ความมั่นคงทางอาหาร: จาก ... · 2017-01-19 ·...

วารสารการเมองการปกครอง ปท 5 ฉบบท 2 มนาคม – สงหาคม 2558 การจดการบานเมองทด/นโยบาย (Good Governance / Policy)

144

ความมนคงทางอาหาร: จากพฒนาการเกษตรสเศรษฐกจพอเพยง วรลพชร ประเสรฐศกด*

บทคดยอ

การวจยนมงศกษาพฒนาการแนวคดของนโยบายดานการเกษตรทเกยวกบประเดนความ

มนคงทางอาหารซงพฒนามาจากความแตกตางดานแนวทางการมองปญหาในหลายมต แนวคด “ความมนคงทางอาหาร” เนนศกษาการเปลยนแปลงในเชงโครงสรางมเปาหมายเพอหาแนวทางการแกปญหาทเกดขนในระดบโลก ในขณะท “สทธทางอาหาร” ใหความส าคญในระดบปจเจกชนในการเขาถงทรพยากรทางการผลต ส าหรบ “อธปไตยทางอาหาร” เปนแนวคดทเชอมโยงมตทางการเมอง เปนนโยบายทางเลอกส าหรบผทไมเหนดวยกบระบอบการคาเสรนยม ความเคลอนไหวดานอาหารยงน าไปส “แนวคดฐานทรพยากรอาหาร” ซงพฒนามาจากขบวนการเคลอนไหวทางสงคมดานเกษตรกรรมและการจดการทรพยากรธรรมชาตทเปลยนแปลงไปตามความสมพนธ เชงอ านาจของผทมบทบาทดานเกษตรกรรมในหลายระดบ

ความส าคญของประเดนความมนคงทางอาหารทเพมมากขนในเวทระหวางประเทศเปนปจจยส าคญตอการปฏรปนโยบายการพฒนาประเทศกบการจดการระบบเกษตรของไทยอยางเปนรปธรรม โดยไทยมงสงเสรมการพฒนาทงในระดบมหภาคดวยการบรรจประเดน “ความมนคงทางอาหาร” ไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 11 ซงเปนการเพมความส าคญแกความมนคงทางอาหารและภาคการเกษตรตอจากการน า “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” เขาเปนนโยบายของการพฒนาประเทศไทยในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9 กอนหนาน และสงเสรมการพฒนาในองคกรทเกยวของทง ระบบราชการและปจเจกชน แนวทางดงกลาวเปนยทธศาสตรส าคญทจะท าใหไทยสามารถรบมอกบผลกระทบจากภาวะความไมมนคงทางอาหารทอาจเกดขนไดในอนาคต ค าส าคญ: ความมนคงทางอาหาร/ การพฒนาดานเกษตรกรรม/ เศรษฐกจพอเพยง

* อาจารย, วทยาลยการเมองการปกครอง มหาวทยาลยมหาสารคาม


145

Food Security: from Agricultural Development to Sufficiency Economy Viralbajira Prasertsak*

Abstract

The objective of this research is to examine the evolution of concepts and agricultural policy relationship concerning food security issue developed by multi-dimensional approaches. “Food Security” concept emphasizes on the change in structure aiming to find out the solutions at the global level, whereas, “Rights to Food” focus on individual level of accessibility to adequate resources. The issue of food also extended to the concept of “Food Resource Base” synthesized by the social movement on alternative agriculture and natural resources management based on powerful relationships of agricultural stakeholders at every level. The increasing of international concerns for food security has considerably challenged and affected to Thailand’s agricultural and national development policy reform. The Ninth National Economic and Social Development Plan (2002-2006) adopted the philosophy of sufficiency economy as a main guiding principle to achieve sustainable development, and the Eleventh national Economic and Social Development Plan (2012-2016) enhanced food security issues as an agricultural development planning to improve related organizations including government service and individual level. These strategies will effectively support Thailand encountering the insecurity of food in the future. Keywords: Food Security/ Agricultural Development/ Sufficiency Economy

* Lecturers, College of Politics and Governance Mahasarakham University.


146

บทน า ความมนคงทางอาหาร (Food Security) เปนปญหาความมนคงรปแบบใหมทหลายประเทศ

ทวโลกก าลงเผชญและรวมกนผลกดนมาตรการตางๆ เพอรบมอกบความทาทายทเกดขนเพอความอยรอดของประชากรในประเทศและประชากรโลก ในประเทศก าลงพฒนาปญหาความมนคงทางอาหารก าลงทวความรนแรงมากขนอนเปนผลจากสภาวะแวดลอมระหวางประเทศทเกดวกฤตดานพลงงาน สภาพแวดลอมทเสอมโทรม รวมถงความส าคญของภาคการเกษตรและการผลตพชอาหารลดลงท าใหราคาพชอาหารสงขน จนท าใหประชากรทยากจนไมสามารถเขาถง (Accessibility) อาหารได นอกจากนน ปญหาความมนคงทางอาหารยงเกดขนกบประชากรในประเทศทพฒนาแลว เพราะปญหาความมนคงทางอาหารยงครอบคลมถงความพอเพยง (Availability) ของปรมาณอาหาร การใชประโยชน (Utilization) ผานอาหารทเพยงพอ เพอทจะเขาถงภาวะความเปนอยทดทางโภชนาการและเสถยรภาพ (Stability) ทางอาหารทประชาชน ครวเรอน และบคคลจะตองเขาถงอาหารทเพยงพอตลอดเวลาไมตองเสยงกบการไมเขาถงอาหารอนเปนผลมาจากวกฤตทเกดขนอยางกะทนหน เชน วกฤตทางเศรษฐกจหรอสภาพภมอากาศ ปญหาความมนคงทางอาหารเปนปญหาความมนคงรปแบบใหมทมลกษณะขามชาตและสงผลกระทบตอความอยรอดของประชากรทวโลกไมวาจะจนหรอรวย ประเทศไทยซงเปนประเทศทมความอดมสมบรณทงดานทรพยากรธรรมชาตและอาหารสามารถผลตอาหารไดในปรมาณเพยงพอตอความตองการภายในประเทศและสามารถผลตอาหารสงเปนสนคาออกไปขายยงประเทศตางๆ ทวโลก ศกยภาพของประเทศไทยในการพ งพาตนเองทางดานอาหาร (Self-reliance) ทสงสมมานานหลายทศวรรษจากวถการผลตทมความสมดลกบระบบนเวศนท าใหผลตอาหารบรโภคไดตลอดทงปและสงผลใหประเทศไทยไมเคยประสบกบภาวะการขาดแคลนอาหารท าใหประเดนความมนคงทางอาหารไมเคยปรากฏเปนสาระส าคญอยางเดนชดในกรอบนโยบายและยทธศาสตรดานการพฒนาของประเทศ แตการมอาหารบรโภคอยางเพยงพอและมความสามารถในการสงออกไมไดเปนหลกประกนความมนคงทางอาหารอยางย งยนของประเทศ ทงนเมอพจารณาจากผลกระทบทเกดขนกบหวงโซอาหาร เชน การเปลยนแปลงของวถการผลตจากการผลตเพอบรโภคสการผลตเพอการคา ปญหาความยากจน ปญหาความเสอมโทรมของทรพยากร สภาพแวดลอมระหวางประเทศทเกดวกฤตการณอาหาร การเปลยนแปลงทางอากาศ ลวนสงผลตอโครงสรางการผลตและภาคเกษตรของไทยซงเปนฐานการผลตทส าคญของประเทศ เพราะในขณะทประเทศมการพฒนาเศรษฐกจเพมสงขนแตความเขมแขงของภาคเกษตรกลบมแนวโนมลดลง ความยากจนเพมขน และประชาชนในภาคการเกษตรซงเปนหนวยส าคญในการผลตอาหารกลบประสบภาวะขาดแคลนอาหาร ในขณะทประชาชนทมก าลงซอกเผชญกบความ


147

เสยงในการเขาถงอาหารไดยากขนในยามวกฤต เชน การเกดอทกภยครงใหญในกรงเทพมหานครและอกหลายจงหวดของประเทศไทยใน พ.ศ. 2554 (ค.ศ. 2011) ท าใหประชาชนไมสามารถเขาถงอาหารได ดงนน การท าความเขาใจตอแนวคดและปญหาความมนคงทางอาหารจงเปนสงจ าเปนอยางยงเพอความสอดคลองตอแผนการพฒนาประเทศและเตรยมพรอมตอการเผชญกบความทาทายของปญหาความมนคงรปใหมทประชาชนไทยมไดเคยตระหนกถงมากอนทงในระดบมหาภาคและจลภาค นอกจากนนการท าความเขาใจและใหความรเกยวกบปญหาความมนคงทางอาหารกบประชาชนในประเทศมากขนจะเปนสวนส าคญในการพฒนาความรวมมอระหวางประเทศ โดยเฉพาะอยางยงการปฏบตตามแผนนโยบายบรณาการความมนคงดานอาหารของอาเซยน (AIFS) และแผนกลยทธความมนคงดานอาหารของอาเซยน (SPA-FS) ซงจะน าไปสความมนคงดานอาหารในภมภาคอกดวย วตถประสงคการวจย 1) ส ารวจแนวคดความมนคงทางอาหาร (Food Security) และองคความรทเกยวของ 2) ศกษาการพฒนาดานเกษตรกรรม (Agricultural Development) และการพฒนาพงตนเองแบบยงยนภายใตแนวคดเศรษฐกจพอเพยง (Sufficiency Economy) 3) วเคราะหยทธศาสตรดานความมนคงทางอาหารในประเทศไทย ระเบยบวธวจย

โครงการวจยพนฐานเพอส ารวจองคความรเกยวกบความมนคงทางอาหารดวยการศกษาแนวคดความมนคงทางอาหารและองคความรอนๆ ทเกยวของ รวมถงศกษาพฒนาการดานการเกษตรและการพฒนาพงตนเองแบบยงยนภายใตแนวคดเศรษฐกจพอเพยงโดยใชการวเคราะหจากนโยบายภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตของไทยต งแตฉบบท 1-11 และยทธศาสตรของหนวยงานทงภาครฐและภาคเอกชนทเกยวของ โดยงานวจยนใชวธวจยเอกสาร (Documentary Research) ดวยวธการพรรณา (Descriptive) และวเคราะห (Analysis) ซงขอมลทใชในการศกษาประกอบดวย 1) เอกสารปฐมภม เชน เอกสารนโยบายและยทธศาสตรของรฐบาล ทงจากกระทรวงเกษตรและสหกรณ องคการอาหารและยา และหนวยงานภายใตการดแลของรฐบาล รวมถงเอกสารรายงานขององคกรระหวางประเทศ เชน FAO WFP IFAD และรายงานขาวทปรากฏในหนงสอพมพ


148

2) เอกสารทตยภม เชน บทความวเคราะหของนกวชาการทตพมพในวารสารวชาการ หรอพมพรวมเลมจาการสมมนา รวมทงการวเคราะห วจย ของนกวชาการตะวนตก นกวชาการไทย และนกวชาการเอเชย ผลการวจย จากการส ารวจองคความรดานความมนคงทางอาหารและการศกษานโยบายยทธศาสตรดานเกษตรกรรมและความมนคงทางอาหารของไทย พบวา การปฏวตเขยว หรอการท าเกษตรแผนใหมทเกดขนในทศวรรษ 1970 เปนปจจยส าคญทสงผลตอการเปลยนแปลงวถการผลตของภาคการเกษตรทวโลกรวมทงประเทศไทย การเปลยนแปลงทเกดขนดงกลาวยงสงผลตอการก าหนดนโยบายและยทธศาสตรดานเกษตรกรรมของไทยทสงเสรมและใหความส าคญตอประเดนความมนคงทางอาหารมากยงขน นอกจากนน การน าหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงมาปรบใชยงเปนปจจยสนบสนนทจะสงผลใหประเทศไทยสามารถสรางความมนคงทางอาหารอยางย งยนใหเกดขนไดในอนาคต I. แนวคดความมนคงทางอาหาร: แนวคดความมนคงทางอาหารถกพฒนามาจากความแตกตางดานแนวทางการมองปญหาทงทางกายภาพ เศรษฐกจ การเมอง และสงคมในแตละยคสมยตามการเปลยนแปลงของบรบทดานอาหารและสภาวะแวดลอมระหวางประเทศ ในทศวรรษท 1970 แนวคดความมนคงดานอาหารเนนใหความส าคญกบ “กระบวนการผลต” เนองจากสภาวะขาดแคลนอาหารของโลก หลายประเทศจงไดน าแนวคด การปฏวตเขยว (Green Revolution) หรอการท าเกษตรแผนใหมเขามาปรบใชกบการพฒนาดานเกษตรท าใหมการเปลยนแปลงวถการผลตจากการเกษตรแบบยงชพไปเปนการท าเกษตรเพออตสาหกรรมเพอใหมปรมาณอาหารเพยงพอกบประชากรโลก ตอมาในทศวรรษท 1980 แนวคดความมนคงดานอาหารใหความส าคญกบ “การเขาถงอาหาร” วกฤตการณอาหารจากความอดอยากทเกดขนในทวปแอฟรกาชวงกลางทศวรรษท 1980 ท าใหหลายฝายเหนวา การมอาหารปรมาณเพยงพอในระดบมหภาคนนไมสามารถประกนความมนคงทางอาหารแกประชาชนในระดบครวเรอนได หลายประเทศในทวปแอฟรกาแมจะเปนประเทศผสงออกอาหารแตประชาชนจ านวนมากยงประสบกบปญหาความอดอยากและหวโหยและไดขยายขอบเขตการเขาถงอาหารจากระดบโลกมาสระดบปจเจกชน ในทศวรรษท 1990 การศกษาแนวคดความมนคงทางอาหารไดเพมมตในดาน “ความปลอดภยทางอาหาร” ซงครอบคลมไปถงเรองคณคาของอาหาร โภชนาการ ความปลอดภยและความสมดลทางอาหารเพอสขภาพทดของประชากรโลก เนองจากแนวคดเรองความมนคงทางอาหารถกพฒนามาจากความแตกตางดานแนวทางการมองปญหาในหลายมตและทกฝายตองการแกไขปญหาในทกระดบทงในเชงโครงสรางและ


149

ความตองการระบเปาหมายของแนวทางการแกปญหาทเกดขนทงเรองกระบวนการผลต การเขาถงอาหารและความปลอดภยทางอาหาร ใน ค.ศ. 1996 ชมชนระหวางประเทศจงไดจดใหมการจดประชมสดยอดวาดวยอาหารโลก (World Food Summit) ซงทประชมไดใหค านยามความมนคงทางอาหารทมความซบซอนมากขนดวยพยายามเชอมโยงแนวคดตางๆ ไวอยางครอบคลม แนวคด “ความมนคงทางอาหาร” (Food Security) ถกพฒนาใหมมตทซบซอนขนตามพลวตความเขาใจของผคนในเรองบทบาทของอาหาร หรอแมแตความแตกตางในแตละประเทศและภมภาค (Simon, 1996) อยางไรกตามค านยามของความมนคงทางอาหารทไดรบการน ามาใชอางองและเปนทรจกมาก ทสดมาจากการประชมอาหารโลก (World Food Summit) ทกรงโรม ประเทศอตาลใน ค.ศ. 1996 โดยใหความหมายของความมนคงทางอาหารวา เปนความตองการใหคนทกคน ทกเวลามความสามารถเขาถงอาหารท งในทางกายภาพและเศรษฐกจอยางเพยงพอ ปลอดภย และมคณคาทางโภชนาการทตรงกบรสนยมของตนเองเพอการมชวตทดและสขภาพทแขงแรง ความหมายของความมนคงอาหารยงแบงออกเปน 4 มต ไดแก ความพอเพยงของอาหาร (Food Availability) การเขาถงอาหาร (Food Access) การใชประโยชนทางอาหาร (Food Utilization) และ เสถยรภาพทางอาหาร (Food Stability) (ศจนทร ประชาสนต, 2552) แนวคด “อธปไตยทางอาหาร” (Food Sovereignty) ค าวา “อธปไตย” มกเปนค าทถกระบวาเปนองคประกอบส าคญของการเปน “รฐ-ชาต” ททกประเทศมสทธและเสรภาพในการเลอกทจะใชระบบการเมองและระบบเศรษฐกจดวยตนเอง เชนเดยวกน เมอน า “อธปไตย” มาเกยวของกบอาหาร จงหมายถง สทธและเสรภาพในการเลอกบรโภคทางอาหารทประชาชนทกคนควรไดรบซงประกอบดวย 3 สวนส าคญ คอ เกษตรกรผผลตทควรไดรบรองสทธในการตอรองกบนายทนหรอพอคาคนกลาง รวมถงการไดรบรขอมลขาวสารของภาครฐดานการเกษตรทงในระดบประเทศและระหวางประเทศทจะสงผลกระทบตอพวกเขาได ในขณะทผบรโภคควรไดรบสทธในการบรโภคอาหารทด ปลอดภย และราคาเปนธรรม นอกจากนนระบบการผลตจะตองไมท าลายสงแวดลอมซงเปนปจจยส าคญ เชน พนดน แหลงน า และปาไม ควรสงเสรมการท าเกษตรแบบยงยน จะเหนไดวา องคประกอบของ“อธปไตยทางอาหาร” ทง 3 สวนตองมความสมพนธซงกนและกนในการปกปองสายโซของระบบอาหารทเกดขน แนวคด “สทธทางอาหาร” (Rights to Food) เปนแนวคดทมรากฐานจากกฎหมายระหวางประเทศดานสทธมนษยชน นบต งแตการประชม UNHR ใน ค.ศ. 1948 ซงตอมาไดปรากฎอยกฎหมายหลายฉบบ เชน ปฏญญาสากลวาดวยสทธมนษยชน กตการะหวางประเทศวาดวยสทธเศรษฐกจ สงคม และวฒนธรรม (ICESCR) การประชมอาหารโลกใน ค.ศ. 1996 คณะกรรมการสทธทางเศรษฐกจ ส งคม และวฒนธรรม (UN Committee on Economic Social and Cultural


150

Rights) ไดก าหนดความหมายของ “สทธอาหาร” โดยทวไปคอ สทธของทงผชายผหญงและเดกไมวาโดยล าพงหรอรวมกบผอนในชมชนในการเขาถงอาหารไดอยางเพยงพอ หรอมวธการส าหรบจดซออาหารทสอดคลองกบศกดศรความเปนมนษยไดตลอดเวลาทงในทางกายภาพและในทางเศรษฐกจ (Mark, 2009) องคประกอบส าคญของสทธทางอาหารไดแก การมอาหารเพยงพอตอความตองการ (Adequacy) การมอาหารอยางย งยน (Sustainability) การจดใหมอาหารอยางเพยงพอ (Availability) และการทปจเจกชนเขาถงอาหารได (Accessibility) ในลกษณะทย งยนและไมแทรกแซงสทธมนษยชนอนๆ ทพงมพงไดสทธทางอาหารนถอเปนสวนส าคญของศกดศรความเปนมนษยและจ าเปนจะตองมเพอบรรลสทธมนษยชนดานอนๆ ตามแนวคดน รฐแตละประเทศจงมหนาททจะตองเคารพ ปกปองและเตมเตมสทธดานอาหารของประชาชนโดยการด าเนนการเองภายในหรอรวมมอกบตางประเทศโดยผานมาตรการทส าคญ คอมาตรการทางกฎหมาย แนวคดเรอง “ฐานทรพยากรอาหาร” (Food Resources Base) เปนแนวคดทพฒนามาจากขบวนการเคลอนไหวทาสงคมดานเกษตรกรรมและการจดการทรพยากรธรรมชาตทเปลยนแปลงไปตามความสมพนธเชงอ านาจของผทมบทบาทดานเกษตรกรรมตงแตในระดบทองถน ระดบชาต และระดบโลก งานศกษาของ กฤษฏา บญชย และบณฑร เศรษฐศโรตม (2550) ไดกลาวไวอยางนาสนใจวา แนวคดทเกยวของกบอาหารเชน ฐานทรพยากร ความมนคงทางอาหาร และอธปไตยทางอาหาร ลวนเปนรากฐานส าคญของแนวคด “ฐานทรพยากรอาหาร” ทน าหลกการและฐานความคดมาพฒนาสฐานทรพยากรอาหารทมงเนนไปททรพยากรในสวนทเปนการผลตอาหาร องคประกอบของแนวคด “ฐานทรพยากรอาหาร” ประกอบดวย 3 กลม กลมแรกคอ ดน น า ปา ทะเล และความหลากหลายทางชวภาพ กลมทสองคอ ความร ประสบการณ ความเชอ จารตประเพณในชมและสงคม และกลมสดทายคอ ระบบเกษตรกรรมและการผลต II. นโยบายการเกษตรและความมนคงทางอาหารของประเทศไทย: งานศกษาของ ภราดร ปรดาศกด และ ปทมาวด โพชนกล ซซก (2545) เรอง หาทศวรรษของแผนพฒนาการเกษตรและการเปลยนแปลงในภาคเกษตรของไทย ซงไดรวบรวมขอมลการพฒนาดานการเกษตรและสรปความเชอมโยงของแผนพฒนาพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตกบนโยบายดานการเกษตรพบวา รฐบาลในสมยกอนการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 (ค.ศ.1932) ไมไดใหความสนใจในการพฒนาภาคการเกษตรมากนก เพราะเหนวาไมมความจ าเปน และไมมงบประมาณเพยงพอส าหรบการปรบปรงโครงสรางพนฐาน อกทงเชอวาชาวนาและเกษตรกรมความรเรองการประกอบอาชพทดอยแลว อยางไรกตาม หลงสงครามโลกครงท 2 เปนตนมา รฐบาลไทยไดเขามามบทบาทในการพฒนาเศรษฐกจอยางจรงจงมากขน โดยเฉพาะการปรบปรงดานโครงสรางพนฐานการคมนาคมขนสง การชลประทาน การพฒนาทองถน และการศกษา โดยไดรบการสนบสนนและความ


151

ชวยเหลอจากตางประเทศ ในชวงทศวรรษ 1950 รฐบาลไทยไดขอใหธนาคารโลก (World Bank) สงคณะผเชยวชาญเขามาศกษาส ารวจภาวะเศรษฐกจของประเทศไทย โดยคณะท างานดงกลาวไดรายงานผลการศกษาภายใตชอ “โครงการพฒนาการของรฐส าหรบประเทศไทย” (A Public Development Program for Thailand) เพอใชเปนแนวทางส าหรบการก าหนดนโยบายเศรษฐกจระยะยาว ซงไดบรรจสาขาเกษตรเปนสวนหนงในรายงานดงกลาว โดยเสนอวตถประสงคของการพฒนาภาคเกษตรไว คอ การเพมปรมาณการผลตขาวดวยวธการผลตสมยใหม ในลมแมน าเจาพระยา การเรงพฒนาการเกษตรในภาคใต เพมการปลกยาง การเปลยนระบบการปลกพชในภาคตะวนออกเฉยงเหนอใหมโดยลดความส าคญของการท านา เพมการปลกพชไร และปลกพชทเปนอาหารสตว และเลยงสตวใหมากขน และการสงเสรมใหมการท าเกษตรทมกจกรรมหลายอยาง (Diversified Agriculture) พ.ศ. 2504 (ค.ศ. 1961) ประเทศไทยไดจดท าแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตขนเปนฉบบแรก มระยะเวลาการด าเนนงาน 5 ป ระหวาง พ.ศ. 2504-2509 (ค.ศ. 1961-1966) แผนพฒนาฯ ฉบบนไดวางแนวทางเกยวกบ พฒนาการดานเกษตรกรรมไวในหลกการพฒนาความเจรญทางเศรษฐกจ โดยมนโยบายสงเสรมการผลตพชผลทางการเกษตรเพอการพาณชยตามรปแบบการเกษตรแผนใหมหรอ “ปฏวตเขยว” ในแผนพฒนาฯ ฉบบท 2 พ.ศ. 2510-2514 (ค.ศ. 1967-1971) แนวทางการพฒนาการเกษตรและสหกรณไดถกก าหนดไวในสวนทสองของการพฒนาแยกตามสาขา โดยใหความส าคญไปทการสงเสรมการลงทนในโครงสรางพนฐานดานตางๆ มการสรางระบบชลประทานและเขอนขนาดใหญ มการน าเครองจกรกลขนาดใหญเขามาใชในทางการเกษตร และการสงเสรมการปลกพชเชงเดยวเพอการคา มการสงเสรมการใชปยเคมและสารเคมก าจดศตรพชเพมมากขน เชนเดยวกบแผนพฒนาฯ ฉบบท 3 พ.ศ. 2515-2519 (ค.ศ. 1972-1976) ก าหนดแนวทางการพฒนาการเกษตรและชลประทานไวดวยกนโดยใหความส าคญกบการเรงรดการผลตและการจ าหนายผลตผลการเกษตรใหไดในปรมาณมาก เพอเพมการขยายตวทางเศรษฐกจและเพมรายไดของประชาชนใหสงขน อยางไรกตาม ในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 4 พ.ศ. 2520-2524 (ค.ศ. 1977-1981) ไมไดมการก าหนดนโยบายและแนวทางในการพฒนาแยกยอยเปนสาขาเหมอนดงแผนพฒนาฯ ฉบบทผานมา ประเดนเนอหาทเกยวของกบภาคเกษตรจงปรากฏอยในสวนทสาม แนวทางการพฒนาเศรษฐกจและสงคมเฉพาะเรองวาดวยการกระจายและการเพมประสทธภาพการผลตในชนบท แผนพฒนาฯ ฉบบท 5 พ.ศ. 2525-2529 (ค.ศ. 1982-1986) ไมไดก าหนดนโยบายและแนวทางการพฒนาโดยแยกตามสาขา แตเนนไปทการฟนฟฐานะเศรษฐกจและการปรบโครงสรางและการเพมประสทธภาพทางเศรษฐกจ เชนเดยวกบแผนพฒนาฯ ฉบบท 6 พ.ศ. 2530-


152

2534 (ค.ศ. 1987-1991) ภาคเกษตรไมไดถกก าหนดไวเปนสาขาหลกในแผนการพฒนา แตไดบรรจไวในสวนทเกยวของกบสาขาอนๆ เชน สวนแรก การพฒนาดานการเกษตรบรรจไวในบทท 4 เรองแนวทางการพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ของแผนงานท 3 โดยตองการปรบปรงประสทธภาพการพฒนาและเนนการพฒนาภาคเกษตรทควบคไปกบการใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตใหมประสทธภาพยงขน แผนพฒนาฯ ฉบบท 7 พ.ศ. 2535-2539 (ค.ศ. 1992-1996) ไดบรรจการพฒนาการเกษตรไวเปนสาระส าคญอกครงในบทท 2 ของแนวทางการรกษาอตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ โดยมเปาหมายส าหรบการพฒนาดานการเกษตรไวเพอปรบโครงสรางการผลตใหสอดคลองกบความตองการของตลาดและการพฒนาอตสาหกรรมการแปรรปสนคาเกษตร ส าหรบแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 พ.ศ. 2540-2544 (ค.ศ. 1997-2001) วางแนวทางนโยบายภาคเกษตรทมความแตกตางจากแผนพฒนาฯ ฉบบทผานมา คอ การน าภาคเกษตรไปเชอมโยงกบทศทางการพฒนาในดานตางๆ ของแผนฯ ซงมเปาหมายหลกในการมงเนนให “คน” เปนศนยกลางการพฒนา และใชเศรษฐกจเปนเครองมอชวยพฒนาใหคนมความสขและมคณภาพชวตทด แผนพฒนาฯ ฉบบท 9 พ.ศ. 2545-2549 (ค.ศ. 2002-2006) ไมไดบรรจการพฒนาภาคเกษตรไวในสาระส าคญ แตใน สวนท 3 เรองการเสรมสรางฐานรากของสงคมใหเขมแขงมการบรรจแนวทางพฒนาภาคเกษตรทเกยวของใน 3 ยทธศาสตร คอ ยทธศาสตรการพฒนาคณภาพคนและการคมครองทางสงคมซงเนนเรองการจางงานในภาคการเกษตร ยทธศาสตรการปรบโครงสรางการพฒนาชนบทและเมองอยางย งยนซงเนนการสงเสรมองคกรทเปนประโยชนตอเกษตรกรและการสงเสรมเศรษฐกจชมชนดานการเกษตร รวมถงการเพมประสทธภาพในการแขงขนและปรบกระบวนการผลตใหมประสทธภาพและคณภาพโดยสงเสรมการท าเกษตรแบบยงยน แผนพฒนาฯ ฉบบท 10 พ.ศ. 2550-2554 (ค.ศ. 2007-2011) ไดเชอมโยงการพฒนาภาคเกษตรไวใน 4 ยทธศาสตร ไดแก ยทธศาสตรการสรางความเขมแขงของชมชนและสงคมใหเปนรากฐานทมนคงของประเทศ ยทธศาสตรการปรบโครงสรางเศรษฐกจใหสมดลและย งยน ยทธศาสตรการพฒนาบนฐานความหลากหลายทางชวภาพและการสรางความมนคงของฐานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และยทธศาสตรการเสรมสรางธรรมาภบาลในการบรหารจดการประเทศสความย งยน ตอมาใน พ.ศ. 2555 (ค.ศ. 2012) ประเดนความมนคงทางอาหารไดปรากฏเปนวาระส าคญในแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 พ.ศ. 2555-2559 (ค.ศ. 2012-2016) ซงถกบรรจไวในสวนท 3 เรองยทธศาสตรความเขมแขงภาคเกษตร ความมนคงของอาหารและพลงงาน ยทธศาสตรดงกลาวมว ตถประสงคเพ อใหภาคเกษตรเปนฐานการผลตท มความมนคงและมการเตบโตอยางมประสทธภาพ สามารถผลตสนคาเกษตร อาหารและพลงงานทมมลคาเพม มคณภาพ มาตรฐาน


153

ปลอดภย เปนมตรกบสงแวดลอม และมปรมาณเพยงพอกบความตองการของตลาดในระดบราคาทเหมาะสมและเปนธรรม โดยใหความส าคญกบความมนคงดานอาหารเปนล าดบแรก การพฒนาประเทศทมงเนนการสรางอตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเพอกาวสความทนสมยและการกนดอยดของประชาชนไดกลายมาเปนยทธศาสตรส าคญของการวางแผนพฒนาประเทศซงปรากฏอยในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตตงแตฉบบท 1 จนถงฉบบท 11 อยางไรกตาม แมวาการพฒนาจะสงผลใหประเทศไทยมความเจรญและประชาชนกนดอยดมากขน แตความเจรญดงกลาวเปนการกระจกตวอยในภาคผบรโภคบางกลมเทานนเมอเทยบกบผผลตของประเทศขนาดใหญกคอ กลมเกษตรกร ชาวไร ชาวนา และชาวชนบท ทไมไดรบความเจรญอยางทวถง ความออนแอของภาคการเกษตรทตองหนมาพงระบบตลาดและพอคาคนกลางท าใหเกดความไมมนคงของชวตรวมถงการผลตอาหารจากทเคยปลกเอง กนเอง และสงขาย แตปจจบนเปนการผลตเพอสงออกและตองไปซออาหารเหลานนมาบรโภค กระบวนการเรงผลผลตน ามาซงความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาต การน าหลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงมาใชเปนแมแบบในการขบเคลอนประเทศ ในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9 ของไทยนน น ามาซงความส าคญทมใชใชไดเฉพาะภาคเกษตรเทานนแตยงรวมถงการประยกตมาใชกบเรองของการพฒนาคน เศรษฐกจ และสงคมอกของประเทศใหเขมแขงและย งยนยงขน อยางไรกตาม “เศรษฐกจพอเพยง” เปนแนวพระราชด ารในพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ เปนแนวคดทตงอยบนรากฐานของวฒนธรรมไทย เปนแนวทางการพฒนาทตงบนพนฐานของทางสายกลาง และความไมประมาท ค านงถงความพอประมาณ ความมเหตผล การสรางภมคมกนในตวเอง ตลอดจนใชความรและคณธรรม เปนพนฐานในการด ารงชวต แนวคดเศรษฐกจพอเพยงของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงใหความส าคญกบภาคเกษตรซงเปนรากฐานของหวงโซอาหารของสงคมไทยดงทไดพระราชทานพระบรมราโชวาทวา “เศรษฐกจของประเทศไทยเราขนอยกบการเกษตรเปนสวนใหญ ฉะนนทานตองระลกถงภาระอนส าคญยงนอย เสมอ และชวยกนฟนฟเกษตรกรรมของประเทศใหเจรญ กาวหนาไปโดยรวดเรว…ทานจะท างานอะไรกตาม ขอใหระลกไววา งานเกษตรกรรมนกวางขวางมาก ตงแตการผลตรวมทงการคนควาเพอการผลต การจดกจการ จนกระทงการจ าหนายผลผลต แตละคนจงพยายามท างานใหสดความสามารถ ความรความช านาญของตว และรวมมอกนทกๆ ฝายการเกษตรจงจะกาวหนาเปนผลดถงสวนรวมได” พระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงขยายความหมายของเศรษฐกจพอเพยงโดยใหตวอยางเพอท าความเขาใจวา “เศรษฐกจพอเพยง เขาตความวาเปนเศรษฐกจชมชน คอหมายความวา ใหพอเพยงในหม บ าน หรอในทองทใหสามารถทจะพอมพอกน มน เรมดวย พอม พอกน ”


154

นอกจากนน การพงตนเองยงเปนหลกส าคญของแนวทางเศรษฐกจพอเพยง “Self-sufficiency นน หมายความวา ผลตอะไรมพอทจะใช ไมตองไปขอซอคนอน อยไดดวยตนเอง (พงตนเอง)... บางคนแปลจากภาษาฝรงวาใหยนบนขาตวเอง ค าวายนบนขาตวเองนมคนบางคนพดวาชอบกล ใครจะมายนบนขา คนอนมายนบนขาเรา เรากโกรธแตตวเองยนบนขาตวเองกตองเสยหลกหกลมหรอลมลง อนนเปนความคดทอาจเฟองไปหนอย แตวาเปนตามทเขาเรยกวายนบนขาของตวเอง (ซงแปลวาพงตนเอง) หมายความวา สองขาของเราน ยนบนพน ใหอยไดไมหกลม ไมตองไปขอยมขาของคนอนมาใชส าหรบยน” (พระราชด ารสเนองในโอกาสวนเฉลมพระชนมพรรษา วนท 4 ธนวาคม 2541) หลกส าคญของเศรษฐกจพอเพยงคอมงเนนใหผผลตหรอผบรโภค พยายามเรมตนผลต หรอบรโภคภายใตขอบเขต ขอจ ากดของรายไดหรอทรพยากรทมอยไปกอน ซงกคอ หลกในการลดการพงพา เพมขดความสามารถในการควบคมการผลตไดดวยตนเอง และลดภาวะการเสยงจากการไมสามารถควบคมระบบตลาดไดอยางมประสทธภาพ หลกการดงกลาวมความเหมาะสมกบสงคมไทยโดยรวมเนองจากโดยพนฐานแลวประเทศไทยเปนประเทศเกษตรกรรม เศรษฐกจของประเทศจงควรเนนทเศรษฐกจการเกษตร เนนความมนคงทางอาหาร เปนการสรางความมนคงใหเปนระบบเศรษฐกจในระดบหนง จงเปนระบบเศรษฐกจทชวยลดความเสยงหรอความไมมนคงทางเศรษฐกจในระยะยาวหนวยงานและองคกรทเกยวของในการเขาไปรวมพฒนาภาคการเกษตรไดน าเอาแนวพระราชด ารมาปรบใชกบวถการผลตของเกษตรกรซงมแนวทางส าคญ 8 ประการ คอ 1) การจดการตองไมใชวธการสงการใหเกษตรกรปฏบตตาม 2) เนนใหพงตนเองและชวยเหลอตนเปนหลกส าคญ 3) ใหประชาชนมสวนรวม ในการพฒนาตามโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร 4) ใชหลกประชาธปไตยในการด าเนนการ 5) ยดหลกสภาพของทองถนเปนแนวทางในการด าเนนงาน 6) เนนการสรางความเขมแขงใหแกชมชนดวยการสรางโครงสรางพนฐานหลกทจ าเปนตอการผลตในระยะยาว เชน แหลงน า 7) เนนการสงเสรมหรอเสรมสรางสงทชาวชนบทขาดแคลนและตองการอยางส าคญ โดยเฉพาะความรดานตาง ๆ 8) เนนการน าความรในดานเทคโนโลยการเกษตรทเหมาะสม เขาไปถงมอชาวชนบทอยางเปนระบบและตอเนอง สามารถน าไปปฏบตไดผลจรง (มลนธชยพฒนา, http://www.chaipat.or.th) นอกจากการพฒนาโครงสรางการผลตของภาคเกษตรแลวจะเหนไดวา ระบบการบรหารจดการทมประสทธภาพถอเปนสวนส าคญในการสรางความเขาใจและการตระหนกรใหแกเกษตรกรและประชากรทเปนหนวยพนฐานของโครงสรางการผลตอาหารใหสามารถรบมอกบความเปลยนแปลงทเกดขนกบความไมมนคงทางอาหารทงจากปจจยภายนอก เชน ราคาอาหารโลกทสงขน และปจจยภายใน เชน ภาวะความแหงแลงและการเสอมโทรมของทรพยากร ดงนนการน า


155

หลกปรชญาของเศรษฐกจพอเพยงมาสภาคปฏบตเชงนโยบายของประเทศจงเปนยทธศาสตรส าคญทจะท าใหไทยสามารถอยรอดไดอยางย งยนทามกลางภาวะความไมมนคงทางอาหารทเกดขนทงในระดบประเทศและระดบโลก III. ยทธศาสตรดานความมนคงทางอาหาร: ประเทศไทยไดก าหนดใหมพระราชบญญตคณะกรรมการอาหารแหงชาตขนเปนครงแรกใน พ.ศ. 2551 (ค.ศ. 2008) และมการจดต ง “คณะกรรมการอาหารแหงชาต” (National Food Commission Act) เปนองคกรหลกในการด าเนนการหรอจดการดานอาหารในทกมตใหเกดประสทธภาพและประสทธผลท าหนาทหลกในการประสานงาน และท าหนาทเสนอนโยบายและยทธศาสตรดานคณภาพอาหาร ความปลอดภยดานอาหาร ความมนคงดานอาหารและอาหารศกษาตอคณะรฐมนตรและหนวยงานทเกยวของ โดยมเปาหมายเพอบรหารจดการดานอาหารในภาพรวมของประเทศใหมความเปนเอกภาพ ซงตอมาคณะกรรมการอาหารแหงชาตไดจดท าเอกสารเผยแพรเรอง “กรอบยทธศาสตรการจดการดานอาหารของประเทศไทย” กรอบยทธศาสตรดานอาหารฉบบนเปนจดแรกเรมของการจดท าแผนแมบทดานความมนคงทางอาหารของประเทศไทยอยางเปนรปธรรม เพอสรางความรวมมอจากภาคสวนตางๆ และเพอรกษาศกยภาพการผลตอาหารของประเทศทงระดบมหภาคและสรางความมนคงทางอาหารในระดบจลภาค โดยก าหนดวสยทศนวา “ประเทศไทยผลตอาหารทมคณภาพและปลอดภย มความมนคงดานอาหารอยางย งยนเพอชาวไทยและชาวโลก” คณะท างานของกรอบยทธศาสตรดงกลาวไดวางยทธศาสตรการจดการดานอาหารในประเทศไทยไว 4 ดาน ไดแก ยทธศาสตรดานความมนคงทางอาหาร จ านวน 10 กลยทธ 41 แนวทาง ยทธศาสตรดานคณภาพและความปลอดภยอาหารจ านวน 6 กลยทธ 33 แนวทาง ยทธศาสตรดานอาหารศกษาจ านวน 5 กลยทธ 17 แนวทาง และยทธศาสตรการบรหารจดการจ านวน 3 กลยทธ 12 แนวทาง ซงตอมาคณะรฐมนตรมมตเหนชอบใหน ากรอบยทธศาสตรการจดการดานอาหารนไปใชเพอเปนแผนแมบทในการจดท านโยบายและมาตรการดานอาหารของประเทศ ภายหลงการวางแนวทางและกรอบยทธศาสตรดานอาหารทเปนรปธรรมมากขนของคณะกรรมการอาหารแหงชาต สงผลใหหนวยงานทเกยวของ อาทเชน ส านกงานเศรษฐกจและการเกษตร กระทรวงเกษตรและสหกรณ และหนวยงานอนๆ ทเกยวของไดน าประเดนความมนคงทางอาหารมาเปนวาระส าคญในการก าหนดนโยบายพฒนาทางการเกษตร เพอตอบสนองแนวทางและมาตรการของภาครฐ โดยไดก าหนดมาตรการเรองความมนคงดานอาหารไวเชนกน อาจกลาวไดวา ต งแต พ.ศ. 2551 (ค.ศ. 2008) เปนตนมา ปญหาความมนคงทางอาหารไดกลายเปนประเดนส าคญประการหนงในการวางแผนและก าหนดนโยบายเพอพฒนาประเทศ โดยเฉพาะในระดบผก าหนดนโยบายไดเลงเหนความส าคญของประเดนดงกลาวมากขนและหนมาใหความส าคญกบประเดน “การเขาถงอาหาร”


156

ของประชากรซงอาจมรายไดเพยงพอแตไมสามารถเขาถงอาหารได หรอ ไมมรายไดเพยงพอซงเกดจากความยากจน ทงนการแกไขปญหาตองอาศยความรวมมอทงจากภาครฐ ภาคเอกชน และภาคการเกษตร ควบคกนไป เปนยทธศาสตรดานความมนคงทางอาหารระดบประเทศทไทยวางรากฐานไวเพอสงเสรมแนวทางอยางย งยน ในระดบภมภาค ไทยในฐานะสมาชกอาเซยนไดเรงด าเนนมาตรการและก าหนดนโยบายตางๆ ระดบประเทศเพอใหสอดคลองกบนโยบายระดบภมภาคภายใตความรวมมอของอาเซยนดานการเกษตรและผลตอาหารซงมมาตงแตในทศวรรษ 1970 โดยประเทศสมาชกอาเซยนไดมความตกลงทเรยกวา “Agreement on the ASEAN Food Security Reserve” ภายใต Food Security Reserve System และ Emergency Rice Reserve System (1979) ท จดต ง ขนโดยม Food Security Reserve Board ก ากบดแลโดยใหความส าคญกบการส ารองขาวของประเทศสมาชกอาเซยนในภาวะฉกเฉน ความตกลงดงกลาวไดถกพฒนาอกครงใน พ.ศ. 2525 (ค.ศ. 1982) และ พ.ศ. 2550 (ค.ศ. 1997) เพอจดระบบของปรมาณการส ารองขาวใหมจากการเพมจ านวนประเทศสมาชก ตอมาในการประชมระดบเจาหนาทอาวโสสมยพเศษส าหรบรฐมนตรอาเซยนดานเกษตร และปาไมครงท 29 (AMAF) ระหวางวนท 5-7 สงหาคม พ.ศ. 2551 (ค.ศ. 2008) จงหวดเชยงใหม ไดมการหารอเกยวกบรางแนวคดเรองการบรณาการความมนคงดานอาหารของ อาเซยน (AIFS Framework) ทประชมไดเนนย าถงความจ าเปนในการแกปญหาความมนคงดานอาหารและการพฒนาการเกษตรในระยะยาวทเนนความย งยนของการผลตอาหารและการคาสนคาอาหาร นบเปนจดเรมตนของยทธศาสตรระดบภมภาค ตอมาการประชมสดยอดผน าอาเซยนครงท 14 ใน พ.ศ. 2552 (ค.ศ. 2009) ทประเทศไทยเปนเจาภาพ ไดมการรบรองราง “แถลงการณกรงเทพวาดวยความมนคงดานอาหารในภมภาคอาเซยน” โดยผน าอาเซยนตองการแสดงเจตนารมณในการเสรมสรางความรวมมอระหวางกนใหเกดความมนคงดานอาหาร โดยรวมกนปฏบตตามแผนนโยบายบรณาการความมนคงดานอาหารของอาเซยน (ASEAN Integrated Food Security (AIFS) Framework) และแผนกลยทธความมนคงดานอาหารของอาเซยน (Strategic Plan of Action on Food Security in the ASEAN Region: SPA-FS) เพอน าไปสความมนคงดานอาหารในภมภาคอาเซยนอยางแทจรง องคประกอบและกลยทธส าหรบแผนนโยบายบรณาการความมนคงดานอาหาร ประกอบไปดวยองคประกอบหลก 4 ประการ ไดแก ความมนคงดานอาหารและการบรรเทากรณฉกเฉน/ขาดแคลน การพฒนาการคาอาหารอยาง ระบบบรณาการขอมลดานความมนคงอาหาร และนวตกรรมดานการเกษตรซงเปนแผนระยะยาว นอกจากนนอาเซยนยงไดก าหนดแผนกลยทธความมนคงดานอาหาร (SPA-FS) ซงประกอบดวย 6 กลยทธ ส าหรบการจดท าแผนนโยบายบรณาการความมนคงดานอาหาร โดยแตละกลยทธจะประกอบดวยแผนงาน กจกรรม หนวยงานรบผดชอบ และตาราง


157

การด าเนนงาน การก าหนดกจกรรมยอยเพอแสดงรายละเอยดของโครงการในอนาคต จะเหนไดวาแนวทางนโยบายและกลยทธภายใต AIFS และ SPA-FS เปนความพยายามพฒนาความมนคงทางอาหารใหมความย งยนในภมภาคอาเซยนในทกระดบ อภปรายผล จากการส ารวจองคความรทเกยวของกบความมนคงทางอาหารพบวา ปญหาการแคลนอาหารและการปฏวตเขยวในทศวรรษ 1970 เปนสาเหตส าคญทท าใหเรองอาหารกลายมาเปนประเดนทไดรบความสนใจมากขนบนเวทระหวางประเทศ รวมถงเปนปจจยทสงผลตอการเปลยนแปลงในภาคการผลตและรปแบบของการท าเกษตรกรรมทวทกมมโลก นอกจากนนยงสงผลใหเกดแนวความคดดานอาหารทครอบคลมในหลายมตมากยงขน อนไดแก (1) แนวคด “ความมนคงทางอาหาร” เปนแนวคดในเชงนโยบายระดบรฐทเนนการเขาถงและการจดหาอาหาร รวมถงสงเสรมการสรางความรบผดชอบรวมกนของทกภาคสวนทเกยวของกบภาคการผลตอาหาร (2) แนวคด “สทธทางอาหาร” เปนแนวคดทใหความส าคญกบการมอาหารอยางเพยงพอและการเขาถงอาหาร เปนการใหความส าคญในระดบปจเจกชนในการเขาถงทรพยากรทางการผลต จะเหนไดวาทง 2 แนวคดมลกษณะทเหมอนกน นนคอ ใหความส าคญกบการเขาถงอาหารไดอยางเพยงพอหรอมวธการส าหรบจดซออาหารไดในทางเศรษฐกจ (3) แนวคด “อธปไตยทางอาหาร” เปนแนวคดทเชอมโยงมตทางการเมอง และมกจะสงผลใหเกดนโยบายทางเลอกส าหรบผทไมเหนดวยกบระบอบการคาเสรนยมทถกมองวาสงผลกระทบดานลบตอวถการผลตของภาคการเกษตร ชาวนา ชาวไร รวมถงชาวประมงทวโลก เปนแนวคดทสนบสนนผมสวนเกยวของกบการผลตอาหารในระดบทองถนในชนบท และการตระหนกถงสทธในการกระจายและควบคมผลผลตทเกยวของกบหวงโซอาหาร เมอเปรยบเทยบกนแลว “ความมนคงทางอาหาร” ถอเปน “เปาหมาย” ในขณะท “อธปไตยทางอาหาร” เปน “วธการ” ทจะน าไปสเปาหมายทตงไว โดยการเคลอนไหวของชมชนในทองถนทตองการระบบอาหารทเปนประชาธปไตยและประชาชนทวไปมสวนรวมในผลผลตเชนเดยวกบผผลตและผจ าหนายผลผลตทางอาหาร รวมถงสงเสรมระบบอาหารทย งยน ส าหรบประเทศไทยแมจะเปนประเทศทมความอดมสมบรณทางอาหารแตกไดรบผลกระทบจากประเดนความมนคงทางอาหารทเพมขนในเวทระหวางประเทศ ท าใหไทยตองหนมาตระหนกถงประเดนดงกลาวดวยการเตรยมความพรอม เพอรบมอกบปญหาดานอาหารทอาจเกดขนไดในอนาคต โดยเฉพาะอยางยง การก าหนดนโยบายดานเกษตรกรรมใหเชอมโยงและสอดคลองกบแนวคดดานอาหารทครอบคลมในหลายมต จากการศกษา พบวา ภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 1-3 เนนการสรางผลผลตใหเพยงพอ (Availability) ตอความตองการ


158

ในขณะทแผนพฒนาฯ ฉบบท 4 เรมตระหนกถงปญหาภาวะการเขาถงอาหาร (Accessibility) เนองจากปญหาความยากจนและความเทาเทยม แผนพฒนาฯ ฉบบท 5 และ 6 ใหความส าคญกบหวงโซอาหารโดยเฉพาะประเดนสงแวดลอม (Environment) เนนการพฒนาและการท าเกษตรอยางย งยน แผนพฒนาฯ ฉบบท 7 ซงเกดขนในยคหลงสงครามเยนไดกลบมาใหความส าคญแกชาวเกษตรกรอกครง และแผนพฒนาฯ ฉบบท 8 เรมใหความเชอมโยงระหวางภาคเกษตรกบเกษตร จากปญหาความยากจนและวกฤตเศรษฐกจโลกทเกดขนในขณะนน จนกระทงแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 เรมใหความส าคญกบการเพมผลผลตอยางย งยนในฐานะแหลงผลตอาหารโลกและเพ อประสทธภาพในการแขงขนในเวทระหวางประเทศพรอมกบน า “ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” เขาเปนนโยบายของการพฒนาประเทศไทยนบเปนยทธศาสตรส าคญทจะพฒนาและเสรมสรางเสถยรภาพในภาคการเกษตรของไทยใหสามารถรบมอกบผลกระทบทเกดขนในภาวะความไมมนคงทางอาหาร ตอมาแผนพฒนาฯ ฉบบท 10 ก าหนดใหมการจดต ง “คณะกรรมการอาหารแหงชาต” เปนองคการหลกในประเดนดานอาหาร และแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 ไดบรรจประเดน “ความมนคงทางอาหาร” ไวเปนสาระส าคญของการพฒนาประเทศ รวมถงแนวทางการพฒนาศกยภาพการผลตภาคเกษตรของประเทศใหเขมแขงมากขน ดงนนการสงเสรมความรความเขาใจเกยวกบประเดนความมนคงทางอาหารจะเปนปจจยส าคญทท าใหประเทศไทยสามารถสรางความสมพนธของการพฒนาประเทศกบการจดการระบบเกษตรทเหมาะสมและเปนรปธรรมเพอน ามาซงความมนคงทางอาหารของไทยอยางย งยน ขอเสนอแนะ การด าเนนยทธศาสตรดานความมนคงทางอาหารของไทย นอกจากการสงเสรมการใหความรเกยวกบความมนคงทางอาหารในทกภาคสวนทเกยวของกบภาคการเกษตรรวมถงประชาชนทวไปแลว ไทยควรผลกดนนโยบายภาคการเกษตรตามแนวคดความมนคงอาหารทเนน การพฒนาเกษตรกรรายยอยในระดบทองถนใหสามารถด าเนนไปไดภายใตอทธพลของระบบเศรษฐกจทนนยมเสรในโลกยคโลกาภวตร โครงสรางการผลตทเปลยนแปลงไปจากการผลตเพอยงชพสการผลตเพอการคา จากสงคมเกษตรกรรมสอตสาหกรรม น ามาซงความเสอมโทรมของสภาพแวดลอมทเกยวของกบระบบการผลตอาหาร ทงในระดบโลกและระดบประเทศอาจน าไปสภาวะความไมมนคงทางอาหาร การบรรจประเดน “ความมนคงทางอาหาร” ไวในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 11 จงนบเปนแนวทางส าคญในการเพมประสทธภาพและศกยภาพการผลตภาคเกษตรของประเทศใหเขมแขงมากขน


159

กระแสโลกาภวตรทสงผลกระทบทงดานบวกและลบตอทกมตทงดานการเมองความมนคง เศรษฐกจ และสงคม ไมวาจะเปนการเกดความขดแยงทางการเมองระหวางชนชนกลางในเมองกบชนบท คนรวยกบคนยากจน ปญหาคาครองชพ ปญหาอาชญากรรมและการกอการราย ตนทนการผลตทางเกษตรทเพมขน การอพยพของคนชนบทเขามาท างานในเมอง ปญหาคณภาพชวต การท าลายทรพยากรธรรมชาต ผลกระทบตางๆ เหลานไดน าไปสการเปลยนแปลงของระบบเกษตรกรรมทตองหนไปพ งปจจยการผลตภายนอกมากขนจากการน าเขาเชอเพลงและสารเคม รวมถงตนทนการเกษตรทสงขนและการถกเอารดเอาเปรยบกบมาตรการกดกนทางการคาจากพอคาคนกลางและบรษทนายทนตางๆ การน า “ปรชญาของเศรษฐกจพอเพยง” เขาเปนนโยบายของการพฒนาประเทศไทยในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท 9 ถอเปนยทธศาสตรและแนวทางส าคญทจะพฒนาและเสรมสรางเสถยรภาพในภาคการเกษตรของไทย ดงนนภาครฐบาลจงควรเรงสงเสรมความรความเขาใจเกยวกบประเดนความมนคงทางอาหารและการพฒนาเศรษฐกจอยางพอเพยงอยางตอเนองใหกบหนวยงาน องคกรทงภาครฐและเอกชน รวมถงประชาชนในทกภาคสวน ซงจะน ามาซงการพฒนาอยางย งยนและจะชวยใหประเทศไทยสามารถรบมอกบผลกระทบจากภาวะความไมมนคงทางอาหารทอาจขนในอนาคตไดอยางมประสทธภาพ

บรรณานกรม

กฤษฎา บญชย และคณะ. (2550). แนวความคดและนโยบายฐานทรพยากร. กรงเทพฯ: พมพดการพมพ. จรญ จนทลกขณา และ ลนดซย ฟาลวย. (2551). เศรษฐกจพอเพยง. กรงเทพฯ: โรงพมพเสรมมตร. ธระ วงศสมทร. (2554). ความพรอมของไทยในการรบมอวกฤตการณความมนคงทางอาหาร. สบคนเมอ 30 ตลาคม 2557, จาก http://www.thaichamber.org/userfiles/file/special(1).pdf ภราดร ปรดาศกด และ ปทมาวด โพชนกล ซซก. (2545). หาทศวรรษภายใตแผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาตของไทย. สมมนาวชาการ หาทศวรรษของแผนพฒนาการเกษตรและการเปลยนแปลงในภาคเกษตรของไทย. คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ศจนทร ประชาสนต. (2552). การพฒนาดชนชวดความมนคงทางอาหาร. กรงเทพฯ: ส านกงาน คณะกรรมการสขภาพแหงชาต. โสภณ ทองปาน. (2536). นโยบายเกษตรไทย. กรงเทพฯ: โรงพมพเลศชยการพมพ. อภชาต พงษหดลชย. (2554). ความมนคงทางอาหารและพลงงานของไทย. กรงเทพฯ: สถาบน

ระหวางประเทศเพอการคาและการพฒนา.


160

Asian Productivity Organization. (2000). Food Security in Asia and the Pacific. Japan: Tatsumi Printing. Claeys, Priscilla. (2013). Food Sovereignty: A Critical Dialogue. Conference Paper 24, Yale University. Dreze, Jean and Amartya, Sen. (1989). Hunger and Public Action. Oxford: Clarendon Press. FAO. (1996). Rome Declaration on World Food Security and World Food Summit Plan of Action.World Food Summit. Retrieved October 17, 2014, from http://www.fao.org/wfs. Mckeown, David. (2006). Food Security: Implications for the Early Years. Toronto: Toronto

Public Health. Retrieved November 20, 2014, from http://www.toronto.ca/health/children/pdf/ fsbp_ch_1.pdf.

Winne, Mark. (2009). Community Food Security: Promoting Food Security and Building Healthy Food Systems. Retrieved January 5, 2015, from

http://www.foodsecurity.org/Perspectives OnCFS.pdf. Wittman, Hannah. (2011). Food Sovereignty: A New Rights Framework for Food and Nature?. Environment and Society: Advances in Research, 2, 87-105.

http://www.toronto.ca/health/children/pdf/

http://www.foodsecurity.org/Perspectives

ความมั่นคงทางอาหาร: จาก ... · 2017-01-19 ·...

Documents

Transcript of ความมั่นคงทางอาหาร: จาก ... · 2017-01-19 ·...