งานวจยฉบบสมบรณ

เรอง

การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวม ของผปวยเบาหวาน ในชมชนวดปรณาวาส

เพญศร พงษประภาพนธ สวมล แสนเวยงจนทร

ประทป ปญญา

สาขาวชาการพยาบาลศาสตร คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยกรงเทพธนบร

พ.ศ. 2553 (ไดรบทนอดหนนการวจยจากมหาวทยาลยกรงเทพธนบร)

งานวจยฉบบสมบรณ

เรอง

การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวม ของผปวยเบาหวาน ในชมชนวดปรณาวาส

เพญศร พงษประภาพนธ สวมล แสนเวยงจนทร

ประทป ปญญา

สาขาวชาการพยาบาลศาสตร คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยกรงเทพธนบร

พ.ศ. 2553 (ไดรบทนอดหนนการวจยจากมหาวทยาลยกรงเทพธนบร)

(4)

ชอเรอง : การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวาน ในชมชนวดปรณาวาส

ผวจย : นางเพญศร พงษประภาพนธ นางสาวสวมล แสนเวยงจนทร นางประทป ปญญา

ปการศกษา : 2553

บทคดยอ

การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณา

วาสครงนมวตถประสงค เพอศกษาการดแลสขภาพตนเองของผปวยเบาหวานและเพอพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส และน าผลการวจยมาใชในการจดการเรยนการสอนวชาสรางเสรมสขภาพเพอปองกนการเจบปวยและการปองกนโรค และการดแลผปวยเรอรงในชมชน โดยศกษาในกลมตวอยางผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส จ านวน 20 คนเครองมอทใชในการวจยไดแก แบบสอบถามเกยวกบพฤตกรรมสขภาพ ประกอบดวยพฤตกรรมดานการบรโภคอาหาร การออกก าลงกาย การพกผอน การคลายเครยด และการรกษาอยางตอเนองและกจกรรมกระบวนการเสรมพลงรวมกบทฤษฎการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร สถตทใชในการวจย วเคราะหขอมล 1. การวเคราะหขอมลเพอน ามาสรางเปนรปแบบการสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวานเปนการวจยแบบมสวนรวมกบกลมตวอยาง โดยการรวบรวมขอมลจากแนวคดการดแลสขภาพแบบองครวม และทฤษฎสงเสรมสขภาพของเพนเดอร น ามาสรางเปนรปแบบและทดลองปฏบตจรง 2. วเคราะหขอมลสวนบคคลของกลมตวอยางโดยใชการแจกแจง ความถ รอยละ หาคาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน และพสยของคะแนนพฤตกรรม 3. ผลการศกษาเปรยบเทยบ พฤตกรรมสขภาพ เชนการบรโภคอาหารและการออกก าลงกาย การพกผอนและคลายเครยด และการรกษาตอเนอง การวเคราะหผลทางสถต ดวยการแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน ใช สถต Paired T-test ผลการวเคราะหขอมลแบงออกเปน 2 ระยะคอ ระยะท 1 เปนการศกษารปแบบการดแลสขภาพตนเองของผปวย พบวา 1. ผลการศกษาเกยวกบการรบรโรคเบาหวานของผปวยแสดงใหเหนวาผปวยมการรบรสาเหตและอาการของโรคเบาหวาน และการปฏบตตนจากประสบการณทผานมา เน องจากเคยมบคคลในครอบครว เพอน ญาต เปนโรคเบาหวาน แตเมอรบประทานยาแลวอาการดขน 2. พฤตกรรมการดแลตนเองและปจจยทเปนอปสรรค คณะผวจยไดแบงพฤตกรรมออกเปน 5 พฤตกรรมตามแนวคดการดแลสขภาพแบบองค

(5)

รวมคอ รบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การพกผอน การคลายเครยด และการกษาอยางตอเนอง 3.พฤตกรรมการรบประทานอาหาร ผลการศกษาสามารถอธบายไดวา พฤตกรรมการรบประทานอาหารเปนพฤตกรรมทมความซบซอน ทมปจจยทมอทธพลทงตวผปวยเองและสภาพแวดลอม 4.พฤตกรรมการออกก าลงกาย พบวาผปวยเกอบทงหมดขาดการออกก าลงกายเปนประจ า ทงนเนองจากการออกก าลงกายประจ าเปนการปรบเปลยนวถชวตทมลกษณะเฉพาะ 5. พฤตกรรมการพกผอน พบวามกลมตวอยางบางสวนมการพกผอนไมเพยงพอ ยาก อกทงผปวยบางคนมภาวะเครยด พฤตกรรมการรกษาอยางตอเนองพบวาผปวยสวนใหญมพฤตกรรมการรบประทานยาไมถกตอง

รปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส ในการพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาสครงน เปนการพฒนารปแบบจากขอมลเชงประจกษทไดจากการศกษาและภายใตกรอบแนวคดแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร พบวา ม 4 องคประกอบหลกคอ 1) ปจจยเกยวกบตวผปวยเอง ซงม 4 องคประกอบยอย คอการรบรประโยชนของการปฏบต การรบรอปสรรคในการปฏบต การบรความสามารถของตนเอง และความรสกทมตอพฤตกรรม 2) อทธพลจากกลมอางอง 3) อทธพลจากสถานการณ 4) ความจ าเปนและทางเลอกอน ซง 4 องคประกอบนสอดคลองกบแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร

การประเมนรปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวานในชมชน วดปรณาวาส โดยการประเมนคะแนนพฤตกรรมสขภาพประกอบดวย คะแนนพฤตกรรม คะแนนพฤตกรรมการบรโภคอาหาร คะแนนพฤตกรรมการออกก าลงกาย คะแนนพฤตกรรมการพกผอน คะแนนพฤตกรรมการคลายเครยดและคะแนนพฤตกรรมการรกษาอยางตอเนอง ของกลมตวอยางทงกอนและหลงการรวมโครงการวจย พบวาคะแนนรวมพฤตกรรมสขภาพ ของกลมตวอยางหลงการท ากจกรรมเพอการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ มากกวากอนการท ากจกรรม แตกตางอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01

(6)

Title : Development Health Promotion Model for Holistic Care of Diabetic Patients in Community of Puranavas Temple, Bangkok, Thailand

Researcher : Mrs. Pensri Phongprapapan Miss. Suvimon Sanveingchan Mrs. Prateep panya

Academic Year : 2010

ABSTRACT

The study of “Development Health Promotion Model for Holistic Care of Diabetic Patients in Community of Puranavas Temple” has three objectives: to study self-care of diabetic patients; to develop health promotion model of holistic care in diabetic patients; and to apply the results in the nursing course of health promotion in order to promote health protection and caring chronic illness in the community. Samples are 20 diabetic patients in Puranavas Temple. Research instrument is health behavior questionnaires including food consumption, exercise, rest, stress management, continuing care, and empowerment activities based on Pender’s Health promotion theory. Research methodology divided into 3 steps: (1) studying self-care model of diabetic patients by analyzing personal data and self-care behavior; (2) planning, setting self-health promotion and developing health promotion model by interviewing, group discussion, participatory learning process, and workshop for setting ultimate goals; (3) Evaluating health promotion model by comparing before and after the interventions. Statistical analysis on personal data consists of enumerating frequency and percentages, comparing health behavior marks gains before and after the experiment, statistical analysis on outcomes from scope, mean values, standard deviations, paired T- test, and content analysis.

This study found that the diabetic patients perceived diabetes mellitus as chronic disease. The etiology of this disease is heredity and deteriorates. The symptoms are fatigue and polyuria but some cases become severe and coma. Diabetes mellitus related to self-care behaviors: food control, exercise, medications and stress. The diabetic patients usually have inappropriate food consumption, i.e. can’t control sweet diets, consume high cholesterol diet and low fiber foods, have large dinner,

(7)

and not continue food control. They got irregular exercises and some feels alienation when exercise. They usually take medication on time

(8)

กตตกรรมประกาศ

การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวย เบาหวานในชมชนวดปรณาวาสส าเรจลลวงลงได ผวจยขอขอบพระคณ ดร. บงอร เบญจาธกล อธการบด มหาวทยาลยกรงเทพธนบร ทสนบสนนทนในการท าวจย

ขอขอบพระคณ อาจารยจนทนา อนทฉม รองอธการบดฝายวชาการ มหาวทยาลยกรงเทพธนบร ทใหค าแนะน าและใหก าลงใจผวจยเสมอมา

ขอขอบพระคณ ดร.เสาวภา เดดขาด อาจารยศรประไพ อนทรชยเทพ จากวทยาลยพยาบาลบรมราชชนนล าปาง และรองศาสตราจารย นงเยา อดมวงศ จากคณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม ทเปนผทรงคณวฒตรวจสอบคณภาพของเครองมอวจย

ขอขอบพระคณ คณาจารย คณะพยาบาลศาสตรทมสวนรวมและใหก าลงใจในการท าวจยครงน

ขอบคณ ผปวยเบาหวานในชมชนปรณาวาสทกทานทเปนกลมตวอยางในการท าวจย และใหความรวมมอในการตอบแบบสอบถาม

เพญศร พงษประภาพนธ และคณะ

(9)

สารบญ

บทคดยอภาษาไทย.................................................................................................................. (4) บทคดยอภาษาองกฤษ............................................................................................................. (6) กตตกรรมประกาศ.................................................................................................................. (8) สารบญ.................................................................................................................................... (9) สารบญตาราง.......................................................................................................................... (11) สารบญภาพ............................................................................................................................. (12) บทท 1

บทน า........................................................................................................................... 1 ความเปนมาและความส าคญของปญหา....................................................................... 1 ค าถามการวจย.............................................................................................................. 2 วตถประสงคการวจย.................................................................................................... 2 สมมตฐานในการวจย................................................................................................... 3 ขอบเขตของการวจย..................................................................................................... 3 กรอบแนวคดในการวจย.............................................................................................. 4 นยามปฏบตการ…....................................................................................................... 4 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ.......................................................................................... 5

บทท 2 การทบทวนวรรณกรรม............................................................................................... 6 องคความรเรองโรคเบาหวาน…….............................................................................. 6 แบบจ าลองสขภาพของเพนเดอร…............................................................................. 17 การเสรมพลงสรางสขภาพ (Health Empowerment).................................................... 26 งานวจยทเกยวของ....................................................................................................... 28

บทท 3 ระเบยบวธวจย............................................................................................................. 30 กลมเปาหมายทใชในการศกษา.................................................................................... 30 ขนตอนในการวจย....................................................................................................... 30 เครองมอทใชในการวจย.............................................................................................. 31 การตรวจสอบคณภาพของอปกรณและเครองมอทใชในการวจย................................ 33

(10)

สารบญ (ตอ)

หนา

การเกบรวบรวมขอมล................................................................................................. 34 การวเคราะหขอมล...................................................................................................... 35

บทท 4 ผลการวจยและการอภปราย......................................................................................... 36 ผลการวจย................................................................................................................... 36 การอภปรายผล............................................................................................................ 43 ขอจ ากดในการวจย...................................................................................................... 48

บทท 5 สรปผลการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ............................................................ 50 สรปผลการวจย............................................................................................................ 50 อภปรายผล.................................................................................................................. 54 ขอจ ากดในการวจย...................................................................................................... 57

ภาคผนวก ภาคผนวก ก เครองมอในการวจย.............................................................................. 59 ภาคผนวก ข กจกรรมในการประชมกลม.................................................................. 69 ภาคผนวก ค รายนามผทรงคณวฒ............................................................................. 72

บรรณานกรม.......................................................................................................................... 74 ประวตผวจย............................................................................................................................ 77

(11)

สารบญตาราง

ตารางท หนา 1 แสดง ความแตกตางของโรคเบาหวานชนดท 1 และชนดท 2................................ 10 2 ลกษณะทวไปของกลมตวอยาง.............................................................................. 37 3 องคประกอบของกจกรรมในการสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวานแบบองครวม.... 43 4 แสดงกจกรรมในการสงเสรมสขภาพจากรปแบบการสงเสรมสขภาพของผปวย

เบาหวานในชมชนวดปรณาวาส............................................................................ 44

5 เปรยบเทยบคะแนนพฤตกรรมสขภาพ ดวยการทดสอบ Paired t-test (N=20 คน) 45

(12)

สารบญภาพ

ภาพท หนา 1 กรอบแนวคดในการวจย........................................................................................ 4 2 พยาธสภาพของโรคเบาหวานชนดท 1 (Type 1).................................................... 9 3 แบบจ าลองการสงเสรมสขภาพฉบบปรบปรง (Health Promotion Model Revised).. 18 4 แสดงความเกยวพนขององครวม (Craven & Hirnle, 2002)............................................. 25 5 รปแบบการสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวานแบบองครวมในชมชนวดปรณาวาส.. 42

บทท 1 บทน า

ความเปนมาและความส าคญของปญหา

โรคเบาหวานเปนโรคเรอรงทพบบอยทสดโรคหนง ซงจากรายงานพบวามอบตการณ และอตราความชกสงขนอยางมาก ระบาดวทยาของโรคเบาหวานมประมาณการณทวโลกในป ค.ศ. 1985 ประมาณ 30 ลานคน และเพมขนอยางรวดเรวในป ค. ศ. 2000 เปน 177 ลานคน และคาดการณวาในป ค.ศ.2025 จะมผปวยเปนโรคเบาหวานอยางนอยประมาณ 300 ลานคน ซงมการสญเสยชวตจากโรคเบาหวานประมาณ 4 ลานคนตอป (WHO, 2002) ส าหรบประเทศไทยพบความชกของโรคเบาหวานในป ค. ศ. 1995 ประมาณรอยละ 2.4 ของประชากรไทย (King H Albert RE, Herman WH., 1998: 142 ) และจากรายงานของกระทรวงสาธารณสข วเคราะหปญหาขณะนพบวาโรคทเปนสาเหตการปวยมากทสดอนดบแรกของคนไทย และยงมประชากรทเสยงทจะปวยจากโรคนอกประมาณ 10 ลานคน (ส านกระบาดวทยา กระทรวงสาธารณสข, 2547) ในป ค. ศ. 2025 คาดการณวาผปวยเบาหวานจะเพมเปนรอยละ 3.7 ของประชากรไทย ซงผปวยเหลานมโอกาสเกดภาวะแทรกซอนเรอรงเชน โรคหวใจ ไตวาย ตาบอด ตองตดเทาหรอขา ท าใหผปวยตองทกขทรมาน ประเทศตองสญเสยคาใชจายในการดแลรกษาพยาบาลจ านวนมาก ซงผปวยเหลานมโอกาสเกดภาวะแทรกซอนของโรคเบาหวานดงกลาว ถงแมวาปจจบนเทคโนโลยการแพทยจะพฒนาไปมากกตาม แตการจดบรการสขภาพทผานมา มงเนนดานการรกษาพยาบาลเพอแกปญหาความเจบปวยความพการ ซงตองเสยคาใชจายสง เพราะตองอาศยวทยาการและเทคโนโลยทมราคาแพงมากขน ท าใหคาใชจายดานสขภาพของประเทศตาง ๆ ทวโลกสงขนอยางรวดเรว แตกลบไดผลตอบแทนดานสขภาพต า เมอเปรยบเทยบกบคาใชจายทตองสญเสยไป

จากผลการด าเนนโครงการคดกรองภาวะสขภาพประชาชนวยผใหญในชมชนวดปรณาวาส พบว า ม ป ระชาชนช มชนว ดป รณาว าส เป นโรค เบ าหวาน เป น อนดบตน ๆ ด งน น คณะพยาบาลศาสตร จงไดรวมกบชมชนวดปรณาวาส จดโครงการคดกรองภาวะสขภาพประชาชนวยผใหญในชมชนวดปรณาวาส เพอใหประชาชนรบรภาวะสขภาพของตนเองเปนการเพมความตระหนกในดารดแลสขภาพ หรอมทงหาสาเหตวาคนในชมชนทเปนโรคเบาหวานนนเกดจากสาเหตอะไร ผวจยจงน ามาท าการวจย เรอง “การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวาน ในชมชนวดปรณาวาส” เพอหาแนวทางในการใชชวตของผปวยโรคเบาหวานใหสามารถด าเนนชวตไดอยางเปนปกตและยงยน

2

คณะผวจย จงเหนถงความส าคญของการแกปญหาใหกบประชาชนในชมชน โดยการสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวาน เนนการแกไขปญหาอยางเปนองครวม โดยใหผปวย ครอบครว และชมชนรวมกบผวจยในการหาแนวทางแกไข กอรปกบคณะพยาบาลศาสตรมหาวทยาลยกรงเทพธนบร มพนธกจทงหมด 4 ดาน โดยพนธกจท 3 มงเนนการบรการวชาการและสงคม เพอตอบสนองตอพนธกจของคณะพยาบาลศาสตร และมหาวทยาลยกรเทพธนบรดงกลาว คณะผวจยจงรวมกบประชาชนในชมชนวจยเพอศกษากระบวนการเสรมพลงในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพผปวย เบาหวานในชมชนวดปรณาวาสขน เปนการปองกนไมให เกดภาวะแทรกซอนเฉยบพลน และชะลอการเกดภาวะแทรกซอนเรอรง และเปนกลไกความรวมมอระหวางนกวจย ซงเปนบคคลากรภายในมหาวทยาลย และประชาชนในชมชน ในการแกไขปญหาในระดบรากหญาของคนในชมชน

ค าถามการวจย

รปแบบในการสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาสเปนอยางไร

วตถประสงคการวจย

1. เพอศกษาการดแลสขภาพตนเองของผปวยเบาหวานของชมชนวดปรณาวาส 2. เพอพฒนารปแบบ การสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวาน ของชมชนวดปรณาวาส

2.1 เพอสรางรปแบบการสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวาน ของชมชนวดปรณาวาส 2.2 เพอทดสอบประสทธผลของรปแบบการสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวาน ของชมชน

วดปรณาวาส 3. เพอน าผลการวจยมาใชในการจดการเรยนการสอนวชาสรางเสรมสขภาพเพอปองกน

การเจบปวยและการปองกนโรค และการดแลผปวยเรอรงในชมชน

3

สมมตฐานในการวจย

1. คะแนนความรเรองโรคเบาหวานของผเขารวมโครงการวจย หลงเขารวมโครงการเพมขนกวากอนเขารวมโครงการ

2. คะแนนรวมพฤตกรรมสขภาพของผเขารวมโครงการวจย ภายหลงการเขารวมโครงการ สงกวากอนเขารวมโครงการวจย

ขอบเขตของการวจย

การวจยครงนผวจยมงศกษาการดแลสขภาพตนเองของผปวยเบาหวานของชมชนวดปรณาวาส และ พฒนารปแบบ การสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวาน ของชมชนวดปรณาวาส โดยใชแนวคดการสงเสรมสขภาพ และแนวคดการเสรมพลง ในการพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพของผทมระดบน าตาลในเลอดสง โดย ในกลมประชากรวย 40 ปขนไป ของชมชนวดปรณาวาส ทมระดบน าตาลในเลอดสงมากกวา 126 mg/dl หลงงดน างดอาหาร 8 ชวโมงและสมครใจเขารวมโครงการ

4

กรอบแนวคดในการวจย

ภาพท 1 กรอบแนวคดในการวจย

ทบ. สงเสรมสขภาพ เพนเดอร

- การบรประโยชนของการปฏบต - การรบรอปสรรคในการปฏบตพฤตกรรม

- การรบรความสามารถของตนเอง

- ความรสกทมตอพฤตกรรม

- อทธพลระหวางบคคล (ครอบครว เพอน บรรทดฐานตวแบบ) - อทธพลจากสถานการณ

กระบวนการเสรมพลง

-พลงใจ (Heart) -พลงสมอง (Head) -พลงปฏบต (Hand)

รปแบบการสงเสรมสขภาพแบบ

องครวมของผปวยเบาหวานใน

ชมชนวดปรณาวาส

5

นยามปฏบตการ

ผปวยเบาหวานหมายถง ผทมระดบน าตาลในเลอดสงกวา 126 mg%หลงจากงดน างดอาหาร 8 ชวโมง

กระบวนการเสรมพลงหมายถง กจกรรม ทจะใหกลมเปาหมาย สามารถดงศกยภาพทมอยภายในตนออกมาเพอแสดงพฤตกรรม โดยประกอบดวยกจกรรมดานการเสรมสรางแรงใจ กจกรรมการใหความร และกจกรรมน าสการปฏบต

รปแบบการสงเสรมสขภาพ หมายถง กระบวนวธ ทจะใหกลมเปาหมาย สามารถดงศกยภาพทมอยภายในตน มาใชในการดแลตนเองและสรางเสรมพฤตกรรมสขภาพ ในดานการบรโภคอาหารการออกก าลงกาย การพกผอน การคลายเครยดและการรกษาอยางตอเนอง

ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

1. เปนการสงเสรมสขภาพประชาชนในชมชนวดปรณาวาส ทมปญหาสขภาพเกยวกบโรคเบาหวาน ใหเกดกระบวนการเรยนรในดานการปรบเปลยนพฤตกรรม สามารถวเคราะหปญหา ทบทวนพฤตกรรม และก าหนดแนวทางการแกปญหา เพอพฒนาคณภาพชวต รวมทงการพงตนเองในการดแลสขภาพ

2. ไดรปแบบการสงเสรมสขภาพ ผปวยเบาหวานชมชนวดปรณาวาส สามารถน าไปปรบใชในการสงเสรมสขภาพ ผปวยเบาหวานทอยในชมชนทมบรบทใกลเคยงกน

3. เปนกลไกในการสงเสรมความรวมมอ ระหวางนกวจยซงเปนบคลากรภายในมหาวทยาลยและประชาชนในชมชน ในการมสวนรวมในการพฒนาการกระบวนการเรยนรในการดแลสขภาพของคนในชมชน อนจะสงผลใหชมชนเหลานมความสามารถในการดแลสขภาพ ของตนเอง ประสบความส าเรจและเปนไปอยางยงยน

บทท 2 การทบทวนวรรณกรรม

ในการวจยเรอง การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส ในชมชนวดปรณาวาสครงน เปนการวจยเพอคนหารปแบบในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ ซงมองสขภาพเปนองครวม ซงปจจยทมผลตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพ จะประกอบไปดวยปจจยดาน บคคล ครอบครว สงคม และเนองจากปรากฏการณตางๆ ทางสงคมมความหลากหลายและสลบซบซอน การท าความเขาใจหรออธบายปรากฏการณ จ าเปนตองมแนวความคดส าหรบอธบายปรากฏการณนนๆ ในการศกษาครงน คณะผวจยไดรวบรวมแนวคด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ เพอน ามาเปนพนฐานของกรอบแนวคดในการศกษา เพอใหเหนแนวทางในการศกษาไดชดเจนมากขน โดยการทบทวนองคความร ดงนคอ

1. องคความรเรองโรคเบาหวาน 2. แบบจ าลองการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร 3. แนวคดการสงเสรมสขภาพแบบองครวม 4. แนวคดเรองการเสรมพลงในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ 5. งานวจยทเกยวของกบการสงเสรมสขภาพ

องคความรเรองโรคเบาหวาน

1. ความรเกยวกบโรคเบาหวาน 2. สาเหตของการควบคมน าตาลในเลอดไมไดของผปวยเบาหวาน

ความรเกยวกบโรคเบาหวาน 1. โรคเบาหวาน หมายถง โรคทมความผดปกตเกยวกบเมตาบอลซม แสดงอาการโดยม

ระดบน าตาลในเลอดสง ซงเปนผลมาจากความผดปกตของการหลงอนซลน (insulin) และ/ หรอการออกฤทธของอนซลน ภาวะทมระดบน าตาลในเลอดสงอยางเรอรง ท าใหเกดการเสอมของอวยวะในรางกายระยะยาว เกดการเสยหนาทและอวยวะทส าคญหลายอวยวะท างานลมเหลว ไดแก ตา ไต หวใจ ระบบประสาทและหลอดเลอด (The Expert committer on the Diagnosis and Classification of Diabetes mellitus, 2543)

7

2. ระบาดวทยาของโรคเบาหวาน โรคเบาหวานเปนปญหาสาธารณสขทส าคญ สถานการณโรคเบาหวานในปจจบนอยในภาวะวกฤตและมแนวโนมอตราการเกดโรคเพมมากขนในอนาคต จากสถตจ านวนผปวยเบาหวานทวโลก 50 ลานคนในป พ.ศ. 2528 เพมเปนกวา 170 ลานคนในขณะน และมการท านายวาจะเพมขนเปน 300 ลานคนในป พ.ศ. 2568 จงเปนความทาทายของงานสาธารณสขยคศตวรรษท 21 นเปนอยางยง ในการควบคมปองกนภาวะโรคน จากขอมลขององคการอนามยโลกระบวา ตงแตป 2003 ถง 2005 ประชากรทปวยดวยโรคเบาหวานเพมขนถงรอยละ 71 และในปลายป 2007 จะมผปวยเปนโรคเบาหวานมากถง 344 ลานคน ส าหรบประเทศไทย แตละปมผเสยชวตดวยเบาหวานปละ 2 หมนคน ความชกของเบาหวานในประชาชนไทยอาย 35 ปขนไป มรอยละ 9.6 และรอยละ 50 ของผเปนเบาหวานเหลานไมทราบวาตนเองมเบาหวาน ดงนนกวาครงหนงของผปวยเบาหวานไมไดรบการวนจฉยจงสญเสยโอกาสในการทราบวาตนเองเปนกลมเสยงทตองรบด าเนนการปองกนและรกษา (วชย เอกพลากร, 2549:14 )

จากขอมลของกระทรวงสาธารณสขพบวา ปจจบนคนทวย 35 ปขนไป ปวยเปนเบาหวานมากถง 2.4 ลานคน นอกจากนนยงพบวาเมออายสงขนมโอกาสเปนเบาหวานมากขน แนวโนมการเพมขนของความชกและจ านวนผเปนเบาหวานสงขนอยางรวดเรวทกป การควบคมระดบน าตาลทไมดในผปวยเบาหวานจะน าไปสภาวะแทรกซอนเรอรงตางๆ มากมาย ทงภาวะแทรกซอนทตา ไต หวใจ หลอดเลอดและเสนประสาททวรางกาย ภาวะแทรกซอนหนงทผปวยเบาหวานจะกงวลมากคอ การเกดแผลทเทา สาเหตเพราะเมอเกดแผลขนแลว ผปวยรอยละ 7.4 มความสยงตอการถกตดขา การรกษาแผลทเทาในผปวยเบาหวานเรมดวยการท าแผลและการใหยาปฏชวนะ ในกรณทมขอบงชวาการไหลเวยนของเลอดไปสบรเวณทมแผลไมด ซงเปนสาเหตหนงทท าใหแผลไมดขน ขนตอนตอไปคอ การตรวจหาสาเหตและต าแหนงของหลอดเลอดทอดตน ซงสามารถประเมนไดดวยการตรวจหลายวธ เชน โดยการบนทกภาพรงสหลอดเลอดแดง (Angiogram), การตรวจโดย CT 64 slices peripheral run-off หรอ การตรวจโดยใชคลนแมเหลกไฟฟา ในกรณทผปวยแขงแรงไมมความเสยงตอการผาตด และหลอดเลอดแดงไมไดเสยไปทงหมด การรกษาตามมาตรฐานคอการผาตดขยายหรอตดตอเสนเลอด อยางไรกตาม ผปวยทเปนเบาหวานมกจะมปญหาหลอดเลอดทไปเลยงอวยวะส าคญตบตนรวมดวย เชน หวใจ ไต และสมอง ดงนนไมใชวาผปวยทกคนจะสามารถไดรบการผาตดรกษาตดตอเสนเลอดดงกลาว เนองจากสภาพรางกายอาจไมเหมาะสมตอการผาตด เนองจากมความเสยงตอการเสยชวตและการเกดภาวะแทรกซอนสง หรอในผปวยบางรายหลอดเลอดสวนปลายไดอดตนเสยไปหมดแลว ท าใหไมสามารถผาตดตอหลอดเลอดได ท าใหจ าเปนตองตดขาหรอนวทขาดเลอดทงไป และเนองจากภาวะหลอดเลอดตบตนสวนใหญมกจะเกดตงแตบรเวณใตเขาลงมา ท าใหผปวยตองไดรบการตดขาบรเวณใตเขา แตกมผปวยจ านวนไมนอยทม

8

ภาวะหลอดเลอดตบตนตงแตเหนอเขา ท าใหผปวยตองไดรบการตดขาบรเวณเหนอเขา แมวาวทยาการดานการแพทยจะเจรญกาวหนาขนมการคดคนยารกษาโรคเบาหวานทมคณภาพดขน แตปญหาการถกตดขาจากเบาหวาน กมไดลดจ านวนลง การถกตดขาเปนภาวะทนากลวส าหรบผปวยเบาหวานท าใหผปวยมคณภาพชวตลดลง เปนภาระตอครอบครวและสงคม รวมทงตองสญเสยทรพยากรดานการแพทยและงบประมาณของประเทศเปนจ านวนมหาศาลในการดรกษา

3. สาเหตของโรคเบาหวาน โรคเบาหวานมสาเหตจากพนธกรรมและไมใชพนธกรรม ดงน 3.1 สาเหตจากพนธกรรมเปนสาเหตทท าใหเกดเบาหวานประเภทท 1 (พงอนซลน) และ

ประเภทท 2 (ไมพงอนซลน) คอเบาหวานประเภทท 1 มความสมพนธกบระบบ Antigen ของเมดเลอดขาว เชน การตดเชอไวรสท าใหเบตาเซลลถกท าลายจนไมสามารถสรางอนซลนได ท าใหขาดอนซลนหรอมภาวะดอตออนสลน โดยขบวนการผดปกตทางออโตอมมน มกเกดในกลมอายนอย (นอยกวา 30 ป) รปรางผอม อาการของโรคมกรนแรงเกดแบบทนททนใด และมภาวะกรดคงในเลอดจากสารคโตน (diabetic ketoacidosis)

3.2 สาเหตอนทไมใชพนธกรรม ไดแก อายมากขน ความอวน ขาดการออกก าลงกาย ความเครยด การอกเสบทตบออนจากเชอโรคหรอยาบางชนด เกดรวมกบโรคของตอมไรทอบางชนด เชน ตอมใตสมอง หรอตอมหมวกไต

4. พยาธสภาพของโรคเบาหวาน โรคเบาหวานเปนภาวะทรางกายมระดบน าตาลในเลอดสงกวาระดบปกต ซงเกดจากความผดปกตของเบตาเซลล ทอยบรเวณอสเลทออฟแลงเกอรแฮน (Islet of Langerhan) ในตบออนท าใหเกดการหลงอนซลน ไมเพยงพอกบความตองการของรางกาย หรออนซลนมมากเพยงพอแตไมสามารถออกฤทธบรเวณเนอเยอได รางกายจงไมสามารถน ากลโคสไปใชเปนพลงงานได ในภาวะปกตอนซลนจะหลงออกมามากหลงรบประทานอาหาร ปรมาณอนซลนทหลงแตละวนประมาณ 40- 50 ยนต (Valentine, 2000) อนซลนมหนาท ดงน

4.1 สงเสรมการเกบสะสมกลโคสทตบและกลามเนอในรปของไกลโคเจนยบยงการเปลยนไกลโคเจนไปเปนกลโคส

4.2 กระตนการสงเคราะหไขมนโดยกระตนการเกบสะสมอาหารประเภทไขมนไวทเนอเยออะดโพส (Adipose tissue)

4.3 กระตนการสงเคราะหโปรตนโดยเปนตวเคลอนยายกรดอะมโนเขาเซลล 4.4 ปองกนการสลายไขมนมาเปนพลงงาน 4.5 น ากลโคสเขาเซลล

9

พยาธสภาพของโรคเบาหวานชนดท1 (Type 1) คอตบออนไมสามารถสรางอนซลนไดเนองจากเบตาเซลลถกท าลาย สวนใหญเกดจากกระบวนการออโตอมมน รอยละ 85 - 90 ของผปวยเบาหวานชนดท1 จะตรวจพบออโตแอนตบอด ความผดปกตทางพนธกรรมในโรคเบาหวานชนดท 1 เมอไดรบปจจยกระตนทางสงแวดลอม ไดแก การตดเชอไวรส สารเคม และอาหาร เปนตน ท าใหเกดการท าลายเบตาเซลลตามกระบวนการทางอมมน ท าใหระดบอนซลนลดลง ในทสดกเกดโรคเบาหวานชนดท 1 (Eisenbarth, 1986) (ดตารางประกอบ) ภาพท 2 พยาธสภาพของโรคเบาหวานชนดท1 (Type 1)

พยาธสภาพของโรคเบาหวานชนดท 2 (Type 2) ทส าคญม 2 ประการ 1. มการหลงอนซลนนอยกวาปกต ในภาวะทรางกายมการหลงอนซลนนอยกวาปกตท าให

ระดบน าตาลในเลอดสง มอาการแสดงของโรคเบาหวานแตมกไมท าใหเกดภาวะคโตอะซโดซส ทงนเพราะรางกายยงพอมอนซลนอยในระดบทสามารถน ากลโคสเขาเซลลไดบางจงไมสลายไขมนและโปรตนมาใชเปนพลงงาน รางกายจงไมเกดภาวะกรดคง แตเกดภาวะวกฤตจากระดบน าตาลในเลอดสงแทน(Hyperglycemic Hyperosmolar Non- Ketotic Coma: HHNC)

ปจจยทางดานพนธกรรม

(Stage I: Genetic Susceptibility)

มการท าลายเบตาเซลลท าใหการหลง

อนซลนลดลง

(Stage IV: Progressive Loss of Glucose

Stimulated Insulin Secretion)

เกดปฏกรยาทางอมมน

(Stage III: Active Immunity)

ไดรบการกระตนจากปจจยดานสงแวดลอม

(Stage II: Triggering)

เปนโรคเบาหวาน

(Stage V: Overt Diabetes)

10

2. เกดภาวะดอตออนซลน (Insulin Resistance) คอ ภาวะทรเซบเตอรตออนซลนทเนอเยอมจ านวนลดลง ท าใหมการใชน าตาลทางกลามเนอลดลง ท าใหเนอเยอไมสามารถน ากลโคสไปใชได นอกจากนยงมการผลตน าตาลจากตบเพมขน การขาดอนซล ท าใหกลโคสจากอาหารไมสามารถเกบสะสมทตบในรปของไกลโคเจนไดระดบน าตาลในเลอดจงสง เมอระดบน าตาลในเลอดสงเกนความสามารถของไต (renal threshold) ทจะดดซมกลโคสไดหมดคอ 180 มก. ตอดล. ท าใหตรวจพบน าตาลในปสสาวะได เมอกลโคสขบออกมาทางปสสาวะมาก ท าใหเกดภาวะออสโมตกไดยรซส (Osmotic diuresis) รางกายจงเสยน าและอเลกโตรลยทออกมาทางปสสาวะมาก (polyuria) และเมอเสยน ามากท าใหผปวยรสกกระหายน าเพมขน (polydipsia) นอกจากนการขาดอนซลนท าใหตบเกดกระบวนการกลโคจโนไลซสและกลนโอจนซส ท าใหระดบน าตาลในเลอดสง เกดการสลายตบและโปรตนทกลามเนอและเกดการสลายไขมนเพอน ามาใชเปนพลงงาน การสลายไขมนท าใหเกดสารคโตน เมอมมากท าใหรางกายมภาวะเปนกรด และเกดภาวะวกฤตของโรคเบาหวานทเรยกวา คโตอะซสโดซส (ketoacidosis) ความแตกตางของโรคเบาหวานชนดท 1 และชนดท 2 (ดตารางประกอบ)

ตารางท 1 แสดง ความแตกตางของโรคเบาหวานชนดท 1 และชนดท 2

(ดดแปลงจาก Eaks & Cassmeyer, 1995) ลกษณะ โรคเบาหวานชนดท 1 โรคเบาหวานชนดท 2

ปรมาณการหลงอนซลน มนอยมากหรอไมมเลย มนอยกวาปกต ปกตหรอมากกวาปกต

อายเมอเรมเปนโรคเบาหวาน พบบอยในเดกหรอคนอายนอย มกพบในคนอายมากกวา 35 ป รปราง ผอม อวน ประวตในครอบครว ไมพบ พบบอย แอนตบอดตออสเลทเซลล พบ ไมพบ ความสมพนธกบ HLA พบ ไมพบ การเกดคโตน พบบอย พบนอย การรกษา จ าเปนตองฉดอนซลน ยาชนดรบประทานหรอฉด

อนซลน

11

5. อาการและอาการแสดงของโรคเบาหวาน 5.1 ปสสาวะบอย (Polyuria) และมปรมาณมาก จากระดบน าตาลในเลอดสงมากท าให

เกด ความสามารถของไตจะกกเกบไวไดจงมการขบน าตาลทเกนออกมา กระบวนการกรองน าตาลในเลอดทสงมากออกมาทางปสสาวะ โดยไตนจ าเปนตองดงน าออกมาดวย ดงนนผปวยยงมน าตาลในเลอดสงมากเทาใดกยงปสสาวะบอยและมากขนเทานน ท าใหตองตนมาเขาหองน าชวงกลางคนหลายครง

5.2 กระหายน าบอย (Polydipsia) คอแหงและดมน ามาก เปนผลจากรางกายเสยน าไปกบปสสาวะบอยและมากท าใหเกดภาวะขาดน าจงตองชดเชยดวยการดมน าบอยๆ

5.3 น าหนกลด (Weight loss) แตหวบอยและรบประทานจ จากภาวะทขาดอนซลนหรออนซลนไมพอ รางกายไมสามารถน าน าตาลในเลอดไปใชพลงงานไดรวมกบการขาดน า รางกายจงจ าเปนตองเอาโปรตนและไขมนทเกบสะสมไวในเนอเยอมาใชแทน จงท าใหรสกออนเพลยและน าหนกลดโดยไมทราบสาเหต

5.4 รบประทานอาหารจ (Polyphagia) เนองจากรางกายไมสามารถน าน าตาลมาใชไดอยางปกต จงสลายเนอเยอสวนตางๆ มาใชเปนพลงงานเพอชดเชยตอภาวะนท าใหมอาการหวบอยรบประทานอาหารมากแตน าหนกลด นอกจากนผปวยอาจมาดวยอาการแสดงอนๆ ในรายทเปนโรคเบาหวานมานานแตผปวยไมทราบมากอน อาจมาดวยอาการแทรกซอน เชน ตาพรามว เปนแผลเรอรง เปนฝบอย มผนคนหรอเชอราตามซอกอบของรางกาย คนบรเวณชองคลอด ชาหรอปวดแสบปวดรอนบรเวณปลายมอ ปลายเทา เปนตน

6. การวนจฉยของโรคเบาหวาน องคการอนามยโลกไดประกาศใชเกณฑการวนจฉยโรคเบาหวานใหมในป พ.ศ.2541 โดยมรายละเอยดดงน

6.1 มอาการแสดงของโรคเบาหวานรวมกบคาระดบน าตาลในพลาสมาเวลาใดกได (casual plasma glucose) มากกวาหรอเทากบ 200 มลลกรมตอเดซลตร (11.1 มลลโมลตอลตร)

6.2 ระดบน าตาลในพลาสมาหลงอดอาหาร (Fasting Plasma Glucose) มากกวาหรอเทากบ 126 มลลกรมตอเดซลตร (7 มลลโมลตอลตร) โดยระยะเวลาในการอดอาหารและเครองดมทใหพลงงานเปนเวลาตอเนองกนอยางนอย 8 ชวโมง

6.3 การตรวจความทนของกลโคส มระดบน าตาลในชวโมงท 2 ในการตรวจความทนตอกลโคส มากกวาหรอเทากบ 200 มลลกรมตอเดซลตร

ในการวนจฉยโรคเบาหวานควรมการตรวจซ าเพอยนยนผลการตรวจเสมอ สาเหตทองคการอนามยโลกไดปรบเกณฑการวนจฉยโรคเบาหวาน โดยลดคาระดบน าตาลในพลาสมาหลงอดอาหารจาก 140 มลลกรมตอเดซลตร เปน 126 มลลกรมตอเดซลตร ทงนเปนเพราะจากการ

12

ศกษาวจยในชวงเวลาทผานมาในกลมไพมาอนเดยน ชาวอยปต และการส ารวจในสหรฐอเมรกา (Third National Health and Nutrition Examination Servey) (American diabetes association, 2000). พบวาคาระดบน าตาลในพลาสมาหลงอดอาหารอยระหวาง 120–140 มลลกรมตอเดซลตร มความสมพนธกบการเกดภาวะแทรกซอนกบหลอดเลอดขนาดเลก (Microvascular) ไดแก จอประสาทตาเสอม ไตเสอม

7. การรกษาโรคเบาหวาน การรกษาโรคเบาหวาน แบงออกเปน 2 ประการ 7.1 เรมตนดวยการใหค าแนะน าเรองการควบคมอาหาร ลดน าหนกตว (ถาอวน) การ

ออกก าลงกาย และการปฏบตตวอนๆ 7.2 การรกษาดวยยามทงชนดรบประทานและชนดฉด ยาทใชรบประทานในปจจบน

ไดแก 7.2.1 ยากลมซลโฟนลยเรย (Sulfonylureas) แบงเปน 2 กลมดงน

7.2.1.1 First Generation ไดแก โทบลทาไมด 7.2.1.2 Second Generation ไดแก ไกลเบนคลาไมด (glibenclamide) ไกล

คลาไซด (gliclazide) ไกลพไซด (glipezide) ออกฤทธโดยกระตนเบตาเซลลใหหลงอนซลนเพมขน ชวยใหเนอเยอตอบสนองตออนซลนไดดขนโดยเพมหนวยรบอนซลน (insulin receptor) ท าใหเกดกระบวนการกลโคนโอจนซสลดลง อาการขางเคยง ไดแก มผนตามผวหนง คลนไส อาเจยน ตวเหลอง ซด เมดเลอดขาวและเกลดเลอดต า แตอาการขางเคยงเหลานพบไดนอยมาก อาจพบน าตาลในเลอดต าในยาทออกฤทธยาว เชน ไกลเบนคลาไมด คลอโพรพาไมด และพบอาการโซเดยมต าไดจากผลขางเคยงของยาคลอโพรพาไมด ซงผลจากยาท าใหมการหลงฮอรโมนแอนตไดยรตก(antidiuretic hormone) ผดปกต

7.2.2 ยากลมไบกวไนด (Biguanides) ไดแก เมตฟอรมน (metformin) เฟรนฟอรมน (phrenformin) ออกฤทธโดยยบยงการดดซมกลโคสจากล าไสเลก กระตนการใชกลโคสของเนอเยอสวนปลาย และยบยงการสรางกลโคสจากตบ ภาวะแทรกซอนไดแก คลนไส อาเจยน เบออาหาร ทองเสย ปวดมวนในทอง ดงนนจงควรรบประทานหลงอาหารทนท ภาวะแทรกซอนทส าคญคอ ภาวะกรดแลกตกคง (lactic acidosis) จงไมใชในผปวยทมปญหาทไต ตบ หวใจ ขอดของยากลมนคอ ไมท าใหเกดอาการน าตาลในเลอดต า ปจจบนใชแตยาเมตฟอรมนอยางเดยว เพราะยา เฟรนฟอรมน ท าใหเกดภาวะกรดแลคตกคงไดสง

7.2.3 กลมอลฟากลโคซเดส อนฮบเตอร (Alpha- Glucosidase Inhibitor) ไดแกอะคาโบส (acabose) โวจลโบส (voglibose) มผลในการลดระดบน าตาลหลงรบประทานอาหาร (postprandial plasma glucose) ออกฤทธโดยการท างานของ alpha - glucosidase emzyme บรเวณ

13

ผนงล าไสเลก ซงเอนไซมนท าหนาทยอยคารโบไฮเดรตโมเลกลใหญ ไดแก โอลโกแซคคาไรด (oligosaccharides) และไดแซคคาไรด (disaccharides) ลดการดดซมกลโคส ยาในกลมนไมถกดดซมเขาสรางกาย วธการรบประทานยาคอ ควรรบประทานพรอมอาหารเพอใหยาคลกเคลากบอาหารท าใหยาออกฤทธไดดผลขางเคยง คอ ทองอด แนนทอง ปวดทอง

7.2.4 กลมไทอะโซลลไดนดโอน (Thaiazolidinedione) ไดแกโทรจลทาโซ (troglitazone) โรซกลทาโซน (rosiglitazone: avandia) มผลระดบน าตาลในเลอดทงกอนอาหารและหลงอาหารใชไดผลดกบผทมภาวะดอตออนซลน ออกฤทธโดยลดภาวะดอตออนซลน เพมความไวตออนซลน โดยเพมการใชกลโคสของกลามเนอ และลดการสรางกลโคสจากตบ ภาวะแทรกซอนคอ อาจเปนพษตอตบ น าหนกเพมขนจากมน าคง

8. ภาวะแทรกซอนของโรคเบาหวาน การเปลยนแปลงทเกดขนเนองจากอนซลนไมเพยงพอหรอออกฤทธไมไดนน ท าใหเกดการเปลยนแปลงเกยวกบเมตะโบลสมคารโบไฮเดรท ท าใหตบปลอยน าตาลกลโคสออกมาในกระแสเลอด บนผนงของเซลลมหนวยรบอนซลน (insulin receptor) ซงถามจ านวนนอยแมวาในรางกายจะมอนซลนมาก เชน ในผปวยเบาหวานชนดท 2 ทอวน อนซลนกไมสามารถออกฤทธได นอกจากนนยงมความผดปกตท post receptor ดวยการเปลยนแปลงของไขมน ท าใหโคเลสเตอรอล ไตรกลเซอไรด และกรดยรคเพมขน จากการทม hyperlipoproteinemia ท าใหมการเปลยนแปลงของหลอดเลอดในชน intima และ endotheliallining ซงน าไปสการตบตนของหลอดเลอดเลก (microvascular change) ม arteriosclerosis เกดขนทวรางกาย หลอดเลอดใหญกม atheromatous change ท าใหหลอดเลอดแขงและตบแคบ กลโคสถกเปลยนเปนซอบทอลดวยเอนซยม aldose reductase ซอรบทอลอมน าไวเมอเขาไปแทรกอยในเนอเยอ เชน กระจกตา เสนประสาทตา เสนประสาท ประสาทจะมการอกเสบในตอนตนๆ เมอมระดบน าตาลในเลอดสงกจะมอาการชาเกดขน เมอเปนนานๆ กจะมผลตอ nerve sheath Schwann cells ท าใหเกด neuritis เปนไดทงประสาทสวนปลายและประสาทสวนกลางทออกจากสมอง กลโคสจบตวกบโปรตนในรางกายดวย เชน จบกบฮโมโกลบน พยาธสภาพทเกดขนยงนานกยงเปนมากขน ถาไมควบคมใหระดบน าตาลใกลปกต โรคแทรกซอนกจะเกดเรวขน โรคแทรกซอนหรอภาวะแทรกซอนแบงเปน 2 ประเภท คอ

8.1 ประเภทเฉยบพลน ไดแก 8.1.1 ภาวะหมดสตจากเบาหวาน ผปวยเบาหวานทเกดอาการหมดสต อาจมสาเหต

จากภาวะน าตาลในเลอดต า มกจะพบในผปวยทกนยาหรอฉดยาสม าเสมอ แตอาจมการใชยาเกนขนาดหรออดอาหารหรอกนขาวผดเวลา หรอมอาการออกแรงกายมากกวาปกต นอกจากนยงอาจเกดจากสาเหตรายแรงไดแก ภาวะคโตแอซสโดซส (Ketoacidosis) พบเฉพาะในผปวยทเปน

14

เบาหวานชนดพงอนซลนทขาดการฉดอนซลนนานๆ หรอพบในภาวะตดเชอหรอไดรบบาดเจบ ซงรางกายตองการอนซลนมากขน รางกายจะมการเผาผลาญไขมนแทนน าตาลท าใหเกดการคงของสารคโตนในเลอด จนเกดภาวะเลอดเปนกรดเรยกวา diabetic ketoacidosis หรอ DKA ผปวยจะมอาการคลนไสอาเจยน กระหายน าอยางมาก หายใจหอบลก และลมหายใจมกลนหอม (กลนของสารคโตน) มไข กระวนกระวาย มภาวะขาดน ารนแรง (ตาโบ หนงเหยว ความดนโลหตต า ชพจรเบาเรว) อาจมอาการปวดทอง ทองเดน ผปวยจะซมลงเรอย ๆ จนกระทงหมดสต หากรกษาไมทนอาจตายได

8.1.2 ภาวะน าตาลในเลอดสงรนแรง (non- ketotic hyperglycemic hyperosmolar coma หรอ (NKHHC) มกพบในผปวยเบาหวานชนดไมพงอนซลนทเปนโรคโดยไมรตวหรอทขาดการรกษาหรอมภาวะตดเชอรนแรง (เชน ปอดอกเสบ, กรวยไตอกเสบ, โลหตเปนพษ) หรอมการใชยาบางชนด (เชน สเตอรอยด ยาขบปสสาวะ) รวมดวย ท าใหระดบน าตาลในเลอดสงมากๆ ผปวยจะเกดภาวะขาดน ารนแรง ซม เพอ ชก หมดสต ออนเพลย ปสสาวะบอย กระหายน า

8.2 ประเภทเรอรง เกดขนเนองจากมการเปลยนแปลงท microvascular และ macrovascula น าไปสพยาธสภาพเรอรงและถงตาย ไดแก

8.2.1 ระบบหวใจและหลอดเลอด เมอระดบน าตาลในเลอดสง น าตาลจะไปเกาะทเมดเลอดแดง (Glycosylate hemoglobin) ท าใหการปลดปลอยออกซเจนจากเมดเลอดแดงไปสเนอเยอต าลง เนอเยอจงขาดออกซเจนและเกดการเปลยนแปลงของหลอดเลอดแดงตามมา ทงหลอดเลอดแดงขนาดใหญ (macroangiopathy) และหลอดเลอดแดงขนาดเลก (microangiopathy) อาจเกดการอดตน โปงพอง หรอสรางหลอดเลอดทไมแขงแรงขนใหม ท าใหเกดปญหาทตา (diabetic retinopathy) ทไต (nephropathy) นอกจากนโรคเบาหวานท าใหมภาวะไขมนผดปกต คอ มระดบกรดไขมนอสระ และไตรกรเซอรไรดสง ไขมนชนด HDL (Hight Density Lipopotein) ต าลงLDL (Low Density Lipopotein) สงขน ระดบโคเลสเตอรอลอาจปกต หรอสง ระดบไขมนทสงขนมผลตอหลอดเลอดแดงขนาดใหญท าใหเกดปญหาผนงหลอดเลอดแดงแขง (atherosclerosis) โรคความดนโลหตสง โรคกลามเนอหวใจขาดเลอด โรคอมพาตจากหลอดเลอดสมองตบ

การพยาบาล แนะน าใหผปวยเบาหวานออกก าลงกายทเหมาะสมกบวย โดยท าครงละนอยและคอยๆ เพมขนและท าอยางสม าเสมอ

8.2.2 ระบบประสาท ระบบประสาทสวนปลายประกอบดวยแอกซอน (axon) ทหมดวยเยอมยอลน (myelin sheaths) เมอระดบน าตาลในเลอดสงเปนเวลานานมผลท าใหเกดความเสอมของระบบประสาทสวนปลาย การน ากระแสประสาทชากวาปกต ผปวยจะมปญหาการสญเสยการรบความรสก ชาปลายมอ ปลายเทา ปวดตามแขน ขา มอาการปวดแสบปวดรอนบรเวณ

15

ขาและเทา เจบปวดเหมอนเขมแทง อาการมกจะเปนรนแรงเวลากลางคน และการลงน าหนกของเทาผานกระดกในขณะทมอาการชาท าใหเกดแผลขอบแขงทตรงฝาเทาได บางรายมอาการเสอมของระบบประสาทอตโนมต ท าใหมปญหาอาหารไมยอย ทองผก หรอถายอจจาระบอย ระบบประสาททกระเพาะปสสาวะเสอมท าใหไมสามารถควบคมการขบถายปสสาวะใหเปนปกตได

การพยาบาล ผปวยเบาหวานประสาทรบความรสกเสอมงาย ท าใหเกดอาการชาตามปลายมอ ปลายเทา ดงนนควรใสใจในการดแลอวยวะสวนปลายอยางสม าเสมอ เมอพบความผดปกตรบรกษาทนท

8.2.3 ภาวะแทรกซอนทางตา การเสอมของจอตาจากโรคเบาหวาน (Diabetic retinopathy) เปนสาเหตน าใหเกดตาบอดได สาเหตของความผดปกตเกดจากการเปลยนแปลงของหลอดเลอดแดงเลกๆ ทจอตา เนองจากเนอเยอขาดออกซเจนนอกจากการเสอมของจอตาแลว ผปวยทควบคมโรคไดไมด ระดบน าตาลในเลอดสง มกจะมการเปลยนแปลงของสายตาเกดขน คอ มองไกลๆ จะเหนไมชด ความผดปกตนเกดขน เนองจากความเขมขนของกลโคสภายในเลนสตาสงขน กลโคสนจะถกเปลยนไปเปนซอรบทอล ซงจะสะสมอยในเลนสตาและเกด Osmolar gradient เลนสจะดดน าไว จงบวมและเกดความผดปกตแบบคนสายตาสนดงกลาว

การพยาบาล แนะน าผปวยเบาหวานตรวจพบจกษแพทยเพอวนจฉยสาเหตทแทจรงของการมองไมเหนซงอาจเกดจากจอตาเสอมหรอตอกระจก ควรตรวจตาอยางนอยปละ 1 ครง

8.2.4 ภาวะแทรกซอนทางไตและระบบทางเดนปสสาวะ จากการเปลยนแปลงของหลอดเลอดท าใหเกดพยาธสภาพทกรองไต (glomeruli) เกดปญหาทเรยกวา Diabetic nephopathy มโปรตนขนาดเลกรวออกมาเพมขนเรอยๆ และขนาดใหญขน (macroalbuminuria) อตราการกรองลดลง ผปวยจะมอาการบวมมของเสยคง โปรตนในเลอดต าจนในทสดเกดภาวะไตวาย ผปวยเบาหวานทเปนมานานจะพบวาหลอดเลอดแดงทไตแขง (arteriosclerosis) ทง afferent และ efferent glomerular arteries ปจจยเสยงทท าใหไตวายในผปวยเบาหวาน ไดแก ภาวะระดบน าตาลในเลอดสง ภาวะความดนโลหตสง การรบประทานอาหารทมโปรตนสง ปจจยทางพนธกรรม เชอชาต ระยะเวลาในการเปนโรคเบาหวาน โรคเบาหวานชนดท 1 เสยงตอไตวายมากกวาโรคเบาหวานชนดท 2

การพยาบาล แนะน าผปวยเบาหวานหลกเลยงอาหารทมรสหวานจด เพราะจะท าใหเกดคงของน า

8.2.5 ระบบเลอด ในภาวะทการควบคมโรคเบาหวานไมดมระดบน าตาลในเลอดสง หรอมการสะสมของสารคโตนในเลอด จะมความผดปกตของระบบเลอดไดหลายอยาง พบวาเมดเลอดแดงจะมอายสนลง เกลดเลอดจะยดเกาะและรวมตวกนไดงาย ความผดปกตของเกลดเลอดน

16

อาจมบทบาทท าใหเกดการเสอมของหลอดเลอดทมอยแลวรนแรงมากขน นอกจากนเมดเลอดขาวชนด Polymorphonuclear ยงท าหนาทตอตานเชอโรคไดไมด การฆาแบคทเรยกเสอมลงดวย ลมโฟซยทซงมบทบาทในการท าลายสงแปลกปลอมทอยในกระแสเลอดและทเกยวของกบเซลลกเสอมหนาทเชนกน ท าใหผปวยเบาหวานมความตานทานโรคต ากวาคนปกต เกดการตดเชอตางๆ เชน staphylococcus, streptococcus, วณโรคปอด, เชอรา ไดงาย

การพยาบาล แนะน าอาหารทมน าตาลนอย ไขมนต า จ ากดอาหารทมไขมนในเลอด ควบคมอาหาร เพอลดน าหนกใหอยในเกณฑมาตรฐานและรบประทานอาหารโดยวธปรงอาหาร เชน ตม นง ยาง หลกเลยงอาหารททอด หรอผด

8.2.6 แผลทเทา เปนภาวะแทรกซอนทพบไดบอยเนองจากผปวยเบาหวานมกมภาวะปลายประสาทอกเสบ (เทาชา เกดแผลงาย) ภาวะขาดเลอดเนองจากภาวะหลอดเลอดแดงแขงและตบ (เทาเปนแผลหายยาก หรอเปนเนอตายเนา) รวมกบภาวะตดเชองาย เนองจากภมคมกนโรคต า ดงกลาวขางตน บางครงแผลอาจลกลามรนแรง หรอเปนเนอตายเนา (Gangrene) จ าเปนตองตดนวเทาหรอตดเทา เกดภาวะพการได ผปวยเบาหวานควรหลกเลยงการสบบหรเพราะจะเสรมใหเกดภาวะขาดเลอดเลยงเทาไดมากขนและควรดแลเทาอยาใหเกดแผล

การพยาบาล แนะน าผปวยในการดแลเทา 8.2.6.1 ตรวจเทาทกวน หาสาเหตของการแตก พอง ฟกช า ถงน าเพอหาสาเหต

และใหการรกษา 8.2.6.2 ลางเทาดวยน าเปลาและสบ ฟอกตามซอกนวเทาใหสะอาด ใหผานมๆ

เชดใหแหง ชโลมดวยโลชนหรอน ามนใหผวนม 8.2.6.3 ตดเลบใหตรงและตะไบขอบอยาใหคม 8.2.6.4 หลกเลยงการเดนดวยเทาเปลา 8.2.6.5 ปองกนดวยการสวมรองเทาและถงเทา 8.2.6.6 หามลางหรอแชเทาดวยน ารอน เพราะเทาชาจะไมรสกถงความรอน

ท าใหเกดผวหนงพองและเปนแผลได 8.2.6.7 หามใชมด, ของมคมขดตดผวหนงเอง 8.2.6.8 ไมใสเครองประดบทรองเทา 8.2.6.9 งดสบบหรเพราะเปนปจจยทท าใหหลอดเลอดแดงตบ 8.2.6.10 ระวงไมใหอวนเพราะเทาตองรบน าหนก 8.2.6.11 หากเกดแผลควรท าความสะอาดแผลดวยน าสะอาดทนท

17

สาเหตของการควบคมนาตาลในเลอดไมไดของผปวยเบาหวาน จากการส ารวจผปวยเบาหวานในชมชน พบวาสาเหตจากการควบคมน าตาลไมไดเนองจาก 1. จากการรบประทานอาหารของผปวยไมเหมาะสมทงชนดและปรมาณ 2. จากการปรบหรอเพมยาของผปวยเอง เนองจากความกลววาน าตาลในเลอดสง ซงอาจท าให

เกดภาวะ Hypoglycemia ได 3. จากการขาดการรกษาของผปวยเองท าใหรบการรกษาไมตอเนอง 4. ผปวยซอยารบประทานเอง เนองจากยาหมดหรอไมมเวลาแตไมอยากขาดยา ท าใหเกด

ภาวะ Hypoglycemia หรอ Hyperglycemia ได จากสาเหตดงกลาวขางตนท าใหผปวยมน าตาลในเลอดสง มโอกาสเสยงตอการเกด

ภาวะแทรกซอนเรอรงไดมากและกอนเวลาอนควร เชน Neuropathy, Nephropathy, Retinopathy, Cerebovascular disease, Cardiovascular disease, Peripheral Vascular Disease ท าใหคณภาพชวตลดลง

แบบจาลองการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร

แบบจ าลองการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร (Pender, 2006: 1 – 12) มพนฐานมาจากแนวคดดานการคดรซงประกอบดวยความคาดหวงตอผลลพธของการปฏบตพฤตกรรม (Outcome expectancies) จากทฤษฎการใหคณคาการคาดหวง และความคาดหวงในความสามารถของตนเอง (Self-efficacy expectancies) จากทฤษฎการเรยนรทางปญญาสงคม นอกจากน การพฒนาแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพ ไดพฒนามาจากการสงเคราะหผลการวจยตางๆ ทเกดจากการ ทดสอบแบบจ าลองโดยการศกษาตวแปรหรอมโนทศนยอยๆในแบบจ าลองซงแบบจ าลองท ไดปรบปรงใน ป ค.ศ. 2006 น (ภาพประกอบท 1) สามารถ สะทอนใหเหนถงความสมพนธเชงเหตผลระหวางมโนทศนตางๆ ทสามารถอธบายปรากฏการณทเกยวกบปจจยทท าใหบคคลเกดแรงจงใจใน การปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ รวมทงแนวทางในการสรางสมมตฐานส าหรบการน าไปทดสอบหรอการท าวจยตลอดจนผสม ผสานผลงานวจยตางๆ ทเกยวของกบมโนทศนในแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพ

18

ภาพท 3 แบบจ าลองการสงเสรมสขภาพฉบบปรบปรง (Health Promotion Model Revised) ทมา: (Pender, N.J., Murdaugh, C.L. & Parsons, M.A., 2006: 50)

มโนทศนหลกของแบบจาลอง

มโนทศนหลกของแบบจ าลองสงเสรมสขภาพ ดงภาพประกอบท 1 ประกอบดวย 3 มโนทศนหลก ไดแก ประสบการณและคณลกษณะของปจเจกบคคล อารมณและการคดรทเฉพาะเจาะจงกบพฤตกรรม และผลลพธดานพฤตกรรมโดยอธบายปจจยทมความส าคญหรอมอทธพลตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ (Pender, N.J., Murdaugh, C.L. & Parsons, M.A., 2006: 51- 57) ดงน

19

1. ลกษณะเฉพาะและประสบการณของบคคล (Individual Characteristics and Experiences)

ลกษณะเฉพาะและประสบการณของบคคลทมผลตอการปฏบตพฤตกรรม ใน มโนทศน หลกนเพนเดอรไดเสนอมโนทศนยอย คอ พฤตกรรมท เกยวของ และปจจยสวนบคคล โดยมโนทศนทงสองมความเกยวของกบพฤตกรรมสขภาพบางพฤตกรรมหรอใน บางกลมประชากรเทานน

1.1 พฤตกรรมทเกยวของ (Prior related behavior) จากการทบทวนงานวจยเรองปจจยดานพฤตกรรมนน พบวาพฤตกรรมทเกยวของนจะมอยประมาณ รอยละ 75 ของ การวจยเกยวกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ โดยพบวา ตวท านายการเกดพฤตกรรมทดทสดตวหนง คอ ความบอยของการปฏบตพฤตกรรมทเหมอนคลายกบพฤตกรรมทพงประสงค โดยพฤตกรรมทเคยปฏบตในอดตมอทธพลโดยตรงตอการปฏบตพฤตกรรมสง เสรมสขภาพ เนองจากพฤตกรรมทเคยปฏบตมานนไดกลายเปนนสย (habit formation) และบคคลปฏบตพฤตกรรมนนไดโดยอตโนมตโดยอาศยความตงใจเพยงเลกนอยกปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพได

1.2 ปจจยสวนบคคล (Personal Factors) ในแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพ ปจจยสวนบคคลประกอบดวย 3 สวน ดงน

1.2.1 ปจจยดานชววทยา ไดแก อาย ดชนมวลกาย สภาวะวยรน สภาวะหมดระด ความจปอด ความแขงแรงของรางกาย ความกระฉบกระเฉง และความสมดลของรางกาย

1.2.2 ปจจยดานจตวทยา ไดแก ความมคณคาในตนเอง แรงจงใจในตนเอง การรบรภาวะสขภาพของตนเอง

1.2.3 ปจจยดานสงคมวฒนธรรม ไดแก สญชาต ชาตพนธวรรณนา วฒนธรรม การศกษา และสถานะทางสงคมเศรษฐกจ

โดยปจจยสวนบคคลดงกลาวมอทธพลโดยตรงตอปจจยดานอารมณและ การคดรทเฉพาะกบพฤตกรรมและมอทธพลโดยตรงตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

2. ความคดและอารมณตอพฤตกรรม (Behavior-Specific Cognition and Affect) เปนมโนทศนหลกในการสรางกลยทธ/กจกรรมพยาบาล เพอสรางแรงจงใจใหบคคลม

การพฒนาหรอปรบเปลยนพฤตกรรมของตนเอง มโนทศนหลกน ประกอบดวยมโนทศนยอยทงหมด 5 มโนทศน ดงน

2.1 การรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรม (Perceived Benefits of Action) จากการทบทวนงานวจยเกยวกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพทผานมาพบวาการรบรประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมนนมอทธพลตอการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพถงรอยละ 61 ซง การรบรประโยชน

20

ของการปฏบตพฤตกรรมนเปนความเชอของบคคลโดยคาดหวง ประโยชนทจะไดรบภายหลงการปฏบตพฤตกรรมสขภาพ มโนทศนนมพนฐานความเชอมาจากทฤษฎความคาดหวง การใหคณคา (Expectancy-value theory) การรบรประโยชนจากการปฏบตพฤตกรรมเปนแรงเสรมท าใหบคคลเกดแรงจงใจใน การปฏบตพฤตกรรมนน บคคลจะปฏบตพฤตกรรมตามประสบการณในอดตทพบวาพฤตกรรมนนใหผลทางบวก ตอตนเอง ประโยชนจากการปฏบตพฤตกรรมอาจจะเปนทงประโยชนภายนอกและภายใน ยกตวอยางเชน ประโยชนจากภายใน เชน การเพมความตนตว หรอการลดความรสกเมอลา สวนประโยชนจากภายนอกนน เชน การไดรบรางวลเงนทอง หรอความเปนไปไดของการมปฏสมพนธทางสงคมทเกดจากผลของการปฏบต พฤตกรรม ในระยะแรกนนประโยชนจากภายนอกจะเปนทรบรมากกวา แตประโยชนภายในนนจะสงผลใหเกดแรงจงใจในการปฏบตพฤตกรรมอยางตอ เนองมากกวา ขนาดของความคาดหวงและความสมพนธชวคราวของประโยชนของการปฏบต พฤตกรรมนน กเปนผลกระทบอยางหนงตอพฤตกรรมสขภาพ ความเชอในประโยชนของการปฏบตพฤตกรรมหรอความคาดหวงผลทเกดขนใน ทางบวกกเปนสงจ าเปน แมวาอาจจะไมส าคญแตกจ าเปนในพฤตกรรมเฉพาะบางอยาง

2.2 การรบรอปสรรคในการปฏบตพฤตกรรม (Perceived Barriers to Action) จากการทบทวนงานวจยเกยวกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพทผานมาพบวา การรบรอปสรรคของการปฏบตพฤตกรรมนนมอทธพลตอการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพถงรอยละ 79 ซง การรบรอปสรรคในการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ หมายถง ความเชอหรอการรบรถงสงขดขวางทท าใหบคคลไมสามารถปฏบต พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ซงอปสรรคดงกลาวประกอบดวย อปสรรคภายในและภายนอกของบคคล อปสรรคภายใน ไดแก ความขเกยจ ความไมร ไมมเวลา ไมพงพอใจ ถาตองปฏบตพฤตกรรมและความเขาใจผดเกยวกบพฤตกรรม เปนตน อปสรรคภายนอก ไดแก สถานภาพทางเศรษฐกจ ขาดแคลนสงเอออ านวยในการปฏบตพฤตกรรม เชน คาใชจายสง การรบรวายาก สภาพอากาศ และความไมสะดวก เปนตน อปสรรคในการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพนอาจเปนเรองทเกดขนจรง หรอเปนสงทบคคลคาดคดกได ซงมผลตอความตงใจทจะกระท าพฤตกรรม และมผลตอแรงจงใจของบคคลใหหลกเลยงทจะปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

2.3 การรบรความสามารถของตนเอง (Perceived Self-Efficacy) การรบรความสามารถของตนเอง หมายถง ความเชอมนของบคคล เกยว กบความสามารถของตนเองในการบรหารจดการและกระท าพฤตกรรมใดๆ ภายใตอปสรรคหรอสภาวะตางๆในการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ เมอบคคลเชอวาตนเองสามารถปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพภายใตอปสรรค หรอสถานการณตางๆไดและรบรวาตนเองมความสามารถในการปฏบตพฤตกรรมใน ระดบสงจะมอทธพลตอการรบรอปสรรคในการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ลดลงไดและการรบร

21

ความสามารถของตนเองในการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ มอทธพลโดยตรงตอการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพและมอทธพลโดยออมตอ พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ โดยผานการรบรอปสรรคในการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพและความมงมน ตอแผนการปฏบตพฤตกรรมทวางไว

2.4 ความรสกทมตอพฤตกรรม (Activity-Related Affect) ความรสกทมตอพฤตกรรม หมายถง ความรสกในทางบวกหรอลบท เกด ขนกอน ระหวาง และหลงการปฏบตพฤตกรรม การตอบสนองความรสกนอาจมนอย ปานกลาง หรอ มาก การตอบสนองความรสกตอพฤตกรรมใดๆ ประกอบดวยองคประกอบ 3 องคประกอบ ไดแก ความนาสนใจของกจกรรมหรอพฤตกรรม (activity-related) ความรสกตอตนเองเมอปฏบตพฤตกรรม (self-related) หรอสภาพแวดลอมหรอบรบททเกยวของกบการท ากจกรรม (context-related) ความ รสกทดหรอความรสกทางบวกมผลตอแรงจงใจของบคคลในการปฏบต พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ แตถาบคคลเกดความรสกตอการปฏบตพฤตกรรมสขภาพในทางลบกจะมผลให บคคลหลกเลยงในการปฏบตพฤตกรรมดงกลาว เพราะเมอเรวๆนไดมการเพมเตมความรสกทมตอพฤตกรรมลงในแบบ จ าลองการสงเสรมสขภาพ มการศกษาจ านวนนอยทไดคนพบและชวยสนบสนนในการอธบายและอ านาจในการ ท านายของแบบจ าลอง การศกษาในอนาคตขางหนานจ าเปนตองใสในในความส าคญของความรสกทม พฤตกรรมทตองน ามาพจารณาในพฤตกรรมสขภาพดานตางๆ

2.5 อทธพลระหวางบคคล (Interpersonal Influences) อทธพลระหวางบคคล หมายถง พฤตกรรม ความเชอ หรอทศนคตของคนอน ทมอทธพลตอความคดของบคคล แหลงของอทธพลระหวางบคคลทมผลตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ไดแก ครอบครว (พอ แม พ นอง) เพอน และบคลากรทางสขภาพ นอกจากน อทธพลระหวางบคคล หมายความรวมถง บรรทดฐาน (ความคาดหวงหรอความเชอของบคคลทส าคญ กลมบคคล ชมชนซงไดวางมาตรฐานของการปฏบตพฤตกรรมเอาไว) การสนบสนนทางสงคม (การรบรของบคคลวาเครอขายทางสงคมของตนเองใหการสนบสนนทงดาน วตถ ขอมลขาวสาร และอารมณมากนอยเพยงใด) และการเหนแบบอยาง (การเรยนรจากการสงเกตผอนทกระท าพฤตกรรมนนๆ) อทธพลระหวางบคคลมอทธพลโดยตรงตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพและมผลทาง ออมตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพโดยผานแรงผลกดนทางสงคม (social pressure) หรอ ความมงมนตอแผนการปฏบตพฤตกรรม ซงจากการศกษาทผานมาพบวาอทธพลระหวางบคคลนนมอทธพลตอการ ปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ รอยละ 57 ซงถอวาอยในระดบกลางๆ

2.6 อทธพลจากสถานการณ (Situational Influences) อทธพล จากสถานการณ หมายถง การรบรและความคดของบคคลเกยวกบสถานการณหรอบรบททสามารถเออหรอ ขดขวางการ

22

ปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ อทธพลสถานการณทมตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ หมายความรวมถง การรบรเงอนไขทมาสนบสนน ความตองการ และความราบรนสขสบายของสภาพแวดลอมในการปฏบตพฤตกรรม บคคลมกจะเลอกท ากจกรรมทท าใหเขารสกวาเขากบวถชวต สอดคลองกบสภาพแวดลอมของตนเอง รสกปลอดภยและมนคงเมอปฏบตพฤตกรรมในสภาพแวดลอมนนไมใชสงท มาคกคามซงสภาพแวดลอมหรอสถานการณทนาตนตาตนใจ นาสนใจ รสกคนเคย จงเปนสงทดงดดหรอท าใหบคคลเกดแรงจงใจในการปฏบตพฤตกรรมสง เสรมสขภาพซงจากการศกษาทผานมาพบวาอทธพลจากสถานการณนนมอทธพล ตอการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ รอยละ 50

3. พฤตกรรมผลลพธ (Behavioral Outcome) การเกดพฤตกรรมผลลพธ ประกอบดวย 3 อยาง ไดแก

3.1 ความมงมนทจะปฏบตพฤตกรรม (Commitment to a Plan of Actions) ความมงมนตอแผนการปฏบตพฤตกรรม เปนกระบวนการคดรทประกอบดวยความ ตงใจทจรงจงทจะกระท าพฤตกรรมซงสอดคลองกบเวลา บคคล สถานท โดยอาจท ารวมกบผอน รวมทงมกลยทธทชดเจนในการปฏบตพฤตกรรมและการใหแรงเสรมทางบวกใน การปฏบตพฤตกรรม ความตงใจและกลยทธนจะเปนตวผลกดนใหบคคลเกดแรงจงใจในการปฏบต พฤตกรรมสขภาพ ดงนนในแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพ ความมงมนตอแผนการปฏบตพฤตกรรมมอทธพลโดยตรงตอพฤตกรรมสงเสรม สขภาพ

3.2 ความจาเปนอนและทางเลอกอนทเกดขน (Immediate Competing Demands and Preferences) ความจ าเปนอนและทางเลอกอนทเกดขนหมายถง พฤตกรรมอนทเกดขนทนททนใดกอนทจะเกดพฤตกรรมสงเสรมสขภาพตาม ทวางแผนไวและอาจท าใหบคคลไมสามารถปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพตามท ไดวางแผนไว พฤตกรรมอนเกดขนเนองจากบคคลไมสามารถควบคมตนเอง (Self - regulation) จากความชอบ ความพอใจของตนเองและความตองการของบคคลอน พฤตกรรมทเกดขนโดยทนทโดยการมงกระท าตามความจ าเปนอนถกมองวาเปน พฤตกรรมทอยเหนอตนเอง เปนสงทบคคลสามารถควบคมไดนอยเนองจากเปนสงเกยวของกบสงแวด ลอม ดงนน ความจ าเปนและทางเลอกอน เปนปจจยสงผลโดยตรงตอการเกดพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ และมอทธพลในระดบปานกลางตอความมงมนตอแผนการปฏบตพฤตกรรมสง เสรมสขภาพ อยางไรกตามความจ าเปนอนและทางเลอกอนทเกดขนไมควรจะเกดขนบอย เพราะถาเกดขนบอยจะแสดงวาบคคลพยายามมาหาเหตผลมาอาง เพอจะไมปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ

23

3.3 พฤตกรรมสงเสรมสขภาพ (Health-Promoting Behavior) พฤตกรรม สงเสรมสขภาพเปนจดสดทายและผลจากการปฏบตพฤตกรรมในแบบจ าลองสงเสรม สขภาพ อยางไรกตามพฤตกรรมสงเสรมสขภาพเปนตวบงชโดยตรงตอการผลลพธทาง สขภาพทประสบผลส าเรจในผรบบรการ พฤตกรรมสงเสรมสขภาพนนบางสวนกไดบรณาการเขากบการใชชวตประจ าวน ผลทไดกคอการปรบภาวะสขภาพ การเพมความสามารถในการท าหนาทของรางกาย และการมคณภาพชวตทดในทกชวงพฒนาการของมนษย

แนวคดการดแลสขภาพแบบองครวม สถานการณดานโรคไมตดตอในปจจบนมแนวโนมสงขนและแพรกระจายมากขน ดงจะ

เหนไดจากอตราการตายดวยโรคหวใจ อบตเหต การเปนพษ และมะเรง เปนสาเหตการตายมากทสดและรองมาตามล าดบของประเทศไทย อกทงยงมแนวโนมสงขนเรอยๆ โรคดงกลาวมกเปนผลเนองมาจากการด าเนนชวตและการมพฤตกรรมสขภาพไมเหมาะสมขาดความสนใจและละเลยตอการดแลสขภาพ เชน การบรโภคอาหารทไมเหมาะสม ขาดการออกก าลงกายทเหมาะสมเปนตน หรอกลาวอกนยหนงวา การทจะมสขภาพดอยางยงยนและสขภาพดถวนหนานน (เสนห จามรก 2540: 27) ตองน าเอาหลกการสขภาพองครวมมาแกปญหา (ประเวศ วส, 2539: 28)

ในชวงสองทศวรรษทผานมาไดเกดการปฏรปแนวคดเกยวกบสขภาพทหนมาเนนเรองสขภาพแบบองครวม โดยมองวาสขภาพมใชเปนเพยงการตงรบเพอซอมสขภาพเทานน แตสงเสรมสนบสนนใหเกดการดแลสขภาพโดยถวนหนากนอนจะกอใหเกดสขภาวะอนสมบรณทงทางรางกายจตใจและสงคม ซงเปนการบรณาการเชอมโยงวถชวตทมสตปญญากบปจจยทงดานชวภาพจตใจ พฤตกรรมการดแลสขภาพตนเองสงคม- สงแวดลอม อยางแนบแนนนนเอง แนวคดสขภาพองครวมเนนใหประชาชนสามารถสรางเสรมสขภาพทดดวยตนเอง ดวยการพฒนาความร ทกษะและสรางสรรคสงแวดลอมทงทางกายภาพและทางสงคมทเออตอสขภาพ ขณะเดยวก นกไดเรยกรอง ใหทกสวนของสงคมไดหนมามงเอาสขภาพและคณภาพชวตของประชาชนเปนตวตงในการพฒนาประเทศ มใชมงแตเพยงเปาหมายทางวตถและโภคทรพยและละเลยผลกระทบตอสขภาพและสงแวดลอมดงทเคยปฏบตมาในอดต แนวคดสขภาพองครวม ไมเพยงแตจะเนนวาตองหาทางถายทอดเทคโนโลยสมยใหมใหประชาชนน าไปประยกตปฏบตดวยตนเองเทานนแตยงไดใสใจตอการวฒนธรรมและภมปญญาทองถน มาประยกตใหเกดประโยชนตอสขภาพของประชาชนอกดวย สขภาพตามแนวคด “ระบบสขภาพองครวม” จงเปนเรองของการบรหารจดการใหมความเปนอนหนงอนเดยวกนของทกองคประกอบทกอใหเกดความสขกายสบายใน และการด าเนนชวตอยาง

24

มความสงบสข ซงตองสอดแทรกอยในวถตงแตตนนอนจนเขานอน ตงแตเรมปฏสนธจนถงวาระสดทายของชวต ด ารงอยในบาน โรงเรยน โรงงาน ทท างาน บนทองถนน ในสวนสาธารณะ ในศาสนสถาน และทกหนทกแหง (สรเกยรต อาชานภาพ, 2541: 1)

แนวคดเกยวกบสขภาพแบบองครวม จะเนนถงการมสขภาวะ (Well-Being) คอการมสขภาพด มความรสกเปนสข ความสมดล ความเปนองครวมของ 4 มต คอ กาย จต สงคม ปญญาหรอจตวญญาณ ทบรณาการอยในการพฒนามนษยและสงคม เพอสราง “ความอยเยนเปนสข” (ดวงกมล ศกดเลศสกล, 2549: 45) การมสขภาวะนนจะเนนใน 4 มตดงนคอ

สขภาวะทางจตใจ (Mental Health) หมายถง จตใจทมความสข รนเรง คลองแคลว ไมมความเครยด มสตสมปชญญะ และความคดอานตามควรแกอาย (ดวงกมล ศกดเลศสกล, 2549 อางถงใน ประเวศ วะส, 2543 และสนต หตถรตน, 2548) หรอกลาวไดวาจตใจเปนตวเชอมระหวางภายในและภายนอกตวอยางเชน การท าสมาธ เทคนคการ Deep Relaxations เพอเปนการเพมสมาธและชวยใหสามารถแกไขปญหาตางๆ ได การท าสมาธและการใชน ามนสมนไพร Mass therapy และการกดจด ซงเปนการท าใหมการเคลอนไหวของพลงงานภายใน

สขภาวะทสมบรณทางรางกาย (Physical Health) หมายถง รางกายสมบรณแขงแรง คลองแคลว มก าลง ไมเปนโรค ไมพการ มสงแวดลอมทสงเสรมสขภาพ (ประเวศ วะส, 2543 อางถงในดวงกมล ศกดเลศสกล, 2549) โดนในการแพทยแบบองครวมจะเนนไปทการคลายความตงของกลามเนอโดยการถายทอดพลงงานผานทางการนวด ไดแก วารบ าบด การพอกหนาดวยผกและโคลนพอก การบ าบดโดยการสมผส (Touch Therapy)

สขภาวะทสมบรณทางสงคม (Social Health) หมายถง ความสามารถในการอยรวมกนในสงคม มความสข มความสมพนธทด (เปนมตรและเกอกล) ตอผอน ตอครอบครว ตอชมชน ตอสงคม มระบบการบรการทด

สขภาวะทสมบรณทางจตวญญาณ (Spiritual Health) เปนความสขทเกดจากการเขาใจธรรมชาต เขาใจความจรงแหงชวตและสรรพสง จนเกดความรอบร มปญญา เขาใจความจรงของโลกและชวต มความมนคงทางจตใจ (สนต หตถรตน, 2548 อางถงในดวงกมล ศกดเลศสกล, 2549)

สมาคมการแพทยแบบองครวมของสหรฐอเมรกาไดใหค าจ ากดความของสขภาพแบบองครวม 2 แบบ (Walter, 2005 อางถงในดวงกมล ศกดเลศสกล) ดงน

1. สขภาพแบบองครวม คอทกสวนของรางกาย ซงจะเกยวของกบความสมพนธระหวางรางกาย และจตใจ หรอรางกาย จตใจ และจตวญญาณ หรอ รางกาย จตใจ อารมณ และจตวญญาณ เมอน าไปประยกตใชกบการรกษาจะเรยกวาการรกษาแบบองครวม (Holistic Medicine) ซงจะ

25

เกยวของกบปจจย 3 อยาง คอ สาเหตของการเกดโรค การเพมความเกยวของของผปวย และการพจารณาการรกษาแผนปจจบน (Allopathic) และ การรกษาแบบทางเลอก (Alternative)

2. สขภาพแบบองครวม หมายถงการดแลสขภาพแบบทางเลอก เปนการเปลยนการรกษาจากการแพทยแผนปจจบนและใชการรกษาแบบทางเลอก

ดงนนสขภาพแบบองครวม (Holistic Health) เปนปรชญาของการมสขภาวะทด โดยพจารณาถงทกๆ องคประกอบในรางกาย ไดแก รางกาย จตใจ สงคมและจตวญญาณ ไมไดพจารณาเฉพาะโรคทเปนหรอเฉพาะสวนใดสวนหนงของรางกาย แตจะพจารณาจากปฏกรยาความสมพนธระหวางกาย จตใจ จตวญญาณ และสภาพแวดลอม ไมสามารถแยกออกจากกนได และความสมพนธดงกลาวตองอยในภาวะสมดลเพอใหบรรลเปาหมายในการมสขภาวะทดทสด

ส าหรบค าจ ากดความของสขภาพแบบองครวมของไทย ตาม(ราง) พระราชบญญตสขภาพแหงชาต ระบไววา เปนสขภาวะทสมบรณและเชอมโยงกนเปนองครวม ทงรางกาย จตใจ สงคม และจตวญญาณ สขภาวะทง 4 ดานน เกยวเนอง เชอมโยง สมพนธและสงผลกระทบตอกนเปนหนงเดยว ประกอบรวมกนเปน "สขภาพองครวม" ทมอาจแยกจากกน การจะ "สรางเสรมสขภาพ" ไมไดหมายถงการปองกนความไมพการและการไมมโรคเทานน แตตองค านงถงการพฒนาในดานตางๆ น ใหครบถวน รอบดาน และสอดคลองสงผลเกอกลกน

ภาพท 4 แสดงความเกยวพนขององครวม (Craven & Hirnle, 2002)

จตใจ/ อารมณ

รางกาย วญญาณ

สงแวดลอม

26

คณลกษณะทสาคญของสขภาพแบบองครวม การดแลบคคลแบบองครวมคอ การดแลบคคลทมการบรณาการทงของรางกาย จตสงคม

และจตวญญาณ โดยการดแลนนจะตองค านงถงความแตกตางของแตละบคคลทมจดมงหมายในชวต มความร ความคด ความเชอ ศาสนา ขนบธรรมเนยม ประเพณ วฒนธรรม สภาพสงคม สทธเสรภาพ ตลอดจนรปแบบของการด าเนนชวตทแตกตางกน ดงนนผทสามารถดแลบคคลแบบองครวมจะตองมความร ความสามารถ มประสบการณ เขาใจในทกขสขของมนษย ไวตอปญหาตางๆ

1. คณลกษณะของสขภาพแบบองครวม มดงน 1.1 สขภาพแบบองครวมเนนการแสวงหาความเปนอยอยางปกตสข โดยตระหนกถงทก

แงมมของบคคลทมปฏสมพนธกบสงแวดลอม เนนทดลยภาพหรอความสอดคลองของตนเองกบธรรมชาตและกบโลก

1.2 สขภาพแบบองครวมจะเนนทตวบคคลไมใชโรค คอ จะตองรจก จะตองเขาใจคณลกษณะของบคคลทเปนโรค ไมใชรจกแตโรคทเกดกบบคคลนนเพยงอยางเดยว

1.3 สขภาพแบบองครวมเนนการสงเสรมและการดแลรกษาสขภาพเทาๆ กบการหายจากโรค ดงนนบคคลทกคนควรทจะตองรบผดชอบสขภาพของตนเอง

1.4 ทศนะแบบองครวม มองการเจบปวยเปนโอกาสทชวยใหคนคนนนมพฒนาเจรญงอกงาม โดยใชความเจบปวยเปนตวประเมนเปาหมายการด าเนนชวต และการใหคณคาในสงตางๆ ในชวตทผานมา และมโอกาสไดน าความแขงแกรงในตนเองทไมเคยไดใชออกมาใชประโยชนใหมากทสด ในลกษณะเชนนจะท าใหคนนนไดพฒนาความเจรญงอกงามของตนเอง

การเสรมพลงสรางสขภาพ (Health Empowerment)

เมอน าเรองของ "การสรางเสรมพลง" มาใชใน "มตทางสขภาพ" กจะไดศพทค าใหมคอ Health Empowerment หรอเรยกเปนภาษาไทยวา "การเสรมพลงสรางสขภาพ" ซงหมายถง กระบวนวธทจะใหกลมเปาหมาย สามารถดงศกยภาพทมอยภายในตน มาใชในการดแลและสรางเสรมสขภาพของตนไดอยางตอเนองและยงยน "การเสรมพลงสรางสขภาพ" เปนกลไกทถอไดวาเปนหวใจของแนวทาง "สราง" น า "ซอม" ซงหมายถงการใหความส าคญกบการสรางความแขงแกรงทางดานสขภาพองครวม เพอปองกนการเกดโรคภยไขเจบหรอปญหาดานสขภาพองครวมทรายแรง ทอาจจะเกดตามมาจากการใชชวตทไมค านงถงผลกระทบตอสขภาพของตนเอง "สรางสขภาพ" กนไวแตเนนๆ กจะท าใหไมตองเขาอ "ซอมสขภาพ" ตอนทสขภาพเสยหายไปหนกหนาแลว

27

กระแสหลกเรองสขภาพของสงคมไทยทผานๆ มา เราใหความส าคญกบการ "ซอม" น าหนา คอใชชวตอยางไมคอยจะใสใจดแลนก พอปวยไขขนมากไปหาหมอใหชวยรกษาให แนวทางอยางนจะใหความส าคญกบแพทย และการรกษา แตทศทางของการสรางเสรมสขภาพนน แพทยท าใหไมได เปนเรองตวใครตวทาน เพราะสขภาพขนอยกบการใชชวตทงหมดของคนคนนน ใสใจดแลด กมสขภาพด ไมสนใจดแล กไดสขภาพแยๆ ไปตามทเปน บนทศทางการดแสสขภาพเชนน คนธรรมดาสามญเปนผทมบทบาทเตมตว แพทยและโรงพยาบาลเปนไดเพยงใหการรกษาทจ าเปนจรงๆ เทานน ดงนนจะเหนวา ในแนวคดเรองการสรางสขภาพ คนธรรมดาทวไปจะตองกลบมาใหความส าคญ และดงเอาศกยภาพเหลานออกมาใชอยางจรงจง เพอใหการ "สราง" สขภาพของตน ปรากฏผลอยางยงยน ในการทจะดงเอาศกยภาพของบคคล เพอใหสามารถน าไปใชน าทางสความส าเรจในการเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพไดอยางมประสทธผลนน ไดมแนวคด "พลง 3 ประสาน" พลงสความสาเรจ ในการน าพาเราไปสความส าเรจทยงใหญ องคประกอบสความส าเรจของ "พลงเอราวณ 3 ประสาน" กคอ. [OnlineAvailable] http://changingminds.org/explanations/preferences/head_hands_heart.htm สบคน 22ม.ค. 2553)

1. พลงใจ (Heart) 2. พลงสมอง (Head) 3. พลงท า (ปฏบต) (Hand) เวลาทตองการจะท าอะไรใหบรรลเปาประสงคทตงไว กขอใหค านงถงและสรางเสรมพลง

ทง ๓ นใหครบถวน ("heart-head-hand") ใชไดทงกบการเปลยนแปลงตนเองและการท างานรวมกบผอนไดเปนอยางด

เรองท 1 ตองสรางจตใจใหมความพรอม (พลงใจ) - (Heart): ใหสนใจใสใจ ใหเหนคณคา ใหรกจะท า ใหมงมนทจะไปใหถงจดหมาย

เรองท 2 ตองมความรความเขาใจ (พลงสมอง)- (Head): ใหเกดความร ความคด มมมอง การวเคราะหวจย การเชอมโยง การเหนภาพรวม

เรองท 3 ตองลงมอปฏบต (พลงทา)- (hand): ทดลองฝกฝน สรางวนย ลงมอปฏบต ตรวจสอบ ปรบปรงแกไข พฒนาสรางสรรคทวา "พลงเอราวณ 3 ประสาน" เปนพลงส าคญแหงความส าเรจนน ลองทบทวนดกไดวา อะไรๆ ทท าแลวไมส าเรจนน เปนเพราะอะไร แลวจะพบเองวา ตองเกดจากการขาดพลงตวใดตวหนง (หรออาจจะหลายตว) ใน "พลงเอราวณ 3 ประสาน" เชน "มความรแตไมอยากท า" "สนใจจะท าแตไมมความร" "ใฝฝนจะท าและมความรอยแลวมากมาย แตรๆ รอๆ ไมไดลงมอท าจรงสกท" เชนนเองทเปนทมาของความไมส าเรจทงหลาย ถาวเคราะหใหเจอ

28

วาพลงชนดไหนทยงออนแรงอย แลวกเรงสรางเสรมเตมเตมเสย คนเราถา "มใจเตมรอย มความรเตมเปยม และลงมอท าเตมท" จะท าอะไรกส าเรจไดแนนอน

งานวจยทเกยวของ

งานวจยทใชกระบวนการเสรมพลงในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ พบวาการใชกระบวนการเสรมพลง (Empowerment) สามารถปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางไดเชน จากการศกษาของ วนเพญ สทธโกมนทร รงรศม แกวมนและสรนนท ธตทรพย ([Online Available] http://gotoknow.org/post/nursestation สบคน 20 ก.พ. 2553) ไดท าการศกษาผลการใชกระบวนการเสรมพลง (Empowerment) ในการปรบเปลยน พฤตกรรมสขภาพของเจาหนาทศนยอนามยท 8 นครสวรรค กระบวนการเสรมพลงไดแก การประชม (Empowerment) เพอใหความรในการดแลสขภาพทถกตอง การใชกระบวนการกลมเพอสรางพลงใหเกดความตระหนก ความมงมนตงใจ และสรางทศนคตเชงบวกในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพใหแกกลมเปาหมาย ประชมกลมยอยเพอใหสมาชกรวมกนวเคราะห ตงเปาหมาย วางแผน และหาแนวทางปรบพฤตกรรมการดแลสขภาพทเหมาะสมส าหรบตนเอง ผลการศกษาเปรยบเทยบการเปลยนแปลงของ น าหนกตว พฤตกรรมการบรโภคอาหาร และการออกก าลงกาย หลงการจดกจกรรมการเสรมพลง (Empowerment) เพอปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพในเจาหนาทฯ ทดชนมวลกายเกน การศกษาครงนสรปไดวาการใชกระบวนการเสรมพลง (Empowerment) ในการปรบเปลยน พฤตกรรมสขภาพของเจาหนาทศนยอนามยท 8 นครสวรรค มผลสงเสรมใหมน าหนกตวลดลง และปรบพฤตกรรมการบรโภคอาหารทดใหมากขน ไดอยางมนยส าคญทางสถต (P < 0.05)

ดานการใชผลของโปรแกรมการสรางพลงในตนเองตอภาวะสขภาพและความพงพอใจในการบรการการดแลสขภาพของตนเอง มการศกษาการใชผลของโปรแกรมการสรางพลงในตนเองตอภาวะสขภาพและความพงพอใจในการบรการการดแลสขภาพของตนเองผหญงทมภาวะความดนโลหตสง พบวาเมอครบ 8 สปดาห กลมทเขารวมโปรแกรมมภาวะสขภาพดกวาและมความพงพอใจในบรการการดแลสขภาพสงกวาทงกอนการเขารวมโปรแกรม และกลมทไดรบการดแลตามปกตอยางมนยส าคญทางสถต (p>.05) จากการศกษาสรปไดวา โปรแกรมการสรางพลงในตนเองโดยใช Feminist Perspective มประสทธภาพในการท าใหผหญงทมภาวะความดนโลหตสงมภาวะสขภาพดขน และมความพงพอใจในบรการการดแลสขภาพเพมขนได โดยใชวธการแลกเปลยนขอมลและรวมกนคนหาวธการจดการเพอควบคมภาวะความดนโลหตสงทเหมาะสม และสอดคลองกบวถชวตของผหญงทมภาวะความดนโลหตสงแตละรายนน มสวนส าคญใหเกด

29

ความส าเรจในการปฏบตการดแลตนเองได (Sakuntala Anuruang, 2007: 86-87) นอกจากนยงมการศกษาผลของโปรแกรมการเสรมสรางพลงจงใจของมารดาตอพฤตกรรมการดแลบตรโรคมะเรงเมดเลอดขาวทไดรบเคมบ าบด ผลวจยพบวา มารดาในกลมทดลองมคะแนนเฉลยพฤตกรรมการดแลบตรมากกวากลมควบคมอยางมนยส าคญทางสถต (p<.05) จากการวจยครงนมขอเสนอแนะวา ควรสนบสนนใหมการน ากระบวนการเสรมสรางพลงจงใจมาใชในการปฏบตพยาบาล เพอสงเสรมพฤตกรรมการดแลบตร (อรณรตน กาญจนะ, 2006: 81-82)

บทท 3 ระเบยบวธวจย

การวจยเรอง การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวาน ในชมชน

วดปรณาวาส โดยผสมผสานใชกระบวนการเรยนรแบบมสวนรวม ท าใหผมปญหาสขภาพเรองเดยวกนในชมชน สามารถวเคราะหปญหา ทบทวนสถานการณในอดต เชอมโยงถงปจจบน ก าหนดแนวทางการแกปญหา เพอคนหารปแบบการสงเสรมพฒนาคณภาพชวต รวมทงการพงตนเองในการดแลสขภาพ

กลมเปาหมายทใชในการศกษา

การวจยครงนเปนการศกษาในกลมประชากรวย 40 ปขนไปในชมชนวดปรณาวาส เขตทววฒนา กรงเทพมหานคร ทมระดบน าตาลในเลอดสงมากกวา 126 mg/dl หลงงดน างดอาหาร 8 ชวโมงและสมครใจเขารวมโครงการ

ขนตอนในการวจย

ขนตอนในการวจย การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวาน ในชมชนวดปรณาวาส แบงออกเปน 2 ระยะคอ

ระยะท 1 การศกษารปแบบการดแลตนเองของผปวยทมระดบน าตาลในเลอดสงในชมชนวดปรณาวาส

ระยะท 2 การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวาน เปนการทบทวนองคความรในเรองการเสรมพลงโดย แนวคดพลง 3 ประสานคอ พลงใจ (Heart) พลงสมอง (Head) และพลงปฏบต (Hand) และทฤษฎสงเสรมสขภาพของเพนเดอร ในการพฒนารปแบบสงเสรมสขภาพ จากขนตอนนจะไดรปแบบ/ แนวทางการสงเสรมสขภาพ เบองตนจากการทบทวนทางทฤษฎเพอน าไปทดลองใชกบกลมตวอยาง หลงจากนนเปนการประเมนรปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส โดยการประเมนพฤตกรรมสขภาพ 5 มต

31

โดยมขนตอนในการท างานคอ 1. รวบรวมขอมลสขภาพของประชาชนวยผใหญและผสงอายทอาศยอยในชมชนวดปรณา

วาส ไดแก การตรวจระดบน าตาลในเลอด การชงน าหนก วดสวนสง ค านวณคาดชนมวลกายวดรอบเอว การส ารวจพฤตกรรมการบรโภคอาหาร และการออกก าลงกาย การพกผอนและคลายเครยด การรกษาตอเนอง

2. จดประชมและด าเนนกจกรรมใหมกระบวนการเรยนรรวมกน เพอปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพในผทระดบน าตาลในเลอดสง และบคคลในครอบครวทมอทธพลตอผปวย

3. ประชมกลมยอยและจดกจกรรม เพอใหสมาชกรวมหาแนวทางปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพทส าหรบตนเอง

4. จดกจกรรมสงเสรมสขภาพ เชน เสวนากลมผปวยทมระดบน าตาลในเลอดสง และบคคลในครอบครวทมอทธพลตอผปวย โดยการใชกระบวนการกลมเพอสรางพลงใหเกดความตระหนก ความมงมนตงใจ และสรางทศนคตเชงบวกในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพใหแกกลมเปาหมาย, ประชมกลมยอยเพอใหสมาชกรวมกนวเคราะห ตงเปาหมาย วางแผน และหาแนวทางปรบพฤตกรรมการดแลสขภาพทเหมาะสมส าหรบตนเองจดกจกรรมเสวนาปญหาการควบคมน าตาลเชน การออกก าลงกาย การรบประทานอาหาร ซงเปนการเลาประสบการณจากบคคลทเปนทยอมรบในการดแลสขภาพ สปดาหละ 1 วน ประเมนการเปลยนแปลงของพฤตกรรมสขภาพ เชนการบรโภคอาหารและการออกก าลงกาย การพกผอนและคลายเครยด เดอนละ 2 ครง ตอเนอง 3 เดอน

5. ประเมนรปแบบ การสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวานของชมชนวดปรณาวาส โดยการประเมนพฤตกรรมสขภาพของกลมตวอยางหลงเขารวมโครงการ

เครองมอทใชในการวจย เครองมอทใชในการวจยครงน แบงออกเปน

1. อปกรณในการด าเนนการวจย 2. เครองชงน าหนก 3. เครองวดสวนสง

32

เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลในการวจย มทงหมด 5 ชนดดงน 1. คมอการปฏบตตวของผปวยเบาหวาน เพอแจกใหกลมตวอยาง หลงกจกรรมการให

ความรเรองโรคเบาหวาน 2. รปแบบการสงเสรมสขภาพ/ กจกรรมกระบวนการเรยนรเพอสงเสรมสขภาพ ทไดจาก

ระยะท 1 ของการวจย 3. เทปบนทกเสยง ใชบนทกเสยงในขณะทท าการสนทนากลม การประชมกลมยอย 4. แบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพ เปนลกษณะถาม ตอบการปฏบตตนในดานพฤตกรรม

สขภาพ เชน การบรโภคอาหารการออกก าลงกาย การพกผอน การคลายเครยดและการรกษาอยางตอเนอง ประกอบดวย

4.1 แบบสอบถามขอมลทวไป เกยวกบผทมระดบน าตาลในเลอดสง ไดแก เพศ อาย น าหนกสวนสงการศกษา อาชพ รายไดเฉลยตอเดอน โรคประจ าตว ระดบน าตาลในเลอดกอนเขาโครงการ เปนตน

4.2 แบบสอบถามเกยวกบพฤตกรรมสขภาพ ไดแก แบบสอบถามพฤตกรรมการบรโภคอาหารแบบสอบถามพฤตกรรมการออกก าลงกาย แบบสอบถามพฤตกรรมการพกผอน แบบสอบถามพฤตกรรมการการคลายเครยด แบบสอบถามพฤตกรรมการรกษาโรคเบาหวานอยางตอเนอง

แบบสอบถามในตอนนประกอบดวยขอมลทเปนบวกและเปนลบ เปนมาตราสวนประมาณคาแบบลเคต 4 ระดบ การใหคะแนนพจารณาตามพฤตกรรมทปฏบตดงนคอ

พฤตกรรมทเปนบวก

ปฏบตเปนประจ า (ตงแต 5 วนใน 1 สปดาหขนไป) ให 4 คะแนน ปฏบตบอยๆ (ตงแต 3-4 วนใน 1 สปดาหขนไป) ให 3 คะแนน ปฏบตบางครง (ตงแต 1-2 วนใน 1 สปดาหขนไป) ให 2 คะแนน ไมปฏบตเลย ให 1 คะแนน

พฤตกรรมทเปนลบ

ปฏบตเปนประจ า (ตงแต 5 วนใน 1 สปดาหขนไป) ให 1 คะแนน ปฏบตบอยๆ (ตงแต 3-4 วนใน 1 สปดาหขนไป) ให 2 คะแนน ปฏบตบางครง (ตงแต 1-2 วนใน 1 สปดาหขนไป) ให 3 คะแนน ไมปฏบตเลย ให 4 คะแนน

33

คะแนนพฤตกรรมสขภาพประกอบดวย คะแนนพฤตกรรมการบรโภคอาหาร คะแนนพฤตกรรมการออกก าลงกาย คะแนนพฤตกรรมการพกผอน คะแนนพฤตกรรมการการคลายเครยด คะแนนพฤตกรรมการรกษาโรคเบาหวานอยางตอเนอง ซงคะแนนรวมมากแสดงถงพฤตกรรมสขภาพ ทสามารถท าใหมการควบคมระดบน าตาลในเลอดไดมาก

การตรวจสอบคณภาพของอปกรณและเครองมอทใชในการวจย 1. อปกรณเครองชงน าหนก มการทดสอบความเทยง โดยตงเครองชงใหมน าหนกเทากบ

ศนยกอนแลวจงน ามาชงน าหนกมาตรฐานขนาด 1 กโลกรม อานคาน าหนกทชงไดเทากบน าหนกมาตรฐาน กอนใชตงเครองใหน าหนกเทากบศนยทกครงและใชเครองชงน าหนกเครองเดยวตลอดการวจยครงน

1.1 อปกรณเครองวดสวนสง มหนวยเปนเซนตเมตร ตรวจดตวเลขและวางต าแหนงใหชดกบผนง และใชเครองวดสวนสงนตลอดการวจย

1.2 การตรวจสอบความตรงของเนอหา ของเครองมอมดงน 1.2.1 รปแบบการสงเสรมสขภาพ ไดมาจากการทบทวนวรรณกรรมและพฒนา

รปแบบจากแนวคด เปนการทบทวนองคความรในเรองการเสรมพลงโดย แนวคดพลง 3 ประสานคอ พลงใจ (Heart) พลงสมอง (Head) และพลงปฏบต (Hand) และทฤษฎสงเสรมสขภาพของเพนเดอร ในการพฒนารปแบบสงเสรมสขภาพ จากขนตอนนจะไดรปแบบ/ แนวปฏบต

1.2.2 แบบสอบถามเกยวกบพฤตกรรมสขภาพ ไดแก แบบสอบถามพฤตกรรมการบรโภคอาหาร การออกก าลงกาย การพกผอน พฤตกรรมการการคลายเครยด และพฤตกรรมการรกษาโรคเบาหวานอยางตอเนอง คณะผวจยไดพฒนาแบบสอบถาม และใหผเชยวชาญตรวจสอบ ดานความตรงเชงเนอหา และความตรงเชงโครงสราง และปรบปรงแกไขตามค าแนะน าของผทรงคณวฒ กอนน าไปทดสอบหาความเชอมน โดยน าแบบสอบถามทไดไปทดลองใชกบผทอยในชมชนทไมไดเปนกลมตวอยาง จ านวน 30 คน เพอหาความเชอมน โดยวธการหา ความเชอมนดวยวธหาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค และน าแบบสอบถามเกบขอมลกบกลมตวอยางจรงในชมชนวดปรณาวาส

34

การเกบรวบรวมขอมล

ในการวจยมขนตอนในการเกบรวบรวมขอมลดงน ขนเตรยมการ

1. การเตรยมความพรอมของทมวจย เปนการเตรยมความพรอมเรองการเปนผน ากลม และผชวยผน ากลม โดยตดตอกบเจาหนาทศนยบรการสาธารณสขท 67 ทววฒนา สาขาศาลาธรรมสพน

2. ตดตอประสานงานเพอขออนญาตผน าชมชนวดปรณาวาส ในการวจยในพนท 3. ตดตอประสานงานเจาอาวาสวดปรณาวาส เพอขอใชพนทในการท ากจกรรมกลม

ขนด าเนนการ

1. ท าความเขาใจกบกลมตวอยาง ขออนญาต ชแจงวตถประสงคในการวจย ชแจงในเรองการพทกสทธของกลมตวอยาง และใหกลมตวอยางตอบแบบสอบถามขอมลทวไป และพฤตกรรมสขภาพเกยวกบโรคเบาหวาน ในดานพฤตกรรมการบรโภคอาหาร พฤตกรรมการออกก าลงกาย พฤตกรรมการพกผอน พฤตกรรมการการคลายเครยด และพฤตกรรมการรกษาโรคเบาหวานอยางตอเนอง

2. ด าเนนการตามรปแบบ/ กจกรรมการเรยนร โดยใชกลมตวอยางจ านวน 20 คน แบงออกเปน 2 กลมใหญ กลมละ 10 คน ท ากจกรรมกลมสปดาหละ 1 ครง ครงละประมาณ 2 ชวโมงในวนเสาร หรอวนอาทตย ตามความสะดวกของกลมตวอยาง

ขนประเมนรปแบบการสงเสรมสขภาพ

1. เมอสนสดกระบวนการวจย ผวจยใหกลมตวอยาง ชงน าหนก ตอบแบบสอบถามพฤตกรรมสขภาพเกยวกบโรคเบาหวาน ในดานพฤตกรรมการบรโภคอาหาร พฤตกรรมการออกก าลงกาย พฤตกรรมการพกผอน พฤตกรรมการการคลายเครยด และพฤตกรรมการรกษาโรคเบาหวานอยางตอเนอง

2. น าขอมลทไดจากการสะทอนการท ากจกรรมภายในกลม และคะแนนของการเปลยนแปลงของแบบสอบถามเกยวกบพฤตกรรมสขภาพเกยวกบโรคเบาหวาน น าเสนอเปนรปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส และขอเสนอแนะเกยวกบรปแบบการสงเสรมสขภาพ

35

การวเคราะหขอมล 1. การวเคราะหขอมลเพอน ามาสรางเปนรปแบบการสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวานเปนการ

วจยแบบมสวนรวมกบกลมตวอยาง โดยการรวบรวมขอมลจากแนวคดการดแลสขภาพแบบองครวม และทฤษฎสงเสรมสขภาพของเพนเดอร น ามาสรางเปนรปแบบและทดลองปฏบตจรง

1. วเคราะหขอมลสวนบคคลของกลมตวอยางโดยใชการแจกแจง ความถ รอยละ 2. หาคาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน และพสยของคะแนนพฤตกรรม 3. ผลการศกษาเปรยบเทยบ พฤตกรรมสขภาพ เชนการบรโภคอาหารและการออกก าลงกาย

การพกผอนและคลายเครยด และการรกษาตอเนอง การวเคราะหผลทางสถต ดวยการแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน และใช สถต Paired T-test

บทท 4 ผลการวจยและการอภปรายผล

การวจยครงนมวตถประสงค เพอศกษาการดแลสขภาพตนเองของผปวยเบาหวาน

และ เพอพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส และน าผลการวจยมาใชในการจดการเรยนการสอนวชาสรางเสรมสขภาพเพอปองกนการเจบปวยและการปองกนโรค และการดแลผปวยเรอรงในชมชน โดยศกษาในกลมตวอยางผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส จ านวน 20 คน ผลการวเคราะหขอมลแบงออกเปน 2 ระยะคอ ระยะท 1 เปนการศกษารปแบบการดแลสขภาพตนเองของผปวยเบาหวาน ระยะท 2 เปนการพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพ และการประเมนผลรปแบบการสงเสรมสขภาพ การวเคราะหผลการวจยน าเสนอตามล าดบดงน

ผลการวจย ระยะท 1 เปนการศกษารปแบบการดแลสขภาพตนเองของผปวยเบาหวาน

1. ขอมลทวไปของกลมตวอยาง กลมตวอยางทศกษาเปนผปวยทเปนโรคเบาหวาน ทอยในชมชนวดปรณาวาส ทมสามารถชวยเหลอตวเองได สามารถสอสารกบผวจยได จ านวน 20 คน สวนมากเปนเพศหญงจ านวน 14 คนคดเปนรอยละ70 ของกลมตวอยาง นอกนนเปน เพศชาย 6 คน คดเปนรอยละ 30 มากกวาครงของกลมตวอยางอายมากกวา 70 ปขนไปจ านวน 12 คนคดเปนรอยละ 60 รองลงมาคออาย ระหวาง 60 ถง 70 ป มจ านวน 5 คน คดเปนรอยละ 25 นอกจากนน อายระหวาง 40 ถง 50 ป มจ านวน 3 คนคดเปนรอยละ 15 กลมตวอยางจ านวนมากไมไดท างานจ านวน 13 คนคดเปนรอยละ 65 นอกจากนนท างานรบจางเลกๆ นอยๆ ท าขนมขาย 3 คน คดเปนรอยละ 15 กลมตวอยางเกอบทงหมดมรายไดตอเดอนนอยกวา 5,000 บาทตอเดอนจ านวน 16 คน คดเปนรอยละ80 สวนระยะเวลาทเปนโรคเบาหวานประมาณ 7 ปหรอมากวา มากทสดจ านวน 8 คน คดเปนรอยละ 40 ภาวะแทรกซอนทพบสวนมากเกยวกบสายตา เชนตามว 12 คน คดเปนรอยละ 60 รองลงมาคอยงไมแสดงอาการแทรกซอนจากเบาหวาน จ านวน 7 คน คดเปนรอยละ 35 สวนโรคประจ าตวรวมกบเบาหวานคอความดนโลหตสง จ านวน 8 คน คดเปนรอยละ40 ดงรายละเอยด ตามตารางท 2

37

ตารางท 2 ลกษณะทวไปของกลมตวอยาง ลกษณะกลมตวอยาง จ านวน(รอยละ)

เพศ ชาย 6 (30) หญง 14 (70) อาย อาย 40-50 ป 3 (15) อาย 60-70 ป 5 (25) อาย 70 ปขนไป 12 (60) อาชพ ไมไดท างาน 13 (65) รบจาง 3 (15) รบราชการ - อนๆ.(เกษยณ) 4(20) รายไดเฉลยตอเดอน นอยกวา 5,000 บาท ตอเดอน 16 (80) 5,001 บาท- 10,000 บาท ตอเดอน 4 (20) ระยะเวลาทเปนโรคเบาหวาน นอยกวา 1 ป 0 1 ป- 3 ป 3 (15) 3 ป- 5 ป 4 (20) 5 ป -7 ป 5 (25) มากกวา 7 ป 8 (40) อาการแทรกซอนจากเบาหวาน ไมมอาการแทรกซอน 7 (35) ตามว 12 (60) มแผลเรอรง 0 ไตเสอม 1 (5) อนๆ........

38

ตารางท 2 ลกษณะทวไปของกลมตวอยาง (ตอ) ลกษณะกลมตวอยาง จ านวน(รอยละ)

โรคประจ าตวรวมกบเบาหวาน ไมมโรคประจ าตวอน 6 (30) หวใจ 6 (30) ความดนโลหตสง 8 (40) โรคอนๆ....

พฤตกรรมการดแลตวเองของกลมตวอยาง

1. การรบรเกยวกบโรคเบาหวาน ผลการศกษาพบวากอนเขารวมโครงการวจยผปวยมการรบร เกยวกบโรคเบาหวานคอ

เกดจากกรรมพนธ เชน กลมตวอยางบอกวา "เชอวาเปน กรรมพนธ เพราะบดาเสยชวตดวยเบาหวานและพชายกเปน เบาหวาน" เกดจากภาวะเสอมของรางกายเนองจากอายมาก เชน "เกดจากอายมาก รางกายกเสอมตามวยเพราะไมเคยมญาตพนองเปนเบาหวาน" เกดขนไดกบทกคน ดงทบอกวา"เปนกนไดทกคน ไมใชเฉพาะคนอายมาก ในเดกกยงเปนได"เปนโรคเรอรง เชนบอกวา "เปนโรคทรกษาไมหายและตองรกษานานรบประทานยา แลวกดขน กลมตวอยางเชอวาเบาหวานเปนโรคทอาการไมรนแรง สามารถท างานไดตามปกต โดยกลมตวอยางเลาวา เปนหลายปแลว กนยามาตลอดยงไปท างานไดเหมอนเดมเบาหวานท าใหออนเพลย เหนอยงายท างานหนกไมคอยได ไมคอยมแรง นอกจากนยงมปสสาวะบอย โดยเฉพาะเวลากลางคน และกลมตวอยางยงเชอวาเบาหวานท าใหเสยชวตได ถาเปนมากกอนตรายและเสยชวต

2. พฤตกรรมการดแลตนเองและปจจยทเปนอปสรรค พฤตกรรมการดแลตนเองในการสงเสรมการควบคม ระดบน าตาลในเลอดของผปวย

เบาหวานมดงน 2.1 พฤตกรรมการบรโภคอาหาร จากการสมภาษณกลมตวอยางในชมชนวดปรณาวาส

ในเรองพฤตกรรมการดแลตนเองดานการบรโภคอาหารพบวา 1) งดอาหาร หวานไมได กลมตวอยางเลาเกยวกบพฤตกรรมการรบปะทานอาหารคอ “ตอนเชาดมน าชา กาแฟเปนประจ า" "ดมนมเปรยวรสหวาน" "โรตใสน าตาล" "โอวลตน ไมโล"2) ควบคมอาหารไดไมตอเนอง "กนอาหารหวานบาง ไมกนบาง คมไมไดหรอก เพราะปากมนอยาก จงปลอยเลยตามเลย" 3) รบประทานอาหารไขมนสงและมกากใยนอยเชน "ตอนเชากนขาวมนไก 1 จาน กอนไปท างานเกอบทกวน"4) รบประทานอาหารไมตรงเวลา ถาก าลงท างานงานไมเสรจ ยงรบประทานไมได บางครงตองรอลก

39

ซออาหารมาใหบางทกกลบมาเรวบางทกมาชา ไมคอยแนนอน 5) รบประทานอาหารมอเยนมาก เชนบอกวา "สวนใหญกนมอเยนมากกวามออนเนองจากครอบครวอยกนพรอมหนาตอนเยนกท าอาหารรบประทานกน" 6) การรบประทานจบจบ บางคนมขนมตดตวอยเปนประจ า เชน บวยเคม มนฝงทอด โดยกลมตวอยางบอกวา ตดในรสชาต นอกจากนจากยงใชน าตาลปรงอาหารอยเปนประจ า โดยใหเหตผลวาถาไมใสกไมอรอย และยงบงคบใจตวเองไมได เชนการรบประทานผลไมทชอบ 7) ขาดความรความเขาใจทถกตอง ดงทบอกวา "ทราบวาตองงดขนมหวาน น าหวานสวนความรอนๆ ไมคอยทราบละเอยด" "บางครงท าตวไมถกเพราะไมเขาใจ ท าใหกนอาหารไมถก เพราะรเทาไมถงการณ""เขาใจวากนมะมวงมนได เพราะวามะมวงมนไมใชขนมหวานและไมใชผลไมหวาน" 8) ไดรบการสนบสนนไปในทางลบจากครอบครว คณยายทานหนงเลาวา ทกเชาลกชายซอกาแฟและปาทองโกมาใหรบประทาน นอกจากนยงรบประทานอาหารเหมอนกนทงครอบครว ไมไดปรงอาหารแยกโดยเฉพาะ" 9) สงคมวฒนธรรมไมเกอหนน เนองจากตองเขาสงคม ไปงานเลยงและงานเทศกาลท าบญบอยท าใหมการรบประทานขนมหวานมากขนเชน เทศกาลไหวพระจนทร โดยใหเหตผลวา "มปละครง ถาไมกนกตองรออก 1 ป" และมความเกรงใจเพอนเชน "ไมกลาปฏเสธขนมทเพอนบอกวาท าเองและอรอยมาก" 6) อาชพไมหนนเสรม เชน บอกวา "ท าขนมหวานขาย ท าใหตองชมขนมหวานทกวน" 7) ระบบบรการสขภาพไมเออตอการเรยนร เชน ไมมหองใหค าปรกษา ไมมสถานทส าหรบจดกจกรรมกลม ขาดสอดานความรและการดแลตนเอง โดยถามวา "มหนงสอใหปาบางไหม จะไดใหลกอานใหฟง" 8) มขอจ ากดดานสขภาพโดยบอกวา "สขภาพฟนไมด ท าใหรบประทานอาหารจ าพวกแปงเปนสวนใหญ" "พยาบาลแนะน าด แตพอถงบานกลมหมด"

2.2 พฤตกรรมการออกก าลงกาย พบวาผปวยเกอบทงหมดขาดการออกก าลงกายเปนประจ า มเพยง 2 ราย เทานนทมการออกก าลงกายโดยการขจกรยานเปนประจ า ตงแตกอนเปนโรคเบาหวาน โดยมอปสรรคเนองจาก1) ลกษณะอปนสยไมชอบ เชนกลาววา "ไมชอบออกก าลงกายตงแตเดก" 2) ขาดความรและความเขาใจทถกตอง เชนผปวยบอกวา "คดวาการเดนไปซอของในตลาด กเปนการออกก าลงกายทเพยงพอแลว 3) มขอจ ากดดานสขภาพทางกาย เชน ปวดเขาเหนอยงายท าใหไปออกก าลงกายไมได 4) การจดการเวลาไมเหมาะสม ท าใหไมสามารถปรบแบบแผนวถชวตใหมการออกก าลงกาย เชน ตอนเชาตองสงลกไปโรงเรยนกลางวนท างาน ตอนเยนตองไปรบลกและสงลกไปเรยนพเศษอกท าใหไมมเวลาออกก าลงกาย

2.3 พฤตกรรมการพกผอน กลมตวอยางในชมชนวดปรณาวาส สวนมากอยอาศยแบบครอบครวขยาย สภาพความเปนอยคอนขางแออด กลมตวอยางคนหนงเลาวา 1).การพกผอนไมเพยงพอ บางครงตนเองนอนหวค า แตเพอนบานเปดโทรทศนเสยงดงท าใหนอนไมหลบ เมอตน

40

แลวจะนอนไมคอยหลบอก หรอบางทเดกวยรนรวมกลมสงเสยงดง 2) สถานทพกผอนหยอนใจในชมชนไมม ไมมสวนสาธารณะบรเวณใกลเคยงทใหสามารถไปพกผอนได

2.4 การเผชญกบภาวะเครยด การมชวตอยกบเบาหวานพบวาในระยะแรกของการศกษาผปวยมความเครยดสง มความรสกกลมใจ ทกขใจ เครยด ซมเศรา หงดหงด ทอแท หมดก าลงใจกลางคนนอนไมหลบ เชน กลมตวอยางเลาวา ไมรจะท าอยางไรด กนโนนกไมได กนนกไมได กนมากกไมได หมอบอกน าตาลขน กนนอยกไมไดเพราะหว รสกทอ หมดก าลงใจ ไมอยากควบคมอาหารอก เพราะโรคไมเคยหายสกท และไมสามารถจดการกบความเครยดไดเหมาะสม โดยมปจจยทเกยวของ ไดแก 1) มภาวะบบคนจากภาระรบผดชอบทางครอบครว เชนครอบครวอยกนสองคน ท างานบานและตองดแลสามทไมสบายทกวน ไปไหนไมได" 2) มความขดแยงในครอบครว เชน ทะเลาะกบแฟนบอยๆ เครยดมาก กลางคนกนอนไมหลบ ท างานกไมมสมาธ จตฟงซาน" 3) บทบาทครอบครวเปลยนแปลง ท าใหเกดภาวะเครยดและซมเศรา เชนสามเสย ตอนนกอยอยางทกขใจและตองท างานหนก ตองรบผดชอบดแลไรสวนแทนและจดการเองทกอยาง เมอกอนไมเคยท า รสกไมมทพงเครยดมาก

2.5 พฤตกรรมการรกษาอยางตอเนอง พบวา 1) รบประทานยาไมตรงเวลา 2) ลมรบประทาน 3) ซอยารบประทานเอง เชนบอกวา "บางทยาหมด ไมไดไปหาหมอ กไปซอยาทานเอง"4) หยดยาเอง เพราะ "เหนวาน าตาลลดลงแลว" "ลองใชสมนไพรรกษา" ผทท างานนอกบานมปญหาการรบประทานยาไมตรงตอเวลา และลมรบประทาน โดยมปจจยทเปนอปสรรค ไดแก 1) อาชพไมเออกลบบานไมเปนเวลาท าใหตองเลอนเวลาการรบประทานทงอาหารและยาออกไป 2) มความเขาใจเรองยาไมถกตอง เพราะเหนวาน าตาลลดลงแลว จงหยดรบประทานยา

การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพ

จากการรวบรวมขอมลและวเคราะหขอมลแนวทางการดแลตนเองของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส คณะผวจยไดรวบรวมขอมลและทบทวนองคความรเกยวกบแนวคดการดแลสขภาพแบบองครวม แบบจ าลองการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร และใหความส าคญในการมสวนรวมในการดแลสขภาพ ของผปวยและญาต ผลจากการศกษาสามารถสรปองคประกอบในการสงเสรมสขภาพในการดแลตนเองของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาสประกอบดวย 4 องคประกอบดงนคอ

1. ปจจยเกยวกบตวผปวยเอง องคประกอบดานตวผปวยเองเปนปจจยทส าคญ โดยมปจจยเสรมคอ ผป วยมความร

ความเขาใจในการปฏบตตน มความตะหนกในการปฏบตตน มทศคตทดตอการปฏบตตนเพอ

41

ควบคมระดบน าตาลในเลอด นอกจากนยงตองมความตอเนองสม าเสมอ จงจะสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได

2. อทธพลจากแหลงอางอง อทธพลจากแหลงอางอง ตามแนวคดแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร

หมายถง พฤตกรรม ความเชอ หรอทศนคตของคนอน ทมอทธพลตอความคดของบคคล แหลงของอทธพลระหวางบคคลทมผลตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ไดแก ครอบครว (พอ แม พ นอง) เพอน และบคลากรทางสขภาพ ในการปฏบตตนเพอควบคมระดบน าตาลในเลอด อทธพลของครอบครวมความส าคญมาก จะสงผลตอแบบแผนการรบประทานอาหารของผปวย เชนรสชาตในการรบประทานอาหารของครอบครว ควรจะเปนรสชาตทลดความหวาน ออนเคม เพอทจะใหผปวยสามารถรบประทานรวมกบครอบครวได ไมรสกแปลกแยกทตองแยกปรงอาหารรบประทานคนเดยว ครอบครวตองมความหวงใย สงเสรมใหผปวยมความผอนคลายไมเครยด นอกจากนคนในครอบครวควรมความรเรองโรคเบาหวาน และมสวนรวมในการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยดวย

อทธพลของบคลากรการพยาบาล ตองเปนแบบอยาง และใหก าลงใจ ตลอดจนสรางสมพนธภาพทดตอผปวย อทธพลจากกลมเพอนเบาหวานดวยกนกมความส าคญ ควรมการเรยนรรวมกน ใหก าลงใจ และมสงคมทสามารถพดคยใหค าปรกษากนได

3. อทธพลจากสถานการณ สถานการณ หมายถง การรบรและความคดของบคคลเกยวกบเหตการณหรอบรบทท

สามารถเออ หรอขดขวางการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ สถานการณทนาตนตาตนใจ นาสนใจ รสกคนเคย จงเปนสงทดงดดหรอท าใหบคคลเกดแรงจงใจในการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพซงจากการศกษาทผานมาพบวาอทธพลจากสถานการณนน มอทธพล ตอการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ในการปฏบตตนเพอสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวานนน หามการจดสถานการณทนาสนใจ เชนการเรยนรรวมกนระหวางเพอนเบาหวาน การมสงคม การมตวอยางทดในการสงเสรมสขภาพ กจะท าใหผปวยมพฤตกรรมทางบวกในการดแลสขภาพตนเองได

4. ความจ าเปนและทางเลอกอน ความจ าเปนอนและทางเลอกอนทเกดขนหมายถง พฤตกรรมอนทเกดขนกอนทจะเกด

พฤตกรรมสงเสรมสขภาพตาม ทวางแผนไวและอาจท าใหบคคลไมสามารถปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพตามทวางแผนไวได เชนการมอาชพทไมหนนเสรมตอการสงเสรมสขภาพ เชนอาชพขายขนมหวาน ตองชมขนมเปนประจ า การมอาชพทพกผอนไมตรงเวลา เชนอาชพรกษาความปลอดภย ทตองท างานเปนกะ หรอการมอาชพทไมไดมโอกาสในการออกก าลงกายเปนตน หรอการท

42

บทบาทในครอบครวเปลยแปลงไป ท าใหผปวยไมสามารถควบคมระดบความเครยดได ความจ าเปนเหลานมความส าคญตอรปแบบกรสงเสรมสขภาพของผปวยเบาหวาน

ซงจากผลการศกษาในระยะท 1 สามารถเขยนเปนรปแบบการสงเสรมสขภาพไดตามภาพท 5

ภาพท 5 รปแบบการสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวานแบบองครวมในชมชนวดปรณาวาส

จากรปแบบการสงเสรมสขภาพทคณะนกวจย ไดสรางขน ซงประกอบดวยองคประกอบทมอทธพลตอพฤตกรรมการปฏบตตนเพอสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวาน 3 องคประกอบหลกคอ ปจจยดานตวผปวยเอง อทธพลจากกลมอางอง อทธพลจากสถานการณ คณะผวจยน ามาสรางเปนกจกรรมการเรยนรรวมกน ในการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอสงเสรมสขภาพ ดงตารางท 3

พฤตกรรมการดแลสขภาพ

43

ตารางท 3 องคประกอบของกจกรรมในการสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวานแบบองครวม

ทบ.สงเสรมสขภาพ เพนเดอร พลงเอราวณ 3 ประสาน

พลงใจ – Hart

สรางแรงใจ พลงสมอง- Head

ใหความร พลงท า- Hand

น าสการปฏบต ปจจยดานตวผปวย

การรบรประโยชนของการปฏบต

1. กจกรรมสรางความตะหนกในคณคา การปรบเปลยนพฤตกรรมของผปวยเบาหวาน

2. กจกรรมใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน

3. กจกรรมภาคปฏบตเพอปรบเปลยนพฤตกรรมของผปวยเบาหวาน

การรบรอปสรรคในการปฏบตพฤตกรรม

4. กจกรรมสรางความตะหนกในคณคาของตนและการสรางเสรมสขภาพ

5. กจกรรมใหความรเกยวกบการสรางเสรมสขภาพ

6. กจกรรมภาคปฏบตเพอการสรางเสรมสขภาพในการปรบเปลยนพฤตกรรมของผปวยเบาหวาน

การรบรความสามารถของตนเอง ความรสกทมตอพฤตกรรม

อทธพลระหวางบคคล

7. กจกรรมสรางความตะหนกในคณคาการสรางเสรมสขภาวะทางสงคม

8. กจกรรมใหความรเกยวกบการสรางเสรมสขภาวะทางสงคม

9. กจกรรมภาคปฏบตเพอการสรางเสรมสขภาวะทางสงคม

อทธพลจากสถานการณ

44

ตารางท 4 แสดงกจกรรมในการสงเสรมสขภาพจากรปแบบการสงเสรมสขภาพของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส

กจกรรม

มตตางๆ ของกจกรรมในการพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพ

1 2 3 4 5 6 7 8 9 1. กจกรรมกลมสมพนธ:สรางความคนเคย

X X

2. การใหความรเกยวกบโรคเบาหวาน X X X 3. กจกรรมการคนพบขอเทจจรงและการสะทอนคด

X

4. กจกรรมการปรบเปลยนความเชอและพฤตกรรมไมเหมาะสม

X

5. กจกรรมการตดสนใจเลอกวธปฏบต X X X 6. กจกรรมการคงไวซงพฤตกรรมทพงประสงค

X X

7. กจกรรมสงทาย: กลมเปดใจ X

ตารางขางตนนคณะนกวจยใชเปน แนวทางการจดกจกรรมจากรปแบบการสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวานในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส โดยจดกจกรรมในผปวยเบาหวานและครอบครว และเจาหนาทจากศนยสาธารณสขท 67 สาขาศาลาธรรมสพน แขวง/เขตทววฒนา กรงเทพฯ เพอใหรบรและตระหนกวาการสรางเสรมสขภาพแบบองครวมนน มหลายเรองหลายมตทส าคญและสมพนธ สงผลตอกนและกน การท าเรองใดเพยงเรองเดยวเปนหลกโดยละเลยมตสมพนธดานอน ๆ จะไมเพยงพอทจะท าใหเกดสขภาวะแบบองครวม จากตารางน เราสามารถใชเพอตรวจสอบการใชชวต ระดบบคคล หรอขอบขายการท างานดานสขภาพขององคกรวา เทาทท าอย เปนอย ท าอยตรงไหนแคไหน ยงละเลยหรอไมครอบคลมเรองอะไร เพอทจะได "สรางเสรมเตมเตม" สวนทยงพรองยงขาดอยใหครบถวนสมบรณ

45

ระยะท 3 เปนการประเมนรปแบบการสงเสรมสขภาพโดยการเปรยบเทยบคะแนนพฤตกรรมสขภาพกอนและหลงการวจย

โดยการประเมนคะแนนพฤตกรรมสขภาพประกอบดวย คะแนนพฤตกรรม คะแนนพฤตกรรมการบรโภคอาหาร คะแนนพฤตกรรมการออกก าลงกาย คะแนนพฤตกรรมการพกผอน คะแนนพฤตกรรมการคลายเครยดและคะแนนพฤตกรรมการรกษาอยางตอเนอง ของกลมตวอยางทงกอนและหลงการรวมโครงการวจย น าคาคะแนนทไดมาวเคราะหความแตกตางโดยการวเคราะหคาท (Paired t-test) ตารางท 5 เปรยบเทยบคะแนนพฤตกรรมสขภาพ ดวยการทดสอบ Paired t-test (N=20 คน)

พฤตกรรม พสย (Range) คาเฉลย(Mean) สวนเบยงเบน มาตรฐาน (SD.)

t

พฤตกรรมสขภาพ กอนการทดลอง 38 101.65 9.22 -40.2***

หลงการทดลอง 25 204.05 5.83

*** p <. 01

จากตารางท 5 พบวาคะแนนรวมพฤตกรรมสขภาพ ของกลมตวอยางหลงการท ากจกรรมเพอการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ มากกวากอนการท ากจกรรม แตกตางอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01

การอภปรายผล การศกษาพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพ และการ

ประเมนผลรปแบบการสงเสรมสขภาพโดยการวดพฤตกรรมสขภาพ โดยมขนตอนการศกษาคอ การทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ การศกษาพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของผปวย การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพโดยการประยกตแนวคดแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร และสรางกจกรรมจากรปแบบการสงเสรมสขภาพทสรางขนรวมกบแนวคดเอราวณ 3 ประสาน การน ากจกรรมไปทดลองใชกบผปวย ครอบครว กจกรรม เพอใหสมาชกรวมหาแนวทางปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพทส าหรบตนเอง โดยผสมผสานใชกระบวนเรยนรแบบมสวนรวม การประชมเชง

46

ปฏบตการเพอสรางอนาคตรวมกน ท าใหชมชนหรอผมปญหาสขภาพเรองเดยวกน สามารถวเคราะหปญหา ทบทวนสถานการณในอดต เชอมโยงถงปจจบน ก าหนดแนวทางการแกปญหา เพอพฒนาคณภาพชวต รวมทงการพงตนเองในการดแลสขภาพ และในระยะสดทายเปนการประเมนผลกจกรรมโดยการวดพฤตกรรมสขภาพ 5 มตคอ การรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การพกผอน การคลายเครยด และการกษาอยางตอเนอง โดยคณะผวจยจะไดด าเนนการอภปรายผลตามล าดบดงนคอ

ผลการศกษาเกยวกบการรบรโรคเบาหวานของผปวย

จากผลการศกษาการรบรโรคเบาหวาน แสดงใหเหนวาผปวยมการรบรสาเหตและอาการของโรคเบาหวาน และการปฏบตตนจากประสบการณทผานมา เนองจากเคยมบคคลในครอบครว เพอน ญาต เปนโรคเบาหวาน แตเมอรบประทานยาแลวอาการดขน อกทงโรคเบาหวานไมไดแสดงอาการใหเหนอยางเดนชด กลมตวอยางจงใหความหมายของโรคเบาหวานไมรนแรง แตมกลมตวอยางบางคนใหความหมายวาโรเบาหวานรนแรงถงชวต เนองจากเคยมประสบการณทเคยเหนบคคลถงแกกรรมดวยโรคเบาหวาน แสดงถงประสบการณชวตมผลตอการรบรของผปวยตอโรคเบาหวาน

พฤตกรรมการดแลตนเองและปจจยทเปนอปสรรค

การศกษาเกยวกบพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยเบาหวานและปจจยทเปนอปสรรคในการดแลตนเอง คณะผวจยไดแบงพฤตกรรมออกเปน 5 พฤตกรรมตามแนวคดการดแลสขภาพแบบองครวมคอ รบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การพกผอน การคลายเครยด และการกษาอยางตอเนอง

1. พฤตกรรมการรบประทานอาหาร ผลการศกษาแสดงใหเหนวาผปวยมพฤตกรรมการรบประทานอาหารทไมถกตอง ในดานประเภทอาหาร มออาหาร และปรมาณอาหาร สามารถอธบายไดวา พฤตกรรมการรบประทานอาหารเปนพฤตกรรมทมความซบซอน ทมปจจยทมอทธพลทงตวผปวยเองและสภาพแวดลอม เชนครอบครว สงคม เพอน เชน การคดวาการควบคมเรองอาหารเปนเรองยงยาก นาเบอหนาย เชนเดยวกนกบการศกษาของ Lerman และคณะ (Lerman et al, 2004: 568) ทพบวาผปวยเบาหวานมเพยงรอยละ 58 ทรบประทานอาหารถกตอง ซงเปนผลมาจากกระบวนการคด อปนสย และบคลกภาพ เชนการตดในรสชาตอาหาร การบงคบใจตนเองไมได ขาดความรความเขาใจทถกตอง และปจจยภายนอกทเปนอปสรรคในการควบคมอาหาร คอการประกอบอาชพ การเขาสงคม งานเลยงทท าใหผปวยตองรบประทานอาหารนอกบาน ทไมได

47

จดเตรยมส าหรบผทมระดบน าตาลในเลอดสงโดยเฉพาะสอดคลองกบการศกษาของ Lerman และคณะ (Lerman et al, 2004: 568) ทระบวาการรบประทานอาหารนอกบานและการเขาสงคมเปนสาเหตหนงของการควบคมระดบน าตาลไมได นอกจากนยงมปจจยวฒนธรรมการรบประทานอาหารในครอบครว ไดแกการรบประทานอาหารส ารบเดยวกน กบสมาชกอนในครอบครว ท าใหผปวยควบคมอาหารไดยาก

2. พฤตกรรมการออกก าลงกาย ในการศกษาครงนพบวาผปวยเกอบทงหมดขาดการออกก าลงกายเปนประจ า ทงนเนองจากการออกก าลงกายประจ าเปนการปรบเปลยนวถชวตทมลกษณะเฉพาะ และเปนกจกรรมทท าเปนกลมจะรสกดกวาท าคนเดยว การคลอยตามกลมจงมความส าคญ ดงนนจะเหนวากลมตวอยางใหเหตผลวา ไมมเพอนจงไมไดออกก าลงกาย อกทงอาจจะมขอจ ากดทางกาย เชนการเคลอนไหวไมสะดวก การเหนอยงายเนองจากอาย การมโรคประจ าตวเชนโรคหวใจ หรอการประกอบอาชพท าใหไมมเวลาออกก าลงกาย เปนตน

3. พฤตกรรมการพกผอน การศกษาครงนพบวามกลมตวอยางบางสวนมการพกผอนไมเพยงพอ เชนในดานระยะเวลา และประสทธภาพของการพกผอน ทงนอาจจะเนองมาจากสภาพแวดลอม และอายของผปวยทมากขนท าให การพกผอนนอนหลบยาก อกทงผปวยบางคนมภาวะเครยด รวมดวยจงสงผลตอการพกผอนได นอกจากนในชมชนและบรเวณใกลเคยงยงขาดสถานทพกผอนหยอนใจ สงเหลานยอมสงผลตอพฤตกรรมการพกผอนของผปวยได

4. พฤตกรรมการเผชญกบภาวะเครยด โรคเบาหวานเปนโรคเรองรงท ตองอาศยการปฏบตตวอยางตอเนอง การมชวตอยกบโรคเบาหวานขนอยกบมมมองชวตของแตละบคคล มทงกลมทปรบตวได เมอพจารณาขอมลของกลมตวอยางพบวากลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง สงอาย เปนเบาหวานมามากกวา 7 ป สอดคลองกบการศกษาของ Leksell และคณะอางถงใน วมลรตน จงเจรญ และคณะ, 2551: 81) ทพบวาผปวยเบาหวานทปรบตวได จะมมมมองชวตในแงบวกมากกวาแงลบ นอกจากนเบาหวานเปนโรคเรองรงทตองปรบเปลยนวถชวต เชนการรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย ท าใหผปวยรสกวาซบซอน และไมสะดวก และพบวาผปวยเบาหวานทปรบตวไดมกเปนเพศหญง วยสงอาย และเปนโรคเบาหวานมานาน (Lerman et al, 2004: 569)

5. พฤตกรรมการรกษาอยางตอเนอง จากการศกษาในครงนพบวา ผปวยสวนใหญมพฤตกรรมการรบประทานยาไมถกตอง สามารถอธบายไดวา ผปวยอยในวยสงอาย ท าใหผปวยหลงลมการรบประทานยา และบางคนอาชพไมหนนเสรม กลงบานไมตรงเวลา รบประทานอาหารไมตรงเวลาท าใหการรบประทานยาไมตรง บางคนจ าค าแนะน าของพยาบาลไมได นอกจากนจะพบวามการซอยารบประทานเอง แสดงวาผปวยขาดความรความเขาใจ เกยวกบโรคท เปน สอดคลองกบการศกษาของ Lerman (Lerman et al, 2004: 569) ทพบวาเหตผลทผปวยเบาหวาน

48

ไมใหความรวมมอในการรกษาเกดจากการลม การเปลยนแปลงกจวตรประจ าวน ขาดความรถงผลเสยทจะตามมา

รปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส

ในการพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาสครงน เปนการพฒนารปแบบจากขอมลเชงประจกษทไดจากการศกษาและภายใตกรอบแนวคดแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร พบวา ม 4 องคประกอบหลกคอ 1) ปจจยเกยวกบตวผปวยเอง ซงม 4 องคประกอบยอย คอการรบรประโยชนของการปฏบต การรบรอปสรรคในการปฏบต การบรความสามารถของตนเอง และความรสกทมตอพฤตกรรม 2) อทธพลจากกลมอางอง 3) อทธพลจากสถานการณ 4) ความจ าเปนและทางเลอกอน ซง 4 องคประกอบนสอดคลองกบแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร

การประเมนรปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส

โดยการประเมนคะแนนพฤตกรรมสขภาพประกอบดวย คะแนนพฤตกรรม คะแนนพฤตกรรมการบรโภคอาหาร คะแนนพฤตกรรมการออกก าลงกาย คะแนนพฤตกรรมการพกผอน คะแนนพฤตกรรมการคลายเครยดและคะแนนพฤตกรรมการรกษาอยางตอเนอง ของกลมตวอยางทงกอนและหลงการรวมโครงการวจย พบวาคะแนนรวมพฤตกรรมสขภาพ ของกลมตวอยางหลงการท ากจกรรมเพอการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ มากกวากอนการท ากจกรรม แตกตางอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01

ซงสามารถอธบายไดวารปแบบการสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวานแบบองครวมทสรางขน สามารถเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพของผปวยเบาหวานได สอดคลองกบแบบจ าลองสงเสรมสขภาพของเพนเดอร

ขอจ ากดในการวจย

จากการศกษาครงนผวจยไดน าแนวคดรปแบบการสงเสรมสขภาพทสรางขน มาสรางเปนกจกรรมเพอการมสวนรวมของผปวย แตในรปแบบทพฒนาขนมานยงมปจจยอน ทไมสามารถน ามาสรางเปนกจกรรมไดทงหมด เชน ความจ าเปนและทางเลอกอน ซงเปนอปสรรคต อการปรบเปลยนพฤตกรรม แตการน าแนวคดของรปแบบทสรางขนมาสรางกจกรรมในการวจยครงน เปนตวอยางทเปนรปธรรมในการปรบเปลยนพฤตกรรม

49

นอกจากน ในการศกษาในครงนแมวาผวจยจะพยายามควบคมปจจยตางๆ ทอาจมอทธพลตอพฤตกรรมการออกก าลงกายและการบรโภคอาหารของผปวยเบาหวาน แตยงมปจจยเกยวกบทศนคตตอการปรบเปลยนพฤตกรรม ความเครยดในชวตประจ าวน ซงอาจเปนปจจยทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการออกก าลงกายและการบรโภคอาหารของผปวยเบาหวานได

บทท 5 สรปผลการวจย อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การวจยครงนมวตถประสงค เพอศกษาการดแลสขภาพตนเองของผปวยเบาหวาน

และเพอพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส และผลการวจยมาใชในการจดการเรยนการสอนวชาสรางเสรมสขภาพเพอปองกนการเจบปวย และการปองกนโรค และการดแลผปวยเรอรงในชมชน โดยศกษาในกลมตวอยางผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส จ านวน 20 คน

ระยะเวลาในการเกบรวบรวมขอมล ระหวางเดอนพฤศจกายน 2553 - พฤศจกายน 2554 เครองมอทใชในการวจย คณะผวจยไดพฒนาแบบสอบถาม และใหผเชยวชาญตรวจสอบ ดานความตรงเชงเนอหา และความตรงเชงโครงสราง และปรบปรงแกไขตามค าแนะน าของผทรงคณวฒ กอนน าไปทดสอบหาความเชอมน โดยน าแบบสอบถามทไดไปทดลองใชกบผทอยในชมชนทไมไดเปนกลมตวอยาง จ านวน 30 คน เพอหาความเชอมน โดยวธการหา ความเชอมนดวยวธหาสมประสทธแอลฟาของครอนบาค และน าแบบสอบถามเกบขอมลกบกลมตวอยางจรงในชมชนวดปรณาวาส

ขอมลทได น ามาวเคราะหขอมลสวนบคคลของกลมตวอยางโดยใชการแจกแจง ความถ รอยละ หาคาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน และพสยของคะแนนพฤตกรรม และผลการศกษาเปรยบเทยบ พฤตกรรมสขภาพ เชนการบรโภคอาหารและการออกก าลงกาย การพกผอนและคลายเครยด และการรกษาตอเนอง การวเคราะหผลทางสถต ดวยการแจกแจงความถ รอยละ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน และใช สถต Paired T-test

สรปผลการวจย

ระยะท 1 เปนการศกษารปแบบการดแลสขภาพตนเองของผปวยเบาหวาน 1. ขอมลทวไปของกลมตวอยาง กลมตวอยางทศกษาเปนผปวยทเปนโรคเบาหวาน ทอยใน

ชมชนวดปรณาวาส ทมสามารถชวยเหลอตวเองได สามารถสอสารกบผวจยได จ านวน 20 คน สวนมากเปนเพศหญงจ านวน 14 คนคดเปนรอยละ70 ของกลมตวอยาง นอกนนเปน เพศชาย 6 คน คดเปนรอยละ 30 มากกวาครงของกลมตวอยางอายมากกวา 70 ปขนไปจ านวน 12 คนคดเปนรอยละ 60 รองลงมาคออาย ระหวาง 60 ถง 70 ป มจ านวน 5 คน คดเปนรอยละ 25 นอกจากนน อายระหวาง 40 ถง 50 ป มจ านวน 3 คนคดเปนรอยละ 15 กลมตวอยางจ านวนมากไมไดท างานจ านวน

51

13 คนคดเปนรอยละ 65 นอกจากนนท างานรบจางเลกๆ นอยๆ ท าขนมขาย 3 คน คดเปนรอยละ 15 กลมตวอยางเกอบทงหมดมรายไดตอเดอนนอยกวา 5,000 บาทตอเดอนจ านวน 16 คน คดเปนรอยละ80 สวนระยะเวลาทเปนโรคเบาหวานประมาณ 7 ปหรอมากวา มากทสดจ านวน 8 คน คดเปนรอยละ 40 ภาวะแทรกซอนทพบสวนมากเกยวกบสายตา เชนตามว 12 คน คดเปนรอยละ 60 รองลงมาคอยงไมแสดงอาการแทรกซอนจากเบาหวาน จ านวน 7 คน คดเปนรอยละ 35 สวนโรคประจ าตวรวมกบเบาหวานคอความดนโลหตสง จ านวน 8 คน คดเปนรอยละ40

2. พฤตกรรมการดแลตวเองของกลมตวอยาง 2.1 การรบรเกยวกบโรคเบาหวาน ผลการศกษาพบวากอนเขารวมโครงการวจย ผปวยม

การรบร เกยวกบโรคเบาหวานคอ เกดจากกรรมพนธ เปนโรคทรกษาไมหายและตองรกษานานรบประทานยา แลวกดขน กลมตวอยางเชอวาเบาหวานเปนโรคทอาการไมรนแรง สามารถท างานไดตามปกต โดยกลมตวอยางเลาวา เปนหลายปแลว กนยามาตลอดยงไปท างานไดเหมอนเดมเบาหวานท าใหออนเพลย เหนอยงายท างานหนกไมคอยได ไมคอยมแรง นอกจากนยงมปสสาวะบอย โดยเฉพาะเวลากลางคน และกลมตวอยางยงเชอวาเบาหวานท าใหเสยชวตได ถาเปนมากกอนตรายและเสยชวต

2.2 พฤตกรรมการดแลตนเองและปจจยทเปนอปสรรค พฤตกรรมการดแลตนเองในการสงเสรมการควบคม ระดบน าตาลในเลอดของผปวยเบาหวานมดงน

2.2.1 พฤตกรรมการบรโภคอาหาร จากการสมภาษณกลมตวอยางในชมชนวดปรณาวาส ในเรองพฤตกรรมการดแลตนเองดานการบรโภคอาหารพบวา 1) งดอาหาร หวานไมได 2) ควบคมอาหารไดไมตอเนอง 3) รบประทานอาหารไขมนสงและมกากใยนอย 4) รบประทานอาหารไมตรงเวลา 5) รบประทานอาหารมอเยนมาก 6) การรบประทานจบจบ บางคนมขนมตดตวอยเปนประจ า 7) ขาดความรความเขาใจทถกตอง 8) ไดรบการสนบสนนไปในทางลบจากครอบครว 9) สงคมวฒนธรรมไมเกอหนน เนองจากตองเขาสงคม ไปงานเลยงและงานเทศกาลท าบญบอยท าใหมการรบประทานขนมหวานมากขน 10) อาชพไมหนนเสรม 11) ระบบบรการสขภาพไมเออตอการเรยนร เชน ไมมหองใหค าปรกษา ไมมสถานทส าหรบจดกจกรรมกลม ขาดสอดานความรและการดแลตนเอง 12) มขอจ ากดดานสขภาพ

2.2.2 พฤตกรรมการออกก าลงกาย พบวาผปวยเกอบทงหมดขาดการออกก าลงกายเปนประจ า มเพยง 2 ราย เทานนทมการออกก าลงกายโดยการขจกรยานเปนประจ า ตงแตกอนเปนโรคเบาหวาน โดยมอปสรรคเนองจาก1) ลกษณะอปนสยไมชอบ 2) ขาดความรและความเขาใจทถกตอง 3) มขอจ ากดดานสขภาพทางกาย เชน ปวดเขาเหนอยงายท าใหไปออกก าลงกายไมได 4) การจดการเวลาไมเหมาะสม ท าใหไมสามารถปรบแบบแผนวถชวตใหมการออกก าลงกาย เชน ตอน

52

เชาตองสงลกไปโรงเรยนกลางวนท างาน ตอนเยนตองไปรบลกและสงลกไปเรยนพเศษอกท าใหไมมเวลาออกก าลงกาย

2.2.3 พฤตกรรมการพกผอน กลมตวอยางในชมชนวดปรณาวาส สวนมากอยอาศยแบบครอบครวขยาย สภาพความเปนอยคอนขางแออด กลมตวอยางคนหนงเลาวา 1).การพกผอนไมเพยงพอ บางครงตนเองนอนหวค า แตเพอนบานเปดโทรทศนเสยงดงท าใหนอนไมหลบ เมอตนแลวจะนอนไมคอยหลบอก หรอบางทเดกวยรนรวมกลมสงเสยงดง 2). สถานทพกผอนหยอนใจในชมชนไมม ไมมสวนสาธารณะบรเวณใกลเคยงทใหสามารถไปพกผอนได

2.2.4 การเผชญกบภาวะเครยด การมชวตอยกบเบาหวานพบวาในระยะแรกของการศกษาผปวยมความเครยดสง โดยมปจจยทเกยวของ ไดแก 1) มภาวะบบคนจากภาระรบผดชอบทางครอบครว 2) มความขดแยงในครอบครว 3) บทบาทครอบครวเปลยนแปลง ท าใหเกดภาวะเครยดและซมเศรา

2.2.5 พฤตกรรมการรกษาอยางตอเนอง พบวา 1) รบประทานยาไมตรงเวลา 2) ลมรบประทาน 3) ซอยารบประทานเอง 4) หยดยาเอง โดยมปจจยทเปนอปสรรค ไดแก 1) อาชพไมเออกลบบานไมเปนเวลาท าใหตองเลอนเวลาการรบประทานทงอาหารและยาออกไป 2) มความเขาใจเรองยาไมถกตอง เพราะเหนวาน าตาลลดลงแลว จงหยดรบประทานยา

2.3 การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพ จากการรวบรวมขอมลและวเคราะหขอมลแนวทางการดแลตนเองของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส คณะผวจยไดรวบรวมขอมลและทบทวนองคความรเกยวกบแนวคดการดแลสขภาพแบบองครวม แบบจ าลองการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร และใหความส าคญในการมสวนรวมในการดแลสขภาพ ของผปวยและญาต ผลจากการศกษาสามารถสรปองคประกอบในการสงเสรมสขภาพในการดแลตนเองของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาสประกอบดวย 4 องคประกอบดงนคอ

2.3.1 ปจจยเกยวกบตวผปวยเอง องคประกอบดานตวผปวยเองเปนปจจยทส าคญ โดยมปจจยเสรมคอ ผปวยมความรความเขาใจในการปฏบตตน มความตะหนกในการปฏบตตน มทศคตทดตอการปฏบตตนเพอควบคมระดบน าตาลในเลอด นอกจากนยงตองมความตอเนองสม าเสมอ จงจะสามารถควบคมระดบน าตาลในเลอดได

2.3.2 อทธพลจากแหลงอางอง อทธพลจากแหลงอางอง ตามแนวคดแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร หมายถง พฤตกรรม ความเชอ หรอทศนคตของคนอน ทมอทธพลตอความคดของบคคล แหลงของอทธพลระหวางบคคลทมผลตอพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ไดแก ครอบครว (พอ แม พ นอง) เพอน และบคลากรทางสขภาพ ในการปฏบตตนเพอควบคมระดบน าตาลในเลอด อทธพลของครอบครวมความส าคญมาก จะสงผลตอแบบแผนการรบประทาน

53

อาหารของผปวย อทธพลของบคลากรการพยาบาล ตองเปนแบบอยาง และใหก าลงใจ ตลอดจนสรางสมพนธภาพทดตอผปวย อทธพลจากกลมเพอนเบาหวานดวยกนกมความส าคญ ควรมการเรยนรรวมกน ใหก าลงใจ และมสงคมทสามารถพดคยใหค าปรกษากนได

2.3.3 อทธพลจากสถานการณ สถานการณ หมายถง การรบรและความคดของบคคลเกยวกบเหตการณหรอบรบททสามารถเออ หรอขดขวางการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ สถานการณทนาตนตาตนใจ นาสนใจ รสกคนเคย จงเปนสงทดงดดหรอท าใหบคคลเกดแรงจงใจในการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพซงจากการศกษาทผานมาพบวาอทธพลจากสถานการณนน มอทธพล ตอการปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพ ในการปฏบตตนเพอสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวานนน หามการจดสถานการณทนาสนใจ เชนการเรยนรรวมกนระหวางเพอนเบาหวาน การมสงคม การมตวอยางทดในการสงเสรมสขภาพ กจะท าใหผปวยมพฤตกรรมทางบวกในการดแลสขภาพตนเองได

2.3.4 ความจ าเปนและทางเลอกอน ความจ าเปนอนและทางเลอกอนทเกดขนหมายถง พฤตกรรมอนทเกดขนกอนทจะเกดพฤตกรรมสงเสรมสขภาพตาม ทวางแผนไวและอาจท าใหบคคลไมสามารถปฏบตพฤตกรรมสงเสรมสขภาพตามทวางแผนไวได เชนการมอาชพทไมหนนเสรมตอการสงเสรมสขภาพ เชนอาชพขายขนมหวาน ตองชมขนมเปนประจ า การมอาชพทพกผอนไมตรงเวลา เชนอาชพรกษาความปลอดภย ทตองท างานเปนกะ หรอการมอาชพทไมไดมโอกาสในการออกก าลงกายเปนตน หรอการทบทบาทในครอบครวเปลยแปลงไป ท าใหผปวยไมสามารถควบคมระดบความเครยดได ความจ าเปนเหลานมความส าคญตอรปแบบกรสงเสรมสขภาพของผปวยเบาหวาน ระยะท 3 เปนการประเมนรปแบบการสงเสรมสขภาพโดยการเปรยบเทยบคะแนนพฤตกรรมสขภาพกอนและหลงการวจย

โดยการประเมนคะแนนพฤตกรรมสขภาพประกอบดวย คะแนนพฤตกรรม คะแนนพฤตกรรมการบรโภคอาหาร คะแนนพฤตกรรมการออกก าลงกาย คะแนนพฤตกรรมการพกผอน คะแนนพฤตกรรมการคลายเครยดและคะแนนพฤตกรรมการรกษาอยางตอเนอง ของกลมตวอยางทงกอนและหลงการรวมโครงการวจย น าคาคะแนนทไดมาวเคราะหความแตกตางโดยการวเคราะหคาท (Paired t-test) พบวาคะแนนรวมพฤตกรรมสขภาพ ของกลมตวอยางหลงการท ากจกรรมเพอการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ มากกวากอนการท ากจกรรม แตกตางอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01

54

การอภปรายผล การศกษาพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพ การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพ และการ

ประเมนผลรปแบบการสงเสรมสขภาพโดยการวดพฤตกรรมสขภาพ โดยมขนตอนการศกษาคอ การทบทวนวรรณกรรมทเกยวของ การศกษาพฤตกรรมการสงเสรมสขภาพของผปวย การพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพโดยการประยกตแนวคดแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร และสรางกจกรรมจากรปแบบการสงเสรมสขภาพทสรางขนรวมกบแนวคดเอราวณ 3 ประสาน การน ากจกรรมไปทดลองใชกบผปวย ครอบครว กจกรรม เพอใหสมาชกรวมหาแนวทางปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพทส าหรบตนเอง โดยผสมผสานใชกระบวนเรยนรแบบมสวนรวม การประชมเชงปฏบตการเพอสรางอนาคตรวมกน ท าใหชมชนหรอผมปญหาสขภาพเรองเดยวกน สามารถวเคราะหปญหา ทบทวนสถานการณในอดต เชอมโยงถงปจจบน ก าหนดแนวทางการแกปญหา เพอพฒนาคณภาพชวต รวมทงการพงตนเองในการดแลสขภาพ และในระยะสดทายเปนการประเมนผลกจกรรมโดยการวดพฤตกรรมสขภาพ 5 มตคอ การรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การพกผอน การคลายเครยด และการกษาอยางตอเนอง โดยคณะผวจยจะไดด าเนนการอภปรายผลตามล าดบดงนคอ ผลการศกษาเกยวกบการรบรโรคเบาหวานของผปวย

จากผลการศกษาการรบรโรคเบาหวาน แสดงใหเหนวาผปวยมการรบรสาเหตและอาการของโรคเบาหวาน และการปฏบตตนจากประสบการณทผานมา เนองจากเคยมบคคลในครอบครว เพอน ญาต เปนโรคเบาหวาน แตเมอรบประทานยาแลวอาการดขน อกทงโรคเบาหวานไมไดแสดงอาการใหเหนอยางเดนชด กลมตวอยางจงใหความหมายของโรคเบาหวานไมรนแรง แตมกลมตวอยางบางคนใหความหมายวาโรเบาหวานรนแรงถงชวต เนองจากเคยมประสบการณท เคยเหนบคคลถงแกกรรมดวยโรคเบาหวาน แสดงถงประสบการณชวตมผลตอการรบรของผปวยตอโรคเบาหวาน

1. พฤตกรรมการดแลตนเองและปจจยทเปนอปสรรค การศกษาเกยวกบพฤตกรรมการดแลตนเองของผปวยเบาหวานและปจจยทเปนอปสรรค

ในการดแลตนเอง คณะผวจยไดแบงพฤตกรรมออกเปน 5 พฤตกรรมตามแนวคดการดแลสขภาพแบบองครวมคอ รบประทานอาหาร การออกก าลงกาย การพกผอน การคลายเครยด และการกษาอยางตอเนอง

55

1.1 พฤตกรรมการรบประทานอาหาร ผลการศกษาแสดงใหเหนวาผปวยมพฤตกรรมการรบประทานอาหารทไมถกตอง ในดานประเภทอาหาร มออาหาร และปรมาณอาหาร สามารถอธบายไดวา พฤตกรรมการรบประทานอาหารเปนพฤตกรรมทมความซบซอน ทมปจจยทมอทธพลทงตวผปวยเองและสภาพแวดลอม เชนครอบครว สงคม เพอน เชน การคดวาการควบคมเรองอาหารเปนเรองยงยาก นาเบอหนาย เชนเดยวกนกบการศกษาของ Lerman และคณะ (Lerman et al, 2004: 568) ทพบวาผปวยเบาหวานมเพยงรอยละ 58 ทรบประทานอาหารถกตอง ซงเปนผลมาจากกระบวนการคด อปนสย และบคลกภาพ เชนการตดในรสชาตอาหาร การบงคบใจตนเองไมได ขาดความรความเขาใจทถกตอง และปจจยภายนอกทเปนอปสรรคในการควบคมอาหาร คอการประกอบอาชพ การเขาสงคม งานเลยงทท าใหผปวยตองรบประทานอาหารนอกบาน ทไมไดจดเตรยมส าห รบผทมระดบน าตาลในเลอดสงโดยเฉพาะสอดคลองกบการศกษาของ Lerman และคณะ (Lerman et al, 2004: 568) ทระบวาการรบประทานอาหารนอกบานและการเขาสงคมเปนสาเหตหนงของการควบคมระดบน าตาลไมได นอกจากนยงมปจจยวฒนธรรมการรบประทานอาหารในครอบครว ไดแกการรบประทานอาหารส ารบเดยวกน กบสมาชกอนในครอบครว ท าใหผปวยควบคมอาหารไดยาก

1.2 พฤตกรรมการออกก าลงกาย ในการศกษาครงนพบวาผปวยเกอบทงหมดขาดการออกก าลงกายเปนประจ า ทงนเนองจากการออกก าลงกายประจ าเปนการปรบเปลยนวถชวตทมลกษณะเฉพาะ และเปนกจกรรมทท าเปนกลมจะรสกดกวาท าคนเดยว การคลอยตามกลมจงมความส าคญ ดงนนจะเหนวากลมตวอยางใหเหตผลวา ไมมเพอนจงไมไดออกก าลงกาย อกทงอาจจะมขอจ ากดทางกาย เชนการเคลอนไหวไมสะดวก การเหนอยงายเนองจากอาย การมโรคประจ าตวเชนโรคหวใจ หรอการประกอบอาชพท าใหไมมเวลาออกก าลงกาย เปนตน

1.3 พฤตกรรมการพกผอน การศกษาครงนพบวามกลมตวอยางบางสวนมการพกผอนไมเพยงพอ เชนในดานระยะเวลา และประสทธภาพของการพกผอน ทงนอาจจะเนองมาจากสภาพแวดลอม และอายของผปวยทมากขนท าให การพกผอนนอนหลบยาก อกทงผปวยบางคนมภาวะเครยด รวมดวยจงสงผลตอการพกผอนได นอกจากนในชมชนและบรเวณใกลเคยงยงขาดสถานทพกผอนหยอนใจ สงเหลานยอมสงผลตอพฤตกรรมการพกผอนของผปวยได

1.4 พฤตกรรมการเผชญกบภาวะเครยด โรคเบาหวานเปนโรคเรองรงท ตองอาศยการปฏบตตวอยางตอเนอง การมชวตอยกบโรคเบาหวานขนอยกบมมมองชวตของแตละบคคล มทงกลมทปรบตวได เมอพจารณาขอมลของกลมตวอยางพบวากลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง สงอาย เปนเบาหวานมามากกวา 7 ป สอดคลองกบการศกษาของ Leksell และคณะอางถงใน วมลรตน จงเจรญ และคณะ, 2551: 81) ทพบวาผปวยเบาหวานทปรบตวได จะมมมมองชวตในแงบวก

56

มากกวาแงลบ นอกจากนเบาหวานเปนโรคเรองรงทตองปรบเปลยนวถชวต เชนการรบประทานอาหาร การออกก าลงกาย ท าใหผปวยรสกวาซบซอน และไมสะดวก และพบวาผปวยเบาหวานทปรบตวไดมกเปนเพศหญง วยสงอาย และเปนโรคเบาหวานมานาน (Lerman et al, 2004: 569)

1.5 พฤตกรรมการรกษาอยางตอเนอง จากการศกษาในครงนพบวา ผปวยสวนใหญมพฤตกรรมการรบประทานยาไมถกตอง สามารถอธบายไดวา ผปวยอยในวยสงอาย ท าใหผปวยหลงลมการรบประทานยา และบางคนอาชพไมหนนเสรม กลงบานไมตรงเวลา รบประทานอาหารไมตรงเวลาท าใหการรบประทานยาไมตรง บางคนจ าค าแนะน าของพยาบาลไมได นอกจากนจะพบวามการซอยารบประทานเอง แสดงวาผปวยขาดความรความเขาใจ เกยวกบโรคทเปน สอดคลองกบการศกษาของ Lerman (Lerman et al, 2004: 569) ทพบวาเหตผลทผปวยเบาหวานไมใหความรวมมอในการรกษาเกดจากการลม การเปลยนแปลงกจวตรประจ าวน ขาดความรถงผลเสยทจะตามมา

2. รปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส ในการพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวานในชมชนวด

ปรณาวาสครงน เปนการพฒนารปแบบจากขอมลเชงประจกษทไดจากการศกษาและภายใตกรอบแนวคดแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร พบวา ม 4 องคประกอบหลกคอ 1). ปจจยเกยวกบตวผปวยเอง ซงม 4 องคประกอบยอย คอการรบรประโยชนของการปฏบต การรบรอปสรรคในการปฏบต การบรความสามารถของตนเอง และความรสกทมตอพฤตกรรม 2). อทธพลจากกลมอางอง 3). อทธพลจากสถานการณ 4). ความจ าเปนและทางเลอกอน ซง 4 องคประกอบนสอดคลองกบแบบจ าลองการสงเสรมสขภาพของเพนเดอร

2.1 การประเมนรปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส โดยการประเมนคะแนนพฤตกรรมสขภาพประกอบดวย คะแนนพฤตกรรม คะแนนพฤตกรรมการบรโภคอาหาร คะแนนพฤตกรรมการออกก าลงกาย คะแนนพฤตกรรมการพกผอน คะแนนพฤตกรรมการคลายเครยดและคะแนนพฤตกรรมการรกษาอยางตอเนอง ของกลมตวอยางทงกอนและหลงการรวมโครงการวจย พบวาคะแนนรวมพฤตกรรมสขภาพ ของกลมตวอยางหลงการท ากจกรรมเพอการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ มากกวากอนการท ากจกรรม แตกตางอยางมนยส าคญทางสถตทระดบ .01

ซงสามารถอธบายไดวารปแบบการสงเสรมสขภาพผปวยเบาหวานแบบองครวมทสรางขน สามารถเปลยนแปลงพฤตกรรมสขภาพของผปวยเบาหวานได สอดคลองกบแบบจ าลองสงเสรมสขภาพของเพนเดอร

57

ขอจ ากดในการวจย

จากการศกษาครงนผวจยไดน าแนวคดรปแบบการสงเสรมสขภาพทสรางขน มาสรางเปนกจกรรมเพอการมสวนรวมของผปวย แตในรปแบบทพฒนาขนมานยงมปจจยอน ทไมสามารถน ามาสรางเปนกจกรรมไดทงหมด เชน ความจ าเปนและทางเลอกอน ซงเปนอปสรรคตอการปรบเปลยนพฤตกรรม แตการน าแนวคดของรปแบบทสรางขนมาสรางกจกรรมในการวจยครงน เปนตวอยางทเปนรปธรรมในการปรบเปลยนพฤตกรรม

นอกจากน ในการศกษาในครงนแมวาผวจยจะพยายามควบคมปจจยตางๆ ทอาจมอทธพลตอพฤตกรรมการออกก าลงกายและการบรโภคอาหารของผปวยเบาหวาน แตยงมปจจยเกยวกบทศนคตตอการปรบเปลยนพฤตกรรม ความเครยดในชวตประจ าวน ซงอาจเปนปจจยทมผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมการออกก าลงกายและการบรโภคอาหารของผปวยเบาหวานได

ภาคผนวก

59

ภาคผนวก ก เครองมอทใชในการวจย

60

เครองมอวจยเรองการพฒนารปแบบการสงเสรมสขภาพแบบองครวม ของผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส

สวนท 1 แบบสอบถามขอมลทวไป

1. เพศ ( ) ชาย ( ) หญง

2. อาย ..........................ป 3. การศกษา

( ) ตากวามธยม ( ) ระดบมธยม/ อาชวศกษา ( ) อนปรญญา/ประกาศณยบตรวชาชพชนสง ( ) 4 ปรญญาตร ( ) 5 ปรญญาโท ( ) 6 อนๆ ระบ.......................

4. อาชพ ( ) ไมไดทางาน/อยบาน ( ) รบจาง ( ) รบราชการ ( ) 4 อนๆ ระบ...............................

5. รายไดเฉลยตอเดอน ( ) นอยกวา 5,000 บาท ( ) 5,001- 10,000 บาท ( ) 10,001- 15,000 บาท ( ) 15,001-20,000 บาท ( ) 20,001- 25,000 บาท ( ) มากกวา 25,000 บาท

6. ระยะเวลาททานเปนโรคเบาหวาน ( ) นอยกวา 1 ป ( ) 1 ป- 3 ป ( ) 3 ป – 5 ป ( ) 5 ป – 7 ป ( ) มากกวา 5 ป

7. อาการแทรกซอนจากเบาหวานททานเปน ( ) ไมมอาการแทรกซอน ( ) ตามว ( ) มแผลเรอรง ( ) ไตเสอม ( ) อนๆ ระบ..............................

61

8. ทานมโรคประจาตว ดงนระบไดมากกวา 1 โรค ( ) หวใจ ( ) ความดนโลหตสง ( ) เบาหวาน ( ) ไมมโรคประจาตว ( ) โรคอนๆ ระบ......................

9. นาหนกของทาน...............................ก.ก. สวนสง..........................เซนตเมตร 10. ระดบนาตาลในเลอดกอนเขาโครงการ ....................mg/dl 11. ทานมผดแลหรอไม

( ) ไมม ( ) 2 มระบ........................................

62

สวนท 2 แบบสอบถามพฤตกรรมการบรโภคอาหาร ค าชแจง: กรณาอานขอความแตละขอและทาเครองหมาย ในชองทเปนจรงมากทสดในแตละขอ

ของแบบสอบถาม ขอใหทานเลอกเพยงคาตอบเดยว โดยมเกณฑในการเลอกดงน

ปฏบตเปนประจา 5 ครงขนไปใน 1 สปดาห ปฏบตเปนบางวน 3-4 ครงใน 1 สปดาห ปฏบตเปนบางวน 1-2 ครงใน 1 สปดาห ไมเคยปฏบตเลย

ล าดบท

พฤตกรรมการบรโภคอาหาร

ความถในการปฏบตตอสปดาห

ไมปฏ

บตเลย

เปนประจ า 5 ครงขนไป

เปนบางวน 3 – 4 ครง 1 – 2 ครง

1 ดมนาหวาน นาอดลม ชา กาแฟ นาปน หรอเครองดมรสผลไม

2 กนอาหารหรอขนมหวานทปรงดวย

กะท เนย มาการนแกงมสมน แกงควขาวเหนยวมล กลวยบวชช บวลอย ลอดชอง ทบทมกรอบ หรอขนมประเภท เบอเกอร เชน ขนมปง ขนมเคก โดนท

3 กนอาหารทอด เชนไกชบแปงทอด

ลกชนทอด หมกรอบ ไขเจยว

4 กนอาหารผด เชน ผดผก ผดซอว สปาเกตต หรอมกกะโรน

5 กนเนอตดมน เชนแคปหม หมกรอบ

ไสกรอก กนเชยง หมยอ

6 กนผลไม เชน ทเรยน ละมด ลาไย ขนน มะขามสก ลกเกด ลกพลบแหง กลวยตาก

7 กนอาหารทใสนาตาลเชน แยม เยลล

ทอฟฟ ขนมหวาน

8 ดมนมเปรยว ครม นมขนหวาน ชอกโกแลต ไอศกรม

9 กนอาหารครบ 3 มอใน 1 วน

10 กนอาหาร ขนมขบเคยว ขนมกรอบ 11 กนอาหารไขมนสงเชน ขาวขาหม หม

สามชน เหนยวมล

12 กนอาหารหลากหลายไมซากน ครบ 5 หม ใน 1 วน

13 รบประทานอาหารทมรสหวานจดเชน

การปรงอาหารคาวแลวเตมนาตาลใหมรสหวานจด นาตาลใหมรสหวานจด

14 กนปลา ไขขาว เนอไกตมไมตดมน เตาหขาว ถวแดง ถวลนเตา

15 ดมนมจด นมพรองมนเนย วนละ 1

แกว

16 เตมนาปลา/นาตาล ในการกนกวยเตยว 17 เคยวอาหาร ชาๆ ใชเวลาทานอาหาร

ประมาณมอละ 20นาท

18 กนอาหารเมอรสกหว 19 กนอาหารประเภทผกมากกวาเนอทก

มอ

20 กนขาวกลองแทนขาวขดขาว

63

สวนท 3 แบบสอบถามพฤตกรรมการออกก าลงกาย ค าชแจง: กรณาอานขอความแตละขอและทาเครองหมาย ในชองทเปนจรงมากทสดในแตละขอ

ของแบบสอบถาม ขอใหทานเลอกเพยงคาตอบเดยว โดยมเกณฑในการเลอกดงน

ปฏบตเปนประจา 5 ครงขนไปใน 1 สปดาห ปฏบตเปนบางวน 3-4 ครงใน 1 สปดาห ปฏบตเปนบางวน 1-2 ครงใน 1 สปดาห ไมเคยปฏบตเหตการณนนเลย

ล าดบท

พฤตกรรมการออกก าลงกาย

ความถในการปฏบต

ไมปฏ

บตเลย

3 - 5 ครงตอสปดาหขนไป

1-2 ครงตอสปดาห

สปดาห ละครงถง 2สปดาหครง

1 เดนเรวตอเนอง วนละ 30- 45 นาท 2 เดนหลงมออาหารวนละ 2-3 ครงตอวน

เปนเวลาอยางนอย 20 นาท

3 เลนกฬาเชน เตะบอล ตะกรอ ปงปอง แบดมนตน วงเยาะๆอยางนอยวนละ 30-40 นาท

4 มการเคลอนไหวในการทางานบานงานอาชพ เชน ทางานบาน/ทาสวน/ทาไร/ทานา/ขจกรยานหรอเดนไปทางานจนรสกเหนอยกาลงดสะสมอยางนอยวนละ 30 นาท สปดาหละ 5 วน

5 ไปเลนกฬาหรออกกาลงกายตามลาพง 6 ดโทรทศนวนละมากกวา 2 ชม. 7 ไมเคยออกกาลงกายจนมเหงอ

64

ล าดบท

พฤตกรรมการออกก าลงกาย

ความถในการปฏบต

ไมปฏ

บตเลย

3 - 5 ครงตอสปดาหขนไป

1-2 ครงตอสปดาห

สปดาห ละครงถง 2สปดาหครง

8 มการยดเหยยด เชน การกมเอามอแตะพน ประสานมอไวเหนอศรษะหลงดนขน การกมลงเอามอแตะพน การเหยยด และฝกความแขงแรงของกลามเนอตอเนองกนสปดาหละ 2 – 3 วน

9 ออกกาลงกายหรอเลนกฬา (ดวยความแรงระดบหนกคอเหนอยหอบ หรอไมสามารถพดคยกบคนขางเคยงไดจบประโยคขณะออกกาลงกาย) อยางนอยสปดาหละ 2 – 3 วน อยางนอยวนละ 20 นาท

10 ออกกาลงกายหรอเลนกฬา (ดวยความแรงระดบปานกลางคอเหนอย พดคยกบคนขางเคยงไดจบประโยค)อยางนอยสปดาหละ 3 วน ๆ ละ 30 นาท

65

สวนท 4 แบบสอบถามพฤตกรรมการพกผอน ค าชแจง: กรณาอานขอความแตละขอและทาเครองหมาย ในชองทเปนจรงมากทสดในแตละขอ

ของแบบสอบถาม ขอใหทานเลอกเพยงคาตอบเดยว โดยมเกณฑในการเลอกดงน ปฏบตเปนประจา 5 ครงขนไปใน 1 สปดาห ปฏบตเปนบางวน 3-4 ครงใน 1 สปดาห ปฏบตเปนบางวน 1-2 ครงใน 1 สปดาห ไมเคยปฏบตเหตการณนนเลย

ล าดบท

พฤตกรรมการพกผอน ความถในการปฏบตตอสปดาห

ไมปฏ

บตเลย

เปนประจ า 5 ครงขน

ไป

เปนบางวน

3 - 4 ครง 1 - 2 ครง

1 ทานนอนหลบวนละประมาณ 8 ชวโมง 2 ทานพกผอนหยอนใจ เชนไปสวนสาธารณะ

ฟงเพลง

3 ทานทากจกรรมรวมกนกบสมาชกในครอบครว เชน กนอาหาร/ดทว/ ฯลฯ

4 ทานตนนอนดวยความสดชน 5 ขณะททานนอนมสงรบกวน เชน เสยงรถ

เสยงเครองจกร

6 ทานมเวลาพกงบตอนกลางวน 7 ทานนอนหลบสนท 8 ทานตนกลางดก 9 ทานรสกวาทานนอนไมคอยพอ

10 ทานตองรบประทานยานอนหลบ กอนนอน

66

สวนท 5 แบบสอบถามพฤตกรรมการการคลายเครยด ค าชแจง: กรณาอานขอความแตละขอและทาเครองหมาย ในชองทเปนจรงมากทสดในแตละขอ

ของแบบสอบถาม ขอใหทานเลอกเพยงคาตอบเดยว โดยมเกณฑในการเลอกดงน

ปฏบตเปนประจา 5 ครงขนไปใน 1 สปดาห ปฏบตเปนบางวน 3-4 ครงใน 1 สปดาห ปฏบตเปนบางวน 1-2 ครงใน 1 สปดาห ไมเคยปฏบตเหตการณนนเลย

ล าดบท

พฤตกรรมการคลายเครยด

ความถในการปฏบตตอสปดาห

ไมปฏ

บตเลย

เปนประจ า 5 ครงขนไป

เปนบางวน

3 - 4 ครง 1 - 2 ครง

1 ทานมงานอดเรกเปนประจาเชนการปลกตนไม สะสม เลยงสตว

2 เมอทานมอาการเครยด ทานจะระบายใหคนทไวใจไดฟง

3 ทานชอบฟงเพลง 4 เมอทานมอาการเครยด ทานจะเกบ

ความรสกไวคนเดยว

5 ทานมความคบของใจ ความโกรธ ความเสยใจ ไมพอใจ

6 ทานทาจตใจใหผอนคลายเพลดเพลน เชน การฟงเพลง นงสมาธ เลนดนตร เลนกฬา

7 ทานนกคดในเรองใด ๆ ซาๆ ตดตอกนเปนเวลานาน ไมสามารถขจดออกไปได

8 ทานใชวธการคลายเครยด โดยการฝกหายใจ การผอนคลายกลามเนอ หรอวธอนๆ

67

ล าดบท

พฤตกรรมการคลายเครยด

ความถในการปฏบตตอสปดาห

ไมปฏ

บตเลย

เปนประจ า 5 ครงขนไป

เปนบางวน

3 - 4 ครง 1 - 2 ครง

9 ควบคมอารมณตนเองไดเมอรสกโกรธ เชน ไมขวางปาสงของ ไมทารายฝายตรงขาม ไมเอะอะโวยวาย

10 มกจกรรมสนทนาการรวมกบกลมเครอขายของตนเอง เชน เพอนเกา เพอนรวมงาน ชมรมตางๆ

68

สวนท 6 แบบสอบถามพฤตกรรมการรกษาโรคเบาหวานอยางตอเนอง ค าชแจง: กรณาอานขอความแตละขอและทาเครองหมาย ในชองทเปนจรงมากทสดในแตละขอ

ของแบบสอบถาม ขอใหทานเลอกเพยงคาตอบเดยว โดยมเกณฑในการเลอกดงน

ปฏบตเปนประจา 5 ครงขนไปใน 1 สปดาห ปฏบตเปนบางวน 3-4 ครงใน 1 สปดาห ปฏบตเปนบางวน 1-2 ครงใน 1 สปดาห ไมเคยปฏบตเหตการณนนเลย

ล าดบท

พฤตกรรมการรกษาโรคเบาหวานอยางตอเนอง

ความถในการปฏบต

ปฏบต

เปนป

ระจา

ปฏบต

บอยๆ

ปฏบต

บางค

รง

ไมปฏ

บตเลย

1 ทานซอยารบประทานเอง 2 ทานไปพบแพทยตามนด 3 ทานไปตรวจเชคระดบนาตาลในเลอด 4 ทานรบประทานยาเฉพาะเมอระดบนาตาลสง 5 ทานรบประทานยาสมาเสมอ 6 ทานสงเกตอาการผดปกตหลงการรบประทานยา 7 ทานทานอาหารตามใจชอบ งดอาหารหวานเฉพาะกอนไป

เจาะเลอดเชคระดบนาตาล

ภาคผนวก ข กจกรรมในการประชมกลม

70

รายละเอยดการจดกจกรรม

การสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวาน

ในชมชนวดปรณาวาส

กจกรรมขนตอน หวขอ / ประเดน / สาระ วธการ / อปกรณ

กจกรรมการออกก าลงกาย 1. การสนทนากลม

- ประสบการณในการออกก าลงกายของผปวย

- ปญหาและอปสรรคในการออกก าลงกาย

- การสนทนากลม

2. การฝกปฏบตการออกก าลงกาย

- การฝกปฏบตการบรหารกาย และจตแบบองครวม

- คมอการบรหารกายและจตแบบองครวม

- เทปเพลง - เสนยางยด

3. สรปกจกรรม - บรรยายสรป - บรรยาย / อภปราย / ซกถาม กจกรรมการควบคมอาหาร 1. การสนทนากลม

- การควบคม และการเลอกอาหารของผปวย

- ปญหาในการควบคมและการเลอกอาหาร

- การสนทนากลม

2. การสาธตอาหาร - หลกการบรโภคอาหารส าหรบผปวยเบาหวาน

- ผปวยวเคราะหเมนอาหารรวมกน

- ตวอยางอาหาร

3. การวเคราะหอาหารและ เลอกเมนอาหาร

- เลอกเมนอาหารทจะบรโภค ใน 1 วน จากแผนภาพ

- แผนภาพเมนอาหาร

4. สรปกจกรรม - บรรยายสรป - บรรยาย/ อภปราย/ ซกถาม

71

รายละเอยดการจดกจกรรม การสงเสรมสขภาพแบบองครวมของผปวยเบาหวาน

ในชมชนวดปรณาวาส

กจกรรมขนตอน หวขอ / ประเดน / สาระ วธการ / อปกรณ

กจกรรมการดแลเทา 1. การสนทนากลม

- ความส าคญในการดแลเทา - ประสบการณของผปวยเบาหวานทมปญหาเรองเทา

- ปญหาและอปสรรคในการดแลเทา

- การสนทนากลม

2. การฝกปฏบตการบรหารและการดแลเทา

- ฝกปฏบตการยางยดดวยเทา - การฝกปฏบตการตรวจเทา - ฝกปฏบตการนวดเทา

- ยางยด - โลชน - ผาเชดเทา - Amaryl - เอน

3. สรปกจกรรม - บรรยายสรป - บรรยาย / อภปราย / ซกถาม

ภาคผนวก ค รายนามผทรงคณวฒ

73

รายนามผทรงคณวฒ 1. ดร.เสาวภา เดดขาด วทยาลยพยาบาลบรมราชชนนล าปาง 2. อาจารยศรประไพ อนทรชยเทพ วทยาลยพยาบาลบรมราชชนนล าปาง 3. รองศาสตราจารยนงเยา อดมวงศ คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม

บรรณานกรม

จนทรจรส จนทรจารพงศ. (2552). ผลการสงเสรมการดแลสขภาพแบบองครวมตอคณภาพชวต ผปวยมะเรงเตานม ทไดรบเคมบ าบด. http://www.dtam.moph.go.th/alternative/viewstory.php?id=449 (สบคนวนท 23 ก.พ. 2553)

ชยชาญ ดโรจนวงศ. (2549). Train the Trainer. กรงเทพฯ: ววฒนการพมพ.สมาคมตอมไรทอแหงประเทศไทย.

ชมพนท วราลกษณ, ณฐจาพร พชยณรงค. (2552). รปแบบการสงเสรมสขภาพและทฤษฎความสามารถตนในการควบคมน าหนก ของเจาหนาทเทศบาล อ าเภอสวนผง จงหวดราชบร. http://www.stou.ac.th/thai/grad_stdy/Masters/research/Abstract/Sci/Poster/P (สบคนวนท 23 ก.พ.2553)

ดวงกมล ศกดเลศสกล. (2549). สขภาพแบบองครวม .www.oknation.net/blog/print.php. นาออย ภกดวงษ. (2553). ความสมพนธระหวางปจจยคดสรรกบพฤตกรรมสงเสรมสขภาพของ

นกศกษา คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยรงสต . http://www.rsu.ac.th/rri/showresearcher.php?id=11 (สบคนวนท 23 ก.พ. 2553)

เพชร รอดอารย และ คณะ. (2547). โครงการลงทะเบยนผปวยเบาหวาน.สมาคมตอมไรทอแหงประเทศไทย

ฟารดา อบราฮม. (2546). ปฏบตการพยาบาลตามกรอบทฤษการพยาบาล. คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยมหดล: กรงเทพฯ.

ภาวนา กรตยตวงศ. (2544). การพยาบาลผปวยเบาหวาน: มโนมตส าคญส าหรบการดแล. คณะพยาบาลศาสตรมหาวทยาลยบรพา: ชลบร.

_______. (2537). การสงเสรมการดแลตนเองในผปวยเบาหวานในระดบโรงพยาบาลประจ าจงหวด.คณะพยาบาลศาสตรมหาวทยาลยบรพา: ชลบร.

วชย เอกพลากร. (2549). การประเมนความเสยงตอเบาหวาน. สถาบนวจยระบบสาธารณสข (สวรส.) http://kb.hsri.or.th

วนดา ดรงคฤทธชย. (2549). เอกสารประกอบการบรรยายวชา การพยาบาลเวชปฏบตชมชน 2 NG 8123 ภาคการศกษาท1/ 2549. มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต.

75

วนเพญ สทธโกมนทร รงรศม แกวมนและสรนนท ธตทรพย. การศกษาผลการใชกระบวนการเสรมพลง (Empowerment) ในการปรบเปลยน พฤตกรรมสขภาพของเจาหนาทศนยอนามยท 8 นครสวรรค ([Online Available] http://gotoknow.org/post/nursestation สบคน 20 ก.พ. 2553)

ลายอง ทบทมศร. (2541). ผลของการสนบสนนดานขอมลและดานอารมณตอพฤตกรรมการดแลเทาของผปวยเบาหวานชนดไมพงอนสลน. วทยานพนธปรญญามหาบณฑต. มหาวทยาลยเชยงใหม.

วมลรตน จงเจรญและคณะ. (2551). การสงเสรมการดแลตนเองเพอควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยเบาหวานชนดท2. สงขลานครนทรเวชสาร. ปท 26 ฉบบท 1. ม.ค.-ก.พ. 2551.

สทน ศรอษฏาพร, วรรณ นธยานนท ,บรรณาธการ. (2548). โรคเบาหวาน. กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ.

สภางค จนทวานช.(2539). การวเคราะหขอมลในการวจยเชงคณภาพ. กรงเทพมหานคร: สานกพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

สรเกยรต อาชานานภาพ. (2541). ววฒนาการนโยบายสงเสรมสขภาพระดบนานาชาต. http://kb.hsri.or.th.

สานกระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. (2547) . รายงานเฝาระวงทางระบาดวทยา โรคเบาหวาน ความดนโลหตสง และหวใจขาดเลอด. กรงเทพฯ: โรงพมพองคการรบสงสนคาและวสดภณฑ (รสพ).

เสนห จามรก. (2540 ).การเมองไทยกบพฒนาการรฐธรรมนญ. กรงเทพฯ: บรษท ซมมท คอมพวเตอร จากด.

สมาคมตอมไรทอแหงประเทศไทย. (2543). คมอการดแลตนเองของผปวยเบาหวาน. กรงเทพการพมพ

สมจต หนเจรญกลและคณะ. (2543). การสงเสรมสขภาพ. มหาวทยาลยวลยลกษณ: นครศรธรรมราช.

อรณรตน กาญจนะ, (2006). ผลของโปรแกรมการเสรมสรางพลงจงใจของมารดาตอพฤตกรรมการดแลบตรโรคมะเรงเมดเลอดขาวทไดรบยาเคมบ าบด. วทยานพนธปรญญาพยาบาลศาสตรมหาบณฑต (การพยาบาลเดก) บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยมหดล.กรงเทพมหานคร.

Allan M. Boike, Jame O. Hall. (2002). A practice guide for examing and treating the diabetic Foot. Clevland Clinic Journal of Medicine 69(4) April: 342- 348.

76

David G. Armstrong . (2002). the 10-g Monofilament. Diabetic care. 23(7) July: 887. Eaks & Cassmeyer , V.L. (1995). Management of person with diabetes mellitus and hypoglycemia.

In W. J. Phipps, V.L. Cassmeyer, J. K. Sands & M. K. Lehman (Eds.), Medical- Surgical nursing: Conceps and clinical practice (pp. 1281-1354). Missouri: Mosby Year Book.

Eisenbarth , G. S. (1986) . Type I diabetes mellitus: A chronic autoimmune disease. The New England Journal of medicine, 314 (21), 1360-1368.

Haffner, S. M. (2000). Third National Health and Nutrition Examination Servey) (American diabetes association. Missouri: Mosby Year Book.

Pender, N.J. (1987). Health Promotion in Nursing Practice. 2nd (ed). Connecticut: Appleton & Lange. . (1996). Health Promotion in Nursing Practice. 3rd (ed). Connecticut: Appleton & Lange. Pender, N.J., Murdaugh, C.L. & Parsons, M.A. (2002). Health Promotion in Nursing Practice. 4th (ed).

New Jersey: Pearson Education, Inc. . (2006). Health Promotion in Nursing Practice. 5th (ed). New Jersey: Pearson Education, Inc. Lerman et al. (2004). Psychosocial factors associated with poor diabetes self-care

management in a specialized Center in Mexico City. Biomedicine & Pharmacotherapy Vol. 58 pp.566–570

ประวตผวจย ชอ- นามสกล นางประทป ปญญา ต าแหนง อาจารยประจ า สถานภาพในโครงการวจย นกวจย ทอย มหาวทยาลยกรงเทพธนบร 16/ 10 ถนนเลยบคลองทววฒนา

แขวงทววฒนา เขตทววฒนา กรงเทพมหานคร 10170 โทรศพท/ โทรสาร 087-7117022 E-mail P.Panya_Clinic@Windows Live.com ประวตการศกษา

พ.ศ. 2527 ประกาศนยบตรการพยาบาลและผดงครรภ วทยาลยพยาบาลสงกดกระทรวงสาธารณสข

พ.ศ. 2534 การศกษาบณฑต (สขศกษา) จากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ กรงเทพฯ

พ.ศ. 2547 พยาบาลศาสตรบณฑต วทยาลยเซนตหลยส พ.ศ. 2551 พยาบาลศาสตรมหาบณฑต (สาขาการพยาบาลเวชปฏบตชมชน)

มหาวทยาลยหวเฉยวเฉลมพระเกยรต สาขาการวจยทเชยวชาญ

1. การพฒนาศกยภาพศนยสขภาพชมชน 2. การสงเสรมศกยภาพผสงอาย 3. การสงเสรมสขภาพของประชาชนเพอปองกนโรคในชมชน

ผลงานวจย 1. ปจจยทมผลตอการควบคมระดบน าตาลในเลอดของผปวยโรคเบาหวาน กรณชมชน

หมท 9 ต.กระดงงา อ.บางคนท จ.สมทรสงคราม พ.ศ. 2549 2. การพฒนาแนวปฏบตการพยาบาลเพอสงเสรมการพงพาตนเองของผปวยและผดแล

ผปวยโรคหลอดเลอดสมองทเปนอมพาตครงซกทบาน พ.ศ. 2551 3. กระบวนการเสรมพลงในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพผปวยเบาหวานในชมชนวด

ปรณาวาส พ.ศ.2552

เวลาในการท าวจย มเวลาเฉลยประมาณสปดาหละ 10 ชวโมง

78

ประวตผวจย

ชอ- นามสกล นางสาวสวมล แสนเวยงจนทร ต าแหนง อาจารยประจ า สถานภาพในโครงการวจย นกวจย ทอย มหาวทยาลยกรงเทพธนบร 16/ 10 ถนนเลยบคลองทววฒนา

แขวงทววฒนา เขตทววฒนา กรงเทพมหานคร 10170 โทรศพท/ โทรสาร 087-7117022 E-mail Inter_2007@hotmail.com ประวตการศกษา

พ.ศ. 2533 วทยาศาสตรบณฑต (การพยาบาลและผดงครรภชน 1) มหาวทยาลยมหดล

พ.ศ. 2548 ศลปศาสตรมหาบณฑต (ประชากรศกษา) มหาวทยาลยมหดล

สาขาการวจยทเชยวชาญ 1. การเสรมพลงชมชน 2. การสงเสรมศกยภาพผสงอาย 3.การประเมนผลโครงการ/ องคกร

ผลงานวจย

1. ความตงใจในการใชบรการซ าของผใชบรการโรงพยาบาลเอกชนในเขตกรงเทพมหานคร 2. กระบวนการเสรมพลงในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพผปวยเบาหวานในชมชนวด

ปรณาวาส พ.ศ. 2552

เวลาในการท าวจย มเวลาเฉลยประมาณสปดาหละ 10 ชวโมง

79

ประวตผวจย

ชอ- นามสกล นางเพญศร พงษประภาพนธ สถานภาพในโครงการวจย หวหนาโครงการวจย ทอย มหาวทยาลยกรงเทพธนบร 16/ 10 ถนนเลยบคลองทววฒนา

แขวงทววฒนา เขตทววฒนา กรงเทพมหานคร 10170 โทรศพท/ โทรสาร 087-7117022 E-mail Pensri_PP@hotmail.com ประวตการศกษา

พ.ศ. 2514 อนปรญญาพยาบาลผดงครรภและอนามย มหาวทยาลยเชยงใหม พ.ศ. 2519 วทยาลยศาสตรบณฑต (พยาบาลสาธารณสข)

มหาวทยาลยมหดล พ.ศ.2534 พยาบาลศาสตรมหาบณฑต (การพยาบาลชมชน)

มหาวทยาลยขอนแกน

สถานทท างาน คณบด คณะพยาบาลศาสตร มหาวทยาลยกรงเทพธนบร

ประสบการณในการวจย 1. รวมวจยเรอง “การศกษาพฤตกรรมทางจรยธรรมของ

นกศกษาพยาบาลในวทยาลยพยาบาลในสงกดกองงานวทยาลย กระทรวงสาธารณสข ” พ.ศ. 2536

2. วจยเรอง “การศกษาสาเหตทหญงหลงคลอดครรถแรกซงมา คลอดทโรงพยาบาลล าปาง ไมสามารถเลยงบตรดวยนมมารดา ครบ 6 เดอน ” พ.ศ. 2537

3. วจยเรอง “ความพงพอใจของประชาชนในเขตชนบทตอการ ฝกปฏบต การพยาบาลอนามยชมชนของนกศกษาพยาบาล ศาสตร วทยาลยพยาบาล บรมราชชนน ล าปาง” พ.ศ. 2539

80

4. วจยเรอง “การคดแบบมวจารณญาณของนกศกษาพยาบาล วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครพนม ” พ.ศ. 2546

5. วจยเรอง “ผลของการจดการเรยนการสอนทหลากหลายและเนนผเรยนเปนส าคญในวชาจรยศาสตรส าหรบพยาบาล ตอการรบรคณลกษณะบณฑตทพงประสงค นกศกษาพยาบาล วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน นครพนม” พ.ศ. 2547

6. วจยเรอง “ปจจยทมผลตอคณภาพชวตการท างานของพยาบาลทท างานในสงกดกระทรวงสาธารณสข เขตภาคเหนอตอนบน” พ.ศ. 2549

7. วจยเรอง “การพฒนาหลกสตรการอบรม การเสรมสรางพลงอ านาจส าหรบบคคลกรสาธารณสข” พ.ศ. 2549

8. กระบวนการเสรมพลงในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพผปวยเบาหวานในชมชนวดปรณาวาส พ.ศ.2552