Naresuan University Publishing Housewww.nupress.grad.nu.ac.th

ธรพล ทพยพยอมปยะเมธ ดลกธรสกล

ณธร ชยญาคณาพฤกษ

บรรณาธการ

พนฐานและการประยกตเภสชระบาดวทยา

ตวอยาง

ขอมลทางบรรณานกรมของสำานกหอสมดแหงชาต

National Library of Thailand Cataloging in Publication Data

ธรพล ทพยพยอม.

เภสชระบาดวทยา พนฐานและการประยกต.-- พษณโลก: สำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร, 2562.

236 หนา.

1. เภสชวทยา. 2. ระบาดวทยา. I. ปยะเมธ ดลกธรสกล, ผแตงรวม. II. ณธร ชยญาคณาพฤกษ, ผแตงรวม. III. ชอเรอง.

615.5

ISBN 978-616-426-156-3

ISBN (e-book) 978-616-426-155-6

สพน. 066

ราคา 350 บาท

พมพครงท 1 ธนวาคม พ.ศ. 2562 จำานวนพมพ 500 เลม

สงวนลขสทธ ตามพระราชบญญตลขสทธ พ.ศ. 2537 โดยสำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร หามการลอกเลยนไมวาสวนใดสวนหนงของหนงสอเลมน

ไมวาในรปแบบใด ๆ นอกจากจะไดรบอนญาตเปนลายลกษณอกษรจากสำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร เทานน

ผจดพมพ สำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร

มวางจำาหนายท 1. ศนยหนงสอแหงจฬาลงกรณมหาวทยาลย

สาขา ศาลาพระเกยว กรงเทพฯ โทร. 0-2218-7000-3

สยามสแควร อาคารวทยกตต กรงเทพฯ โทร. 0-2218-9881, 0-2255-4433

มหาวทยาลยนเรศวร จงหวดพษณโลก โทร. 0-5526-0162-5

มหาวทยาลยเทคโนโลยสรนาร จงหวดนครราชสมา โทร. 044-216131-2

มหาวทยาลยบรพา จงหวดชลบร โทร. 0-3839-4855-9

โรงเรยนนายรอยพระจลจอมเกลา (รร.จปร.) จงหวดนครนายก โทร. 037-393-023, 037-393-036

จตรสจามจร กรงเทพฯ โทร. 0-2160-5301

มหาวทยาลยพะเยา โทร. 0-5446-6799, 0-5446-6800

มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน โทร. 044-922662-3

สาขายอยคณะครศาสตรจฬาฯ โทร. 0-2218-3979

สาขาหวหมาก โทร. 02-374-1378

2. ศนยหนงสอมหาวทยาลยเกษตรศาสตร อาคารวทยบรการ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร 50 ถนนงามวงศวาน

แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900 โทร. 0-2579-0113

3. ศนยหนงสอมหาวทยาลยธรรมศาสตร อาคารอเนกประสงค ชน 1 มหาวทยาลยธรรมศาสตร ถนนพระจนทร

แขวงพระบรมมหาราชวง เขตพระนคร กรงเทพฯ 10200 โทร. 0-2613-3899, 0-2623-6493

สาขา ศนยหนงสอมหาวทยาลยเชยงใหม จงหวดเชยงใหม โทร. 0-5394-4990-1

ศนยหนงสอมหาวทยาลยสงขลานครนทร จงหวดสงขลา โทร. 0-7428-2980, 0-74282981

ศนยหนงสอมหาวทยาลยราชภฏยะลา จงหวดยะลา โทร. 0-7329-9980

4. พ.บ.ฟอร บคส (ปทมธาน) จำากด 54/3 ตำาบลบานกระแชง ถนนศลปาชพ-บางไทร อำาเภอเมอง จงหวดปทมธาน 12000

โทร. 0-2977-9600-4

กองบรรณาธการ กองบรรณาธการจดทำาเอกสารสงพมพทางวชาการของสำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร

ออกแบบปกและรปเลม สรญา แสงเยนพนธ

พมพท รตนสวรรณการพมพ 3 30-31 ถนนพญาลไท อำาเภอเมอง จงหวดพษณโลก 65000 โทร. 0-5525-8101

สำานกพมพนเปนสมาชกสมาคมผจดพมพ และผจำาหนายหนงสอแหงประเทศไทย

http://www.thaibooksociety.com

nu_publishing

กรณตองการสงซอหนงสอปรมาณมาก หรอเขาชนเรยนตดตอไดท ฝายจดจำาหนายสำานกพมพมหาวทยาลยนเรศวร

พมพบน

กระดาษถนอมสายตากรนรด กระดาษคณภาพ เพอผลงานคณภาพ

ตวอยาง

ค�ำน�ำ เภสชระบาดวทยา (pharmacoepidemiology) คอการศกษารปแบบและผลจาก

การใชยาในประชากรกล มใหญโดยใชแนวทางการศกษาดานระบาดวทยา เพอใหไดขอมล

สำาหรบบคลากรทางการแพทยใชประกอบการดแลผปวย และผกำาหนดนโยบายทางสขภาพสามารถ

พฒนาระบบ หรอมาตรการทจะชวยสงเสรมใหสขภาพของประชากรดขน

หนงสอเภสชระบาดวทยาพนฐานและการประยกตนจดทำาขนโดยมวตถประสงค

หลกสำาหรบใชเปนแหลงขอมลสำาหรบนสต/นกศกษาเภสชศาสตรในการศกษาดวยตนเองกอนเขา

ชนเรยน ซงจะชวยสงเสรมความเขาใจ และกระตนการมสวนรวมในการวเคราะหและอภปราย

เนอหาในชนเรยน ดงนนแนวทางการนำาเสนอเนอหาในหนงสอนจงเนนการยกตวอยางประกอบ

การอธบาย และใชรปภาพและตารางใหผอานเหนภาพรวมของเนอหาในแตละสวนเพอเสรม

การอธบายใหชดเจนยงขน สำาหรบรปแบบการนำาเสนอนนจะมการใชศพทเทคนคภาษาองกฤษ

เปนสวนใหญเพอหลกเลยงความเขาใจทคลาดเคลอนจากการใชคำาแปลภาษาไทยทอาจสอ

ความหมายไมตรงกบศพทตนแบบ นอกจากนในแตละหวขอจะมลกษณะเปนคำาถามทเกยวของกบ

เนอหาในแตละบทเพอกระตนความสนใจของผอาน และเพอเปนกรอบในการนำาเสนอเนอหา

หนงสอเลมนยงเหมาะกบเภสชกรสำาหรบใชทบทวนความร ดานเภสชระบาดวทยาเพอใชใน

การออกแบบการวจย หรอทำาความเขาใจงานวจยทเกยวของอกดวย

หวงวาหนงสอเลมนจะชวยใหผอานเขาใจแนวทางการศกษาดานเภสชระบาดวทยา

รปแบบตาง ๆ สามารถแปลผล และพจารณาความนาเชอถอของการศกษาลกษณะนกอนทจะนำา

ผลลพธจากการศกษาไปประยกตใชได หากผอานทานใดมขอเสนอแนะเกยวกบหนงสอเลมน

ทางบรรณาธการยนดนอมรบฟงเพอนำาไปปรบปรงใหสมบรณยงขนตอไป

ธรพล ทพยพยอม

ปยะเมธ ดลกธรสกล

ณธร ชยญาคณาพฤกษ

บรรณาธการ

ตวอยาง

สำรบญเภสชระบำดวทยำ พนฐำน

บทท 1 เภสชระบาดวทยากบการสาธารณสข ..................................................................3

บทท 2 รปแบบการวจยทางเภสชระบาดวทยา ............................................................. 15

บทท 3 การวดความถทางระบาดวทยา ........................................................................ 47

บทท 4 การวดความสมพนธทางระบาดวทยา .............................................................. 65

บทท 5 การวดความสามารถของเครองมอทดสอบคดกรองและวนจฉยโรค ................. 89

บทท 6 การทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบในการศกษาเภสชระบาดวทยา ......... 105

เภสชระบำดวทยำ ประยกต

บทท 7 การเฝาระวงและรายงานเหตการณไมพงประสงคจากยา ................................ 139

บทท 8 การศกษาประสทธผลและความปลอดภยของยา ............................................ 165

บทท 9 การประเมนคณภาพงานวจยทางเภสชระบาดวทยา ....................................... 187

อภธานศพท .................................................................................................................... 211

ดชน ................................................................................................................................. 221

ตวอยาง

เภสชระบำดวทยำพนฐาน

ตวอยาง

เภสชระบาดวทยากบการสาธารณสขณธร ชยญาคณาพฤกษ

ธรพล ทพยพยอม

“เมอกลาวถงเภสชระบาดวทยากบการสาธารณสข

หลายคนอาจสงสยวาเกยวของกนอยางไร

และงานดานเภสชระบาดวทยาจะกอให

เกดประโยชนตอระบบสาธารณสขไดอยางไร”

เนอหาในบท เภสชระบาดวทยาคออะไร ?

เภสชระบาดวทยาตางจากเภสชวทยาคลนกอยางไร ?

เภสชระบาดวทยาตางจากระบาดวทยาอยางไร ?

เภสชระบาดวทยามขอบเขตครอบคลมอะไรบาง ?

การศกษาผลของยาทางคลนก

การศกษาการใชยา

เภสชระบาดวทยาเกยวของกบการสาธารณสขอยางไร ?

เภสชกรมบทบาทในงานเภสชระบาดวทยาอยางไร ?

CHAPTER

ตวอยาง

หนา

4เภสชระบาดวทยา พนฐาน

การศกษาทางเภสชระบาดวทยา (pharmacoepidemiology) เปนการศกษาผลลพธ

รปแบบ และปจจยทมผลตอการใชยาในประชากร เนองดวยยามบทบาทสำาคญในกระบวนการรกษา

และปองกนโรค การศกษาเภสชระบาดวทยาทชวยใหเกดความเขาใจถงลกษณะการใช และผลจาก

การใชยาในประชากร จะชวยทำาใหบคลากรทางการแพทย และผกำาหนดนโยบายทางสขภาพ

สามารถพฒนาระบบ หรอมาตรการทจะชวยสงเสรมใหสขภาพของประชากรดขน โดยเฉพาะอยาง

ยงสขภาพทสมพนธโดยตรงกบการใชยา ผเขยนขอยกตวอยางกรณทมการศกษาวจยและพบวายา

รกษาโรคเบาหวาน rosiglitazone เพมความเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด หลงจากท

มจำาหนายในตลาดมาชวงระยะเวลาหนง โดยผวจยไดรวบรวมขอมลตาง ๆ และสรปผลวาเกดความ

เสยงจรง ทำาใหสำานกงานคณะกรรมการอาหารและยา หนวยงานดานวชาชพและทางการแพทย

ตาง ๆ เลงเหนวายานมความเสยงมากกวาประโยชน ทายสดทำาใหเกดการถอนยานออกจากตลาด

ทวโลก กรณของยา rosiglitazone ถอเปนตวอยางของการนำาผลของงานเภสชระบาดวทยามา

กำาหนดนโยบายดานยาเพอลดความเสยงจากการใชยา โดยมงหวงใหประชากรมสขภาพทดขน เรา

อาจกลาวสรปโดยยอไดวา งานดานเภสชระบาดวทยาเปนการศกษาเรองของการใชและผลของยา

เพอชวยสงเสรมใหมระบบยาทเออตอการใชยาทด มความเหมาะสม สงผลใหสขภาพของประชากร

โดยรวมดขน

เนอหาในบทนจะครอบคลมบทนำาเกยวกบระบาดวทยาและเภสชระบาดวทยา

การประยกตใชเภสชระบาดวทยากบการสาธารณสข และบทบาทเภสชกรกบงานเภสชระบาดวทยา

ดงรป 1.1

เภสชระบาดวทยาคออะไร ?

มผใหคำานยามของเภสชระบาดวทยาไวหลายแบบ ซงนยามทนยมใชกนอยางกวางขวาง

คอทกลาวไวใน textbook of pharmacoepidemiology ของ Brian Strom ทระบวา

เภสชระบาดวทยา คอ การศกษารปแบบและผลจากการใชยาในประชากรกลมใหญ เพอตอบคำาถาม

ทางเภสชวทยาคลนกในการประเมนประสทธภาพและความเสยงของการใชยาในกลมประชากร

และเพอศกษารปแบบ ความสมพนธและปจจยทเกยวของกบการใชยา โดยใชแนวทางการศกษา

ดานระบาดวทยา

ตวอยาง

CHAPTER

รปแบบการวจยทางเภสชระบาดวทยาปยะเมธ ดลกธรสกล

อลจนา เฟองจนทร

“อยากจะรวา ยา apixaban มประสทธภาพแตกตางจากยา warfarin

หรอไม สามารถลดการเกดเลอดออกในสมองจากยา warfarin ไดหรอไมและ

มความปลอดภยในระยะยาวอยางไร เราควรเลอกขอมลจากผลการศกษาแบบใด” เนอหาในบท ความสมพนธในทางเภสชระบาดวทยา

เราจะทราบไดอยางไรวายาเปนสาเหตของความผดปกตทสนใจจรง ?

ความสมพนธในทางเภสชระบาดวทยามกชนด อะไรบาง ?

จะรไดอยางไรวาความสมพนธนนเปนความสมพนธทแทจรง เปนเหตเปนผล ?

รปแบบงานวจยทางเภสชระบาดวทยา

รปแบบการศกษาทางเภสชระบาดวทยาแบงเปนกแบบ ?

การศกษาเชงทดลองมกรปแบบ อะไรบาง ?

การศกษาเชงพรรณนามกรปแบบ อะไรบาง ?

การศกษาเชงวเคราะหทสำาคญมกรปแบบ ?

Prospective และ retrospective cohort study แตกตางกนอยางไร ?

Case-control study คอ retrospective study และ cohort study คอ

prospective study ใชหรอไม ?

Quasi-experimental และ cohort study ตางกนอยางไร ?

การแปลผลการวจยทางระบาดวทยา

จะแปลผลการศกษาอยางไร ?

การประมาณคาพารามเตอรมกแบบ และตางกนอยางไร ?

ตวอยาง

หนา

16เภสชระบาดวทยา พนฐาน

การจะหาคำาตอบสำาหรบคำาถามทางเภสชระบาดวทยานนนอกจากตองมการวจย

ทมคณภาพ และเหมาะสมสำาหรบการหาคำาตอบแลว ความร เกยวกบรปแบบการวจยทาง

เภสชระบาดวทยากจดวามความสำาคญเพอใหสามารถพจารณาผลลพธจากการศกษาไดอยางถก

ตองและเหมาะสม การศกษาทมวตถประสงคอยางเดยวกน แตมรปแบบการวจยทแตกตางกนอาจ

ใหผลลพธทแตกตางกน หรอมความนาเชอถอตางกนได ดงนน แพทย เภสชกร และบคลากร

ทางการแพทย จงมความจำาเปนตองมความร ความเขาใจรปแบบการวจยทางเภสชระบาดวทยา

สามารถวเคราะห ขอด ขอเสย และขอจำากดของรปแบบการวจยทางเภสชระบาดวทยาแบบตาง ๆ

บทนจะนำาเสนอความรดานรปแบบการวจยทางเภสชระบาดวทยา โดยแบงออกเปน 3 สวนสำาคญ

ไดแก 1) ความสมพนธในทางเภสชระบาดวทยา 2) รปแบบงานวจยทางเภสชระบาดวทยา และ

3) การแปลผลการวจยทางระบาดวทยา ดงสรปภาพรวมในรป 2.1

ความสมพนธในทางเภสชระบาดวทยา

เราจะทราบไดอยางไรวายาเปนสาเหตของความผดปกตทสนใจจรง ?

หลาย ๆ ครงทบคลากรทางการแพทยจะไดยนคำากลาววา กนยาแลวทำาใหเกดโรคนน

โรคน เชน กนยาเบาหวานเยอะ ๆ ทำาใหไตวาย ซงสาเหตหนงอาจเนองมาจากผปวยเบาหวาน

มความเสยงในการเกดไตวาย และตองไดรบยาควบคมระดบนำาตาลในเลอด (ยาเบาหวาน)

หลายขนานเปนเวลานาน แตโรคของผปวยกอาจดำาเนนไปจนทำาใหเปนไตวาย ผปวยจงอนมานเอา

วา ยาเบาหวานทำาใหไตวายได ในมมมองทางเภสชระบาดวทยานน ผปวยกสามารถคดอยางนนได

เนองจากมความสมพนธของยาเบาหวานและการเกดไตวายจรง (พบการเกดไตวายในคนทไม

กนยาเบาหวาน) แตยาเบาหวานอาจไมใชสาเหตของการเกดโรคไต จากตวอยางนจะเหนไดวา

ความรความเขาใจทางเภสชระบาดวทยา เรองความสมพนธในทางระบาดวทยามความสำาคญ

เพอการพสจนวาสงทพบเปนความสมพนธทแทจรง รวมถงการพจารณาวาความสมพนธใดเปนความ

สมพนธเชงเหตผล เพอใหสามารถสรปผลการวจยไดอยางถกตองและเหมาะสม

ตวอยาง

การวดความถทางระบาดวทยาธรพล ทพยพยอม

ปยะเมธ ดลกธรสกล

“อยากพฒนางานทบทวนการใชยาบนหอผปวย และตองการน�าเสนอขอมล

ปญหาการใชยาเพอใหผบรหารพจารณาสนบสนน คาแสดงความถของ

ปญหาดงกลาวมอะไรบาง และควรเลอกน�าเสนอคาใด”

เนอหาในบท การวดความถมกแบบ อะไรบาง ?

ความชก (prevalence) คออะไร ?

อบตการณ (incidence) คออะไร ?

อบตการณสะสม (cumulative incidence)

อตราอบตการณ (incidence rate)

ความชกและอบตการณแตกตางกนอยางไร ?

อตราปวย (morbidity rate) และอตราตาย (mortality rate) คออะไร ?

CHAPTER

ตวอยาง

หนา

48เภสชระบาดวทยา พนฐาน

ดงทไดกลาวไวในบทท 1 วาเภสชระบาดวทยาเปนการศกษาผลลพธและการใชยา

เพอนำาผลของการศกษามาประยกตใช เชน เปรยบเทยบกบกลมประชากรอน ทราบขนาด

และขอบเขตของปญหา รวมถงหาความสมพนธของผลลพธการใชยาเพอใหการสนบสนนหรอ

เฝาระวงการใชยา เนอหาในบทนจะครอบคลมการวดความถทางระบาดวทยารปแบบตาง ๆ

ดงรป 3.1 เพอใหผอานเขาใจและแปลผลการศกษาทางเภสชระบาดวทยาทมการศกษาแบบ

พรรณนาไดอยางถกตอง อกทงเพอใหสามารถเลอกใชการวดทเหมาะสมกบลกษณะงานทตองการ

เชน หากตองการเปรยบเทยบอาการไมพงประสงคจากยาหรอความรวมมอในการใชยาของผปวย

ทไดรบยา atorvastatin ในโรงพยาบาล ก. เทยบกบคาทรายงานจากโรงพยาบาล ข. เภสชกรควร

เขาใจวาคาทรายงานจากโรงพยาบาล ข. นนเปนคาอะไร เชน อตราสวน อตรา หรอสดสวน

เพอใหสามารถนำาคาทเหมาะสมจากโรงพยาบาล ก. มาเปรยบเทยบกนได หรอหากตองการพฒนา

งานใหบรการเภสชกรรมคลนกบนหอผปวย ควรวดและนำาเสนอขอมลปญหาเกยวกบการใชยา

(drug-related problems) ใหกบผบรหารเพอใหเหนความสำาคญและความจำาเปนในการพฒนา

งานวาจะนำาเสนอดวยคาความชกหรออบตการณของปญหาอยางไร เปนตน

เนอหาในบทนจะนำาเสนอการแสดงคาความถรปแบบตาง ๆ ความชก และอบตการณ

ดงรปท 3.1 โดยนำาตวอยางพรอมแนวทางการคำานวณและแปลผลมาใชประกอบการอธบาย

การวดความถมกแบบ อะไรบาง ?

การวดความถในทางเภสชระบาดวทยาใชแนวทางเดยวกบทใชในการศกษาทาง

ระบาดวทยา โดยรวมถงการวดเกยวกบการเกดโรคและการตายซงจดเปนสงสำาคญในการศกษา

ทางระบาดวทยา เพอชวยใหทราบวาผปวยโรคตาง ๆ ในชมชนมจำานวนมากนอยเพยงใด ทำาใหเหน

การกระจายของโรคในทองทตาง ๆ รวมถงแนวโนม (trend) ของโรค อกทงยงเปนประโยชน

ในการปองกนและควบคมโรค การวางแผนดานการรกษาพยาบาล ตลอดจนการเปรยบเทยบ

สภาวะอนามยระหวางชมชนตาง ๆ อกดวย เพราะไมนยมใชจำานวนมาเปรยบเทยบกนโดยตรง

เนองจากความหนาแนนของประชากรในแตละเขตไมเทากน การวดเพอเปรยบเทยบในทางระบาด

วทยาสามารถคำานวณและนำาเสนอไดหลายแบบไดแก สดสวน (proportion) อตราสวน (ratio)

และอตรา (rate)

ตวอยาง

การวดความสมพนธทางระบาดวทยาปยะเมธ ดลกธรสกลธรพล ทพยพยอม

“มการศกษาความเสยงของยากนชกกบการเกด stroke หลายการศกษา

ซงแตละการศกษามการวดและรายงานผลแตกตางกนผลลพธแตละแบบ

หมายความวาอยางไร เหมอนหรอตางกนอยางไร”

เนอหาในบท สงทควรรกอนศกษาการวดความสมพนธทางระบาดวทยามอะไรบาง ?

การวดความสมพนธในทางระบาดวทยามอะไรบาง ?

การวดความเสยงคออะไร นำาไปใชทำาอะไร ?

ความเสยงสมพทธ (relative risk)

ความเสยงสมบรณ (absolute risk)

การเทยบเคยงความตางของความเสยง (relative risk difference)

จำานวนทตองใหการรกษา (number needed to treat) จำานวนททำาใหเกด

อนตราย (number needed to harm) หมายความวาอยางไร ?

คาวดความเสยงแตละคาแปลผลตางกนอยางไร และจะนำาไปใชเมอไร ?

การวดอตราสวนแตมตอ (odds ratio) คออะไร แลวใชเมอไร ?

อตราสวนความเสยง (risk ratio) และอตราสวนแตมตอ (odds ratio) ตางกน

อยางไร และมความสมพนธกนอยางไร ?

การวดอตราสวนความเสยงอนตราย (hazard ratio) คออะไร ตางกบการวดความ

เสยงแบบตาง ๆ อยางไร ?

การรายงานผลการวเคราะห survival analysis มอะไรบาง ?

CHAPTER

ตวอยาง

หนา

66เภสชระบาดวทยา พนฐาน

ตามทไดกลาวไวในบทท 2 วาการศกษาทางเภสชระบาดวทยา ไมวาจะเปนการศกษา

เชงทดลองหรอการศกษาเชงสงเกตแบบวเคราะหนนมวตถประสงคหลกคอเปนการหาความสมพนธ

ระหวางการไดรบสงแทรกแซง (intervention) หรอสงทสนใจ (exposed) กบผลลพธ (outcomes)

ในกลมประชากร โดยทวไปการรายงานผลความสมพนธดงกลาวจะรายงานเทยบกบผลทพบในกลม

ควบคม (control) หรอกลมทไมไดสมผสสงทสนใจ (unexposed) ซงตววด (measures)

ทใชสำาหรบรายงานความสมพนธในทางเภสชระบาดวทยาไดแก อตราสวนความเสยง (risk ratio)

หรอความเสยงสมพทธ (relative risk) และอตราสวนแตมตอ (odds ratio) คาสมบรณของ

ความเสยงทลดลง (absolute risk reduction) จำานวนทตองใหการรกษา (number needed to

treat) และ จำานวนททำาใหเกดอนตราย (number needed to harm) จะเหนวาตววดทกลาวถง

บางตวกแสดงรปแบบของความสมพนธไปดวยในตว เชน ความเสยง (risk) หรออนตราย (harm)

เปนตน ทงนเนองจากการศกษาทางระบาดวทยามพนฐานมาจากความสนใจศกษาเกยวกบปจจย

ทกอใหเกดโรคหรอความเสยง ตำาราทางระบาดวทยาบางเลมจงมกกลาวถงการวดความสมพนธ

ทางระบาดวทยาวาเปนการวดความเสยง และเรยกแทนคาผลลพธของความสมพนธวาความเสยง

เมอพจารณาขอบเขตของการศกษาทางเภสชระบาดวทยาวามขอบเขตเพอศกษาผลลพธ

ของยาและการใชยา โดยผลลพธสามารถเปนไดทงผลลพธดานประสทธภาพและความปลอดภย

ดงนนการแสดงผลลพธดวยคาทบอกรปแบบของความสมพนธ เชน risk กอาจไมไดหมายถง

ความสมพนธด านความปลอดภยหรอความเสยงเสมอไป แตอาจหมายถงความสมพนธ

ดานประสทธภาพดวย ทงนตองพจารณาบรบทของสงทศกษาดวยวาสงทสนใจหรอสงแทรกแซงนน

จะทำาใหเกดผลดานประสทธภาพหรอความปลอดภย

บทนจะนำาเสนอการวดความสมพนธทางระบาดวทยาโดยแบงออกเปน 3 สวนประกอบ

ไดแก 1. การวดความเสยง (risk assessment) 2. การวดอตราสวนแตมตอ (odds ratio) และ

3. การวเคราะหอตราสวนความเสยงอนตราย (hazard ratio) ดงรป 4.1 ประกอบ

ตวอยาง

การวดความสามารถของเครองมอทดสอบคดกรองและวนจฉยโรค

ชดชนก เรอนกอนศรศกด นนทะ

ธรพล ทพยพยอม ปยะเมธ ดลกธรสกล

“ในฐานะเภสชกรจ�าเปนตองรจกเครองมอทดสอบคดกรองและการวนจฉยโรคหรอไม

และหากจ�าเปนตองใชเครองมอดงกลาวจะพจารณาเลอกเครองมอทเหมาะสมไดอยางไร”

เนอหาในบท การคดกรอง (screening) และการวนจฉย (diagnosis) แตกตางกนอยางไร ?

เครองมอทดสอบคดกรองโรค (screening tests) และเครองมอทดสอบ

วนจฉยโรค (diagnostic tests) แตกตางกนอยางไร ?

หลกการสำาคญของการเลอกเครองมอทดสอบโดยทวไปคออะไร ?

เครองมอทดสอบทดควรมคณสมบตอยางไร ?

ตววดความสามารถของเครองมอทดสอบ มอะไรบางและแตกตางกนอยางไร ?

ความไว (sensitivity) และความจำาเพาะ (specificity) คออะไร คำานวณไดอยางไร ?

มคาทใชแสดงความถกตองของเครองมอทดสอบในภาพรวมหรอไม ?

คาทำานายผลบวก (positive predictive value) และคาทำานายผลลบ (negative

predictive value) คออะไร คำานวณไดอยางไร ?

ความชก (prevalence) มผลตอคาทำานายอยางไร ?

ควรเลอกเครองมอทดสอบทความไวหรอความจำาเพาะ ?

CHAPTER

ตวอยาง

หนา

90เภสชระบาดวทยา พนฐาน

หลายครงเภสชกรมกจะมคำาถามวาในฐานะเภสชกรมความจำาเปนตองรเรองการคดกรอง

และการวนจฉยดวยหรอเพราะคดวาไมมโอกาสไดใช แตความเปนจรงแลวเภสชกรมโอกาสไดใช

ความรดานการคดกรองโรคและการวนจฉยโรคเบองตนมากพอสมควร โดยเฉพาะเภสชกรชมชนท

ปฏบตงานในสถานประกอบการเภสชกรรมชมชนหรอรานยา เนองจากรานยาเปนสถานบรการทาง

สขภาพทเขาถงงาย นอกจากบทบาทในการบำาบดโรคเบองตนแกประชาชนแลว รานยายงมบทบาท

ในการสงเสรมสขภาพและปองกนโรคดวย โดยการใหบรการคดกรองโรคเบองตนเพอใหสามารถ

ตรวจพบโรคไดอยางรวดเรวเพอสงตอผปวยเขารบการรกษาทเหมาะสม นอกจากน เภสชกรใน

สาขาอน เชน สาขาคมครองผบรโภคยอมตองไดใชเครองมอทดสอบตาง ๆ ในงานคมครองผบรโภค

สำาหรบตรวจสารตองหามหรอตกคางในผลตภณฑสขภาพตาง ๆ ดงนนเภสชกรควรจะมความร

พนฐานในเรองหลกการของการคดกรอง การวนจฉย การวดความสามารถของเครองมอ รวมทง

สามารถอธบายตวชวดพนฐานและเลอกใชเครองมอทดสอบคดกรองทเหมาะสมได

เนองจากตววดความสามารถเครองมอทดสอบคดกรองและวนจฉยโรคมหลายตว

ในบทนจะนำาเสนอเฉพาะตววดทเปนทนยมและเปนพนฐานทเภสชกรในฐานะผอานงานวจยทาง

เภสชระบาดวทยามโอกาสพบไดบอยและควรจะรจก ซงไดแกความสามารถในการจำาแนก เชน

ความไว (sensitivity) ความจำาเพาะ (specificity) และความสามารถเชงทำานายไดแก คาทำานาย

บวก (positive predictive value; PPV) และคาทำานายลบ (negative predictive value; NPV)

รวมถงความสมพนธของคาตางๆ โดยจะเปนการใหความหมาย การยกตวอยางการคำานวณ

และการนำาคาเหลานไปใช ดงรปท 5.1

การคดกรอง (screening) และการวนจฉย (diagnosis) แตกตางกนอยางไร ?

การคดกรอง คอ การคนหาโรคหรอปจจยเสยงในคนทยงไมมอาการ อาการแสดง

หรอความผดปกตของโรค เปนกระบวนการททำาเพอคนหาบคคลทมความเสยงตอการเกดโรค

จากนนบคลากรทางการแพทยจะตดสนใจใหสงแทรกแซงตาง ๆ เพอชะลอหรอปองกนการเปนโรค

ตอไป ดงนนจงกลาวไดวา การคดกรองเปนสวนหนงของการปองกนทางคลนก สวนการวนจฉยโรค

จะเรมจากทผปวยเขามาพบแพทยดวยอาการหรออาการแสดง แพทยจะทำาการตรวจรางกายและ

แยกโรควาผปวยรายนนเปนโรคอะไร หากแพทยไมสามารถตรวจแยกโรคไดจากกระบวนการตรวจ

รางกายหรอซกประวต แพทยจะสงตรวจดวยเครองมอทดสอบการวนจฉยเพมเตม ไมวาจะเปนคา

ทางหองปฏบตการ การฉายภาพรงส และอน ๆ จากนนจงตดสนใจวาจะทำาการรกษาอยางไรตอไป

ตวอยาง

การทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบในการศกษาเภสชระบาดวทยา

ธรพล ทพยพยอมสรศกด เสาแกว

ปยะเมธ ดลกธรสกลณธร ชยญาคณาพฤกษ

“ทราบมาวา meta-analysis เปนหลกฐานทางวชาการทมความนาเชอถอมากทสด จรงหรอไม และจะอานและแปลผลการศกษา meta-analysis อยางไร”

เนอหาในบท พนฐานการทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบและการวเคราะหอภมาน

การทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบคออะไร ?

ทำาไมถงตองมการทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบ ?

อะไรคอความแตกตางระหวางบทความปรทศนกบการทบทวนวรรณกรรมอยาง

เปนระบบ ?

การทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบกบการวเคราะหอภมานเหมอนหรอ

แตกตางกนอยางไร ?

การทบทวนวรรณกรรมจดเปนการวจยหรอไม ?

ขนตอนการด�าเนนการทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบ

การทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบมขนตอนดำาเนนการอยางไร ?

การคนหาการศกษาทเกยวของควรครอบคลมแคไหน ?

ทำาไมในการทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบถงตองระบกลยทธทใชในการสบคน ?

มการนำาเสนอผลลพธทไดจากการสบคนและคดเลอกการศกษาเพอนำามาทบทวน

CHAPTER

ตวอยาง

วรรณกรรมอยางเปนระบบอยางไร ?

การสกดขอมลคออะไร ?

ปญหาอะไรบางทจะพบจากการสกดขอมล ?

ทำาไมถงตองมการประเมนคณภาพวรรณกรรม ?

การวเคราะหอภมานมกแบบ อะไรบาง ?

การวเคราะหอภมานแบบจบค (pairwise meta-analysis)

การวเคราะหอภมานแบบจบค (pairwise meta-analysis) ประกอบดวยอะไรบาง ?

การรวมผลการศกษาเขาดวยกนมหลกการอยางไร ?

ความตางแบบคออะไร ประเมนไดอยางไร ?

การประเมนความตางแบบจากการออกแบบการวจยของแตละการศกษา

การประเมนความตางแบบจากผลของแตละการศกษา

การตรวจสอบอคตจากการตพมพ คออะไร มประโยชนอยางไร ?

จะอานและแปลผลการวเคราะหอภมาน ทนำาเสนอดวย forest plot อยางไร ?

การวเคราะหอภมานเครอขาย (network meta-analysis)

การวเคราะหอภมานเครอขายคออะไร ?

การวเคราะหเปรยบเทยบผลสมพทธโดยออม (indirect treatment

comparison)

การวเคราะหเปรยบเทยบผลสมพทธแบบผสม (mixed treatment

comparison)

ในการวเคราะหอภมานเครอขาย ตองมเงอนไขอยางไรบาง ?

Heterogeneity

Transitivity (similarity หรอ exchangeability)

Consistency

การนำาเสนอผลการวเคราะหอภมานเครอขายมอะไรบาง ?

Network map

League table

Surface under the cumulative ranking curve (SUCRA)

ตวอยาง

หนา

107

บทท 6 การทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบในการศกษาเภสชระบาดวทยา

การทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบ (systematic review) ไดรบการยอมรบอยาง

กวางขวาง วาเปนกระบวนการทสำาคญอนหนงทใชในการรวบรวม ประเมน และสงเคราะหบทสรป

หรอหลกฐานเชงประจกษสำาหรบคำาถามงานวจยทสนใจ โดยเฉพาะอยางยงการสงเคราะหหลกฐาน

จากการศกษาชนด Randomized controlled trials (RCT) ถงแมวา RCT สวนใหญมงตอบโจทย

ประสทธผล (efficacy) เปนหลก แตมกมการเกบขอมลความปลอดภย (safety) เปนผลลพธรอง

ซงในปจจบนมการประยกตใชการทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบเพอสรปผลความปลอดภย

ของยามากขน

ตวอยางทแสดงใหเหนประโยชนของการการประยกตใชการทบทวนวรรณกรรมอยาง

เปนระบบทชดเจน เชน การทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบและการวเคราะหอภมาน (meta-

analysis) ของผลของยา rosiglitazone ตอความเสยงในการเกดโรคหวใจขาดเลอด (myocardial

infarction) และการเสยชวตดวยโรคหวใจและหลอดเลอด ซงตพมพในวารสาร New England

journal of Medicine ป ค.ศ. 2007 การศกษานรวบรวมงานวจย RCT ถง 42 ฉบบ โดยผล

การศกษาบงชวา ยา rosiglitazone เพมความเสยงในการเกดโรคหวใจขาดเลอด 1.43 เทา

(OR 1.43; 95%CI 1.08-1.98) การศกษานทำาใหเปลยนแปลงแนวทางการรกษาโรคเบาหวาน และ

สงผลใหหนวยงานกำากบดแลความปลอดภยของการใชยา เชน สำานกงานคณะกรรมการอาหารและ

ยาของสหรฐอเมรกา และไทยตดสนใจถอนยานออกจากตลาด นอกจากนยงมการศกษาท

การทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบและการวเคราะหอภมานของการศกษาเชงสงเกต

(observational study) ซงใหผลสอดรบและยนยนผลเพมความเสยงในการเกดโรคหวใจขาดเลอด

ของยา rosiglitazone

ในบทนจะครอบคลมองคประกอบของการทบทวนวรรณกรรมอยางเปนระบบ

ดงรปท 6.1 เพอใหผอานสามารถทำาความเขาใจแนวทางและประเมนความนาเชอถอของการศกษา

ลกษณะนได โดยเนอจะประกอบดวย สวนท 1 คอพนฐานการทบทวนวรรณกรรมอยางเปน

ระบบและการวเคราะหอภมาน สวนท 2 คอขนตอนการดำาเนนการทบทวนวรรณกรรมอยาง

เปนระบบ สวนท 3 คอการวเคราะหอภมานแบบจบค (pairwise meta-analysis) และสวนท 4

คอ การวเคราะหอภมานเครอขาย (network meta-analysis)

ตวอยาง

เภสชระบำดวทยำประยกต

ตวอยาง

การเฝาระวงและรายงานเหตการณไมพงประสงคจากยา

วมล สวรรณเกษาวงษนนทวรรณ กตกรรณากรณ

“ใครสามารถรายงานเหตการณไมพงประสงคจากยาได

และการรายงานผลดงกลาวจะมผลอยางไรตอการใชยาทสงสย” เนอหาในบท พนฐานการเฝาระวงการใชยา

งานเฝาระวงการใชยามคออะไร ?

งานเฝาระวงการใชยามความสำาคญอยางไร ?

งานเฝาระวงการใชยามการดำาเนนการอยางไร ?

การเกบรวบรวมขอมล

การจดการสญญาณ

การจดการความเสยง

ระบบเฝาระวงความปลอดภยดานผลตภณฑสขภาพในประเทศไทย

วตถประสงค

ขอบเขตการเฝาระวง

การบรหารจดการและเครอขาย

กระบวนการดำาเนนงาน

บทบาทของเภสชกรในระบบเฝาระวงการใชยา

CHAPTER

ตวอยาง

หนา

140

เภสชระบาดวทยา ประยกต

การเฝาระวงการใชยา (pharmacovigilance: PV) หรอทร จกกนในชวงแรกวา

“การตดตามความปลอดภยดานยา (drug safety monitoring)” พฒนาขนในป พ.ศ. 2511

โดยองคการอนามยโลก (World Health Organization: WHO) ภายหลงการเกดโศกนาฏกรรม

ภาวะทารกวรปในผทใชยา thalidomide ภายใตชอ “WHO Programme for International

Drug Monitoring (PIDM)” เพอเปนหลกประกนวาสญญาณอนตรายทอาจจะสงผลในวงกวาง

ทวโลกเชนเดยวกบกรณยา thalidomide จะถกบงชอยางรวดเรวและสงตอไปยงแตละประเทศ

เพอดำาเนนการทเหมาะสม และเพมศกยภาพการบรบาลผปวยและงานสาธารณสข จากนน

ในป พ.ศ. 2521 องคการอนามยโลกไดรวมกบรฐบาลสวเดนจดตงศนยประสานงานดงกลาวน

ณ เมองอปซอลา ประเทศสวเดน (ตอมาเรยกวา the Uppsala Monitoring Centre: the UMC)

เพอทำาหนาทสงเสรมและพฒนาระบบงานฝาระวงความปลอดภยดานยาขนในแตละประเทศและ

บรหารจดการฐานขอมลรายงานอาการไมพงประสงคจากยา (WHO VigiBase) ทรวบรวมจาก

ประเทศทเขารวมเปนสมาชก WHO PIDM ซงปจจบน (ธนวาคม พ.ศ. 2562) มสมาชกกวา 150

ประเทศทวโลก มจำานวนรายงานมากกวา 16 ลานฉบบ ในฐานขอมล WHO VigiBase

แมแตละประเทศจะมแนวทางและขนตอนการเฝาระวงการใชยาทแตกตางกน แตโดย

รวมแลวจะมลกษณะพนฐานใกลเคยงกน เนอหาในบทนจะครอบคลมองคประกอบของการเฝาระวง

และรายงานเหตการณไมพงประสงคจากยา ดงรปท 7.1 โดยจะแบงออกเปน 3 สวนดวยกน ดงน

สวนท 1 พนฐานการเฝาระวงการใชยา

สวนท 2 ระบบเฝาระวงความปลอดภยดานผลตภณฑสขภาพในประเทศไทย

สวนท 3 บทบาทของเภสชกรในระบบเฝาระวงการใชยาตวอยาง

แนวทางการศกษาผลลพธและรปแบบการใชยา

ปยะเมธ ดลกธรสกลดจฤด ชนวงศ

เพญกาญจน กาญจนรตน

“เปนททราบกนดวากวาจะมาเปนยาไดนนตองผานขนตอนและกระบวนการวจยมากมายเพอยนยนประสทธภาพและความปลอดภย

ของยาแลวท�าไมยงตองมการวจยทางเภสชระบาดวทยาหลงจากยาออกสทองตลาดอก ?”

เนอหาในบท ประสทธภาพ (efficacy) และความปลอดภยทพบในการศกษาทางคลนกระยะท 3

(phase III clinical trials) ตางจากประสทธผล (effectiveness) และ

ความปลอดภยในชวตจรงอยางไร ทำาไมจงตองมการศกษาประสทธผลของยาใน

ชวตจรงดวย ?

นอกจากประสทธผลในชวตจรงแลวการศกษาทางเภสชระบาดวทยามประโยชน

ดานใดอก ?

แลวเราจะสามารถหาขอมลจากทไหนไดบางในการทำางานวจยทางเภสช

ระบาดวทยา ?

การศกษาทางเภสชระบาดวทยานำามาใชในการประเมนประสทธผลของยาหรอ

การรกษาไดอยางไร ?

การศกษาทางเภสชระบาดวทยานำามาใชกบการประเมนความปลอดภยในการใช

ยาไดอยางไร ?

การศกษาทางเภสชระบาดวทยานำามาใชกบการศกษาการใชยาอยางไร ?

CHAPTER

ตวอยาง

หนา

166

เภสชระบาดวทยา ประยกต

หลายคนอาจตงขอสงสยเชนเดยวกบคำาถามขางตนวากวาจะมาเปนยาไดนนตองผาน

ขนตอนและกระบวนการวจยมากมายแลวทำาไมยงตองมการวจยทางเภสชระบาดวทยาหลงจาก

ยาออกสทองตลาดอก ในความจรงแลว กระบวนการพฒนายานนไมไดหยดทยาออกสทองตลาด

เทานน แตหมายรวมถงการตดตามการใชยาหลงจากทยาออกสทองตลาด (post-marketing

studies) ซงกคอการศกษาผลของยาทางคลนกในชวงท 4 โดยสามารถดบทท 1 ประกอบได

โดยทการตดตามยาหลงจากยาออกส ทองตลาดไมไดตดตามเฉพาะดานประสทธภาพและ

ความปลอดภยเทานน แตยงหมายรวมถงลกษณะหรอพฤตกรรมการใชยาและผลกระทบของยาตอ

ประชาชนและสงคมอกดวย

องคการอนามยโลกไดกำาหนดความหมายของ “การใชยา” (drug use or drug

utilization) ไววา “การตลาด การกระจายยา การสงยา และการใชยาในสงคม โดยเนนทผล

ดานการแพทย สงคม และเศรษฐกจ” การศกษาทางเภสชระบาดวทยามขอบเขตคลอบคลม

การศกษาการใชยา และผลลพธของการใชยาทงดานประสทธภาพและความปลอดภยของยา

ดงนน วตถประสงคของการศกษาทางเภสชระบาดวทยา คอการคนหาปญหาและการวเคราะห

ปญหาทเกยวของกบขนาดและความสำาคญของการใชยา สาเหตและผลของการใชยาทเกดขน

การหาวธการในการตดสนใจแกไขปญหาจากการใชยา และการประเมนผลการแกไขปญหาท

เกยวของกบการใชยานน ๆ

เนอหาในบทนจะสรปหลกการและประเดนสำาคญของการวจยเชงระบาดวทยา

ดานประสทธภาพของการใชยาในชวตจรงหรอประสทธผล (effectiveness) ความปลอดภยใน

การใชยา (drug safety) และการใชยา (drug utilization) โดยจะเปนการยกตวอยางงานวจยท

แสดงใหเหนตงแตปญหาทเปนทมาของการวจย วตถประสงค วธดำาเนนการวจย ผลการวจย

และการนำาไปใช และสรปประเดนเรยนรสำาคญ ๆ จากแตละงานวจยไวตอนทายของแตละตวอยาง

เพอความเขาใจมากขน

ประสทธภาพ (efficacy) และความปลอดภยทพบในการศกษาทางคลนกระยะท 3 (phase III

clinical trials) ตางจากประสทธผล (effectiveness) และความปลอดภยในชวตจรงอยางไร

ทำาไมจงตองมการศกษาประสทธผลของยาในชวตจรงดวย ?

การศกษาประสทธภาพ (efficacy) ของยาโดยทวไปแลวจะเปนการทำาการศกษาในรป

แบบการทดลองทางคลนกแบบสมและมกลมควบคม (randomized controlled trial: RCT)

ทมการควบคมตวแปรตาง ๆ ของกลมตวอยางใหเหมอนกนมากทสด และลดปจจยทจะสงผลตอ

ตวอยาง

การประเมนคณภาพงานวจยทางเภสชระบาดวทยา

ราตร สวางจตรปยะเมธ ดลกธรสกลธรพล ทพยพยอม

“หากตองการทราบประสทธภาพของยาลดความดนโลหตในผปวยเบาหวานทเปน โรคหวใจลมเหลวรวมดวย โดยผลการสบคนพบงานวจยทเกยวของจ�านวน 973 ฉบบ

เราควรเชอหรอน�าผลการศกษาจากงานวจยใดมาใชในการดแลผปวย” เนอหาในบท ความเทยงตรงของงานวจย

คณภาพของงานวจยกบความตรงภายใน (internal validity) และความตรง

ภายนอก (external validity) เกยวของกนอยางไร ?

อคตในทางเภสชระบาดวทยาคออะไร ?

Selection bias คออะไร เกดขนไดอยางไร ปองกนไดอยางไร ?

Misclassification bias คออะไร เกดขนไดอยางไร ปองกนไดอยางไร ?

ตวแปรกวน คออะไร ?

มแนวทางในการจดการอคตและตวแปรกวนอยางไร ?

เครองมอและแนวทางการประเมนคณภาพการวจย

เครองมอทใชในการประเมนคณภาพงานวจยมกประเภท อะไรบาง ?

เครองมอทใชในการประเมนคณภาพงานวจยแบบไหนดทสด ?

Cochrane risk of bias

Newcastle-Ottawa Scale (NOS)

Risk of Bias In Non-randomized Studies – of Interventions: ROBINS-I

แนวทางการประเมนคณภาพงานวจยทไมตองใชเครองมอประเมนคณภาพหรอไม ?

CHAPTER

ตวอยาง

หนา

188

เภสชระบาดวทยา ประยกต

ปจจบนมงานวจยทางเภสชระบาดวทยาหรอบทความตพมพเผยแพรจำานวนมาก ทำาให

ผอานหรอบคลากรทางการแพทยเขาถงไดงาย แตเราไมสามารถเชอถอหรอนำางานวจยทงหมด

ทกงานมาใชไดทนท เพราะงานวจยแตละงานมลกษณะคำาถามและระเบยบวธวจยทแตกตางกน

อกทงงานวจยทตพมพในปจจบนหลายการศกษามกพบปญหาอคตจากการออกแบบการวจยและ

การรายงานผล สงผลตอคณภาพของงานวจย การนำาผลหรอขอมลจากงานวจยทไมมคณภาพมาใช

อาจทำาใหไดผลไมตรงตามความเปนจรงหรอไดผลการรกษาไมเปนไปตามทคาดการณไว และ

อาจเกดผลเสยกบผปวยหากเรานำาขอมลจากงานวจยนนมาใช ดงนนจงจำาเปนตองประเมนคณภาพ

ของงานวจยกอนวามคณภาพเพยงพอ หรอมความเทยงตรง นาเชอถอทจะนำาขอมลจากงานวจย

นนมาใชหรอไม อยางไร หรออาจกลาวอกนยหนงไดวา จดมงหมายของการประเมนคณภาพ

งานวจย คอ เพอประเมนความเทยงตรงของงานวจยกอนจะนำามาใชนนเอง

บทนจะนำาเสนอแนวทางการประเมนคณภาพการวจยทางเภสชระบาดวทยา โดยแบงออกเปน

2 สวนสำาคญ ดงรปท 9.1 ไดแก 1) ความเทยงตรงของงานวจย 2) เครองมอและแนวทางการประเมน

คณภาพการวจย

ความเทยงตรงของงานวจย

คณภาพของงานวจยกบความตรงภายใน (internal validity) และความตรงภายนอก

(external validity) เกยวของกนอยางไร ?

ความตรงภายใน (internal validity) ของการวจย หมายถง ผลของการวจยเปนผล

จากตวแปรหรอสงทผวจยสนใจศกษาอยางแทจรง ไมไดเปนผลจากตวแปรหรอสงอน ๆ ทไมไดทำา

การศกษา ซงหากงานวจยใดมความตรงภายในสง จะถอวางานวจยนนมคณคา เพราะผลทไดมความ

ถกตองนาเชอถอสงซงจะสงผลใหงานวจยนนมคณภาพสงไปดวย สวนผลการวจยทผวจยไมสามารถ

ตอบคำาถามการวจยไดอยางชดเจนหรอไมแนใจวาผลการวจยทไดรบเปนผลของตวแปรททำา

การศกษาหรอไม จะถอวาผลการวจยนนขาดความตรงภายใน ซงหมายถงคณคาหรอผลของงาน

วจยดงกลาวมนอยหรอมคณภาพตำาไปดวย

ตวอยาง

ชดชนก เรอนกอน, ภ.บ., ส.ม., วท.ด. (ระบาดวทยาคลนก)อาจารย ภาควชาบรบาลเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม

ณธร ชยญาคณาพฤกษ, ภ.บ., Pharm.D., Ph.D.Professor, Department of Pharmacotherapy, College of

Pharmacy, University of Utah, Salt Lake City, UT, USA

ดจฤด ชนวงศ , ภ.บ., ภ.ม. (บรหารเภสชกจ), MIPH., วท.ด. (ระบาดวทยาคลนก)ผชวยศาสตราจารย ภาควชาบรบาลเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม

ธรพล ทพยพยอม, ภ.บ., ภ.บ. (บรบาลเภสชกรรม), M.Clin.Pharm., Ph.D.รองศาสตราจารย ภาควชาเภสชกรรมปฏบต คณะเภสชศาสตร

มหาวทยาลยนเรศวร

นนทวรรณ กตกรรณากรณ , ภ.บ., ภ.บ. (บรบาลเภสชกรรม), วท.ด. (เภสชศาสตร)ผชวยศาสตราจารย ภาควชาบรบาลเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม

รายชอผเขยน

ตวอยาง

หนา

228

รายชอผเขยน

ปยะเมธ ดลกธรสกล, ภ.บ. (บรบาลเภสชกรรม), วท.ด. (เภสชศาสตร)ผชวยศาสตราจารย ภาควชาเภสชกรรมปฏบต คณะเภสชศาสตร

มหาวทยาลยนเรศวร

เพญกาญจน กาญจนรตน, ภ.บ., วท.ม. (เภสชกรรมโรงพยาบาล), Ph.D.อาจารย ภาควชาบรบาลเภสชกรรม คณะเภสชศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม

ราตร สวางจตร, ภ.บ., ภ.ม. (เภสชศาสตร), ปร.ด. (เภสชวทยาคลนก)ผชวยศาสตราจารย หนวยปฏบตการวจยทางคลนกและการสงเคราะห

หลกฐานเชงประจกษ (CTEBs RU) กลมวชาเภสชกรรมคลนก

คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม

วมล สวรรณเกษาวงษ , ภ.บ., น.บ., ร.ม. (บรหารรฐกจ), ว.ภ. (คมครองผบรโภคดานยาและสขภาพ)ผอำานวยการกองแผนงานและวชาการ สำานกงานคณะกรรมการอาหารและยา

กระทรวงสาธารณสข

ศรศกด นนทะ , พ.บ., น.บ., อว. (เวชศาสตรปองกนแขนง ระบาดวทยาคลนก), อว. (เวชศาสตรครอบครว), วท.ด. (ระบาดวทยาคลนก)นายแพทยเชยวชาญ ผอำานวยการโรงพยาบาล โรงพยาบาลแมสาย

ตวอยาง

หนา

229

รายชอผเขยน

สรศกด เสาแกว , ภ.บ., ภ.บ. (บรบาลเภสชกรรม), วท.ด. (ระบาดวทยาคลนก), ว.ภ. (คมครองผบรโภคดานยาและสขภาพ), F.A.C.P.รองศาสตราจารย สายวชาเภสชกรรมปฏบต คณะเภสชศาสตร

มหาวทยาลยพะเยา

อลจนา เฟ องจนทร, ภ.บ., ภ.บ. (บรบาลเภสชกรรม), วท.ด. (เภสชศาสตร)ผชวยศาสตราจารย ภาควชาเภสชกรรมปฏบต คณะเภสชศาสตร

มหาวทยาลยนเรศวร

ตวอยาง

หนงสอแนะนำ กลมวทยาศาสตรสขภาพ

พรมมเปนสมนไพรทมการใชมานาน

ท งในการแพทยอายรเวทและการแพทย

แผนไทย โดยมสรรพคณเดนคอการบ�ารง

สมองและบ�ารงความจ�าหนงสอเลมนประกอบ

ด วยองค ความร ท เก ยวข องกบพรมมใน

ดานต าง ๆ ต งแต ด านการใช พรมมทาง

การแพทยพนบาน องคประกอบทางเคมใน

พรมมการควบคมคณภาพ การเพาะปลกและ

เกบเกยว ฤทธทางเภสชวทยาและพษวทยา

การศกษาประสทธภาพและความปลอดภยของ

พรมมในมนษย รวมถงขนตอนการวจยพฒนา

พรมมใหอยในรปแบบททนสมยและสะดวกใน

การน�าไปใช นอกจากนในทายเลมยงมโมโน

กราฟอนแสดงการก�าหนดมาตรฐานของวตถดบ

พรมมในประเทศไทยรวมอยดวย

การวจยและพฒนายาสมนไพรจ�าเปนตองใชแนวทางทถกตอง

และเหมาะสม เพอใหการใชสมนไพรเกดประโยชนสงสดและชวยลด

ความเสยงจากการใชสมนไพรหนงสอเลมนใหความรเรองการวจยและ

พฒนายาสมนไพร ม งเนนการวจยฤทธกระต นภมคมกน และฤทธ

ตานอกเสบของสมนไพรโดยรวบรวมและประมวลความรจากหนงสอและ

ต�าราตางๆ ตลอดจนบทความและบทความวจยจากวารสารตางประเทศ

รวมทงผลงานวจยของผเขยน นอกจากนยงเปนแหลงคนควาและ

อางองดานการวจยและพฒนาสมนไพร โดยเฉพาะอยางยงสมนไพร

กระต นภมค มกนและตานอกเสบ หนงสอเลมนเหมาะส�าหรบนสต

นกศกษานกวจยรวมทงผสนใจดานสมนไพรและเภสชศาสตรเพอเปน

แนวทางการท�าวจยและพฒนายาสมนไพร

ปพมพ:1/2561ปพมพ:1/2562

ผแตง: รศ. ดร. ภญ.กรกนก องคนนนทผแตง: รศ. ดร. ภก.อรสร สารพนโชตวทยา

พรมม สมนไพรบำารงความจำา

การวจยและพฒนายาสมนไพร: สมนไพรกระตนภมคมกนและตานอกเสบ

ในปจจบนมชวเภสชภณฑหลายชนดได รบ

การออกแบบและพฒนาเพอใชในทางการแพทยซงบางสวน

ไดรบการขนทะเบยนยาแลว และอกจ�านวนมากยงอย

ระหวางขนตอนการวจยและพฒนายา ในอนาคตอนใกล

คาดวาสดสวนการเพมขนของจ�านวนชวเภสชภณฑใหม

จะมมากกวายาทผลตโดยวธการสงเคราะหทางเคมซงกลม

ชวเภสชภณฑทอยในความสนใจในปจจบนไดแกไซโตไคน

โกรทแฟคเตอรโมโนโคลนอลแอนตบอดเปปไทดฮอรโมน

โปรตนทเกยวของกบการแขงตวของเลอด และเอนไซม

เพอการรกษา

ปพมพ:1/2558

ผแตง: รศ. ดร.ภก.พฒนา ศรพลากจ

ชวเภสชภณฑ: การออกแบบ

และพฒนา

320

500

บาท

บาท

350บาท

Biopharmaceuticals: Design &

Development

ตวอยาง

โรคไตวายเรอรงเปนปญหาส�าคญทาสาธารณสข

ซงมโรคเบาหวานเปนหนงในสาเหตหลกอนดบตน ๆ

ดงนนผปวยโรคเบาหวานจงตองไดรบการดแลเปนพเศษ

เพอชะลอการเสอมของไตทงนหากผปวยเบาหวานไดรบ

การสงเสรมและปองกนการเสอมของไตอยางถกตองจะ

ชวยชะลอการเกดภาวะแทรกซอนทางไต อนจะท�าให

คณภาพชวตของผปวยดขนหนงสอเลมนน�าเสนอแนวทาง

ในการปฏบตงานของเจาหนาท พยาบาล นสตและ

นกศกษาเพอการสงเสรมการจดการตนเองของผปวยเบา

หวาน 4 ดาน คอ ดานอาหาร ดานอารมณ ดานการ

ออกก�าลงกายและดานการรกษาและการใชยา

ปพมพ:1/2562

ปพมพ:1/2560

ผแตง: ผศ. ดร. ดร.สมศกด โทจำาปา

ผแตง: รศ. ดร. ภญ.จารภา วโยชน

การจดการตนเอง

เพอชะลอการ

เสอมของไต

จากเบาหวาน

ตวชวดทางชวภาพของเซลล

ผวหนง จากความรพนฐานสการนำาไปประยกตใช

เพอประเมนเวชสำาอาง

รางกายรางนคอโรงละครโรงใหญ…มตวละครมากมาย

กระโดดโลดเตนไปมา… ตามบทบาทของตนเองอยตลอดเวลา

ทกการแสดงทเกดขนณโรงละครแหงนมเสนหของศาสตรดาน

“สรรวทยา”ซอนตวอยศาสตรทสะทอนกระบวนการแหงการม

ชวต ศาสตรทหลายเหตการณไมอาจมองเหนไดดวยตาเปลา

ศาสตรทไมอาจเขาถงได… โดยการอาศยเพยงความจะเปนตว

หนงสอ หรอภาพนงเชงกายวภาคศาสตรแต… ตองถกเตมแตง

ดวย “จตนาการ” ทเปนภาพเคลอนไหว มชวตชวา รวมกบ

การคดวเคราะหทงจากเหตไปสผลและจากผลไปหาเหต จงจะ

ท�าใหความเขาใจและความประทบใจในศาสตรดานสรรวทยาเกด

ขนไดอยางแทจรง” ขอผอานจงมอสระในการสรางสรรคจตนา

การควบคไปกบการอานต�าราเลมน

หนงสอเลมนมเนอหาครอบคลมตงแตค�าจ�ากดความของเครอง

ส�าอางและเวชส�าอาง การอางสรรพคณ-โครงสรางของผวหนงในระดบ

มหภาคและจลภาค-การท�างานและการผลตชวโมเลกลทสามารถใชเปน

ตวชวดทางชวภาพ (biomarkers) โดยเซลลหลกทพบในผวหนง ไดแก

คราตโนไซต (keratinocyte) เมลาโนไซต (melanocyte)และ

ไฟโบรบลาสต (fibroblast)และการประเมนประสทธภาพและ

ความปลอดภยผลตภณฑเครองส�าอางและเวชส�าอางโดยใชเซลลและ

เนอเยผวหนงเพาะเลยงโดยน�าความรพนฐานเกยวกบการท�างานและ

การผลตชวโมเลกลจากเซลลเหลานมาประยกตใช ผ เขยนหวงเปน

อยางยงว า หนงสอเลมนจะมประโยชนทงในแวดวงวชาการและ

ภาคอตสาหกรรม เพอน�าไปประยกตใชประเมนประสทธภาพและ

ความปลอดภยของผลตภณฑเครองส�าอาง น�าไปสประโยชนสงสดแก

ผบรโภคทจะไดใชผลตภณฑทมคณภาพและความปลอดภย

ปพมพ:3/2562

ผแตง : รศ. ดร.กรองกาญจน ชทพย

สรรวทยาระบบหวใจรวมหลอดเลอด

กบการประยกตใชทางเภสชวทยา

หนงสอ¢า´Õ

590

200

570

บาท

บาท

บาท

ตวอยาง

สำนกพมพมหาวทยาลยนเรศวร

สงซอหนงสอออนไลนจดสงถงบานสะดวกรวดเรว

nu_publishing

กรณตองการสงซอหนงสอปรมาณมาก หรอเขาชนเรยนตดตอไดทฝายจดจำหนายสำนกพมพมหาวทยาลยนเรศวร

สงซอทนท

ตวอยาง