รายงานการวจย

ความหลากหลายและความชกชมของมดในปาเสมด (Diversity and abundance of ants in Melaleuca forest)

คทาวธ ไชยเทพ

รายงานวจยฉบบนไดรบเงนอดหนนการวจยจาก สกอ. งบประมาณประจ าป พ.ศ. 2557

ชองานวจย ความหลากหลายและความชกชมของมดในปาเสมด ผวจย คทาวธ ไชยเทพ คณะ วทยาศาสตรและเทคโนโลย ป 2557

บทคดยอ

การศกษาความหลากหลายและความชกชมของมดในปาเสมด จงหวดสงขลา เพอศกษาความหลากหลายและความชกชมของมด รวมถงความสมพนธกบปจจยสงแวดลอมบางประการ ระหวางเดอนสงหาคมถงกนยายนและระหวางเดอนพฤศจกายนถงธนวาคม พ.ศ.2557 โดยใช 4 วธไดแก การใชตะแกรงรอนซากใบไม การจบดวยมอ การใชเหยอน าหวาน และการใชกบดกหลม พบมดรวมท งหมด 3,219 ตว จาก 12 ชนด 10 สกล 5 วงศยอย มดในวงศยอย Formicinae มากทสดถ ง 6 ชน ด รองลงมาค อ Myrmicinae 3 ชน ด และน อยท ส ด ได แก Ponereinae 1 ชน ด Pseudomyrmecinae 1 ชนด และ Dolichoderinae 1 ชนด ซงแตละวธพบชนดและจานวนมดแตกตางกน ท งน มคาดชนความหลากหลายของชนดมด (Shannon-Weiner index) ระหวาง 1.85-2 สาหรบความสมพนธระหวางมดกบปจจยสงแวดลอมบางประการ โดยใช Spearman rank correlation พบวา มดในวงศยอย Myrmicinae ชนด Meranoplus castaneus (F.Smith) มความสมพนธในเชงลบกบอณหภมอากาศอยางมนยสาคญทางสถต (r=-0.608, p<0.01) สวนมดชนด Monomorium sp. กลบมความสมพนธในเชงบวกกบอณหภมอากาศ (r=0.491, p<0.05) และมความสมพนธในเชงบวกกบอณหภมของดน (r=0.447, p<0.05) คาสาคญ: มด ปาเสมด ความหลากหลายของชนด

ข

Research Title Diversity and abundance of ants in Melaleuca forest Researcher Assistant Professor Katawut Chaiyathep Faculty Faculty of Science and Technology Year 2014

Abstract The study on diversity of and abundance of ants in Melaleuca forest at Songkhla Province, purpose to study the diversity of species and the number of ants including correlation between certain environmental factors during August to September and during November to December 2014. Four methods were used as follows: leaf litter sifting, hand collecting, honey bait trap and pitfall traps. The Ants were found at total number of 3,219 from 12 species in 10 genera and 5 subfamilies. The highest number of subfamilies was observed in Formicinae, which was found for 6 species. This was followed by Myrmicinae 3 species, Ponerinae 1species, Pseudomyrmecinae 1 species and Dolichoderinae 1 species. The use of different method was resulted in the different number of species. Also, species diversity index, calculated by Shannon-Weiner Index was 1.85-2. Correlation between ants and environmental factors, which was determined by Spearman rank correlation, showed that Myrmicinae (Meranoplus castaneus F.Smith) was negatively associated with air temperature (r=-0.608, p<0.01), whereas positive correlation was observed between Monomorium sp. and air temperature (r=0.491, p<0.05) as well as soil temperature (r=0.447, p<0.05). Keywords: Ants, Melaleuca forest, Species diversity.

ค

กตตกรรมประกาศ

การวจยในคร งน สาเรจลลวงไปไดดวยดตองขอขอบพระคณ โครงการสงเสรมการวจยในอดมศกษาและพฒนามหาวทยาลยวจยแหงชาต สานกงานคณะกรรมการการอดมศกษา ปงบประมาณ 2557 ทใหทนสนบสนนงานวจยน และขอขอบพระคณ สถาบนวจยและพฒนา มหาวทยาลยราชภฏสงขลา ทอานวยความสะดวกในดานตางๆ ขอขอบพระคณอาจารยนาว หนนอนนต อาจารยประจาภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร ทใหความรคาแนะนา ตลอดจนใหความอนเคราะหคมอในการจาแนกมดและเครองมออปกรณตางๆ ขอขอบพระคณ อาจารยสมชย ยนนาน อาจารยประจาภาควชาคณตศาสตรและสถต คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร ทไดเสยสละเวลาใหความรและใหคาปรกษาในการวเคราะหขอมลทางสถต คทาวธ ไชยเทพ

ง

สารบญ

หนา บทคดยอ ก Abstract ข กตตกรรมประกาศ ค สารบญ ง บทท 1 บทน า ความสาคญและทมาของปญหา 1 วตถประสงคของการวจย 2 ขอบเขตการวจย 2 ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 3 บทท 2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 4 บทท 3 วธการด าเนนการวจย เครองมอและอปกรณทใชในการทดลอง 17 วธการวจย 18 บทท 4 ผลการวจยละวจารณผล ผลการวจย 21 วจารณผล 28 บทท 5 สรปและขอเสนอแนะ 31 บรรณานกรม 32 ประวตผวจย 36

บทท 1

บทน ำ

1.ควำมส ำคญและทมำของปญหำ

มดเปนแมลงทรจกกนทวไปอยในกลมเดยวกบผงตอแตน จดอยในอนดบ Hymenoptera และมดวงศ Formicidae มววฒนาการสงสดทงในดานโครงสรางและความเปนอย โดยโครงสรางของเสนปกมการลดรปและมความเปนอยในลกษณะแมลงสงคมแบบแทจรง (eusocial insect) คอมการชวยกนเลยงดตวออน มการอยรวมกนของประชากรมดอยางนอยสองรน รวมถงแบงกลมเปนวรรณะสบพนธและวรรณะทเปนหมนอยางชดเจน (Holldobler and Wilson, 1990)

มดสามารถพบอาศยอยบนบกไดทกแหงและพบกระจายทวโลก โดยเฉพาะปาเขตรอน ในธรรมชาตมดเปนแมลงทเกยวของอยางใกลชดกบระบบนเวศเปนอยางยง มบทบาทส าคญตอสายใยอาหาร (food wed) และการด ารงรกษาไวซงความสมดลตามธรรมชาต เนองจากมดเกอบทงหมดมบทบาทเปนผบรโภคทตยภม (secondary consumer) หรอทเรยกวา ตวห า (predator) จากบทบาททส าคญตรงนสามารถน ามดมาประยกตใชในการควบคมและลดประชากรของแมลงทเปนศตรพชได ซงจดเปนวธทดวธหนงเนองจากไมมผลกระทบตอสงแวดลอม ทงยงหาไดงาย และประหยดคาใชจายอกดวย นอกจากนยงมสวนชวยปรบปรงโครงสรางกายภาพของดนอนเปนการชวยสนบสนนการเจรญเตบโตของพช

มดในปาดบชนเปนกลมของสงมชวตทมขอบเขตการแพรกระจายไดในทกสภาพพนท ไมวาจะเปนตามพนดน ซากใบไม ไมพนลาง ตามล าตนของไมยนตนหรอบนเรอนยอดของตนไมกสามารถพบเหนมดอาศยอยไดทวไป แสดงใหเหนวาบนเรอนยอดไมเปนแหลงของความหลากหลายและความชกชมของมดทส าคญแหลงหนง ซงในสงคมของแมลงในหลายพนทจะประกอบไปดวยแมลงหลากชนดอาศยอยรวมกน โดยมมดเปนแมลงทถกกลาวถงในแงของความชกชมของจ านวนตวและมวลชวภาพ นอกจากนมดยงมบทบาททส าคญในการชวยผสมเกสรใหกบพช อกทงมบทบาทในฐานะผลาซงมสวนชวยลดการระบาดของแมลงกลมอนบนตนไม หรอเปนดชนบงชถงการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมดวย

ประเทศไทยตงอยในเขตรอนชน จงมความหลากหลายทางชวภาพสง คาดการณวาในประเทศไทยมมดประมาณ 800-1,000 ชนด ซงสวนใหญเปนมดทอยในปา (forest ants) การศกษาความหลากหลายของมดในประเทศไทยมนอยมากเมอเทยบกบจ านวนทคาดการณเอาไว เนองจากขาดการศกษาและส ารวจอยางจรงจง มดทไดรบการศกษาสวนใหญจะเกยวของกบมนษยโดยตรงมกจะเปนมดทอาศยอยตามบานเรอน ส าหรบมดในปาจงไมคอยไดรบความสนใจหรออาจถกท าลายไปกอน ซงยอมสงผลกระทบตอความหลากหลายและความเปนอยของมดในปาอยางหลกเลยงไมได โดยเฉพาะอยางยงมดในปาชนดทมความจ าเพาะตอถนอาศย จากอดตทผานมาไมอาจรไดเลยวามมด

2

ในปากชนดทมการสญหายไปกบการเปลยนแปลงสภาพของถนอาศย ดงนนการศกษาความหลากหลายของมดในปาจงมความจ าเปนอยางยงทจะตองเรงศกษาใหเพมขนอยางจรงจง กอนทจะมการสญเสยไปมากกวาน (เดชา ววฒนวทยา, 2544) ปาเสมด (Melaleuca forest) เปนสงคมพชทเกดทดแทนปาพรเดม (Peat Swamp Forest) จงมลกษณะเฉพาะตว ประกอบดวยซากพช และอนทรยวตถทบถมรวมกนอยบนผวดนหนาตงแต 0.5-5 เมตรหรอมากกวา มคาความเปนกรดเบส 4.5-6 ปาเสมดอาจเกดในพนทลมต าหรอสภาพเปนแองน าจดทวมขงตดตอกนเปนเวลานาน มพชพรรณและสตวชนดตางๆ อยรวมกนเปนจ านวนมาก จงเปนแหลงทมคณคาทางดานนเวศวทยาอยางมาก การท าใหความสมดลทางธรรมชาตและนเวศวทยาของปาเสมดเปลยนแปลง จะกอใหเกดความเสยหายตอธรรมชาตปาเสมดเปนอยางมาก (ปยะวฒน พรหมรกษา และโกสนทร พฒนมณ, 2553)

ปาเสมดพบมากในภาคใต ปจจบนไดรบผลกระทบจากการบกรกของชาวบานในพนทอยางมาก การศกษาในครงนตองการทราบถงความหลากของชนดและความชกชมของมดในปาเสมด ซงยงไมเคยมการศกษาเกยวกบมดทอาศยในปาเสมดของประเทศไทยมากอน ทงนเพอใชเปนขอมลพนฐานในการศกษาเกยวกบมดในพนทปาเสมดตอไป

2.วตถประสงคของกำรวจย 2.1 เพอศกษาความหลากหลายของชนดและความชกชมของประชากรมดในบรเวณปาเสมด 2.2 เพอศกษาถงความสมพนธระหวางความหลากหลายของมดกบปจจยสงแวดลอมบาง

ประการ 2.3 เพอใหชมชนรอบๆ ปาเสมดตระหนกถงความส าคญของระบบนเวศปาเสมด และรวมกน

อนรกษปาเสมดในอนาคต

3.ขอบเขตของกำรวจย

เปนงานวจยเชงส ารวจ โดยศกษาความหลากหลายและความชกชมของมดในปาเสมด ทงในพนทอ าเภอหาดใหญและอ าเภอเมอง จงหวดสงขลา ระหวางเดอนสงหาคมถงกนยายน และระหวางเดอนพฤศจกายนถงธนวาคม พ.ศ.2557 มการวดปจจยสงแวดลอม ไดแก ปรมาณน าฝน ความชนสมพทธ อณหภมบรรยากาศ และอณหภมของดนในบรเวณปาเสมด เพอหาความสมพนธของปจจยดงกลาวกบความหลากชนดและความชกชมของมดโดยก าหนดตวแปรดงน

ตวแปรอสระ ปจจยส งแวดลอมไดแก ปรมาณน าฝน ความชนสมพทธ อณหภมบรรยากาศ และอณหภมของดน

ตวแปรตาม ความหลากชนดและความชกชมของมด ตวแปรควบคม ระยะเวลาในการศกษา

3

4.ประโยชนคำดวำจะไดรบจำกกำรวจย

4.1 สามารถใชขอมลจากการส ารวจความหลากหลายของมด เปนดชนบงบอกถงสภาพแวดลอมของพนทปาเสมด

4.2 เปนฐานขอมลส าคญของการศกษามดในปาเสมดและพนทปาโดยรอบปาเสมด

บทท2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ 1. ลกษณะทวไปของมด

มดเปนแมลงในอนดบ Hymenoptera วงศ Formicidae ล ำตวของมดแบง ไดเปน 3 สวนไดแก สวนหว อก และทอง แตละสวนมอวยวะหรอลกษณะทส ำคญตำงๆปรำกฏแตกตำงกนในมดแตละชนด ลกษณะของมดทแตกตำงจำกแมลงกลมอนคอ เอว (waist) ทเกดจำกปลองทองปลองทสอง หรอปลองทสองและปลองทสำม มลกษณะเปนกำน (pedicel) หรอปม (node) และปลองทองปลองแรกเชอมตดกบอกปลองทสำมซงมดบำงชนดมหนำม1 ค (เดชำ ววฒนวทยำ, 2544) โดยมลกษณะดงน

1.1.สวนหว (head) เปนทตงของอวยวะและลกษณะทส ำคญ 1.1.1 หนวด (antenna : AN)

เปนอวยวะรบควำมรสก มลกษณะเปนแบบหกศอก (geniculate) จ ำนวนปลองของ มดงำนอยในชวง 4-12 ปลอง ปลองแรกเรยกวำ ฐำนหนวด (scape) มลกษณะคอนขำงยำวในมดงำนและรำชน ปลองทถดจำกฐำนหนวดเรยกวำ ปลองหนวด แตละปลองโดยทวไปสนมำกเมอเทยบกบฐำนหนวด (เดชำ ววฒนวทยำ และ วยะวฒน ใจตรง, 2544)

1.1.2 ตำรวม (compound eye : CE) มหนำทในกำรมองเหนภำพ ซงอำจมหรอไมมในมดบำงชนด และมขนำดตงแตเปนจด

เลกถงขนำดใหญ สวนมำกเปนรปวงกลม บำงชนดเปนรปวงรหรอรปไต (เดชำ ววฒนวทยำ และ วยะวฒน ใจตรง, 2544)

1.1.3 ตำเดยว (simple eye : SE) เปนอวยวะทใชในกำรรบควำมเขมของแสง โดยทวไปม 3 ตำ เปนรปสำมเหลยมอย

บรเวณเหนอระหวำงตำรวมหรอบรเวณสนกะโหลก สวนมำกพบในมดเพศผและมดรำชน สวนมดงำนพบมำกในมดทอำศยอยในเขตหนำว ส ำหรบประเทศไทยพบมดเพยง 2 สกลคอ Harpegnathos และ Myrmoteras (เดชำ ววฒนวทยำ และ วยะวฒน ใจตรง, 2544)

1.1.4 รองพกหนวด (antennal scrobe : ANS) เปนรองหรอแองยำวตรงบรเวณหนำของสวนหวเปนทเกบหนวดขณะไมไดใชมดโดย

ทวไปม1ค มลกษณะแตกตำงกนตงแตเปนรองตนถงรองลก และมดบำงชนดไมมรองพกหนวด (เดชำ ววฒนวทยำ และ วยะวฒน ใจตรง, 2544)

5

1.1.5 กรำม (mandible : MA) เปนอวยวะทใชในกำรกดฉกกนอำหำรและปองกนตวม1คเปนอวยวะทมควำม

ผนแปรในดำนขนำด รปรำง และฟน ดงน 1. รปรำง (shape) มหลำยรปแบบ ไดแก แบบเสนตรง แบบสำมเหลยมหรอแบบกงสำมเหลยม

และแบบสำมเหลยมเรยวยำว 2. ฟน (dentition) ตงอยทขอบในของกรำมแตละขำง ปกตเปนฟนซขนำดใหญ หรอฟนขนำดเลก

และสน หรอมทง 2 แบบผสมกน 3. ขอบ (margins) แบงไดเปน 3ดำน คอขอบดำนใน ขอบฐำน และขอบนอก (เดชำ ววฒนวทยำ

และ วยะวฒน ใจตรง, 2544) 1.1.6 ฐำนรมฝปำกบน (clypeus : CL) เปนแผนแขงอยดำนหนำของสวนหว ซงแบงไดเปน ขอบฐำนรมฝปำกบนสวนหนำ

ขอบฐำนของรมฝปำกบนสวนทำย สวนกลำงของฐำนรมฝปำกบน และสวนดำนขำงของรมฝปำกบน (เดชำ ววฒนวทยำ และ วยะวฒน ใจตรง, 2544)

1.1.7 สนหนำ (frontal carina : FRC) เปนสนนนเหนอฐำนรมฝปำกบนและดำนในเบำฐำนหนวดไปถงดำนบนของสวนหว

พบในมดบำงชนด (เดชำ ววฒนวทยำ และ วยะวฒน ใจตรง, 2544) 1.1.8 พหนำ (frontal lobe: FRL) เปนสวนลำงของสนหนำโดยทวไปมกำรปกคลมบำงสวนของเบำฐำนหนวดของมด

(เดชำ ววฒนวทยำ และ วยะวฒน ใจตรง, 2544)

1.2 สวนอก (alitrunk) แบงเปน 3 ปลองคอ อกปลองแรก อกปลองทสอง และอกปลองทสำม เปนทตงของ

อวยวะและลกษณะทส ำคญ ไดแก 1.2.1 เสนเชอมอกปลองแรก เปนเสนขวำงล ำตวบรเวณอก แยกอกปลองทแรกจำกอกปลองทสอง

6

1.2.2 แผนแขงดำนขำง เปนแผนแขงอยบนสวนอก รวมถงสวน propodeum ซงเปนแผนแขงดำนบนของ

สวนอกประกอบดวยแผนแขงดำนอกปลองแรก แผนแขงดำนขำงของอกปลองทสอง และแผนแขงดำนขำงอกของปลองทสำม บรเวณนมตอมไรทอ เรยกวำ metapleuron gland (MPG) (เดชำ ววฒนวทยำ และ วยะวฒน ใจตรง, 2544)

1.2.3 โพรโพเดยม เปนแผนแขงดำนบนของสวนทองปลองแรกท เชอมตอกบสวนอกของปลองทสำมซง

ดำนทำยอำจมหนำม 1 ค บรเวณลำดชนสวนทำยเรยกวำ propodeal declivity (DE) และสวนดำนลำงม propodeal เชอมตอกบ petiole (เดชำ ววฒนวทยำ และ วยะวฒน ใจตรง, 2544)

1.2.4 ตอมไรทอบรเวณแผนแขงดำนอกปลองทสำม เปนตอมเชอม และชองเปดอยบนดำนขำงของสวนอก เหนอระดบ coxa (CO) ของ

ขำคสำมและใตรหำยใจ ซงอยบน propodeum ใกลกบจดเชอมตอของ petiole พบในมดบำงกลม (เดชำ ววฒนวทยำ และ วยะวฒน ใจตรง, 2544)

1.2.5 ขำ ประกอบดวย 5 สวนคอ 1.คอกซำ (coxa) เปนฐำนเชอมตอกบสวนอก 2.โทรแชนเทอร (trochanter) เปนสวนทมขนำดเลก 3.ฟเมอร (femur) เปนสวนทมขนำดใหญ 4.ทเบย (tibia) เปนสวนทเรยวยำว 5.ทำรซส (tarsus) ประกอบดวยปลอง 5 ปลอง และบรเวณปลำยมเลบ 1 ค

(เดชำ ววฒนวทยำ และ วยะวฒน ใจตรง, 2544) 1.3 สวนทอง (abdomen)

เปนทตงของอวยวะและลกษณะทส ำคญ ไดแก 1.3.1 เอซโดพอร

เปนรทำงออกของกรดฟอรมก ซงเปนลกษณะทส ำคญของวงศมด ตงอยบรเวณสวนปลำยของ hypopygium มลกษณะเปนหวฉดสนๆ บรเวณรอบๆ มขนออนๆ ลอมรอบ และพบในวงศยอย Formicinae เทำนน (เดชำ ววฒนวทยำ และ วยะวฒน ใจตรง, 2544)

1.3.2 รอยควน เปนรอยคำดแคบๆ ระหวำงสวนทองปลองแรก และปลองทสอง หรอเชอมระหวำง

presclerites กบ postsclerites

7

1.3.3 เฮลเซยม เปน presclerites ลดรปของทองปลองทสำม ซงเชอมตอกบดำนทำยของ petiole

และซอนอยดำนทำยของ petiole 1.3.4 กำนเอวปลองแรก เปนสวนหนำของ petiole ซงมลกษณะแคบ โดยเรมจำกขอตอสวนดำนทำยของ

propodeal lobe ถงสวนทเปน node หรอ scale (เดชำ ววฒนวทยำ และ วยะวฒน ใจตรง, 2544) 1.3.5 เอวปลองแรก เปนสวนทองปลองทสอง ปกตลดรปและแยกตวเดยวๆ โดยทวไปเปนแบบ node

หรอ scale ซงมรปรำงและขนำดแตกตำงกน (เดชำ ววฒนวทยำ และ วยะวฒน ใจตรง, 2544) 1.3.6 เอวปลองทสอง เปนสวนทองปลองทสำมหรอเปนปลองทอยหลงสวนของ petiole และหนำ gaster

ดำนบนของ postpetiole สงหรอกลมเปนมมเรยกวำ node พบในมดบำงกลม 1.3.7 รยำงคใตเอวปลองแรก เปนสวนทอยดำนลำงของ petiole หรอ peduncle มรปรำงและขนำดแตกตำงกน

พบในมดบำงกลม (เดชำ ววฒนวทยำ และ วยะวฒน ใจตรง, 2544) 1.3.8 ไพจเดยม เปนผวดำนบนหรอแผนแขงดำนบนของสวนทองปลองทเจด หรอทองปลองสดทำย 1.3.9 ไฮโพไพจเดยม เปนผวดำนลำงหรอแผนแขงดำนลำงของสวนทองปลองทเจด หรอทองปลองสดทำย 1.3.10 ทอง เปนสวนทำยของล ำตวทมขนำดใหญละอำจพบเหลกในในมดบำงชนด 1.3.11 ปมของเอวปลองแรกและปลองทสอง เปนสวนทยนขนไปดำนบนของ petiole และ postiole มขนำดรปรำงแตกตำงกน

(เดชำ ววฒนวทยำ และ วยะวฒน ใจตรง, 2544) 1.3.12 เหลกไน เปนโครงสรำงส ำหรบปองกนตว ตงอยบรเวณสวนปลำยของทอง ซงพบในมดทวไป

ยกเวนมดในวงศยอย Dolichoderinae และ Formicinae (เดชำ ววฒนวทยำ และ วยะวฒน ใจตรง, 2544)

8

2. พฤตกรรมสงคมของมด มดเปนแมลงสงคมอำศยสวนรวมกนเปนกลม ตงแตกลมขนำดเลกถงขนำดใหญ แตละกลมประกอบดวยมดในวรรณะตำงๆ ดงน มดรำชน (queen) ม 1 หรอมำกกวำ 1 ตว และเปนเพศเมยทสบพนธได มลกษณะคลำยกบ มดงำน แตล ำตวมขนำดใหญกวำ ท ำหนำทวำงไข (เดชำ ววฒนวทยำ, 2544) มดเพศผ (male) มจ ำนวนเลกนอย มขนำดเทำกบหรอเลกกวำมดงำน มหวเลกกวำมดงำน มตำเดยว ฐำนหนวดสนและกรำมเลก ลกษณะคลำยตอ รำชนและมดเพศผทมปกมดในรงชวงสนๆ ในชวงเวลำหนงจะทงรงออกมำภำยนอกเพอผสมพนธและสรำงรงใหม (เดชำ ววฒนวทยำ, 2544) มดงำน (worker) มจ ำนวนมำกมรปรำงหลำยแบบ เปนเพศเมยทเปนหมน บำงชนดมวรรณะทหำร ซงเปนเพศเมยทเปนหมน หวและกรำมมขนำดใหญกวำ เรยกวำ major worker มดงำนทหวและกรำมมขนำดเลก เรยกวำ minor worker มดงำนสวนใหญมขนำดและรปรำงเหมอนกน เรยกวำ monomorphic บำงชนดมขนำดและรปรำงสองรปแบบ เรยกวำ dimorphic และมดงำนทมขนำดและรปรำงหลำยแบบ เรยกวำ polymorphic มดงำนมหนำทในกำรสรำงและรกษำรง หำอำหำร ดแลตวออนและรำชน และปองกนรง (เดชำ ววฒนวทยำ, 2544)

ชพจรของมด เรมตนดวยรำชน ซงรงมดโดยทวไปม 1ตว บนออกจำกรงพรอมกบรำชนและมดเพศผตวอนๆ จำกรงเดยวกนหรอรงอนในพนทใกลเคยงเพอคนหำพนส ำหรบผสมพนธ กำรผสมพนธเกดขนบนตนไมสง ไมพมหรอยอดเขำ รำชนผสมพนธมดเพศผ 1 หรอ 2-3 ตว ขณะบนอยในอำกำศแตเปนชวงเวลำสนๆ หลงจำกนนจะทงตวลงสพนดนเพอคนหำพนทเหมำะสมส ำหรบกำรสรำงรง ซงแตกตำงกนในมดแตละชนด ชวงทรำชนคนหำหรอขณะทพบพนทเหมำะสม รำชนจะกดปกออกและหอหมตวเองดวยปลอก ขนำดเลกๆ และวำงไขเปนกลมเลกๆ รำชนยงคงอยในรงกบตวออนขณะมกำรเจรญเตบโต ตวออนทก ำลงเจรญเตบโตกนไขทไมไดผสม ซงรำชนวำงไวโดยเฉพำะไมไดเปนอำหำร มดงำนรนแรกมขนำดเลกกวำมดงำนรนถดมำ เพรำะรำชนสำมำรถใหอำหำรในปรมำณทจ ำกดเมอเทยบกบกำรหำอำหำรของมดงำน เมอมดงำนรนแรกเปนตวเตมวยจะออกจำกรงและเรมหำอำหำรจบเหยอใหรำชนและตวออนทเพมขน เมอมมดงำนระยะตวเตมวยทเพมขน รำชนจะลดกจกรรมกำรวำงไขและมดงำนรบหนำททงหมดภำยในรง แตรำชนยงมควำมจ ำเปนส ำหรบกำรด ำรงชวตของมดในรง เพรำะรำชนควบคมกจกรรมของมดงำนทงหมดในรงด วยกำรสงสำรเคม(Holldobler and Wilson, 1990)

กำรผสมพนธในมดบำงชนดเกดขนบนหรอในรง และรำชนหลำยตวสรำงรงและอำศยรวมกน หรอตอสกนในภำยหลงเพอก ำหนดรำชนทเหลออยภำยในรง ขณะทรำชนตวอนๆ ถกฆำตำยหรอถกบงคบใหออกจำกรงมดบำงชนดมกำรสรำงกลมใหมเมอรำชนออกจำกจำกรงพรอมกบมดงำนจ ำนวนหนง และก ำหนดพนทส ำหรบท ำรงซงหำงไกลจำกรงเดม (Holldobler and Wilson, 1990)

9

ชวงทมดภำยในรงเปนตวเตมวย มดรำชนจะเรมผลตรำชนและเพศผรนใหม โดยปจจยก ำหนดกำรผลตรำชนใหมคอ เวลำในรอบป อำหำรทเปนประโยชนส ำหรบกำรเจรญเตบโตของตวออน ขนำดและทบรรจไขทวำง ฟโรโมน หรอฮอรโมนทผลตโดยรำชนและอำยของรำชน กำรผลตมดเพศผถกผลตโดยกลไกทงำยกวำรำชน (Holldobler and Wilson, 1990) ตวหนอนของรำชนและมดเพศผใหมคลำยกบตวหนอนของมดงำน แตโดยทวไปมขนำดใหญกวำ เมอเปนตวเตมวยระยะแรกจะยงคงอยในรงเพอรอคอยสภำพแวดลอมทเหมำะสมในกำรเรมตนออกจำกรง ซงสภำพแวดลอมทเหมำะสมจะเปนสำเหตส ำคญในกำรกระตนกำรออกจำกรงของรำชนและมดเพศผ รำชนจะพยำยำมผสมพนธและสรำงรงใหมภำยใน 2-3 วน ขณะทมดเพศผทวไปจะตำยภำยใน 2-3 วนหลงออกจำกรง รงมดโดยทวไปมอำยเปนป บำงชนดมอำยนำน 10 ป และโครงสรำงของรงมดมควำมแตกตำงกนขนอยกบชนดของมด ประเภทของดน และบร เวณทสรำงรง (Holldobler and Wilson, 1990)

มดเปนสงมชวตในกลมของแมลง คำดวำนำจะถอก ำเนดในชวงกลำงของยค Cretaceous หรอรำว 80 ถง 100 ลำนปทผำนมำ (Holldobler and Wilson, 1990) ปจจบนจดเปนแมลงในอนดบเดยวกบแมลงกลมผง ตอ และแตน ในอนดบ Hymenoptera วงศ Formicidae จดวำมววฒนำกำรสงสดทงในดำนโครงสรำงและควำมเปนอย โดยโครงสรำงของเสนปกมกำรลดรปและลกษณะสงคมแบบแทจรง คอมกำรชวยกนเลยงดตวออน กำรอยรวมกนของประชำกรมดอยำงนอยสองรน มกำรแบงกลมเปนวรรณะสบพนธและวรรณะทเปนหมน มดมควำมหลำกหลำยและกำรแพรกระจำยในทกพนท ตงแตเขตทนดรำถงเขตศนยสตร อำจพบในดนทมควำมลกมำก หรอพบบนปลำยยอดสงสดของตนไม ประมำณกำรณวำในโลกมมดทงหมด 16 วงศยอย 296 สกล 15,000 ชนด เปนมดททรำบชอแลวประมำณ 10,000 ชนด (Bolton, 1994) โดยบรเวณอนโด-ออสเตรเลยมจ ำนวนสกลมำกทสด ส ำหรบในประเทศไทยคำดกำรณวำมมดประมำณ 800-1,000 ชนด ซงสวนใหญเปนมดทอำศยในปำ (เดชำ ววฒนวทยำ, 2544)

มดเปนสตวกลมหนงทมควำมพถพถนในกำรสรำงรงอยำงประณตในบรเวณทเลอกสรำงรง เนองจำกมดเปนกลมสตว ทมกำรดดแปลงสงแวดลอมทอยรอบๆ ตว ใหเหมำะสมกบควำมตองกำร โดยทวไปรงมดมอำยเปนปและบำงชนดจะมอำยนำนถงสบป กำรสรำงรงของมดแยกออกได 3 แบบ ดงน

1. รงแบบงำยๆ เปนรงทไมซบซอนหรอเปนรงแบบชวครำว พบตำมไมผ โดยกดเปนหลมๆ มทงขนำดเลกและขนำดใหญส ำหรบใหตวออนและมดงำนอำศย หรอเปนกลมเลกๆตำมพนดน ตำมซำกพช หรอระหวำงรำกพช ซงมดทสรำงรงแบบนจะมกำรยำยรงบอยๆ และมขอบเขตกำรอำศยทกวำง

10

2. รงใตดน เปนรงทมควำมซบซอนและแตกตำงกนออกไป จำกรงทมขนำดเลก เปนแองอยำงงำยๆ ใตกอนหน ไมซง หรอสงของตำงๆตำมพนดน จนถงอโมงคหรอทำงเดนทแผขยำยออกไปหลำยๆ เมตรใตดน ซงมกำรเชอมโยงกนหลำยทศทำง โดยมด 1 กลม จะประกอบดวยรงหลำยๆรงทแยกออกจำกกน แตละรงมทำงเขำเลกๆมขนำดพอเพยงใหมดงำนผำนเขำออกได

3. รงบนตนไม เปนรงทพบไดตำมกง กำน หรอล ำตน สวนใหญจะใชรของแมลงกลมอน เชน รของตวออนแมลงปกแขง หรอรองตำมตนไม รทำงเขำไปสรงมขนำดเลกและกลม หรอไมกอำศยโครงสรำงธรรมชำตของล ำตนหรอกง แตมดบำงชนดสรำงรงดวยใบไม เชน มดแดง โดยจะเชอมใบไมแตละใบเขำดวยกนโดยเสนใยทผลตจำกตวออน หรอมดบำงชนดทอำศยตำมตนไม จะใชเสนใยของพชนนสรำงสงปกคลมรงซงเชอมตดกบผวใบ

ควำมสมพนธระหวำงมดกบสงมชวตอนๆ มดงน 1.มดกบพชอำศย - ควำมสมพนธระหวำงมดกบพชในลกษณะของกำรอำศยอยรวมกนแลวเกด

ประโยชนกบพชอำศย ซงเปนพฤตกรรมกำรด ำรงชวตแบบพงพำอำศยกน เรยกวำ เปนกำรอยรวมกนแบบ myrmecophytism ซงจะพบกำรอยรวมกนแบบนเฉพำะในเขตรอนชนเทำนน กำรอยรวมกนแบบนคอ มด Pseudomyrmex ferruginea ทอำศยอยบนตน Acacia cornigera มดชนดนมบทบำทหนำทในกำรปกปองพชอำศยใหปลอดภยจำกสตวกนพชชนดตำงๆ สวนมดจะไดรบทอยอำศยและอำหำรจำกพชอำกำศ (Holldobler and Wilson, 1990)

- ควำมสมพนธระหวำงมดกบพชในลกษณะของกำรอำศยอยรวมกนแลวเกดโทษกบพช หรอพชเปนฝำยเสยประโยชนจำกกำรอำศยรวมกน ตวอยำงคอ มด Pseudolaisus sp. ซงท ำใหตนล ำไยเกดอำกำรเหลองภำยในเวลำไมกเดอน เพรำะมดชนดนอำศยอยบรเวณดนรอบๆโคนตนล ำไย และพบวำเปนพำหะในกำรแพรกระจำยเพลยแปง ซงเปนสำเหตหลกทท ำใหตนล ำไยตำยโดยฉบพลน

2. มดกบศตรพช - ควำมสมพนธของมดกบศตรพช ในลกษณะของกำรอำศยอยรวมกนแลว มดเปน

ตวห ำศตรพช โดยมดมบทบำททำงนเวศวทยำทส ำคญอยำงหนง คอ เปนแมลงตวห ำของสตวไมมกระดกสนหลงขนำดเลกมำกมำยหลำยชนด ตวอยำงของกำรอยรวมกนของมดกบแมลงศตรพช เชน กำรน ำมดแดงรงจำกแหลงอนมำปลอยสตนสมเพอควบคมแมลงศตรสมและใหผลกำรควบคมเปนทนำพอใ

- ควำมสมพนธของมดกบศตรพช ในลกษณะของกำรอำศยอยรวมกนแลวศตรพชไดรบประโยชน เชน James (1984) รำยงำนวำ มด Iridomyrmex humilis ทอำศยอยบนตนสม จะท ำหนำทปกปองเพลยออน เพลยหอย เพลยแปง และแมลงหวขำวใหรอดพนจำกกำรเบยดเบยนของศตรธรรมชำต Aphytis spp. และดวงเตำลำยตำงๆ โดยมดจะไดรบน ำหวำนเปนอำหำรซงหลงมำจำก

11

เพลยดงกลำว มดเปนตวห ำของแมลงศตรพชทส ำคญทำงเศรษฐกจหลำยชนด โดยมดสำมำรถน ำแมลงศตรทมขนำดเลกกลบไปกนทรงได แตหนอนทมขนำดใหญมดจะรมกดเพอใหหนอนตำยกอน แลวจงกดแยกเปนชนเลกๆ จำกนนน ำกลบไปกนทรง ซงเหนไดวำมกำรใชมดเพอควบคมศตรพชหลำยชนดในไมยนตน ไดแก โกโก มะพรำว และสม เปนตน (กรมวชำกำรเกษตร, 2541)

3. มดกบมนษย - มดเปนศตรของมนษย เนองจำกกำรอยรวมกนของมนษยกบมดโดยมดท ำใหมนษย

เกดควำมร ำคำญหรอเปนศตรในเคหสถำน และมดยงสำมำรถท ำรำยมนษยให เกดอำกำรคนและบวมในบรเวณทถกกดได เชน มดงำม มดคน มดตะนอย เปนตน นอกจำกนแลวมดยงเปนประโยชนใหแกมนษย เชน มนษยน ำมดแดงรงทมชวตอยไปปลอยบนตนไมเพอท ำกำรควบคมแมลงศตรพชชนดอนๆ หรอสำมำรถน ำมำประกอบอำหำรซงอำหำรทท ำมำจำกมดทมชอเสยง คอ ไขมดแดง โดยนยมน ำมดในระยะทเปนไขและตวเตมวยทเพงออกจำกดกแดมำประกอบอำหำร (ไพศำล ศภำงคเสน, 2542)

3.บทบาทของมดตอระบบนเวศ มดจดเปนแมลงผบรโภคในโซอำหำร เปนแมลงทมรปแบบกำรด ำรงชวตทหลำกหลำยบำง

ชนดมบทบำทในฐำนะผลำบำงชนดเปนแมลงกนซำกหลำยๆชนดหำอำหำรโดยกนน ำหวำนจำกพชหรอใชแมลงกลมอนในกำรหำน ำหวำนเปนตน (Brown, 2000) ซงจำกรปแบบกำรด ำรงชวตของมดท ำใหมดเขำไปมบทบำททส ำคญกบสงมชวตในกลมอนและระบบนเวศทมดอำศยอยประมำณ 35% ของเมลดพนธพชภำยในปำถกแพรกระจำยโดยมด และรงของมดทอยตำมพนปำหรอลกลงไปในดน ชวยใหเกดกำรแลกเปลยนกำซของระบบรำกในพชดขน อกทงมดภำยในปำยงมสวนชวยในกระบวนกำรยอยสลำยเรวขน (Alonso and Agosti, 2000)

นอกจำกนมดยงมบทบำททส ำคญและเกยวเนองกบมนษยทงทำงตรงและทำงออม อำทกำรศกษำแมลงกนไดในภำคเหนอและภำคตะวนออกเฉยงเหนอของไทยพบมดถงสำมชนดทไดรบควำมนยมน ำมำบรโภคเปนอำหำร คอ Carebara castanea Fr. Smith, Carebara lignata Westwood และ Oecophylla smaragdina (Fabricius) สวน Holldobler และ Wilson (1990) ไดกลำววำ Oecophylla smaragdina สำมำรถน ำมำปรบตวควบคมแมลงสวนสมไดด กำรศกษำมดในสวนละมด ของจงหวด Tra Vinh พบวำสวนทมมด Dolichoderus thoracicus Fr. Smith อำศยอย เจำของสวนใชยำฆำแมลงนอยกวำสวนทไมมมดดงกลำวอำศยอย มดเปนแมลงทมคณสมบตทด ในกำรน ำมำใชตรวจสอบและเปนดชนบงชถงกำรเปลยนแปลงของสภำพแวดลอม เนองจำกมขอมลพนฐำนของกำรจดจ ำแนกทด สำมำรถศกษำและเกบตวอยำงไดงำย อกทงตอบสนองตอกำรเปลยนแปลงของสภำพแวดลอมไดด (Alonso and Agosti, 2000)

12

จำกกำรศกษำของมดทงสนม 10,000 ถง 15,000 ชนด โดยมดทพบและมกำรจ ำแนกแลวมทงสน 9,538 ชนด จำก 296 สกล 16 วงศยอย แพรกระจำยอยในพนทตำงๆ ทวโลกไดเปน 8 เขตภมศำสตร โดยในแตละเขตภมศำสตรเปนจ ำนวนชนดของแตกตำงกนออกไป

มดเปนกลมแมลงทมควำมหลำกหลำยและมควำมชกชมสงเมอเปรยบเทยบกบแมลงสงคมอนๆ อำท ปลวก ผง ตอ และแตน อกทงสำมำรถพบแพรกระจำยไดตงแตตำมพนดน ซำกใบไม ไมพนลำง ตำมล ำตนของไมยนตน จนถงบนเรอนยอดไม กำรศกษำมดตำมพนดนและตำมล ำตนของตนไม บรเวณ Lambir Hills National Park รฐ Sarawak, Borneo พบมดมชนดสงถง 235 ชนด 35 สกล 9 วงศยอย กำรศกษำของ Bruehl และคณะ (1998) พบวำมมดถง 524 ชนด 73 สกล 7 วงศยอย ตำมระดบควำมสงในแนวดงของโครงสรำงปำคอจำกพนดน ซำกใบไมพนลำง ตำมล ำตนของไมยนตน

มดมบทบำทส ำคญในกำรด ำรงไวซงควำมสมดลตำมธรรมชำตเนองจำกมดมบทบำทหนำทหลำยประกำร มดสวนใหญเปนผลำหรอกนซำก (scavenger) บำงชนดกนพช (herbivore) บำงชนดมกำรพงพำอำศยอยรวมกบสตวอนและพชหลำยชนด นอกจำกนสำมำรถใชมดเปนดชนในกำรประเมนควำมหลำกหลำยหรอตรวจสอบกำรเปลยนแปลงของสภำพแวดลอมได และน ำมำใชในกำรควบคมประชำกรของแมลงศตรพช รวมทงชวยปรบปรงโครงสรำงของดนซงมผลตอกำรเจรญเตบโตของพช มดยงมประโยชนตอพชในดำนปองกนพชจำกศตรธรรมชำต กระจำยเมลดพนธ พชและบำงครงชวยในกำรผสมเกสรของพช บทบำทของมดซงชวยในกำรกระจำยเมลดพนธและผสมเกสรของพชมควำมส ำคญทำงดำนนเวศวทยำและววฒนำกำรอยำงชดเจน (Alonso and Agosti, 2000)

ปำเสมด (Melaleuca forest) เปนสงคมพชทเปลยนสภำพมำจำกปำพรทเสอมสภำพเพรำะสงคมพชปำพรเดมถกท ำลำยจนท ำใหพนธไมยนตนหลำกหลำกชนดของปำพร เปลยนสภำพไปเปนสงคมพชปำเสมดอนเปนสงคมไมยนตนประเภทวชพช ซงมลกษณะเฉพำะตวโดยมเสมดขำว (Melaleuca cajuputi Powell) ในวงศ Myrtaceae เปนไมเดนเพยงชนดเดยว อำจมเสมดแดงขนปะปนอยบำง พบไดตำมพนทลมต ำหรอสภำพเปนแองน ำจดทวมขงตดตอกนเปนเวลำนำนนอกจำกนยงมพชพรรณและสตวชนดตำงๆ อยเปนจ ำนวนมำก และยงเปนแหลงทมคณคำทำงระบบนเวศตอชมชนในพนท ปำเสมดเปนสงคมปำทมลกษณะเฉพำะตว พนดนในปำประกอบดวยอนทรยวตถทบถมรวมอยบนผวดนมควำมหนำตงแต 0.5–5 เมตร หรอมำกกวำซงดนมคำควำมเปนกรดเบส 4.5–6 (อดศกด ทองไขมกต และ สณ ปยะพนธพงศ, 2534) ทงนตนเสมดสำมำรถเจรญเตบโตไดดในสภำพแวดลอมหลำกหลำย ทงดนกรด ดนเคม น ำทวมขง และแหงแลง ไดปจจบนปำเสมดถกรบกวนอยำงมำกจำกกำรบกรกของชำวบำนในพนทอยำงมำก เพอน ำพนทปำเสมดไปท ำกำรเกษตรและท ำโครงกำรบำนจดสรร

13

4.งานวจยทเกยวของ จกรภทร ดลยพชร และคณะ (2551) ไดศกษำองคประกอบมดในบรเวณสนทรำยชำยหำด

จงหวดสงขลำ โดยท ำำกำรศกษำใน 2 พนทคอบรเวณตำบลดหลวง อ ำเภอสทงพระ และพนทต ำบลสะกอม อ ำเภอจะนะ ก ำหนดแปลงถำวรขนำด 30X30 เมตร 3 แปลงตอ 1 พนทท ำกำรเกบตวอยำงมดโดยใชวธกำรเกบ 3 วธ ไดแก กำรใชถงรอนซำกใบไม กำรเกบตวอยำงดวยมอ และกำรใชเหยอน ำหวำน ในระหวำงเดอนกนยำยน 2551 ถงกรกฎำคม 2552 พบมด 59 ชนด 33 สกลจำก 6 วงศยอย โดยวงศยอยทจ ำนวนชนดมำกทสดคอ Myrmicinae ซงพบมดทงสน 22 ชนดจำก 10 สกล รองลงมำคอวงศยอย Formicinae พบมดทงสน 17 ชนดจำก 7 สกล วงศยอย Ponerinae พบมด 9 ชนดจำด 8 สกล วงศยอย Dolichoderinae พบมด 6 ชนดจำก 6 สกล ในวงศยอย Pseudomyrmecinae พบมด 4 ชนดจำก 1 สกลและวงศยอย Amblyoponinae พบมด 1 ชนดจำก 1 สกล

เดชำ ววฒนวทยำ (2544) ศกษำมดในประเทศไทย เรมด ำเนนกำรอยำงจรงจงมำตงแตปลำยศตวรรษท 19 ซงปจจบนไดมกำรจดตงพพธภณฑมด รวบรวมตวอยำงมดชนดตำงๆ ทมในประเทศไทย รำยงำนวำประเทศไทยมมดไมนอยกวำ 550 ชนด 100 สกล จำก 9 วงศยอย โดยจดเกบไวทหองปฏบตกำรทำงกฏวทยำปำไม ตกวนศำสตร 60 ป คณะวนศำสตร มหำวทยำลยเกษตรศำสตร

เจรญศกด แซไว และอมพร พลบพลง (2546) ศกษำกำรแพรกระจำยของมดตำมแนวลมน ำคลองอตะเภำ จงหวดสงขลำ กำรศกษำครงนเลอกพนทท ำกำรศกษำบรเวณตนน ำ 3 แหง ระดบควำมสงจำกระดบน ำทะเลทแตกตำงกน และอก 2 แหงคอ บรเวณปลำยน ำ คลองวำดแหลมโพธ จดเกบตวอยำงแตละแหงวำงแปลงศกษำ 3 แปลง ระยะหำงกนแปลงละ 100 เมตร ในกำรเกบตวอยำงมดใช 2 วธ คอ กำรจบดวยมอและกำรใชตะแกรงรอนซำกใบไม กำรศกษำครงนอยระหวำงเดอนมกรำคม พ.ศ. 2546 ถงเดอน มกรำคม พ.ศ. 2547 โดยจะท ำกำรเกบขอมลทกๆ 2 เดอน ผลกำรศกษำพบมดทงหมด 7 วงศยอย 50 สกล 248 ชนด ไดแก วงศยอยAenictinae Cerapachyinae Dolichoderinae Formicinae Myrmicinae Ponerinae และ Pseudomyrmecinae

นำว หนนอนนต (2546) ศกษำชนดและควำมชกชมของมดตำมฤดกำลในปำบำลำ บรเวณเขตรกษำพนธสตวปำฮำลำ-บำลำ จงหวดนรำธวำส บรเวณปำดบชนระดบต ำทระดบควำมสงจำกน ำทะเลไมเกน 200 เมตร โดยก ำหนดสถำนเกบขอมล 3 สถำนแตละสถำนวำงแนวเสนส ำรวจควำมยำว 180 เมตร และเกบมดโดยใชวธกำร 4 วธ คอ กำรใชตะแกรงรอนซำกใบไม กำรจบดวยมอ กำรใชเหยอน ำหวำน และกำรจบมดทอำศยในดน เกบขอมลทก 2 เดอน ระหวำงเดอนมนำคม 2544 ถงเดอนมนำคม 2545 พบมดทงหมด 8 วงศยอย 63 สกล 255 ชนด ซงชวงระยะเวลำและวธกำรเกบตวอยำงแตละวธ พบจ ำนวนชนด ควำมชกชมและองคประกอบชนดมดแตกตำงกน

14

พนจ ชนสวสด (2546) ศกษำควำมหลำกหลำยทำงชวภำพของมดในบรเวณสวนสม อ ำเภอสะเดำ จงหวดสงขลำ เกบตวอยำงมดโดยใชวธกำรเกบตวอยำงดวยมอ และกำรใชกกดกดดแปลงแบบ pitfall ทงฤดรอนและฤดฝน ในระบบนเวศสวนสมอ ำเภอสะเดำ จงหวดสงขลำ ระหวำงเดอน มกรำคม-ธนวำคม 2544 พบมดทงหมด 2,130 ตว จำกกำรจดกลม แลจ ำแนกชนดได 7 วงศยอย 16 เผำ 24 สกล 32 ชนด พบมดในวงศยอย Myrmicinae 8 เผำ 11 สกล 12 ชนด Ponerinae 2 เผำ 6 สกล 8 ชนด Formicinae 2 เผำ 3 สกล 7 ชนด Pseudomyrmecinae 1 เผำ 1 สกล 2 ชนด Cerapachyinae 1 ชนด Dorylinae 1 ชนด และ Dolichoderinae 1 ชนด วธกำรเกบตวอยำงดวยมอพบมด 6 ชนด สวนกำรใชกบดกดดแปลงแบบ pitfall พบมด 26 ชนด มดทพบในฤดแลงทงหมด 815 ตว 20 ชนด และมดทพบในฤดฝน ทงหมด1,315 ตว 19 ชนด คำดชนควำมหลำกหลำยของชนดมดโดยใชสตรของ Shannon-Weiner พบคำดชนควำมหลำกหลำยของชนดมดในฤดแลง (H=2.34) และในฤดฝน (H=1.91)

ภรณ ประสทธอยศล (2544) ศกษำควำมหลำกหลำยและกำรกระจำยของมดในบรเวณอทยำนแหงชำตดอยอนทนนท จงหวดเชยงใหม ทบรเวณปำเตมรง ปำผลดใบ ปำดบ และปำดบเขำ ตงแตเดอนสงหำคม 2542 ถงเดอนกรกฎำคม 2543 โดยเกบตวอยำงเดอนละครง ในแตละบรเวณเกบตวอยำงมดดวยวธ pitfall traps, Winkler litter sifting, sweep net, beating และ hand picking จำกกำรเกบตวอยำงมด พบมดทงหมด 8 วงศยอย ไดแก Aenictinae Cerapachyinae Dolichoderinae Dorylinae Formicinae Myrmicinae Ponerinae และ Pseudomyrmecinae ประกอบดวยมด 49 สกล 166 ขนด โดยวงศยอย Myrmicinae มมดมำกทสดทงจ ำนวนสกลและชนด ส ำหรบกำรส ำรวจครงน มดสกล Leptogenys Pachycondyla และPheidole พบไดทกจดเกบตวอยำง

สรชย ทองเจม (2546) ศกษำชนดและควำมชกชมของมดบนเรอนยอดไม บรเวณปำดบชนระดบต ำของเขตรกษำพนธสตวปำโตนงำชำง จงหวดสงขลำ ระหวำงเดอนพฤศจกำยน 2544 ถง พฤศจกำยน 2545 จำกแปลงศกษำขนำด 100×100 เมตร จ ำนวนสองแปลง คอ แปลงศกษำตวแทนของพนทดำนในปำและแปลงศกษำตวแทนพนทขอบปำ แตละแปลงแบงเปนแปลงยอยขนำด 10×10 เมตร จ ำนวน 100 แปลงยอย ทก 2 เดอน สมแปลงยอยมำแปลงศกษำละ 3 แปลงยอย เพอพนหมอกควนยำฆำแมลง พบมดทงสน 12,174 ตว จำก 118 ชนด 29 สกล 6 วงศยอย ประกอบไปดวยมดในวงศยอย Formicinae 64 ชนด รองลงมำเปน Myrmicinae 32 ชนด Pseudomyrmecinae 10 ชนด Ponerinae 6 ชนด Dolichoderinae 5 ชนด และ Aenictinae 1 ชนด

15

ธชคณน จงจตวมล และ วนด วฒนชยยงเจรญ (2552) ศกษำควำมหลำกหลำยของมดในพนทปำเบญจพรรณ ณ อทยำนแหงชำตนำยง-น ำโสม จงหวดอดรธำน ไดศกษำระหวำงเดอนมกรำคม 2551 ถงเดอนพฤษภำคม 2552 ดวยเทคนคกำรเกบตวอยำงศกษำแบบสมอยำงเปนระบบ ตำมเสนทำงธรรมชำต พบมดจ ำนวนทงสน 5 วงศยอย 15 สกล และ 18 ชนด โดยพบมดในวงศยอย Dolichoderinae 2 ชนด วงศยอย Formicinae 7 ชนด วงศยอย Myrmicinae 4 ชนด วงศยอย Ponerinae 4 ชนด และวงศยอย Pseudomyrmecinae 1 ชนด

Bruehl และคณะ (1998) ศกษำควำมหลำกหลำยของมดทอำศยอยบรเวณพนปำ และบรเวณเรอนยอดของตนไม (canopy ants) ในเกำะบอรเนยว ประเทศมำเลเซย โดยกำรเกบมดตำมระดบควำมสงในแนวดงของโครงสรำงปำ คอจำกพนดน ตำมซำกใบไม ไมพนลำง และตำมล ำตนไม พบชนดมดสงถง 524 ชนด 73 สกล 7 วงศยอย ยงพบวำมดสกล Polyrhachis และ Camponotus เปนกลมพบเดน (dominant) บรเวณเรอนยอดของตนไม ในขณะทมดสกล Pheidole พบเดนบรเวณพนปำ

Sakchoowong และคณะ (2015) ไดท ำกำรศกษำ ควำมชกชมของมดทพบตำมพนปำดบชนทระดบต ำ (lowland tropical rainforest) ในภำคใตของไทย โดยเกบตวอยำงมดทพบตำมพนใตตนไขเขยว (Parashorea stellata) ตะเคยนทรำย (Intsia palembanica) และหลมพอ (Shorea gratissima) พบมดทงสน 71 ชนด จำก 38 สกล 6 วงศยอย ไดแก วงศยอย Ectatomminae Dolichoderinae Formicinae Myrmicinae Proceratiinae และ Ponerinae ซงควำมชกชมของมดทพบใตพชดงกลำวไมมควำมแตกตำงกนทำงสถต นอกจำกนยงพบวำควำมชกชมของมดทพบในฤดฝนสงกวำในฤดแลง และควำมชนของดนเปนปจจยส ำคญทมผลตอควำมหลำกหลำยของมดทพบตำมพนปำดบชนทระดบต ำ

Watanasit และคณะ (2005) ศกษำองคประกอบของมดบนรมไม (Hymenoptera: Formicidae) ในเขตรกษำพนธสตวปำโตนงำชำง จงหวดสงขลำ ท ำกำรศกษำจ ำนวนชนดและองคประกอบของมดระหวำงพนทถกรบกวนสงและพนทปำทถกรบกวนนอยของปำดบชนระดบต ำในเขตรกษำพนธสตวปำโตนงำชำง จงหวดสงขลำ ระหวำงเดอนพฤศจกำยน 2544 ถงพฤศจกำยน 2545 โดยท ำกำรวำงแปลงถำวร 100×100 ตร.เมตร จ ำนวน 2 แปลง แลวแบงเปนแปลงยอยอก 100 แปลง (10×10 ตร.เมตร) ของแตละพนทศกษำ ท ำกำรเกบตวอยำงมดบนเรอนยอดไมทกๆ 2 เดอน ดวยวธพนยำฆำแมลงประเภทไพรทรอยดไปยงรมไม โดยแตละครงของกำรเกบตวอยำงท ำกำรสมพนทแปลงยอยมำอยำงละ 3 แปลงของแตละพนท ซงแปลงยอยทสมแลวจะไมมกำรซ ำในครงถดมำ ผลกำรศกษำพบมดทงหมด 118 ชนดใน 29 สกลของ 6 วงศยอย วงศยอยทพบจ ำนวนชนดสงทสดคอ Formicinae 64 ชนด รองลงมำ Myrmicinae 32 ชนด Pseudomyrmecinae 10 ชนด Ponerinae 6 ชนด Dolichoderinae 5 ชนด และ Aenictinae 1 ชนด

16

Watanasit และคณะ (2008) ศกษำควำมหลำกหลำยและนเวศวทยำของมดในบรเวณอทยำนแหงชำตเขำนน จงหวดนครศรธรรมรำช ท ำกำรเกบตวอยำงมด 3 พนท และเกบตวอยำงมด 5 วธ คอกำรใชเหยอน ำหวำน กำรใชตะแกรงรอนซำกใบไม กำรจบดวยมอ กำรวำงกบดก และ Winkler Bag โดยท ำกำรเกบขอมลทกๆ 2 เดอน ระหวำงเดอนมกรำคม 2549-มกรำคม 2550 ผลกำรศกษำพบมดทงสน 245 ชนด 50 สกล และ 10 วงศยอย ไดแกวงศยอย Myrmicinae 109 ชนด Formicinae 55 ชนด Ponerinae 46 ชนด Dolichoderinae 15 ชนด Cerapachyinae 4 ชนด Pseudomyrmecinae 6 ชนด Aenictinae 4 ชนด Dorylinae 3 ชนด Ectatomminae 2 ชนด และ Amblyoponinae 1 ชนด สกลของมดทพบมำกทสดคอ Pheidole 31 ชนด และรองลงมำคอ Camponotus 20 ชนด ส ำหรบควำมสมพนธระหวำงกำรแพรกระจำยและองคประกอบของปรมำณชนดของมดกบปจจยสงแวดลอม พบวำเมออณหภมดนและอำกำศทเพมมำกขนสงผลใหมกำรแพรกระจำยและมจ ำนวนประชำกรของมดบำงชนดเพมตำมไปดวย

Yamane และคณะ (1999) ศกษำควำมหลำกหลำยของมดบรเวณปำดบชนบนพนทรำบต ำ (lowland forest) และปำดบชนเชงเขำ (mountain forest) ในรฐซำบำร ประเทศมำเลเซย โดยใชวธกำรเกบตวอยำง 4 วธคอ กำรจบดวยมอ กำรใชตะแกรงรอนซำกใบไม กำรใชเหยอน ำหวำน และกำรจบมดทอำศยในดน (soil samples) พบวำกำรใช 3 วธรวมกน คอ กำรจบดวยมอ กำรใชตะแกรงรอนซำกใบไม และกำรจบมดทอำศยในดน พบชนดของมดมำกทสดคอ 91% ของชนดมดทงหมด

Yamane และคณะ (2013) ไดท ำกำรศกษำควำมหลำกชนดของมดทเกบตำมพนดนและบนตนยำงในสวนยำงพำรำ ประเทศกมพชำ พบมดมำกทสดถง 41 ชนด จำก 28 สกล 7 วงศยอย แบงเปนมดในวงศยอย Myrmicinae 46% Formicinae 20% และ Ponerinae 17% ยงพบวำควำมชกชมของมดทพบในสวนยำงทมอำยกำรปลก 6, 9 และมำกกวำ 50 ป ไมมควำมแตกตำงกนทำงสถต จ ำนวนมดทพบถง 50% ในสวนยำง คอ Oecophylla smaragdina รองลงมำไดแก Taipinoma melanocephalum (27%) และ Anoplolepis gracilipes (13%) ตำมล ำดบ สวนยำงทมอำยมำกจะพบวำมซำกใบไมและดนมอนทรยวตถมำกกวำ จงพบมดสกลทหำยำก เชน Calyptomyrmex, Pyramica และ Discothyrea

บทท 3

วธการด าเนนการวจย

1. วสดและอปกรณ 1.1 เครองมอและวสดอปกรณเกบตวอยาง 1. กลองถายรป 2. ตะแกรงรอน 3. ปากคบ 4. เครองวดอณหภม (Thermometer) 5. เครองวดความชนสมพทธ (Hygrometer) 6. นาฬกาจบเวลา 7. ตลบสายวด 8. แผนส าล 9. ขวดใสตวอยาง 10. กระดาษ label 11. เขมปกตวอยาง 12. น าหวาน 13. แกวพลาสตก 14. เอทลแอลกอฮอล 95% 15. กาว 16. กระดาษสามเหลยม 17. กลองเกบตวอยางมด 18. ถงพลาสตก และยางรดปากถง 19. กลองจลทรรศนแบบสเตอรโอ (Stereo microscope)

18

2. วธการด าเนนงานวจย 2.1 พนทท ำกำรวจย

ปำเสมด ในอ ำเภอหำดใหญ จงหวดสงขลำ บรเวณละตจด 7.06 องศำเหนอ ลองตจด 100.32 องศำตะวนออก

และปำเสมดในอ ำเภอเมอง จงหวดสงขลำ บรเวณละตจด 07 องศำเหนอ ลองจจด 100 องศำตะวนออก 2.2 วธด ำเนนกำรวจย 2.2.1 วธกำรศกษำ

ก ำหนดพนทบรเวณปำเสมด โดยกำรวำงแนวเสนส ำรวจ (line transect) ในแนวเหนอใต ควำมยำว 180 เมตร 1 เสน ภำยในแนวเสนส ำรวจแบงเปน 3 สวน (block) แตละสวนมควำมยำว 60 เมตร ท ำกำรสมเกบตวอยำงทงหมดจ ำนวน 7 ครง ครงละ 3 จด โดยจดละ 4 วธ คอ กำรใชตะแกรงรอนซำกใบไม กำรจบดวยมอ กำรใชกบดกน ำหวำน และกำรใชกบดกหลม ระหวำงเดอนสงหำคมถงกนยำยน และระหวำงเดอนพฤศจกำยนถงธนวำคม พ.ศ.2557

ขนตอนในกำรเกบตวอยำง มดงน กำรศกษำในครงนเกบตวอยำงมด โดยใชวธกำรเกบตวอยำงมด 4 วธ ซงดดแปลงจำกวธกำรของ Yamane and Hashimoto (1999) อำงโดย นำว หนนอนนต (2546) ดงตอไปน

1. กำรใชตะแกรงรอนซำกใบไม (Leaf litter sifting: LL) เปนวธทใชจบมดทอำศยตำมผวดนโดยเกบซำกใบไมหรอกงไมใสในตะแกรงรอน

ทมถำดรองรบอยดำนลำง ใชปำกคบจบมดใสในขวดเกบตวอยำงทบรรจเอทลแอลกอฮอลควำม เขมขน 95 เปอรเซนต โดยผเกบตวอยำง 1 คน ใชเวลำ 30 นำทตอ 1 block เกบตวอยำงมด 3 ขวด แลวน ำกลบไปคดแยกตวอยำงมดในหองปฏบตกำร

2. กำรจบดวยมอ (Hand collecting: HC) เปนวธทใชจบมดทอำศยอยตำมตนไม ล ำตน ไมพม และไมผ โดยใชปำกคบจบ

มดใสในขวด เกบตวอยำงทบรรจเอทลแอลกอฮอลควำมเขมขน 95 เปอรเซนต โดยผเกบตวอยำง 1 คน ใชเวลำ 30 นำท ตอ 1 block เกบตวอยำงมด 3 ขวด แลวน ำกลบไปคดแยกตวอยำงมดในหองปฏบตกำร

3. กำรใชกบดกน ำหวำน (Honey bait trap: HB) เปนวธทใชจบมดทกนน ำหวำนเปนอำหำร โดยกำรน ำน ำหวำนกลนสละ เทลงบน

แผนส ำล แลววำงลงบนใบไมกอนวำงบนพนดน แตละแผนส ำลมระยะหำงกน 4 เมตร วำงแผนส ำลจ ำนวน 15 แผนทำงดำนขวำของแนวเสนส ำรวจใน block ท 1 และ block ท 3 และวำงแผนส ำลทำงดำนซำยของแนวเสนส ำรวจใน block ท 2 ตงทงไวประมำณ 30 นำท เกบตวอยำงแผนส ำลทงหมด 45 แผน หลงจำกนนน ำกลบไปคดแยกตวอยำงมดในหองปฏบตกำร

19

4. กำรใชกบดกหลม (Pitfall tap) เปนกำรจบมดทหำอำหำรอยตำมพนดน โดยกำรวำงกบดกหลมระยะหำงกน

4 เมตร วำงจ ำนวน 15 กบดก โดยวำงใหตรงกนขำมกบวธกำรใชกบดกน ำหวำนในแตละ block ของเเนวเสนส ำรวจ กบดกหลมทใชในกำรทดลองนคอ แกวพลำสตก โดยใสแกวพลำสตกลงในหลมทขดเตรยมไว โดยใหขอบของแกวพลำสตกอยในระดบเดยวกบพนดน ภำยในแกวพลำสตกบรรจน ำยำลำงจำน ในอตรำ 1 ใน 4 ของควำมสงของแกวพลำสตก วำงกบดกทงไว 24 ชวโมง หลงจำกนนใชปำกคบจบมดใสในขวดเกบตวอยำงทบรรจเอทลแอลกอฮอลควำมเขมขน 95 เปอรเซนต น ำกลบไปคดแยกตวอยำงมดในหองปฏบตกำร

ตวอยำงมดทไดจะเกบในขวดตวอยำงทบรรจเอทลแอลกอฮอล 95 เปอรเซนต บนทกสถำนทเกบตวอยำง วนเดอนปทเกบ เพอเปนขอมลเบองตนกอนมดน ำไปจ ำแนก จำกนนท ำกำรวดปจจยสงแวดลอมบำงประกำร ในแตละบรเวณ ดงน 1. วดอณหภมอำกำศ

1.1 น ำเทอรโมมเตอรไปแขวนไวใหสมผสกบอำกำศโดยตรง 1.2 ตรวจดและบนทกคำทวดไดจำกเทอรโมมเตอรทเวลำ 30 นำท โดย

แตละ block ท ำกำรวด 4 ครง ดงนนใน 4 block จะได 4 ขอมล แลวน ำมำหำคำเฉลย 2. วดควำมชนสมพทธของอำกำศ

2.1 น ำเทอรโมมเตอรแบบ wet-dry (hygrometer) ไปวดบรเวณทตองกำรจะวดควำมชนสมพทธของอำกำศ โดยดคำควำมชนทขดของเทอรโมมเตอรแบบ wet-dry แลวน ำไปเทยบกบตำรำง คำทไดจะแสดงควำมชนสมพทธของอำกำศ 2.2 ตรวจดและบนทกคำทวดไดจำกเทอรโมมเตอรทเวลำ 30 นำท โดยแตละ block ท ำกำรวด 4 ครง ดงนนใน 1 block จะได 4 ขอมล แลวน ำมำหำคำเฉลย

3. วดอณหภมของดน 3.1 ใชเทอรโมมเตอรส ำหรบวดในดน (soil thermometer) วดอณหภม

ของดนทระดบ 15 เซนตเมตร จำกผวดน 3.2 ตรวจดและบนทกคำทวดไดจำกเทอรโมมเตอรทเวลำ 30 นำท โดย

แตละ block ท ำกำรวด 4 ครง ดงนนใน 1 block จะได 4 ขอมล แลวน ำมำหำคำเฉลย 4. วดปรมำณน ำฝน

โดยกำรน ำขอมลปรมำณน ำฝนทวดไดตอวน ในชวงเวลำทมกำรเกบตวอยำงมดจำกศนยอตนยมวทยำภำคใตฝงตะวนออก

20

2.2.2 กำรจดจ ำแนกมด น ำมดไปจ ำแนกในระดบวงศยอยและชนด โดยกำรใชคมอจดจ ำแนก ดงน - คมอจ ำแนกสกลมดในประเทศไทย โดย วยะวฒน ใจตรง (2554) - เอกสำรกำรอบรมเชงปฏบตกำร เรองโครงสรำงภำยนอกและกำรจดจ ำแนกมด

เบองตนครงท 1 โดยนำว หนนอนนต (2552) - Ant Parataxonomic Training Course. (Hashimoto, 2005) 2.2.3 กำรวเครำะหขอมล

หำเปอรเซนตควำมถทพบมด เพอบอกระดบควำมชกชมของมด โดยพจำรณำจำกควำมถในกำรปรำกฏของมดในแตละครงทส ำรวจ ค ำนวณดวยสตรดงน

% ควำมถทพบมด = จ ำนวนครงทพบมดชนดนน×100

จ ำนวนครงทเขำส ำรวจทงหมด

ระดบมำก = อตรำรอยละ 71-100 ระดบปำนกลำง = อตรำรอยละ 31-70 ระดบนอย = อตรำรอยละ 1-30 2.2.4 กำรวเครำะหทำงสถต

1. วเครำะหคำควำมหลำกชนดของมด (Species diversity index) โดยใชสตร Shannon-Weiner Diversity Index (Krebs, 1999 อำงโดยชตมำ กลสำ และดวงรตน ธงภกด, 2556)

สตร H´ = - ∑(Pi)(loge Pi) เมอ H´ = ดชนควำมหลำกหลำยของ Shannon-Weiner

Pi = สดสวนจ ำนวนตวมดแตละชนดตอจ ำนวนตวมดทกชนดรวมกน ถำคำ H´ มคำสงแสดงวำมควำมหลำกหลำยของชนดมำก

2. วเครำะหหำคำควำมสมพนธของปจจยสงแวดลอมบำงประกำรกบชนดและจ ำนวนของมดในปำเสมดโดยใช Spearman rank correlation ในโปรแกรมส ำเรจรปส ำหรบวเครำะหสถต

บทท 4

ผลการวจยและวจารณผล

1.ผลการวจย

1.1 ความหลากชนดของมด จากการเกบตวอยางมดบรเวณปาเสมด ในพนทอ าเภอหาดใหญและอ าเภอเมอง จงหวดสงขลา มสภาพพนทภายในปาเสมดดงภาพท 1 ซงท าการเกบตวอยางทงหมด 7 ครง ครงละ 3 จด ในสองชวงเวลาคอระหวางเดอนสงหาคมถงกนยายน และระหวางเดอนพฤศจกายนถงธนวาคม พ.ศ.2557 โดยเกบจดละ 4 วธ ไดแก การใชตะเเกรงรอนซากใบไม การจบมอ การใชกบดกน าหวาน และการใชกบดกหลม พบมดรวมทงหมด 3,219 ตว จาก 12 ชนด 10 สกล 5 วงศยอย (ภาพท 1) วงศยอยทพบมากทสดคอ Formicinae 6 ชนด รองลงมาคอ Myrmicinae 3 ชนด และนอยทสดคอ Ponereinae 1 ชนด Pseudomyrmecinae 1 ชนด และ Dolichoderinae 1 ชนด (ตารางท 1) แตละวธพบชนดและจ านวนมดแตกตางกน ดงน - การใชตะเเกรงรอนซากใบไม พบมดรวมทงหมด 784 ตว จาก 7 ชนด 4 สกล โดยพบมดในวงศยอย Formicinae มากทสด รองลงมาคอวงศยอย Myrmicinae และนอยทสดคอวงศยอย Dolichoderinae และ Ponereinae - การจบดวยมอ พบมดรวมทงหมด 594 ตว จาก 7 ชนด 4 สกล โดยพบมดในวงศยอย Formicinae มากทสด รองลงมาคอวงศยอย Myrmicinae และนอยทสดไดแก วงศยอย Ponereinae และวงศยอย Pseudomyrmecinae - การใชกบดกน าหวาน พบมดรวมทงหมด 1,298 ตว จาก 11 ชนด 3 สกล โดยพบมดในวงศยอย Formicinae มากทสด รองลงมาคอวงศยอย Myrmicinae และนอยทสดคอวงศยอย Dolichoderinae - การใชกบดกหลม พบมดรวมทงหมด 543 ตว จาก 10 ชนด 4 สกล โดยพบมดในวงศยอย Formicinae มากทสด รองลงมาคอวงศยอย Myrmicinae และนอยทสดคอวงศยอย Dolichoderinae และวงศยอย Ponereinae ดงแสดงในตารางท 1

จากการศกษาความหลากหลายของมดบรเวณปาเสมดในจงหวดสงขลา พบวาคาดชนความหลากหลายของมดโดยใชสตรของ Shannon-Weiner มคาอยระหวาง 1.85 – 2.00

ส าหรบการหาเปอรเซนตความถทพบมดในปาเสมด เพอบอกระดบความชกชมของมด โดยมดทมความถในการพบมดเทากบ 100 เปอรเซนต ไดแกชนด Chronoxenus sp, Odontomachus rixosus (F.Smith), Meranoplus castaneus (F.Smith), Camponotus (Colobopsis) leonardi Emery, Polyrhachis (Cyrtomyrma) sp, Polyrhachis (Myrmhopla) bicolor, Oecophylla smaragdina (Fabricius) และ Anoplolepis gracilipes (F.Smith) รองลงมาไดแกชนด Tetraponera sp. และ Monomorium sp. มเปอรเซนตความถทพบมดเทากบ 85.71 เปอรเซนต ชนด Crematogaster sp. ม เปอร เซนตความถทพบมดเทากบ 57.14 เปอร เซนต และพบเปอร เซนตความถนอยทส ดคอ ชนด Camponotus (Tanaemyrmex) sp. ซงมเปอรเซนตความถเทากบ 28.57 เปอรเซนต ดงแสดงในตารางท 2

1.2 ความสมพนธระหวางมดกบปจจยสงแวดลอมบางประการ

จากการศกษาความสมพนธของปจจยส งแวดลอมบางประการไดแก อณหภมอากาศ ความชนสมพทธของอากาศ อณหภมของดน และปรมาณน าฝน กบจ านวนตวมด ทเกบมาจากสองวธคอ การใชกบดกน าหวานและการใชกบดกหลม โดยใช Spearman rank correlation ในโปรแกรมส าเรจรปส าหรบวเคราะหสถต พบวา ปจจยสงแวดลอมบางประการกบจ านวนตวของมดในวงศยอยของ Dolichoderinae วงศยอย Pseudomyrmecinae วงศยอย Ponereinae และวงศยอย Formicinae ไมมความสมพนธกนอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) ยกเวนมดในวงศยอย Myrmicinae ชนด Meranoplus castaneus (F. Smith) มความสมพนธในเชงลบกบอณหภมอากาศ (r=-0.608, p<0.01) สวนมดชนด Monomorium sp มความสมพนธในเชงบวกกบอณหภมอากาศ (r=0.491, p<0.05) และมความสมพนธในเชงบวกกบอณหภมของดน (r=0.447, p<0.05) ดงแสดงในตารางท 3

ภาพท 1 สภาพภายในปาเสมดทใชเกบตวอยางมด

22

ตารางท 1 จ านวนสกลและชนดของมดทพบในปาเสมด โดยวธการเกบทง 4 วธ

วงศยอย

การจบดวยมอ

การใชกบดกหลม

การใชตะแกรงรอนซากใบไม

การใชเหยอน าหวาน

จานวนสกลรวม (%)

จานวนชนดรวม (%)

จ านวน จ านวน จ านวน จ านวน สกล ชนด สกล ชนด สกล ชนด สกล ชนด 1. Dolichoderinae 2. Pseudomyrmecinae 3. Ponerinae 4. Myrmicinae 5. Formicinae

0 0 1 1 1 1 1 1 3 4

1 1 0 0 1 1 2 2 4 5

1 1 0 0 1 1 2 2 3 3

1 1 1 1 1 1 3 3 4 6

1(10) 1(10)

1(10) 3(30) 4(40)

1(8.3) 1(8.3)

1(8.3) 3(25) 6(50)

รวม 6 7 8 9 7 7 10 12 10(100) 12(100)

23

ตารางท 2 ความถทพบมด (%) และระดบความชกชมของมดทพบในปาเสมด

ชนดของมด ความถทพบมด (%) ระดบความชกชมของมด ระดบมาก ระดบปานกลาง ระดบนอย

Dolichoderinae Chronoxenus sp. 100.00 ⁄

Pseudomyrmecinae Tetraponera sp. 85.71 ⁄

Ponerinae Odontomachus rixosus (F.Smith) 100.00 ⁄

Myrmicinae Crematogaster sp. 57.14 ⁄ Meranoplus castaneus (F.Smith) 100.00 ⁄ Monomorium sp. 85.71 ⁄

Formicinae ⁄ Camponotus (Colobopsis) leonardi Emery 100.00 ⁄ Camponotus (Tanaemyrmex) sp. 28.57 ⁄ Polyrhachis (Cyrtomyrma) sp. 100.00 ⁄ Polyrhachis (Myrmhopla) bicolor 100.00 ⁄ Oecophylla smaragdina (Fabricius) 100.00 ⁄

Anoplolepis gracilipes (F.Smith) 100.00 ⁄

24

ตารางท 3 คาสมประสทธสหสมพนธ (r)* ของจ านวนตวมดในแตละชนดกบปจจยสงแวดลอมบางประการทวดไดในปาเสมด

กลมตวอยางมด อณหภมอากาศ อณหภมของดน ความช นสมพทธอากาศ ปรมาณน าฝน

Dolichoderinae 0.207 0.317 0.049 -0.140 Chronoxenus sp. 0.207 0.317 0.049 -0.140

Pseudomyrmecinae 0 0 0 0 Tetraponera sp. 0 0 0 0

Ponerinae -0.172 0.143 -0.204 -0.174 Odontomachus rixosus (F.Smith) -0.172 0.143 -0.204 -0.174

Myrmicinae -0.405 0.074 0.310 0.155 Crematogaster sp. 0.272 -0.141 0.143 -0.072 Meranoplus castaneus (F.Smith) -0.608** -0.203 0.373 0.295 Monomorium sp. 0.491* 0.447* -0.240 -0.171

Formicinae 0.161 0.281 -0.353 0.061 Camponotus (Colobopsis) leonardi Emery 0.119 0.102 0.107 0.352 Camponotus (Tanaemyrmex) sp. -0.262 0.143 0.329 -0.186 Polyrhachis (Cyrtomyrma) sp. -0.195 0.061 -0.131 -0.173 Polyrhachis (Myrmhopla) bicolor 0.188 -0.090 0.298 0.104 Oecophylla smaragdina (Fabricius) -0.160 -0.208 -0.044 -0.152

Anoplolepis gracilipes (F.Smith) 0.038 0.116 -0.347 -0.022 *คา r หมายถง Spearman rank correlation

25

Monomorium sp.

ภาพท 2 มดทพบในปาเสมด

Tetraponera sp.

Odontomachus rixosus (F.Smith) Crematogaster sp.

Meranoplus castaneus (F.Smith)

Chronoxenus sp.

26

ภาพท 2 มดทพบในปาเสมด (ตอ)

Camponotus (Colobopsis) leonardi Emery

Camponotus (Tanaemyrmex) sp.

Polyrhachis (Cyrtomyrma) sp.

Polyrhachis (Myrmhopla) bicolor (F.Smith)

Anoplolepis gracilipes (F.Smith) Oecophylla smaragdina (Fabricius)

27

2.วจารณผล 2.1 ความหลากชนดของมดในปาเสมด จากการศกษาความหลากชนดของมดในบรเวณปาเสมด จงหวดสงขลา สามารถจดจ าแนกไดทงสน 5 วงศยอย ไดแก Formicinae 4 สกล 6 ชนด, Myrmicinae 3 สกล 3 ชนด, Ponerinae 1 สกล 1 ชนด, Pseudomyrmecinae 1 สกล 1 ชนด และ Dolichoderinae 1 สกล 1 ชนด การศกษาครงนพบมดในวงศยอย Formicinae มากทสด รองลงมาคอ Myrmicinae และนอยทสดคอ Ponerinae, Pseudomyrmecinae และ Dolichoderinae ซงวธการเกบตวอยางมดในแตละวธพบชนดและจ านวนมดทแตกตางกน สอดคลองกบการศกษาของ นาว หนนอนนต (2546) ทไดท าการเกบตวอยางมดในปาดบชนฮาลา-บาลา จงหวดนราธวาส โดยใชวธการเกบ 4 วธคอ การใชตะแกรงรอนซากใบไม การจบดวยมอ การใชเหยอน าหวาน และกบดกหลม พบวาทง 4 วธการเกบมดไดมดทงในวงศยอยและจ านวนตวของมดทแตกตางกน จากการศกษาครงน วธทพบมดมากทสดคอ การใชเหยอน าหวาน พบมด 11 ชนด รองลงมาคอ การใชกบดกหลม พบมด 10 ชนด และนอยทสด คอ การใชตะแกรงรอนซากใบไมและการจบดวยมอ พบมด 7 ชนด โดยพบมดในวงศยอย Formicinae มากทสด รองลงมาคอ Myrmicinae และนอยทสดไดแก วงศยอย Ponerinae Pseudomyrmecinae และ Dolichoderinae สอดคลองกบการศกษาของ สระชย ทองเจม (2546) ทไดท าการศกษามดบนเรอนยอดไมบรเวณปาดบชนระดบต าของปาโตนงาชาง จงหวดสงขลา พบมดในกลม Formicinae มากทสด รองลงมาคอ Myrmicinae เชนกน

นอกจากนยงคลายกบการศกษาของ ธชคณน จงจตวมล และวนด วฒนชยยงเจรญ (2552) ทไดศกษาความหลากหลายของมดในพนทปาเบญจพรรณ อทยานแหงชาตนายง-น าโสม จงหวดอดรธาน พบมดในวงศยอย Formicinae มากทสด 7 ชนด รองลงมาวงศยอย Myrmicinae จ านวน 4 ชนด วงศยอย Ponerinae จ านวน 4 ชนด วงศยอย Dolichoderinae จ านวน 2 ชนด และวงศยอย Pseudomyrmecinae จ านวน 1 ชนด เชนเดยวกบการศกษาของ Watanasit และคณะ (2005) ทไดศกษาองคประกอบของมดบนรมไม ในเขตรกษาพนธสตวปาโตนงาชาง จงหวดสงขลา โดยวงศยอยทพบจ านวนชนดสงทสดคอ Formicinae 64 ชนด รองลงมา Myrmicinae 32 ชนด Pseudomyrmecinae 10 ชนด Ponerinae 6 ชนด Dolichoderinae 5 ชนด และ Aenictinae 1 ชนด และยงสอดคลองกบ จฬาลกษณ ดวนค า (2552) ทไดศกษารปแบบการสรางรงของมดบรเวณพนทอนรกษของมหาวทยาลยสงขลานครนทร โดยพบจ านวนวงศยอย Formicinae สงถง 10 ชนด รองลงมา Myrmicinae 7 ชนด Dolichoderinae 3 ชนด และPonerinae 3 ชนด ทงนอาจจะเปนไปไดวาในบรเวณปาเสมด มตนเสมดขาวเพยงชนดเดยวทเปนพชเดน และในบางชวงของปปาเสมดจะมน าทวมขงตามพนปา จงท าใหพบมดในวงศยอย Formicinae หรอกลมมดแดง ทมการท ารงอยบนตนไมมากทสด แตกตางจาก

Yamane และคณะ (2013) ทเกบมดตามพนดนและบนตนยางในสวนยางพารา ประเทศกมพชา รายงานวาพบมดในวงศยอย Myrmicinae มากทสดถง 46% วงศยอย Formicinae 20% และ Ponerinae 17% ตามล าดบ มหลากชนดของ พบมดมากทสดถง 41 ชนด จาก 28 สกล 7 วงศยอย แบงเปนมดในวงศยอย Myrmicinae 46% Formicinae 20% และ Ponerinae 17% สวนยางทมอายมากจะพบวามซากใบไมและดนมอนทรยวตถ

28

มากกวาจะพบมดในสกลทหายาก เชน Calyptomyrmex, Pyramica และ Discothyrea ดวย รวมทงแตกตางจากงานวจยของ พนจ ชนสวสด (2546) ทศกษาความหลากหลายของมดในบรเวณสวนสม อ าเภอสะเดา จงหวดสงขลา ซงพบมดในวงศยอย Myrmicinae มากทสด 8 วงศยอย 11 สกล 12 ชนด Ponerinae 2 วงศยอย 6 สกล 8 ชนด Formicinae 2 วงศยอย 3 สกล 7 ชนด Pseudomyrmecinae 1 วงศยอย 1 สกล 2 ชนด Cerapachyinae 1 ชนด Dorylinae 1 ชนด และ Dolichoderinae 1 ชนด ชใหเหนวาในสภาพปาธรรมชาตสวนใหญจะพบมดในวงศยอย Formicinae มากกวามดในวงศยอย Myrmicinae หากเปนแปลงเกษตรกรรมจะพบมดวงศยอย Myrmicinae มากกวามดในวงศยอย Formicinae อาจเพราะมดในวงศยอย Myrmicinae หรอกลมมดคนไฟปรบตวในสภาพแวดลอมทเปลยนแปลงไปไดดกวาหรอบกรกไดเรวกวามดในวงศยอยอนๆ นอกจากนคาดชนความหลากหลายของมดในปาเสมดมคาอยระหวาง 1.85-2.00 แสดงใหเหนวาปาเสมดมความหลากหลายของมดคอนขางต า สอดคลองกบการศกษาของ พนจ ชนสวสด (2546) โดยศกษาความหลากหลายทางชวภาพของมดในบรเวณสวนสม ซงพบคาดชนความหลากหลายของมด (H=1.91-2.34) คอนขางต าเชนเดยวกน เนองจากในบรเวณสวนสมมพชเดนคอตนสมเพยงชนดเดยว จงท าใหมความหลากหลายของมดคอนขางนอย เชนเดยวกบในปาเสมดทพบพชเดนคอเสมดขาวเพยงชนดเดยว ซงอาจท าใหแหลงอาหารของมดนอยลงไปดวย จงท าใหมความหลากหลายของมดคอนขางต า ยงคลายกบรายงานวจยของ Yamane และคณะ (2013) ทศกษามดในสวนยางพารา ประเทศกมพชา ซงพบวามคาดชนความหลากหลายของมดคอนขางต า แตคาดชนจะสงขนตามอายของสวนยางพารา และยงพบวาคาดชนความหลากหลายของมดทเกบตามพนสวนยางพาราจะสงวาทเกบบนตนยางพารา 2.2 มดกบปจจยสงแวดลอมบางประการ จากการศกษานชใหเหนวาปจจยสงแวดลอมบางประการไดแก อณหภมอากาศ อณหภมของดน ความชนสมพทธ และปรมาณน าฝน มความสมพนธกบจ านวนมดในปาเสมดเพยงบางชนด โดยมดในวงศยอย Myrmicinae ชนด Meranoplas castaneus (F.Smith) มความสมพนธในเชงลบกบอณหภมอากาศอยางมนยส าคญทางสถต นนหมายความวาหากอณหภมอากาศเพมขนจะพบมดชนดดงกลาวนอยลง สวนมดชนด Monomorium sp. กลบมความสมพนธในเชงบวกกบอณหภมอากาศและอณหภมของดนอยางมนยส าคญทางสถต หมายความวาหากอณหภมอากาศและอณหภมของดนเพมขนกจะพบมดในชนดดงกลาวมากขน สอดคลองกบการศกษาของ นาว หนนอนนต (2546) ทไดศกษาชนดและความชกชมของมดตามฤดกาลในปาบาลา เขตรกษาพนธสตวปาฮาลา-บาลา จงหวดนราธวาส พบวาอณหภมอากาศมความสมพนธในเชงลบกบมดสกล Meranoplus และยงพบวามดสกล Monomorium มความสมพนธในเชงบวกกบความชนสมพทธ แตการศกษาในครงนกลบใหผลตรงกนขาม ซงมดสกล Monomorium จะมความสมพนธในเชงบวกกบอณหภมอากาศและอณหภมของดนอยางมนยส าคญทางสถต อาจเปนไปไดวาสภาพพนททใชในการศกษามความแตกตางกนอยางมาก ปาเสมดจะโปรงกวาและไมแนนทบเหมอนปาดบชน มพชเดนเพยงชนดเดยว คอ เสมดขาว เชนเดยวกบการศกษาของ Watanasit และคณะ (2008) ทไดศกษาความหลากหลายและนเวศวทยาของมดในบรเวณอทยานแหงชาตเขานน จงหวดนครศรธรรมราช พบวาเมออณหภมดนและอากาศทเพมมากขนสงผล

29

29

ตอการแพรกระจายและท าใหจ านวนประชากรของมดบางชนดเพมตามไปดวย นอกจากนยงคลายกบการศกษาของศภฤกษ วฒนสทธ และจกรภทร ดลยพชร (2551) ทไดศกษาความหลากหลายและนเวศวทยาของมดในปาชายหาดของจงหวดสงขลา พบวาความชนในดนและความชนสมพทธในอากาศมผลในเชงบวก แตอณหภมในอากาศมผลในเชงลบตอการกระจายของมดบางชนด และยงคลายกบการศกษาของ พนจ ชนสวสด (2546) ซงศกษาความหลากหลายทางชวภาพของมดในบรเวณสวนสม อ าเภอสะเดา จงหวดสงขลา พบวา ปรมาณน าฝน ความชนสมพทธ และอณหภมอากาศมผลตอจ านวนชนดและจ านวนตวของมดในสวนสม ซงในชวงฤดฝน ฝนทตกชกมความชนสมพทธสง และอณหภมต า สงผลใหจ านวนตวของมดเพมมากขน แตในฤดแลงกลบพบจ านวนชนดมากกวา อกทงยงสอดคลองกบการศกษาของศภฤกษ วฒนสทธ และอบดลเลาะ ซาเมาะ (2552) ทไดศกษาความหลากหลายและนเวศวทยาของมดในอทยานแหงชาตตะรเตา จงหวดสตล พบวาความชนสมพทธของอากาศ อณหภมในอากาศ เมอปจจยเหลานเพมมากขน สงผลใหการกระจายของมดบางชนดลดนอยลงเชนกน สวน Sakchoowong และคณะ (2015) รายงานวา ความชกชมของมดทพบตามพนปาดบชนทระดบต า (lowland tropical rainforest) ในฤดฝนสงกวาในฤดแลง และความชนของดนเปนปจจยส าคญทมผลตอความหลากหลายของมดทพบตามพนปาดบชนทระดบต าดวย รวมถง Holdingstone และ Sudhanya (2013) ทไดศกษามดทพบในปาบนเนนเขา West Khasi ทางตอนเหนอของประเทศอนเดย รายงานวา จ านวนตวและจ านวนชนดของมดผนแปรไปตามฤดกาลอยางนยส าคญทางสถต โดยจ านวนตวและจ านวนชนดของมดตอซ าลดลงในฤดหนาวแตจะพบสงขนในฤดรอน จ านวนตวและจ านวนชนดของมดทงหมดพบมากทสดในฤดใบไมผล

30

25

บทท 5

สรปและขอเสนอแนะ

1. สรปผลการวจย จากการศกษาความหลากชนดของมดในบรเวณปาเสมดอ าเภอหาดใหญและอ าเภอเมอง จงหวดสงขลา พบมดรวมทงหมด 3,219 ตว จาก 12 ชนด 10 สกล 5 วงศยอย โดยมดในวงศยอย Formicinae (กลมมดแดง) พบมากทสดถง 6 ชนด รองลงมาคอวงศยอย Myrmicinae (กลมมดคนไฟ) 3 ชนด และนอยทสดไดแก วงศยอย Ponereinae (กลมมดไอชน) Pseudomyrmecinae (กลมมดตะนอย) และวงศยอย Dolichoderinae (กลมมดกนหอย) พบเพยงอยางละ 1 ชนดเทานน ชวงระยะเวลาและวธการเกบตวอยางมด จะพบชนดและจ านวนมดแตกตางกน จากการเกบตวอยางมดทงหมด 7 ครง ใชวธการเกบตวอยางมดทงหมด 4 วธ โดยวธทพบชนดของมดมากทสดคอ การใชเหยอน าหวาน พบมดทงสน 12 ชนด รองลงมาคอ การใชกบดกหลม พบมด 9 ชนด และนอยทสด คอ การใชตะแกรงรอนซากใบไมและวธการจบดวยมอ พบมดเพยงอยางละ 7 ชนด (ตารางท 1) ส าหรบการหาเปอรเซนตความถทพบมดในปาเสมด เพอบอกระดบความชกชมของมด โดยมดทมความถในการพบมดเทากบ 100 เปอรเซนต ไดแกชนด Chronoxenus sp, Odontomachus rixosus (F.Smith), Meranoplus castaneus (F.Smith), Camponotus (Colobopsis) leonardi Emery, Polyrhachis (Cyrtomyrma) sp, Polyrhachis (Myrmhopla) bicolor, Oecophylla smaragdina (Fabricius) และ Anoplolepis gracilipes (F.Smith) รองลงมาไดแกชนด Tetraponera sp. และ Monomorium sp. มเปอรเซนตความถทพบมดเทากบ 85.71 เปอรเซนต ชนด Crematogaster sp. มเปอรเซนตความถทพบมดเทากบ 57.14 เปอร เซนต และพบเปอรเซนตความถนอยทสดคอ ชนด Camponotus (Tanaemyrmex) sp. ซงมเปอรเซนตความถเทากบ 28.57 เปอรเซนต (ตารางท 2) จากการศกษาในครงนชใหเหนวา ปจจยสงแวดลอมบางประการมความสมพนธตอจ านวนตวของมดในวงศยอย Myrmicinae เทานน โดยมดชนด Meranoplus castaneus (F.Smith) มความสมพนธในเชงลบกบอณหภมอากาศอยางมนยส าคญทางสถต สวนมดชนด Monomorium sp. มความสมพนธในเชงบวกกบอณหภมอากาศและอณหภมของดนอยางมนยส าคญทางสถต (ตารางท 3) 2. ขอเสนอแนะ

3.1 การเกบตวอยางในครงนควรเกบใหครบทกเดอน เพอทจะใหครอบคลมชนดของมดมากขน 3.2 ควรศกษาดานนเวศวทยาของมดแตละชนด เพอใชเปนขอมลพนฐานในการอนรกษความ

หลากชนดของมดในพนทศกษาตอไป

บรรณานกรม Alonso, L.E. and Agosti, D. (2000). Biodiversity studies, monitoring, and ants: an

overview. InAgosti, D., and Alonso, L.E. Ants: Standard Method for Measuring and Momitoring Biodiversity. pp. 80-98. Washington: Smitsonian lnstituition Press.

Brown, W.L. (2000). Diversity of ants. Ants: Standard Method for Measuring and Momitoring Biodiversity. pp. 45-79. Washington: Smitsonian lnstituition Press.

Bruehl, C.A., Gunsalam, G. and Linsenmair, K.E. (1998). Stratification of ants (Hymenoptera: Formicidae) in primary rain forest in Sabah, Borneo. Journal of Tropical Ecology. 14(2): 285-297.

Hashimoto, Y. (2005). Ant parataxonomic training course. Kuala Lumpur, Universiti Malaya. Published online: 22 January 2014, from www.antbase.net/sprache-englisch/ants-southeast-asia/keys.html). Smith, K.G.V

Holldobler, B. and Wilson, E.O. (1990). The Ants. Springer Vertag, Beriing. Holdingstone K. and Sudhanya H. (2013). Seasonal patterns in ant (Hymenoptera:

Formicidae) activity in a forest habitat of the West Khasi Hills, Meghalaya, India. Asian myrmecology 5: 103-112.

Sakchoowong, Hasin, Pachey, Amornsak, Bunyavejchewin, Kongnoo, and Basset. (2015). Influence of leaf composition on ant assemblages in a lowland tropical rainforest in Thailand. Asian myrmecology 7: 57-71.

Hosoishi S., Ngoc A. L., Yamane S.. and Ogata K. (2013). Ant diversity in rubber plantations (Hevea brasiliensis) of Cambodia. Asian myrmecology 5: 69-77.

Watanasit, S., Noon-anant, N. and Phlappueng, A. (2008). Species Diversity and ecology of ants at Khao Nan National Park, Nakhon Si Thammarat Thailand. Songklanakarin Journal of Science and Technology. 30(6): 707-712.

Watanasit, S., Tongjerm, S. and Wiwatwitaya, D. (2005). Composition of canopy ants (Hymenoptera: Formicidae) at Ton Nga Chang Wildlife Sanctuary, Songkhla Province, Thailand. Songkhlanakarin Journal of Science and Technology. 27(3): 665-673.

Yamane, S., Ition, T. and Noma, A. R. (1999). Ground Ants fauna in a bornean dipterocarp forest. The Raffes Bulletin of Zoology. 44: 253-262.

33

กรมวชาการเกษตร. (2541). การระบาดของแมลงและสตวศตรพชเศรษฐกจทส าคญ. กรงเทพฯ: กระทรวงเกษตรและสหกรณ.

จกรภทร ดดยพชร, ศภฤกษ วฒนสทธ และสนทร โสตถพนธ . (2554). องคประกอบของชนดมดบรเวณสนทรายชายหาด จงหวดสงขลา. ในการประชมวชาการน าเสนอผลงานวจยระดบบณฑตศกษา ครงท 12 ณ มหาวทยาลยขอนแกน วนท 28 มกราคม 2554

จฬาล กษณ ด วนค า . ( 2552) . รปแบบการสร า งร งของมดบร เวณพนท อน ร กษของมหาวทยาลยสงขลานครนทร. ปรญญาวทยาศาสตรบณฑต. มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

เจรญศกด แซไว และอมพร พลบพลง. (2546). การแพรกระจายของมดบรเวณลมน าคลองอตะเภา. ปรญญาวทยาศาสตรบณฑต. มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

ชตมา กลสา และดวงรตน ธงภกด. (2556). ความหลากชนดของมดในปาอนรกษบรเวณพนทเขอนจฬาภรณ จงหวดชยภม. ในการประชมวชาการน าเสนอผลงานวจยระดบบณฑตศกษา ครงท 14. หนา 623-630. วนท 22 กมภาพนธ 2556 ณ วทยาลยการปกครองทองถน มหาวทยาลยขอนแกน.

เดชา ววฒนวทยา. (2544). การศกษามดและการจดตงพพธภณฑมด. ใน เอกสารประกอบการสมมนาเรองมดในประเทศไทย ครงท 1. หนา 1-18. วนท 31 พฤษภาคม -1 มถนายน 2544 กรงเทพฯ: วนศาสตร 60 ป คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

ธชคณน จงจตวมล และวนด วฒนชยยงเจรญ. (2552). ความหลากหลายของมด (Hymenoptera: Formicidae) ในพนทปาเบญจพรรณ ณ อทยานแหงชาตนายง-น าโสม จงหวดอดรธาน. วารสารเกษตรนเรศวร. 12: 152-155.

นาว หนนอนนต. (2546). ชนดและความชกชมของมดตามฤดกาลในปาบาลา เขตรกษาพนธสตวปาฮาลา -บาลา จงหวดนราธวาส . วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต . มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

นาว หนนอนนต. (2552). ลกษณะโครงสรางภายนอกและการจดจ าแนกมดเบองตน . เอกสารการอบรมเชงปฏบตการ ครงท 1. หนา 98-126. วนท 23-25 ตลาคม 2552 ณ ภาคชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

ปยะวฒน พรหมรกษา และโกสนทร พฒนมณ. (2553). ปาเสมด. วารสารสงแวดลอม. 13(3): 34-36. สบคนเมอวนท22 มกราคม 2557, จาก http://www.eric.chula.ac.th/journal

พนจ ชนสวสด. (2546). ความหลากหลายทางชวภาพของมดในระบบนเวศสวนสม อ าเภอสะเดา จงหวดสงขลา. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต. มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

ไพศาล ศภางคเสน. (2542). มดและพชเพอนผมประโยชน. วารสารกฏและสตววทยา. 21: 210-212.

ภรณ ประสทธอยศล. (2544). ความหลากหลายและการกระจายของมดบรเวณอทยานแหงชาตดอยอนทนนท จงหวดเชยงใหม. วทยานพนธปรญญาโท. มหาวทยาลยเชยงใหม.

วยะวฒน ใจตรง. (2554). คมอการจ าแนกสกลมดในประเทศไทย. องคการพพธภณฑวทยาศาสตรแหงชาต กระทรวงวทยาศาสตรและเทคโนโลย.

34

ศภฤกษ วฒนสทธ และจกรภทร ดลยพชร. (2551). ความหลากหลายและนเวศวทยาของมดในปาชายหาดของจงหวดสงขลา. ภาควชาชววทยา คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

ศภฤกษ วฒนสทธ และอบดลเลาะ ซาเมาะ. (2552). ความหลากหลายและนเวศวทยาของมดของอทยานแห งชาต ตะร เ ตา จ งห ว ดสต ล . ภาคว ช าช วว ทยา คณะว ทยาศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

สระชย ทองเจม. (2547). ชนดและความชกชมของมดบนเรอนยอดไม บรเวณปาดบชนระดบต าของเขตรกษาพนธสตวปาโตนงาชาง จงหวดสงขลา. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต . มหาวทยาลยสงขลานครนทร.