การศึกษาจิตรกรรมไทยเพื่อ...

ศลปกรรมสาร 187

การศกษาจตรกรรมไทยเพอบรณาการและสงเสรม

ภาพลกษณการแพทยแผนไทย

The study of Thai painting to integrate and promote

the image of Thai traditional medicine

1อาจารยประจ�าสาขาวชาการออกแบบทศนศลปคณะศลปกรรมศาสตรมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

บทคดยอ

การวจยเรองการศกษาจตรกรรมไทยเพอบรณาการและสงเสรมภาพลกษณ

การแพทยแผนไทยมวตถประสงคเพอ1.ศกษาประวตความเปนมาและความส�าคญ

ของการแพทยแผนไทย ตลอดจนหตถการรกษาโดยหมอไทย 2.สรางสรรค

จตรกรรมไทยบนฝาผนงภายในอาคารเพอแสดงเรองราวประวตศาสตรความเปนมา

ของการแพทยแผนไทย 3.สรางสรรคจตรกรรมไทยบนเสาราย เพอแสดงคณคา

ความส�าคญของหตถการรกษาของหมอไทยโดยศกษาและสรางสรรคณกรมพฒนา

การแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกมวธด�าเนนการวจยสรางสรรคศลปกรรม

ดงน1.สมภาษณหมอไทยรวมกบผบรหารกรมการแพทยแผนไทยและการแพทย

ทางเลอก2.ศกษาเอกสารขอมลทตยภมทางการแพทยแผนไทย3.ออกแบบภาพราง

จตรกรรมไทยเพอประกอบเนอหา4.ประชมกลมเพอตรวจสอบแบบราง5.สรางสรรค

ชนงานจตรกรรมไทยบนผนงอาคาร และเสารายโดยรอบอาคารกรมการแพทย

แผนไทยและการแพทยทางเลอก ผลการวจยได 1.องคความรทางประวตศาสตร

ความเปนมาในแตละยคสมยและการหตถการรกษาโดยหมอไทย2.ผลงานจตรกรรม

ฝาผนงขนาดกวาง12เมตรสง2.5เมตรโดยแบงเรองราวตามยคสมยทส�าคญได

ดงนยคสมยดนแดนสวรรณภมยคสมยอทองยคสมยสโขทยยคสมยกรงศรอยธยา

ยคสมยรตนโกสนทรในชวงเวลาของรชกาลท3พระราชบดาแหงการแพทยแผนไทย

ดร.อรญ วานชกร1

The Fine & Applied Arts Journal188

และในชวงเวลาปจจบนรชกาลท 9 กษตรยนกพฒนา 3. ผลงานจตรกรรมแสดง

ความส�าคญและการหตถการรกษาโดยหมอไทยโดยมภาพและการอธบายแฝงอยใน

จตรกรรมฝาผนงและสวนเสารายรอบอาคารกรมการแพทยแผนไทยและการแพทย

ทางเลอกกระทรวงสาธารณสข

ค�าส�าคญ: จตรกรรมการแพทยแผนไทย,การแพทยแผนไทยศลป,ภาพลกษณ

การแพทยแผนไทย

Abstract

ThestudyofThaipaintingtointegrateandpromotetheimage

ofThaitraditionalmedicineaimsto1.Studythehistoryandimportance

ofThaitraditionalmedicineaswellastheproceduralskillstreatment

byaThaitraditionaldoctor2.CreateThaimuralonthewallinsidethe

buildingtodisplaythehistoryofThaitraditionalmedicine3.Create

Thaimuralonthepoletodisplayanimportanceofproceduralskills

treatmentofThaitraditionaldoctor.StudyandcreateatDepartment

of Thai Traditional andAlternativeMedicine. The researchhas the

methodscreativeartsas1.InterviewswithexecutivesofDepartment

ofThaiTraditionalandAlternativeMedicineandThaiTraditionaldoctor

2. The secondary literature review Thai TraditionalMedicine data.

3.DesignsketchThaimuralforthecontent4.Groupdiscussestoverify

adraft5.CreateThaimuralon thewalland thepolearoundthe

Department of Thai Traditional and AlternativeMedicine building.

Theresultswere1.TheknowledgeofThaiTraditionalmedicinehistory

ineachperiodandtheproceduresskilltreatmentbyThaitraditional

doctors2.TheThaimuralinwallsize12meterinwideand2.5meters

in high. Divided by The important story period follows period of

Suvarnabhumi, period of U Thong, period of Sukhothai, period of


Ayutthaya,TheRattanakosinperiodduringthereignofKingRama3

FatherofThaitraditionalmedicineandduringthereignofthecurrent

KingRama9WhohasbeenhailedastheKingofadeveloper3.Thai

mural show the importance and Procedures of treatment by Thai

traditionaldoctor. Thepicture anddescription is behindmurals in

thewallandpolearoundthebuildingDepartmentofThaiTraditional

andAlternativeMedicine.MinistryofPublicHealth

Keywords:ThaiTraditionalMedicinemural,ThaitraditionalMedicine

arts,Thaitraditionalmedicineimage

ภมหลง

จตรกรรมฝาผนงของไทยมประวตความเปนมาอนยาวนานและมความส�าคญ

ตอวฒนธรรมไทยเปนองคประกอบหนงทพบเหนไดจากสถาปตยกรรมวงวดและ

บานเนอหาของจตรกรรมสวนใหญเปนงาน“พทธศลป”ซงมรากฐานความเปนมา

ทผกพนกบวดและวถชวตของผคนในชมชนเนองจากการสรางสรรคในพนทปรมณฑล

ของวดเนอหาสาระสวนใหญจงมสวนเกยวของกบศาสดาเชนพทธประวตพทธปฏมา

และเกยวของกบค�าสอนโดยอาศยวธการตางๆ เชน ทฤษฎสามโลกในไตรภม

อกประการหนงศลปนหรอชางจะสรางสรรคผลงานจตรกรรมดวยพลงศรทธาเปน

พทธบชาโดยแทรกความเชอความศรทธาความรทางภมปญญาและวฒนธรรมแฝง

รวมไปกบจตรกรรมฝาผนงในวดตางๆ(อ�านาจเยนสบาย,2527,น.30-31)

ดงตวอยางหนงทมเนอหาเกยวกบปจจยหนงในสของวถชวตของคนไทย

ซงเปนเรองราวทเกยวของกบความเชอเรองการดแลรกษาสขภาพของคนไทยใน

สมยโบราณ สามารถพบเหนไดในวดพระเชตพนวมลมงคลาราม หรอวดโพธ

ในสวนของจตรกรรมภายในศาลาหนาพระมหาเจดยทางทศใตซงเรยกวาศาลาแมซอ

แสดงถงความเชอ และวถทเกยวของกบการดแลรกษาสขภาพของคนไทยในอดต

โดยชางจตรกรรมไทยโบราณไดเขยนจารกภาพจตรกรรมฝาผนงเกยวกบแมซอ

สถานทแหงนจงมชอเรยกขานกนทวไปวา ศาลาแมซอ ทงนตามหลกพจนานกรม


ศพทแพทยและเภสชกรรมแผนไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน (พ.ศ. 2556) ระบ

ความหมายไววา แมซอ คอ เทวดาหรอผทเชอกนวาเปนผดแลรกษาทารก เปน

ความเชอของคนไทยสมยโบราณทเชอวา ทารกแรกเกดมกมโรคภยไขเจบตางๆ

โดยสวนใหญมกจะเสยชวตตงแตแรกคลอดเนองจากการแพทยยงไมกาวหนาพอ

เปนผลใหเกดความเชอทวามนษยทเกดมานนผปนรปขนกอนแลวจงหาวญญาณ

ใสเขาไปในหนนนเพอสงเขาสครรภมารดา และเมอทารกตายตงแตแรกคลอด

กเปนเพราะผทปนหนนนเหนวา ทารกนนงามเกดความชอบใจอยากเอาไปเลยง

จงท�าใหเดกตายในทสดสวนทารกทไมชอบกปลอยใหมนษยเลยงเองสงผลใหเกด

พธกรรมตางๆ เพอปองกนไมใหผน�าทารกกลบคนไป เชน การลวงผใหเขาใจวา

ทารกนนไมนารก โดยตวานาเกลยดนาชงหรอเรยกชอวา เหมน เปนตนกบยงม

การใหผอนรบซอเดกไปเพอใหผเขาใจวาแมแตแมยงไมรกไมอยากเลยงไว(แมซอ,

2559)จากจตรกรรมแสดงภาพ“แมซอ”เปนเพยงหนงในเรองราวทมคณคาของ

ภมปญญาของบรรพชนไทยในอดต ทไดจรรโลงสรางสรรคเปนรปธรรมในรปแบบ

จตรกรรมฝาผนงใหคนรนหลงไดศกษาและรบรเรองราวความเชอและภมปญญา

ทมคณคาทางวฒนธรรม

นอกจากนยงมจตรกรรมอนอกมากมายทแสดงถงการดแลสขภาพดวย

การแพทยแผนไทยในอดต ไดแก องคความรดานการนวดไทย แผนนวด และ

แผนปลง ตลอดจนจตรกรรมแสดงทวงทาฤๅษดดตน ซงเปนทรจกและมชอเสยง

โดยไดรบการเชดชจากทประชมคณะกรรมการทปรกษานานาชาตวาดวยแผนงาน

ความทรงจ�าแหงโลกขององคการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต

หรอ ยเนสโก ครงท 10 ณ เมองแมนเชสเตอร สหราชอาณาจกร เมอวนท

27 พฤษภาคม พ.ศ. 2554 ประกาศขนทะเบยนจารก 1,440 แผน ของวดโพธ

เปนมรดกความทรงจ�าแหงโลก (Memory of TheWorld) ในบญชนานาชาต

(มรดกโลกวดโพธ,2558)

วฒนธรรมและความเชอดานการดแลสขภาพของคนไทยยงมอกหลาย

เรองราว ผานชวงเวลาทงเฟองฟและตกต�า ในชวงเวลาหนงจากการแผขยาย

อาณานคมของชาตตะวนตกซงไดน�ามาซงหลกวชาการทางวทยาศาสตรการแพทย

แผนตะวนตกไดเขามาเบยดบงการแพทยแผนไทยจนเกอบสญสน จนเกอบ


ลบเลอนไปจากจตใจของคนไทยดวยเชนกน องคความรทางการแพทยแผนไทย

และการหตถการรกษาในรปแบบตางๆ สวนใหญไดสญหายไปเปนจ�านวนมาก

จงเปนหนาทของคนไทยทกคนทจะชวยกนอนรกษไวใหคงอยคบานเมองสบไป

เพอเปนจารกทางประวตศาสตรและวฒนธรรมทมคณคาอยางยง

ผวจยจงมแนวคดในการรวมสรางสรรคผลงานจตรกรรมไทย เพอสราง

หลกฐานทางประวตศาสตรทจารกเรองราวความเปนมาทส�าคญบนฝาผนงและ

เสาราย เพอแสดงหตถการรกษาโดยหมอไทยในรปแบบตางๆณ กรมการแพทย

แผนไทยและการแพทยทางเลอกกระทรวงสาธารณสขซงเปนหนวยงานราชการ

ผก�าหนดนโยบายการแพทยแผนไทยของชาต โดยเปนการจารกเรองราวทาง

ภมปญญาและวฒนธรรมกอนองคความรจะเลอนหายไปตามกาลเวลาเพอเตมเชอ

และเพมทนทางวฒนธรรมใหองคความร ใหแกผ ศกษาและผ สนใจการแพทย

แผนไทยและยงเปนการสรางภาพลกษณทดแกการทองเทยวเชงสขภาพการวจย

และสรางสรรคในครงนเปนการตอยอดโครงการวจยและสรางสรรคทางศลปกรรม

ของผวจยกอนหนานในโครงการ “การศกษาอตลกษณเพอพฒนาภาพลกษณ

กรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก”จากการศกษาไดกอใหเกดผลงาน

สรางสรรคทางศลปกรรมในรปแบบของประตมากรรมทมการตดตงอยภายนอก

อาคารกรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกดงภาพ

ภาพแสดงประตมากรรมทตดตงอยดานหนากรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

ออกแบบโดยผวจย


นอกจากนยงเปนการสรางฐานขอมลองคความร ดานการออกแบบ

ภาพลกษณใหองคประกอบอนๆทางการแพทยแผนไทยใหนกออกแบบและศลปน

ไดใชในการตอยอดสรางสรรคผลงานอนๆไดตอไปเชนการถายทอดสบรรจภณฑ

ยาไทยผลตภณฑตกแตงคลนกหรอสปาการแพทยแผนไทยของทระลกฯลฯ

วตถประสงค

1. เพอศกษาประวตความเปนมาความส�าคญตลอดจนรปแบบการรกษา

และในแตละยคสมยของการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

2. เพอสรางสรรคจตรกรรมไทยจารกบนฝาผนงภายในอาคารแสดง

เรองราวประวตศาสตรความเปนมาของการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

3. เพอสรางสรรคจตรกรรมไทยบนเสารายแสดงหตถการรกษาโดย

หมอไทย

ขอบเขต

การสรางสรรคชนงานจตรกรรมไทยแสดงเรองราวประวตความเปนมาของ

การแพทยแผนไทยซงเปนการแพทยทางเลอกหตถการรกษาโดยหมอไทยสถานท

สรางสรรคชนงานจตรกรรมไทยจดสรางทผนงภายในอาคารและเสารายโดยรอบ

ณ อาคารกรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก กระทรวงสาธารณสข

จงหวดนนทบร

วธด�าเนนการวจย

การวจยครงนเปนการวจยทผสมผสานการวจยแบบมสวนรวม(Participatory

Research)กบการวจยเชงปฏบตการ(ActionResearch)รวมทงวธการวจยเชง

คณภาพ (Quanlitative Research) เขาดวยกน เพอไดมาซงองคความรใหมใน

การสรางสรรคงานจตรกรรมเพอแสดงอตลกษณการแพทยแผนไทยโดยคณะวจย

มสวนรวมในการวจยทกขนตอนตงแตรวมคดรวมตดสนใจรวมสรางรวมตรวจสอบ

กบกลมผก�าหนดนโยบายดานการแพทยแผนไทย หมอไทย จตรกรไทย และผม


สวนรวมทางการแพทยแผนไทยเพอใหไดมาซงอตลกษณภาพลกษณของการแพทย

แผนไทยตลอดจนเปนการฝงตวซมซบจนเกดแรงบนดาลในการสรางสรรคผลงาน

จตรกรรมเพอการแพทยแผนไทย

สวนตอมาเปนการพฒนา และการสรางสรรคผลงานศลปกรรมเพอการ

แพทยแผนไทยโดยใชรปแบบแนวทางตางๆทางศลปกรรมไดแกจตรกรรมเพอ

การแพทยแผนไทยโดยมกระบวนการวจย8ขนตอนดงน

1.การลงพนทส�ารวจอตลกษณจตรกรรมการแพทยแผนไทยวดพระเชตพน

วมลมงคลารามหรอวดโพธกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

เปนการส�ารวจเพอคนหาองคความรและเรองราวแงมมทางศลปกรรมในรปแบบ

ดงเดมของการแพทยแผนไทย

2.การคนหาองคความรการแพทยแผนไทยและกระบวนการรกษาตาม

แบบฉบบหมอไทยฉบบตนราชสกลทนกรณอยธยาโดยการสมภาษณแบบเจาะลก

ผสบทอดคลนกแพทยแผนไทยหมอมราชวงศสะอาดทนกรแพทยแผนไทยคมสน

ทนกรณอยธยา

3.ศกษาขอมลทตยภมเอกสารขอมลประวตความเปนมาของการแพทย

แผนไทยจากอดตถงปจจบน การหตถการรกษาโดยหมอไทย การศกษาเรอง

จตรกรรมไทย

4.การสรปและวเคราะหขอมลเพอคดเลอกอตลกษณเรองราวความเปนมา

เพอสรางสรรคจตรกรรมการแพทยแผนไทย

5. การเสนอแนะขอก�าหนดเชงแนวความคดทางจตรกรรมเพอแสดง

ประวตความเปนมา อตลกษณ หตถการการแพทยแผนไทย ไดแก การคดเลอก

อตลกษณจ�านวนชนงานและตนแบบจตรกรรมฝาผนงและเสาราย

6. สรปแนวคดและออกแบบภาพรางประกอบเนอหาจตรกรรมฝาผนง

และเสารายลอมอาคารกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก

7.ประชมกลมผเชยวชาญการแพทยแผนไทยผก�าหนดนโยบายการแพทย

แผนไทยเพอคดกรองวเคราะหสงเคราะหและตรวจสอบความถกตองของแบบราง

จตรกรรม


8. สรางสรรคชนงานจตรกรรมไทยเพอการตกแตงผนงอาคารโดยโทนส

สมนไพรไทย และเสาโดยรอบของอาคารกรมการแพทยแผนไทยและการแพทย

ทางเลอก

แผนภาพกระบวนการวจย

ผวจยแบงการด�าเนนการวจยและสรางสรรคจตรกรรมไทยเปน 3 สวน

ไดแก 1. การศกษาขอมลประวตความเปนมาความส�าคญของการแพทยแผนไทย

2. การออกแบบแนวคดในการสรางสรรคจตรกรรมไทยบนฝาผนงภายในอาคาร

เพอแสดงเรองราวประวตศาสตรความเปนมาของการแพทยแผนไทยและการแพทย

ทางเลอก3.การสรางสรรคจตรกรรมไทยแสดงความส�าคญและทาทางการรกษา

ของหมอไทยและการแพทยแผนไทยโดยมรายละเอยดดงน


1.การศกษาขอมลประวตความเปนมาความส�าคญของการแพทยแผนไทย

1.1 ความเปนมาความส�าคญของการแพทยแผนไทย

จากหลกฐานเกยวกบการแพทยของราชส�านกรวมถงระบบการรกษาแบบ

ดงเดมหลกฐานเหลานสะทอนภาพรวมของการแพทยในแตละสมยและเอกลกษณ

ของการรกษาโดยแพทยแผนไทยไดเปนอยางดจากการศกษาพบวาการแพทยแผน

ไทยแบงยคสมยออกเปน3ชวงเวลาดงน

◉ การแพทยแผนไทยสมยอยธยา

ชวงปลายของสโขทยถงอยธยามหลกฐานต�าราหรอจารกเกยวกบหลก

การรกษาของการแพทยแผนไทยทตกทอดมาใหศกษานอยหากแตมหลกฐานส�าคญ

อยางหนงทท�าใหเหนความเฟองฟของการแพทยในราชส�านกสมยอยธยาตอนตน

คอท�าเนยบศกดนาใน “กฎหมายตราสามดวง” มการระบศกดนาของขาราชการ

พลเรอนทปฏบตงานดานการแพทยและมกรมตางๆ หลายกรม เชน กรมแพทยา

กรมหมอยา กรมหมอกมาร กรมหมอนวด กรมหมอยาตา กรมหมอวรรณโรค

โรงพระโอสถแตละกรมมเจากรมและต�าแหนง“ออกญาแพทยพงษาวสทธาธบด

อะไภยพรยบรากรมพาห จางวางแพทยาโรงพระโอสถ” ซงเปนผ ก�ากบดแล

โรงพระโอสถเปนผทถอศกดนาสงสดในบรรดาขาราชการฝายหมอหลวงมบนทก

ของ เดอลาลแบร (De la Loube`re) ราชทตชาวฝรงเศส ซงเดนทางมาเขาเฝา

สมเดจพระนารายณมหาราชในสมยอยธยาโดยมใจความส�าคญ“ในกรงสยามนน

ถาใครปวยไขลง กจะเรมท�าใหเสนสายยด โดยใหผช�านาญการในทางน ขนไปบน

รางกายของคนไขและใชเทาเหยยบๆ”

จากขอมลดงกลาวแสดงใหเหนวาการแพทยแผนมความส�าคญตอระบบ

การรกษาของชาตมาตงแตสมยกอนครนเมอเสยกรงศรอยธยาแกพมาในพ.ศ.2310

เอกสารและหลกฐานตางๆทางประวตศาสตรอกทงต�าราสรรพวชาถกท�าลายหรอ

ไมกสญหายไปมาก


◉ การแพทยแผนไทยสมยรตนโกสนทร

รชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2

ไดโปรดเกลาฯ ใหมการรวบรวมต�าราตาง ๆ ครงใหญ จากหมอหลวง

หมอเชลยศกด และหมอทเปนพระภกษสงฆทวพระราชอาณาจกร โดยให

พระพงษอ�ามรนทรราชนกล พระราชโอรสในสมเดจพระเจาตากสนมหาราชเปน

นายกองผรวบรวมต�าราแพทยและต�ารายาพระโอสถทรวบรวมขนเมอพ.ศ.2355

และมการตรวจช�าระอยางดแลวนน พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยได

โปรดเกลาฯพระราชทานบางสวนใหจารกลงบนหนออนรปสเหลยมจตรสกวางยาว

ราว30เซนตเมตรประดษฐานไวทวดราชโอรสารามในพ.ศ.2364สองปหลงจาก

อหวาตกโรคระบาดครงใหญทกรงเทพฯจารกต�ารายาบนหนออนซงประดบบน

ก�าแพงพระวหารพระพทธไสยาสนและทศาลารายหลงเลกทปลกตดกบก�าแพงแกว

หนาพระอโบสถยงคงปรากฏอยจนปจจบน

รชสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาลท 3

ครนเมอพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาลท 3 เสดจขน

ครองราชยไดโปรดเกลาฯใหบรณปฏสงขรณวดพระเชตพนวมลมงคลารามครงใหญ

ในพ.ศ.2375และโปรดเกลาฯใหพระยาบ�าเรอราชแพทยาท�าหนาทสบหาต�ารายา

และต�าราลกษณะโรคทงหมดมาจารกไวบนแผนศลาตดไวตามศาลาราย จารก

เกยวกบการแพทยแผนไทยน คอการรวบรวมองคความรดานการแพทยแผนไทย

มาเผยแพรในวงกวางท�าภมปญญาไทยใหเปนรากฐานของชาตไทยแบงออกเปน

หมวดตางๆ4หมวดไดแก

1.หมวดเวชศาสตร

2.หมวดเภสชศาสตร

3.หมวดหตถศาสตร(การนวด)

4.หมวดอนามย(ฤๅษดดตน)

กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก จงเหนควรถวาย

พระราชสมญญา“พระบดาแหงการแพทยแผนไทย”แดพระบาทสมเดจพระนงเกลา

เจาอยหว พระมหาเจษฎาราชเจา และใหก�าหนดวนท 29 ตลาคมของทกป เปน


“วนภมปญญาการแพทยแผนไทยแหงชาต” ซงน�าความภาคภมใจมาสชาวไทย

ตราบถงปจจบน เพอนอมร�าลกถงพระมหากรณาธคณ แหงองคพระบาทสมเดจ

พระนงเกลาเจาอยหวรชกาลท3ไดทรงโปรดเกลาฯใหมการรวบรวมองคความร

ดานการแพทยแผนไทย(กองคมครองภมปญญาการแพทยแผนไทยและการแพทย

พนบาน,2558)

รชสมยในรชกาลท 5 พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

ในรชกาลพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวการแพทยแผนไทย

เจรญกาวหนามากไดโปรดเกลาฯใหจดตง โรงศรราชพยาบาล(ปจจบนเรยกกน

ทวไปวาโรงพยาบาลศรราช)ในพ.ศ.2430เพอเปนสถานพยาบาลและบ�าบดโรค

ทงแบบแผนเดมและแบบแผนตะวนตกจดตงโรงเรยนแพทยากรขนและจดพมพ

ต�าราแพทยศาสตรสงเคราะหซงมเนอหาของแพทยแผนเดมและแพทยแผนตะวนตก

ในพ.ศ.2432เพอใชในโรงเรยนหลงจากพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว

เสดจสวรรคตแลว5ปจงมการยกเลกการสอนแพทยแผนไทยในโรงเรยนราชแพทยาลย

และยกเลกการจายยาไทยใหผปวยในโรงพยาบาลศรราชตอมามการออกพระราชบญญต

ควบคมการประกอบโรคศลปะ ป พ.ศ. 2466 ซงท�าใหการแพทยแผนไทยพน

จากระบบการแพทยของประเทศไทย และการแพทยแบบตะวนตกเขามาแทนท

อยางสมบรณ

การแพทยแผนไทยในรชกาลพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช

การแพทยแผนโบราณไดรบการฟนฟและพฒนาในทกๆ ดาน และเรยก

ชอใหมวา “การแพทยแผนไทย” แทน “การแพทยแผนโบราณ” จนคนเคยกน

ในปจจบนในพ.ศ.2542มการตราพระราชบญญตคมครองภมปญญาการแพทย

แผนไทยพทธศกราช2542พรอมทงไดจดตงหนวยงานเรยกวา“สถาบนการแพทย

แผนไทย” ขนตามพระราชบญญตดงกลาว ตอมามการจดตงกรมใหมขนคอ

“กรมพฒนาการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก” และไดใหสถาบน

การแพทยแผนไทย มฐานะเปนกองหนงในกรมดงกลาว ท�าใหการแพทยแผนไทย

ไดรบการฟนฟคมครองสงเสรมจนกาวหนาขนดงทเปนอยในปจจบน


ในปพ.ศ.2494พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชรชกาล

ปจจบนเสดจพระราชด�าเนนยงวดพระเชตพนวมลมงคลาราม(วดโพธ)ในครงนน

ไดทรงปรารภวาวดพระเชตพนฯ เปนแหลงรวบรวมต�าราแพทยแผนไทยอยแลว

ท�าไมไมจดใหมโรงเรยนสอนการแพทยแผนไทยในวชาเวชกรรมผดงครรภหตถเวช

และเภสชกรรมเพอเปนวทยาทานใหแกผสนใจตองการศกษาท�าใหคณะกรรมการ

วดพระเชตพนวมลมงคลารามพรอมดวยผทรงคณวฒทางดานการแพทยแผนไทย

ทยงหลงเหลออย ไดรบสนองพระราชปรารภและจดท�าหลกสตรโรงเรยนแพทย

แผนโบราณขนในนาม“โรงเรยนแพทยแผนโบราณแหงประเทศไทย”

ป พ.ศ. 2532 การแพทยแผนไทยไดเขาสระบบราชการโดยกระทรวง

สาธารณสขไดจดตงศนยการประสานงานการแพทยและเภสชกรรมแผนไทยขน

เปนองคกรประสานงานการพฒนาการแพทยแผนไทยตอมาในปพ.ศ.2536จงได

จดตงเปนสถาบนการแพทยแผนไทยขนอยางไมเปนทางการ เปนหนวยงานระดบ

สงกวากองสงกดกรมการแพทย กระทรวงสาธารณสข และไดรบการรบรองฐานะ

อยางเปนทางการในเดอนพฤษภาคมพ.ศ.2543ตอมาโดยพระราชบญญตคมครอง

สงเสรมภมปญญาการแพทยแผนไทยซงประกาศในราชกจจานเบกษาเลม1182ก

ลงวนท10มกราคมพ.ศ.2544หนวยงานใหมทเกดขนมชอวา“สถาบนการแพทย

แผนไทย”

1.2 หลกการรกษาของการแพทยแผนไทย

ตามหลกการรกษาการแพทยแผนไทยระบวาธาตสมฏฐานประกอบดวย

ธาตทง4เปนองคประกอบเบองตนของมนษยและเปนสาเหตของโรคตามแนวคด

ของแพทยหญงเพญนภาทรพยเจรญ(2544)ซงไดประมวลองคความรจากคมภร

การแพทยแผนไทยหลายสรปเปนแนวคดไดดงน

1.ธาตดนเปนองคประกอบของรางกายในสวนทเปนโครงสราง“มคณสมบต

ไปในทางแขงอยนงคงตวเปนองคประกอบทท�าใหรางกายคงรปอยได”ซงนาจะ

หมายถง“อวยวะทประกอบกนเปนรางกาย”แพทยแผนไทยแบงอวยวะของรางกาย

ประเภทธาตดนออกเปน20อยางอาทผมขนเลบฟน


2. ธาตน�า เปนองคประกอบของรางกายทเปนของเหลว มคณสมบต

ซมซบท�าใหออนตวเปนตวกลางทท�าใหสงตางๆ ไหลเวยนไปได ธาตน�าในรางกาย

แบงออกเปน12อยางอาทน�าดเสมหะหนองเลอดเหงอน�าตาน�าลายน�ามก

น�าปสสาวะ

3.ธาตลมเปนพลงผลกดนภายในระบบของรางกายและมการเคลอนไหว

หมนเวยนธาตลมแบงออกเปน6ประเภทไดแกลมพดขน(ลมทพดตงแตปลายเทา

ตลอดถงศรษะและจากกระเพาะอาหารตลอดล�าคอเชนลมหาวลมเรอ)ลมพดลง

(ลมทพดตงแตศรษะตลอดปลายเทา และตงแตล�าไสเลกลงไปถงทวารหนก เชน

ลมผาย)ลมในทอง(ลมทพดอยภายในชองทองนอกล�าไส)ลมในล�าไส(ลมทพดอย

ในกระเพาะอาหารและในล�าไส)ลมหายใจเขาและลมหายใจออก

4.ธาตไฟเปนพลงทท�าใหรางกายอบอนเกดพลงความรอนและการเผาไหม

ธาตไฟแบงออกเปน 4 ประเภท ไดแก ไฟส�าหรบอบอนรางกาย (เปนไฟทท�าให

รางกายอบอนเปนปกต)ไฟรอนระส�าระสาย(เปนก�าลงความรอนของอากาศภายนอก

ทท�าใหเราตองอาบน�าและตองพดว)ไฟส�าหรบเผาผลาญรางกายใหแกเฒา(เปนไฟ

ทท�าใหรางกายและผวหนงซบซดเหยวแหงทรดโทรมทพพลภาพไป)และไฟส�าหรบ

ยอยอาหาร(เปนไฟทท�าใหอาหารทกลนลงไปแหลกละเอยด)ธาตเหลานจะตองอย

อยางสมดล หากมธาตใดธาตหนงนอยไป มากไป หรอผดปกตไป กจะท�าใหเกด

โรคธาตไฟ

ทงนหลกการธาตสมฏฐานเปนหลกการส�าคญของการแพทยแผนไทยท

ผวจยและผลจากการประชมกลมกบผก�าหนดนโยบายการแพทยแผนแผนไทย

ลงมตวาเปนอตลกษณอยางหนงทควรมการจารกและจดแสดงใหอยในรปแบบของ

จตรกรรมเสารายรอบ ในสวนตอนรบหนาอาคารกรมพฒนาการแพทยแผนไทย

และการแพทยทางเลอกทงนรวมไปถงกระบวนการและกจวตรเกยวกบการรกษา

โรคของหมอไทย ทควรมการแสดงรายละเอยดดวยจตรกรรมเกยวกบหลกการ

รกษาโรคของแพทยแผนไทยซงแพทยแผนไทยคมสนทนกรณอยธยาไดอธบาย

เพมเตมไวดงน


“หตถการเพอผไข” ในแบบแผนแหงภมปญญาการแพทยแผนไทย

การหตถการรกษาควบคการใหยารกษาบานหมอไทยแตนานมาเปรยบดง

โรงพยาบาลดงคลนกของคนสมยน ทกบานหมอมการอบยา ท�ายา ตมยา และ

การเวชชะปฏบตผไขทบานหมอกลนเครองยานนคลงก�าจายไปทวบานหอมตลบ

อบอวลไปไกลผไขทมาหาหมอรไดทนทวาใกลถงบานหมอแลวดวยกลนเครองยานน

เสมอนกบเวลาเราไปโรงพยาบาลแลวไดกลนยาฆาเชอบานหมอกฆาเชอดวยการรม

ก�ายานหอมเชนกนตกมาถงปจจบนศาสตรศลปะเหลานเจอจางหางหายไปบางสง

หายไปตลอดกาลอตลกษณเอกลกษณทคบานหมอไทยนสมควรฤาทจะพลกฟนคน

มาสส�านกรกษาทางการแพทยแผนไทยทงหลายใหประจกษแกผไขเพอประสทธผล

ในการพยาบาลเปนคณปการตอผไขแลยงน�าเสนหแหงหมอไทยเหลานใหหวลคนมา

ดงเดมหตถการนนอยทแพทยเวชกรรมไทยจกเปนผวนจฉยซงจกกระท�าหลงจากท

แพทยไดหาสมฎฐานอาการแลวและท�าการวางแผนการพยาบาลรกษาไปตาม

สมฎฐานนนๆแลวสนหตถการจะเปนการบ�าบดไปตามอาการปลายทางทผไขมาพบ

แพทยเพอใหบรรเทาเบาบางลงเปนการผอนทกขผไขเสยกอนสวนการวางยาใหยา

รกษาจกกระท�าไปทอาการกลางทางแลอาการตนทางตามทแพทยไดวนจฉยไว

การหตถการและการก�าหนดต�ารบยาทใชในหตถการจงถกก�าหนดดวยความรอน

ความเยนของอาการผไขนนเปนหลกเพอใหเกดสภาวะสมดลคนมาดงสาระเพมเตม

ดงน

การหตถการแบบเยน

◉ การพอก โคลนยา/ การพอกเครองยาเยน

“ใชฤทธเยนแลสรรพคณของเครองยาเขาไปลดก�าเดาในบรเวณทเกด

อาการนนเพอลดอาการบวมอกเสบภายในใชไดใชเพอน�าลมตขนเบองบนลงลาง

เปนตนลดอาการลมตขนเบองบนเชนปวดหวบอยมนงงในศรษะวงเวยนหนามด

ลดอาการพรา ตามว ลดอาการปวดลมปะกง (ไมเกรน) ลดอาการลมแนนเขาอก

เขาคอจากความรอน ลดก�าเดาภายในท�าใหเยนตวลงอนมเหตมาจากตบรอน

ตบแลบตบหยอนลดพาปตตะพาวาตะพอเสมหะได ชวยลดการหลงน�ายอยท


มากเกนในผไขมอาการเรอเหมนเปรยว(กรดไหลยอน)ลดภาวะบวมอกเสบเชน

ปวดกลามเนอ ตงคอ บา ไหล มากจนเกดอาการบวมแดง ปวดหวเขาจากภาวะ

น�าเลยงรอบเขาแหงปนตน ใชพอกลดอาการแผลเรม แผลงสวด” คมสน ทนกร

ณอยธยา(สมภาษณ,28กนยายน2558)

◉ การรมยา

“ใชเพอลดอาการรอนในอกในคอ เพมความชมชนในอกในคอ ท�าให

เลอดลมทวงอยในอกในคอไหลเวยนสะดวกขนหายใจไดเตมปอดเมอเหนสงทแหง

มความชมชนปรากฏขน ถงลมโปงพองในปอดจกลดลง เปนตน” คมสน ทนกร


◉ การกวาดยา

“เพอลดอาการทางศอเสมหะและอระเสมหะเชนอาการเมดยอดในปาก

ในแกม แผลรอนในปาก ลดเสลดในอกในคอเพอลดอาการเจบคอ เจบอก (จาก

อาการตางๆทางโรคปอด)”คมสนทนกรณอยธยา(สมภาษณ,28กนยายน2558)

การหตถการแบบรอน

◉ การเผายา

“ใชส�าหรบอาการเฉพาะจดทมอาการ เชนททอง ทอก ทหลง เปนตน

เพอลดอาการทองอดเฟอเรอเหมนเปรยวปวดเมอยไปตามเนอตวภาวะนอนกรน

ปวดขดปวดมวลปวดหนวง(ลกษณะเกดแตลมทวงในชองทางใหญๆมมวลลกษณะ

หยาบ)”คมสนทนกรณอยธยา(สมภาษณ,28กนยายน2558)

◉ การยางยา

“ใชไดดในอาการบวมน�าทองบวมขาบวม,บาดแผลมน�าเหลอง,ขดแขง

ขดขาเคลอนไหวเชองชาเหนบชาตะครวเปนตนเพอภาวะหลงคลอดขาบวมจาก

ภาวะเบาหวาน บวมจากภาวะไตก�าเรบ ปสสาวะบอย ขด ภาวะเสอมสมรรถนะ

ทางเพศปวดทองนอยประจ�าเดอนบอยครงหนกขาหนกแขงเปนเหนบเปนตะครว

ลงลางลมเสยดตะโพก”คมสนทนกรณอยธยา(สมภาษณ,28กนยายน2558)


◉ การพอกยารอน

“ใชพอกเฉพาะจดทตองการจดทเลกๆหรอในกรณทตองการใหเครองยา

ซมผานไปอยางชาๆคอยๆนานๆหรอในผไขอมพฤกษอมพาตไมสามารถเจรจา

โตตอบไดผวหนงไมรบความรสกรอนเยนเพอขบลมทคงคางในเฉพาะจดใดจดหนง

อาการปวดตงคอบาไหลหวเขาบวมน�ากลามเนอตงตวเฉพาะจด”คมสนทนกร


◉ การรมยารอน

“ใชกบอาการทางศอเสมหะเชน รดสดวงจมก, อระเสมหะ เชน ภาวะ

ปอดชน,มน�าในชองปอดแตไมมาโดยใชไอของน�ามนหอมระเหยจากเครองยาแหง

เพอลดอาการมเสลดในคอมาก มน�ามกมาก หายใจตนไมสะดวก หอบหดหายใจ

ไมสะดวกมลมแนนเขาอกเขาคอมภาวะนอนกรนหรอหยดหายใจระหวางการนอน

ภาวะภมแพอากาศฝนผง”คมสนทนกรณอยธยา(สมภาษณ,28กนยายน2558)

◉ การอบตวดวยเครองยา

เปนการใชไอน�าและความรอนพาตวยาและน�ามนหอมระเหยจากสมนไพร

ไปสมผสกบผวหนงแทรกซมผานเยอบเขาสรางกายและการสดลมหายใจท�าใหตวยา

ออกฤทธไดทวรางกายภายในเวลาอนรวดเรว(สภาภรณปตพร,2556)สอดคลอง

กบหลกการแพทยแผนไทยฉบบตนสกล ทนกรณ อยธยา ทวา “การอบตวดวย

เครองยาคอใชความรอนและเครองยาชวยใหเกดลมไปผลกน�าใหหมนเวยนกระจาย

ตวจากกนท�าใหลมแลเลอดหมนเวยนไปทวรางกายไมมอดตนคงคางเสนเอนผงผด

กลามเนอทตงตวจกหยอนลงการอบตวไดผลดกวาการประคบเพราะใหความรอน

สงกวาแตการประคบเครองยาแทรกลงไดดกวาการอบตว ใชการอบตวในผไขทยง

มก�าลงดอยไมมอาการเนองดวยปตตะก�าเรบแตการประคบรอนใชไดหากใชเพยง

บางจดทแพทยตองการเทานนเพอท�าใหเกดลมแลนทวกายมากขนลมในกองหกใด

ไหลเวยนไมสะดวกจกท�าใหสะดวกเลอดโลหตนนกจะไหลเวยนดขนตามลดอาการ

ทางวาตะก�าเรบไดดเชนอาการทองอดเฟอแนนเขาอกเขาคอปวดเมอยไปตามเนอ

ตามตวแขงขาขดเหนบชาตะครวเปนตน”คมสนทนกรณอยธยา(สมภาษณ,

28กนยายน2558)


◉ การนงถาน/การอยไฟ

การนงถานตามหลกการแพทยแผนไทยถอเปนการสมานแผลจาก

การคลอดบตร โดยการนงครอมบนเกาอหรอทนงเจาะร แลวน�าสมนไพรตากแหง

เชนผวมะกรดวานนางไพรไพลขมนออยเปนตนหนหยาบๆตากแดดแลวโรย

บนถานรอนๆใหควนลอยฟงผานมาบนชองทนงปะทะกบรอยเยบแผล(กรมพฒนา

การแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอก,2556)

1.3 จตรกรรมฝาผนงไทย

จตรกรรมฝาผนงไทยโบราณไมไดมการบนทกไวแนชดวา มขนตอนโดย

ละเอยดอยางไรใชวสดอะไรบางแตเทาทมผศกษาและสอบถามชางเขยนรนเกา

ทยงมชวตอย สามารถเรยบเรยงเปนความรเบองตนไดวา ตองมการเตรยมผนง

มการลงสรองพนดวยวธการพเศษกอนทจะเขยนภาพการเตรยมผนงตองมกรรมวธ

ทดตองใหผวพนเรยบเมอระบายสและตดเสนจะท�าไดอยางประณตผนงทเตรยม

อยางดแลวตองไมดดสทระบายอกดวยเพอไมใหพนผนงดดสทจะเขยนการเตรยม

ผนงจงตองหมกปนขาวทจะฉาบผนงไวนานราว3เดอนหรอนานกวานนระหวาง

หมกปนตองหมนถายน�าจนความเคมของปนลดนอยลงตอจากนนจงน�าปนทหมก

มาเขาสวนผสมมน�าออยทเคยวจนเหนยวประมาณความเหนยวของน�าผงและยง

มสวนผสมของกาวทไดจากยางไม หรอกาวหนงสตวทไดจากการเคยวหนงวว

หนงควายหรอหนงกระตายกมบางแหงมทรายรอนละเอยดเปนสวนผสมอยดวย

สวนผสมดงกลาวจะท�าใหปนมความแขงเหนยวและผวเรยบเปนมนเมอปนฉาบ

แหงสนทแลว มการชโลมผนงดวยน�าตมใบขเหลก เพอลดความเปนดางของผนง

เพราะเชอวา ดางจะท�าปฏกรยากบสบางส เชน สแดง ใหจางซด การทดสอบวา

ผนงยงมความเปนดางอยอกหรอไมกระท�าไดดวยการใชขมนขดทผนงหากสเหลอง

ของขมนเปลยนเปนสแดงแสดงวา ผนงยงมความเปนดาง ตองชะลางดวยน�าตม

ใบขเหลกตอไปอก(อนนตปาณนท,ม.ป.ป.)

เสรจจากขนตอนการเตรยมผนง กถงการทารองพนกอนการเขยนภาพ

โดยใชดนสอพองบดละเอยดน�าไปหมกในน�ากรองเอาสงสกปรกออกไปแลวทบน�า

ใหหมาดน�ามาผสมกบกาวทไดจากน�าตมเมดในของมะขามเมอแหงจงขดใหเรยบ


กอนเรมขนตอนการเขยนภาพ อนง ภาพเขยนบนผนผา (พระบฏ) ภาพเขยนบน

แผนไมหรอบนกระดาษทเรยกวาสมดขอยกตองรองพนดวยวธเดยวกนดวย

สทใชระบายภาพเตรยมดวยธาตหรอแรเชนสด�าไดจากเขมาหรอถาน

ของไมเนอแขงสเหลองสนวลไดจากดนตามธรรมชาตสแดงไดจากดนแดงบาง

ชนดเตรยมจากแรกอนเขยนตองน�ามาบดใหละเอยดสจะละลายน�าไดงายน�าทใช

ผสมกบน�ากาวเตรยมจากหนงสตวหรอกาวกระถน โดยผสมในภาชนะเลกๆ เชน

โกรงหรอกะลาเมอใชไปสแหงกเตมน�าใชสากบดฝนใหกลบเปนน�าสใชงานไดอก

สแดงเหลองเขยวครามขาวด�าใชเปนหลกโดยน�ามาผสมกนเกดเปนสอนๆไดอก

นอกจากนยงมสทองคอแผนทองค�าเปลวใชปดสวนส�าคญทตองการความแวววาว

กอนปดทองตองทากาวเชนกาวไดจากยางตนรกหรอจากยางตนมะเดอหลงจาก

ปดทองแลวจงตดเสนเปนรายละเอยดการตดเสนมกตดดวยสแดงหรอสด�าเพราะ

สองสนชวยขบสทองใหเปลงประกายไดดกวาสอนจตรกรรมฝาผนงทเขยนขนใน

รชสมยของพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหวนยมปดทองมากเชนภาพพระราชา

ทเครองแตงพระองคเครองสงปราสาทราชมณเฑยรราชรถตลอดจนเครองประดบ

ฉากอนๆ มผกลาววา ในรชสมยดงกลาวน เปนชวงแหงความเจรญสงสดของ

จตรกรรมไทยแบบประเพณ

การตดเสนใชพกนขนาดเลกเรยกกนตามขนาดทเลกวาพกนหนวดหน

ความจรงท�าจากขนหววมขนาดใหญขนตามการใชงานเชนระบายบนพนทขนาดเลก

แปรงส�าหรบระบายพนทขนาดใหญ ท�าจากรากตนล�าเจยก หรอจากเปลอกตน

กระดงงาโดยน�ามาตดเปนทอนพอเหมาะตอการใชน�าไปแชน�าเพอจะทบปลายขาง

หนงใหแตกเปนฝอยไดงายเพอใชเปนขนแปรงนอกจากใชระบายพนทใหญทกลาว

มาแลวชางไทยยงใชปลายแปรงแตะสหมาดๆเพอแตะแตมหรอทเรยกวากระทง

ใหเกดเปนรปใบไมเปนกลมเปนพม นยมท�ากนในจตรกรรมสมยกรงรตนโกสนทร

วธการนใชแทนการระบายสและตดเสนดวยพกนใหเปนใบไมทละใบซงตองใช

เวลามากกวาการใชแปรงกระทง การระบายสตดเสนเปนใบไม ท�ากนในชวงเวลา

ของจตรกรรมสมยกรงศรอยธยาในชวงเวลาตอมาอทธพลตะวนตกทไหลบาเขามา

ในประเทศไทยอยางมากมายตงแตรชกาลพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว


มผลตอการปรบเปลยนลกษณะของจตรกรรมไทยแบบประเพณ โดยมพฒนาการ

ตามแนวจตรกรรมตะวนตกเรอยมาเชนเขยนใหมบรรยากาศตามธรรมชาตจนกลาย

เปนภาพเหมอนจรงยงขนทกทรปแบบจตรกรรมเชนนสอดคลองกบแนวความคด

ของสงคมทเรมปรบเปลยนเขาสแนวสจนยมอยางตะวนตก เรองราวแนวอดมคต

อนเนองในพทธศาสนา ถกแทนทความนยม ดวยภาพเลาเรองเหตการณทเกดขน

จรงในประวตศาสตรเชนพระราชพงศาวดารหรอพระราชประวตพระบาทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอยหวเปนตน

พฒนาการดงกลาวไดกลายเปนจตรกรรมแบบสากลในทสดดงจตรกรรมท

เขยนขนในปจจบนซงมแนวทางการแสดงออกทหลากหลายมสใหเลอกใชมากมาย

หลายชนดเปนสทไดจากการสงเคราะหทางวทยาศาสตรสน�ามนสอะครลกสน�า

เปนตนเรองราวไมจ�ากดอยกบเรองราวทางศาสนาอกตอไป(อนนตปาณนท,ม.ป.ป.)

2. การสรางสรรคจตรกรรมไทยบนฝาผนงภายในอาคารเพอแสดง

เรองราวประวตศาสตรความเปนมาของการแพทยแผนไทยและการแพทย

ทางเลอก

กรมการแพทยแผนไทยมความประสงคจะสบสานเรองราวของการแพทย

แผนไทยในรปแบบจตรกรรมฝาผนงสะทอนถงลกษณะความงามของจตรกรรมไทย

ทมเอกลกษณเฉพาะของไทยเชนการไมใหความส�าคญตอความเปนจรงตามแบบ

วทยาศาสตรหรอความเปนจรงทตาเหนการแพทยแผนไทยวามความเปนมาอยางไร

เขาไปอยในวถชวตของผคนไดอยางไรปจจบนการแพทยแผนไทยมบทบาทความ

ส�าคญอยางไร และออกแบบภาพเขยนมาเปนเรองราวภาพสองมต ใหเรองราว

ไหลลนเสมอนเปนภาพๆ เดยว มดวงอาทตยรศมบงบอกความเจรญรงเรองใน

แตละยคในรายละเอยดไดแยกยอยเรองราวสาระไปตามหวขอตางๆโดยใชโทนส

จากสมนไพรไทยซงเปนโทนสทสามารถมองเหนจากสมนไพรดวยตาเปลาจากสาร

ทกอใหเกดสในสมนไพรไทยเพอความคนเคยของผเกยวของกบแพทยแผนไทยใน

การเรยกชอโทนสเชนมวงอญชญแดงกระเจยบเหลองไพลเขยวบวบกในการผสมส

ของจตรกรจะใชโทนสทอางองเทยบทกบพชธรรมชาตซงจะมโทนสแตกตางกนไป

ตามชนดของสมนไพรโดยสทไดจากโทนสสมนไพรนนไมสดใสเหมอนสแท(Hue)


จากการสงเคราะหขอก�าหนดจากการลงมตในการประชมกลมรวมกบผก�าหนด

นโยบายการแพทยแผนไทยไดขอก�าหนดของจตรกรรมฝาผนงขนาดกวาง12เมตร

สง 2.5 เมตร โดยแบงเรองราวตามยคสมยทส�าคญไดดงน ยคดนแดนสวรรณภม

ยคอทองยคสโขทยยคกรงศรอยธยายครตนโกสนทรรชกาลท3พระราชบดาแหง

การแพทยแผนไทยและในปจจบนรชกาลท9กษตรยนกพฒนาโดยรายละเอยด

ในการจดสรางมดงตอไปน

ภาพแสดงผงพนทการสรางสรรคผลงานจตรกรรมไทย

ภาพแนวคดในการทาสอาคารกรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกใหมลกษณะโครงสราง

เสาคาน คลายเรอนไทยในสมยโบราณ แทนแนวคดบานหมอไทย


2.1 แนวความคดการสรางสรรคจตรกรรมฝาผนง แสดงประวต

ความเปนมา ความส�าคญการแพทยแผนไทย

ดวยความตองการสบสานเรองราวทางการแพทยแผนไทยจงไดแนวคดใน

การออกแบบภาพเขยนมาเปนเรองราวภาพสองมตใหเรองราวไหลลนเสมอนเปน

ภาพๆเดยวมดวงอาทตยรศมบงบอกความเจรญรงเรองในแตละยคในรายละเอยด

ไดแยกยอยเรองราวสาระดงน

ภาพรางแสดงการแบงภาพเปนชวงเวลาประวตการแพทยแผนไทยทตอเนองกน จากอดต ถงปจจบน

ภาพแสดงผงพนท

การสรางสรรคผลงาน

จตรกรรมไทย

ดวยลกษณะทางภมประเทศสงผลใหอาณาจกรสยามเปนทตดตอคาขาย

แลกเปลยนทงสนคาวฒนธรรมและมปญญามาตงแตอดตโดยมจากทางอนเดย

และจนใชเสนทางสายไหมยคตอมามส�าเภาเรอการแพทยแผนไทยจงเปนการพฒนา

และแลกเปลยนองคความรจากชาตตางๆอกทงอาณาจกรสยามมความอดมสมบรณ

พชพรรณและสมนไพรจงไมไดเพยงเปนยายามเจบปวยแตผสมผสานเขาไปอยใน

ชวตประจ�าวนเชนอาหารเครองดมเครองหอม


2.2 การแพทยแผนไทยในอดต

ภาพรางแนวคดจตรกรรมทแสดงยคสมยและความเปนอย

ยคสมยอทอง

ยคสมยแรกเรมของอาณาจกรสยาม ใชภาพบรรยายการรกษาเนนไปท

“การเกด”และ“การไหวคร”เพอสอวาตงแตอยในครรภมารดาหมอการแพทยแผนไทย

กเขามามสวนเกยวของในการดแลแลวกระทงหลงคลอดกยงมการให“อยไฟ”และ

“นงถาน”เพอบ�าบดหลงคลอด

ยคสมยสโขทย

ยคทรงเรองมากทงการปกครองและการตดตอกบตางชาตเปนทางการ

ภาพบรรยายการแพทยแผนไทยในยคนน�าการบ�าบดรกษาอาการเจบปวยตางๆ

หรอการบ�าบดจากสมนไพรเครองหอม เพอสอใหเหนวายามเจบปวยกจะพงพา

ภมปญญาและความรของแพทยแผนไทย และแพทยไทยเองกแลกเปลยนความร

กบแพทยจากชาตทเขามาตดตอ

ยคสมยอยธยา

ยคสมยนมการคาขายทางน�าทเรยกวา“ตลาดน�า”และการออกกฎหมาย

“หมอยามแดง”วาสามารถเขาไปเกบสมนไพรในอาณาเขตบานใครกไดแสดงใหเหนวา

การแพทยแผนไทยถกใหความส�าคญเปนอยางมากในยคสมยน สวนการแพทยท

หยบยกขนมาคอการ“นวด”สอใหเหนวาแมไมไดเจบปวยกยงมาหาแพทยแผนไทย

ผอนคลายความเมอยลาจากการท�างานเพอใหสรางเสรมสขภาพใหปกตสมบรณยงขน


2.3 การแพทยแผนไทยในปจจบน

ภาพแนวคดจตรกรรมทแสดงความรงโรจน และความเปนสากล

ภาพแสดงใหเหนถงมหากรณาธคณของรชกาลท 3 ผ เปนบดาแหง

การแพทยแผนไทย ทรงจดสรางวดโพธเพอเปนแหลงเรยนรการแพทยแผนไทยใน

กรงรตนโกสนทรรวบรวมเอาไวเปนจารกและรปสลกเพอใหคนรนตอๆมาไดศกษา

ตอมาในยคของรชกาลท9ทรงใหชาวไทยเหนความส�าคญของสมนไพรสอนการใช

ชวตอยางพอเพยงกลบสความเปนไทยทเรยบงายสวนองคความรทไดสบสานและ

พฒนาจนมความเปนสากลนานาชาตใหความสนใจและยอมรบ

ภาพจตรกรรมทจดวางคอการแพทยทเปนทรจกแพรหลายในปจจบนคอ

“การนวด”“ฤๅษดดตน”ทวงทาฤๅษดดตนม80ทาแตในปจจบนนคงเหลอเพยง

24ทา25ตนทวดโพธ(การบรหารทาฤๅษดดตน,ม.ป.ป.)

“กายวภาคไทย” และตรากรมการแพทยแผนไทยเปนหนวยงานส�าคญ

ทจะผลกดนและน�าพาการแพทยแผนไทยใหเจรญกาวหนาตอไป


ตนแบบจตรกรรมแสดงเรองราวประวตศาสตรความเปนมาการแพทยแผนไทย

โดยใชโทนสสมนไพรไทย

ภาพแสดงขอความจารกใตภาพจตรกรรมฝาผนง

ภาพแสดงผลงานสรางสรรคจตรกรรมฝาผนงภายในโถงอาคารกรมการแพทยแผนไทย

และการแพทยทางเลอก


3. ตนแบบผลงานสรางสรรคจตรกรรมไทยบนเสารายรอบ บรเวณดานหนา

อาคาร

ภาพประกอบ จตรกรรมเสาแสดงอตลกษณธาตทงสตามหลกของการแพทยแผนไทย

ภาพประกอบ จตรกรรมเสากลางทางเขาดานหนาแสดงอตลกษณการแพทยแผนไทย

จตรกรรมเสารายรอบหนาอาคารกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและ

การแพทยทางเลอกทแสดงอตลกษณธาตสมฎฐานใชลวดลายเทพพนมดวยความเชอ

เทวดาหรอเทพเปนสงศกดสทธชวยปกปกษรกษาอาคารสถานทและรายลอมดวย

สญลกษณทสอถงธาตดนน�าลมไฟตามหลกวชาการแพทยแผนไทย


ภาพตนแบบจตรกรรมลวดลายแสดงถง

องคประกอบของพธไหวครแพทยแผนไทย

ภาพตนแบบจตรกรรมลวดลายแสดงถง

กายบรหารแบบฤๅษดดตน

ภาพตนแบบจตรกรรมลวดลายเกยวกบหตถการรกษาโดยหมอไทย


ภาพตนแบบจตรกรรมลวดลายเกยวกบหตถการรกษาโดยหมอไทย

ภาพตนแบบจตรกรรมลวดลายเกยวกบการผดงครรภไทยและการบรบาลสตรหลงคลอด

ภาพบรรยากาศตนแบบจตรกรรมลวดลายอตลกษณการแพทยแผนไทยโดยสมบรณ


สรป อภปรายผลและขอเสนอแนะ

ศลปะและวฒนธรรมอยคกนมาตงแตอดตจวบจนปจจบน การสอสาร

ทางวฒนธรรมใหเหนเปนรปธรรมทประณตและสวยงาม ดวยการสรางสรรคทาง

ศลปกรรมเปนแนวทางหนงทผวจยไดด�าเนนการตอยอดจากในอดตการบรณาการ

จตรกรรมและประตมากรรมส�าหรบวฒนธรรมการดแลสขภาพดวยการแพทย

แผนไทยของคนไทยเพอสรางใหเกดภาพลกษณทมคณคาโดยสามารถสอสารได

อยางทวถง ลดชองวางดานภาษาและวฒนธรรมทแตกตางลง น�าไปสการสงเสรม

การทองเทยวเชงสขภาพควบคกบความสนทรยะทางศลปกรรม

ขอเสนอแนะ

1.หตถการการรกษาโดยหมอไทยยงมอกมากมายหลายวธ ดวยขอจ�ากด

ดานสถานทและงบประมาณการวจยครงนจงสามารถจดสรางไดเพยงบางสวนท

ส�าคญเทานน ควรมการสงเสรมใหจารกไวในหนวยงานราชการในแตละภมภาค

ซงอาจมขอแตกตางดานวธการและสมนไพรทใชในการรกษาตามหลกของการแพทย

แผนไทยพนถนนนๆเพออนรกษภมปญญาของชาตสบไป

2.สามารถตอยอดภาพจตรกรรมฝาผนงเพอเปนสอประกอบหนงสอและ

การสอนทางการแพทยแผนไทย

3. ควรมการประชาสมพนธและการตอยอดการทองเทยว เพอชม

ความงดงาม ตลอดจนองคความรทางการแพทยแผนไทยในงานศลปกรรมเพอ

การแพทยแผนไทยตอไป

กตตกรรมประกาศ

งานวจยในครงนคงไมสามารถส�าเรจลงไดหากไมไดรบความอนเคราะห

และการสนบสนนทนวจยและองคความรจากหนวยงานกรมการแพทยแผนไทย

และการแพทยทางเลอกผชวยศาสตราจารย(พเศษ)ดร.นายแพทยธวชชยกมลธรรม

นายแพทยขวญชย วศษฐานนท ผ บรหารกรมพฒนาการแพทยแผนไทยและ

การแพทยทางเลอก หมอไทยคมสน ทนกร ณ อยธยา ทอนเคราะหความร


ศลปนวเชยร วงษศภลกษณ พชชาภา วศษฐานนท ส�าหรบการรางแนวคดภาพ

จตรกรรมจตรกรไทยชญบวตบเปยมสขทงกาวตรวจสอบความถกตองขอมล

การอางอง คณะศลปกรรมศาสตร และส�านกยทธศาสตรทางปญญาและวจย

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ และศลปน นกออกแบบ ลกศษย ผ ชวยวจย

ในกระบวนการตางๆทไมสามารถเอยนามไดครบทกทาน

บรรณานกรม

กรมการแพทยแผนไทย. (2553). รายงานการสาธารณสขไทย ดานการแพทย

แผนไทย การแพทยพนบานและการแพทยทางเลอก 2552-2553.กรงเทพฯ:

กรมการแพทยแผนไทยและการแพทยทางเลอกกระทรวงสาธารณะสข.

กองคมครองภมปญญาการแพทยแผนไทยและพนบานไทย.(2558).พระบดาแหง

การแพทยแผนไทย.กรงเทพฯ:กรมการแพทยแผนไทยและการแพทย

ทางเลอกกระทรวงสาธารณสข.

ขวญชยวศษฐานนท.(2558,30กนยายน).ผอ�านวยการส�านกยทธศาสตร

กรมการแพทยแผนไทย.สมภาษณ.

คมสนทนกร.(2558,28กนยายน).หมอไทยผสบทอดคลนกแพทยแผนไทย

หมอมราชวงศสะอาดทนกร.สมภาษณ.

ธวชชยกมลธรรม.(2558,16กรกฏาคม).อธบดกรมพฒนาการแพทยแผนไทย

และการแพทยทางเลอก.สมภาษณ.

อ�านาจเยนสบาย.“ตความพทธศลปดวยความสงสย.”สยามรฐสปดาหวจารณ

ปท31ฉบบท3(กรกฎาคม2527).หนา30-31.

ขอมลเกยวกบความเปนมาของการเปนมรดกโลกวดโพธสบคนวนท5มกราคม

2559,จากhttp://www.watpho.com/news_detail.php?id=141

ขอมลเกยวกบความเปนมาของแมซอสบคนวนท5มกราคม2559,จาก

http://www.oknation.net/blog/supawan/2012/06/12/entry-2


ขอมลเกยวกบการบรหารทาฤๅษดดตนสบคนวนท10มกราคม2559,จาก

http://www.watpho.com/contorted_hermit_exercise.php

ชยนต พเชยรสนทร. สารานกรมไทยส�าหรบเยาวชนโดยพระราชประสงค ใน

พระบาทสมเดจพระเจาอยหว เลมท 33 เรองท 8 การแพทยแผนไทย

(เวชกรรมไทย)สบคนวนท10ธนวาคม2558,จากhttp://kanchana

pisek.or.th/kp6/sub/book/book.php?book=33&chap=8&page=

t33-8-infodetail04.html

อนนตปาณนท.สารานกรมไทยส�าหรบเยาวชนโดยพระราชประสงคในพระบาท

สมเดจพระเจาอยหว เลมท 13 เรองท 4 จตรกรรมไทย. สบคนวนท

10ธนวาคม2558,จากhttp://kanchanapisek.or.th/kp6/sub/book/

book.php?book=12&chap=2&page=t12-2-infodetail18.html

การศึกษาจิตรกรรมไทยเพื่อ...

Documents

Transcript of การศึกษาจิตรกรรมไทยเพื่อ...