญลกษณทแสดงถงการขจดสงชวราย สวนคตนยมในการรปเคารพ “กงกเตน” อาจมาจากคตทพฒนาความเชอมาจากการนบถอพระโพธสตวและเทพเจาในพระพทธศาสนาวชรยานทมกปรากฏในทาสงวาสหรอทาสวมกอดพรอมกบชายา ซงแสดงถงสญลกษณทางธรรม และสวนหนงอาจเปนสญลกษณการสนบสนนหลกธรรมของนกายชนงอนทมงในเรองการบรรลโพธญาณ

2.2.3 พระพทธศาสนาเถรวาท พระพทธศาสนาเถรวาทแพรหลายในดนแดน ลงกา ไทย พมา ลาว เขมร โดยใน

คมภรฝายพระพทธศาสนาเถรวาท ไมปรากฏพระนามพระคเณศแตอยางใด แมแตคมภรชนหลงกตาม แตมกปรากฏพระนามของเทพเจาอนๆ เชน พระพรหม พระอนทร (ทาวสกกเทวราช) พระวษณกรรม แตพบหลกฐานทางโบราณคดของพระคเณศ ทรงอยในฐานะเทพเจาชนรอง โดยปรากฏอยในฐานะ “เทพทวารบาล” ของวดทางพระพทธศาสนาเชนเดยวกบเทพเจาฮนดอนๆ ซงผวจยขอน าเสนอประเทศทปรากฏหลกฐานทโดดเดน ดงน

2.2.3.1 ประเทศศรลงกา ในประเทศศรลงกา พบเทวรปพระคเณศใตตนไมตามภเขาในเมอง

Nuwara Eliya และหงเลกๆ ตามสแยก นอกจากนยงพบเทวรปพระคเณศทรงหนมสกะขนาดใหญ เหนอซมประตทางเขา วดกลยาณราชมหาวหาร (Kelaniya Raja Maha Vihara) เมองโคลมโบ โดยในบรเวณวดยงพบการจ าหลกผนงพระอโบสถทกดานเปนรปเทพเจาองคส าคญของชาวฮนดในลกษณะของเทพบรวาร ขณะทในพพธภณฑสถานแหงชาต กรงโคลมโบ พบเทวรปพระคเณศเกาแกเกบรกษาอย นอกจากนทพพธภณฑเมองโปโลนนารวะ (Polonnaruwa Museum) เมองโปโลนนาร

46

วะ พบวามรปปนพระคเณศสองชน ซงท าจากหนและทองสมฤทธในศตวรรษท 12 และพบเอกสารบรรยายเกยวกบงาน "Bronzes Bouddhiques de l’antique Ceylan" ซง Von Sroeder (1992) บรรยายถงพระคเณศท าจากสมฤทธในชวงศตวรรษท 11 ซงพบทวด Shiva Devala เมองโปโลนนารวะ เมอป 1960 อกดวย

2.2.3.2 ประเทศพมา เนองจากพมาเปนประเทศแรกทางตะวนออกทชาวฮนดอพยพเขามา

โดยขามอาวเบงกอลมาขนฝงทพมาตอนใต ซงเปนดนแดนของชนชาตมอญ ทยอมรบนบถอพทธศาสนามาแตโบราณ ท าใหพบรองรอยของศาสนาพราหมณเปนจ านวนมาก ตงแตราวพทธศตวรรษท 11-12 แตเทพในศาสนาพราหมณเหลานนถกหามไมใหน าเขามาในเขตพทธสถาน ตรงกนขามกบในพมาตอนเหนอ ณ เมองพกาม (Pagan) ซงนบถอพทธศาสนามหายานและตนตระ ทมการนบถอเทพและเทพมาตงแตกอนพทธศตวรรษท 16 เมอศาสนาพราหมณแพรกระจายไปถง จงมการยอมรบเทพและเทพในลทธศาสนาพราหมณเขาไปนบถอควบคกน

ดวยเหตนจงท าใหพบรปเคารพพระคเณศท เกาแกทสดในพมาคอ “มหาพนายปรหา” (Maha Pinay Purha) อนเปนตนก าเนดชอ “มหาพนาย” โดยพบรปเคารพของพระองคเปนจ านวนมาก บรเวณดนสามเหลยมปากแมน า อดตเมองทาทมการตดตอคาขายกบชาวอนเดย รปเคารพพระคเณศสวนใหญทพบมขนาดเลกเหมาะส าหรบการน าตดตวไปมาในการเดนทาง นอกจากนทพกามพบภาพพมพพระคเณศ 2 รป รวมทงรปพระคเณศขนาดเลกจ านวนมากในพระธาตรวมกบพระพทธรป มทงทท าจากศลา ไมกา หนปน ส ารด ดนเผา และปนพลาสเตอร (จรสสา คชาชวะ, 2540} น. 47-48)

รปเคารพพระคเณศทนาสนใจทสดชนหนงในพกามคอ ประตมากรรมนนต าขนาดเลก สงเพยง 17 เซนตเมตร ท าจากซเมนตสขาว พบทเนนตดดานตะวนตกของเจดยโซ-มน-คย (So-min-gyi) เปนพระคเณศประทบนงในทาปทมาสนะพงพลย พระกรรณมขนาดใหญ งวงยาวถงพระนาภ ม 4 กร ทดานหนาของแทน สลกเปนภาพจระเขอยางเลอนๆ ทางดานซายและขวาของแทนเปนเตา และปลาตามล าดบ ซ ง ไม เคยพบท ใดมากอน สวนท เจดยช เวชนคอร (Shwehsadaw) ซงเปนเจดยทพระเจาอนรทธทรงสรางขนทพกามในพมาตอนเหนอราวพทธศตวรรษท 16 กพบเทวรปพระคเณศรวมกบเทพอนๆ อยตามมมทงหาของเจดยในลกษณะของเทพอารกษพทธสถาน สนนษฐานวาภาพเหลานอาจอยในลกษณะของเทพ 2 องค นงหนหลงชนกน เพอใหองคหนงหนหนาเฝาเจดย สวนอกองคหนงจะหนหนาออกเพอดแลบรเวณโดยรอบ (จรสสา คชาชวะ , 2540, น. 48-49)

47 ผวจยมความเหนวา แมจะพบหลกฐานทางโบราณคดรปเคารพพระคเณศในพมา

แตกเปนเพยงอทธพลทางศาสนาพราหมณทเผยแผมาจากชาวฮนด ทอพยพมาอยในพมาและชาวฮนดทประกอบธรกจกบชาวพมา นอกจากนในประเทศพมาอนญาตใหพราหมณประกอบพธกรรมทางศาสนาของตนได แตไมอนญาตใหตงรปเคารพเทพเจาของศาสนาพราหมณ -ฮนด ภายในบรเวณเขตพทธสถาน (จรสสา คชาชวะ, 2540, น. 49-50) ดวยเหตนจงท าใหพระคเณศจงด ารงอยในฐานะเทพเจาชนรองตงแตในอดตจนสบมาถงปจจบน และประกอบกบชาวพมาใหความเคารพนบถอพระพทธศาสนาเถรวาทอยางเครงครด จงปฏเสธแนวความคดของลทธนอกศาสนา ตางจากบางประเทศทนบถอพระพทธศาสนาวชรยาน ซงไดรบอทธพลมาจากลทธตนตระในศาสนาพราหมณ-ฮนด ทมการนบถอพระโพธสตวและเทพเจาจ านวนมากคลายกน จงผสมผสานและเขากนไดด 2.2.3.3 ประเทศไทย

ราวพทธศตวรรษท 11 พบวามกลมพระคเณศทมลกษณะคลายกบพระคเณศในศลปะเขมร สมยกอนเมองพระนคร (Pre-Angkor) มอายระหวาง พ.ศ.1083-1343 โดยขดพบทโบราณสถานกลางเมองศรมโหสถ จ.ปราจนบร นอกจากนนยงพบพระคเณศศลา ท ต.พงหนน อ.สทงพระ จ.สงขลา ซงลกษณะคลายกบพระคณปตจากตวลผกกน ศปละเขมร แบบพนมดา (พ.ศ.1083-1143) ซงนบวาเปนพระคเณศทเกาแกทสดในภาคใต ทนาสนใจยงพยพระคเณศทมอายใกลเคยงกน เปนพระคเณศประทบนงขดสมาธ ขดพบจากปราสาทพนมรง จ.บรรมย ซงมลกษณะของอทธพลศลปะเขมร แบบไพรเกมง (พ.ศ.1178-1243) ดวยเหตนจงอาจสนนษฐานวาอทธพลความเชอเรองพระคเณศไดเขามาสประเทศไทยในพทธศตวรรษท 10 แตอทธพลการเคารพบชาพระคเณศทางพระพทธศาสนาในประเทศไทย กลบปรากฏอยางชดเจนทางภาคเหนอของประเทศไทยในฐานะเทพทวารบาล โดยเฉพาะวดในจงหวดเชยงใหม ปรากฏคตนยมการสรางประตมากรรมรปพระคเณศ เรยกพระองควา “พญาพสน” ซงสนนษฐานวาเพยนมาจาก “วษณ” หรอวษณกรรม เลากนวาพระคเณศคอ พระอนทรทไมเชอวาในโลกมชปะขาวทหยงรนรกสวรรคได ครนเมอปรากฏวามจรงพระองคจงตองตดเศยรออกแลวเอาหวชางมาตอแทน ดวยเหตนพระคเณศทางภาคเหนอจงเปนทงพญาพสนและพระอนทรทมเศยรเปนชาง (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.100) นยมสรางไวเหนอประตทางเขาวดในพระพทธศาสนาหรอเทพทวารบาล เชนเดยวกบคตความเชอของพระพทธศาสนาวชรยาน แตเปนการผสมผสานกบความเชอทองถน ท าใหมเทวลกษณะในรปแบบเฉพาะ สนนษฐานวาคตการนบถอพระคเณศในลกษณะนเพงปรากฏขนราวพทธศตวรรษท 20 (มงคล ส าราญสข, 2545, น.86) สงผลใหต านานและคตความเชอเกยวกบพระคเณศผดเพยนในเวลาตอมา

คตความเชอการเคารพบชาพระคเณศในประเทศไทยยงปรากฏในรปแบบเครองรางตางๆ โดย สวนใหญมาจากจงหวดก าแพงเพชร ทปรากฏอทธพลของศาสนา

48

พราหมณและพระพทธศาสนาวชรยานทมอยในทองถนแถบนมาแตเดม โดยเครองรางบางชนเปนรปพระคเณศหนหลงชนกนกบพระควมปต ซงมปรากฏอยในประเทศพมาเชนกน นอกจากนยงพบการสรางเครองรางพระคเณศเพยงพระองคเดยว ซงอาจมาจากคตความเชอทวาพระองคจะชวยการปองกนภยอนตราย และชวยรกษาโรคภยไขเจบ เนองจากพระคเณศเปนโอรสของพระศวะเทพเจาผรกษาโรค ทนาสงเกตคอมการเขยนคาถาอาคมลงบนเครองรางดงเชนทพบทางภาคใต (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.99-103) กระทงสมยรตนโกสนทร โดยเฉพาะในชวงสมยรชกาลท 1- รชกาลท 4 ปรากฏรองรอยพระคเณศในพระพทธศาสนาเถรวาทในฐานะเทพทวารบาลอยางเดนชด โดยพบภาพจตรกรรมพระคเณศบนบานหนาตางของพระอโบสถพระอารามส าคญในกรงเทพมหานคร เชน วดสทศนเทพวราราม วดราชนดดาราม และ วดบวรสถานสทธาวาส (วดพระแกววงหนา)

ผวจยมความเหนวาคตความเชอเรองพระคเณศทางพระพทธศาสนาในประเทศไทย ตงแตอดตจนถงสมยรชกาลท 4 ในสมยรตนโกสนทร พระคเณศทรงด ารงอยในฐานะเทพเจาชนรอง เปนเทพทวารบาลตามคตพระพทธศาสนาเถรวาททสบๆ กนมา แตอาจมบางทองถนไดผสานความเชอพระคเณศแบบผสมผสานคอ ผ พราหมณ พทธ จงท าใหสถานะของพระองคไมไดจ ากดอยฐานะเทพทวารบาลเทานน ดงปรากฏรปเคารพพระคเณศในลกษณะเครองรางของขลง หรอปรากฏพระองครวมกบสงศกดสทธในพระพทธศาสนา ดงทกลาวผวจยเหนวาความเชอและการเคารพบชาพระคเณศในพระพทธศาสนา สวนใหญไดรบอทธพลมาจากศาสนาพราหมณ โดยปรากฏหลกฐานทางโบราณคดในประเทศตางๆ ทนบถอพระพทธศาสนา ทนาสงเกตคอ ความเชอเรองการเคารพบชาพระคเณศของแตประเทศทนบถอพระพทธศาสนาจะมความแตกตางกน โดยพระพทธศาสนาวชรยานและพระพทธศาสนาชนงอน จะมการผสมผสานคตความเชอเรองพระคเณศซงไดรบอทธพลมาจากลทธตนตระของศาสนาพราหมณ-ฮนด ในลกษณะทเปนเทพเจาทใหทงคณและโทษ กลาวคอ ในระยะแรกพระคเณศมลกษณะเปนปฏปกษกบพระพทธศาสนา ทเบยดเบยนพระภกษและชาวพทธ ท าใหพระโพธสตวหรอเทพเจาตองอวตารลงมาปราบ แตตอมาพระคเณศอยในสถานะเทพเจาชนรองทใหคณ โดยมหนาทพทกษพทธสถานในฐานะเทพทวารบาล ซงอาจมาจากอทธพลความเชอเกยวกบพระคเณศตามคมภรหรอต านานพระคเณศในยคหลงทผสานความเชอจากลทธตนตระ นอกจากนพทธศาสนาทงสองนกายดงกลาวตางมคตความเชอการเคารพบชาเทพหลายพระองค จงไดหลอหลอมความเชอเรองการเคารพบชาพระคเณศ ซงเปนเทพในศาสนาฮนดมาผสานกบค าสอนทางพระพทธศาสนาในนกายของตน โดยสะทอนผานงานจตรกรรมและประตมากรรมในรปแบบตางๆ

สวนความเชอเรองการเคารพบชาพระคเณศในประเทศทนบถอพระพทธศาสนาเถรวาท แมจะไดรบอทธพลเรองการเคารพบชาพระคเณศอยบาง แตโดยรวมกลบม

49

ความเชอทแตกตาง ซงแมไมไดปรากฏในลกษณะทเปนปฏปกษตอพระพทธศาสนาแตพระคเณศอยกทรงอยในสถานะเทพเจาชนรอง เปนแคเพยงเทพทวารบาลเทานน เนองจากค าสอนและแนวปฏบตของพระพทธศาสนาเถรวาททเชอในเรองกรรม และปฏเสธความเชอในลกษณะลทธมจฉาทฏฐ นอกจากนในประเทศทนบถอพระพทธศาสนาเถรวาทสวนใหญ ยงคงยดถอหลกค าสอนและการปฏบตทางพระพทธศาสนาดงทสบมาตงแตครงอดต จงไมปรากฏรปเคารพหรอการประกอบพธกรรมทางศาสนานอกลทธในเขตพทธสถาน ยกเวนแตในประเทศไทยทปจจบนอนญาตใหสรางประตมากรรมและสญลกษณของลทธนอกศาสนาไดอยางเสร โดยเฉพาะรปเคารพพระคเณศซงชาวพทธไทยนบถอในฐานะเทพเจาผขจดอปสรรค หรอเทพเจาแหงความส าเรจ จงท าใหปรากฏการสรางรปเคารพพระคเณศและวตถมงคลพระคเณศในวดทางพระพทธศาสนา และบางแหงยงมพระภกษเปนผประกอบพธปลกเสกเอง หรอผสมผสานพธกรรมทางศาสนาพราหมณ-ฮนด (เทวาภเษก) และพธกรรมทางพระพทธศาสนา (พทธาภเษก) ซงไดรบความนยมจากชาวพทธไทยเปนจ านวนมาก นอกจากนยงพบการสรางรปเคารพพระคเณศขนาดใหญ ในรปแบบตางๆ มากขนตามเทวลกษณะคมภรในศาสนาฮนด ตลอดจนยงมการสงเสรมรปแบบการเคารพบชาพระคเณศในลกษณะการประกอบพธกรรม เชนเดยวกบการเคารพบชาในศาสนาพราหมณ-ฮนด อนน าซงความสบสนตอการประพฤตและการปฏบตตนในเรองความเชอและการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธไทย

ขอนาสงเกตผวจยเหนวา การทชาวพทธไทยนยมเคารพบชาพระคเณศในปจจบน ซงเปนสงศกดสทธนอกลทธ อาจมสาเหตมาจากปญหาเศรษฐกจ จงท าใหพทธศาสนกชนตองการเครองยดเหนยวจตใจทสามารถเตมเตมความอดมสมบรณในชวตใหแกตนได โดยสวนใหญมความเชอวาการเคารพบชาสงศกดนอกพระพทธศาสนา สามารถดลบนดาลโชคลาภ ความเจรญรงเรอง และเรองตางๆในทางโลกได และพระคเณศกเปนเทพเจาทมความเชอวาพระองคสามารถประทานสงตางๆ ใหแกผทรองขอ รวมทงยงเปนเทพเจาทเปนทเคารพรกและรบการเคารพบชาจากผคนตางศาสนาทวโลก แตการเคารพบชาสงศกดสทธในพระพทธศาสนานน ชาวพทธสวนใหญมความเชอวา จะสามารถสมฤทธผลไดแตเฉพาะเรองในทางธรรมเทานน นอกจากนยงอาจมเหตผลทางธรกจและพทธพาณชยเขามาเกยวของ โดยวดทางพระพทธศาสนาในปจจบนมภาระเรองคาใชจายทเพมขนกวาในอดต

2.3 ความเชอและการเคารพบชาเรองพระคเณศในสงคมไทย

ประเทศไทย เปนประเทศทมประวตความเปนมาทเกาแกยาวนาน เปนดนแดนทมความอดมสมบรณจนไดรบการเรยกขานวา “สวรรณภม” และเนองจากทตงเปนท าเลทเหมาะแกการ

50

เปนจดแวะพกของเรอสนคาทงทมาจากตะวนออกและตะวนตก ท าใหสวรรณภมกลายเปนชมทางของการคา โดยเฉพาะจากอนเดยซงเปนแหลงอารยธรรมเกาแกทสดแหงหนงของโลก ดวยเหตนประเทศไทยจงเปนแหลงหลอมรวมลทธความเชอและพธกรรมทางศาสนารวมไปถงคตความเชอในศาสนาพราหมณ ( “เสาชงชา,” 2550 ) ในประเทศไทยพระนามพระคเณศทแพรหลายคอ “พฆเนศวร” หรอ “พฆเนศ” ค าวา “พฆน” แปลวา อปสรรค เครองกดขวาง (ราชบณฑตยสถาน , 2556, น.834) มาจากภาษาสนสกฤตวา “วฆน” สนธกบค าวา “อศ” หรอ “อศวร” ทแปลวา ผเปนใหญ (ราชบณฑตยสถาน, 2556, น.1419) เมอแผลงสระอ เปน สระเอ จงเปนค าวา “วฆเนศวร” หรอ “วฆเนศ” หมายถง เจาแหงอปสรรค (คมกฤช อยเตกเคง , 2554, น.3) ตอมาไดแผลงอกษร “ว” เปน “พ” จงเปน “พฆเนศวร” หรอ “พฆเนศ” (เนาวรตน พงษไพบลย, 2554, น.12) หมายถง เทพเจาผอยเหนออปสรรค เนองจากถาบชาแลวพระองคจะชวยปองกนความขดของทจะเกดขนได (ราชบณฑตยสถาน, 2556, น.834) ขณะททางอนเดยมความเชอวา พระองคทรงเปน “เจาแหงอปสรรค” เนองจากพระนาม “วฆเนศวร” หรอ “วฆเนศ” เปนพระนามทพระศวะ (พระอศวร) ประทานใหพระคเณศ เมอครงททรงสรางเทวบตรขนใหเปนเจาแหงอปสรรค เพอขดขวางพวกอสรไมใหท าพธบชายญ และใหชวยเหลอเทวดาและมนษยทประกอบกรรมด (ส.พลายนอย , 2535, น.30) ตามเทวต านานในคมภรลงคปราณะและคมภรสกนทปราณะ แตหากบชาพระคเณศแลว อปสรรคตางๆกจะหมดไป งานตางๆกจะส าเรจ (พระราชครอษฎาจารย, 2531, น.17)

ขอนาสงเกตการทชาวฮนดนบถอพระคเณศในฐานะ “เทพแหงอปสรรค” แตชาวไทยนบถอพระคเณศในฐานะ “เทพเจาผขจดอปสรรค” อาจมตนก าเนดมาจากราชส านก โดยเฉพาะในสมยอยธยาทพระมหากษตรยนยมมพราหมณและโหราจารยเปนทปรกษาในการประกอบพระราชพธและพธกรรมตางๆ โดยหลกฐานทปรากฏเดนชด เชน โคลงเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนารายณมหาราชทแตงขนโดยพระศรมโหสถ ซงตอนทายเรองในค าประพนธมบทสรรเสรญและขอพรเทพเจาในศาสนาพราหมณ-ฮนด ไดแก พระพรหม พระวษณ พระอศวร พระคเณศ และพระแมคงคา ตามล าดบ โดยกลาวถงพระคเณศในฐานะเทพเจาผขจดอปสรรค ความวา

ขอพรพาหบาทไท ทรงธาร พระเรมรงคชการ กองเกลา ขอจงแผนภวบาล บดราช สทธคชาศลปเรา รวดเพยงพระกรรมฯ

ขอพรพฆเนศสรอย ศวบตร ทรงเครองอาภรณสข เงอกง า

51

ขอจงจรรโลงอด ดมโลก แคลวคลาดภยพฆนล า เลศดวยเสวยรมยฯ (พระศรมโหสถ, 2502, น.8) นอกจากนผวจยยงมความเหนอกวาการทสงคมไทยนบถอพระคเณศในฐานะเทพเจาผขจดอปสรรคนน สวนหนงอาจเปนเพราะการตความศพทค าวา “พฆเนศวร” หมายถง เจาผมอ านาจเหนออปสรรค (จรพฒน ประพนธวทยา, 2545, น.29) และสวนหนงไดรบอทธพลจากคตความเชอเกยวกบพระคเณศทเปลยนไปราวปลายศตวรรษท 10 กบปลายศตวรรษท 13 จาก “วฆเนศ” หรอ “เจาแหงอปสรรค” ไดกลายมาเปน “สทธธาดา” หรอ “ผประทานความส าเรจ” (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.11) สะทอนให เหนวาในสงคมฮนดขณะนน พระคเณศ มฐานะเปน “เทพเจาแหงความส าเรจ” หรอ “เทพเจาผขจดอปสรรค” มากอนแลว

ความเชอและการเคารพบชาเรองพระคเณศในสงคมไทย สนนษฐานไดวาเขามา พรอมกบอทธพลของศาสนาพราหมณ-ฮนด ซงเขามามอทธพลในดนแดนเอเชยตะวนออกเฉยงใตพรอมกบอารยธรรมอนเดย ตงแตพทธศตวรรษท 6-7 (มงคล ส าราญสข, 2545, น.83) กอนทคนไทยจะสรางอาณาจกรเปนปกแผน โดยมนกวชาการหลายทานใหความเหนวา ไทยร บเอาศาสนาพราหมณมาหลายทาง ไดแก

ทางแรก คอ ภาคกลางตอนบน ภาคตะวนออก และภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย สวนใหญไดรบอทธพลผานทางเขมรซงขณะนนคอ อาณาจกรฟนน ราวพทธศตวรรษท 6 โดยเขมรมอทธพลและบทบาททงทางการเมองและทางศลปะอยในดนแดนแถบนมากอน (อภลกษณ เกษมผลกล, 2552,น.15) หลกฐานทปรากฏเกยวกบพระคเณศ เชน พระคเณศศลาในหมเทวาลยทเมองเกาพระรถ ต.โคกปบ อ.ศรมหาโพธ จ.ปราจนบร, ภาพสลกพระคเณศในลกษณะเทพบรวารของพระศวะ บนทบหลงศลาเหนอกรอบประตปรางคองคประธาน ประสาทหนศรขรภม อ.ศรขรภม จ.สรนทร, ภาพสลกพระคเณศ บนหนาบนพระธาตแจงแวง จ.สกลนคร , พระคเณศศลาทรายจากปราสาทหนพรมรง อ.ประโคนชย จ.บรรมย และพระคเณศศลาทรายจากปราสาทหนเมองต า อ.นางรอง จ.บรรมย (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.93-97) ทางทสอง คอ ภาคกลางตอนลาง และภาคตะวนตก ไดรบอทธพลผานอาณาจกรทวารวดซงมเมองนครปฐมเปนศนยกลาง โดยรบเอาศาสนาพราหมณมาจากอนเดยโดยตรง เนองจากในราว พ.ศ. 303 พระโสณเถระกบพระอตรเถระ ไดเขามาเผยแผพระพทธศาสนาในอาณาจกรทวารวดในฐานะศาสนทตของพระเจาอโศกมหาราช ซงการเดนทางมาในครงนนมคณะพราหมณจากอนเดยตดตามมาดวย ดงมปรากฏหลกฐานทางโบราณคดในสมยทวารวด ทเกยวเนองกบศาสนาพราหมณ อาท เทวสถาน เทวรป พระเปนเจาตางๆ ในบรเวณจงหวดในภาคตะวนตก (อภลกษณ เกษมผลกล, 2552,น.15) สวนหลกฐานทางโบราณคดเกยวพระคเณศทพบ ไดแก พระคเณศดบก พบ

52

ทวดกลาง อ.เมอง จ.นครปฐม และพระคเณศศลา พบทบรเวณรอบๆ เกาะอยธยา อ.เมอง จ.พระนครศรอยธยา (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.104 และ น.110-111) ทางทสาม คอ ภาคใต รบผานพราหมณทมากบพอคาอนเดยซงเดนทางมาคาขายทเมองทาตางๆ ในสมยอาณาจกรศรวชย โดยพบหลกฐานทางโบราณคดอนเกยวเนองกบศาสนาพราหมณในทตางๆ เปนจ านวนมาก (อภลกษณ เกษมผลกล , 2552, น.15) รวมทงรองรอยของพระคเณศอยหลายจงหวด เชน จ.สงขลา พบพระคเณศศลา เมองโบราณสทงพระ ต.พงหนน อ.สทงพระ, พระคเณศส ารด ต.พงยาง อ.สทงพระ ทนาสนใจยงปรากฏรองรอยคตการนบถอพระคเณศในฐานะ “บรมครชาง” ซงเปนคตทเกดขนหลงจากไทยไดรบความรทางคชศาสตรจากพราหมณอนเดย โดยพบประตมากรรมรปพระคเณศบนสวนบนของดามมดของ “หมอชาง” ทใชประกอบพธกรรมเกยวกบชาง และรปเคารพพระคเณศขนาดเลกในลกษณะเครองรางทใชพกตดตว ทพพธภณฑวดมชฌมาวาส ต.บอยาง อ.เมอง สวนท จ.นครศรธรรมราช พบพระคเณศส ารด 3 องค ท อ.เมอง ซงยายมาจากโบสถพระคเณศ ภายในบรเวณเทวสถานโบสถพราหมณ โบราณสถานของศาสนาพราหมณทใชประกอบพธกรรมในอดต, พระคเณศศลาทราย พบท ต.นาสาร อ.เมอง สวนท จ.กระบ พบพระคเณศดบก จากถ าเกาะหลก ซงอยกลางทะเล บรเวณปากคลองทอม อ.คลองทอง ขณะทจงหวดพงงา พบภาพสลกพระคเณศบนแผนศลาทราบขนาดใหญ ทแหลงโบราณคดบานทงตก ต.เกาะคอเขา อ.คระบร และท จ.สราษฎรธาน พบรปเคารพพระคเณศทโบราณสถานวดแกว (รตนาราม) ต.เลมด อ.เกาะสมย, พระคเณศศลาทรายแดง 2 องค โบราณสถานวดแกวไชยา อ.ไชยา นอกจากนยงพบเครองรางพระคเณศตามคตการนบถอพระคเณศในฐานะบรมครชางเชนเดยวกบจงหวดสงขลา (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.77-93) ขอนาสงเกตยงพบคตความเชอและการเคารพบชาเรองพระคเณศในสงคมไทยทางภาคเหนออก แตผวจยสนนษฐานวามาจากอทธพลทางศาสนา โดยเฉพาะจากพระพทธศาสนาวชรยานจากทเบตทผานมาจากพมา และอาจมการผสมผสานกบความเชอในแตละทองถน เชน จ.ก าแพงเพชร พบเครองรางรปพระคเณศเปนจ านวนมากในหลายพนท โดยบางชนปรากฏรปเคารพพระคเณศพระองคเดยว และบางองคปรากฏรปเคารพพระคเณศรวมกบ “พระควมปต” ซงเปนเทพเจาผคมครองตามคตพระพทธศาสนาของชาวมอญในลกษณะหนหลงชนกนดงทเคยพบในประเทศพมา (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.99) นอกจากนยงปรากฏคตนยมการสรางประตมากรรมรปเคารพพระคเณศ เหนอประตทางเขาวดในพระพทธศาสนา คลายกบพระคเณศทรงอยในฐานะเทพทวารบาลเชนเดยวกบคตความเชอทพบในพระพทธศาสนาในทเบตและพมา ซงพบมากท อ.เมอง จ.เชยงใหม

จากหลกฐานทางโบราณในขางตนผวจยมความเหนวา ในระยะแรกสงคมไทยเคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพเจาแหงอปสรรคตามทไดรบอทธพลมาจากศาสนาพราหมณ -ฮนด โดย

53

หลกฐานสวนใหญพบจากพราหมณและชาวฮนดทเขามาประกอบธรกจในไทย ขณะทชาวพทธ ในสงคมไทยสวนใหญยงคงนบถอพระพทธศาสนาแบบดงเดม แตอาจมบางสวนมความเชอผสมผสานระหวางพระพทธศาสนา ศาสนาพราหมณ และความเชอเรองผ เชนความเชอและการเคารพบชาพระคเณศในฐานะ “บรมครชาง” ทพบหลกฐานในภาคใต รวมทงคตความเชอและการเคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพทวารบาล ทางภาคเหนอ ซงรบอทธพลความเชอทางพระพทธศาสนาทสบมาจากทเบต อยางไรกตามการเคารพบชาพระคเณศในสถานะทแตกตางไปตามความเชอของแตละทองถนนน ไดน ามาซงความเชอเรองทเทวก าเนดพระคเณศในสงคมไทยตางๆ โดยอาจแบงได ดงน

2.3.1 ความเชอในเชงประวตศาสตร 2.3.1.1 สมยสโขทย (พ.ศ.1729-1981)

อาณาสโขทย สถาปนาขนเปนราชธาน ราวป พ.ศ.1800 โดยพอขนศรอนทราทตย (พอขนบางกลางหาว) ภายใตราชวงศพระรวง แมนบวาเปนยคทพระพทธศาสนาเถรวาทมความเจรญรงเรองในยคน โดยเฉพาะอยางยงในสมยของพอขนรามค าแหงมหาราช ททรงอาราธนาพระสงฆจากนครศรธรรมราช ซงไปเรยนมาจากลงกาใหมาเผยแผทกรงสโขทย ซงตอมาไดรบความนยมจากชาวสโขทยมความศรทธาในพระพทธศาสนามาก แตขณะเดยวกนกทรงเอาธระในกจการของศาสนาพราหมณ-ฮนดดวย ดงปรากฏโบราณสถานในศาสนาพราหมณหลายแหง เชน วดศรสวาย วดพระพายหลวง ศาลตาผาแดง วดเจาจนทร ทใชเปนเทวสถานในอาณาจกรสโขทย รวมถงหลกฐานในศลาจารกตางๆ โดยเฉพาะศลาจารกวดปามวง จ.สโขทย (หลกท 4) สมยพระมหาธรรมราชาท 1 เปนอกษรขอม ภาษาเขมร ไดมการกลาวถงการสรางเทวรปไวส าหรบบชา (อภลกษณ เกษมผลกล , 2552,น.16) ทส าคญในศลาจารกนไดปรากฏหลกฐานทอาจแสดงเหนถงรองรอยการเคารพบชาพระคเณศในสมยสโขทยดวย โดย ยอร เซเดส ไดแปลขอความภาษาเขมรทเกยวเนองกบพระคเณศจาก ดานท 1 ซงระบวา ในตอนตนกลาวถงเรองพรญาภาไทย เสดจออกจาเมองศรสชนาลยไปปราบจลาจลใน เมอง สโขทย เมอ พ.ศ.1890 ทเกดจลาจลดวยเหตทพรญาเลอไทพระชนกเพง สนพระชนม ครงนนเมอไดเมองแลว พรญาภาไทยไดท าพระราชพธราชาภษกในกรง สโขทย ตอนท 2 เปนค ายอพระเกยรตพรญาภาไทยธรรมราชาตอนนช ารดเสยมาก แต สนนษฐานไดบาง เพราะในศลาจารกภาษาไทย (หลกท 5) มเนอความอยางเดยวกนขาง สดทายหลก ท 1 กลาวเรองประดษฐานรปพระอศวร พระนารายณ พระ (คเณศ) ใน เทวาลยมหาเกษตรทปามวง (“ประชมศลาจารก ภาคท 1,” 2521)

นอกจากนยงพบประตมากรรมรปพระคเณศสมยสโขทยชนหนงในพพธภณฑเอกชน คอ เครองสงคโลกแบบสวรรคโลก ท าเปนรปพระคเณศประทบนงในทาแบบชวา

54

คอฝาพระบาทชดกน สนนษฐานวานาจะมาจากเตาบานเกาะนอย เนองจากเตานเปนแหลงผลตสงคโลกรปคนและสตวจ านวนมาก ในบรรดาสตวเหลานนจะพบรปชางเปนจ านวนมาก (จรสสา คชาชวะ, 2540, น.105) ในสมยสโขทยยงปรากฎความรในเรองคชกรรม ดงเชนในจารกนครชม พ.ศ.1900 ดานท 2 กลาวถงพระปรชาสามารถของพระธรรมราชาท 1 (พระยาลอไทย) วาทรงมพระปรชาสามารถในการขบขชาง ดงความวา “ ... อน รศาสตร อ...อยกตสกานตรงค กระท ายนตรขชาง ...คลองชาง เปนพฤฒบาศศาสตร ...กนบตรงถวนไซร” (กรมศลปากร, 2539, น.108)

ผวจยมความเหนวา แมจะไมมหลกฐานทางเอกสารทระบอยางเดนชด แตการทอาณาจกรสโขทยไดรบอทธพลมาจากเขมร ทงดานการเมอง การปกครอง และศลปะ จงเชอวาตองมพราหมณเปนผประกอบพธกรรมตางๆ คงไดน าความเชอเกยวกบพระคเณศซงเปนปฐมเทพของการประกอบพธกรรมในทกครงเขามา ประกอบกบหลกฐานทางโบราณคดทงเทวสถานและโบราณวตถทกลาวในขางตน อาจสนนษฐานไดวาความเชอและการเคารพบชาพระคเณศไดเขามาในสงคมไทยตงแตสมยสโขทยแลว

2.3.1.2 สมยอยธยา (พ.ศ.1893-2325) อาณาจกรอยธยา สถาปนาขนเมอ พ.ศ.1893 โดย สมเดจพระรามาธบด

ท 1 (พระเจาอทอง) แหงราชวงศอทอง ในยคนไดปรากฏรองรอยอทธพลของศาสนาพราหมณ -ฮนดอยางเดนชด และเปนทแพรหลายมากในกลมชนชนสง โดยน าคตความเชอและพธกรรมเขามาผสมผสานกบพธดงเดมของคนไทย ทส าคญยงไดน าคต “เทวราชา” ซงเชอวาพระมหากษตรยทรงเปนเทวราชหรอผทสบเชอสายมากพระเปนเจาในศาสนาพราหมณ-ฮนด มาใชเปนหลกการในการปกครองประเทศนบแตสมยพระเจาอยทอง (พ.ศ.1855-1893) เปนตนมา (อภลกษณ เกษมผลกล , 2552 ,น.16) กลาวกนวาพราหมณมความส าคญมากในราชส านก และเปนผ รบใชใกลชดพระมหากษตรย โดยหนาทหลกของพราหมณมอย 2 ต าแหนงคอ “ปโรหต” ถวายค าปรกษาราชการและเปนครผสอนศลปวทยาการ อกต าแหนงคอ “โหราจารย” ท าหนาทถวายค าพยากรณและถวายพระฤกษในการประกอบพระราชพธตางๆ (“เสาชงชา”, 2550 ) ดงปรากฏอยในกฎหมายศกดนา ทกลาวถงหนาทของพราหมณ 3 ฝาย คอ 1.พราหมณโหรดาจารย (โหราจารย) มหนาทในเรองประกอบพระราชพธตางๆ 2.พราหมณปโรหตมหนาทเกยวกบขนบธรรมเรยมประเพณ 3. พราหมณพฤฒบาศ มหนาทในการท าพธเกยวกบชาง ซงหนาทเหลานไดปฏบตสบตอกนมาจนถงสมยรตนโกสนทรตอนตน ยกเวนฝายพราหมณปโรหต (อภลกษณ เกษมผลกล, 2552,น.38-39)

ดวยเหตนแมพราหมณจะน าคตความเชอเรองการเคารพบชาเทพเจาในศาสนาพราหมณ-ฮนดมาเผยแผ จงไมเกดความขดแยงกบความเชอเดม และกลบยงเพมความ

55

ศกดสทธใหแกสถาบนพระมหากษตรยมากขน นอกจากนยงพบวามพราหมณจากปญจทราวฑ (อนเดยใต) เขามาตงถนฐานทภาคใต โดยปรากฏหลกฐานทางเอกสารอยใน “ต านานพราหมณเมองนครศรธรรมราช” ตอมาภายหลงมพราหมณอกสวนหนงไดอพยพถนฐานไปอยทเมองเพชรบร และไดกลายเปนชมชนพราหมณทส าคญอกแหงหนงของไทย (อภลกษณ เกษมผลกล, 2552, น.17-18)

ส าหรบหลกฐานการเคารพบชานบถอพระคเณศทปรากฏอยางชดเจน พบในสมยสมเดจพระนารายณมหาราช (พ.ศ. 219-2231) ซงเปนททราบกนดกวาพระองคทรงมเลอมใสในศาสนาพราหมณ-ฮนดเปนพเศษ โดยเฉพาะอยางยงในดานพธกรรมและศลปวทยาการตางๆ ทรงใหพราหมณในราชส านกประกอบพธในศาสนาพราหมณ-ฮนด เชน พธตรยมปวาย ซงโปรดเกลาฯ ใหจดขนในพระราชวงกรงศรอยธยา และทเทวสถานเมองนครศรธรรมราช โดยใหจดสงของจากกรงศรอยธยาไปประกอบพธ นอกจากนในพงศาวการกรงศรอยธยา นงระบวาสมเดจพระนารายณมหาราชทรงสนพระทยในวชาคชกรรมมาก โดยทรงโปรดใหหลอ “พระเทวกรรม” หรอพระคเณศในฐานะบรมครชาง ในรชสมยของพระองคหลายองค เปนตนวา พ.ศ. 2200 โปรดใหแตงโรงพระราชพธบญชพรหม และชมรมส าหรบ การพระราช พธทงปวงในทะเลหญา ต าบลเพนยด เชน พระราชพธมหาปรายาจต และโปรดใหหลอ พระเทวกรรมสง 1 ศอก หมดวยทอง เครองอาภรณถมราชาวดประดบดวยแหลนไว ส าหรบการพระราชพธคชกรรม ใหพระมหาราชครพระครพฤฒบาศ และปลดราชคร ประพฤตการ พระราชพธบญชพรหม พระองคเสดจยงการพระราชพธคชกรรมโดยยถา ศาสตร และถวายสมโภช ถวายอาเศยรพาท ค ารบ 3 วน เสรจแลวเสดจพระราชด าเนน กลบพระราชมณเฑยร

พ.ศ. 2201 โปรดใหหลอรปพระเทวกรรมองคหนง สงประมาณ 4 ศอก ไวในพระ เทวกรรม

พ.ศ. 2202 โปรดใหหลอรปพระเทวกรรม สงประมาณ 1 ศอกเศษ (กรมศลปากร, 2539, น.111) อกหนงหลกฐานทแสดงถงอทธพลทางศาสนาพราหมณ-ฮนด เรองพระคเณศอยางเดนชดในสมยอยธยา คอการปรากฏพระนามในวรรณคดตางๆ เชน ลลตยวนพาย ซงเปนวรรณคดทแตงขนในสมยอยธยาตอนตน ความวา การชางพฆเนศวรนาว ปนปาน ทานนา อศวท านยกลางรงค เลอศแลว การยทธชวยชาญกล กลแวน ไกรกวาอรชนแกว กอนบรรพฯ (กรมศลปากร, 2514, น. 18)

56 และในโคลงเฉลมพระเกยรตสมเดจพระนารายณ แตงโดยพระ

ศรมโหสถ ไดประพนธบทสรรเสรญและขอพรเทพเจาทงหลายในตอนทายเรองรวมไปถงพระคเณศความวา

ขอพรพาหบาทไท ทรงธา พระเรมรงคชการ กองเกลา ขอจงแผนภวบาล บดราช สทธคชาศลปเรา รวดเพยงพระกรรมฯ

ขอพรพฆเนศสรอย ศวบตร ทรงเครองอาภรณภช เงอกง า

ขอจรรโลงอด ดมโลก แคลวคลาดภยพฆนล า เลศดวยเสวยรมย (กรมศลปากร, 2502, น.18)

นอกจากนย งพบพระนามพระคเณศรวมกบเทพเจาในศาสนาพราหมณ-ฮนด ใน “โองการลยเพลง” กฎหมายโบราณสมยอยธยา ดงน

ขาพเจาผเปนสภาตระลาการ ขอถวายสจพศถาน ขอพระเจาจงปาฏหารไตรย โลก ยมคมลบนดาล หลมหลงเปนพาล เอาเทจมากลาวมารสา อนขยมบงงคมเทวา อารกษมหา วคเณศศวบตร ศวกรรม เทพภมรสบสรรพ จตมหาราชกา ดวงดงษโสฬศ พรหมา ผเรองฤทธา อกทงพระอศวรพระนารายณ นางอมาภกคดโฉมฉาย พระลกษม เพรดพราย อนเปนภรยาแหงพระองค (“ประเพณและไสยเวทในขนชางขนแผน,”

2519) ผวจยเหนวาในสมยอยธยาคตการเคารพและการบชาพระคเณศปรากฏ

ชดเจนมากกวาในสมยสโขทย สวนหนงอาจเปนเพราะพราหมณเขามามบทบาทส าคญในราชส านก โดยไดรบการอปถมภจากพระมหากษตรย และมการอพยพจากพราหมณเขามาอยในสงคมไทยมากขน นอกจากนยงมการเผยแพรคตความเชอในการเคารพและการบชาพระคเณศรวมถงเทพเจาในศาสนาพราหมณ-ฮนด ผานพระราชพธ พธกรรม และวรรณคดตางๆ จงท าใหพระคเณศเร มเปนทรจกและแพรหลายในสงคมไทยมากขน ทงในฐานะเทพเจาผขจดอปสรรค เทพเจาแหงศลปวทยา และเทพเจาแหงชาง (พระเทวกรรม) ขอนาสงเกตความเชอทพระคเณศเปน “เทพเจาแหงอปสรรค” ตามคตความเชอในสงคมฮนดอาจเปลยนแปลงขนในสมยน เนองจากสงคมไทยใหการเคารพนบถอผอาวโส และพระคเณศกทรงเปนเทพเจาทมบทบาทส าคญทางศาสนา โดยเปนปฐมแหงเทพทตองไดรบการบชากอนเทพเจาอนๆ หรอแมแตพระเปนเจา ในการประกอบพธกรรมตางๆ และมประวตมา

57

อยางยาวนาน สงคมไทยจงใหความเคารพบชาพระองคในฐานะ “เทพเจาผอยเหนออปสรรค” หรอ “เทพเจาผขจดอปสรรค”

2.3.1.3 สมยรตนโกสนทร ลวงมาถงป พ.ศ. 2325 พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลก

มหาราช (รชกาลท 1 ) แหงราชวงศจกร ทรงปราบดาภเษกขนเปนพระมหากษตรยและสถาปนากรงรตนโกสนทรใหเปนเมองหลวง โดยทรงสรางพระนครใหมฝงตะวนออกของแมน าเจาพระยา และโปรดเกลาฯ ใหท าพธยกเสาหลกเมอง เมอวนท 21 เมษายน พ.ศ. 2325 จากนนจงสรางพระบรมมหาราชวงขนเปนศนยกลางของพระราชอ านาจ และสรางวดส าคญส าหรบเมองอนเปนทประดษฐานสงศกดสทธคพระนครในพระบรมมหาราชวงคอวดพระศรรตนศาสดาราม ( “เสาชงชา,” 2550)

ดวยอยในชวงก าลงสรางบานแปงเมองใหม และตองการสรางความมนคงใหแกพระราชอาณาจกร พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช จงทรงน าขนบธรรมเนยมจากสมยกรงศรอยธยามาใช ทงการจ าลองแผนการสรางเมองและการปกครอง เนองจากเคยเปนราชธานทมความรงเรองมายาวนานถง 417 ป การนทรงมพระราชด ารใหสบหาต าราตางๆ ทหวเมองปกษใตมายงกรงเทพฯ และโปรดเกลาฯ ใหน าพราหมณภาคใตขนมารบราชการเปนพราหมณประจ าราชส านก เพอรอฟนและวางหลกของพธการตางๆ ส าหรบพระนครใหเหมอนกบสมยอยธยา (อภลกษณ เกษมผลกล, 2552,น.18)

ตอมาในป พ.ศ.2326 ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ขยายเมองจากการก าหนดเขตเมองใหม ท าใหกรงรตนโกสนทรครอบคลมพนลมดานตะวนออกของแมน าเจาพระยา รวมทงไดมการก าหนดจดศนยกลางของพระนครขนใหมหรอทเรยกวา “สะดอเมอง” และ ณ ทนน พระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ไดโปรดเกลาฯ ใหเปนทตงของ “เทวสถานโบสถพราหมณ” และ “เสาชงชา” เมอ พ.ศ.2327 ส าหรบใชประกอบพระราชพธตรยมปวาย-ตรปวาย อนเปนพระราชพส าคญคพระนครหลวง (“เสาชงชา,” 2550) นบจากนนเปนตนมา อาจกลาวไดวาความเชอและการเคารพบชาพระคเณศและเทพเจาในศาสนาพราหมณ-ฮนด จงเรมเปนทแพรหลายในสงคมไทย โดยไดปรากฏหลกฐานตามแตรชสมย ดงน

(1) สมยรชกาลท 1 (พ.ศ.2325-2352) ในสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช (รชกาลท 1)

ทรงโปรดเกลาฯ ใหสราง เทวสถานโบสถพราหมณ เขตพระนคร เมอป พ.ศ. 2327 เพอใชประกอบพธทางศาสนาพราหมณ มโบสถอย 3 หลง ประกอบดวย สถานพระอศวร สถานพระคเณศ สถานพระนารายณ ทสถานพระคเณศ ไดประดษฐานรปเคารพพระคเณศอย 5 องค ในจ านวนนนม

58

“พระคเณศส ารด” สนนษฐานวาคงสรางขนในสมยอยธยา ราวพทธศตวรรษท 21-22 เปนองคประธาน และยงพบ “พระคเณศศลาทราย” สนนษฐานวามอายราว พทธศตวรรษท 11-12 ซงนกประวตศาสตรมความเหนวานาจะเปนพระคเณศทเกาแกทสดในเอเชยอาคเนย ( พรยะ ไกรฤกษ , ม.ป.ป., น.39)เพยงแตไมทราบแหลงทมา รวมทงยงม พระคเณศศลาทรายสชมพ 1 องค และพระคเณศศลาด า 2 องค

และจากการทพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช โปรดเกลาฯ ใหสบหาพราหมณและต าราพธตางๆ จงเปนเหตใหพธกรรรมในศาสนาพราหมณ-ฮนดถกรอฟนขน ซงทกครงตองมการอญเชญรปเคารพหรอบวงสรวงพระคเณศกอนประกอบพธ โดยเฉพาะพระราชพธ “ดษฎสงเวยกลอมชาง” ซงใชในการประกอบพธขนระวางชางตนหรอชางส าคญในพระมหากษตรย จงเทากบเปนการรอฟนคตความเชอและการเคารพบชาพระคเณศในฐานะพระเทว กรรม (บรมครชาง) และเทพเจาผขจดอปสรรค อกดวย

(2) สมยรชกาลท 2 (พ.ศ. 2352-2367) สมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศลานภาลย (รชกาลท 2) การเคารพ

บชาพระคเณศยงคงสบทอดมาจากการพระราชพธในรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ทเกยวของกบพธพราหมณเปนหลก โดยหลกฐานทปรากฏไดแก ความเชอเร องรปเคารพพระคเณศทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 5) ทรงพระนพนธไวในเรองพธตรยมปวายจากหนงสอพระราชพธสบสองเดอน ความวา

เทวรป ซงส าหรบสงไปแหนมเรองราวทจะตองเลาอย หนอยหนง คอรปมหา วฆเนศวรนนเปนของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลาฯ พระราชทานพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว แตยงทรงพระเยาว ดวยถอกนวาถาบชามหาวฆเนศวรแลวท าใหจ าเรญสวสดมงคล แตผซงจะรบไปบชานน ถาไมไดรบจากผทเคยปฏบตบชามากอน เอาไปไวมกจะมไขเจบตางๆ จงตองมอบกนตอๆไป ครนเมอขาพเจาอายได 9 ขวบ ทรงคดชอเจากรมใหเปนหมนพฆเนศวรสรสงกาศ เวลาแหเทวรปเชนน จงรบสงวาไหนๆ กไปเอาชอเอาเสยงทานมาชอแลว จะใหพระองคฯ ไปส าหรบบชาเหมอนอยางเชนพระองคทานไดทรงบชามาแตกอน จงพระราชทาน

น าสงขทรงเจมแลว มอบพระองคนนพระราชทาน เอาพระองคอนขนหงสแทนจน ตลอดรชกาล ครนมาถงแผนดนปจจบนน ขาพเจาจงไดน าบษบกเลกๆ บทองค าตงเทวรปนนไวแลว จงไดใชบษบกทองค านนตง บนพานสองชนอกทหนง ส าหรบเชญไปขนหงสตามเดม” (จลจอมเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจ, 2550, น.69-70) (3) สมยรชกาลท 3 (พ.ศ.2367-2394)

59 ในรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว (รชกาลท 3) เรมมการ

น าภาพ เทพในศาสนาพราหมณ-ฮนด มาท าหนาทเปนรกษาพทธสถาน สนนษฐานวาอาจพฒนามาจาก “คตเทวราช” ในสมยอยธยาทเปน “เทพอารกษ” หรอ “ผพทกษ” โดยพบจตรกรรมภาพของเทพเจาในศาสนาพราหมณองคส าคญทพระทวารและพระบญชรในเขตพระบรมมหาราชวง รวมทงปรากฏในค าใหการขนหลวงวดประดทรงธรรม เอกสารจากหอหลวงซงบรรยายวาพระทวารของพระทนงเบญจรตนมหาปราสาท ในพระบรมมหาราชวงของกรงศรอยธยามการเขยนภาพ “นารายณสบปาง” เอาไว จากความเชอนเองไดน ามาสคตทเชอวาเทพเจาในศาสนาพราหมณเปนผมอ านาจและอทธฤทธ ซงเปนคณลกษณะทเหมาะสมตอการเปนผพทกษปองกนสงชวรายตางๆ และเมอถงคราวทตองปดบานประตและหนาตางอาคาร ภาพเทพเจาเหลานนกจะเปลยนมาอยในฐานะผบชาพระพทธเจา หลกฐานส าคญในเรองการเคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพทวารบาลในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวคอ ภาพจตกรรมเทพเจาทมเศยรเปนชาง ณ พระอโบสถ วดสทศนเทพวรารามวรมหาวหาร (อรณศกด กงมณ, 2551, น.14-15)

(4) สมยรชกาลท 4 (พ.ศ. 2394-2411) ปลายรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว กรงรตนโกสนทรไดเรมเปลยนแปลงจากสงคมจารตไปสความศวไลซเพอทดเทยมอารยประเทศโดยมเจาฟามงกฎเปนผน า ครนเมอเสดจพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 4) เสดจขนครองราชย ทรงปรบเปลยนประเพณและธรรมเนยมปฏบตตางๆ ในราชส านกบางอยาง และทรงร เรมแทรกพธกรรมทางพระพทธศาสนาเขาไปในพธพราหมณ โดยเฉพาะในพระราชพธสบสองเดอน ซงหากพระราชพธใดเปนแตพธพราหมณ ทรงโปรดเกลาฯ ใหเจอพธกรรมทางพระพทธศาสนาเขาไปดวย เชน พระราชพธตรยมปวาย-ตรปวาย ท ใหพระสงฆรบพระราชทานฉนทพระทน งสทไธสวรรย ภายในพระบรมมหาราชวง ในวนขน 7 ค า และเสดจออกเลยงพระดวย โดยมพระสงฆมารบพระราชทานฉน 15 รป มเครองไทยทาน เชน สบง รม รองเทา หมากพล ธปเทยน และมกระจาดขาวเมา ขาวตอก เผอก มน กลวย ออย มะพราว น าตาลทราย ถวายพระสงฆเหมอนกบทใชในพระราชพธตรยปวาย – ตรปวาย และในเวลากลางคนขน 7 ค า ขน 8 ค า และ ขน 9 ค า โปรดเกลาฯ ใหมพระสงฆสวดมนตในพระอโบสถวดพระศรรตนศาสดารามคนละ 5 รปหนาพระพทธปฏมากร (พระแกวมรกต) โดยมพานขาวตอก มะพราว กลวย ออย ตงบชาเหมอนอยางเชนพราหมณตงทหนาเทวรปในเทวสถาน ครนเมอทรงจดเครองนมสการแลว ราชบณฑตจงอานค าบชา และสรรเสรญพระพทธคณ จากนนกถวายขามเมา ขาวตอก ผลไมตางๆ 3 ครง กลาวขอความตางๆ กนเหมอนเชนพราหมณยกเครองเซนสรวงถวายพระเปนเจา เมอจบค าบชาถวายขาวตอกแลวจงสวดมนตตอไปทงสามวน (“เสาชงชา,” 2550 )

60 อยางไรกตามความเชอเรองการเคารพบชาพระคเณศกยงคงมปรากฏใน

รชสมย ซงพระคเณศทรงด ารงอยในฐานะเปนเทพเจาองคส าคญทางศาสนาพราหมณ -ฮนด หนงในหลกฐานทสนบสนนความเชอนคอ พระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว ทรงเฉลมพระนามสมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟาจฬาลงกรณ เมอครงทรงมพระชนมาย 9 พรรษา (พ.ศ.2404) ในพระสรรณบฏวา “สมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟาจฬาลงกรณ เทพยากรมหามงกฎ บรษรตนราชรววงศ วรตมพงศบรพตร ศรวฒนราชกมาร (สงหนาม)” และมพระนามกรวา “สมเดจเจาฟากรมหมนพฆเนศวรสรสงกาศ” แตตอมาทรงโปรดเกลาฯ ใหเปลยนพระนาม ดวยการสถาปนนา “สมเดจพระเจาลกยาเธอ เจาฟากรมหมนพฆเนศวรสรสงกาศ” ขนเปน “กรมขนพนตประชานาถ” เมอ พ.ศ.2410 เนองจากทรงมพระราชด ารวา ดวยเหตทพระราชโอรสในขณะนนไดมการแตงตงพระอสรยยศใหทรงกรม 3 พระองค คอ กรมหมนมเหศวร (ตงจากพระนามพระอศวร), กรมหมนพษณนารถนภาธร (ตงจากนามพระวษณ) และ สมเดจเจาฟากรมหมนพฆเนศวรสรสงกาศ (ตงจากพระนามพระคเณศ) พระราชโอรสทรงกรมทงสองพระองคแรก มพระชนมายไมยนยาวนน อาจเปนเพราะพระนามกรมไปพองกบพระนามของพระผเปนเจาในศาสนาพราหมณ (พลาดศย สทธธญกจ, 2557, น.36, 47) นอกจากนยงพบภาพจตรกรรมเทพเจาทมเศยรเปนชาง ณ พระอโบสถ วดพระแกววงหนา เขตพระนคร กรงเทพฯ อกดวย (อรณศกด กงมณ, 2551, น.14-15)

(5) สมยรชกาลท 5 (พ.ศ. 2411-2453) สมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 5) ความเชอเรองการเคารพบชาพระคเณศยงคงปรากฏผานพระราชพธส าคญๆ ทเกยวเนองกบศาสนาพราหมณ แตเกดความสบสนในเรองพระคเณศกบพระขนธกมารโดยเขาใจวาเปนเทพในศาสนาพราหมณองคเดยวกน รวมทงภาพความเชอทวาพระคเณศยงทรงด ารงฐานะ “พระเทวกรรม” หรอบรมครชางทชดเจนอกดวย ดงจะเหนไดจากความตอนหนงในพระราชพธสบสองเดอนความวา “สวนพระมหาวฆเนศวร คอพระขนธกมารซงพระเศยรเปนชาง เปนโอรสพระอศวร เปนครชาง” (จลจอมเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ, 2550, น. 58) นอกจากนยงพบหลกฐานทแสดงถงคตความเชอเรองพระคเณศทมความเกยวของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวคอประตมากรรม “พระคเณศอญเชญพระเกยว” ทซมคหา ณ พระอโบสถ วดราชาธวาส กรงเทพฯ โดย สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานรศรานวดตวงศ ทรงออกแบบเปนตราพระราชลญจกรของพระมหากาตรยราชวงศจกร (รชกาลท 1- รชกาลท 5) ซงมผสนนษฐานอยสองนยกลาวคอ นยแรกสรางขนเพอใหสอดรบกบประตมากรรมรปพระอศวรเชญพระมหามงกฏ สอถงรชกาลท 4 เมอครงทเฉลมพระนามตามพระสพรรณบฏวา “สมเดจพระเจาลกเธอ เจาฟามงกฎสมมตวงศ พงอศวรกระษตรย ขตยราชกมาร” ในป พ.ศ.2359 ดงนนพระราชโอรสของพระอศวร (รชกาลท 4) กคอพระคเณศ (รชกาลท 5) สวนอก

61

นยคอ สบเนองมาจากเมอครงทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงกรม เคยไดรบการสถาปนาใหเปน “กรมหมนพฆเนศวรสรสงกาศ” อนมพระนามพองกบพระนามของพระคเณศ

นอกจากนยงปรากฏเทวสถานส าคญทางศาสนาพราหมณคอ “วดพระศรมหาอมาเทว (วดแขกสลม)” ซงสรางขนเมอ พ.ศ.2422 ในเขตบางรก โดยศาสนกชนพราหมณและพอคาทมาจากทางตอนใตของอนเดย เพอประดษฐานรปเคารพพระแมอมา เมอศาสนกพราหมณมจ านวนเพมขน ศาสนกพราหมณทางตอนเหนอของอนเดย จงไดสราง “วดวษณ” เขตยานนาวา เมอป พ.ศ.2464 ในรชสมยตอมา (อภลกษณ เกษมผลกล, 2552,น.20-21)

(6) สมยรชกาลท 6 (พ.ศ. 2453-2468) ลวงมาถง พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว (รชกาลท 6) ความ

เขาใจเกยวกบพระคเณศคอย ๆ คลคลายไปในทางทถกตองยงขน เนองจากพระองคทรงสนพระทยในภารตวทยาเปนพเศษและทรงศกษาอยางจรงจง ดงจะเหนไดจากบทพระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงนยมอยางชาวฮนดทจะตองอญเชญและกลาวค าบชาพระคเณศ เพอขอความเปนสรมงคลและอ านวยความส าเรจแกบทประพนธนนๆ พระราชนพนธของพระองคสวนใหญจะมบทบชาพระคเณศ ในฐานะเทพผขจดอปสรรค เชน บทพระราชนพนธเรอง “มทนะพาธา” ดงความตอนหนงวา

โอมบงคมพระคเณศะเทวะศวบตร ฆาพฆนะสนสด ประลย

อางามกายะพะพรายประหนงระวอทย กองโกญจะนาทให สะหรรษ

เปนเจาสปปะประสทธววธะวรรณ วทยาวเศษสรร- พะสอน

ยามขากอบกรณยพธมะยะบวร จงโปรดประทานพร ประสาท

(มงกฎเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ, 2540, น.70) และในพระราชนพนธ บทเสภาสามคคเสวก ตอน กรนมต ความวา ชนใดหวงขามอปะสรรค พงพ านกพฆเนศนาถา ส าเรจเสรจสมดงจนดา พระองคพาขามพฆนะจญไรฯ

(มงกฎเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ, 2502, น.8) ในรชสมยเดยวกนนยงปรากฏคตการเคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพ

แหงศลปวทยา โดยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทรงโปรดเกลาฯ ใหสราง “เทวาลยพระ

62

คเณศ” ณ พระราชวงสนามจนทร จ.นครปฐม โปรดเกลาฯใหประดษฐานบรเวณอนเปนศนยกลางของพระราชวง เพอบวรสรวงบชาและเพอความเปนสรมงคล การนทรงเจมรปเคารพพระคเณศ และอญเชญขนประดษฐาน ณ หอแกว เมอวนเสารท 1 กมภาพนธ พ.ศ.2461 (มหาวทยาลยศลปากร, 2527, น.47) นอกจากนพระองคยงทรงพระราชทานดวงตรารปพระคเณศใหแกหนวยงานตางๆ เชน

1. ดวงตราเครองหมายวรรณคดสโมสร โปรดเกลาฯ ใหสรางขนใหม ดงมความแจงถงกระทรวงมธาธร เรอง

พระราชทานพระบรมราชานญาตใหใชตราน ในราชกจจานเบกษา เมอวนท 31 ตลาคม พ.ศ.2458 ความวา บดนทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทานพระบรมราชานญาตให วรรณคดสโมสร ใช พระราชลญจกรองคนตามต าแหนงคอ ดวงพระราช ลญจกรรปกลม ศนยกลาง กวาง

3 นว 3 อนกระเบยด (หรอ 7 เซนตเมตร) ลายเปนรปพระคเณศวรนงแทน แวดลอมดวยลายกนก สวมสงวาลยนาค หตถขวาเบองบนถอวชระเบองลางงถองา หตถซายเบองบนถอบวงบาศ เบองลางถอครอบน า (ขนน ามนตหรอหมอน ามนต) (มนวภา ไชยพนธ และ กลทรพย เกษแมนกจ, 2531, น.49)

2. ดวงตราประจ ากรมศลปากร โดยมความแจงในราชกจจานเบกษาเมอวนท 30 ตลาคม พ.ศ. 2480

ความวา ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ พระราชทาน พระบรมราชานญาตใหกระทรวงธรรมการใช ตราประจ ากรมศลปากร คอ ดวงตรากลม ศนยกลางกวาง 5 เซนตเมตร ลายกลางเปนรปพระคเณศ รอบวงลมมลวดลายเปนดวงแกว 7 ดวง เปนตราส าหรบใชในราชการสบไป” (มนวภา ไชยพนธ และกลทรพย เกษแมนกจ, 2531, น.49) ทงน ดวงแกว 7 ดวง หมายถง ศลปวทยา 7 อยาง ซงอยในขอบขายของกรมศลปากร คอ ชางปน จตกรรม ดรยงคศลป นาฏศลป วาทศลป สถาปตยกรรม และอกษรศาสตร

ทนาสนใจยงพบคตการเคารพบชาพระคเณศในฐานะพระเทวกรรม (บรมครชาง) โดยปรากฎในบทพระราชนพนธในพระองค เชน พระราชนพนธ บทเสภาสามคคเสวก ตอน กรนมต ความวา อนงพระพฆเนศเดชอดม เปนบรมครชางผใหญ เธอสรางสรรพะกะรทในไพร เพอใหเปนสงาแกธาตร

63 (มงกฎเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ, 2502, น.8) อาจกลาวไดวาคตนยมความเชอและการเคารพบชาพระคเณศในฐานะ

เทพแหงศลปวทยา ในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว นบวามอทธพลอยางมากในสงคมไทยจวบจนรชกาลปจจบน (รชกาลท 9) สงเกตไดการอญเชญพระคเณศในรปแบบตางๆ เชน ตราสญลกษณ รปเคารพ โดยเฉพาะหนวยงานหรอสถาบนทเกยวของกบการศกษาและศลปวทยาการ อาท ดวงตราเครองหมายมหาวทยาลยศลปากร ประตมากรรมรปพระคเณศหนาบนอาคารโรงละครแหงชาต ประตมากรรมรปพระคเณศหนาบนอาคารวทยาลยนาฏศลป ประตมากรรมรปพระคเณศหนาบนอาคารวทยาลยชางศลป รปเคารพพระคเณศทวทยาครพระนคร และรปเคารพพระคเณศทกองดรยางคทหารบก ในจ านวนนยงปรากฏรปเคารพ พระคเณศ ณ กองพลท 1 รกษาพระองค เขตดสต กรงเทพฯ ซงมความนาสนใจ เนองจากพระคเณศประทบนงดวยทาแบบชวา กลาวคอ งอพระชงฆทงสองบนฐาน พระบาทเกอบชดกน ทฐานมกะโหลกมนษยโดยรอบ ซงสอถงคตทวาพระคเณศทรงอยในฐานะเทพบรวารของพระศวะ เปนหวหนาคณะบรวารของพระศวะเสมอนมหาดเลก จงอาจเปนไปไดวาการประดษฐานดงกลาวน ามาจากคตน

(7) สมยรชกาลท 7 (พ.ศ. 2468-2477) ในสมยพระบาทสมเดจพระปกเกลาอยหว คตการเคารพบชาพระคเณศ

ยงคงสบเนองความเชอทวาพระคเณศเปนเทพเจาแหงศลปวทยา สวนคตความเชอทวาพระคณศเปนเทพแหงอปสรรคและความส าเรจยงคงมปรากฏอยแตไมแพรหลายนก ขณะทการเคารพบชาพระคเณศในฐานะครชางนน ยงมสบทอดอยในตระกลหมอชางในราชส านกเทานน (ราชน เวยงเพม, 2550, น. 42) กระทงเกดการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 สถาบนกษตรยอยภายใตกฎหมายรฐธรรมนญ อยางไรกตามคตความเชอเรองการเคารพบชาพระคเณศไดถกน าเสนอใหตรงกบตามคตความเชอในเชงเทวต านานของศาสนาพราหมณ-ฮนดอกครง โดย เสฐยรโกเศศ และนาคะประทป ไดเรยบเรยงผลงานชนส าคญคอ พระคเณศ เทพนยายสงเคราะห ภาค 4 ซงกรมศลปากรไดจดพมพเผยแพรเปนครงแรกในหนงสอศลปากร ปท เดอนกมภาพนธ พ.ศ. 2480 และคตเดมทเกยวกบพระคเณศในทางฮนดจงเปนทรจกส าหรบคนไทยทวไปครงแรก (กตต วฒนะมหาตม, 2546, 153)

ผวจยเหนไดวาความเชอและการเคารพบชาพระคเณศในสงคมไทย ในระยะแรกสงคมไทยจงยงคงรบอทธพลความเชอเรองพระคเณศในฐานะเทพแหงอปสรรค โดยไดรบอทธพลมาจากเขมรทสบมาจากอนเดยอกตอหนง ตอมาเมอผสมผสานกบความเชอทองถนทเชอเรองผประกอบกบวถชวตของผคนในสงคมไทยทผกพนกบชางในทกชนชน พระคเณศจงทรงด ารงอยในฐานะพระเทวกรรม (บรมครชาง) รวมดวย กระทงมาถงสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ซงทรงมความสนใจพระทยในเรองภารตะวทยา บทบาทพระคเณศจงกลบสสถานะของเทพ

64

เจาผขจดอปสรรคและเทพเจาแหงศลปวทยาจวบจนรชกาลปจจบน (รชกาลท 9) โดยอาจกลาวไดวาคตความเชอและบทบาทของพระคเณศทผานมาขนอยกบการเปลยนแปลงของสภาพสงคมในแตยคสมย รวมทงพระมหากษตรย ซงเปนศนยรวมจตใจของผคนในสงคมไทยทมอทธพลตอความคดและคตความเชอและการเคารพบชาพระคเณศ 2.3.2 ความเชอในเชงเทวต านาน

ความเชอและการเคารพบชาพระคเณศในเทวต านานของไทย มความแตกตางจากเทวต านานในคมภรของศาสนาฮนด โดยเฉพาะเรองความสบสนระหวางพระคเณศกบพระขนธกมาร หรอพระสกนทกมาร ทสงคมไทยมกเขาใจวาเปนเทพองคเดยวกน แตในสงคมฮนดระบวาพระขนธกมารเปนเชษฐาหรออนชาของพระคเณศ

ทนาสนใจพระคณศในสงคมไทยยงมความเกยวของกบ “ชาง” มากเปนพเศษ ซงนอกจากพระคเณศจะทรงด ารงพระองคในฐานะพระเทวกรรมแลว ยงพบคตทเชอกนวาพระคเณศทรงเปน “เทพเจาผใหก าเนดชางส าคญ” โดยอธบายไวในเนอหาตอนหนงใน “นารายณสบปาง ฉบบโรงพมพหลวง” ซงสนนษฐานวาแตงขนตงแตสมยอยธยา แตตนฉบบทปรากฏในปจจบน คาดวานาจะเรยบเรยงในสมยรตนโกสนทร โดยเนอหาเรมตนดวยการเลาถงการก าเนดโลกและจกรวาล การก าเนดเทพ และอวตารของพระวษณ ตามล าดบ

ในเรอง “เทพผใหก าเนดชางส าคญ” ปรากฏในเนอความตอนหนงวา พระศวะ พระพรหม พระนารายณ และพระเพลง ไดรวมกนสรางชางแตละตระกลขน โดยพระศวะไดมโองการใหพระเพลงกระท าเทวฤทธใหบงเกดศวะเทวบตรขนมาอก 2 องค เมอพระเพลงรบบญชากไดเปลงเปลวเพลงพงออกมาจากพระกรรณทงสองขาง โดยขางขวาบงเกดเปนเทวกมารชอ “ศวบตรพฆเนศวร” มพระพกตรเปนชาง ถอตรศลและดอกบว สวมสงวาลยอรเคนทร (นาค) สวนขางซายบงเกดเปนเทวกมารชอ “พระโกญจนาเนศวรศวบตร” มพระพกตรเปนชาง 3 พกตร 6 กร แตละพระหตถไดบงเกดชางส าคญและสงของ ดงน 1. “เอราวณ” ชางเผอกทม 33เศยร 4 บาท 2. “ครเมขละไตรดายค” ชางเผอกทม 3 เศยร 4 บาท 3. ชางเผอกพลาย 3 ชาง 4. ชางเผอกพง 3 ชาง 5. สงขทกษณาวฏ และ 6. สงขอตราวฏ (อรณศกด กงมณ, 2552, น.86-87)

นอกจากนยงมเรองราวของพระคเณศกบพระขนธกมารจากคมภรในศาสนาฮนดทไดเรยบเรยงขนใหมในลกษณะทผสมผสานจนกลายเปนเรองเดยวกน โดยเลาถงในครงทพระศวะบ าเพญตบะบนยอดเขารชดากฏ พระองคท าเทวฤทธเทวกมารองคหนงออกมาจากพระอระ ม 6 พกตร 12 กร มนามวา “พระขนธกมาร” สรางนกยงประทานใหเปนพาหนะ จากนนพระองคไดเสดจกลบเขาไกลาส ตอมามนางอปสรองคหนงไดเขาเฝาพระสรสวดมจตรษยา จงตองไปเกดเปนชางน า “อสรภงค” แตกมฤทธ ยงใหญกวาหมอมนษยทงหลาย จงไดเขารกรานจกรวาลจนเดอดรอนไปทว

65

พระศวะจงมด ารใหพระขนธกมารไปปราบ แตตองประกอบพธโสกนตทเขาไกลาสเสยกอน เมอถงวนมงคลฤกษ มการอญเชญพระพรหมและพระนารายณมารวมตดพระเกศาเพอความมงคล แตวนนนพระนารายณบรรทมหลบสนท จวบจวนจะถงเวลาฤกษกยงไมปรากฏพระองค พระศวะจงโปรดใหพระอนทรเปามหาสงขพไชยยทธเพอปลกพระนารายณทบรรทมหลบในเกษยรสมทร เมอพระนารายณไดยนเสยงมหาสงขกลมพระเนตร ทรงถามวาโลกเกดเหตอะไร พระอนททรทลวาพระศวะใหเชญเสดจไปตดพระเกศาใหกบพระขนธกมาร แตพระนารายณพลงพระโอษฐตรสออกไปวา “ลกหวหาย จะนอนหลบใหสบายกไมได” จากนนจงเสดจไปยงเขาไกลาส

ดวยอ านาจวาจาสทธของพระนารายณ ไดท าใหเศยรของเทวกมารขาดหายไปทง 6 เศยร พระศวะจงมเทวโอการใหพระวษณกรรมไปยงมนษยโลก เพอตดเอาเศยรมนษยทเสยชวตในวนนน แตพระวษณกรรมหาไมได ดงนน พระศวะจงใหน าศรษะของสตวทถงทตาย และนอนหนหวไปทางทศตะวนตกมาแทน พระวษณกรรรมจงพบกบชางพลายเชอกหนงนอนหนไปทางทศตะวนตก และไดตดเอาศรษะชางนนมาแลวตอเขากบรางของเทวบตร จากนนพระเปนเจาทงสามกทรงเปลยนพระนาม “พระขนธกมาร” เปน “พระมหาวคเนศวร” หรอ “พระคเณศ” ตอจากนนพระศวะจงมเทวโองการใหพระกมารไปปราบอสรภงค โดยพระมหาวคเนศวรไดกระท าเทวฤทธส าแดงพระกายใหม 4 กร ถอบวงบาศ ขอ คอนเหลก และคอนเหลกแดง ขหนไปยงยมนานท เมออสรภงคเหนจงน าอมนษยจ านวนมากมาตอส แตกสไมได จงด าน าหนไปแอบซอนอยใตมหาสมทรยมนานท พระมหาวคเนศวรไดใชพระโอษฐสบน าในแมน าจนแหง แลวถอดเอางาขวางใสอสรภงคพรอมทงอมนษยทงหลายจนตายหมด แลวจงคายน าสมหานทดงเดม จากนนจงกลบไปเฝาพระศวะ และไดรบพรวา หากผใดจะกระท าพธใดๆ กใหน ารปพระมหาวคเนศวรตงไว จงจะถอเปนพธอนประเสรฐ (อรณศกด กงมณ, 2552, น.87-89)

จากเทวต านานพระคเณศขางตนจะเหนไดวา คตความเชอเรองก าเนดพระคเณศในสงคมไทยมความแตกตางจากพระคเณศในสงคมฮนด ทเหนไดชดคอเรองเทวก าเนดของพระคเณศ ซงตามคตความเชอในสงคมไทยพระคเณศมเทวก าเนดมาจากเทวโองการและเทวฤทธมาจากพระศวะ ขณะททางฮนดมคตความเชอวามเทวก าเนดมาจากพระอมาโดยมาก ขอนาสงเกตจากความแตกตางนยงน าไปสคตความเชอในเรองทศทไมเหมอนกนอกดวย กลาวคอ เรองราวทปรากฏในนารายณสบปางตามคตของไทย ใหน าศรษะสตวทตายหนหวไปทางทศตะวนตก สวนของในคมภรทางศาสนาพราหมณของชาวฮนด ใหน าศรษะของสตวทตายหนหวไปทางทศเหนอ มาตอเขากบรางของเทวบตร ความแตกตางนไดสะทอนถงคตความเชอในเรองทศทตางกน โดยชาวฮนดถอวา ทศเหนอเปนทศอปมงคล แตในสงคมไทยถอวาทศตะวนตกเปนทศอปมงคล

66 ความเชอดงกลาวผวจยมความเหนวา อาจเปนเพราะสงคมไทยไดรบมาจาก

อทธพลทางพระพทธศาสนามหายาน หรออทธพลทางวฒนธรรมศาสนาพราหมณ-ฮนด ทผานมาจากเขมร (กมพชา)กลาวคอ ตามความเชอของพระพทธศาสนามหายานเชอกนวา ทศตะวนตกเปนทศทพระอาทตยตกหรอเปลยนไปสแดนสขาวด คอพทธเกษตรของพระอมตาภพทธะ ซงตงอยทางทศตะวนตกของโลก โดยแดนสขาวดเปนภมทสาวกของพระอมตาภะใชปฏบตธรรมตอ หลงจากสนชวตบนโลกเพอบรรลนพพานตอไป ครนเมอมผเสยชวต พทธศาสนกมหายานจงนยมหนศรษะของผตายไปทางทศตะวนตก ดวยเชอกนวาจะน าพาดวงวญญาณของผนนไปสแดนสขาวดนนเอง สวนอทธพลทางวฒนธรรมศาสนาพราหมณ-ฮนดทไทยรบมาจากเขมร อาจมาจากคตความเชอจากชาวขอมโบราณทวาทศตะวนตกเปนทศแหงความตาย ทสบเนองจากการสราง “นครวด” เทวสถานในศาสนาพราหมณ-ฮนด ตามลทธไวษณพนกาย โดยพระเจาสรยวรมนท 2 เมอพทธศตวรรษท 17 เพอถวายแดพระวษณ (พระนารายณ) และเพอจะใชเปนทฝงพระศพของพระองค ณ เมองพระนคร จ.เสยมเรยบ ประเทศกมพชา โดยโปรดเกลาฯ ใหสรางนครวดหนไปทางทศตะวนตก ซงเปนเทวสถานเพยงแหงเดยวทขดกบขนบธรรมเนยมในกมพชา ดวยเหตนนครวดจงถกจดใหเปน “มฤตกเทวาลย” คอเปนทบชาและประดษฐานเทวรปและเปนสสานไปในตว และเปนทมาของคตความเชอทวาทศตะวนตกเปนทศของคนตาย จากขอสนนษฐานดงกลาว จงอาจเปนอทธพลใหสงคมไทยเชอกนวา ทศตะวนตกเปนทศอปมงคลและไมนยมในการหนหวนอนไปทางทศดงกลาว ทส าคญยงสงผลใหเทวต า- นานความเชอเรองก าเนดพระคเณศมความผดเพยนไปจากตนฉบบหรอคมภรในศาสนาฮนด 2.3.3 การเคารพบชาพระคเณศในสงคมไทย

2.3.3.1 เทพแหงอปสรรค สบเนองมาจากอทธพลความเชอจากอนเดยทมเขามาในประเทศไทย

เมอราวพทธศตวรรษท 6-7 โดยความเชอนนบเปนพนฐานส าคญทท าใหเขากนไดกบความเชอดงเดมของชาวพนเมอง ผวจยมความเหนวาดวยเหตนจงท าใหพระคเณศเปนเทพเจาทไดรบการเคารพบชามากทสดพระองคหนงในประเทศไทยในเวลาตอมา

2.3.3.2 เทพแหงศลปวทยา เปนความเชอทสบมาจากอนเดยบนพนฐานของความเปนเทพเจาแหง

อปสรรค ซงตอมาเปลยนเปนเทพเจาผบนดาลความส าเรจ การเคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพแหงศลปวทยาในประเทศไทย ปรากฏในมยอยธยาโดยพบรปเคารพพระคเณศ ม 2 กร ถอคมภรโบราณและงาหกหรอเหลกจาร แตภายหลงม 4 กร ถอขอชางหรอวชระ บวงบาศก งาหก ขนมโมทกะ หรอวยขนม และหมอน า อทธพลการเคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพแหงศลปวทยา ปรากฏขนอยางเดนชดอกครงในสมยรตนโกสนทร โดยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท 6 ทรง

67

วางแนวความเชอดงกลาว ซงตอมารปพระคเณศจงเปนตราสญลกษณของหนวยงานทเกยวองกบศลปวทยาการหลายแหง (อไรศร วรศะรน และคณะ, 2545, น.84)

2.3.3.3 บรมครชาง (พระเทวกรรม) ในสงคมไทยนอกจากจะเคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพเจาแหง

อปสรรคตามอทธพลในศาสนาพราหมณ-ฮนดแลว ยงปรากฏหลกฐานทางประวตศาสตรพระคเณศในฐานะ “พระเทวกรรม” หรอ “บรมครชาง” อกดวย อาจสบเนองมาจาก “พราหมณพฤฒบาศ” ซงมหนาทในการท าพธเกยวกบชาง (อภลกษณ เกษมผลกล , 2552,น. 39) ตงแตสมยแรกทไทยเขามาครอบครองดนแดนแถบน โดยพระเทวกรรมนนเปนเทวรปส าคญของผทศกษาวชาคชศาสตรหรอทเรยกวา “ต าราชาง” ซงไทยรบมาจากอนเดยทตนฉบบเดมเปนภาษาสนสกฤต แบงไดเปน 2 คมภร คอ “ต าราคชลกษณ” กลาวถงลกษณะของชางดและลกษณะชางเลว อกคมภรคอ “ต าราคช กรรม” กลาวถง วธหดชางเถอน วธหดขชาง มนตส าหรบบงคบชาง และระเบยบพธตางๆ ซงเชอวาท าใหเกดสรมงคลและบ าบดเสนยดจญไรในการทเกยวเนองกบชาง

การคชศาสตรถอเปนศาสตรแขนงหนงในไตรเพท ทพระมหากษตรยจะตองทรงศกษาเรยนรโดยมพราหมณเปนผน าเขามาสราชส านก ซงสนนษฐานวาไทยคงไดรบมาตงแตในสมยสโขทย แมจะไมมหลกฐานทางเอกสารระบไวแนชดกตาม แตกมหลกฐานการนบถอศาสนาพราหมณและหลกฐานทแสดงวาพระมหากษตรยทรงรอบรในการคชศาสตรเปนอยางด

รองรอยการคชศาสตรปรากฏอยางชดเจนในสมยอยธยา ซงการคชกรรมเฟองฟหลายยคหลายสมย โดยเฉพาะในสมยสมเดจพระนารายณมหาราช (พ.ศ.2199-2231) ดงปรากฏในพระราชพงศาวดาร ถงการทพระองคโปรดเกลาฯ ใหหลอรปพระคเณศและพระเทวกรรมหลายครงดวยกน เชน

ในเดอนย ปวอกนน พระบาทสมเดจพระบรมบพตรเจาอยหว บ าเพญพระราช กศลนานาประการ แลวใหหลอพระรปพระอศวรเปนเจา ยนสงศอกคบมเศษพระองคหนง รปพระศวาทตย ยนสงศอกมเศษ พระองคหนง รปพระมหาวฆเณศวร พระองคหนง รปพระจนทราทศวร พระองคหนง และรปพระเจาทง 4 พระองคน สวมทองนพคณและเครองอาภรณประดบนนถมยาราชาวด ประดบแหวนทกพระองค ไวบชาส าหรบพระราชพธ (ด ารงราชานภาพ, สมเดจฯ กรมพระยา, 2505, น.41-42)

ปวอก อฐศก นน ตรสใหหลอรปพระเทวกรรม สงประมาณ ศอกมเศษ พระองค

68

หนง สวมทอง เครองประดบถมราชาวด ...”(ด ารงราชานภาพ, สมเดจฯ กรมพระยา, 2505, น.43)

ครนประกา นพศก พระบาทสมเดจพระบรมบพตรพระพทธเจาอยหว ม พระราช โองการตรสสงพระยาจกร ใหแตงโรงพธบญชพรหม กรมพระคชบาลส าหรบพระราช พธทงปวงในทะเลหญา ต าบลเพนยด และทรงพระกรณาตรสใหหลอพระเทวกรรมทอง ยน สงหนงศอก หมดวยเนอเจด แลว และเครองอาภรณนนถมราชาวดประดบดวยแหวน ไวส าหรบการพระราชพธคชกรรม ใหพระมหาราชคร พระราชคร และพฤฒบาศ และปลดพระราชครประกอบการพระราชพธบญชพรหม ในวนศกร ขน 14 ค า เดอน 7 จงพระบาทสมเดจบรมบพตรพระพทธเจาอยหวเสดจยงการพระราชพธมหาปรายาจตร แลวพระราชพธบญชพรหมทะเลหญา กประพฤตการพระราชพธสารต ารบอนมในคชกรรมนนทกประการ (ด ารงราชานภาพ, สมเดจฯ กรมพระ, 2505, น.43-44)

แลวกตรสใหหลอพระบรมกรรมพระองคหนง สง 4 ศอกหลกฐาน แลวอภเษกเสรจ กใหรบไปประดษฐาน ไวในพระอารามพระศรรทรนาถ ต าบลซกลและตรสใหหลอ พระ เทวกรรมองคหนงสงประมาณ 4 ศอกไวในหอพระเทวกรรม (ด ารงราชานภาพ,สมเดจฯ กรมพระ, 2505, น.46)

นอกจากนยงมหลกฐานทางโบราณคดสมยอยธยาทนาสนใจชนหนง คอ ประตมากรรมรปพระคเณศบนดามมดของหมอชางทใชในการประกอบพธเกยวกบชาง เนองจากพระคเณศ (พระเทวกรรม) เปนเทวรปส าคญของผมหนาทเปนคชบาล เปน “พระ” ของกรมชางไดเคารพนบถอกนมานาน ซงตามต านานกลาววาผมต าแหนงเปน “คร” ในทางคชกรรมตองม “พระคเณศ” ซงแกะดวยงาชางตระกลพฆเนศวรมหาไพฑรยไวบชา (ชางในตระกลอคนพงศ) บางคนใชงาชางตระกลนนแกะเปนพระคเณศทดามมดส าหรบใชเปนอาวธประจ าตวในขณะไปท าการคลองชาง

ลวงมาถงในสมยรตนโกสนทรตอนตนความเขาใจเกยวกบพระคเณศและพระเทวกรรมคอนขางสบสน แตกยงคงปรากฏหลกฐานในการกลาวถงพระคเณศ และพระเทว กรรมผานวรรณกรรมตางๆ โดยเฉพาะอยางยงวรรณกรรมทเกยวชาง ไดแก ดษฎสงเวยกลอมชางค าฉนท ซงเปนฉนททใชสวดในงานพธสมโภชพระยาชาง สนนษฐานวาการกลอมชางนเปนพธทไดรบอทธพลมาจากเขมร (กมพชา) และเขมร (กมพชา)ไดรบอทธพลมาจากพราหมณอกทอดหนง

อกหนงงานวรรณกรรมทแสดงถงความเชอเรองพระเทวกรรมคอ บทละครเรอง “สามคคเสวก ตอนกรนรมต (พระคเณศวรเสยงา)” พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท 6 ททรงกลาวถงพระคเณศในฐานะบรมครชางตอนหนง ความวา อนงพระพฆเณศเดชอดม เปนบรมครชางผใหญ

69

เธอสรางสรรพกะรทในไพร เพอใหเปนสงาแกชาตร สรางสารแปดตระกลพนสวสด ประจงจดสรรพางคตางตางส แบงปนคณะอฎฐะกะร ประจ าทอฏฐทสสถาพร

(มงกฎเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ, 2502, น.8) ความเชอเรองพระเทวกรรมหรอพระคเณศในฐานะบรมครชางน ไดสบ

ทอดมาจนถงปจจบนและเปนทรจกกนอยางแพรหลาย เนองจากพระเทวกรรมมบทบาทอยางส าคญในกจพธเกยวกบการสมโภชขนระวางชางตน โดยเรมตงแตในพธจบชางจนถงพระราชพธนอมเกลาฯ ถวายและขนระวางสมโภช ซงพราหมณจะอญเชญพระเทวกรรมเขาพธดวย (“พระพฆเนศวรบรมครชาง,” 2558) กนกวล สรยะธรรม กลาววา

ตามประตมานวทยามพระคเณศอยปางหนงทเราเรยกวา “พระเทวกรรม” เปนพระ คเณศในฐานะผเปนใหญแหงชาง ซงมความส าคญในการอญเชญมาประกอบพระราชพธ เพราะถอวาพระเทวกรรมเปนผคมครองชางมหนาทดแลชางตางๆ เปนปางทกลายมา

จากปางดงเดมตามคตพราหมณ ขณะทในสวนของพธพราหมณพระคเณศถอวามสวน ส าคญในการประกอบพธ เพราะตามคตการประกอบพธตางๆ ตองบชาพระคเณศกอนเปนอนดบแรกถงจะบชาเทพองคอนๆได เพราะถอวาพระคเณศเปนเทพแหงอปสรรค คอถาบชาถกตองกจะขจดอปสรรคทงหลายออกไปจากพธกรรมนนๆ หรองานนนนๆ แตถาบชาไมถกกจะสามารถน ามาซงอปสรรคในการท างานนนได สวนพธการคลองชางจะมการอญเชญพระคเณศรวมอยดวยหรอไมนน ตองดวาเปนการจบชางของชาวบาน หรอเปนการจบชางทเปนพธหลวง ถาเปนของชาวบานจะมความเชอของพวก “สวย” และ “กย” อย ซงจะมหมอเฒาทถอวาเปนครทางดานในการจบชาง โดยหลกๆแลวเขาจะนบถอผปะก า ตอมาเมอมเรองของพธกรรมทเกยวกบพระราชพธ คตบชาพระคเณศและพระเทว- กรรมกบกลมสวยกลมกยจงเขามาภายหลง เรองชางเปนเรองทผสมกนระหวางพทธกบฮนดตงนานแลว เพราะคตเรองชางเผอกเรองชางส าคญกมเคามาจากทางฮนด ตอมาจงเพมในเรองของพธสงฆในเวลาสมโภชชางเพอใหครบในดานของความเปนสรมงคล ขณะทในสวนของราชส านกถาในการพธมพธพราหมณเขามาเกยวของกตองมพระคเณศเขามาเสมอ แยกจากพระเทวกรรม โดยจะสงเกตไดวาของทอยในมอพระเทวกรรมจะเปนเอกลกษณตางจากพระคเณศ ซงปจจบนหากมการพบชางส าคญกยงมการสมโภชอย. กนกวล สรยะธรรม (สมภาษณ, 28 สงหาคม 2558)

อทธพนธ ขาวละมย ใหความเหนวา

70 “พระพฆเนศ” และ “พระเทวกรรม” มรปเคารพคลายกน แตพระเทวกรรมจะ

เปนปางยนและตองประกอบดวย 4 พระกร ในพระกรของพระเทวกรรมนน มอซายตอง ถอเชอกบาศ แตถาเปนพระพฆเนศจะถอวชระหรอถอตร สวนมอขวาของพระเทวกรรมตองถอตะขอ นนคอพระองคทรงประทานอปกรณ-เครองมอทใชในการจบชาง โดยผานฤาษ 4 ตน ประกอบดวย พระคชศาสตร พระศาสตกรรม พระโภควนด พระแมศรระะวาง ซงอยในต าราคชศาสตร พระเทวกรรมจะมพธส าคญคอ “ร าพดชา” ซง อาจารยอาคม ไสยาคม ไดรบการถายทอดจากตระกล “ราชวงเมอง” กบตระกล “คชาชวะ” โดยทงสองตระกลเปนลกหลานของพระเพทราชา เปนเสนาบดเจากรมพระคชบาลในสมยรชกาลท 5 ปจจบนยงอยในกรมศลป อาจารยอาคมเปนผทมความถนดในดานโขนเลยไดรบการถายทอด พระเทวกรรมคอพระนารายณแปลงกายมาเปนชาง ม 4 กร เสดจลงมาประทานอาวธและวชาทางคชศาสตรใหฤาษ พธของพระเทวกรรมโดยทวไปกจะอยกบพธทางดานคชศาสตร แตคนทวไปกไมคอยรจก พอเหนเทวรปกจะเขาใจวาเปนพระพฆเนศ เพราะฉะนนการท าพธทางคชกรรม ไมวาจะเปนพระบรมวงศานวงศหรอพระเจาอยหวประกอบพระราชพธในอดต เชน พระราชพธคเชนทรศวสนาน ในพระบรมมหาราชวง กจะอญเชญพระเทวกรรมมาประกอบพธ ซงเพงยกเลกไปในสมยรชกาลท 7 ในรชกาลปจจบนกทรงอญเชญพระเทวกรรมมาประกอบพระราชพธสมโภชชางเผอก ใชพราหมณอษฎาจารย ใชพราหมณพฤตบาศ มาประกอบพระราชพธ แตปจจบนหมดไปแลว กจะเหลอแตพราหมณหลวง ซงพราหมณหลวงจะท าแตพระราชพธในพระบรมมหาราชวง สวนพราหมณทจะมาสบทอดเกยวกบคชศาสตรในวง (พราหมณอษฎาจารย , พราหมณพฤฒบาศ) ไดกระจดกระจายไปในสมยรชกาลท 6 เนองจากยบกรมพระคชบาล ท าใหวชาเหลานอยกบจมนสรวงรตน (เฉลม คชาชวะ) และตระกลพระราชวงเมอง. อทธพนธ ขาวละมย (สมภาษณ, 17 กนยายน 2558)

2.3.3.4 เทพทวารบาล คตการเคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพทวารบาล สนนษฐานวาเพงจะ

ปรากฏราวพทธศตวรรษท 20 (มงคล ส าราญสข, 2545, น.86) พบทางภาคเหนอของประเทศไทย โดยเฉพาะในจงหวดเชยงใหม ซงนยมสรางรปเคารพพระคเณศไวหนาประตทางเขาวด เพอใหพระองคปองกนและขจดสงชวรายไมใหเขามาภายในพทธสถาน ทงนผวจยมความเหนวาอาจไดรบอทธพลมาจากทเบตและพมาทนยมสรางรปเคารพพระคเณศไวหนาวดทางพระพทธศาสนา ทนาสนใจยงพบคตการเคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพทวารบาล ไดเปลยนผานจากประตมากรรมส

71

งานจตรกรรมในเวลาตอมา โดยในสมยรตนโกสนทร เรมมการน าภาพเทพในศาสนาพราหมณ-ฮนดมาท าหนาทเปนรกษาพทธสถาน ซงปรากฏภาพจตรกรรมภาพของเทพเจาในศาสนาพราหมณ -ฮนดองคส าคญทพระทวารและพระบญชรในเขตพระบรมมหาราชวง ภาพจตกรรมเทพเจาทมเศยรเปนชาง ณ พระอโบสถ วดสทศนเทพวรารามวรมหาวหาร ในรชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว (รชกาลท 3) และพบภาพจตรกรรมเทพเจาทมเศยรเปนชาง ณ พระอโบสถ วดพระแกววงหนา เขตพระนคร กรงเทพฯ ในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 4)

2.3.3.5 เครองราง/วตถมงคล มาจากความเชอทองถนทผสมผสานระหวางศาสนาพราหมณ ศาสนา

พทธ และลทธไสยศาสตร เพอใชเปนเครองรางของขลง ปองกนอนตรายและปองกนโรคภยไขเจบ หรอใชในพธกรรมทเกยวกบชาง โดยแตเดมนยมสรางรปเคารพพระคเณศเหมอนพระเครองขนาดเลกส าหรบพกตดตว มขนาดไมเกน 5 เซนตเมตร มกมคาถาและยนตตางๆ บนฐานดานหนา ดานหลงและใตองคพระคเณศ (อไรศร วรศะรน และคณะ, 2545, น.86) ตอมาพบการสรางวตถมงคลและพระบชารปพระคเณศอยางแพรหลายในสงคมไทย โดยเฉพาะป พ.ศ.2544 ปรากฏการสรางเครองรางและวตถมงคลพระคเณศทหลากหลาย เชน ในรปแบบ “ลกอม” โดยพระเกจวดหวยฉลองราษฎรบ ารง จ.อตรดตถ เนองจากในชวงเวลาดงกลาวการสรางวตถบชาแบบลกอมไดรบความนยมอยางแพรหลาย ขณะท หลวงปหงษ พรหมปญโญ วดเพชรบร จ.สรนทร พระเกจอาจารยทมชอเสยง กไดสรางพระคเณศตามแบบพระคเณศเขมร คอม 2 กร ประทบนงขดสมาธราบ เรยกกนวา “ปางประทานพร” รวมทงยงไดสรางพระคเณศ “ปางออมจกรวาล” ซงเปนการน าพระคเณศแบบปดตาทแตเดมนยมอยในภาคใตมาประยกตดวยการบรรจกรงไวภายในโดยยงไมเคยมผใดสรางมากอน ส าหรบวตถมงคลพระคเณศทมชอเสยงโดงดงเปนทกลาวถงมากทสดในปเดยวกนนคอ พระคเณศแบบเขมร บรรจกรง สรางโดยหลวงพอพล อตตรกโข วดไผลอม จ.นครปฐม โดยออกใหบชาในพธไหวครเมอวนท 7 พฤษภาคม 2544 (กตต วฒนะมหาตม, 2556, น.173, 175 และ 189)

2.3.3.6 เทพบรวาร ปรากฏองคพระคเณศในฐานะเทพโอรสของพระศวะและพระอมา ใน

ฐานะเทพชนรองอยรวมกบเทพชนสง สวนรปเคารพพระคเณศทประดษฐานในกรมมหาดเลก กองพลท 1 รกษาพระองค ซงมผตความวาทรงเปนหวหนามหาดเลกของพระศวะนน อาจเปนเพราะแตเดมพนทดงกลาวเคยเปนทตงของโรงเรยนฝกหดครมากอน เมอยายออกไปพระคเณศพระองคนจงเปนทเคารพบชาของหนวยงานตอมาหรอกรมมหาดเลก ดงนนจงนาจะสรางขนในความหมายของเทพแหงศปวทยาไมใชฐานะของเทพบรวาร (อไรศร วรศะรน และคณะ, 2545, น.87)

2.3.3.7 เทพประธาน

72 พบในพระราชพธพราหมณทปฏบตสบมาตงแตสมยพระบาทสมเดจพระ

พทธยอดฟาจฬาโลกฯ (รชกาลท 1) ทโปรดใหพราหมณจากปกษใตขนมาเปนพราหมณประจ าราชส านก ปฏบตพระราชพธส าหรบพระมหากษตรยและประเทศชาต ตอเนองมาจนถงรชกาลปจจบน ส าหรบพระราชพธทเกยวของกบพระคเณศทส าคญ เชน พระราชพธบรมราชาภเษก ซงตองอญเชญพระคเณศน าเสดจพระมหากษตรย เสดจสมณฑปพระกระยาสนานเพอสรงน าพระมรธาภเษก, พระราชพธตรยมพวาย-ตรปวาย และพระราชพธสมโภชขนระวางชาง (มงคล ส าราญสข, 2545, น.87) ผวจยมความเหนวาปจจบนนอกจากการพระราชพธทเกยวของกบสถาบนแลว พระคเณศยงเปนเทวรปประธานในการประกอบพธทเกยวเนองกบพธพราหมณ ในการประกอบพธเทวาภเษกในโอกาสตางๆ ของประชาชนทวไป

2.3.3.8 บรมครทางนาฏศลป ดรยางคศลป และการชาง แมวาบรมครของศาสตรทงสามจะมเทพส าคญโดยตรง กลาวคอ บรมคร

ทางนาฏศลป ไดแก พระพรตมน (พระครฤาษ) และพระพราพ, บรมครทางดรยางคศลป ไดแก พระปรคนธรรพ และพระปญจสขร สวนบรมครทางการชาง คอ พระวศวกรรม (พระวษณกรรม) แตพระคเณศถอเปนเทพเจาส าคญทจะตองอญเชญมารวมพธไหวครของทงสามศาสตรน เนองจากสบมาจากคตเดมทวาพระคเณศเปนเทพทรวมตงบชาในพธกรรมทงปวง เพอขจดอปสรรคและประทานความส าเรจ (อไรศร วรศะรน และคณะ, 2545, น.90)

2.3.3.9 เทพแหงความส าเรจ ผวจยมความเหนวาคตการเคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพเจาแหง

ความส าเรจ สบมาจากคตเดมทพระคเณศเปนเทพแหงอปสรรค ซงหากจะท ากจใดๆโดยปราศจากอปสรรคจะตองเคารพบชาพระองคกอนจงจะประสบความส าเรจ ตอมาคตนไดกลายแนวคดเปนถาผใดตองการความส าเรจใหเคารพบชาพระคเณศ ดวยเหตนพระคเณศจงทรงอยในฐานะเทพแหงความส าเรจ ซงผวจยมองวาสวนหนงมาจากการเผยแพรของนกโหราศาสตรชอดง สงผลใหคตการเคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพเจาแหงความส าเรจจงเปนทแพรหลายตอชาวพทธในสงคมไทย เนองจากทกคนตองการความส าเรจในเรองตางๆ เชน เรองชวต การศกษา การประกอบอาชพ ตวอยางทพบเหนคอวงการบนเทง ทกอนการเปดกลองถายท าละครหรอภาพยนตร ตองประกอบพธบวงสรวง ซงเปนพธพราหมณทตองอญเชญพระคเณศมารวมพธ และถอเปนพธส าคญทผก ากบและนกแสดงตองเขารวม เพอใหการถายท าปราศจากอปสรรคและประสบความส าเรจ และดวยความเชอนเองจงท าใหชาวพทธทมความเลอมใสตอพระคเณศ มรปเคารพพระคเณศประจ าบานหรอพกตดตว และนยมท าพธหรอเคารพบชาตามความสะดวกของแตละคน โดยสวนใหญนยมสวดคาถาและถวายเครองสกการะบชาดวยดอกไม ผลไม และนมสด

73

2.3.4 วธการเคารพบชาพระคเณศในสงคมไทย นบตงแตสมยสโขทยจนถงสมยรตนโกสนทรในรชกาลปจจบน คอพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวภมพลอดลยเดช (รชกาลท 9) จะเหนวาอทธพลของศาสนาพราหมณ -ฮนด ทงขนบธรรมเนยม ประเพณ และพธกรรม ยงคงปรากฏสบมาจากอดต โดยมพราหมณราชส านกเปนกลไกส าคญ ดวยเหตนจงสงผลใหวธการเคารพบชาพระคเณศในสงคมไทย จงยดถอแนวปฏบตตามขนบธรรมเนยมทางศาสนาพราหมณเปนสวนใหญและมพราหมณเปนผน าในการประกอบพธ ซงผวจยมความเหนวาอาจเปนเพราะพระคเณศเปนเทพเจาในศาสนาฮนด ดวยเหตนผทจะเคารพบชาพระองคจะตองปฏบตตามแนวทางของศาสนาพราหมณ-ฮนด เชน การถวายพล สวดมนตรออนวอน ขอนาสงเกตการทในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 4) ทรงโปรดเกลาฯ ใหเจอพธกรรมทางพระพทธศาสนาในพธพราหมณ โดยมพระสงฆสวดเจรญพระพทธมนตเพมเตมเขาในการพธนนๆ รวมทงยงไดมการเปลยนแปลงระเบยบปฏบตบางอยางใหเหมาะสมกบการปฏบต อาจเปนจดเรมตนของความสบสนในแนวทางการปฏบตตนของชาวพทธในสงคมไทยเวลาตอมา

ส าหรบวธการเคารพบชาพระคเณศในสงคมไทย ไดปรากฏแนวทางการปฏบตทหลากหลายตามความเชอของตน โดยผวจยขอยกตวอยางจากสถานทตางๆ มาพอสงเขป ดงน

2.3.4.1 หนงสอ“ประวตพระคเณศ” ฉบบเทวสถานโบสถพราหมณ พ.ศ.2530 หากบชาพระคเณศในบานเรอน พระคเณศไมควรไมความสงเกน 12 นว

มอของตนและควรตงหนหนาไปทางทศตะวนตก มจ านวนมากกวาหรอนอยกวา 3 องค กได แตหามม 3อยางเดดขาด เครองบชา ไดแก สชาด แปงจนทน ขาวสารและดอกไมตางๆ ทมสแดง หญาแพรก ทส าคญทสดคอ “ขนมโมทกะ” เพราะเปนขนมทพระคเณศโปรดปรานมากทสด ขนมชนดนท าจากแปงถวเหลอง ปนเปนกอนกลม ทอดในน ามนเนย แลวเชอมดวยน าตาลอก แตหากหาไมไดกสามารถใชขนมตมขาวตมแดงแทนได

2.3.4.2 เอกสาร กองหตถศลป กรมศลปากร พระคเณศชอบเครองสงเวยสแดง เชน ผารองอาสนะสแดง ผารอง

เครองสงเวยสแดง ขนมและผลไมสแดง สราสแดง นอกจากนควรถวาย กลวย ออย มะพราว ผก พลาปลา ย า เปด ไก เปนตน หามสงเวยดวยเนอววและเนอควาย เมอสวดบชาเสรจแลวใหเอามอชบน าพรมเครองสงเวยใหทว แลวตงทงไวประมาณ 10 นาทเปนอยางนอย จากนนเอามอชบน า พรมใหทวเครองสงเวยอกครง จงถอวาจบพธโดยสมบรณ

2.3.4.3 หนงสอ “คมอบชาเทพ” โดย กตต วฒนมหาตม พ.ศ.2547

74 อาสนะของพระคเณศควรปดวยผาสแดงหรอเหลอง ภาชนะควรใชโลหะ

สทองหรอส ารด หากเปนโตะหมบชาไมควรใชโตะหมลายทองหรอมสด า ส าหรบเครองบชา ดอกไมควรเปนกหลาบ บว ดาวเรอง จ าป จ าปา มะล สวนธปหรอก ายานควรใชกลนกหลาบ กลนไมจนทน กลนบว กลนมะล กลนโมกและกลนกฤษณา เครองสงเวยควรจดในปรมาณทมากและมหลายชนด เนนทมสสวยงาม มกลนหอม เนอแนน รสมน ไมหวานหรอเปรยวจด

2.3.4.4 พระคเณศ วทยาลยนาฏศลป กรงเทพฯ ใหพระคเณศประทบบนอาสนะสแดง และควรบชาทกวนแรม 4 ค าของ

ทกเดอน ควรถวาย มะพราว กลวย ออย ขนมตมแดงตมขาว น า จากตวอยางวธการเคารพบชาพระคเณศในสงคมไทย พบวาสวนใหญ

นยมถวายเครองสงเวยดวยผลไมและขนมหวานเชนเดยวกบพธกรรมทางศาสนาพราหมณ ทนาสงเกตผเขยนมความเหนแตกตางจาก “เอกสาร กองหตถศลป กรมศลปากร” ในเรองการถวายเครองสงเวยทระบวาใหถวาย สราสแดง และ พลาปลา ย า เปด ไก เนองจากพระคเณศเปนเทพในศาสนาพราหมณ และภาพทปรากฏในคมภรทางศาสนาพราหมณและในคตตางๆ ไมปรากฏวาพระองคโปรดเนอสตวหรอเบยดเบยนชวตผใดนอกจากปราบมารเพอความสงบสขของโลก แตทงนอาจสบเนองมาจากความเชอเรองผในสงคมไทยมมาแตเดมกเปนได โดยหลกฐานหนงทสนบสนนความเหนดงกลาวคอ “พระราชพธสบสองเดอน” พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ความวา

เมอจะวาดวยความประพฤตของพระเปนเจาทงปวง ซงผอยในประเทศใดแตงคมภร พระเปนเจากประพฤตเปนคนชาตนน ดงเชนทกาวมาแลวนน พระอศวร ของพราหมณทอย ในกรงสยามน ประพฤตพระองคเปนอยางชาวอนเดย คอไมเสวยเนอสตว โปรดขาวเมา ขาวตอก กลวย ออย มะพราวเผอก มน นม เนย ตามทพวกพราหมณในอนเดยกนเปนอาหารอย และถอกนวาพระอศวรนนเปนคณ คอเปนผทจะสงเคราะหเทพยดามนษยยกษมารทวไป ไมมทจะลงโทษแกผใด โดยจะตองท าบางกเปนการจ าเปนโดยเสยไมได” (จลจอมเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ, 2545, น.57) 2.3.5 วาระการเคารพบชาพระคเณศในสงคมไทย

วาระการเคารพบชาพระคเณศในสงคมไทย ผวจยเหนวาในระยะแรกชาวพทธไทยอาจเคารพบชาพระคเณศรวมกบการประกอบพธพราหมณในวาระส าคญ เนองจากพระคเณศเปนปฐมแหงเทพในศาสนาพราหมณ-ฮนด โดยอาจสรปไดดงน

2.3.5.1 พธในราชส านก

75 เปนพระราชพธส าคญโดยมพระมหากษตรยทรงอปถมภ ซงเกยวเนองกบ

โอกาสส าคญ และพระราชพธประจ าแตละเดอนทเรยกวา พระราชพธ 12 เดอน ไดแก (1) พธไลเรอไลน าในเดอนอาย เปนพธเรงใหน าลดเพอชาวนาจะไดเรมเกยวขาวใสยงฉาง (2) พธตรยมปวาย (พธโลชงชา) เปนพธทางศาสนาพราหมณเพอสกการะบชาเทพเจาททรงดลบนดาลให

พชพนธธญญาหารสมบรณ และถอเปนงานเฉลมฉลองผลผลตใหมจากไรนาทอดมสมบรณ (3) พธธานยเฑาะย (พธเผาขาว) จดขนในเดอนสาม เพอสงแมโพสพเทพแหงขาว กลบคนสถนเดมหลงจาก

เสรจการนวดขาวและขนขาวขนยงฉางแลว นอกจากนยงมการเสยงทายวาพชพนธธญญาหารในปตอไปจะอดมสมบรณและเจรญงดงามดเพยงใด

(4) พธสมพจฉรฉนท (พธสงทายปเกา) เปนพธประจ าปในคตพราหมณทถกแปลงเปนพทธ จดขนในเดอนส เพอ

ความเปนสวสดมงคลแกพระนคร (5) พธสงกรานต (พธรบปใหม) เปนพธพราหมณ จดขนในเดอนหาทงยงมการท าพธถอน าพระพพฒน-

สตยา ซงเปนการดมน าสาบานของขาราชการส านกวาจะจงรกภกดไมคดกบฏตอกษตรย (6) พธจรดพระนงคลแรกนาขวญ จดขนในเดอนหก เพอเสยงทายความอดมสมบรณและสรางขวญก าลงใจ

ใหแกราษฎรทท าการเกษตรเพอยงชพ (7) การพระราชกศลสลากภตของหลวง เปนพธการท าบญเลยงพระแบบหนง จดขนในเดอนเจด โดยอบาสก

อบาสกาจบสลากรายชอของพระสงฆเพอน าภตตาหารไปถวาย (8) การพระราชกศลเสดจถวายพม จดขนในเดอนแปด เปนการถวายเครองสกการะในชวงเขาพรรษาแด

พระสงฆ ตลอดจนการสกการะพระพทธปฏมาและพระบรมอฐของบรพกษตรย (9) พระราชพธตลาภาร จดขนในเดอนเกา เพอสะเดาะพระเคราะหหรอบ าเพญทาน ตามธรรม

เนยมทปฏบตมาแตครงสมยอยธยาตอนตน (10) พระราชพธสารท

76 จดขนในเดอนสบ เดมเปนพธพราหมณ ตอมาปรบเปลยนเปนพธใน

พระพทธศาสนา มการกวนขาวทพยทปรงดวยถว งา นม เนย ฯลฯ เพอถวายแดพระสงฆ (11) พระราชพธถวายผาพระกฐน จดขนในวนแรม 8 ค า เดอน 11 พระมหากษตรยจะเสดจพระราช

ด าเนนทงสถลมารคและชลมารคเพอควายผาพระกฐนยงพระอารามหลวงตางๆ (12) พระราชพธจองเปรยง ลอยพระประทป จดขนในเดอน 12 โดยพระราชพธจองเปรยงเปนการบชาเทวดา สวน

การลอยพระประทปเปนการขอขมาและบชาพระคณแมพระคงคา ตอมาเกดการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 ในสมยพระบาทสมเดจ

พระปกเกลาเจาอยหว (รชกาลท 7) สถาบนพระมหากษตรยอยภายใตกฎหมายรฐธรรมนญ ประกอบกบสถานการณของบานเมองทย าแย เนองมาจากภาวะเศรษฐกจตกต าทวโลก ธรรมเนยมปฏบตหลายอยางจงถกลดทอนลงตามความเหมาะสม สงผลใหบทบาทของพราหมณในราชส านกลดลงไปดวย โดยยบกรมพธพราหมณในกระทรวงวง (“เสาชงชา,” 2550)

2.3.5.2 พธกรรมทางคชกรรม เชน พระราชพธการขนระวางชางส าคญ พธคลองชาง 2.3.5.3 พธกรรมพราหมณในเทวสถาน เชน พธนวราตร พธฉลองวนอวตารของพระผเปนเจาและเทพเจาตางๆ

ในศาสนาพราหมณ-ฮนด 2.3.5.4 พธในวถชวต เชน พธโกนจก พธตงศาลพระภม ผวจยมความเหนวา ในระยะแรกสงคมไทยเคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพเจาผ

ขจดอปสรรคและบรมครชาง โดย เปนทรจกในราชส านกและสงคมชนสง จวบจนรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท 6 การเคารพบชาพระคเณศไดเรมแพรหลายไปสสงคมไทยมากขนในฐานะเทพเจาแหงศลปวทยา ซงจากคตดงกลาวจงน าไปสการสรางรปเคารพพระคเณศในสถาบนการศกษาหลายๆ แหง รวมไปถงหนวยงานภาครฐ เพอความเปนสรมงคล

กระทงราวป พ.ศ.2550 ไดเกดกระแสความเชอและการเคารพบชาพระคเณศไดรบความนยมเปนอยางมากในสงคมไทย องคกร หนวยงาน และสถาบนต างๆ เรมทยอยจดสรางและเปดใหบชาวตถมงคลรปพระคเณศในรปแบบตางๆ (กตตพงศ บญเกด, 2552, น.1) รวมทงเกดปรากฏการณสรางรปเคารพพระคเณศขนาดใหญในสถานททองเทยวและวดทางพระพทธศาสนาอยางมากมาย และพระคเณศทรงอยในฐานะเทพเจาผดลบนดาลทกสงทกอยางใหแกผทรองขอตอ

77

พระองค วาระการเคารพบชาพระคเณศในสงคมไทยในปจจบนน จงไมไดจ ากดแตเฉพาะในพระราชพธหรอพธในวนส าคญทมพธพราหมณเกยวของอกตอไป ขอนาสงเกตองคกรตางๆ ในสงคมไทยเรมใหความส าคญกบพระคเณศมากขน เชน จดพธฉลองวนคลายวนประสตของพระคเณศทเรยกวาเทศกาลคเณศจตรถ ซงชาวพทธไทยตางนยมเขารวมพธเปนจ านวนมากดวยเชอวาเปนสรมงคลแกชวต

78

บทท 3 ปญหาเรองการเคารพบชาพระคเณศในสงคมไทย

กอนการเขามาของพระพทธศาสนา ดนแดนทเปนประเทศไทยในปจจบนเปนทอยอาศยของผนบถอศาสนาแบบวญญาณนยม (Animism) (ภทรพร สรกาญจน, 2557, น.1) สงผลใหเกดความเชอในเครองรางของขลง อ านาจเหนอธรรมชาต อทธปาฏหารย และพธกรรมทางไสยศาสตร เปนปรากฏการณทางสงคมทประชาชนพยายามแกปญหาและสรางความสนตสขใหแกตนเองและชมชน ความพยายามดงกลาวท าใหลทธวญญาณนยมแทรกซมปะปนกบพระพทธศาสนา และไดแปรเปลยนพระพทธศาสนาแนวจารตนยม (Normative Buddhism) ไปเปนพระพทธศาสนาแบบผสมผสาน (Syncretic Buddhism) ซงหมายถง พระพทธศาสนาทนบถอทงพระพทธเจา พระรตนตรย ผสาง เทวดา สงศกดสทธ อทธฤทธ ปาฏหารย เวทมนตรคาถา ตลอดจนพธกรรมทางไสยศาสตรตางๆ โดยผทเชอในพระพทธศาสนาแบบผสมผสานนเปนคนสวนใหญของประเทศ เปนประชาชนทวไปทงในเมองและในชนบท ซงอาจเรยกพระพทธศาสนาแนวนไดอกวา พระพทธศาสนาแบบประชานยม (Popular Buddhism) (ภทรพร สรกาญจน, 2557, น.50) ในรชสมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชฯ รชกาลท 9 (พ.ศ.2489 – ปจจบน) คตการเคารพบชาพระคเณศยงคงสบมา โดยปรากฏในพระราชพธทเกยวเนองกบคตความเชอในศาสนาพราหมณ-ฮนด เชน พระราชพธบรมราชาภเษก, พระราชพธตรยมปวาย ตรปวาย, พระราชพธจรดพระนงคลแรกนาขวญ ซงทกพระราชพธจะตองบวงสรวงพระคเณศกอนเสมอเพอใหประสบความส าเรจ (ราชน เวยงเพม, 2550, น.66) “การเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย” เปนหนงในปรากฏการณพระพทธ ศาสนาแบบประชานยมทควรศกษา เนองจากหลงกระแสนยมการเคารพบชาจตคามรามเทพเสอมถอยไปตงแตชวงปลาย พ.ศ.2550 ไดเกดกระแสนยมการเคารพบชาพระคเณศขนอยางแพรหลาย นบตงแต พ.ศ.2551 อนเปนปทปฏทนไทยตรงกบปชวด (ปหน) ซงตามคตเชอกนวา “หน” เปนพาหนะของพระคเณศ (กตตพงศ บญเกด, 2552, น.1) ดงจะเหนไดจากความเคลอนไหวตางๆ ปจจบน (พ.ศ.2558) กระแสการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทยยงไดรบความนยมอย เหนไดจากหลายภาคสวนยงคงสบสานเทศกาลและพธกรรมทเกยวเนองกบพระคเณศ ขณะเดยวกนการจดเทศกาล “คเณศจตรถ” เรมเปนทรจกและไดขยายวงกวางมากขน เชน ศนยการคาซคอน บางแค ไดจดงาน “ความเชอ ศรทธา บชามหาเทพ” อญเชญองคจ าลองปฐมพระคเณศตามธรรมชาต 8 แหงจากประเทศอนเดย และอญเชญเทวรปพระคเณศตามต ารา 32 ปางมงคล พรอมมหาเทพ มหาเทว 12 พระองค มาใหประชาชนไดสกการะ (“ความเชอ ศรทธา บชามหาเทพ,”

79

2558) สวนท จงหวดนราธวาส ไดจด “พธคเณศจตรถ” ณ เทวสถานพระพฆเนศ เขามงคลพพธ อ.เมอง จ.นราธวาส ( “จ.นราธวาส จดพธคเณศจตรถ เพอบชาพระพฆเนศ เทพเจาแหงความส าเรจของศาสนาพราหมณ-ฮนด,” 2558) เชนเดยวกบ จงหวดตาก ไดจด “พธคเณศจตรถ” และ “พธนวราตร” ประจ าป 2558 อยางยงใหญ ทศาลใหญพระพฆนเศวร (วงเวยนเลก) หนาโรงเรยนเทศบาลวดชมพลคร อ.แมสอด จ.ตาก (“แมสอด-ตาก จดเทศกาลคเณศจตรถ และพธนวราตร ประจ าป 2558,” 2558) ทส าคญในปนพบการสงเสรมความเชอเรองการเคารพบชาพระคเณศในมตของเทพเจาแหงความรก ตามคตพระพทธศาสนาในญปน เชญประชาชนเคารพบชารปเคารพพระคเณศสวมกอดกนทเรยกวา “คงงเทน” หรอ “กงกเตน” โดย สมาคมคเณศศลปน ไดจดงาน “คเณศจตรถ 2015” (“พระพฆเนศ “คงงเทน” God of Bliss บรมสขเทวา,” 2558) จากปรากฏการณการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย นบตงแตป พ.ศ.2551 จนถงปจจบน (พ.ศ.2558) พบวาคตการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย ม ความเชอและแนวคดในการเคารพบชาทหลากหลาย ทส าคญพบวาชาวพทธไทยบางสวนยอมรบนบถออ านาจดลบนดาลและหวงพงอทธปาฏหารยของพระคเณศเทานน ซงอาจสงผลกระทบตอหลกการเคารพบชาทางพระพทธศาสนา ดงนน ในบทนผวจยจะไดน าเสนอปญหาเรองการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย โดยท าการศกษาดวยวธการสมภาษณเชงลกจาก นกวชาการและผทรงคณวฒ 15 คน ซงเปนกลมเปาหมายหลก และสมภาษณประชาชน 50 คน ประกอบเปนขอมลเสรม จากภาคสนาม 5 แหง แหงละ 10 คน เพอสะทอนความเชอ แนวคดในการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย ทงนผวจยไดจ าแนกสถานทภาคสนามเปน 5 กลม ไดแก 1. เทวสถาน 2.องคกร/หนวยงาน 3.บรเวณแยก 4.สถานททองเทยว 5.วดทางพระพทธศาสนา เพอใหไดขอมลทหลากหลายและครอบคลมการเคารพบชาพระคเณศในมตตางๆ โดยผวจยจะไดน าเสนอตามล าดบ ดงน ก. เทวสถาน เทวสถาน หมายถง สถานทซงถอวาเปนทประทบหรอสงสถตของเทพเจาหรอ เทวดา, ทประดษฐานเทวรป (ราชบณฑตยสถาน, 2556, น.582) ในการลงภาคสนามผวจยไดเลอก “เทวสถาน (โบสถพราหมณ) เขตพระนคร จ.กรงเทพฯ ” เนองจากเปนศาสนสถานในศาสนาพราหมณ-ฮนด ทพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช รชกาลท 1 โปรดเกลาฯ ใหสรางขนเมอ พ.ศ.2327 ตามประเพณการสรางพระนครแตโบราณ ซงมเทวสถานและเสาชงชาประจ าส าหรบเมอง เปนทสกการะเทพเจาตามลทธในศาสนาพราหมณ ดงนนเทวสถานแหงนจงเปนสถานทมความใกลชด และผกพนกบวถชวตของชาวพทธในสงคมไทยตงแตสถาปนากรงรตนโกสนทร

80

ภายในเทวสถานประกอบดวยโบราณสถานส าคญ คอ โบสถ 3 หลง ประกอบดวย สถานพระอศวร (โบสถหลงแรก) สถานพระพฆเนศวร (โบสถหลงทสอง) และ สถานพระนารายณ (โบสถหลงทสาม) ในทนผวจยขอน าเสนอเฉพาะในสวนของสถานพระพฆเนศวรเทานน สถานพระพฆเนศวร หรอ สถานพระคเณศ มเทวรปพระคเณศประดษฐานทงหมด 5 องค ไมปรากฏหลกฐานวาเคลอนยายมาจากทใด สมยใด แตอาจมาจากคนละทเนองจากมรปแบบทางศลปกรรมทแตกตางกน (ศรพจน เหลามานะเจรญ, 2549, น.142) ไดแก พระคเณศศลาทรายสน าตาลอมชมพ, พระคเณศศลาทรายสชมพ, พระคเณศศลาสด า (1), พระคเณศศลาสด า (2) และพระคเณศส ารด เทวรปองคประธานของสถานพระคเณศคอ “พระคเณศส ารด” หนาตกกวางประมาณ 85 เซนตเมตร ประทบนงขดสมาธราบ พระบาทขวาทบพระบาทซาย พระวรกายคอนขางอวบอวน พระกรทงสองวางขนานอยในระดบพระชานอยางสมมาตร พระหตถขวาทรงงาหก พระหตถซายทรงเหลกจาร (คณปตลงคะ) มงาซายเพยงงาเดยว มงกฎประดบลวดลายอยางศลปะอยธยา สายยชโญปวตพาดผานพระองสาขางซาย มเศยรนาคอยเหนอพระองศา สวมพาหรดรปนาคพนตนพระกรเปนวงรอบสามชน ดานหนาชกชายผาหอยทบอยเหนอพระบาทขางขวา สายรดพระองคมลวดลายเปนรอยขดบางๆ ประดบพลอยหรอหนสมคา ชายใตสายรดพระองคประกอบดวยลายเฟอง ก าหนดอายไดในชวงศลปะอยธยาราวพทธศตวรรษท 21-22 (กรมศลปากร, 2545, น.32) จากการสงเกตภายในเทวสถาน (โบสถพราหมณ) บรรยากาศมความเงยบสงบ บงบอกถงความเปนศาสนสถาน มกฎระเบยบในเรองการแตงกายอยางเครงครด คอตองสวมกระโปรงหรอกางเกงคลมเขาและหามใสเสอแขนกด ประชาชนทเดนทางมาเคารพบชาเทพเจา ตองน าเครองสกการะมาเอง หรอสามารถซอไดจากรานคาบรเวณหนาเทวสถาน ซงเปนรานทไมมความเกยวของกบทางเทวสถาน ในการเคารพบชาจะมปายใหค าแนะน าโดยเรมจาก สถานพระคเณศ สถานพระนารายณ สถานพระพรหม พระศวลงค และพระอศวร ตามล าดบ ผทมาเคารพบชาจะสกการะดวยการจดธปเทยน ถวายพวงมาลยดอกดาวเรอง ถวายนม และมบางสวนทน าผลไมหรอขนมหวานมาถวาย นอกจากนยงพบอกวาในปน (พ.ศ.2558) ทางเทวสถานไดเปดใหบรการหอเวทวทยาคมส าหรบใหผสนใจศกษาคนควาเกยวกบศาสนาพราหมณ-ฮนด และมวตถมงคลของเทวสถานใหผสนใจเชาบชา เพอสมทบทนบรณะเทวสถาน แตพราหมณหรอเจาหนาทไมไดสงเสรมใหผทมาสกการะใหตองเชาบชาแตอยางใด รวมทงไมมการอวดอางอทธฤทธปาฏหารยของวตถมงคลเหลานน ทนาสนใจในการเคารพบชาพระคเณศของเทวสถาน ไมมหนมสกะใหประชาชนกระซบตามความเชอและธรรมเนยมปฏบตทวไป รวมทงไดยกเลกการเสยงเซยมซในสถานพระอศวรอกดวย

81

จากการลงพนทสมภาษณประชาชนทวไปเกยวกบการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย ณ เทวสถาน มดงน กรณท 1 เพศชาย อาย 64 ป ขาราชการบ านาญ กลาววา

การเคารพบชาพระคเณศนน ไมมความจ าเปนวาจะตองขวนขวายหาพระคเณศองคใหญมาบชา แตหากใครใหมากยนดรบไว และคดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศได ซงไมใชเรองผดบาปอะไรตอพทธศาสนา สวนการทพระภกษ เคารพบชาพระคณศ และสรางเทวรปและวตถมงคลพระคเณศ มความเหนวาไมใชกจของสงฆและผดจากพระธรรมวนย ทางวดไมควรเขาไปเกยวของ อะไรทผดไปจากค าสอนของพระพทธเจาแลว แตหากเปนหนวยงานหรอองคกรตางๆ สามารถสรางเทวรปพระคเณศได

กรณท 2 เพศหญง อาย 37 ป อาชพรบจาง กลาววา เคารพบชาพระคเณศในฐานะเปนทยดเหนยวจตใจใหเกดความมนใจในการกระท าสง ตางๆ มากกวาหวงพงอทธฤทธปาฏหารย และมความเชอวาพระองคเปนเทพเจาแหงการปดเปาอปสรรค ในการเคารพบชานนจะแสดงความเคารพดวยการยกมอไหวเชนเดยวกบทเคารพพระพทธรปทวไป และคดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศนนไมไดกอใหเกดผลเสยใดๆ แตกลบท าใหจตใจสงบและมความมนใจมากขนดวยซ า อยางไรกตามไมเหนดวยทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ เนองจากตามหลกพทธศาสนาแลว บคคลทพระภกษพงใหความเคารพบชาและถอเปนแบบอยาง ควรจะเปนพระพทธเจาองคเดยว

กรณท 3 เพศชาย อาย 29 ป อาชพอสระ กลาววา เคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพแหงศลปวทยาเพราะเรยนทางศลปะ สวนตวเชอวาพระองคมอยจรง แตเมอขอพรแลวเรากตองท าดวย ทบานมเทวรปพระคเณศและจะเคารพบชาดวยการเปลยนน าทกวน ถาหากเปนวนพระจะถวายดอกไมหรอพวงมาลย นม และจดก ายานถวาย คดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศได เพราะในอดตทผานมาจะเหนวาในสงคมไทยกมการเคารพบชาเทพควบคกบพระพทธศาสนา สวนการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศนนผมกมความสงสยอยเหมอนกน แตกคดวาพระภกษคงมเหตและผลในการเคารพบชา รวมทงการจดสรางเทวรปและวตถมงคล อยากใหชาวพทธยดพระธรรม ยดหลกค าสอนของพระพทธเจา การขอพรเทพเจาสามารถท าไดแตตองลงมอท าดวย คดวาในชวตคนเราตองพบเจออปสรรคบาง แตหากมความตงใจกจะส าเรจ

82

กรณท 4 เพศหญง อาย 38 ป อาชพธรกจสวนตว กลาววา มความเชอวาพระคเณศสามารถดลบนดาลใหประสบความส าเรจได ในการแสดงความเคารพบชาพระคเณศ ชอบไปตามเทวสถานตางๆ เชอวาหากเราตงจตกสามารถอธษฐานขอพรไดทกทดวยจตทศรทธา การทชาวพทธเคารพบชาพระคเณศนนคดวาไมใชเรองผดอะไร ทกศาสนาสามารถอยรวมกนไดและผสมผสานกลมกลนกนตงแตอดตจนถงปจจบน สวนการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศสามารถท าไดถาไมผดตอหลกพระพทธศาสนา

กรณท 5 เพศหญง อาย 53 ป อาชพคาขาย กลาววา มความเชอวาพระคเณศเปนเทพเจาทประทานพรใหประสบความส าเรจและขจด อปสรรค โดยจะเคารพบชาพระคเณศดวยการถวายนม ผลไม และดอกไม การทชาวพทธเคารพบชาพระคเณศสามารถท าได เพราะเชอวาพระองคเปนเทพเจาทประทานพรใหแกทกคน ส าหรบพระภกษทเคารพบชาพระคเณศนน มองวาอาจเปนการใหความเคารพกนทางศาสนา

กรณท 6 เพศชาย อาย 50 ป กลาววา เคารพบชาพระคเณศเปนทยดเหนยวทางจตใจ เชอวาพระองคเปนเทพเจาแหงความส าเรจ การทชาวพทธเคารพบชาพระคเณศคดวาท าได สวนทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ สรางเทวรปและวตถมงคลทเกยวกบพระคเณศ คดวาควรดทจดประสงคเปนหลก เชน จดสรางเพอการบ ารงวด จดสรางเพอบ ารงสงคม อยางไรกตามเชอวาปจจบนคนมความรมากขน อะไรทงมงายมากไปกจะถอยออกมาเอง

กรณท 7 เพศชาย อาย 38 ป อาชพวศวกร กลาววา ความเชอวาพระคเณศเปนเทพเจาแหงความส าเรจ เวลาเคารพบชาจะถวายดวย ดอกดาวเรอง เพราะเชอวาชวตจะไดรงเรอง การทชาวพทธเคารพบชาพระคเณศทกคนบชาได เพราะทกศาสนาสอนใหเปนคนด สวนทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ หรอสรางรปเคารพและวตถมงคลในวดทางพระพทธศาสนา คดวาไมเหมาะสม ควรแยกศาสนาพทธและศาสนาฮนดออกจากกน เนนการปฏบต ไมใชพทธพาณชยทเนนหากนกนในวงการศาสนา

กรณท 8 เพศหญง อาย 38 ป อาชพนกงานบรษท กลาววา เคารพบชาพระคเณศเพราะเชอวาพระองคเปนเทพเจาแหงความส าเรจ เวลสมาขอพรในเรองการท างานจะถวายพวงมาลยดาวเรอง การทพระภกษเคารพบชาพระคเณศคดวา

83

เปนเรองสวนบคคล เพราะอาจเปนเรองของการนบถอและศรทธาของพระภกษแตละรป แตการทพระภกษสรางเทวรปพระคเณศในวดทางพระพทธศาสนาคดวาไมเหมาะสม

กรณท 9 เพศหญง อาย 29 ป อาชพพนกงานบรษท กลาววา เชอวาพระคเณศเปนเทพเจาแหงความส าเรจ ในการเคารพบชาพระองคจะถวาย พวงมาลย และทองบทสวดหรอคาถาของพระคเณศ คดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศไดแตไมควรใหเกนกวาศาสดาคอองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา การทพระภกษเคารพบชาพระคเณศคดวาไมเหมาะสม การสรางเทวรปหรอวตถมงคลทเกยวเนองกบพระคเณศนนควรใหเปนภาระของฆราวาส

กรณท 10 เพศหญง อาย 54 ป อาชพแมบาน กลาววา เคารพบชาพระคเณศเพราะเชอวาพระองคเปนเทพเจาแหงความส าเรจ โดยบชาดวย ดอกดาวเรอง การทชาวพทธใหความเคารพบชาพระคเณศคดวาสามารถเคารพบชาได สวนพระภกษมองวาเปนสทธสวนบคคลเพราะแลวแตความเชอ ไมนาจะเปนไร

ข. องคกร/ หนวยงาน ในกลมของ องคกร/ หนวยงาน ผวจยได เลอกวจย ศนยการคา ( Shopping Complex/ Shopping Center) เพราะเปนแหลงรวมสนคาเพอจ าหนาย มรานขายสนคานานาชนด มสงอ านวยความสะดวกตางๆ (ทวสน ชลนรา , ศนยการคา กบ หางสรรพสนคา ตางกนอยางไร [บลอก], 26 กนยายน 2556) จงเปนสถานทรวมของกลมประชาชนทมความหลากหลาย โดยผวจยเลอกวจยภาคสนามท “เทวาลยพระคเณศ ศนยสนคาเซนทรลเวลด เขตปทมวน จ.กรงเทพฯ” เนองจากเปนศนยการคาขนาดใหญ ตงอยในยานธรกจส าคญของประเทศ และเปน 1 ใน 8 สถานทมหาเทพส าคญบรเวณสแยกราชประสงค นอกจากนยงเชอกนวาเทวาลยพระคเณศแหงนสรางขนเพอแกอาถรรพค าสาปวงเพชรบรณ “เทวาลยพระคเณศ” ประดษฐานอย โซน D (ฝงศนยการคาอเซตน) ซงอยในบรเวณเดยวกบ Take a Look Screen จอแอลอดกลางแจงขนาดใหญทสดในเอเชย ณ ลานกจกรรมเซนทรลเวลดสแควร (Central World Square) ถนนราชด าร พระคเณศสรางขนดวยปนปนปดทอง ประทบบนบลลงกเมฆ งอพระชาน (เขา) ทงสองไวบนฐาน พระบาทหางกนคนดวยผาทพย ม 4 กร พระหตถขวาบนถอวชระ พระหตถขวาลางถอรทะ (งาชาง) พระหตถซายบนถอปาศะ (เชอก) และพระหตถซายลางถอคนโทน า มสายธร าเปนงแผพงพานอยตรงพระถนขวา ประดษฐานภายในจตรมข จากการสงเกตพบวามประชาชนทงชาวไทยและชาวตางประเทศ เดนทางมาสกการะพระคเณศตลอดทงวน โดยมรานคาจ าหนายเครองสกการะรวมทงเอกสารค าแนะน าและคาถาบชาพระคเณศทงภาษาไทย ภาษาองกฤษ และภาษาจน ใหบรการอยบรเวณทางเทาถดจากพนทของ

84

ศนยการคาไมไกลนก ในเครองสกการะ ประกอบดวย ธป เทยน พวงมาลยดอกดาวเรอง นอกจากนยงมเครองสกการะอนๆ เพมเตม เชน นม น าแดง น ามน และผลไม (ชดเลก) ประกอบไปดวย กลวย 1 ผล ขาวตอก ใบพล ก ายาน ในการลงพนทสมภาษณประชาชนทวไปเกยวกบการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย บรเวณเทวาลยพระคเณศ ศนยการคาเซนทรลเวลด ประชาชนไดแสดงทศนะดงน กรณท 1 เพศชาย อาย 35 ป อาชพพนกงานบรษท กลาววา มความศรทธาตอพระคเณศในระดบหนง แตไมถงขนาดมเทวรปไวเคารพบชา หรอ

สวดบชาทกวน จะเคารพเมอมโอกาสอ านวย เพราะเชอวาพระคเณศเปนเจาแหงศาสตร ศลป และความรทงปวง ประกอบกบสายงานทท ากเกยวของพระองคจงเปนเทพทมกจะ นกถงเปนอนดบตนๆ ในการเลอกมาสกการะพระคเณศทเซนทรลเวลดเพราะเปนจดใหญทคนเคารพบชากน โดยจะจดธปเทยน ถวายดอกไม และกไหวขอพร สวนบางครงทจงหวะไมอ านวยกจะไหวเมอนงรถผานเทานน ผมคดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศไดอยางไมมปญหา เพราะศาสนาพทธไมไดมขอหามไมใหกราบไหวบชาสงศกดสทธของศาสนาอน เพยงแตจะเชอหรอศรทธาใดๆ กตามควรอยในทางทเหมาะทควร โดยสวนตวจะยดหลกกาลามสตรและหลกโยนโสมนสการ ในการพจารณาเรองราวและสงตางๆ แมวาสวนตวจะใชหลกดงกลาวกบเรองของพระคเณศแลว ยงไมเหนทางใหเกดปญญาทแทจรงในทางโลก แตในทางธรรมหรอทางจตใจเรายงมสงยดเหนยวใหเราท าความดตอไป ในกรณทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ หรอสรางเทวรปและวตถมงคลพระคเณศ ขอแยกเปนสองสวน สวนแรกมองในมมทางโลกกไมเหมาะไมควร ดวยหนาทของสงฆควรเผยแผค าสงสอนทางศาสนามากกวาใหพทธศาสนกชนเขามางมงายกบวตถ สวนทสองมองในมมของเจตนาวาตองการท าไปเพออะไร หากตองการน าเงนมาบ ารงโรงเรยน สรางโรงพยาบาล ขยายศาสนสถาน หาทนการศกษาใหเดกยากไร เหมอนทหลวงพอคณทานสรางวตถมงคล แตเงนทงหมดกน าไปสรางโรงเรยน สรางโรงพยาบาล เกดสงดๆ กบสงคมโดยรอบศาสนสถานกเปนเรองทนาคด พระสงฆแตละรปมจรตแนวทางทแตกตางกนไป ถาดแลวอยในทางทดงาม ไมไดท าผดศลรายแรงกไมนาจะใชปญหา แตถาน าเงนเหลานมาปรนเปรอทางโลกใหกบตนเองกเชอวาไมสมควรดวยประการทงปวง สวนการทสรางรปเคารพพระคเณศในพทธสถาน ไมไดคดวาเปนปญหา แตพระคเณศไมควรเดนไปกวาพระพทธองค อยางไรกตาม ความเชอทางศาสนาพทธกบ พราหมณ-ฮนด นน นาจะเรยกไดวาเขามาเกอบจะพรอมๆกน พธกรรมหลายอยาง

85

ในพทธศาสนา กไดรบอทธพลมาจาก พราหมณ -ฮนด ดงนนหากเราจะกลาววา พทธศาสนกชนไมควรนบถอพระคเณศนน กดจะเปนการแบงเขาแบงเรา โดยไมค านงถงสงดๆ ทเคยเกดขนในอดตและอนาคต วากนวา “หากมศรทธาหนกอนเดยวกศกดสทธได” จงคดวาใครจะรกเคารพศรทธาในสงไหนกใหเขาศรทธาไป ตราบเทาทตนเองไมเดอดรอน ครอบครว คนรอบขางไมเดอดรอน สงคมไมเดอดรอน ท าแลวเกดแตเรองทดงามแกชวตและคนรอบขาง กไมใชเรองเสยหายอะไร

กรณท 2 เพศชาย อาย 34 ป อาชพพนกงานบรษท กลาววา มความเชอวาผทบชาพระคเณศเปนเทพทปราดเปรองดานงานศลปะ สวนใหญผท เคารพบชาจะเปนดารานกแสดง สวนตวแลวเคารพบชาดวยธปและดอกไม การทชาวพทธหนมาเคารพบชาพระคเณศนน สามารถท าได เพราะศาสนาพทธเปดกวางในเรองความเชอทหลากหลาย แตหากเปนพระภกษเคารพบชาพระคเณศมองวาไมเหมาะ สวนการทพระภกษสรางเทวรปในวดหรอสรางวตถมงคล อยากใหดทเจตนา ถาท าขนเพอเปนสงยดเหนยวจตใจ กถอวาเหมาะสมแตถาท าขนมเปาหมายทไมบรสทธ กถอวาไมเหมาะสม

กรณท 3 เพศหญง อาย 35 ป อาชพพนกงานบรษท กลาววา สวนตวเชอวาถาขอพรพระคเณศแลวจะประสบความส าเรจ เวลาขอพรจะบชา ดวย พวงมาลยดาวเรอง นมกลอง กลวย และจดธป 9 ดอก หรอจดก ายาน คดวาการทชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศได เพราะพระองคเปนเทพเจาแหงความส าเรจและสมหวง หากเคารพบชาพระองคอยางถกตอง สวนการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ และสรางเทวรปหรอวตถมงคลพระคเณศคดวาเหมาะสม เพราะสรางขนเพอใหคนสกการะบชา ขอพรในเรองทดและถกตอง แตตองสรางโดยไมมผลประโยชนแอบแฝง นอกจากนยงมความเหนวาการทสรางเทวรปพระคเณศไวในพทธสถานนน เปนการชวยใหชาวพทธไดสกการะบชาพระคเณศไดอยางสะดวกและชวยใหผศรทธาเขาใกลพระองคไดมากขน

กรณท 4 เพศหญง อาย 33 อาชพเกษตรกร กลาววา มาสกการะพระคเณศเพราะเชอวาเปนเทพของศลปวทยาทกแขนง และเชอวาเมอ เคารพบชาแลวจะชวยใหกจการงานทท าเจรญรงเรองกาวหนา สวนทชาวพทธเคารพบชาพระคเณศคดวาขนอยกบความเชอของแตละคน ทกคนมอสระตอความเชอและสงศกดสทธ ส าหรบการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศนน คดวาไมมหลกวนยทระบวาพระภกษหามเคารพบชาเทวรปอนใดนอกจากพระพทธเจา และในการทปจจบนมการ

86

สรางเทวรปพระคเณศตามสถานทตางๆมากขนนน คดวาเปนความเชอและศรทธาของแตละบคคล เพราะทกคนมเครองยดเหนยวจตใจตางกน ดงนนไมวาจะสรางพระคเณศทสถานทใด กไมผดหลกทางศาสนาเพราะไมมบทใดทหามเคารพบชาตอเทพหรอสงศกดสทธอน อยทเจตนาของแตละคน

กรณท 5 เพศชาย อาย 45 ป อาชพพนกงานบรษท กลาววา เคารพบชาพระคเณศเพอเชอวาพระองคเปนเทพแหงความส าเรจ ทงเรองงานและโชคลาภ เชอวาพระองคเปนเทพแหงความเมตตาและเปนเทพทคนไทยนาจะบชามากทสด โดยทวไปจะชอบไปสกการะพระคเณศตามสถานทดงๆ และเดนทางสะดวก สวนการทชาวพทธเคารพบชาพระคเณศคดวาสามารถเคารพบชาไดในระดบหนง แตไมควรน าไปปะปนกบหลกปฏบตของพทธศาสนา แตควรยดหลกปฏบตในการท าดของพทธเปนหลกใหญมากกวา ในการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ คดวาไมเหมาะสมอยางยง เพราะพระสงฆมหนาทเผยแผศาสนาและค าสอนพระพทธเจาเปนหลก การเคารพบชาเทวรปของพระสงฆ รวมทงการโฆษณา มอมเมาประชาชน ถอวาขดตอการปฏบตดปฏบตชอบของพทธศาสนาอนดอยางมาก นอกจากนการสรางรปเคารพพระคเณศ คดวาควรอยในสถาบนตางๆ ทนบถอเปนการสวนตวมากทสด รองลงมาคอตามจดทมคนนยมไปเคารพบชา แตตองไมไปอยในวดเดดขาด เพราะวดเปนพทธสถาน เปนสถานทปฏบตธรรม ไมควรท าใหผดเพยนไปมากกวาทเปนอย

กรณท 6 เพศหญง อาย 34 ป อาชพพนกงานบรษท กลาววา สวนตวเชอวาพระคเณศเปนเทพเจาแหงความส าเรจ อกทงยงชวยเสรมสรางก าลงใจ เวลาเคารพบชาพระคเณศ จะใชกลวย ออย เพอเปนสญลกษณทบงบอกวาท าเรองใดจะไดเปนเรองงายๆ และจะจดก ายานพรอมกบบชาตามบทสวดบชาพระคเณศททางสถานทบชาจดเตรยมไวให รวมทงถวายดอกไม ซงท าเหมอนกบไหวพระโดยปกต คดวาการเปนชาวพทธกสามารถเคารพบชาพระคเณศได เพราะวาศาสนาพทธไมไดหามวาเคารพสงศกดสทธอนๆไมได และกเปนสทธสวนบคคลทจะเลอกเคารพบชาสงศกดสทธองคใด แตหากเปนพระภกษเคารพบชาพระคเณศคดวาไมเหมาะสม เพราะพระภกษอยในสถานะทเปนพระทจะตองท าหนาทเผยแพรพระพทธศาสนา การสรางเทวรปพระคเณศไวในพทธสถานมองวาเปนเรองทด เพราะชาวพทธบางคนมความศรทธาตอพระคเณศ แตควรแยกโซนออกไป ในการสรางเทวรปพระคเณศในสถาบนหรอองคกรตางๆ เปนสงทท าได เปนความเชอสวนบคคล และถอเปนการเสรมสรางขวญและก าลงใจใหแก

87

พนกงานดวย สวนทมการสรางเทวรปพระคเณศตามบรเวณแยกตางๆ คดวาเปนการชวยใหผทมจตศรทธาตอองคพระคเณศสกการะพระองคไดสะดวกขนและงายขน

กรณท 7 เพศหญง 33 อาย ป อาชพธรกจสวนตว กลาววา เรมขอพรพระคเณศตงแตสมยเรยนจนถงท างาน คดวาเปนการสรางก าลงใจใหกบตวเองแตขณะเดยวกนกตงใจท าในสงทขอพรดวย การเคารพบชาพระคเณศ จะใชวธสวดคาถาบชาพระคเณศทกวน และคดวาชาวพทธกสามารถเคารพบชาพระคเณศไดเพราะพระองคเทพเจาแหงความส าเรจ เทพแหงปญญา ใครๆกสามารถเคารพบชาได ขนอยกบความศรทธาสวนตว ไมไดขนอยกบศาสนา สวนการทพระภกษสงฆเคารพบชาพระคเณศ โดยสวนตวคงตดสนไมไดวาเหมาะสมหรอไม เนองจากอาจมพระบางรปทเคารพบชาพระคเณศมากอนบวช ส าหรบการทสรางวตถมงคลพระคเณศขนอยกบวตถประสงคของการสราง วาสรางเพราะความศรทธาหรอเพราะมผลประโยชนแอบแฝง

กรณท 8 เพศชาย อาย 22 ป อาชพนกศกษา กลาววา เคารพบชาพระคเณศเพราะเชอวาจะประสบความส าเรจในเรองทคดไว โดยทวจะเคารพบชาพระองคดวยการสวดคาถาบชาพระคเณศกอนออกจากบาน เพอใหสงทคดไวประสบความส าเรจ สวนตวคดวาชาวพทธเคารพบชาพระคเณศไดเชนกน เพราะศาสนาพทธกบฮนดมความเกยวของกนบางในบางสวน สวนการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ หรอสรางวตถมงคลเกยวกบพระคเณศนน สามารถมองได 2 ดาน คอเหมาะสมเพราะพระภกษสามารถปลกเสกเครองราง วตถมงคลไดเชนกน แตตองอยในขอบเขตทสมควรแกการปฏบต อกดานอาจมองวาไมเหมาะสมเพราะองคพระคเณศเปนสงศกดสทธจากศาสนาพราหมณ-ฮนด ซงนาจะเปนหนาทของพราหมณในการทจะปลกเสกองคพระคเณศมากกวา ซงทงสองดานขนอยกบมมมองของแตละบคคล ส าหรบการทมการสรางรปเคารพพระคเณศตามสถานทตางๆในสงคมไทยมากขนนน สวนตวร สกดใจทไดเหนสงศกดสทธทเคารพยในสถานทตางๆเพราะมองวาเปนสรมงคลแกสถานทนนๆ รวมถงคมครองและประทานแตสงดๆ ใหแกสถานทบรเวณดงกลาว

กรณท 9 เพศหญง อาย 21 ป อาชพนกศกษา กลาววา มความเชอวาพระคเณศเปนเทพแหงปญญา สวนตวจะบชาดวยดอกไมสด ธป ก ายาน ไมบรโภคเนอ การทชาวพทธเคารพบชาพระคเณศ คดวาเปนเรองของความเชอและความศรทธา ทกคนไมวาชาตใดภาษาใดไมจ าเปนตองเชอหรอศรทธาสงใดสงหนง สวนการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ และสรางเทวรปพระคเณศไวในวดคดวาไมใชเรองผด เพราะคนทมาท าบญทวดอาจมความศรทธาในองคพระคเณศ

88

กรณท 10 เพศหญง อาย 20 ป อาชพนกศกษา กลาววา เชอวาพระคเณศเปนเทพแหงความส าเรจ คดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระ คเณศได เพราะเปนเรองของ ความเชอ ความศรทธา และเปนเครองยดเหนยวจตใจ ท าใหใจสงบได ในการทพระภกษเคารพบชามองวาเปนความเชอสวนบคคล หากสรางเทวรปเพอเปนวตถมงคลเพอเปนเครองยดเหนยวจตใจกไมแปลก การทมเทวรปในพทธสถานคดวา ท าใหพทธสถานนนเปนแหลงทองเทยวไปในตว ทกคนสามารถมาสกการะไดทงชาวไทยและชาวตางประเทศ อยางไรกตามการทชาวพทธเคารพบชาพระคเณศมองวาเปนความเชอสวนบคคล ทศรทธาและเชอพระคเณศเปนเทพเจาแหงความส าเรจ สามารถชนะอปสรรคได ค. บรเวณแยก

ในกลมของบรเวณแยก ซงเปนทางสญจรทมรถและผคนผานไปมา ผวจยเลอกลงภาคสนามท “ศาลพระพฆเนศ สแยกหวยขวาง เขตหวยขวาง จ.กรงเทพฯ” เนองจากเปนศาลพระพฆเนศทไดรบความนยม และเปนทเคารพบชาของประชาชนรวมทงบคคลทมชอเสยงในวงการตางๆ เปนจ านวนมาก รวมทงเปนตนแบบของการสรางศาลพระคเณศบรเวณทางสญจรตอมา ศาลพระพฆเนศ สแยกหวยขวาง สรางขนเมอ พ.ศ.2542 โดย อาจารยสชาต รตน- สข ตงอยบรเวณสแยก “ถนนรชดา” ตดกบ “ถนนหวยขวาง” พระคเณศ สรางดวยส ารดปดทอง ปางประทานพรประทบยนบนฐานดอกบว ม 4 กร พระหตถขวาบนถอวชระ พระหตถขวาลางถอรทะ (งาชาง) พระหตถซายบนถอปาศะ (เชอก) พระหตถซายลางถอขนมลาด มสายธร าเปนรปงแผพงพานอยตรงพระองสะซาย สวมพาหรด ทองพระกร ทองพระบาท ทรงภษาลายดอกไมลวดลายงดงาม พระอทรพลย ประดษฐานภายในซมหนากาลลายไทยทรงหาเหลยม ประดบกระจกสเปนพนหลง ส าหรบในจดสรางนน อาจารยสชาต รตนสข เลาวา

เปนการดดแปลงจากหางสรรพสนคา โดยน าพระพฆเนศมาจากคณแสวง เจยรไพฑรย ซงแตเดมจะเอาไปไวทบาน แตองคพระพฆเนศใหญเกนไปเลยยกใหผม ผมเลยอญเชญพระพฆเนศองคนมาประดษฐานเพอใหคนไหว ซงกอนเมอกอนแถวหวยขวางไมมอะไรประกอบกบเปนสถานทชมชน บางครงกมยาเสพตด และบรเวณดงกลาวนนคอนขางเปนจดทมด เลยอญเชญพระพฆเนศมาตงไวเพอเจาหนาทจะไดมาตรวจสอบ อบายมขจะไดไมม และจะไดเปนศนยรวมจตใจของคนยานหวยขวางดวย ทผานมาเคยมคนถามวาท าไมไมสรางพระพทธรป ตองบอกวาบรเวณดงกลาวเปนพนทรมถนน ตองขออนญาตจากกรมศาสนากอน แตในศาสนาฮนดการตงเทวรปรมถนนมมาแลว เชน พระพรหม พระตรมรต เขากไหวกนรมถนน และทผานมาผมกยงไมเคยเหนใครเอาพระพทธรปมา

89

ตงไวรมถนน ซงทงหลายทงปวงมนเปนเรองของความเขาใจ เมอเขาใจแลวใครกอยากมาไหว. รายการ Newsy วาไรตขาวสดฮบ. (7 พฤศจกายน 2556). Newsy Ep.30 อ.สชาต รตนสข ตอนท 2 [วดโอ]. สบคนจาก https://www.youtube.com/watch?v= c2i9QIVt9Mc.

ในการลงพนทแหงนผวจยมความเหนวา ดวยชอเสยงในความศกดสทธประกอบกบการเดนทางทสะดวก ท าใหศาลพระคเณศแหงนจงเปนทนยม มผเดนทางมาสกการะตลอดวน โดยเฉพาะในชวงค าหลงเลกงาน จะพบผประชาชนวยท างานเดนทางมาสกการะเปนจ านวนมาก ซงทศาลพระคเณศมบรการจ าหนายเครองสกการะบชา ไดแก ธป เทยน พวงมาลยดาวเรอง นม ขนม ผลไม นอกจากนยงพบคตความเชอในการเคารพบชาพระคเณศผานการถวายสงของทหลากหลาย เชน เทพศาสตราวธ, สไบ หรอ ผาคลองขนาดใหญ (Dupatta) , รปปนหนมสกะ และเทยนสลกรปดอกไมส าหรบผทตองการเคารพบชาดวยไฟ (อารต) แบบอนเดย ทงนมเคลดลบในการขอพรคอ หลงจากสกการะและถวายบชาแดพระคเณศแลว ใหกระซบพรทขอกบรปปนหนมสกะ เพอใหน าพรไปบอกแกพระคเณศ ทส าคญจะตองปองมอทหอกฝงเพอไมใหพรนนแพรออกไป และอาจตดสนบนหนมสกะดวยการถวายสรอยไขมกและขนมตางๆ ภายในศาลยงมสงศกดสทธอนๆ อกเปนจ านวนมาก เชน พระราห พระตรมรต พระพรหม พระฤาษ เปนตน นอกจากนยงจดกจกรรมสงเสรมการเคารพบชาพระคเณศทกวนพฤหสบดและพระราหทกวนพธ น าโดยอาจารยสชาต รตนสข

จากการลงพนทสมภาษณประชาชนทวไปเกยวกบการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย ณ ศาลพระพฆเนศ สแยกหวยขวาง มดงน กรณท 1 เพศหญง อาย 36 ป อาชพอสระ กลาววา

เชอวาพระคเณศสามารถดลบนดาลใหเกดความส าเรจดานโชคลาภได โดยจะ เคารพบชาพระคเณศดวยการสวดมนต ถวายผลไม ดอกไม และปฏบตบชา คดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศ ถอเปนทยดเหนยวทางจตใจ แตการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศนนคดวาไมเหมาะสม เพราะทางพทธโดยแทจะเนนสละ ไมยดตดกบสงใด สวนการทปจจบนมการสรางรปพระคเณศมากขนในสถานทตางๆ มองวาหากสรางในพทธสถานกนาทจะเปนอกทางเลอกหนงใหกบชาวพทธทเคารพศรทธาไดสกการะ เชนเดยวกบการสรางรปเคารพพระคเณศตามสถาบนหรอองคกรตางๆ

กรณท 2 เพศหญง อาย 31 ป อาชพพนกงานบรษท กลาววา มความเชอวาหากเคารพบชาพระคเณศแลวจ าท าใหส าเรจในเรองหนาทการงาน การเงน และคาขาย ในการเคารพบชาพระคเณศนน จะตงจตใหสงบ สวดบทบชาพระคเณศ น าดอกไม ธปเทยน นม น าแดง ผลไมมาถวาย รวมทงถวายผาสไบ ทงนคดวาชาวพทธ

90

สามารถเคารพบชาพระคเณศไดขนอยกบความเชอ ความศรทธา พทธศาสนาไมไดปดกน และการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ รวมทงสรางเทวรปหรอวตถมงคลตางๆ กคดวาเหมาะสม เนองจากเปนสงศกดสทธทสามารถเคารพนบถอได แตการสรางเทวรป พระคเณศนน คดวาควรสรางในสถาบนหรอองคกรจะดกวา

กรณท 3 เพศชาย อาย 21 ป อาชพนกศกษา กลาววา เชอวาพระคเณศเปนมหาเทพแหงความส าเรจ ชวยขจดอปสรรคในชวต และเปน แบบอยางทดตอมนษย จะบชาพระคเณศดวยการถวายผลไม นม ดอกไม ก ายาน และท าความด การทชาวพทธเคารพบชาพระคเณศสามารถท าไดเพราะเรองของศาสนาไมไดจ ากดการเคารพ ศรทธา หรอบชาสงใด สวนการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ อยากใหดทเจตนาของผนน เพราะเจตนาคอตวกรรม ท าดกไดด นอกจากนในการทปจจบนมการสรางรปเคารพพระคเณศเพมมากขนในสงคมไทย คดวาเปนเรองทด เพราะท าใหคนมสต มองเหนในเรองของความศรทธาและความด

กรณท 4 เพศหญง อาย 29 ป อาชพ พนกงานบรษทเอกชน กลาววา เคารพบชาพระคเณศเพราะเชอวาพระองคจะชวยดลบนดาลในเรองเงนทอง คาขาย และการประกอบธรกจ โดยเคารพบชาพระคเณศดวยการสวดคาถา ถวายผลไม นม สวนตวคดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศได เพราะเปนทยดเหนยวจตใจ ถอเปนความสบายใจ การทพระภกษเคารพบชาพระคเณศและสรางรปเคารพรวมทงวตถมงคล สวนตวไมมความเหน เพราะการทพระภกษยดหลกศาสนา หลกธรรมค าสอนอยางอน ถอเปนสทธสวนบคคล นอกจากนการทมการสรางรปเคารพพระคเณศในสถานทตางๆ คดวาสามารถสรางได แตควรใหเหมาะกบความเชอของคนในทองถนนนๆ

กรณท 5 เพศหญง อาย 25 ป อาชพพนกงานบรษท กลาววา พระคเณศเปนเทพแหงความส าเรจ สามารถดลบนดาลดานโชคลาภได ในการเคารพ บชาพระคเณศ จะท าตามวธของสถานทตางๆ ซงมบรรยายไว คดวาการทชาวพทธเคารพบชาพระคเณศสามารถท าได เพราะชาวพทธมความเชอในพธกรรมทางศาสนาพราหมณมานานกอนศาสนาพทธ ซงไมมความแตกตางกนเทาไหร สวนการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ โดยสวนตวเชอวาพระคเณศทรงเปนสาวกของพระพทธเจา แตพระภกษไมควรปกใจเชอ เพราะตามค าสอนของพระพทธเจา การตรสรคอหนทางดบทกขทแทจรง ส าหรบการทปจจบนมการสรางรปเคารพพระคเณศในพทธสถาน คดวาไมเหมาะสม เพราะถงอยางไรความเชอกบการดบทกขมแนวทางปฏบตตางกน สวนการทสรางรปเคารพพระคเณศตามสถาบนหรอองคกรนน คดวาอาจสรางขนเพอดงดดใจคน

91

ในองคกรใหมทพง ขณะทการสรางรปเคารพพระคเณศตามบรเวณแยก อาจเปนเพราะมผลตอธรกจในยานนนๆ ซงการสรางมาจากความคดเหนของคนในพนทนน

กรณท 6 เพศชาย อาย 71 ป อาชพขาราชการบ านาญ กลาววา นบถอพระคเณศในฐานะครชาง และเปนเทพเจาทมความเมตตา สวนตวเคาพบชาทาน โดยการปฏบตดวยการนอมจตถง โดยใชคาถา “พรหม ปต คเณศายะ นะมะพะทะ” ในการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ คดวาไมเหมาะสม พระภกษควรปฏบตตามกจของสงฆ นอกจากนมองวาการทมการสรางรปเคารพพระคเณศในพทธสถานหลายๆแหง เปนเรองของพทธพาณชยเพอชกจงคนใหเขาวด

กรณท 7 เพศหญง อาย 46 ป อาชพพนกงานบรษท กลาววา เชอวาพระคเณศมความศกดสทธ สามารถดลบนดาลในเรองโชคลาภได ในทกๆวนจะถวายนม และจดก ายาน บชาพระคเณศทบานทกเชา และทกวนองคารจะมาสกการะทศาลพระคเณศ สแยกหวยขวาง สวนทกวนศกรจะไปสกการะทวดแขก สลม การทชาวพทธเคารพบชาพระคเณศสามารถท าได แมวาพระองคจะเปนเทพฮนด แต ถาเรามความเชอและมความศรทธากเคารพบชาพระองคได และการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศคดวาไมเปนไร ขนอยกบพระภกษรปนนๆ สวนการทนยมสรางรปเคารพพระคเณศเพมมากขน คดวาเปนเรองทดเพราะชวยใหผทศรทธาสะดวกมากขน

กรณท 8 เพศหญง อาย 30 ป อาชพพนกงานบรษท กลาววา ชอบมาสกการะพระคเณศเพราะมความศรทธา โดยจะเคารพบชาดวย การจดธป ถวายน าแดง นม น าเปลา การทชาวพทธเคารพบชาพระคเณศคดวาสามารถท าได เพราะพระคเณศเปนเทพเกยวกบเรองการงาน และจะประทานความส าเรจใหแตละบคคลทศรทธา นอกจากนการทสรางรปเคารพพระคเณศไวในพทธสถาน คดวาไมเปนไรเพราะอาจเปนทเคารพของบคคลทวไปไดนอกจากพระพทธรป เชนเดยวกบการสรางรปเคารพพระคเณศในสถาบนหรอองคกรตางๆ ท สวนการสรางรปเคารพพระคเณศบรเวณแยกคดวาเปนเรองทด เพราะเปนสถานทรวมของผทนบถอทไมสามารถไปในทไกลๆได

กรณท 9 เพศชาย อาย 28 ป อาชพพนกงานบรษท กลาววา เชอวาพระคเณศคอสญลกษณแหงความส าเรจ อนเกดจากความมงมน หมนเพยรการใฝ แสวงหาความร อกทงยงเปนเครองหมายแหงคณงามความดพนฐานคอความกตญญ สวนตวจะเคารพบชาพระคเณศดวยการสวดบชาดวยบท กายะตรมนตราและบทบชาพระคเณศ ตามแบบฉบบอนเดยโบราณ และประพฤตความดถวายแดทาน ทง ทาน ศล ภาวนา ในมมของผมมองวาพทธไทยสามารถเคารพบชาพระคเณศไดในฐานะ บคคลท

92

ควรบชา (ปชาจะ ปชนยานง) เปนการบชาและเคารพคณงามความด คณธรรม จรยธรรม ทพระองคม เพราะพระองคกนบถอศรทธาพระพทธเจาเชนกน ส าหรบพระภกษสงฆทเคารพบชาพระคเณศ คดวาไมสมควรอยางยงเพราะมใชกจของสงฆ พระภกษสงฆควรปฏบตเฉพาะศาสนกจในพทธศาสนาเทานน นอกจากนมความเหนวาไมควรสรางรปเคารพพระคเณศในพทธสถาน เพราะพทธสถานไมใชโบสถพราหมณ สวนการสรางรปเคารพพระคเณศในสถาบนหรอองคกร ขนอยกบแรงศรทธาของบคลากรในองคกรนน และการสรางรปเคารพพระคเณศบรเวณแยกตางๆ คดวาไมสมควร เพราะควรจะอยในททรองรบคณะศรทธาได อยางไรกตามเรองของความเชอเปนเรองละเอยดออน มผลตอสภาวะจตใจ การกระท าใดๆกตาม จะตองอาศยความระมดระวงและรอบคอบใหถกตองตามหลกศาสนา

กรณท 10 เพศหญง อาย 32 ป อาชพพนกงานบรษท กลาววา มความเชอวาถาเคารพบชาพระคเณศแลวจะท าใหประสบความส าเรจในเรองทขอ สวนตววธเคารพบชาพระคเณศจะถวายของทพระองคชอบ เชน กลวย และคดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศได เชนเดยวกบการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ เพราะเทพกบพระแยกออกจากกน การเคารพบชาพระในทางพระพทธศาสนา ชวยใหจตใสสงบสข สวนการเคารพบชาเทพเปนการขอพรสงศกดสทธ สวนการทมการสรางรปเคารพพระคเณศในสถานทตางๆ คดวาเปนสงทด แตควรจะสรางทง 2 อยาง คอ “พระพทธรป” กบ “เทพ” เพราะสวนมากเทพกบพระพทธรปกแยกออกจากกนอยแลว

ง. สถานททองเทยว ในกลมสถานททองเทยว ผวจยเลอกทจะวจยแหลงทองเทยวทางศลปะวทยาการ (Arts and Sciences Educational Attraction Standard) หมายถง แหลงทองเทยวหรอกจกรรมทสามารถตอบสนองความสนใจพเศษของนกทองเทยว มรปแบบของการทองเทยวทชดเจนและเปนรปแบบการทองเทยวแบบใหมทเกดขน สามารถใหความรและดงดดนกทองเทยวไดเชนพพธภณฑเฉพาะทาง ในทนผวจยเลอกลงภาคสนามท “พพธภณฑพระพฆเนศ อ.ดอยหลอ จ.เชยงใหม” เนองจากเปนพพธภณฑทใหความรเรองพระคเณศโดยเฉพาะ และเปนพพธภณฑพระพฆเนศแหงแรกในประเทศไทย พพธภณฑพระพฆเนศ สรางขนเมอ พ.ศ. 2546 โดย อาจารยปณฑร ทรคานนท และเปดท าการในป พ.ศ. 2547 เปนพพธภณฑพระพฆเนศแหงแรกในประเทศไทย ภายในพพธภณฑจดแสดง เทวสถานอตสตะวนายะกา (อสตวนายก) จ าลองเทวรปพระคเณศมาจาก สวยมภคเณศ หรอพระคเณศทเกดขนโดยธรรมชาต ซงมจ านวน 8 แหงในประเทศอนเดย, เทวรปพระคเณศจากทวโลก

93

รวมทงนทรรศการความรเรองพระคเณศ เชน ประวต ปางส าคญ เปนตน พระคเณศองคประธาน ประดษฐานอย ณ เทวาลยพระคเณศ จ าลองขนจาก คณปตโลก (โลกอนเปนทประทบขององคพระพฆเนศ) ตามคมภรในศาสนาฮนด เปนเทวรปส ารด ปางนฤตยะคณปต (ปางนาฏศลป) ศลปะอนเดยประยกต สวมศราภรณมงกฎประดบอญมณ งวงผนไปทางซายโอบน าเตา ม 4 กร พระหตถซายบนถอปาศะ (เชอก) พระหตถซายลางถอขนมลาด พระหตถขวาบนถอขวาน พระหตถขวาลางถอรทะ (งาชาง) สวมสายธร า สายโยคปตต รดพระองค สวมพาหรด ทองพระกร ทองพระบาท ประทบยนบนบว ฐานลางสดเปนดอกบวโลหะสลกอกษรโอม 12 แควน

จดเดนของสถานทแหงนผวจยพบวา มลกษณะเปนกงเทวสถานและสถานททองเทยว ภายในพพธภณฑฯ มเครองสกการะใหบรการ โดยมพราหมณทเชญมาจากอนเดยเปนผประกอบพธแบบฮนด ณ หองบชา สวนผทตองการเคารพบชาพระคเณศองคประธาน ตองไปสกการะทเทวาลยพระคเณศ ซงมลกษณะสถาปตยกรรมทโดดเดนในการเลอกสรรพนท และกอสรางตามแบบแผนในคตศาสนาพราหมณ-ฮนด จากการลงพนทภาคสนามสมภาษณประชาชนทวไปในเรองการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธไทย ท าใหพบขอมลทนาสนใจ ดงน กรณท 1 เพศหญง อาย 45 ป อาชพนกงานบรษท กลาววา

เชอวาการเคารพบชาพระคเณศ ทานจะประทานความส าเรจ ทรพย และปดเปา อปสรรคปญหาใหหมดไป ชวยคมครอง ปองกนภย และสขภาพแขงแรง ในการเคารพบชาพระคเณศจะถวายนมสด ดอกไม ขนมหวาน (ไมใส ไข) และจดธปเทยน คดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศได เนองจากคนไทยใหความเคารพนอบนอมและศรทธาตอรปเคารพมาอยางยาวนานตลอดเวลา ตราบใดทคนไทยกราบไหวพระคเณศและปฏบตโดยการเปนคนด ยอมแสดงใหเหนวาเทพเทวามงเนนใหคนเปนคนด สวนการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศคดวาไมเหมาะสม เพราะพระภกษสบทอดค าสอนของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ไมใชถายทอดหรอสรางศรทธาตอเทพเทวาในศาสนาอนๆ และคดวาตามพทธสถานตางๆ ไมควรมรปเคารพพระคเณศมากเกนไป หรอหากไมมเลยจะเปนการทดมาก ส าหรบองคกรหรอหนวยงานตางๆ การจดสรางรปเคารพพระคเณศนน มองวาเปนความเชอของแตละสถาบนหรอองคกร ทจะพจารณาตามความเหมาะสม แตหากเปนบรเวณตามแยกโดยเฉพาะในสวนของสถานทราชการคดวาไมเหมาะสม ทงนคดวาการแกปญหาเหลานเปนเรองยาก หากพระภกษไมไดใชปญญาพจารณาถงหลกธรรมค าสอน แตเขาไปทการหาทรพยเพอสรางวตถใหญโตแทนการเปนอยทเรยบงาย

94

กรณท 2 เพศชาย อาย 26 ป อาชพพนกงานบรษท กลาววา พระคเณศ เปนเทพในศาสนาฮนด เชอวาทานเปนเทพทมปญญาทเปนเลศสามารถบนดาลใหผทเคารพบชาเปนผมปญญาทหลกแหลม รวมถงเปนผประสทธประสาทในศลปวทยาในหลายแขนง โดยสวนตวเปนผทเรยนศลปะ จงมรปเคารพบชา อยในขนบชา (ขนคร-ภาษาเหนอ) เพอสกการะเปนสรมงคลแกทร าเรยนศลปวทยามา รวมถงในแตละปจะมการสกการะบชาคร ซงจะน าเอาองคพระคเณศ มาสรงน า ท าพธไหวคร สวนตวคดวาชาวพทธเคารพบชาพระคเณศได เนองจากสงคมไทยเปนสงคมทมความเปนพหลกษณสงคม ทมความหลากหลายทงทางดานสงคม เชอชาต ศาสนา วฒนธรรม ตงแตในอดตศาสนาพทธและศาสนาพราหมณ-ฮนด มความเชอมโยงเกยวเนองกน เหนไดจากกอนการประกอบพธการทางศาสนา จะมการบวงสรวงเทพยดาหรอบอกกลาวเทพยดากอนเรมพธกรรมเสมอ นอกจากนยงมการขดคนพบรปเคารพพระคเณศตามพนทตางๆ จงเชอวาชาวพทธสามารถบชาพระคเณศได ซงมความเกยวโยงกนมาตงแตสมยอดตกาล

สวนทพระภกษทเคารพบชาพระคเณศ หรอสรางวตถมงคลเกยวกบพระคเณศ เหมาะสมหรอไม ในกรณนมองไดในหลากหลายรปแบบ ทงการทเปนสมณเพศทบวชในบวรพทธศาสนา พระภกษ จ าเปนทตองถอวตรปฏบตตามหลกแหงพทธศาสนา ไมยงเกยวกบการสรางเครองบชา แตในอกทางหนงศาสนาพทธในสงคมไทยถอศาสนาทมความเกยวโยง หรอเชอมโยงกบกบคตความเชอของผคน ทงผ และพราหมณมาตงแตสมยอดต ดงนนในการทพระภกษทสรางวตถมงคล หรอนบถอ อาจจะคดวาไดวาเปนสวนหนงของความเชอทมมาแตเดม พรอมกบการเคารพบชาเพอความเปนสรมงคล ดงนนในกรณทวาเหมาะสมหรอไมสวนตวคดวาตองดเปนแตละเรองไป ส าหรบการกอสรางพระคเณศตามสถานทตางๆ นนเหนสวนตวคดวานาจะเปนสงทด เพราะถอวาเปนทยดเหนยวจตใจใหกบประชาชน รวมถงอาจจะเปนสถานทเคารพบชากราบไหวส าหรบผทผานไปมา

กรณท 3 อาย 35 ป อาชพพนกงานบรษท กลาววา เชอเรองพระคเณศ ในการเคารพบชาเนนฤกษสะดวกไปกราบไหวเทานน และใจอยาก บชามาไวบาน แตกกลวการจดวางในทศทางไมถกตอง และไมรวา จะตองบชาทไหน ปางไหน สไหน แตสวนตวไมยดตด แตกอยากไดทกอยาง เนนเจอแบบทชอบจะบชา ในการเคารพบชาพระคเณศกกราบไหวบชาปกต และกราบบชาทแยกหวยขวางบางตามฤกษสะดวก สวนทชาวพทธเคารพบชาพระคเณศ คดวาไมเกยวกบวาเรานบถอศาสนาอะไร สามารถชนชอบในสงทตางแตเปนสงทดได

95

ในการทพระภกษทเคารพบชาพระคเณศ หรอสรางวตถมงคลเกยวกบพระคเณศ กอนอนตองบอกกอนวา การเคารพบชา เปนเรองของตวบคคล เพยงแตการทเราด ารงอยในสถานะใดตางหากทอาจพจารณาไดวาการสรางวตถมงคลนนเหมาะสมหรอไม ซงสวนตวเองนนดทเจตนา ไมวาใครสถานะใด หากการสรางมาเพอการท าก าไรสวนตวอนนนอาจไมเหมาะสม แตหากเปนการหารายไดเพอเปนทนการศกษาเดกๆคนยากจน เปนทนคารกษาพยาบาลคนยากจน อนถอวาด ท ากรรมดกด ท ากรรมชวกชว เปนเรองของคนท าจรงๆ ส าหรบการสรางพระคเณศในสถานทตางๆ คดวาตงทไหนกไดตามแรงศรทธา ถอวาเปนการเปดโอกาสใหคนทมความศรทธาไดสกการะในพนททใกลทพกหรอททเดนทางสะดวก ขอเพยงแคไมสรางบนพนทอโคจร สถานเทยวยามราตร

กรณท 4 เพศหญง อาย 49 ป อาชพอสระ กลาววา มความเชอและนบถอพระคเณศเปนเทวดาในคตแบบไทย มใชเทพเจาแบบศาสนาฮนด เชนเดยวกบพระพรหม พระอนทร ในการเคารพบชาพระคเณศ หลงสวดมนตไหวพระ จะสวดคาถาบชาทานสนๆ ตามบทสวดทนยมกนทวไป มการถวายของไหวบชาในทกวนพระ ของไหวจะเหมอนกบทไหวพระ เชน พวงมาลย ดอกไม น า กลวย มะพราว และผลไม เวลาท าบญจะอญเชญทานมารวมอนโมทนาดวยทกครง คดวาชาวพทธเคารพบชาพระคเณศได เพราะการบชาสงทควรบชาไมท าใหเกดความเสอมหรอตกต า พระคเณศทานเปนเทพเจาแหงศลปะ การเคารพบชาในฐานะศษยตอครอาจารยท าได แตกขนอยกบความคดของแตละบคคลทอาจจะเหนวาไมจ าเปนตองบชากได สวนการพระภกษทเคารพบชาพระคเณศ หรอสรางวตถมงคลเกยวกบพระคเณศ เหมาะสมหรอไม คดวาขนอยกบวตถประสงคมากกวา ถาในการเคารพบชาและการจดสรางวตถมงคลเปนไปเพอนอมระลกถงคณของทานในฐานะครอาจารยแหงศลปวทยาการตางๆ เปนการสรางพลงใจการท างานใหส าเรจลลวงกไมนาเสยหาย แตถาเปนการบชาหรอจดสรางเพอขอโชคลาภ ซงสวนมากมกจะมความเชอเชนน กไมเหมาะสม ทส าคญพระภกษควรอธบายใหพทธศาสนกชนเขาใจดวย ส าหรบการสรางพระคเณศในสถานทตางๆ ในสงคมไทย ถามองในเรองประวตศาสตร สงคม ศลปะ ประตมากรรมเหลานคอสมดบนทกวถชวต คตนยมและศลปะของยคสมยไดเปนอยางด ถามองในเรองพระศาสนา ความเชอเรองกรรม ท าดไดด ท าชวไดชว ลดนอยถอยลง เพราะคดวาเทพเจาจะสามารถบนดาลใหส าเรจได ถงแมการสรางพระคเณศจะไมเสยหาย แตควรตงอยในความพอดค านงถงสภาพแวดลอม ไมสรางกนมากจนเลอะเทอะ ใหญโตมโหฬาร หรอน าไปตงอยในสถานทไมเหมาะสม

96

กรณท 5 เพศหญง อาย 32 ป อาชพรบจาง กลาววา พระคเณศเปนทนาเคารพ เปนเทพทประทานความส าเรจ ปกตจะเคารพบชาดวยการสวดมนตระลกถงพระคเณศเปนประจ า คดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศได เพราะพระคเณศเปนเทพใหความส าเรจในทกดาน ทกสาขา ทกแขนงงานตางๆ สวนการสรางรปเคารพพระคเณศตามสถานทตางๆ คดวาเปนเรองทด เพราะผคนทเคารพจะไดสกการะพระคเณศไดสะดวกขน

กรณท 6 เพศหญง อาย 29 ป อาชพคาขาย กลาววา เชอวาพระคเณศเปนเทพเจาทท าใหผบชาประสบความส าเรจในหนาทการงาน โดยจะเคารพบชาพระคเณศดวยการไหวและระลกถง คดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศได เพราะพระคเณศคอสงศกดสทธเปนเทพเจา การบชาพระคเณศสามารถเปนขวญจตใหเราไดเมอยามทกขและสข สวนการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศคดวาเหมาะสม เพราะการบชาพระคเณศกเปนการบชาสงศกดสทธ เพอคมครองเรา ส าหรบการสรางรปเคารพตามสถานทตางๆ คดวาไมเปนไรแตควรเปนสถานททดทสดในการกอสรางรปเคารพ ควรเปนสถานทสงบเพราะเปนสถานทศกดสทธ

กรณท 7 เพศหญง อาย 32 ป อาชพครสอนโยคะ กลาววา สวนตวมความเชอวาการเคารพบชาพระคเณศจะท าใหเรามแรงบนดาลใจ ท าใหเราม พลงในการท างาน พลงความคด และแสดงความสามารถในตวตนของเราออกมา คดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศได ทกคนมอสระในความคดและความเชอถอเปนแรงผลกดนและแรงบนดาลใจใหทกคนสามารถท างานออกมาด ส าหรบการทพระภกษสงคเคารพบชาพระคเณศมองวาไมใชเรองแปลก เพราะเทวรปตางๆ เปนแคเครองมอทท าใหเราหาจดมงหมายไปทางใดทางหนง สงส าคญขนอยทจตของเรา ในการสรางรปเคารพพระคเณศปจจบนคดวาสามารถสรางได แตควรแบงแยกการเคารพนบถออยางชดเจน

กรณท 8 เพศหญง อาย 32 อาชพครเปยโน กลาววา เชอวาพระคเณศเปนเทพแหงศลปวทยา สวนตวจะเคารพบชาพระคเณศตามแตละ สถานทนนๆจดเตรยมไว แตถาไมมกจะไหวเฉยๆ คดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศได เพราะศาสนาพทธไมมเงอนไข สามารถเคารพบชาสงใดกได ทไมใช เปนความเชอทงมงายหรอผดศลธรรม การทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ คดวาพระภกษควรใชเวลาในการปฏบตธรรมมากกวามาสรางวตถทางโลก ควรด าเนนตามรอยของพระพทธเจา คอการหลดพน ไมนาจะสรางอะไรทเปนสงภายนอก แตเคารพบชาไดตาม

97

ศรทธา สวนการสรางรปเคารพพระคเณศตามสถานทตางๆ คดวาสามารถสรางได เพราะอยางนอยกเปนกศโลบายใหผคนเขาหาสถานททจะไดพบธรรมะ เชนเดยวกบบรเวณตามแยกตางๆ กสามารถสรางได เพราะนอกจากจะมประโยชนเปนศนยกลางของจดพกทองเทยวแลว ยงกอใหเกดเศรษฐกจหมนเวยนไดอก

กรณท 9 เพศหญง อาย 35 ป อาชพรบจาง กลาววา สวนตวมความเชอวาพระคเณศเปนมหาเทพแหงปญญาและความส าเรจ ผขจดอวชชา และความมดมด ผน าทางสหนทางแหงความสขและความส าเรจในสงทเราตงใจท า ปกตจะเคารพบชาพระคเณศดวยการสวดมนตบชาและท าความด คดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศไดเพราะทกศาสนาสอนใหทกคนเปนคนด เรานบถอศาสนาพทธเพอยดแนวทางในการท าด เกรงกลวตอการท าบาป ในการบชาพระคเณศ หากเราไดศกษาเทวต านานกจะไดขอคดทแฝงไว กจะท าใหเรามสตปญญาในการด าเนนชวต ส าหรบพระภกษทเคารพบชาพระคเณศ มองวาเปนเรองของศรทธาสวนบคคล ในสวนทมการสรางรปเคารพพระคเณศตามสถานทตางๆ สวนตวรสกดใจไดเหนรปเคารพพระคเณศ เพราะท าใหเราสามารถเขาไปสกการะพระคเณศไดในทกๆท อยางไรกตามควรศรทธาดวยปญญา อยางมงาย ควรมสตปญญา มองชวตตามหลกความจรงประกอบ

กรณท 10 เพศหญง อาย 42 อาชพศลปนอสระ กลาววา มพนฐานความเชอเรองพระคเณศมาจากครอบครวทเปนชาง ซงนบถอและบชาคร ชาง นนคอองคพระคเณศ จงรกผกพนและศรทธาตอองคพระคเณศมาตงแตเดก ในการเคารพบชานน ปฏบตในแบบทตนเองถนดคอ บชาดวยเครองถวายตามสะดวก สวดบทบชาหมนเวยนไปตามจรตตองการ โดยเนนการบชาหลงจากสวดมนตไหวพระพทธและนงสมาธ นอมถวายกศลตามล าดบท เขาใจและถนดสวนตว แตไมเนนเครองบชาและขนตอนซบซอนจนเกดความกงวล เปนความฟมเฟอยบนทอนตอจตทควรจะนง การเคารพบชาเทพไมใชเปนสงผดหรอไมเหมาะสม เพราะการศรทธาตอเทพนนมนยยะเพอใหเปนคนดเชนกน แตส าหรบพระภกษทเคารพบชาพระคเณศ มความเหนวาไมเหมาะสมเฉพาะตอกจอนชน าความศรทธาไปสความงมงาย ไมเหนดวยและตอตานกบบคคลอนใชความศรทธาของคนเปนเครองมอหากนคอการท าใหคนงมงาย อยางไรกตามจะเหนวาปจจบน มกลมบคคลน าความศรทธาทมคณคามาเปนเครองมอหลอกลวงผทมจตใจออนแอกนมากขน อนเปนปจจยหนงท าใหคณธรรมแหงความศรทธาเปลยนไปเปนโทษคอความงมงาย

98

จ.วดทางพระพทธศาสนา ค าวา “วด” โดยทวไปหมายถงสถานททางศาสนาประกอบศาสนพธตางๆ รวมทงเปนทพ านกของสงฆและนกบวช ในทนผวจยหมายถง “วดไทย” คอ วดทางพระพทธศาสนาในประเทศไทย ซงประชาชนสวนใหญนบถอพระพทธศาสนานกายเถรวาท ในการลงภาคสนามผวจยเลอกท “วดสมานรตนาราม อ.เมอง จ.ฉะเชงเทรา” เนองจากเปนวดในทางพระพทธศาสนาทมการสรางรปเคารพพระคเณศขนาดใหญประดษฐานภายในวด และมอทธพลตอการสรางรปเคารพพระคเณศในวดทจงหวดฉะเชงเทรา วดทางพระพทธศาสนา ส านกสงฆ และพทธสถานอนๆตอมา ส าหรบ “พระพฆเนศปางนอนเสวยสข วดสมานรตนาราม” เปนพระคเณศปางนอนเสวยสของคใหญทสดในโลก ซงวดสมานรตนาราม น าโดย พระครปลดสวฑฒนพรหมจรยคณ ( ไพรตน ปญญาธโร ) เจาอาวาสวดสมานรตนราม ไดรวมกบประชาชนผมจตศรทธา จดสรางขนเมอ พ.ศ.2552 องคพระคเณศสรางดวยปนปนองคสชมพ ขนาดฐานความยาว 24 เมตรสง 10 เมตร ลกษณะนอนเอกเขนก พระหตถซายถองาทหก พระหตถขวาถอดอกบว รอบฐานมประตมากรรมสลกพระคเณศ 32 ปาง ดานหนาพระพฆเนศมรปปนบรวารหน 3 ตนไดแก หนหทพย, หนตาทพย และหนราชาโชค สวนใตฐานองคพระคเณศเปนหองพพธภณฑและจ าหนายวตถมงคลตางๆ โดย พระครปลดสวฑฒนพรหมจรยคณ ( ไพรตน ปญญาธโร ) เจาอาวาสวดสมานรตนาราม กลาววา

ในสมยกอนเปนวดยากจน ทรกนดาร ไมมใครเขาวดมากเทาไร เลยคดวาอยาก พฒนา วดนใหเปนทรจก แตวาขาดก าลง เลยอธษฐานขอใหมเทพองคใดองคหนงเขามาชวย ถาสมฤทธผลกจะท าการสรางทานไวหนาวด กมทาวจตคามรามเทพ และ พระพฆเนศมาชวย การทมาชวยนน มาในลกษณะใหจดสรางวตถมงคล ซงเปนจงหวะกระแสขาขนในชวงนน กท าใหวดไดรายไดมากพอสมควรในการบรณะวดจนเปนทส าเรจ จงท าการบรณะวดและสรางโบสถ ซงเปนโบสถสขาว ทมสขาวเพราะเนนความเรยบงาย จ าลองมาจากโบสถวดพระราม 9 กาญจนาภเษก ใชระยะเวลากอสรางเพยง 14 เดอนเศษ ซงตลอดเวลากวา 10 ปทผานมา ใชงบไปรอยกวาลาน และในสดทายเรากไดสรางองคพระพฆเนศตามทไดขอและอธษฐานไว โดยสรางทานไวหนาวดมสชมพ ปางเสวยสข ทสรางสชมพ เนองจากปทสรางเปนปมหามงคลเกดกระแสสชมพและเปนวนทพระพฆเนศเกดคอวนองคาร เลยยดสชมพคอความสดใส ในมอถอดอกบว หมายถง ความหลดพนและการเสวยวมตและอกมอถองา อกสองมอกปลอยวาง ในจดนสรางเพอใหเกดบนดาลสมฤทธผลและบนดาลความส าเรจ ซงตอนหลงมคนมาขอแลวส าเรจผลดวยความรวดเรว ตรงนจงเปนประสบการณทแตละคนไดรบ กพดกนปากตอปาก ทงนการทเราจะขอพรใหสมฤทธผล ไมเกดอปสรรคแกเรานน ใหเทวดา

99

ชวยเรา ใหเทพชวยเรา เรากตองสรางพนฐานบญบารมดวย คอตองรกษาศล รกษาความเปนมนษย เราอยากจะไดของ อยากไดทรพยสนเงนทอง อยากไดโชคลาภ เรากตองรจกใหกอน รจกใหทาน ในทนคอการใหทานภายนอกแทนภายใน ทานภายนอกคอการใหโภคทรพยแกบคคลภายนอก ใหแกผอน สวนทานภายในคอการใหอภยทานหรอธรรมทาน แตถาเราเปนผมทรพยนอย เรากหมนใหอภยทาน ธรรมทาน เปนส าคญ ชวตเรากจะมแตไดกบไดในชวต. พระครปลดสวฑฒนพรหมจรยคณ (ไพรตน) (ผสราง). (2556). ต านานสรางวดสมานรตนาราม จ.ฉะเชงเทรา [ดวด]. ไทย : วดสมานรตนาราม.

ผวจยสงเกตวา บรรยากาศภายในวดเปนการผสมผสานระหวาง พทธสถาน ศาสนสถาน และสถานททองเทยว เนองจากมรปเคารพสงศกดสทธขนาดใหญอนๆ เชน พระพรหม พระอนทรทรงชางเอราวณ พระราห เจาแมกวนอม พญ านาค และสถานทส าคญทางพระพทธศาสนาจ าลองขนาดใหญ รวมทงมรานคาและสนคาทองถนตงอยภายในบรเวณวดเปนจ านวนมาก จงอาจเปนสวนหนงทท าใหวดแหงนไดรบความนยมจากประชาชน โดยเฉพาะทรปเคารพพระคเณศมประชาชนจ านวนมากเดนทางมาสกการะพระคเณศทวดตลอดวน ซงบางสวนจะน าเครองสกการะมาเอง และบางสวนจะรวมท าบญกบทวดซงมเครองสกการะพระคเณศไวใหบรการ ในการเคารพบชาผวจยพบเครองสกการะบางสวนทแสดงถงคตความเชอแบบทองถน เชน บายศรปากชาม น าแดง ผาแพร โดยหลงจากเคารพบชาพระคเณศแลว ผสกการะจะกระซบทรปปนหนมสกะตวใดตวหนงบรเวณหนาองคพระคเณศ ซงเชอกนวาหนมสกะจะน าพรทขอไปบอกกลาวตอพระคเณศ และอาจตดสนบนหนมสกะดวยการบรจาคปจจยในถงไมทหนมสกะอมไว เกยวกบการสรางรปเคารพพระคเณศขนาดใหญน ผวจยมความเหนวาการทวดสรางรปเคารพพระคเณศและสงศกดสทธอนๆ ใหมขนาดใหญโต สวนหนงอาจมงหวงจงใจใหประชาชนรสกถงในความศกดสทธของพระคเณศ ดงท รดอลฟ ออทโท (Rudolf Otto, ค.ศ.1869-1937) นกปรชญาศาสนาชาวเยอรมนใหความเหนวา สงทเรารสกวาเปนสงศกดสทธ (holy) และมอานภาพเหนอมนษย จะท าใหเรารสกเกรงขามและสมผสไดโดยความรสก เมออยตอหนาสงศกดสทธ เราจะรสกวาตวเองต าตอย ไรความสามารถ และตองการทพงพง ซงสงนมอทธพลในการสยบยอมตวตนของเรา ปลกเราศรทธาของเรา และกระตนเตอนจตส านกในทางจรยธรรมของเราได (ภทรพร สรกาญจน, 2557, น.109) จากการลงพนทภาคสนามสมภาษณประชาชนทวไปทวดสมานรตนาราม ท าใหพบขอมลทนาสนใจ ดงน

100

กรณท 1 เพศชาย อาย 40 ป อาชพพนกงานบรษท กลาววา ผมมความเชอเรองพระคเณศตามความเชอของศาสนาพราหมณ ในเรองของเทพแหง ความส าเรจและเทพแหงศลปะวชา ซงใครทมาขอพรกจะสมความปรารถนาทกคน ทงนทงนนคดวาทกสงทกอยางตองขนอยกบตวเราเองดวย สวนตวกอนออกจากบานทกวนเวลาจะสวมพระกจะยกมออธฐานขอพรบารมพระพทธ พระธรรม พระสงฆ คณบดามารดา ครบาอาจารยรวมถงเทพเทวดาและพระคเณศใหปกปกรกษา คมครอง เวลาเดนทาง นอกจากนเวลาผานรปปนพระคเณศกจะยกมอไหว และเวลาวางกจะเดนทางไปขอกราบไหวขอพรพระคเณศตามสถานทตางๆ เชน วดสมานฯ จ.ฉะเชงเทรา , อทยานพระพฆเนศ จ.นครนายก, พระพฆเนศ โบสถพราหมณ เสาชงชา , พระพฆเนศ หนาเซนทรลเวลด, พพธภณฑพระพฆเนศจงหวดเชยงใหม เปนตน โดยวธบชาจะใชธป 9 ดอก เทยน 1 แทง พวงมาลยดอกดาวเรอง หรอ หากมดอกไมธปเทยนททางสถานทจดเตรยมไวกจะใชตรงนนซงจะเปนธป 3 ดอก เทยน 1 แทง ดอกกลวยไม เปนตน และหากบางทไมมดอกไมธปเทยนกจะยกมอไวตงจตอธฐานอยางเดยว ซงกจะกลาวค าบชาตามปายทเขยนค าบชาไวเพราะพระพฆเนศแตละแหงอาจจะมค าบชาไมเหมอนกน ผมคดวาชาวพทธสามารถกราบไหวบชาพระคเณศไดเพราะเปนความเชอสวนบคคล ทส าคญศาสนาพทธกบศาสนาพราหมณเปนของคกนเพราะพธกรรมบางอยางของศาสนาพทธจะมของศาสนาพราหมณเขามาเกยวของดวย และนอกจากนคนสวนใหญมความเชอตามค าบอกเลาของคนทวาขอพรและบชาพระคเณศแลวจะประสบความส าเรจ สวนทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ หรอสรางวตถมงคลเกยวกบพระคเณศ ในสวนตวคดวาเหมาะสมเพราะเปนความเชอสวนบคคล และเทาทสงเกตถาวดมการสรางรปหลอพระคเณศหรอวตถมงคลพระคเณศ วดนนจะมญาตโยมเขามากราบไหวบชาเปนจ านวนมากท าใหมเมดเงนเขามาในวดเปนจ านวนมาก สามารถน าเงนไปพฒนาวดได แตกลวในเรองของพทธพาณชยคอบางวดจะมองเปนเชงธรกจมากเกนไปจนมองดแลวไมงาม อยางไรกตามการสรางพระคเณศตามสถานทตางๆ ตนคดวาสามารถกอสรางไดตามความเชอของแตละบคคลหรอองคกร แตหากจะใหดควรศกษาหาความรเกยวกบวธการสรางหรอวธบชาใหถกตองดวย และทส าคญบางแหงสรางแลวปลอยปะไมเหลยวแลปลอยใหสกปรก

กรณท 2 เพศหญง อาย 36 ป ธรกจสวนตว กลาววา มความเชอวาหากกราบไหวขอพรพระคเณศแลวจะประสบความส าเรจตามทขอ ในการเคารพบชาพระคเณศนน เวลาผานรปปนหรอศาลพระคเณศตามสถานทตางๆกจะยกมอ

101

ไหว และมเวลากจะไปกราบไหวขอพรตามสถานทตางๆ ซงวธบชาหากไมมดอกไมธปเทยนกจะยกมอตงจตอธษฐานพรอมกลาวค าบชาตามปายทเขยนไว แตหากสถานทนนมดอกไมธปเทยนจดเตรยมไวใหกจะใชตรงนนโดยใสเงนท าบญลงในตบรจาคพรอมกบกลาวค าบชาตามปายทตดไว สวนชาวพทธเคารพบชาพระคเณศไดหรอไม คดวาสามารถกราบไหวบชาไดเพราะเปนความเชอสวนบคคล และไมเสยหายอะไรหากจะกราบไหวบชา การทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ หรอสรางวตถมงคลเกยวกบพระคเณศ คดวาเหมาะสมเพราะบางวดตองการน าเงนจากการทญาตโยมมาบชาหรอท าบญไปพฒนาวดในดานตางๆ สวนการสรางพระคเณศในสถานทตางๆ คดวาสามารถสรางไดเพราะเปนความเชอสวนบคคล แตบางครงสรางกนมากเกนไปหรอสรางในสถานทไมสมควรจะดไมด

กรณท 3 เพศหญง อาย 29 ป อาชพธรกจสวนตว กลาววา เชอวาการเคารพบชาพระคเณศไมใชเรองเสยหายอะไร สวนตวชอบทจะไปสกการะพระ คเณศตามสถานททมชอเสยง คดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศได เพราะคนไทยเปนชาวพทธ ไมแบงกนหรอกดกนดานความเชอหรอศาสนาแตอยางใด และเปดโอกาสใหประชาชนแสดงสทธ ความเคารพอยางเสร สวนการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศคดวาเปนความศรทธาสวนบคคล แตในทางกลบกนเหนวาประเทศไทยมศาสนาพทธเปนศาสนาประจ าชาต พระภกษควรจะวางตวหรอเคารพตามความเหมาะสม เพราะพระภกษนนมศลประจ าตวอยแลว อยางไรกตามในการทปจจบนมการสรางรปเคารพพระคเณศเพมมากขน หากสรางไวในพทธสถาน สถาบนหรอองคกร คดวาเปนเรองทด เพราะเปนทยดเหนยวจตใจใหประชาชนได แตหากสรางไวตามบรเวณแยกตางๆนน คดวาไมสมควรเพราะบรเวณถนนเปนทสญจร ไมควรทจะท าการสราง

กรณท 4 เพศหญง อาย 49 ป อาชพคาขาย กลาววา มาสกการะพระคเณศเพราะไดยนเสยงร าลอถงความศกดสทธ เชอวาไหวแลวจะท าให ร ารวย สวนตวจะเคารพบชาดวยการจดธปเทยน ถวายผลไมตามความนยม คดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศได ไมไดเสยหายอะไร เพราะแตกตางกบการเคารพบชาพระในศาสนาพทธอยแลว สวนทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ หรอสรางรปเคารพพระคเณศนนคดวาด เพราะท าใหประชาชนไดมโอกาสสกการะทงพระพทธรปและพระคเณศในสถานทเดยวกน

102

กรณท 5 เพศหญง อาย 40 ป อาชพคาขาย กลาววา มความเชอวาถามากราบขอพรพระคเณศแลวจะท าใหการคาขายเจรญร งเรอง โดยจะ ถวายผลไม ดอกไมธปเทยน และบายศร การทชาวพทธเคาพรบชาพระคเณศสามารถท าได เพราะทกศาสนาสอนใหทกคนเปนคนด สวนการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ คดวาไมเปนไร เพราะพระคเณศเปนเทพ และคดวาการสรางรปเคารพพระคเณศในพทธสถานกเปนเรองทเหมาะสม ไมไดเสยหายอะไร

กรณท 6 เพศชาย อาย 40 ป อาชพรบจาง กลาววา มาสกการะพระคเณศเพราะความศรทธา เชอวาบชาทานแลวจะโชคด ประสบ ความส าเรจ ในการเคารพบชานอกจากกราบไหวแลว จะถวายของเซน เชน ผลไมและนม คดวาชาวพทธทกคนสามารถเคารพบชาพระคเณศได ขนอยกบความศรทธา และการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศไมใชเรองเสยหาย สวนการสรางรปเคารพพระคเณศนน คดวาสามารถสรางไดทกท อยางในวดนอกจากมพระพทธรปแลวผคนยงสามารถไหวพระคเณศไดในวดอกดวย

กรณท 7 เพศชาย อาย 41 ป อาชพรบจาง กลาววา เชอวาพระคเณศเปนเทพเจาแหงความส าเรจ คดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศได เพราะทานเปนเทพแหงความส าเรจและสามารถดลบนดาลใหเราสขสมหวงตามทขอ ในการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศกเหนดวยไมใชเร องเสยหาย เพราะพระกน าปจจยมาบ ารงวด และการทวดหรอพทธสถานมรปพระคเณศอยนน คดวาดเพราะประชาชนจะไดไหวทงพระและเทพในทเดยว สวนการสรางไวทหางสรรพสนคาคดวาไมเหมาะเพราะเปนสถานทเดนเลน ในการสรางตามบรเวณแยกบนถนนคดวาดเพราะบางคนไมมโอกาสเดนทางไปสกการะตามสถานทตางๆ

กรณท 8 เพศชาย อาย 52 ป อาชพคาขาย กลาววา เคารพบชาพระคเณศเพราะเชอวาจะชวยใหกจการคาขายด โดยจะเคารพบชาดวยการถวายดอกไม ธป เทยน น า และนม ทงนคดวาชาวพทธสามารถเคารพบชาพระคเณศได เพราะพระกบเทพคนละสวนกน สวนการทพระภกษเคารพบชาพระคเณศหรอสรางรปเคารพและวตถมงคล คดวาไมใชเรองแปลกอะไร เพราะท าใหประชาชนไดสกการะทงสองแบบในสถานทเดยวกน และการทสรางรปเคารพพระคเณศเพมมากขนในสงคมไทยนน คดวาควรสรางรปเคารพไวทวดเหมาะสมทสด

103

กรณท 9 เพศหญง อาย 38 ป อาชพคาขาย กลาววา มาสกการะพระคเณศเพราะเชอวาทานมความศกดสทธจรง บชาแลวจะท าใหคาขายด และจะบชาดวยการถวายน าแดงและพวงมาลย ในการทชาวพทธเคารพบชาพระคเณศคดวาไมใชเรองผด สามารถเคารพบชาได เพราะเปนเรองทไมไดเกยวกบศาสนาอะไร และการทมการนยมสรางรปเคารพพระคเณศเพมมากขนตามสถานทตางๆ มองวาเปนเรองทด สามารถสรางรปเคารพพระคเณศไดทกท เพราะพระคเณศอยทไหนกได

กรณท 10 เพศชาย อาย 49 ป อาชพพนกงานบรษท กลาววา เชอวาพระคเณศวามอยจรง เพราะความเชอเปนพลงจตทเกดขนจากการศรทธา แตตอง ไมถงขนงมงาย ปกตกจะเคารพบชาพระคเณศทกวนดวยการยกมอไหวขอพรกอนออกจากบาน คดวาชาวพทะสามารถเคารพพระคเณศไดเพราะพระคเณศกถอเปนสงยดเหนยวทางจตใจ การทพระภกษเคารพบชาพระคเณศ หรอสรางรปเคารพ วตถมงคลเกยวกบพระคเณศคดวาสามาถสรางได แตตองแฝงการท าความดดวย เหมอนเปนอบายธรรมใหคนท าความด สวนทปจจบนมการสรางรปเคารพพระคเณศในสถานทตางๆ มากขน คดวาเปนสงทดเพราะพระคเณศเปนเสมอนเครองเตอนในใหคนประกอบแตสงทด และผมเชอวาสงศกดสทธจะชวยสงเสรมคนทท าดเทานน

ในป จจ บ น (พ .ศ .2557-2558) การ เคารพบ ช าพระค เณศของชาว พทธ ในสงคมไทย ยงคงปรากฏอยทงในราชส านกและประชาชนทวไป ชาวพทธยงคงเคารพบชาพระคเณศในฐานะ “เทพเจาแหงความส าเรจ” และ “เทพเจาแหงศลปวทยา”ตามความเชอท เคยสบมา ขณะเดยวกนกพบวาชาวพทธเคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพเจาผดลบนดาลทกสงตามทรองขอ จงท าใหเกดปรากฏการณการสรางรปเคารพและการเคารพบชาพระคเณศอยางแพรหลายในสงคมไทย โดยเฉพาะในฐานะ “เทพเจาแหงโชคลาภ” ซงจากการลงภาคสนามเพอเกบขอมลการวจย ผวจยไดเกบขอมลจากสถานท 5 แหง ไดแก คอ เทวสถาน (โบสถพราหมณ), เทวาลยพระคเณศ ศนยการคาเซนทรลเวลด, ศาลพระพฆเนศ สแยกหวยขวาง, พพธภณฑพระพฆเนศ และ วดสมานรตนาราม โดยแตละสถานทมปรากฏการณทเปนจดเดนแตกตางกน ดงน

ก. เทวสถาน (โบสถพราหมณ) พบวา การเคารพบชาพระคเณศยงมคตความเชอทสบเนองมาตงแตสมยรตนโกสนทรตอนตน ทงในราชส านกและประชาชนทวไป ส าหรบจดเดนทพบคอ แมวาเทวสถานจะเปนศาสนสถานในศาสนาพราหมณ- ฮนด แตกลบไมมการสงเสรมการเคารพบชาพระคเณศในทางพธกรรมและความเชอในเรองอทธปาฏหารย รวมทงไมมการสงเสรมในเรองวตถมงคลทเกยวเนองกบพระคเณศ นอกจากนยงไมพบรปปนหนมกสกะเพอใหประชาชนไดกระซบเหมอนกบศาสนสถานทวไป

104

ข. เทวาลยพระคเณศ ศนยการคาเซนทรลเวลด พบวา ชาวพทธใหการเคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพเจาแหงความส าเรจ แตทางศนยการคาไมไดจดกจกรรมสงเสรมการเคารพบชาพระคเณศอยางใด พบเพยงรานคาของบคคลภายนอกทใหบรการจ าหนายเครองสกการะ จดเดนทปรากฏคอ พบวาเทวาลยพระคเณศแหงน ยงเปนทนยมของนกทองเทยวชาวตางชาต โดยเฉพาะนกทองเทยวจน นอกจากนยงพบกจกรรมสงเสรมการเคารพบชาพระคเณศทกวนพฤหสบด ดวยเชอกนวาเปนวนคร ซงก าหนดขนโดยผทมความเลอมใสในพระคเณศในบรเวณดงกลาว ค. ศาลพระพฆเนศ สแยกหวยขวาง พบวา ชาวพทธใหความเคารพบชาพระคเณศพระคเณศในฐานะเทพเจาแหงโชคลาภ และมความเชอในเรองอทธปาฏหารยของพระคเณศ จดเดนของทพบคอ ภายในบรเวณศาลยงพบรปเคารพของสงศกดสทธอนๆ เปนจ านวนมาก สวนการเคารพบชาพระคเณศ พบการสงเสรมไปในทางอทธปาฏหารย เชน การถวายเครองสกการะตามคตความเชอ การเคารพบชาแบบพธพราหมณ และการจดกจกรรมบวงสรวงพระคเณศทกวนพฤหสบด รวมทงมรานจ าหนายวตถมงคลเปนจ านวนมาก ง. พพธภณฑพระพฆเนศ พบวา นกทองเทยวทเปนชาวพทธสวนใหญมความรพนฐานเกยวกบพระคเณศ และใหการเคารพบชาพระคเณศในฐานเทพเจาแหงความส าเรจ นอกจากนยงพบความเชอการเคารพบชาพระคเณศในฐานะ “ครชาง” ตามคตทสบมาของชางชาวลานนา สวนจดเดนทพบไดแก ไมพบการสงเสรมเคาพบชาพระคเณศในเรองอทธปาฏหารย สวนในเคารพบชาพระคเณศภายในพพธภณฑฯ เปนการประกอบพธพราหมณ โดยมพราหมณจากอนเดยเปนผประกอบพธ จ. วดสมานรตนาราม พบวา ชาวพทธทมาเคารพบชาพระคเณศสวนใหญ เคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพเจาแหงความร ารวย และมความเชอวาพระคเณศสามารถดลบนดาลในสงทตนรองขอได มความเชอในอทธปาฏหารย จดเดนทพบคอ พบการสงเสรมการเคาพบชาพระคเณศในทางอทธปาฏหารย สงเกตไดจากทางวดจะมเครองสกการะใหบรการ รวมทงสรางวตถมงคลตางๆ ทเกยวกบพระคเณศ นอกจากนผวจยยงพบขอมลอกวา ชาวพทธสวนใหญมความเหนวาการเคารพบชาพระคเณศไมขดกบหลกการทางพระพทธศาสนา แตขณะเดยวกนกไมทราบหลกการเคารพบชาทงในทางพระพทธศาสนาและทางศาสนาพราหมณ-ฮนดเชนกน ทส าคญชาวพทธยงมทศนะในเรองบทบาทของพระภกษในการเคารพบชาพระคเณศไวสองทาทคอ “เหมาะสม” และ “ไมเหมาะสม” อยางไรกตามจากปรากกฏการณการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธทเกดขน หากชาวพทธเคารพบชาพระคเณศดวยความเชอ ความศรทธา และหวงพงแตเพยงอ านาจดลบนดาลของพระคเณศ อาจน าไปสปญหาการเคารพบชาทขดตอหลกการทางพระพทธศาสนาในมตตางๆ ดงน

105

3.1 ปญหาดานความเชอเรองพระคเณศของชาวพทธ

3.1.1 เชอวาพระคเณศมสถานะเชนเดยวกบเทวดาในพระพทธศาสนา จากการสมภาษณประชาชนพบวา สวนใหญมความเหนวาชาวพทธในสงคมไทยสามารถเคารพบชาพระคเณศไดเหมอนกบทเคารพบชาเทวดาในทางพระพทธศาสนา สะทอนใหเหนวาความประชาชนยงมความสบสนในเรอง “เทพเจาในศาสนาพราหมณ-ฮนด” กบ “เทวดาในทางพระพทธศาสนา” สงผลใหหลกการการเคารพบชาในทางพระพทธศาสนาผดเพยนไป นอกจากนยงปรากฏภาพซอนของความเชอทเชอวาพระคเณศเปนเทพเจาของชาวฮนด ดงนนจงตองแสดงความเคารพบชาแบบชาวฮนด ดวยการบชาแบบอามสบชามากกวาปฏบตบชา โดยไมทราบหลกการปฏบตตอเทวดาในทางพระพทธศาสนาทเหมาะสม เกยวกบกรณน จรสสา คชาชวะ ไดใหความเหนวา

ความเชอระหวางพทธกบฮนดผสมผสานกนมานานแลว พระพฆเนศเปนเทพสากล Universal God ซงหมายถง ไมใชเทพของชาวฮนดอยางเดยว แตมในศาสนาพทธและในศาสนาเชน และกมการเคารพบชานบถอพระองค ประหนงวาเปนเทพในศาสนานนๆดวย แมแตในอนเดยเองทมทงศาสนาพทธทงศาสนาเชน แทบจะเรยกไดวาพระพฆเนศเปนเทพในพระพทธศาสนา. จรสสา คชาชวะ (9 เมษายน 2558), สมภาษณ.

ดาน วชระ งามจตรเจรญ แสดงทศนะวา พระพทธศาสนาไมไดปฏเสธการเคารพนบถอเทพ แตไมไดเคารพในฐานะเปนสรณะ อยางพระรตนตรย และไมไดนบถอในฐานะเปนเทพเจาผสรางโลกหรอสามารถดลบนดาลอะไรกไดตามทขอ เพราะเทพหรอเทวดาในพระพทธศาสนาเปนเพยงสตวในภพภมหนงโดยเปนสตวในสคตภมมสภาพชวตทเหนอกวามนษย ไมใชเทพเจาหรอพระเปนเจาอยางในศาสนาเทวนยมทเปนอตตา มชวตเปนอมตะ และมอ านาจสงสดท าไดทกอยาง แตพระพทธเจากทรงสอนใหเคารพบชาเทวดาไดดงค าสอนเรองเทวตาพล . วชระ งามจตรเจรญ (28 กนยายน 2558), สมภาษณ.

ชาญณรงค บญหนน มองวา ตองแยกระหวางเทวดาในพระพทธศาสนากบเทพเจาในศาสนาฮนด ถาดจาก พระไตรปฎกเทวดาทพระพทธศาสนาพดถง กมเทวดาทอยในสวรรค 6 ชน และพรหมโลก เพราะฉะนนเทวดาในประเภทนอาจจะตรงกนขามกบเทพในความหมายอกแบบหนงทชาวฮนดนบถอ เชน เทพเจาในแบบผสรางโลก เปนผทสราง รกษา และท าลาย ซงแนวคดทงสองอยางตองแยกจากกนกอน การทพระพทธศาสนาจะปฏเสธอะไรกตองดค าสอนในพระไตรปฎกกอน เชนพรหมชาลสตรไดกลาวถงแนวคดทเทพเจาชาวฮนดนบถอ

106

คอเทพทเทยงแท ใหก าเนดสรรพสง ใหก าเนดผอน อยบนสวรรค และเปนนรนดร ซงในพรหมชาลสตรคอนขางทจะบอกไวชดเจนวาแนวคดทบอกวา มสงซงเทยงแทแนนอนมาจากสาเหตบางประการทมนษยมประสบการณดานฌานสมาบตสง สามารถระลกชาตยอนกลบไปไดไปเรอยๆ จนกระทงรสกวามบางอยางทเทยงแทแนนอน

อกกรณหนงการรสกวามอะไรทเทยงแทแนนอนมาจากการใชเหตผล ใชตรรกะ เปน การไตรตรองครนคดตามหลกตรรกะจนไดขอสรปวามอะไรทเทยงแทแนนอน อยางไรกตามในแนวคดทพดวามเทพเจาทเทยงแทแนนอนคอพรหมสงสด เหนอจกรวาล เปนผสรางสรรพสง ในทางพระพทธศาสนาพระพทธเจาตรสวา มเทวดาทตายไปแลวไปอบตในพรหมโลกซงชวงนนพรหมโลกวาง พอเทพองคนไปเกดกไมเหนใคร กใชชวตยนยาวจน อยมาวนหนงมเทพมาอบตและเทพเหลานนกอายยนนอยกวา ตวเองกอายยนกวาขน จนสดทายตวเองไดลงมาปฏสนธเกดเปนมนษย พอเปนมนษยไดบ าเพญฌานสมาบตกสามารถระลกยอนขนไปจนถงความเปนมาของอดตชาตของตนเอง ทเกดเปนพรหม กเลยน าไปถงแนวคดทวามพรหมเปนผใหก าเนดสรรพสง เปนผเทยงแทถาวร ไมมใครยงกวา สตวอนเกดจากพรหม เกดจากการสรางของพรหม พระพทธเจาจงตรสวาความคดเหลานสวนหนงมาจากเหตน ซงฌานสมาบตนนจ ากด ท าใหไมสามารถระลกถงไดกอนทตวเองจะมาเปนพรหม พอระลกถงไมไดกเชอวาพรหมมความเปนเทยงแทถาวร

ดงนนทศนะของพระพทธศาสนาทมตอเทพเจาแบบฮนดไมตรงกน ในแนวคดของพระพทธศาสนาไมยอมรบแนวคดเทพเจาของฮนดทวาเปนตนก าเนดของสรรพสงทวาเปนผใหก าเนด เปนผรกษา เปนผท าลาย ซงพระคเณศเองกถกสรรเสรญวาเปนเจาทยงใหญกวาเทพเจาทงหลาย แตในพระพทธศาสนาเทพเจาผดแลโลกบางครงกมอยคมภร เชน พระอนทร ซงเปนผดแลโลก เปนผทใหความค าจนมนษยดงทปรากฏในชาดก. ชาญณรงค บญหนน (29 สงหาคม 2558), สมภาษณ.

สอดคลองกบ วฒนนท กนทะเตยน กลาววา เราตองแยกกอนวาเทพหรอเทวดาในพระพทธศาสนาเปนชดค าสอนหนงทปรากฏ อย ในคมภรพระไตรปฎกและอรรถกถา ต าแหนงทปรากฏของเทพในพระพทธศาสนากจะเปนอกชดหนงกบเทพทมมากอนพระพทธศาสนา เชน เทพในศาสนาพราหมณ -ฮนด ดงนนถาจะยกทศนะในพระไตรปฎกและอรรถกถานนกตองบอกตามตรงวาสถานะหรอทเรยกวาเทพทมอยในคมภรถาถามวามอยจรงไหมกม แตจะมอยต างจากเทพในศาสนาอน. วฒนนท กนทะเตยน (17 กรกฎาคม 2558), สมภาษณ.

107 เกยวกบเรองนผวจยมความเหนวา เนองจากชาวพทธไทยมความเคารพตอพระ

คเณศในฐานะสงศกดสทธเชนกบสงศกดสทธในทางพระพทธศาสนา จงท าใหเกดความสบสนในเรองสถานะของพระคเณศ ซงหากพจารณาตามหลกการแลว พระคเณศ เปนเทพเจาในศาสนาฮนด มความแตกตางกบเทวดาในทางพระพทธศาสนา โดยค าวา “เทพเจา” ตามพจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท ไดใหความหมายวา พระเจาบนสวรรค ลทธพราหมณถอวาเปนผดลบนดาลสขทกขใหแกมนษย ขณะทค าวา “เทพ” หมายถง เทพเจา ชาวสวรรค เทวดาในทางพระศาสนา ทานจดเปน 3 คอ (1) สมมตเทพ (2) อปปตตเทพ (3) วสทธเทพ (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2551, น.138) ซงในทางพระพทธศาสนาไดมการกลาวถงเรองเทพเจาในศาสนาพราหมณ -ฮนด เชนกน ดงทแสดงไวใน ปาฎกสตร กลาวถงเรองการประกาศทฤษฎวาดวยตนก าเนดของโลก ทเชอวาพระพรหมเปนผสราง (ท.ปา.11/ 41-42/30) อยางไรกตามผทจะเกดเปน “เทพเจาในศาสนาพราหมณ-ฮนด” หรอ “เทวดาในพระพทธศาสนา” ตองมาจากการท ากศลกรรมและมหลกธรรมทท าใหมนษยเกดเปนเทพเจาหรอเทวดาเชนเดยวกน คอการปฏบตตามหลกเทวธรรมและการประพฤตพรหมจรรย ซงเปนหลกธรรมทน าใหผปฏบตถงความเปนเทพเจาและเทพในของแตละศาสนา (พระอธการประทม จารว โส (ปรางมาส), 2545, น.56, 58) 3.1.2 เชอวาพระคเณศมสถานะทหลากหลาย

เนองจากพระคเณศทรงด ารงอยในสงคมไทยมาตงแตอดต โดยพบคตความเชอและการเคารพบชาพระคเณศในฐานะ เทพเจาแหงอปสรรค เทพเจาแหงความส าเรจ และเทพเจาแหงศลปวทยา เปนตน แตภายหลงทเกดปรากฏการณการเคารพบชาพระคเณศอยางแพรหลายในสงคมไทย ชาวพทธไทยกลบใหความเคารพบชาพระคเณศในฐานะเทพเจาผมอทธฤทธสามารถดลบนดาลสงตางๆแกผรองขอ จงสงผลใหเกดความเชอในเรองพระคเณศในมตตางๆ พระคเณศมสถานะทหลากหลาย เชน เทพเจาแหงโชคลาภ ในกรณน คมกฤช อยเตกเคง แสดงทศนะวา

พระคเณศในมมศาสนา พระองคเปนพระเจา เปนพระเจาส าหรบนกายท ถอวาพระคเณศเปนเทพเจาสงสด คอนกาย “คณปตยะ” คอธรรมชาตในศาสนาฮนดมอยวา ไมวาคณอยนกายไหน คณจะตองเคลม (อาง) วาพระเจาของคณเปนพระเจาสงสด พระเจาองคอนเปนสรรวม เพราะฉะนนพระคเณศในฮนดจงมภาพซอนกนสองอยาง เวลาพดหลกธรรมอาจจะสบสนนดนง ซงในทางหนงพระองคเปนผกอนประวตศาสตร ในขณะเดยวกนพระองคกถกยกขนมาเปนเทพในสมยตางๆ กคอพระองคกลายเปนเทพตามสารบบฮนด ในขณะเดยวกนพระองคถกยกขนเปนพระเจาสงสดในนกายทนบถอพระองค ดงนนหากถามวาเหนธรรมใดจากพระองคกขนอยกบวาเรามองมมไหน ถามอง

108

จากมมเปนผของชาวพนเมอง กชวยใหเราเขาใจตวเราเองได เขาใจความสมพนธของเรากบอนเดย อษาคเนยกบอนเดย หากมองพระองคในฐานะเทพ กสะทอนแบบหนงของมนษยถาเราไปอานในเทวต านาน มรก โลภ โกรธ หลง สวนหากมองพระองคในฐานะพระเจาสงสดหรอปรชญา พระองคกจะสะทอนภาวะเรองพรหมมน อาตมน ซงเปนสจธรรมสงสดในศาสนา แถมพระองคยงมรปลกษณทนกปรชญาอนเดยเอาไปตความดวย ซ งผมเขาใจวานนคอค าอธบายทหลง คอถกท าใหเปนปรชญา แตในพระเวทกมคอในคเณศอปนษท กกลาววาพระองคเปนสภาวะดงเดมของสงตางๆ พระองคเปนพระปรมาตมนหรอพรหมมน สวนทมการตความสญลกษณพระคเณศนนมเปนการตความแบบใหม คอท าใหเปนปรชญา ท าใหเปนความหมายลกซง เพราะฉะนนเราจะรจกพระคเณศไดอยางลกซง เราตองรจกพระองคผานสามแงมม คอผานความเปนผ ผานความเปนเทพโบราณ ผานความเปนพระเจาซงมลกษณะทางปรชญาอย. คมกฤช อยเตกเคง (2 เมษายน 2558), สมภาษณ.

ประเดนน กนกวล สรยะธรรม ใหความเหนวา โดยหลกจะทราบวาพระคเณศเปนเทพดานศลปวทยาและเรองเกยวกบอปสรรค ซงคน ทท างานเกยวของกบดานดงกลาวจะรเกยวกบแนวทางการปฏบต สวนในระยะหลงแนวความคดในการบชาเทพเจารวมทงพระพทธรปตางๆในสงคมไทย การรบรนน คอนขางจะคลาดคลอน เรมมความเชอใหมๆขนมาสนองสงคมเยอะขน สงเกตงายๆอยางพระพรหม ตามคตของพราหมณพระพรหมเปนเทพเจาผสรางไมคอยมายงเกยวกบสงคมโลก แตของเราพระพรหมกลายมาเปนพระภม กลายมาเปนศาลพระพรหม เปนพระพรหมในแนวพทธ สะทอนใหเหนวาความเชอเรองพระพรหมยงมความเชอทเหลอมๆกนอย. กนกวล สรยะธรรม (28 สงหาคม 2558), สมภาษณ.

พงษศกด รงโรจนการคา กลาวถงเรองนวา ปจจบนผมมองวาเมอสงคมเปลยนไป ตองยอมรบวา จากเศรษฐกจวนน ท าใหพระ พฆเนศเรมเปนทยดเหนยวเรองการขอพรดานการคาขายมากขน คนมาขอพรเพอใหตนเองประสบความส าเรจในเรองของ การคาขาย หนาทการงาน บางทานกขอในเรองความรก กเรมมการเปลยนแปลงจากความเชอเดมมาก. พงษศกด รงโรจนการคา (15 กนยายน 2558), สมภาษณ.

เกยวกบเรองนผวจยมความเหนวา ชาวพทธไทยสวนใหญทเคารพบชาพระคเณศในสถานะทหลากหลายนน มาจากอทธพลความเชอตามกระแสสงคม รวมทงการชน าของบคคลทมชอเสยงในบางสาขาอาชพ โดยในทางพระพทธศาสนา พระพทธเจากลาวถงหลกความเชอไวใน

109

กาลามสตร กลาวถงพระสตรทพระพทธเจาทรงแสดงแกชาวกาลามะ หมบานเกสปตตนคม แควนโกศล เนองจากมผอวดอางตน เชดชแตลทธของตวเอง และพดจากระทบกระเทยบดหมนลทธอน พรอมทงชกจงมใหเชอลทธอน ชาวกาลามะจงไดทลถามดวยความสงสยวาใครพดจรงใครพดเทจ พระพทธองคจงทรงวางแนวทางกาลามสตรซงเปนหลกแหงความเชอไวใหแกพทธศาสนกชน โดยเปนหลกความเชอทประกอบไปดวยเหตผล ไมใหเชอสงใด ๆ อยางงมงายโดยไมใชปญญาพจารณาใหเหนจรงถงคณโทษหรอดไมดกอนเชอ มอย 10 ประการ ไดแก 1.อยาปลงใจเชอ ดวยการฟงตามๆ กนมา 2.อยาปลงใจเชอ ดวยการถอสบๆ กนมา 3.อยาปลงใจเชอ ดวยการเลาลอ 4.อยาปลงใจเชอ ดวยการอางต าราหรอคมภร 5.อยาปลงใจเชอ เพราะเดาวาเปนเหตผลกน 6.อยาปลงใจเชอ เพราะการอนมานคาดคะเน 7.อยาปลงใจเชอ ดวยการเดาจากอาการทเหน 8.อยาปลงใจเชอ เพราะเขากนไดกบทฤษฎทพนจไวแลว 9.อยาปลงใจเชอ เพราะผพดมลกษณะนาเชอถอ 10.อยาปลงใจเชอ เพราะนบถอวา ทานสมณะน เปนครของเรา (อง.ตก. 20/ 66 /256) 3.1.3 ปญหาความเชอเรองอทธฤทธปาฏหารยของพระคเณศ

ปญหาส าคญทท าใหชาวพทธในสงคมไทยเคารพบชาพระคเณศเปนจ านวนมาก คอเชอวาพระคเณศมอทธฤทธสามารถดลบนดาลสงตางๆ ตามทขอพรได โดยเฉพาะเรองการขจดอปสรรคและความส าเรจประเดนน คมกฤช อยเตกเคง มองวา

สงคมไทยเปนสงคมผ เพราะเรานบถอผมา กอน และอาจารยนธ เอยววงศ กพดไวชด มากวา สงคมไทยรบพทธศาสนาและศาสนาพราหมณเฉพาะสวนทไมขดกบผ และเรา สามารถเอาศาสนาพทธและศาสนาพราหมณทมาจากอนเดยมารวมกบผ และเรากคดราวกบวาผถกกด พทธกบพราหมณส าคญกวา แตหากเราลองไปมองวธชาวบาน ผครอบง าพทธและพราหมณ ตวอยางเชน หลวงพอทงหลายในประเทศไทย เรารวาตองถวายไขตม เรามการบนบานซงเปนลกษณะการตอรอง อนนทงหมดเปนปฏสมพนธในศาสนาผ เราสามารถปฏบตสงเคารพในพระพทธศาสนาใหกลายเปนวตถเคารพในศาสนาผได เราเอาพระพทธรปไปแทนบคคลทตายไดจรงๆแลวเราเปนสงคมผ เพยงแตวาพระพทธ ศาสนากลายเปนอดมการณบางอยางของความเชอสวนบคคลและความเชอของพระ เพราะฉะนนการทพระพทธศาสนาเขามาและคนจะไหวพระคเณศ คนจะไหวผดวย ผมมองวาเปนเรองปกต เวนเสยแตวาถาคณอยากไดพระพทธศาสนาแบบบรสทธ คณกจะรสกวามนเปนปญหา แตผมรสกวาพระพทธศาสนาไมมทกท เพราะพระพทธศาสนาผานจากพระพทธเจามากวาสองพนหารอยป ใครจะมนใจไดวาพระพทธศาสนาทเปนอยเหมอนกบพระพทธเจาสอน เพราะสดทายแลวเราจะเหนวาพระพทธศาสนามอะไรเขา

110

ไปปนอย จนบางทเราแยกไมออก ฉะนนผมคดวาการทชาวพทธจะนบถอเทพฮนด และในขณะเดยวกนกนบถอผ และในขณะเดยวกนกนบถอพทธส าหรบผมไมเปนปญหา. คมกฤช อยเตกเคง (2 เมษายน 2558), สมภาษณ.

ท านองเดยวกบ ปณฑร ทรคานนท ใหความเหนวา กอนเรานบถอพทธเรากนบถอผมากอน ดงนนความเชอนเอาออกไปไมได ซงเมอ พระพทธศาสนาเขามาประเทศไทยความเชอนกยงอย ไมไดถกท าใหสลายไป เพยงแตรบของใหมมา ระหวางนจงเปนการผสมกนระหวางผกบพทธ โดยในชวงแรกอาจจะเปนผลดแตนานๆไปอาจเปนผลเสย ซงคนเราจะวายน าในชวงแรกกตองการหวงยาง เมอวายน าเปนหวงยางกไมมประโยชนแลว เชนเดยวกน แรกๆเราอาจจะตองยด แตเมอเราศกษาและเกดปญญาแลว เราไมจ าเปนตองยดแลว สงเหลานนเราทงไปไดแลว ดงนนการมเทวรปพระคเณศในพทธสถานกอาจจะมได ถาผน าแนะน าในสงทถกตองๆ ไมใชแนะน าในความเชอทผดใหหลงวากราบไหวแลวจะไดโนนนนน แตควรบอกวาทานเปนเทพแหงความส าเรจ และท าอยางอยางไรจะส าเรจ น ามารวมกบค าสอนในพระพทธศาสนา สวนการทปจจบนเรมมการสรางเทวรปพระคเณศมากขนตามบรเวณแยกตางๆนน มองวาเปนเพยงยคสมยหนง ซงอาจจะกอใหเกดปญหาตอชาวพทธถาไมไดมการศกษา. ปณฑร ทรคานนท (6 มนาคม 2558), สมภาษณ.

ผวจยมความเหนวาเรองอทธฤทธปาฏหารยในทศนะทางพระพทธศาสนา มอยจรง แตสงทพทธศาสนาสนใจคอทาทและการปฏบตตออทธฤทธปาฏหารย ซงพระพทธเจาทรงจดเปนปาฏหารยอยางหนงใน 3 อยางคอ 1.อทธปาฏหารย ปาฏหารยคอการแสดงฤทธตางๆ 2.อาเทศนาปาฏหารย ปาฏหารยคอการทายใจคนอนได 3.อนสาสนปาฏหารย ปาฏหารยคอค าสอนทเปนจรง สอนใหเหนจรง และน าไปปฏบตไดผลสมจรง ดงทแสดงไวใน เกวฏฏสตร กลาวถง เกวฏฏะบตรคฤหบดเขาเฝาพระพทธเจา และขอใหพระองคทรงชวนพระภกษแสดงอทธฤทธปาฏหารย จะไดมคนเลอมใสในพระพทธเจามากขน (ท.ส.9/ 483-484/ 214-216) ทงนโดยมากพระพทธเจาทรงแสดงอทธฤทธเพอปราบอทธฤทธ เนองจากพระองคทรงรงเกยจอทธปาฏหารยและอาเทศนาปาฏหารย แตพระองคทรงสรรเสรญอนสาสนปาฏหารย เนองจากคนทชอบอทธปาฏหารยจะตองแสดงกบผใชฤทธเรอยไป ไมรจกพงตนเอง ไมพฒนา ไมเปนอสระ ขณะทผใชอานสาสนยปาฏหารย จะท าใหผนนเกดปญญารเหนความจรงดวยตวเอง ท าสงนนดวยตวเอง เปนอสระ และพงตนเองได อยางไรกตามในบางโอกาสกทรงใชอทธปาฏหารยประกอบกบอนสาสนยปาฏหารย แตเปนการใชในขอบเขตทจ ากด

111

3.2 ปญหาดานแนวคดในการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธ

3.2.1 ปญหาแนวคดเรองสรณะ (นยาม) ทกศาสนาตองมสงใดสงหนงเปนทเคารพสกการะสงสด เพอเปนหลกใจและเปนท

พงทางใจของผนบถอศาสนานนๆ (แสง จนทรงาม, 2553, น.41) โดยค าวา สรณะหมายถง ทพง ทระลก ความระลก (ราชบณฑตยสถาน, 2554, น.1174) จากการลงภาคสนามผวจยพบวาประชาชนมทศนะทสอดคลองกนคอเคารพบชาพระคเณศเพอเปนทยดเหนยวจตใจ อยางไรกตามแมแนวคดของชาวพทธสวนใหญยดถอพระพทธเจาเปนสรณะสงสด แตในทางปฏบตสงเกตพบวาบางสวนยดพระคเณศเปนสรณะ โดยการมรปเคารพพระคเณศทบานหรอรานคาหรอมพระคเณศในรปแบบเครองประดบพกตดตว นอกจากนกอนการประกอบกจใดๆ จะสวดมนตเพอระลกถงพระคเณศกอนเสมอ วชระ งามจตรเจรญ แสดงความคดเหนเกยวกบเรองนวา

การเคารพบชาแบบยกยองสงศกดสทธ ในศาสนาอน (แตไมไดถอเปนสรณะ) แมอาจไมตรงกบค าสอนของพระพทธศาสนาแตกไมถงกบขดแยงเพราะพระพทธเจาทรงสอนใหยกยองใหเกยรตผอนทควรยกยองไมวาจะเปนศาสนาใด แมแตนกบวชตางศาสนากยงทรงอนญาตใหท าบญไดเพราะเปนการอนเคราะหคนอนเหมอนกบการชวยเหลอผตกทกขไดยากทวไป แตไมใหยดถอเปนสรณะหรอเปนเปาหมายของการปฏบต การเคารพสงศกดสทธนอกพระพทธศาสนาจงสามารถท าไดหากท าบนหลกการของพระพทธศาสนา แตถาเคารพตามความเชอของศาสนาอนกถอวาไมถกตอง. วชระ งามจตรเจรญ (28 กนยายน 2558), สมภาษณ.

ผวจยมความเหนวาทางพระพทธศาสนาไดมทาทในการแสดงทาทในเรองสรณะอยางชดเจน ดวยการกลาวถงหลกทพงระลกสงสดของชาวพทธคอพระรตนตรย โดยพระภกษจะเขาถงพระรตนตรยได กดวยการเปลงวาจาถงพระรตนตรยเปนสรณะ 3 ครง (ไตรสรณคมน)ในการอปสมบท ตามทแสดงใน อญญตตถยปพพกถา กลาวถงในครงพระพทธเจาทรงอนญาตการบรรพชาอปสมบท ความวา

ภกษทงหลาย กแลสงฆพงใหตตถยปรวาสอยางน กอนอนพงใหกลบตรทเคยเปนอญ เดยรถยปลงผมและหนวด ใหครองผากาสายะ ใหหมผาเฉวยงบาขางหนงให กราบเทาภกษทงหลาย ใหนงกระโหยง ใหประนมมอแลวสงวา “เธอจงกลาวอยางน”

แลวใหวาสรณคมนดงน

112

ไตรสรณคมน วาดวยการถงพระรตนตรยเปนสรณะ ขาพเจา ขอถงพระพทธเจาเปนสรณะ ขาพเจา ขอถงพระธรรมเปนสรณะ ขาพเจา ขอถงพระสงฆเปนสรณะ ขาพเจา ขอถงพระพทธเจาเปนสรณะ แมครงท 2 ขาพเจา ขอถงพระธรรมเปนสรณะ แมครงท 2 ขาพเจา ขอถงพระสงฆเปนสรณะ แมครงท 2 ขาพเจา ขอถงพระพทธเจาเปนสรณะ แมครงท 3 ขาพเจา ขอถงพระธรรมเปนสรณะ แมครงท 3 ขาพเจา ขอถงพระสงฆเปนสรณะ แมครงท 3 (ว.ม.4/ 86/ 138)

สวนอบาสกอบาสกาสามารถประกาศตนเพอเขาถงพระรตนตรยไดดวยการมอบตน ดงเชนใน สามญญผลสตร ซงกลาวถงพระเจาอชาตศตรไดทรงประกาศตนถงพระพทธเจาในลกษณะมอบกายถวายชวตแดพระรตนตรย โดยตรสวา นบแตบดนเปนตนไปหมอมฉนขอมอบกายถวายชวตเขาถงพระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆเปนสรณะ ความวา “หมอมฉนนขอถงพระผมพระภาค พรอมทงพระธรรมและพระสงฆเปนสรณะ ขอพระผมพระภาคจงทรงจ าหมอมฉนวาเปนอบาสกผถงสรณะตงแตวนนเปนตนไปจนตลอดชวต” (ท.สล.9 / 250-252/ 85) 3.2.2 ปญหาแนวคดเรองหลกกรรม

แมประชาชนทสมภาษณจะเขาใจวาพระพทธศาสนาเปนศาสนาทมหลกค าสอนในเรองกรรมคอการกระท า แตกมแนวคดวาหากเคารพบชาพระคเณศแลวพระองคจะชวยดลบนดาลพรทขอใหแกตน ซงเปนการสะทอนวาชาวพทธยงขาดความเขาใจในแนวคดเรองหลกกรรมทางพระพทธศาสนา กรณดงกลาว คมกฤช อยเตกเคง มองวา

ทอนเดยมการเผยแพรเรองกรรมดวย เปนแนวคดกลางๆทอยในอนเดย ซงตองท าความ เขาใจกอนวาแนวคดกลางๆทวาน ไมวาคณจะเปนพทธ คณจะเปนฮนด หรอคณจะเปนเชน คณตองรบแนวคดน คอเรองกรรม เรองการหลดพน เรองสงสารวฏ เปนตน คลายๆวาแนวคดนเปนแนวคดกลางๆอยแลว เพยงแตวามรายละเอยดปลกยอยไมเหมอนกน เชน พระพทธศาสนามแนวคดเรองกรรมโดยไมมปจจยภายนอกเขามาเกยว , ฮนดมความคดเรองกรรมแตมเทพเจามาเกยว เชน เทพเจาเปนผอ านวยผลกรรมตามเวลาทเหมาะสม ซงผมเขาใจวาชาวฮนดมความเขาใจเรองนดมาก. คมกฤช อยเตกเคง (2 เมษายน 2558), สมภาษณ.

113

ขณะท กตต วฒนะมหาตม ใหความเหนประเดนนวา พระพทธศาสนาปฏเสธการออนวอนรองขอ และการพงพาสงศกดสทธแบบงอมองอเทา ไมท าอะไรเลย เพราะจดมงหมายของศาสนาพทธคอการพนทกข ซงมนเปนสงทคณตองลงมอท าดวยตวคณเอง แตศาสนาพทธกไมไดบอกนะวาใหคณกมหนากมตาแกไขตวคณเองอยางเดยวแลวไมตองไปสนใจอะไรอกเลยในโลกน ตรงกนขาม เรามเรองราวตอนหนงในพทธประวตทวา พระพทธเจายงเคยอนญาตใหคนทบชาพระองคบชาเทวดาในบานตอไปได และในศาสนาพทธเองกมหลกการทจะใหชาวพทธสามารถบชาเทพเจา สงศกดสทธตางๆ ไดอยางถกวธ คอบชาแลวไมขดกบหลกการพงตนเองเพอน าไปสการพนทกข หลกการเชนนเรยกวา "เทวตานสสต". กตต วฒนะมหาตม (31 มนาคม 2558), สมภาษณ.

ในเรอง “หลกกรรม” ทางพระพทธศาสนา พระพทธเจาทรงตรสถงหลกกรรมจากลทธผดๆ ทเรยกวา ตตถายตนะ หรอ ประชมลทธ 3 พวก ทผดหลกพระพทธศาสนาไดแก 1. บพเพกตวาท ถอวาอะไรๆ เปนเพราะกรรมเกาทท าไวปางกอน 2.อศวรนรมตวาท ถอวาจะเปนอะไรๆ เปนเพราะเทพผยงใหญบนดาล หรอพระผเปนเจาบนดาล 3.อเหตวาท ถอวาสงทงหลายอะไรจะเกดขน ไมมเหตปจจย แลวแตจะบงเอญเปนไป ความวา

ภกษทงหลาย ทเกดแหงทฏฐเปนดจทา 3 ประการ ซงเมอถกบณฑตไตซกไซไลเลยงเขา กอางการถอสบๆ กนมา ยนกรานอยในหลกอกรยวาทะ 2 ทเกดแหงทฏฐเปนดจทา 3 ประการ อะไรบาง คอ 1. สมณพราหมณพวกหนงมวา ทะอยางน มทฏฐอยางนวา “สข ทกข หรอไมทกข ไมสขทบรษบคคลนเสวย ทงหมดลวน แตมกรรมทท าไวในปางกอนเปนเหต 2. สมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “สข ทกข หรอไมทกข ไมสขทบรษบคคลนเสวย ทงหมดลวนแต มการเนรมตของพระเปนเจาผยงใหญเปนเหต” 3. สมณพราหมณพวกหนงมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “สข ทกข หรอไม ทกข ไมสข ทบรษบคคลนเสวย ทงหมดลวนแต ไมมเหตไมมปจจย” บรรดาสมณพราหมณทง 3 จ าพวกนน สมณพราหมณพวกใดมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “สข ทกข หรอไมทกข ไมสขทบรษบคคลนเสวย ทงหมดลวนมกรรมทท าไวในปางกอนเปนเหต” เราเขาไปหาสมณพราหมณพวกนน กลาวอยางน (องตก. 20/ 62/ 238)

ทงนเหตทพระพทธเจาตรสวาเปนลทธทผด เพราะทง 3 ลทธ จะท าใหคนไมมฉนทะ ไมมความเพยร เนองจากเชอวาสงทงหลายเปนไปอยางไมมหลกเกณฑ หรอขนตอตวการภายนอกทเราควบคมไมได ไมขนกบการกระท าของเรา ความวา “ อนง เมอบคคลยดถอความไมม

114

เหตโดยความเปนแกนสารยอมไมมความ พอใจหรอความพยายามวา ‘สงนควรท า หรอสงนไมควรท า’ ” (องตก. 20/ 62/ 239-240) 3.2.3 ปญหาแนวคดเรองอ านาจดลบนดาลของเทพเจา

ความเชอในอ านาจของเทพเจาตางๆ ท าใหคนในชมพทวปหวงความอยรอดปลอดภย โชคลาภ ความสข และสงทปรารถนาจากการดลบนดาลของเทพเจา เมอหวงผลประโยชนจากการดลบนดาลของเทพเจา กตองออนวอน และในการออนวอนนนกตองเอาอกเอาใจ ชาวอนเดยจงพยายามเอาอกเอาใจเทพเจาดวยการประดษฐประดอยวธการเอาอกเอาใจตางๆ อยางทเรยกวาเปนการเซนสรวงออนวอน (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2539, น.12) ซงจากการลงภาคสนามพบวาประชาชนมแนวคดในการเคารพบชาดวยการถวายเครองสกการะพระคเณศ ดวยเชอวาพระองคจะประทานพรดลบนดาลในสงทปรารถนาได ในประเดนน กตต วฒนะมหาตม ไดแสดงทศนะวา

ชาวพทธไทยปจจบน ไมม ความรจกทจะคดเลอก แยกแยะ กลนกรองเหมอนสมย โบราณ อยางการบชาพระคเณศ จรงๆ พวกเรารกนหรอไมวาเรามศาสตรในการบชาพระคเณศแบบไทยโบราณอย เพราะทกวนนเราไปรบอนเดยเขามาทงดน ทงๆ ทเทพองคนเขามาถงเมองไทยตงแตพทธศตวรรษท 11-12 หรอพดงายๆ คอ 1,500 ปมาแลว เวลาผานมาเปนพนป มนนานพอทจะท าใหเรามศาสตรในการบชาทานทใชไดแนนอน ซงเกดจากการเลอกเฟน กลนกรองแลววาเขากบส งคมและวฒนธรรมของเรา ซงหมายถงวาตองเขากบศาสนาพทธดวย แตทกวนนเราไปเอาของอนเดยมาทงดน เอาเทวรปมาท าพธรดน าสารพดอยาง แตงตว ถวายขนมอนเดย แลวกท าอารต รองร าท าเพลงกนแบบอนเดยปจจบน ไมแมจะเปนพธกรรมแบบอนเดยโบราณดวยซ า แนวความคดในการบชากหมกมนอยกบความเพอฝน เหนทานเปนเทพเดกไมรจกโตทเอาแตรองร าท าเพลง แบบทชาวฮนดปจจบนลมหลงกน หรอไมกเนนในเรองการทรงเจาเขาผ ไมรไมศกษา และไมอยากรบรวาคนไทยเราเคยนบถอทานกนมาอยางไร ผมไมอยากใหค าจ ากดความวา คนทท าอยางนเปน "ชาวพทธไทย" เพราะจรงๆ แลวพวกเขาไมไดเปนอะไรสกอยาง เปนพทธกเปนไมได เพราะไมรจกการบชาเทพแบบพทธ เปนคนไทยกเปนไมได เพราะไมมรากเหงา ไมมการเลอกสรร และการสงเคราะหแบบคนไทยโบราณ เปนฮนดกเปนไมได เพราะศาสนาฮนดเขาไมนบวาคนทไมไดเกดในครอบครวฮนดเปนศาสนกของเขา เปนไดอยางเดยวคอคนทเชออะไรงายๆ และเพอฝน กตต วฒนะมหาตม (31 มนาคม 2558), สมภาษณ.

115

กรณดงกลาว ปณฑร ทรคานนท ใหความเหนวา การนบถอพระคเณศของชาวพทธไทยกบชาวฮนดมความแตกตางกนมาก เพราะ คน ฮนดเวลาไปไหวพระเขาไมไดขออะไร ไปเพอสกการะเหมอนกบเราสวดมนตไมไดขออะไร แตคนไทยนเวลาไปอนเดยจะชอบบอกวาขอทานเยอะนะ แตผมจะบอกวาขอทานทยงใหญทสดอยในบานเรานะไมใชทอนเดย เพราะเราจะสงเกตไดวาชาวพทธไทยจะเอาผลไมมาถาดหนงพวงมาลยมาพวงหนง ขอบาน ขอรถ ขอทดน ขอทกอยาง ดงนนความเชอของฮนดกบของไทยไมเหมอนกน ชาวพทธไทยกราบไหวเพอขอสงตอบแทน แตชาวฮนดกราบไหวโดยไมตองการอะไร หรอทเรยกวา “นารยะเซวา” คอการชวยเหลอรบใชโดยไมหวงผลตอบแทนใดๆ ทงสน แมแตค าวา “ขอบคณ” ซงในทกวนอาทตยทพพธภณฑฯ จะมการสาธตวธการเคารพบชาพระคเณศวาท าอยางไรจงถกตอง เมอเสรจแลวกจะมการนงสมาธและมค าสอนทางศาสนาฮนดอกนดๆหนอยๆ แตกขนอยกบจรตของแตละคนทอาจแตกตางกนออกไป แมแตชาวฮนดตงแตเหนอจรดใตกเคารพบชาพระคเณศไมเหมอนกนอยทจรตของแตละคนวาชอบ แบบไหน การทเราเขาใจวาชาวฮนดสวดมนตแบบออนวอนนนไมใช เพราะเนอแทจรงๆแลวพวกเขาไมไดขอสงหนงสงใด ดงจะเหนไดจากค าสอนใน “ภควคคตา” ทกลาวไววาท าทกอยางใหอยเหนอกรรมหรอการกระท าใหอยเหนอกรรม คอท าแลวอยาไปยดของผลการกระท านน ปณฑร ทรคานนท (6 มนาคม 2558), สมภาษณ.

เกยวกบแนวคดเรองอ านาจดลบนดาลของเทพเจาโดยการออนวอนนน ผวจยมความเหนวาในทางพระพทธศาสนาไดปฏเสธแนวคดดงกลาว ดงทพระพทธเจาทรงตรสไวใน อสพนธกปตตสตร กลาวถงในครงทพระพทธเจาไดตรสกบพราหมณชาวปจฉาภม ซงลอกนวาสามารถปลกชวตผทตายไปแลวใหฟนคนชพได และสามารถชกจงวญญาณของผทตายไปแลวนนใหไปสสวรรคได โดยพระองคทรงตรสวา บคคลทประกอบอกศลกรรมบถ 10 ประการ ไมสามารถขนสวรรคได และไมสามารถชวยใหขนสวรรคไดดวยการสวดออนวอนสรรเสรญคณเทพเจา โดยทรงเปรยบกบหนทจมน าทไมสามารถลอยขนเหนอน าไดดวยการสวดออนวอน ขณะเดยวกนผทประกอบกศลกรรมบถเทานนทสามารถขนสวรรคได ไมจ าเปนตองสวดออนวอน เปรยบเหมอนเนยใสหรอน ามนทเทลงน า ยอมสามารถลอยขนเหนอน าไดเอง ความวา

เปรยบเหมอนบรษโยนกอนหนใหญลงในหวงน าลก หมมหาชนพงมาประชม แลวสวด ออนวอน สวดสรรเสรญ ประนมมอเดนเวยนรอบกอนหนใหญนนวา ‘โผลขนเถด พอกอนหนใหญ ลอยขนเถด พอกอนหนใหญ ขนบกเถด พอกอนหนใหญ’ ทานเขาใจความขอนนวาอยางไร กอนหนใหญนนพงโผลขน ลอยขน หรอ ขนบกเพราะ

116

การสวดออนวอน เพราะการสวดสรรเสรญหรอเพราะการประนมมอเดนเวยนรอบแหงหมมหาชนเปนเหตไดหรอ (ส .สฬา./18/358/401-402)

ทงนพระพทธเจาทรงเหนวาการเชอในอ านาจดลบนดาลของเทพเจา ทแสดงออกดวยการออนวอนบชายญ ไมใชสงทถกตอง พระองคจงสอนชาวอนเดยใหมวา ในธรรมชาตนนมความจรงอย ความจรงนกคอกฎธรรมชาตแหงความเปนไปตามเหตปจจย คอการทผลเกดจากเหต เหตท าใหเกดผล สงทงหลายเกดขนนนเปนไปตามเหตและปจจย อยาไปมวมองดวาเปนฤทธดลบนดาลของเทพเจา ความจรงทงหลายเปนไปตามเหตปจจยนนเราเรยกวา ธรรม (พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), 2539, น. 14) นอกจากยงตรสอกวา หลกกรรมคกบหลกความเพยร ทรงเรยกพระองคเองวาเปน กรรมวาท (ผถอหลกกรรม) วรยวาท (ผถอหลกความเพยร) ตองเรยกคกน และเรยกชอพระพทธศาสนาวา กรรมวาทะ วรยวาทะ แปลวา หลกการแหงกรรมหรอหลกแหงการกระท า มนษยจะตองท ากรรมและท าดวยความเพยรพยายามธรรม (พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), 2539, น. 15) ดงเชนทแสดงใน เกสกมพลสตร วา บรรดาวาทะของสมณะ วาทะของมกขลเลวทสด คอมความเหนวา กรรม (การกระท า) ไมม กรยา (อาการทกระท า) ไมม วรยะ(ความเพยร)ไมม เปนการคดคานพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ทงอดต อนาคต และปจจบน ผกลาววา กรรม กรยา และความเพยร ม ความวา

มกขลเปนโมฆบรษ(คนไรคา)มวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา “กรรมไมมกรยาไมม ความเพยรไมม” ตลอดอดตกาลอนยาวนาน แมพระผมพระภาอรหนตสมมาสมพทธเจากตรสเรองกรรม ตรสเรองกรยา และตรสเรองความเพยร โมฆบรษชอมกขลกลบคดคานพระผมพระภาคแมเหลานนวา “กรรมไมม กรยาไมม ความเพยรไมม” (อง.ตก. 20/ 138/ 386)

3.2.4 ปญหาแนวคดเรองประตมานวทยากบความเขาใจของชาวพทธ หนงในแนวคดทนาสนใจคอการทประชาชนใหความสนใจกบ “ปาง” หรอ “ประตมานวทยา” ในการเคารพบชารปเคารพพระคเณศ โดยในอดตสรางขนตามธยานโศลก 32 รปแบบ จากคมภรมทคละและคเณศปราณะซงมความหมายทางปรชญาแฝงอย และประชาชนจะนยมเคารพบชาพระคเณศทมประตมากรรมสอดคลองกบอาชพของตน แตปจจบนพบวาประชาชนมแนวคดในการเคารพบชารปเคารพพระคเณศ ทววฒนขนใหมตามความคตเชอและบรบทในสงคม ในเรองน พราหมณตรน บรณศร ใหความเหนวา

คนไทยมกเขาใจผด ถาสงเกตคนไทยจะไปวดหรอไปทไหนกจะไปขอกอนแตไมเคยลง มอกระท า แตจรงๆแลวสงเหลาน คอปรชญาทงหมด ยอนกลบไปในอนเดยสมยโบราณการสอนจะแบงเปนวรรณะ ในขางตนกจะมยคกอนพระเวท ยคพระเวท และกยค

117

พราหมณ โดยยคพราหมณเกดชวงคาบเกยวทจะเกดพระพทธศาสนา เมอลแกอ านาจพราหมณมอ านาจมากขนเรอยๆ การสอนตางกสอนแบบแบงวรรณะ วรรณะทไมใชพราหมณกแทบจะไมไดอะไรเลย คอไหวแตสญลกษณ (Symbolic) ในทนหมายถง เทวรป หนจ าลอง ไมไดเขาถงแกนหรอปรชญาของพราหมณโดยแทจรง เพราะ พราหมณสมยกอนเขาเหนแกตว เหนวาวรรณะอนเรยนไปกยงคงอยในวรรณะนนจงไมไดสอน การทไหวพระพฆเนศกอนเปนการเรมตน เพอ “ขจดอปสรรค” เนองจากในชวตของคนเราจะขามขจดอปสรรคได กดวย “ปญญา” ของตนเอง ในโลกนไมวามปญหาอะไร เราตองใชปญญาของเราเปนผตดสน ในทนการจะสรางสญลกษณขนมาเปนมนษยและเศยรโตกไมได จงสรางขนมาดวยสตวทยงใหญทสดในสมยโบราณกคอ “ชาง” โดยในปรชญานนสอนวา “ศรษะชางใหญ สมองตรองใหเยอะ หฟงใหเยอะ ปากเลกพดใหนอย ตามองใหถงปญหา” และการจะประสบความส าเรจนนกตองลงมอท า รางกายจงก าย า สงเหลานเปนปรชญาเพอสอนใหคนเขารซงกอน เมอเราตโจทยตรงนแตกคอยไปไหว สวนเทวนยายตางๆ คอตวรวมทท าใหคนตางๆเชอ เพราะเมอสองพนปกอน การจะสอนดวยหลกธรรมเปนเรองทยาก พราหมณจงเอาเรองความเชอมาสอนเพอใหคนงมงายและเชอลงไป แตจรงๆปรชญาอยในนนทงหมด ค าวา “บชา” ของเราหมายถง การบชาธาตทง 4 คอ “ดน” บชาดวยดอกไม เพราะ ดอกไมเกดจากพนดนกคอธรณ, “น า”บชาดวยน า สวน “ลม” กบ “ไฟ” คอในการจดธปเราใชพระอคนจด พระวายกพดพนเอาลมของค าอธษฐานตางๆ ขนไป สงไปหาทานพระเปนเจา ตราบใดมนษยเรายงอยในรางกายทพลงงานยงไมแตกดบ พลงงานทง 4 ของเรา ยงตองใชธาต 4 อย นนกคอการกลบเขามาหาในความเปนจรง ทกอยางในโลกนไมมทางหนธาตทง 4 ไปพน นอกจากวญญาณรางกายเราแตกดบ เรากจะเปนพลงงานหนง ซงพลงงานจะกลบไปสปรมตมนหรอจะลงไปอยขางลาง เราตองเลอกกอนทเราจะเดนทางหรอกอนทรางกายเราจะแตกดบ เพราะฉะนนการบชาตางๆเหลานเปนการสงใหเหนวาทกอยางกลบเขาไปอยธาตทง 4 และสงกลบไปบชาพระเปนเจาเบองบน การทพราหมณตงเครองเซนสงเวยทกอยางมปรชญาหมด อยางผลไมทตงจะเหนวาจะตงสงใหญ เทพไมไดตะกละ แตผลไมแทนความอดมสมบรณ การกอภเขาขนมาจงเทากบสตตบรรพตทง 7 รายลอมดวยบายศรตรงกลาง คอเขาพระสเมร ตรงบวหรอไขตม แทนหรญครรภ ทองคพระพรหมใหก าเนดโลกขนมา แบงเปนสองฟากคอฟากบ

118

แผนดน ขณะทบวแทนพระนาภขององคพระนารายณทใหก าเนดขนเปนองคพรหม . พราหมณตรน บรณศร (11 มนาคม 2558), สมภาษณ.

ประเดนน พทกษ เฉลมเลา กลาววา ประตมานวทยาของพระพฆเนศในต ารา ทางฮนดโบราณม 32 ปาง แตพระพฆเนศ ทาน ววฒนาการมากบความเชอของคนทวโลกไมใชเฉพาะกลมฮนดอยางเดยว มทงจน ทเบต และประเทศทเกยวของกบศาสนา พระพฆเนศจงเปนเทพสากลทชาวโลกรจกในฐานะทมพระวรกายทแปลกทองคเปนคนเศยรเปนชาง แตในปางตางๆกมพระกรมแยกออกไปแลวแตวาจะไปบชากนในลกษณะไหน เชงการปกครอง เชงความรก เชงอาชพ ทงหมดนคอในเชงนยยะ พระพฆเนศเปนเทพทแทนเรองปญญา ความส าเรจ เพราะฉะนนไมวาจะอาชพไหนทบชาทานกจะนกถงความส าเรจในใจ พระพฆเนศเปนเทพสากล ทานสามารถทจะเปลยนแปลงไปไดตามสมย เพราะถอวาเปนสญลกษณทผสมกบความเชอตวเองในความส าเรจ จงถายทอดประตมากรรมพระพฆเนศตามทตวเองชอบไมไดถอวาเสยหายอะไร ซงเปนววฒนาการของความเชอทรวมสมยขน. พทกษ เฉลมเลา ( 8กนยายน 2558), สมภาษณ.

ราชน แสงทอง แสดงทศนะวา ส าหรบผมแลว พระพฆเนศนน กคอ “ธรรมชาตทงหลาย” พระองคคอทกสรรพ สง ดง มโศลกในฤคเวท (มทคละปราณะ) ทกลาวถงพระพฆเนศบทหนงวา “เอกทนตาย วฆนเห วกระตณฑาย ธมห ตณโน ทนต ปรโจทยาต” แปลวา เจาของ สมหะคณะ หรอเจาของทกสงทกอยาง ทงทมองเหน และมองไมเหน (รปและนาม) และนนกคอธรรมชาตนนเอง และธรรมะทงหลายนนกคอ อนเดยวกนกบธรรมชาตนนเอง ธรรมะมอยแลวในตวธรรมชาต จะเจอธรรมะไดตองมปญญาเหนธรรม เขาใจวา นคอสงน นคอ เหต และนคอผลทเกดจากเหต (อรยสจ) หากเราเขาใจธรรมชาต เรากจะเหนธรรมะ หากจะกลาว การวาดภาพของผม ลวนเกดจากจต คอไมมตนแบบใหด แตการทจะรงสรรคใหออกมาดงมตวตนหรอดมชวตนน จตเราตองเปนอนหนงอนเดยวกนกบธรรมชาต ทกอยางยอมตองใชตรรกะทางเหตและผล เขาใจในธรรมชาต ความเปนนามธรรมจงจะสามารถถายทอดออกมาใหเปนรปธรรมได เมอจตเราเปนอนหนงอนเดยวกบธรรมชาต กเหมอนไดรแจง สามารถแยกระหวางกศลกบอกศล (ศล) การจะสรางงานออกมาใหส าเรจได ตองใชสต ใชสมาธ และความเพยรพยาม (มรรค) พนจพจารณา (ปญญา) ถงความพอด ไมมากเกนไปไมนอยเกนไป ไมขาวเกนไปไมสวางจนเกนไป (สดโตง) ไมเลกไป ไมใหญไป ถายทอดออกมาใหเปนธรรมชาตทสด

119

ทกธรรมะ กอยในทกขณะจตทไดวาดลงไป และนแหละคอปญญาและธรรมะท ไดมาจากพระองค “ผเปนดง ธรรมะชาต” หรอแมแตในทางพทธศาสนาเอง พระสมมาสมพทธเจา พระองคกทรงไดตรสรถงความจรงอนประเสรฐอนมาจากสจธรรมแหงธรรมชาตนนเอง. ราชน แสงทอง (2 พฤษภาคม 2558), สมภาษณ.

กรณดงกลาว ไมเคล ไรท ไดอธบายไวในหนงสอ พระพฆเนศ มหาเทพฮนดชมพทวปและอษาคเนย ความวา

ในสมยกอนประวตศาสตร มนษยทกคนเปนชาวเผา ไมม อหงการ ไมสนใจ “ตว ก” และ ไมกลวตาย ไดแตอยไปวนๆ ตอมาเมอ มนษยตงเปนบานเมอง เรมมประวตศาสตร หลดออกจากความเปนชาวเผา เรมทจะนงคดวา “กคอก” (อหงการหรออตตาเรมเกด) แลวเรมกงวลวาตายแลวจะไปไหน ดงนนประมาณ 500 ปกอนครสตกาล จงเกดปรชญาขนมาทวโลกทงในกรกและตะวนออกกลาง อนเดยและจนเพอปลอบคนทหวาดกลว พระพทธเจานบปนนกปราชญชนเอกทสอนเรองอนตตา (ไมมตวตน) ซงไดน านกปราชญนบไมถวนหลดพนจากสงสารวฏ แลวพระพฆเนศจะชวยคนหลดพนไดอยางไร คนทหลดออกจากความเปนชาวเผาถอวาเปนตนนน โดยมากจะจนตนาการเนรมต “พระผเปนเจา” ทมรปรางเปนมนษย เหมอนตว เหมอนตน พระพฆเนศทมหวเปน ชาง ตวเปนทารก และขหนนน ท าลายภาพเนรมตตางๆ โดยสนเชง เมอภาพ “พระผเปนเจา” ในรางมนษยถกท าลายลง อตตาหรอ “ตวก” ถกท าลายลงไปดวย จงเหลอแตความวางเปลา (ไมเคล ไรท, 2548, น. 25-26)

เกยวกบเรองนผวจยมความเหนวา จากแนวคดทแตกตางทางประตมานวทยาของพระคเณศในศาสนาฮนดกบพระพทธศาสนา สงผลใหชาวพทธไทยเกดความเขาใจคลาดเคลอน ทส าคญยงเปนชองทางในการแสวงหาผลประโยชนจากบคคลบางกลม ดวยการสรางคตความเชอใหมๆ จากรปเคารพและวตถมงคลผาน “ปาง” คออางจากสญลกษณทแสดงเรองราวตางๆ ของพระคเณศ ซงมทงแปลงจากคมภรศรทตวนธ (Sritavanidhi) ทกลาวถง 32 ปางหลกทส าคญของพระคเณศ (อรณศกด กงมณ, 2552, น.71) ซงแตเดมระบเพยงแค พระนาม วรรณะ และสงของในพระหตถ เชน ปางพาลคเณศ ผควรบชาคอเดกเลกและเดกวยเรยน, ปางนารทคเณศ ผควรบชาคอ คร อาจารยทกสาขาวชา, ปางวลลยภาคคเณศ ผควรบชาคอ นกบรหาร นกการเมอง ( “ยคเศรษฐกจทรดคนแหพงองคพฆเนศ บชา 10 ยอดอต – ‘แกจน-เสรมบารม’, 2552”) แตปจจบนไดสรางขนตามจนตนาการ เพอใหสอดรบกบบรบทสงคมทเปลยนแปลง เชน ปางเสวยสข สรางขนเพอเปนทยดเหนยวจตใจส าหรบผประสบกบปญหาเศรษฐกจ

120

ทนาสนใจผวจยยงมความเหนอกวาเมอเปรยบเทยบกบนยยะของ “ปาง” ในการสรางพระพทธรปแลว พบวาการสรางพระพทธรปกบเทวรปพระคเณศ มความคลายและความแตกตางกน กลาวคอ ความคลายคอ 1) สรางขนตามเหตการณจากพทธประวต/เทวต านาน 2) สรางขนตามอรยาบถและทาทางของพระพทธรป/เทวรป สวนความแตกตาง 1) พระพทธรปมอรยาบถทส ารวมใหความรสกทสงบ ชวนเคารพเลอมใส มงเนนไปในการลดละกเลส ขณะทเทวรปพระคเณศมกอยในรปของมนษย ทรงสญลกษณตางๆ ทสมมตใหเปนเครองหมายแทนพลานภาพ ฤทธเดช และคณสมบตของพระองค (เอกสดา สงหล าพอง, 2553, น.35) จงใหความรสกของการมกเลสปะปนอย 2) ดวยความทพระพทธองคเปนศาสดาในพระพทธศาสนา พทธศลปจงสะทอนมาแตในทางทสงางามชวนเลอมใส และใหความรสกทอยเหนอโลกวสย สวนพระคเณศซงเปนเทพเจาทไดรบการเคารพบชาจากผคนทวโลก จนไดรบการยกยองวาเปนเทพเจาสากล ซงจากความใกลชดกบผคนน ผวจยจงมความเหนวา เปนสาเหตหนงทท าใหมรปเคารพพระคเณศทหลากหลายรวมทงววฒนขนไปตามยคสมย เชน พระคเณศขบรถ พระคเณศเลนคอมพวเตอร พระคเณศดดลกคด พระคเณศเลนดนตร อยางไรกตามจากการทผคนยอมรบการววฒนปางของพระคเณศไดนน ผวจยมองวาหากสรางขนในแงของศลปะมงในเรองความงามและจนตนาการกไมนาจะสรางปญหา แตหากสรางขนในแงของธรกจหรอพทธพาณชยกอาจสรางปญหาใหแกผเคารพบชาพระคเณศได โดยบคคลทมความเลอมใสศรทธาตอพระคเณศ อาจตกเปนหยอของคนบางกลมทฉวยโอกาสสรางพระคเณศในปางตางๆ เพอตอบสนองกเลสของมนษยในดานตางๆ รวมทงผทตองการแสวงหาความสขในทางโลก 3.2.5 ปญหาแนวคดเรองการสรางรปเคารพและวตถมงคลพระคเณศในวดทาง พระพทธศาสนา

หลงจากกระแสการเคารพบชาพระคเณศปรากฏขน ท าใหแนวคดการสรางรปเคารพและวตถมงคลพระคเณศตามสถานทตางๆ เปนทแพรหลายในสงคมไทย โดยเฉพาะในวดทางพระพทธศาสนา ซงพบวาบางสวนมพระภกษเปนผรเรมในการสรางรปเคารพรวมทงจดกจกรรมสงเสรมเคารพบชาพระคเณศขนภายในวด เกยวกบประเดนน พระมหาหรรษา ธมมหาโส แสดงทศนะวา

เปนปรากฏการณทางสงคม ถามองวาเปนปญหาคงสรปไมได เพราะคนทออนแอ ตองการความมนใจ แตเขาเองกมไดงมงายจนไมท าอะไร การแสวงหาทพงอนไมพงพระรตนตรยกเปนสทธของเขา พระพทธศาสนาเราเปดกวางไมบงคบเชอขนอยกบภมธรรมเขา พระพทธเจาไมบงคบเรองศรทธา ดงทเคยเลาวา เศรษฐกลมหนงเคยศรทธาและท าบญกบนครน เมอไดฟงธรรมพระองคกเลอมใส เลยถามวา ตองยกเลกการท าบญกบนกบวชกลมเดมไหม พระองคบอกท าบญตอไป เพราะเปนการสรางบารม ทงนถาเปน

121

พทธแท ตองยดหลกศรทธา คอ กรรมศรทธา วปากศรทธา กมมสสกตาศรทธา และตถาคตโพธศรทธา คอ 1) เชอกรรม ผลของกรรม เชอวาทกคนเปนไปตามกรรม และเชอมนในการตรสรของตถาคต 2) ถาจะน าพระคเณศมาเปนสะพานไปหาพทธนนท าได แตตองไมกระท าการสงใดทผดกบธรรมของพทธ หรอน าพระคเณศมาสนองตอบการแสวงหาวตถ 3) สดทายแลว ไมควรกระท าการสงใดทเปนการ “ปลอมปน” ความเชอระหวางพทธกบพราหมณ ควรเนนวาอะไรพทธแท อะไรไมใช เพราะการดงพฆเณศมา อาจจะกอใหเกดผลทไปสนบสนนศาสนาอนท าใหคนเขาใจผดวาอะไรพทธแทหรอเทยม. พระมหาหรรษา ธมมหาโส (11 กรกฎาคม 2558), สมภาษณ.

ขณะท พระศากยวงศวสทธ (อนลมาน ธมมสากโย) กลาววา พทธศาสนา ในประเทศไทยเปนแบบอะลมอลวย พระพทธศาสนาในประเทศไทยเปน การผสมผสานระหวาง ผกบพราหมณ ซงถาเราจะยดตามพระไตรปฎกกผดหมด ถาเปนพระกผดวนย แตเราจะเหนไดวาในประเทศไทยกกลบพบวาพระภกษเปนผสราง ทางวนยเรยกเดรจฉานวชา วชาทพระไมควรทจะท า ในสมยกอนพระพฆเนศจะเกยวของกบสงคมไทยในทางศลปะ เปนเทพเจาทอยในวงจ ากดทแคบ แตมาชวงหลงนจะเหนไดวาการนบถอเทพหรอสงศกดสทธนอกพระพทธศาสนามผลมาจากววฒนาการของสงคม เวลาทสงคมเกดวกฤตกจะเกดเรองงมงายแบบน เชน ในชวงทเกดวกฤตตมย ากง จตคามรามเทพกเปนทนยม ในตอนนกเปนพระพฆเนศเขามา และตอไปกจะเปนอะไรอกไมรทเพมเขามา ซงเมอเกดวกฤตสงคม ความเชอแบบนกจะออกมาเปนระรอกๆ แตกไมจรง เปนปรากฏการณทอาจเรยกไดวาปญญาไมแกกลา หรอศาสนาพทธไมแขงแรงพอทจะลางแนวคดผดๆเหลาน. พระศากยวงศวสทธ (อนลมาน ธมมสากโย) (25 กนยายน 2558), สมภาษณ.

ชาญณรงค บญหนน มองวา วดสรางพระคเณศขนมา ไมไดมความหมายในทางศาสนา แตสรางพระคเณศ ขนมา เพอใหคนบรจาคและสงท เปนตวหลอกลอ คอเปนเทพทชวยขจดอปสรรคเพอผลประโยชนอยางอน และสวนหนงอาจจะเหนพวกฮนดสรางเทวรปขนมาและมคนนยม ทางวดทางพระพทธศาสนาจงสรางขนบาง ทงนการเปนชาวพทธนนพระพทธเจาไดพดไวชดวาควรยดมนศรทธาในพระพทธ พระธรรม พระสงฆ และควรท าความเขาใจสจธรรมของชวตทปรากฏในค าสอน ฉะนนในทางพระพทธศาสนาจงใหวางศรทธาไวตามศรทธา 6 โดยจดทเราจะวางศรทธานนตองมนคงในสงเหลาน แตเมอมพระคเณศ พระตรมรต ในวด ท าใหชาวพทธตองไปวางศรทธาไวตรงนน สงผลใหความเขมแขงทตวเองม

122

ตอพระพทธพระธรรมพระสงฆกไมเขมแขงพอ กลายเปนวาศรทธาชาวพทธงอนแงน คอไมไดมศรทธาตามหลกปรชญาอะไร แตศรทธาเพยงแคตองการตอบสนองความตองการผลประโยชนของตนเอง เพราะการไหวพระพทธพระธรรมพระสงฆ สงทตอบสนองความตองการของตนเอง หรอผลประโยชนไมม แตในทางพระพทธศาสนามผลในการยกระดบจตวญญาณใหพฒนาขน ซงเปนเรองของนามธรรม ไมสามารถตอบสนองสงทเปนรปธรรมในชวตประจ าวนได คนจงศรทธาอะไรกไดทตอบสนองความคดความเชอแบบทางโลกของเขาได. ชาญณรงค บญหนน (29 สงหาคม 2558), สมภาษณ.

ท านองเดยวกบ ปณฑร ทรคานนท ใหความเหนวา ผมไมเหนดวยทพระภกษสงฆสรางรปเคารพและ สงเสรมใหชาวพทธเคารพบชาพระ คเณศ เพราะพระพทธศาสนาไมไดสอนตามนน พระพทธเจาไมสอนวา เธอไปปลกเสกเทวรปของศาสนาอนนะ เพอเอาเงนมาชวยในศาสนาเรา เพอมาชวยสรางวด สรางโรงเรยน สรางศาลาการเปรยญ มนไมใช นนคอขออาง พระพทธเจาใหพระภกษปฏบตและเผยแพรธรรมะ นนคอกจของสงฆ. ปณฑร ทรคานนท (6 มนาคม 2558), สมภาษณ.

ขณะท คมกฤช อยเตกเคง กลาววา สถานททมพระคเณศเยอะมากทสดกคอวดในพระพทธศาสนา ประเดนคอเรอง การตลาด ทคนพยายามดงเอาสงทคนอนเคารพแลวดม อะไรในทางโลกยะแลวกดงคนเขาไปในวด เพราะฉะนนพระคเณศกเหมาะเจาะมาก พอเปนแบบน 1. คนทน าพระคเณศเขาไปในระบบแบบนกไมไดมความรเกยวกบพระคเณศ 2. กมเปาหมายเรองการตลาดเทานนเอง ไมไดเปนการสงเสรมพระพทธศาสนา ไมไดเปนการสงเสรมความเขาใจระหวางศาสนาดวยซ า ท งนผมคดวาพระภกษถายงบอกวาเปนพระในพระพทธศาสนาใหเกยรตศาสนาอนนนด แตสดทายเหมอนกบการแปลงพระเปนเจาของศาสนาอนใหไปเปนอะไรสกอยางทดงเงนเขาวด ซงผมมองวามนไมใช ผมมองวาถาอนฟอรมถงทมา ใหความร กไมเสยหาย แตนไมอนฟอรมไมใหความรและไมไดอยในสงทตองร ดงแคเปนเรองของการตลาดเพยงอยางเดยว. คมกฤช อยเตกเคง (2 เมษายน 2558), สมภาษณ.

อทธพนธ ขาวละมย ใหความเหนเกยวกบเรองนวา ปจจบนทมพระภกษมการสรางรปเคารพพระพฆเนศไวในวดมองวาเปนเรองพทธ พาณชย แตตองถามวาพระสงฆทท าศาสนพธนนทานท าอะไร ทานประนมมอและเชญเทพหรออานโองการแลวเชญเทพมา สวนการปลกเสกวตถมงคลอยากใหมองวาเปนการบรรจพทธคณไวในวตถนน ซงเมอแปลออกมากคอการสรรเสรญคณพระพทธเจาหรอ

123

พระอรหนต ดงนนการปลกเสกรปเคารพนนท าได ทส าคญเราตองดวตถประสงค อยางการทพระภกษสรางพระพฆเนศขนมาเพอใหทกคนเคารพสงศกดสทธ และสดทายกแฝงไปดวยพระพทธเจาอยสงกวาเทพเหลาน . อทธพนธ ขาวละมย (17 กนยายน 2558), สมภาษณ.

ผวจยมความเหนวา ปญหาเรองพระภกษการสรางรปเคารพภายในวดหรอวตถมงคลพระคเณศ แมจะท าเพอหารายไดบ ารงวดและพระพทธศาสนา แตกเปนการผดพระวนย ซงพระพทธเจาทรงตรสหามภกษเลยงชพดวย “เดรจฉานวชา” คอ วชาทขวางทางไปพระนพพาน เชน ท าพธบวงสรวงพนท พนน ามนต รดน ามนต ท าพธบชาไฟ โดยทรงตรสไวใน ตรจฉานวชา ทงนเพราะพระพทธองคทรงเกรงวาภกษจะไปหลอกลวงชาวบานเปนการบรโภคปจจยอนมโทษ และเปนวชาทไมประกอบดวยประโยชนอนจะน ามาซงความหลดพน จงทรงไดตรสหาม ความวา

พระสมณโคดมทรงเวนขาดจากการเลยงชพผดทางดวยเดรจฉานวชา 1 เชนทสมณ พราหมณผเจรญบางพวกฉนโภชนาหารทเขาใหดวยศรทธาแลวยงเลยงชพผดทางดวยเดรจฉานวชาอยางน คอ ท านายอวยวะ ท านายต าหน ท านายโชคลาง ท านายฝน ท านายลกษณะ ท านายหนกดผา ท าพธบชาไฟ พธเบกแวนเวยนเทยน พธซดแกลบบชาไฟ พธซดร าบชาไฟ พธซดขาวสารบชาไฟ พธเตมเนย บชาไฟ พธเตมน ามนบชาไฟ พธพนเครองเซนบชาไฟ พธพลกรรมดวยเลอด ... (ส.ทฆ. 9/ 19-27/ 8-10)

3.2.6 ปญหาแนวคดเรองประโยชนนยม ปฏเสธไมไดวาแนวคดการสรางรปเคารพพระคเณศในสงคมไทย สวนหนงมาจาก

ปญหาเศรษฐกจ ความเชอและความศรทธาทมตอพระคเณศถกน าไปเปนบรณาการในเชงธรกจและพทธพาณชยมากมาย สงผลใหเกดทาทชาวพทธเปนสองฝายคอเหนวาเหมาะสมและไมเหมาะสม ในเรองน พงษศกด รงโรจนการคา มองวา

ปจจบน เราจะเหนวาหลายๆวดสรางพระพฆเนศไวในวด อยากใหมองทผลสดทาย อยาง วดสมานฯ จ.ฉะเชงเทรา ในอดตไมมคนรจกเลย แตพอสรางพระพฆเนศปางเสวยสขคนก เขาวดมากขน พอม เ งนมากขน ทางวดเองนอกจากจะน า เงนไปท านบ าร งพระพทธศาสนาแลว กยงน าเงนไปสรางโรงพยาบาล นคอสงทผมมองวาเปนสงทด ซงการทวดมเงนมากนนเกบไวกไมไดกอประโยชน แตเอามาตอยอดในประโยชนอนๆ ผมมองวาตรงนนาสนบสนน ถาวนหนงทเราสรางพระพฆเนศทวดไตรสามคคส าเรจแลวและมประชาชนมารวมท าบญเยอะๆ เรากจะตงเปนกองทนหรอมลนธ เพอน ารายไดตรงนไปชวยผคนตอไป โดยเรมจากชมชนรอบวดกอน ซงหากในอนาคตพระพฆเนศทวดไตรสามคคเปนทรจกมากขน เปนทยอมรบมากขน ชมชนโดยรอบกจะสามารถประกอบการ

124

คาอนๆไดดวยท าใหชมชนมคณภาพชวตทดขน. พงษศกด รงโรจนการคา (15 กนยายน 2558), สมภาษณ.

จากประเดนดงกลาว พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) ไดแสดงทศนะไวในหนงสอ สถานการณพระพทธศาสนากระแสไสยศาสตร ความวา

เวลานระบบความสมพนธแบบบญกศลนน ถาพจารณาไปจะมองเหนวาก าลงจะเปลยน มาสความสมพนธในระบบผลประโยชน คนทอยในระบบความสมพนธแบบผลประโยชน โดยเฉพาะผไดผลจากระบบน ชอบประชาชนหรอผคนทหมกมนวนวายอยกบการหวงพงอ านาจลลบ สงศกดสทธ และความหวงจากลาภลอย ผลเสยทตามมาจงมากมายเหลอคณนา เพราะกดกรอนลงไปถงหลกการทเปนรากฐานของพระศาสนา อยางนอยกตวบคคลนนเอง สภาพเสอมโทรมนเกดจากการท ากรรมรวมกนของชาวพทธ ทงพระสงฆและคฤหสถ เรยกวาผลกรรมทท ารวมกน จะโทษพระอยางเดยวกไมได แตจะไมโทษพระกไมไดเหมอนกน เพราะในทสดพระกเปนตนตอทไมไดใหการศกษาแกประชาชน (พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) , 2539, น.34, 38-39)

ผวจยมความเหนวา ปญหานเกดจากแนวคดแบบประโยชนนยม (Utilitarianism) เปนทศนะทางจรยศาสตรทถอเอาประโยชนสขเปนเกณฑตดสนความผดถกชวด (ราชบณฑตยสถาน, 2548, น.101) คอการกระท าทกอใหเกดประโยชนสขมากทสดแกคนจ านวนมากทสด ถอวาเปนการกระท าทด โดยในทางจรยศาสตรตะวนตกถอวาความสขคอเปาหมายของชวต แตในทางพระพทธศาสนา ความสขไมใชเปาหมายสงสดในการแสวงหา เพราะความสขเปนสงสมพทธ กลาวคอเมอมสขไดกมทกขได ดงนนพระพทธศาสนาจงมเปาหมายสงสดคอความพนทกข อยางไรกตามพระพทธศาสนากไมไดปฏเสธความสข แตชใหเหนวาความสขทแทจรงเปนไปดวยความเขาใจโลกและชวตความเปนจรง ดวยความมปญญาและดวยจตทเปนอสระจากกเลสตณหา (ภทรพร สรกาญจน, 2552, น.73, 78) ในกรณทสรางรปเคารพพระคเณศในวดทางพระพทธศาสนา ถาจะตดสนจากจรยธรรมตามหลกพระพทธศาสนา ตองพจารณาตามเจตจ านงของการกระท า และค านงถงผลทจะเกดขนดวย

นอกจากนผวจยมความเหนวายงตองค านงถงค าตเตยนหรอสรรเสรญของผรแจง คอพระพทธเจารวมถงเหลาสาวกผสบทอดค าสอนของพระพทธเจาเปนเกณฑเสรม ดงทพระพทธเจาทรงประทานเกณฑตดสนประเภทของกรรมทเปนกศลและอกศลไวใน เกสปตตสตร วา อกศลกรรมหรอกรรมชวคอกรรมทบคคลท าดวยอ านาจโลภะ โทสะ หรอโมหะ เปนกรรมทมโทษและท าใหเกดความทกขรวมทงผกตเตยน สวนกศลกรรมหรอกรรมด คอกรรมทบคคลท าดวย อโลภะ อโทสะ หรออโมหะ เปนกรรมทไมมโทษและท าใหเกดความสขรวมทงผรกสรรเสรญ (อง.ตก.20/ 66/ 257-261)

125

ซงเกณฑทพระพทธองคทรงประทานไวนครอบคลมเกณฑตางๆ คอ แรงจงใจ ผลของการกระท า และค าสอนของผร (วชระ งามจตรเจรญ, 2552, น.320-321)

ทนาสนใจเมอพจารณาแลวผวจยมความเหนวา ปญหาแนวคดเรองประโยชนนยมในทางพระพทธศาสนา สบเนองมาจากวฒธรรมบรโภคนยม เกยวกบเรองน พระไพศาล วสาโล แสดงทศนะวา

ภายใตอทธพลของวฒนธรรมบรโภคนยม วงการพทธศาสนาไมเวนแมแตวดเปนอน มากไดถกแปรสภาพกลายเปน “ตลาด” ในอกรปลกษณหนงไป สงทน ามาซอขายกนกไมไดมแตเครองรางของขลงเทานน แมแตบญกศลและพธกรรมกกลายเปนสนคาอกแบบหนงซงตองใชเงนซอหา คนทปรารถนาจะไดบญไมจ าเปนตองท าความดอกตอไป เพยงแตจายเงนเทานน และแนนอนวาถวายเงนมากเทาไร กเชอวาบญจะเพมพนมากเทานน สวนพธกรรมกกลายเปนบรการทมกมราคาก าหนดไว ทงบญกศลและพธกรรมแมจะไมมผลเปนรปธรรมเดนชด แตผคนกซอหาเพราะปรารถนาความมงคงร ารวย (“พทธศาสนาในรมเงาของบรโภคนยม ,” 2544.) สงทเกดขนมนสะทอนใหเหนถงความคลาดเคลอนจากหลกธรรมของชาวพทธ ไมวาจะเปนพระสงฆหรอฆราวาส ในสวนพระสงฆ เหตการณเหลานชใหเหนวา การศกษา การกลอมเกลารวมทงการดแลเอาใจใสพระสงฆ มนหยอนยานไมเขมแขง ไรประสทธภาพ เมอมาบวชเปนพระ กหมายความวาเปนผทมาศกษา มาพฒนาตน สงทนาจะเกดขนกคอพระสงฆทปฏบตตนไดถกตองตามพระธรรมวนย และสามารถรกษาตนใหปลอดพนจากสงลอเราเยายวน หรอถาพดใหทนสมยหนอยกคอ พระสงฆควรจะสามารถรกษาตนใหปลอดพนจากการครอบง าของบรโภคนยมได แตทกวนนจะเหนวาพระสงฆถกวตถนยมและบรโภคนยมครอบง าเขาไปเตมท เหนไดจากการสะสมเงนทองมากมาย เปนอยอยางหรหราฟงเฟอ ท าใหเกดค าถามวา แลวการศกษาอบรมทนาจะเกดขนกบพระหายไปไหน ซงถาเราดการศกษาและการกลอมเกลาพระสงฆในปจจบน จะพบวามนอยมาก สมยกอนอาจไมมการศกษาและกลอมเกลาทเปนขนเปนตอน หรอเปนระบบ ไมมการเรยนนกธรรม ไมมการเรยนบาล แตมการสอนแบบทกลมกลนไปกบชวต (“สงคมตองสงเสรมใหพระเปนคนด,” 2556.)

126

บทท 4 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาคณภาพชวตตามวถพทธ

มนษยตงแตสมยโบราณจนถงปจจบน มความเชอและหวนเกรงตออ านาจผสางเทวดา

สงศกดสทธ อทธปาฏหารยตางๆ และแมวาสงเหลานนมอยจรงเปนจรง แตพระพทธศาสนาไดประกาศอสรภาพใหแกมนษยทามกลางความมอยของสงนน อยางไรกตามไมวาสงเหลานนจะมจรงหรอไม พระพทธศาสนาไมไดใหความสนใจและเสยเวลาพสจนความมจรงเปนจรงของสงเหลานน แตสงทพระพทธศาสนาสนใจคอ มนษยควรมทาทและควรปฏบตตอสงเหลานนอยางไร (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2555, น.2-3) จากปญหาเรองการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทยพบวา ชาวพทธสวนใหญไมไดน าค าสอนทางพระพทธศาสนาจากพระไตรปฎกมาประพฤตปฏบต เพอใหตนเองพนทกขทงทางโลกและทางธรรม แตยงคงพงสงศกดสทธ อ านาจเหนอธรรมชาต ไสยศาสตรและวธการตางๆ ทสามารถผอนคลายความทกขและแกปญหาไดในขณะนนๆ (ภทรพร สรกาญจน, 2557, น.133) ทส าคญยงพบวาชาวพทธโดยทวไป ยงขาดความรความเขาใจในหลกการและหลกปฏบตเรองเคารพบชาทางพระพทธศาสนา รวมทงยงไมมความเพยรพยายามในการแกไขปญหาของตนและพฒนาตนเองอยางถงทสด ในบทนผวจยจะไดเสนอแนวทางและวธการแกไขการพฒนาคณภาพชวตตามวถพทธ ดงน 4.1 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาดานความเชอทางพระพทธศาสนา แมวาพระพทธศาสนาจะเปนศาสนาแหงเหตผล สอนไมใหพทธศาสนกชนเชออะไรงายๆ แตพระพทธเจากทรงสอนใหชาวพทธม “ศรทธา” หรอความเชอ และใหม “ปสาทะ” ความเลอมใสในสงทควรเชอควรเลอมใส (แสง จนทรงาม, 2544, น.85) ทงนพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2554 ไดใหความหมายของค าวา “เชอ” หมายถง เหนตามดวย (ราชบณฑตยสถาน, 2556, น.390) และค าวา“ศรทธา” หมายถง ความเชอ ความเลอมใส (ราชบณฑตยสถาน, 2556, น.1137) สวนพจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท พ.ศ.2556 ไดใหความหมายของ“ศรทธา” หรอ “ศรทธา” ตามหลกพระพทธศาสนาวา หมายถง “ความเชอ, ความเชอถอ” ในทางธรรม หมายถง เชอสงทควรเชอ, ความเชอทประกอบไปดวยเหตผล (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2556 น.388, 428)

127

4.1.1 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาความเชอเรองพระคเณศมสถานะเชนเดยว กบเทวดาในพระพทธศาสนา

4.1.1.1.วธแกไขปญหา (1) สรางความเขาใจความเชอเรอง “เทพในศาสนาพราหมณ-ฮนด” และ

“เทวดาในทางพระพทธศาสนา” โดยทศนะของ “เทพในศาสนาพราหมณ-ฮนด” ตามพจนานกรม ฉบบ

ราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2554 ไดใหความหมายของ “เทพ” หมายถง เทวดา สวนค าวา “เทพเจา” หมายถง เทวดาผเปนใหญ (ราชบณฑตยสถาน, 2556, น. 580) สวนใน พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท พ.ศ.2556 ใหความหมายของ “เทพ” วา เทพเจา ชาวสวรรค เทวดา สวนค าวา “เทพเจา” หมายถง พระเจาบนสวรรค ลทธพราหมณถอวาเปนผดลบนดาลสขทกขใหแกมนษย (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2556, น.138 ) เทพถอก าเนดจากความเชอและการเคารพบชานบถอเทพตามธรรมชาต เชน เทพประจ าทองฟา ดน ดวงอาทตย อากาศ ดน น า ลม และไฟ รวมถงความเชอวาธรรมชาตเปนผสรางและเปนผท าลาย ตลอดจนการบชายญ (พระอธการประทม จารว โส (ปรางมาศ), 2555, น.55-56)

สวนทศนะของ“เทวดาในพระพทธศาสนา” พจนานกรม ฉบบราชบณฑตย สถาน พ.ศ.2554 ไดใหความหมายของ “เทวดา” ไววา ชาวสวรรคมกายทพย ตาทพย หทพย และอาหารทพย เปนโอปปาตกะ (ราชบณฑตยสถาน, 2556, น. 582) สวน พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท พ.ศ.2556 ใหความหมายของ “เทวดา” วา หมเทพชาวสวรรค เปนค ารวมเรยกชาวสวรรค ทงเพศชายและเพศหญง (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2556, น.138) นอกจากนในคมภรจกรวาลทปน ไดระบวา เทวดาคอผทมอานภาพพเศษ มความสวางไสวสามารถด าเนนไปในอากาศได เปนผรงเรองดวยอนภาพแหงบญทกระท าไว จะไปในทใดกงดงาม มความโดดเดน จะปรารถนาสงใดกสมความปรารถนาทกประการ (กรมศลปากร, 2523, น.132)

จากความหมายในขางตนผวจยมความเหนวาลกษณะของเทพในศาสนาพราหมณ-ฮนดเและเทวดาในพระพทธศาสนามความแตกตางกน กลาวคอ “เทพ” หรอ “เทพเจา” ในศาสนาพราหมณ-ฮนด หมายถง พระเจาบนสวรรคเปนผดลบนดาลสขทกขใหแกมนษย ถอก าเนดจากความเชอและการเคารพบชานบถอเทพตามธรรมชาต สวนเทวดาในพระพทธศาสนา หมายถง โอปปาตกะผรงเรองดวยอนภาพแหงบญทกระท าไว แตทงเทพและเทวดากมความสอดคลองกนในฐานะทเปนชาวสวรรคทมอานภาพพเศษเชนเดยวกน

แมเรองราวของพระคเณศไมมปรากฏอยในพระไตรปฎกในสมยพทธกาลเชนเดยวกบ เทพในศาสนาพราหมณทมขนภายหลงพทธกาล 7 พระองค คอ พระอนทร พระโสมะ

128

พระวรณะ พระอสาน พระประชาบด พระพรหม และพระมหนทร (สชพ ปญญานภาพ, 2551, น.204) แตผวจยมความเหนวาพระคเณศสามารถอนมานใหอยในสถานะเทวดาตามความหมายในพระไตรปฎกไดเชนเดยวกน เนองจากใน คมภรจฬนเทสก ระบวา อะไรกตามทมนษยนบถอ จดเปนเทวดาไดทงหมด ดงความวา

ค าวา แกเทวดาทงหลาย อธบายวา พวกอาชวกเปนเทวดาของสาวกของอาชวก ฯลฯ ทศทงหลายเปนเทวดาของพวกประพฤตทศาพรต คน สตวและสงเหลาใด ผควรทกษณาของชนเหลาใด คน สตวและสงเหลานนเปนเทวดาของชนเหลานน รวมความวา กษตรย พราหมณ ... แกเทวดาทงหลาย (ข.จฬ. 30/13/93)

(2) หาจดรวมในการเคารพบชาเทพและเทวดาของแตละศาสนา ผวจยมความเหนวาเทพในศาสนาพราหมณ - ฮนด และเทวดาใน

พระพทธศาสนา มหลกการรวมกน คอ “หลกธรรมทท าใหมนษยเกดเปนเทพหรอเทวดา” โดย “หลกธรรมทท าใหมนษยเกดเปนเทพในศาสนาพราหมณ-ฮนด” เชน “การประพฤตกศลกรรม” ซงกศลกรรมตามความเชอในศาสนาพราหมณคอการประกอบพธอศวเมธ (พธบชายญมา) โดยหากกษตรยพระองคใดประกอบพธอศวเมธ ครบ 100 ครง จะไดรบอานสงสมากสงผลไปเกดเปนพระอนทรในสวรรคชนดางดงส (ผาสก อนทราวธ, 2543, น.101), “การบชายญ” เชอกนวาผทจะไปเกดเปนเทพในศาสนาพราหมณไดนนตองเปนผทประกอบ พธอศวเมธและพธมหายญ อนไดแก 1.อศวเมธ การฆามาบชายญ 2. ปรสเมธ การฆาคนบชายญ 3. สมมาปาสะ ยญอนสรางแทนบชาในทขวางลอดบวงไปหลนลง 4. วาชเปยยะ การดมเพอพลงหรอเพอชยชนะ 5. นรคคฬะ (สรรพเมธ) ยญไมมลมสลก (พระอธการประทม จารว โส (ปรางมาศ), 2555, น.49-50) และ “ประพฤตพรหมจรรย” คอการด าเนนชวตดวยการประพฤตพรหมจรรยในรปแบบตางๆ ไดแก การครองชวตเวนเมถนประพฤตตนอยางเครงครด ทจะควบคมมงมนในการเรยนพระเวท โดยมจดประสงคเพอเขาถงความเปนอนหนงอนเดยวกบพรหมมน

สวน “หลกธรรมทท าใหมนษยเกดเปนเทวดาในพระพทธศาสนา” เชน “เทวธรรม” ธรรมะของผเปนเทวด คอ “หร” ความละอายบาป และ “โอตตปปะ” ความกลวตอบาป ดงความทวา “บคคลผถงพรอมดวยหรและโอตตปปะ ตงมนอยในสกกธรรม (กศลธรรม) เปนผสงบระงบ เปนคนดงาม ทานเรยกวา ผม เทวธรรมในโลก” (ข.ชา.27/ 6/ 3) , “บญกรยาวตถ 3” หมายถง การบ าเพญบญอนเปนเหตใหเกดอานสงส โดยการฝกฝนดาน กาย วาจา และใจเพอใหถงซงความเปนเทวดา ม 3 ประการ ไดแก 1.ทานมย บญกรยาวตถทส าเรจดวยทาน 2. ศลมย บญกรยาวตถทส าเรจดวยศล 3. ภาวนามย บญกรยาวตถทส าเรจดวยภาวนา (อง.อฏฐก. 23/36-37/ 294-296), “วตตบท 7” คอ คณธรรมของพระอนทร ผเปนใหญเปนหวหนาชนดาวดงส ซงเมอครงเปน

129

มนษยไดบ าเพญคณธรรม 7 ประการ คอ 1. เราพงเลยงมารดาและบดาตลอดชวต 2. เราพงประพฤตออนนอมตอผใหญในตระกลตลอดชวต 3. เราพงพดจาแตค าออนหวานตลอดชวต 4. เราไมพงพดค าสอเสยดตลอดชวต 5. เราพงมใจปราศจากความตระหนทเปนมลทน อยครองเรอน มการบรจาคเปนประจ า มมอชมเปนนตย ยนดในการเสยสละ ควรทผอนจะขอยนดในการแจกจายทานตลอดชวต 6.เราพงพดแตค าสตยตลอดชวต 7. เราไมพงโกรธตลอดชวต ถาแมความโกรธพงเกดขนแกเรา เรากจะก าจดโดยฉบพลนทนท (ส .ส. 15/ 257/ 375) นอกจากนยงม “สมปทา 5” คอหลกธรรมทท าใหเขาถงความเปนเทวดา ประกอบดวย 1. สทธาสมปทา ความถงพรอมดวยศรทธา 2. สลสมปทา ความถงพรอมดวยศล 3. สตสมปทา ความถงพรอมดวยสตะ 4. จาคสมปทา ความถงพรอมดวยจาคะ 5. ปญญาสมปทา ความถงพรอมดวยปญญา (อง.ปญจก. 22/ 46/ 48) และ “กศลกรรมบถ 10” หมายถง ทางแหงกรรมด ทางแหงกรรมท เปนกศลอนเปนทางทน าไปสความเจรญหรอสคต ม 10 ประการ ประกอบดวย 1. ปาณาตปาตาเวรมณ เจตนางดเวนจากการฆาสตว 2. อทนนาทานาเวรมณ เจตนางดเวนจากการลกทรพย 3. กาเมสมจฉาจารา เวรมณ เจตนางดเวนจากการประพฤตผดในกาม 4. มสาวาทาเวรมณ เจตนางดเวนจากการพดเทจ 5. ปสณายวาจายเวรมณ เจตนางดเวนจากการพดสอเสยด 6. ผรสายวาจายเวรมณ เจตนางดเวนจากการพดค าหยาบ 7. สมผปปลาปาเวรมณ (เจตนางดเวนจากการพดเพอเจอ) 8. อนภชฌา ความไมเพงเลงอยากไดของของเขา 9. อพยาบาท ความไมคดราย) 10. สมมาทฏฐ ความเหนชอบ (ท.ปา. 11/347/ 362-363) อยางไรกตามแมวธปฏบตของแตละศาสนาจะมความแตกตางกน แตกมหลกการทสอดคลองกนคอบคคลทจะเกดเปน “เทพในศาสนาพราหมณ-ฮนด” หรอ “เทวดาในทางพระพทธศาสนา” ไดนน ตองประกอบกรรมดตามความเชอของแตละศาสนา

4.1.1.2 แนวทางการพฒนา (1) วางทาททเหมาะสมตอมตอพระคเณศ ผวจยมความเหนวาชาวพทธในสงคมไทย ควรวางทาทตอพระคเณศ ซง

เปนเทพในศาสนาพราหมณ-ฮนด ดวยไมตรจต เคารพนบถอซงกนและกน ในฐานะทเปนเพอนรวมทกขหรอเพอนรวมสงสารวฏ เนองจากในทางพระพทธศาสนาเทพและเทวดาตางกมกรรมเปนของตน แมเทพและเทวดาจะเปนผทมคณธรรมสงกวาแตกอยในระดบสคตภมเชนเดยวกน โดยเทวดายงถอกนวา การเกดเปนมนษยเปนสคตของพวกเขา ดงพทธพจนทแสดงไวใน ปญจปพพนมตตสตร ความวา “ภกษทงหลาย การเกดเปนมนษย ชอวาเปนการไปเกดในภมทดของเทวดา” (ข.อต. 25/ 83/ 447)

130 (2) ปรบทศนคตทมตอพระคเณศ ผวจยมความเหนวาชาวพทธในสงคมไทย ควรปรบทศนคตทมตอพระ

คเณศ ดวยการน าหลกธรรมทางพระพทธศาสนา “เทวตานสต” ซงหมายถง การระลกถงคณธรรมความดงามทจะท าใหเปนเทวดา เชน ความมหร โอตตปปะ มาปรบใช ซงเปนการระลกในการประพฤตปฏบตตนใหนานบถอใหตวเองเปนเทวดาได โดยในกรณของพระคเณศควรระลกถงความประพฤตและคณธรรมและวตรปฏบตดงทปรากฏอยในเทวต านาน ซงจะไดกลาวตอไป 4.1.2 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาความเชอวาพระคเณศมสถานะทหลากหลาย 4.1.2.1 วธการแกไขปญหา

(1) ท าความเขาใจเรองพระคเณศตามความเชอในคตดงเดม ผวจยมความเหนวา สาเหตทท าใหความเชอเรองพระคเณศมสถานะท

หลากหลายในสงคมไทย เปนเพราะผเผยแพรสวนใหญไมไดศกษาทมาและประวตของพระคเณศอยางลกซง สงผลใหความเชอตามคตเดมทเชอวาพระคเณศในทางศาสนาพราหมณ-ฮนด เปลยนแปลงไป ดวยเหตนจงควรท าความเขาใจเรองสถานะพระคเณศ ในมมมองทางประวตศาสตร เทวต านานทปรากฏอยในคมภรทางศาสนาฮนด และเทวปรชญา

(2) สงเสรมหลก “กาลามสตร” จากภาพของชาวพทธในสงคมไทยทปรากฏ สะทอนใหเหนวาชาวพทธ

สวนใหญยงคงมความเชอและความศรทธาตอสงศกดสทธของพระคเณศไปตามกระแสสงคม โดยไมไตรตรองถงความเปนเหตและผล ผวยจงมความเหนวาควรสงเสรมหลก กาลามสตร ซงเปนพทธพจนหนงทแสดงถงหลกความศรทธา เพอตงทศนคตทประกอบดวยเหตผลในทางพระพทธศาสนา และเปนแนวทางการพฒนาดานหลกความเชอ โดยกลาวถงในครงทพระพทธเจาเสดจจารก ถงเกสปตตนคมของพวกกาลามะ ในแควนโกศล ชาวกาลามะไดพากนไปเขาเฝา และไดทลถามถงความเคลอบแคลงสงสยวาสมณพราหมณเหลาใดพดจรง พดเทจ ซงพระพทธองคทรงสอนไมใหเชอโดยการฟง (เรยน) ตามกนมา (อนสสวะ,) การถอสบๆ กนมา (ปรมปรา), การเลาลอ (อตกรา), การอางต ารา (ปฏกสมปทาน), โดยตรรก (ตกกะ), การอนมาน (นยะ), การคดตรองตามแนวเหตผล (อาการปรวตกกะ), เพราะเขากนไดกบทฤษฎของตน (ทฏฐนชฌานกขนต) , เพราะมองเหนรปลกษณะนาเชอ (ภพพรปตา) และเพราะนบถอวา ทานสมณะนเปนครของเรา (สมโณ โน ครต) ความวา

พระผมพระภาคตรสวา กาลามชนทงหลาย กสมควรททานทงหลายจะสงสยสมควรทจะลงเลใจ ทานทงหลายเกดความสงสยลงเลใจในฐานะทควรสงสยอยางแทจรง มาเถด กาลามะทงหลาย ทานทงหลาย อยาปลงใจเชอดวยการฟงตามกนมา อยาปลง

131

ใจเชอดวยการถอสบๆ กนมา อยาปลงใจเชอดวยการเลาลอ อยาปลงใจเชอดวยการอางต าราหรอคมภร อยาปลงใจเชอเพราะตรรกะ(การคดเอาเอง) อยาปลงใจเชอเพราะการอนมาน อยาปลงใจเชอดวยการคดตรองตามแนวเหตผล อยาปลงใจเชอเพราะเขาไดกบทฤษฎทพนจไวแลว อยาปลงใจเชอเพราะมองเหนรปลกษณะนาจะเปนไปได อยาปลงใจเชอเพราะนบถอวา ทานสมณะนเปนครของเรากาลามะทงหลาย เมอใด ทานทงหลายพงรดวยตนเองเทานนวา ‘ธรรมเหลาน เปนอกศล ธรรมเหลานมโทษ ธรรมเหลานผรตเตยน ธรรมเหลานทบคคลถอปฏบต บรบรณแลวยอมเปนไปเพอไมเกอกล เพอทกข’ เมอนน ทานทงหลายควรละ (ธรรมเหลานน) เสย” (อง .ตก. 20/66/256)

การทน าเสนอใหใช กาลามสตร ซงเปนหลกธรรมทางพระพทธศาสนามาแกไขปญหาเรองความเชอนน ผวจยมความเหนวามจดเดนอยทเปนธรรมทพระพทธองคทรงตรสอยางกลางๆ เสนอแนะความจรงใหแตละบคคลไดคด เพอประโยชนของบคคลเหลานนเอง โดยไมตองค านงวาหลกธรรมนนเปนของศาสนาใด นอกจากเหตผลและขอเทจจรงทใหบคคลนนพจารณาเหนดวยปญญาของตนเอง

4.1.2.2 แนวทางการพฒนา (1) สนบสนนหลก “ปจจยแหงสมมาทฐ” ผวจยมความเหนวานอกจากสงเสรมหลกกาลามสตรแลว ยงควร

สนบสนนหลกธรรมอนๆ ทางพระพทธศาสนาทเปนองคประกอบเพมเตมคอ “ปจจยแหงสมมาทฏฐ” หรอปจจยของความเหนทถกตอง ซงระบอยใน มหาเวทลลสตร เลาถงครงทพระพทธเจาประทบ ณ เชตวนาราม พระมหาโกฏฐตะไดไปหาพระสารบตรถามปญหาตางๆ และหนงในค าถามนนคอ ปจจยในการเกดขนของสมมาทฏฐนนมกอยาง ซงพระสารบตรตอบวาม 2 อยาง คอการประกาศของผอน (ปรโตโฆสะ) และการท าไวในใจโดยแยบคาย (โยนโสมนสการ) ความวา “ทานผมอาย ปจจยใหเกดสมมาทฏฐม 2 ประการ คอ 1. ปรโตโฆสะ 3 (การไดสดบจากบคคลอน) 2. โยนโสมนสการ 4 (การมนสการโดยแยบคาย) ปจจยใหเกดสมมาทฏฐม 2 ประการนแล” (ม.ม.12/452/ 491)

1. ปรโตโฆสะ หมายถง เสยงจากผอน การกระตนหรอชกจงจากภายนอก เชน การสงสอน แนะน า การถายทอด การโฆษณา ค าบอกกลาว ขาวสาร ขอเขยน ค าชแจง อธบาย การเรยนรจากผอน ในทนหมายเอาเฉพาะสวนทดงามถกตอง เฉพาะอยางยงการรบฟงธรรม ความร หรอค าแนะน าจากบคคลทเปนกลยาณมตร จดเปนองคประกอบภายนอก ไดแก ปจจยทางสงคม ทเรยกวา วธการแหงศรทธา (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2552, น.621) ซงในพระพทธศาสนาม 4 อยาง เรยกวา “ศรทธา 4” ประกอบดวย 1) กมมสทธา หมายถง เชอกรรม เชอกฎแหงกรรม

132

เชอวากรรมมอยจรง คอเชอวาเมอท าอะไรโดยมเจตนา คอจงใจท าทงรยอมเปนกรรม เปนความชวความดทมขนในตน เปนเหตปจจยกอใหเกดผลดผลรายสบเนองตอไป การกระท าไมวางเปลาและเชอวาผลทตองการจะส าเรจไดดวยการกระท า มใชดวยออนวอนหรอนอนคอยโชค เปนตน 2) วปากสทธา หมายถง เชอวบาก เชอผลของกรรม เชอวาผลของกรรมมจรง คอเชอวากรรมทท าแลวตองมผล และผลตองมเหต ผลดเกดจากกรรมด ผลชวเกดจากกรรมชว 3) กมมสสกตาสทธา หมายถง เชอความทสตวมกรรมเปนของตน เชอวาแตละคนเปนเจาของ จะตองรบผดชอบเสวยวบากเปนไปตามกรรมของตน 4) ตถาคตโพธสทธา หมายถง เชอความตรสรของพระพทธเจา มนใจในองคพระตถาคตวา ทรงเปนพระสมมาสมพทธะ ทรงพระคณ 9 ประการ ตรสธรรม บญญตวนยไวดวยด ทรงเปนผน าทางทแสดงใหเหนวา มนษยคอเราทกคนน หากฝกตนดวยดกสามารถเขาถงภมธรรมส งสด บรสทธหลดพนได ดงทพระองคไดทรงบ าเพญไวเปนแบบอยาง (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2556, น.140)

2. โยนโสมนสการ หมายถง การท าในใจโดยแยบคาย หรอการใชความคดถกวธ ความรจกคด คดเปน หรอคดอยางมระเบยบ หมายถง การรจกมอง รจกพจารณาสงทงหลายโดยมองตามทสงนนๆ โดยวธคดหาเหตผล สบคนถงตนเคา สบสาวใหตลอดสาย แยกแยะสงนนๆ หรอปญหานนๆ ออกใหเหนตามสภาวะ และตามความสมพนธสบทอดแหงเหตปจจย โดยไมเอาความรสกดวยตณหาอปาทานของตนเขาจบ จดเปนองคประกอบภายในตวบคคล เรยกวา วธการแหงปญญา (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2552, น.621) ทงนการน าเอาโยนโสมนสการมาใชในทางปฏบต โดยหลกการม 2 แบบ คอ 1) โยนโสมนสการทมงสกดหรอก าจดอวชชาโดยตรง เปนแบบทตองใชในการปฏบตธรรมจนถงทสด เพราะท าใหเกดความรความเขาใจตามความเปนจรง ซงเปนสงจ าเปนส าหรบการตรสร 2) โยนโสมนสการทมงเพอสกดหรอบรรเทาตณหา มกใชเปนขอปฏบตตนๆ ซงมงเตรยมพนฐานหรอพฒนาตนเองในดานคณธรรม ใหเปนผพรอมส าหรบการปฏบตธรรมขนสงขนไป เพราะเปนเพยงขนขดเกลากเลส (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต) , 2552, น.675-676)

ส าหรบวธคดแบบโยนโสมนสการนน ประมวลเปนแบบใหญๆพอสงเขป ไดดงน 1) วธคดแบบสบสาวเหตปจจย คอพจารณาปรากฏการณทเปนผล 2) วธคดแบบแยกแยะสวนประกอบ เปนการคดทมงใหมองใหรจกสงทงหลายตามสภาวะของสงนนเองอกแบบหนง 3) วธคดแบบสามญสญลกษณ คอมองอยางรเทาทนความเปนไปของสงทงหลาย ซงจะตองเปนอย างนนๆ ตามธรรมดาของสงนน 4) วธคดแบบอรยสจ/ คดแบบแกปญหา คอวธแหงความดบทกข 5) วธคดแบบอรรถธรรมสมพนธ คอพจารณาใหเขาใจความสมพนธระหวางธรรมกบอรรถ หรอหลกการกบความมงหมาย 6) วธคดแบบเหนคณโทษและทางออก เปนการมองสงทงหลายตามความเปนจรง

133

เนนการยอมรบความจรงตามสงนนๆ เปนอยทกแงทกดาน ทงดานดและดานเสย 7) วธคดแบบคณคาแท-คณคาเทยม เปนวธคดแบบสกดหรอบรรเทาตณหา ฝกขดเกลากเลสหรอตดทางไมใหกเลสเขามาครอบง าจตใจ แลวชกจงพฤตกรรมตอๆไป 8) วธคดแบบอบายปลกเราคณธรรม คอวธคดแบบเรากศล หรอคดแบบกศลภาวนา 9) วธคดแบบเปนอยในขณะปจจบน คอวธคดแบบมปจจบนธรรมเปนอารมณ 10) วธคดแบบวภชชวาท คอการมองและแสดงความจรง โดยแยกแยะออกใหเหนแตละดานครบทกแงทกดาน (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต), 2552, น.676-709)

(2) น าเสนอความเชอใหมดวยหลกธรรมทางพระพทธศาสนา ผวจยมความเหนวา คตความเชอเรองพระคเณศทมสถานะหลากหลายใน

สงคมไทย เมอพจารณาแลวจะเหนวาแนวความเชอตางๆ มความสอดคลองและมาปรบเขาใหกบหลกธรรมในทางพระพทธศาสนาได โดยผวจยขอน าเสนอแนวคดดงกลาวพอสงเขปดงน

1. เทพเจาแหงอปสรรค พระคเณศทรงด ารงฐานะเทพอปสรรคตามคตฮนดแตเดม เมอ

พจารณาหลกธรรมทางพระพทธศาสนาทแสดงถงการชนะอปสรรคหรอความทกขตางๆกคอ “วรยะ” ทหมายถง ความเพยร ความบากบน ดงทแสดงไวใน อาฬวกสตร วาดวยอาฬวกยกษทลถามปญหาจะลวงพนทกขไดอยางไร พระพทธองคตรสวาความเพยรความวา “จะลวงพนทกขไดดวยความเพยร” (ข.อต. 25/186 /544) นอกจากนยงพบในหลกธรรมทางพระพทธศาสนาตางๆ เชน อทธบาท 4, อนทรย 5, พละ5, โพชฌงค 7 และ บารม 10

2. เทพเจาแหงความส าเรจ คตการเคารพบชาพระพฆเนศในฐานะเทพเจาแหงความส าเรจ ผวจย

มความเหนวามความสอดคลองกบหลกธรรมทางพระพทธศาสนาเรอง “อทธบาท 4” คอ ทางแหงความส าเรจ ประกอบดวย (1) ฉนทะ ความพอในรกใครในสงทรก (2) วรยะ ความพยายามท าสงนน (3) จตตะ ความเอาใจฝกใฝในสงนน (4)วมงสา ความพจารณาใครครวญหาเหตผลในสงนน

3. เทพเจาแหงปญญา การเคารพบชาพระคเณศตามคตของเทพเจาแหงปญญา หรอ เทพเจา

แหงศลปวทยา ผวจยมความเหนวาสามารถปรบแนวคดใหเขากบหลกธรรมเรอง “ปญญา” คอ ความรเขาใจชดเจน ความรเขาใจหยงแยกไดในเหตผล ดชว คณโทษ และรทจะจดแจง จดสรร จดการ ด าเนนการท าใหลผล ลวงปญหาได ประกอบดวย 1) จนตามยปญญา ปญญาเกดจากการคดพจารณา (ปญญาจากโยนโสมนสการทตงขนในตนเอง) 2) สตมยปญญา ปญญาเกดจากการสดบเลาเรยน (ปญญาเกดจากปรโตโฆษะ) 3) ภาวนามยปญญา ปญญาเกดจากการปฏบตบ าเพญ (ญาณอนเกดขนแกผอาศยจนตามยปญญา หรอทงสตมยปญญาและจนตมยปญญามนสการในสภาวธรรมทงหลาย)

134

4. เทพเจาแหงโชคลาภ (ความร ารวย) คตความเชอทวาการเคารพบชาพระคเณศแลวจ าท าใหร ารวยน หาก

ปรบเขาสหลกธรรมทางพระพทธศาสนา ผวจยมความเหนวาตรงกบ “ทฏฐธมมกตถะ” หรอประโยชนในปจจบน ซงเปนประโยชนทคนทวไปปรารถนา เชน ทรพย ยศ เกยรต ไมตร โดยการจะส าเรจประโยชนตางๆ ไดนน ตองประกอบไปดวย 1) อฏฐานสมปทา ถงพรอมดวยความหมน 2) อารกขสมปทา ถงพรอมดวยการรกษา 3) กลญยาณมตตตา ความมเพอนเปนคนด 4) สมชวตา การเลยงชวตตามสมควรแกก าลงทรพยทหาได 4.1.3 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาความเชอเรองอทธปาฏหารยของพระคเณศ

4.1.3.1 วธแกไขปญหา (1) สรางความเขาใจเรองอทธปาฏหารยในทางพระพทธศาสนา ปจจบนนคนทวไปยงนบถอมงคล อานภาพตางๆ ตามปกตวสยของสามญ

ชนแตถาใกลไปในทางนบถอพระเปนเจากอาจน าใหปฏบตผดจาก (สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ), 2554, น.22) ผวจยมความเหนวาการทชาวพทธในสงคมไทยมความเชอในเรองอทธปาฏหารยของพระคเณศ สวนหนงมาจากการชน าของพระภกษสงฆและบคคลทมชอเสยงทางสงคมในบางสาขาอาชพ ดงนนวธการแกไขปญหาเบองตน คอการสรางความเขาใจเรองอทธปาฏหารยในทางพระพทธศาสนาแกชาวพทธ โดยในพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ.2554 ใหความหมายค าวา “อทธปาฏหารย” วา “ฤทธเปนอศจรรย” หมายถง การแสดงฤทธทพนวสยของสามญมนษยไดอยางนาอศจรรย (ราชบณฑตยสถาน, 2556, น.1414) สวน พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท พ.ศ.2556 ใหความหมายของ “อทธปาฏหารยวา ปาฏหารยคอฤทธ, แสดงฤทธไดเปนอศจรรย” (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2556, น.555) อทธปาฏหารย เปนอภญญา คอความรความสามารถพเศษยงยวดอยางหนง มชอเฉพาะวา อทธวธ (การแสดงฤทธไดตางๆ) แตเปนโลกยอภญญา คออภญญาระดบโลกย ซงเกยวเนองอยในโลก เปนวสยของปถชนทยงอยในอ านาจของกเลส สงเหลานไมใชตวแทของพระพทธศาสนาและไมจ าเปนส าหรบการเขาถงพระพทธศาสนา (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2555, น.15-16)

(2) สงเสรมการเผยแพรทศนะอทธปาฏหารยในทางพระพทธศาสนา เพอสนบสนนการแกไขถงความหมายของอทธฤทธในทางพระพทธ

ศาสนา ผวจยมความเหนวาควรสงเสรมการเผยแพรทศนะเรองอทธปาฏหารยตามหลกฐานทปรากฏในทางพระพทธศาสนาอยางเปนวชาการเพอตอกย าและสรางความนาเชอถอ เชน ในพระไตรปฎกไดปรากฏเรองอทธปาฏหารยเชนกน โดยเชอกนวาพระอรหนตคอผวเศษ ผวเศษคอผมฤทธ มปาฏหารย

135

ดลบนดาลท าอะไรตางๆ ได ครนเมอพระพทธเจาตรสรและไดออกประกาศพระศาสนา จงตองใชอทธปาฏหารยเพอปราบอทธปาฏหารย และไดตรสหลกการเรองนอยใน เกวฏฏสตร ทพระพทธเจาทรงตรสกบเกวฏฏะถงปาฏหารยในพระพทธศาสนา โดยทรงประกาศวา “ปาฏหารย ม 3 อยาง” ดงความวา “พระผมพระภาคตรสวา ‘เกวฏฏะ’ เราท าใหแจงปาฏหารย 3 อยางน ดวยปญญาอนยงเองแลวจงไดประกาศใหรกน ปาฏหารย 3 อยางคออะไรบาง คอ อทธปาฏหารย อาเทสนาปาฏหารย และอนสาสนปาฏหารย” (ท.ส.9/483/214) อธบายไดดงน

1. อทธปาฏหารย คอ การแสดงฤทธ ความวา “ภกษในธรรมวนยนแสดงฤทธไดหลาย อยาง คอ คนเดยวแสดงเปนหลายคนกได หลายคนแสดงเปนคนเดยวกได แสดงใหปรากฏหรอใหหายไปกได ทะลฝา ก าแพง (และ) ภเขาไปไดไมตดขดเหมอนไปในทวางกได ผดขนหรอด าลงในแผนดนเหมอนไปในน ากได เดนบนน าโดยทน าไมแยกเหมอนเดนบนแผน ดนกได นงขดสมาธเหาะไปในอากาศเหมอนนกบนไปกได ใชฝามอลบคล าดวงจนทรดวงอาทตยอนมฤทธมากมอานภาพมากกไดใชอ านาจทางกายไปจนถงพรหมโลกกได” (ท.ส.9/484/214) 2. อาเทศนาปาฏหารย คอ การดกใจ การทายใจ รคดของผอนได ความวา “ภกษในธรรมวนยนทายจต ทายเจตสก ทายความวตกวจารของสตวอนของบคคลอนไดวา จตของทานเปนอยางน เปนไปโดยอาการอยางน ” (ท .ส .9/485/215) 3. อนสาสนปาฏหารย คอ ค าสอนทใหเกดปญญารเหนความจรง ความวา “ภกษในธรรมวนยนยอมพร าสอนอยางนวา ‘ทานจงตรกตรองอยางน อยาตรกตรองอยางนน จงใสใจอยางน อยาใสใจอยางนน จงละสงนจงเขาถงสงนอยเถด’ ” (ท.ส.9/486/216)

ท งน ในตอนท ายพระพทธเจ าทรงตร สว าพระองคทรงร ง เก ยจอทธปาฏหารยและเทศนาปาฏหารย แตทรงสรรเสรญอนสาสนปฏหารย (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2539, น.20) ทงยงแนะการใชปาฏหารยยงใหถอหลกอยางเดยวกนคอ ตองใชอานสาสนปาฏหารยเปนหลกอยเสมอ หากจะตองใชอทธปาฏหารยหรออาเทศนาปาฏหารยบางกใชเพยงเพอเปนเครองประกอบเบองตน เพอน าเขาสอนสาสนปาฏหารย มอนสาสนปาฏหารยเปนเปาหมาย และจบลงดวยอนสาสนปาฏหารย (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2555, น.26-27)

ขอสงเกตผวจยมความเหนวา ความเชอในเรองอทธปาฏหารยของชาวพทธในสงคมไทย มงไปในอทธปาฏหารยและอาเทศนาปาฏหารยเปนหลก โดยเฉพาะ ปชนยวตถ วตถมงคล เครองรางของขลง และตวบคคล ขณะทอนสาสนปาฏหารยกลบเปนเพยงเครองประกอบเพยงฉาบฉวยหรออาจไมไดกลาวถงเลย ทงในกลมของฆราวาสและพระภกษสงฆ

136 4.1.3.2 แนวทางการพฒนา (1) สงเสรมการใช “ปญญา” ประกอบศรทธา จะเหนวาทผานมา สงคมไทยสงเสรมความเชอเรองอทธปาฏหารยดวย

การสรางศรทธาแกชาวพทธเทานน แตไมมการเสนอแนะดวยการใช “ปญญา” ประกอบ เกยวกบเรองน พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) ไดเสนอแนวทางการพฒนาในเรองอทธปาฏหารยตามวถพทธไวในหนงสอ ตนเถดชาวไทย ความวา

ในเบองตนอาจยอมใหชาวพทธมนใจดวยศรทธา แตกตองมปญญาประกอบใหเหนเหต เหนผล และทสดแลวตองพฒนาใหเปนความมนใจดวยปญญา กลาวคอชาวพทธตองรและเขาใจจรง มองเหนเหตและผลในสงนน สดทายตองลงมอท าดวยตนเอง นอกจากนใหเอาความศกดสทธไวทพระรตนตรย เพอจะไดกลนกรองไมใหผคนออกนอกลนอกทาง เนองจากลทธศาสนาแบบไสยศาสตรเปนเรองสนองกเลส และเพอท าความศกดสทธนน ใหประณต ใหสง ใหดงามขนไป คออ านาจความบรสทธและคณธรรม ประกอบดวย พระปญญาคณ พระวสทธคณ และพระกรณาคณของทยงยน ทส าคญเพอเปนการสะดวกทจะดงคนทงหลายทมาพงนน ใหกาวตอสงขนไปสการพฒนาชวตดวยศล สมาธ และปญญา จนลถงวมตในทสด ซงในทางพระพทธศาสนาไดวางหลกความเชอเหลานนไว 4 ประการ (1) กระท าการดวยความเพยรพยายามของตน คอเชอแลวจะตองใหเขมแขงในการกระท ายงขน (2) ตองไมใหผดหลกฝกฝนพฒนาตนเอง คอตองพจารณา ตองหาทางแกปญหาฝกปรอตวเองใหเขมแขง ท าอะไรตออะไรใหดยงขน (3) ตองใหเปนอสระพงตนเองได คอไมใชฝากความหวงใหทานชวย หมดอสรภาพของตวเอง (4) ตองไมใหผดหลกความประมาท คอปลอยใหเวลาผานเลยไป (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2556, น.15-20)

(2) เผยแพรแนวคด “สจจกรยา” ผวจยมความเหนวา ยงมวธปฏบตทเปนทางออกส าหรบผทยงหวง

อ านาจดลบนดาลคอ “สจจกรยา” แปลวา การกระท าสจจะ หมายถง การอางพลงสจจะหรอการอางเอาความจรงเปนพลงบนดาล โดยการยกคณธรรมทตนไดประพฤตปฏบตบ าเพญมาหรอมอยตามความจรง หรอแมแตสภาพของตนเองทเปนอยในเวลานน ขนมาอางเปนพลงอ านาจเมอหมดหนทางแกไข ซงวธการนนอกจากไมกระทบกระเทอนตอความเพยรพยายามและไมเปนการวงวอนตออ านาจดลบนดาลจากภายนอกแลว ยงชวยย าความมนใจในคณธรรมและความเพยรพยายามของตน ท าใหมก าลงใจเขมแขงยงขน (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2555, น.90) อยางไรกตามในเรองการอางอ านาจดลบนดาลดวยวธสจจกรยาน ผวจยมความเหนวาชาวพทธโดยสวนใหญแทบจะไมรจกและ

137

ไมเคยใชวธดงกลาว ทงทเปนแนวปฏบตทไมขดตอหลกการทางพระพทธศาสนา สวนหนงอาจเปนเพราะไมทราบและอกสวนอาจเปนเพราะไมมนใจในวาตนจะสามารถกระท าสจจะตามทปฏญาณไวได 4.2 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาดานแนวคดการเคารพบชาทางพระพทธศาสนา

4.2.1 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาแนวคดเรองสรณะ

4.2.1.1. วธแกไขปญหา (1) การวางทาททถกตอง เนองจากพระพทธศาสนาเปนศาสนาประเภทอเทวนยม (atheism) ไมนบ

ถอเทพเจาเปนสรณะทพง (แสง จนทรงาม,2553, น.41) โดยพระพทธเจาทรงปฏเสธเรองพรหมลขต ดงแสดงไวใน ตตถายตนสตร มใจความวา ถาสขทกขทงปวงเปนสงทเทพเจาบนดาลใหมนษย แมการกระท าความชวตางๆ กควรจะมเทพเจาเปนผบนดาลใหท าเชนกน จงนาสงสยวาท าไมเทพเจาจงบนดาลใหมนษยท าความชว และถาเทพเจาเปนผดลบนดาลใหมนษยท าทกสงทกอยาง มนษยกไมมสทธทจะเลอกวาสงไหนควรท าไมควรท า ซงขดตอความเปนจรงทมนษยมสทธทจะเลอกท าหรอไมท าไดตามใจ ความวา

สมณพราหมณพวกใดมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘สข ทกข หรอไม ทกข ไมสขทบรษบคคลนเสวย ทงหมดลวนแตมการเนรมตของพระผเปนเจาผยงใหญเปนเหต’ เราเขาไปหาสมณพราหมณพวกนนกลาวอยางนวา “ทราบมาวา จรงหรอ ททานทงหลายมวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘สข ทกข หรอไมทกข ไมสขทบรษบคคลนเสวย ทงหมดลวนแตมการเนรมตของพระผเปนเจาผยงใหญเปนเหต’ ถาสมณพราหมณเหลานนถกเราถามอยางนยอมรบวา ‘จรง’ เรากจะกลาวกบทานเหลานนอยางนวา ‘ถาอยางนนเพราะการเนรมตของพระผเปนเจาผยงใหญเปนเหต ทานทงหลายกจกเปนคนฆาสตวฯลฯ และเปนมจฉาทฏฐ’

อนง เมอบคคลยดถอการเนรมตของพระผเปนเจาผยงใหญโดยความเปนแกน สาร ยอมไมมความพอใจหรอความพยายามวา ‘สงนควรท า หรอสงนไมควรท า’ กเมอ ไมไดกรณยกจและอกรณยกจโดยจรงจงมนคง ดงกลาวมาน สมณวาทะทชอบธรรม เปนของเฉพาะตว ยอมไมมแกบคคลผมสตฟนเฟอน ไมมเครองปองกน” (อง.ตก. 20/62/239)

ดวยเหตนพระพทธศาสนาจงก าหนดใหชาวพทธเคารพนบถอ “พระรตนตรย” อนประกอบดวย พระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆ ค าวา “รตน” แปลวา “แกว”

138

หมายถงแกวอนมคา ซงนยมกนวาเปนสมบตอนมคาราคาสง การทเรยกพระพทธ พระธรรม พระสงฆวา “รตนะ” กเพราะหลก 3 ประการน มคาสงสดส าหรบชาวพทธ (แสง จนทรงาม, 2553, น.41-42)

(2) เคารพบชาพระคเณศดวย “อนสต” แมวาชาวพทธในสงคมไทย จะมยนยนวานบถอพระคเณศรองจากพระ

รตนตรย แตโดยหลกการและหลกปฏบตแลวตางมงไปในทางเคารพบชาพระคเณศเปนสรณะ เพอแกไขปญหาดงกลาว ผวจยมความเหนวาควรสรางแนวคดการเคารพบชาพระคเณศ ดวย “อนสต” คออารมณทควรระลกถงเนองๆ ม 10 อยาง หนงในนนคอ “เทวตานสต” หมายถง การระลกถงคณธรรมทท าใหบคคลใหเปนเทวดาตามทมอยในตน ซงชาวพทธทเคารพบชาพระคเณศสามารถน าหลกธรรมนไปใชได โดยการระลกถงคณธรรมและวตรปฏบตทดงามของพระคเณศทปรากฏอยในเทวต านาน มาเปนสตและระลกถง เชน 1. ความซอสตย ปรากฏในครงทพระคเณศทรงไดรบมอบหมายจากพระอมาผเปนมารดา ใหเฝาทวารบาลหามไมใหผใดรบกวน ซงพระคเณศกปฏบตหนาทอยางเครงครด 2. ความกตญญ กลาวในครงทพระคเณศตอสกบปรศราม เมอเหนขวานของปรศรามซงจ าไดวาเปนของพระศวะผเปนบดาจงไมตอสและเปนเหตใหตองเสยงา และ 3. ความเปนผมคณธรรม กลาวถงตอนอวตารทง 8 (อษฏาวตาร) ของพระคเณศ ทอวตารลงมาเพอปราบ อสร 8 ตน ซงเปนเสมอนบคลาธษฐานของกเลสทมอยในจตใจของมนษย อนไดแก ความอจฉารษยา ความมวเมา ความหลงผด ความโลภ ความโกรธ ความปรารถนาในความสขทางประสาทสมผส ความยดมนถอมน และความหลงทะนงตน ซงผวจยมความเหนวาบคคลทจะสามารถประหารกเลสดงกลาวได ถอไดวาตองเปนผทประกอบไปดวยคณธรรม นอกจากนจากเทวลกษณะของพระคเณศทสะทอนถงเทวปรชญาสามารถน ามาตอยอดแนวคดแสดงถงคณธรรมของพระคเณศไดอกดวย

4.2.1.2 แนวทางการพฒนา (1) แนะน าวธถงพระรตนตรยเปนสรณะ การแสดงตนเปนผนบถอพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ เปนทพงสรณะ

สงสด คอ การศกษาพระพทธศาสนาใหมความซาบซงถงคณของพระพทธเจา ถงคณของพระธรรม ถงคณของพระสงฆรวมทงนบถอพระพทธศาสนาเปนหลกปฏบตตนตามภมชน (สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ), 2554, น.5) คอ ตงใจถงดวยความเชอความเลอมใส ประกอบดวย มความรซาบซงในพระพทธคณ พระธรรมคณ พระสงฆคณ ซงเกดจากการศกษาใหร ถาเพยงใจศรทธาเลอมใสแตขาดปญญา ใจทถงกยงไมมนคง ยงอาจสงสยลงเลใจ อาจเปลยนแปลงได ดงนนเมอมปญญารคณพระรตนตรย ใจทถงจงจะหยงรากหรอเขาถงแกนของไตรสรณคมน (สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ), 2554, น.14)

139

(2) แสดงตนออกวาถงเปนสรณะนน ผวจยมความเหนวา นอกจากวธถงพระรตนตรยเปนสรณะแลว เพอเปน

การย าชดถงสถานะของพทธศาสนนกชน ชาวพทธควรแสดงตนออกวาถงเปนสรณะนน คอ แสดงตนเขาเปนพทธบรษท หรอเปนพทธศาสนกชน คอเปนภกษ สามเณร อบาสก อบาสกา พทธมามกะ พทธมามกา หรอแสดงความนบถอฝกใฝในพระรตนตรยในพระพทธศาสนา เชน พทธบรษทฝายบรรพชต (นกบวช) เปนดวยการอปสมบทตามวธทพระพทธเจาทรงบญญตไวในพระวนย, พทธบรษทฝายคฤหสถ (ชาวบาน) เปนดวยการปฏญาณตนเปนอบาสก อบาสกา พทธมามกะ พทธมามกา นอกจากนแมไมปฏญาณตนแตตงใจสมาทาน คอตงใจถงดวยล าพงตนเองเมอไรกได รวมทงแสดงอาการวานบถอพระรตนตรย นบถอพระพทธศาสนา เชน ท าความเคารพ ฟงพระธรรมโดยเคารพ ระลกถงคณพระรตนตรย กใชไดเหมอนกน (สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ), 2554, น.14-15) โดยอาจพระภกษและอบาสก-อบาสกา (ฆราวาส) สามารถแสดงตนออกวาถงเปนสรณะตามสถานะได ดงน

1. พระภกษ การทพระภกษจะเขาถงพระรตนตรยได กดวยการเปลงวาจาถงพระ

รตนตรยเปนสรณะ 3 ครง (ไตรสรณคมน)ในการอปสมบท ตามทแสดงใน อญญตตถยปพพกถา กลาวถงในครงพระพทธเจาทรงอนญาตการบรรพชาอปสมบท ความวา

ภกษทงหลาย กแลสงฆพงใหตตถยปรวาสอยางน กอนอนพงใหกลบตรทเคยเปน อญเดยรถยปลงผมและหนวด ใหครองผากาสายะ ใหหมผาเฉวยงบาขางหนงใหกราบเทาภกษทงหลาย ใหนงกระโหยง ใหประนมมอแลวสงวา “เธอจงกลาวอยางน”

แลวใหวาสรณคมนดงน ไตรสรณคมน วาดวยการถงพระรตนตรยเปนสรณะ ขาพเจา ขอถงพระพทธเจาเปนสรณะ ขาพเจา ขอถงพระธรรมเปนสรณะ ขาพเจา ขอถงพระสงฆเปนสรณะ ขาพเจา ขอถงพระพทธเจาเปนสรณะ แมครงท 2 ขาพเจา ขอถงพระธรรมเปนสรณะ แมครงท 2 ขาพเจา ขอถงพระสงฆเปนสรณะ แมครงท 2 ขาพเจา ขอถงพระพทธเจาเปนสรณะ แมครงท 3 ขาพเจา ขอถงพระธรรมเปนสรณะ แมครงท 3 ขาพเจา ขอถงพระสงฆเปนสรณะ แมครงท 3 (ว.ม. 4/ 86/ 138)

140

2. อบาสก-อบาสกา อบาสกและอบาสกา สามารถประกาศตนเพอเขาถงพระรตนตรยได

ดวยการมอบตน ดงเชนใน สามญญผลสตร ซงกลาวถงพระเจาอชาตศตรไดทรงประกาศตนถงพระพทธเจาในลกษณะมอบกายถวายชวตแดพระรตนตรย โดยตรสวา นบแตบดนเปนตนไปหมอมฉนขอมอบกายถวายชวตเขาถงพระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆเปนสรณะ ความวา “หมอมฉนนขอถงพระผมพระภาค พรอมทงพระธรรมและพระสงฆเปนสรณะ ขอพระผมพระภาคจงทรงจ าหมอมฉนวาเปนอบาสกผถงสรณะตงแตวนนเปนตนไปจนตลอดชวต” (ท.สล.9 / 250-252/ 85)

อนง ผวจยมความเหนวา ยงมขอควรระวงของชาวพทธ ในการเคารพนบพระรตนตรย คอความเขาใจผดและถอผดในพระรตนตรย ไดแก (1) การนบถอพระรตนตรยแบบ “เทวนยม” คอเชอวาพระรตนตรย (เฉพาะอยางยงพระพทธเจา) เปนเทพเจาผยงใหญ มการปฏบตแบบเทวนยมดวยการกราบไหว วงวอน บวงสรวง ขอเพอผลประโยชนแกตนเองและคนรก (2) นบถอพระรตนตรยแบบ “วญญาณนยม” คอเชอวาม พระพทธคณ พระธรรมคณ พระสงฆคณ เปนสงศกดสทธแทรกสงอยในวด โบสถเจดย หรอในพระพทธรป อานภาพดงกลาวมชวตจตใจเชนเดยวกบมนษย จงตองปฏบตโดยการกราบไหวบชาสญลกษณแทนพระรตนตรย มการถวายเครองสงเวย การบนบาน การแกบน และการบวงสรวงตางๆ (3) นบถอพระรตนตรยแบบ “ไสยศาสตร” หรอ “มายาศาสตร” คอ เชอวาพระรตนตรยเปนอ านาจศกดสทธลกลบชนดหนง ลองลอยอยทวไป ถารจกวธอาจจะเรยกเกบไวในสงใดสงหนง เชน พระเครอง ผายนต น ามน น ามนต ความเชอนท าใหเกดการเสก เปา สวด รวมทงสวดพทธาภเษกและพธกรรมทางไสยศาสตรอนๆ (แสง จนทรงาม, 2544,น.42-44) ซงผวจยเหนวาควรเปนเรองทควรตระหนก และเผยแพรใหชาวพทธเขาใจถงแนวคดและการปฏบตตนใหมาก เพอใหเขาถงสรณะอยางถกตองและสมบรณ

อยางไรกตาม ผวจยมความเหนวาชาวพทธยงสามารถเคารพบชาสงศกดสทธอนๆ ไดแมจะเปนศาสดาของศาสนาอน หากศาสดาพระองคนนประกอบดวยคณธรรมสงกวาเรา แตควรนบถอเปน “อนสสต” และควรนบถอรองจากพระรตนตรย ดงทแสดงไวใน นครวนเทยยสตร ในครงทพราหมณและคหบดทลตอบพระพทธเจาถงบคคลทควรสกการะวา การทเราจะเคารพบชาบคคลใดนน ขนอยกบคณธรรมของผนน ถาผนนมคณธรรมสงกวาเรากควรเคารพบชาได ซงพระพทธองคทรงพอพระทย ดงความวา

สมณพราหมณเหลาใดปราศจากราคะ ปราศจากโทสะ ปราศจากโมหะในรปทพงร แจง ทางตา มจตสงบในภายใน ประพฤตสม าเสมอทางกาย ทางวาจา และทางใจ สมณพราหมณเชนนควรสกการะ ควรเคารพ ควรนบถอ ควรบชา ขอนนเพราะเหตไร เพราะวา แมเราทงหลายยงไมปราศจากราคะ ยงไมปราศจากโทสะ ยงไมปราศจาก

141

โมหะในรปทพงรแจงทางตา มจตยงไมสงบในภายใน ยงประพฤตไมสม าเสมอทางกาย ทางวาจา และทางใจ เพราะเราทงหลายเหนแมความประพฤตสม าเสมอนนทสงๆ ขนไปของสมณพราหมณเหลานน เพราะฉะนนสมณพราหมณผเจรญเหลานนจงควรสกการะ ควรเคารพ ควรนบถอ ควรบชา” (ม.อ. 14/436/ 496)

นอกจากนผวจยมความเหนอกวา หากชาวพทธนบถอพระคเณศเพอเปนอนสสต และแสดงการเคารพบชาดวยการถวายของเซนสรวง ยงอาจกลาวไดวาเปนสมมาทฐเชนกน แมจะเปนสมมาทฐทยงอยมอาสวะกตาม ดงทแสดงไวใน มหาจตตารสกสตร ความวา

สมมาทฏฐทยงมอาสวะ เปนสวนแหงบญ ใหผลคออปธ เปนอยางไร คอ ความเหนวา ‘ทานทใหแลวมผล ยญทบชาแลวมผล การเซนสรวงท เซนสรวงแลวมผล ผลวบากแหงกรรมทท าดและท าชวม โลกนม โลกหนาม มารดามคณ บดามคณ สตวทเปนโอปปา- ตกะม สมณพราหมณผประพฤตปฏบต ชอบท าใหแจงโลกนและโลกหนาดวยปญญาอนยงเองแลวสอนผอนใหรแจงกมอยในโลก’ นเปนสมมาทฏฐทยงมอาสวะ เปนสวนแหงบญ ใหผลคออปธ (ม.อ.17/136/176)

4.2.2 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาแนวคดเรองหลกกรรม 4.2.2.1 วธแกปญหา (1) สรางความเขาใจทศนะเรองกรรมในทางพระพทธศาสนา เรองกรรมถอเปนเรองทส าคญทสดเรองหนงในพระพทธศาสนา

จนกระทงพระพทธศาสนาเองบางครงกไดชอวา “กมมวาท” คอ ลทธทสอนเรองกรรม และพระพทธ เจาบางทกไดพระนามวา “กมมวาท” คอ ผกลาวกรรม ผสอนเรองกรรม (จนทร แสงงาม, 2544. น.90) ความมงหมายทพระพทธเจาทรงสอนเรองกรรม อยางแรกเพอขจดความเชอและการประพฤตปฏบตในสงคมของศาสนาพราหมณเดมเกยวกบเรองวรรณะ อกแงหนงกคอใหมความเพยรพยายามในการพงตนเอง และรจกแกไขปรบปรงตว (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2557, น.24-25)

ผวจยมความเหนวาชาวพทธสวนใหญยงมความสบสนและยงไมเขาใจเรอง “กรรม” ในทางพระพทธศาสนา ดวยเหตนจงมความจ าเปนทตองแกไขปญหา โดยการสรางความรความเขาใจอยางถกตอง โดยค าวา “กรรม” เปนค าไทย แปลมาจากภาษาสนสกฤตวา ‘กรรม’ (ภาษาบาลวา ‘กมมะ’) มาจากรากศพทวา กร แปลวา ‘กระท า’ ดงนน กรรมจงหมายถง ‘การเคลอนไหวเพอท างาน’ (จนทร แสงงาม, 2544. น.93) สวนในพจนานกรมฉบบบณฑตราชสถาน พ.ศ.2554 ใหความหมายของค าวา “กรรม” หมายถง การ การกระท า การงาน กจ (ราชบณฑตย สถาน, 2556, น.16) ขณะท พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท พ.ศ. 2556 ใหความหมายวา กรรม (การกระท า) หมายถง การกระท าทประกอบดวยเจตนา คอ ท าดวยความจงใจหรอจงใจท า ดก

142

ตาม ชวกตาม (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) , 2556, น.4) ดาน ศ.ดร.วชระ งามจตรเจรญ อธบายความหมายของกรรมวา ค าวา ‘กรรม’ มาจากค าวา ‘กรม’ ในภาษาสนสกฤต ซงตรงกบค าวา ‘กมม’ ในภาษาบาล ตามรปศพทแปลวา ‘การกระท า’ แตความหมายทแทจรงของค าวา ‘กรรม’ ในทศนะของพระพทธศาสนาเถรวาทนน หมายถง เจตนา คอการกระท าดวยความจงใจหรอตงใจ ดงพทธพจนใน “นพเพธกสตร” ทวากรรมกบเจตนาซงเปนเหตการณหรอพฤตกรรมทางจตอยางหนงเปนอนเดยวกน ความวา “ภกษทงหลาย เพราะอาศยเหตนวา เรากลาวเจตนาวาเปนตวกรรม บคคลคดแลว จงกระท ากรรมดวยกาย วาจา ใจ” (อง.ฉกก. 22/63/577) และอาจกลาวไดวา ค าวา ‘กรรม’ ยงมความหมายครอบคลมถงการกระท าทเกดจากเจตนาดวย เพราะเปนการแสดงออกของเจตนา (วชระ งามจตรเจรญ, 2552, น.268)

(2) สรางความเขาใจความแตกตางเรองกรรมในพระพทธศาสนากบลทธอน ผวจยมความเหนวาชาวพทธในสงคมไทยเปนจ านวนมาก ไมทราบวา

หลกค าสอนเรองกรรมมปรากฏอยในศาสนาอน รวมทงไมทราบวาหลกค าสอนในแตละศาสนานนเปนเชนไร ทงนในสมยพทธกาลมค าสอนส าคญอย 3 ลทธ ทกลาวถงทกขสขทเราไดรบอยในขณะน ซงพระพทธเจาเคยตรสถงและทรงแยกวาค าสอนของพระองคไมใชค าสอนอยางลทธดงกลาว ซงเปนค าสอนประเภท อกรยา คอ หลกค าสอนหรอทศนะแบบทไมใหเกดการกระท า เปนมจฉาทฏฐอยางรายแรง (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2557, น.15) โดยทรงแสดงไวใน ตตถายตนสตร วาดวยเรอง ลทธมจฉาทฏฐ 3 ซง ตตถายตนะ แปลวา ประชมแหงลทธ ดงนน ตตถายตนะ 3 จงหมายถง ประชมลทธ 3 พวก ทผดหลกพระพทธศาสนา ไดแก 1. บพเพกตวาท ถอวาอะไรๆ กเปนเพราะกรรมทท าไวปางกอน 2. อศวรนรมตวาท ถอวาจะเปนอะไรๆ กเพราะเทพผยงใหญบนดาล หรอพระผเปนเจาบนดาล 3. อเหตวาท ถอวาสงทงหลายอะไรจะเกดขน ไมมเหตปจจย แลวแตจะบงเอญเปนไป คอลทธโชคชะตา ความวา

ทเกดแหงทฏฐเปนดจทา 3 ประการ อะไรบาง คอ 1. สมณพราหมณพวกหนง มวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘สข ทกข หรอไมทกข ไมสขทบรษบคคลนเสวย ทงหมดลวนแตมกรรมทท าไวในปางกอนเปนเหต’ 2.สมณพราหมณพวกหนง มวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘สข ทกข หรอไมทกข ไมสขทบรษบคคลนเสวย ทงหมดลวนแตมการเนรมตของพระเปนเจาผยงใหญเปนเหต’ 3.สมณพราหมณพวกหนง มวาทะอยางน มทฏฐอยางนวา ‘สข ทกข หรอไมทกข ไมสข ทบรษบคคลนเสวย ทงหมดลวนแตไมมเหตไมมปจจย’ (อง.ตก.20/ 62/ 238)

จะเหนวาทง 3 ลทธ มลกษณะทสอดคลองกนคอไมใหมนษยเกดความเพยรพยายามในทางประพฤตปฏบต ทงยงสนบสนนความเชอในเรอง “พรหมลขต” หรอ “พระเจา

143

ลขต” ขดกบหลกค าสอนเรองกรรมของพระพทธศาสนาทวา มนษยเปนไปตาม “กรรมลขต” คอมนษยสามารถแกไขหรอก าหนดวถชวตใหมได โดยไมตองอาศยการออนวอนและการดลบนดาลจากสงอนใด ดงทพระพทธเจาไดตรสไวใน อาหารสตร ความวา “เราม ‘อารมภธาต’ คอความรเรมหรอการเรมตนใหมได” (ส .ม.19 /232/164) ซงแสดงเปนนยวา เราสามารถเลอกหรอก าหนดวถชวตของตวเองได (วชระ งามจตรเจรญ, 2552, น.267)

(3) สรางความเขาใจแนวคดเรองกรรมในทางพระพทธศาสนา ผวจยมความเหนวา ควรสรางความเขาใจแนวคดเรองกรรมในทาง

พระพทธศาสนาแกชาวพทธเพอเกดความเขาใจอยางชดเจน คอหลกค าสอนเรองกรรมในทางพระพทธศาสนากบศาสนาอน โดยเมอพระพทธศาสนาเกดขน พระพทธองคทรงทราบค าสอนของศาสนาเหลาน และไดทรงพจารณาเหนวาเปนความเขาใจคลาดเคลอนไมสมบรณ พระองคจงไดทรงสอนหลกกรรมของพทธศาสนาขนใหมจากทสอนกนแตเดมในศาสนาพราหมณ ศาสนาฮนด และนครนถ (ศาสนาเชน) (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2557, น.13) เชน ศาสนาพราหมณ สอนวากรรมคอการประกอบพธกรรมตางๆ ใหครบและใหถกตองตามคมภรมนศาสตรทพระมนก าหนดไว นอกจากนยงมพธกรรมทจะตองปฏบตตอบคคลตางๆ ตอเทวดา ตอนกบวช ตอคนวรรณะตางๆ ตอศาสนสถาน และอนๆอกมากมาย พธตางๆเหลาน เรยกวา ‘กรรม’ จดเปนหนทางหนงทจะน าไปสโมกษะ ความหลดพน เรยกวา ‘กรรมมารค’ (จนทร แสงงาม, 2544. น.91), ศาสนาฮนด สอนหลกกรรมเพอเปนฐานรองรบการแบงแยกวรรณะ สวนพระพทธศาสนาสอนหลกกรรมเพอหกลางเรองวรรณะ (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2557, น.13-14) และศาสนาเชน สอนหลกกรรมคลายๆ กบหลกกรรมในพระพทธศาสนา แตเครงกวาจนกลายเปนกรรมลขต คอสอนวา 1. การกระท าทางกายส าคญกวาทางวาจาและทางใจ 2. การกระท าจะมเจตนาหรอไมมเจตนา จดเปนกรรมทงนน 3. ความสข ความทกข และไมสขไมทกข ทไดรบในปจจบนลวนเปนผลกรรมทกระท าไวในชาตกอนทงสน (จนทร แสงงาม, 2544, น.92)

จากความหมายของหลกค าสอนเรองกรรมในศาสนาพราหมณ ศาสนาฮนด และศาสนาเชน ผวจยมความเหนวาชาวพทธเปนจ านวนมากยงไมเขาใจในหลกค าสอนเรองกรรมในทางพระพทธศาสนา โดยแนวคดเรองกรรมสวนใหญยงคงเอนเอยงไปในทางศาสนาพราหมณ เชน การประกอบพธกรรม การบ าเพญตบะ ขณะทบางสวนยงมแนวคดในทางศาสนาเชน เชน การเชอในโชคชะตาฟาลขต และกรรมเกา

144 4.2.2.2. แนวทางการพฒนา (1) สรางความเขาใจเรองกรรมในหลกการทางพระพทธศาสนา ผวจยมความเหนวา เมอพดถงเรองกรรมตามความเขาใจของชาวพทธใน

สงคมไทย ลวนมงไปในเรองกฎแหงกรรมคอ “ท ากรรมอยางไร ยอมไดรบผลของกรรมนน” ซงในทางพระพทธศาสนายงมหลกการใหญทครอบคลมทกสงทกอยาง คอความเปนเหตและปจจยหรอทเรยกวา “หลกปฏจจสมปบาท” และเรองกรรมกเปนเพยงสวนหนงและอยในกฎแหงเหตปจจยนน โดยกรรมคอสวนทเรยกในวงจรทเรยกวา “ไตรวฏฏ” ไดแก กเลส กรรม และวบาก คอการมองเรองกรรมตามแนวของกฎเกณฑแหงเหตและผล หรอเรองความเปนไปตามเหตปจจยทเรยกวา “อทปปจจยตา” (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2557, น.52-54) ดวยเหตนผวจยจงมความเหนวาควรสงเสรมการเผยแพรเรอง “หลกปฏจจสมปบาท” ซงเปนหลกการใหญในทางพระพทธศาสนาเพอใหชาวพทธไดเหนภาพของกรรมและทศนะเรองกรรมในทางพระพทธศาสนาไดชดเจนยงขน

(2) สรางความเขาใจเรองกรรมนยาม (กฎแหงกรรม) “กรรม” ยงถอวาเปนกฎอยางหนงทมกเรยกกนวา “กฎแหงกรรม” หรอ

“กรรมนยาม” หมายถง กฎเกณฑแหงเหตและผล ซงในทางพระพทธศาสนา กฎเกณฑแหงเหตและผลน ไมไดมเฉพาะกรรมนยามอยางเดยว แตประมวลได 5 กฎ เรยกวา “นยาม 5” หรอ “กฎ 5” ประกอบ 1. กรรมนยาม กฎแหงกรรม ไดแก กฎเกณฑแหงเหตและผลทเกยวกบการกระท าของมนษย 2. จตตนยาม กฎเกณฑเกยวกบการท างานของจต 3. พชนยม กฎเกยวกบพชพนธ 4. อตนยาม กฎเกณฑเกยวกบอต คอเรองอณหภม สภาพแวดลอมทางธรรมชาต กฎเกณฑเกยวกบดนฟาอากาศ 5. ธรรมนยาม กฎแหงธรรมชาต คอความเปนเหตเปนผลกนของสงทงหลาย หรอความเปนไปตามธรรมดาของแหงเหตปจจย (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2557, น.54-55) ทงนผวจยมความเหนวาสงทงหลายทเกดขน หากพนจพจารณาแลวจะเหนวาสงทเกดขนนนอาจไมไดเกดแตกรรมเพยงสงเดยวเสมอไป แตอาจเกดจากนยามตางๆ หรอหลายนยามมาประกอบกนกเปนได

(3) สรางความเขาใจหลกปฏบตตนในเรองกรรม เม อชาว พทธทราบถ งความแตกต างของแนวคด เร องกรรมทาง

พระพทธศาสนากบลทธอนแลว ผวจยมความเหนวาควรเสนอแนวทางการปฏบตเรองกรรมตามหลกการทางพระพทธศาสนาเพมเตมดวย เพอเปนแนวทางการพฒนาตนในเรองกรรมของชาวพทธ กลาวคอ พระพทธเจาตรสวา กรรม ม 3 อยาง ไดแก 1. กายกรรม การแสดงออกทางกาย 2. วจกรรม การแสดงออกทางวาจา 3. มโนกรรม การแสดงออกทางใจอยในระดบความคด ในบรรดากรรม 3 อยาง พระพทธศาสนาถอวา มโนกรรมส าคญทสดเพราะเปนจดเรมตนในการก าหนดวถหรอชแนวทางใหแกแนวคด ความนยม ความเชอถอ ดงนนในการท ากรรมนน เรมจาก ตวกรรมนน

145

จะตองเปนกรรมด ไมใชกรรมชว แลวผลดจะเกดขน ดงทแสดงไวใน อปาลวาทสตร กลาวถง พระพทธเจาทรงตอบเรองการบญญตเรองกรรมแกตปสส ความวา “ตปสส เราบญญตกรรมในการท ากรรมชวในการประพฤตกรรมชว ไว 3 ประการคอ 1. กายกรรม 2. วจกรรม 3. มโนกรรม” .... และ “ตปสส บรรดากรรมทง 3 ประการทจ าแนกแยกเปนอยางน เราบญญต มโนกรรมวามโทษมากกวา ในการท ากรรมชว ในการประพฤตกรรมชว มใชกายกรรมหรอวจกรรม” (ม.ม. 13/ 57/ 55)

สวนผลดจะมากหรอนอยนน ใหพจารณาในถงองคประกอบทอ านวยชวยเสรมกรรม หรอ สมบต 4 อนไดแก 1.คต คอ ถนท เทศะ ทางไป ทางด าเนนชวต 2. อปธ คอ รางกาย 3. กาล คอ กาลเวลา ยคสมย และ 4. ปโยค คอ การประกอบ หรอการลงมอท า ทงนผวจยเหนวาจดส าคญคอตองเชอมโยงใหเหนถงความเปนเหตปจจยดวย ดงทแสดงไวใน ทสกนทเทส เรอง กมมวปากญาณ (ปรชาหยงรผลของกรรม) ความวา

กรรมสมาทานทเปนบญบางอยางอาศยคตสมบตจงใหผลกมกรรมสมาทานทเปนบญบางอยางอาศยอปธสมบตจงใหผลกม กรรมสมาทานทเปนบญบางอยางอาศยกาลสมบตจงใหผลกม กรรมสมาทานทเปนบญบางอยางอาศยปโยคสมบตจงใหผลกม (อภ.ว. 35/ 810/ 523) 4.2.3 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาแนวคดเรองอ านาจดลบนดาลของเทพ

เจาและเทวดา 4.2.3.1 วธแกไขปญหา (1) ระลกถงหลกธรรมของเทวดา ผวจยมความเหนวาวธแกไขปญหาแนวคดเรองอ านาจดลบนดาลของเทพ

เจาและเทวดา ในทางพระพทธศาสนานนชาวพทธควรปฏบตตนดวยการระลกถงหลกธรรมของเทวดาคอ “เทวธรรม” หมายถง ธรรม 2 อยาง ไดแก “หร” คอ ความละอายแกใจ (ละอายความชว) และ “โอตตปปะ” คอ ความกลวบาป (เกรงกลวตอความชว) โดยเรองของหรและโอตตปปะนมปรากฏอยใน “อรยทรพย 7” และ “สทธรรม 7” ซงเปนหลกธรรมในพระพทธศาสนา กลาวคอ “อรยทรพย 7” หมายถง ทรพยอนประเสรฐทตดตวอยภายในใจ ประกอบดวย 1.ศรทธา 2.ศล 3.หร 4.โอตปปะ 5.พาหสจจะ 6.จาคะ 7.ปญญา สวน “สทธรรม 7” หมายถง ธรรมของคนด ประกอบดวย 1.ศรทธา 2.หร 3.โอตตปปะ 4.พาหสจจะ 5.วรยารมภะ 6.สต 7.ปญญา (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2556, น.139, น.471 และ น.579)

(2) ระลกถงคณธรรมทท าใหบคคลเปนเทวดา การระลกถงเทวดาทเรยกวา “เทวตานสต” ในทางพระพทธศาสนา

หมายถง การระลกถงคณธรรมทท าใหบคคลใหเปนเทวดาตามทมอยในตน ซงปรากกฏอยใน “อนสต

146

10” คอ อารมณทควรระลกถงเนองๆ ม 10 อยาง ประกอบดวย (1) พทธานสต ระลกถงคณของพระพทธเจา (2)ธรรมานสต ระลกถงคณพระธรรม (3) สงฆานสต ระลกถงคณพระสงฆ (4) สลานสต ระลกถงศลทตนรกษา (5) จาคานสต ระลกถงทานทตนบรจาคแลว (6) เทวตานสต ระลกถงคณทท าใหคนเปนเทวดา (7) มรณสสต ระลกถงความตายทจะตองมเปนธรรมดา (8) กายคตาสต ระลกทวไปในกายวาไมงาม (9)อานาปานสต ตงสตก าหนดลมหายใจเขาออก (10) อปสมานสต ระลกธรรมเปนทสงบงบกเลสและความทกข คอ นพพาน (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2556, น.138 และ น.496) ดงทแสดงไวใน สตปฏฐานกถา วาดวยสตปฏฐาน ความวา

สภาวธรรมทงปวงเปนสต เปนสตนทรย เปนสตพละ เปนสมมาสตเปนสต สมโพชฌงค เปนทางเดยว เปนเหตใหถงความสนกเลส ใหถงความตรสรใหถง นพพาน ไมเปนอารมณของอาสวะ ไมเปนอารมณของสงโยชน ไมเปนอารมณของคนถะ ไมเปนอารมณของโอฆะ ไมเปนอารมณของโยคะ ไมเปนอารมณของนวรณ ไมเปนอารมณของปรามาส ไมเปนอารมณของอปาทาน ไมเปนอารมณของกเลส สภาวธรรมทงปวงเปนพทธานสสต ธมมานสสต สงฆานสสต สลานสสต จาคานสสต เทวตานสสต อานาปานสต มรณานสสต กายคตาสต (อภ.ก.37/ 301/ 236-237)

ทงนผวจยมความเหนวาคณธรรมทจะท าใหบคคลเปนเทวดาไดนนยงประกอบดวย “กศลกรรมบถ” คอ ทางแหงกรรมทเปนกศล โดยกรรมอนดเปนทางน าไปสสคต นม 10 อยาง ประกอบดวย ก. กายกรรม 3 ไดแก 1.ปาณาตปาตาเวรมณ (เวนจากการท าลายชวต) 2. อทนนาทานา เวรมณ (เวนจากถอเอาของท เขาไมไดให) 3. กามเมสมฉาจารา เวรมณ (เวนจากประพฤตผดในกาม) ข. วจกรรม 4 ไดแก 4. มสาวาทา เวรมณ (เวนจากการพดเทจ) 5. ปสณาย วาจาย เวรมณ (เวนจากการพดสอเสยด) 6. ผรสาย วาจาย เวรมณ (เวนจากพดหยาบคาย) 7. สมผปปลาปา เวรมณ (เวนจากพดเพอเจอ) ค.มโนกรรม 3 ไดแก 8. อนภชฌา (ไมโลภคอยจองอยากไดของเขา) 9. อพยาบาท (ไมคดรายเบยดเบยนเขา) 10. สมมาทฏฐ (เหนชอบตามคลองธรรม) (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2556, น.26) ดงแสดงไวใน สาเลยยกสตร ความวา

พราหมณและคหบดทงหลาย ความประพฤตสม าเสมอ คอความประพฤตธรรมทาง กายม 3 ประการ ความประพฤตสม าเสมอ คอความประพฤตธรรม ทางวาจาม 4 ประการ ความประพฤตสม าเสมอ คอความประพฤตธรรมทางใจม 3 ประการ (ม.ม.12/ 441/ 475)

ถาบคคลผประพฤตสม าเสมอ คอผประพฤตธรรมจะพงหวง วา ‘ท าอยางไร หนอ หลงจากตายแลว เราพงเกดในเทพชนจาตมหาราช’ เปนไปไดทหลงจากตาย

147

แลว บคคลนนจะพงเกดในเทพชนจาตมหาราช ขอนนเพราะเหตไร เพราะบคคลนนเปนผประพฤตสม าเสมอคอเปนผประพฤตธรรม อยางนนแล

ถาบคคลผประพฤตสม าเสมอ คอผประพฤตธรรมจะพงหวงวา ‘ท าอยางไร หนอ หลงจากตายแลว เราพงเกดในเทพชนดาวดงส ฯลฯ เทพชนยามา ... เทพชนดสต ... เทพชนนมมานรด ... เทพชนปรนมมตวสวตด ... เทพผนบเนองในหมพรหม’ เปนไปไดทหลงจากตายแลว บคคลนนจะพงเกดในเทพผนบเนองใน หมพรหม 1 ขอนนเพราะเหตไร เพราะบคคลนนเปนผประพฤตสม าเสมอ คอเปนผประพฤตธรรม อยางนนแล ..” (ม.ม.12/ 442/ 478-479)

นอกจากนยงมการถอ “พรหมจรรย” ของแตละศาสนา โดย “พรหมจรรย” หรอ “พรหมจรยะ” ในทางพระพทธศาสนา เปนหลกการใหญใชในแงความหมายตางๆ ดงทอรรถกถาหนงประมวลไว 10 นย คอ 1. ทาน 2. ไวยาวจจ (การขวนขวายชวยเหลอรบใชท าประโยชน) 3. เบญจศล 4. อปปมญญาส (พรหมวหารส) 5. เมถนวรต (การเวนเมถน) 6. สทารสนโดษ (ความพอใจเฉพาะภรรยาหรอคครองของตน) 7. ความเพยร 8. การรกษาอโบสถ 9. อรยมรรค 10. พระศาสนา (รวมเรยกไตรสกขาทงหมด) ดงทแสดงไวใน ปาราชกสกขาบทท 1 วาดวยการเสพเมถนธรรม กลาวถง สทนภาณวารปรารถนาทจะอปสมบถ ความวา

ธรรมตามทพระผมพระภาคทรงแสดงนน เราเขาใจวา ‘การทผอยครองเรอนจะ ประพฤตพรหมจรรยใหบรสทธบรบรณอยางยงเหมอนสงขทขดแลว มใชกระท าไดงาย’ อยากระนนเลย เราควรจะปลงผม โกนหนวด นงหมผากาสายะออกจากเรอนไปบวชเปนอนาคารก” (ว.มหา. 1/ 24/ 17)

ส าหรบศาสนาพราหมณ-ฮนด พรหมจรรย หมายถง การครองชวตเวนเมถนและประพฤตตนเครงครดตางๆ ทจะควบคมตนใหมงมนในการศกษาไดเตมท โดยนยหมายถงการศกษาพระเวท นอกจากนยงหมายถงชวงเวลาหรอขนตอนของชวตทพงอทศเพอการศกษา อยางไรกตามแมรายละเอยดของหลกพรหมจรรยของพระพทธศาสนาจะแตกตางกบหลกพรหมจรรยในศาสนาพราหมณ แตผวจยเหนวาตางกลวนเปนหลกธรรมทน าไปสหนทางการเปนเทวดาและเทพเชนกน

4.2.3.2 แนวทางการพฒนา ผวจยมความเหนวาแนวทางการพฒนาความเชอเรองอ านาจดลบนดาลของ

เทพเจาและเทวดาทไมขดตอหลกทางพระพทธศาสนา โดยวธอยรวมกนดวยความเมตตาและไมตรจต ซงชาวพทธสามารถเออเฟอเกอกลหรออปการะแกเทพเจาและเทวดาไดดงน

148

(1) เชญเทวดามาฟงธรรม การเชญเทวดามาฟงธรรม ปรากฏอยในเรอง “ปรตต” หรอ “ปรตร” ซงม

การนบถอพระปรตรเปนของขลงและศกดสทธมาตงแตกอนพทธกาล และมผกลาววาพระพทธศาสนารบเอาแนวคดเรองพระปรตรมาจาก “รกษมนตร” ในคมภรอถรรพเวท แลวดดแปลงแกไขใหเขากบหลกธรรมในพระพทธศาสนา โดยเรยกใหมวา “ปรตตา” และแมจะมผโตแยงแตในบางพระปรตรไดน าเอาค าวา “รกษ” มาใชในรปบาลวา “รกขา” ควบคกบ “ปรตตา” เชน “กตา เม รกขา, กตา เม ปรตตา” หมายถง “ขาพเจาไดท าการปองกนแลว, ขาพเจาไดท าการคมครองปองกนแลว”นอกจากนยงมค าทใชคกนกบ “ปรตต” คอ “ตาณ” แปลวา การปองกน การตานทาน แลวไดแผลงเปนค าวา “ต านาณ” หรอ “ด านาณ” แปลวา เครองหาม เครองปองกน เครองตานทาน ทพง ทอาศย แตตอมาเขยนเพยนไปเปน “ต านาน” (เปลยนจาก ณ เปน น) ความหมายจงแปรไปวา “เรองราวเกาแก” ไมตรงกบความหมายเดม(ธนต อยโพธ, ม.ป.ป., น.3-4 และ น.12)

โดยแตเดมนน “ปรตต” มความหมายวา “เครองคมครองปองกน” ใชค าวา “ท าปรตต (ปรตตกรณะ)” เชน ท าการแผเมตตา ใหเปนเครองคมครองปองกน ตอมาจงคอยๆเรยกขอความทสวดหรอบทสวดนนวา “ปรตร” ซงมความหมายวา บทสวดเพอเปนเครองคมครองปองกน ดงทในขณะนใชค าวา “กลาวปรตร” หรอ “สวดพระปรตร (ปรตตภณนะ)” ตอมาความนยมสวดพระปรตรเปนทแพรหลายมากจนเกดเปนประเพณขนโดยมพธกรรมเกยวกบการสวดพระปรตรและประเพณนนกพฒนาตอๆมา กระทงไดมการแยกเปนชดเลกและชดใหญ ไดแก “เจดต านาน (สตตปรตต) ” และ “สบสองต านาน (ทวาทสปรตต)” และเมอใชเปนแบบแผนในพระราชพธกมค าศพทเฉพาะขนวา “จลราชปรตร (ปรตรหลวงชดเลก)” และ “มหาราชปรตร (ปรตรหลวงชดใหญ)” (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2556, น.209-218)

“ปรตร” ในทางพระพทธศาสนา หมายถง เครองคมครองปองกนอนชอบ ธรรม ตางจากมนตทมความหมายโนมไปในทางอาถรรพณมนตตามลทธพราหมณ (ไสยศาตร) ซงมกใชท ารายผอน เนอหาและการปฏบตของปรตรเปนเรองของคณธรรมพนฐาน 2 ขอ ไดแก “สจจกรยา” คอ ท าการกลาวอางความจรงและ “เมตตา” คอความรกใครมไมตรจตมตรภาพ ดงทไดกลาวไวใน อาฏานาฏยสตร วาดวยมนตเครองรกษาชออาฏานาฏยะ ความวา

ภกษทงหลาย เธอทงหลายจงเรยนมนตเครองรกษาชออาฏานาฏยะจงเลาเรยนมนต เครองรกษาชออาฏานาฏยะ จงทรงจ ามนตเครองรกษาชออาฏานาฏยะไว ภกษทงหลาย มนตเครองรกษาชออาฏานาฏยะน ประกอบดวยประโยชนเพอคมครอง เพอรกษา เพอไมเบยดเบยน เพออยส าราญของภกษ ภกษณ อบาสก อบาสกาทงหลาย (ท.ปา.11/295/246)

149 ทงนเมอจะเรมสวดพระปรตรจะมค าประพนธทแตงขนมาเชญชวนสวด

พระปรตร เพอบอกใหผสวดตงจตแผเมตตาตงแตตน ความวา สรชช สเสน สพนธ นรนท ปรตตานภาโว สทา รกขตต ผรตวาน เมตต สเมตตา ภทนตา อวกขตตจตตา ปรตต ภณนต

แปลวา ขอเชญผเจรญทงหลาย จงมเมตตาแผเมตตาจตไว ขออานภาพพระปรตรจงคมครองรกษาพระมหากษตรย ผเปนใหญในหมนรชน พรอมทงสรราชสมบต กบทงเสนามาตยและพระราชวงศ ทกเมอ แลวอยามจตฟงซาน สวดพระปรตรกนเถด

เมอกลาวเชญชวนแกผสวดพระปรตรแลว กใหเชญเทพเทวาทงหลายมารวมฟง ดวยค าเชญทเรยกกนวา “บทชมนมเทวดา” ทงนในการสวดพระปรตร สบสองต านาณจะตองกลาว “คาถาปฐยาวต” น ากอน ความวา สมนตา จกกวาเฬส อตราคจฉนต เทวตา สทธมม มนราชสส สณนต สคคโมกขท

แปลวา ขอเชญเทวดาทงหลายในจกรวาลทงหลายโดยรอบ จงมาประชมกน ณ ทน ขอเชญฟงพระสทธรรม ทชทางไปสสวรรคและพระนพพานของพระจอมมนเจากนเถด จากนนจงกลาวบทชมนมเทวดาดวย “คาถาสทธราฉนท” ดงตอไปน สคเค กาเม จ รเป ครสขรตเฏ จนตลกเข วมาเน ทเป รฏเฐ จ คาเม ตรวนคหเน เคหวตถมห เขตเต ภมมา จายนต เทวา ชลถลวสเม ยกขคนธพพนาคา ตฏฐนตา สนตเก ย มนวรวจน สาธโว เม สณนต

แปลวา ขอเชญเทวดาทงหลาย ผสงสถตอยในสวรรคชนกามภพดวย ในชนรปภพดวย ผสงสถตอยบนยอดเขา และทหบผาดวย ทงทสงสถตอยในวมานบนอากาศดวย และภมมเทวดาทงหลาย ซงสงสถตอยในทวป ในรฐ ในหมบาน บนตนไม ในปาชฏ ในเหยาเรอน และเรอกสวนไรนา รวมทงบรรดายกษ คนธรรพ และนาคทงหลาย ผเปนสาธชนวงสงสถตอยในน า บนบก ณ ทลมทดอน ทใกลเคยง จงมาชมนมกน ขอเชญฟงค าของพระมนเจาผประเสรฐ (ซงขาพเจาทงหลายจะกลาว ณ บดน) กนเถด

150

หลงจากนนกลาวอญเชญเทพเทวาททงหลายแลว จงประกาศตอไปวา ธมมสสวนกาโล อยมภทนตา ธมมสสวนกาโล อยมภทนตา ธมมสสวนกาโล อยมภทนตา

แปลวา ดกอนทานผเจรญทงหลาย เวลานเปนเวลาฟงธรรม, ดกอนทานผเจรญทงหลาย เวลานเปนเวลาฟงธรรม, ดกอนทานผเจรญทงหลาย เวลานเปนเวลาฟงธรรม (ธนต อยโพธ, ม.ป.ป., น.37-40)

ผวจยมความเหนวาในการสวดพระปรตรนน ไดแสดงเจตนาของหลกการส าคญ 2 ขอ ในการสวดพระปรตรไวอยางชดเจนคอ 1.ขอใหสวดดวยเมตตาจต 2.ขอใหตงใจสวด (อยามจตฟงซาน) นอกจากนการทเพมคาถาปฐยาวตรในสบสองต านาน ซงเปนการเชญเทวดาทงหลายทวสากลโลก กอนสวดบทชมนมเทวดานน อาจเปนเพราะไดเพมบทปรตรอนๆ ซงเทากบเปนการขยายการคมครองปองกนใหกวางขวางออกไป อยางไรกตามไมวาจะสวดพระปรตรเจดต านาณหรอสบสองต านาณ ผสวดและผฟงพระปรตรยอมเกดจตทเปนกศลหรอกศลภาวนาเชนกน

(2) แผเมตตา-อทศกศลใหเทวดา การแผเมตตา คอ การตงจตปรารถนาดขอใหผอนมความสข ซงในการแผ

เมตตานเมอฝกใจใหเสมอกนตอสตวทงหลายไดแลว จะท าจตใหคลองสามารถแผเมตตาไปในแบบตางๆไดเปน 3 แบบ คอ 1. แผไปทวอยางไมมขอบเขต (อโนธโสผรณา) 2. แผไปโดยจ ากดขอบเขต (โอธโสผรณา) 3. แผไปเฉพาะทศเฉพาะแถบ (ทสาผรณา) (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2556, น.253-254) ดงแสดงไวใน เมตตสตร วาดวยการแผเมตตา อนเปนการแสดงวธแผเมตตาจตไปทกชนดอยางกวางขวาง เชน การแผเมตตาใหแกเทวดา ความวา “เหลาสตวทเคยเหนกด เหลาสตวทไมเคยเหนกด เหลาสตวทอยใกลและอยไกลกด ภตหรอสมภเวส 2 กด ขอสตวเหลานนทงหมดจงมตนเปนสขเถด” (ข.ข.25/5/21)

นอกจากนยงพบใน เทวตาอยโยชนคาถา คอ คาถาส าหรบสงเทวดากลบสวรรค ความวา ทกขปปตตา จ นททกขา ภยปปตตา จ นพภยา โสกปปตตา จ นสโสกา โหนต สพเพป ปาณโน เอตตาวตา จ อมเหห สมภต ปญญสมปท สพเพ เทวานโมทนต สพพสมปตตสทธยา ทาน ททนต สทธาย สล รกขนต สพพทา ภาวนาภรตา โหนต

151

คจฉนต เทวตาคตา สพเพ พทธา พลปปตตา ปจเจกานญจ ย พล อรหนตานญจ เตเชน รกข พนธาม สพพโส

แปลวา ขอสตวทงปวงทประสบทกขจงพนจากทกข ทประสบภยจงพนจากภย และทประสบความโศก จงพนจากความโศกเสยไดเถด และขอเทวดาทง ปวงจงไดอนโมทนาซงบญสมบต อนขาพเจาทงหลายไดสรางสมไวแลวน เพอความส าเรจแหงสมบตทงปวงเถด ขอเทวดาทงหลายจงใหทาน รกษาศล และบ าเพญภาวนา ดวยใจศรทธาตลอดกาลทกเมอ ทวยเทพทงหลาย ทมาชมนมแลว ขอเชญกลบเถด ดวยเดชแหงพระพทธเจาทงหลาย ผทรงถงพรอมดวยพละธรรมของพระปกเจกพทธเจาทงหลาย และดวยเดชแหงพละธรรม ของพระอรหนตทงหลาย ขอใหขาพเจา จงคมครองรกษาความดไวไดโดยประการทงปวง เทอญ (พระครอรณธรรมรงษ (เอยม), ม.ป.ป., น.129-130)

ทนาสนใจยงมบทแผเมตตาใหเทวดาทพบในหนงสอสวดมนตรของสถานทปฏบตธรรมตางๆ เชน “ทานทงหลายททานไดทกข ขอใหมความสข ทานทงหลายทมความสข ขอใหสขยงๆ ขนไป ทานทงหลายทเกดเปนชลาพชะ ทเกดเปนอนทะชะ ทเกดเปนสงฆะเสทะชะ ทเกดเปนโอปะปาตกะ จงมารบกศลผลบญดวยเถด ” แปลวา ทานทงหลายททานไดทกข ขอใหมความสข ทานทงหลายทม ความสข ขอใหสขยงๆ ขนไป ทานทงหลายทเกดในครรภ ทเกดเปนไขกอนแลวเกดเปนตว ทเกดอบตขนทามกลางสภาพแวดลอมทแออด และเจงนองไปดวยแหลงน าเนาเสย ทเกดผดขนโดยไมตองอาศยพอแม อาศยอดตกรรม (เทวดา พรหม สตวนรก เปรต อสรกาย) จงมารบกศลผลบญดวยเถด (“บทแผเมตตา,” 2558)

อกวธหนงทนยมแผเมตตาจตใหแกเทวดา คอการอทศกศลใหแกเทวดา ดงทปรากฏในบทกรวดน า (อททสสนาธฏฐานคาถา) ความวา “อมนา ปญญกมเมน อปชฌายา คณตตรา อาจรยปการา จ มาตา ปตา จ ญาตกา (ป ยา มม สรโย จนทมา ราชา คณวนตา นราป จ พรหมมารา จ อนท จ โลกปาลา จ เทวตา ยโม มตตา มนสสา จ มชฌตตา เวรกาป จ สพเพ สตตา สข โหนต ...” แปลวา ดวยบญนอทศให อปชฌายผเลศคณ แลอาจารยผเกอหนน ทงพอแมแล ปวงญาต สรยจนทรแลราชา ผทรงคณหรอผสงชาต พรหม มาร และอนทราช ทงทวยเทพ และโลกบาล ยมราช มนษยมตร ผเปนกลาง ผจองผลาญ ขอใหเปนสขศานตทกทวหนาอยาทกขทน (พระครอรณธรรมรงษ (เอยม), ม.ป.ป., น.74)

หรอ “อท สพพ เทวตาน โหต สขตา โหนต สพเพ เทวา” แปลวา ขอสวนบญนจงส าเรจแกเทวดาทงหลายทงปวง ขอใหเทวดาทงหลายทงปวงม ความสข (“บทสวดมนต,” 2553 )

152 (3) ท าบญอทศใหเทวดา ในทางพระพทธศาสนายงมการกลาวถง “พล” คอ การเสยสละเพอชวย

หรอบชา หมายถง การจดสรรสละรายไดหรอทรพยบางสวนเปนคาใชจายประจ า ส าหรบการท าหนาทเกอกลตอผอน และการสงเคราะหชวยเหลอกน ทพงปฏบตยามปกตเปนประจ า โดยใชรายไดหรอทรพยทจดสรร สละเตรยมไวส าหรบดานนนๆ ม 5 ดาน หรอทเรยกวา พล 5 คอ 1.ญาตพล สงเคราะหญาต 2. อตถพล ตอนรบแขก 3. ปพพเปตพล ท าบญอทศใหผตาย 4.ราชพล ถวายเปนหลวง หรอบ ารงราชการ 5.เทวตาพล ท าบญอทศใหเทวดา (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2556, น.264) โดยค าวาเทวตาพล คอ การท าบญอทศใหเทวดา เปนการจดสรร สละรายได หรอทรพยสวนหนงเปนคาใชจายส าหรบท าบญอทศแกเทวดา โดยความเออเฟอหรอตามความเชอถอ ดงทแสดงไวใน ปตตกมมสตร ความวา

อรยสาวกยอมท าพล 5 อยาง คอ ญาตพล อตถพล ปพพเปตพล ราชพล เทวตาพล ดวยโภคทรพยทหามาไดดวยความขยนหมนเพยรเกบรวบรวม ดวย น าพกน าแรง อาบเหงอตางน า ประกอบดวยธรรม ไดมาโดยธรรม นเปนฐานะท 3 ทอรยสาวกนนถงแลว ถงโดยสมควร ใชสอยตามเหต” (อง.จตกก. 21/ 61/ 103)

อนงในเรอง พล 5 น ยงมแสดงอยในหลก “โภคอาทยะ” คอ ประโยชนทควรถอเอาจากโภคทรพย ม 5 ขอ อนไดแก 1. เลยงตว มารดา บดา บตร ภรรยา บาว ไพร ใหเปนสข 2.เลยงเพอนฝงผรวมงานรวมกจการใหเปนสข 3. บ าบดปองกนภยนตราย 4.ท าพล 5 อยาง 5. ท าทานในสมณพราหมณผประพฤตชอบ ดงใน อาทยสตร ความวา “อรยสาวกยอมท าพล 5 อยาง คอ1. ญาตพล 2. อตถพล 3. ปพพเปตพล 4. ราชพล 5. เทวตาพล นเปนประโยชนทควรถอเอาจากโภคทรพยประการท 4” (อง.ปญจก. 22/ 41/ 65)

(4) สงเสรมหลกการพฒนาตนตามวถพทธ การหวงผลจากอ านาจดลบนดาลทงหลาย ในทางพระพทธศาสนาเปนการ

พงสงภายนอกสงผลใหชวตขนตอสงอนมากยงขน อาจท าใหกลายเปนคนทมชวตเลอนลอย ขาดอ านาจและขาดความมนใจในตนเอง ซงขดตอหลกการพนฐานขอพระพทธศาสนาทสอนใหพงตนเอง ดวยเหตนผวจยมความเหนวา ควรสงเสรมหลกธรรม 4 ประการ ประกอบดวย 1.หลกกรรมและความเพยร คอการกระท าทมงท าใหส าเรจดวยความเพยรของตน 2. หลกไตรสกขา คอการศกษาพฒนาตนใหมจตส านกทจะฝกตนใหกาวหนาในการท ากศลกรรมตอไป 3. หลกไมประมาท คอในการทจะท าอะไดวยความเพยรและในการทจะพฒนาตน ตองตระหนกเหนความส าคญของกาลเวลาและความเปลยนแปลง และตองไมประมาท 4. หลกพงตนเอง คอตองพฒนาตนเองและอยดไดดวยตวเองซงจะท าใหเรามอสรภาพ

153 4.2.4 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาแนวคดเรองประตมานวทยากบ

ความเขาใจของชาวพทธ 4.2.4.1 วธแกไขปญหา (1) สงเสรมความรเรองประตมานวทยาตามคตศาสนาพราหมณ-ฮนด การพฒนารปแบบของพระคเณศทางประตมานวทยาทแพรหลายไปทว

โลก ผวจยมความเหนวาเปนเพราะพระคเณศเปนเทพเจาสากล อยางไรกตามในการแพรหลายนนอาจกลายเปนชองทางในการสรางธรกจ ดงนนควรแกไขโดยการสงเสรมความรเรองประตมานวทยาของพระคเณศตามคตดงเดม กลาวคออางถงประตมานวทยาของพระคเณศทปรากฏอยใน “คเณศปราณะ” และ “มทคละปราณะ” ซงเปนคมภรทกลาวถงพระคเณศโดยตรงทระบขอความวาดวยเรองการอวตารของพระคเณศ และการเปลยนแปลงรปแบบของพระคเณศไปไดอก 32 รป รวมทงการสรางลกษณะหรอปางของพระคเณศตามพระนามตอไปอก 108 พระนาม พรอมควรสงเสรมแนวคดดานคณธรรมหรอวตรปฏบตทดงามของพระคเณศทสะทอนออกมาเปนผลงานประตมากรรมหรอรปเคารพนนๆ

(2) สงเสรมประตมากรรมทสะทอนแนวคดทางพทธปรชญา หนงในปญหาทางประตมานวทยาของพระคเณศ จะเหนไดวาชาวพทธใน

สงคมไทยเลอกทจะเคารพบชารปเคารพพระคเณศทสอดคลองตอทศนะของตน ซงเปนไปในลกษณะของการตอบสนองแกกเลส ผวจยจงมความเหนวาควรสงเสรมประตมากรรมทสะทอนแนวคดทางพทธปรชญา คอเปนผลงานศลปะทไมไดน าพาไปในทางวตถสรางความรสกและใหอารมณหลงใหล แตเปนผลงานทมมงไปในทางปญญาใหความหมายในการเขาถงธรรมะ ดงทศนะของทานพทธทาสทวา “ความงามทแทจรงนนเปนเรองฝายภายในหรอดานจตใจ กลาวคอ ความงามทางธรรมะทมอยในตว” (พทธทาส, ม.ป.ป., น.71-72)

4.2.4.2 แนวทางการพฒนา (1) สรางคานยมใหม ผวจยมความเหนวาควรน าหลกความสมพนธระหวางชาวพทธกบเทวดา

ในทางพระพทธศาสนาของพระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) มาประยกตใชกบแนวคดเรองประตมานวทยาพระคเณศ กลาวคอในทางพระพทธศาสนาไมวาเทพหรอคนตองถอพระธรรมเปนใหญคอพระธรรมสงสด และสรรพสตวกยอมมกรรมเปนของตน ไมวาคนหรอเทวดากตองเปนไปตามกรรม ดงนนการเคารพบชาพระคเณศจงควรนบถอกนตามธรรมและตามปกตมเมตตาคอตงไมตรจตตอกน โดยชาวพทธควรแผเมตตาใหพระคเณศ ท าบญอทศใหพระคเณศ และเวลาสวดมนตฟงธรรมกตงจตเชญพระคเณศมาฟงดวย

154 (2) ผสานแนวคดทางพทธปรชญา เนองจากปจจบนชาวพทธในสงคมไทยนยมเคารพบชาพระคเณศเปน

จ านวนมาก โดยเคารพบชาผานประตมากรรม (รปเคารพ) หรอ ภาพจตรกรรม ดวยเหตนผวจยจงมความเหนวา การน าหลกธรรมทางพระพทธศาสนามาผสานเขากบผลงานศลปะในรปแบบตางๆ เปนอกแนวทางในการพฒนาแนวคดทางประตมานวทยาตามวถพทธ เชน พระเศยรของพระคเณศ สอดคลองกบหลกธรรมในทางพระพทธศาสนาคอ “จนตามยปญญา” คอปญญาทเกดจากการพจารณา ซงหมายถงปญญาจากโยนโสมนสการทเกดขนในตวเอง , พระเนตรของพระคเณศ สอดคลองกบ “นวาตะ” คอความเปนผออนนอมถอมตน, พระกรรณของพระคเณศ สอดคลองกบ“สตตมยปญญา” ปญญาทเกดจากการสดบ หมายถงปญญาทเกดจากการฟงเสยงของผอน (ปรโตโฆสะ) และงาของพระคเณศ อนเปนภาพทแสดงถงลกษณะสองประการของมนษย มความสอดคลองกบหลก “โลกธรรม 8” ในทางพระพทธศาสนา ซงเปนธรรมทวาดวยเรองธรรมดาของโลก 8 ประการ แบงเปน 2 ฝาย คอ1) อฏฐารมณ คอ ความพอใจของมนษย (เปนทรกและทปรารถนา) ประกอบดวย ลาภ ยศ สรรเสรญ สข 2) อนฏฐารมณ คอ ความไมพอใจของมนษย (ไมเปนทปรารถนา) ประกอบดวย เสอมลาภ เสอมยศ นนทา ทกข ทงนในปจจบนไดปรากฏผลงานประตมากรรมพระคเณศผสานแนวคดทางพทธปรชญาของศลปนผมชอเสยง ดงน

1. ประตมากรรม “คเณชามรรคา” “คเณชามรรคา” เปนผลงานของ ราชน แสงทอง ศลปนอสระ เจา

ผลงาน“หนงสอคเณชา”หนงสอรวมภาพวาดพระคเณศ จดพมพโดย บรษท เวรคพอยท เอนเตอรเทนเมนท จ ากด (มหาชน) ส าหรบผลงาน “คเณชามรรคา” ผวจยมความเหนวามความนาสนใจอยท เปนประตมากรรมพระคเณศทไดน าหลกธรรมทางพระพทธศาสนามาเปนแนวคดในการสรางสรรคผลงานศลปะ ซงเปนการหลอมรวมความงามในทางจตใจและวตถอยางลงตว ในเรองน ราชน แสงทอง กลาวถงผลงานวา

ผลงานชนนผมไดน าสงทผมรกทงสองสงมาผสมผสานกน หนงคอพระพฆเนศ พระผ สรางสรรพสง ผกอเกดศรทธาเหนอเหตและผล และอกหนง คอพระธรรมอนประเสรฐ ของพระพทธเจา จงมแนวความคดในการจดสราง “คเณชามรรคา” ซงมาจากค าวา คเณชา + มรรค (มรรคา หมายถง หนทาง) หมายถง พระพฆเนศทรงเปนผชทางสวาง โดยจด สรางขนเพอเปนแรงบนดาลใจแดเหลาสาวกผศรทธาในองคคเณชา ใหมพลงและก าลงใจในการตอสฟนฝากบอปสรรคตางๆ เพอไปสเปาหมายสงสดของชวต โดยพระองคเปนผปดเปาความมดมดแหงอวชชา และชน าทางแหงปญญาอนสกสวางสความส าเรจแดมคคานคา (ผเดนตามมรรค)

155

ส าหรบรายละเอยดและความหมายโดยนยแหงองคคเณชามรรคา ประกอบดวย หนผา เปรยบเสมอนเสนทางทเราตองเดนผาน มกจะไมราบเรยบเสมอ จะมความหยาบบาง เรยบบาง ต าบาง สงบาง ซงเปนสจจธรรมของความเปนจรง สอนใหเรารวา ชวตยอมมขนมลง ไมมอะไรทจะไดมาอยางงายดายไมมเสนทางใดทโรยไวดวยกลบกหลาบ การทเราจะปนปายไปใหถงจดสดยอด จ าเปนตองอาศยความเพยร(สมมาวายามะ) ความรกและศรทธา ในการตอสกบอปสรรคทงปวง กาวไปขางหนาอยางมสต ตองชนะความทกข และความทอแททมในตน ไมจมปรกกบความลมเหลวในอดต ไมตดอยกบหลมโคลน แหง โลภ โกรธ หลง กาวไปขางหนาดวยพลงอนเตมเปยมแหงปญญา มสตในทกยางกาว สความฝนอนยงใหญแหงชวต ทามกลางเสนทางทไมไดราบเรยบของชวต อปสรรคทงหลายนน สามารถ ฟนฝาออกไปไดดวยมรรคแปดประการ อนไดแก สมมาทฏฐ คอ ปญญาเหนชอบ หมายถง มองคความรตามความเปนจรงดวยปญญา, สมมาสงกปปะ คอ ด ารชอบ หมายถง การใชสมองความคดพจารณาแตในทางกศลหรอความดงาม, สมมาวาจา คอ เจรจาชอบ หมายถง การพดตองสภาพ พดแต เร องจร ง เปนประโยชน และเปนทพอใจ, สมมากมมนตะ คอ การประพฤตดงาม ทางกายหรอกจกรรมทางกายทงปวง, สมมาอาชวะ คอ การท ามาหากนอยางสจรตชน ไมคดโกง เอาเปรยบผ อน , สมมาวายามะ คอ ความอตสาหะ พยายาม ประกอบความเพยรในการกศลกรรม, สมมาสต คอ การไมปลอยใหเกดความพลงเผลอ จตเลอนลอย ด ารงอยดวยความรตวอยเปนปกต และสมมาสมาธ คอ การฝกจตใหตงมน สงบ สงด จากกเลส นวรณอยเปนปกต สวนพระหตถทชไปขางหนา หมายถง พระองคทรงชวยชน าไปยงเปาหมายแหง ชวตทอยดานหนา เพอทรงบอกวา คนเราเมอเกดมาตองมความฝนและเปาหมายของชวต ไมเชนนนการเกดมาครงหนงจะไรคา หากไรซงความฝน แมวาฝนนนจะใกลหรอไกลเพยงใด เราจะไมหลงทาง เพราะเรามพระองคคอยชน าทาง และนกเปนแนวคดทผานการสรางสรรคจากความศรทธา และ ปญญา และผมหวงวาผศรทธาในพระองคจะเหนแสงสวางในชวตตามทพระองคไดชน า. ราชน แสงทอง (2 พฤษภาคม 2558). สมภาษณ.

2. ประตมากรรม “พระพทธเจาประทบเหนอเศยรพระคเณศ” อกหนงผลงานซงเปนทกลาวถงและถกจบตาในวงการศาสนาและ

วงการศลปะคอ ประตมากรรม “พระพทธเจาประทบเหนอเศยรพระคเณศ” ผลงานออกแบบของ พทกษ เฉลมเลา ประตมากรระดบช านาญการ ส านกชางสบหม กรมศลปากร ผออกแบบ

156

ประตมากรรมพระคเณศมากมายอนเปนทรจกในสงคม เชน “พระพฆเนศปางยน องคส ารด ส าเรจ สมปรารถนา” ณ อทยานพระพฆเนศ จ.ฉะเชงเทรา จดสรางโดย มลนธน าใจไทยและสมาคมชาวฉะเชงเทรา , พระคเณศ ปางกามเทพ จดสรางโดยบรษท 360 องศา เอนเตอรเทนเมนท จ ากด เปนตน ทงนผลงาน“พระพทธเจาประทบเหนอเศยรพระคเณศ” วดไตรสามคค จ.สมทรปราการ ไดน าแบบไปจดสรางรปเคารพพระคเณศส ารดทใหญทสดในจงหวดสมทรปราการ เกยวกบแนวในการออกแบบน พทกษ เฉลมเลา กลาววา ปางทวดไตรสามคคไดออกแบบเปน “เทวะ” กบ “พทธะ” พดถงในเรอง “ปญญา”

ผมอยากใหคนบชาทานดวยผมปญญา เพราะบางคนนบถอแบบงมงาย คอไมท าอะไร แตพระพทธเจาสอนใหเราหยงรในสจธรรมวา เราตองท าใหถงทสดแลวคอยปลอยวาง ขณะเดยวกนกมองพระพฆเนศเปนเรองของความส าเรจ ความส าเรจกคอสญลกษณของความตงใจ ประตมากรรมนเปนการผสานกนระหวาง “พทธะ” กบ “ไสยะ” ทไปดวยกนได เหมอนกบเรายงไมรแกนแท แตเรากพยายามคนหา ถาเราประกอบสมมาอาชพทดอยางทพระพฆเนศประทานใหเรากมความเจรญใจ เรากจะเขาใจเรองศาสนา เขาใจเรองเทพ เขาใจเรองปรชญา เขาใจในสงทท าใหเราเจรญโลกได ผมไมไดเอาศาสนามาแขงศาสนา แตคดในเชงปรชญาชนสงทโลกมารวมกนหมาย ความวา คนไมไดแบงแยกศาสนา แตเรามองในแงของพทธะกบไสยะไปดวยกนได ซงกยงแบงชนความเชออย โดยใหพระพฆเนศองคใหญ พระพทธเจาองคเลก คอเมองไทยเปนเมองพทธแตยงใชพธพราหมณอย กอนเททองกมพธพราหมณอย ถอเปนการใหเกยรตกน เราไมไดมองวาเราดกวาเขาดกวาเรา แตเราใหเกยรตในวธคด มองเรองของโลกตรธรรมกบโลกยธรรมซงตองไปดวยกน โดยมอสองขางคอความอดมสมบรณ ดานหนงถอไฟคอการก าเนดของมนษย และมงวงททอดผานเหมอนสายสญจนโยงมาแลวมน ามนต เปรยบเสมอนพระพทธเจาแปรใหพระพฆเนศซงเปนเทพพระองคหนงมาชวยมนษย ทงนแนวคดทน าเสนอนน เปนองคมวลรวมของการก าเนดของโลกไมวาศาสนาอะไร กอย ดวยกนหมดไมไดแบงแยกอะไร แมจะมพระพทธเจาเทนอยเหนอเศยร แตกมชนของบวแยกกน ซงในทางศลปะการไมมอะไรเกยวเนองกนเปนไปไมได ผมตองการสอความหมายวา พระพฆเนศเปนสมมตเทพพระองคหนงซงสรางสตปญญาใหมนษยโดยผานโลกยธรรมไปถงโลกกตรธรรมพรอมกน คอไหวองคเดยวไดสององค คอเหนทงพทธะและโลกยะดวย คณกมแรงทจะท าสงตางๆในทางโลกยะดวยความมปญญา และคณก

157

เขาใจพทธะอยางถองแทวาวนหนงฉนจะขามพนไปใหได อาจจะไมใชชาตน แตเปนชาตตอๆ ไป ทเราเพยรสรางความดจนขามพนวฏฏะ. พทกษ เฉลมเลา (8 กนยายน 2558). สมภาษณ.

4.2.5 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาแนวคดเรองการสรางรปเคารพและวตถมงคลพระคเณศในวดทางพระพทธศาสนา

4.2.5.1 วธแกไขปญหา (1) สงเสรมความรพระคเณศในทางพระพทธศาสนา ปจจบนจ าพบวามรปเคารพพระคเณศในวดทางพระพทธศาสนาและพทธ

สถานอยางแพรหลายในสงคมไทย และสงเสรมใหชาวพทธเคารพบชาตามแนวคดทางศาสนาพราหมณ-ฮนด ในกรณนผวจยมความเหนวาควรแกไขปญหา ดวยการมงเนนใหความรเรองพระคเณศคตทปรากฏในทางพระพทธศาสนา พรอมกบเผยแพรแนวทางการเคารพบชาตามวถพทธ โดยควรน าเสนอในรปแบบของนทรรศการหรอสอประชาสมพนธทเขาถงชาวพทธโดยงาย

(2) จดต าแหนงทประดษฐานรปเคารพพระคเณศใหเหมาะสม จะเหนไดวาในวดทางพระพทธศาสนาและในพทธสถานตางๆ ประดษฐ

สถานรปเคารพพระคเณศ รวมอยกบพระพทธรปหรอศาสนวตถทส าคญในทางพระพทธศาสนา ซงผวจยมความเหนวาอาจกอใหเกดความสบสน ความลงเล และความสงสยใหแกชาวพทธและผทพบเหน ดงนนจงควรจดต าแหนงหรอพนทส าหรบประดษฐานพระคเณศ แยกจากปชนยวตถและปชนยสถานในทางพระพทธศาสนา พรอมกบน าเสนอคตความเชอเรองการเคารพบชาในทางพระพทธ ศาสนาและวธการเคารพบชาพระคเณศตามวถพทธ ผานนทรรศการและเอกสารประกอบในบรเวณนนๆ เพอเปนการแสดงความเคารพและการใหเกยรตในแตละศาสนา รวมทงเปนการน าเสนอภาพในการเคารพบชาพระคเณศตามวถพทธทชดเจนมากยงขน นอกจากนผวจยยงมความเหนอกวาในการสรางรปเคารพพระคเณศในพทธสถาน ไมควรสรางใหมความโดดเดนกวาปชนยวตถและปชนยสถานในทางพระพทธศาสนา เพราะอาจสรางความสบสนแกชาวพทธและน าสศรทธาทสนคลอนทมตอพระพทธศาสนาไดในภายหลง

4.2.5.2 แนวทางการพฒนา (1) จ ากดกจกรรมทสงเสรมการเคารพบชาพระคเณศในพทธสถาน ผวจยมความเหนวา องคกรทางพระพทธศาสนาควรมขอจ ากด การจด

กจกรรมการสงเสรมเคารพบชาพระคเณศ ภายในบรเวณวดทางพระพทธศาสนาหรอพทธสถาน เชน การประกอบพธเคารพบชาทางศาสนาพราหมณ-ฮนด การจดพธคเณศจตรถ ทงนเพอเปนการปองกน

158

ความสบสนของชาวพทธ รวมทงเปนการวางบทบาทและสถานะของศาสนสถาน ในแตละศาสนาใหเหมาะสม

(2) พระภกษควรวางทาททเหมาะสม ปจจบนจะพบวามพระภกษเปนผสรางรปเคารพ สรางวตถมงคลและของ

ขลงทเกยวเนองกบพระคเณศภายในวดทางพระพทธศาสนา เกยวกบเรองนผวจยมความเหนวา สวนหนงมาจากแนวคดการเจอพธพราหมณในพธสงฆ ทสบมาตงแตสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 4) แตอยางไรกตามพระภกษควรวางทาททเหมาะสมในการนบถอสงศกดสทธ โดยค านงถงหลกธรรมทางพระพทธศาสนาเปนหลก นอกจากนองคกรทางพระพทธศาสนา ควรมมาตราการในการก ากบและดแลทาทของพระภกษ เนองจากการทพระภกษ สรางรปเคารพ สรางวตถมงคลและของขลงทเกยวเนองกบพระคเณศภายในวดทางพระพทธศาสนา อาจเขาขายการมพฤตกรรมแบบ “สลพพตปรามาส” คอเปนการสรางการยดตดในพธกรรมทขดตอพทธบญญต และยงจดอยในเรองของเดรจฉานวชา โดยเฉพาะในระดบ “มชฌมศล” และ “มหาศล” ซงเปนขอหามและขอปฏบตคอนขางเครงครดทพระพทธเจาทรงเนนเปนพเศษส าหรบพระภกษและภกษณเทานน (3) สงเสรมแนวคดออกจากวตถนยม

ผวจยมความเหนวา วดในทางพระพทธศาสนาหลายแหงสงเสรมใหชาวพทธในสงคมไทยหมกมนอยกบการครอบครองวตถจนท าใหยดตด ในทนเชน วตถมงคลพระคเณศ เครองรางของขลงทเกยวกบพระคเณศ ดงนนสงทจะพฒนาชาวพทธใหหลดจากความเชอดงกลาว ไดคอการสงเสรมแนวคดออกจากวตถนยม ดงทศนะของทานพทธทาสทวา

ทกศาสนาเลงเหนวตถนยมวาเปนอนตรายแกมนษย ตองการให ประชาชนถอยหลง ออกมาเสยจากวตถนยม คอเหนแกเนอหนงของตว เหนแกความสขสนกสนานสวนตว จนเปนเหตใหเหนแกตว เขาจงเอาสงอนเขามาแทนความเหนแกตว จงเกดมเรองบญ เรองกศล เรองพระเจา เรองธรรมะ นานาระดบขนมาเพอจะมาแทนทของวตถนยมทมนษยก าลงหนเหไปหายงขนทกท (พทธทาส, 2518, น.115)

4.2.6 วธแกไขปญหาและแนวทางการพฒนาแนวคดเรองประโยชนนยม 4.2.6.1 วธแกไขปญหา

(1) รอฟน “ระบบบญกศล” ปจจบนจะเหนวาพระภกษและฆราวาสบางสวนไดน าเรองอทธปาฏหารย

ของพระคเณศมาแสวงหาผลประโยชน โดยนยมไปวดทมรปเคารพพระคเณศประดษฐานอย เพอมงหวงในเรองการดลบนดาลและโชคลาภ ขณะทพระภกษน าปจจยทไดจากการท าบญนน ไปท าประโยชนภายในวดหรอสรางสาธารณประโยชน แตอยางไรกตามเมอค านงในวงกวางและระยะยาว

159

แลว ถอเปนการท าลายหลกการทางพระพทธศาสนา ทส าคญยงสงผลใหระบบความสมพนธระหวางพระภกษกบชาวพทธผดเพยนไปและสอมลงจากธรรม นอกจากนยงอาจเปนชองทางใหพระภกษบางรปเหนชองทางทไดลาภสกการะ ดวยกลาวชกจงหรอเลยบเคยงใหชาวพทธถวายสงของ หรอบรจาคปจจยเพอรวมบญ ซงเขาขาย “อเนสนา” ทหมายถง การแสวงหาลาภหรอหาเลยงชพโดยทางมจฉาชพอกดวย ดงนนผวจยจงมความเหนวา ควรรอฟนความสมพนธของพระภกษกบชาวพทธแบบองอาศยกน ทเรยกวา “ระบบบญกศล” ดงเชนในอดต ซงเปนความสมพนธทดงามและถกตองในหลกการทางพระพทธศาสนา กลาวคอ พระภกษมหนาท ใหธรรมแกชาวพทธ (ธรรมทาน) ขณะเดยวกนชาวพทธกมหนาทชวยเหลอเกอกลตอพระภกษ (อามสทาน)

(2) สรางความเขาใจในหลกการท าบญทางพระพทธศาสนา ผวจยมความเหนวา วธแกไขการท าบญทางพระพทธศาสนาของชาวพทธ

ควรน าหลก “บญกรยาวตถ 3” คอทตงแหงการท าความดมาปรบใช ประกอบดวย 1. ทานมย คอการใหเพอมงหวงจนเจอใหผอนไดรบประโยชน โดยอานสงสจะมานอยเพยงใดนนขนอยกบองคประกอบ 3 ประการ ไดแก 1) วตถทานทใหตองบรสทธ หมายถง สงของทสละใหทานนนตองเปนของทแสวงหาดวยตวเองหรอไดมาดวยการประกอบอาชพ ไมใชของทไดมาจากการเบยดเบยนผอน 2) เจตนาในการใหตองบรสทธ หมายถง จดมงหมายในใหทานนนเพอขจดความโลภและเพอเปนการสงเคราะหผอน 3) เนอนาบญตองบรสทธ หมายถง บคคลผรบการท าทานของผท าทาน 2. ศลมย คอการรกษาศล หมายถงการเพยรพยายามเพอระงบโทษทางกายและวาจา ซ งเปนกเลสหยาบไมใหเกดขน 3. ภาวนามย คอการภาวนา เปนการรกษาใจ รกษาจต เพอใหกเลสอนเปนเครองรอยรดใหสรรพสตวทงหลายตองเวยนวายอย ในสงสารวฏเบาบางลงหรอหมดสนไป ท งนวธสรางบญบารมในพระพทธศาสนา ทานหรอการท าทาน เปนการสรางบญทไดบญนอยทสด ไมวาจะท ามากอยางไรกไมมทางไดบญมากกวาการถอศล ขณะเดยวกนในการถอศลนน แมจะมากอยางไรกไมมทางทจะไดบญมากกวาการเจรญภาวนา (สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ), 2548, น.1-23)

ขอสงเกตผวจยมความเหนวาชาวพทธในสงคมไทยยงมความเขาใจผดในหลกการท าบญทางพระพทธศาสนา โดยสวนใหญยงเขาใจวาการท าบญจ ากดอยแคเพยงการท าทานเทานน ทงยงมความเขาใจทคลาดเคลอนอกวา “ท าบญ” คอการถวายแกพระ สวนการ “ท าทาน” คอการใหแกผคนทวไป

4.2.6.2 แนวทางการพฒนา (1) สรางความเขาใจแนวคดประโยชนนยมในทางพระพทธศาสนา ในทางพระพทธศาสนา ค าวา “อรรถ” หรอ “อตถะ” แปลวา

“ประโยชน” ในทนหมายถงประโยชนทเปนจดหมาย คอจดหมายของพรหมจรรยหรอจรยธรรม ซง

160

จดหมายสงสดของพรหมจรยะนคอ “นพพาน” มชอเรยกอกอยางหนงวา “ปรมตถ” หรอ “ปรมตถะ” แปลวา ประโยชนอยางยง โดยในพระพทธศาสนาไดวางแนวทางการพฒนาแนวคดของประโยชนไว 3 ระดบ คอ 1. ทฏฐธมมกตถะ หมายถง ประโยชนในชวตน หรอประโยชนในปจจบน คอประโยชนทมงหมายกนในโลกน ไดแก ลาภ ยศ สข สรรเสรญ หรอทรพยสน ฐานะ เกยรตยศ ไมตร ชวตคทเปนสข 2. สมปรายกตถะ หมายถง ประโยชนเบองหนา เปนประโยชนทเกยวดวยดานคณคาของชวต เปนหลกประกนเมอละโลกนไปแลว ไดแก เรองของบญกศล การสรางสรรคสงทดงาม และความเจรญทางจตใจ 3. ปรมตถะ หมายถง ประโยชนยงยวด เปนจดหมายสดทายของชวต เปนจดหมายสงสด ไดแก การรแจงสภาวะของสงทงหลายตามความเปนจรง มจตทเปนอสระ อยอยางไรทกข เขาถงนพพาน (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2552, น.594-595)

อยางไรกตามพระพทธศาสนาไมไดปฏเสธประโยชนในทางวตถ แตเนนความส าคญของประโยชนทางจตใจ ซงเปนเรองของคณธรรม ความสข และความพนทกข (ภทรพร สรกาญจน, 2552, น.77) โดยพระพทธศาสนายงไดวางหลกพจารณาเรองประโยชนหรอคณคา 2 ประเภท คอ 1. คณคาแท หมายถง คณคาหรอประโยชนของสงทงหลายทมนษยน ามาใชแกปญหาของตน เพอความดงาม ความด ารงอยดวยดของชวต หรอเพอประโยชนสขทงของตนเองและผอน โดยอาศยปญญาเปนเครองตคาหรอวดราคา 2. คณคาเทยม หมายถง คณคาหรอประโยชนของสงทงหลายทมนษยพอกพนใหแกสงนน หรอเพอขยายความมนคงยงใหญของตวทยดถอไว โดยอาศยตณหาเปนเครองตคาหรอวดราคา (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2552, น.694)

เกยวกบเรองนผวจยมความเหนวา เมอเทยบแนวคดเรองประโยชนนยมในทศนะทางพระพทธศาสนากบแนวคดของนกประโยชนนยมตะวนตก เชน เจเรม เบนธม ( Jeremy Bentham, ค.ศ.1748-1832) ทสนบสนนทาทวา สงทดทสดคอความสขในปรมาณมากทสด หรอความทกขในปรมาณนอยทสด ขณะท จอหน สจวต มลล (John Stuart Mill, ค.ศ.1806-1873) มทศนะวา ควรใหประโยชนของตนเองและผ อนสอดคลองเทาเทยมกน โดยใหสวนรวมไดรบผลประโยชนมากทสด และประโยชนของตวเองเปนผลพลอยได (ภทรพร สรกาญจน, 2552, น.73 และ น.75) จะเหนวาหลกประโยชนในทางพระพทธศาสนามความโดดเดนและครอบคลมกวา โดยค านงทงประโยชนสขในชวตปจจบน ประโยชนสขในชวตหนา รวมถงประโยชนสขทเปนจดหมายสดทายของชวต สวนแนวคดประโยชนนยมในปจจบนทสะทอนออกมาในเชงธรกจและพทธพาณชย

จากการสรางและการจ าหนายวตถมงคลของขลง โดยมพระภกษบางรปเขา ไปเกยวของในขนตอนตางๆ ซงแมจะใหเหตผลวา การปลกเสกวตถมงคลเปนไปดวยเจตนาทด คอตองการดงคนเขาสพระพทธศาสนาโดยการใชวตถมงคลเปนสงชกจง และน ารายไดจากการจ าหนายยงน ามาสงเสรมบ ารงพระพทธศาสนาในดานตางๆ (ทวศกด ใครบตร, 2555, น.82) ผวจยมความเหน

161

วา พระภกษควรมความระลกวาการทเขาไปเกยวของกบสงเหลานน กเพอชวยใหชาวพทธเปนอสระจากสงเหลานน และตองพยายามใชอนสาสนปาฏหารยเมอมโอกาส ซงในทนคอน าพระคเณศมาชวยสรางความเชอมนและสรางก าลงใจในการจะประกอบสงทดงามใหส าเรจ จากนนจงปรบการปฏบตดวยการโยงเขาหาหลกการใหเขามาในวถทางพทธทางพระพทธศาสนา

(2) สงเสรมระบบความความสมพนธระหวางพระภกษกบชาวพทธ ผวจยมความเหนวาในการสงเสรมระบบความสมพนธระหวางพระภกษกบ

ชาวพทธ เพอสนบสนนแนวทางการพฒนาแนวคดประโยชนนยมในทางพระพทธศาสนา ควรน าหลก หลกธรรมในเรอง “ทศ 6” คอ หลกปฏบตตอบคคลตางๆ ทมความสมพนธทางสงคม ซงในกรณของพระภกษกบชาวพทธนน พระพทธเจาทรงแสดงรายละเอยดไวใน “ทศเบองบน” กลาวคอ พระภกษจะตองให “ธรรมทาน”แกญาตโยมดวยการ “อนเคราะหชาวบาน” ไดแก 1. หามปรามสอนใหเวนจากความชว 2. แนะน าสงสอนใหตงอยในความด 3. อนเคราะหดวยความปรารถนาด 4. ใหไดฟงไดรสงทยงไมเคยรไมเคยฟง 5. ชแจงอธบายสงทเคยเคยฟงแลวใหเขาใจแจมแจง 6. บอกทางสวรรค สอนวธด าเนนชวตใหประสบความสขความเจรญ สวนชาวพทธควรเกอกลพระภกษดวย “อามสทาน” ดวยการ “อนเคราะหพระภกษ” ไดแก 1. จะท าสงใดกท าดวยเมตตา 2. จะพดสงใดกพดดวยเมตตา 3. จะคดสงใดกคดดวยเมตตา 4. ตอนรบดวยความเตมใจ 5. อปถมภดวยปจจย 4 ดงความทแสดง ไวใน สงคาลกสตร ฉทสาปฏจฉาทนกณฑ ความวา

กลบตรพงบ ารงสมณพราหมณผเปนทศเบองบน โดยหนาท 5 ประการ คอ 1.จะท าสงใด กท าดวยเมตตา 2.จะพดสงใด กพดดวยเมตตา 3.จะคดสงใด กคดดวยเมตตา 4.เปดประตตอนรบ 5.ถวายปจจยเครองยงชพ

สมณพราหมณผเปนทศเบองบน กลบตรบ ารงโดยหนาท 5 ประการนแล ยอม อนเคราะหกลบตรดวยหนาท 6 ประการ คอ 1.หามไมใหท าความชว 2.ใหตงอยในความด 3.อนเคราะหดวยน าใจอนดงาม 4.ใหไดฟงสงทยงไมเคยฟง 5.อธบายสงทเคยฟงแลวใหเขาใจแจมแจง 6.บอกทางสวรรคให (ท.ปา.11/ 272/ 216)

ผวจยมความเหนวาการแกไขปญหาเรองการเคารพบชาพระคเณศ เปนการ ลดทอนความขดแยงระหวางชาวพทธทเคารพบชาพระคเณศ กบชาวพทธทแสวงหาความพนทกขตามหลกพระพทธศาสนา ดวยการน าหลกการทางพระพทธศาสนามาประยกตใชและตอบขอสงสยไดอยางเปนวชาการ พรอมทงยงไดเสนอทางออกการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทยอยางเหมาะสมดวยทาททประนประนอม เพอเปนการใหเกยรตเทพเจาในศาสนาพราหมณ-ฮนด ในสถานทตางๆ โดยไมเสยหลกการทางพระพทธศาสนา นอกจากนการแกปญหาดงกลาวยงไดน าไปสการพฒนาคณภาพชวตตามวถพทธ กลาวคอในสวนของปจเจกบคคล เมอชาวพทธทเคารพบชาพระ

162

คเณศไดทราบถงหลกการและหลกปฏบตการเคารพบชาทางพระพทธศาสนา เชอวาจะเปลยนแนวคดในจากการเคารพบชาพคเณศแบบออนวอนหวงอ านาจดลบนดาล มาเปนการพงตนเองและพฒนาตนตามหลกไตรสกขา สะทอนใหเหนถงการสลายอตตาในเบองตน ซงเมอชาวพทธเกดความเขาใจในหลกการและหลกปฏบตอยางลกซงแลว กจะน าตนไปสจดมงหมายสงสดในทางพระพทธศาสนาตอไป ส าหรบในสวนของสงคม วธแกไขปญหาเรองการเคารพบชาพระคเณศนจะชวยจดประกายใหหลายๆภาคสวน เกดความตระหนกถงความส าคญของปญหา และน าไปสการสรางส านกรวมเพอพฒนาคณภาพชวตของชาวพทธในสงคมไทย ดวยการด าเนนกจกรรมตามหลกธรรมาภบาล ค านงถงผลประโยชนสวนรวมมากกวาสวนตน เชน การจดกจกรรมคเณศจตรถทแตเดมน าเสนอเพยงเรองเรองความเชอและพธกรรมตางๆ ซงสรางความสบสนตอหลกการเคารพบชาตามวถพทธ ดงนนอาจเพมนทรรศการพระคเณศตามคตในพระพทธศาสนา รวมทงหลกการและหลกปฏบตในการเคารพบชาตามแนวทางพระพทธศาสนา เพอเปนการสรางความรและความเขาใจใหแกชาวพทธในสงคมไทยควบคไปดวย

163

บทท 5 สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ

5.1 บทสรป

งานวจยเรอง “การศกษาวเคาระหการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย” เปนการน าเสนอประวต ทมา และความส าคญของการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทยอยางเปนวชาการ รวมทงวเคราะหปญหาความเชอเกยวกบพระคเณศทมตอวถขวตของชาวพทธในสงคมไทย ตลอดจนเสนอแนวทางทเหมาะสมในการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย โดยศกษาวเคราะหในภาพรวมทงเชงบวกและเชงลบ ผลกระทบทเกดขนในปจจบนจากสภาพการณและปรากฏการณทเกดขน ดวยการสมภาษณเชงลกนกวชาการและผทรงคณวฒทงพระภกษและฆราวาส จ านวน 15 รป/คน และสมภาษณประชาชนทคดเลอกจากสถานทลงภาคสนาม 5 แหง แหงละ 10 คน รวมจ านวน 50 คน เพอเปนขอมลประกอบ ในชวงมกราคม-กนยายน 2558 จากนนน ามาศกษาวเคราะห

จากการวจยพบวาปญหาการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย มาจากปญหาดานความเชอและปญหาดานแนวคด ซงทามกลางความเชอและแนวคดเหลานน สะทอนใหเหนวาชาวพทธในสงคมไทยยงตองการสงยดเหนยวจตใจนอกพระพทธศาสนา ดวยเชอวาสงศกดสทธมอทธฤทธ สามารถดลบนดาลความตองการของตนในทางโลกได ขณะทพระพทธศาสนาเปนเพยงสงทตอบโจทยส าหรบผทตองการหลดพน ทงยงเปนเรองทเขาถงยากและหางไกลส าหรบปถชนทวไป ดวยเหตนจงอาจกลาวไดวาการเคารพบชาสงศกดสทธดงเชน “พระคเณศ” ยงคงมความจ าเปนตอวถชวตของชาวพทธในสงคมไทย

ขอสงเกตจากกระบวนความเชอและแนวคดทหลากหลายทเกดขนนน ยงมปจจยอนทสนบสนนใหชาวพทธในสงคมไทยเคารพบชาพระคเณศ เชน ปจจยทางสงคม ปจจยทางเศษฐกจ ปจจยทางการเมอง รวมไปถงการชน าของบคคลทมชอเสยงทางสงคมในบางสาขาอาชพ ซงปจจยดงกลาวไดกอใหเกดปรากฏการณการสรางรปเคารพพระคเณศในสถานทตางๆ อยางแพรหลาย รวมไปถ งในวดทางพระพทธศาสนา ซ งสรางความสบสนตอหลกการและหลกปฏบต ในทางพระพทธศาสนาตามมา นอกจากนยงน าไปสขอกงขาถงพฤตกรรมทเหมาะสมของพระภกษ ทสงเสรมใหชาวพทธเคารพบชาพระคเณศ ซงเปนสงศกดสทธนอกพระพทธศาสนาอกดวย เชน การสรางรปเคารพพระคเณศทมขนาดใหญ การสรางวตถมงคลพระคเณศ รวมไปถงการจดพธกรรมเคารพบชาพระคเณศ ในวดทางพระพทธศาสนา เปนตน อยางไรกตามการสรางรปเคารพพระคเณศ

164

ในแตละสถานทหรอในวดทางพระพทธศาสนา ผวจยมความเหนวาโดยมากนยมสรางรปเคารพทมขนาดใหญ มงใหชาวพทธเกดความรสกสยบยอมตอรปเคารพทประดษฐานอยเบองหนามากกวาเปนอนสต ทนาสนใจสถานททมรปเคารพพระคเณศประดษฐานอยในทตางๆ กลบไดรบความนยมและเปนทรจกทางสงคมเพยงบางแหงเทานน ทงนอาจเปนเพราะขนอยกบการประชาสมพนธและหลกการตลาดของแตละสถานท

อนงปญหาส าคญทควรตะหนกถงการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทยคอจดออนของชาวพทธและสงคมไทย กลาวคอ ชาวพทธสวนใหญยงไมเขาใจถงหลกการและหลกปฏบตการเคารพบชาในทางพระพทธศาสนา ขณะเดยวกนกไมเขาใจและไมทราบหลกการและหลกปฏบตการเคารพบชาพระคเณศในทางศาสนาพราหมณ-ฮนด เชนกน ดงนนหลกการและหลกปฏบตจงเปนไปตามความเขาใจสวนบคคล และโดยมากมวธปฏบตไปตามแนวทางการนบถอผ กลาวคอมการถวายเครองเซนสงเวย ตามคตความเชอของแตละทองถน นอกจากนชาวพทธยงใหความส าคญในเรองของพธกรรมมากกวาการกระท า และยดถอในวตถมงคล เครองรางของขลง ตามโฆษณาชวนเชอของบคคลทมชอเสยงในวงการตางๆ ซงเทากบเปนการฝากโชคชะตาไวกบอ านาจดลบนดาลของสงศกดสทธ ส าหรบในสวนของสงคมไทยนน จะเหนวาสงคมไทยเปนสงคมทเปดกวางและใหสทธเสรภาพในเรองของศาสนาความเชอและลทธตางๆ ทเขามาเผยแผในสงคมไทย โดยไมมหนวยงานใดควบคม

ปรากฏการณการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทยท เก ดขนอยางแพรหลายไมไดเปนความเชอทแปลกใหม แตเปนพฒนาการทางความคดทเปลยนแปลงไปตามบรบททางสงคม ซงขาดการควบคมดแลจากหนวยงานทเกยวของ โดยเฉพาะสถาบนสงฆทเปนสถาบนหลก อยางไรกตามผวจยมความเหนวา การเคารพบชาพระคเณศไมไดขดแยงกบหลกการเคารพบชาทางพระพทธศาสนา และสามารถหาจดรวมระหวางชาวพทธทเคารพบชาพระคเณศ กบชาวพทธทแสวงหาความพนทกขตามหลกทางพระพทธศาสนาได โดยการเคารพบชาพระคเณศเพอเปนอนสตเชนเดยวกบการเคารพบชาเทวดาในพระพทธศาสนา

5.2 ขอเสนอแนะ

การศกษาวเคราะหการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทยน ยงมสงท

นาสนใจอยอกหลายประเดนทเปนเรองของความเชอและแนวคด ซงมอทธพลตอหลกการและหลกปฏบตในการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย โดยผวจยมขอเสนอแนะแกผสนใจเพอน าไปตอยอดในการวจยครงตอไป ดงน

165

5.2.1 งานวจยนเปนการศกษาการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทยในภาพรวม ดงนนเพอสะทอนภาพในบางมตทชดเจนจงควรทจะศกษาแบบเจาะจง เชน การเคารพบชาพระคเณศของพระภกษ, การเคารพบชาพระคเณศในวดทางพระพทธศาสนา และการเคารพบชาพระคเณศใน จ.ฉะเชงเทรา

5.2.2 จากการวจยครงนพบวาปญหาการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย เปนเรองของศรทธาความเชอจงนาสนใจทจะน าแนวคดพทธจตวทยามาศกษาวเคราะห ซงอาจตอบโจทยตอปรากฏการณทเกดขนไดชดเจนมากขน

5.2.3 ประเดนหนงทควรศกษาคอทาททเหมาะสมของพระภกษ ทสรางรปเคารพ วตถมงคล และสงเสรมการเคารพบชาพระคเณศในวดทางพระพทธศาสนา เพอแกปญหาการบรหารจดการภายในวด ดงนนผวจยจงเหนวาควรน าแนวคดพทธเศรษฐศาสตรมาศกษาวเคราะห เพอหาแนวทางในการบรหารจดการภายในวดทเหมาะสมตอไป

165

รายการอางอง

166

รายการอางอง

พระไตรปฎก มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. (2539). พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย (พมพครงท 1). กรงเทพฯ: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. สชพ ปญญานภาพ. (2550). พระไตรปฎก ฉบบส าหรบประชาชน (พมพครงท 17). กรงเทพฯ : มหามกฎราชวทยาลย. หนงสอ กรมศลปากร. (2540). พธมงคลาภเษกพระพฆเนศวร กรมศลปากร ณ โบสถวดพระแกววงหนา 18 พฤษภาคม 2540. กรงเทพฯ : สยามบคส แอนด พบลเคชน. กรมศลปากร. (2502). บทกวนพนธของพระศรมโหสถพรอมประวต. กรงเทพฯ : ม.ป.พ. กรงเทพมหานคร. (2550). เสาชงชา. กรงเทพฯ : ดาวฤกษคอมมนเคชน. กตต วฒนะมหาตม. (2546). คเณปกรณ. กรงเทพฯ : เมองโบราณ. กตต วฒนะมหาตม. (2547). คมอบชาเทพ. กรงเทพฯ : สรางสรรคบคส. กตตพงศ บญเกด. (2552). โครงการศภยาตรา “บชาพระพฆเนศวร 3 วฒนธรรม 29 มนาคม 2552”. ม.ป.ท. : ม.ป.พ. เขมณฏฐ หลอศรศภชย และ วจารณ วาททะกจ. (2553). พระคเณศ. กรงเทพฯ : บานคร. คณะกรรมการพจารณาและจดพมพเอกสารทางประวตศาสตร วฒนธรรม และโบราณคด ส านก

นายกรฐมนตร. (2521). ประชมศลาจารกภาคท 1. กรงเทพฯ : ส านกเลขาธการนายกรฐมนตร.

คมกฤช อยเตกเคง. (2554). คเณศวทยา. ม.ป.ท. : ม.ป.พ. จรพฒน ประพนธวทยา. (2552). พระพฆเนศวร “เจาผมอ านาจเหนออปสรรค” (พมพครงท 1). กรงเทพฯ : พมพงาม. จรสสา คชาชวะ. (2540). พระพฆเนศวร คตความเชอและรปแบบของพระพฆเนศวรทพบในประเทศ ไทย (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : รงศลปการพมพ (1977). จลจอมเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. (2554). พระราชพธสบสองเดอน. กรงเทพฯ : บรรณา คาร. ไชยณ สขเจรญ. (2552). 100 แหลงสกการะพระพฆเนศ. กรงเทพฯ : กกบค.

167

ด ารงราชานภาพ, สมเดจพระเจาบรมวงศเธอกรมพระยา. (2505). พระราชพงศาวดารฉบบพระ ราชหตถเลขา เลม 2. พระนคร : อกษรสมพนธ. ธนต อยโพธ. (ม.ป.ป.). อานภาพพระปรตต. กรงเทพฯ : สหธรรมก. ทวศกด ใครบตร. (2555). ดรจฉานวชา มจรง พงได แตไมใชทางพนทกข (พมพครงท 1). กรงเทพฯ : กรน ปญญาญาณ. ทศพล จงพาณชยกล. (2550). พระพฆเนศ เทพเจาแหงความส าเรจ. กรงเทพฯ : คอมมา. นยะดา เหลาสนทร. (2540). คมภรนารายณ 20 ปาง กบคนไทย. กรงเทพฯ : ค าผาง. เนาวรตน พงษไพบลย. (2554). คเณชา. ปทมธาน.: เวรคพอยท ประจกษ ประภาพทยากร. (2552). เทวดานกรม (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : สยาม. ประจกษ ประภาพทยากร. (2519). ประเพณและไสยเวทวทยาในขนชางขนแผน. กรงเทพฯ : เจรญ ธรรม. มณปน พรหมสทธรกษ. (2547). พระคเณศ – พระขนธกมาร. กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย. พระครอรณธรรมรงษ. (ม.ป.ป.). มนตพธแปล. กรงเทพฯ : อกษรสมย. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). (2538). คนไทยหลงทางหรอไร (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : สหธรรมก. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). (2538). สงศกดสทธเทวฤทธปาฏหารย (พมพครงท 3). กรงเทพฯ : สหธรรมก. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). (2539). สถานการณพระพทธศาสนากระแสไสยศาสตร (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : สหธรรมก. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (2550). คตจาตคามรามเทพ. กรงเทพฯ : วลลดา. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (2552). พทธธรรม ฉบบปรบปรงและขยายความ (พมพครงท 11). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (2553). กาวไปในบญ (พมพครงท 124). กรงเทพฯ : พมพสวย. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (2554). ธรรมนญชวต ส าหรบชาวบาน (พมพครงท 23). กรงเทพฯ : ธรรมสภา. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (2555). อทธปาฏหารย-เทวดา (พมพครงท 15). กรงเทพฯ : พมพสวย. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (2550). ตนเถดชาวไทย (พมพครงท 12). กรงเทพฯ : ธรรมสภา. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (2556). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลธรรม (พมพครงท 24). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

168

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (2556). พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท (พมพครงท 19). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (2557). เชอกรรม-รกรรม-แกกรรม (พมพครงท 43). กรงเทพฯ :

ผลธมม. พระพรหมคณาภรณ (ป.อ. ปยตโต). (2557). ถารจกพระพทธศาสนา ความสขตองมาทนท (พมพครง ท 43) . กรงเทพฯ : สหธรรมก. พลาดศย สทธธญกจ. (2556). พระปยมหาราช (พระเจากรงสยาม รชากาลท 5). กรงเทพฯ : ตถาตา. พทธทาสภกข. (2518). ปณธานวนลออาย (2517). กรงเทพฯ, ส านกหนงสอธรรมะบชา ภทรพร สรกาญจน. (2557). พระพทธศาสนาในประเทศไทย : เอกภาพในความหลากหลาย (พมพ ครง 1). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร. ภทรพร สรกาญจน. (2557). สนามความคดแหงการสบคน : ความด ความงาม และความจรง (พมพ ครง 1). กรงเทพฯ : มหาวทยาลยธรรมศาสตร. มงกฎเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. (2502). สามคคเสวก. กรงเทพฯ : มหามงกฏราช วทยาลย. มงกฎเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. (2503). ความรเกยวกบพระราชกรณยกจ ใน รชกาลท 6 และ บทลละครเบกโรงเรองดกด าบรรพ พระราชนพนธใน พระบาทสมเดจพระมงกฏ เกลาเจาอยหว.. กรงเทพฯ : กรมศลปากร. มงกฎเกลาเจาอยหว, พระบาทสมเดจพระ. (2514). ลลตนารายณสบปาง. ธนบร : โพธสามตน. รงโรจน ธรรมรงเรอง. (2553). พระพทธปฏมาสยาม. กรงเทพฯ : มวเซยมเพลส. ราชบณฑตยสถาน. (2556). พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. 2554 (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : ราชบณฑตยสถาน. ไรท, เอม. (2548). พระพฆเนศ : มหาเทพฮนด ชมพทวปและอษาคเนย. กรงเทพฯ : มตชน. วรพล สทธนนท. (2552). ต าราเทวรปของพราหมณ. กรงเทพฯ : สยามความร. วชระ งามจตรเจรญ. (2552). พทธศาสนาเถรวาท (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : มหาวทยาลย ธรรมศาสตร ส.พลายนอย. (2535). อมนษยนยาย (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : อกษรวทยา. สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ). (2554). การนบถอพระรตนตรยของชาวพทธ (พมพครงท 3). กรงเทพฯ : มหามกฏราชวทยาลย. สมเดจพระญาณสงวร (เจรญ). (2557). วธสรางบญบารม. กรงเทพฯ : ธรรมสภา.

169

เสฐยร โกเศศ และ นาคะประทป. (2540). พระคเณศ เทพนยายสงเคราะห ภาค 4. กรงเทพฯ : ม.ป.พ. เสฐยร โกเศศ , นาคะประทป และ อายณโฆษณ. (2558). พระคเณศและเรองพระคเณศทเกยวกบ ชาง. กรงเทพฯ : กรมศลปากร. แสง จนทรงาม. (2544). ประทปธรรม (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : สรางสรรคบคส. แสง จนทรงาม. (2544). พทธศาสนวทยา (พมพครงท 4). กรงเทพฯ : สรางสรรคบคส. สชพ ปญญานภาพ. (2540). ประวตศาสตรศาสนา (พมพครงท 8). กรงเทพฯ : มหามกฏราช วทยาลย. สภทรดศ ดศสกกล, หมอมเจา. (2522). ประวตศาสตรเอเชยอาคเนย ถง พ.ศ.2000. กรงเทพฯ :

ส านกนายกรฐมนตร. อมรา ศรสชาต (บรรณาธการ). (2545). พระคเณศ เทพเจาแหงศลปวทยา. กรงเทพฯ : ส านก พพธภณฑสถานแหงชาต กรมศลปากร. อษฎาจารย,พระราชคร. (2531). ประวตพระคเณศฉบบเทวสถานโบสถพราหมณ (พมพครงท 1). กรงเทพฯ : อนสรณ. อภลกษณ เกษมผลพน. (2552). สารานกรมไทยฯ (เลมท 34). กรงเทพฯ : ราชบณฑต. เอกสดา สงหล าพอง. (2553). เทวปฏมาสยาม. กรงเทพฯ : มวเซยมเพลส. อรณศกด กงมณ. (2552). แกะรอยพระคเณศ. กรงเทพฯ : มวเซยมเพลส. อรณศกด กงมณ. (2552). เทพฮนดผพทกษพทธสถาน. กรงเทพฯ : มวเซยมเพลส. อไรศร วรศะรน (บรรณาธการ). (2545). พระคเณศ เทพเจาแหงศลปวทยา หนงสอประกอบ นทรรศการพเศษเนองในวนอนรกษมรดกไทย พทธศกราช 2545 ณ พพธภณฑสถาน แหงชาต พระนคร. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง. ____________ . (ม.ป.ป.). หนงสอสวดมนตรไหวพระ พระมหาธาตเจดยไตรภพ ไตรมงคล. สงขลา : เอสพการพมพ.

หนงสอภาษาองกฤษ Brown, Robert L. (1991). Ganesh : Studies of an Asian God. New York : State University of New York. Getty, Alice. (1992). Ganesa : A Monograph on the Elephant-Faced God. Oxford : Clarendon Press.

170

Goeldner, C.R. and Ritchie, J.R.B. (2006). Tourism : principles, practices, philosophies. NJ : John Wiley and Sons. Gupte. (1919). B.A.Hindu Holidays and Ceremonials. Calctta : Thacker, Spink & co.,. Nager, Shanti Lal. (1992). The Cult of Vinayaka. New Delhi : Intellectual Publisning. Shakunthala Jagannathan ; and Nanditha Krisha. (1996). GANESHA The AUSPICIOUS … The Beginning. India : Vakils, Feffer & Simons. วทยานพนธ พระมหาเกรยงไกร แกวไชยะ. (2546). การศกษาวเคราะหเรองสรณะในพระพทธศาสนาเถรวาท. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยธรรมศาสตร. พระมหาประสพฤกษ จารวาโท (รตนยงค). (2550). การศกษาเชงวเคราะหแนวคดเรองการบชาใน

พระพทธศาสนา. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยจฬาลงกรณราช วทยาลย. พระมหาหมวด สกกธมโม (โฉมศร). (2546). การศกษาเชงวเคราะหแนวความคดเรองความเคารพใน พระพทธศาสนา. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยจฬาลงกรณ

ราชวทยาลย. พระอธการค าภา อตพโล (ปนะกะแส). (2556). ศกษาความสมพนธระหวางมนษยกบเทวดาใน มมมองของพระพทธศาสนาเถรวาท. วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลย จฬาลงกรณราชวทยาลย. พระอธการประทม จารวโส (ปรางมาศ). (2554). การศกษาเปรยบเทยบเทวดาในทศนะของพระพทธ

ศาสนาเถรวาท กบเทพในทศนะของศาสนาพรามหมณทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา เถรวาท. วทยานพนธพทธศาสนศกษามหาบณฑต, มหาวทยาลยจฬาลงกรณราชวทยาลย.

ราชนย เวยงเพม. (2550). พระพฆเนศ ต านานและพธกรรมในสงคมไทย. วทยานพนธอกษรศาสตร มหาบณฑต, จฬาลงกรณมหาวทยาลย, คณะอกษรศาสตร. นกรบ นาคสวรรณ. (2551). ความเชอและพธกรรมของประชาชนทมตอพระพฆเนศ : กรณศกษาเทว สถานในกรงเทพฯ. วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, มหาวทยาลยสโขทยธรรมธราช, คณะศลปศาสตร.

171

วารสาร กฤษฎา พณศร. (2556). พระคเณศกบการผสมผสานวฒนธรรมทางศาสนา : พทธ พราหมณ และผ ในระบบนเวศวฒนธรรมไทย. เมองโบราณ 39 (1) : 72-79. คมกฤช อยเตกเคง. (2556). พระคเณศ : การบชาตามหลกศาสนาฮนด. เมองโบราณ 39 (1) : 96- 101. มนวภา ไชยพนธ และกลทรพย เกษแมนกจ. (2513). ดวงตราพระคเณศร. นตยสารศลปากร 13 (5) : 47-56. วชญดา ทองแดง. (2556). คเณศจตรถ : สมโภชปชนยเทพแหงปญญา. เมองโบราณ 39 (1) : 1-5. ศรณย มะกรดอนทร. (2556). อษฏวนายกะ : เทวสถานพระคเณศตามธรรมชาต. เมอง โบราณ 39 (1) : 80-95.

สออเลกทรอนกส

วดทศน พระครปลดสวฑฒนพรหมจรยคณ (ไพรตน) (ผสราง). (2556). ต านานสรางวดสมานรตนาราม จ. ฉะเชงเทรา [ดวด]. ไทย : วดสมานรตนาราม. เวบบลอก บรษท 360 องศา เอนเตอรเทนเมนท จ ากด. (30 ธนวาคม 2557). พระพฆเนศปางมหากามเทพ [เอกสารเฉพาะเรอง]. สบคนจาก https://www.facebook.com/ganeshtv360 degree/ ผจดการ 360° รายสปดาห. (22 ตลาคม 2552 ). ยคเศรษฐกจทรดคนแหพงองคพฆเนศ! บชา 10

ปางยอดฮต - "แกจน-เสรมบารม" [เอกสารเฉพาะเรอง]. สบคนจาก http://www. manager. co.th/mgrWeekly/ViewNews.aspx?NewsID=9520000125789

พระศรคมภรญาณ (สมจนต). (ม.ป.ป.).พระพทธศาสนามหายานในประเทศญปน [เอกสารเฉพาะ เรอง]. สบคนจากhttp://www.watpaknam.org/ knowledge 32 –พระพทธศาสนา มหายานในประเทศญปน. พระธรรมสงหบราจารย (หลวงพอจรญ ฐตธมโม) วดอมพวน จงหวดสงหบร. (2553). บทสวดมนต [เอกสารเฉพาะเรอง]. สบคนจาก http://www.jarun.org/chant.php?catID=1. รายการ Newsy วาไรตขาวสดฮบ. (7 พฤศจกายน 2556). Newsy Ep.30 อ.สชาต รตนสข ตอน ท 2 [วดโอ]. สบคนจาก https://www.youtube.com/watch?v=c2i9QIVt9Mc.

172

รวมบญสรางพระพฆเณศ วดไตรสามคค จ.สมทรปราการ. (15 กนยาย 2556). คเณศจตรถป 2556 วดไตรสามคค. [เอกสารเฉพาะเรอง]. สบคนจากhttps://www.facebook.com/ permalink.php?story_fbid=503132069764711&id=454989521245633

ศรจนดา. (11 กนยายน 2558). พระพฆเนศ " คงงเทน " God of Bliss บรมสขเทวา [เอกสารเฉพาะ เรอง]. สบคนจาก http://www.srichinda.com/webboards/1334644/@@@พระ พฆเนศ-html

ส านกขาวกรมประชาสมพนธ. (28 กนยายน 2558). จ.นราธวาส จดพธคเณศจตรถ เพอบชาพระ พฆเนศ เทพเจาแหงความส าเรจของศาสนาพราหมณ-ฮนด [เอกสารเฉพาะเรอง]. สบคน จาก http://thainews.prd.go.th/CenterWeb/News/NewsDetail?NT01_News ID=TNSOC5809250010069

อทยานพระพฆเนศ คลองเขอน จ.ฉะเชงเทรา. (2558). พระพฆเนศปาง ส ารด ส าเรจ สมปรารถนา เนอโลหะส ารดใหญทสดในโลก [เอกสารเฉพาะเรอง]. สบคนจากhttp://www.ganesh

thailand.com/news-detail.php?lan=&id=10 Philosophy and Religion SWU. (27 สงหาคม 2557). สหสรโมทกะ โหมะ [เอกสารเฉพาะเรอง]. สบคนจาก https://www.facebook.com/Philosophyandreligion/photos/ a.231315427043735.1073741828.230400137135264/335413523300591/ Si-Am Art Space. (2557). คเณชามรรคา [เอกสารเฉพาะเรอง]. สบคนจาก https://www. facebook.com/events/894168927275333/ Thaipr.net. (3 กนยายน 2557). ศนยการคาเซนทรลเวลด จดงาน คเณศจตรถ 2557 [เอกสาร เฉพาะเรอง]. สบคนจาก http://www.thaipr.net/general/567214 Thaipr.net. (15 กนยายน 2558). “ซคอน บางแค” จดงาน “ความเชอ ศรทธา บชามหาเทพ” สกการะองคปฐมพระพฆเนศจากอนเดย – มหาเทพ มหาเทวศกดสทธ [เอกสารเฉพาะ เรอง]. สบคนจาก http://www.thaipr.net/general/647918 Thaipr.net. (17 กนยายน 2558). เทศกาลคเณศจตรถ ประจ าปพ.ศ. 2558 เตรยมจดขนอยาง ยงใหญ ณ ศนยการคาเซนทรลเวลด [เอกสารเฉพาะเรอง]. สบคนจากhttp://www. thaipr.net/general/648649 Anonymous. (17 May 2016). Ganesha in world religions [Monograph]. Available from https://en.wikipedia.org/wiki/Ganesha_in_world_religions Anonymous. (9 June 2016). Kangiten [Monograph]. Available from https://en. wikipedia.org/wiki/Kangiten

173

สมภาษณ นกวชาการและผทรงคณวฒ พระมหาหรรษา ธมมหาโส, รศ.ดร. . ผอ านวยการหลกสตรปรญญาโท สาขาวชาสนตศกษา มจร. . (11 กรกฎาคม 2558). สมภาษณ. พระศากยวงศวสทธ (อนลมาน ธมมสากโย), ดร. . รองอธการบด ฝายกจการตางประเทศ มมก. . (25 กนยายน 2558). สมภาษณ. พราหมณตรน บรณศร. พราหมณพธ (ฝายวชาการ) เทวสถาน เขตพระนคร กรงเทพฯ. (11 มนาคม 2558). สมภาษณ. ศ.วชระ งามจตรเจรญ. อาจารย โครงการพทธศาสนศกษา ภาควชาปรชญา คณะศลปศาสตร ม. ธรรมศาสตร. (28 กนยายน 2558). สมภาษณ. ผศ.ดร.จรสสา คชาชวะ. อาจารย ภาควชาโบราณคด คณะโบราณคด ม.ศลปากร. (9 เมษายน 2558). สมภาษณ. ผศ.ดร.ชาญณรงค บญหนน. หวหนาภาควชาปรชญา คณะอกษรศาสตร ม.ศลปากร. (29 สงหาคม 2558). สมภาษณ. ผศ.ดร.วฒนนท กนทะเตยน. ประธานหลกสตรปรญญาโท ศาสนากบการพฒนา ม.มหดล. (17 กรกฎาคม 2558). สมภาษณ. อ.กตต วฒนะมหาตม. นกเทววทยา. (31 มนาคม 2558). สมภาษณ. อ.คมกฤช อยเตกเคง. อาจารย ภาควชาปรชญา คณะอกษรศาสตร ม.ศลปากร. (2 เมษายน 2558). สมภาษณ. อ.ปณฑร ทรคานนท. ผอ านวยการพพธภณฑพระพฆเนศ อ.ดอยหลอ จ.เชยงใหม. (6 มนาคม 2558). สมภาษณ. อ.พทกษ เฉลมเลา. ประตมากรระดบช านาญการ ส านกชางสบหม กรมศลปากร. (8 กนยายน 2558). สมภาษณ. อ.ราชน แสงทอง. ศลปน บรษท คเณชาแกลลอร จ ากด. (2 พฤษภาคม 2558). สมภาษณ. กนกวล สรยะธรรม. ผอ านวยการพพธภณฑสถานแหงชาต ชางตน. (28 สงหาคม 2558). สมภาษณ. พงษศกด รงโรจนการคา. รองประธานการ โครงการสรางองคพระพฆเณศเนอส ารด องคใหญทสดใน

จงหวดสมทรปราการ วดไตรสามคค อ.เมอง จ.สมทรปราการ. (17 กนยายน 2558). สมภาษณ.

174

อทธพนธ ขาวละมย. เลขานการมลนธพระคชบาล จ.พระนครศรอยธยา. (17 กนยายน 2558). สมภาษณ. ประชาชน กฤษฎาพร วงศชย. นกศกษา. (17 มนาคม 2558). สมภาษณ เกศวด เชดฉาย. ครสอนโยคะ. (6 มนาคม 2558). สมภาษณ. คงฤทธ ยนตเปยม. พนกงานบรษท. (17 มนาคม 2558). สมภาษณ. จรญ ขจรกตตนท. พนกงานบรษท. (17 มนาคม 2558). สมภาษณ. จรศกย ฉตรมงคลนมตร. นกศกษา. (17 มนาคม 2558). สมภาษณ. จตตรตน แกวกาบค า. รบจาง. (6 มนาคม 2558). สมภาษณ. ชายนพ อศราวธกล, พนกงานบรษท. (20 มนาคม 2558). สมภาษณ. โชตรส เกตแกว. อาชพอสระ. (6 มนาคม 2558). สมภาษณ. ณฐรศรา นภาผอง. คาขาย. (6 มนาคม 2558). สมภาษณ. ทรรศนย อครทตตะ. ธรกจสวนตว. (20 มนาคม 2558). สมภาษณ. ธนบด ชนจตต. วศวกร. (10 พฤษภาคม 2558). สมภาษณ. ธามน คณากรคมณช. พนกงานบรษท. (17 มนาคม 2558). สมภาษณ. นภาพร อสาหะ. ธรกจสวนตว. (20 มนาคม 2558). สมภาษณ. เบญจวรรณ วงคตอม. เกษตรกร. (17 มนาคม 2558). สมภาษณ. บญขน บรบรณางกร. รบจาง. (20 มนาคม 2558). สมภาษณ. ประไพ ทองบอ. พนกงานบรษท. (10 พฤษภาคม 2558). สมภาษณ. ปารชาต วนโยธา. คาขาย. (20 มนาคม 2558). สมภาษณ. ภทรพล ทองสขา. อาชพอสระ. (20 มนาคม 2558). สมภาษณ. พารตตา ภทรพรธนา. ธรกจสวนตว. (10 พฤษภาคม 2558). สมภาษณ. พสทธ โนนตาส. รบจาง. (20 มนาคม 2558). สมภาษณ. พทธธรา ศรพรพงศ. พนกงานบรษท. (6 มนาคม 2558). สมภาษณ ภทรพล ทองสขา. อาชพอสระ. (10 พฤษภาคม 2558). สมภาษณ. ภระ ไกรแสงศร. พนกงานบรษท. (20 มนาคม 2558). สมภาษณ. มณรตน รตน ศรปญจนะ. พนกงานบรษท. (17 มนาคม 2558). สมภาษณ. โยธน อยจงด. พนกงานบรษท. (17 มนาคม 2558). สมภาษณ. รชน กลนกลาย. ธรกจสวนตว. (17 มนาคม 2558). สมภาษณ.

175

วลลย เลกประสาร. แมบาน. (10 พฤษภาคม 2558). สมภาษณ. วรญญา ชดนอก. นกศกษา. (17 มนาคม 2558). สมภาษณ. วราภรณ ใจยา. รบจาง. (6 มนาคม 2558). สมภาษณ วรนพนธ อทธนนทธาร. ครเปยโน. (6 มนาคม 2558). สมภาษณ. วารนท ใจจรรยทก. ศลปนอสระ. (6 มนาคม 2558). สมภาษณ วทวช เนตรแสนสก. พนกงานบรษท. (6 มนาคม 2558). สมภาษณ สมบต พทธสมฤทธ. (10 พฤษภาคม 2558). สมภาษณ. สงวาลย ตนสนเทยะ. คาขาย. (20 มนาคม 2558). สมภาษณ. เสาวพร ชนประภานสรณ. รบจาง. (6 มนาคม 2558). สมภาษณ. สขใจ ทองพรชง. คาขาย. (20 มนาคม 2558). สมภาษณ. สจนต สขส าราญผล. คาขาย. (20 มนาคม 2558). สมภาษณ. โสภา พรสน. คาขาย. (10 พฤษภาคม 2558). สมภาษณ. อตกานต พมพาศ. รบจาง. (10 พฤษภาคม 2558). สมภาษณ. อภญญา เศรษฐนย. พนกงานบรษท. (10 พฤษภาคม 2558). สมภาษณ. อทธกร พฤฒเศรษฐ. ขาราชการบ านาญ. (10 พฤษภาคม 2558). สมภาษณ.

ภาคผนวก

175

ภาคผนวก ก อกษรยอชอคมภรในพระพทธศาสนา

เอกสารอางองสวนทเปนคมภรพระพทธศาสนาเถรวาทในงานวจยน การอางองชอ

คมภรจะใชอกษรยอเปนภาษาบาล โดยมการใชระบบอกษรยอดงตอไปน 1. การอางองคมภรพระไตรปฎก อกษรยอทใช อางองจากพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช 2539 โดยใชระบชอคมภร เลม/ขอ/หนา ตวอยางเชน ข.ข. 25/ 5/ 21 หมายถง คมภรขททกนกาย ขททกปาฐ ภาษาไทย พระไตรปฎก เลมท 25 ขอท 5 หนาท 21 ค าอธบายชออกษรยอชอคมภรพระไตรปฎกทใชในงานวจยน มดงน ข.ข. = ขททกนกาย ขททกปาฐ ข.จ. = ขททกนกาย จฬนทเทส ข.ชา. = ขททกนกาย ชาดก ข.อต. = ขททกนกาย อตวตตกะ ท.ปา. = ทฆนกาย ปาฏวรรค ท.ส. = ทฆนกาย สลขนวรรค ม.อ. = มชฌมนกาย อปรปณณาสก ว.ม. = วนยปฎก มหาวรรค ว.มหา. = วนยปฎก ภกขวภงค ส .ส. = สงยตตนกาย สคาถวรรค ส .สฬา. = สงยตตนกาย สฬายตนวร อง.จตกก. = องคตตรนกาย จตกกนบาต อง.ฉกก. = องคตตรนกาย ฉกกนบาต อง.ปญจก. = องคตตรนกาย ปญจกนบาต อง.ตก. = องคตตรนกาย ตกนบาต อง.อฏฐก. = องคตตรนกาย อฏฐกนบาต อภ.ก. = อภธรรมปฎก กถาวตถ

176

ภาคผนวก ข หนงสอรบรองการพจารณาจรยธรรมการวจยในคน มหาวทยาลยธรรมศาสตร ชดท 2

177

ภาคผนวก ค จดหมายขอสมภาษณ (พระภกษ)

ท ศธ 0516.17/ คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

เลขท 2 ถนนพระจนทร กรงเทพฯ 10200

มกราคม 2558 เรอง ขออนญาตเขาเกบขอมล กราบนมสการ ___________________

ดวย นางสาวศภลกษณ หตถพนม เลขทะเบยน 5506031631 นกศกษาปรญญาโท

สาขาวชาพทธศาสนศกษา คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ซงก าลงท าวทยานพนธหวขอเรอง “การศกษาวเคราะหการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย” (An Analytical Study of the Buddhists’ Worship of Ganesha in Thai Society) มความประสงคจะขออนญาตเขาเกบขอมล เพอประกอบการท าวทยานพนธ เรองดงกลาว

คณะศลปศาสตร จงใครรขออนญาตให นางสาวศภลกษณ หตถพนม เขาเกบขอมลดวย จกเปนพระคณยง

กราบนมสการดวยความเคารพอยางสง

(อาจารยเมธาว โหละสต) ผชวยคณบดฝายวชาการ และวจย ปฏบตราชการแทนคณบดคณะศลปศาสตร

ส านกงานเลขานการคณะฯ โทร. 02-6132695 หรอ 080-618-4888 (นกศกษา)

178

ภาคผนวก ง จดหมายขอสมภาษณ (ฆราวาส)

ท ศธ 0516.17/ คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร เลขท 2 ถนนพระจนทร กรงเทพฯ 10200

มกราคม 2558

เรอง ขออนญาตเขาเกบขอมล เรยน ___________________

ดวย นางสาวศภลกษณ หตถพนม เลขทะเบยน 5506031631 นกศกษาปรญญาโท

สาขาวชาพทธศาสนศกษา คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ซงก าลงท าวทยานพนธหวขอเรอง “การศกษาวเคราะหการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย” (An Analytical Study of the Buddhists’ Worship of Ganesha in Thai Society) มความประสงคจะขออนญาตเขาเกบขอมล เพอประกอบการท าวทยานพนธ เรองดงกลาว

คณะศลปศาสตร จงใครรขออนญาตให นางสาวศภลกษณ หตถพนม เขาเกบขอมลดวย จกเปนพระคณยง

ขอแสดงความนบถอ

(อาจารยเมธาว โหละสต) ผชวยคณบดฝายวชาการ และวจย ปฏบตราชการแทนคณบดคณะศลปศาสตร

ส านกงานเลขานการคณะฯ โทร. 02-6132695 หรอ 080-618-4888 (นกศกษา)

179

ภาคผนวก จ แบบสมภาษณ ชดท 1

ประชาชน

การศกษาวเคราะหการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย

เพศ __________ อาย _____ ป อาชพ ____________________________

ภมล าเนา ______________________ วนทสมภาษณ ______________________

1. ทานเคารพบชาพระคเณศเพราะเหตใด และมความเชอเรองพระคเณศอยางไร 2. ทานแสดงการเคารพบชาพระคเณศอยางไร 3. ทานคดวาชาวพทธไทยสามารถเคารพบชาพระคเณศไดหรอไม เพราะหตใด 4. ทานมความเหนอยางไรทพระภกษ เคารพบชาพระคเณศ หรอสรางเทวรป/วตถมงคลพระคเณศ 5. ทานมความเหนอยางไรตอการสรางรปเคารพพระคเณศในสถานทตางๆ ในสงคมไทย - พทธสถาน (วด สถานทปฏบตธรรม)

- สถาบน / องคกร (บรษท หาง ราน) - บรเวณสแยก / แยกบนถนน

ขอเสนอแนะ _______________________________________________________________

180

ภาคผนวก ฉ แบบสมภาษณ ชดท 2

ผทรงคณวฒ (พธกรรม)

การศกษาวเคราะหการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย

เพศ __________ อาย _____ ป อาชพ ____________________________

ภมล าเนา ______________________ วนทสมภาษณ ______________________

1. ทานมความเชอเรองพระคเณศอยางไร 2. ศาสนาพราหมณมหลกค าสอนและวธการเคารพบชาอยางไร 3. ทานคดวาเรองหลกค าสอนเรองการเคารพบชาในศาสนาพราหมณ สอดคลองกบการเคารพบชาในศาสนาพทธหรอไม อยางไร 4. ทานมความเหนอยางไรทพระภกษประกอบพธกรรมบชาเทพ หรอสงเสรมใหประชาชนเคารพบชาเทพ 5. ทานมความเหนอยางไรตอการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทยปจจบน ขอเสนอแนะ _______________________________________________________________

181

ภาคผนวก ช แบบสมภาษณ ชดท 3

นกวชาการและผทรงคณวฒ

การศกษาวเคราะหการเคารพบชาพระคเณศของชาวพทธในสงคมไทย

เพศ __________ อาย _____ ป อาชพ ____________________________

ภมล าเนา ______________________ วนทสมภาษณ ______________________

1. ทศนะทางพระพทธศาสนาทมตอเทพ 1.1 ทศนะจากพระไตรปฎกและอรรถกถา

1.2 ทศนะจากพฒนาการทางสงคมและวฒนธรรม 2. การนบถอเทพขดตอหลกค าสอนทางพระพทธศาสนาหรอไม อยางไร 3. ทานมเกณฑในการพจารณาทาทของพระภกษทเหมาะสมตอการเคารพบชาเทพอยางไร วาเหมาะสมหรอไมเหมาะสม 4. การเคารพบชาสงศกดสทธนอกพระพทธศาสนามความส าคญตอความเปนชาวพทธหรอไม อยางไร 5. ทานคดวาในปจจบนการนบถอเทพ เชน พระคเณศ มความส าคญตอวถชวตของชาวพทธหรอไม อยางไร

ขอเสนอแนะ _______________________________________________________________

182

ประวตผเขยน

ชอ นางสาวศภลกษณ หตถพนม วนเดอนปเกด 3 พฤษภาคม 2522 ทนการศกษา พ.ศ. 2556 มหาวทยาลยธรรมศาสตร ต าแหนง หวหนาขาวเยาวชน บรษท สยามรฐ จ ากด ประสบการณท างาน ปจจบน – พ.ศ. 2548 หวหนาขาวเยาวชน บรษท สยามรฐ จ ากด พ.ศ. 2548 – พ.ศ. 2546 ผสอขาวทองเทยว บรษท สยามรฐ จ ากด พ.ศ. 2546 – พ.ศ. 2544 ผสอขาว กทม. บรษท สยามรฐ จ ากด