บทท 2

ทบทวนวรรณกรรม

การศกษาเรอง “การวเคราะหอดมการณทางสงคมทปรากฏในละครโทรทศนไทยทน ามาผลตซ า” เปนการศกษาถงอดมการณทางสงคมทถกถายทอดสประชาชนผานทางละครโทรทศน ในชวงระยะเวลา 21 ป คอ พ.ศ. 2531 ถง พ.ศ. 2551 โดยมแนวคด และทฤษฎทเกยวของใชเปนแนวทางในการศกษา ดงน

แนวคดเรองละครโทรทศน แนวคดเรองการเลาเรอง แนวคดเรองบทบาทหนาทของสอมวลชน แนวคดเรองการสรางความเปนจรงทางสงคม แนวคดเรองดชนชวดทางวฒนธรรม ความหมายและการศกษาเกยวกบอดมการณ

แนวคดเรองละครโทรทศน

ละครโทรทศนเปนรปแบบความบนเทงทางโทรทศนแขนงหนงทอยคกบสงคมไทยมานาน โดยเรมออกอากาศนบตงแตมสถานโทรทศนขนในประเทศไทยป พ.ศ. 2498 จนถงปจจบน (ชยพล สทโยธน และสนต เกษมสรทศน, 2550) การท าละครโทรทศนแตเดมมาเปนการน าบทประพนธทมอยแลวมาจดแสดงโดยตรงตอมาไดมการพฒนาการน าเสนอโดยการน าบทประพนธมาเรยบเรยงใหม รวมถงมการแตงเรองราวขนมาใหมเพอใชในการแสดงละครโทรทศน และมการพฒนากลวธในการน าเสนอใหหลากหลายยงขน

ละครโทรทศนมพฒนาการมาจากรปแบบของความบนเทงหลายแขนงรวมกน นบตงแตวรรณคด โขน ละครพด ละครรอง ละครร า ลเก ล าตด ภาพยนตร แตความพเศษของละครโทรทศนทแตกตางจากสอการแสดงอน คอ การทละครโทรทศนสามารถเขามาอยภายในบานเรอน ในหองรบแขก และแมกระทงในหองนอน ผชมไมตองเดนทางออกจากบานเพอไปรบชมการแสดง ท าใหโทรทศนเปนเสมอนเพอน พนอง เปนอกคนในครอบครว ละครโทรทศนจงเปนเสมอนเรองราวของชวตทมตวตนจรงในบาน

6

ประเภทของละครโทรทศน

ละครโทรทศนแรกเรมไดรบอทธพลจากละครเวท และรปแบบของภาพยนตร จงท าใหเกดละครขนมาหลากหลายประเภท และมการจ าแนกกนมาในหลายยคสมย โดยสามารถแบงละครโทรทศนออกเปนประเภทกวาง ๆ ไดดงน

1. ละครโศกนาฏกรรม (Tragedy) ละครโศกนาฏกรรมเปนละครทมลกษณะส าคญ คอ การน าเสนอความทกขทรมานของมนษยทจบลงดวยหายนะของตวเอก ตวเอกมกเปนบคคลทมความสามารถหรอมพรสวรรคอนยงใหญ แตขณะเดยวกนกมขอบกพรองส าคญทเปนปมน าไปสหายนะของตนในทสด เรองราวของเหตการณในละครประเภทโศกนาฏกรรมมกแสดงใหเหนถงความเจบปวดทกขทรมานของมนษย ท าใหเกดความรสกสงสาร เหนอกเหนใจ อนจะน าไปสความเขาใจชวต ความหายนะของตวเอกทเกดขนในเรองจะตองเกดขนตามกฎแหงกรรมอนเกดจากลกษณะนสยของตวละครและการกระท าทผดพลาดของตวละครอยางเปนเหตเปนผล ไมใชดวยความบงเอญ ซงเมอผชมชมแลวจะไดบงเกดความเขาใจชวต (Enlightenment) เกดการช าระลางจตใจใหบรสทธผองแผว (Catharsis) สรางความรสกสงสงและงดงามในจตใจ (Exaltation)

2.ละครชวตเรงรมย หรอ เมโลดรามา (Melodrama) เปนละครทไดรบความนยมและดงดดใจผชมทสด สรางขนมาเพอสรางความบนเทง ดวยการผกเรองใหด าเนนไปอยางสนกสนาน โดยไมตองค านงถงเหตผลมากนก เรองราวทน าเสนอมกเปนเรองราวชวตรก ความขดแยง การชงดชงเดน การโตตอบบรภาษกน ละครประเภทนมหวใจส าคญอยทโครงเรอง และมตวละครแบบธรรมเนยมนยม (Stock character) เพอใหผชมสามารถจดจ าเรองราวไดงาย กลาวคอ พระเอก (Hero) มภาพหลอ นสยด กลาหาญ มคณธรรม นางเอก (Heroine) มกมคณลกษณะดพรอม สวยงาม จตใจด มความอดทนตอโชคชะตาและอปสรรคทขดขวางตางๆ อยางเหลอเชอ ตวราย (Villain) รางกายแขงแรง ทรหด หนาตามกไมคอยด มความรายกาจแทบทกดาน เปนคนทคอยขดขวางพระเอกและนางเอกตลอดเวลา นอกจากนตวละครแบบเมโลดรามานนมกเปน “ตวละครแบบตายตว” (Static character/ Typed character) ซงมคณลกษณะคงทไมวาเวลาจะเปลยนแปลงไปอยางไร กจะมลกษณะประจ าอยางนนตลอด

3. ละครตลกขบขน (Comedy) ละครตลกแบงออกเปน 2 แบบใหญๆ คอ ละครตลกแบบฟารส (Farce) และละครตลกแบบคอเมด (Comedy)

7

3.1 ละครตลกแบบฟารส(Farce) เปนละครตลกทเกาแกทสดและเปนจดเรมตนของละครตลกอนๆ เกดขนจากธรรมชาตของมนษยทรจกการหวเราะเยาะขอบกพรอง ความผดพลาดของตนเองและผอน ละครตลกแบบฟารสมกใชตลกแบบพลกความคาดหมายดวยเหตการณทเหลอเชอและเกอบไมมทางเปนไปไดในโลกแหงความจรง อยางไรกตาม แมคนดจะขบขนไปกบการแสดงดวยสงผดพลาดบกพรองของมนษยตางๆทเกดขน แตจะตองไมสรางความรสกเสยหาย เจบปวดอยางจรงจงเหมอนในโลกแหงความจรง มฉะนน ผชมจะเกดความรสกสงสารมาแทนทความตลก

3.2 ละครตลกแบบคอเมด (Comedy) เปนละครตลกทพฒนามาจากละครตลกแบบฟารส โดยน าเอาภาษา วฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณ ความคดมาพฒนาความตลกใหละเมยดละไมสขมลกซงยงขน ท าใหเกดละครตลกทแนบเนยน ไมโจงแจง ตงตงเหมอนละครตลกแบบฟารส อาศยสถานการณขบขน หรอนสยใจคอของบคคลบางประเภท แตยงถอเอาพนฐานของความเปนจรง

4. ละครชวตรกองนยาย หรอ โรแมนตก (Romantic) เปนละครทน าเสนอเรองราวความสขอนเกดจากความรก เปนนยายทผคนปรารถนาใฝฝนทจะไดพบ ละครประเภทนมลกษณะน าพาผคนหลบหนไปจากสภาพความเปนจรงในชวต ไปสชวตในอดมคตสอดคลองกบแนวทฤษฎการหลกหน (Escapism media) ทชวยผคนใหผอนคลายความตงเครยดในชวตประจ าวน มาสมผสกบความสขทไดจากการสวมบทบาทชวตตวละครตวใดตวหนงตามจนตนาการของตน เรองราวของละครประเภทนมกเปนเรองเกยวกบความรก เทพนยาย การโหยหาอดตทรงเรอง ตวเอกมกเปนวรบรษหรอวรสตร ซงพรอมไปดวยคณสมบต ภาพสมบตทมนษยใฝฝน และแมจะมอปสรรคเพยงใดกสามารถฝาฟนไปได

5. ละครแฟนตาซ (Fantasy) เปนละครทน าเสนอเรองเพอฝนไมตรงกบความเปนจรงในสงคม หรอเปนเรองในจนตนยาย

6. ละครตนเตนผจญภย (Adventure) เปนละครทน าเสนอเรองราวการผจญภยไปยงดนแดนตางๆ ทเตมไปดวยเรองราวตนเตนระหวางการเดนทาง การเผชญกบสงทเรนลบ สงทแปลกใหม สงททาทายความอยากรอยากเหนของมนษย

7. ละครการตอส (Action) หรอทนยมเรยกกนวา “ละครบ” เปนละครทน าเสนอเรองราวความเกง ความกลาหาญของตวเอกทเปนวรบรษ (Hero) ทมงปกปองสงคมใหปลอดภยจากการกระท าของตวราย (Villain) หวใจส าคญของละครอยทฉากการตอสระหวางตวเอกและตวราย ละคร

8

ประเภทนมงสรางความรสกตนเตนแกผชม เพอตดตามชมวาตวเอกจะสามารถแกไขสถานการณหรอเอาชนะตวรายไดอยางไร

8. ละครลกลบสยองขวญ (Horror / Mystery story) เปนละครทมเรองราวเกยวของกบความลบ ชวนตนเตน สยองขวญ เกยวของกบวญญาณ ภตผปศาจ เวทยมนต หรอเรองเหนอธรรมชาต

9. ละครฆาตกรรม (Thriller) เปนละครทน าเสนอเรองราวของเหตการณฆาตกรรม การตายของบคคลทเกดขนจากการวางแผน ละครประเภทนมงสรางความตนเตนใหกบผชมในการตดตามเรองวาตวละครจะรอดพนจากการเปนเหยอไดหรอไม ใครจะเปนเหยอรายตอไป แลวคนรายจะถกจบไดอยางไร เปนตน

โดยรปแบบของละครโทรทศนนสวนมากจะผสมผสานปนเปกนได กลาวไดวาละครเรองหนงสามารถมหลากหลายรปแบบได

แนวคดเรองการเลาเรอง

ละครโทรทศนเปนจนตคดประเภทหนง ทมงใหผลทางดานอารมณความรสกเปนส าคญ โดยเฉพาะการใหความเพลดเพลน ซงเปนระดบพนฐานทสดของงานประเภทน โดยละครโทรทศนจะประกอบไปดวยองคประกอบพนฐานของการเลาอยางครบถวน ไดแก โครงเรอง (Plot), แกนเรอง (Theme), ตวละคร (Characters), ปฏสมพนธของตวละคร/บทสนทนา (Interaction / Dialogue), เวลา และสถานทเกดเหตหรอฉาก (Setting), มมมองในการเลาเรอง (Point of view) และทวงท านองในการน าเสนอ (Style and tone) โดยการน าเสนอละครโทรทศนตองยดองคประกอบตางๆ เหลานผานกระบวนการเลาเรอง (ถรนนท อนวชศรวงศ, 2543)

นพพร ประชากล (2542) ไดกลาวถงการศกษาการเลาเรองวา สามารถแบงไดเปนสองระดบ ระดบแรกคอ ระดบเนอความหรอตวบททปรากฏ ซงหมายถง เนอความของนวนยายทเราอาน หรอเนอความของภาพยนตรทรบรดวยตาตามทปรากฏจรงๆ ในระดบทสอง คอ ระดบเนอเรองหรอทเรยกวาระดบโครงสราง เปนระดบทอยลกลงไป ในขณะทระดบบน คอ ตวเรองเลาทเรารบรเปนรปธรรม ระดบทสองจะเปนระดบโครงสรางความสมพนธของ concept ทอยในเรอง โดยการศกษาการเลาเรองในระดบเนอความจะตองดถงองคประกอบและกลวธการน าเสนอดวย

9

ในการเลาเรอง มขนตอนล าดบเหตการณใน 5 ขนตอน ไดแก

1. การเรมเรอง (Exposition) การเรมเรองเปนการชกจงความสนใจใหตดตามเรองราว มการแนะน าตวละคร แนะน าฉากหรอสถานท อาจมการเปดประเดนปญหา หรอเผยปมขดแยงเพอใหเรองชวนตดตาม การเรมเรองไมจ าเปนตองเรยงล าดบเหตการณ อาจเรมเรองจากตอนกลางเรอง หรอยอนจากตอนทายเรองไปหาตนเรองกได

2. การพฒนาเหตการณ (Rising Action) เปนขนตอนทเรองราวเรมด าเนนไปมากขนอยางตอเนองและสมเหตสมผล ปมปญหาหรอความขดแยงเรมทวความรนแรงหรอความเขมขนขน ตวละครเรมยงยากล าบากใจ และสถานการณกอยในชวงยงยาก

3. ขนภาวะวกฤต (Climax) เปนขนตอนทความขดแยงพงขนสงสดและถงจดแตกหก ตวละครอยในสถานการณทตองตดสนใจเลอกไดอยางใดอยางหนงเทานน

4. ขนภาวะคลคลาย (Falling Action) เปนขนตอนหลงจากทจดวกฤตไดผานพนไป อนเนองมาจากปญหาความยงยากหรอเงอนง าตางๆ ไดเปดเผย หรอแกไขได

5. ขนตอนการยตเรองราว (Ending) เปนขนตอนสดทายทเรองราวไดจบสนลง โดยอาจจะมจดจบไดหลายๆ แบบ เชน จบอยางมความสข จบอยางสญเสย จบแบบเปนปรศนาใหคดตอ เปนตน

วธการวเคราะหการเลาเรองในละครโทรทศน สามารถท าไดในองคประกอบตางๆ ดงน

1. โครงเรอง (Plot) หมายถง ล าดบเหตการณทเกดขนในละครอยางมเหตผลและมจดหมายปลายทาง คอ มตงแตตอนตน ตอนกลาง และตอนจบของเรอง การวางโครงเรองเปนการวางแผน การก าหนดชะตาชวตของตวละครแตละตววามเรองราว การกระท า อปสรรคปญหา และบทสรปของชวตวาเปนอยางไร เคาโครงเรองทดจะตองมความสมบรณในตวของมนเอง มความยาวพอเหมาะ เหตการณทกตอนมความสมพนธกนอยางสมเหตสมผล คอ เรองราวทเกดขนในฉากหนงจะตองเปนผลสบเนองมาจากการกระท าในฉากทน ามากอน และในท านองเดยวกน กจะเปนสาเหตของเรองราวทจะเกดขนในฉากตอไป

โครงเรองแบงเปนลกษณะใหญได 8 ลกษณะ คอ (เพญสร เศวตรวหาร อางใน สนยา ไกรวมล, 2545)

10

1.1 ความรกของชายหญง ทพบกน รกกน โกรธกน คนดกน หรอตองฟนฝาอปสรรค ลงเอยดวยความสมหวง

1.2 รกสามเสา เปนเรองรกท านองเดยวกน แตรกสามเสาจะเปนเรองทตวละครหลก 3 คน มความสมพนธกนจนยากแกการแกปญหา

1.3 ความส าเรจ เปนเรองของคนทพยายามตอส ฝาฟนอปสรรค เพอกาวไปสความส าเรจ 1.4 ซนเดอเรลลา หรอเรองพาฝน เปนเรองของพระเอกหรอนางเอกทตกยาก ถกรงแก

แตในทสดกเปดเผยวาเธอ หรอ เขา เปนทายาทเศรษฐ 1.5 คฤหาสนลกลบ มปมปญหาซอนอยในความสวยงามของคฤหาสน เปนสถานการณท

ด าเนนอยภายใตความลกลบของสถานท 1.6 ใครท าอะไร มกเปนเรองทคนหาวา เหตการณทเกดขน โดยเฉพาะคดฆาตกรรมลกลบ

ปกปดน ใครเปนผกระท า 1.7 แมวจบหน เปนการไลลากนของตวละคร 2 ฝาย โดยมไดปกปดตวผกระท า 1.8 เพชรตดเพชร ตวเอก 2 ฝายเปนศตรกน ชงไหวพรบระหวางสถานการณพลกผน

Polti (1916) นกเขยนชาวฝรงเศสในศตวรรษท 19 จดหมวดหมสถานการณ 36 ทอาจจะพบไดในโครงเรองของละคร ดงน

1. การอทธรณ การเรยกรองความเปนธรรม (Supplication) 2. การรอดพนจากเหตรายโดยมผชวยเหลอ (Deliverance) 3. การแกแคนอนเนองมาจากอาชญากรรม (Crime pursued by vengeance) 4. การแกแคนในเครอญาต (Vengeance taken for kin upon kin) 5. การตามลาผทหลบหน (Pursuit) 6. ภยพบต (Disaster) 7. การตกเปนเหยอของความโหดรายหรอเหตราย (Falling prey to cruelty/misfortune) 8. กบฏ (Revolt) 9. องคกรความกลาหาญ (Daring enterprise) 10. การลกพาตว (Abduction) 11. การคลคลายปรศนา หรอ อาถรรพทเกดขน (The enigma) 12. การไดรบ (Obtaining) 13. ความเปนปฏปกษในหมญาต (Enmity of kin)

11

14. การแขงขนของหมญาต (Rivalry of kin) 15. เปนชกบการฆาตกรรม (Murderous adultery) 16. ความบา (Madness) 17. ความเลนเลอรายแรง (Fatal imprudence) 18. การกออาชญากรรมโดยไมสมครใจของความรก (involuntary crimes of love) 19. การฆาของญาตทไมรจก (Slaying of kin unrecognized Victim) 20. การเสยสละเพออดมคต (Self-sacrifice for an ideal) 21. การเสยสละตนเองเพอญาต (Self-sacrifice for kin) 22. การเสยสละทงหมดเพอความรก (All sacrificed for passion) 23. ความจ าเปนของการสญเสยคนทรก (Necessity of sacrificing loved ones) 24. การแขงขนทเหนอกวาและดอยกวา (Rivalry of superior/inferior) 25. การผดประเวณ (Adultery) 26. อาชญากรรมจากความรก (Crimes of love) 27. การคนพบความอปยศของคนรก (Discovery of the dishonor of a loved one) 28. อปสรรคของความรก (Obstacles to love) 29. ศตรทรก (An enemy loved) 30. ความใฝฝน (Ambition) 31. ความขดแยงกบพระเจา (Conflict with a god) 32. ความหงหวงเขาใจผด (Mistaken jealousy) 33. การตดสนทผดพลาด (Erroneous judgment) 34. ความส านกผด (Remorse) 35. การตามหาของทหายไป (Recovery of a lost one) 36. การสญเสยคนทรก (Loss of loved one)

2. แกนเรอง (Theme) หรอแกนความคดทผชมจะไดรบจากการชมละครโทรทศน หมายถง ความคดหลกในการด าเนนเรอง เปนความคดรวบยอดทเจาของเรองตองการน าเสนอ ซงเราสามารถเขาใจแกนความคดไดจากการสงเกตองคประกอบตางๆ ในการเลาเรอง เชน ชอเรอง ชอตวละคร คานยม ค าพด หรอสญลกษณพเศษทปรากฏในเรอง โดยรายละเอยดเหลานจะมลกษณะรวมใน การสนบสนนความคดหลกไปในทางเดยวกน

12

โดยละครเรองตางๆ ทน าเสนอตอผชม สามารถวเคราะหแกนเรองของละคร (The analysis of theme) ออกไดเปน 6 ประเภท (Goodland, 1971) ไดแก

2.1 Love Theme ละครทมแนวเรองเกยวกบความรก ไมวาจะเปนความรกระหวางหนม-สาว, สาม-ภรรยา โดยจะเปนเรองของการใชชวตอยรวมกน ความสมพนธของความรกเกดขนไดอยางไร มอปสรรคอยางไร และจบลงอยางไร ซงรวมไปถงความรกในครอบครวดวย

2.2 Morality Theme ละครทมแนวเรองเกยวกบศลธรรมจรรยา เนอเรองจะเกยวของกบปญหาทเกดจากศลธรรมของสงคม ละครจะแสดงใหเหนถงคณคาของการท าความด วาเปนสงจ าเปน และเปนสงทสงคมปรารถนา หรอแสดงใหเหนถงการทบคคลเลอกทจะกระท าระหวางความดกบความชว และผลทไดรบจากการกระท านน

2.3 Idealism Theme ละครทแนวเรองประเภทนจะแสดงใหเหนถงบคคลทมความพยายามทจะกระท าสงตางๆ ใหบรรลผลในสงทตนปรารถนา บคคลประเภทนอาจจะเปนนกปฏวต ผมอดมการณชาตนยม เสรนยม นกบวช หรอเปนศลปนกได ซงมความคดทแตกตางไปจากบคคลทวไปในสงคม อาจจะรนแรงกวาหรออาจตอตานกบสงทสงคมเปนอย

2.4 Power Theme เปนแนวเรองทเกยวกบอ านาจ เปนเรองของความขดแยงระหวางบคคล 2 คน หรอ 2 กลม ทมความตองการในสงเดยวกน เชน ต าแหนงหนาท การมอ านาจในการควบคมสถานการณ ความขดแยงสวนบคคล ความขดแยงระหวางชนชน รวมถงการแสวงหาอ านาจดวยการตอสกบอปสรรคตางๆ

2.5 Career Theme เนอเรองจะแสดงใหเหนถงความพยายามของบคคลทจะท างานใหประสบความส าเรจโดยมเปาหมายหลกคอ เพอใหไดมาซงความส าเรจสวนตว โดยจะตองฝาฟนอปสรรคตางๆ เพอใหบรรลเปาหมาย

2.6 Outcast Theme เนอเรองจะเปนเรองของคนทด าเนนชวตในสงคมทแตกตางจากคนทวไป เนองจากสาเหตตางๆ ไดแก สาเหตทางรางกาย เชน คนพการ รปรางหนาตาหนาเกลยด หรอเนองมาจากสาเหตทางสงคม เชน นกโทษ โสเภณ เดกก าพรา โดยเนอเรองจะแสดงใหเหนถงการ ใชชวตของบคคลเหลานในสงคม ปฏกรยาทเขาแสดงออก และสงทสงคมปฏบตตอเขา

3. ความขดแยง (Conflict) เปนองคประกอบส าคญอยางหนงของเรองทสรางปมปญหา การหาหนทางแกไข ความขดแยงของตวละคร คอ การเปนปฏปกษตอกน หรอความไมลงรอยกนใน

13

พฤตกรรม การกระท า ความคด ความปรารถนา หรอความตงใจของตวละครในเรอง ซงความขดแยงสามารถแบงไดเปน 3 ประเภทใหญๆ ไดแก

3.1 ความขดแยงระหวางคนกบคน คอ การทตวละครสองฝายไมลงรอยกน แตละฝายตอตานกนหรอพยายามท าลายลางกน เชน การรบของทหารสองฝาย หรอการท าศกระหวางสองตระกล เปนตน

3.2 ความขดแยงภายในจตใจ เปนความขดแยงทเกดขนภายใน ตวละครจะมความสบสน หรอยงยากล าบากใจในการตดสนใจ เพอจะกระท าการอยางทคดเอาไว เชน ความขดแยงกบส านกรบผดชอบ หรอความรสกขดแยงกบกฎเกณฑทางสงคม

3.3 ความขดแยงกบพลงภายนอก เชน ความขดแยงกบสภาพแวดลอม หรอธรรมชาตอนโหดราย

4. ตวละคร (Character) คอ ผกระท า และผทไดรบผลจากการกระท าในบทละคร ตวละครทดจะตองมพฒนาการ นนคอ ตองมการเปลยนแปลงทางความคด อปนสยใจคอ ตลอดจนมทศนคตทเปลยนแปลงตอเรองราวตางๆ เนองจากประสบการณ หรอเหตการณทมากระทบกบชวตของตน หากแตการเปลยนแปลงนตองเปนไปอยางสมเหตสมผล ไมขดตอหลกความเปนจรง

ตวละครแบงไดเปน 2 ประเภท คอ

4.1 ตวละครทมลกษณะแบบตายตว (Typed character) เปนตวละครทมองเหนไดเพยงดานเดยว และมกมลกษณะนสยตามแบบฉบบทนยมใชกนในบทละครทวๆ ไป เชน “พระเอก” “นางเอก” หรอ “ตวอจฉา” ตวละครเหลานไมวาจะอยในบทละครเรองใด มกมลกษณะคลายกนแทบเปนสตรส าเรจ มบคลกภาพและพฤตกรรมคงทแมจะอยในเหตการณใด และบทบาททจะกระท า กเปนสงทผชมคาดหมายไวส าหรบตวละครนนๆ ได เชน ผรายตองมจตใจโหดเหยม นางเอกตองเรยบรอย พระเอกตองเปนสภาพบรษ หรอคนแกตองจจขบน เปนตน

4.2 ตวละครทมลกษณะรอบดาน (Well-rounded character) ตวละครประเภทนมความลกซง และเขาใจยากกวาตวละครทมลกษณะตายตว จะคลายคนจรงๆ ซงมองไดรอบดาน ตวละครประเภทนจะมพฒนาการดานนสยใจคอ หรอมการเปลยนแปลงเจตคตเกยวกบสงตางๆ ในชวตเหมอนกบเปนมนษยจรงๆ คอ มรก โลภ โกรธ หลง มทงสวนดและสวนเสยอยในตวเอง บคลกและพฤตกรรมของตวละครจะแปรเปลยนไปตามเหตการณ ประสบการณ วย หรอสภาพแวดลอม

14

5. บทสนทนา (Dialogue) หมายถง ศลปะของการถายทอดเรองราว และความคดของผประพนธออกมาทางค าพดของตวละครหรอบทสนทนา การเขยนบทสนทนาทด ผเขยนจะตองสามารถเขยนใหเหมาะสมกบประเภทของบทละคร ลกษณะนสยของตวละครและเหตการณแตละตอนในละคร ตองมความกระจางเพยงพอทผชมฟงแลวจะสามารถเขาใจและตดตามเรองราวไดโดยตลอด นอกจากนยงควรแสดงลกษณะนสย ความคดอาน ความเหน ความรสก ตลอดจนอารมณของผพด มความหมายภายใตค าพดทน าไปสการแสดงออกของตวละครในแงของการกระท า ตลอดจนมผลตอการด าเนนเรองอกดวย

บทสนทนา ซงเปนการด าเนนเรองหลกของบทละคร มกจะสอสารถงวาทกรรมในแงทองกบอดมการณ และอดมการณนนเปนเครอขายอนกวางใหญไพศาลของมายาคต (Myths) ทางสงคม วฒนธรรม อนไดแก ความเชอ คานยม ตรรกะ เกยวกบมนษย ชวต และโลกทเรายดถอตามๆ กนมา (ประชา สวรานนท, 2542)

6. ฉาก (Setting) หมายถง สถานทและเวลาทเกดเหตการณในเรอง

7. ตอนจบ (Ending) หรอ การปดเรอง สามารถจบไดใน 4 รปแบบ คอ

7.1 แบบหกมม (Surprise Ending) หรอ พลกความคาดหมาย ซงเปนการจบเรองทผชมคาดการณไมถง ไมนกวาเรองจะจบอยางนน 7.2 แบบโศกนาฏกรรม (Tragic Ending) คอ การจบเรองดวยความผดหวง ความสญเสย ความลมเหลวในชวต 7.3 แบบสขนาฏกรรม (Happy Ending) คอ การจบเรองแบบส าเรจในชวต ประสบสข หรอไดพบชวตใหมทตวละครตองการ 7.4 แบบเปนจรงในชวต (Realistic Ending) คอ การจบเรองแบบสมจรง และใหแนวคดอยางใดอยางหนงแกผชม โดยไมมการปดเรอง ปลอยใหผชมคดเอง ใหผชมจนตนาการตอไปในรปแบบของตน

8. มมมองในการเลาเรอง (Point of view) หมายถง การมองเหตการณ การเขาใจพฤตกรรมของตวละครในเรองผานสายตาของตวละครตวใดตวหนง หรอ หมายถงการทผเลามองเหตการณจากวงในใกลชด หรอจากวงนอกในระยะหางๆ ซงแตละจดยนมความนาเชอถอตางกน จดยนในการเลาเรองมความส าคญตอการเลาเรอง เนองจากจดยนจะมผลตอความรสกของผชม และมผลตอการชกจงอารมณของผเสพเรองเลา

15

จดยนพนฐานในการเลาเรองม 4 ประเภท คอ

8.1 เลาเรองจากจดยนบคคลทหนง (The First-person Narrator) คอ การทตวละครเอกของเรองเปนผเลาเรองเอง ขอสงเกตในการเลาเรองชนดนคอ ตวละครมกเอยค าวา “ผม” หรอ “ฉน” อยเสมอ ขอดของการเลาเรองชนดน คอ ตวละครหลกเปนผเลาเอง ท าใหใกลชดกบเหตการณ แตมขอเสยตรงเปนการเลาเรองทอาจมอคตปนอยดวย

8.2 เลาเรองจากจดยนบคคลทสาม (The Third-person Narrator) คอ การทผเลากลาวถงตวละครอน เหตการณอน ทตวเองพบเหน หรอ เกยวพนดวย

8.3 เลาเรองจากจดยนทเปนกลาง (The Objective) เปนจดยนทผสรางพยายามใหเกดความเปนกลาง ปราศจากอคตในการน าเสนอ เปนการเลาเรองทไมสามารถเขาถงอารมณของตวละครไดอยางลกซง เนองจากเปนการเลาเรองจากวงนอก เปนการสงเกต หรอรายงานเหตการณ โดยใหผชมตดสนเรองราวเอง

8.4 เลาเรองแบบรรอบดาน (The Omniscient) คอ การเลาเรองทไมมขอจ ากด สามารถหยงรจตใจของตวละครทกตว สามารถยายเหตการณ สถานท และขามพนขอจ ากดดานเวลา สามารถยอนอดต กาวไปในอนาคต และสามารถส ารวจความคดฝนของตวละครไดอยางไรขอบเขต ซงการเลาเรองประเภทนเปนการเลาเรองทนยมใชมากทสด

แนวคดเรองบทบาทหนาทของสอมวลชน หนาททางสงคมหรอพนธกจทางสงคม (Social functions) ของสอมวลชน ซงลาสเวลล (อางใน อบลรตน ศรยวศกด, 2547) ก าหนดไว คอ

1.หนาทสอดสองดแล (Surveillance) เปนผทเฝาระวงและตรวจสอบสงแวดลอมทางสงคมและการเมอง หรอทเรยกกนทวไปวา สอสารมวลชนมหนาทเปน “หมาเฝาบาน” (watch dog) ของสงคม คอยบอกใหสมาชกสงคมรวาเกดอะไรขน 2.หนาทสรางความเปนอนหนงอนเดยวกนของสงคม (Correlation) สอสารมวลชนเปน ผประสานใหสวนตางๆ ของสงคม รวมมอกนแกไขปญหาทเกดขน ดวยการใหค าอธบายและชแนะ เพอสรางความเขาใจและความเปนอนหนงอนเดยวกน

16

3.หนาทในการถายทอดมรดกทางสงคม (Cultural Transmission) เปนผถายทอดมรดกทางวฒนธรรมแกคนรนตอไป โดยทสอตองตระหนกในหนาททจะตองกระท าและมองดบทบาทของตนทจะมสวนในการจรรโลงสงคมใหดขน และปรบบทบาทของตนใหสอดคลองกบความตองการของประชาชน และชวยเปนกระจกสะทอนภาพปญหาและทางแกไขปญหาใหสงคมดวย ตอมา Wright (1986) ไดเปลยงแปลงรายละเอยดในหนาทของสอมวลชนบางขอ และเพมหนาทประการท 4 คอ 4. การใหความบนเทง (Entertainment) คอ การสรางความสนกสนานเพลดเพลนใหแกสมาชกในสงคม เพอเปนการพกผอนและลดความตงเครยดจากสถานการณตางๆ ทแตละคนประสบอย

ปจจบนส าหรบละครโทรทศนแลว ในแวดวงของนกสอสารมวลชนมแนวคดทวาละครโทรทศนมไดมหนาทเพยงใหความบนเทงเทานน แตยงมหนาทและอาจมผลกระทบหลายอยางในระยะยาวตดตามมา ตวอยางเชน ขอเสนอวาหนาทของละครโทรทศนอาจมดงน (กาญจนา แกวเทพ, 2547)

1. หนาทในการสงเสรมระบบคณคาบางอยางของสงคม เชน ท าดไดดท าชวไดชว ธรรมะยอมชนะอธรรม การรกษาพรหมจารเปนสงทดส าหรบผหญง เปนตน

2. หนาทในการก าหนดหนาทและจ ากดบทบาทของพฤตกรรมของคนในสงคม เชน ผเปนลกตองกตญญตอพอแม ผหญงตองมสามแคคนเดยว ผชายสามารถมภรรยาไดหลายคนแตตองรบผดชอบเรองทางเศรษฐกจ เปนตน

3. หนาทในการเปน “เวท” (forum) ส าหรบน าประเดนทออนไหวมาอภปรายกนได เชน เรองรกรวมเพศ ปญหาครอบครวแตกแยก เปนตน

แนวคดเรองการสรางความเปนจรงทางสงคม

แนวคดหลกของกลมทฤษฎวฒนธรรมกคอ แนวคดทวาสงทเรยกวา "ความเปนจรง" (Reality) นน มใชเปนสงทมอยแลว (Given / Out there) แตความเปนจรงนนเปนสงทถกสรางขนมา (Construct) หรอถกนยามวา "อะไรเปนอะไร" (Definition) กระบวนการสรางความร/ความจรงดงกลาวเรยกกนวาเปน "การสรางความเปนจรงทางสงคม" (Social construction of reality) (กาญจนา แกวเทพ, 2543)

17

แนวคดนเรมจากขอเสนอทวา โลกทแวดลอมรอบตวบคคลนนมอย 2 โลก โลกแรกเปนโลกทางกายภาพ อนไดแก วตถ สงของ บคคล บรรยากาศดานกายภาพทงหลายทแวดลอมบคคล โลกนเกดขนตามธรรมชาต สวนอกโลกหนงมชอเรยกหลายอยาง เชน โลกทางสงคม (Social world) สงแวดลอมเชงสญลกษณ (Symbolic environment) หรอความเปนจรงทางสงคม (Social reality) โลกนเกดจากการท างานของสถาบนตางๆในสงคม เชน ครอบครว โรงเรยน ศาสนา ทท างาน รฐ และสอมวลชน

ความรจากโลกทงสองในขางตนถกน ามาสรางขนเปน "คลงแหงความรทางสงคม" (Stock of social knowledge) ซงเปรยบไดกบคมอการเผชญโลกของมนษย เปนค าตอบส าหรบค าถามหลก 3 ประการ คอ

1. คนเราสรางความหมาย (make sense) กบโลกรอบตวอยางเราอยางไร 2. คนเรากอสราง/ดดแปลง สรางใหมและรอซอม (construct/reconstruct/deconstruct)

ชวตประจ าวนของตนเองไดอยางไร 3. คนเราสามารถท าอะไรไปไดโดยปรยายโดยไมตองหยดคดหรอหยดตงค าถามได

อยางไร

ส าหรบค าส าคญในแนวคดนกคอ ค าวา "ความเปนจรง" (Reality) อนหมายถงโลกแหงสงคม/โลกแหงสญลกษณทหอหมแวดลอมคนอย ค าวา "ความเปนจรง" นประกอบดวยหลายมต (กาญจนา แกวเทพ, 2547) คอ

เปนแหลงส าคญของการใหค านยามแกสงคมตางๆ (Dominant source of definition) เชน ความสขคออะไร สขภาพทดตองเปนอยางไร เปนตน

เปนภาพลกษณ (Image) ของความเปนจรงทางสงคมของปจเจกบคคล/กลม/สงคมตางๆ เชน ทศนะทบคคลธรรมดามตอคนในวงการสอสารมวลชน ภาพลกษณระหวางหมอกบพยาบาลและผเชยวชาญ เปนตน

เปนคานยมทแสดงออกมา (Value) เชน การเชอมโยงระหวางความดกบความชวเขากบความขาวและความด า ดงทผลการวจยชนหนงพบวา เมอเปรยบเทยบระหวางตวละครผวด ากบผวขาวแลว ตวละครผวด าจะมลกษณะทสนกสนานหรอมเนอหาสาระนอยกวาตวละครผวขาว และจะลงเอยในทางลบ ในขณะทตวละครผวขาวจะมตอนจบทเปนบวกมากกวา เปนตน

18

เปนบรรทดฐานส าหรบการตดสน (Normative Judgment) เชน ระหวางความกตญญตอพอแมกบการตดสนใจอยางอสระในเรองชวตรกของพระเอกละครโทรทศน สงคมใชอะไรเปนเกณฑ บรรทดฐานในการตดสนใจวาพระเอกท าถกตองหรอไม

เมอความเปนจรงเกดมาจากการถกประกอบสรางหรอถกนยามจากการท างานของสถาบนตางๆในสงคม กจะมกระบวนการซมผานนยามดงกลาวเขาไปในตวบคคล นยามดงกลาวจะกลายเปน "แผนททางจตใจ" (Mental maps) ทท าหนาทเหมอนแผนททวไป คอ ชทศทางวาอะไรเกยวของกบอะไรบาง ความคาดหวงตางๆ เปนอยางไร (Level of expectation) แผนทนจะลากเสนกนบอกวา อะไรบางทเปนไปได (Possible) (ก าหนด horizontal line) อะไรบางทเปนเรองปกต (Normal) อะไรบางเปนเรองทยอมรบได (Acceptable) รวมทงมการชแนะวามวถทางแบบใดบางทจะบรรลเปาหมายได (Way of life)

การสรางความเปนจรงทางสงคมของสอมวลชน

ความเปนจรงในสงคมนนเปนสงทสอมวลชนสรางขนมาอยางเปนระบบ เนอหาของสอ จงอาจเบยงเบนไป และสอมแนวโนมทจะไมน าเสนอเนอหาทขดกบคณคา หรอ คานยมของสงคม ทกครงทสอมวลชนเผยแพรผลงานของตนยอมมผลกระทบตอผรบสารไดในหลายระยะ ทงระยะส น (ขนแรก) ระยะกลาง (ขนทสอง) และระยะยาว (ขนทสาม) หลงจากรบขาวสารไปแลว ผลกระทบระยะแรกกคอ การเกบขอมลเขาสคลงความร สรางทศนคต และคานยมตางๆ หลงจากนนกเปนขนตอนทมปฏกรยาตอบสนอง และเมอเวลาคอยๆ ผานไป ขอมลขาวสารทสะสมกนมากๆ เขากจะถกจดระบบและหอหมผรบสารจนกลายเปนโลกแหงความจรง

Wright (1986) ไดเสนอทศนะเรองสอมวลชนปลกฝงหรอสรางความเปนจรงทางสงคมใหอยในโลกทศนของผรบสาร โดยการเสนอภาพทมมตตาง ๆ ดงน

1. What is : สอมวลชนจะท าหนาทใหค านยามวาอะไรเปนอะไร 2. What is important : สอมวลชนจะเปนผบอกวาอะไรคอสงส าคญ 3. What is right : สอมวลชนจะเปนผระบมาตรฐานของความถกตอง เชน ใคร อะไร

ส าหรบใคร 4. What is related to what : สอมวลชนจะเปนผใหค าอธบายวาอะไรเกยวของกบอะไร

19

แนวคดเรองการสรางความเปนจรงทางสงคมของสอมวลชนของ Wright สอดคลองกบแนวคดเรองดชนทางวฒนธรรมของ เกรบเนอร (Gerbner) ดงน

แนวคดเรองดชนทางวฒนธรรม

ส านกดชนทางวฒนธรรม (Cultural Indicators) มเปาหมายหลกของการวเคราะหคอ การทดสอบขอเสนอตางๆ เกยวกบผลของสอมวลชนเมอเวลาผานไป และใชวธการดงกลาว ในการศกษาการเปลยนแปลงทางสงคม หรอศกษาเปรยบเทยบความแตกตางระหวางสงคมและวฒนธรรม

Gerbner (1973) ไดเปนผน าแนวความคดเรองดชนทางวฒนธรรมเขามาใชศกษาในกรณของความรนแรงทางโทรทศน เขาไดสนใจศกษาตวสารจากโทรทศนซงถกผลตขนอยางเปนอตสาหกรรมวา ตวสารเหลานเปนสวนหนงของสภาวะแวดลอมทางสงคมและวฒนธรรมของเรา หากเราตองการทจะเขาใจอยางลกซง จ าเปนจะตองศกษาตวสารทางโทรทศนนใน 4 มตดวยกน คอ

1. สงทปรากฏ (Existence) คอ การหาค าตอบวาสงทสอมวลชนไดเสนอสสายตาผรบสารคออะไรบาง เนอหาอะไร จ านวนมากนอย บอยครงเทาไรทถกเสนอตอผรบ

2. การจดล าดบความส าคญ (Priorities) คอ ความตองการทราบวา อะไรคอสงทเนอหาจากสอมวลชนนนไดใหความส าคญมากทสดหรอเปนหลกของการน าเสนอเนอหา

3. คณคา (Values) คอ ความตองการทราบวาการตดสนเกยวกบคณคา ซงแฝงเรนอยในเนอหาทเกยวของกบระบบสารทางวฒนธรรมนนมอะไรบาง

4. ความสมพนธ (Relationship) คอ ความตองการหาความสมพนธของสวนตาง ๆ ในตวสาร รวมทงตองการทราบความหมายทางโครงสรางของตวสารนนดวย

ความหมายและการศกษาเกยวกบอดมการณ

อดมการณ (Ideology) เปนกระบวนการผลตเชนเดยวกบงานชนอนๆ แมอดมการณเปนระบบจตส านก เปนผลผลตทมกระบวนการผลต (production) และกระบวนการผลตใหม (reproduction) ของผลผลตนน วตถดบทน ามาใชในการผลตไดแก บรรดาความคด ความเขาใจ ตวแทนและสญลกษณ แตเนองจากผลผลตชนนเปนนามธรรม จะมองเหนกตอเมอไดแสดงตวออกมาเปนรปธรรม เชน ค าพด ขอเขยน ซงผลผลตทางอดมการณอาจจะสอดคลองหรอตรงกนขามกบความเปนจรงทเกดขน แลวแตอดมการณนนๆ

20

จากผลของการศกษาเกยวกบอดมการณ ท าใหตระหนกถงอคต คณคา และคานยมอนเกดจากการผลตซ าจากมมมองของผผลตสอ และมกเปนคานยมจากกลมทครอบง าสงคม

กาญจนา แกวเทพ (2533) ไดท าการศกษาเรอง “มตดานอดมการณในละครโทรทศนไทย” โดยใชแนวคดเรองอดมการณของนกคดส าคญหลายทานเปนตวน าในการวเคราะห เชน แนวคดเรองหนาทของอดมการณในการธ ารงรกษาสภาพสงคมทเปนอยของ อนโตนโอ กรมช (Antonio Gramsci) แนวคดเรองกระบวนการผลตซ าเพอสบทอดอดมการณของ อลธแซร (Althusser) และการแยกประเภทอดมการณของ อองซาร (Ansart) ซงไดแยกอดมการณทงหมดออกเปน 3 ประเภท คอ

1. อดมการณทางการเมอง (Political Ideology) อดมการณประเภทนเหนไดงายและชดเจน เพราะเปนอดมการณในความหมายทเราเขาใจกน และเราไดยนไดฟงพรรคการเมองตางๆ โฆษณากนอยตลอดเวลา

2. อดมการณทางสงคม (Social Ideology) อดมการณพวกนจะมองเหนไดยากกวา ไดแก บรรดาคณคาและคานยมทงหลายทเปนตวก าหนดพฤตกรรมของบคคล และสอดแทรกอยในชวตประจ าวน โดยเนอหาในละครโทรทศนสวนใหญจะสอนอดมการณทางสงคมมากทสด เชน เปนคนดตองไมขโมย เปนหญงตองมรกเดยวใจเดยว เปนตน

3. อดมการณของสงคม (Ideology of Society) อดมการณประเภทนเปนสงทมองเหนไดยากทสด มขนาดกวางขวางทสด กอตวไดยาก แตเมอเกดขนแลวกสลายไปไดยากเชนกน เชน อดมการณแบบนายทน อดมการณของคนทอยในรฐชาต เปนตน

จากการศกษาสามารถแยกอดมการณทางสงคมประเภทตางๆ ทพบในละครโทรทศนไดดงน คอ

1. อดมการณศกดนา ซงแสดงออกทงในความเชอทวา มนษยเรามความไมเทาเทยมกนอนเนองมาจากชาตตระกล สถานภาพทางสงคมของบคคล (Social Status) นนวดดวยชาตก าเนด รวมทงความชอบธรรมทชนชนสงจะใชอ านาจในการก าหนดชวตของคนทดอยกวา จตร ภมศกด (2548) ไดนยามความหมายของค าวา ศกดนา วาเปนอ านาจและอทธพลของมนษยทมมากนอยตามขนาดหรอปรมาณทดนอนเปนปจจยส าคญในการท ามาหากน เปนอ านาจทสามารถก าหนดรปแบบชวตทถกตอง นายกยองเปนแบบฉบบ สบทอดกนมาตามชาตตระกล และไมปลอยใหเกดการเลอนชนชนไดโดยงายไมวาจะเปนการแตงงาน หรอการบวชเรยนกตาม

21

ในสงคมไทยนนประกอบไปดวยต าแหนงตางๆ ซงสมพนธกนอยางมล าดบชน บคคลทกคนจะถกมองวา อยในฐานะใด มต าแหนงสงกวาหรอต ากวา เดกกวาหรอแกกวา เปนตน ทงนเพอเปนตวก าหนดวาควรจะปฏบตตอกนอยางไรจงจะเหมาะสม

อดมการณศกดนาทปรากฏในสงคมไทยมหลายรปแบบ ดงน

1.1 ศกดนาดานชนชน ในสมยโบราณสงคมไทยมการปกครองโดยระบบเจาขนมลนาย มการแบงแยกชนชนตามชาตก าเนดและอ านาจทมเหนอทดน คอ ชนชนศกดนาหรอชนชนปกครอง อนไดแก กลมเจาขนมลนาย และพวกเจาทดน กบชนชนสามญชน คอ กลมชาวนา ไพร ทาส ถงแมวาจะมการชวยเหลอเกอกลกนระหวางชนชน แตชนชนสามญชนกตองเปนผเสยเปรยบ เพราะตกเปนหนบญคณของชนชนศกดนา ทจะตองชดใช ทดแทนกนอยางไมมทสนสด แมวาในปจจบนระบบเจาขนมลนายจะถกยกเลกไปแลวกตาม แตความรสกของคนทวไปทยงย าเกรงคนทไดชอวาชนชนปกครองกยงคงอย โดยออกมาในรปแบบของการเกรงกลวพวกขาราชการ โดยเฉพาะอยางยงขาราชการระดบสงทงในสวนการเมองและพลเรอน

1.2 ศกดนาดานอาวโส คนไทยเราจะถกจดล าดบตามอาย ถอกนวาอายเปนตววดถงความดงามและปญญาทเชอถอได กวา ความเคารพจงอยทผทมอายสง เดกไทยจะไดรบการอบรมสงสอนในเรองสมมาคารวะ ใหนอบนอม เคารพและเชอฟงความคดเหนของผใหญเปนส าคญ

2. อดมการณทนนยม เนอหาของอดมการณทนนยมในดานหนงมลกษณะตอตานอดมการณศกดนา กลาวคอ เรมปฏเสธความเหลอมล าของคนโดยใชชาตตระกลเปนเกณฑ แตกลบยอมรบความเหลอมล าของคนทใชเงนตราเปนเครองแบง นอกจากน อดมการณยงเชดชเรองการแกงแยงแขงขน การชงดชงเดน และยงเปนอดมการณทนนยมทเนนการบรโภคความสะดวกสบายอกดวย จอรซ โซรอส (อางใน วรรณมณ บวเทศ, 2545) นกเศรษฐศาสตรชาวอเมรกนกลาวถงสงคมทนนยมวา ในสงคมทนนยมซงเนนการแขงขนและการวดความส าเรจดวยความมงคง เมอเงนสามารถซอเกอบทกสงได ทกคนกตองการเงน เงนกลายเปนอ านาจ และอ านาจกคอจดมงหมายในตวของมนเอง คนยงมเงนมาก กยงมอ านาจมาก รปแบบของสงคมทนนยมเนนใหความส าคญกบตวเงนและการคาเสร โดยแบงคนออกเปนระดบชนตางๆ ทมหนาทและบทบาทแตกตางกนไป ตามอ านาจของเงนทอยในมอ

22

อดมการณทนนยมสามารถแบงไดเปน 2

1.1 อดมการณทนนยมในยคตน ลกษณะส าคญคอการมงเนนทการตอสดนรน มานะบากบน ท างานหนก เพอใหไดคาตอบแทนสง มการเกบหอมรอมรบ และบรหารเงนทไดมาสความร ารวย และสามารถเลอนฐานะตวเองขนมาได

1.2 อ ดมก าร ณ ทน น ยม ในย คปลา ย ย เนนรปแบบการใชชวตทหรหรา ฟมเฟอย คาของตวเงนไมไดมแคเฉพาะมลคาของตวมนเองเทานน แตยงหมายรวมถงมลคาทงอกเงยมาจากการใชเงนเหลานน

3. อดมการณเรองความสมพนธระหวางเพศ ถาเปรยบเทยบกบอดมการณสองอยางทกลาวมาขางตน ละครโทรทศนจะบรรจอดมการณเรองความสมพนธระหวางเพศเอาไวมากทสด อดมการณหลกของความสมพนธระหวางเพศคอ การสะทอนลกษณะสงคมชายเปนใหญ หรอปตาธปไตยทก าลงเปนอยในปจจบน (ยศ สนตสมบต, 2548) ซงหมายถง ระบบซงผชายในฐานะเปนกลมทางสงคมถกสรางหรอสถาปนาใหมบทบาทฐานะทสงกวา และมอ านาจเหนอกวาผหญง ดงนนชวตของตวละครหญงจงลวนแตถกก าหนดใหอยภายใตอ านาจของชาย ความสมพนธระหวางชายหญงในละครจงมแตรปแบบทหญงตกเปนรองและตองอดทนใหชายเทานน ปตาธปไตย หรอทฤษฎระบบชายเปนใหญ (The Patriarchy Theory) เปนทฤษฎทอธบายถงสงคมทผชายเปนใหญ มสทธและอ านาจควบคมสมาชกในครอบครว ซงเปนการปกครองโดยบดาหรอผอาวโสฝายชาย เปนหวหนาครอบครว มความครอบคลม 3 มอ านาจครอบง าฝายหญง ลกษณะความสมพนธเชงอ านาจทฝายชายอยเหนอฝายหญง และลกษณะระบบทฝายหญงเสยเปรยบฝายชายทกดาน เชน การถกเอารดเอาเปรยบ การกดขใชความรนแรง การถกจ ากดสทธโอกาสในสงคม เปนตน ระบบชายเปนใหญนนเปนปรากฏการณทด ารงอยคสงคมไทยมานานตงแตครงอดต เหนไดชดจากระบบกฎหมายและวฒนธรรมความเชอทยงสบทอดมาจนปจจบน ไมวาจะเปนระบบการเมอง กฎหมายพธกรรม ประเพณ ขนบธรรมเนยม ภาษา การศกษา การแบงงานกนท า ซงผชายใชอ านาจในการก าหนดบทบาททผหญงควรกระท าหรอไมกระท า ผหญงถกชกน าใหยอมท าตามและยอมจ านนตอสภาพดงกลาว ทามกลางมตทางสงคมทรองรบความเชอระบบชายเปนใหญ การอบรมสงสอนและการสรางเงอนไขทางเพศ เชน การรกนวลสงวนตวของผหญง ความกลาหาญ ความเปนผน าของผชาย

23

นอกจากนผชายยงมอ านาจในการก าหนดความเปนหญง ไมวาจะเปนการก าหนดใหผหญงเปนวตถทางเพศทมกจะถกคกคามจากผชายอยเสมอ ผหญงยงตองมความอดทนตอการคกคามเหลานน และตองประพฤตตนตามบทบาททถกก าหนดเอาไว เชน คณคาของผหญงอยทการเปนแมบานแมเรอน เปนลกสาว เปนเมย และ เปนแมทด กลาวคอ เมอยงเปนสาว ตองรกษาพรหมจรรย คอยดแลปรนนบตบดามารดา เมอถงวยอนสมควรตองแตงงานและปรนนบตดแลสาม รวมทงการท าหนาทสบเผาพนธดวยการเปนแมผใหก าเนด และเลยงดบตร

4. อดมการณเกยวกบการใชความรนแรง อดมการณสวนนในละครโทรทศนจะเปนการสอนใหผชมรจกความสมพนธเชงอ านาจ สอนใหรวาใครแขงแรง ใครออนแอ ใครถกใชเปนเครองมอควบคมสงคมได และในอกดานหนง กจะสะทอนโครงสรางของอ านาจในสงคมดวยวา ใครมความชอบธรรมทจะใชความรนแรงกบใคร เชน ต ารวจกบผราย และยงบอกดวยวาทมาของอ านาจทจะใชความรนแรงอยางชอบธรรมนนมาจากอะไรไดบาง เชน อ านาจแบบศกดนา อ านาจเงนตรา อ านาจทางกายภาพ ฯลฯ ในรายงานระดบโลกวาดวยสขภาพและความรนแรง (World report on violence and health) องคการอนามยโลก (World Health Organization, 2002) ใหความหมายความรนแรงไวอยางครอบคลม วา คอ “การใชก าลงหรออ านาจ ทบคคลจงใจกระท าตอตวเอง ตอผ อน หรอตอกลมคน หรอชมชน และการกระท าเชนนนไดกอใหเกด หรอนาจะกอใหเกดอนตรายตอรางกาย ชวต จตใจ หรอท าใหเกดการพฒนาทผดเพยน หรอเปนการลดรอนสทธอนพงมของผถกกระท าการใชก าลงน ไมวาจะลงมอท าจรงๆ หรอเพยงแคข กถอเปนความรนแรง” ความรนแรงทแพรหลายอยในสงคมวนน ไมไดเกดมาจากสญญากาศ อกทงไมใชลกษณะทถกก าหนดโดยพนธกรรมหรอสญชาตญาณของมนษย หากเปนสงทมนษยสรางขน อนเปนผลมาจากความขดแยงทมนษยอาจจะยงไมไดเรยนรทจะหาทางออกอยางถกตอง หรอไมกอาจจะมาจากโครงสรางสงคมและวฒนธรรมทเออตอความรนแรง ท าใหมนษยเนนความส าคญของตวเองมากเกนไป จนลมนกถงความสมพนธทมกบคนอน ปจจยเหลานนผลตซ าตวมนเอง โดยการถายทอดวธคดและแนวทางปฏบตจากคนรนหนงสอกรนหนง ความรนแรงไมไดจ ากดอยเฉพาะการใชก าลงหรออาวธเทานน แตหมายรวมถงการใช “อ านาจทเหนอกวา” กระท าตอผอน เชน สามบงคบใหภรรยาอยแตในบาน ไมยอมใหออกไปไหน หรอการทอาจารยบางคนในสถาบนการศกษาบางแหงใชสถานภาพทเหนอกวา กดดนหรอหวานลอมใหนกศกษายอมมเพศสมพนธกบตนเพอแลกกบการไดคะแนนทดขน หรอผบงคบบญชาสงยายผใตบงคบบญชาโดยไมเปนธรรม ดงทเคยปรากฏเปนขาว กถอวาเปนกระท าทรนแรงไมนอยไปกวากน

24

ความรนแรงไมจ าเปนตองมาจากการกระท าทเปน“กายกรรม” หรอการลงมอท าจรงๆ แมดวย“วจกรรม” คอการพดขมขวาจะท าราย การเปดเผยเรองสวนตว หรอปายสดวยเรองอนเปนเทจ ซงกอใหเกดความหวาดหวน เครยด วตกกงวล หรอเจบปวดทางจตใจ ในระดบใดระดบหนง กเปนความรนแรงเชนกน นอกจากน แมการไมท าอะไรเลยกอาจเปนความรนแรงอยางหนง เชน การละเลยไมใสใจความตองการทจ าเปนของเดก ผสงอาย หรอสมาชกอนๆในบาน ทควรไดรบการเอาใจใส เปนตน รปแบบการกระท ารนแรงแบงได 4 รปแบบคอ

4.1 ความรนแรงทางรางกาย ไดแก การใชก าลง ใชอาวธชนดตางๆ ในการท ารายตวเองหรอผอนใหไดรบบาดเจบ ความรนแรงดงกลาวมระดบตงแตบาดเจบเลกนอยจนถงบาดเจบสาหส หรอถงแกชวต 4.2 ความรนแรงทางเพศ หมายถง การพด หรอการกระท าทมจดมงหมายละเมดสทธทางเพศ เชน พดจาลวนลาม ตามตอ กระท าอนาจาร การมเพศสมพนธโดยทอกฝายหนงไมยนยอม รวมถงการคาประเวณ ความไมเทาเทยมทางเพศ และการกดขทางเพศ เปนตน 4.3 ความรนแรงทางจตใจ ไดแก การกระท าหรอการละเวนการกระท าใดๆ ทมผลท าใหบคคลอนไดรบความเสยใจ กระทบกระเทอนทางจตใจ วตกกงวล เครยด ซมเศรา รสกสญเสยอ านาจขาดความมนใจและภาคภมใจในตนเอง โดยการแสดงทาท การกระท า วาจาดดา ดถกดแคลน หรอขมข ใชค าหยาบคาย การท าใหอบอาย รวมทงการเฉยเมย ทอดทง เปนตน 4.4 การลดรอนสทธ เปนการเลอกปฏบต หรอปดกนบคคลจากการมหรอการใชสทธอนพงมพงไดของเขา เชน การกกขงหนวงเหนยว การควบคมทางการเงน เปนตน

5. อดมการณชาตนยม เนองจากละครโทรทศนไทยไมคอยมมตทางการเมองมากนก และประวตศาสตรไทยสมยใหมกไมไดผานการตอสเพอกอบกชาตดงเชนชาตอนๆ ดงน นละครโทรทศนทบรรจอดมการณชาตนยมจงมกถอยหลงไปไกลในประวตศาสตร เชน ในสมยอยธยา เปนตน ลทธชาตนยม คอ ความรสกรกชาตบานเมอง ความจงรกภกดตอประเทศชาต และหมชนทมชาตพนธเดยวกบตน ซงกอใหเกดอารมณรวมในอนทจะเสยสละเพอชาต ตลอดจนมความปรารถนาจะรกษาความเปนอสระทางการเมอง ความมนคงปลอดภย และเกยรตภมของชาตไว (จลลา งอนรถ, ม.ล., 2513) ลทธชาตนยมกบความรกชาตตางมความเกยวของกบค าวาชาตดวยกน ความรกชาตบานเมองของคนอาจจะกลาวไดวาเปนไปตามธรรมชาต คอเปนความรสกทเกดจากอารมณเปนไป

25

โดยสญชาตญาณ แตส าหรบความรสกชาตนยมเปนความรสกทรนแรงกวา โดยชาตนยมเปนความรสกทไดรบการปลกฝงอบรม ใหเกดความจงรกภกดตอชาต ความรสกเสยสละเพอชาต ถอวาชาตตนอยเหนอสงใด และมกจะมการกระท าบางอยางทแสดงถงความรสกชาตนยมของประชาชนตามมาดวย เชน มความรสกกาวราว ตอตานชนชาตอน รสกวาชาตตนมความยงใหญเหนอชนชาตใด และ ภาคภมใจในวฒนธรรมของตน ส าหรบลทธชาตนยมในประเทศไทยนนไมรนแรงเหมอนลทธชาตนยมของประเทศเพอนบาน เนองจากไทยไมเคยตองดนรนตอสเพอใหพนจากอ านาจอาณานคมเชนประเทศอนๆ จงไมมปจจยทท าใหเกดลทธชาตนยมเชนเดยวกบประเทศเพอนบานอนๆ แตลทธชาตนยมทเกดขนมกจะเปนในรปทรฐบาลเปนผปลกฝงให เพอตอตานกบอทธพลบางอยางเปนระยะๆ ไป

6. อดมการณแหงไสยศาสตร ละครอกประเภททวนเวยนกลบมาอยในจอโทรทศนไทย คอ ละครประเภทผสาง การด ารงอยของละครประเภทนสะทอนใหเหนอดมการณหลายอยางของไทย กลาวคอ ในโลกทศนของคนไทย เรองของมนษยกบเรองของสงอนๆ ทไมใชคน เชน จตวญญาณนนยงไมอาจจะแยกขาดออกจากกนได และสงคมไทยกยอมรบทงวทยาศาสตรและไสยศาสตรใหอยรวมกนอยางสนต

งานวจยทเกยวของ

เพาวภา ภมรสถตย (2528) ศกษาเรอง “ความสมพนธระหวางละครโทรทศนกบสงคมไทย” โดยศกษาตงแตป พ.ศ. 2498 ถง พ.ศ. 2516 เปนระยะเวลา 19 ป พบวา ละครโทรทศนมความสมพนธและมบทบาทกบสงคมไทย ท งในดานการเมอง เศรษฐกจ และสงคม ในดานเศรษฐกจ ผอปถมภรายการและผชมมสวนก าหนดรปแบบและเนอเรองของละคร ภาวะเศรษฐกจและสงคมมสวนก าหนดทศทางในการจดท าละคร และรสนยมของผชม ในดานการเมอง ละครโทรทศนเปนเครองมอของผปกครองในการสรางความมนคงในการปกครองประเทศ สรางสงคมใหอยในสภาพทดขน ละครโทรทศนถกใชเปนสอระหวางประชาชนกบรฐบาลหรอผปกครองประเทศเนองจากคณสมบตของละคร ประสทธภาพของโทรทศน และความนยมทประชาชนมใหกบละคร รฐบาลทกสมยจงเหนความส าคญของละครโทรทศนวาสามารถจะเปนตวแทนในการสอเรองราวตางๆ ใหประชาชนรบรไดโดยทประชาชนไมรตว ในดานเศรษฐกจและสงคม ผอปถมภรายการและผชมมสวนก าหนดรปแบบและเนอเรองของละครโทรทศน ภาวะทางเศรษฐกจและสงคมมสวนก าหนดทศทางในการจดท าละครของคณะละครและ

26

รสนยมของคนด แตไมวาละครโทรทศนจะมเนอหารปแบบใดจะตองไมขดกบหลกเกณฑและขอบงคบของสถาน ละครโทรทศนในชวง 19 ป จงเปนละครทอยภายใตการควบคมของผปกครองประเทศ แตเปนละครภายใตการควบคมทชวยชแนะสงคมในดานศลธรรมจรรยา ความรกชาต และความจงรกภกดตอพระมหากษตรย เพอใหสงคมเกดความสงบเรยบรอย มากกวาชวยชแนะสงคมใหเกดการเปลยนแปลง และเปนละครโทรทศนทไมไดสะทอนภาพความเปนจรงของสงคมไทยไดอยางเตมท เนองจากขอบงคบของสถานและรฐบาล อภญญา ศรรตนสมบญ (2534) ศกษาเรอง “การวเคราะหละครโทรทศนชด “คกรรม” ในการถายทอดความเชอและคานยมในสงคมไทย” พบวา ปจจยทางดานผสงสาร คอ ทมยนต ผประพนธ, ศลยา ศขะนวตต ผเขยนบทละครโทรทศน และ ไพรช สงวรบตร ผก ากบการแสดง มอทธพลอยางมากตอเนอหาของละครโทรทศนชด “คกรรม” โดยเฉพาะในสวนของผประพนธ เนองจากเนอหาสวนใหญมไดมการเปลยนแปลงไปจากเดม จากการวเคราะหตวบทละครโทรทศน พบวา ละครโทรทศนชด “คกรรม” ไดถายทอดแนวคดซงสะทอนถงความเชอและคานยมในสงคมไทยรวม 6 แนวคดดวยกน โดยแนวคดทไดรบการเสนอมากทสด คอ แนวคดในเรองความรก ซงเปนแกนหลกของละครชดน แนวคดทไดรบการเสนอรองลงมา คอ แนวคดเรองบทบาททางสงคมตามลกษณะทางเพศ แนวคดทเกยวของกบศาสนาและความเชอ แนวคดในเรองความไมเทาเทยม แนวคดเรองการด ารงชวต และแนวคดเรองความรบผดชอบตอครอบครว จากการวเคราะหองคประกอบแหงความส าเรจของละครโทรทศน ตามความคดเหนของผรบสาร พบวา มองคประกอบส าคญดงตอไปน คอ ความดงของบทประพนธ ส านวนภาษาทกนใจ ใหอารมณสะเทอนใจ เนอเรองทแตกตางจากละครโทรทศนทวไป ตวละครทผชมชนชอบ รวมทงการสรางและการถายท าละครอยางประณต และค านงถงรายละเอยดเพอความสมจรง ศศลกษณ แจงสข (2538) ศกษาเรอง “การน าเสนอภาพตวละครเอกในละครโทรทศน” พบวา ลกษณะของตวละครเอกทปรากฏ โดยสวนใหญเปนคนชนชนกลางถงชนชนสงในสงคมเมอง อยในวยหนมสาว หนาตาและบคลกด เปนโสด มอาชพและการศกษา สงทไดรบการเสนอเปนหลก คอ คณงามความดของตวละคร ซงปรากฏในคานยมของตวละครเอกหญง คอ ความเปนแมศรเรอน และการศกษา สวนคานยมของตวละครชาย คอ การมอาชพและรายได ความเปนผน า

27

และการศกษา ภาพของตวละครเอกตางๆ ดงกลาวถกสรางขนเพอสอกบคนด ในเรองคานยม และบรรทดฐานทางสงคม สนยา ไกรวมล (2545) ศกษาเรอง “ลกษณะของบทละครโทรทศนไทยทไดรบความนยมชวงหลงขาวจากป พ.ศ. 2535 ถง พ.ศ. 2544” พบวา บทละครโทรทศนทน าไปผลต และไดรบความนยมมลกษณะรวมทปรากฏ คอ โดยมากมโครงเรองเกยวกบความรก โดยเฉพาะความรกระหวางชนชน รองลงไปคอแนวเรองเกยวกบความส าเรจ โดยมความขดแยงระหวางคนกบคนในเรองของความรก ซงเปนคแยงระหวางคนตางฐานะ ตวละครมลกษณะตายตว บทสนทนาถายทอดวาทกรรมเกยวกบความรก ฉากหลงยงคงเปนบานอนแสดงถงเรองราวความสมพนธทเกยวกบครอบครว และปรากฏชนชนอยางชดเจน ละครมการเลาเรองแบบรรอบดานทไมมขอจ ากดใดๆ และมกจบแบบสขนาฏกรรม โดยองคประกอบการเลาเรองในสวนใหญของละครทไดรบความนยม อนไดแก โครงเรอง แกนเรอง ความขดแยง ตวละคร และ ตอนจบ มลกษณะรวมทไมมการเปลยนแปลง มเฉพาะฉาก บทสนทนา และกลวธดงดดใจผชม เชน การดงดดดวยการใชความรนแรงของตวละคร ทมการเปลยนแปลงไปตามบรบทของสงคม ปจจยเหลานสงผลใหลกษณะละครโทรทศนทไดรบ ความนยมจงไมมการเปลยนแปลงหรอเปลยนแปลงอยางผวเผน ทงนสบเนองจากแนวทางของสถานโทรทศนซงด ารงธรกจจากการขายเวลาละครโทรทศนจงเลอกผลตละครในแนวทตลาดชอบ ซงมกเปนเรองความรกชายหญง ปจจยการผลตและปจจยทางการตลาดเปนสวนหนงทสงผลตอลกษณะและความเปลยนแปลงไดนอยของบทละครโทรทศนทไดรบความนยม