หนงสอเรยนสาระความรพนฐาน

รายวชา วทยาศาสตร (พว31001)

ระดบมธยมศกษาตอนปลาย

หลกสตรการศกษานอกระบบระดบการศกษาขนพนฐาน

พทธศกราช 2551

สานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย

สานกงานปลดกระทรวงศกษาธการ

กระทรวงศกษาธการ

หนงสอเรยนเลมนจดพมพดวยเงนงบประมาณแผนดนเพอการศกษาตลอดชวตสาหรบประชาชน

ลขสทธเปนของ สานกงาน กศน. สานกงานปลดกระทรวงศกษาธการ

หามจาหนาย

เอกสารทางวชาการลาดบท 9/2554

หนงสอเรยนสาระความรพนฐาน

รายวชา วทยาศาสตร (พว31001) ระดบมธยมศกษาตอนปลาย

ลขสทธเปนของ สานกงาน กศน. สานกงานปลดกระทรวงศกษาธการ

เอกสารทางวชาการลาดบท 9/2554

คานา

สานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย ไดดาเนนการจดทา

หนงสอเรยน ชดใหมน ข น เพ อสาหรบใชในการเรยนการสอนตามหลกสตรการศกษานอกระบบ

ระดบการศกษาข นพนฐาน พทธศกราช 2551 ท มวตถประสงคในการพฒนาผ เรยนใหมคณธรรม

จรยธรรม มสตปญญาและศกยภาพในการประกอบอาชพ การศกษาตอ และสามารถดารงชวตอยใน

ครอบครว ชมชน สงคมไดอยางมความสข โดยผเรยนสามารถนาหนงสอเรยนไปใช ดวยวธการศกษา

คนควาดวยตนเอง ปฏบตกจกรรมรวมทงแบบฝกหดเพอทดสอบความรความเขาใจในสาระเนอหา

โดยเมอศกษาแลวยงไมเขาใจ สามารถกลบไปศกษาใหมได ผเรยนอาจจะสามารถเพมพนความรหลงจาก

ศกษาหนงสอเรยนน โดยนาความรไปแลกเปลยนกบเพอนในชนเรยน ศกษาจากภมปญญาทองถน

จากแหลงเรยนรและจากสออนๆ ในการดาเนนการจดทาหนงสอเรยนตามหลกสตรการศกษานอกระบบระดบการศกษา

ขนพนฐาน พทธศกราช 2551 ไดรบความรวมมอทดจากผทรงคณวฒและผเกยวของหลายทานทคนควา

และเรยบเรยงเนอหาสาระจากสอตางๆ เพอใหไดสอทสอดคลองกบหลกสตร และเปนประโยชน

ตอผเรยนทอยนอกระบบอยางแทจรง สานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย

ขอขอบคณคณะทปรกษา คณะผเรยบเรยง ตลอดจนคณะผจดทาทกทานทไดใหความรวมมอดวยด

ไว ณ โอกาสน สานกงานสงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย หวงวาหนงสอเรยน

ชดนจะเปนประโยชนในการจดการเรยนการสอนตามสมควร หากมขอเสนอแนะประการใด สานกงาน

สงเสรมการศกษานอกระบบและการศกษาตามอธยาศย ขอนอมรบไวดวยความขอบคณยง

สานกงาน กศน.

สารบญ

หนา

คานา

คาแนะนาการใชหนงสอเรยน

โครงสรางรายวชา (พว 31001) วทยาศาสตร

บทท 1 ทกษะทางวทยาศาสตร และกระบวนการทางวทยาศาสตร 1-29

บทท 2 โครงงานวทยาศาสตร 30-41

บทท 3 เซลล 42-61

บทท 4 พนธกรรมและความหลากหลายทางชวภาพ 62-83

บทท 5 เทคโนโลยชวภาพ 84-94

บทท 6 ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม 95-131

บทท 7 ธาต สมบตของธาตและธาตกมมนตรงส 132-156

บทท 8 สมการเคม และปฏกรยาเคม 157-170

บทท 9 โปรตน คารโบไฮเดรต และไขมน 171-193

บทท 10 ปโตรเลยมและพอลเมอร 194-227

บทท 11 สารเคมกบชวตและสงแวดลอม 228-249

บทท 12 แรงและการเคลอนท 250-274

บทท 13 เทคโนโลยอวกาศ 275-300

เฉลยแบบฝกหดทายบท

คาแนะนาการใชหนงสอเรยน หนงสอเรยนสาระความรพนฐาน รายวชาวทยาศาสตร ระดบมธยมศกษาตอนปลาย รหส

พว 31001 เปนหนงสอเรยนทจดทาขน สาหรบผเรยนทเปนนกศกษานอกระบบ ในการศกษาหนงสอเรยนสาระความรพนฐาน รายวชาวทยาศาสตร ผเรยนควรปฏบตดงน

1. ศกษาโครงสรางรายวชาใหเขาใจในหวขอและสาระสาคญ ผลการเรยนรทคาดหวง

และขอบขายเนอหาของรายวชานน ๆ โดยละเอยด

2. ศกษารายละเอยดเนอหาของแตละบทอยางละเอยด และทากจกรรมตามทกาหนด แลว

ตรวจสอบกบแนวตอบกจกรรมตามทกาหนด ถาผเรยนตอบผดควรกลบไปศกษาและทาความเขาใจ

ในเนอหานนใหมใหเขาใจ กอนทจะศกษาเรองตอ ๆ ไป

3. ปฏบตกจกรรมทายเรองของแตละเรอง เพอเปนการสรปความร ความเขาใจของเนอหา

ในเรองนน ๆ อกครง และการปฏบตกจกรรมของแตละเนอหา แตละเรอง ผ เรยนสามารถนาไป

ตรวจสอบกบครและเพอน ๆ ทรวมเรยนในรายวชาและระดบเดยวกนได

4. หนงสอเรยนเลมนม 13 บท

บทท 1 ทกษะทางวทยาศาสตร และกระบวนการทางวทยาศาสตร

บทท 2 โครงงานวทยาศาสตร

บทท 3 เซลล

บทท 4 พนธกรรมและความหลากหลายทางชวภาพ

บทท 5 เทคโนโลยชวภาพ

บทท 6 ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

บทท 7 ธาต สมบตของธาตและธาตกมมนตรงส

บทท 8 สมการเคม และปฏกรยาเคม

บทท 9 โปรตน คารโบไฮเดรต และไขมน

บทท 10 ปโตรเลยมและพอลเมอร

บทท 11 สารเคมกบชวตและสงแวดลอม

บทท 12 แรงและการเคลอนท

บทท 13 เทคโนโลยอวกาศ

โครงสรางรายวชา (พว 31001) วทยาศาสตร

สาระสาคญ

1. กระบวนการทางวทยาศาสตรและเทคโนโลย เร อง ธรรมชาตของวทยาศาสตร

กระบวนการทางวทยาศาสตร วธการทางวทยาศาสตร ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร เจตคต

ทางวทยาสาสตร เทคโนโลย และโครงงานวทยาศาสตร

2. สงมชวตและสงแวดลอม เรอง เซลล พนธกรรมและความหลากหลายทางชวภาพ

เทคโนโลยชวภาพ ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

3. สารเพอชวต เรอง ธาตและสมบตของธาต กมมนตภาพรงส สมการเคมและปฏกรยา

เคม โปรตน คารโบไฮเดรตและไขมน ปโตรเลยมและพอลเมอร สารเคมกบสงมชวตและ

สงแวดลอม

4. แรงและพลงงานเพอชวต เรอง แรงและการเคลอนท พลงงานเสยง

5. ดาราศาสตรเพอชวต เรอง เทคโนโลยอวกาศ

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. ใชความร และกระบวนการทางวทยาศาสตร วธการทางวทยาศาสตร ทกษะ

กระบวนการทางวทยาศาสตร เจตคตทางวทยาสาสตร ทาโครงงานวทยาศาสตรและนาผลไปใชได

2. อธบายเกยวกบการแบงเซลล พนธกรรมและการถายทอดทางพนธกรรม การผาเหลา

ความหลากหลายทางชวภาพ เทคโนโลยชวภาพ การใชประโยชน และผลกระทบทเกดจากการใช

เทคโนโลยชวภาพตอสงคม และสงแวดลอมได

3. อธบายเกยวกบปญหาทเกดจากใชทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมในระดบทองถน

ประเทศและโลก ปรากฏการณทางธรณวทยาทมผลกระทบตอชวต และสงแวดลอม วางแผนและ

ปฏบตรวมกบชมชนเพอปองกนและแกไขปญหาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

4. อธบายเกยวกบโครงสรางอะตอม ตารางธาต สมการและปฏกรยาเคมทพบใน

ชวตประจาวน คารโบไฮเดรต ไขมน และโปรตน ปโตรเลยมและผลตภณฑพอลเมอร สารเคมกบ

ชวต การนาไปใชและผลกระทบตอชวตและสงแวดลอมได

5. อธบายเก ยวกบแรงและความสมพนธของแรงกบการเคล อนท ในสนามโนมถวง

สนามแมเหลก สนามไฟฟา การเคลอนทแบบตางๆ และการนาไปใชประโยชนได

6. อธบายเกยวกบ สมบต ประโยชนและมลภาวะจากเสยง ประโยชนและโทษของธาต

กมมนตรงสตอชวตและสงแวดลอมได

7. ศกษา คนควาและอธบายเกยวกบการใชเทคโนโลยอวกาศในการศกษาปรากฏการณ

ตางๆ บนโลกและในอวกาศ

ขอบขายเนอหา

บทท 1 ทกษะทางวทยาศาสตร และกระบวนการทางวทยาศาสตร

บทท 2 โครงงานวทยาศาสตร

บทท 3 เซลล

บทท 4 พนธกรรมและความหลากหลายทางชวภาพ

บทท 5 เทคโนโลยชวภาพ

บทท 6 ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

บทท 7 ธาต สมบตของธาตและธาตกมมนตรงส

บทท 8 สมการเคม และปฏกรยาเคม

บทท 9 โปรตน คารโบไฮเดรต และไขมน

บทท 10 ปโตรเลยมและพอลเมอร

บทท 11 สารเคมกบชวตและสงแวดลอม

บทท 12 แรงและการเคลอนท

บทท 13 เทคโนโลยอวกาศ

บทท 1

ทกษะทางวทยาศาสตรและกระบวนการทางวทยาศาสตร

สาระสาคญ

วทยาศาสตรเปนเรองของการเรยนรเก ยวกบธรรมชาต โดยมนษยใชทกษะตางๆ สารวจและ

ตรวจสอบ ทดลองเกยวกบปรากฏการณทางธรรมชาต และนาผลทไดมาจดใหเปนระบบ และตงขนเปน

ทฤษฏ ซงทกษะทางวทยาศาสตร ประกอบดวยกน 13 ทกษะ

ในการดาเนนการหาคาตอบเรองใดเรองหนงนอกจากจะตองใชทกษะทางวทยาศาสตรแลว ใน

การหาคาตอบจะตองมการกาหนดลาดบขนตอนอยางเปนระบบตงแตตนจนจบเรยกลาดบขนตอนในการ

หาคาตอบเหลานสา กระบวนการทางวทยาศาสตร ซงประกอบดวย 5 ขนตอน

ผลการเรยนรทคาดหวง

เรองท 1 อธบายธรรมชาตของวทยาศาสตรและทกษะทางวทยาศาสตร

เรองท 2 อธบายขนตอนกระบวนการทางวทยาศาสตร

เรองท 3 อธบายและบอกวธการใชวสดและอปกรณทางวทยาศาสตร

ขอบขายเนอหา

เรองท 1 ธรรมชาตของวทยาศาสตรและทกษะทางวทยาศาสตร

เรองท 2 กระบวนการทางวทยาศาสตร

เรองท 3 วสด และ อปกรณทางวทยาศาสตร

2

เรองท 1 ธรรมชาตของวทยาศาสตรและทกษะทางวทยาศาสตร

วทยาศาสตรเปนเรองของการเรยนรเกยวกบธรรมชาต โดยมนษยใชกระบวนการสงเกต สารวจ

ตรวจสอบ ทดลองเกยวกบปรากฏการณทางธรรมชาต และนาผลมาจดเปนระบบหลกการ แนวคดและ

ทฤษฎ แนวคดและทฤษฎ ดงนน ทกษะวทยาศาสตร จงเปนการปฏบตเพอใหไดมาซงคาตอบในขอ

สงสยหรอขอสมมตฐานตาง ๆ ของมนษยตงไว

ทกษะทางวทยาศาสตร ประกอบดวย

1. การสงเกต เปนวธการไดมาของขอสงสย รบรขอมล พจารณาขอมล จากปรากฏการณทาง

ธรรมชาตทเกดขน

2. ตงสมมตฐาน เปนการการระดมความคด สรปสงทคาดวาจะเปนคาตอบของปญหาหรอ

ขอสงสยนน ๆ

3. ออกแบบการทดลองเพอศกษาผลของตวแปรทตองศกษา โดยควบคมตวแปรอน ๆ ทอาจม

ผลตอตวแปรทตองการศกษา

4. ดาเนนการทดลอง เปนการจกกระทากบตวแปรทกาหนด ซงไดแก ตวแปรตน ตวแปร

ตาม และตวแปรทตองควบคม

5. รวบรวมขอมล เปนการบนทกรวบรวมผลการทดลองหรอผลจากการกระทาของตวแปรท

กาหนด

6. แปลและสรปผลการทดลอง

ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรประกอบดวย 13 ทกษะ ดงน

1. ทกษะขนมลฐาน 8 ทกษะ ไดแก

1.1 ทกษะการสงเกต ( Observing )

1.2 ทกษะการวด ( Measuring )

1.3 ทกษะการจาแนกหรอทกษะการจดประเภทสงของ ( Classifying )

1.4 ทกษะการใชความสมพนธระหวางสเปสกบเวลา( Using Space/Relationship )

1.5 ทกษะการคานวณและการใชจานวน ( Using Numbers )

1.6 ทกษะการจดกระทาและสอความหมายขอมล ( Comunication )

1.7 ทกษะการลงความเหนจากขอมล ( Inferring )

1.8 ทกษะการพยากรณ ( Predicting )

3

2. ทกษะขนสงหรอทกษะขนผสม 5 ทกษะ ไดแก

2.1 ทกษะการตงสมมตฐาน ( Formulating Hypthesis )

2.2 ทกษะการควบคมตวแปร ( Controlling Variables )

2.3 ทกษะการตความและลงขอสรป ( Interpreting data )

2.4 ทกษะการกาหนดนยามเชงปฏบตการ ( Defining Operationally )

2.5 ทกษะการทดลอง ( Experimenting )

รายละเอยดทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตรทง 13 ทกษะ มรายละเอยดโดยสรปดงน

ทกษะการสงเกต ( Observing ) หมายถงการใชประสาทสมผสทง 5 ในการ

สงเกต ไกแก ใชตาดรปราง ใชหฟงเสยง ใชลนชมรส ใชจมกดมกลน และใชผวกายสมผสความรอนเยน

หรอใชมอจบตองความออนแขง เปนตน การใชประสาทสมผสเหลานจะใชทละอยางหรอหลายอยาง

พรอมกน เพอรวบรวมขอมลกไดโดยไมเพมความคดเหนของผสงเกตลงไป

ทกษะการวด ( Measuring ) หมายถง การเลอกและการใชเครองมอวดปรมาณของ

สงของออกมาเปนตวเลขทแนนอนไดอยางเหมาะสม และถกตองโดยมหนวยกากบเสมอในการวดเพอหา

ปรมาณของสงทวดตองฝกใหผเรยนหาคาตอบ 4 คา คอ จะวดอะไร วดทาไม ใชเครองมออะไรวดและจะ

วดไดอยางไร

ทกษะการจาแนกหรอทกษะการจดประเภทสงของ ( Classifying ) หมายถง การแบง

พวกหรอการเรยงลาดบวตถ หรอสงทอยในปรากฏการณโดยการหาเกณฑหรอสรางเกณฑในการจาแนก

ประเภท ซงอาจใชเกณฑความเหมอนกน ความแตกตางกน หรอความสมพนธกนอยางใดอยางหนงกได

ซ งแลวแตผ เรยนจะเลอกใชเกณฑใด นอกจากนควรสรางความคดรวบยอดใหเกดขนดวยวาของกลม

เดยวกนนน อาจแบงออกไดหลายประเภท ท งนข นอย กบเกณฑท เลอกใช และวตถช นหนงในเวลา

เดยวกนจะตองอยเพยงประเภทเดยวเทานน

ทกษะการใชความสมพนธระหวางสเปสกบเวลา(Using Space/Relationship)

หมายถง การหาความสมพนธระหวางมตตางๆ ทเกยวกบสถานท รปทรง ทศทาง ระยะทาง พนท เวลา

ฯลฯ เชน การหาความสมพนธระหวาง สเปสกบสเปส คอ การหารปรางของวตถ โดยสงเกตจากเงาของ

วตถ เมอใหแสงตกกระทบวตถในมมตางๆกน ฯลฯ

การหาความสมพนธระหวาง เวลากบเวลา เชน การหาความสมพนธระหวางจงหวะการแกวง

ของลกตมนาฬกากบจงหวะการเตนของชพจร ฯลฯ

การหาความสมพนธระหวาง สเปสกบเวลา เชน การหาตาแหนงของวตถทเคลอนทไปเมอเวลา

เปลยนไป ฯลฯ

ทกษะการคานวณและการใชจานวน ( Using Numbers ) หมายถง การนาเอาจานวนท

ไดจากการวด การสงเกต และการทดลองมาจดกระทาใหเกดคาใหม เชน การบวก ลบ คณ หาร การหา

คาเฉลย การหาคาตางๆ ทางคณตศาสตร เพอนาคาทไดจากการคานวณ ไปใชประโยชนในการแปล

4

ความหมาย และการลงขอสรป ซงในทางวทยาศาสตรเราตองใชตวเลขอย ตลอดเวลา เชน การอาน

เทอรโมมเตอร การตวงสารตาง ๆเปนตน

ทกษะการจดกระทาและสอความหมายขอมล ( Communication )

หมายถงการนาเอาขอมล ซงไดมาจากการสงเกต การทดลอง ฯลฯ มาจดกระทาเสยใหม เชน นามาจด

เรยงลาดบ หาคาความถ แยกประเภท คานวณหาคาใหม นามาจดเสนอในรปแบบใหม ตวอยางเชน กราฟ

ตาราง แผนภม แผนภาพ วงจร ฯลฯ การนาขอมลอยางใดอยางหนง หรอหลายๆอยางเชนนเรยกวา การสอ

ความหมายขอมล

ทกษะการลงความเหนจากขอมล( Inferring ) หมายถง การเพมเตมความคดเหนใหกบ

ขอมลทมอยอยางมเหตผลโดยอาศยความรหรอประสบการณเดมมาชวย ขอมลอาจจะไดจากการสงเกต

การวด การทดลอง การลงความเหนจากขอมลเดยวกนอาจลงความเหนไดหลายอยาง

ทกษะการพยากรณ ( Predicting ) หมายถงการคาดคะเนหาคาตอบลวงหนากอนการ

ทดลองโดยอาศยขอมลทไดจากการสงเกต การวด รวมไปถงความสมพนธระหวางตวแปรทไดศกษา

มาแลว หรออาศยประสบการณทเกดซา ๆ

ทกษะการตงสมมตฐาน( Formulating Hypothesis ) หมายถง การคดหาคาคาตอบ

ลวงหนากอนจะทาการทดลอง โดยอาศยการสงเกต ความร ประสบการณเดมเปนพนฐาน คาตอบทคด

ลวงหนายงไมเปนหลกการ กฎ หรอทฤษฎมากอน คาตอบทคดไวลวงหนาน มกกลาวไวเปนขอความท

บอกความสมพนธ ระหวางตวแปรตนกบตวแปรตามเชน ถาแมลงวนไปไขบนกอนเนอ หรอขยะเปยก

แลวจะทาใหเกดตวหนอน

ทกษะการควบคมตวแปร ( Controlling Variables ) หมายถงการควบคมสงอนๆ

นอกเหนอจากตวแปรอสระ ทจะทาใหผลการทดลองคลาดเคลอน ถาหากวาไมควบคมใหเหมอนๆกน

และเปนการปองกนเพอมใหมขอโตแยง ขอผดพลาดหรอตดความไมนาเชอถอออกไป

ตวแปรแบงออกเปน 3 ประเภท คอ

1. ตวแปรอสระหรอตวแปรตน

2. ตวแปรตาม

3. ตวแปรทตองควบคม

ทกษะการตความและลงขอสรป ( Interpreting data )

ขอมลทางวทยาศาสตร สวนใหญจะอยในรปของลกษณะตาราง รปภาพ กราฟ ฯลฯ การนา

ขอมลไปใชจงจาเปนตองตความใหสะดวกทจะสอความหมายไดถกตองและเขาใจตรงกน

การตความหมายขอมล คอ การบรรยายลกษณะและคณสมบต

การลงขอสรป คอ การบอกความสมพนธของขอมลทมอย เชน ถา ความดนนอย นาจะเดอด ท

อณหภมตาหรอนาจะเดอดเรว ถาความดนมากนาจะเดอดทอณหภมสงหรอนาจะเดอดชาลง

5

ทกษะการกาหนดนยามเชงปฏบตการ (Defining Operationally )หมายถง การกาหนด

ความหมาย และขอบเขตของคาตาง ๆทมอยในสมมตฐานทจะทดลองใหมความรดกม เปนทเขาใจตรงกน

และสามารถสงเกตและวดได เชน “ การเจรญเตบโต ” หมายความวาอยางไร ตองกาหนดนยามใหชดเจน

เชน การเจรญเตบโตหมายถง มความสงเพมขน เปนตน

ทกษะการทดลอง ( Experimenting ) หมายถง กระบวนการปฏบตการโดยใชทกษะ

ตางๆ เชน การสงเกต การวด การพยากรณ การตงสมมตฐาน ฯลฯ มาใชรวมกนเพอหาคาตอบ หรอ

ทดลองสมมตฐานทตงไว ซงประกอบดวยกจกรรม 3 ขนตอน

1. การออกแบบการทดลอง

2. การปฏบตการทดลอง

3. การบนทกผลการทดลอง

การใชกระบวนการวทยาศาสตร แสวงหาความร หรอแกปญหาอยางสมาเสมอ ชวย

พฒนาความคดสรางสรรคทางวทยาศาสตร เกดผลผลตหรอผลตภณฑทางวทยาศาสตร เกดผลผลตหรอ

ผลตภณฑทางวทยาศาสตร ทแปลกใหม และมคณคาตอการดารงชวตของมนษยมากขน

คณลกษณะของบคคลทมจตวทยาศาสตร 6 ลกษณะ

1. เปนคนทมเหตผล

1) จะตองเปนคนทยอมรบ และเชอในความสาคญของเหตผล

2) ไมเชอโชคลาง คาทานาย หรอสงศกดสทธตาง ๆ

3) คนหาสาเหตของปญหาหรอเหตการณและหาความสมพนธของสาเหตกบผลท

เกดขน

4) ตองเปนบคคลท สนใจปรากฏการณตาง ๆ ท เกดข น และจะตองเปนบคคลท

พยายามคนหาคาตอบวา ปรากฏการณตาง ๆ นนเกดขนไดอยางไร และทาไมจง

เกดเหตการณเชนนน

2. เปนคนทมความอยากรอยากเหน

1) มความพยายามทจะเสาะแสวงหาความรในสถานการณใหม ๆ อยเสมอ

2) ตระหนกถงความสาคญของการแสวงหาขอมลเพมเตมเสมอ

3) จะตองเปนบคคลทชอบซกถาม คนหาความรโดยวธการตาง ๆ อยเสมอ

3. เปนบคคลทมใจกวาง

1) เปนบคคลทกลายอมรบการวพากษวจารณจากบคคลอน

2) เปนบคคลทจะรบรและยอมรบความคดเหนใหม ๆ อยเสมอ

3) เปนบคคลทเตมใจทจะเผยแพรความรและความคดใหแกบคคลอน

4) ตระหนกและยอมรบขอจากดของความรทคนพบในปจจบน

6

4. เปนบคคลทมความซอสตย และมใจเปนกลาง

1) เปนบคคลทมความซอตรง อดทน ยตธรรม และละเอยดรอบคอบ

2) เปนบคคลทมความมนคง หนกแนนตอผลทไดจากการพสจน

3) สงเกตและบนทกผลตาง ๆ อยางตรงไปตรงมา ไมลาเอยง และมอคต

5. มความเพยรพยายาม

1) ทากจกรรมทไดรบมอบหมายใหเสรจสมบรณ

2) ไมทอถอยเมอผลการทดลองลมเหลว หรอมอปสรรค

3) มความตงใจแนวแนตอการคนหาความร

6. มความละเอยดรอบคอบ

1) รจกใชวจารณญาณกอนทจะตดสนใจใด ๆ

2) ไมยอมรบสงหนงสงใดจนกวาจะมการพสจนทเชอถอได

3) หลกเลยงการตดสนใจ และการสรปผลทยงไมมการวเคราะหแลวเปนอยางด

7

เรองท 2 กระบวนการทางวทยาศาสตร

การดาเนนการเรองใดเรองหนงจะตองมการกาหนดขนตอน อยางเปนลาดบตงแตตน

จนแลวเสรจตามจดประสงคทกาหนด

กระบวนการทางวทยาศาสตร จงเปนแนวทางการดาเนนการโดยใชทกษะวทยาศาสตร

ใชในการจดการ ซงมลาดบขนตอน 5 ขนตอน ดงน

1. การกาหนดปญหา

2. การตงสมมตฐาน

3. การทดลองและรวบรวมขอมล

4. การวเคราะหขอมล

5. การสรปผล

ขนตอนท 1 การกาหนดปญหา เปนการกาหนดหวเรองทจะศกษาหรอปฏบตการแกปญหาเปน

ปญหาทไดมาจากการสงเกต จากขอสงสยในปรากฏการณตาง ๆ ทพบเหน เชน ทาไมตนไมทปลกไว

ใบเหยวเฉา ปญหามหนอนมาเจาะกงมะมวงแกไขไดอยางไร ปลากดขยายพนธไดอยางไร

ตวอยางการกาหนดปญหา

ปาไมหลายแหงถกทาลายอยในสภาพทไมสมดล หนาดนเกดการพงทลาย ไมมตนไม

หรอวชพชหญาปกคลมดน เมอฝนตกลงมานาฝนจะกดเซาะหนาดนไปกบกระแสนาแตบรเวณพนทม

วชพชและหญาปกคลมดนจะชวยดดซบนาฝนและลดอตราการไหลของนา ดงนนผดาเนนการจงสนใจ

อยากทราบวา อตราการไหลของนาจะขนอยกบสงทชวยดดซบนาหรอไม โดยทดลองใชแผนใยขดเพอ

ทดสอบอตรา การไหลของนา จงจดทาโครงงาน การทดลอง การลดอตราไหลของนาโดยใชแผนใยขด

ขนตอนท 2 การตงสมมตฐานและการกาหนดตวแปรเปนการคาดคะเนคาตอบของปญหาใด

ปญหาหนงอยางมเหตผล โดยอาศยขอมลจากการสงเกต การศกษาจากเอกสารทเกยวของ การพบผรใน

เรองนนๆ ฯลฯ และกาหนดตวแปรทเกยวของกบการทดลอง ไดแก ตวแปรตน ตวแปรตาม ตวแปร

ควบคม

สมมตฐาน ตวอยาง

แผนใยขดชวยลดอตราการไหลของนา (ทาใหนาไหลชาลง)

ตวแปร

ตวแปรตน คอ แผนใยขด

ตวแปรตาม คอ ปรมาณนาทไหล

ตวแปรควบคม คอ ปรมาณนาทเทหรอรด

8

ขนตอนท 3 การทดลองและรวบรวมขอมล เปนการปฏบตการทดลองคนหาความจรงให

สอดคลองกบสมมตฐานทตงไวในขนตอนการตงสมมตฐาน (ขนตอนท 2 ) และรวบรวมขอมลจากการ

ทดลองหรอปฏบตการนนอยางเปนระบบ

ตวอยาง

การออกแบบการทดลอง

วสดอปกรณ จดเตรยมวสดอปกรณ โดยจดเตรยม กระบะ จานวน 2 กระบะ

- ทรายสาหรบใสกระบะทง 2 ใหมปรมาณเทา ๆ กน

- กงไมจาลอง สาหรบปกในกระบะทง 2 จานวนเทา ๆ กน

- แผนใยขด สาหรบปบนพนทรายกระบะใดกระบะหนง

- นา สาหรบเทลงในกระบะทง 2 กระบะปรมาณเทา ๆ กน

ขนตอนท 4 การวเคราะหขอมลและทดสอบสมมตฐานเปนการนาขอมลท รวบรวมไดจาก

ขนตอน

การทดลองและรวบรวมขอมล (ขนตอนท 3 ) มาวเคราะหหาความสมพนธของขอเทจจรงตาง ๆ เพอ

นามาอธบายและตรวจสอบกบสมมตฐานทตงไวในขนตอนการตงสมมตฐาน (ขนตอนท 2) ถาผลการ

วเคราะหไมสอดคลองกบสมมตฐาน สรปไดวาสมมตฐานนนไมถกตอง ถาผลวเคราะหสอดคลองกบ

สมมตฐาน ตรวจสอบหลายครงไดผลเหมอนเดมกสรปไดวาสมมตฐานและการทดลองนนเปนจรง

สามารถนาไปอางองหรอเปนทฤษฎตอไปน

ตวอยาง

วธการทดลอง นาทรายใสกระบะทง 2 ใหมปรมาณเทา ๆ กน ทาเปนพนลาดเอยง

กระบะท 1 วางแผนใยขดในกระบะทรายแลวปกกงไมจาลอง

กระบะท 2 ปกกงไมจาลองโดยไมมแผนใยขด

ทดลองเทนาจากฝกบวทมปรมาณนาเทา ๆ กน พรอม ๆ กน ทง 2 กระบะ การทดลอง

ควรทดลองมากกวา 1 ครง เพอใหไดผลการทดลองทมความนาเชอถอ

ผลการทดลอง

กระบะท 1 (มแผนใยขด) นา ทไหลลงมาในกระบะ จะไหลอยางชา ๆ เหลอปรมาณนอย พน

ทรายไมพง กงไมจาลองไมลม

กระบะท 2 (ไมมแผนใยขด) นาทไหลลงสพนกระบะจะไหลอยางรวดเรว พรอมพดพาเอากงไม

จาลองมาดวย พนทรายพงทลายจานวนมาก

9

ขนตอนท 5 การสรปผล เปนการสรปผลการศกษา การทดลอง หรอการปฏบตการนน ๆ โดย

อาศยขอมลและการวเคราะหขอมลจากขนตอนการวเคราะหขอมล (ขนตอนท 4 ) เปนหลก

สรปผลการทดลอง

จากการทดลองสรปไดวาแผนใยขดมผลตอการไหลของนา ทาใหนาไหลไดอยางชาลง รวมทง

ชวยใหกงไมจาลองยดตดกบทรายในกระบะได ซงตางจากกระบะทมแผนใยขดทนาไหลอยางรวดเรว ละ

พดเอากงไมและทรายลงไปดวย

เมอดาเนนการเสรจสน 5 ขนตอนนแลว ผดาเนนการตองจดทาเปนเอกสารรายงานการศกษา

การทดลองหรอการปฏบตการนนเพอเผยแพรตอไป

เทคโนโลย และการนาเทคโนโลยไปใช

เทคโนโลย

เทคโนโลย(Technology) หมายถง ความร วชาการรวมกบความรวธการและความชานาญท

สามารถนาไปปฏบตใหเกดประโยชนสงสด สนองความตองการของมนษยเปนสงทมนษยพฒนาขน

เพอชวยในการทางานหรอแกปญหาตาง ๆ เชน อปกรณ, เครองมอ, เครองจกร, วสด หรอ แมกระทงท

ไมไดเปนสงของทจบตองได เชน ระบบหรอกระบวนการตาง ๆ เทคโนโลย มความสมพนธกบการ

ดารงชวตของมนษยมาเปนเวลานาน เปนสงทมนษยใชแกปญหาพนฐาน ในการดารงชวต เชน การ

เพาะปลก ทอยอาศย เครองนงหม ยารกษาโรค ในระยะแรกเทคโนโลยทนามาใช เปน เทคโนโลย

พนฐานไมสลบซบซอนเหมอนดงปจจบน การเพมของประชากร และขอจากดดานทรพยากรธรรมชาต

รวมทงมการพฒนาความสมพนธกบตางประเทศเปนปจจยดานเหตสาคญในการนาและพฒนาเทคโนโลย

มาใชมากขน

เทคโนโลยในการประกอบอาชพ

1. เทคโนโลยกบการพฒนาอตสาหกรรม การนาเทคโนโลยมาใชในการผลต ทาใหประสทธภาพ

ในการผลตเพมขน ประหยดแรงงาน ลดตนทนและ รกษาสภาพแวดลอม เทคโนโลยทมบทบาทในการ

พฒนาอตสาหกรรมในประเทศไทย เชน คอมพวเตอร และอเลกทรอนกส การสอสาร เทคโนโลยชวภาพ

และพนธกรรม วศวกรรม เทคโนโลยเลเซอร การสอสาร การแพทย เทคโนโลยพลงงาน เทคโนโลยวสด

ศาสตร เชน พลาสตก แกว วสดกอสราง โลหะ

2. เทคโนโลยกบการพฒนาดานการเกษตร ใชเทคโนโลยในการเพมผลผลต ปรบปรงพนธ เปน

ตน เทคโนโลยมบทบาทในการพฒนาอยางมาก แตทงนการนาเทคโนโลยมาใชในการพฒนาจะตอง

ศกษาปจจยแวดลอมหลายดาน เชน ทรพยากรสงแวดลอม ความเสมอภาคในโอกาสและการแขงขนทาง

เศรษฐกจและสงคม เพอใหเกดความ ผสมกลมกลนตอการพฒนาประเทศชาตและสวนอนๆอกมาก

10

เทคโนโลยทใชในชวตประจาวน

การนาเทคโนโลยมาใชในชวตประจาวนของมนษยมมากมายเนองจากการไดรบการพฒนา

ทางดานเทคโนโลยกนอยางกวางขวาง เชน การสงจดหมายผานทางอนเตอรเนต การหาความรผาน

อนเตอรเนต การพดคยและแลกเปลยนความคดเหนกน การอานหนงสอผานอนเตอรเนต ลวนแตเปน

เทคโนโลยทมกาวหนางอยางรวดเรว เปนการประหยดเวลาในและสามารถหาความรตาง ๆ ไดรวดเรว

ยงขน

เทคโนโลยกอเกดผลกระทบตอสงคม 1และในพ นท ทมเทคโนโลยเขาไปเกยวของในหลาย

รปแบบ เทคโนโลยไดชวยใหสงคมหลาย ๆ แหงเกดการพฒนาทางเศรษฐกจ 1มากขนซงรวมทงเศรษฐกจ

โลกในปจจบน ในหลาย ๆ ขนตอนของการผลตโดยใชเทคโนโลยไดกอใหผลผลตทไมตองการ หรอ

เรยกวามลภาวะ 1 เกดการสญเสยทรพยากรธรรมชาต 1และเปนการทาลายสงแวดลอม 1 เทคโนโลยหลาย ๆ

อยางทถกนามาใชมผลตอคานยมและวฒนธรรม 1

เทคโนโลยทเหมาะสม

ของสงคม เมอมเทคโนโลยใหม ๆ เกดขนกมกจะถกตง

คาถามทางจรยธรรม

คาวาเทคโนโลยทเหมาะสม หมายความถงเหมาะสมตอสภาพเศรษฐกจ สงคม และความ

ตองการของประเทศ เทคโนโลยบางเรองเหมาะสมกบบางประเทศ ทงนข นอยกบสภาวะของแตละ

ประเทศ

1. ความจาเปนทนาเทคโนโลยมาใชในประเทศไทย ประชาชนสวนใหญเปนเกษตรกร รายได

จากผลผลตทางการเกษตรมมากกวารายไดอยางอน และประมาณรอยละ 80 ของประชากรอาศยอยใน

ชนบท ดงนนการนาเทคโนโลยมาใชจงเปนเรองจาเปน โดยเฉพาะอยางยงเทคโนโลยทางการเกษตร

สนคาทางการเกษตร สวนใหญสงออกจาหนายตางประเทศในลกษณะวตถดบ เชน การขายเมลดโกโกให

ตางประเทศแลวนาไปผลตเปนชอคโกแลต หากตงโรงงานในประเทศไทยตองใชเทคโนโลยเขามาม

บทบาทในการพฒนาการแปรรป

2. เทคโนโลยทเหมาะสม มผรหลายทานไดตความหมายของคาวา “เหมาะสม” วาเหมาะสมกบ

อะไรตอเศรษฐกจระยะเวลาหรอระดบเทคโนโลยทเหมาะสม คอ เทคโนโลยทสามารถนามาใชใหเกด

ประโยชนตอการดาเนนกจการตาง ๆ และสอดคลองกบความร ความสามารถ ประสบการณ

สภาพแวดลอม วฒนธรรมสงแวดลอม และกาลงเศรษฐกจของคนทวไป

เทคโนโลยทเกยวของ ไดแก

1. การตดตอยน (genetic engineering) เทคโนโลยดเอนเอสายผสม (recombinant DNA) และ

เทคโนโลยโมเลกลเครองหมาย (molecular markers)

2. การเพาะเลยงเซลล และ/หรอ การเพาะเลยงเนอเยอ (cell and tissue culturing) พช และสตว

3. การใชประโยชนจลนทรยบางชนดหรอใชประโยชนจากเอนไซมของจลนทรย

11

เทคโนโลยชวภาพทางการเกษตร

ไดแกการพฒนาการเกษตร ดานพช และสตว ดวยเทคโนโลยชวภาพ

1. การปรบปรงพนธพชและการผลตพชพนธใหม (crop lmprovement) เชน พชไร พชผก ไมดอก

2 . การผลตพชพนธ ด ใหได ปรมาณมาก ๆ ในระยะเวลาอนส น ในระยะเวลาอนส น

(micropropaagation)

3. การผสมพนธสตวและการปรบปรงพนธสตว (breeding and upggrading of livestocks)

4. การควบคมศตรพชโดยชววธ (biological pest control) และจลนทรยทชวยรกษาสภาพแวดลอม

5.การปรบปรงขบวนการการผลตอาหารใหมประสทธภาพและมความปลอดภยตอผบรโภค

6.การรเรมคนควาหาทรพยากรธรรมชาตมาใชประโยชน (search for utilization of unused resources)

และการสรางทรพยากรใหม

12

เรองท 3 วสดและอปกรณทางวทยาศาสตร

อปกรณทางวทยาศาสตร คอเครองมอทใหทงภายในและภายนอกหองปฏบตการเพอ

ใชทดลองและหาคาตอบตางๆทางวทยาศาสตร

ประเภทของเครองมอทางวทยาศาสตร

1. ประเภททวไป เชน บกเกอร หลอดทดสอบ ไพเพท บวเรต กระบอกตวง หลอดหยดสาร

แทงแกวคนสาร ซงอปกรณเหลานผลตขนจากวสดทเปนแลวเนองจากปองกนการทาปฏกรยากบสารเคม

นอกจากนยงม เครองชงแบบตางๆ กลองจลทรรศน ตะเกยงแอลกอฮอลเปนตน ซงอปกรณเหลานวธใช

งานทแตกตางกนออกไป ตามลกษณะของงาน

2. ประเภทเคร องมอชาง เปนอปกรณท ใชไดท งภายในหองปฏบ ตการ และภายนอก

หองปฏบตการ เชนเวอรเนย คม และแปรง เปนตน

3. ประเภทสนเปลอง และสารเคม เปนอปกรณทางวทยาศาสตรทใชแลวหมดไปไมสามารถนา

กลบมาใชไดอก เชน กระดาษกรอง กระดาษลตมส และสารเคม

การใชอปกรณทางวทยาศาสตรประเภทตางๆ

1.การใชงานอปกรณวทยาศาสตรประเภททวไป

บกเกอร(BEAKER)

บกเกอรมหลายขนาดและมความจตางกน โดยทขางบกเกอรจะมตวเลขระบความจของบกเกอร

ทาใหผใชสามารถทราบปรมาตรของของเหลวทบรรจอยไดอยางคราวๆ และบกเกอรมความจตงแต 5

มลลเมตรจนถงหลายๆลตร อกทงเปนแบบสง แบบเตย และแบบรปทรงกรวย (conical beaker) บก

เกอรจะมปากงอเหมอนปากนกซงเรยกวา spout ทาใหการเทของเหลวออกไดโดยสะดวก spout ทาให

สะดวกในการวางไมแกวซงยนออกมาจากฝาทปดบกเกอร และ spout ยงเปนทางออกของไอนาหรอ

แกสเมอทาการระเหยของเหลวในบกเกอรทปดดวยกระจกนาฬกา (watch grass)

การเลอกขนาดของบกเกอรเพอใสของเหลวนนขนอยกบปรมาณของเหลวทจะใส โดยปกตให

ระดบของเหลวอยตากวาปากบกเกอรประมาณ 1 - 1 1/2 นว

ประโยชนของบกเกอร

1. ใชสาหรบตมสารละลายทมปรมาณมากๆ

2. ใชสาหรบเตรยมสารละลายตางๆ

3. ใชสาหรบตกตะกอนและใชระเหยของเหลวทมฤทธกรดนอย

13

หลอดทดสอบ ( TEST TUBE )

หลอดทดสอบมหลายชนดและหลายขนาด ชนดทมปากและไมมปาก ชนดธรรมดาและชนดทน

ไฟ ขนาดของหลอดทดสอบระบได 2 แบบคอ ความยาวกบเสนผาศนยกลางรมนอกหรอขนาดความจ

เปนปรมาตร ดงแสดงในตารางตอไปน

ความยาว * เสนผาศนยกลางรมนอก

(มลเมตร)

ค ว า ม จ

(มลเมตร)

75 * 11

100 * 12

120 * 15

120 * 18

150 * 16

150 * 18

4

8

14

18

20

27

หลอดทดสอบสวนมากใชสาหรบทดลองปฏกรยาเคมระหวางสารตางๆ ทเปนสารละลาย ใชตม

ของเหลวทมปรมาตรนอยๆ โดยม test tube holder จบกนรอนมอ

หลอดทดสอบแบบทนไฟจะมขนาดใหญ และหนากวาหลอดธรรมดา ใชสาหรบเผาสารตางๆ

ดวยเปลวไฟโดยตรงในอณหภมทสง หลอดชนดนไมควรนาไปใชสาหรบทดลองปฏกรยาเคมระหวาง

สารเหมอนหลอดธรรมดา

ไพเพท (PIPETTE)

ไพเพทเปนอปกรณทใชในการวดปรมาตรไดอยางใกลเคยง มอยหลายชนด แตโดยทวไปทมใช

อยในหองปฏบตการมอย 2 แบบ คอ Volumetric pipette หรอ Transfer pipette และ Measuring pipette

Transfer pipette ซงใชในการวดปรมาตรไดเพยงคาเดยว คอถาหาก Transfer pipette จ 25 มล. กจะวด

ปรมาตรของของเหลวไดเฉพาะ 25 มล. เทานน Transfer pipette มหลายขนาดตงแต 1 มล. ถง 100 มล.

ถงแมไพเพทชนดนจะใชวดปรมาตรไดอยางใกลเคยงความจรงกตาม แตกยงมขอผดพลาดซงขนอยกบ

ขนาดของไพเพท เชน

Transfer pipette ขนาด 10 มล. มความผดพลาด 0.2%

Transfer pipette ขนาด 30 มล. มความผดพลาด 0.1%

Transfer pipette ขนาด 50 มล. มความผดพลาด 0.1%

14

Transfer pipette ใชสาหรบสงผานของสารละลาย ทมปรมาตรตามขนาดของไพเพท เมอปลอยสารละลาย

ออกจากไพเพทแลว หามเปาสารละลายทตกคางอยทปลายของไพเพท แตควรแตะปลายไพเพทกบขาง

ภาชนะเหนอระดบสารละลายภายในภาชนะนนประมาณ 30 วนาท เพอใหสารละลายทอยขางในไพเพท

ไหลออกมาอก ไพเพทชนดนใชไดงายและเรวกวาบวเรท Measuring pipette หรอ Graduated pipette

(บางทเรยกวา Mohr pipette) จะมขดบอกปรมาตรตาง ๆ ไว ทาใหสามารถใชไดอยางกวางขวาง คอ

สามารถใชแทน Transfer pipette ได แตใชวดปรมาตรไดแนนอนนอยกวา Transfer pipette และมความ

ผดพลาดมากกวา เชน

Measuring pipette ขนาด 10 มล. มความผดพลาด 0.3%

Measuring pipette ขนาด 30 มล. มความผดพลาด 0.3%

บวเรท (BURETTE)

บวเรทเปนอปกรณวดปรมาตรทมขดบอกปรมาตรตางๆ และมกอกสาหรบเปด-ปด เพอบงคบ

การไหลของของเหลว บวเรทเปนอปกรณทใชในการวเคราะห มขนาดตงแต 10 มล. จนถง 100 มล. บว

เรท สามารถวดปรมาตรไดอยางใกลเคยงความจรงมากทสด แตกยงมความผดพลาดอยเลกนอย ซงขนอย

กบขนาดของบวเรท เชน

บวเรทขนาด 10 มล. มความผดพลาด 0.4%

บวเรทขนาด 25 มล. มความผดพลาด 0.24%

บวเรทขนาด 50 มล. มความผดพลาด 0.2%

บวเรทขนาด 100 มล. มความผดพลาด 0.2%

เครองชง ( BALANCE )

โดยทวไปจะม 2 แบบคอ แบบ triple-beam และ แบบ equal-arm

แบบ triple-beam

เปนเครองชงชนด Mechanical balance อกชนดหนงทมราคาถกและใชงาย แตมความไวนอย

เครองชงชนดนมแขนขางขวาอย 3 แขนและในแตละแขนจะมขดบอกนาหนกไวเชน 0-1.0 กรม 0-10

กรม 0-100 กรม และยงมตมนาหนกสาหรบเลอนไปมาไดอกดวย แขนทง 3 นตดกบเขมชอนเดยวกน

15

วธการใชเครองชงแบบ (Triple-beam balance)

1. ตงเครองชงใหอยในแนวระนาบ แลวปรบใหแขนของเครองชงอยในแนบระนาบโดยหมนสกรใหเขม

ชตรงขด 0

2. วางขวดบรรจสารบนจานเครองชง แลวเลอนตมนาหนกบนแขนทงสามเพอปรบใหเขมชตรงขด 0

อานนาหนกบนแขนเครองชงจะเปนนาหนกของขวดบรรจสาร

3. ถาตองการชงสารตามนาหนกทตองการกบวกนาหนกของสารกบนาหนกของขวดบรรจสารทไดในขอ

2 แลวเลอนตมนาหนกบนแขนทง 3 ใหตรงกบนาหนกทตองการ

4. เตมสารทตองการชงลงในขวดบรรจสารจนเขมชตรงขด 0 พอด จะไดนาหนกของสารตามตองการ

5. นาขวดบรรจสารออกจากจานของเครองชงแลวเลอนตมนาหนกทกอนใหอยท 0 ทาความสะอาดเครอง

ชงหากมสารเคมหกบนจานหรอรอบๆ เครองชง

แบบ equal-arm

เปนเครองชงทมแขน 2 ขางยาวเทากนเมอ

วดระยะจากจดหมนซงเปนสนมด ขณะท

แขนของเครองชงอยในสมดล เมอตองการ

หานาหนกของสารหรอวตถ ใหวางสารนน

บนจานดานหนงของเครองชง ตอนนแขน

ของเครองชงจะไมอย ในภาวะท สมดลจง

ตองใสตมนาหนกเพอปรบใหแขนเครองชง

อยในสมดล

16

วธการใชเครองชงแบบ (Equal-arm balance)

1.จดใหเครองชงอยในแนวระดบกอนโดยการปรบสกรทขาตงแลวหาสเกลศนยของเครองชง

เมอไมมวตถอยบนจาน ปลอยทรองจาน แลวปรบใหเขมชทเลข 0 บนสเกลศนย

2. วางขวดบรรจสารบนจานทางดานซายมอและวางตมนาหนกบนจานทางขวามอของเครองชง

โดยใชคบคม

3. ถาเขมชมาทางซายของสเกลศนยแสดงวาขวดชงสารเบากวาตมนาหนก ตองยกปมควบคม

คานขนเพอตรงแขนเครองชงแลวเตมตมนาหนกอก ถาเขมชมาทางขวาของสเกลศนยแสดงวาขวดชงสาร

เบากวาตมนาหนก ตองยกปมควบคมคานขนเพอตรงแขนเครองชงแลวเอาตมนาหนกออก

4. ในกรณทตมนาหนกไมสามารถทาใหแขนทง 2 ขางอยในระนาบได ใหเลอนไรเดอรไปมา

เพอปรบใหนาหนกทงสองขางใหเทากน

5. บนทกนาหนกทงหมดทชงได

6. นาสารออกจากขวดใสสาร แลวทาการชงนาหนกของขวดใสสาร

7. นาหนกของสารสามารถหาไดโดยนานาหนกทชงไดครงแรกลบนาหนกทชงไดครงหลง

8. หลงจากใชเครองชงเสรจแลวใหทาความสะอาดจาน แลวเอาตมนาหนกออกและเลอนไรเดอร

ใหอยทตาแหนงศนย

2.การใชงานอปกรณวทยาศาสตรประเภทเครองมอชาง

เวอรเนย (VERNIER )

เปนเครองมอทใชวดความยาวของวตถทงภายใน และภายนอกของชนงาน เวอรเนยคาลเปอรมลกษณะ

ทวไป ดงรป

17

สวนประกอบของเวอรเนย

สเกลหลก A เปนสเกลไมบรรทดธรรมดา ซงเปนมลลเมตร (mm) และนว (inch)

สเกลเวอรเนย B ซงจะเลอนไปมาไดบนสเกลหลก

ปากวด C – D ใชหนบวตถทตองการวดขนาด

ปากวด E – F ใชวดขนาดภายในของวตถ

แกน G ใชวดความลก

ปม H ใชกดเลอนสเกลเวอรเนยไปบนสเกลหลก

สกร I ใชยดสเกลเวอรเนยใหตดกบสเกลหลก

การใชเวอรเนย

1. ตรวจสอบเครองมอวด ดงน

1.1 ใชผาเชดทาความสะอาด ทกชนสวนของเวอรเนยรกอนใชงาน

1.2 คลายลอคสกร แลวทดลองเลอนเวอรเนยสเกลไป-มาเบา ๆ เพอตรวจสอบดวาสามารถใช

งานไดคลองตวหรอไม

1.3 ตรวจสอบปากวดของเวอรเนยโดยเลอนเวอรเนยรสเกลใหปากเวอรเนยวดนอกเลอนชด

ตดกนจากนนยกเวอรเนยรขนสองดวา บรเวณปากเวอรเนยร มแสงสวางผานหรอไม ถาไมมแสดงวา

สามารถใชงานไดด กรณทแสงสวางสามารถลอดผานได แสดง วาปากวดชารดไมควรนามาใชวดขนาด

2. การวดขนาดงาน ตามลาดบขนดงน

2.1 ทาความสะอาดบรเวณผวงานทตองการวด

2.2 เลอกใชปากวดงานใหเหมาะสมกบลกษณะงานทตองการ เชน ถาตองการวดขนาดภายนอก

เลอกใชปากวดนอก วดขนาดดานในชนงานเลอกใชปากวดใน ถาตองการวดขนาดงานททเปนชองเลก ๆ

ใชบรเวณสวนปลายของปากวดนอก ซงมลกษณะเหมอนคมมดทง 2 ดาน

2.3 เลอนเวอรเนยรสเกลใหปากเวอรเนยรสมผสชนงาน ควรใชแรงกดใหพอดถาใชแรงมาก

เกนไป จะทาใหขนาดงานทอานไมถกตองและปากเวอรเนยรจะเสยรปทรง

2.4 ขณะวดงาน สายตาตองมองตงฉากกบตาแหนงทอาน แลวจงอานคา

3. เมอเลกปฏบตงาน ควรทาความสะอาด ชะโลมดวยนามน และเกบรกษาดวยความระมดระวง ในกรณท

ไมไดใชงานนาน ๆ ควรใชวาสลนทาสวนทจะเปนสนม

18

คม(TONG)

คมมอยหลายชนด คมทใชกบขวดปรมาตรเรยกวา flask tong คมทใชกบบกเกอรเรยกวา beaker

tong และคมทใชกบเบาเคลอบเรยกวา crucible tong ซงทาดวยนเกลหรอโลหะเจอเหลกทไมเปน

สนม แตอยานา crucible tong ไปใชจบบกเกอรหรอขวดปรมาตรเพราะจะทาใหลนตกแตกได

3.การใชงานอปกรณวทยาศาสตรประเภทสนเปลองและสารเคม

กระดาษกรอง (FILTER PAPER) เปนกระดาษทกรองสารทอนภาคใหญออกจากของเหลวซงม

ขนาดของอนภาคทเลกกวา

กระดาษลตมส (LITMUS)เปนกระดาษ 1ท ใชทดสอบสมบตความเปนกรด 1 -เบส 1ของของเหลว 1

กระดาษลตมสมสองสคอสแดง 1หรอสชมพ 1 และสน าเงน 1หรอสฟา 1 วธใชคอการสมผสของเหลวลงบน

กระดาษ ถาหากของเหลวมสภาพเปนกรด (pH < 4.5) กระดาษจะเปลยนจากสนาเงนเปนสแดง และ

ในทางกลบกนถาของเหลวมสภาพเปนเบส (pH > 8.3) กระดาษจะเปลยนจากสแดงเปนสนาเงน ถาหาก

เปนกลาง (4.5 ≤ pH ≤ 8.3) กระดาษทงสองจะไมเปลยนส

สารเคม 0 หมายถง สารทประกอบดวยธาตเดยวกนหรอสารประกอบจากธาตตางๆรวมกนดวย

พนธะเคม0

ซงในหองปฏบตการจะมสารเคมมากมาย

หองปฏบตการทางวทยาศาสตร (LAB)

ในการทาการทดลองทางวทยาศาสตรนนผ ทดลองควรทาการทดลองในหองปฏบตการ

เนองจากวาภายในหองปฏบตการปราศจากสงรบกวนจากภายนอก อาทเชน กระแสลม ฝนละออง ซงตว

แปรเหลานอาจทาใหผลการ ทดลองคลาดเคลอนได

ลกษณะของหองปฏบตการ

1) หองปฏบตการทมขนาดเทากนทกหอง จะชวยใหการจดการตาง ๆภายในหองปฏบตการทา

ไดสะดวก เนองจากสามารถจดการให เปนไปในแนวทางเดยวกนและมความสะดวกในการปรบเปลยน

ไดดกวาหองปฏบตการทมขนาดแตกตางกน

2) หองปฏบตการทเปนสเหลยมจตรสจะชวยใหการดแล การใหคาแนะนาและการอานวยความ

สะดวกทาไดอยางทวถง ลกษณะหองปฏบตการทดตองไมมซอกและมมตาง ๆ และไมควรมเสาอย

ภายในหอง

3) หองปฏบตการทเปนสเหลยมผนผา ตองมลกษณะหองไมยาวหรอแคบเกนไป จนทาให

มมมองจากโตะสาธตหนาชนเรยนแคบมาก หรอหนาชนและหลงชนเรยนอยหางกนเกนไป โดยทวไป

ควรมสดสวนของดานกวางตอดานยาวไมเกน 1 : 1.2

19

4) พนของหองปฏบตการตองไมมรอยตอหรอมรอยตอนอยทสด พนหองควรทาดวยวสดททน

ตอสารเคม ไขมนและนามนไดด ไมลนเมอเปยกนา และพนหองไมควรมสออนมากเนองจากจะเกดรอย

เปอนไดงาย หรอมสเขมมากจนทาใหความสวางของหองลดนอยลง

ความปลอดภยในการใชหองปฏบตการ

(1) ระมดระวงในการทาปฏบตการ และทาปฏบตการอยางตงใจ ไมเลนหยอกลอกน

(2) เรยนรตาแหนงทเกบและศกษาการใชงานของอปกรณทเกยวกบความปลอดภย เชน ตยา ท

ลางตาหรอกอกนา เครองดบเพลง ทกดสญญาณไฟไหม (ถาม)และทางออกฉกเฉน

(3) อานคมอปฏบตการใหเขาใจกอนลงมอปฏบต แตถาไมเขาใจขนตอนใดหรอยงไมเขาใจการ

ใชงานของอปกรณทดลองใด ๆ กจะตองปรกษาครจนเขาใจกอนลงมอทาปฏบตการ

(4) ปฏบตตามคมออยางเครงครด ในกรณทตองการทาปฏบตการนอกเหนอจากทกาหนด

จะตองไดรบอนญาตจากครกอนทกครง

(5) ไมควรทาปฏบตการอยในหองปฏบตการเพยงคนเดยว เพราะถามอบตเหตเกดขนกจะไมม

ผใหความชวยเหลอ

(6) ไมรบประทานอาหารหรอดมเครองดมในหองปฏบตการ และไมใชเครองแกวหรออปกรณ

ทาปฏบตการเปนภาชนะใสอาหารและเครองดม

(7) ดแลความสะอาดและความเปนระเบยบบนโตะทาปฏบตการตลอดเวลาใหมเฉพาะคมอ

ปฏบตการและอปกรณจดบนทกเทานนอยบนโตะทาปฏบตการ สวนกระเปาหนงสอและเครองใชอน ๆ

ตองเกบไวในบรเวณทจดไวให

(8) อานคมอการใชอปกรณทดลองทกชนดกอนใชงาน ถาเปนอปกรณไฟฟาจะตองใหมอแหง

สนทกอนใช การถอดหรอเสยบเตาเสยบตองจบทเตาเสยบเทานนอยาจบทสายไฟ

(9) การทดลองทใชความรอนจากตะเกยงและแกส ตองทาดวยความระมดระวงเปนพเศษ ไมรน

ของเหลวทตดไฟงายใกลเปลวไฟ ไมมองลงในภาชนะขณะทตงไฟ ขณะเผาสารในหลอดทดลองตองหน

ปากหลอดไปในบรเวณทไมมผอนอย และดบตะเกยงหรอปดแกสทนทเมอเลกใชงาน

(10) สารเคมทกชนดในหองปฏบตการเปนอนตราย ไมสมผส ชม หรอสดดมสารเคมใด ๆ

นอกจากจะไดรบคาแนะนาทถกตองแลว และไมนาสารเคมใด ๆออกจากหองปฏบตการ

(11) ตรวจสอบสลากทปดขวดสารเคมทกครงกอนนามาใช รนหรอตกสารออกมาในปรมาณท

พอใชเทานน ไมเทสารเคมทเหลอกลบขวดเดม และไมเทนาลงในกรด

(12) การทาปฏบตการชววทยา จะตองทาตามเทคนคปลอดเชอตลอดเวลาดวยการลางมอดวยสบ

กอนและหลงทาปฏบตการ ทาความสะอาดโตะทาปฏบตการใหปลอดเชอกอนและหลงปฏบตการ และ

ใชเทคนคเฉพาะในการหยบจบจลนทรย ถามปญหาดานสขภาพเกยวกบระบบภมคมกน ตองแจงใหคร

ทราบกอนทาปฏบตการ

20

(13) เมอเกดอบตเหตหรอมความผดปกตใด ๆ เกดขนใหรายงานครทนทและดาเนนการปฐม

พยาบาลอยางถกวธดวย

(14) เมอทาการทดลองเสรจแลว ตองทาความสะอาดเครองมอและเกบเขาทเดมทกครง ทาความ

สะอาดโตะทาปฏบตการและสอดเกาอเขาใตโตะ ลางมอดวยสบและนากอนออกจากหองปฏบตการ

การทาความสะอาดบรเวณทปนเปอนสารเคม

อบตเหตจากสารเคมหกในหองปฏบตการเปนสงทเกดขนไดตลอดเวลา ถาทาปฏบตการโดยขาด

ความระมดระวง แตเมอเกดขนแลวจะตองรบกาจดสารเคมทปนเปอนและทาความสะอาดอยางถกวธเพอ

ปองกนอนตรายจากสารเหลานน สารเคมแตละชนดมสมบตและความเปนอนตรายแตกตางกน จงตองม

ความรความเขาใจเก ยวกบการทาความสะอาดบรเวณทปนเป อนสารเคมเหลานน ซงมขอแนะนา

ดงตอไปน

(1) สารทเปนของแขง ควรใชแปรงกวาดสารมารวมกน ตกสารใสในกระดาษแขงแลวนาไป

ทาลาย

(2) สารละลายกรด ควรใชนาลางบรเวณทมสารละลายกรดหกเพอทาใหกรดเจอจางลง และใช

สารละลายโซเดยมไฮโดรเจนคารบอเนตเจอจางลางเพอทาลายสภาพกรด แลวลางดวยนาอกครง

(3) สารละลายเบส ควรใชนาลางบรเวณทมสารละลายเบสหกและซบนาใหแหง เนองจาก

สารละลายเบสทหกบนพนจะทาใหพนบรเวณนนลน ตองทาความสะอาดลกษณะดงกลาวหลาย ๆ ครง

และถายงไมหายลนอาจตองใชทรายโรยแลวเกบกวาดทรายออกไป

(4) สารทเปนนามน ควรใชผงซกฟอกลางสารทเปนนามนและไขมนจนหมดคราบนามนและพน

ไมลน หรอทาความสะอาดโดยใชทรายโรยเพอซบนามนใหหมดไป

(5) สารทระเหยงาย ควรใชผาเชดบรเวณทสารหยดหลายครงจนแหง และในขณะเชดถจะตองม

การปองกนไมใหสมผสผวหนงหรอสดไอของสารเขารางกาย

(6) สารปรอท กวาดสารปรอทกองรวมกนแลวใชเครองดดเกบรวบรวมไวในกรณทพนทสาร

ปรอทหกมรอยแตกหรอรอยราวจะมสารปรอทแทรกเขาไปอยขางในตองปดรอยแตกหรอรอยราวนน

ดวยการทาขผงทบรอยดงกลาว เพอกนการระเหยของปรอท หรออาจใชผงกามะถนโรยบนปรอทเพอให

เกดเปนสารประกอบซลไฟด แลวเกบกวาดอกครงหนง

21

ภาพ ข

กจกรรมท 1 ทกษะทางวทยาศาสตร

ภาพ ก

ภาพแสดงทรพยากรธรรมชาตทเคยมอยางสมบรณไดทาลายจนรอยหรอไปแลว

ใหศกษาภาพและสรปผลการเกดความแตกตางกนของภาพสมดกจกรรม โดยใชทกษะ

ทางวทยาศาสตรตามหวขอตอไปน

1. จากการสงเกตภาพเหนขอแตกตางในเรองใดบาง

2. ตงสมมตฐานของสาเหตความแตกตางกนทางธรรมชาต

จากภาพดงกลาวสามารถตงสมมตฐาน และหาสาเหตความแตกตางทางธรรมชาตอะไรบาง

22

แบบทดสอบบทท 1

เรอง ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร

คาชแจง จงเลอกคาตอบทถกทสด

1. คานาทบาน 3 เดอนทผานมาสงกวาปกต จากขอความเกดจากทกษะขอใด

ก. สงเกต

ข. ตงปญหา

ค. ตงสมมตฐาน

ง. ออกแบบการทดลอง

2. จากขอ 1 นกเรยนพบวา ทอประปารวจงทาใหคานาสงกวาปกตนกเรยนใชวธการทางวทยาศาสตรขอ

ใดในการตรวจสอบขอเทจจรง

ก. ตงปญหา

ข. ตงสมมตฐาน

ค. ออกแบบการทดลอง

ง. สรปผล

3. ลกษณะนสยของนกวทยาศาสตรขอใดททาใหงานประสบความสาเรจ

ก. ชอบจดบนทก

ข. รกการอาน

ค. ชอบคนควา

ง. ความพยายามและอดทน

4.นอยสวมเสอสดาเดนทาง 2 กโลเมตร และเปลยนเสอตวใหมเปนสขาวเดนในระยะทางเทากนและวด

อณหภมจากตวเองหลงเดนทางทง 2 ครง ปรากฏวาไมเทากน ปญหาของนอยคอขอใด

ก. สใดมความรอนมากกวากน

ข. สมผลตออณหภมของรางกายหรอไม

ค. สดารอนกวาสขาว

ง. สวมเสอสขาวเยนกวาสดา

5. แกวเลยงแมว 2 ตว ตว 1 กนนมกบปลายางและขาวสวย ตวท 2กนปลาทกบขาวสวย 4 สปดาหตอมา

ปรากฏวาแมวทงสองตวมนาหนกเพมขนเทากน ปญหาของแกวกอนการทดลองคอขอใด

ก. ปลาอะไรทแมวชอบกน

ข. แมวชอบกนปลาทหรอปลายาง

ค. ชนดของอาหารมผลตอการเจรญเตบโตหรอไม

ง. ปลาททาใหแมวสองตวนาหนกเพมขนเทากน

23

6. ตอยทาเสอเปอนดวยคราบอาหารจงนาไปซก ดวยผงซกฟอก A ปรากฏวาไมสะอาด จงนาไปซกดวย

ผงซกฟอก B ปรากฏวาสะอาด กอนการทดลองตอยตงปญหาวาอยางไร

ก. ชนดของผงซกฟอกมผลตอการลบรอยเปอนหรอไม

ข. ผงซกฟอก A ซกผาไดสะอาดกวาผงซกฟอก B

ค. ผงซกฟอกใดซกไดสะอาดกวากน

ง. ถาใชผงซกฟอก B จะซกไดสะอาดกวาผงซกฟอก A

7. นานา 400 ลกบาศกเซนตเมตรใสลงในภาชนะ ทองแดง และสงกะส อยางละเทาๆกน ตมใหเดอด

ปรากฏวานาในภาชนะอลมเนยมเดอดกอนนาในภาชนะสงกะส การทดลองนตงสมมตฐานวาอยางไร

ก. ถาตมนาเดอดในปรมาณทเทากนจะเดอดในเวลาเดยวกน

ข. ถาตมนาเดอดดวยภาชนะททาดวยอลมเนยมดงนนนาจะเดอดเรวกวาการตมดวยภาชนะสงกะส

ค. ถาตมนาททาดวยภาชนะโลหะชนดเดยวกนจะเดอดในเวลาเดยวกน

ง. ถาตมนาเดอดดวยภาชนะทตางชนดกนจะเดอดในเวลาตางกน

8. จากปญหา “ชนดของเสยงจะมผลตอการเจรญเตบโตของไกหรอไม” ควรจะตงสมมตฐานวาอยางไร

ก. จงหวะของเพลงมผลตอการเจรญเตบโตของไกหรอไม

ข. ไกทชอบฟงเพลงจะโตดกวาไกทไมฟงเพลง

ค. ถาไกฟงเพลงไทยเดมจะโตดกวาไกฟงเพลงสากล

ง. ไกทฟงเพลงสากลและเพลงไทยเดมจะโตเทากน

9. จากปญหา “ผงซกฟอกมผลตอการเจรญเตบโตของผกกระเฉดหรอไม” สมมตฐาน กอนการทดลองคอ

ขอใด

ก. ถาใชผงซกฟอกเทลงในนาดงนนผกกระเฉดจะเจรญเตบโตด

ข. พชจะเจรญเตบโตดเมอใสผงซกฟอก

ค. ผงซกฟอกมสารทาใหผกกระเฉดเจรญเตบโตด

ง. ผกกระเฉดจะเจรญเตบโตหรอไมถาขาดผงซกฟอก

10.นงใชสาลกรองนา นอยใชใยบวบกรองนา 2 คน ใชวธการทดลองเดยวกนทง 2 คน ใชสมมตฐาน

รวมกนในขอใด

ก. สาร ขอใดกรองนาไดใสกวากน

ข. นาใสสะอาดดวยสาลและใยบวบ

ค. ถาไมใชใยบวบและสาลนาจะไมใสสะอาด

ง. ถาใชใยบวบกรองนาดงนนนาจะใสสะอาดกวาใชสาล

24

11. เมอใสนาแขงลงในแกว แลวตงทงไวสกครจะพบวารอบนอกของแกวมหยดนาเกาะอยเตม ขอใดเปน

ผลจากการสงเกต และบนทกผล

ก. มหยดนาขนาดเลกและขนาดใหญเกาะอยจานวนมากทผวแกว

ข. ไอนาในอากาศกลนตวเปนหยดนาเกาะอยรอบๆแกว

ค. แกวนารวเปนเหตใหนาซมออกมาทผวนอก

ง. หยดนาทเกดเปนกระบวนการเดยวกบการเกดนาคาง

12. กระบวนการทางวทยาศาสตรขนตอนใด ทจะนาไปสการสรปผล และการศกษาตอไป

ก. การตงสมมตฐานและการออกแบบการทดลอง

ข. การสงเกต

ค. การรวบรวมขอมล

ง. การหาความสมพนธของขอเทจจรง

13.ในการออกแบบการทดลองจะตองยดอะไรเปนหลก

ก. สมมตฐาน ข. ขอมล

ค. ปญหา ง. ขอเทจจรง

14. สมมตฐานทางวทยาศาสตรจะเปลยนเปนทฤษฎไดเมอใด

ก. เปนทยอมรบโดยทวไป

ข. อธบายไดกวางขวาง

ค. ทดสอบแลวเปนจรงทกครง

ง. มเครองมอพสจน

15. . อปกรณตอไปน ขอใดเปนอปกรณสาหรบหาปรมาตรของสาร

ก. หลอดฉดยา

ข. กระบอกตวง

ค. เครองชงสองแขน

ง. ถกทงขอ ก. และขอ ข.

16. ในกระบวนการทางวทยาศาสตร ถาหากผลการทดลองทไดจากการทดสอบสมมตฐาน ไมสอดคลอง

กบสมมตฐาน จะตองทาอยางไร

ก. สงเกตใหม

ข. ตงปญหาใหม

ค. ออกแบบการทดลองใหม

ง. เปลยนสมมตฐาน

25

17. ขอใดเรยงลาดบขนตอนของวธการทางวทยาศาสตรไดถกตอง

ก. การตงสมมตฐาน การรวบรวมขอมล การทดลอง และสรปผล

ข. การตงสมมตฐาน การสงเกตและปญหา การตรวจสอบสมมตฐานและการทดลอง และสรปผล

ค. การสงเกตและปญหา การทดลองและตงสมมตฐาน การตรวจสอบสมมตฐาน และสรปผล

ง. การสงเกตและปญหา การตงสมมตฐาน การตรวจสอบสมมตฐานและการทดลอง และสรปผล

18. นกวทยาศาสตรจะสรปผลการทดลองไดอยางมความเชอมนเมอใด

ก. ออกแบบการทดลองทมการควบคมตวแปรตางๆ อยางรดกมมากทสด

ข. กาหนดปญหาและตงสมมตฐานทด

ค. รวบรวมขอมลจากแหลงตางๆ มาเปรยบเทยบกบผลการทดลองไดถกตองตรงกน

ง. ผลการทดลองสอดคลองตามทฤษฎทมอยเดม

19. วธการทางวทยาศาสตรขนตอนใด ทถอวาเปนความกาวหนาทางวทยาศาสตรอยางแทจรง

ก. การตงปญหาและการตงสมมตฐาน

ข. การตรวจสอบสมมตฐาน

ค. การตงสมมตฐาน

ง. การตงปญหา

20. ขอใดเปนลกษณะของสมมตฐานทด

ก. สามารถอธบายปญหาไดหลายแงหลายมม

ข. ครอบคลมเหตการณและปรากฏการณตางๆ ภายในสภาพแวดลอมเดยวกน

ค. สามารถแกปญหาทสงสยไดอยางชดเจน

ง. สามารถอธบายปญหาตางๆ ได แจมชด

21. “ แมเหลกไฟฟาจะดดจานวนตะปไดมากขนใชหรอไม ถาแมเหลกไฟฟานนมจานวนแบตเตอรเพมขน ”

จากขอความขางตน ขอใดกลาวถงตวแปรไดถกตอง

ก. ตวแปรอสระ คอ จานวนแบตเตอร

ข. ตวแปรอสระ คอ จานวนตะปทถกดด

ค. ตวแปรตาม คอ จานวนแบตเตอร

ง. ตวแปรตาม คอ ชนดของแบตเตอร

22. “การงอกของเมลดขาวโพด ในเวลาทตางกนขนอยกบปรมาณของนาทเมลดขาวโพดไดรบ ใชหรอไม”

จากขอความขางตน ขอใดกลาวถงตวแปรไดถกตอง

ก. ตวแปรอสระ คอ ความสมบรณของเมลดขาวโพด

ข. ตวแปรตาม คอ เวลาในการงอกของเมลดขาวโพด

ค. ตวแปรทตองควบคม คอ ปรมาณนา

ง. ถกทกขอทกลาวมา

26

23. ใหนกเรยนเรยงลาดบขนตอนการตงสมมตฐาน ตอไปน

1. จากปญหาทศกษาบอกไดวาตวแปรใดเปนตวแปรตน และตวแปรใดเปน ตวแปรตาม

2. ตงสมมตฐานในรป “ ถา....ดงนน ”

3. ศกษาธรรมชาตของตวแปรตนตางๆทมผลตอตวแปรตามมากทสดอยางมหลกการและเหตผล

4. บอกตวแปรตนทอาจจะมผลตอตวแปรตาม

ก. ขอ 1 , 2 , 3 และ 4 ตามลาดบ

ข. ขอ 1 , 4, 3 และ 2 ตามลาดบ

ค. ขอ 4 , 2 , 3 และ 1 ตามลาดบ

ง. ขอ 4 , 1 , 3 และ 2 ตามลาดบ

24. พจารณาขอความตอไปนวา ขอความใดเปนการตงสมมตฐาน

ก. ขณะเปดขวดมเสยงดงปอก

ข. ฟองกาซทปดขนมา คอ กาซคารบอนไดออกไซด

ค. เครองดมทแชไวในตเยนจะมรสหวาน

ง. ทกขอเปนสมมตฐานทงหมด

25. การกาหนดนยามเชงปฏบตการทดควรมลกษณะอยางไร

ก. มความชดเจน

ข. ทาการวดได

ค. สงเกตได

ง. ถกทง ขอ ก ข และ ค

26. ถานกเรยนจะกาหนดนยามเชงปฏบตการ ” การเจรญเตบโตของไก ” นกเรยนจะมวธการกาหนด

นยามเชงปฏบตการโดยคานงถงขอใดเปนเกณฑ

ก. ตรวจสอบจากความสงของไกทเพมขน

ข. นาหนกไกทเพมขน

ค. ความยาวของปกไก

ง. ถกทกขอ

27. ขอใดคอความหมายของคาวา “ การทดลอง ”

ก. การทดลองม 3 ขนตอน คอการออกแบบการทดลอง การปฏบตการทดลอง และ การบนทก

ผลการทดลอง

ข. เปนการตรวจสอบทมาและความสาคญของปญหาทศกษา

ค. เปนการตรวจสอบสมมตฐานทตงไววาถกตองหรอไม

ง. ถกทงขอ ก. และขอ ค.

27

28. ถานกเรยนตองการจะตรวจสอบวาดนตางชนดกนจะอมนาไดในปรมาณทตางกนอยางไร นกเรยนตง

สมมตฐานไดวาอยางไร

ก. ถาชนดของดนมผลตอปรมาณนาทอมไว ดงนนดนเหนยวจะอมนาไดมากกวาดนรวนและดน

รวนจะอมนาไวไดมากกวาดนทราย

ข. ดนตางชนดกนยอมอมนาไวไดตางกนดวย

ค. ดนทมเนอดนละเอยดจะอมนาไดดกวาดนเนอหยาบ

ง. ถกทกขอทกลาวมา

จากขอมลตอไปนใหตอบคาถามขอ 29 และขอ 30

จากการทดลองละลายสาร A ทละลายในของเหลว B ณ อณหภมตางๆ ดงน

อณหภมของเหลว B

(องศาเซลเซยส)

ปรมาณของสาร A ทละลาย ในของเหลว B

( g )

20

30

40

50

5

10

20

40

29. ทอณหภม 20 องศาเซลเซยส สาร A ละลายในของเหลว B ไดกกรม

ก. ละลายได 20 กรม

ข. ละลายได 15 กรม

ค. ละลายได 10 กรม

ง. ละลายได 5 กรม

30. จากขอมลในตาราง เมออณหภมสงขน การละลายของสาร A เปนอยางไร

ก. สาร A ละลายในสาร B ไดนอยลง

ข. สาร A ละลายในสาร B ไดมากขน

ค. อณหภมไมมผลตอการละลายของสาร A

ง. ไมสามารถสรปไดเพราะขอมลมไมเพยงพอ

28

แบบทดสอบ ทกษะวทยาศาสตร

คาชแจง

จงนาตวอกษรหนาทกษะตาง ๆ ไปเตมหนาขอทสมพนธกน

ก. ทกษะการสงเกต

ข. ทกษะการวด

ค. ทกษะการคานวณ

ง. ทกษะการจาแนกประเภท

จ. ทกษะการทดลอง

............1. ด.ญ.อรษากาลงทดสอบวทยาศาสตร

............2.ด.ญ.วไล วดอณหภมของอากาศได 40 C

............3. มาม 4 ขา สนข ม4 ขา ไกม 2 ขา นกม 2 ขา ชางม 4 ขา

............4. ด.ญ. พนดา กาลงเทสารเคม

............5. ด.ช. สบนใชตลบเมตรวดความยาวของสนามตะกรอ

............6. ด.ญ. อพจตรแบงผลไมได 2 กลม คอ กลมรสเปรยวและรสหวาน

............7. วรรณนภา ดภาพยนตรวทยาสาสตร 3 มต

............8. ด.ญ. นนทพร หยดสารละลายไอโอดน ลงบนขาวเหนยวทเตรยมไว

............9. รปทรงกระบอกมความสงประมาณ 4 นว ผวเรยบ

............10. นกวทยาศาสตรแบงพชออกเปน 2 พวก คอ พชใบเลยงเดยวและพชใบเลยงค

กจกรรม ท 1 กระบวนการทางวทยาศาสตร

ใหนกศกษาออกแบบแกปญหาจาสถานการณตอไปน

กาหนดปญหา..........................................................................................................................................

การตงสมมตฐาน............................................................................................................................

การกาหนดตวแปร

ตวแปรตน.......................................................................................................................................

ตวแปรตาม.....................................................................................................................................

ตวแปรควบคม....................................................................................................................

โดยมอปกรณ ดงน เมลดถว ถวยพลาสตก กระดาษทชช นา กระดาษสดา

29

การทดลอง..................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

วเคราะหขอมลและทดสอบสมมตฐาน

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

สรปผลการทดลอง

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................

.................................................................................................................................................... .................

..................................................................................................................................................

บทท 2

โครงงานวทยาศาสตร

สาระสาคญ

โครงงานวทยาศาสตรเปนกจกรรมเกยวกบวทยาศาสตร ซงเปนกจกรรมทตองใชกระบวนการทาง

วทยาศาสตร ในการศกษาคนควา โดยผเรยนจะเปนผดาเนนการดวยตนเองทงหมด ตงแตเรมวางแผนใน

การศกษาคนควา การเกบรวบรวมขอมล จนถงการแปลผล สรปผล และการเสนอผลการศกษา โดยมผ

ชานาญ การเปนผใหคาปรกษา

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. อธบายประเภทเลอกหวขอ วางแผน วธนาเสนอและประโยชนของโครงงานได

2. วางแผนและทาโครงงานวทยาศาสตรได

3. อธบายและบอกแนวทางในการนาผลจากโครงงานไปใชได

ขอบขายเนอหา

เรองท 1 ประเภทโครงงานวทยาศาสตร

เรองท 2 ขนตอนการทาโครงงานวทยาศาสตร

เรองท 3 การนาเสนอโครงงานวทยาศาสตร

31

เรองท 1 ประเภทของโครงงานวทยาศาสตร

โครงงานวทยาศาสตรเปนกจกรรมเกยวกบวทยาศาสตรและเทคโนโลย ซงเปนกจกรรมทตองใช

กระบวนการทางวทยาศาสตรในการศกษาคนควา โดยผเรยนจะเปนผดาเนนการดวยตนเองทงหมด ตงแต

เรมวางแผนในการศกษาคนควา การเกบรวบรวมขอมล จนถงเรองการแปลผล สรปผล และเสนอผล

การศกษา โดยมผชานาญการเปนผใหคาปรกษา

ลกษณะและประเภทของโครงงานวทยาศาสตร จาแนกไดเปน 4 ประเภท ดงน

1. โครงงานประเภทสารวจ เปนโครงงานทมลกษณะเปนการศกษาเชงสารวจ รวบรวมขอมล

แลวนาขอมลเหลานนมาจดกระทาและนาเสนอในรปแบบตาง ๆ ดงนนลกษณะสาคญของ

โครงงานประเภทนคอ ไมมการจดทาหรอกาหนดตวแปรอสระทตองการศกษา

2. โครงงานประเภททดลอง เปนโครงงานทมลกษณะกจกรรมทเปนการศกษาหาคาตอบของ

ปญหาใดปญหาหนงดวยวธการทดลอง ลกษณะสาคญของโครงงานนคอ ตองมการออกแบบ

การทดลองและดาเนนการทดลองเพอหาคาตอบของปญหาทตองการทราบหรอเพอตรวจสอบ

สมมตฐานทตงไว โดยมการจดกระทากบตวแปรตนหรอตวแปรอสระ เพอดผลทเกดขนกบตว

แปรตาม และมการควบคมตวแปรอน ๆ ทไมตองการศกษา

3. โครงงานประเภทการพฒนาหรอประดษฐ เปนโครงงานทมลกษณะกจกรรมทเปนการศกษา

เกยวกบการประยกต ทฤษฎ หรอหลกการทางวทยาศาสตร เพอประดษฐเครองมอ เครองใช

หรออปกรณเพอประโยชนใชสอยตาง ๆ ซงอาจเปนการประดษฐของใหม ๆ หรอปรบปรง

ของเดมทมอยใหมประสทธภาพสงขน ซงจะรวมไปถงการสรางแบบจาลองเพออธบายแนวคด

4. โครงงานประเภทการสรางทฤษฎหรออธบาย เปนโครงงานทมลกษณะกจกรรมทผทาจะตอง

เสนอแนวคด หลกการ หรอทฤษฎใหม ๆ อยางมหลกการทางวทยาศาสตรในรปของสตร

สมการหรอคาอธบายอาจเปนแนวคดใหมทยงไมเคยนาเสนอ หรออาจเปนการอธบาย

ปรากฏการณในแนวใหมกได ลกษณะสาคญของโครงงานประเภทน คอ ผ ทาจะตองมพน

ฐานความรทางวทยาศาสตรเปนอยางด ตองคนควาศกษาเรองราวทเกยวของอยางลกซง จงจะ

สามารถสรางคาอธบายหรอทฤษฎได

32

กจกรรมท 1 โครงงาน

1 ) ใหนกศกษาพจารณาชอโครงงานตอไปนแลวตอบวาเปนโครงงานประเภทใด โดยเขยนคาตอบ

ลงในชองวาง

1. แปรงลบกระดานไรฝน โครงงาน.....................................

2. ยาขดรองเทาจากเปลอกมงคด โครงงาน....................................

3. การศกษาบรเวณปาชายเลน โครงงาน....................................

4. พฤตกรรมลองผดลองถกของนกพราบ โครงงาน.....................................

5. บานยคนวเคลยร โครงงาน.....................................

6. การศกษาคณภาพนาในแมนาเจาพระยา โครงงาน.....................................

7. เครองสงสญญาณกนขโมย โครงงาน.....................................

8. สาหรายสเขยวแกมนาเงนปรบสภาพนาเสยจากนากง โครงงาน..........................

9. ศกษาพฤตกรรมการเรยนรแบบมเงอนไขของหนขาว โครงงาน.........................

10. ศกษาวงจรชวตของตวดวง โครงงาน......................................

2 ) ใหนกศกษาอธบายความสาคญของโครงงานวทยาศาสตรวามความสาคญอยางไร

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................

33

เรองท 2 ขนตอนการทาโครงงานวทยาศาสตร

การทากจกรรมโครงงานเปนการทากจกรรมทเกดจากคาถามหรอความอยากรอยากเหนเกยวกบ

เรองตาง ๆ ดงนนการทาโครงงานจงมขนตอนดงน

1. ขนสารวจหรอตดสนใจเลอกเรองทจะทา

การตดสนใจเลอกเรองทจะทาโครงงานควรพจารณาถงความพรอมในดานตาง ๆ เชนแหลง

ความรเพยงพอทจะศกษาหรอขอคาปรกษา มความรและทกษะในการใชเครองมออปกรณ

ตางๆ ทใชในการศกษา มผทรงคณวฒรบเปนทปรกษา มเวลา และงบประมาณเพยงพอ

2. ขนศกษาขอมลทเกยวของกบเรองทตดสนใจทา

การศกษาขอมลท เก ยวของกบเรองท ตดสนใจทา จะชวยใหผ เรยนไดแนวคดทจะกาหนด

ขอบขายเรองทจะศกษาคนควาใหเฉพาะเจาะจงมากขนและยงไดความร เรองทจะศกษาคนควา

เพม เตมจนสามารถออกแบบการศกษา ทดลอง และวางแผนดาเนนการทาโครงงาน

วทยาศาสตรอยางเหมาะสม

3. ขนวางแผนดาเนนการ

การทาโครงงานวทยาศาสตรไมวาเรองใดจะตองมการวางแผนอยางละเอยด รอบคอบ และม

การกาหนดขนตอนในการดาเนนงานอยางรดกม ทงนเพอใหการดาเนนงานบรรลจดมงหมาย

หรอเปาหมายทกาหนดไว ประเดนทตองรวมกนคดวางแผนในการทาโครงงานมดงน คอ

ปญหา สาเหตของปญหา แนวทาง และวธการแกปญหาทสามารถปฏบตได การออกแบบ

การศกษาทดลองโดยกาหนดและควบคมตวแปร วสดอปกรณและสารเคม เวลา และสถานทจะ

ปฏบตงาน

4. ขนเขยนเคาโครงของโครงงานวทยาศาสตร

การเขยนเคาโครงของโครงงานวทยาศาสตรมรายละเอยดดงน

4.1 ชอโครงงาน เปนขอความส น ๆ กะทดรด ชดเจน สอความหมายตรง และมความ

เฉพาะเจาะจงวาจะศกษาเรองใด

4.2 ชอผทาโครงงาน เปนผรบผดชอบโครงงาน ซงอาจเปนรายบคคลหรอกลมกได

4.3 ชอทปรกษาโครงงาน ซงเปนอาจารยหรอผทรงคณวฒกได

4.4 ทมาและความสาคญของโครงงาน เปนการอธบายเหตผลทเลอกทาโครงงานน ความสาคญ

ของโครงงาน แนวคด หลกการ หรอทฤษฎทเกยวกบโครงงาน

4.5 วตถประสงคโครงงาน เปนการบอกจดม งหมายของงานท จะทา ซ งควรมความ

เฉพาะเจาะจงและเปนสงทสามารถวดและประเมนผลได

4.6 สมมตฐานของโครงงาน(ถาม)สมมตฐานเปนคาอธบายทคาดไวลวงหนา ซงจะผดหรอถกก

ได สมมตฐานทดควรมเหตผลรองรบ และสามารถทดสอบได

34

4.7 วสดอปกรณและสงทตองใช เปนการระบวสดอปกรณทจาเปนใชในการดาเนนงานวาม

อะไรบาง ไดมาจากไหน

4.8 วธดาเนนการ เปนการอธบายขนตอนการดาเนนงานอยางละเอยดทกขนตอน

4.9 แผนปฏบตการ เปนการกาหนดเวลาเรมตนและเวลาเสรจงานในแตละขนตอน

4.10 ผลทคาดวาจะไดรบ เปนการคาดการณผลทจะไดรบจากการดาเนนงานไวลวงหนา ซง

อาจไดผลตามทคาดไวหรอไมกได

4.11 เอกสารอางอง เปนการบอกแหลงขอมลหรอเอกสารทใชในการศกษาคนควา

5. ขนลงมอปฏบต

การลงมอปฏบตเปนขนตอนทสาคญตอนหนงในการทาโครงงานเนองจากเปนการลงมอปฏบต

จรงตามแผนทไดกาหนดไวในเคาโครงของโครงงาน อยางไรกตามการทาโครงงานาจะสาเรจ

ไดดวยด ผเรยนจะตองคานงถงเรองความพรอมของวสดอปกรณ และสงอน ๆ เชนสมดบนทก

กจกรรมประจาวน ความละเอยดรอบคอบและความเปนระเบยบในการปฏบตงาน ความ

ประหยดและความปลอดภยในการปฏบตงาน ความนาเชอถอของขอมลทไดจากการปฏบตงาน

การเรยงลาดบกอนหลงของงานสวนยอย ๆ ซงตองทาแตละสวนใหเสรจกอนทาสวนอนตอไป

ในขนลงมอปฏบตจะตองมการบนทกผล การประเมนผล การวเคราะห และสรปผลการปฏบต

6. ขนเขยนรายงานโครงงาน

การเขยนรายงานการดาเนนงานของโครงงาน ผ เรยนจะตองเขยนรายงานใหชดเจน ใช

ศพทเทคนคทถกตอง ใชภาษากะทดรด ชดเจน เขาใจงาย และตองครอบคลมประเดนสาคญ ๆ

ทงหมดของโครงงานไดแก ชอโครงงาน ชอผทาโครงงาน ชอทปรกษา บทคดยอ ทมาและ

ความสาคญของโครงงาน จดหมาย สมมตฐาน วธดาเนนงาน ผลการศกษาคนควา ผลสรปของ

โครงงาน ขอเสนอแนะ คาขอบคณบคลากรหรอหนวยงานและเอกสารอางอง

7. ขนเสนอผลงานและจดแสดงผลงานโครงงาน

หลงจากทาโครงงานวทยาศาสตรเสรจแลวจะตองนาผลงานทไดมาเสนอและจดแสดง ซงอาจ

ทาไดหลายรปแบบ เชน การจดนทรรศการ การประชมทางวชาการ เปนตน ในการเสนอผลงาน

และจดแสดงผลงานโครงงานวทยาศาสตร ควรนาเสนอใหครอบคลมประเดนสาคญ ๆ ทงหมด

ของโครงงาน

35

กจกรรมท 2

1. วางแผนจดทาโครงงานวทยาศาสตรทนาสนใจอยากรมา 1 โครงงาน โดยดาเนนการดงน

1) ระบประเดนทสนใจ/อยากร/อยากแกไขปญหา ( 1 ประเดน )

ระบเหตผลทสนใจ/อยากร/อยากแกไขปญหา ( ทาไม )

ระบแนวทางทสามารถแกไขปญหานได ( ทาได )

ระบผลดหรอประโยชนทางการแกไขโดยใชกระบวนการทระบ

(พจารณาขอมลจากขอ 1) มาเปนชอโครงงาน

2) ระบชอโครงงานทตองการแกไขปญหาหรอทดลอง

3) ระบเหตผลของการทาโครงงาน (มวตถประสงคอยางไร ระบเปนขอ ๆ )

4) ระบตวแปรทตองการศกษา ( ตวแปรตน ตวแปรตาม และตวแปรควบคม )

5) ระบความคาดเดา (สมมตฐาน) ทตองการพสจน

2. จากขอมลตามขอ 1) ใหนกศกษาเขยนเคาโครงโครงงานตามประเดนดงน

1) ชอโครงงาน ( จาก 2 )..........................................................................................

2) ทมาและความสาคญของโครงงาน (จาก 1)..............................................................

3) วตถประสงคของโครงงาน ( จาก 3 )......................................................................

4) ตวแปรทตองการศกษา ( จาก 4 )............................................................................

5) สมมตฐานของโครงงาน ( จาก 5 )..........................................................................

6) วสดอปกรณและงบประมาณทตองใช

6.1 วสดอปกรณ...........................................................................................

6.2 งบประมาณ...........................................................................................

7) วธดาเนนงาน ( ทาอยางไร )

8) แผนการปฏบตงาน ( ระบกจกรรม วนเดอนป และสถานททปฏบตงาน )

กจกรรม วนเดอนป สถานทปฏบตงาน หมายเหต

9) ผลทคาดวาจะไดรบ ( ทาโครงงานนแลวมผลดอยางไรบาง).........................................

10) เอกสารอางอง(ใชเอกสารใดบางประกอบในการคนควาหาความรในการทาโครงงานน)

3. นาเคาโครงทจดทาแลวเสรจไปขอคาปรกษาจากอาจารยทปรกษา แลวขออนมตดาเนนงาน

4. ดาเนนตามแผนปฏบตงานทกาหนดในเคาโครงโครงงาน พรอมบนทกผล

1) สภาพปญหาและแนวทางแกไข (ถาม) ในแตละกจกรรม

2) ผลการทดลองทกครง

36

เรองท 3 การนาเสนอโครงงานวทยาศาสตร

การแสดงผลงานจดไดวาเปนขนตอนสาคญอกประการหนงของการทาโครงงานเรยกไดวา

เปนงานขนสดทายของการทาโครงงานวทยาศาสตรและเทคโนโลย เปนการแสดงผลตผลของ

ความคด และการปฏบตการทงหมดทผทาโครงงานไดทมเทเวลาไป และเปนวธการทจะทาใหผอน

รบร และเขาใจถงผลงานนน ๆ มผ กลาววาการวางแผนออกแบบเพ อจดแสดงผลงานนนม

ความสาคญเทา ๆ กบการทาโครงงานนนเอง ผลงานททาจะดยอดเยยมเพยงใด แตถาการจด

แสดงผลงานทาไดไมด กเทากบไมไดแสดงความดยอดเยยมของผลงานนนนนเอง

การแสดงผลงานนนอาจทาไดในรปแบบตาง ๆ กน เชน การแสดงในรปนทรรศการ ซงม

ทงการาจดแสดงและการอธบายดวยคาพด หรอในรปแบบของการจดแสดงโดยไมมการอธบาย

ประกอบหรอในรปของการรายงานปากเปลา ไมวาการแสดงผลงานจะอยในรปแบบใด ควรจะจด

ใหครอบคลมประเดนสาคญดงตอไปน

1. ชอโครงงาน ชอผทาโครงงาน ชอทปรกษา

2. คาอธบายถงเหตจงใจในการทาโครงงาน และความสาคญของโครงงาน

3. วธการดาเนนการ โดยเลอกเฉพาะขนตอนทเดนและสาคญ

4. การสาธตหรอแสดงผลทไดจากการทดลอง

5. ผลการสงเกตและขอมลเดน ๆ ทไดจากการทาโครงงาน

ในการจดนทรรศการโครงงานนน ควรไดคานงถงสงตาง ๆ ตอไปน

1. ความปลอดภยของการจดแสดง

2. ความเหมาะสมกบเนอทจดแสดง

3. คาอธบายท เขยนแสดงควรเนนประเดนสาคญ และสงท นาสนใจเทาน น โดยใช

ขอความกะทดรด ชดเจน และเขาใจงาย

4. ดงดดความสนใจผเขาชม โดยใชรปแบบการแสดงทนาสนใจ ใชสทสดใส เนนจดท

สาคญหรอใชวสดตางประเภทในการจดแสดง

5. ใชตารางและรปภาพประกอบ โดยจดวางอยางเหมาะสม

6. สงทแสดงทกอยางตองถกตอง ไมมการสะกดผดหรออธบายหลกการทผด

7. ในกรณทเปนสงประดษฐ สงนนควรอยในสภาพททางานไดอยางสมบรณ

37

ในการแสดงผลงาน ถาผนาผลงานมาแสดงจะตองอธบายหรอรายงานปากเปลาหรอคาถาม

ตาง ๆ จากผชมหรอตอกรรมการตดสนโครงงาน การอธบายตอบคาถาม หรอรายงานปากเปลานน ควรได

คานงถงสงตาง ๆ ตอไปน

1. ตองทาความเขาใจกบสงทอธบายเปนอยางด

2. คานงถงความเหมาะสมของภาษาทใชกบระดบผฟง ควรใหชดเจนและเขาใจงาย

3. ควรรายงานอยางตรงไปตรงมา ไมออมคอม

4. พยายามหลกเลยงการอานรายงาน แตอาจจดหวขอสาคญ ๆ ไวเพอชวยใหการรายงาน

เปนไปตามขนตอน

5. อยาทองจารายงานเพราะทาใหดไมเปนธรรมชาต

6. ขณะทรายงานควรมองตรงไปยงผฟง

7. เตรยมตวตอบคาถามทเกยวกบเรองนน ๆ

8. ตอบคาถามอยางตรงไปตรงมา ไมจาเปนตองกลาวถงสงทไมไดถาม

9. หากตดขดในการอธบาย ควรยอมรบโดยด อยากลบเกลอน หรอหาทางหลกเลยงเปน

อยางอน

10. ควรรายงานใหเสรจภายในระยะเวลาทกาหนด

11. หากเปนไปไดควรใชส อประเภทโสตทศนปกรณ ประกอบการรายงานดวย เชน

แผนใส หรอสไลด เปนตน

ขอควรพจารณาและคานงถงประเดนตาง ๆ ทกลาวมาในการแสดงผลงานนน จะคลายคลงกน

ในการแสดงผลงานทกประเภท แตอาจแตกตางกนในรายละเอยดปลกยอยเพยงเลกนอย สงสาคญกคอ

พยายามใหการแสดงผลงานนนดงดดความสนใจผชม มความชดเจน เขาใจงาย และมความถกตองในเนอหา

การทาแผงสาหรบแสดงโครงงานใหใชไมอดมขนาดดงรป

60 ซม.

60 ซม.

120 ซม.

ตดบานพบมหวงรบและขอสบทามมฉากกบตวแผงกลาง

38

ในการเขยนแบบโครงงานควรคานงถงสงตอไปน

1. ตองประกอบดวยชอโครงงาน ชอผทาโครงงาน ชอทปรกษา คาอธบายยอ ๆ ถงเหตจงใจในการ

ทาโครงงาน ความสาคญของโครงงาน วธดาเนนการเลอกเฉพาะขนตอนทสาคญ ผลทไดจาก

การทดลองอาจแสดงเปนตาราง กราฟ หรอรปภาพกได ประโยชนของโครงงาน สรปผล

เอกสารอางอง

2. จดเนอทใหเหมาะสม ไมแนนจนเกนไปหรอนอยจนเกนไป

3. คาอธบายความกะทดรด ชดเจน เขาใจงาย

4. ใชสสดใส เนนจดสาคญ เปนการดงดดความสนใจ

5. อปกรณประเภทสงประดษฐควรอยในสภาพททางานไดอยางสมบรณ

39

กจกรรมท 3

ใหนกศกษาพจารณาขอมลจากกจกรรมท 2 มาสรปผลการศกษาทดลองในรปแบบของ

รายงานการศกษาทดลองตามประเดนดงตอไปน

1) ชอโครงงาน.....................................................................................................................

2) ผทาโครงงาน...................................................................................................................

3) ชออาจารยทปรกษา..........................................................................................................

4) คานา

5) สารบญ

6) บทท 1 บทนา

- ทมาและความสาคญ

- วตถประสงค

- ตวแปรทศกษา

- สมมตฐาน

- ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

7) บทท 2 เอกสารทเกยวของกบการทาโครงงาน

8) บทท 3 วธการศกษา/ทดลอง

- วสดอปกรณ

- งบประมาณ

- ขนตอนการดาเนนงาน

- แผนปฏบตงาน

9) บทท 4 ผลการศกษา/ทดลอง

- การทดลองไดผลอยางไรบาง

10) บทท 5 สรปผลและขอเสนอแนะ

- ขอสรปผลการทดลอง

- ขอเสนอแนะ

11) เอกสารอางอง

40

แบบทดสอบบทท 2

เรอง การทาโครงงานวทยาศาสตร

จงเลอกวงกลมลอมรอบขอคาตอบทถกทสดเพยงขอเดยว

1. โครงงานวทยาศาสตรคออะไร

ก. แบบรางทกษะในวชาวทยาศาสตร

ข. การวจยเลก ๆ เรองใดเรองหนงในวชาวทยาศาสตร

ค. ธรรมชาตของวชาวทยาศาสตร

2. โครงงานวทยาศาสตรมกประเภท

ก. 4 ประเภท

ข. 5 ประเภท

ค. 6 ประเภท

3. โครงงานวทยาศาสตรแบบใดทเหมาะสมทสดกบนกศกษาระดบมธยมศกษาตอนปลาย

ก. โครงงานสารวจ

ข. โครงงานทฤษฎ

ค. โครงงานทดลอง

4. ขนตอนใดไมจาเปนตองมในโครงงานวทยาศาสตรประเภทสารวจ

ก. ตงปญหา

ข. สรปผล

ค. สมมตฐาน

5. กาหนดใหสงตอไปนควรจะตงปญหาอยางไร นาบรสทธ นาหวาน นาเกลอ ชนดละ 10 ลกบาศก

เซนตเมตร ตะเกยงแอลกอฮอล เทอรโมมเตอร บกเกอร หลอดทดลองขนาดกลาง หลอดฉดยา

ก. นาทงสามชนดมนาหนกเทากน

ข. นาทงสามชนดมรสชาตตางกน

ค. นาทงสามชนดมจดเดอดทแตกตางกน

41

6. จากคาถามขอ 5 อะไรคอ ตวแปรตน

ก. ความรอนจากตะเกยงแอลกอฮอล

ข. ความบรสทธของนาทงสามชนด

ค. ขนาดของหลอดทดลอง

7. ผลการทดลองทางวทยาศาสตรทนาเชอถอไดตองเปนอยางไร

ก. สรปผลไดชดเจนดวยตนเอง

ข. ทาซาหลาย ๆ ครงและผลเหมอนเดมทกครง

ค. ครทปรกษารบประกนผลงาน

8. สงใดบงบอกวาโครงงานวทยาศาสตรทจดทานนมคณคา

ก. ประโยชนทไดรบ

ข. ขอเสนอแนะ

ค. ขนตอนการทางาน

9. การจดทาโครงงานวทยาศาสตรควรเรมตนอยางไร

ก. เรองทเปนทนยมทากนในปจจบน

ข. เรองทแปลก ๆ ใหม ๆ ยงไมมใครทา

ค. เรองทเปนประโยชนใกล ๆ ตว

10. โครงงานวทยาศาสตร ทถกตองสมบรณตองเปนอยางไร

ก. ใชทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร

ข. ใชวธคนควาจากหองสมด

ค. ใชวธหาคาตอบจากการซกถามผร

บทท 3

เซลล

สาระสาคญ

รางกายมนษย พช และสตว ตางประกอบดวยเซลล จงตองเรยนรเกยวกบเซลลพช และเซลลสตว

กลไกและการรกษาดลยภาพของพชสตวและมนษยปองกนดแลรกษา ภมคมกนรางกาย กระบวนการแบง

เซลล

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. อธบายรปราง สวนประกอบ ความแตกตาง ระบบการทางาน การรกษาดลยภาพของเซลลพช

และเซลลสตวได

2. อธบายการรกษาดลยภาพของพชและสตว และมนษย และการนาความรไปใช

3. ศกษา สบคนขอมลและอธบายกระบวนการแบงเซลลแบบไบโทซล และไปโอซลได

ขอบขายเนอหา

เรองท 1 เซลล

เรองท 2 กระบวนการแบงเซลล แบบไบโทซส และ ไปโอซล

43

เรองท 1 เซลล

เซลล (Cell) หมายถง หนวยทเลกทสดของสงมชวต ซงจะทาหนาทเปนโครงสรางและหนาทของ

การประสานและการเจรญเตบโตของสงมชวต

โครงสรางพนฐานของเซลล เซลลทวไปถงจะมขนาด รปราง และหนาทแตกตางกนอยางไรกตาม แตลกษณะพนฐานภายใน

เซลลมกไมแตกตางกน ซงจะประกอบดวยโครงสรางพนฐานทคลายคลงกนดงน 1. สวนหอหมเซลล เปนสวนของเซลลททาหนาทหอหมองคประกอบภายในเซลลใหคงรป

อยได ไดแก

1.1 เ ยอหมเซลล (Cell membrane) เยอห มเซลลมชอเรยกไดหลายอยาง เชน

พลาสมา เมมเบรน (Plasma membrane) ไซโทพลาสมก เมมเบรน (Cytoplasmic membrane) เยอหมเซลล

ประกอบดวยโปรตนประมาณ 60% ลพดประมาณ 40% โปรตนสวนใหญเปนโปรตนท อย รวมกบ

คารโบไฮเดรต (Glycoprotein) และโปรตนเมอก (Mucoprotein) สวนลพดสวนใหญจะเปนฟอสโฟลพด

(Phospholipid) และคลอเลสเทอรอล (Cholesterol) การเรยงตวของโปรตนและลพดจดเรยงตวเปน

สารประกอบเชงซอน โดยมลพดอยตรงกลาง และโปรตนหมอยทงสองดาน ชนของลพดจดเรยงตวเปน

2 ชน โดยหนดานทมประจออกดานนอก และหนดานทไมมประจ (Nonpolar) เขาดานในการเรยงตวใน

ลกษณะเชนน เรยกวา ยนต เมมเบรน (Unit membrane)

ภาพแสดงเยอหมเซลล

44

หนาทของเยอหมเซลล คอ

1. หอหมสวนของโพรโทพลาสซมทอยขางใน ทาใหเซลลแตละเซลลแยกออกจากกน นอกจากน

ยงหมออแกเนลล อกหลายชนดดวย

2. ชวยควบคมการเขาออกของสารตางๆ ระหวางภายในเซลลและสงแวดลอม เรยกวามคณสมบต

เปน เซมเพอรมเอเบล เมมเบรน (Semipermeable membrane) ซงจะยนยอมใหสารบางชนดเทานน

ทผานเขาออกได ซงการผานเขาออกจะมอตราเรวทแตกตางกน

1.2 ผนงเซลล (Cell wall) เปนสวนท อย นอกเซลล พบไดในส งมชวตหลายชนด

เชน เซลลพช สาหราย แบคทเรย และรา ผนงเซลลทาหนาท ปองกนและใหความแขงแรงแกเซลล

โดยทผนงเซลลเปนสวนทไมมชวตของเซลล ผนงเซลลพชประกอบดวยสารพวกเซลลโลส เพกทน ลกนน

ควทน และซ เบอรนเปนองคประกอบอย การตดตอระหวาง เซลลพชอาศยพลาสโมเดสมาตา

(Plasmodesmata) เปนสายใยของไซโทพลาสซมในเซลลหน งท ทะลผ านผนงเซลล เช อมตอกบ

ไซโทพลาสซมของอกเซลลหนง ซงเกยวของกบการลาเลยงสารระหวางเซลล

1.3 สารเคลอบเซลล (Cell coat) เปนสารทเซลลสรางขนมาเพอหอหมเซลลอกชนหนง

เปนสารทมความแขงแรง ไมละลายนา ทาใหเซลลคงรปรางได และชวยลดการสญเสยนา

ในเซลลสตว สารเคลอบเซลลเปนสารพวกไกลโคโปรตน (Glycoprotein) โดยเปนโปรตน

ทประกอบดวย Simple protein (โปรตนทเมอสลายตวแลวใหกรดอะมโนอยางเดยว) กบคารโบไฮเดรต

สารเคลอบเซลลนเปนสวนสาคญททาใหเซลลชนดเดยวกนจดจากนได และเกาะกล มกนเปนเนอเย อ

เปนอวยวะขน ถาหากสารเคลอบเซลลนผดปกตไปจากเดมเปนผลใหเซลลจดจากนไมได และ

ขาดการตดตอประสานงานกน เซลลเหลานจะทาหนาทผดแปลกไป เชน เซลลมะเรง (Cencer cell)

เซลลมะเรงเปนเซลลท มความผดปกตหลายๆ ประการ แตทสาคญประการหนง คอ สารเคลอบเซลล

ผดไปจากเดม ทาใหการตดตอและประสานงานกบเซลลอนๆ ผดไปดวย เปนผลใหเกดการแบงเซลล

อยางมากมาย และไมสามารถควบคมการแบงเซลลได จงเกดเปนเน อรายและเปนอนตรายตอชวต

เนองจากเซลลมะเรงตองใชพลงงานและสารจานวนมาก จงรกรานเซลลอนๆ ใหไดรบอนตราย

ในพวกเหด รา มสารเคลอบเซลลหรอผนง เซลล เปนสารพวกไคทน (Chitin)

ซงเปนสารพวกเดยวกนกบเปลอกกง และแมลง ไคทนจดเปนคารโบไฮเดรตชนดหนง ซงประกอบดวย

หนวยยอย คอ N – acetyl glucosamine มายดเกาะกนดวย B -1 , 4 glycosidic bond

สารเคลอบเซลลหรอผนงเซลลของพวกสาหรายไดอะตอม (Diatom) มสารซลกา (Silica)

ซงเปนสารพวกแกวประกอบอยทาใหมองดเปนเงาแวววาว

2. โพรโทพลาสซม (Protoplasm)

โพรโทพลาสซม เปนสวนของเซลลท อย ภายในเย อห มเซลลท งหมด ทาหนาท เก ยวของกบ

การเจรญและการดารงชวตของเซลล โพรโทพลาสซมของเซลลตางๆ จะประกอบดวยธาตทคลายคลงกน

4 ธาตหลก คอ คารบอน ไฮโดรเจน ออกซเจน และไนโตรเจน ซงรวมกนถง 90% สวนธาตทมนอยกคอ

45

ทองแดง สงกะส อะลม เนยม โคบอลต แมงกานส โมลบดนม และบอรอน ธาตตางๆ เหลา น

จะรวมตวกนเปนสารประกอบตางๆ ทจาเปนตอการดารงชวตของเซลล และสงมชวต

โพรโทพลาสซม ประกอบดวย 2 สวน คอ ไซโทพลาสซม (Cytoplasm) และนวเคลยส (Nucleus)

2.1 ไซโทพลาสซม (Cytoplasm) คอสวนของโพรโทพลาสซมท อย นอกนวเคลยส

โดยทวไปประกอบดวย

2.1.1ออรแกเนลล (Organell) เปนสวนทมชวต ทาหนาทคลาย ๆ กบอวยวะ

ของเซลลแบงเปนพวกทมเยอหม และพวกทไมมเยอหม

ออรแกเนลทมเยอหม (Membrane b bounded organell) ไดแก

1) ไมโทคอนเดรย (Mitochondria) พบครงแรก โดยคอลลกเกอร(Kollicker)

ไมโทคอนเดรย สวนใหญจะมรปรางกลม ทอนสน ทอนยาว หรอกลมรคลายรปไข โดยทวไปมขนาด

เสนผานศนยกลางประมาณ 0.2 -1 ไมครอน และยาว 5-7 ไมครอน ประกอบดวยสารโปรตน ประมาณ

60-65 % และลพดประมาณ 35-40% ไมโทคอนเดรยเปนออรแกเนลลท มยนต เมมเบรน หม 2 ชน

(Double unit membrane) โดยเนอเย อชนนอกเรยบมความหนาประมาณ 60-70 องตรอม เย อชนใน

พบเขาดานในเรยกวา ครสต (Cristae) มความหนาประมาณ 60-80 องตรอม ภายในไมโทคอนเดรย

มของเหลวซงประกอบดวยสารหลายชนด เรยกวา มาทรกซ (Matrix) ไมโทคอนเดรยนอกจากจะม

สารประกอบเคมหลายชนดแลว ยงมเอนไซมทสาคญในการสรางพลงงานจากการหายใจ โดยพบเอนไซม

ทเก ยวของกบวฏจกรเครบส (Krebs cycle) ในมาทรกซ และพบเอนไซมในระบบขนสงอเลคตรอน

(Electron transport system) ทครสตของเยอชนใน นอกจากนยงพบเอนไซมในการสงเคราะห DNA

สงเคราะห RNA และโปรตนดวย

จานวนของไมโทคอนเดรยในเซลลแตละชนด จะมจานวนไมแนนอนขนอย กบชนด

และกจกรรมของเซลล โดยเซลลทมเมแทบอลซมสง จะมไมโทคอนเดรยมาก เชน เซลลตบ เซลลไต

เซลลกลามเนอหวใจ เซลลตอมตางๆ เซลลทมเมแทบอลซมตา เชน เซลลผวหนง เซลลเยอเกยวพนจะม

ไมโทคอนเดรยนอย การทไมโทคอนเดรย ม DNA เปนของตวเอง จงทาใหไมโทคอนเดรยสามารถ

ทวจานวนได และยงสามารถสงเคราะหโปรตนทจาเปนตอการทางานของไมโทคอนเดรยได

หนาทของไมโทคอนเดรย คอเปนแหลงสรางพลงงานของเซลลโดยการหายใจ

ระดบเซลลในชวงวฎจกรเครบส ทมาทรกซและระบบขนสงอเลคตรอนทครสต

2) เอนโดพลาสมกเรตคลม (Endoplasmic reticulum : ER) เปนออรแกเนลลทม

เมมเบรนหอหม ประกอบดวยโครงสรางระบบทอทมการเชอมประสานกนทงเซลล สวนของทอยงตดตอ

กบเยอหมเซลล เยอหมนวเคลยสและกอลจบอดดวย ภายในทอมของเหลวซงเรยกวา ไฮยาโลพลาสซม

(Hyaloplasm) บรรจอย

46

เอนโดพลาสมเรตคลมแบงออกเปน 2 ชนด คอ

2.1) เอนโดพลาสมกเรตคลมชนดเรยบ (Smooth endoplasmic reticulum : SER)

เปนชนดทไมมไรโบโซมเกาะ มหนาทสาคญคอลาเลยงสารตางๆ เชน RNA ลพตโปรตนสงเคราะห

สารพวกไขมน และสเตอรอยดฮอรโมน นอกจากน เอนโดพลาสมกเรตคลมชนดเรยบในเซลลตบ

ยงชวยในการกาจดสารพษบางอยางอกดวย

2.2) เอนโดพลาสมกเรตคลมชนดขรขระ (Rough endoplasmic reticulum :

RER) เปนชนดทมไรโบโซม (Ribosome) มาเกาะทผวดานนอก มหนาทสาคญคอ การสงเคราะห

โปรตนของไรโบโซมทเกาะอย และลาเลยงสารซ งไดแกโปรตนทสรางได และสารอนๆ เชน ลพด

ชนดตางๆ

3) กอลจบอด (Golgi body) มชอเรยกทแตกตางกนหลายอยางคอ กอลจคอมเพลกซ

(Golgi complex) กอลจแอพพาราตส (Golgi apparatus) ดกไทโอโซม (Dictyosome) มรปรางลกษณะ

เปนถงแบนๆ หรอเปนทอเรยงซอนกนเปนชนๆ มจานวนไมแนนอน โดยทวไปจะพบในเซลลสตวท ม

กระดกสนหลงมากกวาในสตวไมมกระดกสนหลง มหนาท สาคญ คอ เกบสะสมสารทเซลลสรางขน

กอนท จะปลอยออกนอกเซลล ซ งสารสวนใหญเปนสารโปรตน มการจดเรยงตวหรอจดสภาพใหม

ใหเหมาะกบสภาพของการใชงาน กอลจบอดเกยวของกบการสรางอะโครโซม (Acrosome) ซงอยท

สวนหวของสเปรมโดยทาหนาท เจาะไขเม อเกดปฏสนธ นอกจากนยงเก ยวกบการสรางเนมาโทซส

(Nematocyst) ของไฮดราอกดวย

4) ไลโซโซม (Lysosome) เปนออรแกเนลลท ม เมมเบรนหอห มเพยงช นเดยว

พบครงแรกโดยครสเตยน เดอ ดฟ (Christain de Duve) รปรางวงร เสนผานศนยกลางประมาณ

0.15-0.8 ไมครอน พบเฉพาะในเซลลสตวเทานน โดยพบมากในฟาโกไทซกเซลล (Phagocytic cell)

เชน เซลลเมดเลอดขาว และ เซลลในระบบเรตคโลแอนโดทเลยล (Reticuloendothelial system)

เชน ตบ มาม นอกจากนยงพบไลโซโซมจานวนมากในเซลลท ไดรบบาดเจบหรอมการสลายตวเอง

เชน เซลลสวนหางของลกออด เปนตน ไลโซโซมมเอนไซมหลายชนด จงสามารถยอยสสารตางๆ

ภายในเซลลไดด จงมหนาทสาคญ 4 ประการคอ

1. ยอยสลายอนภาคและโมเลกลของสารอาหารภายในเซลล

2. ยอยหรอทาลายเชอโรคและสงแปลกปลอมตาง ๆ ทเขาสรางการหรอเซลล เชน เซลลเมดเลอด

ขาวกน และยอยสลายเซลลแบคทเรย

3. ทาลายเซลลทตายแลว หรอ เซลลทมอายมากโดยเยอของไลโซโซมจะฉกขาดไดงาย แลวปลอย

เอนไซมออกมายอยสลายเซลลดงกลาว

4. ยอยสลายโครงสรางตางๆ ของเซลลในระยะทเซลลมการเปลยนแปลงและ มเมตามอรโฟซส

(Metamorphosis) เชน ในเซลลสวนหางของลกออด

47

5) แวควโอล (Vacuole) เปนออรแกเนลลท มลกษณะเปนถง มเมมเบรนซงเรยกวา

โทโนพลาสต (Tonoplast) หอหม ภายในมสารตางๆบรรจอย

แวควโอลแบงออกเปน 3 ชนด คอ

5.1) แซปแวควโอล (Sap vacuole) พบเฉพาะในเซลลพชเทานน ภายในบรรจของเหลว ซง

สวนใหญเปนนา และสารละลายอนๆ ในเซลลพชทยงออนๆ อย แซปแวควโอล จะมขนาดเลก รปราง

คอนขางกลม แตเมอเซลลแกขน แวควโอลชนดนจะมขนาดใหญเกอบเตมเซลล ทาให สวนของนวเคลยส

และไซโทพลาซมสวนอนๆ ถกดนไปอยทางดานขางดานใดดานหนงของเซลล

5.2) ฟดแวควโอล (Food vacuole) พบในโพรโทซวพวกอะมบา และพวกทม ขนซเรยส

นอกจากน ยงพบในเซลลเมดเลอดขาว และฟาโกไซทก เซลล (Phagocytic cell) อนๆ ดวยฟดแวควโอลเกด

จากการนาอาหารเขาสเซลลหรอการกนแบบฟาโกไซโทซส (Phagocytosis) ซงอาหารนจะทาการยอยโดย

นายอยจากไลโซโซมตอไป

5.3) คอนแทรกไทลแวควโอล (Contractile vacuole) พบในโพรโทซวนาจด หลายชนด

เชน อะมบา พารามเซยม ทาหนาทขบถายนาทมากเกนความตองการ และของเสยทละลายนาออกจากเซลล

และควบคมสมดลนาภายในเซลลใหพอเหมาะดวย

6) พลาสตด (Plastid) เปนออรแกเนลลท พบไดในเซลลพชและสาหรายท วไป

ยกเวน สาหรายสเขยวแกมนาเงน ในโพรโทซว พบเฉพาะพวกทมแส เชน ยกลนา วอลวอกซ เปนตน

พลาสตด แบงออกเปน 3 ชนด คอ

6.1) ลวโคพลาสต (Leucoplast) เปนพลาสตดทไมมส พบตามเซลลผวของใบ และเนอเยอ

สะสมอาหารพวก แปง โปรตน

6.2) โครโมพลาสต (Chromoplast) เปนพลาสตดทมรงควตถสอนๆ นอกจากสเขยว เชน

แคโรทน (Carotene) ใหสสมและแดง แซนโทฟลล (XanthophyII) ใหสเหลองนาตาล โครโมพลาสตพบ

มากในผลไมสก เชน มะละกอ มะเขอเทศ กลบของดอกไม

6.3) คลอโรพลาสต (Chloroplast) เปนพลาสตดทมสเขยว ซ งสวนใหญเปนสาร

คลอโรฟลล ภายในคลอโรฟลลประกอบดวย สวนทเปนของเหลวเรยกวา สโตรมา (Stroma) มเอนไซมท

เกยวของกบการสงเคราะหดวยแสงแบบทไมตองใชแสง (Dark reaction) ม DNA RNA และไรโบโซม

และเอนไซมอกหลายชนดปะปนกนอย อกสวนหนงเปนเยอท เรยงซอนกน เรยกวา กรานา (Grana)

ระหวางกรานาจะมเยอเมมเบรน เชอมใหกรานาตดตอถงกน เรยกวา อนเตอรกรานา (Intergrana) ทงกรานา

และอนเตอรกรานาเปนทอยของคลอโรฟลล รงควตถอนๆ และพวกเอนไซม ทเกยวของกบการสงเคราะห

ดวยแสงแบบทตองใชแสง (Light reaction)บรรจอย หนาทสาคญของ คลอโรพลาสตกคอ การสงเคราะห

ดวยแสง (Photosynthesis) โดยแสงสแดงและแสงสนาเงน เหมาะสม ตอการสงเคราะหดวยแสงมากทสด

48

ภาพแสดง คลอโรพลาสต

ออรแกเนลลทไมมเยอหม (Nonmembrane bounded oranell

1) ไรโบโซม(Ribosome) เปนออรแกเนลลขนาดเลกพบไดในสงมชวตทวไป ประกอบดวย

สารเคม 2 ชนด คอ กรดไรโบนวคลอก (Ribonucleic acid : RNA) กบโปรตนอยรวมกนเรยกวา

ไรโบนวคลโอโปรตน (Ribonucleoprotien)ไรโบโซมมท งท อย เปนอสระในไซโทพลาซมและ

เกา ะอย บ นเอนโดพ ลา สม ก เรตค ลม (พบ เฉ พาะ ในเซ ลล ยค า รโอตเท า น น) พวกท เก าะ อย ท

เอนโดพลาสมก เรต คลมจะพบมากในเซลลตอมท สร าง เอนไซมต างๆ พลาสมาเซลล เหล า น

จะสรางโปรตนทนาไปใชนอกเซลลเปนสาคญ

)

2) เซนทรโอล (Centriole) มลกษณะคลายทอทรงกระบอก 2 อนตงฉากกน พบเฉพาะ

ในเซลลสตวและโพรทสตบางชนด มหนาทเกยวกบการแบงเซลล เซนทรโอลแตละอน จะประกอบดวย

ชดของไมโครทบล (Microtubule) ซงเปนหลอดเลกๆ 9 ชด แตละชดม 3 ซบไฟเบอร (Subfiber) คอ A B

และ C บรเวณตรงกลางไมมไมโครทบล จงเรยกการเรยงตวแบบนวา 9+0 เซนทรโอล ม DNA และ RNA

เปนของตวเอง ดงนนจงสามารถจาลองตวเองและสรางโปรตนขนมาใชเองได

2.1.2 ไซโทพลาสมก อนคลชน (Cytoplamic inclusion) หมายถง สารทไมมชวต

ทอยในไซโทพลาซม เชน เมดแปง (Starch grain) เมดโปรตน หรอพวกของเสยทเกดจากกระบวนการ

เมแทบอลซม เชน ผลกของแคลเซยม ออกซาเลต (Calcium oxalate) ซงเกดจากปฏกรยาของแคลเซยม

กบกรดออกซาลก (Oxalic acid) เพอทาลายพษของกรดดงกลาว

49

2.2 นวเคลยส

นวเคลยสคนพบโดย รอเบรต บราวน นกพฤกษศาสตรชาวองกฤษ เมอป ค.ศ. 1831 มลกษณะ

เปนกอนทบแสงเดนชน อยบรเวณกลางๆ หรอคอนไปขางใดขางหนงของเซลล เซลลโดยทวไป

จะม 1 นวเคลยส เซลลพารามเซยม ม 2 นวเคลยส สวนเซลลพวกกลามเนอลาย เซลลเวลเซล (Vessel)

ทเก ยวของกบการผลตลาเทกซในพชช นสง และเซลลของราทเสนใยไมมผนงกนจะมหลายนวเคลยส

เซลลเมดเลอดแดงของสตวเลยงลกดวยนานม และเซลลซฟทวบของโฟลเอมทแกเตมทจะไมมนวเคลยส

นวเคลยสมความสาคญเนองจากเปนท อย ของสารพนธกรรม จงมหนาท ควบคมการทางานของเซลล

โดยทางานรวมกบไซโทพลาสซม

สารประกอบทางเคมของนวเคลยส ประกอบดวย

1. ดออกซไรโบนวคลอก แอซด (Deoxyribonucleic acid) หรอ DNA เปนสวนประกอบของ

โครโมโซมในนวเคลยส

2. ไรโบนวคลอก แอซด (Ribonucleic acid) หรอ RNA เปนสวนทพบในนวเคลยสโดยเปน

สวนประกอบของนวคลโอลส

3. โปรตน ทสาคญคอ โปรตนฮสโตน (Histone) โปรตนโพรตามน (Protamine) ซงเปนโปรตน

เบส (Basic protein) ทาหนาทเชอมเกาะอยกบ DNA สวนโปรตนเอนไซมสวนใหญจะเปนเอนไซม

ในกระบวนการสงเคราะหกรดนวคลอก และเมแทบอลซมของกรดนวคลอก และเอนไซมในกระบวนการ

ไกลโคไล ซส ซงเปนกระบวนการสรางพลงงานใหกบนวเคลยส

โครงสรางของนวเคลยสประกอบดวย 3 สวน คอ

1. เ ยอหมเซลล (Nulear membrane) เปนเย อบางๆ 2 ช น เรยงซอนกน ท เย อนจะมร

เรยกวานวเคลยรพอร (Nuclear pore) หรอ แอนนลส(Annulus) มากมาย รเหลานทาหนาทเปนทางผานของ

สารตางๆ ระหวางไซโทพลาสซมและนวเคลยส นอกจากนเยอหมนวเคลยสยงมลกษณะเปนเยอเลอกผาน

เชนเดยวกบเยอหมเซลล เยอหมนวเคลยสชนนอกจะตดตอกบเอนโดพลาสมกเรตคลมและมไรโบโซม

มาเกาะ เพอทาหนาทลาเลยงสารตาง ๆ ระหวางนวเคลยสและไซโทพลาสซมดวย

2. โครมาทน (Chromatin) เปนสวนของนวเคลยสทยอมตดส เปนเสนในเลกๆ พนกนเปนรางแห

เรยกรางแหโครมาทน (Chromatin network) โดยประกอบดวย โปรตนหลายชนด และ DNA ในการยอมส

โครมาทนจะตดสแตกตางกน สวนทตดสเขมจะเปนสวนทไมมจน (Gene) อยเลย หรอมกนอยมาก เรยกวา

เฮเทอโรโครมาทน (Heterochromatin) สวนทยอมตดสจาง เรยกวา ยโครมาทน (Euchromatin) ซงเปนทอย

ของจน ในขณะทเซลลกาลงแบงตว สวนของโครโมโซมจะหดสนเขาและมลกษณะเปนแทงเรยกวา

โครโมโซม (Chromosome) และโครโมโซมจะจาลองตวเองเปนสนค เรยกวา โครมาทด (Chromatid)

โครโมโซมของสงมชวตแตละชนดจะมจานวนแนนอน เชน ของคนม 23 ค ( 46 แทง ) แมลงหว 4 ค

(8 แทง) แมว 19 ค (38 แทง) หม 20 ค (40 แทง) มะละกอ 9 ค (18 แทง) กาแฟ 22 ค (44 แทง)

50

โครโมโซมมหนาทควบคมกจกรรมตาง ๆ ของเซลลและควบคมการถายทอดลกษณะทางพนธกรรมของ

สงมชวตทวไป เชน หมเลอด สตา สผว ความสง และการเกดรปรางของสงมชวต เปนตน

3. นวคลโอลส (Nucleolus) เปนสวนของนวเคลยสทมลกษณะเปนกอนอนภาคหนาทบ คนพบโดย

ฟอนตานา (Fontana) เมอป ค.ศ. 1781 (พ.ศ. 2224) นวคลโอลสพบเฉพาะเซลลของพวกยคารโอตเทานน

เซลลอสจ เซลลเมดเลอดแดงทเจรญเตบโตเตมทของสตวเลยงลกดวยนานมและเซลลไฟเบอรของกลามเนอ

จะไมมนวคลโอลส นวคลโอลสประกอบดวย โปรตน และ RNA โดยโปรตนเปนชนดฟอสโฟโปรตน

(Phosphoprotein) จะไมพบโปรตนฮสโตนเลย ในเซลลท มกจกกรรมสงจะมนวคลโอลสขนาดใหญ

สวนเซลลท มกจกรรมตา จะมนวคลโอลสขนาดเลก นวคลโอลสมหนาท ในการสงเคราะห RNA

ชนดตางๆ และถกนาออกทางรของเย อหมนวเคลยส เพอสรางเปนไรโบโซมตอไป ดงนน นวคลโอลส

จงมความสาคญตอการสรางโปรตนเปนอยางมาก เนองจากไรโบโซมทาหนาทสรางโปรตน

1

แผนผงโครงสรางของเซลล

51

1

ภาพเซลลสตวทวไป ประกอบดวยออรแกเนลลตางๆ

52

เรองท 2 กระบวนการแบงเซลล

การแบงเซลลม 2 ขนตอน คอ

1. การแบงนวเคลยส (Karyokinesis) จะม 2 แบบ คอ

1.1 การแบงแบบ ไมโทซส (mitosis)

1.2 การแบงแบบ ไมโอซส ( meiosis)

2. การแบงไซโทพลาสซม (Cytokinesis) ม 2 แบบ คอ

2.1 แบบทเยอหมเซลลคอดกวจาก 2 ขาง เขาใจกลางเซลล เรยกวา Furrow type ซงพบใน

เซลลสตว

2.2 แบบทมการสรางเซลลเพลท (Cell plate) มากอตว บรเวณกงกลางเซลลขยายไป 2 ขาง

ของเซลล เรยกวา Cell plate type ซงพบในเซลลพช

1

ก า ร แ บ ง เ ซ ล ล แ บ บ ไ ม โ ท ซ ส เ ป น ก า ร แ บ ง เ ซ ล ล เ พ อ เ พ ม จ า น ว น เ ซ ล ล ข อ ง ร า ง ก า ย

ในการเจรญเตบโต ในสงมชวตหลายเซลล หรอในการแบงเซลล เพอการสบพนธ ในสงมชวตเซลลเดยว

และหลายเซลลบางชนด เชน พช

การแบงเซลลแบบไมโทซส ( Mitosis)

• ไมมการลดจานวนชดโครโมโซม (2n ไป 2n หรอ n ไป n )

• เมอสนสดการแบงเซลลจะได 2 เซลลใหมทมโครโมโซมเทาๆ กน และเทากบเซลลตงตน

• พบทเนอเยอเจรญปลายยอด ปลายราก แคมเบยม ของพชหรอเนอเยอบผว ไขกระดก

ในสตว การสรางสเปรม และไขของพช

• ม 5 ระยะ คอ อนเตอรเฟส (interphase) โพรเฟส (prophase) เมทาเฟส (metaphase)

แอนาเฟส (anaphase) และเทโลเฟส (telophase)

วฏจกรของเซลล (cell cycle)

วฏจกรของเซลล หมายถง ชวงระยะเวลาการเปลยนแปลงของเซลล ในขณะทเซลลมการแบงตว

ซงประกอบดวย 2 ระยะไดแก การเตรยมตวใหพรอม ทจะแบงตว และกระบวนการแบงเซลล

1. ระยะอนเตอรเฟส (Interphase)

ระยะนเปนระยะเตรยมตว ทจะแบงเซลลในวฏจกรของเซลล แบงออกเปน 3 ระยะยอย คอ

53

• ระยะ G1 เปนระยะกอนการสราง DNA ซงเซลลมการเจรญเตบโตเตมท ระยะน

จะมการสรางสารบางอยาง เพอใชสราง DNA ในระยะตอไป

• ระยะ S เปนระยะสราง DNA (DNA replication) โดยเซลลมการเจรญเตบโต

และมการสงเคราะห DNA อก 1 ตว หรอมการจาลองโครโมโซม อก 1 เทาตว แตโครโมโซมทจาลองขน

ยงตดกบทอนเกา ทปมเซนโทรเมยร (Centromere) หรอไคเนโตคอร (Kinetochore) ระยะนใชเวลานาน

ทสด

• ระยะ G2 เปนระยะหลงสราง DNA ซงเซลลมการเจรญเตบโต และเตรยมพรอม ทจะแบง

โครโมโซม และไซโทพลาสซมตอไป

2. ระยะ M (M-phase)

ระยะ M (M-phase) เปนระยะทมการแบงนวเคลยส และแบงไซโทพลาสซม ซงโครโมโซม

จะมการเปลยนแปลงหลายขนตอน กอนทจะถกแบงแยกออกจากกน ประกอบดวย 4 ระยะยอย คอ โพรเฟส

เมทาเฟส แอนาเฟส และเทโลเฟส

ในเซลลบางชนด เชน เซลลเนอเยอเจรญของพช เซลลไขกระดก เพอสรางเมดเลอดแดง เซลลบผว

พบวา เซลลจะมการแบงตว อยเกอบตลอดเวลา จงกลาวไดวา เซลลเหลาน อยในวฏจกรของเซลลตลอด

แตเซลลบางชนด เมอแบงเซลลแลว จะไมแบงตวอกตอไป นนคอ เซลลจะไมเขาสวฏจกรของเซลลอก

จนกระทงเซลลชราภาพ (Cell aging) และตายไป (Cell death) ในทสด แตเซลลบางชนด จะพกตวชว

ระยะเวลาหนง ถาจะกลบมาแบงตวอก กจะเขาวฏจกรของเซลลตอไป ซงขนตอนตางๆในการแบงเซลล

แบบไมโทซส ดงตาราง

54

ตารางแสดง ลกษณะขนตอนการเปลยนแปลงในระยะการแบงเซลลแบบ Mitosis

1ระยะการแบง 1การเปลยนแปลงทสาคญ

อนเตอรเฟส (Interphase)

• เพมจานวนโครโมโซม (Duplication) ขนมาอกชดหนง และตดกนอยท

เซนโทรเมยร (1โครโมโซม ม 2 โครมาทด)

• มการเปลยนแปลงทางเคมมากทสด (metabolic stage)

• เซนตรโอ แบงเปน 2 อน

• ใชเวลานานทสด , โครโมโซมมความยาวมากทสด

โพรเฟส (Prophase)

• โครมาทดหดสน ทาใหมองเหนเปนแทงชดเจน

• เยอหมนวเคลยสและนวคลโอลสหายไป

• เซนตรโอลเคลอนไป 2 ขางของเซลล และสรางไมโทตก

• สปนเดลไปเกาะทเซนโทรเมยร ระยะนจงมเซนตรโอล 2 อน

เมตาเฟส (Metaphase)

• โครโมโซมเรยงตวตามแนวกงกลางของเซลล

• เหมาะตอการนบโครโมโซม และศกษารปรางโครงสรางของ

โครโมโซม

• เซนโทรเมยรจะแบงครง ทาใหโครมาทดเรมแยกจากกน

• โครโมโซมหดสนมากทสด สะดวกตอการเคลอนท

แอนาเฟส (Anaphase)

• โครมาทดถกดงแยกออกจากกน กลายเปนโครโมโซมอสระ

• โครโมโซมภายในเซลลเพมเปน 2 เทาตว หรอจาก 2n เปน 4n

(tetraploid)

• มองเหนโครโมโซม มรปรางคลายอกษรรปตว V , J , I

• ใชเวลาสนทสด

เทโลเฟส (Telophase)

• โครโมโซมลก (daughter chromosome) จะไปรวมอยขวตรงขามของ

เซลล

• เยอหมนวเคลยส และนวคลโอลสเรมปรากฏ

• มการแบงไซโทพลาสซม เซลลสตว เยอหมเซลลคอดเขาไป บรเวณ

กลางเซลล เซลลพช เกดเซลลเพลท (Cell plate) กนแนวกลางเซลล

ขยายออกไปตดกบผนงเซลลเดม

• ได 2 เซลลใหม เซลลละ 2n เหมอนเดมทกประการ

55

1

การแบงเซลลแบบไมโอซส เปนการแบงเซลลเพอสรางเซลลสบพนธ ของสตว ซงเกดใน

วยเจรญพนธ ของสงมชวต โดยพบในอณฑะ (Testes) รงไข (Ovary) และเปนการแบง เพอสรางสปอร

(Spore) ในพช ซงพบในอบละอองเรณ (Pollen sac) และอบสปอร (Sporangium) หรอโคน (Cone)

หรอในออวล (Ovule) มการลดจานวนชดโครโมโซมจาก 2n เปน n ซงเปนกลไกหนง ทชวยให

จานวนชดโครโมโซมคงท ในแตละสปชส ไมวาจะเปนโครโมโซม ในรนพอ - แม หรอรนลก – หลาน

กตาม

การแบงเซลลแบบไมโอซส ( Meiosis)

การแบงเซลลแบบไมโอซส ม 2 ขนตอน คอ

ไมโอซส I (Meiosis - I) หรอ Reductional division ขนตอนนจะมการแยก homologous

chromosome ออกจากกนม 5 ระยะยอย คอ

1. ไมโอซส I (Meiosis - I)

• Interphase- I

• Prophase - I

• Metaphase - I

• Anaphase - I

• Telophase - I

ไมโอซส II (Meiosis - II) หรอ Equational division ขนตอนนจะมการแยกโครมาทด ออกจากกน

2. ไมโอซส II (Meiosis - II)

ม 5 ระยะยอย คอ

• Interphase - II

• Prophase - II

• Metaphase - II

• Anaphase - II

• Telophase - II

เมอสนสดการแบงจะได 4 เซลลทมโครโมโซมเซลลละ n (Haploid) ซงเปนครงหนงของเซลล

ตงตน และเซลลทไดเปนผลลพธ ไมจาเปนตองมขนาดเทากน

ขนตอน ในการแบงเซลลแบบไมโอซส

Meiosis - I มขนตอน ดงน

• มการสงเคราะห DNA อก 1 เทาตว หรอมการจาลองโครโมโซม อก 1 ชด และยงตดกนอยท

ปมเซนโทรเมยร ดงนน โครโมโซม 1 ทอน จงม 2 โครมาทด

Interphase- I

56

• เปนระยะทใชเวลานานทสด

Prophase - I

• มความสาคญ ตอการเกดววฒนาการ ของสงมชวตมากทสด เนองจากมการแปรผนของยนเกดขน

• โครโมโซมทเปนคกน ( Homologous Chromosome) จะมาเขาค และแนบชดตดกน เรยกวา

เกดไซแนปซส ( Synapsis) ซงคของโฮโมโลกส โครโมโซม ทเกดไซแนปซสกนอยนน เรยกวา ไบแวเลนท

(Bivalent) ซงแตละไบแวเลนทม 4 โครมาทดเรยกวา เทแทรด ( Tetrad) ในคน มโครโมโซม 23 ค

จงม 23 ไบแวเลนท

• โฮโมโลกส โครโมโซม ทไซแนปซสกน จะผละออกจากกน บรเวณกลางๆ แตตอนปลาย

ยงไขวกนอย เรยกวา เกดไคแอสมา (Chiasma)

• มการเปลยนแปลงชนสวนโครมาทด ระหวางโครโมโซมทเปนโฮโมโลกสกน กบบรเวณทเกด

ไคแอสมา เรยกวา ครอสซงโอเวอร (Crossing over) หรออาจมการเปลยนแปลง ชนสวนของโครมาทด

ระหวางโครโมโซม ทไมเปนโฮโมโลกสกน (Nonhomhlogous chromosome) เรยกวาทรานส-โลเคชน

(Translocation) กรณทงสอง ทาใหเกดการผนแปรของยน (Geng variation) ซงทาใหเกดการแปรผน

ของลกษณะสงมชวต ( Variation)

ไบแวเลนทจะมาเรยงตวกน อยในแนวกงกลางเซลล (โฮโมโลกส โครโมโซม ยงอยกนเปนคๆ)

Metaphase - I

• ไมโทตก สปนเดล จะหดตวดงให โฮโมโลกส โครโมโซม ผละแยกออกจากกน

Anaphase - I

• จานวนชดโครโมโซมในเซลล ระยะนยงคงเปน 2n เหมอนเดม ( 2n เปน 2n)

• โครโมโซมจะไปรวมอย แตละขวของเซลล และในเซลลบางชนด ในระยะน จะมการสราง

เยอหมนวเคลยส มาลอมรอบโครโมโซม และแบงไซโทพลาสซม ออกเปน 2 เซลล เซลลละ n แตในเซลล

บางชนดจะไมแบงไซโทพลาสซม โดยจะมการเปลยนแปลง ของโครโมโซม เขาสระยะโพรเฟส II เลย

Telophase - I

Meiosis - II มขนตอน ดงน

• เปนระยะพกตว ซงมหรอไมกได ขนอยกบชนดของเซลล

Interphase - II

• ไมมการสงเคราะห DNA หรอจาลองโครโมโซมแตอยางใด

• โครมาทดจะหดสนมากขน

Prophase - II

• ไมมการเกดไซแนปซส ไคแอสมา ครอสซงโอเวอร แตอยางใด

57

• โครมาทดมาเรยงตว อยในแนวกงกลางเซลล

Metaphase - II

• มการแยกโครมาทดออกจากกน ทาใหจานวนชดโครโมโซมเพมจาก n

Anaphase - II

• เปน 2n ชวขณะ

• มการแบงไซโทพลาสซม จนไดเซลลใหม 4 เซลล ซงแตละเซลล มโครโมโซม เปน n

Telophase - II

• ใน 4 เซลลทเกดขนนน จะมยนเหมอนกนอยางละ 2 เซลล ถาไมเกดครอสซงโอเวอร หรออาจจะม

ยนตางกนทง 4 เซลล ถาเกดครอสซงโอเวอร หรออาจมยนตางกนทง 4 เซลลถาเกด ครอสซงโอเวอร

ตารางแสดงลกษณะขนตอนการแบงเซลลในระยะตางๆของการแบงเซลลแบบ Meiosis

ระยะ การเปลยนแปลงสาคญ

อนเตอรเฟส I จาลองโครโมโซมขนมาอก 1 เทาตว แตละโครโมโซม ประกอบดวย 2 โครมาทด

โปรเฟส I โฮโมโลกส โครโมโซม มาจบคแนบชดกน (synapsis) ทาใหมกลมโครโมโซม กลมละ 2 ทอน

(bivalent) แตละกลม ประกอบดวย 4 โครมาทด(tetrad) และเกดการแลกเปลยน ชนสวนของ

โครมาทด (crossing over)

เมตาเฟส I คของโฮโมโลกส โครโมโซม เรยงตวอยตามแนวศนย กลางของเซลล

แอนาเฟส I โฮโมโลกส โครโมโซม แยกคออกจากกน ไปยงแตละขางของขวเซลล

ทโลเฟส I เกดนวเคลยสใหม 2 นวเคลยส แตละนวเคลยส มจานวนโครโมโซม เปนแฮพลอยด (n)

อนเตอรเฟส II เปนระยะพกชวคร แตไมมการจาลอง โครโมโซมขนมาอก

โปรเฟส II โครโมโซมหดสนมาก ทาใหเหนแตละโครโมโซม ม 2 โครมาทด

เมตาเฟส II โครโมโซมจะมาเรยงตว อยแนวศนยกลางของเซลล

แอนาเฟส II เกดการแยกของโครมาทด ทอยในโครโมโซมเดยวกน ไปยงขวแตละขางของเซลล ทาให

โครโมโซม เพมจาก n เปน 2n

ทโลเฟส II เกดนวเคลยสใหมเปน 4 นวเคลยส และแบงไซโทพลาสซม เกดเปน 4 เซลล สมบรณ แตละ

เซลล มจานวนโครโมโซม เปนแฮพลอยด (n) หรอ เทากบครงหนง ของเซลลเรมตน

58

ขอเปรยบเทยบการแบงเซลลแบบไมโทซสและไมโอซส

ไมโทซส ไมโอซส

1. โดยทวไป เปนการแบงเซลลของรางกาย เพอเพม

จานวนเซลล เพอการเจรญเตบโต หรอการสบพนธ

ในสงมชวตเซลลเดยว

1. โดยทวไป เกดกบเซลล ทจะทาหนาท ใหกาเนด

เซลลสบพนธ จงเปนการแบงเซลล เพอสรางเซลล

สบพนธ

2. เรมจาก 1 เซลล แบงครงเดยวไดเปน 2 เซลลใหม 2. เรมจาก 1 เซลล แบง 2 ครง ไดเปน 4 เซลลใหม

3. เซลลใหมท เกดข น 2 เซลล สามารถแบงตว

แบบไมโทซสไดอก

3. เซลลใหมทเกดขน 4 เซลล ไมสามารถแบงตว

แบบไมโอซสไดอก แตอาจแบงตวแบบไมโทซสได

4. การแบงแบบไมโทซส จะเรมเกดขนตงแต ระยะ

ไซโกต และสบเนองกนไปตลอดชวต

4. สวนใหญจะแบงไมโอซส เมออวยวะสบพนธ

เจรญเตมทแลว หรอเกดในไซโกต ของสาหราย

และราบางชนด

5. จานวนโครโมโซม หลงการแบงจะเทาเดม (2n)

เพราะไมมการแยกค ของโฮโมโลกสโครโมโซม

5. จานวนโครโมโซม จะลดลงครงหนงในระยะ

ไมโอซส เน องจากการแยกค ของโฮโมโลกส

โครโมโซม ทาใหเซลลใหมมจานวนโครโมโซม

ครงหนง ของเซลลเดม (n)

6. ไมมไซแนปซส ไมมไคแอสมา และไมม

ครอสซงโอเวอร

6. เกดไซแนปซส ไคแอสมา และมก เกด

ครอสซงโอเวอร

7. ลกษณะของสารพนธ กรรม (DNA) และ

โครโมโซมในเซลลใหม ทงสองจะเหมอนกนทก

ประการ

7. ลกษณะของสารพนธกรรม และโครโมโซม

ในเซลลใหม อาจเปลยนแปลง และแตกตางกน

ถาเกดครอสซงโอเวอร

59

แบบฝกหด

เรอง เซลล

จงทาเครองหมาย หนาคาตอบทถกเพยงขอเดยว

1. โครงสรางของเซลลใดทาหนาทควบคมการผานเขาออกของสาร

ก. ผนงเซลล ข. เยอหมเซลล

ค. เซลลคม ง. ไลโซโซม

2. อวยวะชนดใดเปนทเกบสะสมสารสทไมละลายนา

ก. แวควโอ ข. คลอโรพลาสต

ค. อะไมโลพลาสต ง. อธโอพลาสต

3. โครงสรางใดของเซลลททาใหเซลลพชคงรปรางอยไดแมวาเซลลนนจะไดรบนามากเกนไป

ก. ผนงเซลล ข. เยอหมเซลล

ค. นวเคลยส ง. ไซโทรพลาซม

4. โครงสรางททาหนาทเปรยบไดกบสมองของเซลลไดแกขอใด

ก. นวเคลยส ข. คลอโรพลาสต

ค. เซนทรโอล ค. ไรโบโซม

5. โครงสรางใดของเซลลมเฉพาะในเซลลของพชเทานน

ก. ผนงเซลล ข. เยอหมเซลล

ค. นวเคลยส ง. ไซโทรพลาซม

6. อวยวะในเซลลชนดใดไมมเยอหมลอมรอบ

ก. ไมโตคอนเดรยและไรโบโซม

ข. คลอโรพลาสตและกอลไจ แอพพาราตส

ค. ผนงเซลลและไรโบโซม

ง. แวควโอและไมโครบอดส

7. อวยวะในเซลลชนดใดเกยวของกบการสรางผนงเซลล

ก. ไมโตคอนเดรย ข. ไรโบโซม

ค. เอนโดพลาสมด เรตคลม ง. กอลไจ แอพพาราตส

8. การแบงเซลลหมายถงขอใด

ก. แบงนวเคลยส ข. แบงไซโทรพลาซม

ค. แบงนวเคลยสและไซโทรพลาซม ง. แบงผนงเซลล

60

9. ขอใดตอไปนเปนการเรยกตางไปจากกลม

ก.โครโมโซม ข.โครมาทน

ค.โครมาทด ง.โครโมนมา

10. ระยะทโครโมโซม หดตวสนจนเหนวา 1 โครโมโซม ประกอบดวยขอใด

ก. 2 เซนโทรเมยร ข. 2 โครมาทด

ค. 2 เซนตรโอล ง. 2 ไคนโตคอร

11. ถาตรวจดเซลลทมการแบงตวดวยกลองจลทรรศน จะสามารถบอกไดวาเปนเซลลสตวเพราะขอใด

ก. โครโมโซมแนบชดกน ข. เซนตรโอลแยกออกจากกน

ค. นวคลโอลสหายไป ง. เยอหมนวเคลยสสลายตว

12. สตวตวหนงมจานวนโครโมโซม 22 ค (44 แทง) ในการตรวจดการแบงเซลลของสตวนในขน เมตาเฟส

ของไมโทซส จะมโครมาตดกเสน

ก. 22 เสน ข. 44 เสน

ค. 66 เสน ง. 88 เสน

13. ในกระบวนการแบงเซลล แบบไมโทซส ถาไมมการแบงไซโทรพลาซม ผลจะเปนอยางไร

ก. ไมมการสรางเยอหมนวเคลยส

ข. ไมมการจาลองตวเองของ DNA

ค. แตละเซลลจะมนวเคลยสหลายอน

ง. จานวนโครโมโซมจะเพมเปน 2 เทา

14. ขณะทเซลลแบงตว ระยะใดจะมโครโมโซมเปนเสนบางและยาวทสด

ก. อนเตอรเฟส ข.โพรเฟส

ค. เมทาเฟส ง. แอนาเฟส

15. กระบวนการแบงตวของไซโทรพลาซม (Cytokinesis) เรมเกดขนทระยะใด

ก. แอนาเฟส ข.โพรเฟส

ค. เทโลเฟส ง. เมทาเฟส

16. ขอใดใหคานยามของคาวาการสบพนธไดเหมาะสมทสด

ก. การแบงนวเคลยสแบบไมไทซส

ข. การแบงนวเคลยสแบบไมไอซส

ค. การเพมจานวนสงมชวตชนดเดม

ง. การเพมผลตภณฑใหลกษณะเหมอนเดมทกประการ

17. เราจะพบการแบงเซลลแบบไมโอซสในอวยวะในขอใดตอไปน

ก. รงไข ข. ปกมดลก

ค. มดลก ง. ปากมดลก

61

18. การแบงเซลลแบบไมโอซสมความสาคญตอววฒนาการของสงมชวตอยางไร

ก. เปนการดารงลกษณะเดมของสงมชวต

ข. เปนการลดจานวนโครโมโซมลง

ค. เปนการกระจายลกษณะสงมชวตใหหลากหลาย

ง. เปนการทาใหสงมชวตแขงแรงกวาเดม

19. การสบพนธแบบใดมโอกาสเกดการแปรผนทางพนธกรรมไดมากทสด

ก. แบบไมอาศยเพศ เพราะมไมโอซส

ข. แบบไมอาศยเพศ เพราะมไมโอซสและเกดครอสซงโอเวอร

ค. แบบอาศยเพศ เพราะมไมโทซส

ง. แบบอาศยเพศ เพราะมไมโอซส และเกดครอส ซงโอเวอร

20. ขอใดกลาวถกตองทสด

ก. การแบงนวเคลยสแบบไมโทซส มการจบคของฮอมอโลกสโครโมโซม

ข. การแบงนวเคลยสแบบไมโทซสโครโมโซมในเซลลใหมตางไปจากเดม

ค. การแบงนวเคลยสแบบไมโทซสเกดเฉพาะสงมชวตทสบพนธแบบไมอาศยเพศเทานน

ง. การแบงนวเคลยสแบบไมโทซส จะไดเซลลใหมทเหมอนเดมทกประการ

********************************

บทท 4

พนธกรรมและความหลากหลายทางชวภาพ

สาระสาคญ

สงมชวตยอมมลกษณะเฉพาะของแตละสปชส สงมชวตสปชสเดยวกนยอมมความแตกตางกนนอยกวา

สงมชวตตางสปชส ความแตกตางเหลานเปนผลจากพนธกรรมทตางกน สงมชวตชนดเดยวกนจะมลกษณะ

คลายกน ซงความแตกตางเหลานกอใหเกดความหลากหลายของสงมชวต หรอความหลากหลายทางชวภาพ

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. อธบายกระบวนการถายทอดทางพนธกรรม การแปรผนทางพนธกรรม การผาเหลา และการเกด

ความหลากหลายทางชวภาพ

2. อธบายลกษณะทางพนธกรรมได

3. อธบายความหลากหลายทางชวภาพและการจดหมวดหมสงมชวตได

ขอบขายเนอหา

เรองท 1 การถายทอดลกษณะทางพนธกรรม

เรองท 2 ความหลากหลายทางชวภาพ

63

เรองท 1 การถายทอดลกษณะทางพนธกรรม

ลกษณะทางพนธกรรม

สงมชวตแตละชนดมลกษณะเฉพาะตว ทาใหสงมชวตแตกตางกน เชน ลกษณะสผว ลกษณะเสนผม

ลกษณะสตา สและกลนของดอกไม รสชาตของผลไม เสยงของนกชนดตาง ๆ ลกษณะเหลานจะถกสงผานจากพอ

แม ไปยงลกได หรอสงผานจากคนรนหนงไปยงรนตอไป ลกษณะทถกถายทอดนเรยกวา ลกษณะทางพนธกรรม

( genetic character ) การทจะพจารณาวาลกษณะใดลกษณะหนงเปนลกษณะทางพนธกรรมนนตองพจารณา

หลายๆ รน เพราะลกษณะบางอยางไมปรากฏในรนลกแตปรากฏในรนหลาน

ลกษณะตาง ๆ ในสงมชวตทเปนลกษณะทางพนธกรรม สามารถถายทอดจากรนหนงไปยงรนตอ ๆ ไป

โดยผานทางเซลลสบพนธ เปนหนวยกลางในการถายทอดเมอเกดการปฏสนธระหวางเซลลไขของแมและเซลล

อสจของพอ

สงมชวตชนดหนง มลกษณะเฉพาะตวท แตกตางจากลกษณะของส งมชวตชนดอน ๆ เราจงอาศย

คณสมบตเฉพาะตวทไมเหมอนกนในการระบชนดของสงมชวต

ลกแมวไดรบการถายทอด ผลไมชนดตาง

ลกษณะพนธกรรมจากพอแม

แมวาสงมชวตชนดเดยวกนยงมลกษณะทแตกตางกน เชน คนจะมรปราง หนาตา กรยาทาทาง เสยงพด

ไมเหมอนกน เราจงบอกไดวาเปนใคร แมวาจะเปนฝาแฝดรวมไขคลายกนมาก เม อพจารณาจรงแลวจะไม

เหมอนกน ลกษณะของสงมชวต เชน รปราง สผว สและกลนของดอกไม รสชาตของผลไม ลกษณะเหลาน

สามารถมองเหนและสงเกตไดงาย แตลกษณะของสงมชวตบางอยางสงเกตไดยาก ตองใชวธซบซอนในการ

สงเกต เชน หมเลอด สตปญญา เปนตน

ความแปรผนของลกษณะทางพนธกรรม

ความแปรผนของลกษณะทางพนธกรรม(genetic variation) หมายถง ลกษณะทแตกตางกน เนองจาก

พนธกรรมท ไมเหมอนกน และสามารถถายทอดไปส ร นลกได โดยลกจะไดรบการถายทอดลกษณะทาง

พนธกรรมมาจากพอครงหนงและไดรบจากแมอกครงหนง เชน ลกษณะเสนผม สของตา หม เลอด ซ งแบง

ออกเปน 2 แบบ คอ

1. ลกษณะทมความแปรผนแบบตอเนอง ( continuous variation) เปน

ลกษณะทางพนธกรรมท ไมสามารถแยกความแตกตางไดชดเจน

ลกษณะพนธกรรมเชนน มกเกยวของกนทางดานปรมาณ เชน ความสง

นาหนก โครงราง สผว ลกษณะ ทมความแปรผนตอเนองเปนลกษณะ

ทไดรบอทธพลจากพนธกรรม และสงแวดลอมรวมกน

ทมา ( แมว. ออน-ไลน.2551 )

ทมา : ( ผลไม. ออน-ไลน.

64

กจกรรม ลกษณะทางพนธกรรม

2. ลกษณะทมความแปรผนแบบไมตอเนอง

(discontinuous variation) เปนลกษณะทางพนธกรรมทสามารถแยกความแตกตางไดอยางชดเจน ไมแปรผน

ตามอทธพลของสงแวดลอม ลกษณะทางพนธกรรมเชนนเปนลกษณะทเรยกวา ลกษณะทางคณภาพ ซงเกดจาก

อทธพลทางพนธกรรมเพยงอยางเดยว เชน ลกษณะหมเลอด ลกษณะเสนผม ความถนดของมอ จานวนชนตา เปนตน

1. ใหผเรยนสารวจลกษณะทางพนธกรรมทปรากฏในตวผเรยนและคนในครอบครวอยางนอย 3 รน เชน ปยา ตา

ยาย พอแม พนอง วามลกษณะใดทเหมอนกนบาง

2. ระบวาลกษณะทเหมอนกนนนปรากฏในสมาชกคนใดของครอบครวบนทกผลลงในตารางบนทกผลการสารวจ

3. นาเสนอและอธบายผลการสารวจลกษณะทางพนธกรรมทถายทอดในครอบครว

ตารางผลการสารวจลกษณะทปรากฏในเครอญาต

ลกษณะทสงเกต

ลกษณะท

ปรากฎใน

ตวนกเรยน

เหมอน

พอ

เหมอน

แม

เหมอน

ป

เหมอน

ยา

เหมอน

ตา

เหมอน

ยาย

เหมอน

พชายหรอ

นองชาย

เหมอน

พสาวหรอ

นองสาว

1. เสนผม

2. ลน

3. ตงห

4. หนงตา

5. ลกยม

6. สผม

7. ความถนดของมอ

หมายเหต ใชเครองหมาย มลกษณะเหมอนกน

• ผเรยนมลกษณะทางพนธกรรมแตละลกษณะเหมอนเครอญาตคนใดบาง จะสรปผลขอมลนได อยางไร

ลกษณะทมความแปรผนตอเนอง

65

การศกษาการถายทอดลกษณะทางพนธศาสตร

เกรเกอร เมนเดล ( Gregor Mendel ) เปนบาทหลวงชาวออสเตรย ดวยความเปนคนรกธรรมชาต รจก

วธการปรบปรงพนธพช และสนใจดานพนธกรรม เมนเดลไดผสมถวลนเตา เพอศกษาการถายทอดลกษณะทาง

พนธกรรมลกษณะภายนอกของถวเตาทเมนเดลศกษามหลายลกษณะ แตเมนเดลไดเลอกศกษาเพยง 7 ลกษณะ

โดยแตละลกษณะนนมความแตกตางกนอยางชดเจน เชน ตนสงกบตนเตย ลกษณะเมลดกลมกบเมลดขรขระถวท

เมนเดลนามาใชเปนพอพนธและแมพนธนนเปนพนธแททงค โดยการนาตนถวลนเตาแตละสายพนธมาปลกและ

ผสมภายในดอกเดยวกน เม อตนถ วลนเตาออกฝก นาเมลดแกไปปลก จากนนรอจนกระท งตนถ วลนเตา

เจรญเตบโต จงคดเลอกตนทมลกษณะเหมอนพอแม นามาผสมพนธตอไปดวย วธการเชนเดยวกบครงแรกทา

เชนนตอไปอกหลาย ๆ รน จนไดเปนตนถวลนเตาพนธแทมลกษณะเหมอนพอแมทกประการ

จากการผสมพนธระหวางตนถวลนเตาทมลกษณะแตกตางกน 7 ลกษณะ เมนเดลไดผลการทดลองดงตาราง

ตารางแสดงผลการทดลองของเมนเดล

ลกษณะของพอแมทใชผสม ลกษณะทปรากฏ

ลกรนท 1 ลกรนท 2

เมลดกลม X เมลดขรขระ เมลดกลมทกตน เมลดกลม 5,474 เมลด

เมลดขรขระ 1,850 เมลด

เมลดสเหลอง X เมลดสเขยว เมลดสเหลองทกตน เมลดสเหลอง 6,022 ตน

เมลดสเขยว 2,001 ตน

ฝกอวบ X ฝกแฟบ ฝกอวบทกตน ฝกอวบ 882 ตน

ฝกแฟบ 229 ตน

ลกษณะของพอแมทใชผสม ลกษณะทปรากฏ

ลกรนท 1 ลกรนท 2

ฝกสเขยว X ฝกสเหลอง ฝกสเขยวทกตน ฝกสเขยว 428 ตน

ฝกสเหลอง 152 ตน

ดอกเกดทลาตน X ดอกเกดท

ยอด ดอกเกดทลาตนทกตน

ดอกเกดทลาตน 651 ตน

ดอกเกดทเกดยอด 207 ตน

ดอกสมวง X ดอกสขาว ดอกสมวงทกตน ดอกสมวง 705 ตน

ดอกสขาว 224 ตน

ตนสง X ตนเตย ตนสงทกตน ตนสง 787 ตน

ตนเตย 277 ตน

X หมายถง ผสมพนธ

66

เมนเดลเรยกลกษณะตาง ๆ ท ปรากฏในลกรนท 1 เชน เมลดกลม ลาตนสง เรยกวา ลกษณะเดน

( dominance ) สวนลกษณะทไมปรากฏในรนลกท 1 แตกลบปรากฏในรนท 2 เชน เมลดขรขระ ลกษณะตนเตย

เรยกวา ลกษณะดอย ( recessive ) ซงลกษณะแตละลกษณะในลกรนท 2 ใหอตราสวน ลกษณะเดน : ลกษณะดอย

ประมาณ 3 : 1

จากสญลกษณตวอกษรภาษาองกฤษ (TT แทนตนสง, tt แทนตนเตย) แทนยนทกาหนด เขยนแผนภาพ

แสดงยนทควบคมลกษณะ และผลของการถายทอดลกษณะในการผสมพนธระหวางถวลนเตาตนสงกบถวลนเตา

ตนเตย และการผสมพนธระหวางลกรนท 1 ไดดงแผนภาพ

ผลของการผสมพนธระหวางถวลนเตาตนสงกบถวลนเตาตนเตย

ในลกรนท 1 เมอยน T ทควบคมลกษณะตนสงซงเปนลกษณะเดน เขาคกบยน t ทควบคมลกษณะตนเตย

ซงเปนลกษณะดอย ลกษณะทปรากฏจะเปนลกษณะทควบคมดวยยนเดน ดงจะเหนวาลกในรนท 1 มลกษณะตน

สงหมดทกตน และเมอนาลกรนท 1 มาผสมกนเองจะเปนดงแผนภาพ

ผลของการผสมพนธระหวางลกรนท 1

พอแม

เซลลสบพนธเพศผ เซลลสบพนธเพศเมย

ลกรนท 1

ลกรนท 1

เซลลสบพนธเพศผ

ลกรนท 2

เซลลสบพนธเพศเมย

67

กจกรรม การศกษาการถายทอดลกษณะทางพนธศาสตร

ตอมานกชววทยารนหลงไดทาการทดลองผสมพนธถวลนเตาและพชชนดอนอกหลายชนด แลวนามา

วเคราะหขอมลทางสถตคลายกบทเมนเดลศกษา ทาใหมการรอฟนผลงานของเมนเดล จนในทสดนกชววทยาจง

ไดใหการยกยองเมนเดลวาเปนบดาแหงวชาพนธศาสตร

1. เหตใดเมนเดลจงตองคดเลอกพนธแทกอนทจะทาการผสมพนธ

2. ถาหลงจากการผสมเกสรดวยวธของเมนเดลแลวมแมลงบนมาผสมเกสรซาจะเกดปญหาอยางไรตอการทดลองน

หากนกเรยนเปนเมนเดลจะแกปญหาอยางไร

3. จากการทดลองของเมนเดล ลกษณะใดของตนถวลนเตา เปนลกษณะเดน และลกษณะใดเปนลกษณะดอย

4. จากการทดลองของเมนเดลอตราสวนของจานวนลกษณะเดนตอลกษณะดอย ในลกรนท 2 ทไดมคาประมาณเทาไร

5. เพราะเหตใดตนถวลนเตาทมยน TT กบ Tt จงแสดงลกษณะตนสงเหมอนกน

6. สงมชวตทมลกษณะทมองเหนเหมอนกนจาเปนจะตองมลกษณะของยนเหมอนกนหรอไม อยางไร

7. ในการผสมหนตะเภาขนสดาดวยกน ปรากฏวาไดลกสดา 29 ตว และสขาว 9 ตว ขอมลนบอก อะไรเราไดบาง

8. ถา B แทนยนทควบคมลกษณะขนสดา b แทนยนทควบคมลกษณะขนสขาว หนตะเภาคนควรมลกษณะของยน

อยางไร

9. ผสมถวลนเตาเมลดกลม ( RR ) และเมลดขรขระ ( rr ) จงหาลกษณะของลกรนท 1

68

หนวยพนธกรรม

โครโมโซมของสงมชวต

หนวยพนฐานท สาคญของส งมชวต คอ เซลลมสวนประกอบทสาคญ 3 สวน ไดแก นวเคลยส ไซ

โทพลาสซมและเย อหมเซลลภายในนวเคลยสมโครงสรางทสามารถตดสได เรยกวา โครโมโซม และพบวา

โครโมโซมมความเกยวของกบการถายทอดลกษณะทางพนธกรรม

โดยทวไปสงมชวตแตละชนดหรอสปชส ( species ) จะมจานวนโครโมโซมคงทด งแสดงในตาราง

ตารางจานวนโครโมโซมของเซลลรางกายและเซลลสบพนธของสงมชวตบางชนด

ชนดของสงมชวต จานวนโครโมโซม

ในเซลลรางกาย ( แทง ) ในเซลลสบพนธ ( แทง )

แมลงหว 8 4

ถวลนเตา 14 7

ขาวโพด 20 10

ขาว 24 12

ออย 80 40

ปลากด 42 21

คน 46 23

ชมแพนซ 48 24

ไก 78 39

แมว 38 19

โครโมโซมในเซลลรางกายของคน 46 แทง นามาจดคได 23 ค ซงแบงไดเปน 2 ชนด คอ

1. ออโตโซม ( Autosome ) คอ โครโมโซม 22 ค ( คท 1 – 22 ) ทเหมอนกนทงเพศหญงและเพศชาย

2. โครโมโซมเพศ ( Sex Chromosome ) คอ โครโมโซมอก 1 ค ( คท 23 ) ในเพศหญงและเพศชายจะตางกน

เพศหญงมโครโมโซมเพศแบบ XX สวนเพศชายมโครโมโซมเพศแบบ XY โดยโครโมโซม Y จะมขนาดเลกกวา

โครโมโซม X

69

ยน และ DNA

ยน เปนสวนหนงของโครโมโซม โครโมโซมหนง ๆ มยนควบคมลกษณะตาง ๆ เปนพน ๆ ลกษณะ ยน

( gene ) คอ หนวยพนธกรรมทควบคมลกษณะตาง ๆ จากพอแมโดยผานทางเซลลสบพนธไปยงลกหลาน ยนจะ

อยเปนคบนโครโมโซม โดยยนแตละคจะควบคมลกษณะทถายทอดทางพนธกรรมเพยงลกษณะหนงเทานน เชน

ยนควบคมลกษณะสผว ยนควบคมลกษณะลกยม ยนควบคมลกษณะจานวนชนตา เปนตน

ภายในยนพบวามสารเคมทสาคญชนดหนง คอ DNA ซงยอมาจาก Deoxyribonucleic acid ซงเปนสาร

พนธกรรม พบในสงมชวตทกชนด ไมวาจะเปนพช สตว หรอแบคทเรยซงเปนสงมชวตเซลลเดยว เปนตน

DNA เกดจากการตอกนเปนเสนโมเลกลยอยเปนสายคลายบนไดเวยน ปกตจะอยเปนเกลยวค

ดเอนเอเปนสารพนธกรรมทอยภายในโครโมโซมของสงมชวต

ในสงมชวตแตละชนดจะมปรมาณ DNA ไมเทากน แตในสงมชวตเดยวกนแตละเซลลมปรมาณ DNA

เทากน ไมวาจะเปนเซลลกลามเนอ หวใจ ตบ เปนตน

ความผดปกตของโครโมโซมและยน

สงมชวตแตละชนดมลกษณะแตกตางกน อนเปนผลจากการถายทอดลกษณะทางพนธกรรม แตในบาง

กรณพบบคคลทมลกษณะบางประการผดไปจากปกตเนองจากความผดปกตของโครโมโซมและยน

ความผดปกตทางพนธกรรมทเกดในระดบโครโมโซม เชน ผปวยกลมอาการดาวน มจานวนโครโมโซมค

ท 21 เกนกวาปกต คอม 3 แทง สงผลใหมความผดปกตทางรางกาย เชน ตาชขน ลนจกปาก ดงจมกแบน นวมอสน

ปอม และมการพฒนาทางสมองชา

ความผดปกตทางพนธกรรมทเกดในระดบยน เชน โรคธาลสซเมย เกดจากความผดปกตของยนทควบคม

การสรางฮโมโกลบน ผปวยมอาการซด ตาเหลอง ผวหนงคลาแดง รางกายเจรญเตบโตชา และตดเชองาย

ทมา ( DNA. On–line. 2009 )

ทมา (sex chromosome. On–line. 2008)

70

ก. ผปวยอาการดาวน ข. ผปวยทเปนโรคธาลสซเมย

ตาบอดส เปนความผดปกตทางพนธกรรมในระดบยน ผทตาบอดสจะมองเหนสบางชนด เชน สเขยว ส

แดง หรอสนาเงนผดไปจากความเปนจรง

คนทตาบอดสสวนใหญมกไดรบการถายทอดทางพนธกรรมจากพอแมหรอบรรพบรษ แตคนปกตการ

เกดตาบอดสไดถาเซลลเกยวกบการรบสภายในตาไดรบความกระทบกระเทอนอยางรนแรงดงนนคนทตาบอดส

จงไมเหมาะแกการประกอบอาชพบางอาชพ เชน ทหาร แพทย พนกงานขบรถ เปนตน

การกลายพนธ (mutation)

การกลายพนธเปนการเปลยนแปลงทางพนธกรรมในระดบยนหรอโครโมโซม ซงเปนผลมาจากการ

เปลยนแปลงทเกดขนกบดเอนเอ ซงมผลตอการสงเคราะหโปรตนในเซลลของสงมชวต โดยทโปรตนบางชนด

ทาหนาทเปนโครงสรางของเซลลและเนอเยอ บางชนดเปนเอนไซมควบคมเมแทบอลซม การเปลยนแปลงของด

เอนเออาจทาใหโปรตนทสงเคราะหไดตางไปจากเดม ซงสงผลตอเมแทบอลซมของรางกาย หรอทาใหโครงสราง

และการทางานของอวยวะตางๆ เปลยนแปลงไป จงทาใหลกษณะทปรากฎเปลยนแปลงไปดวย

ชนดของการกลายพนธ จาแนกเปน 2 แบบ คอ

1. การกลายพนธของเซลลรางกาย (Somatic Mutation) เมอเกดการกลายพนธขนกบเซลลรางกาย จะ

ไมสามารถถายทอดไปยงลกหลานได

2. การกลายพนธของเซลลสบพนธ (Gemetic Mutation) เมอเกดการกลายพนธขนกบเซลลสบพนธ

ลกษณะทกลายพนธสามารถถายทอดไปยงลกหลานได

สาเหตททาใหเกดการกลายพนธ อาจเกดขนไดจาก 2 สาเหตใหญๆ คอ

1. การกลายทเกดขนไดเองตามธรรมชาต การกลายแบบนพบไดทงคน สตว พช มกจะเกดในอตราท

ตามาก และมการเปลยนแปลงอยางชาๆ คอยเปนคอยไป ซงการเปลยนแปลงนทาใหเกดววฒนาการของสงมชวต

ทาใหเกดสงมชวตใหมๆ เกดขนตามวนเวลา

ข. ทมา ( ธาลสซเมย. ออน-ไลน. 2551)

ก. ทมา ( trisomy21. On–line. 2008)

71

2. การกลายพนธทเกดจากการกระตนจากรงส แสงแดดและสารเคม รงสจะทาใหเสนสายโครโมโซม

เกดหกขาด ทาใหยนเปลยนสภาพ จากการศกษาพบวารงสเอกซ ทาใหแมลงหวเกดกลายพนธสงกวาทเกดตาม

ธรรมชาตถง 150 เทา

โดยทวไปการกลายพนธจะนามาซงลกษณะไมพงประสงค เชน มะเรงหรอโรคพนธกรรมตางๆ แตการ

กลายพนธบางลกษณะ กเปนความแปลกใหมทมนษยชนชอบ เชน ชางเผอก เกงเผอก หรอผลไมทมลกษณะผด

แปลกไปจากเดม เชน แตงโมและกลวยทเมลดลบ หรอแอปเปลทมผลใหญกวาพนธดงเดม

ปจจบนนกวทยาศาสตรใชประโยชนจากรงสเพอเรงอตราการเกดการกลายพนธ โดยการนาสวนตางๆ

ของพชมาฉายรงส เชนการฉายรงสแกมมากบเนอเยอจากหนอหรอเหงาของพทธรกษา ทาใหไดพทธรกษาสาย

พนธใหมหลายสายพนธ พชกลายพนธอนๆ ทเกดจากการฉายรงสแกมมา ไดแก เบญจมาศและปทมมาทมของ

กลบดอกเปลยนแปลงไป ขงแดงมใบลายและตนเตย เปนตน

การเปลยนแปลงทางพนธกรรมทเกดจากการกลายพนธกอใหเกดลกษณะใหมๆ ซงตางไปจากลกษณะ

เดมท มอย และลกษณะดงกลาวสามารถถายทอดไปยงรนตอไปได กอใหเกดส งมชวตรนลกท มพนธกรรม

หลากหลายแตกตางกน

ใหผเรยนสบคนและรวบรวมตวอยางและขอมลเกยวกบการกลายพนธของสงมชวต แลวนาเสนอและ

อภปรายตามประเดนตอไปน

• การกลายพนธเกดขนไดอยางไร • ประโยชนและโทษของการกลายพนธ

กจกรรม สบคนขอมลเกยวกบการกลายพนธ

72

เรองท 2 ความหลากหลายทางชวภาพ

ความหลากหลายทางชวภาพของโลกมมากมายมหาศาล ตลอดเวลาความหลากหลายทางชวภาพได

เกอหนนใหผคนดารงชวตอยโดยมอากาศและนาทสะอาด มยารกษาโรค มอาหาร เครองนงหม เครองใชไมสอย

ตางๆ การสญเสยชนดพนธ การสญเสยระบบนเวศ การสญเสยพนธกรรมไมไดเพยงแตทาใหโลกลดความรารวย

ทางชวภาพลง แตไดทาใหประชากรโลกสญเสยโอกาสทไดอาศยในสภาพแวดลอมทสวยงามและสะอาด สญเสย

โอกาสทจะไดมยารกษาโรคทด และสญเสยโอกาสทจะมอาหารหลอเลยงอยางพอเพยง

ความหลากลายทางชวภาพ คอ การทมส งมชวตมากมายหลากหลายสายพนธและชนดในบรเวณใดบรเวณหนง

ประเภทของความหลากหลายทางชวภาพ

ความหลากหลายทางชวภาพแบงออกเปน 3 ประเภท ดงน

1. ความหลากหลายของชนด (Species diversity) เปนจดเรมตนของการศกษาเกยวกบความหลากหลาย

ทางชวภาพเนองจากนกนเวศวทยาไดศกษาเกยวกบกลมสงมชวต ในพนทตางๆ รวมถงการศกษาเกยวกบการ

เปลยนแปลงกลมของสงมชวตในเขตพนทนน เมอเวลาเปลยนแปลงไป

2. ความหลากหลายทางพนธกรรม (Genetic diversity) เปนสวนทมความเกยวเนองมาจากความ

หลากหลายของชนดและมความสาคญอยางยงตอกลไกววฒนาการของสงมชวต การปรากฏลกษณะของสงมชวต

ทกชนดจะถกควบคมโดยหนวยพนธกรรมหรอยน และการปรากฏของยนจะเกยวของกบการปรบตวของ

สงมชวตททาใหสงมชวตนนดารงชวตอยได และมโอกาสถายทอดยนนนตอไปยงรนหลง เนองจากในสงมชวต

แตละชนดจะมยนจานวนมาก และลกษณะหนงลกษณะของสงมชวตนนจะมหนวยพนธกรรมมากกวาหนงแบบ

จงทาใหสงมชวตชนดเดยวกนมลกษณะบางอยางตางกน

3. ความหลากหลายของระบบนเวศ (Ecological diversity) หรอ ความหลากหลายของภมประเทศ

(Landscape diversity) ในบางถนกาเนดตามธรรมชาตทเปนลกษณะสภาพทางภมประเทศแตกตางกนหลายแบบ

สารวจและสบคนตามความสนใจ แลวรวบรวมขอมลเพออภปรายรวมกนวา ในทองถนของผเรยนม

ความหลากหลายทางความหลากหลายของชนด ความหลากหลายทางพนธกรรม และความหลากหลายของระบบ

นเวศ อยางไรบาง เลอกศกษาความหลากหลายทางพนธกรรมของสงมชวตในทองถน 1 ชนด

• ในทองถนของผเรยนมระบบนเวศใดบาง

• ระบบนเวศทผเรยนมโอกาสไดสารวจมสงมชวตชนดใดบาง พชและสตวชนดใดทพบมาก ผเรยนคดวาเหต

ใดจงพบสงมชวตเหลานเปนจานวนมากในทองถน

• ตวอยางความหลากหลายทางพนธกรรมของสงมชวตในทองถน 1 ชนดทผเรยนศกษาใหขอมลทนาสนใจ

อยางไรบาง

กจกรรม ความหลากหลายทางชวภาพในทองถน

73

จากกจกรรมจานวนชนดของสงมชวตทผเรยนสารวจพบสะทอนถงความหลากหลายของสงมชวตในทองถน

ผเรยนทราบไดอยางไรวาสงมชวตใดเปนสงมชวตชนดเดยวกน และสงมชวตใดเปนสงมชวตตางชนดกน

การจดหมวดหมสงมชวต

อนกรมวธาน ( Taxonomy ) เปนสาขาหนงของวชาชววทยาเกยวกบการจดหมวดหมสงมชวต

ประโยชนของอนกรมวธาน

เนองจากส งมชวตมจานวนมาก แตละชนดกมลกษณะแตกตางกนออกไป จงทาใหเกดความไมสะดวกตอ

การศกษา จงจาเปนตองจดแบงสงมชวตออกเปนหมวดหมซงจะทาใหเกดประโยชนในดานตาง ๆ คอ

1. เพอความสะดวกทจะนามาศกษา

2. เพอสะดวกในการนามาใชประโยชน

3. เพอเปนการฝกทกษะในการจดจาแนกสงตาง ๆ ออกเปนหมวดหม

หลกเกณฑในการจดจาแนกหมวดหม

การจาแนกหมวดหมของสงมชวต มทงการรวบรวมสงมชวตทมลกษณะเหมอน ๆ กน หรอคลายกนเขา

ไวในหมวดหมเดยวกน และจาแนกสงมชวตทมลกษณะตางกนออกไวตางหมวดหม

สาหรบการศกษาในปจจบนไดอาศยหลกฐานทแสดงถงความใกลชดทางววฒนาการดานตาง ๆ มาเปน

เกณฑในการจดจาแนก ดงน

1. เปรยบเทยบโครงสรางภายนอกและภายในวามความเหมอนหรอแตกตางกนอยางไร โดยทวไปจะใช

โครงสรางทเหนเดนชดเปนเกณฑในการจดจาแนกออกเปนพวก ๆ เชน การมระยาง หรอขาเปนขอปลอง มขน

เปนเสนเดยว หรอเปนแผงแบบขนนก มเกลด เสน หรอ หนวด มกระดกสนหลง เปนตน

ถาโครงสรางทมตนกาเนดเดยวกน แมจะทาหนาทตางกนกจดไวเปนพวกเดยวกน เชน กระดกแขนของ

มนษย กระดกครบของปลาวาฬ ปกนก ขาคหนาของสตวสเทา ถาเปนโครงสรางทมตนกาเนดตางกน แมจะทา

หนาทเหมอนกนกจดไวคนละพวก เชน ปกนก และปกแมลง

แสดงการเปรยบเทยบโครงสรางทมตนกาเนดเดยวกน

ทมา ( Homologous structures.On-line. 2008 )

74

มนษย

นก

ปลา

2. แบบแผนการเจรญเตบโตของเอมบรโอ สงมชวตทกชนดจะมลาดบขนตอนการเจรญของเอมบรโอ

เหมอนกน ตางกนทรายละเอยดในแตละขนตอนเทานน และสงมชวตทมความคลายกนในระยะการเจรญของ

เอมบรโอมาก แสดงวามววฒนาการใกลชดกนมาก

แสดงแบบแผนการเจรญเตบโตของตวออนของสตวบางชนด

3. ซากดกดาบรรพ การศกษาซากดกดาบรรพของสงมชวตทาใหทราบบรรพบรษของสงมชวตใน

ปจจบนได และสงมชวตทมบรรพบรษรวมกนกจดอยพวกเดยวกน เชน การจดเอานกและสตวเลอยคลานไวใน

พวกเดยวกน เพราะจากการศกษาดกดาบรรพ ของเทอราโนดอน (Pteranodon) ซงเปนสตวเลอยคลานทบนได

และซากของอารเคออพเทอรกส (Archaeopteryx) ซงเปนนกโบราณชนดหนงมขากรรไกรยาว มฟน มปก มนว

ซงเปนลกษณะของสตวเลอยคลาน จากการศกษาซากดกดาบรรพดงกลาวชใหเหนวานกมววฒนาการมาจาก

บรรพบรษทเปนสตวเลอยคลาน

เทอราโนดอน ( Pteranodon )

อารเคออพเทอรกส ( Archaeopteryx )

ทมา (หลกฐานการเจรญเตบโตของเอมบรโอ.ออน-ไลน.2551)

ทมา ( Pteranodon. On–line. 2008 )

ทมา (Archaeopteryx.On –line. 2008 )

75

4. ออรแกเนลลภายในเซลล โดยอาศยหลกทวาสงมชวตทมความใกลชดกนมากยอมมสารเคมและออร

แกเนลลภายในเซลลคลายคลงกนดวย ออรแกเนลลทนามาพจารณาไดแก พลาสตด และสารโปรตนทเซลลสราง

ขน

ลาดบในการจดหมวดหมสงมชวต

นกวทยาศาสตรไดใชเกณฑตาง ๆ มาใชในการจดจาแนกสงมชวตเปนหมวดหมโดยเรมจากหมวดหม

ใหญไปหาหมวดหมยอยไดดงน

การจด ไฟลม ( Phylum ) ในสตว, ดวชน ( Division ) ในพช เปนความเหนของนกพฤกษศาสตรทวโลก

อาณาจกร ( Kingdom

ไฟลม ( Phylum ) ในสตว ดวชน ( Division ) ในพช

คลาส ( Class )

ออรเดอร ( Order )

แฟมล ( Family )

จนส ( Genus )

สปชส ( Species )

76

ใหผเรยนศกษาคนควา พรอมยกตวอยางลาดบในการจดหมวดหมสงมชวต จากหนวยใหญไปหาหนวย

ยอย ของสงมชวตมา 3 ชนดบนทกลงในตาราง

ระดบ

สงมชวต

สงมชวตชนดท 1

....................................

สงมชวตชนดท 2

....................................

สงมชวตชนดท 3

....................................

Kingdom

Phylum

Class

Order

Family

Genus

Species

ชอของสงมชวต

ชอของสงมชวตมการตงขนเพอใชเรยก หรอระบสงมชวต การตงชอสงมชวตม 2 แบบ คอ

1. ชอสามญ ( Common name )

เปนชอของสงมชวตตงขนเพอใชเรยกสงมชวตแตกตางกนในแตละทองท เชน ฝรงภาคเหนอ ลาปาง

เรยก บามน ลาพนเรยก บากวย ภาคกลางเรยกฝรง ภาคใตเรยกชมพ ภาคตะวนออกเฉยงเหนอเรยก บกสดา

ฉะนนการเรยกชอสามญอาจทาใหเกดความสบสนไดงาย การตงชอสามญ มกมหลกเกณฑในการตงชอ ไดแก

ตงตามลกษณะรปราง เชน สาหรายหางกระรอก วานหางจระเข ตงตามถนกาเนด เชน ผกตบชวา ยางอนเดย

กกอยปต ตงตามทอยเชน ดาวทะเล ทากบก ตงตามประโยชนทไดรบ เชน หอยมก

2. ชอวทยาศาสตร ( Scientific name )

เปนชอเพอใชเรยกสงมชวตทกาเนดขนตามหลกสากล ซงนกวทยาศาสตรทวโลกรจก คาโรลส ลนเนยส

นกธรรมชาตวทยา ชาวสวเดน เปนผรเรมในการตงชอวทยาศาสตรใหกบสงมชวต โดยกาหนดใหสงมชวต

ประกอบดวยชอ 2 ชอ ชอแรกเปนชอ “ จนส ” ชอหลงเปนคาระบชนดของสงมชวต คอชอ “ สปชส ” การเรยกชอ

ซงประกอบดวยชอ 2 ชอ เรยกวา “ การตงชอแบบทวนาม ”

กจกรรม การจดหมวดหมสงมชวต

77

หลกการตงชอ

1. เปนภาษาละตน ( ภาษาละตนเปนภาษาทตายแลว ไมสามารถเปลยนแปลงได )

2. การเขยน หรอพมพชอวทยาศาสตร เขยนดวยอกษรภาษาองกฤษ ชอแรกใหขนตนดวยตวอกษรภาษาองกฤษ

ตวพมพใหญ ชอหลงใหขนตนดวยภาษาองกฤษตวพมพเลก เขยนได 2 แบบ

ถาเขยน หรอพมพดวยตวเอนไมตองขดเสนใต เชน ชอวทยาศาสตรของคนHomo sapiens

ถาเขยน หรอพมพดวยไมใชตวเอนตองขดเสนใตชอ 2 ชอ โดยเสนทขดเสนใตทงสองไมตดตอกน

Homo

3. อาจมชอยอของผตงชอ หรอ ผคนพบตามหลงดวยกได เชนPasser montanus Linn.

sapiens

4. ชอวทยาศาสตรอาจเปลยนแปลงได ถามการคนพบรายละเอยดเกยวกบสงมชวตนนเพมเตมภายหลง

การตงชอวทยาศาสตร อาจตงโดยการพจารณาจากสงตาง ๆ ทเกยวกบสงมชวต

1. สภาพทอยอาศย

ผกบง มชอวทยาศาสตรวา Ipomoca aquatica ชอ aquatica มาจากคาวา aquatic ซงหมายถง นา

2. ถนทอยหรอถนกาเนด

มะมวง มชอวทยาศาสตรวา Mangfera indica ชอ indica มาจากคาวา India ซงเปนตนไมทมตนกาเนดอยใน

ประเทศอนเดย

3. ลกษณะเดนบางอยาง

กหลาบสแดง มชอวทยาศาสตรวา Rosa rubra ชอ rubra หมายถง สแดง

4. ชอบคคลทคนพบ หรอชอผทเกยวของ เชน

ตนเสยวเครอ มชอวทยาศาสตรวา Bauhinia sanitwongsei ชอ sanitwongsei เปนชอทตงใหเปนเกยรตแก

ผเกยวของ ซงเปนนามสกลของ ม.ร.ว. ใหญ สนทวงค

78

1. ใหผเรยนคนควาชอวทยาศาสตรของสงมชวตจากแหลงเรยนรตางๆ คนละ 10 ชนด โดยแบงเปนพช 5

ชนด และสตว 5 ชนด

2. บนทกการคนควาลงในตาราง

ลาดบท ชอสงมชวต ชอวทยาศาสตร

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

ความหลากหลายของสงมชวต

จากจดเรมตนของความหลากหลายทางชวภาพบนโลกมนษย เม อหลายพนลานปมาแลว จนกระทง

ปจจบน สงมชวตไดววฒนาการแยกออกเปนชนดตางๆ หลายชนด โดยแตละชนดมลกษณะการดารงชวตตางๆ

เชน บางชนดมลกษณะงายๆ เหมอนชวตแรกเกด บางชนดมลกษณะซบซอน บางชนดดารงชวตอยในนา บาง

ชนดดารงชวตอยบนบก เปนตน ความหลากหลายของสงมชวตในปจจบน ตามแนวความคดของ อาร เอช วทเท

เคอร (R.H. whittaker) จาแนกสงมชวตออกเปน 5 อาณาจกร คอ

1. อาณาจกรมอเนอรา ( Kingdom Monera )

ส งมชวตในอาณาจกรมอเนอราเปนสงมชวตช นตา ในกล มโพรคารโอต ไมมเย อห มนวเคลยส ม

โครงสรางไมซบซอน เปนสงมชวตเซลลเดยว สงมชวตในอาณาจกรนไดแก สาหรายสเขยวแกมนาเงน และ

แบคทเรย ซงมรปรางตางกนออกไป เชน เปนแทง เกลยว กลม หรอตอกนเปนสายยาว แบคทเรยบางชนดทาให

เกดโรค เชน โรคบด บาดทะยก เรอน อหวาตกโรค คอตบ ไอกรน บางชนดพบในปมรากถวทเรยกวา ไร

โซเบยม ( Rhizobium sp. ) สามารถนาไนโตรเจนจากอากาศไปสรางไนเตรด ซงเปนธาตอาหารสาคญของพช

สวนสาหรายสเขยวแกมนาเงน ทรจกดคอ สไปรรนา ( Sprirurina sp. ) ซงมโปรตนสง ใชทาอาหารเสรม

กจกรรม ชอวทยาศาสตรของสงมชวต

79

สงมชวตในอาณาจกรมอเนอรา

2. อาณาจกรโพรทสตา ( Kingdom Protista )

สงมชวตในอาณาจกรโพรทสตา เปนสงมชวตกลม ยคารโอต มเย อ

หมนวเคลยส สวนใหญเปนสงมชวตเซลลเดยว สงมชวตในอาณาจกรนมทง

ประเภทช นตา เซลลเดยวหรอหลายเซลล มคลอโรพลาสตท ใชในการ

สงเคราะหแสง ไดแก สาหราย ซงพบในนาจดและนาเคม บางชนดไมสามารถ

มองดวยตาเปลาตองสองดวยกลองจลทรรศน เชน อมบา พารามเซยม ยกลนา

นอกจากนนยงพบสงมชวตทเรยกวา ราเมอก ซงพบตามทชนแฉะ สงมชวตใน

อาณาจกรโพรทสตาบางชนดทาใหเกดโรค เชน พลาสโมเดยม ( Plasmodium sp. ) ทาใหเกดโรคไขมาลาเรย

สาหรายบางชนดทาอาหารสตว บางชนดทาวน เชน สาหรายสแดง

สงมชวตในอาณาจกรโพรทสตา

3. อาณาจกรฟงไจ ( Kingdom Fungi )

สงมชวตในอาณาจกรฟงไจสวนใหญเปนสงมชวตทประกอบดวยเซลลหลายเซลล อาจมเซลลเดยว เชน

ยสตททาขนมปง หรอใชในการหมกสรา ไวน เบยร เปนตน บางชนดมหลายเซลล เชน เหด มการรวมตวเปนกลม

ของเสนใยหรออดแนนเปนกระจก มผนงเซลลคลายพช แตไมมคลอโรฟลล สบพนธโดยการสรางสปอร และ

ดารงชวตโดยการยอยสลายสารอนทรย โดยหลงนายอยออกมายอยอาหาร แลวจงดดเอาโมเลกลทถกยอยเขาส เซลล ทา

หนาทเปนผยอยสลายในระบบนเวศ

สงมชวตในอาณาจกรฟงไจ

ทมา ( Monera.On–line. 2008 )

ทมา ( Fungi. On – line. 2008 )

ทมา (Protista.On– ine. 2008 )

80

4. อาณาจกรพช ( Kingdom Plantae )

สงมชวตในอาณาจกรพช

ทมา ( อาณาจกรพช.ออน-ไลน. 2551 )

สงมชวตในอาณาจกรพช เปนสงมชวตหลายเซลลทประกอบกนเปนเนอเยอ และเซลลมการเปลยนแปลง

ไปทาหนาทเฉพาะอยาง เชน ราก ลาตน ใบ มคลอโรพลาสตซงเปนรงควตถทใชในการสงเคราะหดวยแสง โดย

อาศยพลงงานแสงจากดวงอาทตย จงมหนาทเปนผผลตในระบบนเวศ พบทงบนบกและในนา โดยพชชนตาจะไม

มทอลาเลยง ไดแก มอส พชชนสงจะมทอลาเลยง หวายทะนอย หญาถอดปลอง ตนตกแก ชองนางคล เฟรน สน

ปรง พชใบเลยงค และพชใบเลยงเดยว

5. อาณาจกรสตว ( Kingdom Animalia )

สงมชวตในอาณาจกรสตว เปนสงมชวตทมเนอเยอซงประกอบดวยเซลลหลายเซลล ไมมผนงเซลล

ภายในเซลลไมมคลอโรพลาสต ตองอาศยอาหารจากการกนสงมชวตชนดอน ๆ ดารงชวตเปนผบรโภคในระบบ

นเวศ สงมชวตในอาณาจกรนมความสามารถในการตอบสนองตอสงเรา บางชนดเคลอนทไมได เชน ฟองนา

ปะการง กลปงหา เปนตน

สงมชวตในอาณาจกรสตวแบงออกเปน 2 กลม คอ

สตวไมมกระดกสนหลง ไดแก ฟองนา กลปงหา แมงกะพรน พยาธตาง ๆ ไสเดอน หอย ป แมลง หมก ดาวทะเล

สตวมกระดกสนหลง ไดแก ปลา สตวครงบกครงนา สตวเลอยคลาน สตวปก สตวเลยงลกดวยนานม

สงมชวตในอาณาจกรสตว

ทมา ( อาณาจกรสตว. ออน-ไลน. 2551 )

81

จากการศกษา เรองความหลากหลายของสงมชวตใหผเรยนสรปผลการศกษาลงในตารางขางลางน

ตาราง การแบงกลมสงมชวต

อาณาจกร ลกษณะทสาคญ ตวอยางสงมชวต ความสาคญ

มอเนอรา

โพรทสตา

ฟงไจ

พช

สตว

คณคาของความหลากหลายทางชวภาพ

ความหลากหลายทางชวภาพมคณคาและความสาคญตอการดารงชวตของมนษย ดงน

1. เปนแหลงปจจยส

ปาไมซงเปนแหลงรวมของความหลากหลายทางชวภาพ เปนแหลงอาหารของมนษย มาตงแตสมย

ดกดาบรรพ มนษยไดอาศยอาหารทไดจากปา เชน นาพช สตว เหด มาเปนอาหาร หรอทายารกษาโรค มนษยสราง

ทอย อาศยจากตนไมในปา พชบางชนด เชน ตนฝาย นน และไหม ใชทาเปนเครองนงหม เกบฟนมาทา

เชอเพลงเพอหงหาอาหาร และใหความอบอน

เมอจานวนประชากรเพมขนและมเทคโนโลยสงขน ทาใหความหลากหลายทางชวภาพของปาไมถก

ทาลายลง มนษยตองการทอยมากขน มการตดไมทาลายปาเพมขน เพอใหมผลผลตเพยงพอกบความตองการของ

กจกรรม ความหลากหลายของสงมชวต

82

มนษย ทาใหการเกษตรและการเลยงสตวเพยงหนงหรอสองชนดไดเขาไปแทนทความหลากหลายทางชวภาพของ

ปาไม

2. เปนแหลงความร

ปาเปนแหลงรวมความหลากหลายทางชวภาพ เปนแหลงรวมพนธกรรมของสงมชวต จงเปรยบเสมอน

หองเรยนธรรมชาต โดยเฉพาะความรดานชววทยา นอกจากนนยงเปนแหลงให การศกษาวจยเกยวกบสงมชวต

ทงหลายทอยในปา ถาหากปาหรอธรรมชาตถกทาลายไป ความหลากหลายทางชวภาพกถกทาลายไปดวย จะทา

ใหมนษยขาดแหลงเรยนรทสาคญไปดวย

3. เปนแหลงพกผอนหยอนใจ

ความหลากหลายทางชวภาพกอใหเกดทศนยภาพทงดงาม แตกตางกนไปตามสภาวะของภมอากาศ ใน

บรเวณทภมอากาศเหมาะสมแกการอยอาศยกจะมพรรณไมนานาชนด มสตวปา แมลง ผเสอ ชวยใหรสกสดชน

สบายตา ผอนคลายความตงเครยด และนอกจากนยงปรบปรงใหเปนแหลงทองเทยวเชงอนรกษ

ความหลากหลายทางชวภาพของประเทศไทยและทองถน

สงมชวตในโลกนมประมาณ 5 ลานชนด ในจานวนนมอยในประเทศไทย ประมาณรอยละ เจดประเทศ

ไทยมประชากรเพยงรอยละหนง ของประชากรโลก ดงนน เมอเทยบสดสวนกบจานวนประชากร ประเทศไทยจง

นบวามความหลากหลายของสงมชวตอยางมาก

สงมชวตในประเทศไทยมหลากหลายไดมาก เนองจากมสภาพทางภมศาสตรทหลากหลายและแตละ

แหลงลวนมปจจยทเออตอการเจรญเตบโตของสงมชวต นบตงแตภมประเทศแถบชาย ฝงทะเล ทราบลมแมนา ท

ราบลอนคลน และภเขาทมความสงหลากหลายตงแตเนนเขาจนถงภเขาทสงชนถง 2,400 เมตรจากระดบนาทะเล

ประเทศไทยจงเปนแหลงของปาไมนานาชนด ไดแก ปาชายเลน ปาพร ปาเบญจพรรณ ปาดบ และปาสนเขา

ในระยะเวลา 30 ป ทผานมา ประเทศไทยสญเสยพนทปาเปนจานวนมหาศาล เนองจากหลายสาเหต

ดวยกน เชน การเพมของประชากรทาใหมการบกเบกปาเพมขน การใหสมปทานปาไมทขาดการควบคมอยาง

เพยงพอ การตดถนนเขาพนทปา การเกษตรเชงอตสาหกรรม การแพรของเทคโนโลยทใชทาลายปาไมไดอยาง

รวดเรว และสวนใหญเกดขนกบปาบนภเขาและปาชายเลน ยงผลใหพชและสตวสญพนธ อาท เนอสมน แรด

กระซ กรปร และเสยงตอการสญพนธในอนาคตอนใกลนอกเปนจานวนมาก อาท ควายปา ละอง ละมง เนอทราย

กวางผา เลยงผา สมเสรจ เสอลายเมฆ เสอโครง และชางปา รวมทงนก สตวครงบกครงนา สตวเลอยคลาน

แมลง และสตวนาอกเปนจานวนมาก

การทาลายปากอใหเกดวกฤตการณทางธรรมชาตเพมขนเรอยๆ แหลงนาทเคยอดมสมบรณ เรมลด

นอยลง ผนปาทเหลออยไมสามารถซบนาฝนทตกหนก เกดปรากฎการณนาทวมฉบพลน ยงผลใหเกดความ

เสยหายแกเศรษฐกจ บานเรอน และความปลอดภยของชวตคนและสตวเปนอนมาก

ปญหาความหลากหลายทางชวภาพในประเทศไทย จงเปนปญหาใหญและเรงดวนทจะตองชวยกนแกไข

ดวยการหยดยงการสญเสยระบบนเวศปาทกประเภท การอนรกษสงทเหลออยและการฟนฟปาเสอมโทรมให

83

กลบคนสสภาพปาทมความหลากหลายทางชวภาพดงเดม เพราะความหลากหลายเหลานน เปนพนฐานของการ

พฒนาเศรษฐกจและสงคมอยางยงยน

การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพของทองถน

การอนรกษความหลากหลายทางชวภาพของทองถน ทาไดหลายวธ ดงน

1. จดระบบนเวศใหใกลเคยงตามธรรมชาต โดยฟนฟหรอพฒนาพนทเสอมโทรมใหความหลากหลาย

ทางชวภาพไวมากทสด

2. จดใหมศนยอนรกษหรอพทกษสงมชวตนอกถนกาเนด เพอเปนทพกพงชวคราวทปลอดภย กอน

นากลบไปสธรรมชาต เชน สวนพฤกษศาสตร ศนยเพาะเลยงสตวนาเคม

3. สงเสรมการเกษตรแบบไรนาสวนผสม และใชตนไมลอมรวบานหรอแปลงเกษตรเพอใหมพชและ

สตวหลากหลายชนดมาอาศยอยรวมกน ซงเปนการอนรกษความหลากหลายทางชวภาพได

สบคนและรวบรวมขอมลเพออภปรายรวมกน เกยวกบความสาคญของความหลากหลายทางชวภาพใน

ทองถน

• การทประเทศไทยเปนแหลงทมความหลากหลายทางชวภาพทาใหเราไดประโยชนอะไรบาง

• มความจาเปนมากนอยเพยงใด ทเราควรรกษาสภาพของความหลากหลายทางชวภาพใหคงอยไดนานๆ

กจกรรม อนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

บทท 5 เทคโนโลยชวภาพ

สาระสาคญ

เทคโนโลยชวภาพ เปนเทคโนโลยท น า เอาความร ทางชววทยามาใชประโยชน

ในชวตประจาวนแกมนษยตงแตอดต เชน การผลตขนมปง นาสมสายช นาปลา ซอว และ

โยเกรต เปนตน ซงเปนภมปญญาทองถ นเกยวกบเทคโนโลยชวภาพท งส น รวมถงการผลต

ยาปฏชวนะ ตลอดจนการปรบปรงพนธพช และพนธสตวชนดตาง ๆ ในปจจบน

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. อธบายเกยวกบเทคโนโลยชวภาพ และประโยชนได

2. อธบายผลของเทคโนโลยชวภาพตอชวตและสงแวดลอมได

3. อธบายบทบาทของภมปญญาทองถนเกยวกบเทคโนโลยชวภาพได

ขอบขายเนอหา

เรองท 1. ความหมายและความสาคญของเทคโนโลยชวภาพ

เรองท 2. ปจจยทมผลตอเทคโนโลยชวภาพ

เรองท 3. เทคโนโลยชวภาพในชวตประจาวน

เรองท 4. ภมปญญาทองถนเกยวกบเทคโนโลยชวภาพ

เรองท 5. ประโยชนและผลกระทบของเทคโนโลยชวภาพ

85

เรองท 1 ความหมายและความสาคญของเทคโนโลยชวภาพ เทคโนโลยชวภาพ (Biotechnology)

เทคโนโลยชวภาพ คอ การใชความรเกยวกบสงมชวตและผลตผลของสงมชวตใหเปน

ประโยชนกบมนษย หรอการใชเทคโนโลยในการนาสงมชวตหรอชนสวนของสงมชวตมาพฒนา

หรอปรบปรงพช สตว และผลตภณฑอนๆ เพอประโยชนเฉพาะตามทเราตองการ

ความสาคญของเทคโนโลยชวภาพ

ปจจบนมการนาเทคโนโลยชวภาพมาใชประโยชนอยางกวางขวาง เพอหาทางแกปญหา

สาคญทโลกกาลงเผชญอยทงดานเกษตรกรรม อาหาร การแพทย และเภสชกรรม ไดแก

1. การลดปรมาณการใชสารเคมในเกษตรกรรม เพ อลดตนเหตของปญหาดาน

สงแวดลอม ดวยการคดคนพนธพชใหมทตานทานโรคและศตรพช

2. การเพมพนทเพาะปลกของโลก ดวยการปรบปรงพนธพชใหม ททนทานตอภาวะแหง

แลงหรออณหภมทสงหรอตาเกนไป

3. การเพมผลผลตทางการเกษตรของโลก ดวยการปรบปรงพนธพชและพนธสตวใหม ท

ทนทานตอโรคภย และใหผลผลตสงขน

4. การผลตอาหารทใหคณคาทางโภชนาการสงขน มประโยชนตอผบรโภคมากขน เชน

อาหารไขมนตา อาหารทคงความสดไดนาน หรออาหารทมอายการบรโภคนานขนโดยไมตองใส

สารเคม เปนตน

5. การคนคดยาปองกนและรกษาโรคตดตอหรอโรครายแรงตางๆ ทยงไมมวธรกษาท

ไดผล เชน การคดตวยาหยดยงการลกลามของเนอเยอมะเรงแทนการใชสารเคมทาลาย การคดคน

วคซนปองกนไวรสตบตางๆ หรอ วคซนปองกนโรคไขหวด 2009

86

กจกรรมท 5.1

ใหผเรยนสรปความสาคญของเทคโนโลยชวภาพ ตามความเขาใจของตนเอง บนทกลงใน

สมดกจกรรม

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

87

เรองท 2 ปจจยทมผลตอเทคโนโลยชวภาพ

การใชความร และประสบการณเก ยวกบส งมชวต เพ อประโยชนของมนษย ต งแต

เทคโนโลยคอนขางงาย เชน การทานาปลา จนถงเทคโนโลยทยาก เชน การออกแบบและสราง

โปรตนใหมๆ ท มคณสมบตพเศษตามตองการท ไมอาจหาไดจากธรรมชาต รวมถงการคนพบ

ยาปฏชวนะ และผลตเปนอตสาหกรรม ผลตภณฑทงหมดนอาศยประโยชนจากจลนทรยทมมา

ในธรรมชาต หรอทคดเลอกเปนสายพนธบรสทธแลว

ตงแตอดตจนถงปจจบน ไดมการพฒนากระบวนการผลตผลตภณฑอาหาร สารทชวย

ในการผลตอาหาร หรอสารทใชเปนสวนประกอบของผลตภณฑอาหารเพมขนตลอดเวลา ทงใน

ดานชนดและปรมาณ เชน การผลตยสตขนมปง เอนไซมหลายชนด เชน อมเลส แลคเทส กลโค

อมเลส ฯลฯ และสารทใหรสหวาน เชน แอสปาแตม เปนตน

ในการผลตผลตภณฑทางเทคโนโลยชวภาพ จะตองคานงถงปจจยหลก 2 ประการ คอ

1. ตองมตวเรงทางชวภาพ ( Biological Catalyst ) ทดทสด ซงมความจาเพาะตอการ

ผลตผลตภณฑทตองการ และกระบวนการทใชในการผลต ไดแก เชอจลนทรยตางๆ พช หรอ

สตว ซงคดเลอกขนมา และปรบปรงพนธใหดขน สาหรบใชในการผลตผลตภณฑจาเพาะนน

2. ตองมการออกแบบถงหมก ( Reacter ) และเครองมอทใชในการควบคมสภาพ

ทางกายภาพในระหวางการผลต เชน อณหภม คาความเปนกรด – เบส การใหอากาศ เปนตน

ใหเหมาะสมตอการทางานของตวเรงทางชวภาพ ทใช

88

กจกรรมท 5.2

ใหตอบคาถามลงในสมดบนทกกจกรรม

1. ปจจยตวเรงทางชวภาพในการผลตผลตภณฑ ไดแก อะไรบาง

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

2. ในการผลตผลตภณฑทตองการนนตองควบคม สภาพทางกายอะไรบาง

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………

89

เรองท 3 เทคโนโลยชวภาพในชวตประจาวน

การนาเทคโนโลยชวภาพมาใชในชวตประจาวน เปนการนาความรเกยวกบสงมชวตและ

ผลตผลของสงมชวตใหเปนประโยชนกบมนษย ในการดารงชวตตงแตอดตจนถงปจจบน เชน

การผลตอาหาร เชน นาปลา ปลารา ปลาสม ผกดอง นาบด นาสมสายช นมเปรยว

การผลตผงซกฟอกชนดใหมทมเอนไซม

การทาปยจากวสดเหลอทง เชน เศษผก อาหาร ฟางขาว มลสตว

การแกไขปญหาสงแวดลอม เชน การใชจลนทรยในการกาจดขยะ หรอบาบดนาเสย

การแกไขปญหาพลงงาน เชน การผลตแอลกอฮอล ชนด เอทานอลไรนา เพอผสมกบ

นามนเบนซน เปน “แกสโซฮอล” เปนเชอเพลงรถยนต

การเพมคณคาผลผลตของอาหาร เชน การทาใหโคและสกรเพมปรมาณเนอ การปรบปรง

คณภาพนามนในพชคาโนลา

การทาผลตภณฑจากไขมน เชน นม เนย นามน ยารกษาโรค ฯลฯ

การรกษาโรค และบารงสขภาพ เชน สมนไพร

เทคโนโลยชวภาพทนามาใชประโยชนในประเทศไทย

ประเทศไทยไดมการคนควาทางดานเทคโนโลยชวภาพ เพอทาประโยชนตอประเทศ

ซงสวนใหญจะเปนเทคโนโลยชวภาพดานการเกษตร เชน

1. การเพาะเลยงเนอเยอ ไดแก การขยายและปรบปรงพนธกลวย กลวยไม ไผ

ไมดอกไมประดบ หญาแฝก

2. การปรบปรงพนธพช ไดแก

การปรบปรงพนธมะเขอเทศ พรก ถวฝกยาว ใหตานทานตอศตรพช ดวย

เทคนคการตดตอยน

การพฒนาพชทนแลง ทนสภาพดนเคม และดนกรด เชน ขาว

การปรบปรงและขยายพนธพชทเหมาะสมกบเกษตรทสง เชน สตรอเบอรร มนฝรง

การผลตไหลสตรอเบอรรสาหรบปลกในภาคเหนอ และอสาน

การพฒนาพนธพชตานทานโรค เชน มะเขอเทศ มะละกอ

3. การพฒนาและปรบปรงพนธสตว ไดแก

การขยายพนธโคนมทใหนานมสงโดยวธ ปฏสนธในหลอดแกว และการฝากถาย ตวออน

การลดการแพรระบาดของโรคสตว โดยพฒนาวธการตรวจวนจฉยทรวดเรว เชน การ

ตรวจพยาธใบไมในตบในกระบอ การตรวจหาไวรสสาเหตโรคหวเหลอง และจดขาว จดแดงในกง

กลาดา

4. การผลตปยชวภาพ เชน ปยคอก ปยหมก จลนทรยตรงไนโตรเจน และปยสาหราย

90

5. การควบคมโรคและแมลงโดยชวนทรย เชน

การใชจลนทรยควบคมโรคในแปลงปลกมะเขอเทศ ขง สตรอเบอรร

การใชเชอราบางชนดควบคมกาจดโรครากเนาของทเรยนและผลไมอนๆ ควบคมโรค

ไสเดอนฝอย รากปม

การใชแบคทเรยหรอสารสกดจากแบคทเรยในการควบคมและกาจดแมลง เชน การ

ใชแบคทเรยกาจดลกนาและยงทเปนพาหะนาโรคไขสมองอกเสบ และโรคมาลาเรย

นอกจากดานการเกษตรแลว ประเทศไทยยงมการพฒนาเทคโนโลยชวภาพ เพอ

ประโยชนดานอน ๆ อก เชน

การพฒนาเทคโนโลยลายพมพดเอนเอ เพอการตรวจการปลอมปนขาวหอมมะล และ

การตรวจพนธปลาทนา

การวจย และพฒนาทางการแพทย ไดแก

การตรวจวนจฉยโรคไขเลอดออก โรคทางเดนอาหาร

การพฒนาวธการตรวจหาสารตอตานมาลาเรย วณโรค จากพชและจลนทรย

การพฒนาการเลยงเซลลมนษย และสตว

การเพมคณภาพผลผลตการเกษตร เชน

การปรบลดสารโคเลสเตอรอลในไขไก

การพฒนาผลไมใหสกชา

การพฒนาอาหารใหมสวนปองกนและรกษาโรคได เชน การศกษาสารท ชวย

เจรญเตบโตในนานม

ปจจบน เทคโนโลยชวภาพถกนามาใชประโยชนอยางกวางขวางกอใหเกดความหวงใหม ๆ

ทจะพฒนาสงมชวตตางๆ ใหมประสทธภาพและคณภาพใหดยงขน ดงนน จงมบทบาทสาคญตอ

คณภาพชวตของมนษยดวย ทงน ควรตดตามขาวสารความกาวหนาดานเทคโนโลยชวภาพ รวมถง

ความเสยงทอาจเกดผลกระทบตอตนเองและสงแวดลอมและอานฉลากสนคา กอนการตดสนใจ

กจกรรมท 5.3

ใหผ เ รยนคนควา เพ มเตม เก ยวกบการนาเทคโนโลยชวภาพ มาใชประโยชนใน

ชวตประจาวน และในประเทศไทย แลวทารายงานสงผสอน

91

เรองท 4 ภมปญญาทองถนเกยวกบเทคโนโลยชวภาพ

เทคโนโลยชวภาพทเปนภมปญญาทองถนทเกาทสดในประวตศาสตรของมนษยชาต กคอ 0

เทคโนโลยการหมก 0 (Fermentation Technology) โดยนาแบคทเรยทมอยตามธรรมชาตมาใชใน

กระบวนการถนอมอาหาร และแปรรปอาหาร เชน การทา นาปลา ปลารา แหนม นาบด เตาเจยว

ซอว เตาหย ผกและผลไมดอง นาสมสายช เหลา เบยร ขนมปง นมเปรยว เปนตน ซงผลตภณฑ

ทไดจากการหมกในลกษณะน อาจจะมคณภาพไมแนนอน ยากตอการปรบปรงประสทธภาพ

ในการหมก หรอขยายกาลงผลตใหสงขน และยงเสยงตอการปนเปอนของเชอโรค หรอจลนทรย

ทสรางสารพษ

ในปจจบนสภาพเศรษฐกจ และสงคมของชาวชนบท จะพงพาแตเฉพาะเทคโนโลยระดบ

พนบานทจดเปนภมปญญาทองถนดงเดมดานเทคโนโลยชวภาพไมได จงเปนผลใหในปจจบน

มการพฒนาเทคโนโลยชวภาพเพมขนตามความตองการของทองถน ซงการทภมปญญาเหลานนจะ

พฒนาไดจะตองอาศยนกพฒนามาเปนสวนรวมในการนาเทคโนโลยมาแนะนาใหชาวบาน

ไดมความร และเขาใจถงการนาเทคโนโลยเขามาใชในการประดษฐคดคนส งตาง ๆ ทใชใน

การดาเนนงาน ความจาเปนในการเลอกใชและปรบปรงเทคโนโลยบางชนดใหมสมรรถนะทสงขน

โดยเฉพาะในการเพ มประสทธภาพของการทางาน ซ งข นอย กบความร และทกษะจากแหลง

ภายนอก ดงนนภมปญญาทองถนจาเปนจะตองอาศยเทคโนโลยมาประกอบเพอเพมผลผลตใหมาก

ขน เพอใหสามารถนามาใชประโยชนไดอยางกวางขวาง เชน ดานอตสาหกรรมอาหาร

ดานการแพทย ดานการศกษา เปนตน ซงแตละทองถน จะพฒนาภมปญญาดานเทคโนโลยชวภาพ

แตกตางกนตามสภาพภมประเทศ ภมอากาศ พฤตกรรมการดารงชวต วตถดบ และการใช

ประโยชน โดยการศกษา คดคน และทดลอง เปนผลใหในปจจบนเทคโนโลยชวภาพ ม

ความกาวหนามาก

ทงนการถายทอดความร เทคนคการผลต และทกษะการปฏบต เปนสงสาคญและจาเปน

ตอการสบทอดภมปญญาทองถนเก ยวกบเทคโนโลยชวภาพของคนรนใหม ซงจะกอใหเกด

การแตกยอด และพฒนาในรปแบบใหมๆ ตอไปในอนาคต

กจกรรมท 5.4

ใหผ เรยนรวมกล มๆ ละ 4 – 5 คน คนควาเพ มเตม และสมภาษณผ ร เร องภมปญญา

ทองถ นเก ยวกบเทคโนโลยชวภาพ ท นามาใชในชวตประจาวนในชมชน หรอทองถ น โดย

ยกตวอยางวธการผลต 1 ชนด และทารายงานสงผสอน

92

เรองท 5 ประโยชนและผลกระทบของเทคโนโลยชวภาพ ประโยชนของเทคโนโลยชวภาพ

ในปจจบนเทคโนโลยชวภาพไดถกนามาใชประโยชนในดานตางๆ ไดแก

1. ดานเกษตรกรรม

1.1 การผสมพนธสตวและการปรบปรงพนธสตว

การปรบปรงพนธสตวโดยการนาสตวพนธดจากตางประเทศซงออนแอ ไมสามารถ

ทนตอสภาพอากาศของไทยมาผสมพนธกบพนธพนเมอง เพอใหไดลกผสมทมลกษณะดเหมอนกบ

พนธตางประเทศทแขงแรง ทนทานตอโรคและทนตอสภาพภมอากาศของเมองไทย และทสาคญคอ

ราคาตา

1.2 การปรบปรงพนธพชและการผลตพชพนธใหม เชน พชไร ผก ไมดอก

1.3 การควบคมศตรพชโดยชววธ

2. ดานอตสาหกรรม

2.1 การถายฝากตวออน ทาใหเพมปรมาณและคณภาพของโคนมและโคเนอ เพ อ

นามาใชในอตสาหกรรมการผลตเนอววและนานมวว

2.2 การผสมเทยมสตวบกและสตวนา เพอเพมปรมาณและคณภาพสตวบกและสตวนา

ทาใหเกดการพฒนาอตสาหกรรมการแชเยนเนอสตวและการผลตอาหารกระปอง

2.3 พนธวศวกรรม โดยนาผลตผลของยนมาใชประโยชนและผลตเปนอตสาหกรรม

เชน ผลตยา ผลตวคซน นายาสาหรบตรวจวนจฉยโรค ยาตอตานเนองอก ฮอรโมนอนซลนรกษา

โรคเบาหวาน ฮอรโมนเรงการเจรญเตบโตของคน เปนตน

2.4 ผลตฮอรโมนเรงการเจรญเตบโตของสตว โดยการนายนสรางฮอรโมนเรงการ

เจรญเตบโตของววและของคนมาฉดเขาไปในรงไขทเพงผสมของหม พบวาหมจะมการเจรญเตบโต

ดกวาหมปกต

2.5 ผลตสตวแปลงพนธใหมลกษณะโตเรว เพมผลผลต หรอมภมตานทาน เชน แกะท

ใหนานมเพมขน ไกทตานทานไวรส

3. ดานการแพทย

3.1 การใชยนบาบดโรค เชน การรกษาโรคไขกระดกทสรางโกลบนผดปรกต การดแล

รกษาเดกทตดเชองาย การรกษาผปวยทเปนมะเรง เปนตน

3.2 การตรวจวนจฉยหรอตรวจพาหะจากยน เพอตรวจสอบโรคธาลสซเมย โรคโลหต

จาง สภาวะปญญาออน ยนทอาจทาใหเกดโรคมะเรง เปนตน

3.3 การใชประโยชนจากการตรวจลายพมพจากยนของสงมชวต เชน การสบหาตวผ

ตองสงสยในคดตางๆ การตรวจสอบความเปนพอ-แม-ลกกน การตรวจสอบพนธสตวเศรษฐกจ

ตางๆ

93

4. ดานอาหาร

4.1 เพมปรมาณเนอสตวทงสตวบกและสตวนา สตวบก ไดแก กระบอ สกร สวนสตว

นามทงสตวนาจดและสตวนาเคม จาพวกปลา กง หอยตางๆ ซงเนอสตวเปนแหลงสารโปรตนท

สาคญมาก

4.2 เพมผลผลตจากสตว เชน นานมวว ไขเปด ไขไก เปนตน

4.3 เพมผลตภณฑทแปรรปจากผลผลตของสตว เชน เนย นมผง นมเปรยว และโย

เกรต เปนตน ทาใหเรามอาหารหลากหลายทใหประโยชนมากมาย

5. ดานสงแวดลอม

5.1 การใชจลนทรยชวยรกษาสภาพแวดลอม โดยการคดเลอกและปรบปรงพนธ

จลนทรยใหมประสทธภาพในการยอยสลายสงขน แลวนาไปใชขจดของเสย

5.2 การคนหาทรพยากรธรรมชาตมาใชประโยชนและการสรางทรพยากรใหม

6. ดานการผลตพลงงาน

6.1 แหลงพลงงานทไดจากชวมวล คอ แอลกอฮอลชนดตางๆ และอาซโตน ซงไดจาก

การแปรรป แปง นาตาล หรอเซลลโลส โดยใชจลนทรย

6.2 แกสชวภาพ คอ แกสทเกดจากการทจลนทรยยอยสลายอนทรยวตถ โดยไมตองใช

ออกซเจน ซงจะเกดแกสมเทนมากทสด (ไมมส ไมมกลนและตดไฟได) แกสคารบอนไดออกไซด

แกสไนโตรเจน แกสไฮโดรเจน ฯลฯ

ผลของเทคโนโลยชวภาพดานการตดตอพนธกรรม

การนาเทคโนโลยการตดตอพนธกรรมมาใช เพ อใหจลนทรยสามารถผลตสารหรอ

ผลตภณฑบางชนด หรอ ผลตพชทตานทานตอแมลงศตรพช โรคพช และยาปราบวชพช และ

ปรบปรงพนธใหมผลผลตทมคณภาพดขน ซงสงมชวตทไดจากการตดตอพนธกรรมน เรยกวา

จเอมโอ (GMO) เปนชอยอมาจากคาวา Genetically Modified Organism

พช จเอมโอ สวนใหญ ไดแก ขาวโพด และฝายทตานทานแมลง

ถวเหลองตานทานยาปราบศตรพช

มะละกอ และ มนฝรงตานทานโรค

แมวาเทคโนโลยชวภาพนน มประโยชนในการพฒนา พนธพช พนธสตว ใหมผลผลตทม

ปรมาณและคณภาพสง และมตนทนการผลตตา กตาม แตกยงไมมหลกฐานทแนนอนยนยนไดวา

พชทตดตอยน จะไมสงผลกระทบตอสภาพแวดลอม และความหลากหลายทางชวภาพ

ทงน มการทดสอบการปลกพช จเอมโอ ทวโลก ดงน

1. พชไรทนทานตอสารเคมกาจดวชพช - เพอลดการใชยาปราบวชพชในปรมาณมาก

2. พชไรทนทานตอยาฆาแมลง กาจดวชพช

3. พชไรทนทานตอไวรส ไดแก มะละกอ และนาเตา

94

ผลกระทบของการใชเทคโนโลยชวภาพ

การพฒนาเทคโนโลยชวภาพ ทาใหเกดความหวาดกลวในเรองความปลอดภยของมนษย

และจรยธรรมของเทคโนโลยชวภาพทมตอสาธารณะชน โดยกลววามนษยจะเขาไปจดระบบ

สงมชวต ซงอาจจะทาใหเกดความวบตทางสงแวดลอม และการแพทย หรออาจนาไปสการขดแยง

กบธรรมชาตของมนษย เชน

การผลตเชอโรคชนดรายแรงเพอใชในสงครามเชอโรค

การใชสารพนธกรรมของพชจากประเทศกาลงพฒนาเพอหวงผลกาไร

ดงนน การใชเทคโนโลยชวภาพอยางถกตอง และเหมาะสม จงจะกอใหเกดความมนคงใน

การดารงชวต แตถาใชอยางไมมความตระหนกถงผลในดานความปลอดภยและไมมจรยธรรมตอ

สาธารณะชน แลว อาจเกดผลกระทบได

ผลกระทบของสงมชวต จเอมโอ

พบวาสงมชวต จเอมโอ เคยสงผลกระทบ ดงน

1. ผลกระทบตอความหลากหลายทางชวภาพ

พบวา พชทตดแตงพนธกรรมสงผลกระทบตอ แมลงทชวยผสมเกสร และพบวาแมลง

เตาทองทเลยงดวยเพลยออนทเลยงในมนฝรงตดตอยน วางไขนอยลง 1 ใน 3 และมอายสนกวา

ปกตครงหนง เมอเปรยบเทยบกบแมลงเตาทองทเลยงดวยเพลยออนทเลยงดวยมนฝรงทวๆ ไป

2. ผลกระทบตอชวตและสงแวดลอม

ผลกระทบของสงมชวต จเอมโอ ตอ ชวตของผบรโภค นน เคยเกดขนบางแลว โดยบรษท

ผลตอาหารเสรมประเภทวตามน บ 2 โดยใชเทคนคพนธวศวกรรม และนามาขายในสหรฐอเมรกา

หลงจากนน พบวามผ บรโภคปวยดวยอาการกลามเนอผดปกต เกอบ 5000 คน โดยมอาการ

เจบปวด และมอาการทางระบบประสาทรวมดวย ทาใหมผเสยชวต 37 คน และพการอยางถาวร

เกอบ 1,500 คน

การศกษาหาความร เพอทจะเรยนรและเขาใจเกยวกบเทคโนโลยชวภาพใหมากขนนนควร

ตดตามขาวสารความกาวหนา การใชประโยชน รวมถงความเสยงทอาจเกดผลกระทบตอตนเอง

และสงแวดลอม เพอกาหนดทางเลอกของตนเองไดอยางปลอดภย

กจกรรมท 5.5

ใหผเรยนศกษาคนควาเพมเตม ในเรอง ความกาวหนาของเทคโนโลยชวภาพ ในปจจบน

แลวจดทารายงานสงผสอน

บทท 6

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

สาระการเรยนร

ทรพยากรธรรมชาต เปนสงทมความสมพนธกบชวตเราอยางมากมาย ซงมผลตอสงมชวต ฉะนน

เราจาเปนตองศกษาผลทเกดขนกบสงมชวตและสงแวดลอมมนระดบทองถน ประเทศ และโลก และหา

แนวทางในการแกไขปญหาทรพยากรธรรมชาต และพฒนาทรพยากรธรรมชาต

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. อธบายกระบวนการเปลยนแปลงแทนทของสงมชวตได

2. อธบายการใชทรพยากรธรรมชาต สภาพปญหาสงแวดลอมในระดบทองถน ระดบประเทศ

และระดบโลกได

3. อธบายสาเหตของปญหาวางแผน และลงมอปฏบตได

4. อธบายการปองกน แกไข เฝาระวง อนรกษและพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมได

5. อธบายปรากฏการณของธรณวทยาทมผลกระทบตอชวตและสงแวดลอม

6. อธบาย ปรากฏการณ สภาวะโลกรอน สาเหตและผลกระทบตอชวตมนษย

ขอบขายเนอหา

เรองท 1 กระบวนการเปลยนแปลงแทนทของสงมชวตและสงแวดลอมในชมชน

เรองท 2 การใชทรพยากรธรรมชาตระดบทองถน ประเทศและระดบโลก

เรองท 3 ปรากฏการณทางธรณวทยาทมผลกระทบตอสงมชวตและสงแวดลอม

เรองท 4 ปญหาและผลกระทบของระบบนเวศและสภาพสงแวดลอมในชมชน ทองถน ประเทศและ

โลก

เรองท 5 แนวทางการแกไขปญหาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในชมชน

เรองท 6 การวางแผนการพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

เรองท 7 สภาวะโลกรอน สาเหตและผลกระทบ การปองกน และแกปญหาโลกรอน

96

เรองท 1 กระบวนการเปลยนแปลงแทนทของสงมชวตและสงแวดลอมในชมชน

การแทนทของสงมชวตในระบบนเวศ

การแทนทของสงมชวต หมายถง การเปลยนแปลงของชนดหรอชมชนในระบบนเวศตาม

กาลเวลา โดยเรมจากจดทไมมสงมชวตอาศยอยเลย จนกระทงเรมมสงมชวตกลมแรกเกดขน ซงกลมของ

สงมชวตกลมแรกจะเปนกลมทมความทนทานสง และววฒนาการไปจนถงสงมชวตกลมสดทายท เรยกวา

ชมชนสมบรณ (climax stage) การแทนทของสงมชวตแบงไดเปน 2 ประเภท คอ

1. การเกดแทนทชนบกเบก (Primary succession) การเกดแทนทจะเรมขนในพนททไมเคยม

สงมชวตอาศยอยมากอนเลย ซงแบงออกได 2 ประเภท คอ

1.1 การเกดแทนทบนพนทวางเปลาบนบก ม 2 ลกษณะดวยกนคอ

การเกดแทนทบนกอนหนทวางเปลา ซงจะเรมจาก

ขนแรก จะเกดสงมชวตเซลลเดยว เชนสาหรายสเขยว หรอ ไลเคนบนกอนหนนน ตอมาหนนน

จะเรมสกกรอน เนองจากความชนและสงมชวตบนกอนหนนน ซงจากการสกกรอนไดทาใหเกดอนภาค

เลกๆของดนและทรายและเจอปนดวยสารอนทรยของซากสงมชวตสะสมเพมขน จากนนกจะเกดพช

จาพวกมอสตามมา

ขนทสอง เมอมการสะสมอนภาคดนทราย และซากของสงมชวตและความชนมากขน พชทเกด

ตอมาจงเปนพวกหญา และพชลมลก มอสจะหายไป

ขนทสาม เกดไมพมและตนไมเขามาแทนท ซงไมยนตนทเขามาในตอนแรกๆ จะเปนไมโตเรว

ชอบแสงแดด จากนนพชเลกๆทเกดขนกอนหนานกคอยๆ หายไป เนองจากถกบดบงแสงแดดจากตนไมท

โตกวา

ขนสดทาย เปนขนทสมบรณ (climax stage) เปนชมชนของกลมมชวตทเตบโตสมบรณแบบม

ลกษณะคงท มความสมดลในระบบคอ ตนไมไดววฒนาการไปเปนไมใหญและมสภาพเปนปาทอดม

สมบรณนนเอง

การเกดแทนทบนพนทรายทวางเปลา ขนตน พชทจะเกดขนจะเปนประเภทเถาไม-เลอย ทหยง

รากลงในบรเวณทชน ขนตอไปกจะเกดเปนลาตนใตดนทยาวและสามารถแตกกงกานสาขาไปไดไกลและ

เมอใตดนมรากไม กเกดมอนทรยวตถมากขน ทาใหความสามารถในการอมนากเพมมากขนและธาต

อาหารกเพมขน และทสดกเกดไมพม และไมใหญตามมาเปนขนตอนสดทาย

1.2 การแทนทในแหลงนา เชน ในบอนา ทะเลทราย หนอง บง ซงจะเรมตนจาก

ขนแรก บรเวณพนกนสระหรอหนองนานนมแตพนทราย สงมชวตทเกดขนคอ สงมชวตเลกๆ

ทลองลอยอยในนา เชนแพลงกตอน สาหรายเซลลเดยว ตวออนของแมลงบางชนด

ขนทสอง เกดการสะสมสารอนทรยขนบรเวณพนกนสระ จากนนกจะเรมเกดพชใตนาประเภท

สาหราย และสตวเลกๆทอาศยอยบรเวณทมพชใตนา เชน พวกปลากนพช หอยและตวออนของแมลง

97

ขนทสาม ทพนพนกนสระมอนทรยสารทบถมเพมมากขนอนเกดจากการตายของสาหรายเมอม

ธาตอาหารมากขนทพนกนสระกจะเกดพชมใบโผลพนนาเกดขน เชน กก พง ออ เตยนา จากนนกจะเกดม

สตวจาพวก หอยโขง กบเขยด กง หนอน ไสเดอน และววฒนาการมาจนถงทมสตวมากชนดขน ปรมาณ

ออกซเจนกจะถกใชมากขน สตวทออนแอกจะตายไป

ขนทส อนทรยสารทสะสมอยทบรเวณกนสระจะเพมมากขน ในขณะทสระจะเกดการตนเขนขน ใน

หนาแลง ในชวงทตนเขนกจะเกดตนหญาขน สตวทอาศยอยในสระจะเปนสตวประเภทสะเทนนาสะเทนบก

ขนสดทาย ซงเปนขนสมบรณแบบสระนานนจะตนเขนจนกลายสภาพเปนพนดนทาใหเกดการ

แทนท พชบกและสตวบกและววฒนาการจนกลายเปนปาไดในทสด

ซงกระทบการแทนทของสงมชวตในระบบนเวศจะตองใชเวลานานมากในการววฒนาการของ

การแทนททกขนตอน

2. การแทนทสงมชวตในขนทดแทน (Secondary succession) เปนการเกดการแทนทของสงมชวต

อนๆในพนทเดมทถกเปลยนแปลงไป เชน บรเวณพนทปาไมทถกโคนถาง ปรบเปนพนทเพาะปลก หรอ

พนทปาไมทเกดไฟปาในขนตนของการแทนทจะเกดสงมชวตกลมอนเกดขนแทนททงทเกดขนเองโดย

ธรรมชาตและการปลกโดยมนษยในขนทเกดเองนน มกจะเรมดวยหญา

การเปลยนแปลงแทนทของสงคมสงมชวต

1. ลกษณะการเปลยนแปลงแทนทเปนดงน

สงแวดลอมเดมเปลยนแปลงไป (condition change)

สงมชวตทเขามาอาศยอยนนมการปรบตวใหเหมาะสม (adaptation)

มการคดเลอกชนดทเหมาะสมเปนการคดเลอกโดยธรรมชาต (natural selection)

2. รปแบบการแทนท ม 2 รปแบบ คอ

degradtive succession ในกระบวนการแทนทแบบน อนทรยวตถ ซากสงมชวตตางๆ ถกใชไป

โดย detritivore และ จลนทรย

autotrophic succession เปนสงคมใหมพฒนาขนมาบนพนทวางเปลา

3. กระบวนการเปลยนแปลงแทนท เกดได 3 ปจจยดงน

ก facilitation คอการแทนทเกดจากการเปลยนแปลงของปจจยทางกายภาพทาใหเหมาะสมกบ

สงมชวตชนดใหม ทจะเขามาอยได จงเกดการแทนทขน

ข Inhibition เปนการแทนทหลงเกดการรบกวนทางธรรมชาต หรอการตายของสปชสเดมเทานน

ค Tolerance คอการแทนทเนองจาก สปชสทบกรกเขามาใหมสามารถทนตอระดบทรพยากรท

เหลอนอยแลวนนได และสามารถเอาชนะสปชสกอนนได

4. ปจจยททาใหเกดการเปลยนแปลงแทนท

การเปลยนแปลงแทนทเกดโดยธรรมชาตไดแก ภเขาไฟระเบด แผนดนไหว ผนดนกลายเปน

แหลงนา ฯลฯ

98

เรองท 2 การใชทรพยากรธรรมชาตระดบทองถน ประเทศและระดบโลก

ทรพยากรธรรมชาต (Natural resources) หมายถง สงทปรากฏอยตามธรรมชาตหรอสงทขนเอง

อานวยประโยชนแกมนษยและธรรมชาตดวยกนเอง (ทว ทองสวาง และ ทศนย ทองสวาง,2523:4) ถาสง

นนยงไมใหประโยชนตอมนษยกไมถอวาเปนทรพยากรธรรมชาต (เกษม จนทรแกว,2525:4)

การใชคาวา “ทรพยากรธรรมชาต” และคาวา “สงแวดลอม” บางครงผใชอาจจะเกดความสบสน

ไมทราบวาจะใชคาไหนด จงนาพจารณาวาคาทงสองนมความคลายคลงและแตกตางกนอยางไร ในเรองน

เกษม จนทรแกว (2525:7-8) ไดเสนอไวดงน

1. ความคลายคลงกน ในแงนพจารณาจากท เกด คอ เกดข นตามธรรมชาตเหมอนกน

ทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอมตางเปนสงทใหประโยชนตอมนษยเชนกน มนษยรจกใช รจกคดใน

การนาทรพยากรธรรมชาตมาใช และมนษยอาศยอยในทรพยากรธรรมชาตตางๆ กใหเกดการเปลยนแปลง

ทรพยากรธรรมชาต แลวมนษยเรยกสงตางๆทงหมดวา “สงแวดลอม” ความคลายคลงกนของ คาวา

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยทวาทรพยากรธรรมชาตเปนสวนหนงของสงแวดลอม

2. ความแตกตาง ทรพยากรธรรมชาตเปนสงท เกดข นเองตามธรรมชาตแตส งแวดลอมนน

ประกอบดวยทรพยากรธรรมชาตและส งท มนษยสรางข นโดยอาศยทรพยากรธรรมชาต หากขาด

ทรพยากรธรรมชาต มนษยไมสามารถสรางสงแวดลอมอนๆไดเลย

ประเภทของทรพยากรธรรมชาต

การแบงประเภทของทรพยากรธรรมชาต มการแบงกนหลายลกษณะ แตในทน แบงโดยใชเกณฑ

ของการนามาใช แบงออกเปน 4 ประเภท ดงน

1. ทรพยากรธรรมชาตท ใชแลวไมหมดส น (Inexhaustible natural resources) เปน

ทรพยากรธรรมชาตทเกดขนกอนทจะมมนษย เมอมมนษยเกดขนมาสงเหลานกมความจาเปนตอการ

ดารงชวตของมนษย จาแนกเปน 2 ประเภท ไดแก

1.1 ประเภททคงสภาพเดมไมเปลยนแปลง (Immutable) ไดแก พลงงานจากดวงอาทตย ลม

อากาศ ฝน แมกาลเวลาจะผานไปนานเทาใดกตามสงเหลานกยงคงไมมการเปลยนแปลง

1.2 ประเภททเกดการเปลยนแปลง (Mutuable) การเปลยนแปลงท เกดข นเนองจากการใช

ประโยชนอยางผดวธ เชน การใชทดน การใชทาโดยวธการทไมถกตอง ทาใหเกดการเปลยนแปลงทง

ทางดานกายภาพ และดานคณภาพ

2. ทรพยากรธรรมชาตท ใชแลวทดแทนได (renewable natural resources) เปน

ทรพยากรธรรมชาตท ใชไปแลวสามารถเกดขนทดแทนได ซ งอาจะเรวหรอชาข นอย กบชนดของ

ทรพยากรธรรมชาตประเภทนน ทรพยากรธรรมชาตทใชแลวทดแทนได เชน พช ปาไม สตวปา มนษย

ความสมบรณของดน คณภาพของนาและ ทศนยภาพทสวยงาม เปนตน

99

3. ทรพยากรธรรมชาตสามารถนามาใชใหมได (Recyclables natural resources) เปน

ทรพยากรธรรมชาตจาพวกแรธาตทนามาใชแลวสามารถนาไปแปรรปใหกลบไปสสภาพเดมได แลวนา

กลบมาใชใหมอก (อแกว ประกอบไวยกจ เวอร,2525:208) เชน แรอโลหะ ไดแก เหลก ทองแดง

อะลมเนยม แกว ฯลฯ

4. ทรพยากรธรรมชาตทใชแลวหมดส นไป (Exhausting natural resources) เปน

ทรพยากรธรรมชาตทนามาใชแลวจะหมดไปจากโลกน หรอสามารถเกดขนทดแทนได แตตองใชเวลา

ยาวนานมาก ทรพยากรธรรมชาตประเภทน นามนปโตเลยม กาซธรรมชาต และถานหน เปนตน

ความสาคญและผลกระทบของทรพยากรธรรมชาต

ทรพยากรธรรมชาตมความสาคญตอมนษยมากมายหลายดานดงน

1. การดารงชวต ทรพยากรธรรมชาตเปนตนกาเนดของปจจย 4 ในการดารงชวตของมนษย

พบวามนษยจะตองพ งพาทรพยากรธรรมชาตเพ อสนองความตองการทางดานปจจย 4 คอ อาหาร

เครองนงหม ทอยอาศย และยารกษาโรค

อาหารทมนษยบรโภคแรกเรมสวนหนงไดจากทรพยากรธรรมชาต เชน เผอก มน ปลานาจด

และปลานาเคม เปนตน

เครองนงหม แรกเรมมนษยประดษฐเครองนงหมจากทรพยากรธรรมชาต เชน จากฝาย ปาน

ลนน ขนสตว ฯลฯ ทมอยตามธรรมชาต ตอมาเมอจานวนประชากรเพมขน ความตองการเครองนงหมก

เพ มข นดวย จงจาเปนตองปลกหรอเลยงสตว เพ อการทาเคร องน งหมเอง และในท สดกทาเปน

อตสาหกรรม

ทอยอาศย การสรางทอยอาศยของชนเผาตางๆจะพยายามหาทรพยากรธรรมชาต ทมอยใน

ทองถนมาเปนองคประกอบหลกในการกอสรางทอยอาศยขนมา ตวอยางเชน ในเขตทะเลทรายทแหงแลง

และไรพชพรรณธรรมชาต บานทสรางขนอาจจะเจาะเปนอโมงคตามหนาผา บานคนไทยในชนบทสราง

ดวยไม ไมไผ หลงคามงดวยจากหรอหญา เปนตน

ยารกษาโรค ตงแตสมยโบราณมนษยรจกนาพชสมนไพรมาใชในการรกษาโรค เชน คนไทย

ใช ฟาทะลายโจรรกษาโรคหวด หอบ หด หวไพล ขมน นาผงใชบารงผว

2. การตงถนฐานและการประกอบอาชพ ทรพยากรธรรมชาตเปนพนฐานในการตงถนฐานและ

ประกอบอาชพของมนษย เชน แถบล มแมนาหรอชายฝ งทะเลท อดมสมบรณดวยพชและสตว จะม

ประชาชนเขาไปตงถนฐานและประกอบอาชพทางการเกษตรกรรมประมง เปนตน

3. การพฒนาทางเศรษฐกจ จาเปนตองใชทรพยากรธรรมชาต

4. ความกาวหนาทางเทคโนโลย การประดษฐเครองมอ เครองใช เครองจกร เครองผอนแรง

ตอง อาศยทรพยากรธรรมชาต

5. การรกษาสมดลธรรมชาต ทรพยากรธรรมชาตเปนปจจยในการรกษาสมดลธรรมชาต

100

กจกรรมของมนษยทสงผลกระทบตอสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาต ไดแก

1. กจกรรมทางดานอตสาหกรรม โดยไมมการคานงถงสงแวดลอม มการใชทรพยากรธรรมชาต

มากมาย และกอใหเกดมลพษ ตอสงแวดลอมเชน อตสาหกรรมเหมองแร มการเปดหนาดน กอใหเกด

ปญหาการชะลาง พงทลายของดน และปญหานาทง จากเหมองลงสแหลงนา กอใหเกดมลพษทางนา

2. กจกรรมทางการเกษตร เชน มการใชยาฆาแมลงเพอเพมผลผลต สงผลใหเกดอนตรายตอ

สงแวดลอม และสขภาพอนามยของมนษยเนองจากมการสะสมสารพษ ไวในรางกายของสงมชวต และ

สงแวดลอม กอใหเกดอนตรายในระยะยาวและเกดความสญเสย ทางดานเศรษฐกจ เนองจากการเจบปวย

ของประชาชน และคณภาพสงแวดลอมทแยลง

3. กจกรรมการบรโภคของมนษย สงผลใหมการใชทรพยากรอยางฟมเฟอย ขาดการคานงถง

สงแวดลอม กอใหเกดปญหาสงแวดลอมตามมา เชน ปรมาณขยะทมากขนจากการบรโภคของเรานทมาก

ขนซงยากตอการกาจด โดยเกดจากการใชทรพยากร อยางไมคมคา ทาใหปรมาณทรพยากรธรรมชาต ลด

นอยลง เปนตน

เรองท 3 ปรากฏการณทางธรณวทยาทมผลกระทบตอชวตและสงแวดลอม

ละล

"ละล" เปนภาษาเขมร แปลวา "ทะล" เปนปรากฏการณทางธรรมชาตแตมพนทกวางกวา 2,000

ไร ละล เกดจากนาฝนกดเซาะ 1 ยบตวหรอพงทลายของดน เนองจากสภาพดนแขงจะคงอยไมยบตวเมอถก

ลมกดกรอนจงมลกษณะเปน รปตางๆ มองคลายกาแพงเมอง หนาผา บางมลกษณะเปนแทงๆ จงทาใหละ

ลมความสวยงามและแปลกตาแตกตางกนตามจนตนาการของแตละคน อะไรซงในทกๆป ละลจะเปลยน

รปรางของมนไปเรอยๆ ตามแตลมและฝนทชวยกนตกแตงชนดน และในบางพนทกจะมละลทข นอย

กลางพนททานาของชาวบานซงสนาตาลทองของละล ตดกบสเขยวสดของตนขาว เปนสงทสวยงามมาก

ทหาดไมไดในกรงเทพสวยจนไดรบขนานนามวาเปน แกรนแคนยอนของเมองไทย เลยทเดยว 1 “ละล” ท

จงหวดสระแกวนจะมลกษณะคลายกบ “แพะเมองผ” ของจงหวดแพร หรอ “เสาดนนานอย” (ฮอมจอม)

จ.นาน1 บางคนกจะเรยกวา “แพะเมองผแหงใหม” แตทนจะมละลเยอะกวาซงจะมละล กระจายกนอยเปน

จดๆในพนท ประมาณ 2,000 ไรโดยจะแบงละลออกเปนโซนๆ ซงแตละโซนกจะมละลทมลกษณะ

สวยงามแตกตาง กน สาหรบความเหมอนกนของ ละล แพะเมองผ 1

และเสาดนนานอยกคอ ทง 3 แหงลวน

เปนปรากฏการณธรรมชาตทเกดจากการเปลยนแปลงของเปลอกโลกจากการ ถลมของหนาดน สวนทแขง

กวากจะคงตวอยดานบน ทาหนาทเปนดงหมวกเหลกคมกนชน กรวดทรายทออนกวาดานลาง โดยมลม

และฝนชวยกนทาหนาทศลปนตกแตงชนดนในเวลาลานๆ ป แปลกตาแตกตางกนไป ไมวาจะเปนรปเจดย

ปราสาท ดอกเหด กาแพง หรอรปอะไรกสดแท แตวาคนทมองจะจนตนาการ

101

1

ภาพละล อาเภอตาพระยา จงหวดสระแกว

ทฤษฎการเคลอนทของแผนเปลอกโลก

นกวทยาศาสตรไดพยายามศกษาและรวบรวมขอมล เพอสรปเปนทฤษฎอธบายสาเหตการเกด

ของแผนดนไหว ในปจจบนทฤษฎการเคลอนทของแผนเปลอกโลก (Plate Tectonics Theory) ไดรบการ

ยอมรบมากทสด ทฤษฎนพฒนามาจากทฤษฎวาดวยทวปเลอน (Theory of Continental Drift) ของอลเฟรด

โลทาร เวเกเนอร (Alfred Lothar Wegener พ.ศ. ๒๔๒๓ - ๒๔๗๓ นกวทยาศาสตร ชาวเยอรมน) ซงเสนอ

ไวเมอ พ.ศ. ๒๔๕๕ ตอมา แฮรร แฮมมอนด เฮสส (Harry Hammond Hess พ.ศ. ๒๔๔๙ - ๒๕๑๒ นก

ธรณวทยา ชาวอเมรกน) ไดเสนอแนวคด ทพฒนาใหมนในทศวรรษ ๒๕๐๐

ทฤษฎการเคลอนทของแผนเปลอกโลก ไดอธบายวา ปรากฏการณแผนดนไหวเกดจากการ

เคลอนทของแผนเปลอกโลกเปนลาดบขนตอน ดงน เมอโลกแยกตวจากดวงอาทตยมสภาพเปนกลมกาซ

รอน ตอมาเยนตวลงเปนของเหลวรอน แตเนองจากบรเวณ ผวเยนตวลงไดเรวกวาจงแขงตวกอน

สวนกลางของโลกยงคงประกอบดวยของธาตหนกหลอมเหลว ในทางธรณวทยา ไดแบงโครงสรางของ

โลกออกเปน ๓ สวนใหญๆ เรยกวา เปลอกโลก (crust) เนอโลก (mantle) และแกนโลก (core) เปลอกโลก

เปนสวนทเปนของแขงและเปราะ หอหมอยชนนอกสด ของโลก จนถงระดบความลกประมาณ ๕๐

กโลเมตร เรยกอกอยางหนงวา ธรณภาคชนนอก หรอลโทสเฟยร (Lithosphere) ใตชนนลงไปเปนสวน

บนสดของชนเนอโลก เรยกวา ฐานธรณภาค หรอแอสเทโนสเฟยร (asthenosphere) มลกษณะเปนหน

ละลายหลอมเหลวทเรยกวา หนหนด (magma) มความออนตวและยดหยนได อยลกจากผวโลกลงไป

๑๐๐ - ๓๕๐ กโลเมตร ใตจากฐานธรณภาคลงไป ยงคงเปนสวนทเปนเนอ โลกอย จนกระทงถงระดบ

ความลกประมาณ ๒,๙๐๐ กโลเมตรจากผวโลก จงเปลยน เปนชนแกนโลก ซงแบงเปน ๒ ชนยอย คอ

แกนโลกชนนอก และแกนโลกชนใน โดยแกนโลกชนในนนจะอยลกสดจนถงจด ศนยกลางของโลก ท

ระดบความลก ๖,๓๗๐ กโลเมตร จากผวโลกการเกดแผนดนไหวนน สวนใหญจากดอยเฉพาะทชนของ

เปลอกโลก โดยทเปลอกโลกไมไดเปนชนเดยวกนทงหมด เนองจากวาเมอของเหลวทรอนจดปะทะชน

102

แผนเปลอกโลก กจะดนตวออกมา แนวรอยแยกของแผนเปลอกโลกจงเปนแนวทเปราะบางและเกด

เหตการณแผนดนไหว และ ภเขาไฟระเบดมาก จากการบนทกประวตปรากฏการณแผนดนไหว ทาให

สามารถประมาณการแบงของแผนเปลอกโลกไดเปน ๑๕ แผน คอ

- แผนยเรเชย (Eurasian Plate)

- แผนแปซฟก (Pacific Plate)

- แผนออสเตรเลย (Australian Plate)

- แผนฟลปปนส (Philippines Plate)

- แผนอเมรกาเหนอ (North American Plate)

- แผนอเมรกาใต (South American Plate)

- แผนสโกเชย (Scotia Plate)

- แผนแอฟรกา (African Plate)

- แผนแอนตารกตก (Antarctic Plate)

- แผนนซกา (Nazca Plate)

- แผนโคโคส (Cocos Plate)

- แผนแครบเบยน (Caribbean Plate)

- แผนอนเดย (Indian Plate)

- แผนฮวนเดฟกา (Juan de Fuca Plate)

- แผนอาหรบ (Arabian Plate)

แผนเปลอกโลกทกลาวมาแลวไมไดอย นง แตมการเคลอนทคลายการเคลอนยายวตถบน

สายพานลาเลยงสงของ จากผลการสารวจทองมหาสมทรในชวงทศวรรษ ๒๔๙๐ พบวา มแนวสนเขา

กลางมหาสมทร รอบโลก (Global Mid Ocean Ridge) ซงมความยาวกวา ๕๐,๐๐๐ กโลเมตร กวางกวา

๘๐๐ กโลเมตร จากการศกษาทางดานธรณวทยา พบวา หนบรเวณสนเขาเปนหนใหม มอายนอยกวาหนท

อยในแนวถดออกมา จงไดมการตงทฤษฎวา แนวสนเขากลางมหาสมทรนคอ รอยแตกกงกลางมหาสมทร

รอยแตกนเปนรอยแตกของแผนเปลอกโลก ซงถกแรงดนจากหนหนดภายในเปลอกโลกดนออกจากกนท

ละนอย รอยแยกของแผนเปลอกโลกทกลาวมาแลว ทาใหเกดการเคลอนทของแผนเปลอกโลกตางๆ

การเคลอนทของแผนเปลอกโลกทาให เกดแผนดนไหวตามรอยตอของแผนตางๆ โดยสรปแลว

การเคลอนไหวระหวางกนของเปลอกโลกม ๓ ลกษณะ ไดแก (๑) บรเวณทแผนเปลอกโลกแยกออกจาก

กน (Diver- gence Zone) (๒) บรเวณทแผนเปลอกโลกชนกน (Convergence Zone) และ (๓) บรเวณท

แผนเปลอกโลกเคลอนทพาดผานกน (Transform or Fracture Zone)

103

3

ตวอยางทเหนไดชดไดแก การแยกตวของสนเขากลางมหาสมทรแอตแลนตก (Mid Atlantic Ridge)

สนเขานเปนสวนหนงของสนเขากลางมหาสมทรรอบโลก มแนวเรมตนจากมหาสมทรอารกตกลงมายงปลาย

ทวปแอฟรกา มผลทาใหแผนอเมรกาเหนอเคลอนทแยกออกจากแผนยเรเชย และแผนอเมรกาใตเคลอนทแยก

ออกจากแผนแอฟรกา ความเรวของการเคลอนทอยระหวาง ๒-๓ เซนตเมตรตอป ตวอยางของการเคลอนทจะ

เหนไดจากการแยกตวของแผนดนบรเวณภเขาไฟคราฟลา (Krafla Volcano) ทางตะวนออกเฉยงเหนอของเกาะ

ไอซแลนด แผนดนไหวทเกดขนจากเหตการณนจะมลกษณะตนและมทศทางตามแนวแกนของการเคลอนท

แผนดนไหวทเกดจากการแยกตวนจะมขนาดไมเกน ๘ ตามมาตรารกเตอร

บรเวณทแผนเปลอกโลกแยกออกจากกน

เม อแผนเปลอกโลกแผนหนงมดตวลงใตอกแผนหนง บรเวณทแผนเปลอกโลกมดตวลง

(Subduction Zone) จะเกดรองนาลกและภเขาไฟ แผนดนไหวอาจเกดขนทความลกตางกนไดตงแตความ

ลกใกลผวโลกจนถงความลกลงไปหลายรอยกโลเมตร (อาจลกถง ๗๐๐ กโลเมตร) การเคลอนทแบบนจะ

กอใหเกดแผนดนไหวรนแรงมากทสด โดยมขนาดเกน ๙ ตามมาตรารกเตอร ตวอยางเชน การเกด

แผนดนไหวใน มลรฐอะแลสกา ประเทศสหรฐอเมรกา เกดจากแผนแปซฟกชนกบแผนอเมรกาเหนอ

และแผนดนไหวทประเทศชล เกดจากแผนนซกาชนและจมลงใตแผนอเมรกาใต

บรเวณทแผนเปลอกโลกชนกน

บรเวณทแผนเปลอกโลกเคลอนทพาดผานกน

แผนดนไหวทเกดขนจะตน (อยทความลกประมาณ ๒๕ กโลเมตร) ขนาดไมเกน ๘.๕ ตาม

มาตรา รกเตอร ตวอยางของแผนดนไหวประเภทนไดแก แผนแปซฟก เคลอนทพาดผานแผนอเมรกา

เหนอ ทาใหเกดรอยเลอนทสาคญคอ รอยเลอนแซนแอนเดรยส (San Andreas Fault) ในมลรฐ

แคลฟอรเนย ประเทศสหรฐอเมรกา ทรอยเลอนประเภทน แผนผวโลกจะเคลอนทผานกนในแนวราบ แต

มการจมตวหรอยกตวสงขนนอยกวาการเคลอนทใน ๒ ลกษณะแรก

การเกดแผนดนไหวอาจเกดจากการเคลอนตวของแผนเปลอกโลกทง ๓ ลกษณะรวมกนกได

ตวอยางเชน แผนดนไหวทมลรฐเนวาดา ประเทศสหรฐอเมรกา

ภาพแสดงโครงสรางของโลก

104

ภาพแสดงการแบงแผนเปลอกโลก

คลนแผนดนไหวคออะไร

ขณะทแผนเปลอกโลกยดตดกนอย แรงดนของของเหลวภายใตแผนเปลอกโลกจะทาใหรอยตอ

เกดแรงเคน (Stress) เปรยบเทยบไดกบการดดไม ซงไมจะดดงอและสะสมแรงเคนไปเรอยๆ จนแรงเคน

เกนจดแตกหก ไมกจะหกออกจากกน ในทานองเดยวกน เม อเปลอกโลกสะสมแรงเคนถงจดแตกหก

เปลอกโลกจะเคล อนทสมพทธ ระหวางกน พรอมทงปลดปลอยพลงงานออกมา ทาใหเกดการ

เปลยนแปลงรปรางของเปลอกโลกและเกดแรงสนสะเทอนเปนคลนแผนดนไหว ซงคนเราสามารถรสก

ได และสรางความเสยหายแกสงกอสรางทวไป การสงผานพลงงานทเปลอกโลกปลดปลอยจากจดหนงไป

ยงจดหนง เกดจากการเคลอนตวของอนภาคของดน การเคลอนตวของอนภาคของดนดงทกลาวมานจะม

ลกษณะ คลายคลน จงเรยกวา คลนแผนดนไหว คลนแผนดนไหวม ๒ ประเภท คอ

ประเภทแรก เปนคลนทเกดจากการอดตวทเรยกวา คลนอดตว (Compressional Wave) หรอ

คลนปฐมภม (Primary Wave : P-Wave) หากเรามองทอนภาคของดน ณ จดใดจดหนง เมอแผนเปลอก

โลกเคลอนทเกดแรงอดขน ทาใหอนภาคของดนถกอดเขาหากนอยางรวดเรว การอดตวอยางรวดเรว ของ

อนภาคดนกอใหเกดแรงปฏกรยาภายใน ตอตานการหดตว แรงปฏกรยานจะทาใหดนขยายตวออกอยาง

รวดเรว ผานจดทเปนสภาวะเดม การขยายตวของอนภาคดนนกจะทาใหเกดแรงอดในอนภาคถดไป ทาให

เกดปฏกรยาตอเนองเปนลกโซ และแผรศมออกโดยรอบ คล นนจะเคล อนทดวยความเรว ๑.๕ - ๘

กโลเมตร/วนาท

ประเภทท ๒ เปนคลนทเกดจากการเปลยนรปรางของอนภาคแบบเฉอน เรยกวา คลนเฉอน

(Shear Wave หรอ คลนทตยภม (Secondary Wave : S-Wave) เชนเดยวกบแรงอดเมอแผนเปลอกโลก

เคลอนท นอกจากแรงอดแลว ยงเกดแรงททาใหอนภาคของดน เปลยนรปราง การเปลยนรปรางของ

อนภาคดนกอใหเกดแรงปฏกรยาภายในตอตานการเปลยนรปราง ซงทาใหเกดการเคลอนทเปนคลนแผ

รศมออกโดยรอบ คลนนจะเคลอนท ดวยความเรวประมาณรอยละ ๖๐ - ๗๐ ของคลนอดตว

โดยธรรมชาตคลนอดตวจะทาใหเกดการสนสะเทอนในทศทางเดยวกนกบทคลน เคลอนทไป

สวนคลนเฉอนจะทาใหพนดนสนสะเทอนในทศทางตงฉากกบทศทางการเคลอนทของคลน ถงแมวา

105

ความเรวของคลนแผนดนไหวจะตางกนมากถง ๑๐ เทา แตอตราสวนระหวางความเรวของคลนอดตว กบ

ความเรวของคลนเฉอนคอนขางคงท ฉะนน นกวทยาศาสตรดานแผนดนไหวจงสามารถคานวณหา

ระยะทางถงจดศนยกลางของแผนดนไหวได โดยเอาเวลาทคลนเฉอนมาถง ลบดวยเวลาทคลนอดตวมาถง

(เวลาเปนวนาท) คณดวยแฟกเตอร ๘ จะไดระยะทางโดยประมาณเปนกโลเมตร

(S - P) x 8

S คอ เวลาทคลนเฉอนเคลอนทมาถง

P คอ เวลาทคลนอดตวเคลอนทมาถง

คลนแผนดนไหวจะเคลอนทไปรอบโลก ฉะนน หากเรามเครองมอทละเอยดเพยงพอ กสามารถ

วดการเกดแผนดนไหว จากทไหนกไดบนโลก หลกการนไดนามาใชในการตรวจจบเรองการทดลองอาวธ

ปรมาณ เทคโนโลยทมอย ในปจจบนสามารถตรวจจบ การระเบดของอาวธปรมาณ ทกอใหเกดการ

สนสะเทอนเทยบเทากบแผนดนไหวขนาด ๓.๕ ตามมาตรารกเตอร

เราใชอะไรวดขนาดของแผนดนไหว

ขนาดของแผนดนไหวสามารถวดไดดวยเครองวดความไหวสะเทอน (Seismograph) หลกการ

โดยสงเขปของเครองมอคอ มตวโครงยดตดกบพนดน เมอแผนดนมการ เคลอนท กระดาษกราฟทตดอย

กบโครงจะเคลอนทตามแผนดน แตลกตมซงมความ เฉอยจะไมเคลอนทตาม ปากกาทผกตดกบลกตมกจะ

เขยนกราฟลงบนกระดาษ และในขณะเดยวกน กระดาษกจะหมนไปดวยความเรวคงท ทาใหไดกราฟ

แสดงความสมพนธของขนาดการเคลอนทของแผนดนตอหนวยเวลา การวดแผนดนไหวนยมวดอย ๒

แบบ ไดแก การวดขนาด (magnitude) และการวดความรนแรง (intensity) การวดขนาดเปนการวดกาลง

หรอพลงงานทปลดปลอยในการเกดแผนดนไหว สวนการวดความรนแรงเปนการวดผลกระทบของ

แผนดนไหว ณ จดใดจดหนงทมตอคน โครงสรางอาคาร และพนดน มาตรการวดแผนดนไหวมอยหลาย

มาตรา ในทนจะกลาวถงเฉพาะทนยมใชทวไป ๓ มาตรา ไดแก มาตรารกเตอร มาตราการวดขนาด

โมเมนต และมาตราความรนแรงเมอรคลล

ก. มาตรารกเตอร มาตราการวดขนาดแผนดนไหวทไดรบความนยมมากทสดในขณะน ไดแก

มาตรารกเตอร ซงเสนอโดย ชาลส เอฟ. รกเตอร (Charles F. Richter นกวทยาศาสตรดานแผนดนไหว

ชาวอเมรกน) ใน พ.ศ. ๒๔๗๘ รกเตอรคนพบวา การวดคาแผนดนไหวทดทสด ไดแก การวดพลงงาน

จลนทเกดขนในขณะเกดแผนดนไหว รกเตอรไดบนทกคลนแผนดนไหวจากเหตการณแผนดนไหว

จานวนมาก งานวจยของรกเตอรแสดงใหเหนวา พลงงานแผนดนไหวทสงกวาจะทาใหเกดความสงคลน

(amplitude) ทสงกวา เมอระยะทางหางจากจดทเกดแผนดนไหวเทากน รกเตอร ไดหาความสมพนธทาง

คณตศาสตรระหวางพลงงานกบความสงคลน และปรบแกดวยระยะทางจากศนยกลางการเกดแผนดนไหว

ML = log A+D

ML ขนาดของแผนดนไหว

106

A ความสงคลนหนวยเปนมลลเมตร

D ตวแปรปรบแกระยะทางจากศนยกลางแผนดนไหว ขนอยกบสถานทเกดแผนดนไหว

ข. มาตราขนาดโมเมนต การวดขนาด ดวยมาตรารกเตอรเปนทรจกกนอยางแพรหลาย แต

วธการของรกเตอรยงไมแมนตรงนกในเชงวทยาศาสตร เมอมสถานตรวจวดคลนแผนดนไหวมากขนทว

โลก ขอมลทได แสดงวา วธการของรกเตอรใชไดดเฉพาะในชวงความถและระยะทางหนงเทานน ใน

พ.ศ. ๒๕๒๐ ฮร คะนะโมะร ( Hiroo Kanamori นกธรณฟสกส ชาวญปน) ไดเสนอวธวดพลงงานโดยตรง

จากการวดการเคลอนทของรอยเลอน มาตราการวดขนาดของคะนะโมะร เรยกวา มาตราขนาดโมเมนต

( Moment Magnitude Scale)

ค. มาตราความรนแรงเมอรคลล นอกจากการวดขนาดแผนดนไหว บางครงนกธรณวทยาใช

มาตราความรนแรง ( Intensity) เพออธบายผลกระทบทแตกตางกนของแผนดนไหว มาตราความรนแรงท

นยม ใชกน ไดแก มาตราความรนแรงเมอรคลล ( Mercalli Intensity Scale) ซงมาตราความรนแรงเมอร

คลลกาหนดขนครงแรกโดย กวเซปเป เมอรคลล ( Guiseppe Mercalli) ชาวอตาเลยน นกวทยาศาสตรดาน

แผนดนไหวและภเขาไฟ) ใน พ.ศ . ๒๔๔๕ และตอมาปรบปรงโดยแฮรร วด ( Harry Wood)

นกวทยาศาสตรดานแผนดนไหว ชาวอเมรกน) และแฟรงก นวแมนน ( Frank Neumann นกวทยาศาสตร

ดานแผนดนไหว ชาวอเมรกน) ใน พ.ศ. ๒๔๗๔ มาตราความรนแรงเมอรคลลจดลาดบขนความรนแรง

ตามเลขโรมนจาก I-XII

0

แผนดนถลมเปนปรากฏการณธรรมชาตของการสกกรอนชนดหนง ทกอใหเกดความเสยหายตอ

บรเวณพนททเปนเนนสงหรอภเขาทมความลาดชนมาก เนองจากขาดความสมดลในการทรงตวบรเวณ

ดงกลาว ทาใหเกดการปรบตวของพนดนตอแรงดงดดของโลกและเกดการเคลอนตวขององคประกอบ

ธรณวทยาบรเวณนนจากทสงลงสทตา แผนดนถลมมกเกดในกรณทมฝนตกหนกมากบรเวณภเขาและ

ภเขานนอมนาไวจนเกดการอมตว จนทาใหเกดการพงทลาย

แผนดนถลม (land slides)

0

แบงตามลกษณะการเคลอนตวได 3 ชนดคอ

ประเภทของแผนดนถลม

1. แผนดนถลมทเคลอนตวอยางแผนดนถลมทเคลอนตวอยางชาๆ เรยกวา Creep เชน Surficial Creep

2. แผนดนถลมทเคลอนตวอยางรวดเรวเรยกวา Slide หรอ Flow เชน Surficial Slide

3. แผนดนถลมทเคลอนตวอยางฉบพลน เรยกวา Fall Rock Fall

นอกจากนยงสามารถแบงออกไดตามลกษณะของวสดทลวงหลนลงมาได 3 ชนด คอ

o แผนดนถลมทเกดจากการเคลอนตวของผวหนาดนของภเขา

107

o แผนดนถลมทเกดจากการเคลอนทของวตถทยงไมแขงตว

o แผนดนถลมทเกดจากการเคลอนตวของชนหน

0

แผนดนถลมในประเทศไทย สวนใหญมกเกดภายหลงฝนตกหนกมากบรเวณภเขาซงเปนตนนา

ลาธาร บรเวณตอนบนของประเทศ โดยเฉพาะในภาคเหนอและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มโอกาสเกด

แผนดนถลมเนองมาจากพายหมนเขตรอนเคลอนผานในระหวางเดอนกรกฎาคมถงสงหาคม ในขณะท

ภาคใตจะเกดในชวงฤดมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ ระหวางเดอนพฤศจกายนถงธนวาคม

แผนดนถลมในประเทศไทย

0

1. ปรมาณฝนทตกบนภเขา

ปจจยทสงเสรมความรนแรงของแผนดนถลม

2. ความลาดชนของภเขา

3. ความสมบรณของปาไม

4. ลกษณะทางธรณวทยาของภเขา

0

เมอฝนตกหนกนาซมลงไปในดนอยางรวดเรว ในขณะทดน อมนา แรงยดเกาะระหวางมวลดน

จะลดลง ระดบนาใตผวดนสงขนจะทาใหแรงตานทานการเลอนไหล ของดนลดลง เมอนาใตผวดนม

ระดบสงกจะไหลภายในชองวางของดน ลงตามความชนของลาดเขา เมอมการเปลยนความชน กจะเกด

เปนนาผด และเปนจดแรกทมการเลอนไหลของดน เมอเกดดนเลอนไหลแลวกจะเกดตอเนองขนไปตาม

ลาดเขา

ลาดบเหตการณของการเกดแผนดนถลม

0

ลกษณะของดนทเกดจากการผพงของหนบนลาดเขา

ปจจยสาคญทเปนสาเหตของการเกดแผนดนถลม

ลาดเขาทมความลาดชนมาก (มากกวา 30 เปอรเซนต)

มการเปลยนแปลงสภาพปา

เรองท 4 ปญหาและผลกระทบของระบบนเวศและสภาพสงแวดลอมในชมชนทองถนประเทศและโลก

ในปจจบนนสภาพปญหาความออนแอของระบบนเวศของเมองตาง ๆ ในประเทศไทย ซงเปน

ผลพวงดานหนงจากการเตบโตของเมองทไว ระเบยบ และอกดานหนงเกดจากการพฒนา เศรษฐกจใน

อดต ทนาเทคโนโลยสมยใหมมาใชในการจดหาและใชทรพยากรในกระบวนการผลต และรปแบบของ

การบรโภคทไมเหมาะสม ทาใหทรพยากรอนจากดของประเทศและสงแวดลอมธรรมชาตถกใชสอย และ

ทาลายจนเสอมทงสภาพ ปรมาณและคณภาพ จนเกอบหมดศกยภาพและยากทจะฟนฟขนมาใหม ซายง

กอใหเกดมลพษหลาย ๆ ดานพรอมกน สภาพการณดงกลาวจะยงคงความรนแรงและเปนปญหาเรงดวนท

ตองรบดาเนนการแกไขและพฒนาอยางเปนระบบเนองจากการเพมขนของประชากรในเขตเมอง จะยงคง

108

เพมทวขนอยางตอเนองแบบแผนตลอดจนกระบวนการผลตและการบรโภคทไมเหมาะสมดงเดมยงไม

อาจปรบเปล ยนแกไขไดโดยทนทในระยะเวลาส น ๆ และประการท สาคญมาก คอ หากไมรบเรง

ดาเนนการใด ๆ สภาพของระบบนเวศทเปราะบางในลกษณะทเปนอยดงกลาว โดยเฉพาะจากสาเหตของ

การแพรกระจายของมลพษ ทงมลพษทางนาทางอากาศ ทางเสยงจากสารเคม ของเสย อนตรายตาง ๆ และ

จากความสนสะเทอน กาลงกลายเปนขอจากดของการพฒนาเมองทนาอยอยางยงยน ทงทางดานเศรษฐกจ

สงคม และกายภาพทเปนผลตอสขอนามยของประชาชนพอจะมตวอยางทไดจากการศกษาสภาวะดาน

สงแวดลอมของเมองหลายเมองทกาลงเตบโตทชใหเหนวาการปลอยปละละเลยขาดความเอาใจใสดแล

และปลอยใหเกดความขาดแคลนสาธารณปโภคของเมอง หรอการขาดความเอาใจใสในการบารง รกษา

ระบบนาประปา และการสขาภบาล อนเปนสงจาเปนตอการดารงชพอยางถกสขลกษณะของประชากร

เมองไดสรางความเสยหายอยางใหญหลวงตอเศรษฐกจได เมอเกดโรคระบาดรายแรง เชน การระบาดของ

อหวาตกโรคทเกดขนในประเทศกลมลาตนอเมรกาในชวงป ค.ศ. 1991 ยงมตวอยางทแสดงใหเหนวา การ

เสอมโทรมของสภาพแวดลอมของเมองมผลกระทบโดยตรงตอสขภาพของประชากรทสามารถอางองได

อกมาก จนรฐบาลของหลายประเทศตองหนมาใหความสนใจตระหนกกบปญหาของสภาวะแวดลอม

โดยเฉพาะของเมองอยางจรงจง เพราะเหตการณความสญเสยทเกดขนในเมองอนยอมมโอกาสเกดขนใน

เมองของทก ๆ ประเทศไดเชนกน ในสหสวรรษท 21

ประเทศไทย (เชนเดยวกบหลาย ๆ ประเทศ) กาลงเรมใหความสาคญกบแนวทางการพฒนาเมอง

แนวใหม คอ การพฒนาเมองใหนาอยอยางยงยน อนเปนแนวนโยบายเชงยทธศาสตรทมความสาคญยงตอ

การพฒนาพนทเมอง เพราะการพฒนาในแนวทางนจะตองมการดาเนนงานทประสานและสนบสนน

สอดคลองซงกนและกนในหลาย ๆ ดาน และหลายสาขาพรอม ๆ กนอยางมระบบเปนเชงองครวม

(Holistic Approach) คอ เปนกระบวนการพฒนาทมการวางกรอบวสยทศน และแนวทางพฒนาท

สอดคลองตองกนทงในดานประชากร ทรพยากร สงแวดลอมตามธรรมชาต และสภาพแวดลอมอนๆ ทาง

กายภาพทสรางข น (Built Environment) ทรพยากรดานศลปะและวฒนธรรม ความร และวทยากร

สมยใหม โดยเฉพาะการใหความสาคญกบการใชทรพยากรธรรมชาตอยางมประสทธภาพสนบสนน

กระบวนการฟนฟและพฒนาทรพยากรทสรางทดแทนขนใหมได และมการอนรกษสภาพแวดลอมท

เหมาะสมเสรมสรางจตวญญาณและคณคาของเมองดวยการใหความสาคญในดานการดารงรกษาฟนฟ

ศลปะและวฒนธรรมทดงามทเปนเอกลกษณของแตละทองถน และเปดโอกาสใหทองถนเขารวมใน

ขบวนการพฒนาเพอยกระดบศกยภาพของตนเองเพอเปนภมคมกนแรงกดดนของการเปลยนแปลงตาง ๆ

ทเปนผลของการจดระเบยบใหมของโลกทางการคาและเทคโนโลย โดยมกรอบกลยทธเพอไปสความเปน

เมองทนาอยอยางยงยน ดงน

• มงสงเสรมการพฒนาเมองและชมชนใหเปนฐานของการพฒนาอยางยงยน

109

• พนทเมองและชมชนจะตองเปนสถานท ๆ คานงถงความเชอมโยงระหวางสงแวดลอม (ระบบ

นเวศวทยาของเมอง) กบสขภาพของประชาชน

• ใชกลยทธการพฒนาแบบพหภาค ทเปดโอกาสใหกบการมสวนรวมของประชาชนมากทสด

ดงตวอยางทกลาวถงแลวแตตน การพฒนาดานภายภาพในพนทมผลโดยตรงตอสขภาพของผอยอาศย

ดงนนในการกาหนดกรอบของการพฒนา จงควรคานงถงวธการพฒนาอยางรอบคอบและสอดคลอง

พอเพยง เนองจากสงแวดลอมทมการสรางขนในเมองนน (Built – Environment) ประกอบขนดวย

สงแวดลอมทงภายนอกอาคารซงหมายถง พนทนอกอาณาเขตของบานเรอน สงทปลกสรางอน สถานท

ประกอบการตาง ๆในเขตหมบาน ชมชน เมอง หรอชนบท และในสงแวดลอมภายในของบานเรอน และ

สงปลกสรางอนทผคนเขาใชสอย และการใชสอยนน อาจเปนอนตรายตอผใชเนองจากสงแวดลอมทสราง

ขนนนไมเหมาะสมตอการใชงานปกตกลบกลายเปนบอเกดของเชอโรค โรคระบาด หรอเปนสาเหตท

กอใหเกดการบาดเจบ หรอแมกระท งเปนสาเหตของการตายกอนวยอนสมควร ดงน นการสราง

สงแวดลอมขนมา (Built – Environment) จงตองคานงถงผลกระทบทจะมตอสขภาพของผใชงานภายใต

หลกทวา “สงแวดลอมทมนษยสรางขนในชมชน ไมวาจะเปนในอาคาร บานเรอน หรอในชมชนระดบ

หมบานเรอในเมองทก ๆ ขนาดควรเปนสงแวดลอมทปลอดภยตอการอยอาศย ใชงานเปนทซงภยนตราย

จากสงแวดลอม ตองมโอกาสเกดขนไดนอยทสด และเปนทซงไมควรเปนตนเหตของการบาดเจบ การเจบ

ไขไดปวยใด ๆ หรอเปนสาเหตของการตายกอนวยอนสมควร” ปญหาคอเราจะทาใหเปนไปตามความ

ตองการนไดอยางไร พบขอสรปทสอดคลองตรงกนกบหลกและเมองทมสภาวะแวดลอมทเหมาะกบการ

อย อาศยในลกษณะของเมองนาอย น น มการจดการดานสงแวดลอมอยางเหมาะสม มประสทธภาพ

สอดคลองรองรบขนาดทขยายขนของถนฐานของเมองทมการขยายตวของเศรษฐกจเพมมากขน เปนผล

ใหตองเพมอปสงคทมตอทรพยากรทองถนและนอกทองถนเพราะการบรโภคทเพมขนน ตองมการจดการ

อนรกษรกษาทรพยากรธรรมชาตทมอยอยางจากด โดยเฉพาะอยางยงสาหรบทรพยากรธรรมชาตบางอยาง

ทไมอาจทดแทนไดอยางดทสดและการจดการกบของเสยทถกขบถายออกจากเมองอยางมประสทธภาพ

โดยมงานหลกทง 3 ประการทเกยวของกบการจดการดานสงแวดลอมของเมองทสาคญ ไดแก

1. การสงวนรกษาไวซงทรพยากรธรรมชาตหลกโดยเฉพาะอยางยงการจดการดานนา เพอให

ทกคนไดรบนาสะอาดเพอการอปโภคบรโภค และเพอการเพาะปลกและแหลงนาตาง ๆ ไดรบการดแล

ปองกนอยางดทสด

2. บรรดาของเสย ขยะ ทขบถายออกจากกจกรรมของเมอง มการขนถายอยางมประสทธภาพ

3. ไมปลอยใหมการโยนภาระหรอตนทน ดานสงแวดลอมทเปนภาระของบคคลหรอธรกจ (ซง

เปนตนกาเนดของมลภาวะนน) ใหกบผอน

โลกาภวฒนและการเปลยนแปลงระบบนเวศเมอง

110

การจดระเบยบใหมของเศรษฐกจภายใตเง อนไขขอกาหนดของกระแสโลกาภวตนในชวง 2

ทศวรรษทผานมา ไดมอทธพลตอกระแสการเลยนแบบแผนการลงทน – การผลตและการบรโภคจาก

ตางประเทศเปนอยางมาก การเอาอยางทขาดความเขาใจทถกตองน ไดแผขยาย และมอทธพลเหนอ

พฤตกรรมของชมชนในทองถน สรางความเชอมโยงทางดานวฒนธรรมในดานการผลตและในดานการ

บรโภคจากระดบทองถนกบระดบโลกทเรยกความสมพนธนวา Globalization ภายใตขบวนการน การ

มงเนน ปรบปรงใหความสาคญตอการพฒนาสภาพแวดลอม สวนแนวคดดานการพฒนาอยางยงยนทมผล

ตอการฟนฟทางดานของระบบนเวศเมอง ทงทางดานทรพยากรและดานสงแวดลอมตามธรรมชาตและ

ทางดานสงคม – การเมอง เปนเพยงเปาหมายอนดบรอง พรอม ๆ กบความเปลยนแปลงอยางมากมาย

เพราะกระแสโลกาภวฒนน

ระบบนเวศของเมองกเปลยนเสอมสภาพลง แตในขณะเดยวกนการบรหารและการจดการของ

ทองถนสวนใหญยงไมมสมรรถภาพและตามไมทนกบสถานการณใหม ๆ ทปรบเปลยนอยางรวดเรว ผล

ตามมา คอ ปญหาตอการพฒนาทางกายภาพของเมอง เชน ปญหาความขดแยงในการใชท ดน

สาธารณปโภคและสาธารณปการของเมองไมทนและไมพอเพยง การบาบดของเสยไมมประสทธภาพ ชก

นาปญหาความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม สงผลกระทบเชงลบตอระบบนเวศ

และความสามารถในการพฒนาอยางยงยนในอนาคตของเมองและชมชนชนบทตาง ๆ ระบบนเวศของ

เมองตามความหมายทเขาใจกนอยหมายถงการเกยวของสมพนธกน ระหวางสงแวดลอมทสรางขน (Built

Environment) กบผท ใชงานส งแวดลอมนน เราสามารถแบงส งแวดลอมนเปน 2 กลม กลมแรกคอ

สงแวดลอมภายในอาคารและกลมท 2 คอ สงแวดลอมนอกอาคาร และเฉพาะทเกยวกบปญหาทางสขภาพ

ทจะกลาวถงตอไป

อนตรายและทมาของปญหาของระบบนเวศเมองตอสขภาพประชากร

เราสามารถแบงอนตรายทมตอสขภาพของมนษยทเกดจากสงแวดลอมไดเปน 2 สวน คอ

1) สงแวดลอมภายในอาคาร

2) สงแวดลอมภายนอกอาคารในหมบานและในเมอง

1. อนตรายตอสขภาพอนสบเนองมาจากสภาวะแวดลอมภายในของอาคาร

สภาวะแวดลอมภายในบานอย อาศย ดอยคณภาพเกอบจะท งหมดจะพบวามรปแบบของ

อนตรายตอสขภาพเหมอน ๆ กนอย 3 อยาง คอ

1) นาสะอาดเพอการใชสอยและระบบสขาภบาลทไมพอเพยง

2) มลภาวะภายในอาคารมระดบสง

3) ความแออดเกนมาตรฐานของการอยอาศย ม 3 สาเหตสาคญ ทสรางความเสยงตอสขภาพของ

ผอยอาศย

111

3.1 เชอโรคทมากบนา มตวเลขทระบวามทารกและเดกกวา 4 ลานคนทตองเสยชวตดวยเหต

ของโรคทเกดจากการขาดแคลนนาสะอาดเพอการบรโภคและสภาพของระบบสขาภบาลทเลวรายภายใน

ทอยอาศย

3.2 มลภาวะทางอากาศ ภายในอาคารทมกจะเกดจากผลของการเผาไหมของเชอไฟตาง ๆ ทไม

สมบรณภายใน เตาไฟท ไมมประสทธภาพและคณภาพตาหรอจากระบบสรางความอบอนภายใน

บานเรอนทไมมประสทธภาพ ผลกระทบของมลภาวะทางอากาศตอสขภาพทเกดขนภายในทอยอาศยจะ

รนแรงมากหรอรนแรงนอยขนอยกบระบบการระบายอากาศของอาคารทดหรอไมดดวย รวมทงระยะเวลา

ทผอาศยอยภายใตสภาวะเชนนน และชนดของเชอเพลง ในกรณของเชอเพลงธรรมชาต เชน ฟน จะพบวา

การเผาไหมกอใหเกดกาซคารบอนมอนนอกไซด ออกไซดของไนโตรเจน กามะถนและสารเคมอนอก 5 –

6 ชนดซงลวนแลวแตทาอนตรายตอระบบทางเดนหายใจไดทงสน

3.3 การออกแบบอาคารทคานงถงอนตรายตอสขภาพไวกจะมสวนชวยลดความเสยหายลงได

ดวย ความแออดของการอยอาศยมกจะทาใหเกดการบาดเจบดวย อบตเหต หรอการตดเชออยางรนแรง

ของระบบทางเดนหายใจ โดยเฉพาะจากโรคนวมอเนย วณโรค จะพบวาการอยอาศยทมลกษณะแออดท

แตละคนมเนอทอยอาศยเฉลยตากวา 1 ตารางเมตรหรออกกรณหนงทการอยอาศยมลกษณะแออด เชน

อาศยรวมกน 2 – 3คนตอหองพกอาศย 1 หอง กจะทาใหการแพรกระจายเชอโรคจากบคคลหนงไปยงผอน

ไดอยางงายดายนอกจากการตดเชอแลว พบวา เหตผสมผสานระหวางความแออดและคณภาพทตากวา

มาตรฐานของทอยอาศย เพมอตราความเสยงตออบตภยภายในบานเรอนทเกดจากการลวกพอง ไหมไฟ

และอบตเหตไฟไหมตวเลขจากทวโลกพบวา หนงในสามของการตายทมสาเหตจากอบตเหตมาจาก

อบตภยภายในบานอยอาศย

2. สภาวะแวดลอมทเปนอนตรายในชมชน สาหรบหมบานหรอชมชนใด ๆ ทการจดการดานสงแวดลอม

ไมพอเพยงมกจะเปนผลใหเกดความเสยงสงตอสขภาพอนเกดจากเชอโรค บางชนดทขยะเปนบอเกดเมอม

ขยะมลฝอยตกคาง นาทวมจากการขาดระบบระบายนาทด และถนนทไมสามารถใชงานไดในทกลกษณะ

อากาศเปนสาเหตของอบตเหตทงภายในและรอบ ๆ ของชมชนในแตละปความตายจากอบตเหตบนทอง

ถนนมจานวนสงถง 885,000 ราย รวมทงยงมผบาดเจบในจานวนทสงกวาอกหลายเทาตว นอกจากทกลาว

แลวยงพบวา อนตรายตอสขภาพทางกายยงจะเกดจากท ต งของชมชนทอย บนพนท ท โดยสภาพทาง

ภมศาสตรแลวไมเหมาะสมกบการเปนทตงของชมชนอยอาศย ทตงชมชนเหลาน มกจะมลกษณะทเปนท

ลาดชน นาทวมซาซาก หรอเปนทะเลทรายแหงแลง มประชากรยากจนหลายสบลานคนทมรายไดนอยจน

ทไมมทางเลอกอยางอนนอกจากตองอยอาศยในพนทดงกลาวและมความเสยงตอสขภาพของตนอยาง

หลกเลยงไมได

112

เรองท 5 แนวทางการแกไขปญหาทรพยากรทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในชมชน

ปญหาสงแวดลอมในเขตเมอง

1. ภาวะมลพษ

อากาศเสย

การแกไขปญหาอากาศเสย ปจจบนเนนการแกปญหาควนดาและอากาศเสยจากรถยนต ซงเปน

สาเหตใหญ โดยมการกาหนดคามาตรฐานสาหรบควนดาทปลอยออกจากทอไอเสยของรถยนตทใชนามน

ดเซลและคามาตรฐานสาหรบกาซคารบอนมอนอกไซดทปลอยออกจากทอไอเสยของรถยนตทใชนามน

เบนซนไวสาหรบควบคมดแลไมใหรถยนตปลอยอากาศเสยเหลานนเกนมาตรฐาน โดยมกรมตารวจและ

กรมการขนสงทางบกเปนหนวยงานควบคม

การแกไขปญหาใหไดผลอยางจรงจงกตองอาศยความรวมมอจากประชาชน โดยจะตองมความ

ตนตวและเขาใจในปญหาทเกยวกบอากาศเสย ตลอดจนทราบถงวธการปองกนและแกไขปญหาอยาง

ถกตอง เชน ดแลรกษาเครองยนตของรถยนตประเภทตาง ๆ ใหอยในสภาพด ซงนอกจากจะชวยลดอากาศ

เสยแลวยงชวยประหยดเชอเพลงอกดวย สาหรบโรงงานอตสาหกรรมกตองเหนใจผอาศยขางเคยงโดยไม

ปลอยอากาศเสยท มปรมาณความเขมขนของสารมลพษสงเกนมาตรฐานทกาหนดโดยกรมโรงงาน

อตสาหกรรม นอกจากน การปลกตนไมจะชวยในการกรองอากาศเสยได ดงนนจงควรรวมมอกนปลก

และดแลรกษาตนไมในเขตเมองดวย

2. ปญหาทางสงคม

ชมชนแออด

สาหรบปญหาชมชนแออดซงมกเกดขนในเมองมากกวาในชนบทนน หนวยราชการหลกท

รบผดชอบ คอ การเคหะแหงชาต และองคกรทองถน (เชน ในพนทกรงเทพมหานครองคกรรบผดชอบ

ไดแก กรงเทพมหานคร) โดยการปรบปรงทงในดานกายภาพ สงคม และเศรษฐกจ ไดแก การปรบปรง

ทางดานสาธารณปโภค เชน ทางเทา ทางระบายนา ไฟฟา ประปา การจดการขยะมลฝอย การปรบปรง

สภาพแวดลอมชมชน การปองกนอคคภย รวมทงมโครงการตาง ๆ เชน การฝกอาชพ โครงการหนวย

แพทยเคลอนท และสงเสรมใหประชาชนทองถนไดมสวนรวมในการแกไขปญหาของชมชน โดยการ

จดตงคณะกรรมการชมชนเพอทาหนาทแทนผอย อาศยในชมชน ในการประสานงานกบหนวยงานท

เกยวของในการพฒนาชมชนและเปนแกนนาในการพฒนาชมชน นอกจากนนการเคหะแหงชาตยงมการ

ดาเนนงานในดานความมนคงในการครอบครองทดน เชน ขอความรวมมอเจาของทดนในการทาสญญา

ใหผอยอาศยในชมชนทการเคหะแหงชาตเขาไปปรบปรงไดอยอาศยตอไปอยางนอย 5 ป เรงรดการออก

กฎหมายเกยวของ เชน พระราชบญญตปรบปรงชมชนแออด

นอกจากการแกไขปญหาชมชนแออดโดยวธปรบปรงทางดานตาง ๆ ดงกลาวขางตนในทดน

เดมแลวยงมโครงการจดหาทอยใหใหมสาหรบชมชนแออดทประชมปญหาความเดอดรอนดานทอยอาศย

113

จากทเดม เชน กรณเพลงไหม ถกไลท ถกเวนคนทดน เปนตน จงเหนไดวา การแกไขปญหาชมชนแออด

ใหไดผลอยางจรงจง จาเปนตองไดรบความรวมมอทงภาครฐและภาคเอกชน

การขาดแคลนพนทสเขยวและพนทเพอการนนทนาการ

ปญหาการขาดแคลนพนทเพ อการพกผอนหยอนใจในเขตเมองนน กรงเทพมหานครนบวา

ประสบปญหารนแรงทสด อนเนองมาจากเปนศนยกลางของประเทศในทก ๆ ดาน เชน การบรหาร

ประเทศ การพาณชย การศกษา ในการแกไขปญหาดงกลาว รฐมนโยบายสนบสนนใหพนทดงกลาวทมอย

เดมคงสภาพไวใหมากทสด เชน การเขาไปดาเนนการในตาบลบางกะเจาและอก 5 ตาบลใกลเคยงเนอท

ประมาณ 9,000 ไร เพอรกษาสภาพแวดลอมใหเปนพนทสเขยวใหมากทสด และการเพมจานวนพนท

ดงกลาว รฐมนโยบาย หากเปนการยายอาคารสถานทออกไปจากทดนของรฐ รฐกจะปรบปรงบรเวณเดม

นนใหเปนพนทสเขยวตวอยางของบรเวณหนาวดราชนดดาราม โดยรออาคารโรงภาพยนตรศาลาเฉลม

ไทยแลวปรบปรงพนทดงกลาวใหมสวนสาธารณะรวมอยดวย สาหรบโครงการตอ ๆ ไป เชน บรเวณกรม

อตนยมวทยา ถนนสขมวท เรอนจาพเศษกรงเทพมหานคร ถนนมหาไชยบรเวณโรงงานยาสบ บรเวณ

โดยรอบปอมพระสเมร ถนนพระสเมร ซงมโครงการจะยายออกไปแลวจดบรเวณใหเปนสวนสาธารณะ

ทาใหประชาชนไดมพนทเพอการพกผอนหยอนใจเพมขน ในสวนของภาคเอกชนนน หากคานงถงเรองน

กสามารถจดพนทใหโลงวางใหมากทสดเทาทจะทาได

สาหรบการแกไขปญหาในระยะยาวนน รฐมแนวทางการจดการพนทสเขยวและนนทนาการทว

ทงประเทศ ในรปของการจดตงองคกรเพอการจดการพนทสเขยวฯ และสนบสนนโครงการทงภาครฐและ

เอกชนทมผลตอพนทสเขยว และพนทนนทนาการของชมชน

แผนดนทรด นาทวม

ปญหาแผนดนทรดเปนปญหาใหญทตองแกไขโดยรบดวน ดงนน ประชาชนจงควรใหความ

รวมมอกบทางราชการ โดยการใชน าบาดาลอยางประหยดและมประสทธภาพ รวมท งปฏบตตาม

พระราชบญญตนาบาดาลอยางเครงครด ขณะนไดมการกาหนดมาตรการทจะแกไขปญหาแผนดนทรดใน

บรเวณเขตพนทชนในของกรงเทพมหานคร และเขตบางเขน เขตพระโขนง เขตบางกะป เขตพระประแดง

และเขตอาเภอเมองสมทรปราการ โดยใหยกเลกใชนาบาดาลในเขตวกฤตทมอตราการทรดของพนดนสง

ดงกลาวและใหมการลดการใชนาบาดาลในพนทอน ๆ ลงดวย ซงตามพระราชบญญตนาบาดาลกาหนดให

ผทจะทา การเจาะนาบาดาล หรอใชนาบาดาล หรอระบายนาลงในบอบาดาลจะตองไดรบอนญาตจากกรม

ทรพยากรธรณ กระทรวงอตสาหกรรมเสยกอน ตลอดจนมการกาหนดอตราคาธรรมเนยมการใชนาบาดาล

ดวย

ปญหาสงแวดลอมในเขตชนบท

1. ความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาต

เม อความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตมสาเหตหลกมาจากการกระทาของมนษย การ

แกไขปญหาจงไม เพยงพอแตตองปลกฝง จตสานกใหกบประชาชนถง เ ร องความส าคญของ

114

ทรพยากรธรรมชาตและการรกษาใหคงอยถาวรเพอลกหลานเทานน หากรฐยงตองดาเนนการแกไขปญหา

อยางจรงจง ท งในสวนท เก ยวกบการเพ มเน อท ปา ท งปาไมและปาชายเลน โดยการสนบสนนให

ภาคเอกชนเขามามสวนรวมและวางแนวทางยบยงการบกรกทาลายทรพยากรเหลานน เชน การจดหาททา

กนใหราษฎรใหพนทปาสงวนเสอมโทรมการปองกนมใหการทานากงมาทาลายพนทปาชายเลน การ

ปองกนมใหเกดปญหามลพษอนเกดจากสารเคม และจากการระบายนาโสโครกจากแหลงชมชนและ

โรงงานอตสาหกรรมลงส แหลงนาโดยมไดผานการบาบดเสยกอน ตลอดจนตองใหมการบงคบใช

มาตรการทเดดขาดและมประสทธภาพในการทจะปองกนการบกรกทาลายทรพยากรธรรมชาต

2. มลพษทางดานสารพษทางการเกษตร

ในการดาเนนงานเพอแกไขปญหามลพษดานสารพษทางการเกษตรนน รฐไดดาเนนการใน

หลาย ๆ เรอง เรมตงแตการปรบปรงแกไขกฎหมาย ซงชองโหวของกฎหมายเดมมผลใหสารพษหลายชนด

ทนาเขาจากตางประเทศสามารถนามาใชไดอยางอสระโดยไมตองผานการควบคมจากทางการ ดงนน ในป

พ.ศ. 2533 จงไดมการปรบปรงแกไขการประกาศควบคมวตถมพษเสยใหม โดยนามาขอขนทะเบยนจาก

ทางการเสยกอนจงจะสามารถนาไปใชได นอกจากนน ในสวนทเกยวของประชาชนโดยตรงกมการจด

ฝกอบรมการใชสารพษอยางถกตองและปลอดภย การเผยแพรความรเกยวกบสารพษแกประชาชนในรป

ของสอตาง ๆ เชน สารคดโทรทศน โดยหวงวาเมอประชาชนเกดความร ความเขาใจเกยวกบการใช

สารเคมอยางถกตองตามหลกวชาการแลวจะเปนการชวยลดมลพษทจะเกดจากสารพษทางการเกษตรได

อกทางหนงดวย

เรองท 6 การวางแผนพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ทรพยากรธรรมชาต หมายถง สงทมอย ตามธรรมชาต ซงไดแก อากาศ นา ดน แรธาต ปาไม

สตวปา พลงงานความรอน พลงงานแสงแดด และอน ๆ มนษยไดใชทรพยากรธรรมชาตในการดารงชวต

นบตงแตเกดจนกระทงตาย ทรพยากรธรรมชาตจงเปนประโยชนและมความสาคญอยางยงตอมวลมนษย

สงแวดลอม หมายถง สงตาง ๆ ทกสงทอยลอมรอบตวเราทงสงทมชวตและไมมชวต สงตาง ๆ

เหลานอาจเปนไดทงสงทเกดขนโดยธรรมชาตและสงทมนษยสรางขน สงแวดลอมทเกดขนโดยธรรมชาต

ไดแก บรรยากาศ นา ดน แรธาต พชและสตว สวนสงแวดลอมทมนษยสรางขน ไดแก สาธารณปการตาง

ๆ เชน ถนน เขอนกนนา ฝาย คคลอง เปนตน

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมนนมความสาคญมากตอการพฒนาและความเจรญของ

ประเทศ ตลอดจนถงคณภาพชวตทดของประชาชน ประเทศทมทรพยากรธรรมชาตอดมสมบรณและ

สงแวดลอมด กจะสงผลใหประชาชนในประเทศนนมคณภาพชวตและความเปนอยทดดวยอยางไมตอง

สงสย

ปจจบน ประเทศไทยมปญหาเกยวกบความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

หลายประการ ซงจาเปนตองแกไข เชน เรองปาไมถกทาลาย นาในแมนาลาคลองเนาเสย มลพษของอากาศ

ในพนทบางแหงมมากจนถงขดอนตรายเหลานเปนตน การแกไขในเรองเชนนอาจทาไดโดยการจดการ

115

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางถกตองโดยเรงดวน หลกการในการจดการทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอมอาจทาไดโดยพจารณาเปนเรอง ๆ ดงตอไปน

ทรพยากรทใชแลวหมดไป ไดแก

นามนปโตรเลยมและกาซธรรมชาต เปนทรพยากรธรรมชาตทหมดสนไดเม อหมดแลวกไม

สามารถเกดขนมาใหมได หรอถาเกดใหมกตองใชเวลานานหลายลานปจงจะเกดมขน แตในการใชเราจะ

ใชหมดไปในวนเวลาอนรวดเรว การจดการทรพยากรประเภทน จงตองเนนใหใชอยางประหยด ใชให

คมคาทสดและใหไดประโยชนทสด ไมเผาทงไปโดยเปลาประโยชน

สนแร เปนทรพยากรทหมดสนได และถาหมดสนแลวกยากทจะทาใหมใหมได การจดการเกยวกบ

สนแรทาไดโดยการใชแรอยางฉลาดเพอใหแรทขดขนมาใชไดประโยชนมากทสด แรชนดใดทเมอใชแลวอาจ

นากลบมาใชใหมไดอกกใหนามาใช ไมทงใหสญเปลา นอกจากนนยงตองสารวจหาแหลงแรใหม ๆ อยเสมอ

ทรพยากรทใชไมหมดสน มอยในธรรมชาตมากมายหลายชนด เชน ปาไม สตวปา นา ดน และอากาศ

ปาไม เปนทรพยากรไมหมดสน เพราะถาปาถกทาลาย กอาจปลกปาขนมาทดแทนได การ

จดการเกยวกบปาไมทาได โดยการรกษาปาไมใหคงสภาพความเปนปา ถาตดตนไมลงเพอนามาใช

ประโยชนกตองปลกใหมเพอทดแทนเสมอ ไมทตดจากปาตองใชไดคมคา และหาวสดอนมาใชแทนเพอ

ลดการใชไมลงใหมาก

สตวปา เปนทรพยากรไมหมดสน เพราะเพมจานวนได การจดการเกยวกบสตวปาทาได โดย

การปองกนและรกษาสตวปาใหคงอยได ไมสญพนธหมดไป ไมยอมใหสตวปาถกทาลายถกลา ถกฆามาก

เกนไป หรอถงกบสญพนธ

นา เปนทรพยากรไมหมดสน เพราะธรรมชาตจะนานากลบคนมาใหมในรปของนาฝน หลกการ

จดการเรองนากคอ การควบคมและรกษานาธรรมชาตไวทงในรปปรมาณและคณภาพไดอยางด ไมปลอย

ใหแหงหายหรอเนาเสยทงนกเพอใหคงมนาใชตลอดเวลา

ดน เปนทรพยากรไมหมดสน แตเสอมสภาพไดงาย เพราะฝนและลมสามารถทาลายดนชนบน

ใหหมดไปไดโดยรวดเรว คนกเปนอกสาเหตหนงททาใหดนเสอมสภาพไดมาก หลกการจดการเรองดน

ไดแก การรกษาคณภาพของดนใหคงความอดมสมบรณอยเสมอ โดยการรกษาดนชนบนใหคงอย ไม

ปลอยสารพษลงในดนอนจะทาใหดนเสย

อากาศ เปนทรพยากรทไมหมดสน และมอยมากมายทเปลอกโลก หลกการจดการกบอากาศ

ไดแก การรกษาคณภาพของอากาศไวใหบรสทธพอสาหรบหายใจ ไมมกาซพษเจอปนอยกาซพษควนพษ

ในอากาศนเองททาใหอากาศเสย

วธการสาคญทใชในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดแก การออกกฎหมาย

ควบคมการจดตงองคกรเพอบรหารงาน การวางแผนพฒนาสงแวดลอม การกาหนดมาตรฐานคณภาพ

สงแวดลอม การศกษาและจดทารายงานการประเมนผลกระทบสงแวดลอมจากโครงการพฒนา ทงของ

ภาครฐและภาคเอกชนและการประชาสมพนธและสงแวดลอมศกษา ในวธการทงหลายทงปวงน การออก

116

กฎหมายซ งมบทลงโทษทเหมาะสมจะเปนวธการสาคญวธการหนงสามารถชวยใหการจดการ

ทรพยากรธรรมชาตและส งแวดลอมประสบผลสาเรจ ตวอยางของกฎหมายในเร องน มอาทเชน

พระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พระราชบญญตอทยานแหงชาต พระราชบญญตปาสงวน

แหงชาต พระราชบญญตวตถมพษ พระราชบญญตแร พระราชบญญตโรงงานแหงชาต พระราชบญญต

การผงเมอง พระราชบญญตนาบาดาล และพระราชบญญตควบคมอาคาร เปนตน การจดองคกรเพอการ

บรหารงานดานการกาหนดนโยบายแผนการจดการ การวางแผนงาน โครงการเปนวธการหนงของการ

จดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในระดบหนวยงานปฏบต

ในป จจ บ นม หน วยงานรบผ ดชอบในด านส งแวดล อมโดยตรง 3 หน วยงานภายใต

กระทรวงวทยาศาสตรเทคโนโลยและสงแวดลอม คอ สานกงานนโยบายและแผนสงแวดลอม กรมควบคม

มลพษและกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม นอกจากนยงไดมการจดตงสานกงานสงแวดลอมภมภาคขน 4

ภาค ในภาคเหนอ ภาคใต ภาคตะวนออกและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ การวางแผนเพอแกไขปญหาหรอ

พฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต เปนอกวธหนงทจะทา

ใหการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมสอดคลองกบการพฒนาเศรษฐกจและสงคมของประเทศ

การจดทาแผนในลกษณะนไดดาเนนการมาตงแตแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 ในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม

แหงชาต ฉบบท 7 (พ.ศ. 2536 – 2539) ไดมการจดทาแผนเพอการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ไวชดเจนกวาแผนทแลวมา โดยแยกเปนแผนการบรหารและจดการทรพยากรธรรมชาตและแผนการพฒนา

สงแวดลอมเพอคณภาพชวต วธการสาคญอกวธหนงในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กคอ

การกาหนดมาตรฐานเพอการควบคมภาวะมลพษของประเทศและควบคมแหลงกาเนดเพอใหคณภาพ

สงแวดลอมอยในระดบมาตรฐานทกาหนดตวอยางของมาตรฐานคณภาพสงแวดลอมทกาหนดขนแลว ไดแก

มาตรฐานคาควนดาและคากาซคารบอนมอนอกไซดทระบายออกจากทอไอเสยของรถยนต มาตรฐานคณภาพ

อากาศเสยทระบายออกจากโรงงาน มาตรฐานคณภาพอากาศในบรรยากาศ มาตรฐานระดบเสยงของรถยนต

รถจกรยานยนต และเรอ มาตรฐานและวธการตรวจสอบคณภาพนาทะเลชายฝง มาตรฐานคณภาพนาทง

มาตรฐานควบคมการระบายนาทงจากอาคารบางประเภทและบางขนาด มาตรฐานคณภาพนาดม มาตรฐาน

วตถมพษในอาหารและเครองสาอาง การวางแผนพฒนาสงแวดลอมในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม

แหงชาตประเทศไทยไดเรมมแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตมาตงแต พ.ศ. 2504 แตการวางแผน

พฒนาในระยะแรก ๆ ยงไมใหความสาคญกบปญหาสงแวดลอมมากนก โดยในแผนพฒนาฯ ฉบบท 1 (พ.ศ.

2504 – 2509) แผนพฒนาฯ ฉบบท 2 (พ.ศ. 2510 – 2514) และแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 (พ.ศ. 2514 - 2519) ได

เนนการระดมใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตโดยขาดการวางแผนการจดการทเหมาะสม ขาดการ

คานงถงผลกระทบสงแวดลอมจนในชวงของปลายแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 ไดปรากฏใหเหนชดถงปญหาความ

เสอมโทรมของทรพยากรหลกของประเทศ โดยเฉพาะอยางยง ปาไม ดนแหลงนา และแรธาต รวมทงไดเรมม

การแพรกระจายของมลพษ ทงมลพษทางนา มลพษทางอากาศ เสยง กากของเสย และสารอนตราย ดงนน

ประเทศไทยจงไดเรมใหความสาคญกบปญหาสงแวดลอมมาตงแตแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 เปนตนมา

117

แผนพฒนาฯ ฉบบท 4 (พ.ศ. 2520 – 2524)

กาหนดแนวทางการฟนฟบรณะทรพยากรทถกทาลายและมสภาพเสอมโทรม การกาหนดแนว

ทางการแกไขปญหาสงแวดลอมอยางกวาง ๆ ไวในแผนพฒนาดานตาง ๆ และไดใหความสาคญกบปญหา

สงแวดลอมอยางจรงจงขน โดยไดมการจดทานโยบายและมาตรการการพฒนาสงแวดลอมแหงชาต 2524

ขน ตามพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2518

แผนพฒนาฯ ฉบบท 5 (พ.ศ. 2525 – 2529)

กาหนดแนวทางการจดการสงแวดลอมใหชดเจนยงขน โดยการนานโยบายและมาตรการการ

พฒนาสงแวดลอมแหงชาตทไดจดทาขนมาเปนกรอบในการกาหนดแนวทาง มการกาหนดมาตรฐาน

คณภาพสงแวดลอม กาหนดใหโครงการพฒนาของรฐขนาดใหญตองจดทารายงานการวเคราะห

ผลกระทบสงแวดลอมรวมทงมการจดทาแผนการจดการสงแวดลอมระดบพนท เชน การพฒนาลมนา

ทะเลสาบสงขลา การจดการส งแวดลอมบรเวณชายฝ งทะเลตะวนออกการวางแผนการจดการดาน

สงแวดลอมเพอการพฒนาภาคใตตอนบน

แผนพฒนาฯ ฉบบท 6 (พ.ศ. 2530 – 2534)

ไดมการปรบทศทาง และแนวคดในการพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหมโดยการ

นาเอาทรพยากรธรรมชาตทกประเภท ซงไดแก ทรพยากรทดน ทรพยากรปาไม ทรพยากรแหลงนา

ทรพยากรประมง และทรพยากรธรณ และการจดการมลพษมาไวในแผนเดยวกน ภายใตชอแผนพฒนา

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมโดยใหความสาคญในเรองของการปรบปรงการบรหารและการจดการ

ใหมประสทธภาพอยางเปนระบบ และสนบสนนใหมการใชเทคโนโลยสมยใหม เพอใหมการนาเอา

ทรพยากรธรรมชาตมาใชประโยชนไดอยางมประสทธภาพ ไมทาลายสงแวดลอมและไมกอใหเกดปญหา

มลพษ และทสาคญคอ เนนการสงเสรมใหประชาชน องคกรและหนวยงานในระดบทองถน มการวาง

แผนการจดการและการกาหนดแผนปฏบตการในพนทรวมกบสวนกลางอยางมระบบ โดยเฉพาะการ

กาหนดใหมการจดทาแผนพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในระดบจงหวดทวประเทศ

แผนพฒนาฯ ฉบบท 7 (พ.ศ. 2535 – 2539)

การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมยงคงเปนการดาเนนงานอยางตอเนองโดยการ

สนบสนนองคกรเอกชนประชาชน ทงในสวนกลางและสวนทองถน ใหเขามามบทบาทในการกาหนด

นโยบายและแผนการจดการ การเรงรดการดาเนนงานตามแผนการจดการทรพยากรธรรมชาตและ

สงแวดลอมทมอยแลว การจดตงระบบขอมลทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมใหเปนระบบเดยวกนเพอ

ใชในการวางแผน การนามาตรการดานการเงนการคลงมาชวยในการจดการและการเรงรดการออก

กฎหมายเกยวกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาต ตลอดจนการนาเอาเทคโนโลยททนสมยมาใชในการ

ควบคมและแกไขปญหาสงแวดลอม

118

แผนพฒนาฯ ฉบบท 8 (พ.ศ. 2540 – 2544)

การฟนฟบรณะพนทปาเพอการอนรกษใหไดรอยละ 25 ของพนทประเทศและจดทาเครองหมาย

แนวเขตพนทปาอนรกษ การรกษาพนทปาชายเลนเพอรกษาความสมดลของสภาวะแวดลอมและความ

หลากหลายทางชวภาพใหคงไวไมตากวา 1 ลานไร สงเสรมการจดการทรพยากรธรรมชาตในรปแบบของ

ปาชมชนเพอการอนรกษพฒนาสภาวะแวดลอมและคณภาพชวตของชมชน

แผนพฒนาฯ ฉบบท 9 (พ.ศ. 2545 – 2549)

การพฒนาปรบปรงการจดการใหเกดความสมดลระหวางการใชประโยชนกบการอนรกษฟนฟ

สงเสรมการนาทรพยากรไปใชประโยชนทยงยน การบรหารจดการทรพยากรธรรมชาตสงแวดลอมทอาศย

กระบวนการ มสวนรวมของทกภาคสวนในสงคม มงเนนประสทธภาพ การกากบควบคมทมประสทธภาพ

มความโปรงใส สจรต

แผนพฒนาฯ ฉบบท 10 (พ.ศ. 2550 – 2554)

การพฒนาดานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม คานงถง “ความหลากหลายทางชวภาพ”

การพฒนาอาชพจะตองใหความสาคญและคานงถง “ระบบนเวศน” ชมชนจะเปนผใชและดแลอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมอยางเปนธรรม

เ ร อ ง ท 7 ก า ร ป ฏ บ ต ต น ห ร อ ก า ร ร ว ม ม อ ก บ ช ม ช น ใ น ก า ร ป อ ง ก น พ ฒ น า ห ร อ แ ก ไ ข ป ญ ห า

ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

แนวทางการอนรกษและพฒนาสภาพแวดลอม

การอนรกษ หมายถง การรจกใชทรพยากรธรรมชาตอยางชาญฉลาดเพอใหมประโยชนตอ

มหาชนมากทสด และใชไดเปนเวลานานทสด ทงนตองใหมการสญเสยทรพยากรนอยทสด และจะตองม

การกระจายการใชทรพยากรใหเปนไปโดยทวถงกนดวย

การพฒนา หมายถง การทาใหเจรญ การปรบปรงเปลยนไปในทางททาใหเจรญขน ซงการทจะ

ทาใหเกดการพฒนาขนไดนน จะตองมการวางแผนตองอาศยวชาความรและเทคโนโลยเขามาชวย จงจะทา

ใหการพฒนานนบรรลตามวตถประสงค

ความจาเปนทจะตองมการอนรกษและพฒนาสภาพแวดลอม

ทรพยากรธรรมชาตและสภาพแวดลอมทพบอย ท วไปในทองถ นหรอตามชมชนตาง ๆ ท ว

ประเทศนนทสาคญ ไดแก ดน นา อากาศ แรธาต ปาไม และสตวปา ซงลวนแตใหคณประโยชนทงสน

เหตผลทเราควรเรงอนรกษและพฒนาสภาพแวดลอม กเนองมาจากทรพยากรธรรมชาตของประเทศเราได

ถกทาลายลงมาจนขาดความสมดล

แนวทางในการอนรกษและพฒนาสภาพแวดลอม

3.1 ระดบบคคล ประชาชนทกคนควรมจตสานกทดตอแนวทางการอนรกษและพฒนาสภาพแวดลอม ซง

มวธการงาย ๆ ดงตอไปน

119

1. ตองรจกประหยด

2. ตองรจกรกษา

3. ตองรจกฟนฟทรพยากรใหฟนตวและรจกปรบปรงใหดขน

4. ชวยกนสงเสรมการผลตและการใชทรพยากรอยางมประสทธภาพ

5. ตองรจกนาทรพยากรทใชแลวมาผลตใหม

6. ตองรจกนาทรพยากรอน ๆ มาใชแทนทรพยากรทมราคาแพงหรอกาลงจะลดนอยหมดสญไป

7. ตองชวยกนคนควาสารวจหาแหลงทรพยากรใหม เพอนามาใชแทนทรพยากรธรรมชาตทหายาก

8. ตองไมทาลายทรพยากรธรรมชาต

9. ตองเตมใจเขารบการอบรมศกษา ใหเขาใจถงปญหาและวธการอนรกษทรพยากรธรรมชาต

3.2 ระดบชมชน เนองจากประชาชนแตละคนเปนสมาชกของชมชนทตนอาศยอย ซงลกษณะและสภาพ

ของชมชน จะมผลกระทบมาถงประชาชนในชมชนนน ๆ ดวย ทงทเปนสงทดและไมด ในการอนรกษ

ควรรวมมอรวมใจกน ดงน

1. ประชาชนในชมชนจะตองตระหนกถงการเขาไปมสวนรวมในการอนรกษและพฒนา

สภาพแวดลอมในชมชนของตน

2. ประชาชนในชมชนจะตองมความร ความเขาใจในเรองระบบของการจดการ และสามารถ

แกไขปรบปรงและเปลยนแปลงสภาพแวดลอมทเสอมโทรมใหดขน

3. จดระบบวธการอนรกษ และพฒนาสภาพแวดลอมในชมชนของตนใหประสานงานกบ

หนวยของรฐและเอกชน

3.3 ระดบรฐบาล

1. รฐบาลควรกาหนดนโยบาย และวางแนวทางการอนรกษและพฒนาสภาพแวดลอมทงใน

ระยะสนและระยะยาว เพอเปนหลกการใหหนวยงานและเจาหนาทของรฐทเก ยวของไดยดถอปฏบต

ตอไป

2. ในฐานะทเปนพลเมองดของชมชนและของประเทศ ประชาชนไทยทกคนควรปฏบตตนให

ถกตองตามกฎขอบงคบ หรอตามกฎหมายเกยวกบสงแวดลอมทสาคญ

3. หนวยงานของรฐทงในทองถนและภมภาค จะตองเปนผนาและเปนแบบอยางทดในการ

อนรกษและพฒนาสภาพแวดลอม รวมทงจะตองใหความสนบสนนและรวมมอกบภาคเอกชนและ

ประชาชนไปดวย

4. เผยแพรขาวสารขอมลกฎหมายทองถ น และความร ทางดานการอนรกษและพฒนา

สภาพแวดลอมทงทางตรงและทางออม

5. หนวยงานทรบผดชอบในทองถน ภมภาค ตองรบเรงดาเนนการแกไขฟนฟสภาพแวดลอมท

เสอมโทรมไปใหกลบสสภาพเชนเดม และหาทางปองกนไมใหเกดสภาพการณเชนนนขนมาอก

120

เรองท 8 สภาวะโลกรอน สาเหตและผลกระทบ การปองกนและการแกไขปญหาโลกรอน

ภาวะโลกรอน (Global Warming)

ภาวะโลกรอน (Global Warming) หรอ ภาวะภมอากาศเปลยนแปลง (Climate Change) เปน

ปญหาใหญของโลกเราในปจจบน สงเกตไดจาก อณหภม ของโลกทสงขนเรอยๆ สาเหตหลกของปญหาน

มาจาก กาซเรอนกระจก (Greenhouse gases) ปรากฏการณเรอนกระจก มความสาคญกบโลก เพราะกาซ

จาพวก คารบอนไดออกไซด หรอ มเทน จะกกเกบความรอนบางสวนไวในในโลก ไมใหสะทอนกลบส

บรรยากาศทงหมด มฉะนน โลกจะกลายเปนแบบดวงจนทร ทตอนกลางคนหนาวจด (และ ตอนกลางวน

รอนจด เพราะไมมบรรยากาศ กรองพลงงาน จาก ดวงอาทตย) ซงการทาใหโลกอนขนเชนน คลายกบ

หลกการของ เรอนกระจก (ทใชปลกพช) จงเรยกวา ปรากฏการณเรอนกระจก (Greenhouse Effect) แต

การเพมขนอยางตอเนองของ CO2 ทออกมาจาก โรงงานอตสาหกรรม รถยนต หรอการกระทาใดๆทเผา

เชอเพลงฟอสซล (เชน ถานหน นามน กาซธรรมชาต หรอ สารประกอบไฮโดรคารบอน ) สงผลใหระดบ

ปรมาณ CO2

สาเหต

ในปจจบนสงเกน 300 ppm (300 สวน ใน ลานสวน) เปนครงแรกในรอบกวา 6 แสนปซง

คารบอนไดออกไซด ทมากขนน ไดเพมการกกเกบความรอนไวในโลกของเรามากขนเรอยๆ จนเกดเปน

ภาวะโลกรอน ดงเชนปจจบนภาวะโลกรอนภายในชวง 10 ปนบตงแตป พ.ศ. 2533 มาน ไดมการบนทก

ถงปทมอากาศรอนทสดถง 3 ปคอ ป พ.ศ. 2533, พ.ศ.2538 และป พ.ศ. 2540 แมวาพยากรณการ

เปลยนแปลงสภาพภมอากาศ ยงมความไมแนนอนหลายประการ แตการถกเถยงวพากษวจารณไดเปลยน

หวขอจากคาถามทวา "โลกกาลงรอนขนจรงหรอ" เปน "ผลกระทบจากการทโลกรอนขนจะสงผลรายแรง

และตอเนองตอสงทมชวตในโลกอยางไร" ดงนน ยงเราประวงเวลาลงมอกระทาการแกไขออกไปเพยงใด

ผลกระทบทเกดขนกจะยงรายแรงมากขนเทานน และบคคลทจะไดรบผลกระทบมากทสดกคอ ลกหลาน

ของพวกเราเอง

ภาวะโลกรอนเปนภยพบตทมาถง โดยทเราทกคนตางทราบถงสาเหตของการเกดเปนอยางด นน

คอ การทมนษยเผาผลาญเชอเพลงฟอสซล เชน ถานหน นามน และกาซธรรมชาต เพอผลตพลงงาน เรา

ตางทราบดถงผลกระทบบางอยางของภาวะโลกรอน เชน การละลายของนาแขงในขวโลก ระดบนาทะเล

ทสงขน ความแหงแลงอยางรนแรง การแพรระบาดของโรครายตางๆ อทกภย ปะการงเปลยนสและการ

เกดพายรนแรงฉบพลน โดยผทไดรบผลกระทบมากทสด ไดแก ประเทศตามแนวชายฝง ประเทศทเปน

เกาะ และภมภาคทกาลงพฒนาอยางเอเชยอาคเนย จากการทางานของคณะกรรมการของรฐบาล

นานาชาต วาดวยเรองการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศทมองคการวทยาศาสตร ไดรวมมอกบองคการ

สหประชาชาต เฝาสงเกตผลกระทบตางๆ และไดพบหลกฐานใหมทแนชดวา จากการทภาวะโลกรอนขน

ในชวง 50 กวาปมาน สวนใหญเปนผลมาจากการกระทาของมนษย ซงสงผลกระทบอยางตอเนองให

อณหภมของโลกเพมขนในทกหนทกแหง ประมาณ 1.4-5.8 องศาเซลเซยส การเปลยนแปลงสภาพ

ภมอากาศไมไดเปลยนแปลงไปทละเลกทละนอย แตเปนการเปลยนแปลงอยางรนแรงซงเกดขนบอยครง

121

และมความรนแรงมากขนเรอยๆ ตวอยางทเหนไดชดไดแก ความแหงแลงอยางรนแรง วาตภย อทกภย

พายฝนฟาคะนอง พายทอรนาโด แผนดนถลม และการเกดพายรนแรงฉบพลน จากภาวะอนตรายเหลาน

พบวา ผทอาศยอยในเขตพนททเสยงกบการเกดเหตการณดงกลาว ซงไดรบผลกระทบมากกวาพนทสวน

อนๆ ยงไมไดรบการเอาใจใสและชวยเหลอเทาทควร นอกจากน ยงมการคาดการณวา การทอณหภมของ

โลกสงขน เปนเหตใหปรมาณผลผลตเพอการบรโภคโดยรวมลดลง ซงทาใหจานวนผอดอยากหวโหย

เพมขนอก 60-350 ลานคน ในประเทศไทยและฟลปปนส มโครงการพลงงานตางๆ ทจดตงขน และการ

ดาเนนงานของโครงการเหลาน ไดสงผลกระทบตอระบบนเวศวทยาอยางเหนไดชด ตวอยางเชน การ

เปลยนแปลงของฝนทไมตกตามฤดกาล และปรมาณนาฝนทตกในแตละชวงไดเปลยนแปลงไป การบกรก

และทาลายปาไมทอดมสมบรณ การสงขนของระดบนาทะเลและอณหภมของนาทะเล ซงสงผลกระทบ

อยางมากตอระบบนเวศวทยาตามแนวชายฝง และจากการทอณหภมของนาทะเลสงขนน ไดสงผลกระทบ

ตอการเปลยนสของนาทะเล ดงนน แนวปะการงตางๆ จงไดรบผลกระทบและถกทาลายเชนกน

ประเทศไทยเปนตวอยางของประเทศทมชายฝงทะเล ทมความยาวประมาณ 2,490 กโลเมตร

และเปนแหลงทมความสาคญอยางมากตอเศรษฐกจของประเทศ โดยเฉพาะอยางยง การประมง การ

เพาะเลยงสตวนา และความไมแนนอนของฤดการทสงผลกระทบตอการทาเกษตรกรรม มการคาดการณ

วา หากระดบนาทะเลสงขนอกอยางนอย 1 เมตรภายในทศวรรษหนา หาดทรายและพนทชายฝงใน

ประเทศไทยจะลดนอยลง สถานทตากอากาศชายทะเล รวมถงอตสาหกรรมการทองเทยวในสถานท

ทองเทยวตางๆ เชน พทยา และ ระยองจะไดรบผลกระทบโดยตรง แมแตกรงเทพมหานคร กไมสามารถ

หลกเลยงจากผลกระทบของระดบนาทะเลทสงขนนเชนกนปญหาดานสขภาพ กเปนเรองสาคญอกเรอง

หนงทไดรบผลกระทบอยางรนแรง จากสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงนดวย เนองจากอณหภมและ

ความชนทสงขน สงผลใหมการเพมขนของยงมากขน ซงนามาสการแพรระบาดของไขมาเลเรยและไขสา

นอกจากนโรคทเกยวของกบนา เชน อหวาตกโรค ซงจดวาเปนโรคทแพรระบาดไดอยางรวดเรวโรคหนง

ในภมภาคน คาดวาจะเพมขนอยางรวดเรวและตอเนอง จากอณหภมและความชนทสงขน คนยากจนเปน

กลมคนทมความเสยงสงตอผลกระทบ จากการเปลยนแปลงน ประกอบกบการใหความรในดานการดแล

รกษาสขภาพทด ยงมไมเพยงพอ ปจจบนนสญญาณเบองตนของสภาพภมอากาศทเปลยนแปลงไป ได

ปรากฏขนอยางแจงชด ดงนน สมควรหรอไมทจะรอจนกวาจะคนพบขอมลมากขน หรอ มความรในการ

แกไขมากขน ซง ณ เวลานนกอาจสายเกนไปแลวทจะแกไขได

กลไกของสภาวะโลกรอน

ในสภาวะปกต โลกจะไดรบพลงงานประมาณ 99.95% จากดวงอาทตย ในรปแบบของการแผ

รงส พลงงานทเหลอมาจากความรอนใตพภพซงหลงเหลอจากการกอตวของโลกจากฝนธลในอวกาศ และ

การสลายตวของธาตกมมนตรงสทมอย ในโลก ตงแตดกดาบรรพมาโลกเราสามารถรกษาสมดลของ

พลงงานทไดรบอยางดเยยม โดยมการสะทอนความรอน และการแผรงสจากโลกจนพลงงานสทธทไดรบ

ในแตละวนเทากบศนย ทาใหโลกมสภาพอากาศเหมาะสมตอสงมชวตหลากหลาย กลไกหนงททาใหโลก

122

เรารกษาพลงงานความรอนไวไดคอ “ปรากฏการณเรอนกระจก” (greenhouse effect) ททาหนาทดก และ

สะทอนความรอนทโลกแผกลบออกไปในอวกาศใหกลบเขาไปในโลกอก หากไมมแกสกลมนโลกจะไม

สามารถเกบพลงงานไวได และจะมอณหภมแปรปรวนในแตละวน แกสกลมนจงทาหนาทเสมอนผาหม

บาง ๆ ทคลมโลกทหนาวเยนการณกลบกลายเปนวาในชวงระยะเวลาหลายสบปทผานมา โลกเราไดมการ

สะสมแกสเรอนกระจกในชนบรรยากาศมากขน เนองจากการเผาไหมเชอเพลงตาง ๆ ทใชในกจกรรม

ประจาวน โดยเฉพาะอยางยงการเผาไหมนามนเชอเพลงทขดขนมาจากใตดน การเพมขนของแกสเรอน

กระจกทาใหโลกไมสามารถแผความรอนออกไปไดอยางทเคย สงผลใหอณหภมของโลกเพมมากขนอยาง

ตอเนอง เสมอนกบโลกเรามผาหมทหนาขนนนเอง

ปรากฏการณเรอนกระจกคออะไร?

"ปรากฏการณเรอนกระจก" (greenhouse effect) คอ ปรากฏการณทโลกมอณหภมสงขน

เนองจาก พลงงานแสงอาทตย ในชวงความยาวคลนอนฟราเรดทสะทอนกลบถกดดกลนโดยโมเลกลของ

ไอนา คารบอนไดออกไซด (CO2) มเทน (CH4) และ CFCsไนตรสออกไซด (N2O)ในบรรยากาศทาให

โมเลกลเหลานมพลงงานสงขนมการถายเทพลงงานซงกนและกนทาใหอณหภมในชนบรรยากาศสงขน

การถายเทพลงงานและความยาวคลนของโมเลกลเหลานตอๆกนไป ในบรรยากาศทาใหโมเลกลเกดการ

สนการเคลอนไหว ตลอดเวลาและมาชนถกผวหนงของเรา ทาใหเรารสกรอน ในประเทศในเขตหนาวม

การเพาะปลกพชโดยอาศยการควบคมอณหภมความรอนโดยใชหลกการทพลงงานความรอนจาก

แสงอาทตยสองผานกระจก แตความรอนทอยภายในเรอนกระจกไมสามารถสะทอนกลบออกมาทาให

อณหภมภายในสงขนเหมาะแกการเพาะปลกของพช จงมการเปรยบเทยบปรากฏการณทอณหภมของโลก

สงขนนวาภาวะ เรอนกระจก(greenhouse effect) กาซคารบอนไดออกไซด (CO2) เปนกาซทสะสม

พลงงานความรอนในบรรยากาศโลกไวมากทสดและมผลทาให อณหภมของโลกสงขนมากทสดใน

บรรดากาซเรอนกระจกชนดอนๆ CO2

กาซทกอใหเกดปรากฏการณเรอนกระจก มดงน

สวนมากเกดจากการกระทาของมนษยเชน การเผาไหมเชอเพลง ,

การผลตซเมนต , การเผาไมทาลายปา

• คารบอนไดออกไซด (CO2

• มเทน ซงสวนใหญเกดจากการสลายตวของอนทรยวตถ เชน ขยะมลฝอยทยอยสลายได ของ

เสย อจจาระ

) เกดจากการเผาไหมตาง ๆ

• CFC เปนสารประกอบสาหรบทาความเยน พบในเครองทาความเยนตางๆ เปนสงทอย

รวมกบฟรออน และยงพบไดในสเปรยตาง ๆ อกดวย

• Nitrous Oxide (N2O) เปนกาซมพษทเกดจากเครองยนต การเผาถานหน และใชประกอบใน

รถยนตเพอเพมกาลงเครอง

123

กาซเหลานเชน CFC จะทาปฏกรยากบรงสอลตราไวโอเลตและแตกตวออกเปนโมเลกลคลอรน

และโมเลกลตางๆอกหลายชนด ซงโมเลกลเหลานจะเปนตวทาลายโมเลกลของออกซเจนชนดพเศษหรอ

O3

• กาซไฮโดรฟลโรคารบอน ( HFCS)

บนชนบรรยากาศโอโซน ทาใหรงสอลตราไวโอเลต และอนฟาเรดสองผานลงมายงพนโลกมากขน ใน

ขณะเดยวกนกาซเหลานกกนรงสไมใหออกไปจากบรรยากาศโลก ดวยวาทรงสเหลานเปนพลงงาน พวก

มนจงทาใหโลกรอนขน

• กาซเปอรฟลโรคารบอน ( CFCS)

• กาซซลเฟอรเฮกซาฟลโอโรด ( SF6 )

กาซเหลานสมควรทจะตองลดการปลอยออกมา ซงผทจะลดการปลอยกาซเหลานไดกคอ มนษยทกคน

ตารางแสดงแกสเรอนกระจกและแหลงทมา

แกสเรอนกระจก แหลงทมา สงผลใหโลกรอนขน (%)

แกสคารบอนไดออกไซด(CO2)

1) จากแหลงธรรมชาต เชน กระบวนการหายใจของ

สงมชวต

2) จากมนษย เชน การเผาไหมเชอเพลงจากโรงงาน

อตสาหกรรมตางๆ , การตดไมทาลายปา (ลดการดด

ซบ CO2)

57

แกสมเทน(CH4)

1) จากแหลงธรรมชาต เชน จากการยอยสลายของ

สงมชวต, การเผาไหมทเกดจากธรรมชาต

2) จากมนษย เชน จากนาขาว, แหลงนาทวม, จากการ

เผาไหมเชอเพลงประเภทถานหน นามน และแกส

ธรรมชาต

12

แกสไนตรสออกไซด(N2O)

1) จากมนษย เชน อตสาหกรรมทใชกรดไนตรกใน

ขบวนการผลต, อตสาหกรรมพลาสตก, อตสาหกรรม

ไนลอน, อตสาหกรรมเคม, การเผาไหมเชอเพลงจาก

ซากพชและสตว, ปย, การเผาปา

2) จากแหลงธรรมชาต - อยในภาวะทสมดล

6

แกสท มสวนประกอบคลอโรฟลออโร

คารบอน(CFCS)

จากมนษย เชน อตสาหกรรมตางๆ และอปกรณ

เครองใชในชวตประจาวน เชน โฟม, กระปองสเปรย,

เครองทาความเยน ; ตเยน แอร , ตวทาลาย (แกสนจะ

รวมตวทางเคมไดดกบโอโซนทาใหโอโซนในชน

บรรยากาศลดลงหรอเกดรรวในชนโอโซน)

25

124

ผลกระทบจากสภาวะโลกรอน

แมวาโดยเฉลยแลวอณหภมของโลกจะเพมขนไมมากนก แตผลกระทบทเกดขนจะสงผลตอเปน

ทอด ๆ และจะมผลกระทบกบโลกในทสด ขณะนผลกระทบดงกลาวเรมปรากฏใหเหนแลวท วโลก

รวมทงประเทศไทย ตวอยางทเหนไดชดคอ การละลายของนาแขงทวโลก ทงทเปนธารนาแขง (glaciers)

แหลงนาแขงบรเวณขวโลก และในกรนแลนด ซงจดวาเปนแหลงนาแขงทใหญทสดในโลก นาแขงท

ละลายนจะไปเพมปรมาณนาในมหาสมทร เมอประกอบกบอณหภมเฉลยของนาสงขน นากจะมการ

ขยายตวรวมดวย ทาใหปรมาณนาในมหาสมทรทวโลกเพมขนเปนทวคณ ทาใหระดบนาทะเลสงขนมาก

สงผลใหเมองสาคญๆ ท อย รมมหาสมทรตกอย ใตระดบนาทะเลทนท มการคาดการณวาหากนาแขง

ดงกลาวละลายหมด จะทาใหระดบนาทะเลสงขน 6 – 8 เมตรทเดยว ผลกระทบทเรมเหนไดอกประการ

หนงคอ การเกดพายหมนทมความถมากขน และมความรนแรงมากขนดวย ดงเราจะเหนไดจากขาวพายเฮ

อรเคนทพดเขาถลมสหรฐหลายลกในชวงสองสามปทผานมา แตละลกกสรางความเสยหายในระดบ

หายนะทงสน สาเหตอาจอธบายไดในแงพลงงาน กลาวคอ เมอมหาสมทรมอณหภมสงขน พลงงานทพาย

ไดรบกมากขนไปดวย สงผลใหพายมความรนแรงกวาทเคย นอกจากนนสภาวะโลกรอนยงสงผลใหบาง

บรเวณในโลกประสบกบสภาวะแหงแลงอยางไมเคยมมากอน เชนขณะนไดเกดสภาวะโลกรอนรนแรง

ขนอก เนองจากตนไมในปาทเคยทาหนาทดดกลนแกสคารบอนไดออกไซดไดลมตายลงเนองจากขาดนา

นอกจากจะไมดดกลนแกสตอไปแลวยงปลอยคารบอนไดออกไซดออกมาจากกระบวนการยอยสลายดวย

และยงมสญญาณเตอนจากภยธรรมชาตอน ๆ อกมาก ซงหากเราสงเกตด ๆ จะพบวาเปนผลจากสภาวะน

ไมนอย

ผลกระทบดานนเวศวทยา

แถบขวโลกไดรบผลกระทบมากทสด และกอใหเกดการเปลยนแปลงมากมาย โดยเฉพาะอยาง

ยงภเขานาแขง กอนนาแขงจะละลายอยางรวดเรว ทาใหระดบนาทะเลทางขวโลกเพมขน และไหลลงสทว

โลกทาใหเกดนาทวมไดทกทวป นอกจากนจะพลอยทาใหสตวทางทะเลเสยชวตเพราะระบบนเวศ

เปลยนแปลง สวนทวปยโรป ยโรปใตภมประเทศจะกลายเปนพนทลาดเอยงเกดความแหงแลงในหลาย

พนท ปญหาอทกภยจะเพมขนเนองจากธารนาแขงบนบรเวณยอดเขาสงทปกคลมดวยหมะจะละลายจน

หมด ขณะทเอเชยอณหภมจะสงขนเกดฤดกาลทแหงแลง มนาทวม ผลตผลทางอาหารลดลง ระดบนาทะเล

สงขน สภาวะอากาศแปรปรวน อาจทาใหเกดพายตาง ๆ มากมายเขาไปทาลายบานเรอนทอยอาศยของ

ประชาชน ซงปจจบนกเหนผลกระทบไดชดไมวาจะเปนใตฝนกก แตแถบทวปอเมรกาเหนออตสาหกรรม

การผลตอาหารจะไดรบผลประโยชนเนองจากอากาศทอนขน พรอมๆ กบทงหญาใหญของแคนาดา และ

ทงราบใหญสหรฐอเมรกาจะลมตาย เพราะความแปรปรวนของอากาศจะสงผลตอสตว นกวจยไดมการ

คาดประมาณอณหภมผวโลก ในอก 100 ปขางหนา หรอประมาณป 2643 วาอณหภมจะสงขนจากปจจบน

ราว 4.5 องศาเซลเซยส เนองจากคาดการณวาจะมการปลอยกาซคารบอนไดออกไซดถงรอยละ 63 และ

125

กาซมเทนรอยละ 27 ของกาซเรอนกระจก สาหรบประเทศไทยมอณหภมสงขนประมาณ 1 องศาเซลเซยส

ในชวง 40 ป อยางไรกตามหากอณหภมเพมสงขน 2 – 4 องศาเซลเซยส จะทาใหพายใตฝนเปลยนทศทาง

เกดความรนแรง และมจานวนเพมขนรอยละ 10 – 20 ในอนาคต นอกจากนฤดรอนจะขยายเวลายาวนาน

ขน ในขณะทฤดหนาวจะสนลง

ผลกระทบดานเศรษฐกจ

รฐทเปนเกาะเลก ๆ ของทวปอเมรกา จะไดรบผลจากระดบนาทะเลทสงขนกดกรอนชายฝง จะ

สรางความเสยหายแกระบบนเวศ แนวปะการงจะถกทาลาย ปลาทะเลประสบปญหา เนองจากระบบนเวศ

ทแปรเปลยนไป ธรกจทองเทยวทางทะเลทสาคญจะสญเสยรายไดมหาศาล นอกจากนในเอเชยยงมโอกาส

รอยละ 66 – 90 ทอาจเกดฝนกระหนา และมรสมอยางรนแรง รวมถงเกดความแหงแลงในฤดรอนท

ยาวนาน ทงนในป 2532 – 2545 ประเทศไทยเกดความเสยหายจากอทกภย พาย และภยแลง คดเปนมลคา

เสยหายทางเศรษฐกจมากกวา 70,000 ลานบาท รายงาน “Global Deserts Outlook” ของโครงการ

สงแวดลอมแหงสหประชาชาต เนองในวนสงแวดลอมโลก 5 มถนายน ชวาภายใน 50 ปขางหนา ระบบ

นเวศวทยาทางทะเลทรายจะเปลยนแปลงไป ทงดานชววทยา เศรษฐกจและวฒนธรรม ปจจบนพช และ

สตวทางทะเลทรายคอแหลงทรพยากรมคณคาสาหรบผลตยา และธญญาหารใหมๆ ท ทาใหไมตอง

สนเปลองนา และยงมชองทางเศรษฐกจใหม ๆ ทเปนมตรกบธรรมชาต เชนการทาฟารมกง และบอปลา

ในทะเลทรายรฐอารโซนา และทะเลทรายเนเจฟ ในอสราเอล อยางไรกตามทะเลทรายทมอย 12 แหงทว

โลกกาลงเผชญปญหาใหญ ไมใชเรองการขยายตว แตเปนความแหงแลงเนองจากโลกรอน ธารนาแขงซง

สงนามาหลอเลยงทะเลทรายในอเมรกาใตกาลงละลาย นาใตดนเคมขน รวมทงผลกระทบทเกดจากนามอ

มนษย ซงหากไมมการ ลงมอปองกนอยางทนทวงท ระบบนเวศวทยา และสตวปาในทะเลทรายจะสญ

หายไปภายใน 50 ปขางหนา ในอนาคตประชากร 500 ลานคน ทอาศยอยในเขตทะเลทรายทวโลกจะ

อยไมไดอกตอไป เพราะอณหภมสงขน และนาถกใชจนหมด หรอเคมจนดมไมได

ผลกระทบดานสขภาพ

ภาวะโลกรอนไมเพยงทาใหระบบนเวศเปลยนแปลงไป แตมสงซอนเรนทแอบแฝงมาพรอม

ปรากฏการณนดวยวาโลกรอนขนจะสรางสภาวะทพอเหมาะพอควร ใหเชอโรคเจรญเตบโตอยางรวดเรว

เดวท พเมนเทล นกนเวศวทยาแหงมหาวทยาลยคอรแนลในอเมรกา ระบวาโลกรอนขนจะกอใหเกด

สภาพแวดลอมทเหมาะสมแกการฟกตวของเชอโรค และศตรพชทเปนอาหารของมนษยบางชนด โรคท

ฟกตวไดดในสภาพรอนชนของโลก จะสามารถเพมขนมากในอก 20 ปขางหนา ทงจะมการตดเชอเพม

มากขนในโรคมาลาเรย ไขสา อหวาตกโรค และอาหารเปนพษ นกวทยาศาสตรในทประชมองคการ

อนามยโลก และ London School of Hygiene and Tropical Medicine วทยาลยศกษาดานสขอนามย และ

เวชศาสตรเขตรอนขององกฤษแถลงวา ในแตละปประชาชนราว 160,000 คน เสยชวตเพราะไดรบ

126

ผลกระทบจากภาวะโลกรอน ตงแตโรคมาลาเรย ไปจนถงการขาดแคลนสขอนามยทด และตวเลข

ผเสยชวตนอาจเพมขนเกอบสองเทาตวในอก 17 ปขางหนา แถลงการณของคณะแพทยระดบโลกระบวา

เดกในประเทศกาลงพฒนาจดอยในกลมเสยงมากทสด เชนในประเทศแถบแอฟรกา ละตนอเมรกา และ

เอเชยตะวนออกเฉยงใต ทจะตองเผชญกบการแพรขยายของการขาดแคลนสขอนามยโรคทองรวง และ

โรคมาเลเรย ทามกลางอณหภมโลกรอนขน นาทวม และภยแลง

การปองกน

วธการชวยปองกนสภาวะโลกรอน ดงน

1. การลดระยะทาง

2. ปดเครองปรบอากาศ

3. ลดระดบการใชงานของเครองใชไฟฟา

4. Reuse

5. การรกษาปาไม

6. ลดการใชนามน

1. ลดระยะทางใชสาหรบการขนสงอาหาร เนองจากมลพษจากการขนสงนนเปนตวการ

สาคญมากทสดในการเพมปรมาณ กาซคารบอนไดออกไซดในบรรยากาศ ใหเราพยายามบรโภคอาหารท

ผลต และปลกในทองถน จะชวยลดพลงงานทใชสาหรบการขนสงลงได

2. ปดเครองปรบอากาศในโรงแรมทเราไดเขาพก พรอมทงอยาใหพนกงานนาผาขนหนทยงไม

สกปรกมากไปซก โดยพงระลกวาเราไมไดชวยใหโรงแรมประหยดไฟฟา แตเรากาลงชวยโลกทเราอาศย

อย

3 . ลดระดบการใชงานเค รองใชไฟฟาลงแม เพยงนอยนด เชน เพ มความรอนของ

เครองปรบอากาศในสานกงาน หรอทพกอาศยลงสกหนงองศา หรอปดไฟขณะไมใชงาน ปดฝาหมอทม

อาหารรอนอย หรอลดจานวนชวโมงการดโทรทศน หรอฟงวทยลง อาจลดคาใชจายของเราไมมากนก แต

จะสงผลมหาศาลตอโลก

4. Reuse นากระดาษ หรอภาชนะบรรจอน ๆ กลบไปใชใหม พยายามซอสงของทมอายการใช

งานนาน ๆ จะชวยลดการใชพลงงานของโลกอยางมากมาย

5. รกษาปาไมใหไดมากทสด และลด หรองดการจดซอสงของ หรอเฟอรนเจอรตาง ๆ ททาจาก

ไมทตดเอามาจากปา เพอปลอยใหตนไม และปาไมเหลานไดทาหนาทการเปนปอดของโลกสบไป

127

6. ลดการใชนามนจากการขบขยวดยานพาหนะ โดยปรบเปลยนนสยการขบรถ เชน ลด

ความเรวในการขบรถลง ตรวจสอบสภาพลมในลอรถใหเหมาะสม และคอย ๆ เหยยบคนเรง รถยนตเมอ

ตองการเรงความเรว และทดลองเดนใหมากทสด

การแกปญหาโลกรอน

เราจะหยดสภาวะโลกรอนไดอยางไร เปนเรองทนาเปนหวงวาเราคงไมอาจหยดยงสภาวะโลก

รอนทกาลงจะเกดขนในอนาคตได ถงแมวาเราจะหยดผลตแกสเรอนกระจกโดยสนเชงตงแตบดน เพราะ

โลกเปรยบเสมอนเครองจกรขนาดใหญทมกลไกเลก ๆ จานวนมากทางานประสานกน การตอบสนองทม

ตอการกระตนตาง ๆ จะตองใชเวลานานกวาจะกลบเขาสสภาวะสมดล และแนนอนวา สภาวะสมดลอน

ใหมทจะเกดขนยอมจะแตกตางจากสภาวะปจจบนอยางมาก แตเรากยงสามารถบรรเทาผลอนรายแรงท

อาจจะเกดข นในอนาคต เพ อใหความรนแรงลดลงอย ในระดบท พอจะรบมอได และอาจจะชะลอ

ปรากฏการณโลกรอนใหชาลง กนเวลานานขน สงท เราพอจะทาไดตอนนคอพยายามลดการผลตแกส

เรอนกระจกลง และเนองจากเราทราบวาแกสดงกลาวมาจากกระบวนการใชพลงงาน การประหยด

พลงงานจงเปนแนวทางหนงในการลดอตราการเกดสภาวะโลกรอนไปในตว

วธการแกปญหาโลกรอนมดงน

1. เปลยนหลอดไฟ การเปลยนหลอดไฟจากหลอดไส เปนฟลออเรสเซนหนงดวง จะชวยลด

คารบอนไดออกไซดได 150 ปอนดตอป

2. ขบรถใหนอยลง หากเปนระยะทางใกล ๆ สามารถเดน หรอขจกรยานแทนได การขบรถยนต

เปนระยะทาง 1 ไมล จะปลอยคารบอนไดออกไซด 1 ปอนด

3. รไซเคลใหมากขน ลดขยะของบานคณใหไดครงหนง จะชวยลดคารบอนไดออกไซดไดถง

2,400 ปอนดตอป

4. เชคลมยาง การขบรถโดยทยางมลมนอย อาจทาใหเปลองนามนขนไดถง 3% จากปกต

นามนทก ๆ แกลลอนทประหยดได จะลดคารบอนไดออกไซดได 20 ปอนด

5. ใชนารอนใหนอยลง ในการทานารอนใชพลงงานในการตมสงมาก การปรบเครองทานาอน

ใหมอณหภม และแรงนาใหนอยลง จะลดคารบอนไดออกไซดได 350 ปอนดตอป หรอการซกผาในนา

เยน จะลดคารบอนไดออกไซดไดปละ 500 ปอนด

6. หลกเล ยงผลตภณฑท มบรรจภณฑ เยอะ เพยงแคลดขยะของคณเอง 10% จะลด

คารบอนไดออกไซดได 1,200 ปอนดตอป

7. ปรบอณหภมหองของคณ (สาหรบเมองนอก) ในฤดหนาว ปรบอณหภมของ heater ให

ตาลง 2 องศา และในฤดรอน ปรบใหสงขน 2 องศา จะลดคารบอนไดออกไซดได 2,000 ปอนดตอป

128

8. ปลกตนไม การปลกตนไมหนงตน จะดดซบคารบอนไดออกไซดได 1 ตน ตลอดอายของ

มน

9. ปดเครองใชไฟฟาทไมใช ปดทว คอมพวเตอร เครองเสยง และเครองใชไฟฟาตาง ๆ เมอไม

ใช จะลดคารบอนไดออกไซดไดนบพนปอนดตอป

บรรณานกรม

www.Thaigoodview.com

www.nkw.ac.th

http//kanchanapisek.or.th

http//guru sanook.com

http//www.school.net.th

129

แบบฝกหดบทท 6

แบบฝกหดเรอง ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

1. จงบอกกระบวนการเปลยนแปลงแทนของสงมชวตวามกประเภท อะไรบาง

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

2. ละล คออะไร

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

3. คลนแผนดนไหว คออะไร

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

130

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

4. จงอธบายหลกการของเครองวดความไหวสะเทอนของขนาดแผนดนไหวมาพอสงเขป

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

5. การวดแผนดนไหวมกแบบ อะไรบาง

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

6. จงอธบายปรากฏการณแผนดนถลม (land slides)

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

7. แผนดนถลมในประเทศไทยเกดขนในภาพเหนอ และภาคตะวนออกเฉยงเหนอ เกดจากสาเหตใด

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

8. ปจจยสาคญทเปนสาเหตของการเกดแผนดนถลม

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

9. ปรากฏการณเรอนกระจก คออะไร

131

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

10. กาซชนดใดทกอใหเกดปรากฏการณเรอนกระจก

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

11. ทรพยากรธรรมชาต หมายถง

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

12. ทรพยากรธรรมชาตแบงออกเปนกประเภท อะไรบาง

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................

บทท 7

ธาต สมบตของธาตและธาตกมมนตภาพรงส

สาระสาคญ

ทฤษฎ โครงสราง และการจดเรยงอเลกตรอนในอะตอม สมบตของธาตตามตารางธาต

ประโยชนของตารางธาต สมบตธาตกมมนตภาพรงสและกมมนตภาพรงส ประโยชนและผลกระทบ

จากกมมนตภาพรงส

ผลการเรยนรทคาดหวง

อธบายเกยวกบโครงสรางอะตอม ตารางธาต สมการและปฏกรยาเคมทพบในชวตประจาวน

ขอบขายเนอหา

เรองท 1. ธาต

เรองท 2. ตารางธาต

เรองท 3. ธาตกมมนตภาพรงส

133

เรองท 1 ธาต

ความหมายของธาต

ธาต สารเปนสารบรสทธทมโมเลกลประกอบดวยอะตอมชนดเดยวกน มธาตทคนพบแลว

109 ธาต เปนธาตทอยในธรรมชาต 89 ธาต เชน โซเดยม (Na) แมกนเซยม (Mg) คารบอน (C)

ออกซเจน (O) เปนตน

แผนผงการจดธาต 20 ธาตแรกออกเปนหมวดหม

ตารางแสดงสมบตบางประการของธาต เรยงตามมวลอะตอม

ธาต สญลกษณ มวล

อะตอม

ลกษณะท

อณหภมปกต mp.(0C)

d

(g/cm3)

ความเปน

โลหะ-

อโลหะ

ความวองไว

ในการ

เกดปฏกรยา

ไฮโดรเจน H 1.008 กาซไมมส -259 0.07* อโลหะ มาก

ฮเลยม He 4.003 กาซไมมส -272 0.15* โลหะ ไมเกด

ลเทยม Li 6.94 ของแขงสเงน 180 0.53 โลหะ มาก

เบรลเลยม Be 9.01 ของแขงสเงน 1280 1.45 โลหะ ปานกลาง

โบรอน B 10.81 ของแขงสดา 2030 2.34 กงโลหะ ปานกลาง

คารบอน C 12.01 ของแขงสดา 3730 2.26 อโลหะ นอย

mp. = จดหลอมเหลว d = ความหนาแนน * = ความหนาแนนขณะเปนของเหลว

134

จากตารางแสดงสมบตของธาต ถาจดธาตเหลานมาจดเปนพวกโดยอาศยเกณฑตาง ๆ ตาม

ตาราง จะแบงธาตออกเปน 3 กลม ดงน

1. โลหะ (metal) เปนกลมธาตทมสมบตเปนตวนาไฟฟาได นาความรอนทด เหนยว มจดเดอด

สง ปกตเปนของแขงทอณหภมหอง (ยกเวน ปรอท) เชน แคลเซยม อะลมเนยม เหลก เปนตน

2. อโลหะ (non-metal) เปนกลมธาตทมสมบตไมนาไฟฟา มจดหลอมเหลวและจดเดอดตา

เปราะบาง และมการแปรผนทางดานคณสมบตทางกายภาพมากกวาโลหะ

3. กงโลหะ (metalloid) เปนกลมธาตทมสมบตกากงระหวางโลหะและอโลหะ เชน ธาต

ซลคอน และเจอเมเนยม มสมบตบางประการคลายโลหะ เชน นาไฟฟาไดบางทอณหภมปกต และ

นาไฟฟาไดมากขน เมออณหภมเพมขน เปนของแขง เปนมนวาวสเงน จดเดอดสง แตเปราะแตกงาย

คลายอโลหะ เชน ออกซเจน กามะถน ฟอสฟอรส เปนตน

แบบจาลองอะตอม

เปนทยอมรบกนแลววาสารตาง ๆ นนประกอบดวยอะตอม แตอยางไรกตามยงไมมผใดเคย

เหนรปรางทแทจรงของอะตอม รปรางหรอโครงสรางของอะตอม จงเปนเพยงจนตนาการหรอมโน

ภาพทสรางขนเพอใหสอดคลองกบการทดลอง เรยกวา “แบบจาลองอะตอม” ซงจดเปนทฤษฎ

ประเภทหนง แบบจาลองอะตอมอาจเปลยนแปลงไปได ตามผลการทดลองหรอขอมลใหม ๆ เมอ

แบบจาลองอะตอมเดมอธบายไมได ดงนนแบบจาลองอะตอม จงไดมการแกไขพฒนาหลายครง

เพอใหสอดคลองกบการทดลอง นกวทยาศาสตรไดใชกลองจลทรรศนอเลกตรอนทมกาลงขยายสงมาก

รวมกบคอมพวเตอร และถายภาพทเชอวาเปนภาพภายนอกของอะตอม

อะตอมของของทองคาถายภาพดวยกลองจลทรรศนอเลกตรอน

135

แบบจาลองอะตอมของดอลตน

ในป พ.ศ.2346 (ค.ศ.1803) จอหน ดอลตน (John

Dalton) นกวทยาศาสตร ชาวองกฤษไดเสนอทฤษฎอะตอมเพอ

ใชอธบายเกยวกบการเปลยนแปลงของสารกอนและหลงทา

ปฏกรยา รวมทงอตราสวนโดยมวลของธาตทรวมกนเปน

สารประกอบ ซงสรปไดดงน

1. ธาตประกอบดวยอนภาคเลก ๆ หลายอนภาค อนภาค

เหลานเรยกวา “อะตอม” ซงแบงแยกไมได และทาใหสญหาย

ไมได

2. อะตอมของธาตชนดเดยวกนมสมบตเหมอนกน เชน มมวลเทากน แตจะมสมบตตางจาก

อะตอมของธาตอน

3. สารประกอบเกดจากอะตอมของธาตมากกวาหนงชนดทาปฏกรยาเคมกนในอตราสวนท

เปนเลขลงตวนอย ๆ

ทฤษฎอะตอมของดอลตนใชอธบายลกษณะและสมบตของอะตอมไดเพยงระดบหนง แต

ตอมานกวทยาศาสตรคนพบขอมลบางประการทไมสอดคลองกบทฤษฎอะตอมของ ดอลตน

เชน พบวาอะตอมของธาตชนดเดยวกนอาจมมวลแตกตางกนได อะตอมสามารถแบงแยกได

แบบจาลองอะตอมของดอลตน

แบบจาลองอะตอมของทอมสน

เซอร โจเซฟ จอหน ทอมสน (J.J Thomson)

นกวทยาศาสตรชาวองกฤษไดสนใจปรากฏการณทเกดขนใน

หลอดรงสแคโทด จงทาการทดลองเกยวกบการนาไฟฟาของ

แกสขนในป พ.ศ. 2440 (ค.ศ. 1897) และไดสรปสมบตของรงส

ไวหลายประการ ดงน

1. รงสแคโทดเดนทางเปนเสนตรงจากขวแคโทดไปยง

ขวแอโนด เนองจากรงสแคโทดทาใหเกดเงาดาของวตถได ถา

นาวตถไปขวางทางเดนของรงส

136

2. รงสแคโทดเปนอนภาคทมมวล เนองจากรงสทาใหใบพดทขวางทางเดนของรงสหมนไดเหมอน

ถกลมพด

3. รงสแคโทดประกอบดวยอนภาคทมประจลบ เนองจากเบยงเบนเขาหาขวบวกของสนามไฟฟา

หลอดรงสแคโทด รงสแคโทดบยงเบนเขาหาขวบวกของสนามไฟฟา

จากผลการทดลองน ทอมสนอธบายไดวา อะตอมของโลหะทขวแคโทดเมอไดรบ

กระแสไฟฟาทมความตางศกยสงจะปลอยอเลกตรอนออกมาจากอะตอม อเลกตรอนมพลงงานสง และ

เคลอนทภายในหลอด ถาเคลอนทชนอะตอมของแกสจะทาใหอเลกตรอนในอะตอมของแกสหลดออก

จากอะตอม อเลกตรอนจากขวแคโทดและจากแกสซงเปนประจลบจะเคลอนทไปยงขวแอโนด ขณะ

เคลอนทถากระทบฉากทฉาบสารเรองแสง เชน ZnS ทาใหฉากเกดการเรองแสง ซงทอมสนสรปวา

รงสแคโทดประกอบดวยอนภาคทมประจลบเรยกวา “อเลกตรอน” และยงไดหาคาอตราสวนประจตอ

มวล (e/m) ของอเลกตรอนโดยใชสยามแมเหลกและสนามไฟฟาชวยในการหา ซงไดคาประจตอมวล

ของอเลกตรอนเทากบ 1.76 x 10 8 C/g คาอตราสวน e/m นจะมคาคงท ไมขนอยกบชนดของโลหะท

เปนขวแคโทด และไมขนอยกบชนดของแกสทบรรจอยในหลอดรงสแคโทด แสดงวาในรงสแคโทด

ประกอบดวยอนภาคไฟฟาทมประจลบเหมอนกนหมดคอ อเลกตรอน นนเอง ทอมสนจงสรปวา

“อเลกตรอนเปนสวนประกอบสวนหนงของอะตอม และอเลกตรอนของทกอะตอมจะมสมบต

เหมอนกน”

การคนพบโปรตอน

ในป พ.ศ. 2409 (ค.ศ. 1866) ออยเกน โกลดชไตน นกวทยาศาสตรชาวเยอรมน ไดทาการ

ทดลองโดยเจาะรทขวแคโทดในหลอดรงสแคโทด พบวาเมอผานกระแสไฟฟาเขาไปในหลอดรงส

แคโทดจะมอนภาคชนดหนงเคลอนทเปนเสนตรงไปในทศทางตรงกนขามกบการเคลอนทของรงส

แคโทดผานรของขวแคโทด และทาใหฉากดานหลงขวแคโทดเรองแสงได โกลดชไตนไดตงชอวา

“รงสแคแนล” (canal ray) หรอ “รงสบวก” (positive ray) สมบตของรงสบวกมดงน

137

1. เดนทางเปนเสนตรงไปยงขวแคโทด

2. เมอผานรงสนไปยงสนามแมเหลกและสนามไฟฟา รงสนจะเบยงเบนไปในทศทางตรงขาม

กบรงสแคโทด แสดงวารงสนประกอบดวยอนภาคทมประจไฟฟาเปนบวก

3. มอตราสวนประจตอมวลไมคงท ขนอยกบชนดของแกสในหลอด และถาเปนแกสไฮโดรเจน

รงสนจะมอตราสวนประจตอมวลสงสด เรยกอนภาคบวกในรงสแคแนลของไฮโดรเจนวา “โปรตอน”

4. มมวลมากกวารงสแคโทด เนองจากความเรวในการเคลอนทตากวารงสแคโทดทอมสนได

วเคราะหการทดลองของโกลด ชไตน และการทดลองของทอมสน จงเสนอแบบจาลองอะตอมวา

“อะตอมเปนรปทรงกลมประกอบดวยเนออะตอมซงมประจบวกและมอเลกตรอนซงมประจลบ

กระจายอยทวไป อะตอมในสภาพทเปนกลางทางไฟฟาจะมจานวนประจบวกเทากบจานวนประจลบ”

แบบจาลองอะตอมของทอมสน

แบบจาลองอะตอมของรทเทอรฟอรด

ในป พ.ศ.2453 (ค.ศ.1910)เซอร เออรเนสต

รทเทอรฟอรด (Sir Ernest Rutherford) ไดศกษาแบบจาลอง

อะตอมของทอมสน และเกดความสงสยวาอะตอมจะมโครงสราง

ตามแบบจาลองของทอมสนจรงหรอไม โดยตงสมมตฐานวา

“ถาอะตอมมโครงสรางตามแบบจาลองของทอมสน

จรง ดงนนเมอยงอนภาคแอลฟาซงมประจไฟฟาเปนบวกเขาไปใน

อะตอม แอลฟาทกอนภาคจะทะลผานเปนเสนตรงทงหมด

เนองจากอะตอมมความหนาแนนสมาเสมอเหมอนกนหมดทงอะตอม”

เพอพสจนสมมตฐานน รทเทอรฟอรดไดทาการทดลองยงอนภาคแอลฟาไปยงแผนทองคา

บาง ๆ โดยมความหนาไมเกน 10–4 cm โดยมฉากสารเรองแสงรองรบ ปรากฏผลการทดลองดงน

1. อนภาคสวนมากเคลอนททะลผานแผนทองคาเปนเสนตรง

2. อนภาคสวนนอยเบยงเบนไปจากเสนตรง

3. อนภาคสวนนอยมากสะทอนกลบมาดานหนาของแผนทองคา

138

ถาแบบจาลองอะตอมของทอมสนถกตอง เมอยงอนภาคแอลฟาไปยงแผนทองคาบาง ๆ

น อนภาคแอลฟาควรพงทะลผานเปนเสนตรงทงหมดหรอเบยงเบนเพยงเลกนอย เพราะอนภาคแอลฟา

มประจบวกจะเบยงเบนเมอกระทบกบประจบวกทกระจายอยในอะตอม แตแบบจาลองอะตอมของ

ทอมสนอธบายผลการทดลองของรทเทอรฟอรดไมได รทเทอรฟอรดจงเสนอแบบจาลองอะตอมขนมาใหม

ดงน

แบบจาลองอะตอมของรทเทอรฟอรท

แบบจาลองอะตอมของโบร

จากแบบจาลองอะตอมของรทเทอรฟอรดทาใหทราบถงการจดโครงสรางของอนภาคตาง ๆ ใน

นวเคลยส แตไมไดอธบายวาอเลกตรอนรอบนวเคลยสอยในลกษณะใด นกวทยาศาสตรในลาดบตอมา

ไดหาวธทดลองเพอรวบรวมขอมลเกยวกบตาแหนงของอเลกตรอนทอยรอบนวเคลยส วธหนงกคอ

139

การศกษาสมบตและปรากฏการณของคลนและแสง แลวนามาสรางเปนแบบจาลอง

คลนชนดตาง ๆ เชน คลนแสง คลนเสยง มสมบตสาคญ 2 ประการ คอ ความยาวคลนและ

ความถ

คลนแสงเปนคลนแมเหลกไฟฟาทมความถและความยาวคลนตาง ๆ กน ดงรปตอไปน

แบบจาลองอะตอมแบบกลมหมอก

อเลกตรอนเคลอนทรอบนวเคลยสอยางรวดเรว ดวยรศมไมแนนอนจงไมสามารถบอกตาแหนง

ทแนนอนของอเลกตรอนไดบอกไดแตเพยงโอกาสทจะพบอเลกตรอนในบรเวณตาง ๆ ปรากฏการณ

แบบนเรยกวากลมหมอกของอเลกตรอน บรเวณทมกลมหมอกอเลกตรอนหนาแนนจะมโอกาสพบ

อเลกตรอนมากกวาบรเวณทเปนหมอกจาง

การเคลอนทของอเลกตรอนรอบนวเคลยสอาจเปนรปทรงกลมหรอรปอน ๆ ขนอยกบระดบ

พลงงานของอเลกตรอน แตผลรวมของกลมหมอกของอเลกตรอนทกระดบพลงงาน

การจดเรยง อเลกตรอน

ในอะตอม

140

1. อเลกตรอนทวงอยรอบๆนวเคลยสนน จะอยกนเปนชนๆตามระดบพลงงาน ระดบพลงงานท

อยใกลนวเคลยสทสด (ชน K)จะมพลงงานตาทสด และอเลกตรอนในระดบพลงงานชนถดออกมาจะม

พลงงานสงขนๆตามลาดบ พลงงานของอเลกตรอนของระดบชนพลงงาน K < L < M < N < O < P <

Q หรอชนท 1< 2 < 3 <4 < 5 < 6 < 7

2. ในแตละชนของระดบพลงงาน จะมจานวนอเลกตรอนได ไมเกน 2n2

ตวอยาง จานวน e

เมอ n = เลขชน

เลขชนของชน K=1,L=2,M=3,N=4,O=5,P=6 และ Q=7

- ในระดบพลงงานชน K มได ไมเกน 2n2 = 2 x 12 = 2x1 = 2

จานวน e-ในระดบพลงงานชน N มได ไมเกน 2n2 = 2 x 42

3. ในแตละระดบชนพลงงาน จะมระดบพลงงานชนยอยได ไมเกน 4 ชนยอย และมชอเรยกชน

ยอย ดงน s , p , d , f

= 2x16 = 32

ในแตละชนยอย จะมจานวน e-ได ไมเกน ดงน

ระดบพลงงานชนยอย s ม e- ได ไมเกน 2 ตว ระดบพลงงานชนยอย p ม e- ได ไมเกน 6 ตวระดบ

พลงงานชนยอย d ม e-ได ไมเกน 10 ตว ระดบพลงงานชนยอย f ม e-ได ไมเกน 14 ตว

เขยนเปน s2 p6 d10 f

14

141

การจดเรยงอเลกตรอน ใหจดเรยง e- ในระดบพลงงานชนยอยโดยจดเรยงลาดบตามลกศร

การจดเรยงอเลกตรอนในอะตอม

ตวอยาง จงจดเรยงอเลกตรอนของธาต คลเซยม ( Ca )

ธาต Ca มเลขอะตอม = 20 แสดงวาม p = 20 และม e- = 20 ตว (ดเลขอะตอม จากตารางธาต)

แลวจดเรยง e- ดงน

142

การจดเรยง e- ของธาต Ca = 2 , 8 , 8 , 2

มแผนผงการจดเรยง e- ดงนCa มจานวน e- ในระดบพลงงานชนนอกสด = 2 ตว

จานวนอเลกตรอนในระดบพลงงานชนนอกสด เรยกวา เวเลนซอเลกตรอน (Valence electron) ดงนน

Ca มเวเลนซอเลกตรอน = 2

ตารางธาต (Periodic table of elements)

143

เรองท 2 ตารางธาต (Periodic table of elements)

คอ ตารางทนกวทยาศาสตรไดรวบรวมธาตตางๆ ไวเปนหมวดหมตามลกษณะ และคณสมบต

ทเหมอนกน เพอเปนประโยชนในการศกษาในแตละสวนของตารางธาต โดยคาบ ( Period ) เปนการจด

แถวของธาตแนวราบ สวนหม ( Group ) เปนการจดแถวของธาตในแนวดง ซงมรายละเอยดดงตอไปน

ภาพตารางธาตปจจบน

1. ธาตหมหลก มทงหมด 8 หม 7 คาบ โดยธาตทอยดานซายของเสนขนบนได จะเปนโลหะ

(Metal) สวนทางดานขวาเปนอโลหะ (Non metal) สวนธาตทอยตดกบเสนขนบนไดนน จะ

เปนกงโลหะ (Metalloid)

2. ธาตทรานซชน มทงหมด 8 หม แตหม 8 มทงหมด 3 หมยอย จงมธาตตางๆ รวม 10 หม และม

ทงหมด 4 คาบ ธาตอนเนอรทรานซชน ม 2คาบโดยมชอเฉพาะเรยกคาบแรกวาคาบแลนทาไนด

3. (Lanthanide series) และเรยกคาบทสองวา คาบแอกทไนด (Actinide series) เพราะเปนคาบทอย

ตอมาจาก 57La (Lanthanum) และ 89Ac (Actinium) ตามลาดบ คาบละ 14 ตวรวมเปน 28 ตว

144

การจดเรยงธาตลงในตารางธาต

เมอทราบการจดเรยงอเลกตรอนของธาตตางๆ แลว จะเหนวาสามารถจดกลมธาตไดงายขน โดยธาตทม

ระดบพลงงานเทากน กจะถกจดอยในคาบเดยวกน สวนธาตทมจานวนอเลกตรอนในระดบพลงงาน

นอกสดเทากน กจะถกจดอยในหมเดยวกน ดงภาพ

ภาพการจดเรยงธาตลงในตารางธาต

ประเภทของธาตในตารางธาต

ธาตโลหะ (metal) โลหะทรานซชนเปนตนฉบบของโลหะ ธาตโลหะเปนธาตทมสถานะเปนของแขง (

ยกเวนปรอท ทเปนของเหลว) มผวทมนวาว นาความรอน และไฟฟาไดด มจดเดอดและจดหลอมเหลว

สง ( ชวงอณหภมระหวางจดหลอมเหลวกบจดเดอดจะตางกนมาก) ไดแก โซเดยม (Na) เหลก (Fe)

แคลเซยม (Ca) ปรอท (Hg) อะลมเนยม (Al) แมกนเซยม (Mg) สงกะส (Zn) ดบก (Sn) เปนตน

ธาตอโลหะ ( Non metal ) มไดทงสามสถานะ สมบตสวนใหญจะตรงขามกบอโลหะ เชน ผวไมมนวาว

ไมนาไฟฟา ไมนาความรอน จดเดอดและจดหลอมเหลวตา เปนตน ไดแก คารบอน( C ) ฟอสฟอรส

(P) กามะถน (S) โบรมน (Br) ออกซเจน (O 2) คลอรน (Cl 2) ฟลออรน (F 2

ธาตกงโลหะ (metalloid) เปนธาตกงตวนา คอ มนจะสามารถนาไฟฟาไดเฉพาะในภาวะหนง

เทานน ธาตกงโลหะเหลานจะอยบรเวณเสนขนบนได ไดแก โบรอน (B) ซลคอน ( Si) เปนตน

) เปนตน

ธาตกมมนตภาพรงส เปนธาตทมสวนประกอบของ นวตรอน กบโปรตอน ไมเหมาะสม (>1.5) ธาตท

83ขนไปเปนธาตกมมนตภาพรงสทกไอโซโทปมครงชวต

145

สมบตของธาตตามตารางธาต

สมบตของธาตในแตละหม

ธาตหม I A หรอโลหะอลคาไล (alkaline metal)

โลหะอลคาไล ไดแก ลเทยม โซเดยม โพแทสเซยม รบเดยม ซเซยม และแฟรนเซยม มสมบตดงน คอ

เปนโลหะออน ใชมดตดได

เปนหมโลหะมความวองไวตอการเกดปฏกรยามากทสด สามารถทาปฏกรยากบออกซเจนในอากาศ

จงตองเกบไวในนามน

ออกไซดและไฮดรอกไซดของโลหะอลคาไลละลายนาไดสารละลายเบสแก

เมอเปนไอออน จะมประจบวก

มจดเดอดและจดหลอมเหลวตา มความหนาแนนตาเมอเทยบกบโลหะอนๆ

มเวเลนซอเลกตรอน = 1

ธาตหม II A หรอโลหะอลคาไลนเอรธ (alkaline earth)

โลหะอลคาไลนเอรธ ไดแก เบรลเลยม แมกนเซยม แคลเซยม สตรอนเชยม แบเรยม เรเดยม มสมบต

ดงน คอ

มความวองไวตอการเกดปฏกรยามาก แตนอยกวาโลหะอลคาไล

ทาปฏกรยากบนาไดสารละลายเบส สารประกอบโลหะอลคาไลนเอรธพบมากในธรรมชาต

โลหะอลคาไลนเอรธมความวองไวแตยงนอยกวาโลหะอลคาไล

โลหะอลคาไลนเอรธมเวเลนซอเลกตรอน = 2

ธาตหม III

- ธาตหม III ไดแก B Al Ga In Tl มสมบตดงน คอ

- มเวเลนซอเลกตรอน = 3

ธาตหม IV

- ธาตหม IV ไดแก C Si Ge Sn Pb มสมบตดงน คอ

- มเวเลนซอเลกตรอน = 4

ธาตหม V

- ธาตหม V ไดแก N P As Sb Bi มสมบตดงน คอ

- มเวเลนซอเลกตรอน = 5

146

ธาตหม VI

- ธาตหม VI ไดแก O S Se Te Po

- มเวเลนซอเลกตรอน = 6

ธาตหม VII หรอหมแฮโลเจน (Halogen group)

- หมธาตแฮโลเจน ไดแก ฟลออรน คลอรน โบรมน ไอโอดน และแอสทาทน

- เปนหมอโลหะทวองไวตอการเกดปฏกรยามากทสด (F วองไวตอการเกดปฏกรยามากทสด)

- เปนธาตทมพษทกธาตและมกลนแรง

- โมเลกลของธาตแฮโลเจนประกอบดวย 2 อะตอม (Cl 2 Br 2 I 2)

- แฮโลเจนไอออนมประจบลบหนง (F - C - Br - I - At -)

ธาตหม VIII หรอกาซเฉอย หรอกาซมตระกล (Inert gas )

- กาซมตระกล ไดแก ฮเลยม นออน อารกอน ครปทอน ซนอน และเรดอน

- มเวเลนซอเลกตรอนเตม 8 อเลกตรอน จงทาใหเปนกาซทไมวองไวตอการเกดปฏกรยา

- กาซมตระกลอยเปนอะตอมเดยว แตยกเวน Kr กบ Xe ทสามารถสรางพนธะได

ขนาดอะตอมของธาต

หนวยพโกเมตร

ขนาดอะตอมของธาตตางๆ

147

ขนาดของอะตอมนนถาจะพจารณาถงปจจยตางๆ ทสงผลกระทบตอขนาดของอะตอมนน อาจ

แบงแยกออกไดเปนขอ เรยงตามลาดบความสาคญไดดงน

1. จานวนระดบพลงงาน

2. จานวนโปรตอน

3. จานวนอเลกตรอน

ขนาดไอออนของธาต

........................... หนวยพโกเมตร

148

ประโยชนของตารางธาต

1. การจดธาตเปนหมและคาบ ทาใหทราบสมบตของธาตในหมเดยวกนได

2. สามารถทจะทราบสมบตตาง ๆ จากธาตในหมเดยวกน จากธาตททราบสมบตตาง ๆ แลว

3. นาไปทานายสมบตของธาตตาง ๆ ทยงไมทราบในปจจบนไวลวงหนาได

4. ทาใหการศกษาเรองสมบตของธาต เปนไปอยางรวดเรว

149

แบบทดสอบบทท 7

เรองธาตและตารางธาต

คาชแจง

1. สมบตทใชในการจาแนกสารขอใดถกตองทสด

ใหกาเครองหมาย X ทบอกษรหนาคาตอบทถกตองทสด เพยงคาตอบเดยว

ก. โลหะเปนธาตทสามารถนาไฟฟาไดทกสถานะ

ข. อโลหะทกชนดไมสามารถนาไฟฟาได

ค. ออกไซตของโลหะเมอละลายนามสมบตเปนเบส

ง. โลหะมคาพลงงานอออไนส เพมขนตามเลขอะตอม

2. ไสดนสอดาและเพชรจดอยในขอใด

ก. ธาตตางชนดกน ข. อนรปของคารบอน

ค. ไอโซโทปของคารบอน ง. สารประกอบคารบอน

3. ธาตใดแสดงความเปนเบสมากทสด

ก. MgO ข. Al2O

ค. SO

3

2

4. ในตารางธาตนนธาตทงหมดเรยงตามลาดบ

ง. NO

ก. ขนาดอะตอม ข. มวลของอะตอม

ค. อะตอมมกนมเบอร ง. แมสนมเบอร

5. ในหมธาตเฉอยเดยวกน ธาตใดทาปฏกรยาไดดทสด

ก. He ข. Ne

ค. Ar ง. Kr

6. สารประกอบออกไซตของธาต X มสตร XO แสดงวาอยางไร

ก. ธาต X เปนธาตหม 2 ข. ธาต X เปนธาตหม 6

ค. ธาต X อยหมเดยวกนกบธาต O ง. ธาต X มวาเลนตอเลกตรอน

7. ธาตทอยหมเดยวกน จะมสงใดเทากน

ก. จานวนอเลกตรอน ข. จานวนโปรตอน

ค. จานวนนวตรอน ง. จานวนวาเลนตอเลกตรอน

8. เหตใดทใชฮเลยมผสมกบออกซเจน สาหรบผทลงไปทางานในทะเลลก

ก. หางาย ข. ราคาถก

ค. ละลายในโลหตนอย ง. รวมกบออกซเจนไดด

150

9. ธาตเฉอยมวาเลนตอเลกตรอนเทาใด

ก. 2 ข. 8

ค. 18 ง. 2 หรอ 8

10. ธาต X อยในหม 6 คาบท 3 ดงนนธาต X มเลขอะตอมเทาใด

ก. 8 ข. 9

ค. 16 ง. 24

151

เรองท 3 ธาตกมมนตภาพรงส

กมมนตภาพรงส (Radioactivity) หมายถง รงสทแผออกมาไดเองจากธาตบางชนด

ธาตกมมนตภาพรงส หมายถง ธาตทมในธรรมชาตทแผรงสออกมาไดเอง

เฮนร เบคเคอเรล นกฟสกสชาวฝรงเศส เปนผคนพบกมมนตภาพรงสโดยบงเอญ ในขณะททาการ

วเคราะหเกยวกบรงสเอกซ กมมนตภาพรงสมสมบตแตกตางจากรงสเอกซ คอ มความเขมนอยกวารงส

เอกซ การแผรงสเกดขนอยางตอเนองตลอดเวลา รงส เปนปรากฏการณธรรมชาต บางชนดเปนคลน

แมเหลกไฟฟา เชน รงสเอกซ รงสอลตราไวโอเลต รงสอนฟราเรด บางอยางเปนอนภาค เชนรงสทเกดจาก

อนภาคอเลคตรอน รงสทไดจากธาตกมมนตภาพรงสม 3 ชนด คอ รงสแอลฟา รงสเบตา และรงสแกมมา

ชนดของกมมนตภาพรงส ม 3 ชนด คอ

1. รงสแอลฟา (alpha, a) คอ นวเคลยสของอะตอมธาตฮเลยม 4He2 มประจไฟฟา +2 มมวลมาก

ความเรวตา อานาจทะลทะลวงนอย มพลงงานสงมากทาใหเกดการแตกตวเปนอออนไดดทสด

2. รงสเบตา (Beta, b) ม 2 ชนด คอ อเลคตรอน 0e-1 (ประจลบ) และ โฟซตรอน 0e+1 (ประจ

บวก) มความเรวสงมากใกลเคยงกบความเรวแสง

3. รงสแกมมา (gamma, g) คอ รงสทไมมประจไฟฟา หมายถง โฟตอนหรอควอนตมของแสง

มอานาจในการทะลทะลวงไดสงมาก ไมเบยงเบนในสนามแมเหลกและสนามไฟฟา เปนคลนแมเหลกไฟฟา

ทมความถสงกวารงสเอกซ

152

การเกดกมมนตภาพรงส

1. เกดจากนวเคลยสในสภาวะพนฐานไดรบพลงงาน ทาใหนวเคลยสกระโดดไปสระดบ

พลงงานสงขน กอนกลบสสภาวะพนฐาน นวเคลยสจะคายพลงงานออกมาในรปรงสแกมมา

2. เกดจากนวเคลยสทอยในสภาพเสถยร แตมอนภาคไมสมดล นวเคลยสจะปรบตวแลว

คายอนภาคทไมสมดลออกมาเปนอนภาคแอลฟาหรอเบตา

คณสมบตของกมมนตภาพรงส

1. เดนทางเปนเสนตรง

2. บางชนดเกดการเลยวเบนเมอผานสนามแมเหลกและสนามไฟฟา เชน a, b

3. มอานาจในการทะลสารตางๆ ไดด

4. เมอผานสารตางๆจะสญเสยพลงงานไปโดยการทาใหสารนนแตกตวเปนอออน ซงอออน

เหลานนจะกอใหเกดปรากฏการณอนๆ เชน ปฏกรยาเคม เกดรอยดาบนฟลมถายรป

ประโยชนและโทษของกมมนตภาพรงส

ประโยชนของธาตกมมนตภาพรงส

1. ดานธรณวทยา มการใช C-14 คานวณหาอายของวตถโบราณ หรออายของซากดกดาบรรพ

ซงหาไดดงน ในบรรยากาศม C-14 ซงเกดจากไนโตรเจน รวมตวกบนวตรอนจากรงสคอสมกจน

เกดปฏกรยา แลว C-14 ทเกดขนจะทาปฏกรยากบกาซออกซเจน แลวผานกระบวนการสงเคราะหแสง

ของพช และสตวกนพช คนกนสตวและพช ในขณะทพชหรอสตวยงมชวตอย C-14 จะถกรบเขาไปและ

ขบออกตลอดเวลา เมอสงมชวตตายลง การรบ C-14 กจะสนสดลงและมการสลายตวทาใหปรมาณ

ลดลงเรอยๆ ตามครงชวตของ C-14 ซงเทากบ 5730 ป

ดงนน ถาทราบอตราการสลายตวของ C-14 ในขณะทยงมชวตอยและทราบอตราการสลายตว

ในขณะทตองการคานวณอายวตถนน กสามารถทานายอายได เชน ซากสตวโบราณชนดหนงมอตรา

การสลายตวของ C-14 ลดลงไปครงหนงจากของเดมขณะทยงมชวตอย เนองจาก C-14 มครงชวต 5730

ป จงอาจสรปไดวาซากสตวโบราณชนดนนมอายประมาณ 5730 ป

153

2. ดานการแพทย ใชรกษาโรคมะเรง ในการรกษาโรคมะเรงบางชนด กระทาไดโดยการฉาย

รงสแกมมาทไดจาก โคบอลต-60 เขาไปทาลายเซลลมะเรง ผปวยทเปนมะเรงในระยะแรกสามารถรกษา

ใหหายขาดได แลวยงใชโซเดยม-24 ทอยในรปของ NaCl ฉดเขาไปในเสนเลอด เพอตรวจการไหลเวยน

ของโลหต โดย โซเดยม-24 จะสลายใหรงสเบตาซงสามารถตรวจวดได และสามารถบอกไดวามการตบ

ตนของเสนเลอดหรอไม

3. ดานเกษตรกรรม มการใชธาตกมมนตภาพรงสตดตามระยะเวลาการหมนเวยนแรธาตในพช

โดยเรมตนจากการดดซมทรากจนกระทงถงการคายออกทใบ หรอใชศกษาความตองการแรธาตของพช

4. ดานอตสาหกรรม ในอตสาหกรรมการผลตแผนโลหะ จะใชประโยชนจากกมมนตภาพรงส

ในการควบคมการรดแผนโลหะ เพอใหไดความหนาสมาเสมอตลอดแผน โดยใชรงสเบตายงผาน

แนวตงฉากกบแผนโลหะทรดแลว แลววดปรมาณรงสททะลผานแผนโลหะออกมาดวยเครองวดรงส

ถาความหนาของแผนโลหะทรดแลวผดไปจากความหนาทตงไว เครองวดรงสจะสงสญญาณไปควบคม

ความหนา โดยสงใหมอเตอรกดหรอผอนลกกลง เพอใหไดความหนาตามตองการ

ในอตสาหกรรมการผลตถงแกส อตสาหกรรมกอสราง การเชอมตอทอสงนามนหรอแกส

จาเปนตองตรวจสอบความเรยบรอยในการเชอตอโลหะ เพอตองการดวาการเชอมตอนนเหนยวแนนด

หรอไม วธการตรวจสอบทาไดโดยใชรงสแกมมายงผานบรเวณการเชอมตอ ซงอกดานหนงจะมฟลมมา

รบรงสแกมมาททะลผานออกมา ภาพการเชอมตอทปรากฏบนฟลม จะสามารถบอกไดวาการเชอมตอ

นนเรยบรอยหรอไม

154

โทษของธาตกมมนตภาพรงส

เนองจากรงสสามารถทาใหตวกลางทมนเคลอนทผานเกดการแตกตวเปนไอออนได รงสจงม

อนตรายตอมนษย ผลของรงสตอมนษยสามารถแยกไดเปน 2 ประเภท คอ

1. ผลทางพนธกรรม

จะมผลทาใหการสรางเซลลใหมในรางกายมนษยเกดการกลายพนธ โดยเฉพาะเซลลสบพนธ

2. และความปวยไขจากรงส

สวนผลททาใหเกดความปวยไขจากรงส เนองจากเมออวยวะสวนใดสวนหนงของรางกายได

รบรงส โมเลกลของธาตตางๆ ทประกอบเปนเซลลจะแตกตว ทาใหเกดอาการปวยไขได

หลกในการปองกนอนตรายจากรงส

1. ใชเวลาเขาใกลบรเวณทมกมมนตภาพรงสใหนอยทสด

2. พยายามอยใหหางจากกมมนตภาพรงสใหมากทสดเทาทจะทาได

3. ใชตะกว คอนกรต นา หรอพาราฟน เปนเครองกาบงบรเวณทมการแผรงส

สารกมมนตภาพรงสกบผลกระทบตอสงแวดลอม

สารกมมนตภาพรงสสามารถเขาสสงแวดลอมทางบก ทางทะเล และสงแวดลอมชายฝงไดทง

ทางตรงและทางออมจากกจกรรมตาง ๆ ของมนษย เชน การผลตพลงงานจากสารกมมนตภาพรงส การ

ทดลองนวเคลยร การใชสารกมมนตภาพรงส ทางการแพทยและทางการเกษตร ตลอดทงการ

ปฏบตการตาง ๆ ทเกยวของกบการจดการและการกาจดของเสยกมมนตภาพรงส รวมไปถงการขนสง

วสดกมมนตภาพรงส ทอาจเกดการรวไหลจากอบตเหตหรอการจดเกบทไมเหมาะสม สารกมมนตภาพรงส

ดงกลาว เมอเขาสสงแวดลอมจะกอใหเกดอนตรายตอสขภาพของมนษยและตอสงแวดลอมโดยตรงจาก

การปนเปอนในหวงโซอาหาร

วธในการควบคมปองกน ลด และขจดภาวะมลพษจากสารกมมนตภาพรงส คอ การหยดยง

มใหมการปลอยทงสารกมมนตภาพรงสลงสสงแวดลอม และการดารงไวซงกลไกในการกาหนดมาตรฐาน

และการประกนคณภาพ ทใชบงคบอยในทางระหวางประเทศ เพอสนบสนนการวดและการประเมน

155

ปรมาณกมมนตภาพรงสในสงแวดลอมกเปนกลไกสาคญ ทงน อาจดาเนนการโดยทบวงการพลงงาน

ปรมาณระหวางประเทศ (International Atomic Energy Agency) ซงเปนองคการระหวางประเทศทม

ความเชยวชาญเฉพาะทางดานสารกมมนตภาพรงส รวมทงสงเสรมใหรฐและองคการระหวางประเทศ

ทมความเชยวชาญในการทาความสะอาดและการกาจดการปนเปอนของสารกมมนตภาพรงส ใหความ

ชวยเหลอแกรฐทรองขอ เพอแกไขปญหาการปนเปอนสารกมมนตภาพรงสในพนท ทไดรบผลกระทบ

และผลรายจากกมมนตภาพรงสดงกลาว ซงความรวมมอในการควบคม ปองกนและแกไขปญหาสาร

กมมนตภาพรงส นอกจากจะเปนการชวยเหลอสงแวดลอมของโลกแลว ยงเปนการชวยเหลอเพอนมนษย

มใหไดรบความทกข ทรมานจากสารกมมนตภาพรงสอกดวย

156

แบบฝกหด

เรองกมมนตภาพรงส

1. กมมนตภาพรงส หมายถงอะไร

2. ชนดของกมมนตภาพรงส มกชนด อะไรบาง

3. จงบอกประโยชนของธาตกมมนตภาพรงส มาอยางนอย 2 ดาน

บทท 8

สมการเคมและปฏกรยาเคม

สาระสาคญ

การเกดสมการเคมและปฏกรยาเคม ปจจยทมผลตอปฏกรยาเคม ตลอดจนผลทเกดจากปฏกรยาเคมตอ

สงแวดลอม

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. อธบายการเกดสมการเคมและปฏกรยาเคมและดลสมการเคมได

2. อธบายปจจยทมผลตอปฏกรยาเคมได

3. อธบายผลทเกดจากปฏกรยาเคมตอชวตและสงแวดลอมได

ขอบขายเนอหา

เรองท 1. สมการเคม

เรองท 2 หลกการเขยนสมการเคม

เรองท 3 ปฏกรยาเคมทพบในชวตประจาวน

158

เรองท 1 สมการเคม

สมการเคม (Chemical equation) คอสงทเขยนใหทราบถงการเปลยนแปลงทางเคม

ซงเปนตวแทนของการเปลยนแปลงทางเคม แสดงใหเหนวาสารตงตนใดทาปฏกรยากนแลวเกดเปนสาร

ผลตภณฑใด สารตงตนอยทางซายของลกศร และสารผลตภณฑคอสารทเกดจากปฏกรยาเคม จะอยทางขวาของลกศร

สญลกษณในวงเลบแสดงสถานะ ไดแก

G (gas) แทน แกส

l (liquid) แทน ของเหลว

s (solid) แทน ของแขงหรอตะกอน

aq (aqueous) แทน สารทละลายในนา

สมการเคมทดลถกตองแลว ตวเลขทใชในการดล หมายถง จานวนโมลของสารตงตน ททาปฏกรยาพอดกน

และจานวนโมลของสารผลตภณฑทเกดขนในสมการนนสมการเคมโดยทวไปแลวจะใชสญลกษณแทนของธาตตาง ๆ

มลกศรทชจากดานซายของสมการไปทางดานขวาเพอบงบอกวาสารตงตน(reactant)ทางดานซายมอ ทาปฏกรยาเกดสาร

ใหมขนมาเรยกวาผลตภณฑ (product)ทางดานขวามอ ดงนน จากสมการเคมเราสามารถใชคานวณหาไดวาใชสารตงตน

เทาไรแลวจะไดผลตภณฑออกมาเทาไร

การเปลยนแปลงทางเคมสามารถอธบายไดโดยใชหลก 3 ประการ ดงน

กฎทหนง : กฎทรงมวล (Law of Conservation of Mass)

กฎทสอง :

กลาววา “ ในการเปลยนแปลงทางเคม มวลของสสารจะไมสญหาย ” กลาวคอ มวลของสสารกอนและหลงการเปลยนแปลง

จะเทากน

กฎสดสวนคงท (Law of Definite Proportions)

กฎทสาม :

กลาววา “ เมอธาตมารวมตวกนเกดเปนสารประกอบหนงจะมสดสวนโดยมวลคงท ”

กฎสดสวนพหคณ (Law of Multiple Proportions)

จากกฎทรงมวลเราจงตองทาใหแตละขางของสมการตองมจานวนอะตอม และประจทเทากน เรยกวา การดล

สมการ ซงมขอสงเกตดงน

กลาววา “ เมอธาตรวมตวกนเกดเปนสารประกอบไดมากกวาหนงชนด ถาใหมวลอะตอมของธาตหนงคงท

1. พยายามดลธาตทเหมอนกนใหมจานวนอะตอมทงสองดานเทากนกอน

2. ในบางปฏกรยามกลมอะตอมใหดลเปนกลม

3. ใชสมประสทธ(ตวเลขทใชวางไวหนาอะตอม)ชวยในการดลสมการ แลวนบจานวนอะตอมแตละขางให

เทากน เชน

159

2C2H2(g) + 5O2(g) 4CO2(g) + 2H2

AgNO

O(l)

สารตงตน สารผลตภณฑ

3(aq) + HCl(aq) AgCl(s) + HNO3

การดลสมการเคม

(aq)

สารตงตน สารผลตภณฑ

วธการดลสมการเคมทวไป

1.ระบวาสารใดเปนสารตงตน และสารใดเปนสารผลตภณฑ

2.เขยนสตรเคมทถกตองของสารตงตนและสารผลตภณฑ ซงสตรเคมนจะไมมการเปลยนแปลง

3.ดลสมการโดยหาตวเลขสมประสทธมาเตมขางหนาสตรเคม เพอทาใหอะตอมชนดเดยวกนทงซายและขวาของ

สมการมจานวนเทากน

4.ใหคดไอออนทเปนกลมอะตอมเปรยบเสมอนหนงหนวย ถาไอออนนนไมแตกกลมออกมาในปฏกรยา

ตรวจสอบอกครงวาถกตองโดยมจานวนอะตอมชนดเดยวกนเทากนทงสองขาง

ตวอยาง อะลมเนยมซงเปนโลหะทวองไวตอปฏกรยากบกรด เมออะลมเนยมทาปฏกรยากบกรดซลฟวรก จะเกดแกส

ไฮโดรเจนและอะลมเนยมซลเฟต จงเขยนและดลสมการของปฏกรยาน

วธทา (1) เขยนสตรสารตงตนและสารผลตภณฑ Al + H2SO4 ----> H2(g) + Al2(SO4

(2) ดลจานวนอะตอม Al 2Al + H

)3

2SO4 ----> H2(g) + Al2(SO4)

(3) ดลจานวนกลมไอออน SO42- 2Al + 3H

3

2SO4 ----> H2(g) + Al2(SO4)

(4) ดลจานวนอะตอม H 2Al + 3H

3

2SO4 ----> 3H2(g) + Al2(SO4)3

160

เรองท 2 หลกในการเขยนสมการเคม

1.ตองเขยนสตรเคมของสารตงตนแตละชนดได

2.ตองทราบวาในปฏกรยาเคมหนงเกดสารผลตภณฑใดขนบาง และเขยนสตรเคมของสารผลตภณฑได

3.เมอเขยนสมการแสดงปฏกรยาเคมไดแลวใหทาสมการเคมใหสมดลดวยเสมอ คอทาใหจานวนอะตอมของธาต

ทกชนดทางซายเทากบทางขวา โดยการเตมตวเลขขางหนาสตรเคมของสารนนๆ เชน

N2 + H2 ----> NH3

N

ไมถกตอง เพราะสมการนไมดล

2 + 3H2 ----> 2NH3

ขอควรจา ในสมการเคมทดลแลวนจะม จานวนอะตอม โมลอะตอม และมวลสารตงตนเทากบของสาร

ผลตภณฑเสมอ สวนจานวนโมเลกลหรอจานวนโมลโมเลกล หรอปรมาตรของสารตงตนอาจเทากนหรอ ไมเทาหรอสาร

ผลตภณฑกได(สวนใหญไมเทากน)

ถกตอง เพราะสมการนดลแลว

ในการเขยนสมการเคม ถาใหสมบรณยงขน ควรบอกสถานะของสารแตละชนดดวยคอถาเปนของแขง (solid)

ใชตวอกษรยอวา "s" ถาเปนของเหลว (liquid) ใชอกษรยอวา "l" เปนกาซ (gas) ใชอกษรยอวา "g" และถาเปนสารละลาย

ในนา (aqueous) ใชอกษรยอวา "aq" เชน

CaC2(s) + 2H2O(g) ----> Ca(OH)2(aq) + C2H2

7.การเขยนสมการบางครงจะแสดงพลงงานขอปฏกรยาเคมดวยเชน

(g)

2NH3(g) + 93(g) ----> N2(g) + 3H2

CH

(g) ปฏกรยาดดพลงงาน = 93 kJ

4(g) + 2O2 ----> CO2(g) + 2H2

O(l) + 889.5 kJ ปฏกรยาคายพลงงาน = 889.5

พจารณาลกษณะของอะตอมของธาตในสารตงตนหรอในธาตของผลตภณฑแลววเคราะหลกษณะของการเปลยนแปลง

สตรของสารตงตนมาเปนสตรของผลตภณฑ อาจจาแนกประเภทของปฎกรยาเคมไดเปน 3 ประเภท ดงน

1.ปฎกรยาการรวมตว (Combination)

ปฎกรยารวมตวเกดจากสารโมเลกลเลกกวารวมกนเปนโมเลกลใหญ หรอเกดจากธาตทาปฎกรยากบธาตได

สารประกอบ ดงตวอยางตอไปน

ตวอยางท 1 แกส H2 รวมกบแกซ O2 ไดนา (H2

2H

O)

2(g) + O2(g) ----> 2H2

ตวอยางท 2 2Al(s) + 3Cl

O(l)

2(g) ----> 2AlCl

3

2.ปฎกรยาการแยกสลาย (Decomposition)

ปฎกรยาการแยกสลายเกดจากสารโมเลกลใหญแยกสลายใหสารโมเลกลเลกๆ ดงตวอยางตอไปน

ตวอยางท 1 แยกนาดวยกระแสไฟฟาใหแกซ O2 และ H

2H

2

2O(l) ----> 2H2(g) + O2

(g)

161

ตวอยางท 2 เผาหนปนดวยแคลเซยมคารบอนเนต (CaCO3

ออกไซต (CO

) จะไดแคลเซยมออกไซต (CaO) และแกสคารบอนได

2

เผา

)

CaCO3(s) ----> CaO(s) + CO2

(g)

3.ปฎกรยาการแทนท (Replacement)

ปฎกรยาการแทนทเปนปฏกรยาทสารหนงเขาไปแทนทสารในอกสารหนง

เชน Zn(s) + CuSO4 ----> ZnSO4

4.ปฏกรยาการแลกเปลยน มหลายประเภทเชน

+ Cu

ปฏกรยาตะกอน เปนปฏกรยาแลกเปลยนชนดหนงทเมอแยกเขยนเปนสมการไออนคจะพบวามการตกตะกอน

เชน Ba(CN)2(aq) + Na2CO3(aq) ----> BaCO3

Pb(NO

(s) + 2NaCN(aq)

3)2(aq) + 2KI (aq) ----> PbI2(s) + KNO3

(aq)

ปฏกรยาสะเทน (Neutralization Reaction) เปนปฏกรยาแลกเปลยนประเภทหนง เกดกบปฏกรยาระหวางกรดกบเบส

ไดเกลอกนนา เชน

HCl(aq) +NaOH(aq) ----> NaCl (aq) + H2

ปฏกรยาการเกดแกส (Gas Forming Reaction) เปนปฏกรยาเคม ทเกดผลตภณฑเปนแกสสารตงตน มกเปนปฏกรยา

การแลกเปลยนระหวางกรดหรอเบสกบสารเคมอน

O(l)

ปฏกรยารดอกซ (Redox Reaction) เปนปฏกรยาทมการถายโอนอเลกตรอนกนหรอเปนปฏกรยาทมการเปลยนเลข

ออกซเดชนของธาตทงเพมและลดในปฏกรยาเดยวกน

ตวอยาง ในการสนดาปของเอมลแอลกอฮอล(C5H11

2C

OH) ดงน

5H11OH(g) + 15O2(g) 10CO2(g) + 12H2

ก.จงหาจานวนโมลของกาซออกซเจนทตองใชในการสนดาปกบ 1 โมลของเอมลแอลกอฮอล

O(g)

วธทา ก. 2C5H11OH(g) + 15O2(g) 10CO2(g) + 12H2

วธทาท 1 จากสมการ C5H

O(g)

11OH 2

C

โมล ? O2 =15 โมล

5H11OH 1 โมล ? O2

= (15 mol?1mol)/2mol 7.5 โมล

วธท 2 molของC5H11OH/(mol ของ O2

(1 mol)/(mol O

) = 2/?(15โมล)

2

โมลของ O

) = 2/15

2

ข.จงหามวลของกาซคารบอนไดออกไซดทเกดขนจากการใชเอมลแอลกอฮอลมากเกนพอ แลวเกดกาซ

คารบอนไดออกไซด 22 กรม

= 15/2 โมล = 7.5 โมล

ข.2C5H11OH(g) + 15O2(g) ----> 10CO2(g) + 12H2O(g)

162

วธทาท 1. จากสมการ CO2 10 mol มาจาก O2

CO

=15 mol

2 10 ?44 g มาจาก O2

CO

=15? 22.4 dm3 STP

2 22 g มาจาก O2

= (15?22.4?22g)/(10?44g)= 16.8 dm3

วธท 2. ให O2

CO

มปรมาตร = x dm 3 STP มจานวน x/22.4 mol

2

(mol O

22 g มจานวน = 22/44 = 1/2 mol

2)/(mol CO2

x/22.4 = 15/10

) = 15/10

1/2 mol

? X = 15/10?1/2?22.4 = 16.8 dm3

ปรมาตรของ O2

ท STP = 16.8 dm3

ตวอยาง นาผลกโซเดยมฟอสเฟต (Na3PO4 (H2

วธทา Na

O) หนก 3.615 g มาเผามวลสญหายไป 2.055 g เมอเผาแลวใหเหลอ

เกลอทปราศจากนา จงหาคา x ในสตรสมการของผลกนน (มวลอะตอมของ H = 1,O = 16,Na = 23,P =31 )

3PO4.xH2 O(s) ?(?? ) Na3PO4(s) + xH2

มวลโมเลกลของ Na

O(g)

3PO4.xH2

จากสมการ Na

O = (164 + 18x)

3PO4.xH2O 1 mol เผาแลวเกด H2

Na

O = x mol

3PO4.xH2O (164 + 18x) g เผาแลวเกด H2

Na

O = x ?18 g

3PO4.xH2O 3.615 g เผาแลวเกด H2

O = (18? g?3.615g)/(164+18x)g

มวลของ H2

X = 12.00

O หนก = 65.07x/((164+18x))

ตวอยาง แรชนดหนงม ZnS 79.55% นาแรชนดนหนก 445 g ไปทาปฏกรยากบกาซออกซเจนจนสมบรณดงสมการ

2ZnS + 3O2 2ZnO + 2SO

จงหาของกาซ O2ทตองใชทงหมด และหาปรมาตรของกาซ SO

2

2

(มวลอะตอมของ O = 16, S = 32, Zn = 65.39)

ท STP

วธทา 2ZnS + 3O2 2Zn(s) + 2SO2

แร 100 g ม ZnS = 79.5 g

แร 100 g ม ZnS = 79.5 g ?445 g = 353.78 g

100 g

จากสมการ ZnS 2 mol = O2 = 3 mol

ZnS 2 ? 97.39 g = O2 = 3 ?32 g

ZnS 353.78 g = O2 = (3?32g?353.78g)/(2?97.38g) = 174.38 g

163

?มวลของกาซ O2 = 174.38 g

จากสมการ ZnS 2?97.39 g เกด SO2 = 2?22.4 dm3

ZnS 353.78 g เกด SO2 = (2?22.4dm3?353.78g)/(2?97.39g)

มวลของกาซ SO2 = 81.37 dm3 STP

ตวอยาง การหมกเปนกระบวนการทางเคมอยางซบซอนในการทาไวน โยการใชนาตาลหมกใหเปลยนเปนเอทานอล

และกาซคารบอนไดออกไซด

C6H12O6 2C2H5OH + 2CO

เรมตนใชกลโคส 500.4 g จงหาปรมาตรของเอทานอลทเกดขนจากกระบวนการน

2

(ความหนาแนนของเอทานอล =0.789 g/ml, มวลอะตอมของ H = 1,C = 12, O = 16)

วธทา C6H12O6 2C2H5OH + 2CO

จากสมการ C

2

6H12O6 1 mol C2H5

C

OH = 2 mol

6H12O6 180 g C2H5

C

OH = 2?46 g

16H12O6 500.4 g C2H5

180 g

OH = (2?46g?50.4)/180g

มวลของเอทานอล = 255.79 g

แตสตร d = M/V

แทนคา ; 0.789 g/ml = 255.76g/V

V = 255.76g/(0.789g/ml) = 324.16 ml

ปรมาตรของเอทานอล = 324.16 ml

ปฏกรยาเคม

3ปฏกรยาเคม (chemical reaction) หมายถง การเปลยนแปลงททาใหเกดสารใหม มสมบตตางจากสารเดม สาร

กอนการเปลยนแปลงเรยกวา สารตงตน (reactant) และสารทเกดใหมเรยกวา ผลตภณฑ (product)

ในขณะทเกดปฏกรยา

เคม นอกจากไดสารใหมแลวยงอาจเกดการเปลยนแปลงในดานอนๆ อกได เชน การเปลยนแปลงพลงงาน

164

3

ปฏกรยาเคมจาแนกได 3 ประเภทดงน

ประเภทของปฏกรยาเคม

1. ปฏกรยาการรวมตว (combination) เปนปฏกรยาทเกดจากการรวมตวของสารโมเลกลเลกรวมกนเปนสารโมเลกล

ใหญ หรอเกดจากการรวมตวของธาตซงจะไดสารประกอบ ดงเชน

2. ปฏกรยาการแยกสลาย (decomposition) เปนปฏกรยาทเกดการแยกสลายของสารโมเลกลใหญใหไดสารโมเลกลเลก

ลง ดงเชน

3. ปฏกรยาการแทนท (replacement) เปนปฏกรยาการแทนทของสารหนงเขาไปแทนทอกสารหนง ดงเชน

3ปจจยทมผลตอการเกดปฏกรยาเคม3

ปจจยทมผลตอการเกดปฏกรยาเคม หมายถงสงทจะมผลทาใหปฏกรยาเคมเกดขนเรวหรอชา ไดแก

1. ความเขมขน สารละลายทมความเขมขนมากกวาจะเกดปฏกรยาไดเรวกวาสารละลายทเจอจาง

2. พนทผว3 ของแขงทมพนทผวมากกวาจะเกดปฏกรยาไดเรวกวา

3. อณหภม ททมอณหภมสงกวาจะเกดปฏกรยาไดเรวกวาททมอณหภมตากวา

4. ตวเรงปฏกรยาหรอตวคะตะลสต (catalyst)

เปนสารชนดตางๆ ทสามารถทาใหเกดปฏกรยาไดเรวขน

3

165

เรองท 3 ปฏกรยาเคมทพบในชวตประจาวน

ปฏกรยาเคมเกดจากสารทาปฏกรยากนแลวไดสารใหม ซงสารนนคอผลตภณฑ ผลตภณฑทไดนนมทงประโยชน

และโทษ รอบๆ ตวเรามปฏกรยาเกดขนมากมาย เชน ปฏกรยาชวเคมในรางกาย การเกษตรกรรม อตสาหกรรม ตวอยาง

เหลานลวนเกยวกบปฏกรยาเคมทงสน จงเหนไดวาปฏกรยาเคมมความสาคญตอชวตอยางยง

ตวอยางปฏกรยาเคมทพบในชวตประจาวน

4.1 ฝนกรด เมอเกดฝนตกลงมา นา (H2O) จะละลายแกสตาง ๆทอยในอากาศตามธรรมชาต เชน แกสคารบอนไดออกไซด (CO2)

แกสซลเฟอรไดออกไซด (SO2) แกสไนโตรเจนไดออกไซด (NO2) เมอนาละลายแกสคารบอนไดออกไซดในอากาศ จะ

ทาใหนาฝนมสภาพเปนกรดคารบอนก (H2CO3) ดงสมการ

เมอนาฝนทมสภาพเปนกรดไหลไปตามภเขาหนปนกจะทาปฏกรยากบแคลเซยมคารบอเนต (CaCO3) ในหนปน และได

สารละลายแคลเซยมไฮโดรเจนคารบอเนต (Ca(HCO3)2

) ออกมา ดงสมการ

เมอสารละลายแคลเซยมไฮโดรเจนคารบอเนตไหลซมไปตามเพดานถา นาจะระเหยไปเหลอแตหนปนเกาะจนกลายเปน

หนยอยทเพดานถา ถาสารละลายนหยดลงบนพนถา เมอนาระเหย ไปจะกลายเปนหนงอกตอไป

สรปปฏกรยาเคมในการเกดหนยอยและหนงอก

3

รปแสดงหนยอย

4.2 ถานไฟฉาย (Dry cell )

ถานไฟฉายเปนเซลลกลวานกทใชประโยชนมากในปจจบน ชนนอกสดของถานไฟฉายจะมกระดาษหรอโลหะ

หอหม ชนถดมาจะเปนกลอง (Zn) จะทาหนาทเปนขวแอโนด ตรงกลางกลอง(Zn) ไวบรรจสารและ Zn จะทาหนาทเปน

ขวแอโนดตรงกลางกลอง Zn จะมแทงแกรไฟต ทาหนาทเปนขวแคโทด สวนรอบ ๆ แทงแกรไฟตจะมของผสมระหวาง

166

ผงถานแอมโมเนยมคลอไรดชน แมงกานส(IV)ออกไซด และกาวบรรจอยเปนอเลคโตรไลต จะเหนวาในถานไฟฉาย ไม

ใชอเลคโตรไลตทเปนของเหลว ทาใหสะดวกตอการนาไปใชงาน

4.3 เซลลสะสมไฟฟาแบบตะกว (Lead storage cell)

หรอทเรยกกนทวไปวา แบตเตอรรถยนต แตละเวลลจะใหศกยไฟฟา 2 โวลต ถาตองการใชกระแสไฟฟาทม

ศกยไฟฟาเทาใด กนาเซลลหลาย ๆ เซลลมาตอกนอยางอนกรม ในแตละเซลลของเซลลสะสมไฟฟาแบบตะกว จะประกอบดวย

แผนตะกวซงมลกษณะคลายฟองนาบรรจในชองวางของแผนกรดส (gride) และแผนกรดสอกชดหนงซงมเลอ (IV)

ออกไซตบรรจอยแผนกรดสทง 2 จมอยในสารละลาย H2SO4

4.4การชบโลหะดวยไฟฟา

เปนกระบวนการทมการเคลอบชนของโลหะทตองการชบลงบนผวโลหะอกชนดหนง การชบโลหะ หลกการ

ชบโลหะดวยกระแสไฟฟา

1.สงทตองการชบใหตอกบขว แคโทด(ขวลบ) ของแบตเตอร

2.จะชบดวยโลหะอะไรกนาโลหะนนตอกบขวแอโนด(ขวบวก) ของแบตเตอร

3.ในอเลคโตรไลตตองประกอบดวย ไอออนของโลหะชนดเดยวกนกบทตอกบขวแอโนด

4.กระแสไฟฟาทใชตองเปนกระแสตรง

ซงทาหนาทเปนอเลคโตรไลต

167

ทขวแอโนด(ขวบวก)โลหะ Zn จะจาย e- ตามสมการ

Zn -------> Zn2+ + 2e- ---------(1)

ทขวแคโทด(ขวลบ) Zn2- จะมารบ e- เปนโลหะ Zn เคลอบทผงของตะป Fe

Zn2+ + 2e-

4.5 สบ

เปนสารอนทรย จาพวกเกลอทไดจากการทาปฏกรยาระหวางไขมนจากพชหรอสตวกบเบส เบสทใชในการทา

สบ มลกษณะทตางกนอย 2 ชนด คอ

1.สบเหลว เตรยมโดยใชกรดไขมนจากพชหรอสตว ทาปฏกรยากบสารละลายโปตสเซยมไฮดรอกไซต (KOH)

ชาวบานเรยกวา ดางคล

2.สบแขง เปนสบทเตรยมขนจากการใชกรดไขมนจากพชหรอสตว ทาปฏกรยากบสารละลายโซเดยมไฮดรอก

ไซด หรอโซดาไฟ( NaOH) สบมชอทางเคมวา โซเดยมสเตยเรต ซงมสตรทางเคม คอ C

-------> Zn ---------(2)

17H35

การผลตสบ

การผลตสบ ใชกรดไขมนจากพชหรอสตวทาปฏกรยากบสารละลายเบส แลวจะใหผลเปนไปตามสมการ

ไขมน + NaOH หรอ KOH -------> สบ + กลเซอรอล

ในการผลตสบจะเตมโซเดยมคลอไรด(เกลอแกง) ลงไปในกรรมวธการผลตเพอใหสบกบ กลเซอรอล แยกออกจากกน

ซงเรยกโซเดยมคลอไรดวา เปนตว Salting out

CooNa

สารทเตมลงในสบ เพอใหสบมคณภาพด ไดแก

1.สารเพมความสะอาด เชนโซดาซกผา โซเดยมซลเกต โซเดยมฟอสเฟต

2.สารฆาเชอโรค มกใสในสบฟอกตวเพอฆาเชอโรคไดดขน

3.สารแตงเตมกลน ไดแก หวนาหอม

4.สารดบกลน ซงปนหรอผสมไปพรอมกบสารฆาเชอโรค

168

4.6 ผงซกฟอก

ผงซกฟอกโดยทวไป จะมคาความเปนกรด – เบส ประมาณ 9.0-10.6 สวนประกอบทสาคญไดแก

1.ฟอสเฟต ทาใหนามสภาพเปนเบสพอเหมาะกบการทาปฏกรยาของผงซกฟอก กนไมใหสงสกปรกกลบเขามา

จบเสนใยไดอก

2.โซเดยมซลเกต ปองกนไมใหโลหะ ไมใหตะกอนสงสกปรกจบเสอผาขณะซก ใหนามสภาพเปนเบสออน

3.สารฟอกขาว เชน เปอรปอเรต ชวยทาใหเสอผาทซกมความขาวสะอาดขน

4.โซเดยมคารบอนซเมธลเซลลโลส(C.M.C.) ไมใหผงซกฟอกเกดตะกอนขนขณะซกลาง ชวยจบอนภาคสง

สกปรกทหลดออกมาไมใหกลบไปจบเสอผาอก ชวยใหรสกนมมอขณะซกผา

5.นาหอม ส และยาฆาเชอโรค และสารลดแรงตงผว

169

แบบฝกหดบทท 8

เรอง สมการเคมและปฏกรยาเคม

1.การทดลองใดททาใหโลหะผกรอนได

ก. Cu ใน ZnSo4 ข. Na ใน AgNO3

ค. Ag ใน CuSO4 ง. Mg ใน ZnSo

2.เซลลถานไฟฉายถาเปลยนกลองททาดวย Zn เปน เหลก(Fe) จะมผลอยางไร

ก.ไมมกระแสไฟฟาเกดขน

ข.ถานไฟฉายมอายการใชงานนานกวาเดม

ค.จะมคาความตางศกยไฟฟาตากวาเดม

ง.จะมคาความตางศกยไฟฟาสงกวาเดม

4

3.การปองกนการผกรอนของเหลก ทาไดหลายวธ ยกเวนขอใด

ก.การทาสหรอนามน

ข.เคลอบหรอฉาบผวโลหะบางชนด เชนสงกะส

ค. เชอมดวยโลหะทรบอเลคตรอนไดงายกวาเหลก

ง.ใสสารละลายทปองกนสนม เชน โซเดยมไนไตรท

4.หลกการทถกตองในการชบโลหะดวยกระแสไฟฟา

ก.สงทตองชบตองเปนขวบวก

ข. จะชบดวยโลหะใดใชโลหะนนเปนขวลบ

ค. อเลคโตรไลตจะตองเปนอออนของโลหะชนดเดยวกบโลหะทจะชบ

ง.การชบโลหะดวยกระแสไฟฟา ตองใชกระแสไฟฟาสลบ

5.ถาตองการชบสงกะส ดวยเงน ควรทาการทดลองดงขอใด

ก. เงนเปน แอโนด สงกะสเปน แคโทด สารละลาย Ag2+ เปนอเลคโตรไลต

ข. สงกะสเปน แอโนด เงนเปนแคโทด สารละลาย Ag2+ เปนอเลคโตรไลต

ค. สงกะสเปนแอโนด เงนเปนแคโทด สารละลาย Zn2+ เปนอเลคโตรไลต

ง.เงนเปน แอโนด สงกะสเปน แคโทด สารละลาย Zn2++ เปนอเลคโตรไลต

บทท 9

โปรตน คารโบไฮเดรต และไขมน

สาระสาคญ

สงมชวตประกอบดวย ธาตและสารประกอบ ธาตเปนหนวยเลกทสดของสงมชวต โดยพบวาธาตทเปน

องคประกอบของสงมชวตในปรมาณมาก คอ คารบอน ไฮโดรเจน และออกซเจนซงรวมตวกนเปนสารประกอบ

จานวนมากในเซลล สารในเซลลของสงมชวตทม ธาตคารบอนและไฮโดรเจนเปนองคประกอบ เรยกวา สารอนทรย

(Organic substance) สวนสารประกอบในเซลลทไมมธาตคารบอนเปนองคประกอบ เรยกวา สารอนนทรย (Inorganic

substance)

สารอนทรย (Organic substance) ทพบในธรรมชาตทงหลายมแหลงกาเนดจากสงมชวตแทบทงสน

โมเลกลของสารอนทรยเหลานมตางๆกน ตงแตขนาดเลกโครงสรางแบบงายๆ จนถงขนาดใหญมโครงสารางเปน

สายยาวๆ หรอขดตวเปนรปรางตางๆ โมเลกลของสารอนทรยท พบในส งมชวตท จดเปนสารชวโมเลกล

(Biological molecule) และมความสาคญในกระบวนการทกชนดในสงมชวต ไดแก โปรตน(Protein)

คารโบไฮเดรต (Carbohydrate) และไขมน(Lipid)

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. อธบายสมบต ชนด ประเภทการเกด และประโยชนของโปรตนได

2. อธบายสมบต ชนด ประเภทการเกด และประโยชนของคารโบไฮเดรตได

3. อธบายสมบต ชนด ประเภทการเกด และประโยชนของไขมนได

ขอบขายเนอหา

เรองท 1 โปรตน

เรองท 2 คารโบไฮเดรต

เรองท 3 ลพด

171

เรองท 1 โปรตน

โปรตน (Protein) เปนสารประกอบทมคารบอน (C) ไฮโดรเจน (H) ออกซเจน (O) และ ไนโตรเจน (N)

เปนสวนประกอบสาคญ และนอกจากนโปรตนบางชนดอาจประกอบดวยอะตอมของธาตอนๆ อกเชน กามะถน

(S) เหลก (Fe) และฟอสฟอรส (P) เปนตน โดยทวไปในเซลลพชและเซลลสตว มโปรตนอยไมตากวารอยละ 50

ของนาหนกแหง

โปรตนสรางข นจากกรดอะมโนหลายๆ โมเลกลมาเช อมตอกนเปนพอลเมอรดวยพนธะเพปไทด

(Peptide bond) โมเลกลของโปรตนอาจประกอบขนดวยพอลเพปไทดเพยงสายเดยวหรอหลายสายเชอมโยงตอ

กนกได

สมบตของโปรตน

1. การละลายนา ไมละลายนา บางชนดละลายนาไดเลกนอย

2. ขนาดโมเลกล และมวลโมเลกล ขนาดใหญมมวลโมเลกลมาก

3. สถานะ ของแขง

4. การเผาไหม เผาไหมมกลนไหม

5. ไฮโดรลซส

6. การทาลายธรรมชาต โปรตนบางชนดเมอไดรบความรอน หรอเปลยนคา pH หรอเตมตวทาลาย

อนทรยบางชนดจะทาใหเปลยนโครงสรางจบเปนกอนตกตะกอน

172

ลกษณะโครงสรางของโปรตน

โปรตนประกอบดวยกรดอะมโนมารวมกน โดยใชพนธะเพปไทด (Peptide bond) เปนตวยดกรดอะมโน

มสตรทวไปคอ

H

R C COOH

NH

- NH

2

2

- COOH คอ หมคารบอกซล (Carboxyl group)

คอ หมอะมโน (Amino group)

- R คอ ไฮโดรคารบอน (Hydrocarbon) หรอหมอนๆกรดอะมโนตางชนดกนจะแตกตางกน

พนธะเพปไทด คอ พนธะโคเวเลนททเกดขนระหวาง C อะตอมในหมคารบอกซล ของกรดอะมโน

โมเลกลหนงยดกบ N อะตอม ในหมอะมโน (-NH2) ของกรดอะมโนอกโมเลกล หนง

แผนภาพแสดงการยดเกาะของโมเลกลของกรดอะมโน

ทมา (โครงสรางของกรดอะมน. ออน-ไลน. 2552)

- สารทประกอบดวยกรดอะมโน 2 โมเลกล เรยกวา ไดเพปไทด

- สารทประกอบดวยกรดอะมโน 3 โมเลกล เรยกวา ไตรเพปไทด

- สารทประกอบดวยกรดอะมโนตงแต 100 โมเลกลขนไป เรยกวา พอลเพปไทดนวา โปรตน

ดงนนโปรตนชนดตางๆ จงขนอยกบจานวนและการเรยงตวของกรดอะมโน กรดอะมโนจะมเพยง 20

ชนด แตจานวนและการเรยงตวทตางกนของกรดอะมโน ทาใหจานวนโปรตนในรางกายคน มจานวนมากถง 1

แสนกวาชนด โปรตนแตละชนดอาจประกอบไปดวยสายพอลเพปไทด 1 สาย หรอหลายสายกได แลวแตชนด

ของโปรตน เชน

โมเลกลของอนซลนววประกอบดวยสายพอลเพปไทด 2 สาย

173

โมเลกลของฮโมโกลบน ประกอบดวยสายพอลเพปไทด 4 สาย

โครงสรางโมเลกลของอนซลน โครงสรางโมเลกลของฮโมโกลบน

ทมา (โครงสรางโมเลกลของอนซลน. ออน-ไลน. 2252) ทมา (โครงสรางโมเลกลของฮโมโกลบน. ออน-ไลน. 2252)

การทการทกรดอะมโนทง 20 ชนดตอกนอยางอสระ ทาใหโปรตนแตละชนดมลาดบและจานวนของ

กรดอะมโนแตกตางกน และมคณสมบตแตกตางกน และมคณสมบตทแตกตางกนดวย

ประเภทของโปรตน

การแบงประเภทของโปรตนมเกณฑในการแบงแตกตางกน ดงน

1) เกณฑการแบงตามหลกชวเคม แบงได 3 ประเภท คอ

1.1 โปรตนเชงเดยว (Simple protein) เปนโปรตนชนดทไมซบซอนประกอบดวย กรดอะมโน

เพยงอยางเดยว ไมมสารอนเจอปนอย เชน

-serum albumin เปนโปรตนในนาเลอดmyosin

- legumin เปนโปรตนในเมลดถว

- myosin เปนโปรตนในกลามเนอ

- lactoglobulin เปนโปรตนในขาวสาล

1.2 โปรตนเชงประกอบ (Compound protein) เปนโปรตนชนดทซบซอน ประกอบดวย

กรดอะมโน และมสารอนปนอยดวย เชน

- phosphoprotein เปนโปรตนทมฟอสเฟตอยดวย

- lipoprotein เปนโปรตนทมไขมนรวมอยดวย เชน ไขแดง เยอหมเซลล นานม

- glucoprotein เปนโปรตนทประกอบดวยคารโบไฮเดรต พบใน นาลาย

174

1.3 อนพนธของโปรตน ( Derived Protein) เปนโปรตนชนดทไดจากการสลายตวของโปรตน

เชงเดยว และโปรตนเชงประกอบ เชน

myosan ไดจาก myosin ซงเปนโปรตนเชงเดยวในกลามเนอ

2) เกณฑการแบงตามหนาทของโปรตน แบงได 8 ประเภท คอ

2.1 โปรตนททาหนาทเปนโครงสราง (Struture protein) คอโปรตนททาหนาทเปนองคประกอบ

ของโครงสรางของรางกาย เชน

เยอหมเซลล ประกอบดวยโปรตนฝงอยในพนททเปนไขมน

ไรโบโซม เปนแหลงทมการสงเคราะหโปรตน ประกอบดวยโปรตน 50% และ RNA 50%

collagen ในกระดกและเนอเยอเกยวพน

2.2 โปรตนททาหนาทขนสง (Transport protein) คอโปรตนททาหนาทลาเลยงแกสออกซเจน

และคารบอนไดออกไซด เชน

hemoglobin ในเมดเลอด ทาหนาทนาออกซเจนจากปอดไปสงทวรางกาย

transferrin ในซรม ทาหนาทขนสงธาตเหลก

2.3 โปรตนททาหนาทเปนเอนไซม (Enzyme protein) คอ โปรตนททาหนาทเกยวกบการเรง

ปฏกรยาเคมตางๆ ในรางกาย เชน

catalase เปนเอนไซมทเรงปฏกรยาการสลายตวของ H2O2

2.4 โปรตนททาหนาทเกยวกบเคลอนไหว (Contractile protein) คอโปรตนทอยในเซลลของ

กลามเนอ คอ แอกทน และไมโอซน

lipase เปนเอนไซมของปฏกรยาการสลายลพด

2.5 โปรตนททาหนาทเกบสะสม ( Storage protein) คอโปรตนททาหนาทสะสมอาหาร เชน

ovalbumin ในไขขาว

casein และ lactoglobulin ในนานม

2.6 โปรตนททาหนาทสารพษ (Toxin) คอโปรตนททาหนาทเปนสารมพษ พบทงในเชอโรค สตว

และพช เชน

พษง ซงประกอบดวยเอนไซมทยอยพวกลพด

2.7 โปรตนททาหนาทปองกน (Protective protein) คอ โปรตนททาหนาทเปนภมคมกนโรคใหกบ

รางกาย เชน

immunoglobulin เปนไกลโคโปรตน ซงทาหนาทกาจดสารหรอเชอโรคทผานเขาสรางกาย

175

2.8 โปรตนททาหนาทควบคม (Control protein) คอโปรตนททาหนาทควบคมการทางานของเซลล

ในรางกาย ไดแก พวกฮอรโมนตางๆ เชน

insulin เปนฮอรโมนทควบคมเมแทบอลซมของกลโคส

parathormone เปนฮอรโมนทควบคมระดบสมดลของแคลเซยมและฟอสฟอรสในรางกาย

growth hormone เปนฮอรโมนทควบคมและกระตนการเจรญเตบโตของเนอเยอตางๆในรางกาย

3) เกณฑการแบงตามหลกโภชนาการ สามารถแบงได 2 ประเภท คอ

3.1 โปรตนประเภทสมบรณ (complete protein) คอโปรตนทมกรดอะมโนทจาเปนตอรางกายครบ

ทกตว สามารถนามาสรางและซอมแซมสวนทสกหรอไดด ไดแก เนอสตว ไข นม เปนตน

3.2 โปรตนประเภทไมสมบรณ (incomplete protein) คอโปรตนทมกรดอะมโนชนดจาเปนตอ

รางกายไมครบทกตว ซงรางกายนามาสรางและซอมแซมสวนทสกหรอไดไมด สวนใหญเปนโปรตนจากพช

4) เกณฑการแบงตามลกษณะโครงรปทงโมเลกล สามารถแบงได 2 ประเภท คอ

4.1 โปรตนลกษณะแบบเสนใย (fibrous protein) เปนโปรตนทโมเลกลมลกษณะเปนเสนยาว สาย

พอลเมอรจะเรยงตวเปนระเบยบมความแขงแรง เหนยว ยดหยนไดมาก และมกจะไมละลายนา เชนโปรตนในเสน

ผม โปรตนในเสนขน โปรตนในเสนเอน โปรตนในเขาสตว โปรตนในเสนใหม เปนตน

4.2 โปรตนลกษณะเปนกอน (globular protein) เปนโปรตนทมสายพอลเพปไทดพนไปมา และอด

กนแนน ทาใหมลกษณะเปนกอน บางสวนของสายเพปไทดอาจทบกนอยางเปนระเบยบ หรอมลกษณะเปนเกลยว

หรอเปนแผน เชน โปรตนพวกเอนไซม โปรตนพวกฮโมโกลบน โปรตนพวกฮอรโมน โปรตนท อย ใกล

กลามเนอ เปนตน

ความสาคญของสารอาหารประเภทโปรตนตอสงมชวต

1. เปนสารอาหารทใหพลงงานแกรางกาย โดยโปรตน 1 กรม จะใหพลงงานประมาณ 4.1 กโล

แคลอร ซงเทากบสารอาหารประเภทคารโบไฮเดรต

2. เปนสวนประกอบของเซลล โดยเปนองคประกอบของเยอหมเซลลและโพรโทพลาสซมของเซลล

3. เปนโครงสรางของผวหนง เสนผม และขน

4. ชวยในการเจรญเตบโต และซอมแซมสวนทสกหรอในรางกาย โดยรางกายจะนาโปรตนไปใชใน

การสรางเนอเยอใหม

176

5. ชวยในการหดตวของกลามเนอ ทาใหสงมชวตสามารถเคลอนไหวได

6. เปนสารททาหนาทสาคญตางๆ ในรางกาย เชน

ทาหนาทในการลาเลยงออกซเจนและคารบอนไดออกไซด

สรางภมตานทานใหแกรางกาย

ชวยกระตนการเกดปฏกรยาเคมตางๆ ในรางกาย

7. สามารถเปลยนเปนคารโบไฮเดรต และไขมนได โดยพบวากรดอะมโนชนดหนงอาจเปลยนแปลงไป

เปนกรดอะมโนอนๆ ได

177

เรองท 2 คารโบไฮเดรต

คารโบไฮเดรต (Cabohydrate) เปนสารประกอบอนทรยทเปนแหลงใหพลงงานและคารบอนทสาคญของ

สงมชวตเพอนาไปใชในการดารงชวตและสรางสารอนๆตอไป โมเลกลของคารโบไฮเดรตประกอบดวยอะตอม

ของธาต คารบอน (C) ไฮโดรเจน (H) และออกซเจน (O) โดยมอตราสวนของอะตอมไฮโดรเจนตอออกซเจน

เทากบ 2:1 (H:O = 2:1) จานวนและการเรยงตวของอะตอมทงสามธาตนแตกตางกน จงทาใหคารโบไฮเดรตมหลาย

ชนด เชน นาตาลกลโคส (C6H12O6) นาตาลซโครส(C12H22O11) แปง(C6H10O5)n

พชสเขยวสามารถสรางอาหารขนได โดยกระบวนการสงเคราะหดวยแสง โดยใชคารบอนไดออกไซด

และนาเปนวตถดบในการผลตกลโคส นาตาลอนๆ แปง เซลลโลส และสารอนๆ คารโบไฮเดรตทพบในพช มก

อยในรปของพอลแซกคารไรด (Polysaccharides) คารโบไฮเดรตทเรารจกกนด คอ นาตาลชนดตางๆ และแปง

นาตาล มรสหวานบางครงเรยกวา แซกคารไรด (Saccharides) มอยทวไปทงในเนอเยอของพชและสตว

มนษยและสตวมกลโคสเปนนาตาลในเลอด มไกลโคเจนสะสมเปนกลโคสสารองไวใชในเนอเยอของตบและ

กลามเนอ คารโบไฮเดรตทงสองชนดน เปนสารทเซลลจะนาไปสลายใหไดพลงงานทจาเปนสาหรบการดารงชวต

สมบตของคารโบไฮเดรต

1. มสตรทวไปของคารโบไฮเดรต คอ (CH2O)n

ขอยกเวน

คารโบไฮเดรต บางชนด ไมมสดสวนเหมอนกนได เชน ดออกซไรโบส (C5H10O4

สารบางอยางมสตรทวไปเปน (CH

)

2O)n

กรดนาสม C

คลายคารโบไฮเดรต แตไมใชคารโบไฮเดรต เชน

2H4O2 กรดแลคตก C3H6O

2. จดเปนพวกโพลไฮดรอกซล

3

3. คารโบไอเดรตสวนใหญประกอบไปดวยแปง และนาตาล นาตาลเปนคารโบไฮเดรตโมเลกลเลก

มกเรยกลงทายชอดวย โอส (-ose) เชน กลโคส (glucose) มอสโทส (motose) แปงเปนคารโบไฮเดรตโมเลกล

ใหญไดแก ไกลโคเจน (glycogen) เซลลโลส (cellulose)

4. คารโบไฮเดรตในคน และสตว สามารถสะสมในรางกายในรปของไกลโคเจน สวนใหญเกบสะสม

ไวทตบ และกลามเนอ

5. แปงสามารถเปลยนเปนนาตาลได โดยใชเอนไซมทมอยในนาลาย

178

ประเภทของคารโบไฮเดรต

คารโบไฮเดรตแบงออกเปน 3 พวกใหญๆ คอ

1. นาตาลโมเลกลเดยว (Monosaccharides) เปนคารโบไฮเดรตทมขนาดเลกทสด เปนโมเลกลสาย

เดยว ตอกนเปนลกโซยาวไมแตกกงหรอแขนง ประกอบดวยอะตอมของคารบอนตงแต 3 ถง 7 อะตอม มสตร

โครงสรางทวไป คอ (CH2O)n

กลโคส กาแลคโทส ฟรกโตส

โดย n แสดงจานวนคารบอนอะตอมทรจกกนทวๆไปเปนคารโบไฮเดรตทม

คารบอน 6 อะตอม เชน กลโคส กาแลคโทส และฟรกโตส โครงสรางดงภาพ

แสดงโครงสรางของนาตาลโมเลกลเดยว

ทมา (โครงสรางของนาตาลโมเลกลเดยว. ออน-ไลน. 2552)

179

นาตาลโมเลกลเดยวทควรรจก ไดแก

กลโคส (glucose , C6H12O6

ฟรกโตส (fructose , C

) พบในผกและผลไมทวไป จดวาเปนนาตาลทสาคญ เพราะนาตาลชนดน

เปนสารทละลายอยในเสนเลอดและสามารถลาเลยงไปสสวนตางๆของรางกายทนท เพอสรางพลงงานใหแกการ

ทางานของระบบตางๆของรางกาย

6H12O6

กาแลคโทส (galactose , C

) พบในผลไม นาผง สายรก นาอสจ(semen) เปนนาตาลทมความหวาน

มากกวานาตาลชนดอนๆ ในธรรมชาต ละลายนาไดด

6H12O6

ไรโบส (ribose , C

) เปนนาตาลทไมพบในธรรมชาตแตไดจากการสลายตวของนาตาล

แลคโทส (lactose) เมอนาตาลแลกโทสซงเปนนาตาลในนมถกยอยจะไดนาตาลกาแลกโทส และกลโคส เปน

สวนประกอบสาคญในไกลโคลพดของเนอเยอประสาท นาตาลชนดนมความหวานนอยกวากลโคส

5H10O5

ดออกซไรโบส (deoxyribose, C

) เปนนาตาลทเปนสวนประกอบโครงสรางของกรดไรโบนวคลอก หรอ RNA

ซงมความสาคญในกระบวนการสงเคราะหโปรตน เปนสวนประกอบของสารพลงงานสง คอ ATP (adenosine

triphosphate)

5H10O4

ไรบโลส (ribulose, C

) เปนนาตาลทเปนสวนประกอบโครงสรางของกรดดออกซไร

โบนวคลอก (deoxyribonucleic acid หรอ DNA) ซงเปนสวนประกอบทสาคญในโครโมโซม โดยทาหนาท

ควบคมกจกรรมตางๆของเซลล เชน การถายทอดลกษณะทางพนธกรรม

5H10O5) เปนนาตาลทมความสาคญในกระบวนการสงเคราะหดวยแสงของพช โดย

ทาหนาทรบ CO2

ในชวงปฏกรยาทไมใชแสง

2. โอลโกแซกคาไรด (Oligosaccharides) เกดจากนาตาลโมเลกลเดยวตงแต 2-10 โมเลกลมารวมกน

ดวยพนธะไกลโคซดก (glycosidic) มสตรทางเคม คอ C12H22O11

นาตาลโมเลกลค เปนนาตาลทประกอบดวยนาตาลโมเลกลเดยว 2 โมเลกลมารวมกนดวยพนธะ

โควาเลนท กลายเปนไดแซกคาไรด(นาตาลโมเลกลค) 1 โมเลกล โดยทนาตาลโมเลกลเดยวทมารวมกนจะเปน

โมเลกลชนดเดยวกน หรอตางชนดกได

โอลโกแซกคาไรดทพบมากทสดในธรรมชาต

คอ พวกไดแซกคาไรด (Disaccharides) หรอนาตาลโมเลกลค

180

นาตาลโมเลกลคทพบมากทสดในธรรมชาต ไดแก

ซโครส (sucose , C12H22O11

) แตละโมเลกลประกอบดวยกลโคสและฟรกโตสอยางละ 1 โมเลกล

ซโครสมลกษณะเปนผลกสขาว ละลายนาไดด และมรสหวาน พบในนาออย มะพราว ตาล ผลไมสก หวบท

โดยเฉพาะพบมากทสดในออย จงอาจเรยกอกอยางหนงวานาตาลออย ซโครสทรจกกนดคอ นาตาลหรอนาตาล

กรวด

แสดงโครงสรางของนาตาลซโครส

ทมา (โครงสรางโมเลกลนาตาลซโครส. ออน-ไลน. 2552)

แลคโตส (lactose , C12H22O11

) เปนนาตาลโมเลกลคซงแตละโมเลกลประกอบดวยกลโคสและกาแลคโท

สอยางละ 1 โมเลกล พบในนานมของคนและสตว หรออาจพบในปสสาวะของหญงมครรภแตไมพบในพช

ดงนนอาจเรยกอกอยางวา นาตาลนม (milk suger) ละลายนาไดนอยกวาซโครส และมความหวานนอยกวา

แสดงโครงสรางของนาตาลแลกโทส

ทมา (โครงสรางโมเลกลแลกโทส ออน-ไลน. 2552)

มอสโทส (maltose , C12H22O11) เปนนาตาลโมเลกลคซงแตละโมเลกลประกอบดวยกลโคส 2 โมเลกลมา

รวมตวกน เปนนาตาลทละลายนาไดด แตความหวานไมมากนก (มความหวานเพยง 20% ของนาตาลซโครส)

เปนนาตาลทพบในธญพช ไดแก ขาวมอลล แตไมพบในรปอสระในธรรมชาต ไดจากการยอยสลายแปงและไกล

โคเจน

181

แสดงโครงสรางของนาตาลมอสโทส

ทมา (โครงสรางนาตาลมอสโทส ออน-ไลน. 2552)

เซลโลไบโอส (cellobiose , C12H22O11

) เปนนาตาลโมเลกลทไมมรปอสระในธรรมชาต และไมเปน

ประโยชนตอคน ไดจากกการยอยสลายเซลลโลส

แสดงโครงสรางของเซลโลไบโอส

ทมา (โครงสรางของเซลโลไบโอส ออน-ไลน. 2552)

3. พอลแซกคารไรด หรอนาตาลโมเลกลใหญ เกดจากนาตาลโมเลกลเดยวหลายๆโมเลกลมารวมกน

ตงแต 11 จนถง 1,000 โมเลกล ตอกนเปนสายยาวๆ บางชนดเปนสายโซยาวตรง บางชนดมกงกานแยกออกไป

พอลแซกคารไรดแตกตางกน แตกตางกนทชนด และจานวนของนาตาลโมเลกลเดยวทเปนองคประกอบ

พอลแซกคารไรดทพบมากทสดไดแก

แปง (starch) เปนพอลแซกคาไรดทพชสามารถสงเคราะหได และสะสมในสวนตางๆของพชชนสง เชน

เมลด ราก ผล เปนตน โมเลกลของแปงแตละโมเลกลประกอบขนดวยโมเลกลของกลโคสตอกนเปนสายยาว

บางสวนแตกกงกานสาขา

182

แสดงโครงสรางโมเลกลของแปง

ทมา (โครงสรางโมเลกลของแปง ออน-ไลน. 2552)

ไกลโคเจน (glycogen) เปนพอลแซกคาไรดทสะสมในเซลลของกลามเนอลาย และเซลลตบ เพอใชใน

เวลาทรางกายขาดแคลนกลโคส มบทบาททสาคญในการรกษาระดบนาตาลในเลอด โมเลกลของ ไกลโคเจน

ประกอบดวย หนวยยอยทเปนกลโคสเรยงตวเปนสายยาว ในรางกายหากมกลโคสเหลอใช ในรางกายถาหากม

กลโคสเหลอใช รางกายจะเปลยนไปเปนไกลโคเจน แลวเกบสะสมไวทตบกบกลามเนอ

เซลลโลส (cellulose) เปนพอลแซกคาไรดทเปนองคประกอบทสาคญของผนงเซลลพช โดยเปนสวนท

สรางความแขงแรงใหแกเซลลพช โมเลกลของเซลลโคสประกอบดวยโมเลกลของกลโคสจานวนมากมาย

ประมาณ 1,200 - 12,500 โมเลกล แตมการเรยงตวของโมเลกลกลโคสแตกตางจากโมเลกลของแปง และเปน

สารทไมละลายนาเพราะโมเลกลใหญมาก คน สตวเคยวเออง เชน วว ควาย สามารถผลตเอนไซมเซลลเลสยอย

เซลลโคสเปนกลโคสได

ไคทน (chitin) เปนพอลแซกคาไรดทพบในสตวไมมกระดกสนหลง ไคทนจะเปนจะเปนสวนทเปน

เปลอกแขงหมตวสตว เชน กระดองป เปลอกกง เปนตน ไคทนไมละลายนาและไมสามารถยอยสลายดวย

นายอยของรางกาย

เฮปารน (heparin) เปนพอลแซกคาไรดทพบในปอด ตบ มาม ผนงเสนเลอด เฮปารนเปนสารททาให

เลอดไมแขงตว

ลกนน (lignin) เปนพอลแซกคาไรดทพบในเนอเยอพชมความแขงแรง โดยจะสะสมตามผนงเซลลพช

เพกทน (pectin) เปนพอลแซกคาไรดทพบในผลไมมลกษณะคลายวน ประกอบดวยโมเลกลของกาแลค

โทสหลายๆโมเลกลมารวมกน พบในผนงเซลลพช เปลอกผลไมตางๆ เชน สม มะนาว และยงพบในสวนของ

รากและใบทเปนสเขยวของพชดวย

183

ความสาคญของสารอาหารประเภทคารโบไฮเดรตตอสงมชวต

1. เปนสารอาหารท ใหพลงงานแกเซลล เพอทากจกรรมตางๆ และใหความอบอนแกรางกาย โดย

คารโบไฮเดรต 1 กรม จะใหพลงงานประมาณ 4.1 กโลแคลอร

2. สามารถนาไปสงเคราะหเปนสารในรปไกลโคเจนเกบสะสมไวทตบและกลามเนอ เพอใชในยามขาด

แคลน การเกบสะสมไวในรปไกลโคเจนมปรมาณจากด จงมการสะสมไวในรปของไขมนไวตามสวนตางๆของ

รางกายเกบไวใชยามขาดแคลน

3. โอลโกแซกคาไรด และพอลแซกคาไรด เปนสวนประกอบของเซลลและเปนโครงสรางของเซลล

4. ควบคมเมแทบอลซมของไขมนและโปรตนใหเปนปกต โดยรางกายจะใชคารโบไฮเดรตสาหรบนาไป

สรางพลงงานกอน ถาไมพอจงจะใชจากไขมน และมการปองกนไมใหมการสลายตวของไขมนในตบมาก เพราะ

หากไขมนในตบไมสามารถสลายตวไดสมบรณทาใหเกดสารคโตน (ketone body) ซงเปนพษตอรางกาย และถา

หากขาดแคลนมากๆจงมการใชโปรตน หากโปรตนถกนามาสรางพลงงานจะมผลเสยตอรางกาย เนองจาก

บทบาทโปรตนมบทบาทสาคญ เชน สรางเอนไซม สรางซอมแซมสวนท สกหรอ สรางภมตานทานเชอโรค

5. เปนสาระสาคญในการสรางสารบางชนดในรางกาย เชน การสงเคราะห DNA RNA และ ATP

จะตองใชนาตาล

6. ชวยกระตนการทางานของลาไสเลก ปองกนไมใหทองผก เชน เซลลโคสจะทาใหรางกายมกากอาหาร

184

เรองท 3 ลพด

ลพด (lipid) เปนสารอนทรยทไมละลายนา แตละลายไดดในตวทาละลายอนทรย เชน อเทอร เบนซน

คลอโรฟอรม คารบอนเตตราคลอไรด อะซโตน และแอลกอฮอล ประกอบดวย คารบอน (C) ไฮโดรเจน (H) ออกซเจน

(O) แตอตราสวนของธาตเหลานไมเหมอนกบคารโบไฮเดรต (คารโบไฮเดรตอตราสวนระหวาง H : O = 2 : 1)

จานวนออกซเจนจะมนอย สวนจานวนคารบอน และไฮโดรเจนนนมตางๆกนตามชนดของไขมนนนๆ

ลพดท พบในธรรมชาตมกจะไมอย ในสภาพอสระ แตจะปรากฏอย กบสารชวโมเลกลอนๆ ถาลพด

(gyucolipid) ถาประกอบอยกบโปรตน เรยกวา ไลโปโปรตน (lipoprotein)

สมบตของลพด

1. ไขมนและนามนไมละลายนา ละลายไดดในตวทาลายทไมมขว เชน เฮกเซน

2. ไขมนมความหนาแนนตากวานา แตมความหนาแนนสงกวาเอทานอล

3. ไขมน และนามนเกดกลนหดได โดยนามนจะเกดไดงายกวา เพราะเกดปฏกรยากบ O2

4. ในกรณทมคารบอนอะตอมเทากนการเผาไหมนามนจะมเขมามากกวาการเผาไหมไขมน

ไดงายกวา

5. ไขมนมลกษณะเปนของแขงทออน แตนามนเปนของเหลว

185

ลกษณะโครงสรางของลพด

ลพดทกชนดมสวนประกอบสาคญ 2 สวน คอ กรดไขมน (fatty acid) และ กลเซอรอล (glycerol)

1. กรดไขมน (fatty acid) มสตรโมเลกลมสตรทวไป ดงน

O

R C OH

R คอ หมไฮโดรคารบอนทประกอบดวย C กบ H ซงมจานวนแตกตางกนไปตามชนดของกรด

ไขมน ดงนนกรดไขมนมอยมากมายหลายชนด แตละชนดมจานวนอะตอมของคารบอนและไฮโดรเจนใน R

แตกตางกน เชน

R ของกรดปาลมตก ม C 15 อะตอม และ H 31 อะตอม

R ของกรดลไลโนเลอก ม C 17 อะตอม และ H 31 อะตอม

แสดงสตรโครงสรางของกรดอะมดโนบางชนด

ทมา (palmitic acid structure. On-line 2009)

186

ถาพจารณาจากความตองการของรางกาย สามารถแบงกรดไขมนออกเปน 2 ประเภท คอ

1. กรดไขมนทจาเปนตอรางกาย (essential fatty acid) เปนกรดไขมนทมประโยชนตอรางกาย แต

รางกายไมสามารถสงเคราะหไดเอง จงจาเปนตองไดรบจากอาหารโดยตรง กรดไขมนนมมากในนานมถวเหลอง

นามนขาวโพด นามนดอกคาฝอย นามนรา ยกเวนนามนมะพราว และนามนปาลม

2. กรดไขมนทไมจาเปนตอรางกาย (nonessential fatty acid) เปนกรดไขมนทรางกายสามารถ

สงเคราะหขนไดเอง มอยในอาหารประเภทลพดทวไป

ถาพจารณาตามระดบความอมตว สามารถแบงเปน 2 ประเภทคอ

1. กรดไขมนอมตว (saturated fatty acid) เปนกรดไขมนทอะตอมของคารบอนในโมเลกลมแตพนธะ

เดยว และไมสามารถรบอะตอมของไฮโดรเจนเขาไปในโมเลกลไดอก มจดหลอมเหลวสงกวากรดไขมนไมอมตว

พบมากในไขมนสตว เนย นามนจากสตวและนามนพชบางชนด เชน นามนมะพราว จากการศกษาทางการแพทย

พบวา หากรบประทานอาหารทประกอบดวยนามนหรอไขมนทกรดไขมนอมตวมากเกนไป อาจจะมผลทาให

เกดโรคหวใจขาดเลอดและไขมนอดตนในเสนเลอดได

ภาพแสดงสตรโครงสรางของกรดไขมนอมตว

ทมา (saturated fatty acid. On-line 2009)

2. กรดไขมนไมอมตว (unsaturated fatty acid) เปนกรดไขมนทอะตอมของคารบอนบางตวมพนธะค

(double bond) และสามารถรบอะตอมของไฮโดรเจนไดอก มจดหลอมเหลวตา ละลายไดงาย กรดไขมนอมตวทม

มากทสดคอ กรดโอเลอก (oleic acid) มมากในนามนมะกอก และนามนพชทวไป เชน นามนถวเหลอง นามน

ขาวโพด เปนตน

ภาพแสดงสตรโครงสรางของกรดไขมนไมอมตว

ทมา (unsaturated fatty acid. On-line 2009)

187

2. กลเซอรอล (glycerol)

เปนแอลกอฮอรรปหนง มสตรโครงสราง ดงน

ในการรวมกนของโมเลกลของกลเซอรอลกบแตละโมเลกลของกรดไขมนนนจะไดนา 1 โมเลกล

และเรยกปฏกรยานวา ดไฮเดชน (dehydration) เชน เมอกลเซอรอล 1 โมเลกลรวมกบกรดไขมน 3 โมเลกล จะ

เกดนา 3 โมเลกล

กลเซอรอล 1 โมเลกล กรดไขมน 3 โมเลกล ไขมน 1 โมเลกล นา 3 โมเลกล

188

ประเภทของลพด

ลพดแบงออกตามลกษณะทางเคมได 3 ประเภท คอ

1. ลพดธรรมดา (simple lipid) เปนลพดทประกอบขนดวยกรดไขมนกบแอลกอฮอล เกดจากการ

รวมตวระหวางกลเซอรอล 1 โมเลกลกบกรดไขมน 1-3 โมเลกล แลวแตชนดของลพดแบงออกเปน

1.1 ไขมน (fat) อาจเรยกอกอยางวา กลเซอไรด (glyceride)

ประกอบดวยกลเซอรอลกบกรดไขมนชนดอมตว (saturated fatty acid) เปนสวนใหญ (กรด

ไขมน 3 โมเลกล กบกลเซอรอล 1 โมเลกล)

1.2 นามน (oil)

ประกอบดวยกลเซอรอลกบกรดไขมนชนดไมอมตว (unsaturated fatty acid)เปนสวนใหญ

(กรดไขมน 3 โมเลกล กบกลเซอรอล 1 โมเลกล)

1.3 ไขหรอขผง(wax)

ประกอบดวยกรดไขมนกบแอลกอฮอลทมโมเลกลใหญกวากลเซอรอล และมนาหนกโมเลกล

สงกวาดวย

2. ลพดเชงประกอบ (compound lipid) ประกอบดวยลพดรวมกบสารอนๆ เชน

2.1 ฟอสโฟลพด (phospholipid) หรอฟอสโฟกลเซอไรด (phosphoglyceride) เปนลพดธรรมดา

ทมหมฟอสเฟตเปนองคประกอบโดยเกดจากการรวมตวของกรดไขมน กลเซอรอล และหมฟอสเฟต มโครงสราง

คลายกบไขมนและนามน ตางกนทมหมฟอสเฟตไปแทนกรดไขมนอยหนงโมเลกล

ภาพแสดงสตรโครงสรางของฟอสโฟลพด

ทมา (phospholipid. On-line 2009)

ฟอสโฟลพดเปนสวนประกอบหลกของเยอหมเซลล เนอเยอประสาท นาเลอด ไขแดง โดยเฉพาะ

สวนของเยอหมเซลลจะมการเรยงตวกนเปนแผนบางๆ 2 ชนซอนกน สวนหวทมหมฟอสเฟตอยจะเปนบรเวณทม

189

ประจเมออยในตวกลางทเปนนา สวนนจะดงดดกบโมเลกลของนา เรยกวา สวนทชอบนา (hydrophibic part)

สวนหางทไมมประจจะแยกตวออกจากนา เรยกวา สวนทไมชอบนา (hydrophobic part)

2.2 ไกลโคลพด (glycolipid) เปนลพดทมคารโบไฮเดรตเปนองคประกอบอยดวย เชน กาแลคโทลพด

(galactolipid)มนาตาลกาแลกโทสเปนองคประกอบ พบทเยอหมสมอง เสนประสาท และพบตามอวยวะตางๆ

เชน ตบ ไต มาม เปนตน

2.3 ลโปโปรตน (lipoprotein) เปนลพดธรรมดาทมโปรตนหรอกรดอะมโนเปนองคประกอบอยดวย

ลโปโปรตนเปนสวนประกอบสาคญของเยอหมเซลลและในนาเลอด ทาหนาทลาเลยงลพดไปยงเซลลตางๆ ทว

รางกาย

ความสาคญของสารอาหารประเภทลพดตอสงมชวต

1. เปนแหลงพลงงานทสาคญของรางกาย โดยลพด 1 กรม จะใหพลงงานประมาณ 9.1 กโลแคลอร

มากกวาสารอาหารประเภทคารโบไฮเดรตและโปรตน(รางกายตองการประมาณวนละ 40 กรม

2. ใหกรดไขมนทจาเปนตอรางกาย คอ กรดไลโนเลอก (linoleic)

3. ลพดในอาหารจะเปนจะเปนตวทาละลาย และชวยในการดดซมวตามน A,D,E,K เขาสรางกาย

4. ลพดทสะสมภายในรางกาย ชวยยดอวยวะภายในและปองกนการกระทบกระแทก

5. เปนฉนวนปองกนความรอน ไมใหสญเสยออกจากรางกายโดยสะสมไวบรเวณใตผวหนง

6. เปนองคประกอบทสาคญของเยอหมเซลล และเกยวของกบการควบคมการเปลยนแปลงอณหภม

ของเซลล

7. ควบค มเม แท บอลซ ม ของเซล ล เป า หม า ยท ถก คม โดย พวกส เตรอย ดฮอรโมน เช น

เอสโทรเจน และโพรเจสเทอโรน ซงเปนฮอรโมนในเพศหญง จะควบคมเมแทบอลซมของเซลล

ภายในรงไขและมดลก เปนตน

190

ใหผเรยนแบงกลมทาการทดลอง แลวตอบคาถามทายการทดลอง

1. ใสนาแปงลงในหลอดทดลองขนาดกลาง จานวน 3 หลอดๆละ 2 ลกบาศกเซนตเมตร

หลอดท 1 หยดสารละลายไอโอดน 1 หยด สงเกตและบนทกผล

หลอดท 2 หยดสารละลายเบเนดกส 5 หยด แลวนาไปตม 2 นาทสงเกตและ

บนทกผล

หลอดท 3 หยดสารละลายคอปเปอรซลเฟต 5 หยด และสารละลาย

โซเดยมไฮดรอกไซด 10 หยด สงเกตและบนทกผล

กจกรรม การตรวจสอบสารอาหาร

191

นาแปงมนจานวนครงชอนเบอร 1 ไปถกบกระดาษขาวประมาณ 4-5 ครง หลงจากนนยกกระดาษไปทาง

ทมแสงผาน สงเกตวาโปรงแสงหรอไมบนทกผล

2. ทาการทดลองเชนเดยวกบขอ 1 แตใชนาตาลกลโคส นมสด ไขขาว และนามนพช สงเกตและบนทกผลลง

ในตารางบนทกผล

อาหาร

การเปลยนแปลงทสงเกตได

สารละลายไอโอดน สารละลายเบเนดกส สารละลายคอปเปอร (II)ซลเฟต และ

สารละลายโซเดยมไฮดรอกไซด

ถกบกระดาษขาว

แปงมน

นาตาลกลโคส

นมสด

ไขขาว

นามนพช

192

1. อาหารททาใหสของสารละลายไอโอดนเปลยนแปลงคออาหารประเภทใด

และการเปลยนแปลงทสงเกตเปลยนสสารละลายไอโอดนเปนอยางไร

2. อาหารททาใหสของสารละลายเบเนดกสเปลยนแปลงคออาหารประเภทใด

การเปลยนแปลงทสงเกตไดหลงจากการนาไปตมเปนอยางไร

3. อาหารททาใหสารละลายคอปเปอร (II)ซลเฟต และสารละลายโซเดยมไฮดรอกไซดเปลยนแปลงคออาหาร

ประเภทใด การเปลยนแปลงทสงเกตไดเปนอยางไร

4. อาหารทนาไปถกบกระดาษขาว แลวทาใหกระดาษขาวโปรงแสงคออาหารประเภทใด

5. ในการการทดสอบสารอาหารดวยสารเคม สารเคมทตองใชพลงงานความรอนคอ

6. จากผลการทากจกรรม สามารถจาแนกอาหารไดเปนกประเภทอะไรบาง

บทท 10 ปโตรเลยมและพอลเมอร

สาระสาคญ การเกดปโตเลยม แหลงปโตเลยม การกลนและผลตภณฑปโตเลยม ประโยชน และผลจากการใชปโตเลยม การเกด และสมบตของพอลเมอร พอลอเมอรในชวตประจาวน การเกด และผลกระทบจากการใชพลาสตก ยาง ยางสงเคราะห เสนและเสนใยสงเคราะห

ผลการเรยนรทคาดหวง 1. อธบายหลกการกลนลาดบสวน ผลตภณฑและประโยชนของผลตภณฑปโตเลยม ผลกระทบจาการใช

ผลตภณฑปโตเลยม 2. อธบาย ความหมาย ประเภท ชนดการเกดและสมบตของพอลเมอร พอลเมอรในชวตประจาวน

ผลกระทบจากการใชพลาสตก ยาง ยางสงเคราะห เสนและเสนใยสงเคราะห ขอบขายเนอหา เรองท 1 ปโตรเลยม

เรองท 2 พอลเมอร

194

เรองท 1 ปโตรเลยม

ปโตรเลยม (Petroleum) มาจากรากศพทภาษาละตน 2 คา คอ เพทรา (Petra) แปลวาหน และโอลอม

(Oleum) แปลวานามน รวมกนแลวมความหมายวา นามนทไดจากหน

ปโตรเลยมเปนสารผสมของสารประกอบไฮโดรคารบอนและสารอนทรยหลายชนดทเกดตามธรรมชาต

ทงในสถานะของเหลวและแกส ไดแกนามนดบ (Crude oil) และแกสธรรมชาต (Natural gas)

นามนดบ จากแหลงตาง ๆ อาจมสมบตทางกายภาพแตกตางกน เชน มลกษณะขนเหนยว จนถงหนด

คลายยางมะตอย มสเหลอง เขยว นาตาลจนถงดา มความหนาแนน 0.79 – 0.97 g/cm3

แกสธรรมชาต (Natural gas) มองคประกอบหลกคอ สารประกอบไฮโดรคารบอนทมคารบอนใน

โมเลกล 1 – 5 อะตอม ประมาณรอยละ 95 ทเหลอเปนแกสไนโตรเจน และคารบอนไดออกไซด อาจมแกส

ไฮโดรเจนซลไฟดปนอยดวย แกสธรรมชาตอาจมสถานะเปนของเหลว เรยกวา แกสธรรมชาตเหลว (Condensate)

ประกอบดวยไฮโดรคารบอนเชนเดยวกบแกสธรรมชาต แตมจานวนอะตอมคารบอนมากกวา เมออยในแหลงกก

เกบใตผวโลกทลกมากและมอณหภมสงมากจะมสถานะเปนแกส แตเมอนาขนบนถงระดบผวดนซงมอณหภมตา

กวา ไฮโดรคารบอนจะกลายสภาพเปนของเหลว

นามนดบมองคประกอบสวน

ใหญเปนสารประกอบไฮโดรคารบอนประเภทแอลเคน และไซโคลแอลเคน อาจมสารประกอบของ N , S และ

สารประกอบออกไซดอน ๆ ปนอยเลกนอย

ปรมาณธาตองคประกอบของนามนดบและแกสธรรมชาต

ชนดของปโตรเลยม ปรมาณเปนรอยละโดยมวล

C H S N

นามนดบ 82 – 87 12 – 15 0.1 – 1.5 0.1 – 1

แกสธรรมชาต 65 – 80 1 – 25 0.2 1 – 15

การเกดปโตรเลยม

ปโตรเลยมเกดจากการทบถมและสลายตวของอนทรยสารจากพชและสตวทคลกเคลาอยกบตะกอนใน

ชนกรวดทรายและโคลนตมใตพนดน เมอเวลาผานไปนบลานปตะกอนเหลานจะจมตวลงเรอย ๆ เนองจากการ

เปลยนแปลงของผวโลก ถกอดแนนดวยความดนและความรอนสง และมปรมาณออกซเจนจากด จงสลายตวเปลยน

สภาพเปนแกสธรรมชาตและนามนดบแทรกอยระหวางชนหนทมรพรน

ปโตรเลยมจากแหลงตางกนจะมปรมาณของสารประกอบ

ไฮโดรคารบอนรวมทงสารประกอบของกามะถน ไนโตรเจน

และออกซเจนแตกตางกน โดยขนอยกบชนดของซากพชและสตว

ทเปนตนกาเนดของปโตรเลยม และอทธพลของแรงททบถมอย

บนตะกอน

195

แหลงกกเกบปโตรเลยม

ปโตรเลยมทเกดอยในชนหน จะมการเคลอนตวออกไปตามรอยแตกและรพรนของหนไปสระดบความ

ลกนอยกวาแลวสะสมตวอยในโครงสรางหนทมรพรน มโพรง หรอรอยแตกในเนอหนทสามารถใหปโตรเลยม

สะสมควอยได ดานบนเปนหนตะกอนหรอหนดนดานเนอแนนละเอยดปดกนไมใหปโตรเลยมไหลลอดออกไปได

โครงสรางปดกนดงกลาวเรยกวา แหลงกกเกบปโตรเลยม

การสารวจปโตรเลยม

การสารวจปโตรเลยมทาไดหลายวธ และมขนตอนตาง ๆ ดงน

1. การสารวจทางธรณวทยา (Geology) โดยทาแผนทภาพถายทางอากาศ

2. สารวจทางธรณวทยาพนผว โดยการเกบตวอยางหน ศกษาลกษณะของหน วเคราะหซากพช ซากสตว

ทอยในหน ผลการศกษาชวยใหคาดคะคะเนไดวามโอกาสพบโครงสรางและชนดของหนทเอออานวยตอการกกเกบ

ปโตรเลยมในบรเวณนนมากหรอนอยเพยงใด

3. การสารวจทางธรณฟสกส (Geophysics)

การวดความเขมสนามแมเหลกโลก จะบอกใหทราบถงขอบเขต ความหนา ความกวางใหญของแอง และ

ความลกของชนหน

การวดคาความโนมถวงของโลก ทาใหทราบถงชนดของชนหนใตผวโลกในระดบตาง ๆ ซงจะชวยใน

การกาหนดขอบเขตและรปรางของแองใตผวดน

การวดคาความไหวสะเทอน (Seismic wave) จะชวยบอกใหทราบตาแหนง รปรางลกษณะ และ

โครงสรางของหนใตดน

196

4. การเจาะสารวจ จะบอกใหทราบถงความยากงายของการขดเจาะเพอนาปโตรเลยมมาใช และบอกให

ทราบวาสงทกกเกบอยเปนแกสธรรมชาตหรอนามนดบ และมปรมาณมากนอยเพยงใด ขอมลในการเจาะสารวจจะ

นามาใชในการตดสนถงความเปนไปไดในเชงเศรษฐกจ เมอเจาะสารวจพบปโตรเลยมในรปแกสธรรมชาตหรอ

นามนดบแลว ถาหลมใดมความดนภายในสง ปโตรเลยมจะถกดนใหไหลขนมาเอง แตถาหลมใดมความดนภายใน

ตา จะตองเพมแรงดนจากภายนอกโดยการอดแกสบางชนดลงไป เชน แกสธรรมชาต แกสคารบอนไดออกไซด

การสารวจนามนดบในประเทศไทย

มการสารวจครงแรกใน พ.ศ. 2464 พบทอาเภอฝาง จงหวดเชยงใหม และพบแกสธรรมชาตทมปรมาณ

มากพอเชงพาณชยในอาวไทยเมอ พ.ศ. 2516 ตอมาพบทอาเภอนาพอง จงหวดขอนแกน

ปรมาณสารองปโตรเลยมในประเทศไทย มปรมาณทประเมนไดดงน

• นามนดบ 806 ลานบารเรล

• แกสธรรมชาต 32 ลานลกบาศกฟต

• แกสธรรมชาตเหลว 688 ลานบารเรล

แหลงนามนดบใหญทสดของประเทศ ไดแก นามนดบเพชร จากแหลงสรกต กงอาเภอลานกระบอ

จงหวดกาแพงเพชร แหลงผลตแกสธรรมชาตทใหญทสดอยในอาวไทยชอวา แหลงบงกช เจาะสารวจพบเมอ พ.ศ.

2523

แหลงสะสมปโตรเลยมขนาดใหญทสดของโลกอยทอาวเปอรเซย รองลงมาคอบรเวณอเมรกากลาง

อเมรกาเหนอ และรสเซย ปโตรเลยมทพบบรเวณประเทศไนจเรยเปนแหลงปโตรเลยมทมคณภาพดทสด เพราะม

ปรมาณสารประกอบกามะถนปนอยนอยทสด

หนวยวดปรมาณปโตรเลยม

หนวยทใชวดปรมาณนามนดบคอบารเรล (barrel)

1 บารเรล ม 42 แกลลอน หรอ 158.987 ลตร

หนวยทใชวดปรมาตรของแกสธรรมชาต นยมใชหนวยวดเปนลกบาศกฟต ทอณหภม 60 องศาฟาเรนไฮต

(15.56 องศาเซลเซยส) และความดน 30 นวของปรอท

การกลนนามนดบ

นามนดบเปนของผสมของสารประกอบไฮโดรคารบอนหลายชนด ทงแอลเคน ไซโคลแอลเคน นา และ

สารประกอบอน ๆ การกลนนามนดบจงใชการกลนลาดบสวน ซงมขนตอนดงน

197

1. กอนการกลนตองแยกนาและสารประกอบตาง ๆ ออกจากนามนดบกอน จนเหลอแตสารประกอบ

ไฮโดรคารบอนเปนสวนใหญ

2. สงผานสารประกอบไฮโดรคารบอนผานทอเขาไปในเตาเผาทมอณหภม 320 – 385O

3. สงสารประกอบไฮโดรคารบอนทงทเปนของเหลวและไอผานเขาไปในหอกลน ซงหอกลนเปนหอสง

ทภายในประกอบดวยชนเรยงกนหลายสบชน แตละชนจะมอณหภมแตกตางกน ชนบนมอณหภมตา ชนลางม

อณหภมสง ดงนนสารประกอบไฮโดรคารบอนทมมวลโมเลกลตาและจดเดอดตาจะระเหยขนไปและควบแนนเปน

ของเหลวบรเวณชนทอยสวนบนของหอกลน สวนสารประกอบไฮโดรคารบอนทมมวลโมเลกลสงและจดเดอดสง

กวาจะควบแนนเปนของเหลวอยในชนตาลงมาตามชวงอณหภมของจดเดอด สารประกอบไฮโดรคารบอนบางชนด

ทมจดเดอดใกลเคยงกนจะควบแนนปนกนออกมาชนเดยวกน การเลอกชวงอณหภมในการเกบผลตภณฑจงขนอย

กบจดประสงคของการใชผลตภณฑทได

C นามนดบท

ผานเตาเผาจะมอณหภมสง จนบางสวนเปลยนสถานะเปนไอปนไปกบของเหลว

สารประกอบไฮโดรคารบอนทมมวลโมเลกลสงมาก เชน นามนเตา นามนหลอลน และยางมะตอย ซงม

จดเดอดสงจงยงคงเปนของเหลวในชวงอณหภมของการกลน และจะถกแยกอยในชนตอนลางของหอกลน

1.1 การกลนลาดบสวน (Fractional distillation)

วธการนคอการกลนนามนแบบพนฐาน ซงสามารถแยกนามนดบออกเปนสวน (Fractions)

ตางๆ กระบวนการนใชหลกการจากลกษณะของสวนตางๆ ของนามนดบทมคาอณหภมจดเดอด (Boiling point) ท

แตกตางกนออกไป และเปนผลใหสวนตางๆ ของนามนดบนนมจดควบแนน (Condensation point) ทแตกตางกน

ออกไปดวย นามนดบจากถงจะไดรบการสบผานเขาไปในเตาเผา (Furnace) ทมอณหภมสงมากพอทจะทาใหทกๆ

สวนของนามนดบแปรสภาพไปเปนไอได แลวไอนามนดงกลาวกจะถกสงผานเขาไปในหอกลนลาดบสวน

198

(Fractionatingtower) ทมรปรางเปนทรงกระบอก มขนาดความสงประมาณ 30 เมตร และมขนาดเสนผาศนยกลาง

ประมาณ 2.5 - 8 เมตร ภายในหอกลนดงกลาวมการแบงเปนหองตางๆ หลายหองตามแนวราบ โดยมแผน

กนหองทมลกษณะคลายถาดกลม โดยแผนกนหองทกแผนจะมการเจาะรเอาไว เพอใหไอนามนทรอนสามารถผาน

ทะลขนสสวนบนของหอกลนได และมทอตอเพอนานามนทกลนตวแลวออกไปจากหอกลนเมอไอนามนดบทรอน

ถกสงใหเขาไปสหอกลนทางทอ ไอจะเคลอนตวขนไปสสวนบนสดของหอกลน และขณะทเคลอนตวขนไปนน ไอ

นามนจะเยนตวลงและควบแนนไปเรอยๆ แตละสวนของไอนามนจะกลนตวเปนของเหลวทระดบตางๆ ในหอกลน

ทงนขนอยกบอณหภมของการควบแนนทแตกตางกนออกไป นามนสวนทเบากวา (Lighterfractions) เชน นามน

เบนซน (Petorl) และพาราฟน (Parafin) ซงมคาอณหภมของการควบแนนตาจะกลายเปนของเหลวทหองชนบนสด

ของหอกลนและคางตวอยบนแผนกนหองชนบนสด นามนสวนกลาง (Medium fractions) เชน ดเซล (Diesel)

นามนแกส (Gas oils) และนามนเตา(Fuel oils) บางสวนจะควบแนนและกลนตวทระดบตางๆ ตอนกลางของ

หอกลน สวนนามนหนก (Heavy factions) เชน นามนเตา และสารตกคางพวกแอสฟลต จะกลนตวทสวนลางสด

ของหอกลน ซงมอณหภมสงและจะถกระบายออกไปจากสวนฐานของหอกลน

ขอเสยของกระบวนการกลนลาดบสวนคอ จะไดนามนเบาประเภทตางๆ ในสดสวนทนอยมากทงทนามน

เบาเหลานลวนมคณคาทางเศรษฐกจสง

1.2 ผลตภณฑทไดจากการกลนปโตรเลยม

นามนดบหรอปโตรเลยม มสวนประกอบเปนธาตคารบอน และไฮโดรเจน และอาจมธาต

อนๆปะปนอยดวย ทงนขนอยกบแหลงนามนดบแตละทจะมองคประกอบ แตกตางกน การนานามนดบมาใช

กระบวนการกลนลาดบสวนทนามาใชในอตสาหกรรมปโตรเลยม

199

ประโยชน ตองผานกระบวนการกลนแยก ซงเรยกวา การกลนลาดบสวน8

ผลตภณฑจากการกล นนามนปโตรเลยม เรยกวา สารประกอบไฮโดรคารบอน ซง

ประกอบดวยธาตไฮโดรเจน และคารบอน จานวนแตกตางกน มตงแตโมเลกลทมคารบอน 1 อะตอม ขนไปจนถง

กวา 50 อะตอม ถาโมเลกลทมจานวน 1 - 4 อะตอม จะมสถานะเปนแกส เมอจานวนคารบอนเพมขน สถานะจะเปน

ของเหลว และมความขนเหนยวมากขนตามจานวนคารบอน ซงโมเลกลเหลาน นาไปใชประโยชนในลกษณะ

แตกตางกนดงขอมลในตารางน

เพอแยกนามนดบออกเปนผลตภณฑตางๆ

จานวนมาก ทงน ผลตภณฑทไดจากการกลนลาดบสวน นามนดบ จะมองคประกอบชนดใดมากหรอนอย ขนอย

กบแหลงนามนดบ เชน บางแหลงกลนไดนามนดเซลมาก หรอบางแหงอาจจะไดนามนเบนซนมาก เปนตนลาดบ

สวนนามนดบ จะมองคประกอบชนดใดมากหรอนอย ขนอยกบแหลงนามนดบ เชน บางแหลงกลนไดนามนดเซล

มาก หรอบางแหงอาจจะไดนามนเบนซนมาก เปนตนลาดบสวนนามนดบ จะมองคประกอบชนดใดมากหรอนอย

ขนอยกบแหลงนามนดบ เชน บางแหลงกลนไดนามนดเซลมาก หรอบางแหงอาจจะไดนามนเบนซนมาก เปนตน

ผลตภณฑทไดจากการกลนปโตรเลยม สมบต และการใชประโยชน

ผลตภณฑทได จดเดอด (OC) สถานะ จานวน C การใชประโยชน

แกสปโตรเลยม < 30 แกส 1 – 4 ทาสารเคม วสดสงเคราะห

เชอเพลงแกสหงตม

แนฟทาเบา 30 – 110 ของเหลว 5 – 7 นามนเบนซน ตวทาละลาย

แนฟทาหนก 65 – 170 ของเหลว 6 – 12 นามนเบนซน แนฟทาหนก

นามนกาด 170 – 250 ของเหลว 10 – 19 นามนกาด เชอเพลง

เครองยนตไอพน และตะเกยง

นามนดเซล 250 – 340 ของเหลว 14– 19 เชอเพลงเครองยนตดเซล

นามนหลอลน > 350 ของเหลว 19 – 35 นามนหลอลน นามนเครอง

ไข > 500 ของแขง > 35 ใชทาเทยนไข เครองสาอาง ยา

ขดมน ผลตผงซกฟอก

นามนเตา > 500 ของเหลว

หนด

> 35 เชอเพลงเครองจกร

ยางมะตอย > 500 ของเหลว

หนด

> 35 ยางมะตอย เปนของแขงท

ออนตวและเหนยวหนดเมอ

ถกความรอน ใชเปนวสดกน

ซม

200

1.3 ผลกระทบของการใชปโตรเลยม

การเผาไหมปโตรเลยมจะกอใหเกดมลภาวะทางอากาศ โดยการปลอยไอเสยออกมาจากปลอง

ควนของโรงงานอตสาหกรรม โรงจกรไฟฟาและจากรถยนต สารมลพษดงกลาวคอ กาซซลเฟอรไดออกไซด(SO2

ภาวะมลพษทเกดจากการผลตและการใชผลตภณฑปโตรเลยม

)

กาซไนโตรเจนออกไซด ( NO ) กาซคารบอนมอนอกไซด ( CO ) สารไฮโดรคารบอนและฝนละออง เขมาตางๆ

สาเหตมลพษ

มลพษจะเกดไดในหลายรปแบบ สวนใหญจะมสาเหตมาจาก 2 ประการคอ

1. การเพมของประชากร

2. เทคโนโลย

จากสาเหตดงกลาวจะกอใหเกดภาวะมลพษ ในหลายดาน เชน ภาวะมลพษทางนา ภาวะมลพษ

ทางอากาศ

ภาวะมลพษทางนา

สาเหต การเกดภาวะมลพษทางนาทสาคญ 4 ประการ

1. สารแขวนลอย สารแขวนลอย คอ6สารผสม6ของสสารตางชนดกนทไมเปนเนอเดยวกน

และมอนภาคใหญกวา 1 6ไมโครเมตร6 (1000 6นาโนเมตร6)

2. เชอโรคทมากบนา เชน โรคฉหน โรคเทาเปอย

3. ปรมาณ O2

4. สารเคมในนา จาพวกโลหะหนก เชน เหลก ตะกว

ในนา ออกซเจนในนามความสาคญตอการดารงชวตของสตว และพช

ในนา ปรมาณการละลายของออกซเจนในนาเปนเครองบงบอกการชบอกคณภาพของนาในแหลงนน ถาหาก

ปรมาณออกซเจนนอยผดปกต แสดงวานาเสย ทาใหสงมชวตตาง ๆ อยไมได ออกซเจนทละลายอยในนา มาจาก

อากาศเปนแหลงสาคญ

มาตรฐานนาทงของกระทรวงอตสาหกรรม

- pH 5-9 - T = 40 ๐

C BOD = 20 -60 mg/l

ภาวะมลพษทางอากาศ

สาเหต การเกดภาวะมลพษทางอากาศทสาคญ 4 ประการ

1. กาซหรอไอของสารอนทรย เชน ไอระเหยของนามน เบนซน จะทาลายไขกระดก

เมดเลอดแดงแตก โรคโลหตจาง และอาการหรอโรคทางประสาทสวนกลาง

2. โลหะะหนก ผลของความเปนพษของโลหะหนกในสงมชวตเกดจากกลไกระดบเซล

5 แบบ คอ 1. ทาใหเซลตาย

2. เปลยนแปลงโครงสรางและการทางานของเซล

201

3. เปนตวการชกนาใหเกดมะเรง

4. เปนตวการทาใหเกดความผดปกตทางพนธกรรม

5. ทาความเสยหายตอโครโมโซม ซงเปนปจจยทางพนธกรรม

3. ฝนละออง ฝนละอองขนาดเลกจะมผลกระทบตอสขภาพเปนอยางมาก เมอหายใจเขา

ไปในปอดจะเขาไปอยในระบบทางเดนหายใจสวนลาง โดยเฉพาะผปวยสงอาย ผปวยโรคหวใจ โรคหดหอบ

4. สารกมมนตรงส

กาซทกอใหเกดมลพษทางอากาศมหลายชนด เชน CO CO2 SO2 NO NO2

นอกจากนอาจเปนพวกไฮโดรคารบอน ทมพนธะค รวมกบ O2 ในอากาศจไดสารพวกทมกลนเหมนพวกอลดไฮด

แตถาม NO2 รวมอยดวยจะเกดสารประกอบ Peroxy acyl nitrate (PAN) ทาใหเกดการระคายเคองตอระบบหายใจ

202

เรองท 2 พอลเมอร

2.1 ความหมาย ประเภท ชนด การเกด และสมบตของพอลเมอร

8 พอลเมอร (Polymer)

8

คอ สารประกอบทมโมเลกลขนาดใหญ และมมวลโมเลกลมากประกอบดวย

หนวยเลก ๆ ของสารทอาจจะเหมอนกนหรอตางกนมาเชอมตอกนดวยพนธะโควาเลนต

มอนอเมอร (Monomer)

8

คอ หนวยเลก ๆ ของสารในพอลเมอร ดงภาพ

ประเภทของพอลเมอร แบงตามเกณฑตาง ๆ ดงน

1. แบงตามการเกดเปนเกณฑ

8

เปน 2 ชนด คอ

ก . พอลเมอรธรรมชาต8 เปนพอลเมอรทเกดขนเองตามธรรมชาต เชน โปรตน แปง เซลลโลส ไกลโคเจน

กรดนวคลอกและยางธรรมชาต(พอลไอโซปรน)

8 ข . พอลเมอรสงเคราะห8 เปนพอลเมอรทเกดจากการสงเคราะหเพอใชประโยชนตาง ๆ เชน พลาสตก

ไนลอน ดาครอน และลไซต เปนต5

น

2. แบงตามชนดของมอนอเมอรทเปนองคประกอบ

8

เปน 2 ชนด คอ

ก . โฮมอพอลเมอร8

(Homopolymer) เปนพอลเมอรทประกอบดวยมอนอเมอรชนดเดยวกน เชน แปง

(ประกอบดวยมอนอเมอรทเปนกลโคสทงหมด) พอลเอทลน PVC (ประกอบดวยมอนอเมอรทเปนเอทลนทงหมด)

8ข . เฮเทอโรพอลเมอร8 (Heteropolymer) เปนพอลเมอรทประกอบดวยมอนอเมอรตางชนดกน เชน โปรตน

(ประกอบดวยมอนอเมอรทเปนกรดอะมโนตางชนดกน) พอลเอสเทอร พอลเอไมด เปนตน

203

3. แบงตามโครงสรางของพอลเมอร

8

แบงออกเปน 3 แบบ คอ

ก. พอลเมอรแบบเสน8

8

(Chain length polymer) เปนพอลเมอรทเกดจากมอนอเมอรสรางพนธะตอกนเปน

สายยาว โซพอลเมอรเรยงชดกนมากวาโครงสรางแบบอน ๆ จงมความหนาแนน และจดหลอมเหลวสง มลกษณะ

แขง ขนเหนยวกวาโครงสรางอนๆ ตวอยาง PVC พอลสไตรน พอลเอทลน ดงภาพ

ข. พอลเมอรแบบกง8

(Branched polymer) เปนพอลเมอรทเกดจากมอนอเมอรยดกนแตกกงกานสาขา มทง

โซสนและโซยาว กงทแตกจาก พอลเมอรของโซหลก ทาใหไมสามารถจดเรยงโซพอลเมอรใหชดกนไดมาก จงม

ความหนาแนนและจดหลอมเหลวตายดหยนได ความเหนยวตา โครงสรางเปลยนรปไดงายเมออณหภมเพมขน

ตวอยาง พอลเอทลนชนดความหนาแนนตา ดงภาพ

8ค. พอลเมอรแบบรางแห8

(Croos -linking polymer) เปนพอลเมอรทเกดจากมอนอเมอรตอเชอมกนเปน

รางแห พอลเมอรชนดนมความแขงแกรง และเปราะหกงาย ตวอยางเบกาไลต เมลามนใชทาถวยชาม ดงภาพ

8หมายเหต8 พอลเมอรบางชนดเปนพอลเมอรทเกดจากสารอนนทรย เชน ฟอสฟาซน ซลโคน

204

8

4

การเกดพอลเมอร

พอลเมอรเกดขนจากการเกดปฏกรยาพอลเมอรไรเซชนของมอนอเมอร4

8พอลเมอรไรเซชน (Polymerization)

คอ กระบวนการเกดสารทมโมเลกลขนาดใหญ ( พอลเมอร) จากสารทม

โมเลกลเลก ( มอนอเมอร)

ปฏกรยาพอลเมอรไรเซชน

1. ปฏกรยาพอลเมอรไรเซชนแบบเตม8

(Addition polymerization reaction) คอปฏกรยาพอลเมอรไรเซชนท

เกดจากมอนอเมอรของสารอนทรยชนดเดยวกนทม C กบ C จบกนดวยพนธะคมารวมตวกนเกดสารพอลเมอรเพยง

ชนดเดยวเทานน ดงภาพ

2. ปฏกรยาพอลเมอรไรเซชนแบบควบแนน

(Condensation polymerization reaction) คอปฏกรยาพอล

เมอรไรเซชนทเกดจากมอนอเมอรทมหมฟงกชนมากกวา 1 หม ทาปฏกรยากนเปนพอลเมอรและสารโมเลกลเลก

เชน นา กาซแอมโมเนย กาซไฮโดรเจนคลอไรด เมทานอล เกดขนดวย ดงภาพ

205

คณสมบตของพอลเมอร

ชนดของคณสมบตของพอลเมอรแบงอยางกวางๆไดเปนหลายหมวดขนกบความละเอยด ในระดบนาโน

หรอไมโครเปนคณสมบตทอธบายลกษณะของสายโดยตรงโดยเฉพาะโครงสรางของพอลเมอร ในระดบกลาง เปน

คณสมบตทอธบายสณฐานของพอลเมอรเมออยในทวาง ในระดบกวางเปนการอธบายพฤตกรรมโดยรวมของ

พอลเมอร ซงเปนคณสมบตในระดบการใชงาน

• คณสมบตในการขนสง เปนคณสมบตของอตราการแพรหรอโมเลกลเคลอนไปไดเรวเทาใดในสารละลาย

ของพอลเมอร มความสาคญมากในการนาพอลเมอรไปใชเปนเยอหม

• จดหลอมเหลว คาวาจดหลอมเหลวทใชกบพอลเมอรไมใชการเปลยนสถานะจากของแขงเปนของเหลวแต

เปนการเปลยนจากรปผลกหรอกงผลกมาเปนรปของแขง บางครงเรยกวาจดหลอมเหลวผลก ในกลมของ

พอลเมอรสงเคราะห จดหลอมเหลวผลกยงเปนทถกเถยงในกรณของเทอรโมพลาสตกเชนเทอรโมเซต

พอลเมอรทสลายตวในอณหภมสงมากกวาจะหลอมเหลว

• พฤตกรรมการผสม โดยทวไปสวนผสมของพอลเมอรมการผสมกนไดนอยกวาการผสมของโมเลกลเลกๆ

ผลกระทบนเปนผลจากขอเทจจรงทวาแรงขบเคลอนสาหรบการผสมมกเปนแบบระบบปดไมใชแบบใช

พลงงาน หรออกอยางหนง วสดทผสมกนไดทเกดเปนสารละลายไมใชเพราะปฏสมพนธระหวางโมเลกลท

ชอบทาปฏกรยากนแตเปนเพราะการเพมคาเอนโทรปและพลงงานอสระทเกยวของกบการเพมปรมาตรท

ใชงานไดของแตละสวนประกอบ การเพมขนในระดบเอนโทรปขนกบจานวนของอนภาคทนามาผสมกน

เพราะโมเลกลของพอลเมอรมขนาดใหญกวาและมความจาเพาะกบปรมาตรเฉพาะมากกวาโมเลกลขนาด

เลก จานวนของโมเลกลทเกยวของในสวนผสมของพอลเมอรมคานอยกวาจานวนในสวนผสมของโมเลกล

ขนาดเลกทมปรมาตรเทากน คาพลงงานในการผสมเปรยบเทยบไดตอหนวยปรมาตรสาหรบสวนผสมของ

พอลเมอรและโมเลกลขนาดเลก มแนวโนมเพมขนของพลงงานอสระในการผสมสารละลายพอลเมอรและ

ทาใหการละลายของพอลเมอรเกดไดนอย สารละลายพอลเมอรทเขมขนพบนอยกวาทพบในสารละลาย

ของโมเลกลขนาดเลก ในสารละลายทเจอจาง คณสมบตของพอลเมอรจาแนกโดยปฏกรยาระหวางตวทา

ละลายและพอลเมอร ในตวทาละลายทด พอลเมอรจะพองและมปรมาตรมากขน แรงระหวางโมเลกลของ

ตวทาละลายกบหนวยยอยจะสงกวาแรงภายในโมเลกล ในตวทาละลายทไมด แรงภายในโมเลกลสงกวา

และสายจะหดตว ในตวทาละลายแบบธตา หรอสถานะทสารละลายพอลเมอรซงมคาของสมประสทธ

วเรยลทสองเปนศนย แรงผลกระหวางโมเลกลของพอลเมอรกบตวทาละลายเทากบแรงภายในโมเลกล

ระหวางหนวยยอย ในสภาวะน พอลเมอรอยในรปเกลยวอดมคต

• การแตกกง การแตกกงของสายพอลเมอรมผลกระทบตอคณสมบตทงหมดของพอลเมอร สายยาวทแตกกง

จะเพมความเหนยว เนองจากการเพมจานวนของความซบซอนตอสาย ความยาวอยางสมและสายสนจะลด

แรงภายในพอลเมอรเพราะการรบกวนการจดตว โซขางสนๆลดความเปนผลกเพราะรบกวนโครงสราง

ผลก การลดความเปนผลกเกยวของกบการเพมลกษณะโปรงใสแบบกระจกเพราะแสงผานบรเวณทเปน

206

ผลกขนาดเลก ตวอยางทดของผลกระทบนเกยวของกบขอบเขตของลกษณะทางกายภาพของพอลเอทลน

พอลเอทลนความหนาแนนสงมระดบการแตกกงตา มความแขงและใชเปนเหยอกนม พอลเอทลนความ

หนาแนนตา มการแตกกงขนาดสนๆจานวนมาก มความยดหยนกวาและใชในการทาฟลมพลาสตก ดชน

การแตกกงของพอลเมอรเปนคณสมบตทใชจาแนกผลกระทบของการแตกกงสายยาวตอขนาดของโมเลกล

ทแตกกงในสารละลาย เดนไดรเมอรเปนกรณพเศษของพอลเมอรทหนวยยอยทกตวแตกกง ซงมแนวโนม

ลดแรงระหวางโมเลกลและการเกดผลก พอลเมอรแบบเดนดรตกไมไดแตกกงอยางสมบรณแตมคณสมบต

ใกลเคยงกบเดนไดรเมอรเพราะมการแตกกงมากเหมอนกน

• การเตมพลาตซเซอร การเตมพลาสตซเซอรมแนวโนมเพมความยดหยนของพอลเมอร พลาสตซเซอร

โดยทวไปเปนโมเลกลขนาดเลกทมคณสมบตทางเคมคลายกบพอลเมอร เขาเตมในชองวางของพอลเมอรท

เคลอนไหวไดดและลดปฏกรยาระหวางสาย ตวอยางทดของพลาสตซเซอรเกยวของกบพอลไวนลคลอไรด

หรอพวซ พวซทไมไดเตมพลาสตซเซอรใชทาทอ สวนพวซท เตมพลาสตซเซอรใชทาผาเพราะมความ

ยดหยนมากกวา

2.2 พอลเมอรในชวตประจาวน

2.2.1 พลาสตก

พลาสตก เปน6สารประกอบอนทรย6ทสงเคราะหขนใชแทนวสดธรรมชาต บางชนดเมอเยนก

แขงตว เมอถกความรอนกออนตว บางชนดแขงตวถาวร มหลายชนด เชน 6ไนลอน6 6ยางเทยม6 ใชทาสงตาง ๆ เชน 6

เสอผา6 6ฟลม6 6ภาชนะ6 สวนประกอบ6เรอ6หรอ6รถยนต6

สมบตทวไปของพลาสตก

• มความเสถยรมากในธรรมชาต สลายตวยาก มมวลนอย และเบา

• เปนฉนวนความรอนและไฟฟาทด

• สวนมากออนตวและหลอมเหลวเมอไดรบความรอน จงเปลยนเปนรปตางๆ ไดตามประสงค

ประเภทของพลาสตก

พลาสตกแบงออกเปน 2 ประเภท คอ เทอรโมพลาสตก และ เทอรโมเซตตงพลาสตก

2เทอรโมพลาสตก 2 (Thermoplastic) หรอเรซน เปนพลาสตกทใชกนแพรหลายทสด ไดรบความรอนจะออนตว

และเมอเยนลงจะแขงตว สามารถเปลยนรปได พลาสตกประเภทนโครงสรางโมเลกลเปนโซตรงยาว มการเชอมตอ

ระหวางโซพอลเมอรนอย มาก จงสามารถหลอมเหลว หรอเมอผานการอดแรงมากจะไมทาลายโครงสรางเดม

ตวอยาง พอลเอทลน พอลโพรพลน พอลสไตรน มสมบตพเศษคอ เมอหลอมแลวสามารถนามาขนรปกลบมาใช

ใหมได ชนดของพลาสตกใน ตระกลเทอรโมพลาสตก ไดแก

207

• 6โพลเอทลน 6 (Polyethylene: PE) เปนพลาสตกทไอนาซมผานไดเลกนอย แตอากาศผานเขาออกได ม

ลกษณะขนและทนความรอนไดพอควร เปนพลาสตกทนามาใชมากทสดในอตสาหกรรม เชน ทอนา ถง

ถง ขวด แทนรองรบสนคา

• 6โพลโพรพลน 6 (Polypropylene: PP) เปนพลาสตกทไอนาซมผานไดเลกนอย แขงกวาโพลเอทลนทนตอ

สารไขมนและความรอนสงใชทาแผนพลาสตกถงพลาสตกบรรจอาหารททนรอน หลอดดดพลาสตก เปน

ตน

• โพลสไตรน (Polystyrene: PS) มลกษณะโปรงใส เปราะ ทนตอกรดและดาง ไอนาและอากาศซมผานได

พอควร ใชทาชนสวนอปกรณไฟฟาและอเลกทรอนกส เครองใชสานกงาน เปนตน

• SAN (styrene-acrylonitrile) เปนพลาสตกโปรงใส ใชผลตชนสวน เครองใชไฟฟา ชนสวนยานยนต

• ABS (acrylonitrile-butadiene-styrene) สมบตคลายโพลสไตรน แตทนสารเคมดกวา เหนยวกวา โปรง

แสง ใชผลตถวย ถาด เปนตน

• โพลไวนลคลอไรด (Polyvinylchloride: PVC) ไอนาและอากาศซมผานไดพอควร แตปองกนไขมนไดดม

ลกษณะใส ใชทาขวดบรรจนามนและไขมนปรงอาหาร ขวดบรรจเครองดมทมแอลกอฮอล เชน ไวน เบยร

ใชทาแผนพลาสตก หอเนยแขง ทาแผนแลมเนตชนในของถงพลาสตก

• ไนลอน (Nylon) เปนพลาสตกทมความเหนยวมาก คงทนตอการเพมอณหภม ทาแผนแลมเนตสาหรบทา

ถงพลาสตกบรรจอาหารแบบสญญากาศ

• โพลเอทลน เทอรฟะธาเลต (Terylene: polyethylene terephthalate) เหนยวมากโปรงใส ราคาแพง ใชทา

แผนฟลมบาง ๆ บรรจอาหาร

• โพลคารบอเนต (Polycarbonate: PC) มลกษณะโปรงใส แขง ทนแรงยดและแรงกระแทกไดด ทนความ

รอนสง ทนกรด แตไมทนดาง เปนรอยหรอคราบอาหาร จบยาก ใชทาถวย จาน ชาม ขวดนมเดก และขวด

บรรจอาหารเดก

โครงสรางของเทอรโมพลาสตก (Thermoplastic)

208

เทอรโมเซตตงพลาสตก (Thermosetting plastic) เปนพลาสตกท มสมบตพเศษ คอทนทานตอการ

เปลยนแปลงอณหภมและทนปฏกรยาเคมไดด เกดคราบและรอยเปอนไดยาก คงรปหลงการผานความรอนหรอ

แรงดนเพยงครงเดยว เมอเยนลงจะแขงมาก ทนความรอนและความดน ไมออนตวและเปลยนรปรางไมได แตถา

อณหภมสงกจะแตกและไหมเปนขเถาสดา พลาสตกประเภทนโมเลกลจะเชอมโยงกนเปนรางแหจบกนแนน แรงยด

เหนยวระหวางโมเลกลแขงแรงมาก จงไมสามารถนามาหลอมเหลวได กลาวคอ เกดการเชอมตอขามไปมาระหวาง

สายโซของโมเลกลของโพลเมอร (cross linking among polymer chains) เหตนหลงจาก พลาสตกเยนจนแขงตวแลว

จะไมสามารถทาใหออนไดอกโดยใชความรอน หากแตจะสลายตวทนททอณหภมสงถงระดบ การทาพลาสตกชนด

นใหเปนรปลกษณะตาง ๆ ตองใชความรอนสง และโดยมากตองการแรงอดดวย เทอรโมเซตตงพลาสตก ไดแก

• เมลามน ฟอรมาลดไฮด (melamine formaldehyde) มสมบตทางเคมทนแรงดนได 7,000-135,000 ปอนด

ตอตารางนว ทนแรงอดได 25,000-50,000 ปอนดตอตารางนว ทนแรงกระแทกได 0.25-0.35 ทนทานตอ

การเปลยนแปลงอณหภม ทนความรอนไดถง 140 องศาเซลเซยส และทนปฏกรยาเคมไดด เกดคราบและ

รอยเปอนยาก เมลามนใชทาภาชนะบรรจอาหารหลายชนด และนยมใชกนมาก มทงท เปนสเรยบและ

ลวดลายสวยงาม ขอเสยคอ นาสมสายชจะซมเขาเนอพลาสตกไดงาย ทาใหเกดรอยดาง แตไมมพษภย

เพราะไมมปฏกรยากบพลาสตก

• ฟนอลฟอรมาดไฮต (phenol-formaldehyde) มความตานทานตอตวทาละลายสารละลายเกลอและนามน

แตพลาสตกอาจพองบวมไดเนองจากนาหรอแอลกอฮอลพลาสตกชนดนใชทาฝาจกขวดและหมอ

• อพอกซ (epoxy) ใชเคลอบผวของอปกรณภายในบานเรอน และทอเกบกาซ ใชในการเชอมสวนประกอบ

โลหะ แกว และเซรามก ใชในการหลออปกรณททาจากโลหะและเคลอบผวอปกรณ ใชใสในสวนประกอบ

ของอปกรณไฟฟา เสนใยของทอ และทอความดน ใชเคลอบผวของพนและผนง ใชเปนวสดของแผนกาบง

นวตรอน ซเมนต และปนขาว ใชเคลอบผวถนน เพอกนลน ใชทาโฟมแขง ใชเปนสารในการทาสของแกว

• โพลเอสเตอร (polyester) กล มของโพลเมอรท มหม เอสเทอร (-O•CO-) ในหนวยซ าเปนโพลเมอรท

นามาใชงานไดหลากหลาย เชน ใชทาพลาสตกสาหรบเคลอบผว ขวดนา เสนใย ฟลมและยาง เปนตน

ตวอยางโพลเมอรในกลมน เชน โพลเอทลนเทเรฟทาเลต โพลบวทลนเทเรฟทาเลต และโพลเมอรผลก

เหลวบางชนด

• ยรเทน (u r e t h a n e ) ชอเรยกทวไปของเอทลคารบาเมต มสตรทางเคมคอ N H2C O O C2H5

• โพลยรเทน (polyurethane) โพลเมอรประกอบดวยหมยรเทน (–NH•CO•O-) เตรยมจากปฏกรยาระหวาง

ไดไอโซยาเนต (di-isocyanates) กบ ไดออล(diols) หรอไทรออล (triols) ทเหมาะสม ใชเปนกาว และนามน

ชกเงา พลาสตกและยาง ชอยอคอ PU

209

ตาราง แสดงสมบตบางประการของพลาสตกบางชนด

ชนดของ

พลาสตก

ประเภท

ของ

พลาสตก

สมบตบางประการ ตวอยางการ

นาไปใช

ประโยชน

สภาพการไหมไฟ ขอสงเกตอน

พอลเอทลน เทอรมอ

พลาสตก

เปลวไฟสนาเงนขอบเหลอง กลนเหมอนพาราฟน เปลว

ไฟไมดบเอง

เลบขดเปนรอย

ไมละลายใน

สารละลาย

ทวไป ลอยนา

ถง ภาชนะ

ฟลมถายภาพ

ของเลนเดก

ดอกไม

พลาสตก

พอลโพรพลน เทอรมอ

พลาสตก

เปลวไฟสนาเงนขอบเหลอง ควนขาว กลนเหมอน

พาราฟน

ขดดวยเลบไม

เปนรอย ไมแตก

โตะ เกาอ

เชอก พรม

บรรจภณฑ

อาหาร

ชนสวน

รถยนต

พอลสไตรน เทอรมอ

พลาสตก

เปลวไฟสเหลอง เขมามาก กลนเหมอนกาซจดตะเกยง เปาะ ละลายได

ในคารบอนเต

ตระคลอไรด

และโทลอน

ลอยนา

โฟม อปกรณ

ไฟฟา เลนส

ของเลนเดก

อปกรณกฬา

เครองมอ

สอสาร

พอลวนลคลอ

ไรด

เทอรมอ

พลาสตก

ตดไฟยาก เปลวสเหลองขอบเขยว ควนขาว กลนกรด

เกลอ

ออนตวไดคลาย

ยาง ลอยนา

กระดาษตด

ผนง ภาชนะ

บรรจสารเคม

รองเทา

กระเบองป

โครงสรางของเทอรโมเซตตงพลาสตก (Thermosetting plastic)

210

พน ฉนวนหม

สายไฟ

ทอพวซ

ไนลอน เทอรมอ

พลาสตก

เปลวไฟสนาเงนขอบเหลอง กลนคลายเขาสตวตดไฟ เหนยว ยดหยน

ไมแตก จมนา

เครองนงหม

ถงนองสตร

พรม อวน แห

พอลยเรย

ฟอรมาลดไฮด

พลาสตก

เทอรมอ

เซต

ตดไฟยาก เปลวสเหลองออน ขอบฟาแกมเขยว กลน

แอมโมเนย

แตกราว จมนา เตาเสยบ

ไฟฟา วสด

เชงวศวกรรม

ชนดของ

พลาสตก

ประเภท

ของ

พลาสตก

สมบตบางประการ ตวอยางการ

นาไปใช

ประโยชน

สภาพการไหมไฟ ขอสงเกตอน

อพอกซ พลาสตก

เทอรมอ

เซต

ตดไฟงาย เปลวสเหลอง ควนดา กลนคลายขาวคว ไมละลายในสาร

ไฮโดรคารบอน

และนา

กาว ส สาร

เคลอบ

ผวหนาวตถ

พอลเอสเทอร

เทอรมอ

พลาสตก

ตดไฟยาก เปลวสเหลอง ควนกลนฉน ออนตว ยดหยน เสนใยผา

พลาสตก

เทอรมอ

เซต

ตดไฟยาก เปลวสเหลอง ควนดา กลนฉน เปราะ หรอแขง

เหนยว

ตวถงรถยนต

ตวถงเรอ ใชบ

ภายใน

เครองบน

211

8พลาสตกรไซเคล ( Plastic recycle)

การแปรรปของใชแลวกลบมาใชใหม หรอกระบวนการทเรยกวา "รไซเคล" คอ การนาเอาของเสยท

ผานการใชแลวกลบมาใชใหมทอาจเหมอนเดม หรอไมเหมอนเดมกได ของใชแลวจากภาคอตสาหกรรม นากลบมา

ใชใหม ไดแก กระดาษ แกว กระจก อะลมเนยม และพลาสตก "การรไซเคล" เปนหนงในวธการลดขยะ ลดมลพษ

ใหกบสภาพแวดลอม ลดการใชพลงงานและลดการใชทรพยากรธรรมชาตของโลกไมใหถกนามาใชสนเปลองมาก

เกนไป

212

การแปรรปของใชแลวกลบมาใชใหมมกระบวนการอย 4 ขนตอน ไดแก

1. การเกบรวบรวม

2. การแยกประเภทวสดแตละชนดออกจากกน

3. การผลตหรอปรบปรง

4. การนามาใชประโยชนในขนตอนการผลตหรอปรบปรงนน วสดทแตกตางชนดกน จะมกรรมวธในการ

ผลต แตกตางกน เชน ขวด แกวทตางส พลาสตกทตางชนด หรอกระดาษทเนอกระดาษ และสทแตกตางกน ตอง

แยกประเภทออกจากกน

ปจจบนเราใชพลาสตกฟมเฟอยมาก แตละปประเทศไทยมขยะพลาสตกจานวนมาก ซงเปนปญหาดาน

สงแวดลอมของโลก จงมความพยายามคดคนทาพลาสตกทยอยสลายทางชวภาพ (Biodedradable) มาใชแทน แต

พลาสตกบางชนดยงไมสามารถยอยสลายทางชวภาพได ในทางปฏบตยงคงกาจดขยะพลาสตกดวยวธฝงกลบใตดน

และเผา ซงกอใหเกดปญหาดานสงแวดลอมตามมา วธทดทสดในการดแลสงแวดลอมเกยวกบขยะพลาสตก คอ ลด

ปรมาณการใชใหเหลอเทาทจาเปน และมการนาพลาสตกบางชนดกลบไปผานบางขนตอนในการผลต แลวนา

กลบมาใชงานใหมไดตามเดม อตสาหกรรมพลาสตก ประเทศสหรฐอเมรกา (The Society of Plastics Industry ;

SPI) ไดกาหนดสญลกษณเพอบงชประเภทของพลาสตกรไซเคล ซงจะกากบไวในผลตภณฑสนคาททาดวย

พลาสตก ดงตอไปน

พลาสตกกลมท 1 คอ เพท (PETE) สญลกษณคอ 1 เปนพลาสตก

ทสวนใหญมความใส มองทะลได มความแขงแรงทนทานและ

เหนยว ปองกนการผานของกาซไดด มจดหลอมเหลว 250-260

องศาเซลเซยส มความหนาแนน 1.38-1.39 นยมนามาใชทาบรรจ

ภณฑตางๆ เชน ขวดนาดม ขวดนาปลา ขวดนามนพช เปนตน

พลาสตกกลมท 2 คอ HDPE สญลกษณคอ 2 เปนพลาสตกทม

ความหนาแนนสง คอนขางนม มความเหนยวไมแตกงาย มจด

หลอมเหลว 130 องศาเซลเซยส มความหนาแนน 0.95-0.92 นยม

นามาใชทาบรรจภณฑทาความสะอาด เชน แชมพ ถงรอนชนด

ขน ขวดนม เปนตน

พลาสตกกลมท 3 คอ พวซ (PVC) สญลกษณคอ 3 เปนพลาสตก

ทมลกษณะทงแขงและนม สามารถผลตเปนผลตภณฑไดหลาย

รปแบบ มสสนสวยงาม มจดหลอมเหลว 75-90 องศาเซลเซยส

213

2.2.2 ยางและยางสงเคราะห

ยางธรรมชาต คอวสด6พอลเมอร6ทมตนกาเนดจากของเหลวของพชบางชนด ซงมลกษณะ

เปนของเหลวสขาว คลายนานม มสมบตเปน6คอลลอยด6 อนภาคเลก มตวกลางเปนนา

เปนพลาสตกทนยมใชมาก เชน ทอพวซ สายยาง แผนฟลมหอ

อาหาร เปนตน

พลาสตกกลมท 4 คอ LDPE สญลกษณคอ 4 เปนพลาสตกทม

ความหนาแนนตา มความนมกวา HDPE มความเหนยว ยดตวได

ในระดบหนง สวนใหญใสมองเหนได จดหลอมเหลว 110 องศา

เซลเซยส มความหนาแนน 0.92-0.94 นยมนามาใชทาแผนฟลม

หออาหารและหอของ

พลาสตกกลมท 5 คอ pp สญลกษณคอ 5 เปนพลาสตกทสวน

ใหญมความหนาแนนคอนขางตา มความแขงและเหนยว คงรปด

ทนตอความรอน และสารเคม มจดหลอมเหลว 160-170 องศา

เซลเซยส ความหนานน 0.90-0.91 นยมนามาใชทาบรรจภณฑ

สาหรบอาหารในครวเรอน เชน ถงรอนชนดใส จาน ชาม

อปกรณไฟฟาบางชนด

พลาสตกกลมท 6 คอ PS สญลกษณคอ 6 เปนพลาสตกทมความ

ใส แขงแตเปราะแตกงาย สามารถทาเปนโฟมได มจด

หลอมเหลว 70-115 องศาเซลเซยส ความหนาแนน 0.90-

0.91 นยมนามาใชทาบรรจภณฑ เชน กลองไอศกรม กลองโฟม

ฯลฯ

พลาสตกกลมท 7 คอ อนๆ เปนพลาสตกทนอกเหนอจาก

พลาสตกทง 6 กลม พบมากมายหลากหลายรปแบบ

214

2ประวตยางธรรมชาต2

ยางธรรมชาตเปนนายางจากตนไมยนตน มชอเรยกอกชอหนงคอยางพารา

หรอ

6ตนยางพารา6 ยางพารามถนกาเนดบรเวณลมนาอเมซอน ประเทศบราซล และ

เปร ทวปอเมรกาใต ซงชาวอนเดยนแดงเผามายน ในอเมรกากลาง ไดรจกการนา

ยางพารามาใชกอนป พ.ศ. 2000 โดยการจมเทาลงในนายางดบเพอทาเปนรองเทา

สวนเผาอน ๆ กนายางไปใชประโยชน ในการทาผากนฝน ทาขวดใสนา และทา

ลกบอลยางเลนเกมสตาง ๆ เปนตน จนกระทงครสโตเฟอร โคลมบสไดเดนทาง

มาสารวจทวปอเมรกาใต ในระหวางป พ.ศ. 2036-2039 และไดพบกบชาว

พนเมองเกาะไฮตทกาลงเลนลกบอลยางซงสามารถกระดอนได ทาใหคณะผ

เดนทางสารวจประหลาดใจจงเรยกวา "ลกบอลผสง"

ตอมาในป พ.ศ. 2279 นกวทยาศาสตรชาวฝรงเศสชอชาลส มารเดอลา คองตามน (Charles Merie de la

Condamine) ไดใหชอเรยกยางตามคาพนเมองของชาวไมกาวา "คาโอช" (Caoutchouc) ซงแปลวาตนไมรองไห และ

ใหชอเรยกของเหลวทมลกษณะขนขาวคลายนานมซงไหลออกมาจากตนยางเมอกรดเปนรอยแผลวา ลาเทกซ

(latex) และใน พ.ศ. 2369 ฟาราเดย (Faraday) ไดรายงานวายางธรรมชาตเปนสารทประกอบดวยธาตคารบอนและ

ไฮโดรเจน มสตรเอมไพรเคล คอ C5H8

2

หลงจากนนจงไดมการปรบปรงสมบตของยางพาราเพอใหใชงานไดกวาง

ขนเพอตอบสนองความตองการของมนษย

การผลตยางธรรมชาต2

แหลงผลตยางธรรมชาตทใหญทสดในโลกคอ แถบเอเชยตะวนออกเฉยงใตคดเปนรอยละ 90 ของแหลงผลต

ทงหมด สวนทเหลอมาจากแอฟรกากลาง ซงพนธยางทผลตในเอเชยตะวนออกเฉยงใต คอ พนธฮเวยบราซลเลยนซส

(Hevea brasiliensis) นายางทกรดไดจากตนจะเรยกวานายางสด (field latex) นายางทไดจากตนยางมลกษณะเปนเมด

ยางเลก ๆ กระจายอยในนา (emulsion) มลกษณะเปนของเหลวสขาว มสภาพเปน

คอลลอยด มปรมาณของแขงประมาณ

รอยละ 30-40 pH 6.5-7 นายางมความหนาแนนประมาณ 0.975-0.980 กรมตอมลลลตร มความหนด 12-15 เซนตพอยส

สวนประกอบในนายางสดแบงออกไดเปน 2 สวน คอ

1. สวนทเปนเนอยาง 35%

2. สวนทไมใชยาง 65%

2.1 สวนทเปนนา 55%

2.2 สวนของลทอยด 10%

นายางสดทกรดไดจากตนยาง จะคงสภาพความเปนนายางอยไดไมเกน 6 ชวโมง เนองจากแบคทเรยในอากาศ

และจากเปลอกของตนยางขณะกรดยางจะลงไปในนายาง และกนสารอาหารทอยในนายาง เชน 6โปรตน 6 นาตาล

นายางจากตนยาง

215

ฟอสโฟไลปด โดยแบคทเรยจะเจรญเตบโตอยางรวดเรว ปฏกรยาทเกดขนหลงจากแบคทเรยกนสารอาหาร คอ จะ

เกดการยอยสลายไดเปนกาซชนดตาง ๆ เชน กาซคารบอนไดออกไซด กาซมเทน เรมเกดการบดเนาและสงกลน

เหมน การทมกรดทระเหยงายเหลานในนายางเพมมากขน จะสงผลใหคา pH ของนายางเปลยนแปลงลดลง ดงนน

นายางจงเกดการสญเสยสภาพ ซงสงเกตไดจาก นายางจะคอย ๆ หนดขน เนองจากอนภาคของยางเรมจบตวเปนเมด

เลก ๆ และจบตวเปนกอนใหญขน จนนายางสญเสยสภาพโดยนายางจะแยกเปน 2 สวน คอ สวนทเปนเนอยาง และ

สวนทเปนเซรม6

[1] ดงนนเพอปองกนการสญเสยสภาพของนายางไมใหอนภาคของเมดยางเกดการรวมตวกนเองตาม

ธรรมชาต จงมการใสสารเคมลงไปในนายางเพอเกบรกษานายางใหคงสภาพเปนของเหลว โดยสารเคมทใชในการ

เกบรกษานายางเรยกวา สารปองกนการจบตว (Anticoagulant) ไดแก

6

6แอมโมเนย 6 6โซเดยมซลไฟด 6 6ฟอรมาลดไฮด 6

เปนตน เพอทรกษานายางไมใหเสยสญเสยสภาพ

การนายางธรรมชาตไปใชงานมอย 2 รปแบบคอ รปแบบนายาง และรปแบบยางแหง ในรปแบบนายางนน

นายางสดจะถกนามาแยกนาออกเพอเพมความเขมขนของเนอยางขนตอนหนงกอนดวยวธการตาง ๆ แตทนยมใช

ในอตหสาหกรรมคอการใชเครองเซนตรฟวส ในขณะทการเตรยมยางแหงนนมกจะใชวธการใสกรดอะซตกลงใน

นายางสด การใสกรดอะซตกเจอจางลงในนายาง ทาใหนายางจบตวเปนกอน เกดการแยกชนระหวางเนอยางและนา

สวนนาทปนอยในยางจะถกกาจดออกไปโดยการรดดวยลกกลง 2 ลกกลง วธการหลก ๆ ทจะทาใหยางแหงสนทม 2

วธคอ การรมควนยาง และการทา 6ยางเครพ 6 แตเนองจากยางผลตไดมาจากเกษตรกรจากแหลงทแตกตางกน ทาให

ตองมการแบงชนของยางตามความบรสทธของยางนน ๆ

2

ยางธรรมชาตสามารถแบงออกเปนหลายประเภทตามลกษณะรปแบบของยางดบ ไดแก

รปแบบของยางธรรมชาต

• นายาง

o นายางสด

o นายางขน

• ยางแผนผงแหง : ยางทไดจากการนานายางมาจบตวเปนแผนโดยสารเคมทใชจะตองตามเกณฑทกาหนด

สวนการทาใหแหงอาจใชวธการผงลมในทรม หรอ อบในโรงอบกไดแตตองปราศจากควน

• ยางแผนรมควน

• ยางเครพ

• ยางแทง : กอนป 2508 ยางธรรมชาตทผลตขนมา สวนใหญจะผลตในรปของยางแผนรมควน ยางเครพ

หรอนายางขน ซงยางธรรมชาตเหลานจะไมมการระบมาตรฐานการจดชนยางทชดเจน ตามปกตจะใช

สายตาในการพจารณาตดสนชนยาง ตอมาในป 2508 สถาบนวจยยางมาเลเซย (Rubber Research Institute

of Malaysia) ไดมการผลตยางแทงขนเปนแหงแรก เพอเปนการปรบปรงและพฒนาคณภาพของยาง

216

ธรรมชาตใหไดมาตรฐาน เหมาะสมกบการใชงาน จนทาใหยางแทงเปนยางธรรมชาตชนดแรกทผลตมา

โดยมการควบคมคณภาพใหไดมาตรฐาน ตลอดจนมการระบคณภาพของยางดบทผลตไดแนนอน

• ยางแทงความหนดคงท : เปนยางทผลตขนเพอใชในอตสาหกรรมทาผลตภณฑทตองการควบคมความหนด

ของยางทใชในการแปรรป เชน อตสาหกรรมยางทอ, อตสาหกรรมทากาว

• ยางสกม : ยางสกมเปนยางธรรมชาตทไดจากการจบตวนายางสกม (skim latex) ดวยกรดแลวนายางทไดไป

ทาการรดแผนและทาใหแหง โดยนายางสกมเปนนาสวนทเหลอจากการทานายางขนดวยการนานายางสด

มาทาการเซนตรฟวส แยกอนภาคเมดยางออกจากนา ซงอนภาคเมดยางเบากวานา สวนใหญจงแยกตว

ออกไปเปนนายางขน นายางขนทไดมปรมาณเนอยางอยรอยละ 60-63 ซงนายางสกมคอสวนทเหลอจาก

การเซนตรฟวสแยกเนอยางสวนใหญออกไปแลว กยงมสวนของเนอยางออกมาดวย ซงเปนเนอยางทม

ขนาดอนภาคเลก ๆ มปรมาณเนอยางอยรอยละ 3-6

2

ยางธรรมชาตเปนยางทมสมบตเดนดานความเหนยวตดกนทด, สมบตดานการขนรปทด, ความรอนสะสม

ในขณะการใชงานตา เปนตน แตกมสมบตบางประการทเปนขอดอย ดงนนในการแกไขขอดอยนน สามารถทาได

โดยการเลอกเอาสมบตทดจาก

การผสมยางธรรมชาตกบพอลเมอรชนดอน

ยางสงเคราะหชนดอนมาทดแทน เชน สมบตดานความทนทานตอการขดถของยาง

บวตาไดอน (BR), สมบตความทนทานตอนามนของยางไนไตรล (NBR), สมบตความทนทานตอความรอนและ

โอโซนของยาง EPDM เปนตน โดยการผสมยางธรรมชาตกบยางสงเคราะหเหลานเขาดวยกน แตการทจะผสมให

เขากนไดนนยางสงเคราะหชนดนน ๆ ตองไมมความเปนขวเหมอนกบยางธรรมชาต จงจะทาใหยางผสมรวมเขากน

เปนเฟสเดยวกนไดดขน เชน ยาง BR, SBR, EPDM และ NBR (เกรดทมอะครโลไนไตรลตา ๆ) ซงปจจยทมผล

โดยตรงตอสมบตของยางผสมทไดนน มดงน ความหนดของยาง ยางธรรมชาตกอนทจะทาการผสมตองทาการบด

เพอลดความหนดในตอนเรมตนการผสมใหเทากบยางสงเคราะหหรอใกลเคยงซงจะทาใหยางทงสองผสมเขากนได

ดขน

• ระบบการวลคาไนซของยาง ระบบทใชในการวลคาไนซตองมความเหมอนหรอแตกตางกนไมมากนก

เพอปองกนการแยกเฟสของยางผสมขณะททาการผสมยาง

• ความเปนข วของยาง ในกรณท ทาการผสมยางท มความเปนข วแตกตางกนมาก ควรพจารณาถง

ความสามารถในการกระจายตวของสารเคมในยางแตละชนด โดยเฉพาะสารตวเรงและสารตวเตม เพราะ

217

สารเหลานมแนวโนมทจะกระจายตวไดดในยางทมความเปนขว ซงอาจสงผลใหยางผสมมสมบตตาลงจาก

ทควรจะเปน หากการกระจายตวของสารเคมไมดเทาทควร

ยางสงเคราะหไดมการผลตมานานแลว ตงแต ค.ศ. 1940 ซงสาเหตททาใหมการผลตยางสงเคราะหขนใน

อดต เนองจากการขาดแคลนยางธรรมชาตทใชในการผลตอาวธยทโธปกรณและปญหาในการขนสงจากแหลงผลต

ในชวงสงครามโลกครงท 2 จนถงปจจบนไดมการพฒนาการผลตยางสงเคราะหเพอใหไดยางทมคณสมบตตาม

ตองการในการใชงานทสภาวะตาง ๆ เชน ทสภาวะทนตอนามน ทนความรอน ทนความเยน เปนตน การใชงานยาง

สงเคราะหจะแบงตามการใชงานออกเปน 2 ประเภทคอ

• ยางสาหรบงานทวไป (Commodity rubbers) เชน IR (Isoprene Rubber) BR (Butadiene Rubber)

• ยางสาหรบงานสภาวะพเศษ (Specialty rubbers) เชน การใชงานในสภาวะอากาศรอนจด หนาวจด หรอ

สภาวะทมการสมผสกบนามน ไดแก Silicone, Acrylate rubber เปนตน

การผลตยางสงเคราะหเปนจะผลตโดยการทาปฏกรยาพอลเมอไรเซชน (polymerization) ซงการพอลเมอไร

เซชนคอ ปฏกรยาการเตรยมพอลเมอร (polymer) จากมอนอเมอร (monomer) โดยพอลเมอร ในทนคอ ยาง

สงเคราะหทตองการผลต ในสวนของมอนอเมอรคอสารตงตนในการทาปฏกรยานนเอง

2

1. ยางบวไทล (Butyl Rubber, IIR) : ยางบวไทลเปน

ชนดของยางสงเคราะห

6โคพอลเมอร 6ระหวาง6มอนอเมอร 6ของ6ไอโซพรน6 และ6ไอ

โซบวทาลน6 เพอทจะรกษาสมบตเดนของ6ไอโซบวทาลน6ไว ยางบวไทลจะมปรมาณ6ไอโซพรน6เพยงเลกนอย (ประมาณ

0.5-3 โมลเปอรเซนต) เพยงเพอใหสามารถ6วลคาไนซ6ดวย6กามะถน6ไดเทานน เนองจาก6พอลไอโซบวทาลน6ไมม 6พนธะค 6

ทวองไวตอการทาปฏกรยา อยางไรกตามการทมปรมาณ6ไอโซพรน 6เพยงเลกนอยนทาใหการ6วลคาไนซ 6ยางบวไทล

เปนไปอยางชามาก ทาใหเกดปญหาในการสกรวมกบยางไมอมตวอน ๆ ยางบวไทลม 6นาหนกโมเลกล6เฉลยอยในชวง

300,000 ถง 500,000 มคา6ความหนดมน 6 (ML1+4 100°C) อยในชวง 40 ถง 70 6การกระจายขนาดโมเลกล 6คอนขางจะ

กวาง ทาใหการแปรรปยางบวไทลทาไดงาย ยางบวไทลมสมบตทดหลายประการ คอ ทนตอการ6ออกซเดชน6 ทนตอ6

โอโซน6 ทนตอความดนไอนาไดสง และมความเปนฉนวนไฟฟาทด อยางไรกตาม เนองจากยางบวไทลปลอยใหกาซ

ซมผานไดตามาก ทาใหตลาดสวนใหญของยางบวไทล คอ ยางในรถยนตทกขนาด

2. ยางบวตาไดอน (Butadiene Rubber, BR) หรอ ยางบวนา (Buna Rubber) ผลตจากปฏกรยา6พอลเมอไรเซ

ชน 6แบบสารละลาย (solution polymerization) ซงมการจดเรยงตวไดทงแบบ cis-1,4 แบบ tran-1,4 และแบบ vinyl-

1,2 โดยยางชนดนจะม 6นาหนกโมเลกล 6เฉลยประมาณ 250,000-300,000 มสมบตเดนดานความยดหย น ความ

ตานทานตอการขดถ ความสามารถในการหกงอทอณหภมตา ความรอนสะสมในยางตา และเปนยางทไมมขวจงทน

ตอนามนหรอตวทาละลายทไมมขว ยางบวตาไดอนสวนใหญใชในอตสาหกรรมยางลอ เพราะเปนยางทมความ

ตานทานตอการขดถสง และมกถกนาไปทาใสในลกกอลฟและลกฟตบอลเนองจากมสมบตดานการกระเดงตวทด

218

3. 6ยางสไตรนบวตาไดอน6 (Styrene-Butadiene Rubber, SBR) : ยางสไตรนบวตาไดอน หรอยาง SBR

เปนยางสงเคราะหทเตรยมขนโดยการนา 6สไตรน 6มา 6โคพอลเมอไรซ 6กบ 6บวตาไดอน 6 โดยวธ 6พอลเมอไรเซชน 6แบบ

อมลชน (emulsion polymerization) โดยเรยกยางทไดวา E-SBR และอาจใชวธ 6พอลเมอไรเซชน 6แบบสารละลาย

(solution polymerization) เรยกวา L-SBR โดยทวไปสดสวนของ6สไตรน6ตอ6บวตาไดอน6อยในชวง 23-40%

4. 6ยางซลโคน 6 (Silicone Rubber) : เปนยางสงเคราะหทใชงานเฉพาะอยางและราคาสง เปนไดทง

สารอนทรยและอนนทรยพรอม ๆ กน เนองจาก6โมเลกล 6มโครงสรางของสายโซหลกประกอบดวย 6ซลกอน 6 (Si) กบ 6

ออกซเจน 6 (O2 6) และมหมขางเคยงเปนสารพวกไฮโดรคารบอน 6 ซงตางจาก 6พอลเมอร 6ชนดอน ๆ ทาให 6ยางซลโคน 6

ทนทานตอความรอนไดสง และยงสามารถออกสตรยางใหทนทานความรอนไดสงประมาณ 300°C 6ยางซลโคน 6ม

ชองวางระหวาง6โมเลกล 6ทสงและมความทนทานตอแรงดงตา เนองจากมแรงดงดดระหวาง6โมเลกล 6ตามาก

5. ยางคลอโรพรน (Chloroprene Rubber, CR) : มชอทางการคาวา ยางนโอพรน (Neoprene Rubber)

เปนยางทสงเคราะหจากมอนอเมอรของคลอโรพรน ภายใตสภาวะทเหมาะสม โมเลกลของยาง CR สามารถจดเรยง

ตวไดอยางเปนระเบยบสามารถตกผลกไดเมอดง มสมบตคลายยางธรรมชาต ยาง CR เปนยางทมขว เนองจาก

ประกอบดวยอะตอมของคลอรน ทาใหยางชนดนมสมบตดานการทนไฟ, ความทนตอสารเคมและนามน ซง

ผลตภณฑยางทใชงานในลกษณะดงกลาวไดแก ยางซล, ยางสายพานลาเลยงในเหมองแร เปนตน

2.2.3 เสนใยธรรมชาตและเสนใยสงเคราะห

เสนใย (Fibers) คอ พอลเมอรชนดหนงทมโครงสรางของโมเลกลสามารถนามาเปนเสนดาย หรอเสนใย

จาแนกตามลกษณะการเกดไดดงน

ประเภทของเสนใย

• เสนใยธรรมชาต ทรจกกนดและใกลตว คอ

เสนใยเซลลโลส เชน ลนน ปอ เสนใยสบปะรด

เสนใยโปรตน จากขนสตว เชน ขนแกะ ขนแพะ

เสนใยไหม เปนเสนใยจากรงไหม

• เสนใยสงเคราะห มหลายชนดทใชกนทวไปคอ

เซลลโลสแอซเตด เปนพอลเมอรทเตรยมไดจากการใชเซลลโลสทาปฏกรยากบกรดอซตกเขมขน โดยม

กรอซลฟรกเปนตวเรงปฏกรยา การใชประโยชนจากเซลลโลสอะซเตด เชน ผลตเปนเสนใยอารแนล 60

ผลตเปนแผนพลาสตกทใชทาแผงสวตชและหมสายไฟ

219

ไนลอน (Nylon) เปนพอลเมอรสงเคราะหจาพวกเสนใย เรยกวา “ เสนใยพอลเอไมด” มหลายชนด เชน

ไนลอน 6,6 ไนลอน 6,10 ไนลอน 6 ซงตวเลขทเขยนกากบหลงชอจะแสดงจานวนคารบอนอะตอมใน

มอนอเมอรของเอมนและกรดคารบอกซลก ไนลอนจดเปนพวกเทอรมอพลาสตก มความแขงมากกวาพอล

เมอรแบบเตมชนดอน (เพราะมแรงดงดดทแขงแรงของพนธะเพปไทด) เปนสารทตดไฟยาก (เพราะ

ไนลอนมพนธะ C-H ในโมเลกลนอยกวาพอลเมอรแบบเตมชนดอน) ไนลอนสามารถทดสอบโดยผสม

โซดาลาม (NaOH + Ca(OH) 2) หรอเผาจะใหกาซแอมโมเนย

ดาครอน (Dacron) เปนเสนใยสงเคราะหพวกพอลเอสเทอร ซงเรยกอกชอหนงวา Mylar มประโยชนทา

เสนใยทาเชอก และฟลม

Orlon เปนเสนใยสงเคราะห ทเตรยมไดจาก Polycrylonitrile

2.2.4 ผลกระทบของการใชพอลเมอร

ปจจบนมการใชผลตภณฑจากพอลเมอรอยางมากมาย ท งในดานยานยนต การกอสราง เครองใช

เฟอรนเจอร ของเลน รวมทงวงการแพทย และยงมแนวโนมทใชผลตภณฑจากพอลเมอรมากยงขน เนองจาก

วสด สงของเครองใชตางๆ ทผลตจากพอลเมอรไมวาจะเปนพลาสตก ยาง หรอเสนใย เมอใชแลวมกจะสลายตว

ยาก ยงเกดสงตกคางมากขนเรอยๆ และสารตงตนของพอลเมอรสวนใหญเปนสารประกอบไฮโดรคารบอน

ซ งเม อทาปฏกรยากบออกซเจนและไนโตรเจนไดออกไซด เกดเปนสารประกอบเปอรออกซแอซตลไนเตรต

(PAN) ซงเปนพษทาใหเกดการระคายเคองตา และระบบทางเดนหายใจ และยงทาใหไฮโดรเจนในชนบรรยากาศ

ลดลงดวย

จะเหนไดวา ผลตภณฑพอลเมอรแมจะมประโยชนมากมาย แตกอใหเกดมลภาวะทางสงแวดลอมได

มากมายเชนกน ทงอากาศ ทางนา ทางดน สรปไดดงน

1. โรงงานอตสาหกรรมทผลตผลตภณฑพอลเมอรตางๆ มการเผาไหมเชอเพลง เกดหมอกควนและกาซ

คารบอนไดออกไซดซงเปนกาซพษ นอกจากนไฮโดรคารบอน ยงทาใหเกดสารประกอบออกซแอวตลไนเตรต

ซงเปนพษกระจายไปในอากาศ ทาใหสดสวนของอากาศเปลยนแปลงไป และอณหภมของอากาศเปลยนแปลงไป

ดวย นอกจากเกดมลภาวะทางอากาศแลว ในกระบวนการผลตของโรงงานอตสาหกรรม มกปลอยสารพษลงส

แหลงนา เชน อตสาหกรรมพลาสตกปลอยสารพซบ (PCB-polychlorinated biphenyls) ซงทาใหเกดผมรวง

ผวหนงพพอง ออนเพลย และสารเคมบางอยางละลายลงนา ทาใหมสมบตเปนกรด ปรมาณออกซเจนลดลง เปน

อนตรายกบสงมชวตในนา

220

2. การใชผลตภณฑพอลเมอรของผบรโภค เปนททราบแลววาผลตภณฑพอลเมอรสวนใหญ สลายตว

อยาก มการนามาใชมากขนทกวน ทาใหทซากเศษผลตภณฑมากยงขน เกดจากการทบถม หมกหมมบนดน เกด

กลนกาซฟงกระจาย เพมมลภาวะในอากาศ พนทดนถกใชไปในการจดเกบทงซากผลตภณฑมากขน ทาใหพนท

สาหรบใชสอยลดลง และดนไมเหมาะตอการใชประโยชนเปนมลภาะทางดนมากขน นอกจากนซากผลตภณฑ

บางสวนถกทงลงในแหลงนา นอกจากทาใหนาเสยเพมมลภาวะทางนาแลว ยงทบถมปดกนการไหลของนา ทาให

การไหลถายเทของนาไมสะดวก อาจทาใหนาทวมได

ผลตภณฑ ทผลตจากพอลเมอรสวนใหญเปนพลาสตก หลงจากใชงานพลาสตกเหลานไปชวงเวลาหนง

มกถกทงเปนขยะพลาสตก ซงสวนหนงถกนากลบมาใชอก ในลกษณะตางๆ กน และอกสวนหนงถกนาไปกาจด

ทงโดยวธการตางๆ การนาขยะพลาสตกไปกาจดทงโดยการฝงกลบเปนวธทสะดวกแตมผลเสยตอสงแวดลอม ทงนเพราะโดยธรรมชาตพลาสตกจะถกยอยสลาย เพราะโดยธรรมชาตพลาสตกจะถกยอยสลายไดยาก จงทบถมอย

ในดน และนบวนยงมปรมาณมากขนตามปรมาณการใชพลาสตกสวนการเผาขยะพลาสตกกกอใหเกดมลพษและ

เปนอนตรายอยางมาก วธการแกปญหาขยะพลาสตกทไดผลดทสดคอ การนาขยะพลาสตกกลบมาใชประโยชน

ใหม การนาขยะพลาสตกใชแลวกลบมาใชประโยชนใหม มหลายวธ ดงน

1. การนากลบมาใชซา

ผลตภณฑพลาสตกทใชแลว เชน สามารถนากลบมาทาความสะอาดเพอใชซาไดหลายครงแต

ภาชนะเหลานนจะเสอมคณภาพลง และความสวยงามลดลงตามลาดบนอกจากนยงตองคานงถงความสะอาดและ

ความปลอดภยดวย

2. การหลอมขนรปผลตภณฑใหม

การนาขยะพลาสตกกลบมาใชใหม โดยวธขนรปเปนผลตภณฑใหม เปนวธทนยมกนมาก แตเมอ

เทยบกบปรมาณของขยะพลาสตกทงหมดกยงเปนเพยงสวนนอย การนาพลาสตกใชแลวมาหลอมขนรปใหม

เชนน สามารถทาไดจากดเพยงไมกครง ทงนเพราะพลาสตกดงกลาวจะมคณภาพลดลงตามลาดบ และตองผสมกบ

พลาสตกใหมในอตราสวนทเหมาะสมทกครง อกทงคณภาพของผลตภณฑทไดจากพลาสตกทนากลบมาใชใหมจะ

ตากวาผลตภณฑทไดจากพลาสตกใหมทงหมด

3. 1

การเปลยนขยะพลาสตกเปนผลตภณฑของเหลวและกาซเปนวธการททาใหไดสารไฮโดรคารบอน

ทเปนขยะเหลวและกาซ หรอเปนสารผสมไฮโดรคารบอนหลายชนด ซงอาจใชเปนเชอเพลงโดยตรง หรอกลน

แยกเปนสารบรสทธ เพ อใชเปนวตถดบสาหรบการผลตพลาสตกเรซนไดเชนเดยวกนกบวตถดบท ไดจาก

ปโตรเลยม กระบวนการนจะไดพลาสตกเรซนทมคณภาพสงเชนเดยวกน วธการเปลยนผลตภณฑพลาสตกทใช

แลวใหเปนของเหลวนเรยกวา

การเปลยนเปนผลตภณฑของเหลวและกาซ

ลควแฟกชน8 (Liquefaction) ซงเปนวธไพโรไลซสโดยใชความรอนสง ภายใต

บรรยากาศไนโตรเจนหรอกาซเฉอยชนดอน นอกจากของเหลวแลวยงมผลตภณฑขางเคยงเปนกากคารบอนซง

221

เปน ของแขง สามารถใชเปนเช อเพลงได สาหรบกาซท เกดข นจากกระบวนการไพโรไลซส คอกาซ

ไฮโดรคารบอน สามารถใชเปนเชอเพลงไดเชนกน นอกจากน ยงอาจมกาซอนๆ เกดขนดวย เชน กาซไฮโดรเจน

คลอไรด ซงใชประโยชนในอตสาหกรรมบางประเภทได

4. การใชเปนเชอเพลงโดยตรง

พลาสตกประเภทเทอรโมพลาสตกสวนมากมสมบตเปนสารทตดไฟและลกไหมไดดจงใชเปน

เชอเพลงไดโดยตรง

5. การใชเปนวสดประกอบ

อาจนาพลาสตกใชแลวผสมกบวสดอยางอน เพอผลตเปนผลตภณฑวสดประกอบทเปนประโยชนได

เชน ไมเทยม หนออนเทยม แตผลตภณฑเหลานอาจมคณภาพไมสงนก

กจกรรมทายบท

กจกรรมท 1

แนวคดหลก

การเพมขนของทรพยากรมนษย ทาใหทรพยากรธรรมชาตตางๆ ถกใชไปมากขน โดยเฉพาะพนทปาไม

ประชากรมนษยกบทรพยากรธรรมชาต

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. สารวจและอภปรายการเปลยนแปลงสภาพแวดลอมในทองถน

2. สบคนขอมลและนาเสนอจานวนประชากรในทองถน

เวลาทากจกรรมประมาณ

2 ชวโมง

สอการเรยนร

1. วดทศน หรอ CD-ROM เรองการใชทรพยากรธรรมชาต เชน เรอง การใชนามน

2. ภาพถายทองถนในอดตกบปจจบน

3. ขอมลประชากรและขอมลการใชนามนทงในอดต และปจจบน

222

แนวการจดกจกรรม

1. ครนาเขาสบทเรยนโดยใหนกเรยนพจารณาภาพกรงเทพมหานครบรเวณถนนเยาวราชในปจจบนและใน

อดตเพอนาไปสปญหาประชากรมนษยกบการใชทรพยากรธรรมชาต เชน เรองการใชนามน เปลยนแปลงไป

หรอไม อยางไร

2. นกเรยนรวมกนอภปรายวาแตกตางกนอยางไร อะไร เปนสาเหตของการเปลยนแปลง โดยใชขอมล

การใชนามนและจานวนประชากรของประเทศไทยประกอบ

3. นกเรยนชมวดทศนเรองการใชทรพยากรธรรมชาต อภปรายและตอบคาถาม เพอนาไปสขอสรปวา

จานวนประชากรทเพมขนมผลตอการลดลงของ ทรพยากรธรรมชาต เพราะมนษยตองการใชทรพยากรธรรมชาต

เชน นามนในการเปนเชอเพลงรถยนตเพอไปทางาน หรอทากจกรรมตางๆ ฯลฯ

การประเมนผล

ประเมนผลจากการอภปราย การทาใบบนทกกจกรรมและการตอบคาถามรวมกน

ใบบนทกกจกรรม

ใบบนทกกจกรรม ชอ..........................................................................................ชน..........................เลขท...................... วนท..................... .เดอน........................................................ ป พ.ศ...........................

ประชากรมนษยกบการใชนามน

223

กจกรรมท 2 ขยะกบคณภาพสงแวดลอม

แนวความคดหลก

ปญหาขยะมลฝอยเปนปญหาสงแวดลอมทมนษยทกคนตองชวยกนดแลรกษาสงแวดลอม ขยะมลฝอยม

หลายประเภท ทงประเภททยอยสลายไดตามธรรมชาตและยอยสลายไดอยาก รไซเคลเปนการนาเอาวสดทใชแลว

กลบไปเขากระบวนการผลตใหม ไดวสดใหมทสามารถนาไปใชเปนประโยชนตอไป

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. สารวจและอภปรายเกยวกบสาเหตททาใหโรงเรยนมปรมาณขยะมากหรอนอย

2. วเคราะหขอมลและอภปรายเกยวกบเวลาในการยอยสลายแตละชนด

3. ทากระดาษรไซเคลเพอลดปรมาณขยะในชมชน

เวลาทากจกรรม

4 ชวโมง

สอการเรยนร

1. กระดาษใชแลวหรอหนงสอพมพ

2. เครองปนนาผลไม

3. ตะแกงตาถ

224

4. กะละมง

5. สผสมอาหาร

6. แปงมน

แนวทางการจดกจกรรม

1. ครสนทนากบนกเรยนเรองขยะในชมชนทนามาทงในแตละวน เพอนาสปญหาขยะในชมชน

2. ครใหนกเรยนสารวจขยะในชมชนเปนเวลา 1 สปดาห โดยเกบรวมรวมขอมล เชน จานวน ชนด

3. นกเรยนนาขอมลเกยวกบขยะทสารวจไดมานาเสนอในรปของแผนภม

4. นกเรยนวเคราะหขอมลเกยวกบระยะเวลาในการยอยสลายขยะ ทสารวจไดแลวตอบคาถาม และ

อภปรายรวมกน เพอนาไปสขอสรปวา “ขยะในสงแวดลอมมหลายประเภท ทงทยอยสลายไดเองตามธรรมชาต

และขยะทไมยอยสลาย”

5. เพอสรางจตสานกใหกบนกเรยนทากระดาษรไซเคลโดยใหนกเรยนศกษาวธการทากระดาษและออกแบบ

การทดลองทากระดาษรไซเคลเอง

ใบบนทกกจกรรม

ใบบนทกกจกรรม แผนท 1

ชอ..........................................................................................ชน..........................เลขท...................... วนท......................เดอน........................................................ป พ.ศ...........................

บนทกผลการสารวจขยะในบรเวณชมชน

บรเวณทสารวจ ขยะทสารวจได

บรเวณทพก

ตลาด

วด

โรงเรยน

สารวจขยะในชมชน

225

ใบบนทกกจกรรม

ใบบนทกกจกรรม แผนท 2

ชอ..........................................................................................ชน..........................เลขท...................... วนท......................เดอน........................................................ป พ.ศ...........................

วธทา 1. ฉกกระดาษเปนชนเลกๆ แชนาจนเปอยยย

2. เทกระดาษลงในกะละมงทมนาผสมสอย

3. นาตะแกรงคอยๆ รอนกระดาษใหสมาเสมอ

4. นาตะแกรงคอยๆ รอนกระดาษไปตากแดดจนแหง

กระดาษรไซเคล

วสด – อปกรณ

1. ตะแกรง 2. กะละมง 3. สผสมอาหาร 4. กระดาษใชแลว 5. ....................

226

แบบฝกหดทายบทท 10

เรอง ปโตรเลยมและพอลเมอร

ตอนท 1 จงทาเครองหมาย x ลงในขอทถกตอง

1. วธการแยกนามนดบออกเปนสวนๆ คอวธการทเรยกวาอะไร

ก. การกลนไอนา

ข. การกลนลาดบสวน

ค. การกลนแบบคาตาลตก แครกกง

ง. การกลนแบบโพลเมอไรเซชน

2. การกลนนามนดบท อณหภมสงจะไดผลตภณฑจาพวกใด

ก. นามนดเซล ข. ไข

ค. นามนเตา ง. ยางมะตอย

3. ผลตภณฑทไดจากการกลนลาดบสวนนามนดบจะมมากหรอนอยขนอยกบอะไร

ก. กระบวนการกลน ข. อณหภม

ค. แหลงนามนดบ ง. การขนสง

ตดกระดาษรไซเคลของนกเรยนบรเวณน

227

4. การกลนนามนดบทอณหภม 300 ๐

5. ผลกระทบจากการใชปโตรเลยมสวนใหญมสาเหตมาจากอะไร

ก. การเพมของประชากร ข. อากาศรอน

ค. มราคาแพง ง. ถกทกขอ

C จะไดผลตภณฑอะไร

ก. นามนเตา ข. ไข

ค. นามนดเซล ง. แกสปโตรเลยม

6. คา BOD มาตรฐานนาทงของกระทรวงอตสาหกรรมมคาอยทเทาใด

ก. 10 mg/l ข. 50 mg/l

ค. 100 mg/l ง. 500 mg/l

7. ขอใดจดเปนพอลเมอรธรรมชาต

ก. ตะกรา ข. แปง

ค. เสนดาย ง. ผาไนลอน

8. พอลเมอรแบบใดมคณสมบต มความหนาแนนและจดหลอมเหลว

ก. แบบเสน ข. แบบกง

ค. แบบรางแห ง. ถกทกขอ

9. เมลามนทใชทาถวยชาม เปนพอลเมอรทมรปรางแบบใด

ก. แบบเสน ข. แบบกง

ค. แบบรางแห ง. ถกทกขอ

10. ฟลมถายภาพ ดอกไมพลาสตก ผลตมาจากพลาสตกชนดใด

ก. ไนลอน ข. อพอกซ

ค. พอลเอสเทอร ง. พอลเอทลน

ตอนท 2 จงตอบคาถามตอไปน

1.จงอธบายการเกดปโตรเลยม และกระบวนการเกดปโตรเลยม

2.การสารวจทางธรณวทยาเพอหาแหลงปโตรเลยมชวยใหไดขอมลในการคาดคะเนในเรองใด

3.การสารวจทางธรณฟสกสเพอหาแหลงปโตรเลยมไดแกการสารวจในเรองใด และขอมลทไดมประโยชน

228

อยางไร

4. วตถดบทสาคญทใชสาหรบการผลตพลาสตก คอ ผลตภณฑทไดจากอะไร

5. โครงสรางของพอลเมอรแบงออกเปนกแบบ อธบายสมบตของแตละแบบมาพอสงเขป

บทท 11

สารเคมกบชวตและสงแวดลอม

สาระสาคญ

ชวตประจาวนของมนษยทจะดารงชวตใหมความสขนน รางกายตองสมบรณ แขงแรง สงท

จะมาบนทอนความสขของมนษย คอสารเคมทเขาส รางกาย จงจาเปนตองรถงการใชสารเคม

ผลกระทบจากการใชสารเคม

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. อธบายความสาคญและความจาเปนทตองใชสารเคมได

2. อธบายวธการใชสารเคมบางชนดไดถกตอง

3. อธบายผลกระทบทเกดจากการใชสารเคมได

ขอบขายเนอหา

เรองท 1 ความสาคญของสารกบชวตและสงแวดลอม

เรองท 2 ความจาเปนทตองใชสารเคม

เรองท 3 การใชสารเคมทถกตองและปลอดภย

เรองท 4 ผลกระทบทเกดจากการใชสารเคม

230

เรองท 1 ความสาคญของสารกบชวตและสงแวดลอม

สงแวดลอม

คอ ทกส งทกอยางท อย รอบตวมนษยท งท มชวตและไมมชวต รวมทงท เปน

รปธรรม (สามารถจบตองและมองเหนได) และนามธรรม (ตวอยางเชนวฒนธรรมแบบแผน

ประเพณ ความเชอ) มอทธพลเกยวโยงถงกน เปนปจจยในการเกอหนนซงกนและกน ผลกระทบ

จากปจจยหนงจะมสวนเสรมสรางหรอทาลายอกสวนหนง อยางหลกเลยงมได สงแวดลอมเปน

วงจรและวฏจกรทเกยวของกนไปทงระบบ

สงแวดลอมแบงออกเปนลกษณะกวาง ๆ ได 2 สวนคอ

สงแวดลอมทเกดขนเองตามธรรมชาต เชน ปาไม ภเขา ดน นา อากาศ ทรพยากร

สงแวดลอมทมนษยสรางขน เชน ชมชนเมอง สงกอสรางโบราณสถาน ศลปกรรม

ขนบธรรมเนยม ประเพณ และวฒนธรรม

มนษยกบสงแวดลอม

มนษยมความสมพนธกบสงแวดลอมอยางแนบแนน ในอดตปญหาเรองความสมดลของ

ธรรมชาตตามระบบนเวศยงไมเกดขนมากนก ทงนเนองจากผคนในยคตนๆนนมชวตอยใตอทธพล

ของธรรมชาต ความเปลยนแปลงทางดานธรรมชาตและสภาวะแวดลอมเปนไปอยางคอยเปนคอย

ไป จงอยในวสยทธรรมชาตสามารถปรบดลของตวเองได แตปจจบนนปรากฏวาไดเกดมปญหา

อยางรนแรงดานสงแวดลอมขนในบางสวนของโลกและปญหาดงกลาวนกมลกษณะคลายคลงกน

ในทกประเทศทงทพฒนาแลวและกาลงพฒนา

ปญหาทางดานภาวะมลพษทเกยวกบนา

ปญหาทรพยากรธรรมชาตทเสอมสลายและหมดสนไปอยางรวดเรว เชน นามน แรธาต พช

สตว ทงทเปนอาหารและการอนรกษไวเพอการศกษา

ปญหาทเกยวกบการตงถนฐานของชมชนมนษย เชน การวางผงเมองและชมชนไมถกตอง

ทาใหเกดการแออดยดเยยด ใชทรพยากรผดประเภทและเกดปญหาจากของเหลอทงพวก

ขยะมลฝอย

สสาร

หมายถง สงท มมวล ตองการทอย และสามารถสมผสได หรออาจหมายถงสงตางๆทอย

รอบตวเรา มตวตน ตองการทอย สมผสได อาจมองเหนหรอมองไมเหนกได เชน อากาศ ดน นา

เปนตน

สาร

หมายถง สสารททราบสมบต หรอสสารทจะศกษา เปนสสารทเฉพาะเจาะจง

231

สมบตของสาร

หมายถง ลกษณะเฉพาะตวของสาร เชน เนอสาร ส กลน รส การนาไฟฟา การละลายนา จด

เดอด จดหลอมเหลว ความเปนกรด – เบส เปนตน

สมบตของสารจาแนกได 2 ประเภท คอ

สมบตทางกายภาพ

สมบตทางกายภาพเปนสมบตทสงเกตไดจากลกษณะภายนอกหรอใชเครองมองายๆในการ

สงเกต ซงเปนสมบตทไมเกยวของกบปฏกรยาเคม เชน ส กลน รส สถานะ จดเดอด ลกษณะรปผลก

ความหนาแนน การนาไฟฟา การละลาย จดหลอมเหลว

สมบตทางเคม

สมบตทางเคมเปนสมบตทเกยวของกบโครงสรางภายในของสาร เปนสมบตทสงเกตได

เมอมปฏกรยาเคมเกดขน เชน ความเปนกรด – เบส การเกดสนม ความเปนโลหะ – อโลหะ เปนตน

232

เรองท 2 ความจาเปนทตองใชสารเคม

สารในชวตประจาวน

ในชวตประจาวน เราจะตองเกยวของกบสารหลายชนด ซงมลกษณะแตกตางกน สารทใช

ในชวตประจาวนจะมสารเคมเปนองคประกอบ สารแตละชนดมสมบตหลายประการ และนามาใช

ประโยชนแตกตางกน เราตองจาแนกประเภทของสารเพอความสะดวกในการศกษาและการ

นาไปใช

ประเภทของสารในชวตประจาวน

สารปรงแตงอาหาร

สารปรงแตงอาหาร หมายถง สารทเตมลงไปในอาหารเพอใหเกดความนารบประทาน สาร

เหลานนจะไปเพมส รส กลนของอาหาร รวมไปถงการใสวตามน ใสผงชรส ใสเครองเทศดวย เชน

นาตาล ใหรสหวาน เกลอ นาปลา ใหรสเคม

นาสมสายช นามะนาว ซอสมะเขอเทศ ใหรสเปรยว

ตวอยางของสารปรงแตง

นาสมสายช

นาสมสายชเปนสารเคมทใชปรงอาหาร ทาใหอาหารมรสเปรยว

นาสมสายชแท ไดจากการหมกธญพชหรอผลไม มทงชนดกลนและไมกลน

นาสมสายชเทยม ไดจากการนากรดนาสมมาผสมนาเพอทาใหเจอจาง

นาสมสายชปลอม ทามาจากกรดกามะถนหรอกรดเกลอผสมนาใหเจอจาง จงไมควรนามาใชปรงรส

อาหารรบประทาน เพราะจะเปนอนตรายตอรางกาย ทาใหกระเพาะเปนแผล

การเลอกซอนาสมสายช

ศกษาฉลากช อสามญทางการคา เครองหมายการคา เลขทะเบยนอาหาร เครองหมาย

มาตรฐานการคาผผลต ผแทนจาหนาย วนหมดอาย ปรมาณสทธ สงเกตความใสไมมตะกอน ขวด

และฝาขวดของนาสมสายชไมสกกรอน

ผงชรส

มชอทางเคมวา โมโนโซเดยมกลตาเมท (Monosodium glutamate) หรอ เรยกยอวา MSG. ม

ผลกสขาวเปนแทงคลายกระดก ผลตจากมนสาปะหลงหรอกากนาตาล โดยทวไปเชอวาทาให

อาหารอรอย ยงมผงชรสปลอมวางขายตามทองตลาด ซงผงชรสปลอมจะเปนอนตรายตอสขภาพได

ดงนน จงควรเลอกซออยางระมดระวง

ผงชรสจะมลกษณะรปรางดงน

• เปนผลกสขาวคอนขางใส ไมมความวาว

233

• เปนแทงสเหลยม ไมเรยบ ปลาขางใดขางหนงเลกคลายรปกระบอง

• เปนแทงสเหลยม ไมเรยบ แตปลายทงสองขางใหญคอดตรงกลางคลายรปกระดก

ผงชรสมคณสมบตละลายไดดในนา ทงยงชวยละลายไขมนใหผสมกลมกลนกบนา

มรสเหมอนนาตมเนอ สามารถกระตนปมปลายประสาทโคนลนกบลาคอ ทาใหรสกอรอยขน

สารทใชทาความสะอาด

สารทใชทาความสะอาด หมายถงสารทมคณสมบตในการชาระลางสงสกปรก ใชในการ

ดแลรกษาสภาพของรางกาย เสอผา นอกจากนนยงชวยใหเครองใชและเครองสขภณฑอยในสภาพด

มความอดทน

อนตรายจากการใชสารทใชทาความสะอาด

จากการใชหรอ ทไมถกตองผดวตถประสงค เชน นาผงซกฟอกมาลางเนอหม

จากการสมผส ทาใหผวหนงบรเวณทไดรบการสมผส เกดอากาศ

ปวดแสบปวดรอน ระคาย เคอง หรอไหมเกรยมได

จากการรบประทาน ทาใหเกดอาการปวดรอน ภายในชองปาก

บรเวณลาคอ กลองเสยง หลอดอาหาร ระบบทางเดนอาหาร ทาให

เกดอาการนาลายฟมปาก อาเจยน อจจาระรวง ถายเปนเลอด ความ

ดนโลหตลดลงอยางรวดเรว ตบและไตถกทาลายและเสยชวตไดในทสด

ถาสดควนสขาวของกรดเขมขนเขาไป จะทาใหเกดอาการสาลก ไอ แสบจมก อาจเปนแผล

เปอยในระบบทางเดนหายใจ ทาลายเยอบโพรงจมก ทาลายระบบการรบกลน

หากเขาตาจะทาลายเยอบตา มอาการปวดรอนบรเวณดวงตา นาไหล ในกรณทไดรบสารท

มความเขมขนสง อาจรนแรงถงขนตาบอดได

สารทใชเปนเครองสาอาง

เครองสาอาง หมายถง วตถทมงหมายเอาไว ทา ถ นวด โรย พน หยอด ใส อบหรอกระทา

ดวยวธอนใด ตอสวนหนงสวนใดของรางกายเพอความสะอาด ความสวยงาม หรอสงเสรมใหเกด

ความสวยงามตลอดทงเครองประทนผวตางๆดวย แตไมรวมถงเครองประดบและเครองแตงตวซง

เปนอปกรณรางกายภายนอก รวมทงวตถทมงหมายใชเปนสวนผสมในการในการผลตเครองสาอาง

โดยเฉพาะ

234

อนตรายของเครองสาอาง

เครองสาอางอาจกอใหเกดอนตรายตอผใช สวนใหญเกดอาการอกเสบเปนผนแดง เปนเมด

หรอตมคนเกดอาการแพตอผวหนง เยอตา บางชนดทาใหผมรวง บางชนดทาใหเกดอาการอกเสบ

รนแรง แผลเนาเปอย กอนตดสนใจซอเครองสาอาง ควรเลอกเครองสาอางทผานการตรวจรบรอง

จากองคการอาหารและยา (อย.) และทดสอบใชกอนวาเหมาะสมกบตวเองหรอไม เกดอาการแพ

หรออกเสบหรอไม

สารทใชเปนยา

สารทใชเปนยาหมายถง สารหรอผลตภณฑท มวตถประสงคในการใชเพ อใหเกดการ

เปลยนแปลงทางสรรวทยาของรางกาย หรอทาใหเกดการเปลยนแปลงของขบวนการทางพยาธ

วทยาซงทาใหเกดโรค ทงนเพอกอใหเกดประโยชนแกผไดรบยานน

สารทถกจดใหเปนยาควรมประโยชนในการใชโดยมหลกใหญ 3 ประการ คอ

1. ใชประโยชนในการรกษาโรคใหหายขาด

2. ใชประโยชนในการควบคมโรคหรอบรรเทาอาการ

3. ใชประโยชนในการปองกนโรค

นอกจากน ยายงมประโยชนในการวนจฉยโรค เชน การทดสอบภาวการณ

ตงครรภโดยการใชเอสโตรเจน (Estrogens) และการทดสอบการทางานของระบบควบคมการหลง

ฮอรโมนของตอมใตสมองและตอมหมวกไตโดยใชยาคอรตซอล (Cortisol)

ขอควรระวงในการใช

ยาเปนสงทใหทงคณและโทษ กลาวคอถารจกใชกจะใหคณประโยชน แตถาใชไมถกตองก

จะกลายเปนโทษหรออนตรายตอรางกายจนถงข นเสยชวตได การใชยาจงตองใชดวยความ

ระมดระวงและใชเทาทจาเปนจรงๆ

สารเคมทใชในการเกษตร

สารเคมทใชในการเกษตร หมายถง สารเคมทใชเพอมงหวงเพมผลทางการเกษตรหรอใช

เพอกาจดแมลงศตรพช แบงเปน 2 ประเภท คอ สารเคมทใชในการเพมผลผลต และสารเคมทใชใน

กาจดแมลงศตรพช

235

สารเคมทใชในการเพมผลผลต

สารเคมทใชในการเพมผลผลต คอ วสดใดกตามทเราใสลงไปในดนไมวาในทางใด โดย

วสดนนมธาตอาหารจาเปนสาหรบพช ซงพชสามารถนาไปใชประโยชนได เราเรยกวา “ปย”

สารเคมทใชในกาจดแมลงศตรพช

สารเคมทใชในกาจดแมลงศตรพช หมายถง สารเคมหรอสวนผสมของสารใดๆ กตาม ทใช

ปองกนกาจดทาลายหรอขบไลศตรพช

อนตรายของสารกาจดแมลงและศตรพช

เปนอนตรายตอผใช ถาผใชขาดความระมดระวงหรอถาใชไมถกวธ

สงแวดลอมเสยสมดล ถาสารกระจายในอากาศ หรอสะสมตกคางในนา ในดน

ทาใหรางกายทางานผดปกต ถามการสะสมสารเคมในรางกายมากเกนไป และอาจถงขน

เสยชวตได

ประเภทของสารทใชในชวตประจาวน

แบงตามคณสมบตความเปนกรด – เบส

สารทมความเปนกรด

สารประเภทนมรสเปรยวทาปฏกรยาเคมกบโลหะ เชน สงกะสทาปฏกรยาเคมกบหนปน

ตวอยางสารประเภทน ไดแก มะนาว นาสมสายช นาอดลม นามะขาม นายาลางหองนา เมอสารทม

สมบตเปนกรดทดสอบดวยกระดาษลตมส กระดาษลตมสจะเปลยนจากสนาเงนเปนแดง

สารทมสมบตเปนเบส

สารประเภทนมรสฝาด เมอนามาถกบฝามอจะรสกลนมอ ทาปฏกรยากบไขมน หรอนามน

พช หรอนามนสตว จะไดสารประเภทสบ ตวอยางสารประเภทน เชน นาปนใส โซดาไฟ ผงฟ นา

ขเถา เมอนาสารทมสมบตเปนเบสทดสอบดวยกระดาษลตมส กระดาษลตมสจะเปลยนจากสแดง

เปนสนาเงน

สารทมความเปนกลาง

สารประเภทนมสมบตหลายประการและเมอนามาทดสอบดวยกระดาษลตมสแลว กระดาษ

ลตมสจะไมมการเปลยนแปลง ตวอยางของสารประเภทน เชน นา นาเกลอ นาเชอม เปนตน

236

อนดเคเตอรสาหรบกรด – เบส

อนดเคเตอรเปนสารทใชทดสอบความเปนกรด – เบส ของสารละลายได สวนใหญเปน

สารอนทรย มสมบตเปนกรดออน ซ งมสเปล ยนไปเม อความเปนกรด – เบส ของสารละลาย

เปลยนไป หรอคา pH (positive potential of the hydrogen ions) ของสารละลายเปลยนไป จงใชการ

เปลยนสบอกคา pH ของสารละลายไดอนดเคเตอรทควรรจกคอ กระดาษลตมส สารละลาย

ฟนอลฟธาลน และยนเวอรซลอนดเคเตอร (อนดเคเตอรสกดไดจากดอกไมสแดงและสมวง เชน

ดอกอญชนและดอกตอยตงใหสมวง ดอกชบาซอนและดอกกระเจยบใหสแดง เปนตน)

กระดาษลตมส

เปลยนสกระดาษลตมสจากนาเงนเปนแดง แตสแดงไมเปลยนสารมคณสมบตเปนกรด

เปลยนสกระดาษลตมสจากแดง เปนนาเงน แตสนาเงนไมเปลยนสารมคณสมบตเปนเบส

กระดาษลตมสทงสองสไมเปลยน สารมคณสมบตเปนกลาง

สารละลายฟนอลฟธาลน

สารละลายฟนอลฟธาลน เปลยนสเปนสชมพมวง สารนนมสมบตเปนเบส

สารละลายฟนอลฟธาลน ใสไมมสสารนนอาจเปน กรดหรอเปนกลางกได

ยนเวอรซลอนดเคเตอร

- คา pH มคานอยกวา 7 สารละลายเปนกรด

- คา pH มคามากกวา 7 สารละลายเปนเบส

- คา pH มคาเทากบ 7 สารละลายเปนกลาง

ขอควรระวงในการใชสารละลายกรด

กรดเปนสารทมพษตอมนษยและสตว เพราะมฤทธในการกดกรอน ดงนนในการใชสารทม

ฤทธเปนกรดในชวตประจาวนจะตองใชอยางระมดระวง โดยเฉพาะภาชนะทนามาบรรจสารละลาย

ทมฤทธเปนกรด เชน นาสมสายช นามะนาว นามะขามเปยก ควรใชภาชนะทเปนแกวหรอกระเบอง

เคลอบ ไมควรใชภาชนะท เปนโลหะหรอพาสตกโดยเดดขาด สวนสารละลายกรดท มผลตอ

ส งแวดลอมน น เม อนามาลางพ นหรอสขภณฑแลวไมควรปลอยลงในแหลงน า นอกจากน

สารละลายกรดยงทาลายพนบานทเปนหนปน ทาใหพนบานชารด ดงนนการใชสารละลายกรดจง

ตองใชใหถกวธ และอานคาแนะนาใหเขาใจกอนนาไปใช

237

ขอควรระวงในการใชสารละลายเบส

สารละลายเบสมฤทธในการกดกรอน เมอเบสสมผสกบผวหนงจะทาใหผวหนงเกดการ

อกเสบ ปวดแสบปวดรอนและลอกเปนขย ดงนนควรระวงในการสมผสกบเบส โดยสงเกตไดวา

เบสสมผสถกสวนใดของรางกายจะรสกลนๆ จงควรรบลางออกดวยนาสะอาดแลวลางออกดวย

นาสมสายชและลางดวยนาสะอาดอกครง

การหาคา pH ของสารในชวตประจาวน

สารละลายกรด-เบส สามารถเปลยนสกระดาษลตมสได นอกจากนยงสามารถเปลยนสของ

กระดาษยนเวอรซลอนเคเตอร และสของสารทไดจากสวนตางๆของพช เชน ดอก ใบ เปนตนสงท

นามาใชในการตรวจสอบเพอจาแนกความเปนกรด-เบสของสารละลายหรอสารละลายเบสได

เรยกวา อนดเคเตอร การทจะบอกวาสารละลายมความเปนกรด-เบสมากนอยเทาใดใชระบเปนคา

pH ซงกาหนดวาสารทมคา pH ทเทากบ 7 มสมบตเปนกลาง และถาคา pH ตากวา 7 จะเปนกรด ยง

คา pH นอย ยงมความเปนกรดมาก ถาคา pH สงกวา 7 จะเปนเบส ยงมคา pH มาก ยงมความเปน

เบสมาก

ตวอยางผลการทดสอบสารละลายบางชนดดวยอนดเคเตอรชนดตางๆ

สารละลายตวอยาง ผลทสงเกตไดเมอทดสอบ

กระดาษลตมส นาคนจาก

กะหลาปลมวง

นาคนจาก

ดอกอญชญ

นาคนจาก

ดอกกหลาบ

1. นามะนาว

2. นาผงซกฟอก

3. นาสมสายช

4. นายาลางจาน

5. ยาลดกรด

6. ผงฟ

7. นาขเถา

เปลยนจากส

นาเงนเปนแดง

เปลยนจากส

แดงเปนนาเงน

เปลยนจากส

แดงเปนนาเงน

เปลยนจากส

แดงเปนนาเงน

เปลยนจากส

นาเงนเปนแดง

เปลยนจากส

แดงเปนนาเงน

เปลยนจากส

แดงเปนนาเงน

เปลยนจากสแดง

เปลยนจากสนาเงน

เปลยนเปนสแดง

เปลยนเปนสนาเงน

เปลยนเปนสนาเงน

เปลยนจากสนาเงน

เปลยนจากสนาเงน

เปนสนาเงน

เปนสนาเงน

เปลยนเปนส

แดง

เปลยนเปนส

นาเงน

เปลยนเปนส

นาเงน

เปนสนาเงน

เปนสนาเงน

เปลยนจากสแดง

เปนสนาเงน

ไมเปลยน

เปลยนเปนสนาเงน

เปลยนเปนสนาเงน

เปนสนาเงน

เปนสนาเงน

238

สของยนเวอรซลอนดเคเตอร

แดง แดง แดง แดง ชมพ สม เหลอง เขยว เขยวนา

เงน

นาเงน นาเงน

มวง

มวง มวง มวง มวง

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

กรด กลาง เบส

pH1 pH3 pH6 pH8 pH10 pH13

ตวอยางคา pH ของสารและสของยนเวอรซลอนดเคเตอรตงแต pH 0-14

239

เรองท 3 การใชสารใหถกตองและปลอดภย

เมอนาสารตางๆมาใชเราตองศกษาขอมลและวธการใชสารใหเขาใจกอนโดยปฏบต ดงน

1. อานฉลากใหเขาใจ กอนนาสารชนดนนไปใชประโยชน

2. ใชสารอยางถกตอง เหมาะสมตามวธแนะนา

3. ใชสารในปรมาณเทาทจาเปน

4. ใชสารหมดแลวตองกาจดภาชนะบรรจสารอยางเหมาะสม

สารบางประเภททเรานามาใชประโยชนเปนสารอนตราย และเปนสารทคงสภาพอยไดนาน

เชน สารกาจดศตร เมอเกษตรกรนามาฉดพนผลตผล จะมสารพษตกคางอยกบผลตผลและพนทใน

บรเวณทใชสาร ซงมผลตอคน สตวและสงแวดลอม

ดงนนการนาสารตางๆมาใชโดยเฉพาะสารทมพษ จงตองรจกใชอยางระมดระวง เพอไมให

เกดอนตรายตอตวเราเอง รวมทงกอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอมรอบตวเราดวย

- เครองหมายทะเบยนอาหารและยาของสานกงานคณะกรรมการอาหารและยากระทรวงสาธารณสข

ภาพท 1 เครองหมายทะเบยนอาหารและยา - เครองหมายมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมขององคการอตสาหกรรมกระทรวงสาธารณสข

ภาพท 2 เครองหมายมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม

240

เรองท 4 ผลกระทบทเกดจากการใชสารเคม

ของเสยเปนอนตรายตอสงแวดลอม

ของเหลอทงจากการอปโภค บรโภค หรอสงของเสอมสภาพจนใชการไมไดแลวตลอดจน

ของทมนษยไมตองการจะใชตอไปแลว เรารวมเรยกวา "ของเสย" ของเสยบางชนดไมเปนพษภยตอ

มนษยและสงแวดลอมมากนก เชน ของเสยจาพวกเศษอาหาร เศษกระดาษจากบานเรอนทพกอาศย

แตของเสยบางชนดเปนอนตรายตอชวตของมนษยและสตว

ตลอดจนสงแวดลอมอน ๆ อยางมาก จาเปนตองเกบหรอกาจด

ทงไปโดยระมดระวงใหถกหลกวชาการ อาจทาใหเกดอนตราย

ตอสขภาพอนามยของมนษยและสงแวดลอมได โดยเฉพาะอยาง

ยงเมอมการปนเปอนหรอสะสมอยใน "หวงโซอาหาร" จะเปน

สาเหตหรอทาใหเกดการเจบปวยอยางเฉยบพลน หรอแบบเรอรง

ซงจะทาใหพการหรอเสยชวตได เราเรยกของเสยประเภทนวา

"ของเสยทเปนอนตราย" และในบางกรณของเสยทเปนอนตราย

อาจมลกษณะของความเปนอนตรายหลายประเภทรวมกน

ของเสยทเปนอนตราย ไดแกของเสยทมลกษณะของความเปนอนตรายลกษณะใดลกษณะหนง หรอ

หลายลกษณะรวมกน ดงตอไปน

1. ของเสยเปนพษ หรอเจอปน หรอมสวนประกอบของสารทเปนพษ เชน มสวนประกอบ

ของสารปรอท ตะกว แคดเมยม สารหน สารยาฆาแมลง เปนตน

2. ของเสยทตดไฟงาย หรอมสวนประกอบของสารทตดไฟงาย หรอสารไวไฟซงอาจทาให

เกดไฟไหมได ถาเกบไวใกลไฟ หรอเมอมอณหภมสงมาก ๆ

3. ของเสยทมฤทธเปนกรดหรอดางซงสามารถกดกรอนวสดตาง ๆ ตลอดจนเนอเยอของ

รางกายมนษยหรอสตว

4. ของเสยทเมอทาปฏกรยากบสารอน เชน นา จะทาใหเกดมกาซพษ ไอพษ หรอควนพษ

หรอของเสยทเมอไดรบการทาใหรอนขนในทจากดอาจเกดการระเบดได

5. ของเสยทเปนสารกมมนตรงส หรอมสารกมมนตรงสเจอปนอย

6. ของเสยทเมอถกนาชะลาง จะปลดปลอยสารทเปนอนตรายดงกลาวขางตนออกมาได

7. ของเสยทมเชอโรคตดตอปะปนอย

241

ภาชนะบรรจยาฆาแมลง เครองสาอางและยาทหมดอาย

ผลกระทบของของเสยทเปนอนตรายตอสงแวดลอม

การจดการของเสยทเปนอนตรายโดยไมระมดระวง หรอไมถกตองเหมาะสมจะกอใหเกด

ปญหาพนฐานทมผลกระทบตอสขภาพของมนษยและสงแวดลอมได 4 ประการคอ

1. ทาใหเกดความเสยงตอการเกดโรคมะเรง การสมผสหรอเกยวของกบของเสยทเปน

อนตรายซงประกอบดวยสารพษทเปนสารกอมะเรง อาจทาใหเกดโรคมะเรงไดโดยเฉพาะเมอไดรบ

สารเหลานนเปนเวลาตดตอกนนาน ๆ อาท การหายใจเอาอากาศทมสารพวกไดออกซน เบนซน

ฟอรมาลดไฮดเขาไป หรอกนอาหารหรอนาทปนเปอนดวยสารเคมพวกยาฆาแมลง

2. ทาใหเกดความเสยงตอการเกดโรคอน การทไดรบสารเคมหรอสารโลหะหนกบางชนด

เขาไปในรางกาย อาจทาใหเจบปวยเปนโรคตาง ๆ จนอาจถงตายได เชน โรคทางสมองหรอทาง

ประสาท หรอโรคททาใหเกดความผดปกตของรางกาย ตวอยางของโรคทเกดจากการจดการของ

เสยทเปนอนตรายอยางไมถกตอง เชน โรคมนามาตะ ซงเกดจากสารปรอท โรคอไต-อไต ซงเกด

จากสารแคดเมยมและโรคแพพษสารตะกว เปนตน

3. ทาใหเกดผลกระทบตอระบบนเวศ สารโลหะหนก หรอสารเคมตาง ๆ ทเจอปนอยใน

ของเสยทเปนอนตราย นอกจากจะเปนอนตรายตอมนษยแลว ยงเปนอนตรายตอสงมชวตอน ๆ ทง

พชและสตว ทาใหเจบปวยและตายไดเชนกน หรอถาไดรบสารเหลานนในปรมาณไมมากพอทจะ

ทาใหเกดอาการอยางเฉยบพลน กอาจมผลกระทบตอโครงสรางของโครโมโซมทาใหเกดการ

เปลยนแปลงทางพนธกรรม นอกจากนการสะสมของสารพษไวในพชหรอสตวแลวถายทอดไปตาม

หวงโซอาหาร ในทสดอาจเปนอนตรายตอมนษยซงนาพชและสตวดงกลาวมาบรโภค

4. ทาใหเกดผลเสยหายตอทรพยสนและสงคม เชน เกดไฟไหม เกดการกดกรอนเสยหาย

ของวสด เกดความเสอมโทรมของสงแวดลอม ซงจะสงผลทางออมทาใหเกดปญหาทางสงคมดวย

242

การเกดเพลงไหมโรงงานจะทาใหสารอนตรายตาง ๆ แพรกระจายออกไป

ของเสยทเปนอนตรายกอใหเกดอนตรายตอมนษยและสงแวดลอมไดอยางไร

ของเสยทเปนอนตราย หรอสารทเจอปนอยในของเสยทเปนอนตรายอาจกอใหเกดอนตราย

ตอสขภาพอนามยของมนษยและสงแวดลอมไดหลายทาง คอ

1. โดยการสมผสโดยตรง หากของเสยพวกกรดหรอดางทมความเขมขนไมมากหกรดถก

รางกาย อาจทาใหผวหนงบรเวณทสมผสเกดระคายเคองเปนผน แตถามความเขมขนมาก ๆ อาจทา

ใหผวหนงไหม หรอเนอเยอถกทาลายจนเกดบาดแผลพพอง นอกจากนการใชสารยาฆาแมลงโดย

ไมมอปกรณปองกน เชน หนากาก และถงมอ สารดงกลาวอาจซมเขาทางผวหนงได การกนสาร

เหลานเขาไปโดยตรงจะเปนอนตรายอยางมาก และทาใหเกดอาการอยางเฉยบพลน ดงนนควร

ระมดระวงรางกายหรออาหารไมใหสมผสกบของเสย ไมควรนาภาชนะบรรจของเสยทเปนอนตราย

มาใชอก เนองจากอาจมเศษของสารอนตรายเหลอคางอย

2. โดยการสะสมอยในหวงโซอาหาร พชและสตวจะดดซมหรอกนเอาสารอนตรายตาง ๆ

ทมสะสมอยในดนหรอในอาหารเขาไป สารดงกลาวจะไปสะสมอยในสวนตาง ๆ ของพชและสตว

นน ๆ เนองจากสารอนตรายเหลานสลายตวไดชา ดงนนในรางกายของพชและสตวจงมความ

เขมขนของสารเพมมากขนเปนลาดบ เมอมนษยกนพชหรอสตวนนกจะไดรบสารอนตรายเขาไป

ดวย และจะไปสะสมอยในรางกายของมนษยจนมปรมาณมากและกอใหเกดอาการเจบปวยตาง ๆ

ออกมาในทสด

3. โดยการปนเปอนตอแหลงนาทใชในการอปโภคและบรโภค การนาของเสยทเปน

อนตรายไปฝงโดยไมถกวธ อาจทาใหเกดนาเสยทมสารอนตรายปนเปอน นาเสยเหลานจะไหลซม

ผานชนดนลงไปยงแหลงนาใตดน นอกจากนการนาของเสยทเปนอนตรายมากองทงไว อาจทาให

นาฝนไหลชะพาเอาสารอนตรายตาง ๆ ไปปนเปอนในแมนาลาคลอง ดงนน เมอเรานานาใตดนหรอ

นาผวดนทมการปนเปอนของของเสยทเปนอนตรายมาบรโภคหรออปโภค เรากอาจจะไดรบสาร

อนตรายตาง ๆ เหลานนเขาไปดวย

4. โดยการเจอปนอยในอากาศ ของเสยทเปนอนตรายบางชนดจะระเหยปลอยสารตาง ๆ

ออกมา หรอปลวฟงเปนฝนผสมอยในอากาศทเราหายใจ นอกจากน การเผาของเสยทเปนอนตราย

243

โดยไมมการควบคมปญหาอากาศอยางเขมงวด อาจทาใหมสารอนตรายปะปนอยในอากาศในรป

ของไอหรอฝนของสารเคมตาง ๆ

5. โดยการระเบดหรอไฟไหม การเกบของเสยทมลกษณะไวไฟหรอตดไฟงายในสถานท

ตาง ๆ จะตองมมาตรการระมดระวงการตดไฟหรอระเบด โดยเฉพาะอยางยง หากสถานททเกบม

อณหภมสงเกนกวาจดวาบไฟของของเสย นอกจากนการนาของเสยตางชนดกนมาผสมกน อาจม

ปฏกรยาเคมตอกนอยางรนแรงจนเกดระเบดขน ทาอนตรายตอชวตและทรพยสนได

สนคาสารเคมเมอถกเพลงไหมจะกลายเปนของเสยทเปนอนตราย

ผลกระทบของสารเคมทมตอสขภาพ

ปจจยททาใหสารเคมมผลตอสขภาพของคน จากการศกษาของ Dr.Helen Marphy

ผเชยวชาญทางดานพษวทยา จากโครงการ Community IPM จาก FAO ประเทศอนโดนเซย พบวา

ปจจยทมความเสยงของสขภาพของคนอนดบตน ๆ คอ

1. เกษตรกรใชสารเคมชนดทองคการ WHO จาแนกไวในกลม 1a และ 1b คอ ทมพษ

รายแรงยง (Extremely toxic) และมพษรายแรงมาก (Very Highly toxic) ตามลาดบ ซงมความเสยง

สงทาใหเกดการเจบปวยแกเกษตรกร ซงใชสารพษ โดยเฉพาะสารทงสองกลม ดงกลาว

2. การผสมสารเคมหลายชนดฉดพนในครงเดยว ซงเปนลกษณะททาใหเกดความเขมขน

สง เกดการแปรสภาพโครงสรางของสารเคม เมอเกดการเจบปวยแพทยไมสามารถรกษาคนไขได

เนองจากไมมยารกษาโดยตรง ทาใหคนไขมโอกาสเสยชวตสง

3. ความถของการฉดพนสารเคม ซงหมายถงจานวนครงทเกษตรกรฉดพน เมอฉดพน

บอยโอกาสทจะสมผสสารเคมกเปนไปตามจานวนครงทฉดพน ทาใหผ ฉดพนไดรบสารเคมใน

ปรมาณทมากและสะสมในรางกายและผลผลต

4. การสมผสสารเคมของรางกายผฉดพน บรเวณผวหนงเปนพนท ๆ มากทสดของ

รางกาย หากผฉดพนสารเคมไมมการปองกน หรอเสอผาทเปยกสารเคม และโดยเฉพาะบรเวณทมอ

244

และขาของผฉดพน ทาใหมความเสยงสง ทงนเพราะสารเคมปองกนและกาจดศตรพชถกผลตมาให

ทาลายแมลงโดยการทะลทะลวง หรอดดซมเขาทางผวหนงของแมลง รวมทงใหแมลงกนแลวตาย

ดงนน ผวหนงของคนทมความออนนมกวาผวหนงของแมลงงายตอการดดซมเขาไปทางตอมเหงอ

นอกเหนอจากการสดละอองเขาทางจมกโดยตรง จงทาใหมความเส ยงอนตรายมากกวาแมลง

มากมาย

5. พฤตกรรมการเกบสารเคม และทาลายภาชนะบรรจไมถกตอง ทาใหอนตรายตอผอย

อาศย โดยเฉพาะเดก ๆ และสตวเลยง

245

กจกรรมท 1

เรองสารละลายทเปนกรด – เบส

คาชแจง 1. ใหผเรยนบนทกผลการทดลองเฉพาะสารตวอยางทเลอกทาการทดลอง 5 ชนด

2. ใหนกเรยนสรปผลการทดลองจากสารตวอยางทงหมดวาเปนกรดหรอเบสเพราะเหตใด

3. ใหนกเรยนตอบคาถาม กจกรรม pH ของสารในชวตประจาวน

ตารางบนทกผล คา pH การเปลยนสของกระดาษลตมส

สแดง สนาเงน

นามะนาว

นาสมสายช

นาขเถา

สารละลายยาสฟน

นายาลางหองนา

นาสบ

นาประปา

นาอดลม(ไมมส)

สรปผลการทดลองจากกจกรรม

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

คาถาม

1. สารในชวตประจาวนแตละชนด มคา pH เปนอยางไร

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

2. มสารใดบางเปนเบส สารใดบางเปนกรด ทราบไดอยางไร

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

246

3. ผเรยนมวธการทดสอบความเปนกรด-เบสของนาในแหลงนาของชมชนไดอยางไร ถา

ตองการทราบวาแหลงนาในชมชนมความเปนกรด-เบสเพยงใด ผเรยนจะมวธการทดสอบอยางไร

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

. 4. ผเรยนคดวาจากการศกษากจกรรมนสามารถนาไปใชในชวตประจาวนไดอยางไร

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

247

กจกรรมท 2

เรอง การตรวจหาโซเดยมเมตาฟอสเฟตในผงชรส

อปกรณ

1. ผงชรส

2. นาสะอาด

3. แกว

4. ปนขาว

5. นาสมสายช

6. ชอน

วธดาเนนกจกรรม

ขนเตรยมนาปนขาวผสมกรดนาสม

วธทานายาปนขาวผสมกรดนาสม ใชปนขาวประมาณครงชอนชา ละลายในนาสมสายช

ประมาณ 7 ชอนโตะ คนใหทวประมาณ 2-3 นาท แลวทงไวใหตะกอนนอนกนรนเอานายาใส

ขางบนออกมาใช นายาใสนคอ "นาปนขาวผสมกรดนาสม"

ขนตอนการทดลอง

1. นาผงชรสทสงสยประมาณ 1 ชอนชา ละลายในนาสะอาดประมาณครงแกว

2. ใส "นาปนขาวผสมกรดนาสม” ลงไปประมาณ 1 ชอนชา

(ถาเปนผงชรสแทจะไมมตะกอนเกดขน แตถาเปนผงชรสทมโซเดยมเมตาฟอสเฟตผสมอย

จะเกดตะกอนขนขาวทนท)

บนทกผลการทดลอง

ตวอยางผงชรส การเปลยนแปลงเมอใสนาปนขาวผสมกรดนาสม

ผงชรส 1

ผงชรส 2

สรปผลการทดลองจากกจกรรม

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

โซเดยมเมตาฟอสเฟต โซเดยมเมตาฟอสเฟต เปนผลกแทงเหลยมยาวคลายผงชรสมาก แตมลกษณะใส

และเรยบกวา ถาบรโภคเขาไปแลวจะ เกดอาการถายทองอยางรนแรง

248

แบบฝกหดบทท 11

เรอง สารเคม กบชวตและสงแวดลอม

คาชแจง

ใหนกเรยนเลอกคาตอบทถกทสดเพยงขอเดยว

1. ขอใดไมเกยวของกบสารเคมทใชในชวตประจาวน

ก. นาปลา

ข. ยาสฟน

ค. ผงซกฟอก

ง. ไมมขอถก

2. การทดสอบความเปนกรด – เบส ของสารเคมใชอปกรณขอใด

ก. กระดาษกรอง

ข. กระดาษลตมส

ค. สารละลายไอโอดน

ง. สารละลายไฮโดรคลอรค

3. เราสามารถใชพชเปนสารทาความสะอาดได ขอใดไมใชสารทาความสะอาดทไดจากธรรมชาต

ก. มะกรด

ข. มะนาว

ค. มะพราว

ง. มะขามเปยก

4. การสารวจสงของทประกอบดวยสารเคมทใชในชวตประจาวน พบวามการรบรองคณภาพวา

ปลอดภย ดไดจากขอใด

ก. ยหอ

ข. สถานทผลต

ค. สวนประกอบของใชหรอรบประทาน

ง. เครองหมายทะเบยนอาหารและยา

249

5. ขอใดเปนสจากธรรมชาตทใหสเหลอง

ก. ใบยานาง

ข. เหงาขมนชน

ค. ดอกกระเจยบ

ง. ดอกอญชน

6. พจนศกษาสารเคมชนดตาง ๆ สรปผลการทดลองและการสงเกตบนทก เปนตารางไดดงน

ชนดท สารละลาย กระดาษลตมส

สนาเงน

กระดาษลตมส

สแดง

1 นามะนาว เปลยนส ไมเปลยนส

2 นาขเถา ไมเปลยนส เปลยนส

3 นาสบ ไมเปลยนส เปลยนส

4 สารละลายไฮโดคลอรค เปลยนส ไมเปลยนส

5 นาเปลา ไมเปลยนส ไมเปลยนส

จาก ขอมลในตาราง ขอใดสรปถกตอง

ก. นามะนาว นาขเถาและนาสบเปนสารเคมทมฤทธเปนกรด

ข. นาขเถาและนาสบเปนสารเคมทมฤทธเปนกรด

ค. นามะนาว สารละลายไฮโดคลอรคเปนสารเคมทมฤทธเปนกรด

ง. นามะนาว สารละลายไฮโดคลอรคเปนสารเคมทมฤทธเปนเบส

7. เครองหมายมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรมขององคการอตสาหกรรม คอขอใด

ก. ข.

ค. ง.

250

8. ขอใดเปนผลกระทบทเกดจากสารเคม

ก. การปนเปอนตอแหลงนาทใชในการอปโภคและบรโภค

ข. ทาใหเกดความเสยงตอการเกดโรคมะเรง

ค. ทาใหเกดผลเสยหายตอทรพยสนและสงคม

ง. ถกทกขอ

บทท 12

แรงและการเคลอนท

เรองท 1 แรงและความสมพนธระหวางกนการเครองทของอนภาค

1. ความหมายของแรง

แรง (Force) หมายถง ส งท มากระทาหรอพยายามกระทาตอวตถแลวทาให วตถ เกดการ

เปลยนแปลงสภาพ เชน ถามแรงมากระทากบวตถซงกาลงเคลอนท อาจทาใหวตถนน เคลอนทเรวขน ชา

ลง หรอหยดนง หรอเปลยนทศทาง

แรง เปนปรมาณเวกเตอรคอตองบอกขนาดและทศทาง มหนวยเปน นวตน

2. การเคลอนทในแนวตรง เปนการเคลอนททไมเปลยนทศทาง เชน ผลไมหลนจากตน

การเคลอนท คอการเปลยนตาแหนงของวตถทความเกยวของกบสงตอไปน

- ระยะทาง (distance) คอความเรวของเสนทางทงหมดเคลอนทจากจดเรมตนไปยงจดสดทาย

เปนปรมาณ สเกลาร

- การขจดหรอกระจด (disflacenunt) คอระยะทางทสนสดจากจดเรมตนไปยงจดสดทาย มความ

ยาวเทากบความยาวของเสนตรงจากจเรมตนไปยงจดสดทาย เปนปรมาณเวกเตอร

ความเรวและอตราเรว

ขณะทรถยนตกาลงวง เราจะเหนเขมบอกความเรวเบนขนเรอยๆ แสดงวารถเคลอนทดวย อตราเรว

เพมข น แตเมอพจารณาถงทศทางรถวงไปดวย จะกลาวไดวารถเคลอนทดวยความเรว (เพมขน) แตเมอ

พจารณาตามขอเทจจรง ผลปรากฏวาความเรว ผลปรากฏวาความเรวของรถไมไดเคลอนทดวยอตราเรวท

เทากนตลาด เชน จากชาแลวเรวขนเรอยๆ หรอความเรวเพมบางลดบาง จงนยมบอกอตราเรวเฉลย

อตราเรว = ระยะทางทเคลอนท

เวลาทใช

หรอ TSV =

252

253

ความเรง คออตราการเปลยนแปลงความเรวตอหนวยเวลา หรอหมายถงความเรวทเปลยนไปใน

หนวยเวลา มหนวยเปนเมตรตอวนาท2 (m/s2

ความเรงเฉลย = ความเรวทเปลยนไป = ความเรวปลาย – ความเรวตน

) แตเนองจากอตราเรวมการเปลยนแปลง คอมการเปลยนขนาด

ของความเรวหรอมการเปลยนแปลงทศทางของความเรว หรอมการเปลยนทงขนาดและทศทาง จงนยมบอก

ความเรวของรถเปนความเรงเฉลย

ชวงเวลาทใช ชวงเวลาทใช

เมอ u = ความเรวตน (ขณะเวลา t1)

v = ความเรวปลาย (ขณะเวลา t2)

a = ความเรง

จะได t

uva

−=

ในการเคลอนทในแนวดงวตถเคล อนดวยความเรวคงตว เรยกความเรงในการตกของวตถวา

ความเรงโนมถวง ซงมคา 9.8 เมตรตอวนาท2

ตวอยาง โยนลกบอลขนไปในแนวดงดวยความเรวตน 4.9 เมตรตอวนาท นานเทาใดลกบอลจงจะ

เคลอนทถงจดสงสด

และถาความเรงมทศทางตรงขามกบความเรวตนจะมคาเปนลบ

เรยกอกอยางหนงวา ความหนวง

วธทา t

uva

−=

ในทน มคา ( ) ?,/9.4,/0,/8.9 2 =−== tsmusmvsm

แทนคา ( )

tt9.49.408.9 =

−−=

21

8.99.4==t

เพราะฉะนนจะใชเวลานาน 21

วนาท ตอบ

254

เรองท 2 ความสมพนธระหวางแระและการเคลอนทของอนภาคในสนามโนมถวง สนามแมเหลกไปใช

ประโยชนในชวตประจาวน

สนามของแรง

สนามของแรงหมายถง บรเวณทเมอนาวตถไปวางไวแลวเกดแรงกระทากบวตถนน ซงจะมคามาก

หรอนอยขนอยกบขนาดของสนาม ขนาดและตาแหนงของวตถในทนจะศกษาสนามของแรง 3 แบบดวยกน

คอ สนามโนมถวง สนามแมเหลก และสนามไฟฟา

สนามแรงโนมถวง หมายถงบรเวณรอบๆ โลกทสงแรงกระทาตอวตถนน คอเมอปลอยวตถจากทสง

วตถจะเคลอนทตกลงสผวโลก ความเรวของวตถจะเพมขนเรอยๆ ดวยอตราคงท นนคอมความเรงคงทเกด

จากแรงโนมถวงทกระทาตอวตถ เนองจากโลกมลกษณะคลายผลสม และผวโลกไมสมาเสมอจงทาใหคา

สนามโนมถวงจะมคาเปลยนแปลงเลกนอย ณ สนามทตางกน คาเฉลยของสนามโนมถวง g มคาประมาณ

9.8 นวตน/กโลกรม (N/Kg)

สนามโนมถวงจะมคาลดลงเรอยๆ เมอระดบสงขนจากผวโลกแตการเคลอนทขนหรอลงของวตถท

บรเวณใกลผวโลก คานงถงแรงโนมถวงเพยงอยางเดยว ไมคดแรงอน วตถจะเคลอนทดวยความเรงโนมถวง

ทมคณคาคงคาเทากบ 9.8 เมตร/วนาท2 (m/s2

1. เมอวตถตกลงมาอยางเสร (free ball) ดวยความเรงโนมถวง 9.8 เมตร/วนาท

) คาความโนมถวงในทศลงพจารณาได 2 ลกษณะ 2 หมายความวา

ความเรวของวตถจะเพมขนวนาทละ 9.8 เมตร/วนาท

กาหนดให u = ความเรวตน หนวยเมตร/วนาท

2

v = ความเรวปลาย หนวยเมตร/วนาท

t = เวลาทใชในการเคลอนท หนวยวนาท

v = 0

จดสงสด

สตร v = u+gt

u

t = 0

255

256

257

258

259

260

261

262

การเคลอนทในแนวเสนตรงและการกระจดความเรวและความเรง

การเคลอนทแนวตรงของวตถ หมายถง การเคลอนทโดยไมมการเปลยนทศทาง เชนการเคลอนท

ของผลไมทหลนจากตน การเคลอนทของรถไฟบนราง หรอการวงแขงในลของนกวงเปนตน ปรมาณตางๆ

ทเกยวของเปนการเคลอนทในแนวตรงมหลายอยางดงน

การเคลอนท คอ การเลอนตาแหนงของวตถจากตาแหนงหนงไปยงอกตาแหนงหง

ระยะทาง (Distance) คอความยาวของเสนทางทงหมดทเคลอนทจากจดเรมตนไปจนถงจดสดทาย

การกระจดหรอการขจด (Displacement) คอระยะทางท สนสดจากจดเรมตนไปยงจดหมายจด

สดทายทความยาวเทากบความยาวของเสนตรงจากจดเรมตนไปยงจดสดทาย

ความเรว (velocity) คอการขจดทวตถเคลอนทไดในหนงหนวยเวลาเขยนแทนดวย

ts =ν

ความเรวเฉลย (Average velocity) เขยนแทนดวย หมายถง การเปลยนแปลงการขจดในชวงเวลาท

วด เขยนแทนดวย

12

12

ttxx

ts

av −−

=∆∆

=

ν

ตวอยาง รถยนตคนหนงวงดวยความเรว 20 เมตร/วนาท ไปทางทศเหนอ นานเทาไรจงจะเคลอนท

ไดระยะทาง 50 เมตร

วธทา สตร tsν

=

ในทน v = 20 m/s s = 500 m t = ?

แทนคา t

50020 =

20500t =

= 25

รถยนตใชเวลานาน 25 วนาท

263

ตวอยาง นกตวหนงบนดวยความเรว 45 m/s ไปทางทศตะวนตกเปนเวลา 5 วนาท จะบนได

ระยะทางเทาใด

วธทา tsν

=

ในทน v = 45 m/s t = 15 s s = ?

แทนคา 5s 45

=

s = 45 × 5

= 225

นกจะบนไดระยะทาง 225 เมตร

อตราเรว (speed) คอระยะทางทวตถเคลอนทไปใน 1 หนวยเวลา เขยนแทนดวย

อตราเรวเฉลย (average speed) คอการเปลยนแปลงระยะทางในชวงเวลาทวดเขยนแทนดวย V

av

tsV =

t s Vav ∆

∆= =

12

12

ttxx

−−

264

265

ตวอยาง จงหาความเรงเฉลยของเครองบนทเรมตนจากจดหยดนงเวลา 0 และออกรนเวยเมอผานไป

28 วนาท เครองบนมความเรวเปน 246 กโลเมตร/ชวโมง

ava = tv∆∆

ในทน 6060

1000246/2460246××

==−=∆ hKmv = 70 m/s

2802812 =−=−=∆ ttt วนาท

แทนคา 2870

=ava

= 2.5 m/s

ความเรงเฉลยของเครองบน 2.5 เมตร/วนาท

2 2

ตอบ

ตวอยาง รถยนตคนหนงวงดวยความเรว 90 กโลเมตร/ชวโมง จากจดหยดนงโดยใชเวลา 45 วนาท

จงหาความเรงเฉลยของรถยนตคนน

วธทา tvaav ∆

∆=

ในทน smhKmvvv /256060

100090/9009012 =××

==−=−=∆

แทนคา 2590

=ava

= 5

18

= 3.6 m/s

รถยนตมความเรงเฉลย 3.6 เมตร/วนาท

2

2

การเคลอนทในแนวดง เปนการเคลอนทภายใตแรงดงดดของโลก ซงวตถจะตกลงมาดวยความเรว

สมาเสมอ หรอมความเรงคงตวและเรยกความเรงในการตกของวตถวาความเรงโนมถวง ((grauitatoner

acceleration) g) ซงคา 9.8 เมตร/วนาท2 และมทศทางดงสพนเสมอ เปนคามาตรฐานโลก คาทใชในการ

คานวณอาจจะใชคา g = 10 m/s2

266

การเคลอนทแบบตางๆ

การเคลอนทแบบโพรเจกไทล หรอการเคลอนทเปนเสนโคง

การเคลอนทแบบโพรเจกไทล เปนการเคลอนท 2 มต คอ มการเคลอนทในแนวระดบและแนวดง

พรอมกนและเปนอสระตอกน รปรางการเคลอนทเปนรปพาราโบลา อตราเรวในแนวราบมกจะคงท เพราะ

ไมมแรงกระทาในแนวราบ อตราเรวในแนวดงเปลยนไปตามความเรง เนองจากแรงโนมถวงโลก ตวอยาง

การเคลอนทแบบโพรเจกไทลทเหนในชวตประจาวนเชน การโยนรบถงปนของชางกอสราง การโยนผล

แตงโมของคนขาย การเลนบาสเกตบอล เทนนส ทมนาหนก ขวางวตถ เปนตน

จากรป สรปไดวาวตถเคลอนทดวยความเรวตน v ทามม θ กบแนวราย เราสามารถแตกความเรว v

ออกไปในแนวดงและแนวระดบไดดงน

ความเรวในแนวดง vy

ความเรวในแนวระดบ v

= v sinθ

x

ในการคดความเรวในแนวดงของวถโคง คดเหมอนกบการเคลอนทในแนวดงธรรมดา ดงนนถา

เวลาเรมตน t = 0 v

= v cosθ

y

ถา t ใดๆ v

= u sinθ

y

สาหรบความเรวในแนวระดบจะคงตวตลอดเพราะไมมความเรง

= u sinθ ± gt

Sx = vx

t

ตวอยาง วางลากลองปนกบพน 4 เมตร แกกระบอกปนหางจากเปา 4 เมตร เมอทาการยง ลกปน

เคลอนทออกจากปากกระบอกทลกปนกระทบเปา เปาอยสงจากพนเทาใด

วธทา หาเวลาในแนวระดบ

Sx = vx

4 = 4×t

t

vx

vx

vx

vx

Vb

Vb

Vb

267

t = 1 วนาท

เวลาทใชในการเคลอนทเทากบเวลาทวตถตกลงมาในแนวดงคอ 1 วนาท ซงลกปนจะเคลอนทได

4-h เมตร ( h คอระดบทลกปนอยหางจากพน)

จาก 2

21 gtsq =

( )118.9216 ××=− h

( )18.9216 ××=− h

h=− 9.46

1.1=h เมตร

ขณะทลกปนกระทบเปาทอยสงจากพนดน 1.1 เมตร

ระยะทางในแนวระดบของโปรเจคไทล

การเคลอนทในแนวระดบหรอแนวราบ

tutuS xx θcos==

θsinuX y =

θcosuux =

y

x

268

2

21sin gtusy ±= θ

269

ดงนน คา s จะมากทสดกตอเมอ sin 2 θ มากทสด และ sin 2 θ จะมคามากทสดคอ = 1

ระยะทางไกลทสด = g

u 2

และมมทยงแลวไดระยะทางไกลทสดคอ

90sin12sin =θ

902 =θ

45=θ

มมทยงไดระยะทางไกลทสด 45=q

ตวอยาง เดกคนหนงขวางกอนหนไดไกลทสด 40 เมตร จงหาวากอนหนโคงสงขนเทาไร ( )2/10 smg =

วธทา เราทราบวาถาเดกคนนปากอนหนใหไกลทสดตองปาดวยมม 45

ระยะทางไกลสด = g

u 2

40 = 10

2u

2u = 400

u = 20 เมตร/วนาท

จาก ( )tusy θcos=

145cos2040 ×=

212040 t××

=

22040

×=t

22= วนาท

แตเวลา t นเปนเวลาทโพรเจกไทลโคงขนไปแลวกระทบดน

เวลาทโพรเจกไทลโคงสงสด 22== t

270

271

272

273

แบบฝกหด

1. จงตอบคาถามตอไปน

1.1 แรงคออะไร

1.2 ความเรวกบอตราเรวแตกตางกนอยางไร

1.3 การกระจงคออะไร

1.4 สนามโนมถวงคออะไร

1.5 สนามไฟฟาคออะไร

1.6 ถาปลอยใหกอนหนตกจากยอดตกสพนดน ความเรวของกอนหนเปนอยางไร

1.7 บอกประโยชนของสนามโนมถวง, สนามไฟฟา และสนามแมเหลกมาอยางละ 1 ขอ

2. ปลอยกอนหนลงมาจากดาดฟาตกแหงหนง กอนหนตกถงพนดนใชเวลา 15 วนาท ตกแหงนสง

เทาใด (g = 10 m/s2)

บทท 13

เทคโนโลยอวกาศ

สาระสาคญ

หวงอวกาศเปนสงทไกลเกนตว แตมความจาเปนตอการดารงชวตของมวลมนษย จงจาเปนตองศกษา

หวงอวกาศโดยนาใชเทคโนโลยอวกาศ มาใชใหเกดประโยชน

ผลการเรยนรทคาดหวง

1. บอกความหมาย ความสาคญ และความเปนมาของเทคโนโลยอวกาศได

2. อธบายและระบประเภทของเทคโนโลยอวกาศได

3. อธบายการนาเทคโนโลยอวกาศมาใชประโยชนได

4. บอกโครงการสารวจอวกาศทสาคญในปจจบนได

ขอบขายเนอหา

เรองท 1 ความหมาย ความสาคญ และความเปนมาของเทคโนโลยอวกาศ

เรองท 2 ประเภทของเทคโนโลยอวกาศ

เรองท 3 ประโยชนของการใชเทคโนโลยอวกาศ

เรองท 4 โครงการสารวจอวกาศทสาคญในปจจบน

275

เรองท 1 ความหมาย ความสาคญ และความเปนมา ของเทคโนโลยอวกาศ

ความหมายเทคโนโลยอวกาศ

เทคโนโลยอวกาศ หมายถง การนาความรทไดจากการสารวจสงตางๆทอย นอกโลกของเราและ

สารวจโลกของเรามาใชประโยชนกบมนษย โดยอาศยความรดานวทยาศาสตรอวกาศ ซงเกยวกบทางดาน

ดาราศาสตร และวศวกรรมควบคกน หรอจะใหความหมายอกดานหนงไดวา เทคโนโลยอวกาศ หมายถง การ

นาเทคโนโลยททาขนเพอใชสารวจอวกาศโดยมวตถประสงคของการใชงานในแตละครงแตกตางกนไปตาม

ความตองการของมนษย เชน โครงการอะพอลโล มจดประสงคเพอสารวจดวงจนทร โครงการสกายแลบ

จดประสงคเพอคนควาทดลองการอยในอวกาศใหดานนานทสดศกษาเกยวกบทรพยากรธรรมชาต การแพทย

ฟสกส โครงการอะพอลโล-โซยส มจดประสงคเพอทดสอบระบบนดพบ และเชอมยานอวกาศ โครงการ

ขนสงอวกาศเพอใชบรรทกสงของและมนษยทไปอวกาศ และเพอลดการใชจายในการใชยานอวกาศ

ความสาคญเทคโนโลยอวกาศ

มนษยไดพยายามศกษาคนควาเกยวกบจกรวาลและอวกาศโดยมโครงการสารวจอวกาศ โครงการ

สารวจอวกาศในหลายประเทศไดศกษาคนควา และมประโยชนทงทางตรงและทางออม ซงความกาวหนาทาง

เทคโนโลยอวกาศมประโยชนมากมายในดานตาง ๆ เชน การสอสาร การคมนาคม อตนยมวทยา การสารวจ

ทรพยาการโลก การเกษตร การแพทย และอน ๆ

ความเปนมาเทคโนโลยอวกาศ

ในอดตชวงศตวรรษท 14 –15 เปนยคของการสารวจดนแดนใหมๆ แนนอนการสารวจดนแดนใหมๆ

ตองเดนทางไปในเสนทางทไมเคยมการเดนทางไปกอน เชน เดนทางไปทางทะเลการเดนทางไปในทะเลใน

ชวงเวลานนตองอาศยดวงดาวในการบอกทศทางและเวลา เพราะยงไมมแผนท นอกจากนนทะเลกเปนสภาวะ

ทโหดรายสาหรบ มนษยเคยออนแอมากเมอตองอยในทะเลเปนเวลานาน ในทะเลไมมแหลงนาจด ในทะเลม

พายทรนแรง ไมมแหลงเสบยง ในการเดนทางจาเปนตองนาไปจากแผนดน จะเหนไดวา การสารวจตอง

ประกอบดวยความยากลาบาก และในหลายๆ ครงตองมการแลกดวยชวต แตการสารวจเปนจตวญญาณของ

มนษยชาต และเราจะไมสามารถเจรญมาถงขนนไดเลยถาไมสามารถผานการทาทายตางๆ ททาใหเราตอง

พฒนาเทคโนโลยและความรตางๆ ขน

ในปจจบน ทะเล ไมเปนอะไรททาทายมากนน ยกเวนการสารวจใตทองมหาสมทร ความตนเตนและ

การทาทายใหมๆ ในปจจบนมาจากการสารวจอวกาศ เรมตงแตมการสรางกลองโทรทรรศนเพอใชในการสอง

ดวตถตางๆในทองฟา เรมมโครงการสารวจอวกาศ เมอโซเวยตสงยานสปตนก1 ขนไปโคจรรอบโลกแลว

ตอมาสหรฐอเมรกาไดสงดาวเทยมขนทาใหเกดการแขงขนกนทางดานอวกาศ โดยมองคการนาซา เปน

องคการทมชอเสยงของสหรฐอเมรกา สานกงานใหญอยทกรงวอชงตน ด.ซ. มโครงการตางๆทสรางขน

โดยเฉพาะสาหรบการสารวจอวกาศ

276

การออกไปสารวจอวกาศ ไมใชเรองนาสนกนก อวกาศนนมธรรมชาตทโหดราย ไมเปน

มตรตอมนษยเลย ในอวกาศไมมสงปกปองมนษยจากรงสและสะเกดดาวตางๆ ไมมอากาศใหมนษย

หายใจ รวมทงไมมความดนบรรยากาศทคอยดนของเหลวตางๆ ภายในรางกาย รวมทง มแรงโนม

ถวงนอยหรอไมมเลย ซง แรงโนมถวงนเปนปจจยสาคญในระบบๆ ตางๆ ของรางกาย เชน การ

เตบโตของกระดก ภายในสถานอวกาศ ตวมนษยและทกอยางบนยานอวกาศขณะโคจรรอบโลกจะ

ไมมนาหนก (นาหนกเทากบ 0) เรยกวาอยในสภาพ ไรนาหนก รางกายและอวยวะทกสวน ของ

มนษยววฒนาการขนมา ภายใตแรงโนมถวงของโลก เมออยใน สภาพไรนาหนก จะมผลตออวยวะ

ตาง ๆ เชน หวใจทางานนอยลง เพราะไมตอง ออกแรง สบฉดโลหต มากนกกลามเนอจะลบเลกลง เพราะไมตองออกแรงเคลอนไหวมากความหนาแนนของกระดกลดลงเพราะ ไมตอง ออกแรงพยง รางกายไมมนาหนก นกบนอวกาศ จาเปนตองออกกาลงกายสมาเสมอเพอใหอวยวะ ทกสวน ทางาน

ปกต อยางไรกตาม อวกาศ กเปนดนแดนทาทายผนสดทายของมนษยทจะตองคนควา ศกษา พฒนา

และสรางเทคโนโลยเพอไปสารวจสงมชวตแรกทเดนทางไปยงอวกาศคอสนขมชอวาไลกา โดยขน

ไปกบยานสปตนก 2 และนกบนอวกาศคนแรกของโลกคอ ยร กาการน สหภาพโซเวยตขนไปกบ

ยานวอสตอก 1 โดยนกบนอวกาศคนแรกทโคจรรอบโลกคอ จอหน เกลน สหรฐอเมรกา และ

นกบนอวกาศหญงคนแรกของโลกเปนชาวโซเวยต ชอ วาเลนตนา เทเรชโกวา เดนทางไปกบยาน

วอสตอก สวนยานอวกาศทเดนทางไปยงดวงจนทรเปนของสหรฐอเมรกาโดย นลอารมสตรอง เปน

คนแรกทไดเดนบนดวงจนทรเดนทางไปกบยาน อพอลโล 11 มนษยอวกาศหรอนกบนอวกาศ ตอง

ฝกใหชนกบการเคลอนทภายใตความเรง เนองจากพวกเขาตองเคลอนทอยภายใตความเรงของยานท

ตองหนแรงดงดดของโลกทคอยดงพวกเขาใหตกลงมา

277

เรองท 2 ประเภทของเทคโนโลยอวกาศ

ปจจบนเทคโนโลยอวกาศไดมการพฒนาไปเปนอยางมากเมอเทยบกบสมยกอน ทาใหไดความร

ใหมๆ มากขน โดยองคการทมสวนมากในการพฒนาทางดานน คอองคการนาซาของสหรฐ อเมรกาไดมการ

จดทาโครงการขนมากมายทงเพอการสารวจดาวทตองการศกษาโดยเฉพาะ และทาขนเพอการสงเกตการณ

ทางดาราศาสตร การใชประโยชนจากเทคโนโลยอวกาศนนมทงดานการสอสารซงทาใหการสอสารใน

ปจจบนพฒนาไปอยางรวดเรว การสารวจทรพยากรโลกทาใหทราบวาปจจบนนโลกมการเปลยนแปลง

อยางไรบาง และการพยากรณอากาศเพอเตรยมพรอมทจะรบกบสถานการณตางๆ ทอาจจะเกดขนตอไปได

ซงเราสามารถจาแนกเทคโนโลยอวกาศไดดงตอไปน

2.1 ดาวเทยม

ปจจบนดาวเทยมถกมนษยสงไปโคจรรอบโลกจานวนนบไมถวนดวยประโยชนตางๆ มากมาย ดงน

2.1.1 ดาวเทยมสอสาร

ดาวเทยมสอสารเปนดาวเทยมทใชประโยชนในการสอสารภายในและระหวางประเทศโดยดาวเทยม

ของประเทศใดประเทศหนง มกอยสงในระดบประมาณ 36,000 กโลเมตรเหนอประเทศนน ๆ ดาวเทยม

สอสารจงเปนดาวเทยมคางฟา ทอยคงทบนฟาของประเทศใดประเทศหนงตลอดเวลา นบวาสะดวกตอการรบ

สญญาณจากดาวเทยมเปนอยางยงปจจบนมดาวเทยมสอสารระหวางประเทศของบรษทอนเทลแซท ซงสง

ดาวเทยมอนเทลแซทขนไปอยเหนอมหาสมทรอนเดยดวงหนง เหนอมหาสมทรแปซฟคดวงหนงและเหนอ

มหาสมทรแอตแลนตคอกดวงหนง ทาใหสามารถสอสารตดตอระหวางประเทศไดทวโลกตลอดเวลา 24 ชวโมง หลายประเทศมดาวเทยมสอสารภายในประเทศของตนเอง เชน

ประเทศ ชอดาวเทยมสอสาร ไทย ไทยคม

อนโดนเซย ปาลาปา

ฮองกง เอเซยแซท

แคนาดา แอนค

ออสเตรเลย ออสแซท

สหรฐอเมรกา เวสตาร

ญปน ซากระ

ฝรงเศส ยร

ดาวเทยมไทยคมเปนดาวเทยมสอสารดวงแรกของไทยซงออกแบบโดยบรษทฮวจแอรคราฟท สหรฐอเมรกา

สงขนสอวกาศโดยอาศยจรวดอารอานขององคการอวกาศยโรปทเฟรนกอานา ดาวเทยมไทยคมจงขนไปอย

เหนอละจจด 7องศาเหนอและลองจจด 78.5 องศาตะวนออกประโยชนของดาวเทยมไทยคมคอชวยการ

278

สอสารภายในประเทศในเรองโทรศพท การถายทอดโทรทศน โทรสาร โทรพมพ โดยไมตองเชาดาวเทยม

ปาลาปาของอนโดนเซย สถานภาคพนดนสงสญญาณขนสดาวเทยมอยท ถนนรตนาธเบศร อ.เมอง จ.นนทบร

ดาวเทยมสอสาร จะทาหนาทถายทอดทวนสญญาณ (Repeater) ไปยงสถานภาคพนดนททาการสง

และรบสญญาณ การสงสญญาณจะใชความถคลนไมโครเวฟจากสถานภาคพนดนทสงสญญาณขาขนหรอ

"Up Link" โดยจานรบสญญาณบนตวดาวเทยม จะรบคลนสญญาณขอมลภาพและเสยงไว แลวนาไปขยาย

ใหมความแรงของสญญาณมากขน หลงจากนนคอยสงกลบลงมายงสถานภาคพนดน

ปจจบนนประเทศไทยมดาวเทยมส อสารแหงชาตเปนของตนเอง นนคอ ดาวเทยมไทยคม ซง

ดาเนนงานโดย บรษท ชนเซทเทลไลท จากด (มหาชน) และขณะนมจานวนทงสน 3 ดวงไดแก

1. ดาวเทยมไทยคม 1A ถกสงขนสวงโคจรเมอวนท 17 ธนวาคม 2536

2. ดาวเทยมไทยคม 2 ถกสงขนสวงโคจรเมอวนท 7 ตลาคม 2537

3. ดาวเทยมไทยคม 3 ถกสงขนสวงโคจรเมอวนท 16 เมษายน 2540

2.1.2 ดาวเทยมอตนยมวทยา

• ดาวเทยมอตนยมวทยาซงสามารถสงขอมลทางภาพถาย และสญญาณสพนดนเปนระยะๆ

ทาใหสามารถตดตามดลกษณะของเมฆทปกคลมโลก การกอตวและเคลอนตวของพาย การตรวจ วดระดบ

ของเมฆ ตรวจการแผรงสของดวงอาทตย วดอณหภมบนโลกหรอชนบรรยากาศ ซงขอมลเหลานนกพยากรณ

อากาศ จะนามาวเคราะหเพอรายงานสภาพอากาศ และพยากรณอากาศใหประชาชนไดทราบตอไป

• ดาวเทยมอตนยมวทยา ไดถกสงขนไปโคจรในอวกาศเปนครงแรก เมอวนท 1 เมษายน

พ.ศ. 2503 มชอวา TIROS 01 (Television and Infrared Observational Satel ite) ของประเทศสหรฐอเมรกา

หากเราแบงดาวเทยมอตนยมวทยา ตามลกษณะการโคจรรอบโลกของดาวเทยม สามารถแบงออกเปน 2 ชนด

คอ

ดาวเทยมอตนยมวทยาชนดโคจรคางฟา ดาวเทยมชนดนจะโคจรรอบโลกใชเวลา 24 ชวโมง

ซงเทากบเวลาทโลกหมนรอบตวเอง โดยวงโคจรจะอยในตาแหนงเสนศนยสตรของโลก และจะโคจรไป

ในทางเดยวกบการโคจรรอบตวเองของโลกดวยความเรวทเทากน ดงนนตาแหนงของดาวเทยม จะสมพนธ

กบตาแหนงบนพนโลกในบรเวณเดมเสมอ ครอบคลมพนทจากขวโลกเหนอจรดขวโลกใต และวงโคจรม

ความสงจากพนโลก ประมาณ 35,800 กโลเมตร

ดาวเทยมอตนยมวทยาชนดโคจรรอบโลกดาวเทยมชนดนจะโคจรผานใกลขวโลกเหนอและ

ขวโลกใต มความสงจากพนโลกประมาณ 850 กโลเมตร โดยจะโคจรรอบโลกประมาณ 102 นาท ตอ 1

รอบ ในหนงวนจะโคจรรอบโลกประมาณ 14 รอบ และจะเคลอนทผานเสนศนยสตรในเวลาเดม (ตามเวลา

ทองถน) ผานแนวเดม 2 ครง โดยจะโคจรเคลอนทจากขวโลกเหนอไปยงขวโลกใต 1 ครง และโคจร

เคลอนทจากขวโลกใต ไปยงขวโลกเหนออก 1 ครง การถายภาพของดาวเทยมชนดน จะถายภาพ และสง

สญญาณขอมลสภาคพนดนในเวลาจรง (Real Time) ในขณะทดาวเทยมโคจรผานพนทนนๆ โดยจะ

ครอบคลมความกวาง 2,700 กโลเมตร

279

2.1.3 ดาวเทยมสารวจทรพยากร

ประเทศไทยไดเขารวมโครงการสารวจทรพยากรดวยกบดาวเทยมขององคการนาซาเมอเดอน

กนยายน 2514 และไดดาเนนการจดตงสถานภาคพนพนดนซงเปนสถานแหงแรกทสามารถรบสญญาณจาก

ดาวเทยมสารวจทรพยากรเกอบทกดวงทโคจรอยในขณะน

เนองจากโลกทเราอาศยอยนมขนาดขอบเขต และทรพยากรทจากด ทรพยากรบางอยางสามารถสราง

ขนมาทดแทนได แตหลายอยางกหมดไปโดยไมสามารถทดแทนได การทจานวนประชากรของโลกได

เพมขนเรอยๆ นนทาใหมความตองการใชทรพยากรเพอการทจะดารงชพเพมขนตามไปดวย ดงนนจงตองม

การวางแผนใชทรพยากรธรรมชาตอยางเหมาะสม และมประสทธภาพ โดยการใชดาวเทยมเขามาสารวจชวย

การสรางเครองมอทางดาราศาสตรเพอชวยในการสงเกตการณทางดาราศาสตร ไดเรมพฒนากนแตโบราณ

อปกรณสวนใหญทฮปปารคส และโทเลมเคยใช และตอมาไทโค บราเฮ ไดปรบปรงใหดขนนน สวนใหญ

เปนเครองมอทแบงขดใชสาหรบเลงวดทศทางของเทหวตถฟา เชนทไทโค บราเฮ ออกแบบสรางขนใชนน

เรยกวาเครองเซกสแตนท (sextant) และเครองควอแดรนท (quadrant) เปนเครองมอทใชในการสงเกต และ

หาพกดของดาว ซงมแขนยาวๆ สองแขนทาดวยไม ตรงปลายขางหนงเขาดวยกนใหหมนทามมกน สวน

ปลายอกขางหนงมศนยสาหรบหาพกดของดาวตดตรงไว และหมนกวาดไปบนสวนโคงของวงกลมทแบงขด

ไวอานเปนมมทวดไดละเอยดและแมนยา เพอใชในการวดความสงของดาวจากขอบฟา หรอระยะเชงมม

ระหวางดาวสองดวงไว

ปจจบนดาวเทยมสารวจทรพยากรธรรมชาตมหลายดวง ไดแก

ดาวเทยม Spot เปนของสถาบนพฒนาอวกาศแหงชาตฝรงเศลรวมกบประเทศในกลมยโรป

ดาวเทยมแลนดแชต (Landsat) แตเดมปนขององการนาซา ตอมาไดโอนใหแกบรษท EOSAT

ประเทศสหรฐอเมรกา ซงเปนของภาคเอกชน เพอดาเนนการในเชงพาณชย

ดาวเทยม MOS-I เปนขององคการพฒนาอวกาศแหงชาตญปน

2.2 ยานสารวจอวกาศ

ยานอวกาศเปนพาหนะทใชสาหรบออกไปสารวจดวงจนทร และดาวเคราะหตาง ๆ โครงการสราง

ยานอวกาศทงประเทศสหรฐอเมรกาและรสเซยไดสรางยานอวกาศเพอสารวจดวงจนทรและดาวเคราะหใน

ระบบสรยะ ของเรา

ยานอวกาศ หมายถง ยานทออกไปนอกโลกโดยมมนษยขนไปดวยพรอมเครองมอและ อปกรณสาหรบสารวจ หรออาจจะไมมมนษยขนไป แตมอปกรณและเครองมอวทยาศาสตรเทานน

อวกาศ หมายถง ทวางนอกโลก นอกดวงดาว ดงนนจงมอวกาศระหวางโลกกบดวงจนทร

มนษยมความกระหายและกระตอรอรนในการแสวงหาความรจากดนแดนใหมๆ มาเปนเวลานาน ภายหลงจากทมนษยคดคนจรวดได เปนแรงปรารถนาอนยงใหญทจะสง ยานอวกาศ ไปพรอมกบจรวดเพอ

สารวจดนแดนอนกวางใหญในอวกาศ จวบจนกระทงมาถงปจจบน ความกาวหนาทางดานเทคโนโลยอวกาศ

ดาเนนมาเรอยๆ หากแบงประเภทของการสารวจอวกาศแลว สามารถแบงไดเปนสองประเภทใหญๆ คอ การ

สารวจอวกาศโดย ยานอวกาศ ทไมมมนษยขบควบคมบนยาน กบการสารวจอวกาศโดย ยานอวกาศ ทม

มนษยขบควบคมไปดวย ยานอวกาศ ม 2 ประเภทคอ ยานอวกาศทมมนษยควบคมและไมมมนษยควบคม

280

ยานอวกาศทไมมมนษยควบคม สวนใหญสารวจ ดวงจนทร ดวงอาทตย ดาวเคราะห และ

หวงอวกาศระหวางดาวเคราะห จะขอกลาวถง โครงการทสารวจดวงจนทรคอ

1. โครงการเรนเจอร ออกแบบใหยานพงชนดวงจนทร

2. โครงการลนาออบเตอร กาหนดใหยานไปวนถายภาพรอบดวงจนทร

3. โครงการเซอเวเยอร ออกแบบใหยานจอดลงบนพนอยางนมนวล

ยานอวกาศมมนษยควบคม เปนของสหรฐอเมรกา มโครงการตางๆ ดงน

1. โครงการเมอควร มจดประสงคทจะสงมนษยขนไปโคจรในอวกาศ สาหรบใหมนษย

อวกาศขนไปครงละ 1 คน โครงการไดยตลงไปแลวในปจจบน

2. โครงการเจมน มจดประสงคคอ นามนษย 2 คนขนไปดารงชพในอวกาศใหนานทสด

ฝกการเชอตอกบยานลาอน ปรบปรงการนายานลงสพ นและหาผลกระทบทเกดจากสภาวะไรนาหนก

โครงการนไดยตลงแลว

3. โครงการอะพอลโล มจดประสงคคอ นามนษยไปสารวจดวงจนทร ใชมนษยอวกาศ

ครงละ 3 คน เปนโครงการตอจากเมอควรและเจมน มนษยอวกาศชดแรกทหยดบนพนดวงจนทรเปนชด

อวกาศทเดนทางไปกบยานอะพอลโล 11 โครงการอะพอลโลเรยกวาประสบความสาเรจตามเปาหมายมา

ตลอด มเพยงอะพอลโล 13 ลาเดยวทเกดอบตเหตขณะมงหนาสดวงจนทร อะพอลโล 17 ถอเปนยานลา

สดทายทเกดในโครงการน

4. โครงการสกายแลบ จดประสงคคอใหมนษยขนไปบนสถานลอยฟาเพอคนควา

ทดลองใหไดนานทสด เปนโครงการทศกษาเกยวกบทรพยากรธรรมชาต การแพทย ฟสกส ผลกระทบของ

สภาพไรแรงดงดด

5. โครงการอพอลโล - โซยส มจดประสงคคอ เพอขนไป ทดสอบระบบนดพบและเชอม

ยานอวกาศ เปนโครงการระหวางสหรฐอเมรกาและสหภาพโซเวยต

2.3 ยานขนสงอวกาศ

โครงการยานขนสงอวกาศ

การสงยานอวกาศไปสดาวเคราะหตางๆ ในระบบสรยะ จาเปนตองอาศยความรทางดานวงโคจรใน

สนามแรงโนมถวงอยางแมนยาอยางมาก จงตองมการวางแผนดานการเดนทางของยานอวกาศอยางละเอยด

รอบคอบและระมดระวงเปนอยางสง เนองจากการสงยานเพอไปโคจรรอบหรอลงจอดบนดาวเคราะหดวง

หนงนนไมใชการเดนทางอยางตรงไปตรงมาจากโลกถงดาวเคราะหดวงนนเลย แตจาเปนตองอาศยการ

เคลอนทไปตามวงโคจรรอบดวงอาทตย และในบางครงตองอาศยแรงเหวยงจากดาวเคราะหดวงอนเพอ

เปลยนเสนทางโคจรใหไปถงจดหมายปลายทาง เพอใหสามารถเดนทางไปยงจดหมายไกลๆ ไดโดยไมตอง

สนเปลองเชอเพลงในการขบเคลอน

281

เพอความเขาใจเบองตนในเรองแรงเหวยงเพอเปลยนเสนทางโคจร จะขอยกตวอยางเสนทางการ

เคลอนทของยาน ระบบการขนสงอวกาศเปนโครงการทถกออกแบบใหสามารถนาชนสวนบางสวนทใชไป

แลวกลบมาใชใหมอกเพอเปนการประหยดและมประสทธภาพมากทสด ประกอบดวย 3 สวนหลก คอ จรวด

เชอเพลงแขง ถงเชอเพลงภายนอก (สารองไฮโดรเจน

เหลวและออกซเจนเหลว) และยานอวกาศระบบขนสง

อวกาศมนาหนกรวมเมอขนจากฐานปลอยประมาณ

2,041,200 กโลกรม โดยจรวดเชอเพลงแขงจะถก

ขบเคลอนจากฐานปลอยใหนาพาทงระบบขนสอวกาศ

ดวยความเรวทมากกวาคาความเรวหลดพน เมอถงระดบ

หนงจรวดเชอเพลงแขงทงสองขางจะแยกตวออกมาจาก

ระบบ จากนนถงเชอเพลงภายนอกจะแยกตวออกจาก

ยานอวกาศ โดยตวยานอวกาศจะเขาสวงโคจรเพอปฏบตภารกจตอไป ดงรป

การปฏบตภารกจสาหรบระบบขนสงอวกาศมหลากหลายหนาท ตงแตการทดลองทางวทยาศาสตร

(ในสภาวะไรนาหนก) การสงดาวเทยม การประกอบกลองโทรทรรศนอวกาศ การสงมนษยไปบนสถาน

อวกาศ ฯลฯ ยานอวกาศจงถกออกแบบสาหรบบรรทกคนไดประมาณ 7-10 คน ปฏบตภารกจไดนานตงแต

ไมกชวโมงหรออาจใชเวลาถง 1 เดอน

โครงการสาคญๆ ของสหรฐอเมรกา มดงน 1. โครงการไพโอเนยร

2. โครงการมารเนอร

3. โครงการไวกง

4. โครงการวอยเอเจอร

5. โครงการไพโอเนยร - วนส

6. โครงการกาลเลโอ

282

ปจจบนเปนท ทราบกนวาโครงการแชลแลนเจอรและโครงการโคลมเบยประสบความ

สญเสยครงรายแรง เมอยานทงสองเกดระเบดขนขณะอยบนทองฟา โดยระบบขนสงยานอวกาศแชลแลน

เจอรระเบดเมอวนท 28 มกราคม 2529 ระหวางเดนทางขนสอวกาศไมเพยงกนาทดวยสาเหตจากการรวไหล

ของกาซเชอเพลงอณหภมสงจากรอยตอของจรวดเชอเพลงแขงดานขวาของตวยาน ทาใหกาซอณหภมสง

ดงกลาวลามไปถงถงเชอเพลงภายนอกทบรรจไฮโดรเจนเหลว จงเกดการเผาไหมอยางรนแรงและเกดระเบด

ขน คราชวตนกบนอวกาศ 7 คน สวนระบบขนสงอวกาศโคลมเบยเกดระเบดขนเมอวนท 1 กมภาพนธ 2546

(17 ป หลงการระเบดของยานแชลแลนเจอร) โดยวศวกรนาซาเชอวาอาจเพราะตวยานมการใชงานยาวนาน

จนอาจทาใหแผนกนความรอนทหมยานชารด ทาใหเกดระเบดขนหลงจากนกบนกาลงพยายามรอนลงสพน

โลก แตทงสองเหตการณในสหรฐอเมรกายงไมรายแรงเทาเหตการณระเบดของจรวดของสหภาพโซเวยต

ขณะยงอยทฐาน เมอวนท 24 ตลาคม 2503 โดยมผเสยชวตจากเหตการณดงกลาวถง 165 คน โศกนาฏกรรม

เหลานทเกดขนแมจะทาใหเกดความสญเสยทงชวตและทรพยสน แตมนษยกยงไมเลกลมโครงการอวกาศ ยง

มความพยายามคดและสรางเทคโนโลยใหมๆ เพอความปลอดภยและลดคาใชจายใหมากขน ดวยเปาหมาย

หลกของโครงการขนสงอวกาศในอนาคตคอการสรางสถานอวกาศถาวรและการทดลองทางวทยาศาสตรอนๆ

2.4 สถานทดลองอวกาศ

ประเทศทบกเบกการใชสถานอวกาศในการปฏบตงาน ไดแก สหรฐอเมรกาและรสเซย

โครงการสกายแลบ

สหรฐอเมรกาไดสงยานสกายแลบขนโคจรเมอวนท 14 พฤษภาคม พ.ศ. 2516 ยานสกาย

แลบหนก 85 ตน มความยาว 82.2 ฟต เสนผาศนยกลาง 22 ฟต มขนาดใหญเทากบบาน 3 หองนอน ขนาดเลก

โคจรรอบโลกระดบความสงประมาณ 435 กโลเมตร เหนอพนโลก โคจรรอบโลกใชเวลา 93 นาท

โครงการอพอลโล

สหรฐอเมรการและรสเซยไดมโครงการอวกาศรวมกนโครงการหนงคอโครงการอะพอลโล

ซลยต ซงมจดม งหมายเพอขนไปทอสอบระบบนดพบและตอเชอมยานอวกาศของสหรฐและรสเซยเขา

ดวยกน ทงนเพอนาผลการทดลองมาพฒนาใชกบยานอวกาศทมนษยควบคม ตลอดจนโครงการสถานอวกาศ

ของประเทศทงสอง

รสเซยไดสงยานอวกาศโซยสขนจากฐานไบโคนร ในคาซคสถานของรสเซย เมอวนท 15

กรกฏาคม พ.ศ. 2518 โดยมอเลกซ เลโอนอฟ เปนผบงคบการยานอวกาศ และวาเลอร คนาซอฟ เปนนกบน

ผชวย ตอมาอก 6 ชวโมง ในวนท 16 กรกฏาคม พ.ศ. 2518 สหรฐอเมรกาไดสงยานอวกาศอะพอลโลโดย

จรวดแซทเทรน-1บ ขนจากฐานทศนยอวกาศเคนเนด โดยพลอากาศจตวาโทมส พ. สแตฟฟอรด เปนผบงคบ

การยานอวกาศ แวนซ ด. แบรนด เปนผขบคมยานอวกาศและโดแนลด เค. สเลตน เปนผควบคมการตอเชอม

มการทดลองปฏบตการดานวศวกรรมศาสตรและวทยาศาสตร รวมทงรวมใหสมภาษณหนงสอพมพผาน

โทรทศนกลบมายงพนผวโลก ยานอะพอลโล ปลดแยกตวออกจากกนในวนท 19 กรกฏาคม พ.ศ. 2518

ยานซลยสกลบคนสพนโลกในวนท 21 กรกฏาคม พ.ศ.2518 โดยทยานอะพอลโลโคจรปฏบตการทดลองตอ

จนถงวนท 24 กรกฏาคม พ.ศ. 2518 จงกลบคนสพนโลกทมหาสมทรแปซฟก

283

โครงการสถานอวกาศเมยร

เมอหลดจากยคของสถานอวกาศซลยสของรสเซย และสถานอวกาศสกายแลบของ

สหรฐอเมรกา กเขาสยคของสถานอวกาศเมยร (Mir space station) ของรสเซย ซงวตถประสงคของสถาน

อวกาศเมยรยงคงคลายคลงกบสถานอวกาศซลยส นนคอ ใชเปนสถานทศกษาการใชชวตในหวงอวกาศระยะ

ยาว รวมทงใชสงเกตปรากฏการณในหวงอวกาศ และใชทาการทดลองทางวทยาศาสตรผสมกนไปทง

กจกรรมทหารและพลเรอน ดวยเหตทรสเซยใหความสนใจบกเบกอวกาศทางดานสถานอวกาศ ซงจะเปน

รากฐานความรสาหรบการสรางอาณานคมในอวกาศตอไป

สถานอวกาศเมยร เปนสถานอวกาศแบบแยกสวน มสวนประกอบหลกท ง 7 สวน หรอ

เรยกวา 7 มอดล (Module) โดยมอดลหลก (Mir core module) ทเปนแกนใหมอดลอน ๆ มาตอดวยนนถกสง

ตามขนไปภายหลง สถานอวกาศเมยรทงระบบมนาหนกรวมกนประมาณ 130 ตน ในสวนของมอดลแกนนน

ขนาดกวางประมาณ 4.2 เมตร ยาวประมาณ 13 เมตร ซงประมาณเทากบตกแถว ชนเดยว 1 คหา มมนษย

ประจาการในระยะยาวได 2-3 คน

โครงการสถานทดลองอวกาศนานาชาต

โครงการสถานอวกาศนานาชาต (ISS - International Space Station) สถานอวกาศนานาชาต

เปนโครงการทเกดจากความรวมมอระหวางชาต 16 ประเทศ นาโดยประเทศสหรฐอเมรกา คานาดา ญปน

รสเซย 11 ประเทศยโรป และบราซล โดยใชเทยวบนทงสน 44 เทยวบน เพอทจะนาชนสวนแตละชน ของ

สถานอวกาศไปประกอบกนเปน สถานอวกาศนานาชาต ซงประกอบดวยหองปฏบตการทางวทยาศาสตร ท

ใหญทสดในอวกาศ เทาทมนษยเคยมมา

284

หลกการของการนาช นสวน

แตละชน ไปประกอบกน เปนสถานอวกาศขนาด

ใหญน ประเทศรสเซยเปนผ บกเบก และม

ประสบการณดานน มากทสด โดยเฉพาะการขน

ไปอาศยอย ในสถานอวกาศ เปนระยะเวลานาน

ประเทศรสเซย มประสบการณดานน กวา 30 ป

แลว โดยเฉพาะกบโครงการ สถานอวกาศเมยร

(Mir's Space Station)

โครงการสถานอวกาศนานาชาต

น เรมสงชนสวนแรก ตงแตชวงปลายป พ.ศ.

2541 (ค.ศ.1998) และคาดวา จะแลวเสรจในป พ.ศ. 2549 (ค.ศ.2006) ซงเมอเสรจแลว จะมขนาดยาวประมาณ

88 เมตร (290 ฟต) และความกวางสวนปกประมาณ 109 เมตร (356 ฟต) ซงใหญกวาสนามฟตบอลเลกนอย

โดยมนาหนกรวม เกอบ 473 ตน (ประมาณ 1 ลานปอนด) โดยมนกบนอวกาศ และเจาหนาทประจา 7 คน

โคจรรอบโลกดวยความสงเกอบ 400กโลเมตร ใชเวลาโคจรรอบโลกประมาณ 92 นาท 24 วนาทตอรอบ โดย

ท 2 ใน 3 ของแตละรอบ จะอยดานสวาง ขณะทอก 1 ใน 3 ของรอบ จะอยดานมดจากนน สถานอวกาศ

นานาชาตจะรองรบการปฏบตการทดลอง และวจยทางวทยาศาสตร โดยแบงปฏบตการทดลองออกเปน 6

สวนใหญๆ ดงน

สวนประกอบตางๆ ของสถานอวกาศนานาชาต

ตวสถานอวกาศนานาชาต ประกอบดวยชนสวนหลก ดงน Zarya

Control Module: เปนชนสวนแรกของสถานอวกาศนานาชาต

ออกแบบโดยประเทศสหรฐอเมรกา แตสราง และสงขนไปในอวกาศ

โดยประเทศรสเซย มอกชอหนงวา "FGB: Function Cargo Block" ทา

หนาทเปนแหลงกาเนด พลงงานใหกบสถานในชวงเรมตน มนาหนก

19,323กโลกรม มความยาว 12.6 เมตร กวาง 4.1 เมตร ถกสงออกไป

โคจรรอบโลก ท ระดบความสง 386.2

กโลเมตร เมอวนท 20 พฤศจกายน 2541

(ค.ศ.1998) โดยทชอยาน "Zarya" หมายถง"

อาทตยขน" (Sunrise) Unity Module: เปน

ชนสวนทสอง ของสถานอวกาศนานาชาต

ออกแบบ และสราง โดยประเทศ

สหรฐอเมรกา ถกสงขนไปในอวกาศ เมอวนท 4 ธนวาคม 2541 (ค.ศ.1998)โดยเชอมตอกบ Zarya Module ทา

หนาทเปนสวนตอเชอมระหวางสวนพกอาศย กบสวนหองปฏบตการตางๆ โดยมชองสาหรบตอกบ โมดล

285

อนๆได 6 ชอง (docking port) มความยาว 5.5 เมตร เสนผานศนยกลาง 4.6 เมตรZvezda Service Module:

เปนชนสวนทสาม ของสถานอวกาศนานาชาต ออกแบบ และสรางโดยประเทศสหรฐอเมรกา ถกสงขนไปใน

อวกาศ เมอวนท 11 กรกฎาคม 2543 (ค.ศ.2000) โดยเชอมตอกบ 2 โมดลแรก ทาหนาทระบบควบคม,ทพก

อาศย และระบบพลงงานหลก แทน Zarya ซงจะเหลอเปนเพยงแคทางผาน ระหวางหองปฎบตการกบทพก

อาศยเทานน The First Crew:

โฉมหนาของนกบนอวกาศ 3 คนแรกทจะไดประจาอย บนสถานอวกาศ

นานาชาต โดยคนแรก เปนนกบนอวกาศ ชาวสหรฐอเมรกา และทาหนาท ผบงคบ

การ ชอBill Shepherd สวนอก 2 คน เปนนกบนอวกาศ ชาวรสเซย ชอ Yuri

Gidzenko และวศวกรชาวรสเซย ชอSergei Krikalev ออกเดนทางเมอวนท 31

ตลาคม2543 (ค.ศ. 2000) โดยภารกจหลก คอการทดสอบสถานอวกาศนานาชาต ม

กาหนด 4 เดอน (Image by:NASA) The U.S. DestinyLaboratory Module เปน

หองปฏบตการ ทางวทยาศาสตรหองแรกและเปนหองปฏบตการศนยกลาง ทถกสงขนไปเมอวนท 7

กมภาพนธ 2544(ค.ศ.2001) ทผานมา นอกจากเปนหองทดลองแลว ยงทาหนาทเชอมตอ ควบคมและสง

พลงงาน ใหกบหองปฏบตการอกดวยโดยหองปฏบตการน มขนาดยาว 8.5 เมตรเสนผานศนยกลาง 4.3 เมตร

สวนประกอบหลกเปน อลมเนยมThe Second Crew:

โฉมหนาของนกบนอวกาศ ชดทสองทไดประจาอย บนสถาน

อวกาศนานาชาต โดยคนแรก เปน

นกบนอวกาศ ชาวรฐเซย ทาหนาท ผ

บงคบการ ชอ (Commander)Yury

Usachev สวนอก 2 คน เปนนกบน

อวกาศ ชาวสหรฐอเมรกา ชอ (Flight

Engineer) James Voss และ(Flight Engineer) Susan Helms ออก

เดนทางเมอวนท8 มนาคม 2544 (ค.ศ. 2001) (Image by: NASA)

Space Station Remote Manipulator System (SSRMS):

เปนสวนแขนกล(Robotic System) ทาหนาทสาหรบใชประกอบ,

เคลอนท, ซอมบารง สาหรบชนสวนทจะถกสงขนมา ในอนาคต

นอกจากน ยงไวสาหรบเปนตวจบยด เพอซอมดาวเทยม หรออปกรณ

อนๆ ซงแขนกลน มความยาวถง17 เมตร ใหการสนบสนนโดย

ประเทศแคนนาดา มกาหนดจะสงขนไป วนท 19 เมษายน 2544 (ค.ศ.2001)

286

เรองท 3 ประโยชนของการใชเทคโนโลยอวกาศ

3.1 ปรากฏการบนโลก

การใชประโยชนจากดาวเทยมสอสาร

เนองจากดาวเทยมสอสารจะทาหนาทถายทอดสญญาณไปยงสถานภาคพนดนททาการสงและรบ

สญญาณ ปจจบนนประเทศไทยมดาวเทยมสอสารแหงชาตเปนของตนเองนนคอ ดาวเทยม ไทยคม ซง

ดาเนนงานโดย บรษท ชนเซทเทลไลท จากด (มหาชน) ซงไดรบอนมตจากรฐบาลใหเปนผ ดาเนน

โครงการดาวเทยมแหงชาต ไดลงนามในสญญาจางจดสรางดาวเทยม “ไทยคม 1A” และ “ไทยคม 2” กบ

บรษท ฮวจแอรคราฟทจากด (ปจจบนเปลยนชอเปนบรษทโบอง) ประเทศสหรฐอเมรกา และยงลงนามใน

สญญาวาจางกบ บรษทแอเรยนสเปซ จากด เปนผจดสงดาวเทยม ซงดาวเทยมทงสองดวงน มคณลกษณะ

และคณสมบตเหมอนกนทกประการ โดยเปนดาวเทยมทมความสามารถหมนรอบตวเองคลายลกขาง ขณะน

มจานวนทงสน 3 ดวง ไดแก ดาวเทยมไทยคม 1A ดาวเทยมไทยคม 2 และดาวเทยมไทยคม 3 ซง

ดาวเทยมทง 3 ดวงเปนดาวเทยมสอสารทมบทบาทสาคญในการพฒนาเครอขายการสอสารของประเทศไทย

ใหมเทคโนโลยรดหนาทดเทยมกบประเทศตางๆ อกท งยงชวยตอบสนองการใชงานดานการส อสาร

โทรคมนาคม และการกระจายเสยงโทรทศนของประเทศไทยทมการขยายตวเพมขนอยางรวดเรว ซงเราจะ

เรยกดาวเทยมในลกษณะนวา Spinners พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดชมหาราชโปรดเกลาฯ

พระราชทานชอดาวเทยมสอสารแหงชาตดวงแรกวา ”ไทยคม” (THAICOM) โดยดาวเทยมไทยคม 1 ถกยง

ขนจากฐานยงจรวดแอเรยนสเปซ เมองคร ประเทศเฟรนชกอานา เมอวนท 17 ธนวาคม 2536

ประโยชนของดาวเทยมไทยคมทง 3 ดวง เปนดาวเทยมสอสารทมบทบาทสาคญ ในการพฒนา

เครอขายการส อสารของประเทศไทย ใหมเทคโนโลยรดหนาทดเทยมกบประเทศตางๆ อกทงยงชวย

ตอบสนองการใชงานดานการสอสารโทรคมนาคม และการกระจายเสยงโทรทศนของประเทศไทยทมการ

ขยายตวเพมขนอยางรวดเรว

o ประโยชนของดาวเทยมไทยคมทง 3 ดวง เปนดาวเทยมสอสารทมบทบาทสาคญ ในการพฒนา

เครอขายการสอสารของประเทศไทย ใหมเทคโนโลยรดหนาทดเทยมกบประเทศตางๆ

o ชวยตอบสนองการใชงานดานการสอสารโทรคมนาคม และการกระจายเสยงโทรทศนของ

ประเทศไทยทมการขยายตวเพมขนอยางรวดเรว

การใชประโยชนจากเทคโนโลยอวกาศทางอตนยมวทยา

ดาวเทยมอตนยมวทยานใชสาหรบการตรวจสอบประกอบทางอตนยมวทยาในระยะไกล

(Meteorology Information Remote Sensing) เชน การตรวจเมฆ ทศทางการเคลอนทของเมฆตรวจ

อณหภมยอดเมฆ อณหภมพนโลก อณหภมผวนาทะเล และความชนของบรรยากาศโลก ตามระดบความสง

ตางๆ , ตรวจโอโซน และรงสจากดวงอาทตย หมะและนาแขงทปกคลมโลก เปนตน รวบรวมขอมลรบ สง

ขอมลทางดานอตนยมวทยา ทตรวจไดจากสถานเคลอนท หรอสถานตรวจอตโนมต ทงภาคพนดนและในนา

เชน ทนลอย เรอ รวมทงเครองบน นอกจากนยงใชในการกระจายขาว (Direct Broadcast) สงขาวสาร

287

ทางดานอตนยมวทยา ไปยงประเทศสมาชกหรอผใชขอมลโดยตรง

o เพอถายภาพชนบรรยากาศของโลกเปนประจาวน

o เพอไดภาพตอเนองของบรรยากาศโลกและเพอเกบและถายทอดขอมลจากสถานภาคพนดน

o เพอทาการตรวจอากาศของโลกประจาวน

ประโยชนจากดาวเทยมสารวจทรพยากร

เนองจากโลกทเราอาศยอยนมขนาดขอบเขต และทรพยากรทจากด ทรพยากรบางอยางสามารถสราง

ขนมาทดแทนได แตหลายอยางกหมดไปโดยไมสามารถทดแทนได การทจานวนประชากรของโลกได

เพมขนเรอยๆ นนทาใหมความตองการใชทรพยากรเพอการทจะดารงชพเพมขนตามไปดวย ดงนนจงตองม

การวางแผนใชทรพยากรธรรมชาตอยางเหมาะสม และมประสทธภาพ โดยการใชดาวเทยมเขามาสารวจชวย

o ดาวเทยมสารวจทรพยากรใหขอมลทสามารถนาไปใชศกษาวจย ในสาขาวชาตาง ๆ เพอใช

ประโยชนในการพฒนาประเทศ ดงน

1. ดานการใชทดน ศกษาการเปลยนแปลงสภาพการใชทดนในลกษณะตาง ๆ เชน การทา

เกษตรกรรม เหมองแร การขยายแหลงชมชน สรางถนน การกอสราง ซงกรมการทดนเปนหนวยงานหลกใน

เรองน

2. ดานการเกษตร ศกษาสารวจพนทเพาะปลกทเกยวกบการเพาะปลกพชเศรษฐกจ เชน ขาวนา

ปรง พนทปลกยางพารา พนทปลกออย พนทปลกมนสาปะหลง พนทปลกนามนปาลม สารวจพนทมความชน

สงเพอใชในการปลกพชในฤดแลง

3. ดานปาไม ศกษาพนทปาไมทวประเทศ การกาหนดระดบความสาคญของพนทตนนาลาธาร

ตาง ๆ เพอการใชทดน การทาปาไมและการทาเหมองแร การสารวจและการจดทาแผนทปาไมชายเลน ปา

เสอมโทรม

4. ดานการประมง ศกษาสารวจหาบรเวณพนทเพาะเลยงสตวนาชายฝงประเภทตาง ๆ

5. ดานอทกศาสตร ศกษาเกยวกบแหลงนาในทะเล นาบนดนและนาใตดน เพอใชพจรณาการ

หมนเวยนของแหลงนา การจดสรรนา การปรบปรงแหลงนา และชลประทาน การศกษารปแบบการระบายนา

ปรมาณคณภาพของนา การศกษาสารวจบรเวณทจะเกดสภาวะนาทวม

6. ดานธรณวทยา ศกษาทาแผนทธรณวทยา โครงสรางประเทศไทย ซงเปนขอมลพนฐานใน

การพฒนาประเทศสวนอน ๆ เชน แหลงนาบาดาล การสรางเขอน การหาแหลงแร การหาเชอเพลงธรรมชาต

7. ดานสมทรศาสตร ศกษาทศทางการหมนเวยนของกระแสนาทะเล และคณภาพของนาทะเล

การแพรกระจายของตะกอนแขวนลอยทเกดจากบรเวณทมการทาเหมองแร ตลอดจนการศกษาถงการแพร

ตะกอนในบรเวณปากแมนาทสาคญตาง ๆ การทาแผนทชายฝงทะเลในการศกษาแนวปะการง

8. ดานสงแวดลอม ศกษาปญหามลภาวะเปนพษ เพอวางแผนจดการดานสงแวดลอม เชน

ปญหาสงแวดลอมจากการขยายตวเมอง ตาง ๆ ปญหามลภาวะจากนาเสย พนทปาไมบรเวณตนนาธารถก

ทาลาย หรอถกบกรกแผวถางไป ควนพษ ตรวจดผลเสยทเกดจากสงแวดลอมเปนพษ

9. ดานการทาแผนท นาขอมลมาใชในการทาแผนทภมประเทศไดถกตองเปนทยอมรบ ทาให

ไดแผนททนสมยสามารถนาไปแกไขแผนทภมประเทศเพอแสดงสงเปลยนแปลงไป

288

3.2 ปรากฏการณในอวกาศ

ยานขนสงอวกาศ (Space Shuttle)

เพอใชเปนพาหนะสาหรบบรรทกสงของและมนษยทไปบนอวกาศ และเพอลดคาใชจาย ในการ

ใชประโยชนจากอวกาศออกแบบสาหรบคนไดมากถง 7 คน ในกรณฉกเฉนอาจเพมไดเปน 10 คน ปฏบตงาน

นานครงละ 7 วน พรอมทจะใชงานไดอกภายใน 14 วน ถาจาเปนอาจโคจรอวกาศไดนานถง 1 เดอน ยานลา

แรกของโครงการชอ เอนเตอรไพรส ตอจากนนแบงเปนโคลมเบย7 เทยว แชลเลนเจอร 10 เทยว ดสคฟเวอร

6 เทยว แอตแลนตส 6 เทยว ยานขนสงอวกาศนากลบมาใชใหมในการบนครงตอไป โครงการยานขนสงของ

สหรฐอเมรกา จนถงปจจบน มดวยกน 6 ลาคอ

1. เอนเตอรไพรส (Enterprise) เปนยานทดสอบเบองตน,

2. โคลมเบย (Columbia)

3. ดสคพเวอร (Discovery)

4. แอตแลนตส (Atlantis)

5. แชลเลนเจอร (Challenger) ระเบดขณะขนสอวกาศวนท 28 มกราคม 2529,

6. เอนดฟเวอร (Endeavour)

สถานอวกาศนานาชาต (ISS - International Space Station)

ประโยชนทไดจากสถานอวกาศนานาชาตจะรองรบการปฏบตการทดลอง และวจยทาง

วทยาศาสตร โดยแบงปฏบตการทดลองออกเปน 6 สวนใหญๆ ดงน

1. Life Sciences: เปนการศกษาการพฒนาการ ของสงมชวต ภายใตสภาวะ

ไรแรงโนมถวง ความแตกตางระหวางการใชชวตในอวกาศ สถานอวกาศ และบน

โลก เพอนาความรทได เตรยมตวสาหรบ การเดนทาง และอาศยในอวกาศในอนาคต

2. Earth Sciences: เนองจากวงโคจร ของสถานอวกาศนานาชาต สามารถ

ครอบคลมพนทกวา 75% บนพนผวโลกและเปนสวนทมนษย

เรา อาศยอยกวา 95% ทาใหเราสามารถศกษาชนบรรยากาศ

สภาวะอากาศ การเปลยนแปลง สภาพปาทอยอาศย ทรพยากร

ทรพยากรนา ทะเลในระดบมหภาค ซงมผลตอมวลมนษยได

การศกษาดงกลาว จะนาไปสการ วางแผน ทมผลตอการ

ดารงชวตอยได ของมนษยบนโลก ในระยะยาว

289

3. Space Sciences: เปนการศกษาดานอวกาศโดยเฉพาะอยางยง

การศกษาไปในทกๆทศทาง ในดานตางๆเพอใหมความเขาใจ เกยวกบอวกาศ

มากยงขน

4. Microgravity Sciences: เปนการทาการทดลองทฤษฎ

ทางฟสกสทมอย ในสภาพไรแรงโนม

ถวง วาผลทได จะแตกตางจากบนโลก

อยางไร ซงอาจนามาถงการคนพบ ทฤษฎใหมๆ ทจะเปนพนฐาน ใน

การไขปรศนา ความลบดานอวกาศ ในอนาคต ไมวาจะเปน ดานฟสกส

พนฐาน ดานชววทยา วสด กลศาสตรของไหล การเกดปฏกรยา เปนตน

5. Engineering Research andTechnology Development: เปนการคนควา วจยและพฒนา ดาน

วศวกรรม และเทคโนโลย ทใชในกจการดานอวกาศ, การขนสง, โครงสราง, กลไก และพลงงาน โดยใช

สถานอวกาศ นานาชาตน เปนทสาหรบออกแบบ สราง และใชงานจรง โดย

มเปาหมายให อปกรณหรอเครองมอทออกแบบ และสรางขน ใชงานได

อยางมประสทธภาพ โดยทตนทนในการดาเนนการ และบารงรกษาตา และ

สามารถใชเปน ตนแบบดานเทคโนโลยได ในอนาคต

6. Space product development: เปนการคนควาวจย และพฒนา เพอหาเทคโนโลยทได

สาหรบการ พฒนาคณภาพ ของการผลต เชงอตสาหกรรมบนโลกทก

ปฏบตการในการคนควา และวจยทจะเกดขน ในสถานอวกาศนานาชาต

ทงหมด จะเปนการทดลองในสภาวะ ไรแรงโนมถวงทงหมด เพอศกษาความ

แตกตาง และผลกระทบทเกดขนจากการทดลอง วาใหผลแตกตางจากบนโลก

อยางไร และจะเปนการทดลองทจะใหผลเอออานวยตอมวลมนษยชาต อยาง

มหาศาลในเรววน

290

เรองท 4 โครงการสารวจสถานอวกาศทสาคญในปจจบน

ปจจบนเทคโนโลยอวกาศชวยมนษยชาตในสงตอไปนในแงของการทดลองและวจยทลด

สงรบกวน เชน กฏขอท 1 วตถจะคงสภาพการเคลอนทของมนตราบใดทไมมแรงภายนอกมารบกวน

กฎขอท 1 ของ นวตน ไมมทางทาไดบนผวโลกเพราะแรงโนมถวงของโลกจะทาใหการเคลอนทของวตถเปน

แบบโปรเจกไทล ถาจะทดลองกฏของนวตน ใหเหนจะ ๆ ตองออกไปทดลองในอวกาศ และยงมการทดลอง

ทางฟสกสอกมากมาย ทจาเปนตองขจดแรงโนมถวงออกไป เชน การเกดผลก การทดลองตวนายงยวด และ

อนๆ อกมากมาย รวมไปถง กลองโทรทรรศนอวกาศทไมตองกงวลกบการรบกวนของบรรยากาศ นอกจากน

ยงมการทดลองสราง Biosphere อกดวย

เพอศกษาถง โครงสราง (Structure) และ หนาท (Function) ของเอกภพ เพอนาไปสแนวทาง

ในการจดการกบรปแบบและแนวทางทควรจะเปนไปไดของกจกรรมตางๆของมนษยทพงจะกระทาตอ

เอกภพ นกวทยาศาสตรเขาจะคด และมองไกลไมใชคดแครนเราเทานน สกวนหากชาวโลกยงอยตองอพยพ

หนไปจกรวาลอนแนนอนเมอดวงอาทตยหมดอาย หรอโลกหมดสภาพ ถกอกกาบาตชน

เพอพฒนาเทคโนโลยตางๆทจาเปน และเหมาะสม กบรปแบบ หรอวถทางในการดาเนน

ชวตและรกษาเผาพนธของมนษยชาต แมแตการพฒนาอาวธตางๆ กถกรวมในหวขอน สงครามกถกรวมเขา

ไปในหวขอนดวย นกปรชญาเขามองสงคราม มทงขอดขอเสย ไมแนวาอนาคต ฮตเลอรอาจถกยกยองกได

เชนโครงการสตารวอร

วงการแพทยและสขอนามย ยาบางอยางตอนนถกนาไปวจยในอวกาศ (ในระดบของ

ปฏกรยา) โรคบางอยางถกเชอมโยงไปยงการรกษาในอวกาศ นนคอนาไปสนนทนาการในอวกาศในอนาคต ตอนนกมรายการจบจองทวรอวกาศแลว

การศกษาถงกาเนดเอกภพ ศกษาจดเรมตนของเอกภพ และทานายถงจดจบของเอกภพ ซงจะ

นาไปสความเขาใจภาวะและความจาเปนในการคงอยของเราเอง โครงการสารวจสถานอวกาศในอนาคต

โครงการสกายแลบและยานขนสงอวกาศของประเทศสหรฐอเมรกาและโครงการสถานโซ

ยสของรสเซย ไดทาการทดลองผลตและสรางสงประดษฐบางสงบางอยางททาไดยากหรอทาไมไดบนพน

โลก เชนการผลตสารประกอบทเบาแตแขงแรง การสรางวคซนใหบรสทธ เปนตน

การทจะสรางสงตาง ๆ เหลานออกมาในดานอตสาหกรรมจาเปนตองมโรงงานในอวกาศ

ไมใชขนไปทดลองกบยานอวกาศในแตละครง และโรงงานอตสาหกรรมนอาจจะเรมจากโรงงานขนาดเลกก

ได ตามโครงการนสหรฐอเมรกาจะใชยานขนสงอวกาศนาสวนตาง ๆ ของโรงงานอตสาหกรรมอวกาศขนไป

ตามทจะบรทกไปไดในหองเกบสนคา และนาขนไปตอเขาดวยกนในวงโคจรรอบโลก และจะไดโรงงานใน

อวกาศทสมบรณ ซงมแหลงผลต หองเกบวตถดบและทพกสาหรบคนงานทจะอยปฏบตการในอวกาศ รวาม

ทงแผงรบแสงอาทตยเพอผลตกระแสไฟฟาสาหรบโรงงาน

291

ความคดทจะสรางโรงงานอตสาหกรรมในอวกาศ โรงไฟฟาในอวกาศ จงไดเกดขนโดยนก

ฟสกสแหงมหาวทยาลยปรนซตน ชอ เกอรารด เค โอนล (Gerrard K. O’Neil) หลงจากโอนล ไดเผยแพร

ความคดของเขาตอสาธารณชน ไดมนกวทยาศาสตรจากมหาวทยาลยตาง ๆ ในสหรฐอเมรกา ใหความสนใจ

และรวมมอกนศกษาถงโครงสรางของเมองอวกาศในอนาคต

การออกแบบสถานอวกาศขนาดใหญหรอเมองอวกาศนน นกวทยาศาสตรจะตองแกปญหา

เกยวกบการดารงชวตอยในบรเวณทมสภาพไรนาหนก ทไมไดอยภายใตอทธพลของแรงโนมถวงของโลก

ตวอยางเชน ถาหากเราอยในสภาพไรนาหนก เปนระยะเวลาสน ๆ ในบรเวณทจากดแลวอาจจะไมมผลตอ

รางกายมากหนก แตถาตองอาศยอยในบรเวณทกวาง ๆ เปนระยะเวลานาน ๆ จะเกดความวนวายเกยวกบการ

เคลอนท และไมสมารถอาศยอยได

นกวทยาศาสตรกลมหนงจงไดเสนอความคดการออกแบบสถานอวกาศใหมลกษณะเปน

วงกลมรปวงแหวนทสามารถหมนรอบตวเองไดซงจะทาใหเกดแรงหนศนยกลางขน ลกษณะเชนนจะทาให

คนเราสามารถเคลอนทไปมาไดทางดานทเปนของวงแหวน โดยการหนศรษะเขาหาจดศนยกลางของสถาน

อวกาศ นกวทยาศาสตรไดเสนอวา หากสถานอวกาศวงแหวนมขนาดเสนผาศนยกลาง 2 กโลเมตร จะตอง

หมนในอตรา 1 รอบ ในเวลา 1 นาท 3.15 วนาท สถานอวกาศขนาดใหญนจะตองมบรรยากาศคลายโลก โดย

ทอากาศในสถานอวกาศจะตองมแกสออกซเจนในอตราสวนเทากบทมอย ในบรรยากาศโลก และมแกส

ไนโตรเจนในอตราสวนครงหนงของอตราสวนไนโตรเจนในบรรยากาศของโลก ดงนน ความดนบรรยากาศ

ของสถานอวกาศจะเปนครงหนงของความดนบรรยากาศทระดบนาทะเล

โครงการอวกาศทสาคญและนาสนใจ

วน/ เดอน/ ป เหตการณดานอวกาศทสาคญ

4 ตลาคม 2500 สหภาพโซเวยตสงดาวเทยม สปตนก 1 โคจรรอบโลกเปนครงแรก จนเสรจส น

ภารกจเมอ 4 มกราคม 2501

3 พฤศจกายน 2500

สหภาพโซเวยตสงดาวเทยม สปตนก 2 พรอมสนขตวแรกชอ ไลกา ซงถกสงไปอย

ในอวกาศไดนาน 7 วน ดาวเทยมสปตนก 2 หลดจากวงโคจรในวนท 13 เมษายน

2501

31 มกราคม 2501 สหรฐอเมรกาสงดาวเทยม เอกพลอเรอร 1 ขนสวงโคจรพรอมกบการทดลองทาง

วทยาศาสตรเกยวกบการคนพบแถบรงสของโลก

5 มนาคม 2501 สหรฐฯ ประสบความลมเหลวในการสงดาวเทยม เอกพลอเรอร 2

17 มนาคม 2501 ดาวเทยมแวนการด 1 ถกสงขนไปในวงโคจร

15 พฤษภาคม 2501 ดาวเทยม สปตนก 3 ถกสงขนไปในวงโคจร

1 ตลาคม 2501 สหรฐฯ กอตงองคการนาซา

11 ตลาคม 2501 ยานไพโอเนยร 1 ของสหรฐฯ ถกสงขนไปทระดบ 70,700 ไมล

2 มกราคม 2502 โซเวยตสงยานลนาร 1 ไปโคจรรอบดวงอาทตย

292

วน/ เดอน/ ป เหตการณดานอวกาศทสาคญ

3 มนาคม 2502

ยานไพโอเนยร 4 ของสหรฐฯ ถกสงไปเพอทดสอบเสนทางสดวงจนทร กอนจะเขา

สวงโคจรรอบดวงอาทตย

12 สงหาคม 2502

โซเวยตสงยานลนาร 2 ไปสมผสพนผวของดวง

จนทรไดเปนลาแรก

4 ตลาคม 2502

โซเวยตสงยานลนาร 3 ไปโคจรรอบดวงจนทรและถายรปดานทหนออกจากโลกได

ขอมลประมาณ 70 เปอรเซนต

12 เมษายน 2504

ยร กาการน นกบนอวกาศคนแรกของโซเวยต ถกสงขนไปโคจรรอบโลกพรอมกบ

ยานวอสตอก 1

5 พฤษภาคม 2504 สหรฐฯ สง อลน เชพารด นกบนอวกาศคนแรกของอเมรกาขนไปกบยานเมอรควร

ฟรดอม 7

14 ธนวาคม 2505 ยานมารเนอร 2 ของสหรฐฯ บนผานดาวศกร

16 มถนายน 2506

วาเลนตนา เทอเรชโควา นกบนอวกาศหญงคนแรกถกสงขนไปพรอมกบยานวอ

สตอก 7

14 กรกฎาคม 2507 ยานมารเนอร 4 ของสหรฐฯถายรปดาวองคารในระยะใกล

16 พฤศจกายน 2507 ยานวนส 3 ของโซเวยต เปนยานลาแรกทสมผสพนผวของดาวศกร

3 กมภาพนธ 2509

ยานลนาร 9 ของโซเวยต เปนยานลาแรกทลงจอดบนพนผวของดวงจนทรอยางนม

นวล

2 มถนายน 2509 ยานเซอรเวเยอร 1 ของสหรฐฯ ลงจอดบนพนผวดวงจนทรอยางนมนวล

24 เมษายน 2510

เกดโศกนาฏกรรมทางอวกาศกบยานโซยส 1 ของโซเวยต ทาใหวลาดเมยร โคมา

รอฟ เสยชวตดวยสาเหตทยานกระแทกกบพน โลกระหวางเดนทางกลบเนองจาก

ระบบชชพไมทางาน

21 ธนวาคม 2511 ยานอะพอลโล 8 นานกบนอวกาศ 3 คนแรกไปโคจรรอบดวงจนทร

20 กรกาคม 2512 สหรฐฯ สง นล อารมสตรอง และ เอดวน อลดรน ขนไปเหยยบบนพนผวดวงจนทร

เปนครงแรก

293

คาถามประกอบกจกรรม

1. มนษยใชประโยชนจากดาวเทยมในเรองใดบาง อยางไร

2. นกศกษาคดวา ยานขนสงอวกาศมความจาเปนตอมนษยในดานใดบาง เพราะเหตใด

3. ผลกระทบของเทคโนโลยอวกาศทมตอการดารงชวตของมนษยมอะไรบาง อยางไร

กจกรรมเสนอแนะ

1. นกเรยนศกษาคนควาความร เร อง การใชประโยชนจากเทคโนโลยอวกาศ แลวนาผลงานทไดจาก

การศกษาคนความาอภปรายรวมกน 2. แบงกลมนกศกษาทากจกรรม เรอง การใชประโยชนจากเทคโนโลยอวกาศ เมอดาเนนการทดลองเสรจ

แลวใหจดทารายงานและผลการทดลองและนาขอมลมาอภปรายรวมกน 3. นกศกษาไปศกษานอกสถานท เชน ศนยวทยาศาสตรเพอการศกษารงสต หรอ สถานโทรทศนทอยใกล

โรงเรยน เปนตน หลงจากนนใหนกศกษาเขยนรายงานสรปความรทไดรบจากการไปทศนศกษา คาถามสรป

1. จงอธบายการทางานของดาวเทยมสอสาร ทโคจรในระดบตาและระดบสง พรอมยกตวอยางประกอบ 2. นกศกษาคดวาเราไดประโยชนจากภาพถายดาวเทยมสารวจทรพยากรธรรมชาตในการอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาตลกษณะใด 3. ดาวเทยมไทยคมใหประโยชนกบประเทศไทยลกษณะใด 4. การทมนษยสงยานอวกาศไปศกษาดวงจนทร หรอดาวเคราะหตางๆ จะมประโยชนตอมนษยในดาน

ใดบาง 5. นกศกษาคดวา การสรางโรงงานอตสาหกรรมในอวกาศเพอใหมนษยใชในการปฏบตงานในอวกาศม

ความเปนไปไดหรอไม จงอธบาย

294

แบบทดสอบท 1

ชอ-สกล...........................................................................เลขท................ระดบชน...........ป...........

1. ปจจบนนประเทศไทยมดาวเทยมสอสารแหงชาตเปนของตนเอง นนคอ ___________________ซง

ดาเนนงานโดย บรษท ________________________________ และขณะนมจานวนทงสน

ดวงไดแกดาวเทยมดวงใดบาง และแตละดวงถกสงขนในปใด ( 2 คะแนน)

ตอบ 1. _____________________________________________________________( 1 คะแนน)

2. ____________________________________________________________ ( 1 คะแนน)

3. _____________________________________________________________ ( 1 คะแนน)

2. ตาแหนงของดาวเทยมอตนยมวทยาชนดใดทสมพนธกบตาแหนงบนพนโลกในบรเวณเดมเสมอ

(4 คะแนน) ตอบ ชนดของดาวได( 1 คะแนน) ___________________________________________

ตอบการทางานของดาวได ( 1คะแนน)________________________________________________

ตอบตาแหนงทดาวเทยมดวงนอย ( 1 คะแนน)__________________________________________

3. ขอมลภาพถายชนบรรยากาศของโลก และถายทอดขอมลจากสถานภาคพนดน ทาการตรวจอากาศ

ของโลกประจาวน ขอมลเหลาน ไดจากดาวเทยมประเภทใด ตอบ(1 คะแนน)

_______________________________________________________________________________

4. ดาวเทยม Spot เปนของสถาบนพฒนาอวกาศแหงชาตฝรงเศษรวมกบประเทศในกลมยโรป เปน

ดาวเทยมทใชประโยชนทางดานใด ตอบ( 1 คะแนน)

_______________________________________________________________________________

5. ขอมลดานการใชทดน ดานอทกศาสตร ดานปาไม ดานการประมง ดานการเกษตร ไดจาก

ดาวเทยมประเภทใด ตอบ( 1 คะแนน) _______________________________________________

6. ยานอวกาศ หมายถง( 1 คะแนน)_____________________________________________________

_______________________________________________________________________________

7. อวกาศ หมายถง ( 1 คะแนน)_______________________________________________________

8. ยานอวกาศ ม _______ประเภทคอ ___________________________________________________

( 2 คะแนน)_____________________________________________________________________

9. ระบบการขนสงอวกาศเปนโครงการทถกออกแบบใหสามารถนาชนสวนบางสวนทใชไปแลว

กลบมาใชใหมอกเพอเปนการประหยดและมประสทธภาพมากทสด ประกอบดวย ____สวนหลก คอ

( 2 คะแนน)______________________________________________________________________

10. เปาหมายหลกของโครงการขนสงอวกาศในอนาคตคอ___________________________________

( 2 คะแนน)______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

295

แบบทดสอบท 2

ชอ-สกล...........................................................................เลขท................ระดบชน...........ป...........

1. ปรากฏการบนโลก เกยวของกบเทคโนโลยเกยวของกบเทคโนโลยประเภทบาง ยกตวอยาง

ตอบ _________________________________________________________________________________

2. ปรากฏการในอวกาศเกยวของกบเทคโนโลยประเภทใดบางจงยกตวอยาง

ตอบ _____________________________________________________________________________เชน

____________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________เปนตน

3. โครงการใดเปนโครงการทประสบความสญเสยครงรายแรง เมอยานทงสองเกดระเบดขน

ขณะอยบนทองฟาคอโครงการใด______________________________________________ โดยระบบขนสง

อวกาศระเบดเมอวนท 28 มกราคม 2529 ระหวางเดนทางขนสอวกาศไมเพยงกนาทดวยสาเหตใด

_____________________________________________________________________________________

4. โครงการยานขนสงอวกาศ คอ ________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

5. ยานสารวจอวกาศหมายถง__________________________________________________

______________________________________________________________________________________

296

แบบทดสอบ ท 3

ชอ-สกล...........................................................................เลขท................ระดบชน...........ป...........

ใหนกศกษาดรปภาพแลวนาหมายเลข เตมลงในกลองสเหลยมผนผาหนาขอความขางลาง (8 คะแนน)

1.…..….. ถงเชอเพลงแขงแยกตวออกมา

2.…....…ยานขนสงอวกาศเขาสวงโคจร

3…..….. ลดระดบวงโคจรเพอเขาสชนบรรยากาศ

4…..….. ถงเชอเพลงภายนอกแยกตวออกมา

5…..….. ยานขนสงอวกาศปฏบตภารกจ

6…..…... ยานขนสงอวกาศกลบสพนโลก

7…....…. นาจรวจเชอเพลงแขงกลบมาใชใหม

8…...…. ยานอวกาศถกปลอยออกจากฐาน

1

2

4

3

7

5

6 8

297

แบบทดสอบท 4

ชอ-สกล...........................................................................เลขท................ระดบชน...........ป...........

1. โครงการอะพอลโล มจดประสงค

เพอ_____________________________________________________

2. โครงการสกายแลบ เพอจดประสงคใด

เพอ________________________________________________

เชน____________________________________________________________________________

3. โครงการอะพอลโล-โซยส มจดประสงคเพอ

ตอบ ___________________________________________________________________________

4. โครงการขนสงอวกาศเพอ

ตอบ ___________________________________________________________________________

5. ดาวเทยมไทยคม 1 ถกยงขนจากฐานยงจรวดแอเรยนสเปซ เมองคร ทประเทศใด

ตอบ ___________________________________________________________________________

6. ดาวเทยมไทยคมทง 3 ดวง เปนดาวเทยมประเภทใด

ตอบ __________________________________________________________________________

7. การกอตวและเคลอนตวของพาย เราสามารถทราบไดจากดาวเทยมประเภทใด ตอบ _____________

_______________________________________________________________________________

8. ดาวเทยมอตนยมวทยา ไดถกสงขนไปโคจรในอวกาศเปนครงแรก เมอวนท 1 เมษายน พ.ศ. 2503 ม

ชอวา TIROS 01 (Television and Infrared Observational Satel ite) เปนของประเทศ

ตอบ ___________________________________________________________________________

9. ดาวเทยมอตนยมวทยาชนดทโคจรรอบโลกโดยจะโคจรรอบโลก จากทศใดไปทศใด

ตอบ___________________________________________________________________________

10. ดาวเทยม Spot เปนของสถาบนพฒนาอวกาศแหงชาตฝรงเศษรวมกบประเทศในกลมยโรป ใช

ประโยชนทางดานใด ตอบ _________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

298

แบบฝกหดท 5

1. ประเทศใดไดสรางยานอวกาศเพอสารวจดวงจนทรและดาวเคราะหในระบบสรยะ เปนชาตแรก

ตอบ _______________________________________________________________________

2. โครงการใดท ออกแบบใหยานพงชนดวงจนทร

ตอบ _______________________________________________________________________

3. โครงการใด กาหนดใหยานไปวนถายภาพรอบดวงจนทร

ตอบ _______________________________________________________________________

4. โครงการใด ออกแบบใหยานจอดลงบนพนอยางนมนวล

ตอบ ________________________________________________________________________

5. โครงการอะพอลโล มจดประสงคคอ นามนษยไปสารวจดวงจนทร ใชมนษยอวกาศ

ครงละ 3 คน เปนโครงการตอจากเมอควรและเจมน มนษยอวกาศชดแรกทหยดบนพนดวงจนทรเปน

ชดอวกาศทเดนทางไปกบยานอะพอลโล 11 โครงการอะพอลโลเรยกวาประสบความสาเรจตาม

เปาหมายมาตลอด มเพยงลาเดยวทเกดอบตเหตขณะมงหนาสดวงจนทร ยานทวาคอยานอะไร

ตอบ _________________________________________________________________________

6. โครงการยานขนสงของสหรฐอเมรกา จนถงปจจบน มดวยกน _________ลาคอ _______________

_______________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

_______________________________________________________________________________

299

กระบวนการวดและประเมนผลรายวชาวทยาศาสตร

1. วธวด

การทดสอบดวยแบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน

ใหปฏบตกจกรรมการทดลอง (กระบวนการกลม)

ใหปฏบตกจกรรมสบคน (กระบวนการกลม)

ใหอภปรายกลมยอยและนาเสนอผลงาน

ตรวจผลงาน

2. เครองมอวด

แบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน

แบบบนทกผลจากการสงเกตการปฏบตงานกลม

แบบบนทกผลจากการสงเกตดานทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร

แบบบนทกผลจากการประเมนเจตคตทางวทยาศาสตร

ใบงาน

กจกรรมเสรมการเรยนรเพมเตม

1. นกศกษาจดหาวารสาร เชน วารสารวทยาศาสตร ดาราศาสตร ฯลฯ ทมบทความเกยวกบ

ยานอวกาศ ดาวเทยม และความกาวหนาทางดานอวกาศมาใหนกเรยนอาน แลวรวมกนอภปราย

พรอมทงสรปประเดนสาคญ

2. ครจดหาสไลดหรอวดทศนเกยวกบดาวเทยมและยานอวกาศมาฉายใหนกเรยนชม

3. ใหนกเรยนเลอกทาโครงงานตอไปน (เลอก 1 ขอ)

1) โครงงานศกษาคนควา เรอง ประวตการพฒนายานขนสงอวกาศ

2) โครงงานศกษาคนควา เรอง การใชชวตและการทางานของนกบนอวกาศ

สอ/แหลงการเรยนร

1. แบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน

2. สไลดหรอวดทศนทเกยวของกบบทเรยน

3. สอ สงพมพ และเวบไซตตาง ๆ ทางอนเทอรเนตทเกยวของ

4. หองสมด

5. หนงสอวทยาศาสตร รายวชา โลก ดาราศาสตร และอวกาศ ชน ม. 4–6 สานกพมพ

วฒนาพานช

6. หนงสอปฏบตการวทยาศาสตร รายวชา โลก ดาราศาสตร และอวกาศ ชน ม. 4–6

สานกพมพวฒนาพานช

เฉลยแบบทดสอบบทท 1 เรอง ทกษะกระบวนการทางวทยาศาสตร

1. ข 2. ข 3. ง 4. ค 5. ค

6. ก 7. ข 8. ค 9. ก 10. ง

11. ก 12. ก 13. ก 14. ค 15. ง

16. ง 17. ง 18. ค 19. ข 20. ค

21. ก 22. ข 23. ข 24. ค 25. ง

26. ง 27. ง 28. ง 29. ง 30. ข

เฉลยแบบทดสอบเรอง ทกษะวทยาศาสตร

1. ค 2. ข 3. ง 4. จ 5. ข

6. ง 7. ก 8. จ 9. ข,ก 10. ง

เฉลยแบบทดสอบบทท 2 เรองการทาโครงงานวทยาศาสตร

1.ข 2.ก 3.ค 4.ค 5.ค 6.ข 7.ข 8.ก 9.ค 10.ก

เฉลยแบบทดสอบบทท 7 เรอง กมมนตภาพรงส

1.ค 2.ข 3.ก 4.ค 5.ง 6.ก 7.ง 8.ค 9.ง 10.ค

เฉลยแบบฝกหดเรอง กมมนตภาพรงส

1. กมมนตภาพรงส (Radioactivity) หมายถง รงสทแผออกมาไดเองจากธาตบางชนด

ธาตกมมนตภาพรงส หมายถง ธาตทมในธรรมชาตทแผรงสออกมาไดเอง

2. ม 3 ชนด คอ

1. รงสแอลฟา (alpha, a)

2. รงสเบตา (Beta, b)

3. รงสแกมมา (gamma, g)

3. ประโยชนของธาตกมมนตภาพรงส

1. ดานธรณวทยา มการใช C-14 คานวณหาอายของวตถโบราณ ถาทราบอตราการสลายตว

ของ C-14 ในขณะทยงมชวตอยและทราบอตราการสลายตวในขณะทตองการคานวณอายวตถนน ก

สามารถทานายอายได เชน ซากสตวโบราณชนดหนงมอตราการสลายตวของ C-14 ลดลงไปครงหนง

จากของเดมขณะทยงมชวตอย เนองจาก C-14 มครงขวต 5730 ป จงอาจสรปไดวาซากสตวโบราณ

ชนดนนมอายประมาณ 5730 ป

2. ดานการแพทย ใชรกษาโรคมะเรง ในการรกษาโรคมะเรงบางชนด กระทาไดโดยการ

ฉายรงสแกมมาทไดจาก โคบอลต-60 เขาไปทาลายเซลลมะเรง

3. ดานเกษตรกรรม มการใชธาตกมมนตภาพรงสตดตามระยะเวลาการหมนเวยนแรธาตใน

พช โดยเรมตนจากการดดซมทรากจนกระทงถงการคายออกทใบ หรอใชศกษาความตองการแรธาต

ของพช

4. ดานอตสาหกรรม ในอตสาหกรรมการผลตแผนโลหะ จะใชประโยชนจากกมมนตภาพรงส

ในการควบคมการรดแผนโลหะ เพอใหไดความหนาสมาเสมอตลอดแผน

เฉลยแบบฝกหดบทท 8 เรอง สมการเคมและปฏกรยาเคม

1. ง 2. ค 3. ค 4. ค 5. ก

เฉลยแบบฝกหดบทท 10 เรอง ปโตรเลยมและพอลเมอร

1. ข 2. ง 3. ค 4. ค 5. ก

เฉลย ตอนท 1

6. ข 7. ข 8. ก 9. ค 10. ง

1. ปโตรเลยมเกดจากการทบถมและสลายตวของอนทรยสารจากพชและสตวทคลกเคลาอยกบ

ตะกอนในชนกรวดทรายและโคลนตมใตพนดน เมอเวลาผานไปนบลานปตะกอนเหลานจะจมตว

ลงเรอย ๆ เนองจากการเปลยนแปลงของผวโลก ถกอดแนนดวยความดนและความรอนสง และม

ปรมาณออกซเจนจากด จงสลายตวเปลยนสภาพเปนแกสธรรมชาตและนามนดบแทรกอยระหวาง

ชนหนทมรพรน

เฉลย ตอนท 2

2. ชวยใหคาดคะคะเนไดวามโอกาสพบโครงสรางและชนดของหนทเอออานวยตอการกกเกบ

ปโตรเลยมในบรเวณนนมากหรอนอยเพยงใด

3. การวดความเขมสนามแมเหลกโลก จะบอกใหทราบถงขอบเขต ความหนา ความกวางใหญของ

แอง และความลกของชนหน

การวดคาความโนมถวงของโลก ทาใหทราบถงชนดของชนหนใตผวโลกในระดบตาง ๆ ซงจะ

ชวยในการกาหนดขอบเขตและรปรางของแองใตผวดน

การวดคาความไหวสะเทอน (Seismic wave) จะชวยบอกใหทราบตาแหนง รปรางลกษณะ

และโครงสรางของหนใตดน

4. ผลตภณฑทไดจากปโตรเลยม กาซปโตรเลยม กาซธรรมชาต ถานหน แรธาตตางๆ เปนสวน

ใหญ นอกจากนอาจผลตจากนามนพชและสวนตางๆ ของพช

35. พอลเมอรแบบเสน 0 (Chain length polymer)

3

มความหนาแนน และจดหลอมเหลวสง มลกษณะ

แขง ขนเหนยวกวาโครงสรางอนๆ ตวอยาง PVC พอลสไตรน พอลเอทลน

พอลเมอรแบบกง 0 (Branched polymer)

3

มความหนาแนนและจดหลอมเหลวตายดหยนได ความ

เหนยวตา โครงสรางเปลยนรปไดงายเมออณหภมเพมขน

พอลเมอรแบบรางแห 0 (Croos -linking polymer)

มความแขงแกรง และเปราะหกงาย ตวอยาง

เบกาไลต เมลามนใชทาถวยชาม

เฉลยแบบฝกหดทายบทท 11 เรอง สารเคมกบชวตและสงแวดลอม

1. ง 2.ข 3. ค 4. ง 5. ข

6. ค. 7. ข 8. ง

เฉลยแบบฝกหดทายบทท 13 เรอง เทคโนโลยอวกาศ

เฉลยแบบทดสอบท 1

ชอ-สกล...........................................................................เลขท................ระดบชน...........ป...........

1. ปจจบนนประเทศไทยมดาวเทยมสอสารแหงชาตเปนของตนเอง นนคอ ดาวเทยม

ไทยคม ซงดาเนนงานโดย บรษท ชนเซทเทลไลท จากด (มหาชน) และขณะนมจานวน

ทงสน 3

ตอบ 1. ดาวเทยมไทยคม 1A ถกสงขนสวงโคจรเมอวนท 17 ธนวาคม 2536 ( 1 คะแนน)

ดวงไดแกดาวเทยมดวงใดบาง และแตละดวงถกสงขนในปใด ( 3 คะแนน)

2. ดาวเทยมไทยคม 2 ถกสงขนสวงโคจรเมอวนท 7 ตลาคม 2537 ( 1 คะแนน)

3. ดาวเทยมไทยคม 3 ถกสงขนสวงโคจรเมอวนท 16 เมษายน 2540 ( 1 คะแนน)

2. ตาแหนงของดาวเทยมอตนยมวทยาชนดใดทสมพนธกบตาแหนงบนพนโลกในบรเวณ

เดมเสมอ ( 4 คะแนน)

ตอบ ดาวเทยมอตนยมวทยาชนดโคจรคางฟา ( 1 คะแนน) ดาวเทยมชนดนจะโคจรรอบ

โลกใชเวลา 24 ชวโมง ซงเทากบเวลาทโลกหมนรอบตวเอง ( 1คะแนน) โดยวงโคจรจะอยใน

ตาแหนงเสนศนยสตรของโลก และจะโคจรไปในทางเดยวกบการโคจรรอบตวเองของโลกดวย

ความเรวทเทากน ดงนนตาแหนงของดาวเทยม จะสมพนธกบตาแหนงบนพนโลกในบรเวณเดม

เสมอ ครอบคลมพนทจากขวโลกเหนอจรดขวโลกใต และวงโคจรมความสงจากพนโลก ประมาณ

35,800 กโลเมตร ( 2 คะแนน)

• ขอมลภาพถายชนบรรยากาศของโลก และถายทอดขอมลจากสถานภาคพนดน ทาการ

ตรวจอากาศของโลกประจาวน ขอมลเหลาน ไดจากดาวเทยมประเภทใด ตอบ ดาวเทยม

อตนยมวทยา

• ดาวเทยม Spot เปนของสถาบนพฒนาอวกาศแหงชาตฝรงเศสรวมกบประเทศในกลมยโรป

เปนดาวเทยมทใชประโยชนทางดานใด ตอบ ดาวเทยมสารวจทรพยากรธรรมชาต

• ขอมลดานการใชทดน ดานอทกศาสตร ดานปาไม ดานการประมง ดานการเกษตร ไดจาก

ดาวเทยมประเภทใด ตอบ ดาวเทยมสารวจทรพยากรธรรมชาต

• ยานอวกาศ หมายถง ยานทออกไปนอกโลกโดยมมนษยขนไปดวยพรอมเครองมอและ

อปกรณสาหรบสารวจ หรออาจจะไมมมนษยข นไป แตม อปกรณและเคร องมอ

วทยาศาสตรเทานน

• อวกาศ หมายถง ทวางนอกโลก นอกดวงดาว ดงนนจงมอวกาศระหวางโลกกบดวงจนทร

• ยานอวกาศ ม 2 ประเภทคอ ยานอวกาศทมมนษยควบคมและไมมมนษยควบคม

• ระบบการขนสงอวกาศเปนโครงการทถกออกแบบใหสามารถนาชนสวนบางสวนทใชไป

แลวกลบมาใชใหมอกเพอเปนการประหยดและมประสทธภาพมากทสด ประกอบดวย 3

สวนหลก คอ จรวดเช อเพลงแขง ถงเช อเพลงภายนอก (สารองไฮโดรเจนเหลวและ

ออกซเจนเหลว) และยานอวกาศ

• เปาหมายหลกของโครงการขนสงอวกาศในอนาคตคอการสรางสถานอวกาศถาวรและการ

ทดลองทางวทยาศาสตรอนๆ

เฉลย แบบทดสอบท 2

1. ปรากฏการบนโลก เกยวของกบเทคโนโลยเกยวของกบเทคโนโลยประเภทบาง

ยกตวอยาง

ตอบ ดาวเทยมอตนยมวทยา ดาวเทยมสอสาร ดาวเทยมสารวจทรพยากร

2. ปรากฏการในอวกาศเกยวของกบเทคโนโลยประเภทใดบางจงยกตวอยาง

ตอบ โครงการสารวจอวกาศทสาคญในปจจบน เชน

1. โครงการเรนเจอร ออกแบบใหยานพงชนดวงจนทร

2. โครงการลนาออบเตอร กาหนดใหยานไปวนถายภาพรอบดวงจนทร

3. โครงการเซอเวเยอร ออกแบบใหยานจอดลงบนพนอยางนมนวล

4. ยานอวกาศมมนษยควบคม เปนของสหรฐอเมรกา มโครงการตางๆ ดงน

5. โครงการเมอควร มจดประสงคทจะสงมนษยขนไปโคจรในอวกาศ สาหรบให

มนษยเปนตน

3. โครงการแชลแลนเจอรและโครงการโคลมเบยประสบความสญเสยครงรายแรง

เมอยานทงสองเกดระเบดขนขณะอยบนทองฟา โดยระบบขนสงอวกาศแชลแลนเจอร

ระเบดเมอวนท 28 มกราคม 2529 ระหวางเดนทางขนสอวกาศไมเพยงกนาทดวย

สาเหตจากการรวไหลของกาซเชอเพลง

4. โครงการยานขนสงอวกาศ คอ เพอใชเปนพาหนะสาหรบบรรทกสงของและ

มนษยทไปบนอวกาศ และเพอลดคาใชจาย ในการใชประโยชนจากอวกาศ

5. ยานสารวจอวกาศหมายถง เปนยานอวกาศพาหนะทใชสาหรบออกไปสารวจดวง

จนทร และดาวเคราะหตาง ๆ โครงการสรางยานอวกาศทงประเทศสหรฐอเมรกา

และรสเซยไดสรางยานอวกาศเพอสารวจดวงจนทรและดาวเคราะหในระบบสรยะ

ของเรา

เฉลย แบบทดสอบ ท 3

ใหนกศกษาดรปภาพแลวนาหมายเลข เตมลงในหนาขอความขางลาง (8 คะแนน)

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

D

B

C

G

F

E

H A

1.…D….. ถงเชอเพลงแขงแยกตวออกมา

2.…H..…ยานขนสงอวกาศเขาสวงโคจร

3…F….. ลดระดบวงโคจรเพอเขาสชนบรรยากาศ

4…C….. ถงเชอเพลงภายนอกแยกตวออกมา

5…E….. ยานขนสงอวกาศปฏบตภารกจ

6…G…... ยานขนสงอวกาศกลบสพนโลก

7…A..…. นาจรวจเชอเพลงแขงกลบมาใชใหม

8…B.…. ยานอวกาศถกปลอยออกจากฐาน

เฉลย แบบทดสอบท 4

ชอ-สกล...........................................................................เลขท................ระดบชน...........ป...........

1. โครงการอะพอลโล มจดประสงคเพอ ตอบ สารวจดาวเคราะหดวงใด สารวจดวง

จนทร

2. โครงการสกายแลบ เพอจดประสงคใด ตอบ เพอคนควาทดลองการอยในอวกาศ

ใหดานนานทสดศกษาเกยวกบ เชนทรพยากรธรรมชาต การแพทย ฟสกส

3. โครงการอะพอลโล-โซยส มจดประสงคเพอ ตอบ ทดสอบระบบนดพบ และ

เชอมยานอวกาศ

4. โครงการขนสงอวกาศเพอ ตอบ ใชบรรทกสงของและมนษยทไปอวกาศ และเพอ

ลดการใชจายในการใชยานอวกาศ

5. ดาวเทยมไทยคม 1 ถกยงขนจากฐานยงจรวดแอเรยนสเปซ เมองคร ทประเทศใด

ตอบ ประเทศเฟรนชกอานา เมอวนท 17 ธนวาคม 2536

6. ดาวเทยมไทยคมทง 3 ดวง เปนดาวเทยมประเภทใด ตอบ ดาวเทยมสอสาร

7. การกอตวและเคลอนตวของพาย เราสามารถทราบไดจากดาวเทยมประเภทใด

ตอบ ดาวเทยมอตนยมวทยา

8. ดาวเทยมอตนยมวทยา ไดถกสงขนไปโคจรในอวกาศเปนครงแรก เมอวนท 1

เมษายน พ.ศ. 2503 มชอวา TIROS 01 (Television and Infrared Observational

Satel ite) เปนของประเทศ ตอบ ของประเทศสหรฐอเมรกา

9. ดาวเทยมอตนยมวทยาชนดทโคจรรอบโลกโดยจะโคจรรอบโลก จากทศใดไปทศ

ใด ตอบ จะโคจรผานใกลขวโลกเหนอและขวโลกใต และมความสงจากพนโลก

ประมาณกกโลเมตร ตอบ 850 กโลเมตร

10. ดาวเทยม Spot เปนของสถาบนพฒนาอวกาศแหงชาตฝรงเศสรวมกบประเทศใน

กลมยโรป ใชประโยชนทางดานใด ตอบ สารวจทรพยากรธรรมชาต

เฉลยแบบฝกหดท 5

1. ประเทศใดไดสรางยานอวกาศเพอสารวจดวงจนทรและดาวเคราะหในระบบสรยะ เปน

ชาตแรก ตอบ สหรฐอเมรกาและรสเซย

2. โครงการใดท ออกแบบใหยานพงชนดวงจนทร ตอบ โครงการเรนเจอร

3. โครงการใด กาหนดใหยานไปวนถายภาพรอบดวงจนทร ตอบ โครงการลนาออบเตอร

4. โครงการใด ออกแบบใหยานจอดลงบนพนอยางนมนวล ตอบ โครงการเซอเวเยอร

5. โครงการอะพอลโล มจดประสงคคอ นามนษยไปสารวจดวงจนทร ใชมนษยอวกาศ

ครงละ 3 คน เปนโครงการตอจากเมอควรและเจมน มนษยอวกาศชดแรกทหยดบนพนดวง

จนทรเปนชดอวกาศทเดนทางไปกบยานอะพอลโล 11 โครงการอะพอลโลเรยกวาประสบ

ความสาเรจตามเปาหมายมาตลอด มเพยงลาเดยวทเกดอบตเหตขณะมงหนาสดวงจนทร

ยานทวาคอยานอะไร ตอบ อะพอลโล 13

6. โครงการยานขนสงของสหรฐอเมรกา จนถงปจจบน มดวยกน 6 ลาคอ

1. เอนเตอรไพรส (Enterprise) เปนยานทดสอบเบองตน,

2. โคลมเบย (Columbia)

3. ดสคพเวอร (Discovery)

4. แอตแลนตส (Atlantis)

5. แชลเลนเจอร (Challenger) ระเบดขณะขนสอวกาศวนท 28 มกราคม 2529,

6. เอนดฟเวอร (Endeavour)

บรรณานกรม

การใชสารเคมอยางปลอดภย. [On-line]. Available form สบคนวนท 28 สงหาคม 2552 จาก

การถายทอดยนและโครโมโซม.[On-line]. Available from URL

http://www.sahavicha.com/?name=knowledge&file= readknowledge&id=537เขาถง

เมอ 17 มถนายน 2552

http://natres.psu.ac.th/.../510.../12.chemical%20safty%20uses.htm

การแบงเซลล. [On-line]. Available from URL(online) Available

URL http://student.nu.ac.th/phitsanu_edu/lesson/lesson_3.htm เขาถงเมอ 17

มถนายน 2552

การศกษานอกโรงเรยน,กรม. ชดวชาการศกษานอกโรงเรยน หมวดวชาวทยาศาสตร ระดบ

มธยมศกษาตอนปลาย. กรงเทพฯ : เทมการพมพ, 2546.

การศกษานอกโรงเรยน, กรม. ชดวชาการศกษานอกโรงเรยน หมวดวชาวทยาศาสตร ระดบมธยมศกษา

ตอนปลาย. กรงเทพฯ : เทมการพมพ, 2546.

การศกษาทางไกล,สถาบน. สานกบรการงานการศกษานอกโรงเรยน, กระทรวงศกษาธการ.

ชดการเรยนทางไกล หมวดวชาวทยาศาสตร รหส วท. 30 (SC 30) ระดบมธยมศกษา

ตอนปลาย. กรงเทพมหานคร : องคการรบสงสนคาและพสดภณฑ (ร.ส.พ.), 2547.

ของเสยทเปนอนตรายตอสงแวดลอม. [On-line]. Available form สบคนวนท 28 สงหาคม 2552

4โครงสรางพนฐานของเซลล.4 [On-line]. Available from

URL http://www.geocities.com/p_ook_kung/cellstructure.htm

โครงสรางของกรดอะมโน. [On-line]. Available form http://www.geocities.com/cartoon

532000/amino.html/. (วนท1

โครงสรางโมเลกลเซลโลไบโอส. [On-line]. Available

form

คนขอมล : 13 สงหาคม 2552).

http://www.thuisexperimenteren.nl/science/

reageerbuisproeven/fehling/lactose_2.gif. (วนทคนขอมล : 15 สงหาคม 2552).

โครงสรางนาตาลโมเลกลเดยว. [On-line]. Available form

http://www.chemicalfromula.org/images/glucose.jpg. (วนทคนขอมล : 15 สงหาคม 2552).

โครงสรางโมเลกลของแปง. [On-line]. Available form

http://chemistry2.csudh.edu/rpendarvis/1feb23.gif. (วนทคนขอมล : 15 สงหาคม 2552).

โครงสรางโมเลกลของอนซลน. [On-line]. Available form http://th.wikipedia.org/wiki/ 1 (วนท

คนขอมล : 15 สงหาคม 2552).

1

โครงสรางโมเลกลของฮโมโกลบน. [On-line]. Available form http://images.google.co.th/imag.

(วนทคนขอมล : 13 สงหาคม 2552).

โครงสรางโมเลกลซโครส. [On-line]. Available form

http://www.unisanet.unisa.edu.au/08365/timages/sucrose.jpg.

(วนทคนขอมล : 15 สงหาคม 2552).

โครงสรางโมเลกลแลกโทส. [On-line]. Available form http://www. 7Lactose_Haworth.svg.png.(วนท

คนขอมล : 15 สงหาคม 2552).

เซลลและการแบงเซลล. [On-line]. Available from URL http://www.muic

hatyai.ac.th/redesign/download/cell_grade7.ppt#267, 11,ภาพนง 11

เซลล โครงสราง และหนาทของเซลล [On-line]. Available from

URL http://edtech.kku.ac.th/~s48221275012/485050153-3/l2.html

ธาลสซเมย. [On-line]. Available from URL: http://healtnet.md.chula.ac.th. (วนทคนขอมล : 5

มกราคม 2551).

บงกช อนนตโชตชย. วทยาศาสตร ระดบมธยมศกษาตอนปลาย. กรงเทพ ฯ : ลอง ไลฟ เอด จากด, 2551.

บญชา แสนทวและคณะ. หนงสอเรยนสาระการเรยนรพนฐาน เลม 1 สงมชวตกบกระบวนการ

ดารงชวต. กรงเทพฯ : วฒนาพานช, 2549.

บญญต ลายพยคฆ และคณะ . หมวดวชาวทยาศาสตร ระดบมธยมศกษาตอนปลาย. กรงเทพฯ : บรษท

สานกพมพบรรณกจ 1991 จากด ,2546.

ประทม โพธงาม. คมอจดกจกรรมการเรยนรฐานความหลากหลายทางชวภาพ. ลาปาง :

ศนยวทยาศาสตรเพอการศกษาลาปาง, 2551.

ประวตร ชศลป, รศ. และ สวฒก นยมคา, รศ. ทฤษฎและทางปฏบตในการสอนวทยาศาสตร

แบบสบเสาะหาความร เลม 1. กรงเทพฯ : บรษท เจเนอรลบค เซนเตอร จากด, 2531.

ผลกระทบของสารเคมทมตอสขภาพ. [On-line]. Available form สบคนวนท 28 สงหาคม 2552

จาก2

http://www.doae.go.th/report/sukda/pol/page01.html

ผลไม. [On-line]. Available from URL http://www.moac.infa.net/module/new. (วนทคนขอมล :

5 มกราคม 2551).

พรพรรณ เลศทวสนธ. การใชประโยชนจากจลนทรยในอตสาหกรรม. กรงเทพฯ : องคการคาของ

ครสภา , 2544.

พะเยาว ยนดและคณะ. หนงสอเรยนสาระการเรยนรพนฐาน ชววทยา. กรงเทพฯ : พฒนาคณภาพ

วชาการ, 2546.

พชร พพฒวรรณกล. หนงสอเสรมประสบการณ ชววทยา 2. กรงเทพฯ : ฟสกสเซนเตอร, 2542.

ศกษาธการ, กระทรวง. โครงงานวทยาศาสตร . กรงเทพฯ :โรงพมพครสภา ลาดพราว,

2544.

พชร พพฒวรรณกล. สอเสรมสาระการเรยนรพนฐานและเพมเตม ชววทยา. กรงเทพฯ. : ฟสกสเซนเตอร,

2546.

วนย วทยาลย . เคม ม.6 เลม 2 035 . กรงเทพ ฯ : หจก.สานกพมพฟสกสเซนเตอร , 2540.

ศกษาธการ ,กระทรวง. หนงสอเรยนวชาเคม 1 (ว 432). กรงเทพ ฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว, 2541. ศกษาธการ ,กระทรวง. หนงสอเรยนวชาเคม 2 (ว 036). กรงเทพ ฯ : โรงพมพครสภาลาดพราว, 2542. สงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย, สถาบน. คมอการทาและการจดแสดงโครงงาน

วทยาศาสตรและเทคโนโลย, กรงเทพฯ : สถาบนการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย,

2531.

หนงสอเรยนวชา ชววทยา เลม 1 ว 442.

กรงเทพฯ : ครสภา, 2546.

. คมอครสาระการเรยนรพนฐานและ

เพมเตม ชววทยา เลม 1. กรงเทพฯ:ครสภา, 2546.

. คมอครวชาชววทยา 2 ว 048. กรงเทพฯ

: ครสภาลาดพราว, 2541.

. หนงสอเรยนวชา ชววทยา เลม 2 ว 048.

กรงเทพฯ : ครสภาลาดพราว, 2548.

. หนงสอเรยนสาระการเรยนรพนฐาน

ชวตกบสงแวดลอม สงมชวตกบกระบวนการดารงชวต. กรงเทพฯ : ครสภาลาดพราว,

2548.

. หนงสอเรยนสาระการเรยนรพนฐานและ

เพมเตม ชววทยา เลม 5. กรงเทพฯ : ครสภาลาดพราว, 2548.

กระทรวงศกษาธการ. คมอครสาระการ

เรยนรพนฐาน วทยาศาสตร กลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร. องคการคาของครสภา.

กรงเทพมหานคร, 2550.

กระทรวงศกษาธการ. คมอปฏบต

กจกรรมการเรยนรวทยาศาสตรทสอดคลองกบมาตรฐานการเรยนรวทยาศาสตรพนฐาน.

กรงเทพมหานคร, 2550.

สมบตของโปรตน. [On-line]. Available form: http://thapring.com/Pingpong-web/Biomolecules-

web/Protein-04.html. (วนทคนขอมล : 13 สงหาคม 2552).

สารปรงแตงอาหาร. [On-line]. Available form สบคนวนท 24 สงหาคม 2552 จาก

http://ednet.kku.ac.th/sumcha/chem/pages/content-pb1_6

สารในชวตประจาวน. [On-line]. Available form สบคนวนท 25 สงหาคม 2552 จาก

http:// ednet.kku.ac.th/sumcha/chem/pages/links.htm

สรศกด อมรรตนศกด. คณตศาสตร 2. กรงเทพฯ : ศนยสงเสรมวชาการ, ม.ป.ป.

สวฒน คลองด. เทคนคการสอนโครงงานวทยาศาสตร (ฉบบประสบการณ). 2534, เอกสารเผยแพร.

สนทร . เคม เลม 2 ว 036 . กรงเทพฯ : สานกพมพพฒนศกษา, 2545.

ไสว ฟกขาว. โครงงานวทยาศาสตร. กรงเทพฯ : เอมพนธ, 2540.

หนวยศกษานเทศ, กรมอาชวศกษา. โครงงานวทยาศาสตร. 2544, เอกสารเผยแพร.

หลกฐานการเจรญเตบโตของเอมบรโอ. [ออน-ไลน]. เขาถงไดจาก : http://Sema.go.th.

(วนทคนขอมล : 15 ธนวาคม 2550).

หลกฐานความคลายคลงของโครงสราง. [On-line]. Available from URL http://ebook.nfe.go.th/

ebook/html. (วนทคนขอมล : 15 ธนวาคม 2550).

อราม คมทรพย. วทยาศาสตร ม.ปลาย . นนทบร : บรษท ปยมตร มลตมเดย จากด , 2546.สาราญ

พฤกษ

อาณาจกรพช. [On-line]. Available from URL http://images.goegle.co.th. (วนทคนขอมล : 17

มกราคม 2550).

อาณาจกรสตว. [On-line]. Available from URL http://images.goegle.co.th. (วนทคนขอมล : 17

มกราคม 2550).

Archaeopteryx. [On-line]. Available from : http://www. clamisela.com/200/photo/cg4/

archaeopteryx.jpg. (cited 2008 Dec 15).

DNA. [On-line]. Available from : http://www.allposters.com. (cited 2009 Jan 10).

Fungi. [On-line]. Available from : http://www.willams class.com/sixth science work

(cited 2009 Jan 17).

.

Homologous structure. [On-line]. Available from : http://taggart.glg.edu/isb 200/HoMol.GIF.

(cited 2008 Dec 15).

Monera. [On-line]. Available from : http://

(cited 2009 Jan 17).

web.kku.ac.th/tunproject/jan46/new/spirah.jpg.

phospholipid. [On-line]. Available from : http:// www.indiana.edu/~oso/Fat/FatImg/lecithin.jpg

(cited 2009 Aug 17).

Protista. [On-line]. Available from : http://

(cited 2009 Jan 17).

www.vcharkarn.com./upbads/21/21202.jpg.

Pteranodon. [On-line]. Available from : http://www.upload.wikimedia.org/wiki/image.

Pteranodon. (cited 2008 Dec 15).

saturated fatty acid. [On-line]. Available from : http://

Sex chromosome. [On-line]. Available from :

bioweb.wku.edu/courses

/bioweb.wku.edu/courses/biol115/Wyatt/Biochem/Lipid/saturated_FA.gif.. (cited 2009 Aug

17).

http://www.geocities.com. (cited 2009 Jan 11).

Trisomy 21. [On-line]. Available from : http://www.csulb.edu/kmacd/361 6 on.

(cited 2009 Jan 11).

คณะผจดทา

ทปรกษา

1. นายประเสรฐ บญเรอง เลขาธการ กศน.

2. ดร.ชยยศ อมสวรรณ รองเลขาธการ กศน.

3. นายวชรนทร จาป รองเลขาธการ กศน.

4. ดร.ทองอย แกวไทรฮะ ทปรกษาดานการพฒนาหลกสตร กศน.

5. นางรกขณา ตณฑวฑโฒ ผอานวยการกลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน

ผเขยนและเรยบเรยง 1. นายสงด ประดษฐสวรรณ ผอานวยการอทยานวทยาศาสตร พระจอมเกลา

ณ หวากอ จ.ประจวบครขนธ

2. นายประกต จนทรศร ผอานวยการศนยวทยาศาสตรเพอการศกษา

สมทรสาคร

3. นายชยกจ อนนตนรตศย ผอานวยการศนยวทยาศาสตรเพอการศกษาตรง

4. นายสชาต มาลากรรณ ผอานวยการศนยวทยาศาสตรเพอการศกษา

พระนครศรอยธยา

ผบรรณาธการ และพฒนาปรบปรง

1. นายสงด ประดษฐสวรรณ ผอานวยการอทยานวทยาศาสตร พระจอมเกลา

ณ หวากอ จ.ประจวบครขนธ

2. นายประกต จนทรศร ผอานวยการศนยวทยาศาสตรเพอการศกษา

สมทรสาคร

3. นายชยกจ อนนตนรตศย ผอานวยการศนยวทยาศาสตรเพอการศกษาตรง

4. นายสชาต มาลากรรณ ผอานวยการศนยวทยาศาสตรเพอการศกษา

พระนครศรอยธยา

5. นางสาวสรพร เจรญนช ขาราชการบานาญ

6. นางธญญวด เหลาพาณชย ขาราชการบานาญ

7. นางเออจตร สมจตตชอบ ขาราชการบานาญ

8. นางสาวชนตา จตตธรรม ขาราชการบานาญ

9. นางสาวอนงค เชอนนท สานกงาน กศน เขตบางเชน

11. นางดษฎ ศรวฒนาโรทย กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน

12. นางพรทพย เขมทอง กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน

13. นางสาวเยาวรตน คาตรง กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน

คณะทางาน

1. นายสรพงษ มนมะโน กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน

2. นายศภโชค ศรรตนศลป กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน

3. นางสาววรรณพร ปทมานนท กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน

4. นางสาวศรญญา กลประดษฐ กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน

5. นางสาวเพชรนทร เหลองจตวฒนา กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน

ผพมพตนฉบบ

นางสาวเพชรนทร เหลองจตวฒนา กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน

ผออกแบบปก

นายศภโชค ศรรตนศลป กลมพฒนาการศกษานอกโรงเรยน