คํี้แจงาช พิ มพั้ครี่๔ ๒๕๒๕งท ·...

คาชแจง ( พมพครงท ๔/๒๕๒๕ ) หนงสออนตรคาถาธรรมบทแปล ( มเรองปรารภนา ) น พระ- พระมหาแจม เขมาราโม และพระมหาทองสบ จารวณโณ วดมกฏกษตร- ยารา เปนผแปลและเรยบเรยง ตามคาแนะนาของทานเจาคณพระศาสน- โศภน ( แจม จตตสลโล ) วดมกฏกษตรยาราม เมอ พ.ศ. ๒๔๖๖ ภายหลงกองตารามหามกฏราชวทยาลย พมพขนเผยแพร ตงแต พ.ศ. ๒๔๘๑ เปนตนมา. เมอจะพมพครงท ๔/๒๕๒๕ น คณะกรรมการเหนวาหนงสอน แปลและเรยบเรยงมานานถง ๕๖ ปแลว ควรจะแกไขเพมเตมใหเหมาะสม ยงขน จงรวมมอกบผแปลและเรยบเรยงเดมแกไข ดงน ๑. ใหเรยกชอหนงสอนวา " อนตรคาถาธรรมบทแปล ( มเรอง ปรารภนา ) " ๒. ลงชอผแปลและเรยบเรยงไวทหนาปกตามระเบยบทใชทวไป ๓. แกไขลาดบเลขคาถา ตามจานวนทตดและเตมขนใหม ๔. แกไขคาแปลคาถาบางแหงและขอความทเลาเรองบางตอน ๕. ทาเชงอรรถบอกทมาทงในธมมทฏกถาและชาตกฏกถา ขนใหม. แผนกตารา มหามกฏราชวทยาลย ๑ กนยายน ๒๕๒๕ คาปรารภ มหามกกฏราชวทยาลยเปนทรวบรวมหนงสอตาง ๆ ทเกยวกบ

เรองพระพทธศาสนา ทงทเปนหลกสตร ทงเปนอปกรณการศกษา พระปรยตธรรม หนงสออนตรคาถาธรรมบทแปล ททานเจาคณ พระศาสนโศภน วดมกฏกษตรยาราม แนะนาใหพระเปรยญในวด นนเรยบเรยง กเปนเรองหนงซงควรจดพมพใหมไว เพอเปนประโยชน แกผตองการ เพราะหนงสอนมเลาเรองในธรรมบทยอ ๆ พอไดความ ถาทไหนเกยวกบคาถาชาดก กเลาเรองชาดกไวอยางชดเจน ทไหนม คาถากลางคน กแปลไวหมดทกคาถา เปนประโยชนแกนกเรยนภาษา บาลประโยค ๓ ไดอยางด นอกจากน ผตองการทราบเรองชาดกตาง ๆ ซงมในธรรมบท เมอไดอานหนงสอนแลว กทราบเรองไดด ทงถอยคา สานวนกไพเราะ เขาใจงาย ชวนอาน. กรรมการกองตารามหามกฎ ฯ พจารณาเหนประโยชนดง กลาวมาน จงไดกราบเรยนขออนญาตพมพและขอกรรมสทธ ทาน กยนดอนญาตใหตามความประสงค ดงปรากฏในหนาคานาของทาน นนแลว. กองตารา มหามกฏราชวทยาลย ๒๒ มกราคม ๒๔๘๑ คานา ขาพเจาไดเรยบเรยงคาถาธรรมบทแปล มเรองปรารภนา ครง เปนพระอรยมน ถวายสมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชร- ญาณวโรรส ทรงโปรดจดเขาเปนธรรมสมบต หมวดท ๑๒ หนงสอ ฉบบนนมแตคาถาทพระศาสดาทรงปรารภ สวนคาถาในระหวาง ๆ ทองเรองหามไม ตงใจจะเรยบเรยงเอง เปนหนงสอคกนกบคาถา ธรรมบทแปลมเรองนานน แตโอกาสไมอานวยให จงแนะนาให

พระมหาแจม เขมาราโม เปรยญ ๖ ประโยค ทวดมกฏกษตรย ทา เธอกอตสาหะทาไดเพยงเรองท ๑๘ เผอญอาพาธเปนวณโรค มรณภาพเสย จงแนะนาพระมหาทองสบ จารวณโณ เปรยญ ๗ ประโยค วดมกฏษตรยใหทาตอไป เธอกยนดรบ พยายามทาจน จบไดโดยเรยบรอย จงไดพมพขนใชในการพระราชทานเพลงศพ หมอมเจาปยบตร จกรพนธ เมอ พ.ศ. ๒๔๖๙ หนงสอทพมพขน คราวนนนอยนก หมดไป มผตองการหาอกกไมได มหามกฏราช- วทยาลยเหนวา หนงสอนน เปนประโยชนแกนกเรยนภาษาบาลมาก จงขออนญาตพมพขน เพอใหสาเรจความประสงคของผตองการ ขาพเจา ยนดอนญาต มอบใหกองตาราชาระ ใหกรรมสทธแกมหามกฏราชวทยาลย ณ วนท ๑๙ มกราคม พ.ศ. ๒๔๘๑. วดมกฏกบตรยาราม วนท ๑๙ มกราคม ๑๔๘๑

ประโยค๓ - อนตรคาถาธรรมบทแปล - หนาท 1

อนตรคาถา ใน พระธมมปทฏฐกถา ปณามคาถา* มหาโมหตโมนทเธ โลเก ลกนตทสสนา เยน สทธมมปชโชโต ชลโต ชลตทธนา ตสส ปาเท นมสสตวา สมพทธสส สรมโต สทธมม จสส ปเชตวา กตวา สงฆสส จ ชล " ต ต กรณมาคมม ธมมา ธมเมส โกวโท มปนนสทธมปโท สตถา ธมมปท สภ เทเสส กรณาเวค- สมสสาหตมานโส ย เว เทวมนสสาน ปตปาโมชชวฑฒน ปรมปราภตา ตสส นปณา อตถวณณนา, ยา ตามพปณณทปมห ทปภาสาย สณ ตา น สายต เสสาน สตตาน หตสมปท, อปเปวนาม สาเธยย สพพโลกสส สา หต " อต อาสสมาเนน ทนเต สมจารนา กมารกสสเปนาห เถเรนน ถรเจตสา * ธม. ๑/๑-๒


สทธมมฏ ตกาเมน สกกจจ อภยาจโต ต ภาส อตวตถาร คต จ วจนกกม ปหายาโรปยตวาน ตนต ภาส มโนรม คาถาน พย ชนปท ย ตตถ น วภาวต เกวลนต วภาเวตวา เสสนตเมว อตถโต ภาสนตเรน ภาสสส อาวหนโต วภาวน มนโส ปตปาโมชช อตถธมมปนสสตนต.


แปลปณามคาถา ขาพเจาชอพระพทธโฆษาจารย เปนผอนพระกมารกสสปเถระ ผฝกตนเรยบรอยแลว ประพฤตสมาเสมอโดยปกต มจตมนคง ใครความ ดารงมนแหงพระสทธรรม หวงอยวา " อรรถกถาอนพรรณนาอรรถ แหงพระธรรมบทอนงาม ทพระศาสดาผฉลาดในสภาพทเปนธรรมและ มใชธรรม มบทคอพระสทธรรมถงพรอมแลว มพระอธยาศยอนกาลง แหงพระกรณาใหอตสาหะดวยดแลว ทรงอาศยเหตนน ๆ แสดงแลว เปนเครองเจรญปตและปราโมทยของเทพดาและมนษยทงหลาย เปนคา ทสขมละเอยดนากนสบ ๆ มาแลว ตงอยแลวในตามพปณณทวป โดย ภาษาของชาวทวป ยงไมกระทาความถงพรอมแหงประโยชนเกอกลให สาเรจแกสตวทงหลายทเหลอได แมไฉน อรรถกถาแหงพระธรรมบท นน จกทาประโยชนใหสาเรจแกโลกทงปวงได " ดงน จงอาราธนา โดยเคารพแลว ขอนมสการพระบาทแหงพระสมพทธเจาผทรงสร เมอ โลกอนมดคอโมหะใหญปกคลมแลว ทรงแลเหนพระนพพานอนเปนทสด ของโลกได ผมฤทธรงเรองแลว ทรงยงประทปคอพระสทธรรมให รงเรองแลว บชาพระสทธรรมแหงพระสมพทธเจาพระองคนนแลว และ ทาอญชลแดพระสงฆแหงพระสมพทธเจาพระองคนนแลว จกกลาว อรรถกถา อนพรรณนาอรรถแหงพระธรรมบทนนดวยภาษาอน แต โดยอรรถไมใหเหลอ ละภาษานนและลาดบอนถงอรรถอนพสดารเกน เสย ยกขนสภาษาอนเปนแบบทไพเราะ อธบายบทพยญชนะแหงคาถา


ทงหลาย ททานยงมไดอธบายไวแลวในอรรถกถานนใหสนเชง นาปต และปราโมทยแหงใจ อนอาศยอรรถและธรรม มาแกนกปราชญ ทงหลาย.


อนตรคาถา ใน ธมมปทฏฐกถา ๑. เรองพระจกขปาลเถระ มเรองเลาวา ยงมเศรษฐผหนง ชอมหาสวรรณ เปนคนมงคง มทรพยสมบตมาก แตไมมบตร วนหนง เขาไปอาบนาแลวกลบมาเหน ตนไมเจาไพร นกเดาเอาวา คงมเทวดาสง จงทาพธรตองบวงสรวง ขอใหตนไดบตรหรอธดา แลวจกทาสกการะแกบนเปนการใหญ จาเนยร กาลลวงมา ภรรยาเขากตงครรภบรรจบครบทศมาส คลอดแลวขนาน ชอวาปาละ สมยอนกคลอดอกคนหนงจงขนานชอวาจลปาละ พอสอง กมารเจรญวย มารดาบดากตาย ไดทรพยมรดก สองพนองกเลยงดกน สบมา. ภายหลงนายปาละไปฟงเทศนทวดพระเชตวน ซงสมเดจพระบรม- ศาสดาทรงแสดง วาดวยอนบพพกถา เขาไดฟงแลวกตดใจ จงเขา ไปเฝากราบทลขอบวช ไดตรสสงใหไปลาญาตทควรลาเสยกอน เขาจง ไปมอบสมบตใหนายจลปาละผนองชาย แลวลาวาจะบวช นอยชายกหาม วา พจา เดยวน ฉนไดพเปนเหมอนมารดาบดาของฉน พอยบานกม สมบตพอจะจายออกทาบญได พอยาบวชเลย ถาใครจะบวชจรง ๆ ไวบวช ตอแก ๆ เถดหนาพ ฝายนายปาละไดฟงนองชายออนวอนดงนน กไม


ยอม จะบวชใหได จงไดพดตอบนองชายผรองไหสะอกสะอนอย โดย ใจความดงนวา :- [ ๑ ] ชราชชชรตา โหนต มอเทาและเทาทงหลายของผใดชารด หตถปาทา อนสสวา ไปเพราะชรา วาไมฟง ผนนเปน ยสส โส วหตตถาโม ผมกาลงถอยเสยแลว กถ ธมม จรสสต. จกประพฤตธรรมไดอยางไรเลา ? นายปาละ หรอทเรยกวามหาปาละ ครนลานองชายไปบวชแลว เฝาปฏบตทานอาจารยและอปชฌายะอยจนครบ ๕ พรรษาแลว จงปลก ตวอยตางหาก เมอครบ ๕ พรรษา ปวารณาเสรจแลว เขาไปเฝา สมเดจพระบรมศาสดา กราบทลถามถงธระในพระศาสนา ไดทราบวา คนถธระนยงนก คอจะตองเลาเรยนศกษาพระพทธวจนะแลวทรงจาไว บอกกลาว จะตองระคนดวยคนหมมาก กไมพอใจกลบรกใครในทาง วปสสนาธระ คอหลกไปอยทสงด ๆ เรมตงความสนความเสอมไวใน อตภาพ ยงวปสสนาใหเจรญเรอย ๆ ไป กวาจะถงพระอรหนต เรยน พระกมมฏฐานในสานกสมเดจพระบรมศาสดา แลวพาภกษบรวารประ- มาณ ๖๐ รป ออกเดนทางไปไกลราว ๑๒๐ โยชน ลถงบานปจจนตคาม หมใหญตาบลหนง อนชาวบานตาบลนน อาราธนาใหจาพรรษาตาม ผาสก พวกเธอเหนสมควรแลว รบอยพรรษา เมอถงวนจาพรรษา ๑. ธม. ๑/๓


พระมหาปาละ แถลงถอยชกชวนภกษบรวาร ใหตงความเพยร สวน ตนกตงหนาบาเพญเพยรอยางใหญ ในเดอนแรกไมไดจาวดเลย ตา เกอบประท ในพรรษานนมหมอมาปวารณาไว เขาจงไดมารกษาตา หมอคนนมยาตาอยางดหยอดทสองทกหาย เขาถวายใหหยอด คราวน หยอดตงหลายครงกไมหาย เขาจงฉงนใจ เรยนถามวา พระผเปนเจา นงหนอดหรอนอนหยอด ทานกนงเสย ทจรง พระมหาปาละไมไดนอน ความประสงคขอหมอจะใหนอน หมอจงออนวอนใหนอนหยอด พระ มหาปาละขอผดไวปรกษาดกอน แลวสอนตนของตนอยางนวา :- [ ๒ ] จกขน หายนต มมายตาน จกษทงหลายทถอกนวาของเรา เสอมไปเสยเถด โสตาน หายนต ตเถว เทโห หกเสอมไปเถด กายกเปนเหมอน กนอยางนนเถด สพพมปท หายต เทหนสสต แมสรรพสงอนอาศยกายน กเสอม ไปเสยเถด กการณา ปาลต ตว ปมชชส. ปาลตะ ! เหตไฉน ? ทานจงยง ประมาทอย. จกขน ชรนต มมายตาน จกษทงหลายทถอกนวาของเรา ทรดโทรมไปเสยเถด. โสตาน ชรนต ตเถว กาโย หกทรดโทรมไปเสยเถด กายกเปน เหมอนกนอยางนนเถด ๒. ธมม. ๑/๑๐


สพพมปท ชรต กายนสสต แมสรรพสงอนอาศยกายน ก ทรดโทรมไปเสยเถด กการณา ปาลต ตว ปมชชส ปาลตะ ! เหตไฉน ? ทานจงยง ประมาทอย. จกขน ภชนต มมายตาน จกษทงหลายทถอกนวาของเรา แตกไปเสยเถด โสตาน ภชชนต ตเถว รป หกแตกไปเสยเถด กายกเปน เหมอนกนอยางนนเถด สพพมปท ภชชต รปนสสต แมสรรพสงอนอาศยกายน กแตก ไปเสยเถด กการณา ปาลต ตว ปมชชส. ปาลตะ ! เหตไฉน ? ทานจงยง ประมาทอย พระมหาปาละ ทรจกกนโดยมากมกเรยกวา พระจกขปาละ เมอ ทานปรกษาหารอตน ตกลงใจวา เราจกไมนอน จนตลอด ๓ เดอน ภายในฤดฝนน เหตนน จกษของเราจะฉบหายเสยหรอแตกเสยกตามท เถด เราจงทรงพระพทธศาสนาไวเถด อยาเหนแกจกษเลย แลวสอน ตนของตนเอง ดวย ๓ คาถาดงปรากฏในขอท ๒ นน แลวคงนง หยอดยาตานอนหยอดไม เมอไปบณฑบาตหมอเหนกเรยนถามวา พระผเปนเจาหยอดยาตาบางหรอขอรบ ? หยอดบางแลวจะ เปน อยางไรบางเลาขอรบ ? ยงเตมทอยจะ กทานนงหยอดหรอนอนหยอด


เลาขอรบ ? พระเถระไดนงเสย แมหมอถามซากไมตอบวากระไร ขณะ นน หมอจงไดกลาววา ทานผเจรญเจาขา ทานไมหาความสบายใหแก ตวของทานเอง กตามแตใจเถด ตงแตวนนตอไป ขอทานอยาไดกลาว วา หมอคนโนนรกษาตาเรา ถงขาพเจากจะไมกลาววา ขาพเจาเปน หมอรกษาตนทาน เพอกนความเสยชอของขาพเจา พระเถระถกหมอ บอกเลกแลว เดนกลบไปวด ครนแลวดารเตอนตนฉะนวา ทานแม หมอเขาบอกเลกเสยแลว ทานอยาไดละอรยาบถเสยนะสมณะ แลวกลาว สอนตนดวยคาถาวา :- [ ๓ ] ปฏกขตโต ตกจฉาย ปาลตะ ! ทานถกหมอเขาบอก เวชเชานาส ววชชโต เลกจากการรกษา ทงเสยแลว นยโต มจจราชสส เปนผเทยวตอมฤตยราช จะมว ก ปาลต ปมชชส. ประมาทอยไยเลา ? พระจกขปาลเถระกลาวสอนตนดงในขอท ๓ นนแลว บาเพญ สมณธรรม ลาดบนน พอมชฌมยามลวงแลว ทงดวงตาทงกเลสของ ทานแตกพรอมกน ไมกอนไมกลงกวากน ทานเปนพระอรหนต สกขวปสสก แลวเดนกลบเขากฎ พอถงเวลาบณฑบาต ภกษทงหลาย ไปเรยนวา ไดเวลาแลวขอรบ ทานกบอกวา พกกนไปเถด ขาพเจา ตอบอดเสยแลว ภกษทงหลายมาดตาของทาน ไดพากนรองไห ตาเปยก ตาแฉะไปตาม ๆ กน ภายหลงพวกมนษยทราบความ ตางกพากนมา ๓. ธม. ๑/๑๑


แสดงความเสยใจ รองไหกลงเกลอกไปกม แลวสงขาวตมขาวสวนมา ถวายทวดเปนนตย ฝายพระเถระกอตสาหโอวาทอนศาสนภกษบรวาร เนอง ๆ จวนออกพรรษา กไดบรรลพระอรหนตพรอมดวยปฏสมภทา หมอทง ๖๐ รป ออกพรรษาปวารณาแลว ภกษบรวารลาทานไปเฝา สมเดจพระบรมศาสดา สวนพระเถระยงไมไป โดยเกรงวาภกษบรวาร จะลาบาก จงสงพวกเธอลวงหนาไป และสงใหไปบอกนายจลปาละ นองชายเพอใหสงคนไปรบ ภกษบรวารมาถงแลวแจงขาว เขาไดทราบ กรองไหคราครวญเปนนกหนา แลวจดแจงใหบวชหลายชอปาลตะเปน สามเณรสงไปตามคาของภกษทมาแจงขาว ฝายสามเณรปาลตะกเดนลด ตดดงดนไปถงพระเถระ ควรแกเวลาแลวชวนกลบ ถอปลายไมเทาจง พระเถระมา ดนาเวทนาเสยนกระไร มาถงกลางทางไดยนเสยงหญง รองเพลงพลางเกบฟนอย กสะดดใจ พงเหนสมดวยเทศนานย ทสมเดจ พระผมพระภาคเจาไดตรสไววา " นาห ภกขเว อ เอกสททมป สมนปสสาม, โย เอว ปรสสส จตต ปรยาทาย ตฏต ยถยท ภกขเว อตถสทโท " แปลวา " ภกษทงหลาย ! เราไมเหนเสยงอน แมสกอยางหนง อนจะยดจตของชายตงอยเหมอนเสยงหญงเลย. " ฝาย สามเณรบอกใหพระเถระอย แลวปลอยไมเทาสาวกาวเขาไปหาหญง ถง ศลวบตกะหญงนนโดยครเตยว แลวกลบมา พระเถระทราบความ ก ประณามขบไล ไมยอมไปกบคนชวและพดพรรณนาโทษตาง ๆ เธอ สงเวชแลวลาเพศเปนคฤหสถ และอางวาตนไมไดบวชดวยศรทธา บวช เพอกนภยในทางตางหาก แลวมาพดออนวอนขอจงไมเทาไป พระเถระ


ไมยอมจงกลาววา " อาวโส คหปาโปป สมณปาโปป ปาโปเยว " แปลวา " ผมอาย ! คฤหสถชวกด สมณะชวกด ชอวาชวทงนน ( คอไมแปลกกน ) " ทานตงอยในความเปนสมณะแลว ไมอาจทาคณ เพยงแตศลใหบรบรณได เปนคฤหสถแลวจกทาความดชออะไรได เรา จะตายอยตามนกตามท เปนไมขอไปกบเจาเปนอนขาด แลวกลาว ๒ คาถานวา :- [ ๔ ] หนทาห หตจกขสม เอาเถด ! เราเปนผมจกษอนเสย แลว กนตารทธานมาคโต มาสทางไกลอนกนดาร สยมาโน น คจฉาม ยอมนอนเสย อยาไปเลย ( ด กวา ) นตถ พาเล สหายตา. เพราะความเปนสหายในชนพาล ไมม. หนทาห หตจกขสม เอาเถด ! เราเปนผมจกษอนเสย แลว กนตารทธานมาคโต มาสทางไกลอนกนดาร มรสสาม โน คมสสาม จกยอมเตายเสย ( ในทน ) จกไม ขอไป นตถ พาเล สหายตา. เพราะความเปนสหายในชนพาล ไมม. ๑. ธม. ๑/๑๕


นายปาลตะไดยนคาราพนของพระเถระแลว กชกใหมความสงเวช สลดจต คดเหนโทษของตววา เรากระทากรรมหนกเปนไปโดยดวน ไมสมควรเลยหนอ ดงน แลวเสยอกเสยใจ กอดแขนรองไหวงเขาราวปา ไป ไดหลกหลบหนาไปโดยประการนนแลว. อนความผดของเธอ หากเปนไปในครงนนน เปนไปดวยความ ผลนผลน ไมทนพจารณาโดยแยบคาย เปนวสยแหงทรชนคนชวชาต เหตนน ทานจงสอนใหรสก แลวไมควรเพลดเพลนโดยสวนเดยววา " นนท ทกขสส มล " แปลโดยพยญชนะวา " ความเพลดเพลนเปน มลแหงทกข " โดยความวา "รกสนกทกขสนด " อาศยเหตเชนน ไมวาการใด ๆ ทานจงสอนใหพจารณาเสยกอนไดเปนการด สมดวย บาลวา " นสมม การณ เสยโย " ใครครวญกอนแลวจงทาดกวา " กตสส นตถ ปฏการ " เพราะสงททาแลวจะทาคนไมได ในเรองน นายปาลตะทาชวแลว กทาคนไมได แมจะพดประจบพระเถระสกเทาไร ๆ ทานกไมยอมคบหา เลยเสยใจวงเขาปาไป ทงพระเถระไวกลางดง. ดวยเดชะของพระเถระ ในขณะนน บณฑกมพลศลาอาสน ( ท ทานพรรณนาวาแผนศลาทประทบมสดจผากมพลเหลอง ) ของทาวสกก- เทวราช ยาว ๖๐ โยชน กวาง ๕๐ โยชน หนา ๑๕ โยชน มสดจ ดอกชยพฤกษ มปกตยบลงในเวลาประทบ และฟขนในเวลาเสดจขน แสดงอาการรอนแลว ( ทเรยกวาพระอนทรรอนอาสน ) ทาวสกกเทวราช จงไดมเทวดารวา ใครหนแล ใครจะยงเราใหเคลอนจากสถาน ดงน


แลว ทรงเลงลงมา ไดทอดพระเนตรเหนพระเถระดวยทพยจกษ เหตนน พระโบราณาจารยทงหลาย จงไดกลาวแลววา :- [ ๕ ] สหสสเนตโต เทวนโท ทาวสหสสเนตร ผเปนจอมเทพดา ทพพจกข วโสธย สองทพยจกษ ( ทรงทราบไดวา ) ปาปครห อย ปาโล พระปาลเถระองคน ตเตยนคนบาป อาชว ปรโสธย. ชาระพยายามเครองเลยงชพให บรสทธแลว. สหสสเนตโต เทวนโท ทาวสหสสเนตร ผเปนจอมเทพดา ทพฑจกข วโสธย สองทพยจกษ ( ทรงทราบไดวา ) ธมมครโก อย ปาโล พระปาลเถระองคน หนกในธรรม นสนโน สาสเน รโต. ยนดในศาสนานงอยนนแลว (คอ นงอยในกลางดงแตองคเดยว ). เมอพระอนทรรอนอาสน ดวยเหตเหนปานนนแลว ไดทอด พระเนตรเหนพระจกขปาลเถระ ดวยทพยจกษวา พระปาลเถระองคน ทรงคณธรรมเชนน ฯ แตหามใครมาชวยนาทางไม ตองนงเปลยวเปลา อยแตองคเดยว ตามประสาพระตาบอด กงมงามทาทาไปตามทานอง แมทานเปนพระอรหนต กเปนแตเพยงชนสกขวปสสก ไดความสข อยางแหงแลง ไมมอทธปาฏหารยอยางใด จงจาใจอยอยางกลาหาญ อน เปนวสยแหงพระอรหนต ผไมมภยแหทไหน ๆ ภยอนกาบงเชนชาต ๕. ธม. ๑/๑๖


ชราพยาธเปนตนกด ภยอนประจกษแกตาเชนชางมาเสออนจะมา รบกวนกด ในภยเหลาน ทานมไดหวนเพราะทานเปน " อกโตภโย " ถงเหตเปนทตงแหงความกลวอยางอน ๆ อนเปนวสยทปถชนจะพงกลว กน ทานยอมไมกลว เพราะถอนตณหาอปาทานหมดแลว แมทานจะ ลาบากสรรกายสกเทาใด แตภายในใจของทานหาทกขไม เหตนน ทาน จงไมยอดไปกบนายปาลตะ ผถงศลวบต เมอครงตงอยในสามเณรภาวะ อนชอวาเปนคนลามกตกอยในความเปนพาล ความเปนสหายไมมในชน พาล ทานปลงใจเหนความดงน จงไมยอมเกยวของกบคนพาล แม จะตายอยกลางปากไมวา จงตองนงอยแตองคเดยว. ขณะนนทาวสกกเทวราช ทรงดารวา ถาเราจกไมไปสสานก ของพระผเปนเจาจกขปาละ ผตเตยนคนชว ผหนกในธรรม เหนปาน นน ศรษะของเรากจะแตกเปน ๗ เสยง จาเราจกตองไปสสานกของ ทาน ครนทรงเทวดารฉะนแลวกเสดจไป เหตนน พระโบราณาจารย ทงหลาย จงไดกลาววา :- [ ๖ ] สหสสเนตโต เทวนโท ทาวสหสสเนตร ผเปนจอมเทพดา เทวรชชสรธโร ทรงสรดวยความเปนเทวราช ตขเณน อาคนตวา เสดจมาโดยขณะนนแลว จกขปาล อปาคม. เขาไปใกลพระจกขปาลเถระ. ๖. ธม. ๑/๑๖


ทาวสกกเทวราช เมอไดเสดจเขาไปใกลพระจกขปาลเถระอยางนน แลว ไดทรงกระทาเสยงฝพระบาท ในทใกลพระเถระ ขณะนน พระ เถระไดสดบเสยงนนแลว จงไดรองถามไปวา นนใคร ? ทาวเธอตรส ตอบวา ขาพเจาคอคนเดนทางเจาขา ทานจะไปไหนเลาอบาสก ? ไป เมองสาวตถเจาขา เชญไปกอนเถดทานผมอาย กพระผเปนเจาเลาเจาขา จกไปไหน ? ถงเรากจกไปในทนนเหมอนกน ถาอยางนน เราทงหลาย ไปดวยกนเถดเจาขา เราเปนคนทพพลภาพ ความเนนชาจกมแกทานผไป กบเรา เอาเถดเจาขา ขาพเจาไมไดรบรอนอะไร ถาขาพเจาไปอยกบ พระผเปนเจา จกไดบญกรยาวตถ ๑๐ สกประการหนง เราทงหลายไป ดวยกนเถดเจาขา พระเถระคดวา นนจกเปนสตบรษ จงกลาววา ถา อยางนน ทานจงจบปลายไมเทาเขาเถดอบาสก ทาวสกกเทวราช ทรง ทาอยางนนแลว ยอพนปฐพพาพระเถระไปใหถงวดพระเชตวน ในเวลา เยน พระเถระไดฟงเสยงเครองประโคมมสงขและบณเฑาะวเปนตนแลว ถามวา นนเสยงทไหน ? ในเมองสาวตถเจาขา ในเวลาไป เราไปโดย กาลชานานแลว ขาพเจารทางตรงเจาขา ในขณะนน พระเถระกาหนด ไดวา ผนมใชมนษย ชะรอยจกเปนเทพดา เหตนน พระโบราณาจารย ทงหลาย จงกลาววา :- [ ๗ ] สหสสเนตโต เทวนโท ทาวสหสสเนตร ผเปนจอมเทพดา เทวรชชสรธโร ทรงสรดวยความเปนเทวราช สงขปตวาน ต มคค ยนทางนน ๗. ธม. ๑/๑๗


ขปป สาวตถมาคม. พลนเสดจมาถงเมองสาวตถ. สมเดจพระบรมศาสดา พระองคผเปนพระธรรมราชา ไดทรง ปรารภพระจกขปาลเถระใหเปนเหต แลวไดทรงเทศนาโปรดไว เรมบท พระบาลฉะนวา " มโนปพพงคมา ธมมา " เปนอาท แปลวา " ธรรมทงหลายมใจเปนหวหนา มใจเปนใหญ สาเรจแลวดวยใจ ถา บคคลมใจรายแลว พดไปกด ทาไปกด ทกขยอมไปตามเขา เพราะ ทจรต ๓ อยางนน เหมอนลอหมนไปตามรอยเทาโคพลพททผเขนไป อย. " อธบายความตามพระคาถานนวา ขอทวาธรรมทงหลายนน กคาวา ธรรม ๆ นน จาแนกออกเปน ๔ คอ คณธรรม ๑ เทศนาธรรม ๑ ปรยตตธรรม " นสสตตธรรม ๑ ในธรรม ๔ ประการนน ธรรมศพทน ในคาวา " ธรรมและอธรรม ๒ ประการ ใหผลเหมอนกนหามได อธรรมยอมนาไปสนรก ธรรมยอมใหถงสคต " ชอวาคณธรรม แปลวา ธรรมคอคณ ธรรมศพทน ในคาวา " ภกษทงหลาย ! เราจกแสดงธรรม อนงามในเบองตนแกทานทงหลาย " ดงนเปนตน ชอวาเทศนาธรรม แปลวาธรรมคอเทศนา ธรรมศพทน ในคาวา " ภกษทงหลาย ! อนง กลบตรบางจาบวกในโลกน ยอมเรยนธรรมชอวาสตตะและเคยยะ " ดงนเปนตน ชอวาปรยตตธรรม แปลวาธรรมคอปรยตต ธรรมศพทน ในคาวา " และในสมยนนแล ธรรมทงหลายยอมม ขนธทงหลาย ยอมม " ดงนเปนตน ชอวานสสตตธรรม แปลวาธรรมคอสภาพ ทมใชสตว เหลานน เปนอรรถาธบาย ในเรองธรรม ๔ ประการ


กและคณธรรม อนเปนธรรมประการทตนนน พงเหนสมดวยคาถา ประพนธ ทสมเดจพระสคตไดตรสไวเปนบาลฉะนวา :- [ ๘ ] น ห ธมโม อธมโม จ ธรรมและอธรรมทง ๒ ประการ อโภ สมวปากโน ใหผลเหมอนกนหามได อธมโม นรย เนต อธรรม ยอมนาสตวไปสนรก ธมโม ปาเปต สคต. ธรรม ยอมใหสตวถงสคต. ๒. เรองมฏฐกณฑล มเรองเลาวา ในกรงสาวตถ ยงมพราหมณผหนง ชออทนน- ปพพกะ เหตทเขาไมเคยใหอะไรแกใคร ๆ เลย จงไดชออยางนน เขามลกคนเดยว เปนลกชายยอดรก เขาใครจะวาจางชางใหทา เครองประดบใหลก แตกกลวจะเสยคาบาเหนจ จงตองบบทองเปน เนอเกลยง ๆ เอาเอง ทาเปนตางหใหลก ( ลกจงไดชอวา มฏฐกณฑล แปลวานายตมหเกลยง ) ตอมาลกเจบ จะหาหมอมารกษา กกลวจะ เสยทรพย ตอเมอลกจะตาย จงใหตามหมอ อาการไขกรอแรเสยแลว หมอเขาไมรบ เมอเหนทาลกจะตายจรง กลวคนทมาเยยมจะเหน สมบตในเรอน จงอมลกมาไวทระเบยง เพอดนไมใหเขาเหนสมบต เวลาปจจสสมยใกลรงวนหนง สมเดจพระผมพระภาคเจาทอดพระเนตร ตรวจดสตวโลกทควรโปรด มฏฐกณฑลมาณพกปรากฏในขายคอ ๘. ธม. ๑/๒๐


พระญาณ พอไดเวลาบณฑบาตกเสดจไปโปรด มฏฐกณฑลไดเหนแลวเกด ความเลอมใส แลวตายไปเกดในวมานทองประมาณ ๓๐ โยชน ใน ดาวดงสเทวโลก มนางฟา ๑,๐๐๐ เปนบรวาร เมอเขาตายไปเกด ในเทวโลกแลว จงราพงวา เราไดสรสมบตทงนดวยกรรมอะไรหนอ ? ไดทราบวา ไดเพราะความเลอมในในสมเดจพระศาสดา และแลเหน พราหมณบดาของตน เมอตนเจบพอจะรกษาไดไมหาหมอมารกษา คนตายแลว มารองไหพรพไรอยในปาชา จงไดจาแลงตวเหมอน มฏฐกณฑลมาณพมาแลว กอดแขนยนรองไหอย ตาพราหมณเหน แลวจงคดวา ตวเรารองไหถงบตร สวนมาณพนรองไหดวยตองการ อะไรหนอ จาเราจะถามเขาด เมอจะถามไดกลาวถามเปนคาถาวา :- [ ๙ ] อลงกโต มฏกณฑล ทานเปนผอนเขาตกแตงแลว เปน มาลาภาร หรจนทนสสโท เหมอนมฏฐกณฑล ( บตรของ พาหา ปคคยห กนทส เรา ) มภาระคอระเบยบดอกไม วนมชเฌ ก ทกขโต ตว. มตวอนประพรมแลวดวยจนทน เหลอง กมแขนทง ๒ คราครวญ อยในกลางไพร ทานเปนทกข อะไร ? เทพบตรผจาแลงตวมานน จงไดตอบไปวา :- [ ๑๐ ] โสวณณมย ปภสสโร เรอนรถ อนลวนแลวดวยทองคา อปปนโน รถป ชโร มม มรศมผดผอง เกดขนสาหรบ ขาพเจาคนหนง ๙. ธม. ๑/๒๖ ๑๐. ธม. ๑/๒๖


ตสส จกกยค น วนทาม แตขาพเจาหาคลอของมนยง ไมได เตน ทกเขน ชหสสาม ชวต. ขาพเจาจกยอมละชวต เพราะความ ทกขนน. ฝายพราหมณบดา ไดฟงคาเทพบตรแสรงกลาวดงนน พาซอสงสาร ดวยเหนเขารองไหคราครวญ จงพยายามจะชวยเปลองทกขของเขา แลว ไดกลาวรบออกไป ดวยความโอบออมอารวา :- [ ๑๑ ] โสวณณมย มณมย พอมาณพผเจรญ ! คลอของมน โลหมย อถ รปยมย นน จะเปนของลวนแลวดวย อาจกข เม ภททมาณว ทองหรอแกวมณ ลวนแลวดวย โลหะหรอรปยะกตามทเถด ขอ ทานจงบอกแกขาพเจาเถด จกกยค ปฏลาภยาม เต. ขาพเจาจะรบประกน ใหทานได คลอ. เทพบตรไดฟงคานนแลวคดวา พราหมณผน เมอเรายงเปนมนษยได เปนลกแก ในตอนทเราเจบแกไมหายา ไมหาหมอมารกษา เราจงตายแลว ครนมาเหนเราผจาแลงตนมา มรปรางคลายคลงกบลกของแกทตายไปนน แลว รองไหอย ซามาพดปลอบเราวาขาพเจาจกทาลอรถ ซงทาดวย ทองคาเปนตนให ชางเถด เราจกลองแลงแกดเลน ดงนแลว จงได ลองสอบถามพราหมณดวา ทานจะทาคลอใหขาพเจาโตเทาไร ? เมอ ๑๑. ธม. ๑/๒๗


พราหมณนนถามยอนมาวา กทานจะตองการโตเทาไรเลา จงไดบอก ไปวา :- [ ๑๒ ] จนทสรเยห เม อตโถ ขาพเจามความตองการดวยพระ จนทรและพระอาทตย ๒ ดวง เต เม เทหต ยาจโต ทานถกขาพเจาขอแลวโปรดให พระจนทรและพระอาทตยทง ๒ ดวงนนแกขาพเจาเถด โส มาณโว ตสส ปาวท มาณพนนกลาวซาแกพราหมณ นนวา " จนทสรยา อภยตถ ภาตโร, พระจนทรและพระอาทตยสองแสง ( เปนคกน ) ในวถทง ๒ โสวณณมโย รโถ มม รถของขาพเจา ลวนแลวดวย ทองคา เตน จกกยเคน โสภต. ยอมงามสงาสมกบคลออนนน. อทนนปพพกพราหมณ ไดฟงคาเทพบตรนนกลาวแลว กพด ตดพอเทพบตรผจาแลงตนเปนมาณพนน โดยนยอยางนวา :- [ ๑๓ ] พาโล โข ตวมส มาณว พอมาณพ ! ทานเปนผปรารถนา โย ตว ปตถยเส อปตถย ของทไมควรจะปรารถนา เปน คนเขลาแท ๑๒. ธม. ๑/๒๗ ๑๓. ธม. ๑/๒๗


ม าม ตว มรสสส ขาพเจาเขาใจวา ทานจกตาย เสย เปลา น ห ตว ลจฉส จนทสรเย. เหนจะไมไดพระจนทร และพระ อาทตยทง ๒ เลยเปนแน. เมอเทพบตรถกพราหมณพดตดพอวาเปนคนเขลาเปนตนแลว คราว นไดทาจงพดกะพราหมณนนวา บคคลทรองไหอยากไดของทมองเหน อยดวยลกตา จะชอวาเปนคนเขลาดวยหรอ หรอวาบคคลทรอง ไหอยากไดของทมองไมเหนดวยลกตา จะชอวาเปนคนเขลาเลา ครน พดดงนแลว จงไดกลาวเปนคาถาวา :- [ ๑๔ ] คมนาคมนป ทสสต แมการโคจรไปมา ( ของพระจนทร และพระอาทตยทง ๒ ดวง ) กยง ปรากฏอย วณณธาต อภยตถ วถยา ธาตคอรศม ( แหงพระจนทรและ พระอาทตยทง ๒ ดวง ) กยงปรากฏ อยในวถทง๒ เปโต กาลกโต น ทสสต สวนคนทตายลวงไปแลว ยอมไม ปรากฏเลย โก นธ กนทต พาลยตโร. ( เหตนน บรรดาเราทง ๒ คน ซง คราครวญอย ณ ทน กใครเลาจะ ชอวาเปนคนเขลากวากน. ๑๔. ธม. ๑/๒๘


พราหมณไดสดบคานนแลว กลบไดสตไมอวดดเลงเหนวา ตนเอง เขลากวา เพราะอยากไดของทไมม มาณพคนนพดถกตองกวาเรา จงได กลาวไป เพอแสดงความทตนเขลากวาวา :- [ ๑๕ ] สจจ โข วเทส มาณว พอมาณพ ! ทานพดถกทเดยว อหเมว กนนทต พาลยตโร บรรดาเราทง ๒ คนซงคราครวญ อย ขาพเจาเองเปนคนเขลากวา จนท วย ทารโก รท ขาพเจารองไหอยากไดบตรทตาย ปตต กาลกตาภปตถย. แลวคนมา กเทากบเดกรองไห อยากจะไดพระจนทรฉะนน. อทนนปพพกพราหมณ เมอไดฟงคาเทพบตรพดเปรยบเปรยแลว กลบไดสต แลวกเปนผหายโศก ไมตองเทยวรองไหรารราไร เหมอน อยางกอน ปรารถนาจะชมเชยสรรเสรญเทพบตร จงไดกลาวคาถา เหลานวา :- [ ๑๖ ] อาทตต วต ม สนต ผใดรดขาพเจา ซงเปนผรอน ฆตสตตว ปาวก เหมอนบคคลดบไฟ ทราดนามน วารนา วย โอส จ เนย ดวยนา ยงความกระวน สพพ นพพาปเย ทร กระวายทงปวงใหดบ อพพห วต เม สลล ผใดถอนลกศรคอความโศก อน โสก หทยนสสต อาศยหทยของขาพเจาหนอ บรร- โย เม โสกปเรตสส เทาความโศกถงบตรของขาพเจา ปตตโสก อปานท ผมแตความโศกเปนเบองหนา ๑๕. ธม. ๑/๒๘ ๑๖. ธม. ๑/๒๘


สวาห อพพฬหสลโลสม ขาพเจานน เปนผมลกศร ( อนทาน ) สตภโตสม นพพโต ถอนแลว เปนผเยน ดบ ( ทกข ( โศก ) ไดแลว น โสจาม น โรทาม พอมาณพ ! ขาพเจาไดฟงคาของ ตว สตวาน มาณว. ทานแลว จะไมเศราโศก จะไม รองไห. อทนนปพพกพราหมณ พรรณนาสรรเสรญยกยองแลว ประสงคจะ ทราบวา มาณพนนคอใคร จงกลาวถามเปนคาถาวา :- [ ๑๗ ] เทวตา นส คนธพโพ ทานเปนเทพดา หรอคนธรรพ อาท สกโก ปรนทโท หรอทาวปรนททสกกเทวราช โก วา ตว กสส วา ปตโต ทานเปนใคร หรอเปนบตรของใคร กถ ชาเนม ต มย. ทาอยางไร ขาพเจาจงจะรจก ทานได. เทพบตรนนจงกลาววา :- [ ๑๘ ] ย จ กนทส ย จ โรทส ทานเผาบตรตนใดในปาชาเองแลว ปตต อาฬาหเน สย ฆหตวา ยอมคราครวญถงบตรคนใด และ รองไหถงบตรคนใด สวาห กสล กรตวาน กมม บตรคนนนคอขาพเจา ไดกระทา ตทสาน สหพยต ปตโต . กศลกรรมไวแลว ถงความเปน เพอนของเหลาไตรทศเทพ. ๑๗. ธม. ๑/๑๒๗ ๑๘. ธม. ๑/๑๒๙


อทนนปพพกพราหมณ ไดสดบคาเทพบตรกลาววา เขาเปน บตรของพราหมณ บดนไดไปเกดในเทวโลก ดวยสามารถทากศล- กรรมไว พราหมณนกตรวจไปด กนกอศจรรยใจวาเปนอยางไรหนอ ลกของเราจงไดกลาววา ไดไปเกดในเทวโลก ดวยสามารถทา กศลกรรมไว กเราผเปนบดา ไมเคยใหอะไรแกใคร ๆ เลย บรรดา กศลมใหทานเปนตน ซงจดวาเปนกศลกรรม เรากไมเคยทาเลย ทงไมเคยชกชวนลกเลย นกเหตไฉน ลกจงไดมากลาววาตายไปเกด อยในเทวโลก ดวยสามารถทากศลกรรมไว จงไดเอยถามเทพบตรอยาง นวา :- [ ๑๙ ] อปป วา พห วา นาททสาม เราไมไดเหนทานนอยหรอมากของ ทาน ททนตสส สเก อคาเร ทานผใหอย หรออโบสถกรรมเชน อโปสถกมม วา ตาทส นนในบานเรอนของตน เกน กมเมน คโตส เทวโลก. ทานไปสเทวโลกดวยกรรมอะไร ? เทพบตรใครจะใหพราหมณบดารจกกรรมเปนบญเปนกศลเสยบาง จงไดแสดงหนทางทจะเปนเหตใหรจกทาบญกศลโดยนยอยางนวา :- [ ๒๐ ] อาพาธโกห ทกขโต คลาโน เมอขาพเจามโรคเบยดเบยนเจบไข ไดทกข อาตรรโปมห สเก นเวสเน มรปกายกระสบกระสายอยในเรอน ของตน พทธ วคตรช วตณณกงข ไดเหนพระพทธเจาผปราศจาก อททกข สคต อโนมป กเลสดจธล ขามความสงสยเสยได เสดจไปดแลว เปนผมพระปญญา ไมทราม ๑๙. ธม. ๑/๒๙ ๒๐. ธม. ๑/๒๙


สวาห มทตมโน ปสนนจตโต ขาพเจานน กมใจเบกบาน ม จต เลอมใสแลว อ ชล อกร ตถาคตสส ไดทาอญชลแดพระตถาคตเจาแลว ตาห กสล กรตวาน กมม ขาพเจาไดทากรรมทเปนกศลอยาง นนแลว ตทสาน สหพยต ปตโต. จงถงความเปนเพอนของเหลาไตร ทศเทพ. อทนนปพพกพราหมณ ไดสดบคาเทพบตรกลาววา เมอตนนอน เจบไขไดทกข ไมมความผาสก นอนแซวอยทเรอนของตน ซงมอาการ ปางตาย ไดเหนพระรศมของสมเดจพระผมพระภาคเจาฉายเยยมเขามา รสกไดวา สมเดจพระผมพระภาคเจาเสดจมาโปรด กแลในขณะนน มาณพผซงตายไปเกดเปนเทพบตรนน นอนผนหนาเขาขางในเรอน สมเดจพระผมพระภาคเจาทรงทราบวา เขาไมเหนพระองค จงไดฉาย พระรศมใหสวางไปวาบหนง มาณพคดวา นแสงสวางอะไร จงคอย พลกกลบมา เหลอบเหนสมเดจพระบรมศาสดาเขาแลว ชกใหเสยใจไปวา พโธเอย ! เราอาศยบดาเปนคนอนธพาล จงไมไดเขาเฝาพระพทธเจา เหนปาอยางน แลวทาความขวนขวายดวยกาย หรอถวายทาน หรอฟง ธรรม เดยวนแมแตมอทง ๒ ขางของเรากยกไมคอยไหวแลว กจทควร ทาอยางอนไมม ดงนแลว จงไดทาใจเทานนใหเลอมใสในองคสมเดจ พระบรมศาสดา ดวยเดชะแหงกศลเพยงเทาน เขาไดไปเกดในเทวโลก เหตนน กรรมทเปนบญ ใคร ๆ จงไมอาจจะกาหนดนบเอาตามชอบใจ ไดวา มประมาณเทานนรอย เทานนพน หรอเทานนแสน บคคลอยาพง


ดหมนบญวามประมาณนอยจะไมใหผล สวนพราหมณนนไมเคยมใจฝกใฝ ในการบญมากกด นอยกด เมอไดฟงประพฤตเหตดงนนแลว ชวนให พศวงอศจรรยเปนอยางยง มสรรกายเตมเปยมไปดวยปต เขาเมอจะแสดง ปตนน ไดกลาวเปนคาถาวา :- [ ๒๑ ] อจฉรย วต อพภต นาอศจรรยหนอ นาประหลาดหนอ อ ชลกมมสส อยมทโส วบากของอญชลกรรมน เปนได วปาโก ถงเชนน อหป มทตมโน ปสนนจตโต แมขาพเจามใจเบกบาน มจต เลอมใสแลว อชเชว พทธ สรณ วชาม. ถงพระพทธเจาวาเปนทพงทระลก ในวนนแหละ. อทนนปพพกพราหมณ ไดฟงคาเทพบตรกลาวแลว กรสกมปต ยนด เหนเปนการอศจรรย เปนการแปลกประหลาด ทไดทากรรม เพยงแตนกนอมเคารพทาอญชลกรรมแดสมเดจพระบรมศาสดา และมจต เลอมใส รนเรงบนเทงใจ ถงพระพทธเจาวาเปนทพงทระลก ดวยเดชะ แหงกศลนน สงผลใหไดถงอยางน มเกดในเทวโลก เชนมฏฐ- กณฑลเทพบตรเปนตน. แทจรง อนวาศรทธาและปสาทะ ชอวาเปนตนทน สาหรบสงตน ใหถงแดนอนเกษม ทงในสวนโลกยและโลกดร การทจะทาอะไรลงไป เพอหากาไรคอความสข ตองหาอะไรเปนหลกเปนราว พอจะยดไว เปนหลก กาลงใจจะไดกลาขน แมเถาไมทเลอยเลเพลาดพาด ดก ๒๑. ธม. ๑/๓๐


ไมเปนระเบยบ ขนกไมงาม เพราะตางขนซบซอนกน ถาปกไมไว เปนหลกใหเกาะเกยว ขนอยโดด ๆ จงดเถดวาจะดสกปานไร แม กาลงใจกเหมอนกน ปลกศรทธาความเชอ ความเลอมใส ในทานผวเศษ ใหเปนหลก แลวประพฤตปฏบตตามปฏปทาททานประพฤต กจะทาตน ใหเปนสขไดบาง เพราะศรทธาความเชอถอ เปนทนนอนคลง ประดง ใหกระตอรอรน ทาความดได แตนนกจะพนจากหวงแหงความลาเคญ ตาง ๆ ดงในคา " สทธาย ตรต โอฆ " จะขามโอฆะ ( คอหวงอน จะทาตนใหจมอยในทกข ) ได ดวยศรทธาความเชอถอ และเลอมใส เปนเหต. เทพบตรเหนพราหมณบดารสกตน มความเชอถอในสมเดจพระ บรมศาสดาดงนนแลว จงไดกลาวเปนเชงเตอนไวอยางน :- [ ๒๒ ] อชเชว พทธ สรณ วชาห ทานเปนผมจตเลอมใสแลว จงถง ธมม จ สงฆ จ ปสนนจตโต พระพทธเจา พระธรรม และพระ สงฆวาเปนสรณะในวนนทเดยว ตเถว สกขาปทาน ป จ จงสมาทานศล ๕ อยาใหขาด อขณฑผลลาน สมาทยสส ทาลาย ปาณาตปาตา วรมสส ขปป จงเวนจากปาณาตบาตโดยเรว โลเก อทนน ปรวชชยสส จงเวนของทเจาของเขาไมใหใน โลก อมชชโป โน จ มสา ภณาห จงไมดมนาเมา ไมกลาวคาเทจ ๒๒. ธม. ๑/๓๐


สเกน ทาเรน จ โหห ตฏโ. และจงเปนผพอใจดวยภรรยา ของ ตน. อทนนปพพกพราหมณ พอไดยนคาเตอนของเทพบตรดงนนแลว กมปตยนดเปนอยางยง แลวรบวา สาธ อนการทเปนบญเปนกศลทงปวง เมอผใดไดชมรสพอรสกซมซาบ บางแลว ความชมชนยอมปรากฏแกผนน แมการแถลงถอยอนประกอบ ดวยธรรม เปนเครองคลายเสยถอนเสยซงโสกปรเทวนากรเปนตน ยอม ปรากฏวาเปนของมรสกวารสอน ๆ ทงปวง เพราะยงปตความอมใจให เปนไปทว " สพพรส ธมมรโส ชนาต " รสธรรมชนะรสทงปวง ดมรสธรรมแลวใจผองใสเปนสขได ไดในขอวา " ธมมปต สข เสต, วปปสนเนน เจตสา " ผใดดมรสธรรม กมปตความอมใจในธรรม พาใหใจผองใส อยเปนสขนก เทพบตรกลาวคาเปนอรรถเปนธรรม ไมใชคาเหลวแลก กลาวคาเพยงดงนาอมฤตโสรจสรงลงเหนอศรษะ พราหมณ ยงพราหมณใหดบโศก หายกระวนกระวาย กลบไดปตใน ธรรม มศรทธานบถอพระพทธศาสนาทาตนใหเขาทางสมมาปฏบตได ความทมศรทธาเปนทนแลว มความปราโมทยในธรรม เลอมใสใน คาสอนของพระพทธเจา ยอมจะไดประสบความสขอนเกดแตมรรคผล และนพพานเปนทสด แมไมถงอยางนนกชอวาทาใจใหเปนสขได เปนครง เปนคราว ซงดกวาไมไดเสยเลย เมอพราหมณไดรบความสขกายสบายจต เพราะถอยคาของเทพบตรอยางนนแลว เพอจะสรรเสรญเทพบตร แบะ เพอจะประกาศความทตนยอมตาย เพราะเหนดดวย แลวไดภาษตคาถา


เหลานวา :- [ ๒๓ ]อตถากาโมส เม ยกข ยกษ ! ทานเปนผใครสงทเปน ประโยชนแกขาพเจา หตกาโมส เทวเต เทวดา ! ทานเปนผใครสงทเกอ กลแกขาพเจา กโรม ตยห วจน ขาพเจาจะทาตามคาของทาน ตวมส อาจรโย มม ทานเปนอาจารยขาพเจา อเปม สรณ พทธ ขาพเจาเขาถงพระพทธเจาวาเปน สรณะ ธมม จาป อนตตร ขาพเจาเขาถงแมพระธรรม อน ไมมธรรมอนจะยงไปกวาดวย สงฆ จ นรเทวสส ขาพเจาถงพระสงฆ ของพระ คจฉาม สรณ อห พทธเจา ผเปนนรเทพ วาเปน สรณะดวย ปาณาตปาตา วรมาม ขปป ขาพเจาเวนจากปาณาตบาตโดยเรว โลเก อทนน ปรวชชยาม เวนของทเจาของเขาไมใหในโลก อมชชโป โน จ มสา ภณาม ไมดมนาเมา ไมกลาวคาเทจ สเกน ทาเรน จ โหม ตฏโ. และเปนผพอใจดวยภรรยาของตน. อทนนปพพกพราหมณกลาวอยางนนแลว เทพบตรไดกลาวกะ เขาวา พราหมณ ! ทรพยในเรอนของทานมมาก ทานจงเขาไปเฝา ๒๓. ธม. ๑/๓๐-๓๑


สมเดจพระบรมศาสดา ถวายทาน ฟงธรรม ถามปญหา ดงนแลว กอนตรธานหายไป ณ ทนนเอง ฝายพราหมณกลบไปเรอนเรยกนางเมย มาแลวบอกวา ฉนจะนมนตพระสมณโคดมมา แลวจกทลถามปญหา หลอนจงเตรยมเครองสกการะไวถวาย แลวออกเดนไปวด ไมถวายบงคม สมเดจพระบรมศาสดา และไมทาปฏสนถาร ไปยนกราบทลอย ณ ท ขางหนงวา พระโคดมเจาขา พรงน นมนตทานรบภตตาหารของขาพเจา พรอมดวยพระภกษสงฆเถด สมเดจพระบรมศาสดา ทรงรบดวยอาการ ดษณภาพเปนสาคญแลว เขากรบกลบไปเรอน สงใหจดแจงขาทนยะ เตรยมไว. สมเดจพระบรมศาสดาพรอมดวยภกษสงฆเสดจไปถงแลว เขาก อนคาสโดยเคารพ มหาชนประชมกน ไดยนวา เมอพราหมณมจฉา- ทฏฐนมนตพระตถาคต หมชนกแตกตนกนมาดเปน ๒ พวก พวกทเปน มจฉาทฏฐมาดดวยคดวา วนนเราจะเหนพระสมณโคดมถกรกอยดวยการ ถามปญหา พวกทเปนสมมาทฏฐมาดดวยคดวา วนนเราจะไดเหน พทธวสยพทธลลาเปนขวญตา เมอพระตถาคตทรงทาภตกจแลว เขา กเขาถามปญหาวา พระโคดมเจาขา ! คนไมไดใหทานเลย ไมไดทา การบชาเลย ไมไดฟงธรรมเลย ไมไดรกษาอโบสถเลย เพยงแตได ทาใจใหเลอมใสในพระพทธเจาเชนทาน แลวตายไปเกดในสวรรคมได หรอ ? พระองคตรสวา พราหมณ ! ทานจะมาถามทาไม เรองทงสน มฏฐกณฑลเทพบตร บตรของทาน ไดบอกทานหมดแลวมใชหรอ เขาทาไกวา เมอไรเจาขา ? จงตรสวา เรว ๆ นเอง ทานไปรองไห


คราครวญอยในปาชา ไดพบมาณพผหนง ยนกอดแขนรองไหอยใกล ๆ กน แลวกตรสเลาเรองมฏฐกณฑลตงแตตนจนอวสาน เรองนจงไดชอวา เปนพระพทธภาษตดวย ครนแลวจงไดตรสอกวา พราหมณ ! คนท เลอมใสในเราแลวตายไปเกดในสวรรค ไมใชแตรอยสองรอยคนเทานน มมากเหลอจะนบ มหาชนไดฟงดงนกเอะใจสงสยเปนนกหนา ท ตรสออกมา เหมอนพระองคไดไปแอบฟงเรองมฏฐกณฑลทปาชาจน ตลอด เพอจะตดความเอะใจสงสยของมหาชน พระองคจงไดทรง อธษฐานวา ขอใหมฏฐกณฑลเทพบตาลอยลวมาพรอมทงวมานเถด เทพบตรนน มอตภาพอนประกอบดวยเครองทพยาภรณ สงประมาณ ๓ คาวต มาแลวลงจากวมาน ถวายบงคมสมเดจพระบรมศาสดา นง ณ ทควรสวนขางหนง ครงนนสมเดจพระบรมศาสดา เมอจะตรสถาม เทพบตรนนวา ทานทากรรมอะไรไว จงไดสมบตเหนปานน ดงนแลว จงไดตรสถามความขอนนเปนคาถาวา :- [ ๒๔ ] อภกกนเตน วณเณน เทพดา ! ทานมวรรณะอนงามยง ยา ตว ตฏส เทวเต นก ยนทาทศทงสนใหสวางอย โอภาเสนต ทสา สพพา เหมอนดาวประจารงฉะนน โอสธ วย ตารกา ปจฉาม ต เทว มหานภาว เทพดา ! ผมอานภาพมาก เราจะ มนสสภโต กมกาส ป . ขอถามทาน เมอทานเปนมนษย ไดทาบญอะไรไว. ๒๔. ธม. ๑/๓๒


๓. เรองพระตสสเถระ มเรองเลาวา พระตสสเถระ ทานเกดในสกลกษตรย เปน พระญาตของสมเดจพระบรมศาสดา แตทานบวชตอภายแก ตงทา เปนพระเถระ มกไปนงอยทหอฉนกลางวด พระอาคนตกะทมอาวโส กวามา กไมลกรบ ทาตขลมวาขาเปนเถระ ภายหลงภกษหนม รปหนง เขาไปหาทานแลวถามเรองพรรษา ไดความวาบวชตอภายแก กเลยพดเปนทขวา ทานไมรประมาณตน พระเถระมากไมลกรบเปน ตน ทานนนกโกรธ ถอวาขาเปนเจา ไมควรใครจะลบหลดถก จง รองไหไปฟองสมเดจพระบรมศาสดา พระองคกทรงชาระ ไดความวา ทานตสสะเปนคนผด แตกลบถอดวาขาเปนเจา แลวทรงลงโทษใหขอ ขมาพระทมอาวโสกวา ซงทานตสสะไดแสดงอาการกระดางกระเดอง ไว แตกหายอมทาตามพทธบญชาไม คงดอดงอยนนเอง พระองคจง ตรสวา ตสสภกษนดอดานแตบดนกหามได แมในกาลกอนกเคยเปน อยางนมาแลวเหมอนกน แลวไดทรงชก อดตนทานมาเลาวา [ ชาดก ] ในอดตกาลในรชสมยแหงพระเจาพาราณส ตวเรานเกดเปน นารทดาบส ตสสภกษเกดเปนเทวลดาบส วนหนงไปอาศยทโรง ขางหมอดวยกน เทวละไปอยกอน นารทะไปทหลง พบกนคยกน พอควรแลวกเขานอน นารทะกาหนดทนอนของเทวละไวแลววา ศรษะ อยทางนน เทาอยทางน ครนตอนดกตนขนออกมา กะวาทางนเปนเทา ของทานเทวละ แตเทวละหานอนตามทกะไวไม กลบกนศรษะมาทางเทา


นารทะจงเหยยบเขาทชฎา เทวละตนขนกโกรธ บนพมพาใหญ นารทะก เขาขอขมาโทษบอกวาไมไดแกลง เมอจบเรองแลวกเขานอน เทวละนกวา เรานอนทานเคยถกเหยยบศรษะ จงหนศรษะมาเสยทางเทา ฝายนารทะทา ความเขาใจไวอยางเดม ครนตนขนจะออกมา กะวาเมอคราวแรก ทางน เปนศรษะ จงคอยเลยงไปออกทางเทา เพอไมใหถกศรษะ ไพลไปเหยยบ เอาคอเขาอก เพราะไมทราบวาเทวละหนศรษะมาทางนเมอไร จงเปนได อยางน เทวละกโกรธเปนฟนเปนไฟ หาวานารทะแกลง นารทะกเขา ขอขมาโทษบอกวาไมไดแกลง เทวละไมฟงคา คงหาวาแกลงอยนนแล แลวพดวาจะแชง นารทะกบอกวาอยางแชงเลย ขาพเจาไมไดแลง เธอก มไดเชอถอถอยคาของนารทะนน ยงขนแชงนารทะดวยคาถาวา :- [ ๒๕ ] สหสสรส สตเตโช พระอาทตยมรศมตงพน มเดชตง สรโย ตมวโนทโน รอย เปนผบรรเทาเสยซงความมด ปาโต อทยนเต สรเย เมอพระอาทตยอทยขนแตเชา มทธา เต ผลต สตตธา. ขอศรษะของทาน จงแตกเปน ๗ เสยง. เมอเทวลดาบสกลาวแชงดงนนแลว นารทดาบสกลาววา ทาน อาจารย ขาพเจาไมมความผดเลย เมอขาพเจาพดยงไมทนขาดคา ทานกแชงแลว เอาเถอะผใดผด ศรษะของผนนจงแตกเถด ศรษะ ของผไมมความผดอยาแตกเลย แลวไดกลาวแชงเปนคาถาเหมอนเทวล- ดาบสแชงนน. ๒๕. ธม. ๑/๓๘-๓๙


นารทดาบสเปนผมอานภาพมาก ระลกชาตได ๘๐ กป คอใน อดตกาล ๔๐ กป ในอนาคตกาล ๔๐ กป เพราะเหตนน จงสามารถ จะตรวจดไดวา คาแชงจะถกใครหนอแล เมอทราบแนวา ถกอาจารย อาศยความเอนดในอาจารยนน จงหามไมใหพระอาทตยขน ดวยกาลง อทธฤทธของตน ชาวพระนครเมอไมเหนแสงอรณขน จนผดเวลา จง พากนไปอออยทพระทวารพระราชวง หนาว ๆ รอน ๆ ไปตาม ๆ กน คราครวญรองทกขแกพระราชาวา ขอเดชะ เมอพระองคขนครองราช- สมบต เกดวบต อรณกไมขน ขอพระองคจงทรงใหอรณขนเพอ ขาพระพทธเจาทงหลายเถด ทาวเธอกทรงตรวจดกายกรรมเปนตนของ พระองค ไมทรงเหนสงไรซงจะไมสมควร จงทรงดารวา จะเปนเหต ไรหนอ ? ชกใหสงสยไปวา คงมพวกบรรพชตผมฤทธววาทกน แลว ไดตรสถามพวกราชบรพารวา ในนครน มพวกบรรพชตมาอยบางหรอ ? เขาทลวาเมอเยนวานน มมาอาศยอยทโรงชางหมอ พระพทธเจาขา ! ขณะนน ทาวเธอกรบเสดจไป มพวกราชบรพารถอคบเพลงนาเสดจ ครนถงแลว กทรงนมสการนารทดาบส ประทบนง ณ ทควรสวนขาง หนง ตรสถามเปนคาถาวา :- [ ๒๖ ] กมมนตา นปปวตตนต ขาแตผเปนเจานารทะ ! การงาน ชมพทปสส นารท ทงหลาย ของชาวชมพทวป เปน ไปไมไดอย เกน โลโก ตโม ภโต โลกเกดมดมนไปเพราะเหตอะไร ? ๒๖. ธม. ๑/๓๙


ต เม อกขาห ปจฉโต. ทานอนขาพเจาถามแลว ขอได โปรดบอกเหตทโลกเกดมดมนนน แกขาพเจา. ๔. เรองจลกาลมหากาล มเรองเลาวา ยงมกฎมพ ๓ คนพนอง คนพชอมหากาล คน กลางชอมชฌมกาล คนนองชอจลกาล เปนพอคาทง ๓ คน มหากาล กบจลกาล เทยวหาซอสนคาบรรทกมาดวยเกวยน ๕๐๐ เลม บรรจ ไวทบาน มชฌมกาลเปนคนจาหนายอยทบาน ตางหาเลยงกนอยดวย อบายออยางน ภายหลงมหากาลไปฟงเทศนทวดพระเชตวน ซงสมเดจ พระบรมศาสดาทรงยกอนปพพกถาขนแสดง เขากพอใจเบอหนายใน ฆราวาสวสย แลวออกบวช จาเนยรกาลลวงมา เธอไดอปสมบทแลว คดจะบาเพญวปสสนาธระใหเตมท แลวเรยนโสสานกธดงคตลอดถง พระอรหนต ในเวลาสงด ทานไปปลงซากอสภอยทปาชาเสมอเปน นตยกาล วนหนงนางสปเหรอมาแจงขาววา มเดกรงสาวคนหนงตาย รปรางสะสวยยงนก ทานกไปด ครนแลวสงวา เมอจดไฟ จงบอก ขาพเจาดวย เมอไดเวลากประดงไฟเขาไป แลวไปแจงขาวใหทานทราบ ทานกไปด คราวนเหนไฟลวงกระดากระดาง เหมอนแมโคดาง มอเทา งอหงก หนงถลอก ไมเปนทตงแหงความยนด จงคดวา เมอกอนรป นสะสวย ใครเหนกรก บดนสถงความสนความเสอมโดยครเดยว ดงน


แลว ไปสทพกกลางคน นงพจารณาความสนและความเสอมอย จง กลาวคาถาวา :- [ ๒๗ ] อนจจา วต สงขารา สงขารทงหลายไมเทยวหนอ อปปาทวยธมมโน มความเกดขน และเสอมสนไป เปนธรรมดา อปปชชตวา นรชฌนต เกดขนแลวยอมดบไป เตส วปสโม สโข. ความเขาไปสงบแหงสงขารเหลา นน เปนสข. ๕. เรองสญชย มเรองเลาวา สมเดจพระบรมศาสดาของเราทงหลายน ในทสด ๔ อสงไขยแสนกป ไดเสวยพระชาตเปนสเมธกมาร ในสกลพราหมณ ในอมรวดนคร ไดเรยนศลปวทยาจบหลกสตรในสมยนน เมอมารดา บดาถงแกความตาย กจาหนายทรพยนบไดหลายโกฏออกบวชเปฯฤษ- ชไพร อยในหมวนตประเทศ เพยรทาฌานและอภญญาใหเกดขนได แลวมาโดยอากาศ พบคนกาลงถางทางในระหวางอมรวดนครกบวด สทศน อทศเปนทางสาหรบสมเดจพระทปงกรทศพล จะไดเสดจโคจร ไปมา แมสวนตนกจองเอาทแหงหนง เมอทางนนยงไมทนแลวเสรจ ไดนอนทอดตนใหเปนสะพาน เพอสมเดจพระศาสดาเจานน ผเสดจ ๒๗. ธม. ๑/๖๕


มาในเมอทางยงไมทนแลว แลวลาดหนงเสอเหลองลงบนเปอกตม อธษฐานวา ขอสมเดจพระศาสดาพรอมดวยสาวกสงฆ อยาทรงเหยยบ เปอกตม จงทรงเหยยบตวขาพเจาเสดจไปเถด. สมเดจพระศาสดา ทรงเหนกาลขางหนาแลวทรงพยากรณวา ผนเปนพทธางกร ในทสด ๔ อสงไขยแสนกปในอนาคตกาลโนน จกไดเปนพระพทธเจาพระนาม วาโคดม. ในกาลตอมา ไดรบคาพยากรณจากพระพทธเจาทงหลาย ๒๓ พระองค มพระโกณฑญญพทธเจาเปนตน ผทรงอบตขนทาโลกให สวาง แลวไดทรงบาเพญบารม ๓๐ ทศ เมอครงเสวยพระชาตเปน พระเวสสนดรทรงบรจาคทานอยางใหญ เปนเหตไหวแหงแผนดน ไดถง ๗ ครง แลวสละบตรและภรรยา ครนสนอาย ไปเกดในดสตบร อยในบรนนจนตลอดอาย เมอเหลาเทพดาในหมนจกรวาลประชมกน กราบทลอาราธนาวา :- [ ๒๘ ] กาโลยนเต มหาวร ขาแตทานผกลาหาญ กาลนเปน ของทาน อปปชช มาตกจฉย ขอทานจงลงไปเกดในทองแหง มารดาเถด สเทวก ตารยนโต ขอทานชวยทาโลกน กบทงเทว- โลกใหขามอย พชฌสส อมตปท. จงตรสรอมตบท ( คอนพพาน ) เถด. ๑๘. ธม. ๑/๗๖


เมอพระองคไดรบคาเชอเชญของเหลาเทพดาแลว ทรงเลอก ฐานะทควรเลอกใหญ ๕ ประการแลว จตจากดสตบรนนไปถอปฏสนธ ในศกยราชสกล เปนผอนพระประยรญาตทงหลายบารงบาเรอ เอา สมบตเปนอนมากเขาลอ ใหเพลดเพลนอยในราชสกลนน ทรงเจรญ วยเตบใหญขนโดยลาดบกาล เสวยกามสขสมบตอยในปราสาท ๓ หลง อนเหมาะแกฤดทง ๓ เปรยบความวาคลายสรสขในเทวโลก ซงไมม โลกยสขอยางใดจะเปรยบปาน แตมาในสมยเสดจประพาสสวนพระราช- อทยาน ไดทอดพระเนตรเหนเทวทตทง ๓ คอคนแก คนเจบ คนตาย อนเรยงรายอยโดยลาดบกน กชกใหทรงสงเวชสลดพระทย เวยนไป ชวนขางจะเสดจกลบ เปนเหตใหอดอดพระหฤทย พาใหเบอหนายใน ฆราวาสวสย " พหทกโข ฆราวาโส " เพราะฆราวาสมทกขทาก จงในวาระท ๔ อนเปนททเสดจกลบ กทอดพระเนตรเหนบรรพชตเขา พอด ชกใหมความยนดพอใจในการบวชเปนบรรพชตเกดขนวา " สาธ โข ปพพชชา " การบวชดนกแล ดงน จงเสดจไปยงพระราชอทยาน พกสาราญพระอรยาบถ ยงวนและคนใหหมดไปเปลองไป ณ ทนน ประทบนงแทบฝงสระมงคลโบกขรณ เปนทสาราญพระทย เมอพระองค ประทบอยดวยพระอาการอยางนน วสสกรรมเทพบตรแปลงเพศเปน นายชางกลบกมา ชวยประดบประดาแตงพระองคใหแลว ทรงสดบ ขาวสาสนอนแสดงความทราหลกมารประสต จงทรงทราบในพระทยวา ความเสนหาเยอใยในเพราะบตร เปนกเลสทมกาลงมาก แลวไดทรง ดารวา บวงเครองผกคอน ยงผกไมมนนกเพยงใด เราคงจกตดใหขาด


ไปไดเพยงนน ดงน พอเวลาลวงเขาสายณหสมย กเสดจกลบคนเขา พระนคร ไดทรงสดบคาถาน ทพระนางกสาโคตมทรงภาษตวา :- [ ๒๙ ] นพพตา นน สา มาตา พระสทธตถะเชนน พระองคน เปนโอรสของมารดาใด มารดา นน ดบ ( เขญ ) ไดเปนแน นพพโต นน โส ปตา พระสทธตถะเชนน พระองคน เปนโอรสของบดาใด บดานน ดบ ( เขญ ) ไดเปนแน นพพตา นน สา นาร พระสทธตถะเชนน พระองคฯ ยสสาย อทโส ปต. เปนสามของนารใด นารนน ดบ ( เขญ ) ไดเปนแน. พระสทธตถราชกมาร ไดทรงสดบคาถานนแลว พอไดเวลา กเขาบรรทม ครนตนบรรทม เหนเหลานางบาเรอนอนหลบมอาการ วปลาส ไมเปนทตงแหงความยนดเหมอนกอน ๆ จงทรงปลกนาย ฉนนใหไปจงมากนถกะมา ไดนายฉนนเปนสหาย ออกมหาภเนษ- กรมณ แสวงหาสนตวรบท ทางพระโพธญาณ สนกาลประมาณ ๖ ป เมอถงวสาขบรณมดถ กไดบรรลพระโพธญาณ ครนแลวทรงเหน วาพระธรรมนลมลก ยากทสตวจะตรสรตามได จงชกใหทรงขวนขวาย นอย แตอาศยพระมหากรณาในหมสตว ทเรยกวาทาวมหาพรหม เชอเชญ แลวไดเสดจไปโปรดเวไนยสตว ทสมควรจะตรสรได ๒๙. ธม. ๑/๗๗


ครนไดภกษบรวารทเปนอรหนตมากขนแลว กทรงสงใหไปประกาศ พระศาสนา สวนพระองคเองกเสดจไปทางหนง. สมยนน อปตสสมาณพ กบโกลตมาณพ ๒ สหาย เบอหนายใน ฆราวาสเทยวแสวงหาโมกขธรรม และนดกนไววาถาใครพบกอนจงกลบ มาบอกกน ตางคนตางไป อปตสสมาณพมาพบพระอสสชเถระเหนกรยา นาเลอมใส เพยรเขาไปไตถาม ไดความวาเปนศษยของสมเดจพระผม พระภาคเจา แตทานออกตวถอมอยวา ขาพเจาบวชใหม ไมสจะเขาใจ คาสอนกวางขวางนก อปตสสมาณพอาราธนาใหแสดตามสตตกาลงวา :- [ ๓๐ ] อปป วา พห วา ภาสสส นอยหรอมากกกลาวเถด อตถ เว เม พรห กลาวแตเนอความแกขาพเจาเถด อตเถเนว เม อตโถ ขาพเจามความตองการดวยเนอ ความเทานน ก กาหส พย ชน พห. จกใชสานวนมากไปทาไม. พระอสสชจงกลาววา เย ธมมา เหตปปภวา ธรรมเหลาใด มเหตเปนแดนเกด เตส เหต ตถาคโต ( อาห ) พระตถาคตตรสเหตแหงธรรม เตส จ โย นโรโธ จ เหลานน และตรสความดบแหง ธรรมเหลานนดวย เอววาท มหาสมโณ. พระมหาสมณะมปกตตรสอยางน. ๓๐. ธม. ๑/๘๔


อปตสสปรพพาลก ไดสดบธรรมกถาจากสานกพระอสสชเถระ บรรลพระโสดาปตตผลแลว กลบไปบอกแกโกลตปรพพาชกผสหาย ใหไดบรรลพระโสดาปตตผลเหมอนกน แลวตางพากนไปเฝาสมเดจ พระผมพระภาคเจา ทพระเวฬวน พรอมดวยปรพพาชกบรวาร ได รบเอหภกขอปสมบท บรรลพระอรหนตหมดแลว พระองคทรงตง อปตสสภกษใหเปนพระอครสาวกเบองขวา ทรงตงโกลตภกษใหเปน พระอครสาวกเบองซาย เมอพระองคทรงแตงตงใหเชนน ถกคอนขอด วา ทรงตงเพราะเหนแกหนา ภกษทมอาวโสกวาเธอทง ๒ นกมอยถมไป เชนพระเบญจวคคย พระยส สหายพระยส พระภททวคคย เหลาชฎล ๓ พนอง ทานเหลาน มอาวโสกวาทงนนไมทรงตง มาทรงตงพระ ออนอาวโส เชนเธอทง ๒ น ชอวาทรงทาการเหนแกหนา พระองค ตรสวา ไมอยางนน เราตงไว ตามอานาจแหงความปรารถนา สวนรป อน หาไดปรารถนาไวเพอจะไดตาแหนงนไม แมอญญาโกณฑญญภกษ ไดปรารถนาไวในพระศาสนาของพระวปสสสมมาสมพทธเจา กเพยงจะให ไดบรรลธรรมพเศษกอนกวาใคร ๆ ในยคนเทานน แมความปรารถนา นนกไดสาเรจแกอญญาโกณฑญญภกษเปนตนแลว อนผลทเปนไปทงน หากเปนไดตามความปรารถนาทชอบธรรม เพราะธรรมยอมอานวยผล แกบคคลผประพฤตธรรม ถงสมเดจพระผมพระภาคเจากไดตรสรบรอง ไวอกวา :-


[ ๓๑ ] ธมโม หเว รกขต ธมมจาร ธรรมแลยอมรกษาผประพฤต ธรรม ธมโม สจณโณ สขมาวหาต ธรรมทบคคลประพฤตดแลวยอม นาสขมาให เอสานสโส ธมเม สจณเณ ความนาสขมาใหน เปนอานสงส ในธรรม ทบคคลประพฤตดแลว น ทคคต คจฉต ธมมจาร. ผประพฤตธรรม ยอมไมไปสทคต สมเดจพระผมพระภาคเจา เมอจะทรงเปลองวาทะทวา ทรง ตงอปตสสภกษกบโกลตภกษใหเปนพระอครสาวกเพราะเหนแกหนา จงได ทรงเลาเรองของทานอญญาโกณฑญญะวา ไดทาบญตงความปรารถนา ไวเพยงเทานน แลวทรงเลาเรองพระยศ สหายพระยศ พระภททวคคย และเหลาชฎล ๓ พนอง ตามทปรากฏอยในเรองแหงทานนน ๆ กเพยง เพอจะสาเรจแกพระอรหนตเทานน เพราะเหตนน ชอวาทรงตงเพราะ เหนแกหนาหามได แลวทรงเลาเรองพระอครสาวกทง ๒ วา ใน พทธกาลแหงพระอโนมทสส ในจนทรวดนคร สารบตรเกดเปนมาณพ ชอสรทะ โมคคลลานะเกดเปนกฎมพชอสรวฑฒะ เธอทง ๒ นเปน สหายรวมกนมาแตครงนน สมยหนงสรทมาณพ เหนความทอตภาพน จะรเหนได กแตในโลกนเทานน ในโลกหนา หารวาจะเปนอยางไร ไม ความทจะตองตายนแหละเปนเทยงแท เราจะบวชดกวา สมบต ไมเปนแกนสารอะไร ตายแลวกเอาไปไมได จงไปชวนสรวฑฒะผ ๓๑. ธม. ๑/๘๙. ชา. ๕/๔๙๐


สหาย เพอจะบวช สรวฑฒะยงไมยอมบวช จงไปบวชแตผเดยว บวชเปนฤษอย ทาอภญญา ๕ สมาบต ๘ ใหเกดขนได ภายหลงได ชฎลบรวาร ประมาณ ๑๐๗๔ คน. ในปจจสสมยใกลรงวนหนง พระอโนมทสสสมมาสมพทธเจา ทรงตรวจดสตวโลก ทรงเหนเหตทสรทะกบสรวฑฒะจะปรารถนาเปน อครสาวก จงไดเสดจไป สรทะเหนกจกแจงตองรบดวยขาทนยะโภชนยะ พอสมควร และหาดอกไมมาทาเปนเครองลาดจดของหอมใหพรงพรอม ไดโดยครเดยว ดวยกาลงอทธฤทธ เมอตกแตงเปนอาสนะแลว สรทดาบส ยนประณมอญชลแดพระตถาคตเจาแลวกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ขอพระองคจงเสดจขนสอาสนะอนแลวดวยดอกไม เพอประโยชนเพอ ความสขแกขาพระพทธเจาตลอดกาลนาน เพราะเหตนน พระธรรม- สงคาหกาจารย จงไดกลาววา :- [ ๓๒ ] นานาปปผจ คนธ จ เรา ( คอสรทดาบส ) เกบรวบ สนนปาเตตวาน เอกโต รวมเอาดอกไมตาง ๆ ชนด และ ปปผาสน ป าเปตวา วตถทมกลนมาแลว ใหแตงตง อท วจนมพรว อาสนะ ประดบดวยดอกไมขนใน ทอนเดยวกน แลวไดทลคานวา อท เม อาสน วร ขาแตวรเจา อาสนะนอนขาพระ- ป ตต ตวนจฉว พทธเจาตกแตงไวใหเปนอาสนะท สมควรแดพระองค ๓๒ ธม. ๑/๘๙


มม จตต ปสาเทนโต เมอทรงทาจตของขาพระพทธ เจส นสท ปปผมาสเน ใหเลอมใสได กจงประทบนงบน อาสนะประดบดวยดอกไม สตตรตตนทว พทโธ พระองคตรสรแลว ทรงทาจตของ นสท ปปผมาสเน ขาพระพทธเจาใหเลอมใสแลว ทง มม จตต ปสาเทตวา ทรงทาโลกนกบทงเทวโลกใหรา หาสยตวา สเทวเก. เรงไดแลว กจงประทบนงบน อาสนะประดบดวยดอกไมอยสก ๗ คน ๗ วนเถด. ๖. เรองพระนนทเถระ มเรองเลาวา สมเดจพระผมพระภาคเจา ไดทรงประกาศพระ- ธรรมจกรอนบวชแลว ทรงเทศนาโปรดพระมหาปชาบดพระเจาแมนา ใหบรรลพระโสดาปตตผล พระเจาสทโธทนมหาราชพระพทธบดาบรรล พระสกทาคามผล ในคราวทเสดจไปนน กาลงจดการววาหมงคลเปนตน ของนนทกมารพทธอนชา พระองคทรงพานนทกมารมาบวชเสย นนท- กมารแมไมพอใจจะบวช กตองจาใจบวช เพราะมความเคารพยาเกรง ในพระองค ไมกลาขดพทธบญชา ภายหลงทรงใหราหลกมารผพทธ- ชโนรสผจะอยสบสกลมาบวชเสยดวย พระเจาสทโธทนมหาราช ทรง หวงราหลกมารไวครองราชสมบต จงเปนการผดคาดไป ชกนอย


พระหฤทย เสดจมาทลขอพรวา ตงแตนตอไป ขออยาไดทรงบวช กลบตรทมาดรบดาไมอนญาตเลย. ครนอยตอมา นนทภกษ นกกระสนใครจะสก เพราะไมไดบวช ดวยศรทธา ชกใหระอานกถงแตคนก ทตองถกพรากกนมานน ความ นนทราบไปถงพระองคสมเดจพระบรมศาสดา ครงนนแล สมเดจพระผ มพระภาคเจา ทรงพานนทภกษไปเทวโลก ใหไปดนางผา เพอใหลม ครกเกา เธอกดใจ เพราะสวยงามดกวาคนกเกาของตน ภายหลงถกพวก ภกษผสหายขบอยเนอง ๆ วา นนทะเปนลกจางเปนผถกซอใหอยในพระ ศาสนา ตนเองกนกกระดาก ละอายแกใจ ทอยในพระศาสนาได ดวย หวงจะไดนางฟา จงหลกหลบไปอยแตผเดยว พากเพยรไมทอถอย ไมชามนาน ไดทาใหแจงบรรลเจโตวมต ปญญาวมต หมดอาสวะ เพราะสนเหลาอาสวะอยในภพนแล. ครงนน สมเดจพระผมพระภาคเจาทรงทราบความขอนนแลว ทรง เปลงอทานนในเวลานนวา :- [ ๓๓ ] ยสส ตณโณ กามปงโก เปอกตมคอกาม อนผใดขามไดแลว มททโต กามกณฏโก หนามคอกาม อนผใดยายไดแลว โมหกขยมนปปตโต ผนน ถงธรรมเปนทสนโมหะแลว สขทกเข น เวธต. ไมตองหวนไหวในเพราะสขและ ทกขเลย. พวกภกษสนทนากนวา ทานทงหลาย ! ขนชอวาพระพทธเจา ๓๓. ธม. ๑/๑๑๒


ทงหลายน ทรงคณนาอศจรรยจรง พระองคทรงแสดงธรรมไดดวย อบายหลายอยาง ดจ " หนามยอกเอาหนามบง " กม เชนพระนนทะ กระสนขนเพราะครกของตน นาจะทรงแสดงธรรมเกยวแกใหปลงเปน อสภ แตหาทรงทาอยางนนไม กลบเอารปทสวยเขาลอ ซงกะขนาดวา นางฟา ยกไปยกมาดวยวธนน กใหบรรลพระอรหนตได และยงตรสวา เราจะไดใชวธอยางนแกนนทะแตในบดนกหามได แมในกาล กอนกไดใชมาแลวเหมอนกน คอเมอครงเราเสวยชาตเปนพอคาชาว เมองพาราณส มชอวากปปกะ นนทะเกดเปนลาในครงนน เปนสตว พาหนะของนายกปปกะ. เปนสตวมแรงมาก เดนไดวนละ ๗ โยชน สมยนนนายกปปกะบรรทกสนคาไปจาหนาย ถงทแลวปลอยลาใหเทยว ตามสบาย ลานนเดนและเลมเลยบหลงครองไป เหนนางลาเขาตว หนง นางลานนกทกทาย พดยวกามสงโยชนโดยประการตาง ๆ ใน ทสดลานนกเกดกระสนตดใจคาของนางลานน นายกปปกะจาหนาย สนคาแลวไดเวลาจะกลบ กมาตามลาตวนนใหกลบ ลานนไมยอม กลบ เพราะมาตดพนกบตวเมยเสยแลว ชกดอดาน นายกปปกะพด ออนวอนแลว ๆ เลา ๆ กไมกลบ เขาจงคดวามนไมปรารถนาจะกลบ จาเราจะตองขใหกลว แลวเอากลบใหได จงไดกลาวคาถาน เปน คาขวา :- [ ๓๔ ] ปโตทนเต กรสสาม เราจกปฏก ใหมหนามยาว โสฬสงคลกณฏก ตง ๑๖ องคล แกเจา ๓๔. ธม. ๑/๑๑๕


ส ฉนทสสาม เต กาย จกทมแทงกายของเจา เอว ชานาห คทรภ. เจาจงรอยางนเถด นะลา ! นายกปปกะพดขดงน เพอจะใหลานนกลว แลวจะไดจบลา นนมาเทยมเกวยนไดสะดวก แตหาเปนไปตามความประสงคของเขา ไม กลบเปนการยากตรงกนขาม เพราะเปนการผดนสยใจคอของลา ลาชอบการปลอบโยน ตามความชอบของมน ตองหาสงทชอบใจยง กวานนเขาลอ จงจะใชไดงาย ลาพอไดยนคาขของนายกปปกะเขา เชนนน กชกเดอดแคนเปนอยางยง จงไดพดตอบนายกปปกะวา เออ กเมอเปนเชนนน ขาพเจากจะตองทาการแกแคนแกทาน ใหสมกน เปนแนแท ฉะน. สตวโลกมนสยใจคอเปนตาง ๆ กน ทชอบขกม ไมชอบขกม ขบางไมขบางกม บางพวกทไมมธรรมชาตเครองรจกผดและขอบ ซม ๆ ตง ๆ ไมใชคนชางคด จะทาอะไรตองคอยจคอยกาชบ ไมขกไมทา การงานอะไร ๆ กราขอ ซงเรยกวา " ใจดผเขา " ชกกาเรบ เอาเปนใชไมได อยางนตองข บางพวกมเชาวไวมไหวพรบ เปนคนชาง สงเกตแบบอยาง ไมตองจ แนะ ๆ เตอน ๆ กเขาใจพอ รจกผดและ ชอบ อยางนไมตองข บางพวกเปนปานกลาง มไหวพรบเปนอยาง ๆ ไมทวไป ตองอาศยการเตอนบาง ขบาง ปลอบโยนบาง จงจะเอาเปน การเปนงานได อยางนตองใชขบางไมขบาง โดยยอ นสยใจคอของ สตวยอมเปนอยางนน.


ในเรองน นสยของลาไมขอบเปนแนนอน เมอถกขเขากชก แคน จงกลาวคาถานวา :- [ ๓๕ ] ปโตปมเม กรสสส ถาทานจกลงปฏกมหนามยาวตง โสฬสงคลกณฏก ๑๖ องคล แกขาพเจา ปรโต ปตฏหตวาน ขาพเจาจกยนขางหนา ยกขางหลง อทธรตวาน ปจฉโต ภณท เต ปาตยสสาม จกสลดสนคาของทานใหตกไป เอว ชานาห กปปก. ทานจงรอยางน นะพอกปปกะ ! ลาถกนายกปปกะขแลว กชกใหเดอดรอน เพราะจะตองจาใจไป อนเปนเหตใหพรากจากนางลาครก แตถงอยางไร ลากไดคดแกแคน จะแกลงนายกปปกะบาง เปนตนวาเวลาลากเกวยนไป จะทาเปนพยศ ยนเทาหนายกเทาหลง แกลงเขยาใหสนคาหลนเรยราด. ลากลายเปนสตวดอดานไปเชนน เพราะอะไร ? เปนเรองควรถกให เขาใจกนไดอย การรกกนในระหวางผเมย ยอมเปนเหตใหหลงสก เพยงไร ? พงเหนในขอวา " รกเมยเสยญาต " ชนดนรกจนหลง เปน เหตใหลมเจาบญนายคณอน ๆ ได อยางจะไมตองกลาวถงอะไร เชน ผวเมยกนเอง อยกนมาตงแตหนมคมแก ภายหลงมาเปลยนตว เชนได สาวมาบาเรอใหม ยงคลายรกของเกาได ถงหลงไมเปนทากม นกเขา ในขอวา " ควายแกกนหญาออน " ยอมจะเคยวนมเหงอก ชวนให เพลนฉนใด แมไดคใหม ถาไมมสตคมไวกฉนนน เจาลานกเพราะ ๓๕. ธม. ๑/๑๑๕


ตดค จงลมกลวนายกปปกะผเปนนายของตน กลบพดเสยงแขงเอาได. ครนนายกปปกะไดฟงคาลาพดแปลกไปเชนนน คดสอบดวา เปน ดวยเหตอะไรหนอ ลาจงพดกะเราอยางนได เมอเหลยวไปแลมาเพอคน ดเหต พบนางลาเขาตวหนง จงลงสนนษฐานเอาวา คงเปนนางลาตวน เอง สอนใหพดอยางน จาเราจะลอมนวา จะหาเมยมรปอยางนให ครนแลวกจะพามาได เมอคดอยางนแลว จงไดกลาวคาถานวา :- [ ๓๖ ] จตปปท สงขมข เราจกนานางลาเปนสตว ๔ เทา นาร สพพงคโสภน มหนาขาวเหมอนสงข งามทว ภรย เต อานยสสาม สรรพางคกาย มาใหเปนเมยของเจา เอว ชานาห คทรภ. เจาจงรอยางนเถด นะลา ! นายกปปกะเหนลาแสดงอาการกระดางกระเดอง ไมพอใจจะกลบ ถนเดม เพราะมาตดตวเมยอยเชนนน จงไดพดลอลาวา ถากลบไป ขาจะหาเมยซงมรปรางงามโฉม เหมอนอยางนางลาตวนใหแกเจา อน พรรณนาไวในคาถานน กะความเดาเอาวา เปนนางลาทเหมาะดวย อาการครบเครอง เปนตนวามเทาครบ ๔ ไมใชเปนสตวพกลพการ อวยวะอยางหนงอยางใด และพรรณนาวามสหนานวลเปนใย เปรยบไว วาเหมอนสงข อนสงขทขดแลว ยอมจะมสเลอมเงาใส แวววาว งามตา สกปานไร ? จะดไปกชวนใหนาพศวง ถงนางลาอนงามเหมาะพเคราะห ดลกษณะ กะวาคงไมใชสตวชนเกรยนเหมอนสนขขเรอน คงมขนอน ละออออนนมนวล ดเปนมนขลบจบตาเจาลาผ อนง พรรณนาวา


สรรพางคกายกงามสงาผาเผย จะชมเชยกไมมทต องคอวยวะทก ๆ สวน สมควรแกขนาด ยาวในทควรยาว สนในทควรสน จะพรรณนาใหมาก ไปสกเทาไร เปนวสยแหงลาผตวทชอบ. เมอลานน ไดฟงคากลาวสรรเสรญรปโฉมของนางลาเขาเชนนน กดใจ นกกรมวาคงจะไดเมยทงาม แลวตงใจจะไปกบนายกปปกะจงกลาว คาถานวา :- [ ๓๗ ] จตปปท สงขมข ถาทานจกนานาลาเปนสตว ๔ นาร สพพงคโสภน เทา มหนาขากเหมอนสงข งาม ภรย เม อานยสสส ทวสรรพางคกาย มาใหเปนเมย ขาพเจาได เอว ชานาห กปปก ทานจงรอยางนเถด นะพอ กปปกะ ! กปปก ภยโย คมสสาม พอกปปกะ ! ขาพเจากจกไปให เตมท โยชนาน จตททส. ( ถงวนละ ) ๑๔ โยชน. ๗. เรองพระเทวทต มเรองเลาวา เรองพระเทวทต อนพระธรรมสงคาหกาจารยเจา รวบรวมชาดกทงหมด ทสมเดจพระผมพระภาคเจา ทรงปรารภพระ- ๓๗. ธม. ๑/๑๑๕


เทวทต แลวตรสไวใหพสดาร แลวเลาเรองพระเทวทต จาเดมแต เวลาบวช ตลอดจนเวลาทถกธรณสบ. เมอสมเดจพระผมพระภาคเจา เทยวทรงแสวงหาสนตวรบท จน ไดตรสรพระอนตรสมมาสมโพธญาณแลว พระประยรญาตทงหลายกพา กนมาทรงผนวชตามเสดจ พระเทวทตกมาทรงผนวชอยในสานกดวย แตภายหลง พระเทวทตทาความปนปวนขนในหมสงฆ เชนขอ ใหภกษสงฆประพฤตเครงครดตลอดชวต ๕ ประการ คอ ใหอยปา ตลอดไป ถอบณฑบาตเปนวด ใชแตผาบงสกล อยโคนไม และเวน ไมฉนเนอสตว เมอถกพระพทธเจาปฏเสธ กพยายามยสงฆใหแตกกน พระพทธเจาทรงทราบจงเรยกมาตกเตอนกไมเชอฟง ตอมาทรงทราบวา พระเทวทตพยายามแยกภกษบางพวกออกไปทาสงฆกรรมตาง หาก และ แยกตวออกไป จงตรสวา [ ๓๘ ] สกราน อสาธน ความไมดและไมเปนประโยชนแก อตตโน อหตาน จ ตน ทางาย ย เว ห ต จ สาธ จ สงใดแลว เปนประโยชนดวย ดดวย ต เว ปรมทกกร. สงนนแล ทายากอยางยง. แลวทรงเปลงอทานอกวา [ ๓๙ ] สกร สานา สาธ ความด คนดทางาย สาธ ปาเปน ทกกร ความด คนชวทายาก ๓๘. ธม. ๑/๑๓๒. ๓๙. ธม. ๑/๓๓


ปาป ปาเปน สกร ความชว คนชวทางาย ปาปมรเยห ทกกร. ความชว คนดทายาก. ในทสดพระเทวทตคดตงตวเปนพระพทธเจาพาบรษทของตนไปตง สานกอยทคยาสสประเทศ ความทราบไปถงสมเดจพระบรมศาสดาพระ องคจงทรงสงพระอครสาวกไปทรมาน ไดเหลาภกษบรวารเธอคนมา พระภกษทงหลายเหนดงน กสรรเสรญวาเมอแรกทานไปดวยกนแตเพยง สององค กลบมามบรวารตามมามากดงามสงายงนก พระพทธองคจงได ตรสวา ในบดนเทานนกหามได แมในอดตกาลกเหมอนกน แลวทรง เลาเรองในลกขณชาดกวา :- [ ลกขณชาดก ] เมอพระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระยามฤคราช ไดใหเนอลก ชาย ๒ ตวรกษาฝง นาฝงไปแอบแผงหากน เนอชอลกขณะตวหนง ฉลาดในอบาย รหลบหลกพวกมนษย รกษาฝงไวได เวลากลบมา กยงมบรวารมากดงามสงา สวนเนอชอกาละตวหนง โฉดเขลาพาฝงเนอ ไปพนาศหมด กลบมาแตตวเดยว เมอเนอลกชาย ๒ ตวนกลบมาอย พระยามฤคราชจงเรยกเนอผมารดาใหมาด แลวกลาววา :- [ ๔๐ ] โหต สลวต อตโถ ความเจรญ ยอมมแกผมศลทงหลาย ปฏสนถารวตตน ผมปกตประพฤตปฏสนถาร ลกขณ ปสส อายนต ทานจงดเนอชอลกขณะ อนหม าตสงฆปรกขต ญาตหอมลอมมาอย ๔๐. ธม. ๑/๑๓๔. ชา. ๑/๒๒๐


อถ ปสสสม กาล แลวกจงดเนอชอกาละน สวหนว าตภ. ผเสอมสญจากหมญาตมาอย. สมเดจพระบรมศาสดา ทรงปรารภพระเทวทตและพระอครสาวก ใหเปนเหต ตรสเลาชากดกอยางนนแลว ภกษทงหลายไดกราบทลอกวา ขาแตพระองคผเจรญ ! ไดยนวาพระเทวทตนมนตพระอครสาวกทง ๒ ใหนงทง ๒ ขางแลว ไดทาตามอยางพระองค ดวยตงใจวาจกแสดง ธรรมเอาเยยงอยางพระพทธเจา เมอภกษทงหลายไดกราบทลดงนนแลว พระองคจงไดตรสวา ภกษทงหลาย ! ไมใชแตครงนเทานน แมครง กอน ๆ เทวทตน กพยายามทาอยางเราเหมอนกน แตกไมอาจ แลว ทรงเลาเรองในวรกชาดกวา :- [ วรกชาดก ] เมอพระโพธสตวเสวยพระชาตเปนกานาชอวรกะ กานาชอวรกะ ชานาญในทางนา ลงดานาจบปลากนไดโดยคลองแคลว กาบกชอ สวฏฐกะเหนดงนน ไมรจกประมาณตวของตว คดเอาอยาง จงลงดานา เพอจบปลากนบาง พอดาลงไป ถกสาหรายพนคอ ขนไมได เลยจมนา ตาย นางกาผเปนเมยเหนหายไป จงเทยวตามหาพบกานาชอวรกะแลว ถามถงขาวคราวกาผวของตน กานาชอวรกะจงแจงขาวใหทราบ เปน คาถามและคาตอบกนดงนวา :- กากถาม [ ๔๑ ] อป วรก ปสเสส เออ พอกานาวรกะ ! ทานเหน สกณ ม ชภาณก นกผวาขานไพเราะ มสรอยคา ๔๑. ธม. ๑/๑๓๔. ชา. ๓/๑๙๙


มยรควสงกาส ดจนกยง ชอวาสวฏฐกะผเปน ผว ปต มยห สวฏก. ของดฉนบางไหม ? กานาชอวรกะตอบ อทกถลจรสส ปกขโน เมอกาบกชอสวฏฐกะ ทาตาม นจจ อามกมจฉโภชโน กรยาแหงนกผเทยวไปไดทงในนา ตสสานกร สวฏโก ทงบนบก มกกนปลาดบอยเปน เสวาเลห ปลคณ โต มโต. นตย ถกสาหรายพนคอตายเสยแลว. สมเดจพระบรมศาสดา ทรงเลาเรองอนเปนอดต แสดงความท พระเทวทตเอาอยางพระองค แตไมอาจทาไดเหมอน ถงแกความตาย เสยหลายครง เชนครงทพระองคเสวยพระชาตเปนกานา พระเทวทต เปนกาบก เลยนเอาอยางกานา เลยจมนาตายเปนตน และทรงเลาเรอง เหนปานนนในกนทลชาดกอกวา :- [ กนทลชาดก ] เมอพระโพธสตวเสวยพระชาตเปนนกหวขวาน พระเทวทตเปน นกกระไน โดยธรรมดา นกหวขวานหาเหยอกนอยในหมไมตะเคยน อนเปนไมมแกนแขง และหาเหยอไดกนอยางด ๆ นกกะไนเคยหา เหยอกนอยในหมไมทองหลางและไมงว อนเปนไมเนอซยออน แตเปน เพอนกบนกหวขวาน ภายหลงไดกนเหยอทนกหวขวานหวไดในหมไม ตะเคยนมาใหกน กตดใจ จงคดเอาอยางนกหวขวาน เอาจะงอยปากเขา เจาะหมไมตะเคยน จะงอยปากกยงเยน ลกตาทะเลน ขมองศรษะกสะทาน


แตกออก หลนจากตนไมมาถงพนดน กลาวคาถาวา :- " อมโภ โกนามาย รกโข สนตปปตดต สกณฏโก ยตถ เอกปปหาเรน อตตมงค วสาฏต " แปลความวา " ทานผเจรญ ! ตนไมนนนมชอวากระไร มใบรมเยน มหนาม ทหวขมองของขาแหลกแลว เพราะฟาดเพยงครงเดยว " นก หวขวานไดยนคานนแลว จงไดกลาวแสดงความสงเวช เปนเชงตอบนก กระไนวา :- [ ๔๒ ] อจาร วตาย วตท วนาน นกกระไนตวน เมอจะเจาะหมไม กฏงกคกเขส อสารเกส ไดเทยวไปแลวหนอ ในเหลาตนไม เปนชนดไมแหง ซงไมมแกนเลย อถาสทา ขทร ชาตสาร ภายหลง นกกระไน โขกไม ยตถาภทา ครโฬ อตตมงค. ตะเคยน ซงเปนไมมแกน จน ตวแตก ( ตาย ). เมอทรงเลาเรองนนจบลงแลว ไดทรงเลาเรองในโรจนชาดกมเนอ ความเหนปานดงนนอกวา :- [ วโรจนชาดก ] เมอพระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระยาราชสห พระเทวทต เปนสนขจงจอก พระยาราชสหเปนสตวมอานาจมาก อาจจบสตวชนด ใหญ ๆ เชน ชาง มา โค กระบอเปนตนมาเปนอาหารได วนหนง ๔๒. ธม. ๑/๑๓๔. ชา. ๓/๒๑๖


ออกหาอาหาร บรโภคอมแลว เดนกลบมาถาทองทเคยนอน สนข จงจอกเดนเซอซามาพบเขา มความกลวเปนอยางยง จะหนกไมทน จงไปหมอบลงขางหนา ขอยอมเปนขา ตามแตพระยาราชสหจะใช พระยาราชสหจงพาไปเลยงไวในถาทองดวยกน ไดกนเศษเนอสตวท พระยาราชสหหามาไดเปนนตยมา ภายหลงสนขจงจอกกาเรบขน คด เอาอยางพระยาราชสห พระยาราชสหทรงความกหามไว และกลาว วาไมใชวสยของทาน เปนวสยแหงสตวผเกดในกาเนดราชสห แมพระยา ราชสหหามแลวกไมฟง คดออกเทยวจบสตวใหญ ๆ วนหนงไปพบชาง เขา กโผเขาใส กระโดดจะกดตระพอง กระโดดพลาดตกลงทเชงเทา ชาง ขางกกระทบกะโหลกศรษะแตก เหยยบยาเสยจนละเอยด เอาชน ดไมได พระยาราชสหเดนไปพบสนขจงจอกนน จงกลาวคาเยยหยนมน ผอยากออกอานาจโดยไมรจกประมาณตวเปนคาถาดงนวา :- [ ๔๓ ] ลส จ เต นปผลตา ไขขอของทานถกชางขย มตถโก จ วทาลโต หวขมองกถกกระทบแลว สพพา เต ผาสกา ภคคา และซโครงของทานหกหมดแลว ทาน สมม วรจส. คราวนงามหนาละซเพอน ! สมเดจพระผมพระภาคเจา ทรงปรารภถงถอยคาทมกกลาวกน อยวา พระเทวทตเปนคนอกตญ ไมรจกบญคณคน แม สมเดจพระบรมศาสดา เปนผมพระคณปการหาทสดประมาณมได ๔๓. ธม. ๑/๑๓๕. ชา. ๒/๒๓๘


พระเทวทตยงคดคดทรยศ หารจกพระคณไม พระองคจงไดตรส วา เทวทตจะไดเปนคนอกตญ คดคดทรยศตอเราในครงนเทานน กหามได แมครงกอน ๆ กเคยมาแลวเหมอนกน แลวทรงเลาเรอง ในชวสกณชาดกวา :- [ ชวสกณชาดก ] เมอพระโพธสตวเสวยพระชาตเปนนกกระสา พระเทวทตเปน ราชสห วนหนง ราสหออกหาอาหารไดกนสตว บงเอญกระดกเขา ขวางลาคอ เมอเกดกระดกตดคอขนแลว แสนจะไมผาสก ไดรบ ทกขเวทนาสาหส ฝายนกกระสาเหนราชสหไดรบทกขเวทนามาก ม ความกระวนกระวายอย จงไดมความสงสาร รบอาสาวาจะชวยคาบเอา กระดกออก บอกใหราชสหอาปากขน แลวเอาไมคาปากไว คอย ๆ เอาจะงอยปากของตนเคาะทอนกระดกใหหลดออก ครนแลวนกกระสา ไดขอเนอเปนรางวลบาง ราชสหไดรบความสบายแลวหารสกบญคณ ไม แมแตอะไร ๆ สกหนอยกไมยนให กลบคยลบบญคณนกกระสา เสยอกวา จะเอาอะไร เอาจะงอยปากมาลวงถงในคอ ไมงบเสยกเปน บญละส เนอทตดอยตามไรฟนของขา กพอเจากนแลวน คาเจรจา ปราศรยกนระหวางนกกระสากบราชสหพงเปนดงนวา :- นกกระสากลาววา [ ๔๔ ] อกรมหา ว เต กจจ เราไดชวยทากจของทานดวยกาลง ย พล อหวมหเส


มคราช นโม ตยตถ ขาแตพระยามฤคราช ความ นอบนอมจงมแกทาน อป ก จ ลภามหเส. เราจกไดอะไร ๆ บาง ราชสหกลาววา มม โลหตภกขสส ทานอยในระหวางฟนของขาผม นจจ ลททาน กพพโต โลหตเปนภกษา ทากรรมหยาบชา ทนตนตรคโต สนโต เปนนตยยงรอดอยได มนกมาก ต พห, ยป ชวส. อยแลว. สมยหนง ภกษทงหลายเจรจากนถงโทษแหงพระเทวทตวา พระเทวทตไดแตงนายขมงธนใหยง ไดกลงศลาใหทบ และไดปลอย ชางซบมนชอธนปาลกะใหแทงสมเดจพระพทธองค เธอเพยรพยายาม จะปลงพระชนมสมเดจพระทศพลมามไดขาด พระองคเสดจมาแลวตรสวา เธอเพยรพยายามมาอยางน แตในครงนเทานนกหามได ถงครงกอน ๆ กอยางนเหมอนกน แลวทรงเลาเรองในกรงคมคชาดกวา :- [ กรงคมคชาดก ] เมอพระโพธสตวเสวยพระชาตเปนกวาง พระเทวทตเปนนาย พราน กวางเทยวหาผลาผลอยในปา เมอถงหนาผลมะลน ฝงเนอ กพากนไปกน นายพรานขนไปขดหางบนตนไมแอบอย เมอฝงเนอมา ๔๔. ธม. ๑/๑๓๕. ชา. ๔/๒๕๘


ไดทากเอาหอกพงลงไป ถกเนอตาย นาเอาเนอไปขายเลยงชพอย วนหนง กวางเทยวหากน มาถงตนมะลน แตกวางเปนผพจารณาโดย รอบคอบ ไมเลนเลอ เหลอบเหนนายพราน กยนชะงกอย ไมเขาไป นายพรานจงเกบผลมะลนออกโยนลอใหเขามาใกล ๆ เพอจะพงหอกลงไป ถนด กวางรเทาแตทาเปนไมรเทา แสรงทาเปนพดแกตนไมวา เฮย ตนไม ! แตกอนแตไร เจาเคยใหผลหลนลงตรง ๆ แตวาวนนมนผด ธรรมดาตนไมเสยจรง ๆ เมอเจามาเปนเสยอยางน ขากจกไปหาอาหาร กนทตนไมอนกได แลวไดกลาวคาถาเปนคาเยยวา :- [ ๔๕ ] าตเมต กรงคสส ไมมะลนเอย ! เจากลงมาเพราะ ย ตว เสปณณ เสยยส เหตใด กวางรเหตนนแลว อ เสปณณ คจฉาม ผลของเจา ไมชอบใจขา ขาจะไป น เม เต รจจเต ผล. หาผลมะลนตนอน. ภกษทงหลายพากนปรารภถงโทษแหงพระเทวทตใหเปนเหตแลว พดกนถงการทเธอเสอมจากรายไดทง ๒ คอ ทางโลกยเสอมจากลาภ สกการะ ทางโลกดรเสอมจากสามญญผล โดยนยทกลาวกนอยตามโรง ธรรมสภาวา ทานผมอายทงหลาย ! คบอนจดไฟรงเรองทง ๒ ขาง คอ ทสดขางนและทสดขางโนน แตในทามกลางคบนนเปอนเปรอะดวยคถ ใครจะหยบกไมได ยอมไมสามารถจะเอาไปจดไมในราวปา หรอตาม หมบานไดฉนใด พระเทวตบวชในพระศาสนาเปนนยยานกธรรม ๔๕. ธม. ๑/๑๓๕. ชา. ๑/๒๖๒


เครองนาสตวออกจากสงสารทกขเหนปานดงนแลว และเปนผเสอมจาก ประโยชนทง ๒ คอเปนคฤหสถกเปนผเสอมจากโภคสมบต บวชเปนพระ กไมสามารถจะบาเพญสมณะปฏบตใหเตมทได กฉนนน สมเดจพระบรม ศาสดาเสดจมาแลวตรสวา เทวทตเสอมจากประโยชนทง ๒ แตในครง นเทานนกหามได แมในครงกอน ๆ กเคยมาแลวเหมอนกน แลวทรง เลาเรองในอภโตภฏฐชาดกวา :- [ อภโตภฏฐชาดก ] เมอพระโพธสตวเสวยพระชาตเปนรกขเทวดา พระเทวทตเปน พรานเบด ครงนน พรานเบดเทยวลงเบดตามลานากบลกนอยคนหนง เมอทอดเบดลงไป บงเอญไปตดตอในใตนา ดงขนชกหนกมอ นกวา ตดปลาใหญ และคดวาถาเราไดปลาใหญไป เพอนบานจะมาขอ จงสง ลกนอยไปบอกเมย ใหเมยเทยวพาลทะเลาะใหเกดววาทบาดหมางกนเสย สวนตนผลดผาลงดานาฉดปลา ตาไปกระแทกถกตอไมเขากแตกทาลาย ไป เอามอกมตาตวสนขนมา เทยวคลาหาผานง ผากหาย เพราะ ขโมยลกเอาไป ฝายเมยกเทยวพาลทะเลาะ เกดราวรานกบเพอนบาน หมดเขาใครไมได นแหละไดในขอวา " โลภมากลาภหาย " รกข- เทวดาผสงอยทตนไมใกลฝง แลเหนเหตเชนนนทงสนแลว จงไดเปลง อทานแสดงความสงเวชวา :- [ ๔๖ ] อกข ภนนา, ปโฏ นฏโ นยนตากแตก ผานงกหาย ๔๖. ธม. ๑/๑๓๖. ชา. ๒/๓๗๒


สขเคเห จ ภณฑน ในเพอนบานกทะเลาะกน อภโต ปทฏกมมนตา การงานเสยหายทงสองดาน อทกมห ถลมห จ. คอทงในนา ทงบนบก. พระเทวทตตงตวเปนคแขงกบสมเดจพระบรมศาสดา เพยรพยา- ยามจะปลงพระชนมของสมเดจพระบรมศาสดาเสย โดยปรยายตาง ๆ เชนแตงนายขมงธนใหยง ปลอยชางธนปาลกะใหแทง ขนเขากลงศลา ใหทบ แมอยางน ๆ พระเทวทตกทาได มความอาฆาตผกโกรธ ผกแคนในสมเดจพระพทธองคเปนอยางยง แตพระองคหามความอาฆาต ในพระเทวทตไม ทรงหวงดแกพระเทวทตเสมอ แตหากเธอไมหวง ดตอดวย พระองคจงวางพระหฤทยเปนกลาง พงเหนอยางในคาวา :- " ใครดเรากดอารอารอบ, ถกระบอบแบบบราณทขานไข มตตจตตอตดกบมตตใจ, ใครไมไยแลวไมอยากใหยากเยน " พระองคทรงปรารภพระเทวทตใหเปนเหต แลวทรงเลาเรอง อนเปนอดตหลายเรอง ซงเกยวแกพระเทวทต ดงไดเลามาแลว ขางตนตน แสดงความทพระเทวทตตงตวเปนคแขง ทากจการเลยน จะเอาอยางพระองค แตไมอาจทาไดเหมอน ถงแกความเสยหายทก ๆ ครงไป มาในพทธปบาทกาลกคงอยางนน แตในปจฉมกาล เธอ นอนเจบอย ๙ เดอน รสกตว ใครจะไปเฝาสมเดจพระบรมศาสดา บอกสาวกของตนใหชวยหามไปเฝา พวกเขากลบพดปดเสยวา เมอ ยงด ๆ อยแลวกเทยวทากรรมไวกบพระองค พวกขาพเจาจกไมหาม


ไปเฝาเปนอนขาด เธอกออนวอนวา ทานทงหลายอยาใหขาพเจา ฉบหายเสยเลย ขาพเจาไดผกอาฆาตไวในสมเดจพระบรมศาสดา สวน พระองคไมเคยมอาฆาตในขาพเจาแมสกเทาปลายเสนผม พระองคม พระหฤทยเสมอในสตวทงปวง เพราะเหตนน พระอรรถกถาจารย จงประกาศความขอนนวา :- [ ๔๗ ] วธเก เทวทตตมห ในขมงธน ในพระเทวทต โจเร องคลมาลเก ในโจรองคลมาล ธนปาเล ราหเล จ ในชางธนบาล และในพระราหล สพพตถ สมมานโส. พระพทธเจากมนาพระทยเสมอกน ทงหมด. พระเทวทต อาศยปจจยลาภ ทไดแลว ๆ เจรญพวงพขน ชกกาเรบ ไมรจกประมาณตน เธอเปนคนอกตญ ไมรจกพระคณ แหงสมเดจพระผมพระภาคเจา ผเปนเจาของพระศาสนาอนเปนนยยานก- ธรรม เครองนาสตวออกจากสงสารทกขเหนปานดงนน เมอมาบวช อยในพระศาสนา จกเนยรกาลลวงมา ตงตนเปนคนไมลงกบสมเดจ พระบรมศาสดา พระองคจะทรงเทศนาโปรดโดยปรยายไร ๆ เธอมได เชอถอเสยเลย ถงกบมาอาสาวา จะเปนผดแลพระศาสนา ขอให พระองคทรงพกเสย ตนจะไดจดเอาตามชอบใจ เมอไมสมหวง กเปน โกรธเปนแคน ทาผดหลวมตวเขาไปเปนกอง เมอเจบไขไดทกข ๔๗. ธม. ๑/๑๓๖


มอาการปางตาย จงกลบรสกความผดของตน ใครจะมาเฝาสมเดจ พระพทธองค ออนวอนสาวกของตนใหชวยหามมา พวกสาวกปดเสย เธอพดออนวอนแลว ๆ เลา ๆ พวกสาวกกอดรนทนไมได จงชวยกน หามมา ความทราบไปถงพระองคจงตรสวา เทวทตจะไมไดเฝาเรา ภกษทงหลายหมนมากราบทลอยวา เทวทตมาถงนนแลว ถงนแลว ใกลเขามาโดยลาดบแลว ลดความวา จะถงไหนกชาง ทาอยางไรเสยก ไมไดเขาเฝาเปนแนแท ตลอดจนกระทงมาถงขอบสระโบกขรณใกล วดพระเชตวนกยงไมไดเขาเฝา ถกธรณสบทนนเอง เธอไดเขาไปส แผนดนโดยลาดบ ตงแตขอเทา เขา สะเอว ราวนม ลาคอ เมอ ธรณสบลงไปจนกระดกคางจดถงพนดน ไดสตพอกลาวคาถาน เปนการ แกตววา :- [ ๔๘ ] อเมห อฏ ห ตมคคปคคล ขาพระพทธเจา ขอถงพระพทธเจา เทวาตเทว นรทมมสารถ พระองคนน ผเปนอครบคคล สมนตจกข สตป ลกขณ เปนเทพยงกวาเทพ เปนสารถแหง ปาเณห พทธ สรณ คโตสม. นรชนพงฝกได มพระสมนตจกษ เปนผมบญลกษณะตงรอย วาเปน ทพง ดวยกระดกเหลานตลอด ทงชวต. นยวาสมเดจพระบรมศาสดา ทอดพระเนตรเหนฐานะอยางน แลว จงไดโปรดใหพระเทวทตบวช คอวาถาพระเทวทตไมบวช ๔๘. ธม. ๑/๑๓๘


อยเปนคฤหสถจกทากรรมชวชายงกวาทเปนมาแลวน จกไมสามารถ ทาปจจยแหงภพตอไปได กและครนบวชแลว ถงจะทากรรมชวชา กพอยงสามารถจะทาปจจยแหงภพตอไปได เพราะเหตนน พระองค จงไดทรงยอมใหพระเทวทตบวช ในทสดแสนกปแตภทรกปนเธอจก ไดตรสเปนพระปจเจกพทธเจา นามวาอฏฐสสระ แตในพทธป- บาทกาลน เธอถกธรณสบ ไปเสวยผลกรรมอยในอเวจมหานรก ภกษ ทงหลายเจรจากนวา พระเทวทตอนพวกสาวกหามไปจนถงวดพระ เตวนแลว ยงไมทนไดเขาเฝาสมเดจพระบรมศาสดา ถกธรณสบแลว สมเดจพระพทธองคเสดจมาแลวตรสวา ไมใชแตครงนเทานน แมครง กอน ๆ เธอกไดผดในเราแลวถกธรณสบมาเหมอนกน เมอจะทรงแสดง ความขอนน ไดทรงเลาเรองในสลวนาคชาดกวา :- [ สลวนาคชาดก ] เมอพระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระยาชางชอสลวนาค พระ เทวทตเปนคนประทษรายมตร เปนพรานพเนจร รกขเทพดาเปน พระสารบตร ครงหนง นายพรานพเนจร เทยวไปยงราวปา หา อาหารเลยงชพ เมอเดนไป ๆ เลยหลงทาง รองไหคราครวญอย มความกลวตอมฤตยเปนกาลง พระยาชางโพธสตวเหนเหตดงน กม ความกรณาจะชวยใหพนทกข พดปลอบใหเขาหายกลวแลว ยอมให นายพรานขนนงบนหลงของตน แลวพาไปสงยงหนทางคนเดน ใหถง ทอนเกษมแลว เขาหาไดรสกบญคณของพระยาชางไม ยงกลบไปขอ ตดงามาขาย ไดถง ๓ หนโดยลาดบ คอตอนปลาย แลวกตอนกลาง


แลวกตอนโคน เอาเลอยอยางแขงเขาเลอย พระยาชางไดรบทกขเวทนา เพราะเหตนน จนกระทงถงแกความตาย. พนแหงปฐพอนหนาแนนตงสองแสนสหมนโยชน ไดปรากฏ เหมอนจะทรงบคคลใจบาปเหนปานนนไวไมได จงไดแยกออกรบเขา ในกาลเมอธรณสบบคคลใจบาปอยางน ฝายรกขเทพดาผสงอยใน ไพรสณฑนน กบนลอใหกกกองตลอดปาวา บคคลผใดผหนง ถงวาจะ ใหสมบตของพระเจาจกรพรรดราช กไมอาจจะทาบคคลลอกตญผ ประทษรายมตรใหชนชมยนดได เมอจะแสดงธรรม จงไดกลาววาจาแสดง นสยคนอกตญไววา :- [ ๔๙ ] อกต สส โปสสส หากวา ชนผเปนอสระในแผน นจจ ววรทนสโน ดน จะพงใหทรพยในแผนดน สพพ เจ ปว ทชชา ทงหมด แกคนอกตญ ผคอย สอดสองหาชองทาราย อยเปนนตย เนว น อภราธเย. ผใหนน ไมพงยงบรษนนใหรสก ยนดดวยได. เมอพระเทวทตผกอาฆาตในสมเดจพระบรมศาสดา ครนอยมา ได ๙ เดอน กถกธรณสบ มหาชนชาวเมองสาวตถ และชาวสกล รฐวาสกะทงหลาย อกทงเหลายกษภตผปศาจ และเหลาเทพดาบรรดา ทสงอยในชมพทวปทงสน ตางกพากนดใจรนเรงหรรษา ยกธงชย ๔๙. ธม. ๑/๑๓๘ ชา. ๒/๑๒๘


ธงปฏาก เรยงรายกลวยกลายไวโดยถองแถว เปนแนวเปนระยะ ตง หมอนาไวดมกนกนตามพอใจ ภกษทงหลายประชมสนทนากนถงเรอง นน พระองคเสดจมาแลวตรสวา เทวทตตายแลว มหาชนเปนตนชวนกน ราเรงยนดแตครงนเทานนกหาไม ถงในครงกอน ๆ กเหมอนกน แลว ทรงเลาเรองในมหาปงคลชาดกวา :- [ มหาปงคลชาดก ] เมอพระเทวทตเสวยชาตเปนพระเจามหาปงคละ ทาวเธอไม ทรงดารงอยในยตธรรมสมาเสมอ ทรงทาบาปกรรมโดยอคตอนเปน การไมชอบธรรม เบยดเบยนราษฎรจนปนป ดวยบงคบเรยกสวยสาอาการ เกนสมควรเปนตน ประหนงลาออยอนบคคลใสเขาในเครองหบอดเขา ฉะนน ทาวเธอรายกาจหยาบชาแสนสาหส ความเมตตาปรานในผอน นดหนงกไมม ไมเปนทยนดรกใครชอบใจ ของบรษสตรชาวบาน ชาวเมองโดยทวไป ปรากฏดงผงเขาตาชกใหเคองระคาย หรอดจเมลด กรวดทราย ปนมาในกองขาว เคยวลาบาก หรอดจขวากหนามยอกคา สนเทา จะยางกาวเดนเหนใหอดใจ ครงนนพระโพธสตวเสวยพระชาต เปนพระราชโอรสของทาวเธอ ทาวเธอครองราชสมบตอยสนกาล ก เสดจสวรรคตลวงไป พวกมหาชนพากนรนเรงยนดเปนอยางยง แลว เชญพระบรมโพธสตว อภเษกไวในราชสมบตใหครองสบตอไป ตางก พากนดใจวา พวกเราไดทาวพระยาตงอยในธรรมดแลว พรอมกนทา พระราชพธสมโภช ใหมมหรสพเปนการเอกเกรกโกลาหล สมยนนได รนเรงสนกสนานโดยทวกน เวนแตคนรกษาพระทวารพระราชวงคนเดยว


ยนรองไหอย พระราชาบรมโพธสตวทอดพระเนตรเหนจงตรสถามวา :- [ ๕๐ ] สพโพ ชโน หสโต ชนทงปวง ถกพระเจาปงคละบบ ปงคเลน คนแลว ตสม มเต ปจจย เวทยนต เมอทาวเธอนนสวรรคตแลว ยอม ไดรบความอมใจ ปโย น เต อาส อกณหเนตโต พระเจาปงคละผมพระเนตรไมดา ไดเปนทรกของทานหรอหนอ กสมา ตว โรทส ทวารปาล. นายประต ! หรอทานรองไหเพราะ เหตอะไรเลา ? ฝายนายประตไดฟงพระราชดารสถามดงนน จงกราบทลวา ขา พระพทธเจาจะไดรองไหเพราะรกทาวเธอนนหามได เมอทาวเธอสวรรคต แลว ขาพระพทธเจายงสบายเสยอก เพราะวาเมอทาวเธอยงทรงพระ ชนมอย ทาวเธอเสดจขนลงปราสาท ไมวาคราวไหนไดทรงเคาะศรษะ ขาพระพทธเจาครงละ ๘ ททกคราวไป อปไมยเหมอนถกตดวยคอนชาง ทอง ขาพระพทธเจานกไปวา ทาวเธอเสดจไปยงปรโลกแลว กจะ ไปเคาะศรษะนายนรยบาลบาง ทาวยมราชบาง เหมอนอยางไดทาแก ขาพระพทธเจาน ทนน ทาวยมราชกจะคดเหนวา พระยาปงคละ เบยดเบยนพวกเราใหลาบากนก แลวจกนามาปลอยไวทเมองนอก เมอ ทาวเธอเสดจกลบคนมา กจะมาเคาะศรษะขาพระพทธเจาอก ขาพระ ๕๐. ธม. ๑/๑๓๙ ชา. ๓/๓๒๐


พทธเจาจงรองไห ดวยกลวภยอยางน เพอจะประกาศเนอความขอนน ใหแจงชด จงไดกราบทลพระราชาบรมโพธสตววา :- [ ๕๑ ] น เม ปโย อาส พระเจาปงคละ ผมพระเนตรไมดา อกณหเนตโต จะไดเปนทรกใครของขาพระ- พทธเจากหามได ภายาม ปจจาคมนาย ตสส ขาพระพทธเจา กลวทาวเธอจะ เสดจกลบคนมาอกตางหาก อโต คโต หเสยย มจจราช ทาวเธอเสดจไปจากทนแลว จะพง ไปเบยดเบยนพระยามฤตยราชเจา โส หสโต อาเนยย น ปน พระยามฤตยราชนน ถกทาวเธอ อธ. เบยดเบยนเขาแลว กจะพงนาเอา ทาวเธอนนมาคนไว ณ ทนอก. ลาดบนน พระราชาบรมโพธสตวจงตรสวา พระเจาปงคละนน พวกเราชวยกนเผาเสยแลว สนฟนตงพนเลมเกวยน มหนาซายงรด ดวยนาสนตงหลายรอยหมอ พนดนทเผาทาวเธอนน เราขดครนไว รอบมดชด อนง โดยปกตธรรมดา คนทตายไปแลว จะกลบคนมา ดวยรางเกานนอกไมไดเลยเปนอนชาด ทานอยาหวาดเสยวสะดงกลวเลย " ทฑโฒ วาหนหสเสห สตโต ฆฏสเตห โส ปรกขตตา จ สา ภม มา ภาย นาคมสสต " ๕๑. ธม. ๑/๑๓๙ ชา. ๓/๓๒๐


แปลวา " พระเจาปงคละนนถกเผาดวยฟนตงพนเลมเกวยน ถกราดดวย นามนตงรอยหมอ พนดน ( ทเผา ) นน ถกเรากนไวแลว อยากลวเลย ทาวเธอจกเสดจกลบมาอกไมได. " ๘. เรองพระนางสามาวด มเรองเลาวา ในอดตกาล ยงมพระราชาอย ๒ พระองค ทรง พระนามวา พระเจาอลลกปปะ ครองแควนอลลกปปะพระองค ๑ ทรงพระนามวา พระเจาเวฏฐทปกะ ครองแควนเวฏฐทปกะพระ องค ๑ ทาวเธอทง ๒ เปนสหายกน ตางพระองคกทรงครองราช- สมบตสบมา โดยกาลภายหลงทรงเหนวา สรรพสงในโลก ไมชอวา เปนของแหงตน คนตายแลว แมแตรางกายกเอาไปไมได ตองพากน ละทงไปหมด ทรงเบอหนาย จงทรงละราชสมบตชวนกนไปบวช เปนฤษทง ๒ พระองค ทรงบาเพญอสธรรมไปตามนยม โดยกาล ลวงไป เวฏฐทปกดาบส ถงแกมรณภาพ เกดเปนเทพราชผทรง ศกดาใหญในเทวโลก ภายหลงแปลงตวเปนคนหลงทาง ลงมาเยยม อลลกปปดาบส เจรจาปราศรยถามถงสขและทกขของกนและกน ได ใหพณและมนตไวกนชางรบกวนแกอลลกปปดาบส. สมยนน ยงมพระราชาอกพระองคหนง ทรงพระนามวา พระเจา ปรนตปะ พรอมดวยพระเทวดผทรงพระครรภแก เสดจมาตากอากาศอย กลางแจง ทนใดนน นกหสดลงคบนมาโฉบเอาพระเทวไป โดยนกวา


กอนเนอ ถงตนไทรใหญตนหนงใกลอาศรรมของอลลกปปดาบส กลงจบ ทนน พระเทวทรงสงเสยงและปรบพระหตถ นกตกใจบนหนไป ทง พระเทวไวทตนไทรใหญนน อยมาพระโอรสในพระครรภของพระนางก ประสต มชามนานกเกดรจกกบอลลกปปดาบส และตกเปนภรรยาของ ดาบสนน ดวยเดชะวชาแหงดาบส สงพระโอรสทประสตนนมาครอง นครโกสมพ แทนพระเจาปรนตปะผสวรรคตแลว พระโอรสนนทรง พระนามวาพระเจาอเทน. สมยนน เกดขาวแพงขนทแควนอลลกปปะ ยงมภรยาสามผยาก จนอกคหนง ภรรยาชอนางกาล สามชอนางดกตหลกะ ออกไปอาศย อยในนครโกสมพในสกลแหงนายโคบาล นายโกตหลกะตายเกดเปนสนข อยในสกลนน สวนภรรยาเขาตกเปนบาวอยในสกลนน ตางไดอาศยพระ ปจเจกพทธเจา ทาบญนธไวดวยกน โดยกาลลวงไป ๆ ผลบญสงนาย โกตหลกะมาเกดเปนลกเลยงของเศรษฐในนครโกสมพ แตเศรษฐไม รกใคร คดฆาโดยประการตาง ๆ กไมเปนการสาเรจเพราะผลบญกนไว นางกาลเลา เวยนมา ๆ กมาเกดเปนลกสาวเศรษฐผสหายกบเศรษฐสกล นน ตอมาเขาทง ๒ กพบกนอก ลกสาวเศรษฐเพยงแตไดยนชอลกเลยง เศรษฐสกลนนเขาเทานน กเสยวซานทวสรรพางคกาย ดวยอานาจแหง ความรกเปนอยางยง เพราะเขาเคยเปนคสรางกนมา เพราะเหตนน สมเดจพระบรมศาสดาจงไดตรสเหตเกดแหงความรกไวโดยนยอยางนวา :-


[ ๕๒ ] ปพเพว สนนวาเสน ความรกนน เมอจะเกด ยอม เกด ปจจปปนนหเตน วา ดวยเหต ๒ ประการ คอดวยการ เอวนต ชายเต เปม อยรวมกนในกาลกอน ๑ ดวยการ อปปลว ยโถทเก. ประพฤตเกอกลกนในปจจบน ๑ เหมอนบวเกดในนาฉะนน นายโฆสกะผเปนลกเลยงทานเศรษฐในนครโกสมพ เปนผอน ทานเศรษฐไมโปรดปราน พยามยามหาอบายฆาโดยประการตาง ๆ ก ไมเปนผลสาเรจ ในทสดนายโฆสกะกลบไดลกสาวเศรษฐผเปนสหาย ของเศรษฐนครโกสมพมาเปนภรรยาดวย เมอบดาเลยงจะตาย แมไม อยากใหสมบต กลบพลงปากพดวา ให เลยไดรบทรพยมรดกอก ตอมาพระเจาอเทนทรงตงใหเปนมหาเศรษฐแทนบดา คราวนไดเปน เศรษฐเกดมงมใหญ มคนนบหนาถอตา เปนพอคาทาการคาขายตดตอ กบทานเศรษฐตางถน เกดรจกมกคนกบภททวตยเศรษฐ ในภททวดย นคร. ภายหลงในภททวดยนคร เกดโรคอหวาต สงสาราสตวลมตาย หมดสนไมเหลอหลอ ทรอดชวตอยได กตองหนไปอยเสยทอน ฝาย ภททวตยเศรษฐพรอมดวยภรยา และลกสาวหนมานครโกสมพ เดน ทางมาตกระกาลาบาก เปนผดตกยากในคราวน ดวยหมายจะมาพง โฆสกเศรษฐผสหาย ในคราวทตนถงยามวบต แตไมทนพบกน ภททวตยเศรษฐกบภรรยาตายเสยกอน คงยงเหลอแตลกสาว หลอน ๕๒. ธม. ๒/๒๑


ชอวา สามา ไดอาศยอาหารในโรงทานของทานโฆสกเศรษฐเลยงชพ อย นายมตตกฎมพผจดการโรงทานเหน และทราบเรองวาเปนมา อยางนน ๆ จงรบมาเลยงไวเปนลก และใหชวยจดการในโรงทานจน เปนการเรยบรอย ใหทารวกนโรงทาน จงไดขนานนามเตมขนวา สามาวด ความทราบไปถงตวทานเศรษฐ เศรษฐกรบไปเลยง ตงไว ในฐานเปนลกสาว คราวนมรบญใหญ เปนทตองพระหฤทยของ พระเจาอเทน ทาวเธอจงทรงขอไป ตงใหเปนอครมเหษ ภายหลง พระเจาอเทนเสยกลศกแกพระเจาจณฑปชโชต ถกจบไปเปนเชลย ทาวเธอใหขงไวหาสาเรจโทษเสยไม อยไปมชามนาย เกดมภรรยาลบขน คอรกใครไดเสยกนกบพระราชธดาของพระเจาจณฑปชโช พระนามวา วาสลทตตา. ในกาลเมอพระพทธเจายงไมอบตขนในโลก พระเจาจณฑปชโชต ไดเกดเปนอปฏฐากของอสรชนผหนง กาลนนยงมพระปจเจกพทธเจา องคหนง เทยวบณฑบาต ไมไดอาหารบณฑบาต เพราะชาวพระนคร ถกมารดลใจเสย จงไมไดใสบาตร อสรชนเหนเขาจงจดแจงถวายอาหาร บณฑบาต ใชใหอปฏฐากเปนคนวงไปวงมาในการรบบาตรและสงบาตร ถวายคน และยกสวนบญใหแกอปฏฐากผทาการขวนขวาย นาบาตรไป ถวายแกพระปจเจกพทธเจา เมอเขานาบาตรพรอมดวยอาหารบณฑบาต ไปถวาย พระปจเจกพทธเจาไดอนโมทนาแกเขาวา :-


[ ๕๓ ] อจฉต ปตถต ตยห ขอสงททานปรารถนาแลว ตง ขปปเมว สมชฌต ใจไวแลว จงสาเรจแกทานพลน ทเดยวเถด สพเพ ปเรนต สงกปปา ขอความดารทงปวง ( ของทาน ) จนโท ปณณรโส ยถา จงเตมเหมอนพระจนทรในวนเพญ อจฉต ปตถต ตยห ขอสงททานปรารถนาแลว ตงใจ ขปปเมว สมชฌต ไวแลว จงสาเรจแกทานพลน ทเดยวเถด สพเพ ปเรนต สงกปปา ขอความดารทงปวง ( ของทาน ) มณ โชตรโส ยถา. จงเตมเหมอนแกวมณ มรศม อนโพลงฉะนน. ยงมพราหมณสกลหนง พราหมณชอมาคนทยะ นางพราหมณ ชอมาคนทยา มธดาคนหนงชอมาคนทยา หลอนเปนคนมรปรางงดงาม เปรยบดวยนางฟากวา มมหาสกลทงหลายมาสขอเปนหลายราย พราหมณ บดาไมยอมยกให ดวยถอวา ลกสาวของตนเปนคนสวย คนเหลาน ๆ ยง ไมควรจะมาเปนคเคยงเรยงหมอง แมเสาะหาอยกยงไมพบชายทถกใจได. ในปจจสสมยใกลรงวนหนง สมเดจพระบรมศาสดา ทอดพระ- เนตรตรวจดสตวโลก ทรงเหนมาคนทยพราหมณกบนางพราหมณวาอาจ ไดถงพระอนาคามผล จงเสดจไปโปรด มาคนทยพราหมณพอเหน สมเดจพระพทธองคเขาเทานน กพอใจรกใครเปนอยางยง พดพรรณนา ๕๓. ธม. ๒/๓๗


ตาง ๆ ลงผลทสดพดวาจะยกลกสาวให เพราะเลงเหนวา อาจจะเลยงด กนได ทงมรปรางสะสวยควรเปนคเคยงเรยงหมอนกนได แลวกราบทล วา ขอทานรออยทนกอน กวาขาพเจาจะกลบมา สมเดจพระพทธองค มไดตรสวากระไร ทรงดษณภาพ ฝายมาคนทยพราหมณรบกลบไป เรอนไปบอกนางพราหมณวา พบชายทคควรแกลกสาวแลว จดแจง ใหลกสาวแตงตว เตรยมมาเฝาถวายตว แลวพากนเดนทางมา. ชาวพระนครไดทรงขาวกแปลกใจ เพราะตาพราหมณคนนหวง ลกสาย แตคราวนเปนอยางไร ถงกบจะยอมยกใหงาย ๆ หรอชาย คนนนจะเปนคนดอยางไร จงพากนตดตามมาด มาคนทยพราหมณ มาถงท ๆ สงใหพระองครออยนนแลว ไมเหนพระองค เทยวคนหา พบรอยพระบาททสมเดจพระพทธองคทรงอธษฐานไว สวนพระองค เสดจไปเสยจากทนน เมอเขาพบรอยพระบาทแลวเรยกนางพราหมณ ใหมาด บอกวานรอยเทาของทานนน นางพราหมณรายมนตสาหรบ ทายลกษณะ เพราะไตรเทพพรอมทงมนตทายลกษณะ นางเปนคนร ชานาญ เมอตรวจดรอยพระบาทแลว กลาววานไมใชรอยเทาของผยง เสพเบญจกามคณเสยแลว จงกลาวคาถานวา :- [ ๕๔ ] รตตสส ห อกกฏก อนทจรง รอยเทาของบคคลผราค- ปท ภเว จรต ตองเปนรอยเทาทกระหยง ทฏสส โหต สหสานปฬต รอยเทาของบคคลผโทสจรต ตอง เปนรอยเทาทหนกสน ๕๔. ธม. ๒/๔๐


มฬหสส โหต อวกฑฒต ปท รอยเทาของบคคลผโมหจรต ตอง เปนรอยเทาทหนกปลายเทา ววฏจฉทสส อทมทส ปท. แตรอยเทาเชนน ตองเปนรอยเทา ของบคคลผมกเลสดจหลงคาอน เปดแลว ( จงจะถก ). เมอนางมาคนทยาพราหมณ ทายลกษณะรอยพระบาท ของ สมเดจพระพทธองควา ไมใชรอยเทาแหงบคคลผมกเลสอยางนนแลว มาคนทยพราหมณกโกรธกลาววา มนตของเจาไมควรมปากมเสยง เปรยบ เหมอนจระเขทขงอยในตม หรอเหมอนโจรทถกมดอยกลางเรอน เจานง เสยเถด นางพราหมณกเถยงบางวา แกอยากจะพดอยางไร กพดเอา ตามใจอยางนนส แตนไมใชรอยเทาของผมกเลสเครองเสพเบญจกามคณ เปนแนแท มาคนทยพราหมณหาเชอคาของนางพราหมณไม หวงอย แตจะเอาสมเดจพระพทธองคมาเปนลกเขยเทานน ทอดสายตาใหเหลยวไป แลมา ทงขางโนนและขางน พบสมเดจพระบรมศาสดาเขาแลว กสะกด นางพราหมณผภรรยาวา นแนชายคนนน แลวเดนเขาไปเฝา กราบทลวา ขาแตพระสมณะ ขาพเจาขอยกธดาใหแกทาน เพอไดเลยงดกน พระองค กมไดตรสวา เราตองการธดาของทาน หรอไมตองการกไมตรส ตรส ไปเสยอยางอนวา พราหมณ ! เราจะบอกเหตแกทานสกอยางหนง คอ เมอครงเราตรสรแลวใหม ๆ ถกลกสาวพระยามาร ๓ นาง คอ นาง ตณหา นางราคา นางอรด มาประเลาประโลมดวยทาตาง ๆ แตงเปน หญงเดกกม เปนหญงรนสาวกม เปนหญงสาวใหญหนอยกม เปนหญง เคยมลกกม ลวนแตอยางงาม ๆ ใหเลอกเอาตามชอบใจ ตางกยอมเปน


นางบาเรอทงสน แมคราวนน เรากยงไมไยดดวยเลย แลวตรสพระคาถา นวา :- [ ๕๕ ] ทสวาน ตณห อรต จ ราค เพราะไดเหนนางตณหา นางอรด และนางราคา นาโหส ฉนโท อป เมถนสม ความพอใจในเมถนไมมเลย กเมวท มตตกรสปณณ อะไรน เตมไปดวยมตรและกรส ปาทาปม สมผสต น อจเฉ. เราไมอยากจะแตะตองรปน แม ดวยเทา. เมอสมเดจพระผมพระภาคเจา ตรสพระคาถานจบลงแลว มาคนทยพราหมณกบนางพราหมณไดบรรลพระอนาคามผล สวนนางสาว มาคนทยา ผเปนลกสาวของมาคนทยพราหมณนน ไดฟงพระคาถานน แลว มความโกรธเคองเจบแคนผกอาฆาตในสมเดจพระบรมศาสดา คดวา พระสมณะน ถาไมตองการตวเรา กควรจะบอกวาไมตองการ แหม ! นมาวาเราจนสาเสย ควรละหรอ ? ชางเถด ! ถาเรามบญขนเมอไร เปนตองไดแกแคนกน. ในกาลภายหลง หลอนไดเปนอครมเหษของพระเจาอเทน ไดยนวา พระเจาอเทน มอครมเหษถง ๓ คอพระนางสามาวด ลกสาวทาน ภททวตยเศรษฐ ซงเปนผดตกยาก ๑ พระนางวาสลทตตา พระ ราชธดาของพระเจาจณพปชโชต ๑ และพระนางมาคนทยานอก ๑ ใน พระนางทง ๓ น พระนางสามาวด เปนผนบถอพระพทธศาสนา มความ ๕๕. ธม. ๒/๔๐-๔๑


เคารพนอบนบตอพระพทธเจา พระธรรม และพระสงฆ ฝายพระนาง มาคนทยา ไดผกอาฆาตไวในสมเดจพระบรมศาสดามานานแลว เมอตน มบญขน กคดจะแกแคนโดยประการตาง ๆ มจางคนใหเทยวคอยดาอย ตามถนนหนทางเปนตน พระอานนทเถระผเปนปจฉาสมณะ ไดยนคาดา อยเนอง ๆ นกราคาญ กราบทลเชญเสดจไปเสยเมองอน พระองคกลบ ตรสวา อธกรณเกดขนในทใด เมออธกรณนนระงบไปในทนนแลว จะ ไปในทอนกควร พระองคมไดทรงหวนไหวตอนนทาและสรรเสรญทงสน. พระนางมาคนทยาเมอแกแคนตอพระองคสมเดจพระบรมศาสดา ไมเปนการสาเรจ หวนมานกถงพระนางสามาวด ผนบถอพระพทธเจา หาเรองใหรายตอพระนางสามาวดดวยอบายหลายอยาง แกลงเพดทล พระเจาอเทนวา พระนางสามาวดประพฤตนอกพระหฤทย ดงนเปนตน แกลงหาเรองมาเพดทลใหเปนการเสยหายแกพระนางสามาวด พดเอาจน พระเจาอเทนทรงเหนตามดวย ทรงพระพโรธโกรธกรว จนถงหยบเอา พระแสงธน มายงพระนางสามาวด พระนางสามาวด มไดหวนไหว เพราะมนในธรรม และเพราะตนไมมความผด กลบเจรญเมตตา พรหมวหาร ไมพยาบาทมาดรายตอใคร ๆ ลกศรพระแสงธนมาถก พระนางสามาวด แตหาซมซาบเขาไปไม หมนสะทอนกลบเฉยดมาจะถก พระเจาอเทนเอง ทาวเธอกลบไดพระสตระลกวา ลกศรทนไมมจต มนยงรจกบญคณของนางสามาวด เราสเปนคน ทด ! ไมรจกบญคณได แลวทรงทงพระแสงธนเสย ทรงนงกระหยงประคองอญชลแทบบาทมล ของพระนางสามาวด ตรสพระคาถานวา :-


[ ๕๖ ] สมมยหาม ปมยหาม ฉนหลงไหลไป ลม หลงไป สพพา มยหนต เม ทสา ทศทงสนของฉน ยอมมดมว สามาวต ม ตายสส แมสามาวด ! เธอชวยปองกนฉน ไวดวย ตว จ เม สรณ ภว. และเธอจงเปนทพงของฉนเถด. เมอพระเจาอเทน เอาพระแสงธนมายงพระนางสามาวด ดวย ทรงพระพโรธ เหตพระนางมาคนทยาผเปนอรกนยยงไว หากให ทาวเธอเอออวยไปตาม ดวยไรความพจารณาโดยแยบคาย ฉวยไดกเสดจ มายงเขา เดชะบารมธรรมของพระนางสามาวดมอย ลกศรพระแสงธน ททาวเธอแผลงออกไป หาไดทาอนตรายแกพระนางไดไม. อนง กลาววา พระนางสามาวดน ไดสดบธรรมจากสานกนาง ขชชตตราอบาสกาแลวไดบรรลโสดาปตตผล เหตนน พระนางจงได มนในธรรม แมทาวเธอกรวกราดอย กหาหวนไหวไม กลบนง แสดงธรรมสอนนางบรวาร ใหเจรญเมตตาในพระเจาอเทน และ พระนางมาคนทยาผคดรายเปนตน หาไดโกรธแคนตอบแทนไม ดก นาเปนการอศจรรย แตนนเปนวสยแหงทานผเปนพระอรยสาวกา เมอ พระนางสามาวดถกยงดงนนแลว กหาไดรบความเจบปวดแตอยางหนง อยางใดไม พระเจาอเทนผพระภสดาทรงเหนประพฤตเหตเพยงดงนน กรสกพระองค เสดจมาใกลพระนางสามาวดแลว ทรงนงกระหยง ประคองอญชล ตรสแสดงความทพระองคเหลวไหลไป ออกพระองค ๕๖. ธม. ๒/๕๔


โดยประการตาง ๆ แลวทรงขอถงพระนางสามาวดเปนทพง พระนางได สดบพระราชดารสนนแลว มไดกลาววา ดละ พระเจาขา ! จงทรงถง หมอมฉนวาเปนทพงเถด แลวกลาววา ขาแตพระมหาราชเจา ! หมอมฉน ถงทานพระองคใดวาเปนทพง ขอไดทรงถงทานพระองคนนนนแล วา เปนทพงเถด ดงน. [ ๕๗ ] อท วตวา สามาวต พระนางสามาวดผเปนพระสาวกา สมมาสมพทธสาวกา แหงพระสมมาสมพทธเจา กลาว คานแลว ( กราบทลวา ) มา ม ตว สรณ คจฉ ขอพระองค อยาทรงถงหมอมฉน วาเปนทพงเลย ยมห สรณ คตา ขาแตพระมหาราชเจา ! หมอมฉน เอส พทโธ มหาราช ถงทานพระองคใดวาเปนทพง ทานพระองคนนเปนพระพทธเจา เอส พทโธ อนตตโร พระพทธเจาพระองคนน หาบคคล อนจะยงไปกวามได สรณ คจฉ ต พทธ ขอพระองคจงทรงถงพระพทธเจา พระองคนนวาเปนทพงเถด ตว จ เม สรณ ภว. และขอพระองค จงทรงเปนทพง ของหมอมฉนเถด. พระเจาอเทนเขาพระทยผด ดวยหลงเชอตามคาของพระนาง ๕๗. ธม. ๒/๕๔


มาคนทยา แลวกรวกราดพระนางสามาวดผหาผดมได ภายหลงทรง รสกพระองค กลบเขาโอนออนตอพระนางสามาวด ทรงประกาศความ ทพระองคหลงไหลงมงายไป ตามคาของพระนางมหาคนทยายยง และ ทรงขอถงพระนางสามาวดเปนทพง แตพระนางสามาวดหาไดยนดจะ ใหเปนอยางนนไม กลบกลาววา หมอมฉนถงทานพระองคใดเปนทพง ขอพระองคจงทรงถงทานพระองคนนเปนทพงเถด แลวชเอาพระองค สมเดจพระสมมาสมพทธเจา ขนเปนสรณะ ออกวาจาวา ในโลกจะ หาใครดยงกวาทานพระองคนหามไม เหตนน พระนามจงไดมปรากฏ โดยตาง ๆ วา " อคคปคคโล " เปนยอดบคคล " อปปฏปคคโล " หาบคคลเปรยบมได " อนตตโร " หาบคคลจะยงไปกวาไมม พระ นางสามาวดกราบทลวา ขอพระองคจงทรงถงพระพทธเจาพระองคนนแล เปนทพงเถด และขอพระองคจงทรงเปนทพงของหมอมฉนดวย เมอ พระเจาอเทนไดทรงสดบอยางนน กลบจะเพมความกลวมากขน โดย ทรงเหนวา พระนางไมมอาฆาตเสยเลย เทากบทาการประทษรายใน ทานผไมประทษราย จงตรสกะพระนางวา บดนฉนกลวเหลอเกน แลว ไดตรสพระคาถานวา :- [ ๕๘ ] เอส ภยโย ปมยหาม ตวฉนนน ลมหลงโดยยง สพพา มยหนต เม ทสา ทศทงสน ของฉนยอมมดมว สามาวต ม ตายสส แมสามาวด ! เธอจงชวยปองกนฉน ตวจ เม สรณ ภว. และเธอจงเปนทพงของฉนเถด.


พระเจาอเทนตรสพระคาถาอยางนนแลว พระนางสามาวดกหาม ทาวเธอเสย ทาวเธอตรสวา ถากระนนฉนขอถงเธอดวย พระพทธเจา ดวย วาเปนทพง แลวไดทรงบาเพญทานแกภกษสงฆมพระพทธเจา เปนประมข สนกาล ๗ วน แลวประทานพรแกพระนางสามาวดเปน บาเหนจความขอบ พระนางไมรบพรอยางอน นอกจากจะขอโอกาส ใหไดบญฟงธรรม ทาวเธอกทรงอนมตตาม ขอเชญเสดจสมเดจพระ สมมาสมพทธเจา กบภกษสงฆประมาณ ๕๐๐ มารบอาหารบณฑบาต ทพระราชวง และแสดงธรรมดวยเปนนตย ในการไปเปนนตย สมเดจ พระพทธองคทรงมอบใหเปนภาระของพระอานนทเถระ พระอานนทเถระ ไปฉลองศรทธาเปนนตยกาล ไดปจจยลาภแตทนนเปนอนมาก ไดยนวา เมอสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานแลว พระอานนท- เถระไดเทยวไปสชมพทวปทงสน แจกจายบาตรและจวรของตนแกบรรดา ภกษทกวดทกวา. พระนางมาคนทยาหาอบายทารายพระนางสามาวดโดยประการตาง ๆ กไมเปนผลสาเรจ ภายหลงหาอบายไดเหมาะคดเอาไฟคลอก จงเอาไฟจด ปราสาทของพระนางสามาวด พระนางสามาวดอยขางใน นกยอมตาย ไดโอวาทแกเหลานางบรวาร บางพวกบรรลพระสกทาคามผล บางพวก บรรลพระอนาคามผล แลวถกไฟคลอกตายหมด. ภกษทงหลายทราบความนนแลว จงไดกราบทลถามถงคตของนาง เหลานน พระองคตรสวา นางเหลานนเปนโสดาบนกม เปนสกทาคามกม เปนอนาคามกม ชอวาตายไปไมไรผลแลว ครนเมอเปนอยางนน พระองค ไดทรงเปลงอทานน ในเวลานนวา :-


[ ๕๙ ] โมหสมพนธโน โลโก สตวโลก มโมหะเปนเครองผก พน ภพพรโปว ทสสต ปรากฏเหมอนเปนผมรปสมควร อปธพนธโน พาโล ชนพาล มอปธกเลสเปนเครอง ผกพน ตมสา ปรวารโต อนความมดเขาหอมลอมแลว สสสต วย ขายต ยงปรากฏเหมอนวายงยนอย ปสสโต นตถ ก จน. แตทานผรเหนอยหากงวลไม. ๙. เรองพระจฬปนถกเถระ มเรองเลาวา ในเมองราชคฤห ยงมเศรษฐสกลหนง ตวเศรษฐ ชอมหาธนเศรษฐ เขามลกสาวคนหนง เปนทหวงนก รกษาไวอยาง กวดขน มารดาบดาใหอยบนปราสาทชนท ๗ อาศยความทหลอนเปน คนใจออน มกโลเลหละหลวม ไมรกษาความเปนผดของตน ลอบรกใคร ไดเสยกบบาวในบาน ฉวยไดสมบตพอเลยงอาตมาแลวกพากนหนไป หาทอาศยอยในท ๆ ไมมใครรจก สมยอนนางมครรภขน เมอครรภแก กลวจะลาบากมาก ในเวลาคลอด จงชวนสามใหกลบมาบานเดม สาม กลวจะไดรบโทษ กไมกลบ ไดโอกาสเหมาะนางกหนสามเดนทางมา ฝายสามตดตามมาทนเขากลางทาง เกดคลอดลกเขาทนน เลยใหชอ ลกชายนนวา ปนถกะ เพราะเกดในทางเปลยว ครนแลวสามกรงเอาตว ๕๙. ธม. ๒/๕๘


กลบไป ภายหลงมครรภอก หนมาอยางนนอก เกดคลอดลกขนกลาง ทางอก เลยใหชอวาปนถกะเหมอนอยางกอน เพราะเกดในทางเปลยว เหมอนกน ตางแตวาเปลยนคนทชอมหาปนถกะ คนนองชอจฬปนถกะ เมอเสรจเรองคลอดลกแลว เหมาะแกเวลา สามกพาตวกลบไป นาง เศรษฐธดานนไดรบความทกขยาก ไมสขสบายเหมอนแตกอน คดกลบ บานเดมอยเสมอ แตสามไมยอมกลบ เพราะกลวแตอาชญาเศรษฐ เมอลกชาย ๒ คนนนพอเจรญวยขน ไดฟงเสยงเดก ๆ เพอบานเรยก คนนนวาป คนนนวาตา แตของตนไมมจะเรยกกบเขาเลย กนกแปลก จงไปถามแมวา แตจา ! ปยาตายายอะไรของฉนไมมหรอ ? แมกวาม อยทเมองราชคฤหนนแนะ เจาเดกทง ๒ นน กตงแตรบเคาราไป เพอ จะไปหาญาตอยางนน แตพอของเดกไมยอมไป ถกรบเราหนกเขากพา กนไปดวยเหนแกลก ครนถงแลว ทานเศรษฐรบเอาหลาน ๒ คนเลยงไว แตตวลกสาว ทานเศรษฐไมยอมใหเขาหนา สงใหจายเงนทองใหแกเขา พอเลยงอาตมา แลวกตกญาตปลอยไป สวนสามของนางนน หาไดเขา ไปถงบานเศรษฐไม ดวยอารามกลวหลบ ๆ หลก ๆ อยตามชายเฟอย นนเอง เลยพอดกน แมนางนนกถกตดญาต เดก ๒ คนนนอยกบตา จนเตบโต มหาปนถกะไดไปฟงเทศนทวดพระเวฬวน ตดใจ จงลาตา วาจะบวช ไดบรรพชาอปสมบทแลว บรรลพระอรหนตแลว คด อนเคราะหนองชาย จงไปขออนญาตตอเศรษฐเปนตา ขอจฬปนถกะ มาบวชเปนสามเณร ครนแลวพระมหาปนถกเถระ สอนคาถานใหทอง อยวา :-


[ ๖๐ ] ปทม ยถา โกกนท สคนธ ดอกปทม ชอโกกนท มกลน ปาโต สยา ผลลมวตคนธ หอม บานแตเชา ไมปราศจากกลน พงมฉนใด องครส ปสส วโรจมาน ทานจงเหนพระองครสผรงโรจน ตปนตมาทจจมวนตลกเข. เสมอนพระอาทตยสวางไสวอยใน อากาศฉะนน. นายจฬปนถกะบวชเปนสามเณรแลว กลายเปนคนโงเขลาเหลอเกน พระมหาปนถกเถระผพชาย ใหทองหนงสอเพยงคาถา ๔ บาท ทอง อยตง ๔ เดอนกจาไมได ถามวา ทาไมเธอจงโงถงปานน ? ตอบวา ใหกสสปพทธกาล เธอเปนคนเจาปญญา บวชในกาลนน เหนภกษ รปหนง เปนคนโง เรยนหนงสอไมรจกจา เธอหวเราะเยาะ ภกษนน ชาตนจงโงนก นอยางบราณวา " ทกขโต ทกขฏาน " หรอ มใช ดวยความทเธอโงนก ถกพชายเกลยดวากลาวเสยตาง ๆ นานา แลว ไลไมใหอยวด เธอกหาสกไม เพราะมเยอใยในพระศาสนา ดออยไป สมยนนพระมหาปนถกเถระผพชายเปนพระภตตทเทสก มหมอชวก โกมารภจ มานมนตพระประมาณ ๕๐๐ รป ไปฉนทเรอน พระเถระ เวนเธอเสย หาจดใหไปไม เธอกนกเดาวา นพชายเรา คงไมไยด อะไรกะเราแลว เราจะอยไปทาไม ตอนนเธอเปนพระแลว จงคดจะสก โดยความทเหนพชายไมไยดดวย เธอเตรยมจะออกไปแตเชาตร เพอ ๖๐. ธม. ๒/๗๗-๗๘


จะสก สมเดจพระบรมศาสดาทรงทราบความทเธอคดแลว เสดจลวงหนา ไปคอยเธออยทประตวด เธออกมาเหนแลว กราบทลเลาความทงสน ถวาย พระองคกทรงปลอบโยนเธอไว เพราะทรงเหนวาอปนสยมอยแลว พามาทพระคนธกฎ ทรงสงสอนใหมแกใจ ทรงสงผาขาวสะอาดใหผน หนง ใหเธอนงลบคลาบรกรรมไปวา " รโชหรณ รโชหรณ " ผา เชดธล ๆ ดงน นงคลาไป ๆ ผากเศราหมอง แลวเธอกนามาเทยบกบ ตน ไดความวา " อนจจา วต สงขารา " สงขารทงหลายไมเทยงหนอ ดงน ครงแลวพระองคทรงเตอนเธอวา จฬปนถกะ ! เธออยาหมาย แตทอนผานนวา อนธลยอมใหเศราหมองแลว ยงธลคอราคะอกทมอย ในภายในของเธอกยงม เธอจงเชดชาระมนเสยดวยเถด แลวไดตรส พระคาถาเหลานวา :- [ ๖๑ ] ราโค รโช น จ ปน เรณ ราคะเราสมมตเรยกวารชะ ( ธล ), วจจต รชะ ( ธล ) เราจะไดกลาวหมาย เอาเรณ ( ละอองฝน ) กหามได ราคสเสต อธวจน รโชต คาวารชะ ( ธล ) น เปนชอแหง ราคะกม เอต รช วปปชหตว ภกขโว ภกษเหลานนละธลนนไดขาดแลว วหรนต เต วคตรชสส คงอยในพระศาสนาของพระตถา- สาสเน. คตเจาผปราศจากธลแลวได. ๖๑. ธม. ๒/๘๐


โทโส รโช น จ ปน เรณ วจจต โทสะเราสมมตเรยกวาธล ธล เราจะไดกลาวหมายเอาละอองฝน กหามได โทสสเสต อธวจน รโชต คาวา ธล น เปนชอแหงโทสะกม เอต รช วปปชหตว ภกขโว ภกษเหลานนละธลนนไดขาดแลว วหรนต เต วคตรชสส คงอยในพระศาสนาของพระตถา- สาสเน. คนเจาผปราศจากธลแลวได. โมโห รโช น จ ปน เรณ วจจต โมหะเราสมมตเรยกวาธล ธล เราจะไดกลาวหมายเอาละอองฝน กหามได โมหสเสต อธวจน รโชต คาวา ธล น เปนชอแหงโมหะกม เอต รช วปปชหตว ภกขโว ภกษเหลานนและธลนนไดขาดแลว วหรนต เต วคตรชสส คงอยในพระศาสนาของพระตถา- สาสเน. คตเจาผปราศจากธลแลวได. พระจฬปนถกะ ไดสดบพระคาถาทงหลายทสมเดจพระผมพระ- ภาคเจาตรสวา " ราโค รโช น จ ปน เรณ วจจต " ดงน เปนตนแลว เมอจบพระคาถา กไดบรรลพระอรหนต พรอมดวยปฏสมภทา ไดแตกฉานในพระไตรปฎก. ไดยนวา ในอดตกาล พระจฬปนถกะนน ไดเกดเปนพระราชา พระองคหนง เมอครงทรงทาประทกษณเลยบพระนคร พระเสโทได


ไหลหลงจากพระนลาฏ ทาวเธอกทรงหยบเอาผาทขาวสะอาดขนเชด ผา นนกกลายเปนผาเกาเศราหมองไป ทาวเธอกลบไดอนจจสญญาวา ผา ขาวสะอาดถงอยางน ถกเชดหนาเขาคราวเดยว ไดกลายเปนผาเกา เศราหมองนกแลว โอ ! สงขารทงหลายนไมเทยงจรง ดวยเหตดงวา มาน คาวา " รโชหรณ " จงเกดเปนปจจยแกพระจฬปนถกะ มาจน กระทงชาตน. เมอไดเวลาหมอชวกโกมาภจ ไดนอมนานาทกษโณทกเขามา ถวายสมเดจพระทศพลเจา พระองคหาทรงรบไม ไดปดบาตรเสย ตรส วา ชวก ! พระในวนยงมมใชหรอ ? พระมหาปนถกเถระกราบทล สอดเขามาวา ไมมมใชหรอ พระเจาขา ! สมเดจพระบรมศาสดาทรง ยนยนวา มส ชวก ! หมอชวกโกมารภจจงสงคนใชใหไปสบดวา ถา กระนน เจาจงไปสบดทหรอวา มพระอยในวดบางหรอหาไม ! ในขณะนน พระจฬปนถกะรทา คดวา นคงเปนพระพชายของเรากลาววาไมม เปนแน จาเราจะตองบนดาลใหมพระขนในวดมาก ๆ แลวกได บนดาลใหมพระเตมวดอมพลน และใหมอาการตาง ๆ กน คอบาง พวกกาลงนงเยบจวร บางพวกกาลงยอมจวร บางพวกกาลงทองหนงสอ ทานนรมตใหมพระขนตงพนรป ใหมรปรางไมคลายกนเลย คนใชนน เดนไปพบในวดมพระมากมาย แลวกบตะลตะลานมาบอกหมอชวกวา นายเจาขา ! มพระเตมวดทเดยว.


[ ๖๒ ] ( เถโรป โข ตตเถว ) ( ในทนนแล แมพระเถระ ) สหสสกขตตมตตาน จฬปนถกะนรมตตนเปนพระภกษ นมมนตวาน ปนถโก ตงพนแลว นงในอมพวนวหาร นสท อมพวเน รมเม อนนารนรมยนน ยาว กาลปปเวทนา. จนกวาเขาจะมาแจงเวลา ( ใหไป ฉน ). พระจฬปนถกะ รทาวามคนมาตามหาตว จงบนดาลใหมพระ ขนตงพน มรปรางละมายคลายคลงกน เขามาเหนกเอะใจ ไม ทราบวาใครเปนใคร เพราะมากรปนก สมเดจพระบรมศาสดา ทรงบอกอบายใหเขาไปถามชอ รปไหนขานรบ ใหพารปนนมา ครนไปถามหาชอเขาจรง ตางรปตางกขานรบดวยกนทกรปวา เรา ชอจฬปนถกะ คนทไปหากเลยเอาตวไมได พระองคจงทรงบอก อบายใหมวา รปไหนขานรบกอน ใหตามตวรปนนมา ทนสาเรจ ไดตวมา เมอพระฉนแลว สมเดจพระบรมศาสดา ทรงมอบให พระจฬปนถกะเปนผอนโมทนา พระเถระทาอนโมทนาในครงนน ยง พระไตรปฎกธรรมใหกระฉอน ราวกนดรณไกรสรแผดสหนาทฉะนน สวนพระองคเสดจกลบ ทรงบาเพญพทธกจไปตามหนาท มประทาน พระโอวาทแกหมภกษเปนตน. ครนสายณหสมย ภกษทงหลายนงสนทนากนในโรงธรรมสภา ปรารภพระคณของสมเดจพระบรมครเจาวา ทานผมอายทงหลาย ! ๖๒. ธม. ๒/๘๑


พระมหาปนถกะหาทราบอธยาศยของพระจฬปนถกะไม จงไมอาจจะสอน ใหจาคาถาแมแตบทเดยว ใหเวลาสนไปตง ๔ เดอน ทงทกทกเอาวา เปนคนทบ กขบเสยจากสานก ฝายสมเดจพระสมมาสมพทธเจา พระ องคเปนพระธรรมราชา หาผอนยงขนไปกวามได ในชวเวลาฉนอาหาร มอเดยวเทานน ยงสามารถประทานพระอรหนตกบปฏสมภทา แกพระ จฬปนถกะได พระไตรปฎกกมาปฏภาณตามญาณปรชาธารณวสยแล " อโห พทธาน พลนนาม มหนต " แปลวา " นาอศจรรยจรง หนอ ! ขนชอวาพระกาลงของพระพทธเจาทงหลายน มใหญโตมากมาย จรง " ในกาลนน สมเดจพระสรรเพชญพทธเจา ทรงทราบประพฤต เหตนนแลวกเสดจไป ไดทรงทกทายปราศรยพอควรแกเหตแลว ตรสวา ภกษทงหลาย ! จฬปนถกะ เปนคนทบ เปนคนโงอยาง เขาวาแตในบดนหามได แมในครงกอน ๆ กทบมานกเหมอน กน แตไดเราเปนทพง จงเอาตวรอดได ในกาลกอน ๆ เราไดทา ใหเปนเจาของขมทรพยอนเปนโลกย บดนเราทาใหเปนเจาของขม ทรพยอนเปนโลกดร แลวทรงนาอดตนทานมาเลาวา :- ในอดตกาล ยงมมาณพชาวเมองพาราณสผหนง ไปเรยน ศลปศาสตร ณ สานกทานอาจารยทศาปาโมกข ในเมองตกกสลา เปนคนเคารพคารวะ เอาใจใสปฏบตนวดฟนคนบาทา ตอทาน อาจารยทกประการ ทานอาจารยรกมาก แตเธอโงแสนจะโง ทาน อาจารยสอนอะไร ๆ กจาไมไดเลย หนกใจทานอาจารยเหลอกาลง ทงเปนศษยหวรกหวใครเสยดวย ทานอาจารยมความหวงด แตก


เขนไมขน หนกเขาเจาตวรสกความโงของตวเอง จงเลกไมเรยน ลาทานอาจารยกลบไป ทานอาจารยจงสอนใหเรยนมนตวา " ฆเฏส ฆเฏส กการณา ฆเฏส ? อหป ต ชานาม ชานาม " ดงน สอนใหวาทวนไปทวนมาตงหลายรอยครง จนกวาจะแมนยา แลว ชแจงวา เอาไวเปนมนตเครองอาศยเลยงชพ ดวยเดชะแหงมนตนน เขาเปนคนมงคงขนโดยลาดบ ไดทงทรพยทงยศ ปรากฏวาไดเปน เสนาบด ถงความมงมดวยประการฉะนน มาณพในครงนนคอจฬ- ปนถกะ ทานอาจารยคอสมเดจพระบรมศาสดา แลวไดทรงนาอดต- นทานในจฬกเศรษฐชาดกมาเลาอกวา :- [ จฬกเศรษฐชาดก ] เมอพระโพธสตวเสวยพระชาตเปนจฬหมกาเศรษฐ ฝายจฬ- ปนถกะเกดเปนกลบตรเขญใจ เปนคนรบใชของทานเศรษฐนน เชอ ถอยฟงคาของทานเศรษฐทานาย จงอาหนตายตวหนงไปขายใหคน เลยงแมว ไดทรพยมากากณกหนง เอาทาทนกอรางสรางตว คา ขายมาโดยลาดบ ภายหลงมงมมากขน ไดบตรทานจฬกมหาเศรษฐ เปนภรรยา ผลทสดจนกระทงไดเปนเศรษฐ แทนจฬกมหาเศรษฐ ทเปนไปไดทงน เพราะไดอาศยคาทานายของทานเศรษฐ และทง ปญญาพาทของคนใชผประพฤตตาม นาความวฒนะมายง ๆ ดวย ประการฉะน เพราะเหตนน สมเดจพระผมพระภาคเจา จงไดตรส พระคาถานวา :-


[ ๖๓ ] อปปเกนป เมธาว บคคลผมปญญา คาดเหนเหตผล ปาภเฏน วจกขโณ ประจกษ ยอมตงตวได ดวยตนทน สมฏาเปต อตตาน แมนอย เหมอนคนผกอไฟนดเดยว อณ อคคว สนธม. ฉะนน. ๑๐ เรองทาวสกกะ มเรองเลาวา เจาลจฉว นามวามหาล อยในนครไพศาล เธอไดฟงเทศน แสดงเรองสกกปญหสตร ทพระตถาคตเจาทรง แสดงแลว ใหหวนคดไปวา สมเดจพระสมมาสมพทธเจา ทรง แสดงพรรณนาสมบตของทาวสกกะไวมากมาย ทไดทรงแสดงเชน นน พระองคไดทรงเหนดวยพระเนตรของพระองคเองหรอหาไม ทลถามพระองคทานดใหรแน ครนคดดงนแลว เจามหาล จง เขาไปเฝาสมเดจพระผมพระภาคเจา นง ณ ทสมควรสวนขางหนง แลวไดกราบทลถามสมเดจพระผมพระภาคเจาอยางนวา ขาแตพระ- องคผเจรญ ! ทาวสกกเทวานมนทร อนพระองคไดทอดพระเนตร เหนแลวหรอ ? พระองคตรสตอบวา เราไดเหนกบตาแลว มหาล เจามหาลกราบทลวา ขาแตพระองคผเจรญ ! พระองคจะไดทอด พระเนตรแตทาวสกกะรปหนละกระมง ? เพราะเขาเลาลอวา ทาว ๖๓. ธม. ๒/๘๗. ชา. ๑/๒.


สกกเทวานนนทรตวจรง อนบคคลจะเหนไดดวยยากนก พระพทธ- เจาขา ! สมเดจพระบรมศาสดาตรสตอบวา มหาล ! เรารจก ทง ตวทาวสกกะจรง ๆ ทงธรรมอนจะทาบคคลใหเปนทาวสกกะไดดวย ทาวสกกะถงความเปนทาวสกกะได เพราะสมาทานธรรมเหลาใด ธรรมเหลานนเรากร มหาล ! ทาวสกกเทวานมนทร เมอครงทาว เธอเกดเปนมนษย เพราะไดเกดเปนมาณพชอมฆะ เขาจงไดเรยก กนวา " ทาวมฆวาน " กม, เพราะไดทาบญกอน เขาจงไดเรยก กนวา " ทาวปรนททะ " กม, เพราะไดใหทานโดยคารพ เขาจง ไดเรยกกนวา " ทาวสกกะ " กม, เพราะไดใหทพกพาอาศย เขา จงไดเรยกกนวา " ทาววาสวะ " กม, เพราะคดเหนขอความไดตง พนเรองโดยครเดยว เขาจงไดเรยกกนวา " ทาวสหสสกขะ " หรอ ทาวสหสสเนตร หรอ ทาวสหสสนยน กม, เพราะเปนผวของ นางสชาดาอสรกญญา เขาจงไดเรยกกนวา " ทาวสชมบด " กม, เพราะครอบครองราชอสสรยาธปตยแหงเทพเจาชนดาวดงส เขาจง ไดเรยกกนวา " ทาวเทวานมนทร " กม. มหาล ! ทาวสกกเทวาน- มนทร ถงความเปนทาวสกกะได เพราะสมาทานธรรมเหลาใด ธรรมเหลานน คอทเรยกกนวาวตตบท มอย ๗ ประการ ทาว สกกะไดสมาทานใหบรบรณแลว ตงแตครงเมอตนเกดเปนมนษย วตตบท ๗ ประการนน คอ ๑. เลยงมารดาบดาเปนอยางด ๒. เคารพ ยาเกรงตอเชษฐบคคลใหสกล ๓. พดแตคาไพเราะเสนาะโสต ๔. ไม พดคาสอเสยดยยงใหผอนไดรบทกขรอน ๕. ไมมใจเปนคนตระหน


ยนดในอนทาบญใหทาน ๖. พดจาสตยจรงไมปดโป ๗. ไมเปนคน มกโกรธ ถาความโกรธเกดขน กรบกาจดเสยโดยเรว วตตบททง ๗ ประการน ทาวสกกะไดสมาทานใหบรบรณจนตลอดชวต ตงแตครง เมอตนเกดเปนมนษย จงถงความเปนทาวสกกะไดดวยประการฉะน. เนอความในสกกปญหสตร ทสมเดจพระสมมาสมพทธเจาตรสเทศนา ไดเลาความพอเลา ๆ แตเทาน แลวพระองคไดตรสยอความลงเปนนคม คาถาดงนวา :- [ ๖๔ ] มาตาเปตภร ชนต เทพเจาชนดาวดงสสวรรค ได กเล เชฏาปจายน กลาวเรยกนรชน ผเลยงมารดาบดา สณห สชลสมภาส สมมาคาระวะแกผใหญในสกล ม เปสเณยยปปหายน วาจาละเอยด ปราศรยไพเราะ มจเฉรวนเย ยตต เวนคาสอเสยด ประกอบตนใน สจจ โกธาภภ นร อบาย กาจดความตระหน มสตย ต เว เทวา ตาวตสา มธรรมครอบงาความโกรธไดนน อาห สปปรโส อต. วา สตบรษดงน. ๖๔. ธม. ๒/๙๗


๑๑. เรองพระนคมนวาสตสสเถระ มเรองเลาวา ยงมกลบตรผหนงชอตสสะ เจรญเตบโตขนจากรกราก สายโลหตของชาวบาน ในบานใกลนคมแหงหนง ซงไมสไกลจาก เมองสาวตถนก มาบรรพชาอปสมบทอยในสตถศาสนา มนามปรากฏ วา พระนคมวาสตสสเถระ เปนผมกนอยสนโดษ ผสงดแลว ผปรารภความ เพยร ทานเทยวบณฑบาตตามแถวหมบานญาตเทานน ไมไปทางอน เลย ถงเมอพวกทายกมอนาถบณฑกคฤหบดเปนตนทามหาทานอยกด เมอพระเจาปเสนทโกศลทรงทาอสทสทานอยกด ทานมไดมาเลย ภกษ ทงหลายกพากนกลาวหาวา ทานเปนคนคลกคลกบหมญาต ความทราบ ไปถงสมเดจพระบรมศาสดา พระองคจงรบสงใหหาตวมาสอบถามเอา ความจรง ทานกปฏเสธขอหา แกตววา หาเปนอยางเลาลอนนไม ขาพระองคไดอาศยพวกมนษยเหลาน จงไดอาหารสาหรบกลนกนพอ เลยงอาตมาแลว จงเลกการแสวงหาอาหาร ใชวาขาพระองคจะได คลกคลกบหมญาตกหาไม ขาพระองคคดเหนอยางน จงมไดไปทาง ไหน พระเจาขา ! พระองคไดสดบดงนนแลว กทรงเหนดดวย ประทานสาธการวา สาธ แลวตรสกะทานวา ภกษ ! ขอทเธอมาได อาจารยเชนดงเรา แลวไดเปนผมกนอย ยงไมเปนการอศจรรยเทาไร นก ดวยวา ขนชอวาความเปนผมกนอยน ไดเปนแบบแผน เปนประ- เพณของเราแตดงเดมมาแลว ไดทรงนาอดตนทานในจลลสวราชชาดก มาเลาตอไปวา :-


[ จลลสวราชชาดก ] ในอดตกาล ยงมนกแขกเตาฝงหนง ประมาณหลายพนตว อาศย อยในปาไมมะเดอแหงหนง ใกลฝงแมนาคงคา ในหมวนตประเทศ สมยนน พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระยานกแขกเตา อยในฝงนก แขกเตานน เมอผลไมของตนไมทตนจบอาศยอยหมดสนแลว สง ใดทยงมเหลอ จะเปนหนอใบหรอเปลอกกตามท จกกนแตสงนน แลว ไปดมนาในแนนาคงคา เปนนกมกนอยสนโดษนก มไดไปเทยวหาเหยอ ทางอนเลย. ความมกนอยสนโดษน เปนคณเครองทาใจใหสบาย มอยางไรใช อยางนน มอยางไรกนอยางนน ไมตองเดอดรอนใจ มนอยใชตามนอย เพราะความทะเยอทะยานหาไมนนเอง จงเปนสข ถงมทรพยนอย ก ปรากฏเหมอนมทรพยมาก เพราะพอใชพอสอย ไมทาความฝดเคองในใจ เหตนน สมเดจพระบรมศาสดาจงไดตรสวา " สนตฏ ปรม ธน " แปลวา " ความสนโดษเปนทรพยอยางยง, " ความมกนอยสนโดษน ทบคคลทาใหจรง ๆ มคณมอานภาพไมใชเลน เชนพระยานกแขกเตา ประพฤตมกนอยสนโดษจรง ๆ ทนจกกนตอไมมะเดออนแหงเกราะ มได ไปแสวงหาเหยอทางอน ทามกนอยสนโดษดวยนาใสใจจรง จรง ๆ ไม ใชแกลงทา เชนพระยานกแขกเตานน เปนเหตถงพระอนทรตองรอนอาสน ตองลงมาลองใจพระยานกแขกเตาดวยประการตาง ๆ ผลทสดไดประทานพร ทาตนมะเดอทเหลอแตตอใหกลายเปนตนไมมผลไมวาย ใหแกพระยานก แขกเตานน แตกอนเมอจะมาทกทายปราศรยกน ไดกลาวคาถานวา :-


[ ๖๕ ] สนต รกขา หรตปตตา ตนไมทงหลาย ทมใบเขยวชะ อม กมอย ทมาเนกผลา พห ตนไมใหญทงหลาย ทมผลเปน อเนกกมอยมาก กสมา น สกเข โกลาเป ทาไมหนอ ใจของนกแขกเตา สวสส นรโต มโน. จงยนดอยไดในไมแหง ? ๑๒. เรองพระจตตหตถเถระ มเรองเลาวา ยงมกลบตรผหนง ชาวเมองสาวตถ มอาชวะ ในทางทานา วนหนงโคหาย เทยวตามหาโค พบวด ๆ หนง แวะ เขาไปขอขาวพระกนอมแลว นกตดใจวา พระไมตองทาการงานทาง กายหนก ๆ กมอาหารกนด ๆ จงละเคหสถานมาบวช แตกบวชอย ไมทน ดวยอานาจความราคาญใจอาศยราคะดาฤษณา บวช ๆ สก ๆ ตง ๖ ครง ถงครงท ๗ นกเบอหนายเปนกาลง ไมเปนทตงแหงความ ยวยวนเหมอนแตกอน คอเขาเดนเขาไปในหอง เหนภรรยานอนหลบ ไมมสตสมประด ผานงกลย นาลายไหลออกเลอะเหมนโฉ ขบเขยว เคยวฟนดงกรวม ๆ กรนดงครด ๆ ครอก ๆ อดหนาระอาใจเตมทน จงคดบวชอก เดนไปวดพลางบนพมไปวา " อนจจ ทกข " ดวย อานาจความเบอหนาย เลยไดสาเรจพระโสดาปตตผล ครนบวชเปน ๖๕. ธม. ๒/๑๑


ภกษในครงท ๗ กเปนผทรงพระอภธรรมทง ๗ พระคมภร ไดบอก ธรรมแกภกษเปนอนมาก แลวทาวปสสนาใหเจรญ กไดบรรลถงพระ อรหนต เปนองคพระอรหนต ฝายภกษผสหายทงหลาย เหนบวช คราวนอยไดนาน จงพดเยยวา เกอบไดเวลาสกอกหรอยงละ ? เธอ ตอบวา บดนผมตดความเกยวของเสยไดแลว กลบถกหาวาพดอวดอาง มรรคผล ความทราบไปถงสมเดจพระบรมศาสดา พระองคจงตรสวา ภกษทงหลาย ! เมอกอนบตรของเราจตไมแนวแน จงไดบวช ๆ สก ๆ บดนเธอละบญและบาปไดแลว แลวไดตรสพระคาถาเหลานวา :- " อนวฏ ตจตตสส สทธมม อวชานโต ปรปลวปสาทสส ป า น ปรปรต อนวสสตจตตสส อนนวาหตเจตโส ป าปปหนสส นตถ ชาครโต ภย. " แปลวา " ปญญายอมไมบรบรณแกบคคลผมจตไมตงมน ไมรแจง พระสทธรรม ผมความเลอมใสอนเลอนลอย ภยยอมไมมแกบคคล ผมจตอนราคะไมชมแลว มจตอนโทสะไมกระทบแลว มบญและบาป อนละไดแลว ผตนอย. " ภายหลงวนหนง พวกภกษเกดเจรจากนขนวา โอ ! ขนชอวา กเลสเปนของหนกจรง ทาความยงแท ๆ ดเถอะตองบวช ๆ สก ๆ ตง ๖-๗ ครง กไมใชอะไร เพราะกเลสนแหละ ทาใหปนปไปไดตาง ๆ ถงสมเดจพระบรมศาสดา กไดตรสรบรองความทภกษทงหลายพดแลว วา จรงอยางพวกเธอพด ถากเลสนเปนตวตน บคคลจะเกบเอาไปขง


ไวในทไหน ๆ ได " จกกวาฬ อตสมพาธ " จกรวาลกจะคบแคบ เกนไป " พรหมโลโก อตนจโก " พรหมโลกกจะตาเตยเกนไป บรษอาชาไนยผสมบรณดวยปญญา ถกกเลสเขาครอบงากยงเตมแย ถาสามญชนแลวเปนไมตองกลาวถง แลวทรงนาอดตนทานในกททาลชาดก มาเลาสาธกความขอนตอไปวา :- [ กททาลชาดก ] ในอดตกาล เมอพระเจาพรหมทตเสดจเถลงถวลยราชย ณ กรง พาราณส ครงนนพระโพธสตวเสวยพระชาตเปนกททาลกบณฑต เมอ เจรญวยแลว ออกไปบวชเปนฤษ อาศยความเสยดายตายอยาก หวงใย ในขาวฟางและลกเดอยประมาณครงทะนาน กบจอบเหยน เลมหนง ตดความโลภไมได จงตองบวช ๆ สก ๆ โดยทวงทนน ถง ๖-๗ ครงเหมอนกน ครงท ๗ ใจปาขนมา ตดใจเหวยงจอบกบ พชเหลานนทงนาเสย ครนแลวโลงใจ เปลงอทานวา " ชต เม ชต เม ชต เม " เราชนะแลว ๆ ๆ สมยนน พระเจาพาราณส ไดเสดจ โดยพยหโยธาทพออกไปปราบปจจนตชนบท ใหสงบราบคาบ มชยชนะ มาแลว ไดทรงสดบคานน กสะดดพระทยวา ใครหนอมากลาววาจา นาระคายโสต จงรบสงใหหาตวมา พระโพธสตวกวา พดจากนโดย ประการตาง ๆ แลวพระโพธสตวไดกราบทลทาวเธอวา พระองคทรง ชนแตโจรภายนอก สวนโจรคอกเลสภายในพระองคหาไดทรงชนะ ไม ยงไมเปนการชนะทดแท สวนขาพระองคไดขมขโจรคอความโลภ ภายในจตของขาพระองคได ไดชอวาชนะแลวซงกเลสทงหลาย การ


ชนะของขาพระองคเปนการชนะทดแท เพราะไมกลบแพอก เมอจะ แสดงธรรมแกพระบรมกษตรย ผเปนใหญในกรงพาราณส จงไดกลาว คาถานวา :- [ ๖๖ ] น ต ชต สาธ ชต ชนะสงทชนะแลว กลบแพได ย ชต อวชยต เปนการชนะทไมด ต โข ชต สาธ ชต ชนะสงทชนะแลว ไมกลบแพ ย ชต นาวชยต. ไดนนแล เปนการชนะทด. ๑๓. เรองอารทธวปสสกภกษ มเรองเลาวา ในกรงสาวตถ ยงมภกษพวกหนงประมาณ ๕๐๐ รป เรยนพระกมมฏฐานเพยงไรแตพระอรหนต ในสานกของสมเดจ พระบรมศาสดาแลว คดวา พวกเราจกทาสมณธรรม จงออกเดน ทางไปไกลราว ๑๐๐ โยชน กลถงบานหมใหญตาบลหนง ลาดบ นน พวกมนษยในหมบาน นมนตพวกเธอใหนงบนอาสนะอนเขา ตกแตงไวแลว เลยงดใหอมหนาสาราญ ดวยขชชโภชนาหารอน วจตบรรจงตาง ๆ แลวเรยกถามวา พระผเปนเจาทงหลายไปไหน กน เจาขา ! เมอภกษเหลานนบอกวา ไปสทตามผาสก จงพากน พดอาราธนาไววา พระผเปนเจา เจาขา ! ขอทานทงหลายจงอยในท นสนไตรมาสเถด ถงพวกขาพเจากจกตงอยในสรณะ รกษาศลอย ๖๖. ธม. ๒/๑๓๙.


ในสานกของพวกพระผเปนเจา เมอเหนพวกเธอรบแลว จงพดบอก วา ในทไมไกลแตทนนก มไพรสณฑแหงหนงใหญโตกวางขวางด นมนตพระผเปนเจาไปพกอยทนนเถด แลวจดแจงสงพวกเธอไป ภกษทงหลายอาศยอาหารบณฑบาตของชาวบานหมนน แลวเขาไป เจรญสมณะธรรมอยในไพรสณฑตามคาชแจง แตไพรสณฑนนเปน ทอาศยของรกขเทพดา เมอเทพดาเหลานนเหนภกษเปนผมศลอยภาย ใต จงพากนลงเสยจากตนไมมาอาศยบนภมภาค โดยเกงวา พระ ผเปนเจาทงหลาย คงจะอยเพยงวนสองวนเทานน ครนเหนอาการ วาจะอยสนไตรมาส จงชวนกนแสดงอาการหลอดหลอนตาง ๆ แสดง ใหเหนผหวขาดบาง สงเสยงผใหวงเวงใจบาง เพอใหพวกเธอกลว แลวจะไดไปเสยจากทนน. ในเรองภยเชนน ทานสอนใหเอาใจดเขาตอ เพราะเมอมมตรจต แลวกเปนเหตใหมมตรใจ ใครเลาจะเฝาราวอยไดขางเดยว การตบมอ ขางเดยวจะดงทไหน กจะตองแพภยของตวไปเอง คอวาจะตองเลกรามากะ ทาสไปเอง การเอาใจดเขาตอนน คอทานสอนใหเจรญเมตตา เพราะ เมตตาภาวนาทบคคลเสพจนคน เจรญกระทาใหมากแลว มอานสงสถง ๑๑ ประการ คอ ๑. " สข สปต " นอนหลบเปนสข ๒. " สข ปฏพชฌต " ตนอยเปนสข ๓. " น ปาปก สปน ปสสต " ไม ฝนเหนมตราย ๔. " มนสสาน ปโย โหต " เปนทรกของคนทวไป ๕. " อมมสสาน ปโย โหต " เปนทรกของผสางเทวดาทวไป ๖. " เทวตา รกขนต " เทพดาทงหลายยอมชวยพทกษรกษา ๗. " นาสส


อคค วา วส วา สตถ วา กมต " สรรพอนตรายจะเปนไฟกด สงทพษมสงศสตราวธอยางใด ๆ กด มไดมมากลากราย ๘. " ตวฏ จตต สมาธยต " จตกจะตงมนเปนสมาธไดรวดเรว ๙. " มขวณโณ วปปสทต " ผวพรรณหนาตากจะหมดจดผองใส ๑๐. " อสมมฬโห กาล กโรต " จะไมตองหลงไหลทากาลกรยาตาย ๑๑. " อตตร อปปฏวชฌนโต พรหมโลกปโค โหต " เมอยงไมไดตรสรธรรม วเศษทยง ๆ ขนไป กจะไดไปเกดในพรหมโลก เมอบคคลเจรญ เมตตาแลว ยอมจะไดรบอานสงสดงบรรยายมา. ภกษเหลานนทถกเหลาปศาจรบกวนเชนนน เหนทจะขาดการเจรญ เมตตา เอาแตมวเจรญสมณธรรมของตน เมอไมไดเสนาสนะอนสบาย จงพากนกลบไปเฝาสมเดจพระบรมศาสดา กราบทลเลาความเปนไปให ทรงทราบ พระองคจงรบสงใหไปอยในทนนอก และทรงสงสอนให เจรญเมตตา ใหสงวธยายกรณยเมตตสตรทงสน เพอกนผสาง ดงนวา :- [ ๖๗ ] กรณยมตถกสเลน กลบตรผฉลาดในประโยชน ควร ยนต สนต ปท อภเสมจจ ทากจทพระอรยเจาไดบรรลสนตบท ( คอพระนพพาน ) ทาแลว สกโก อช จ สหช จ จะพงเปนผอาจหาญ เปนผตรง เปนผตรงด สวโจ จสส มท อนตมาน เปนผวางาย เปนผออนโยน ไมม ๖๗. ธม. ๒/๑๔๒


อตมานะ สนตสสโก จ สภโร จ เปนผสนโดษ เปนผเลยงงาย อปปกจโจ จ สลลหกวตต เปนผมกจธระนอย ประพฤตเบา สนตนทรโย จ นปโก จ มอนทรยอนระงบแลว มปญญา รกษาตน อปปคพโภ กเลส อนนคทโธ เปนผไมคะนอง ไมพวพนในสกล ทงหลาย น จ ขทท สมาจเร ก จ วญชนพงตเตยนชนเหลาอน ได เยน ว ปเร อปวเทยย ดวยกรรมชวอนใด ไมพงประพฤต กรรมอนนน สกนอยหนง ( พงแผ ไมตรจตวา ) สขโน วา เขมโน โหนต ขอสตวทงปวง จงเปนผมสข ม สพเพ สตตา ภวนต สขตตตา ความเกษม มตนถงความสขเถด เย เกจ ปาณภตตถ สตวมชวตเหลาใดเหลาหนงมอย ตสา วา ถาวรา วา อนวเสสา เปนสตวเลอยคลาน หรอเปนสตว ตดท ไมเหลอ ทฆา วา เย มหนตา วา เหลาใดเปนสตวยาว หรอโตใหญ มชฌมา รสสกา อณกถลา หรอปานกลาง หรอสน หรอผอมพ ทฏา วา เย จ อทฏา เหลาใด ทเราไดเหนแลว หรอ ทเราไมเหน


เย จ ทเร วสนต อวทเร เหลาใดอยในทไกล หรอในท ใกล ภตา วา สมภเวส วา ทเกดแลว หรอยงแสวงหาภพกด สพเพ สตตา ภวนต สขตตตา ขอสตวทงปวง จงเปนผมตนถง ความสขเถด น ปโร ปร นกพเพถ สตวอนอยาพงขมเหงสตวอน นาตม เถ กตถจ น ก จ อยาพงดหมนอะไร ๆ ในทไร ๆ เลย พยาโรสนา ปฏฆส า ไมควรปรารถนาทกข ใหแกกน นา ม สส ทกขมจเฉยย และกน เพราะความเคยดแคนและ เพราะความขดเคอง มาตา ยถา นย ปตต มารดาถนอมบตรผเกดในตน ผ อายสา เอกปตตมนรกเข เปนลกคนเดยวดวยอาย ( ชวต ) ฉนใด เอวมป สพพภเตส พงเจรญเมตตามใจใจ ไมมประ- มานสมภาวเย อปรมาณ มาณ ในสตวทงปวงแมฉนนน เมตต จ สพพโลกสม บคคลพงเจรญเมตตามในใจ ไมม มานสมภาวเย อปรมาณ ประมาณ ไปในโลกทงปวง อทธ อโธ จ ตรย จ ทงเบองตน ทงเบองตา ทงเบอง ขวาง อสมพาธ อเวร อสปตต ไมใหคบแคบ ไมมเวร ไมมศตร


ตฏ จร นสนโน วา ผเจรญเมตตานน ยนเดนนง สยาโน วา ยาว ตสส วคตมทโธ หรอนอนปราศจากความงวงเพยงไร เอต สต อธฏเยย กพงตงสตนนไว พรหมเมต วหาร อธมาห บณฑตกลาวอรยาบถนวา เปนทอย อยางประเสรฐในพระศาสนาน ทฏ จ อนปคมม สลวา เขาไมเขาถงทฏฐ เปนผมศล ทสสเนน สมปนโน ถงพรอมดวยทสสนะ กาเมส วเสยย เคธ นาความกาหนดในกามทงหลายออก แลว น ห ชาตคพภเสยย ปนเรต. ยอมไมถงความเกดในครรภอกตอไป โดยแท. ๑๔. เรองพระเจาวฑฑภะ มเรองเลาวา ยงมพระกมาร ๓ องคเปนสหายกน คอ ๑. ปเสนท- กมาร ในกรงสาวตถ ๒. มหาลกมาร ในกรงไพศาล ๓. พนธลกมาร ในกรงกสนารา ตางไปศกษาศลปวทยาอยในสานกอาจารยเดยวกน คอ ในสานกทานอาจารยทศาปาโมกข ณ เมอตกกสลา เมอศกษาสาเรจ แลว ตางกกลบเมอง ปเสนทกมารไดครองราชสมบตแทนพระบดา มหาลกมารแสดงศลปวทยาแกพระประยรญาตทงหลาย ดวยความอตสาหะ


ใหญจนเนตรแตก กลายเปนคนตาบอดไป แตภายหลงไดเปนอาจารย สอนศลปวทยาแกหมลจฉวราชกมาร ประมาณ ๕๐๐ อยในกรงไพศาล พนธลกมาร มกาลงมาก กระโดดไดสงถง ๘๐ ศอก อาจเอาดาบตด ไมไผ ๖๐ มด ประมาณมดละ ๖๐ ลาได โดยการกระโดดฟนคราวเดยว แตเสยกลมลลราชกมาร คอ ในลาไมไผ มซเหลกสอดอยขางในดวย ไมมใครบอก เวลากระโดดฟนจงดงกรกใหญ ความตงใจวาถารวามเหลก อยขางใน จะประคองฟนไมใหมเสยงดงกรกเลย เมอกระทบเหตเชนน เกดขดใจกนขน จงไปอยเสยกบเพอน คอพระเจาปเสนทโกศล ครน ไปถง พระเจาปเสนทโกศลกทรงตงไวในตาแหนงเสนาบด. วนหนง พระเจาปเสนทโกศล ทอดพระเนตรเหนภกษเดนกนเปน หม ๆ ตงหลายพนรป ตามเรองวาไปรบทาน แลองศรทธาทบานทาน อนาถบณฑกเศรษฐบาง จฬอนาถบณฑกะบาง นางวสาขาบาง นาง สปวาสาบาง ทาวเธอไดทรงทราบเหตการณดงนแลว จงมพระราช- ประสงคจะทรงบาเพญพระกศลเชนนนบาง แลวจงเสดจไปกราบทลเชญ เสดจสมเดจพระบรมศาสดา ทรงถวายทานสนสปดาหะ แลวทลเชญเสดจ ไปรบทกวน ๆ สมเดจพระบรมศาสดาไมทรงรบ มอบใหเปนหนาทของ พระอานนทเถระกบภกษสงฆประมาณ ๕๐๐ รป ไปรบทก ๆ วน ตอ มาไมกวน ทาวเธอทรงชกชาไปเสย ภกษทงหลายกกระดาก ตางรป ตางกเลกไมไป เหลอแตพระอานนทเถระองคเดยวทยงคงไปฉลองศรทธา อย ทาวเธอทรงทราบวาเปนเชนนน กทรงพระพโรธโกรธกรวเปนกาลง ตดพอตอวาวาจะไมมากไมบอก ทาใหเตรยมขาวของไวคาง จงเสดจ


ไปทลฟองสมเดจพระบรมศาสดา พระองคหาตรสวาเปนโทษของภกษ ทงหลายไม กลบตรสวา ขอนนจะเปนดวยสาวกทงหลายของอาตมภาพ มไดมความคนเคยกบมหาบพตร เมอจะทรงประกาศเหตทควรเขาไปหรอ ไมควรเขาไปสสกลทงหลาย พระองคจงไดตรสพระสตรอนน มความ เลา ๆ วา " นวห ภกขเว องเคห สมนนาคต กล " เปนอาท แปลความวา ภกษทงหลาย ! สกลทประกอบดวยองค ๙ เหลาน ถาภกษ ยงไมเคยเขาไป กอยาเขาไปเลย ถาเคยเขาไปแลว กอยาเขาไปนงใกล ๆ องค ๘ ประการนน คอ ๑. ทเขาไมพอใจจะลกขนตอนรบ ๒. ทเขา ไมพอใจจะกราบไหว ๓. ทเขาไมพอใจจะใหนงอาสนะ ๔. ทขาวของ ของเขาม แตเขาปกปดซอนไวไมอยากจะให ๕. ทขาวของของเขามมาก แตเขาตดใจใหแตนดหนอย ๖. ทขาวของของเขามอยางประณตบรรจง แตเขาตดใจเลอกใหแตอยางเลว ๆ ๗. ทเขาใหโดยไมเคารพ ไมใหโดย เคารพ ๘. ทเขาไมมานงใกล ๆ คอยฟงธรรม ๙. ทเรากาลงแสดง ธรรม เขาแสดงอาการไมยนด สกลทประกอบดวยองค ๙ เหลานแล ถาภกษยงไมเคยเขาไป กอยาเขาไปเลย ถาเคยเขาไปแลว กอยาเขาไป นงใกล ๆ. " สวนสกลทภกษควรเขาไป และควรนงใกล ๆ พงทราบโดยปฏปก- ขนยนนเถด แลวพระองคตรสอกวา มหาบพตร ! สาวกทงหลายของ อาตมภาพ ชะรอยจะไมไดรบวสสาสะจกสานกของมหาบพตรเปนแน จงไดพากนไปเสย ถาไดรบวสสาสะ คงไมไป ดวยวาโบราณกบณฑต ทงหลาย ในสกลทไมรจกมกคนกน ถงเขาจะบารงบาเรอโดยเคารพ


กชกใหเกรงใจ ยามเจบไขไดปวย กตองพยายามไปฝากผฝากไขอาศย อย ในสกลทรจกมกคนกนใหจงได แลวไดทรงนาอดตนทานในเกสว- ชาดกมาสาธกความขอนวา :- [ เกสวชาดก ] ในอดตกาล เมอพระเจาพรหมทตเสวยราชสมบตอยในกรง พาราณส พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระราชาพระองคหนง พระนาม วาเกสวะ พระองคทรงละราชสมบตออกผนวชเปนฤษ มพวกขาราช- บรพารบวชตามเสดจประมาณ ๕๐๐ นาย พระอานนทเถระเสวยชาตเปน นายภษามาลาของทาวเธอ ออกบวชตามเสดจเหมอนกน นามวากปปกะ อนเตวาสก อยทหมวนตประเทศดวยกน เมอถงฤดฝนชวนกนไปใน กรงพาราณส เพอหาอาหารมรสเคม ๆ หวาน ๆ สมยนน พระมหา- โมคคลลานเถระ เสวยชาตเปนพระเจาพาราณส ทาวเธอพอทอดพระ- เนตรเหนหมฤษ กทรงเลอมใส จงเชญใหอยในราชสานกกอน มชา มนาน เพราะเขาบานเขาเมอง เหนนนเหนน พวกฤษบรวารตางก กระสนเหลอจะอดกลน จงลาอาจารยเขาปาไป ไปทาจตทาใจตอไปใหม เหลอแตราชฤษกบฤษคนสนทชอกปปกะเทานน ในไมนานนก ฤษคน สนทกระสนเหลอทน ลาอาจารยไปทาจตทาใจ แตไปไมไกลนก เพราะ คอยฟงขาวอาจารย ในอปรภาคภายหลง ทานฤษอาจารยนอนคดถงแต พวกอนเตวาสกทลาไป ๆ จงเกดโรคขนในทอง อดอดอกอวน พระ เจาพาราณสทรงจดหมอใหมารกษา โรคกไมระงบ ผลทสดตองสงไปใน


สานกพวกอนเตวาสก พอสงไปถงแลว ทานฤษเหนหนาคนนนคนน ไมกวนโรคกหายเอง นแหละถงวา " คนทคนเคยรกใคร เปนตวยา วเศษ " ไมตองกนยาโรคกหายได ดงในเรองน โดย ๒-๓ วนเทานน ทานฤษกอวนพ มสสดใส ไดยนวา เปลงปลงราวกะทองคา ครงนน พระสารบตรเถระเสวยชาตเปนอมาตยของพระเจาพาราณส เธอเปนผนา ทานฤษไปสง พรอมดวยอมาตยอก ๓ นาย เลงเหนเหตการณวาเปน อยางนน ๆ จงไดกลาวถามทานฤษ มความดงน :- ( นารทอมาตยถาม ) [ ๖๘ ] มนสสนท ชหตวาน ขาแตพระเกสดาบสผมโชค ! ทาไม สพพกามสมทธน หนอ ทานจงไดยอมละความเปน กถนน ภควา เกส จอมแหงมนษย อนจะบนดาลสมบต กปปสส รมส อสสเม. ทตองประสงคทงปวงใหสาเรจได เสย แลวมายนดอยในอาศรมแหง กปปกะอนเตวาสกเลา ? ( เกสวดาบสตอบ ) สาทน รมณยาน ทานนารทอมาตย ! ของทมรสอรอย สนต รกขา มโนรมา อนนาจะยนด กมอยจรง ตนไม สภาสตาน กปปสส เปนทรนรมยแหงใจ กมอยจรง แต นารท รมยนต ม. คาทกลาวดแลวของกปปกะ ยงเรา ใหยนด. ๖๘. ธม. ๓/๑๑


( นารทอมาตยถาม ) สาลน โอทน ภตวา เพราะทานเคยบรโภคขาวสาล ท สจมสปเสจน เจอดวยเนอด ๆ แลว ขาวฟางและ กถ สามากนวารา ลกเดอย ไมเคม จะยงทานใหยนด อโลณา สาทยนต ต. อยางไร ? ( เกสวดาบสตอบ ) อสาท ยทวา สาท ของทไมอรอย หรออรอยกด อปป วา ยท วา พห นอยหรอมากกด จงยกไว วสสฏโ ยตถ ภ เชยย คนคนเคยกนแลว พงบรโภคในท ใด วสสาสปรมา รสา. ในทนน มความคนเคยกน เปน รสทดยง. สมเดจพระบรมศาสดา หาตรสวาเปนความผดของภกษทงหลายไม กลบตรสวา เปนดวยพวกเธอไมคนเคยกบมหาบพตรร แลวไดทรงเทศนา วาดวยสกลทภกษควรเขาไป และไมควรเขาไป เปนตน ใหทาวเธอเขา พระทยถกตอง ไมใหเปนผดแกภกษทงหลาย เมอเปนเชนน ทาวเธอ กมพระราชประสงคจะทาความคนเคยกบภกษทงหลาย จงทรงออกอบาย หมายจะขอพระธดาศกยราช ผเปนพระญาตของสมเดจพระบรมศาสดา มาไวใหเปนแมเรอน ภกษทงหลายจะไดถอวา พระราชาเปนพระญาต ของสมเดจพระบรมศาสดา แลวไปมาหาสไดโดยสะดวก จะไดไมตอง


ขวยเขน ครงแลวทาวเธอสงทต ใหถอพระราชสาสน ไปขอพระธดา ของศกยราช ตกลงไดนางวาสภขตตยา พระธดาของทาวมหานามศกยราช ซงเปนพระธดาทประสตจากนางทาส ภายหลงทาวเธอตงนางวาสภขตตยา ไวในตาแหนงอครมเหส จงไดมความคนเคยกบภกษทงหลาย แตกาล ครงนนมา. โดยกาลลวงไป พระนางประสตพระโอรสองคหนง พระนามวา วฑฑภะ ซงภายหลงเกดขดกนกบราชสกลฝายพระเจาตา ถงกบวฑฑภ- ราชกมารจะเอาเลอดในลาคอของเหลาศกยราช มาลางกระดานพระทนง เปนการแกแคนกนอยางนาหวาดเสยว. สมยนน พนธลมลลราชบตร ซงมาเปนเสนาบดของพระเจา ปเสนทโกศล รบราลการเปนสจรตธรรม ทาการเฉยบขาด ปราบปราม พวกขาราชการเหลาททจรตออกเสยโดยลาดบ ในสมยอนถกรษยา มพวก ขาราชการชนเกา ๆ แกลงเขาไปเพดทลพระราชากลาวหาวา พนธล- เสนาบดคดขบถ ทาวเธอหลงเชอ แลวทรงออกอบายใหพนธลเสนาบด ออกไปปราบปจจนตชนบททลกลาม และสงนกรบใหฆาพนธลเสนาบด เสยในทนนดวย วนนน นางมลลกา ราชธดาของมลลกษตรยผเปน ภรรยาของพนธลเสนาบด ใหมการเลยงพระประมาณ ๕๐๐ รป มพระ อครสาวกทง ๒ เปนประธาน วนนนเองกอนเลยงพระ นางไดรบขาว สาสนบอกมาวา พนธลเสนาบดถกฆาเสยแลว นางกเกบความนงเสย ตงใจทาบญไป ในเวลาเลยงพระ หญงบาเรอของนาง ยกถาดสปปมา หลดตกแตกตอหนาพระเถระทงหลาย พระธรรมเสนาบดสารบตรจงกลาว


วา ของมอนจะตองแตกเปนธรรมดามนแตกไปแลว บคคลไมควรคด ขณะนน นางมลลกาเรยนทานวา สมบตกะถากสปปแตกจะไปคดอะไร เชาวนนเอง ดฉนไดรบขาวสาสนบอกมาวา พวกนกรบตดศรษะของ พนธลเสนาบดผวของดฉน กบลกของดฉน ๓๒ คน ตายหมดแลว ดฉนยงไมคดอะไรนกเลย ทนนทานพระธรรมเสนาบดสารบตร จงได กลาวคาแสดงธรรมดวยคาถานวา :- [ ๖๙ ] อนมตตมน าต ชวตของหมสตวในโลกน หาม มจจาน อธ ชวต นมตเครองหมายไม ทงใคร ๆ กรไมได กสร จ ปรตต จ เปนจองฝดเคอง ทงเปนของนอย ต จ ทกเขน สยต. และมนประกอบดวยความทกข. ๑๕. เรองมจฉรยโกสยเศรษฐ มเรองเลาวา ยงมเศรษฐผหนง ชอโกสยเศรษฐ มทรพยสมบต ๘๐ โกฏ ตงรกรากอย ณ บานตาบลหนง ชอสกกรนคม ซงเปนตาบล บานทตงอยไมหางไกลจากกรงราชคฤหนก เขาเปนคนตระหนเหนยวแนน ไมเคยใหอะไร ๆ แกใครเลย โดยทสดนามนสกหยดเดยวกไมเคยให หวงแหนไว แมแตตนเองกสทนอดออมไมใชสอย มทรพยสมบตไมเปน ประโยชนแกตนและผอน. ๖๙. ธม. ๓/๑๙


วนหนง สมเดจพระบรมศาสดา ทอดพระเนตรตรวจดสตวโลก เขาพรอมดวยภรรยาไดปรากฏในขายคอพระญาณ จกไดบรรลโสดา- ปตตผล ในระหวางนนเขาเขาไปในเมอง เพอเฝาพระเจากรงราชคฤห ขากลบเหนชนชาวชนบททาขนมเบอง นงกนกนอย เขากนกอยากจะกน บาง ครนจะสงใหทาขนกน กกลวคนนนคนนจะมากนดวย เปนเหตให เปลองทรพยมากไป ชนทสดแตภรรยา กไมอยากจะใหกน จะตองกลาว ไปไยถงคนอนเลา ภรรยารความประสงคของเขา สอดไมกน แตชวย ทาใหเขากน ตองซอนทา ขนเครองมอไปทาถงในปราสาทชนท ๗ ตอง ปดประตหนาตางเสยทก ๆ ชนปราสาท เปดไวแตหนาตางปราสาทชน ท ๗ เทานน. ในเวลาเชาตรวนนน สมเดจพระบรมศาสดา ตรสเรยกพระมหา- โมคคลลานเถระมาแลว ทรงเลาเรยนของเขาวาเปนเชนนน ๆ แลวทรง สงพระเถระไปทรมาน เพอใหหายความตระหน พระเถระไปทรมานดวย อบายหลายอยาง ใหหายเปนคนตระหน และใหถอขนมเบองไปถวาย สมเดจพระบรมศาสดา ทวดพระเชตวนไดดวยกาลงอทธฤทธของตน เมอ สมเดจพระบรมศาสดาพรอมดวยภกษประมาณ ๕๐๐ รป เสวยขนมเบอง แลวทรงทาอนโมทนา เขากบภรรยากไดบรรลโสดาปตตผล. เวลาสายณหตะวนเยนวนหนง ภกษทงหลายนงประชมพดกนอยวา พระมหาโมคคลลานเถระนเกงจรง ทานไปทรมานเศรษฐขเหนยวใหละ พยศได โดยไมตองเบยดเบยนใหเจบชานาใจอยางใดเลย ทาผไมม ศรทธาใหมศรทธาขนได สมเดจพระบรมศาสดาเสดจมาแลวตรสวา


อยางนนส ภกษทงหลาย ! เมอจะทรงสรรเสรญพระเถระ ไดตรสพระ คาถานวา :- " ยถาป ภมโร ปปผ วณณคนธ อเหย ปเลต รสมาทาย เอว คาเม มน จเร. " แปลวา " แมลงภมร ไมทาดอกไมทงสและกลนใหเสยหาย คลงเคลา เอาแตเกสรแลวบนไปฉนใด พระมนกเทยวไปในตาบลบานฉนนน. " เมอจะทรงสรรเสรญคณของพระเถระใหยง ๆ ขนไป ไดตรสอกวา ภกษ ทงหลาย ! ไมใชแตบดนเทานน แมในกาลกอน ๆ มหาโมคคลลานะ กเคยทรมานเศรษฐนนมาแลวเหมอนกน แลวทรงเลาเรองในอลสลชาดก วา :- [ อลลสชาดก ] ในอดตกาล เมอพระเจาพรหมทตเสวยราชสมบตอยในเมอง พาราณส ยงมเศรษฐผหนง ชออลลสะ ตงบานเรอนอยในเมองนน เขามทรพยสมบต ๘๐ โกฏ แตเปนเศรษฐขเหนยว วนหนงเขาไปเฝา พระเจาพาราณสกลบมา เหนชนชาวชนบทเขากนสราแกลมดวยของมรส ตาง ๆ อย กนกอยาก จะทากนกกลวใคร ๆ จะมากนดวย และกลว ทรพยจะหมดจะเปลอง อดรนทนอยากไมได จงใหคนใชไปซอมากน ๑ เฟอง มหนาซายงไปแอบกนทสมทมพมไมแหงหนงเสยดวย ฝายบดา ของเขาเปนคนใจบญ ทาบญเปนอนมาก ตายไปเกดเปนพระอนทรอยใน เทวโลก เมอสองทพยเนตรลงมาทราบวา บตรของตนเปนคนตระหนจด ใครจะทรมานใหหายตระหน และใหรจกทาบญทาทานเปนตน จงจาแลง


ตนใหเหมอนอลลสเศรษฐลงมา ปลอมเขาไปในบานของอลลสเศรษฐ ใน คราวทตวอลลสเศรษฐจรง ๆ ออกไปแอบกนสรา อยทสมทมพมไมนน แลวสงใหจาหนายทรพยอยางนน ๆ ออกเปนทาน ความกเลองลอไปถงตว อลลสเศรษฐจรง เขารบกลบมา เลยเขาบานไมได กลบถกหาวาเปนคน ปลอมเสยอก ถกคนในบานตเสยแย เขาเสยใจ จงไปเฝาพระเจาพาราณส ขอพระบารมเปนทพง และเลาเรองถวายวาเปนอยางนน ๆ ทาวเธอ กรบสงใหหาตวมาทง ๒ ฝาย คอทงฝายอลลสะจรงและทงฝายปลอม เขา ทง ๒ มรปรางเหมอนกนเปยบ คอเปนคนกระจอกกเหมอนกนเปนตน ทาวเธอกเลยหมดหนทาง ไมรจะชาระกนอยางไร ใหคนคนเคยสนทสนม ของเขาชตว กชไมถกเพราะเหมอนกน และตางคนตางกอางวาเปนอลลส- เศรษฐดวยกนทงค ตวอลลสเศรษฐจรง อางวาชางกลบกรจกเขา เพราะ ชางกลบกตดผมของเขาอยเสมอ ปมทศรษะของเขาม ชางกลบกคงเหน จงเกดคลาปมกนขน ครนคลาเขาจรง ตางคนตางกมปมบนศรษะดวยกน ทงค ชางกลบกกเลยหมดปญญา ไมทราบวาใครคนไหนเปนตวอลลส- เศรษฐแน จงไดกราบทลพระเจาพาราณสวา :- [ ๗๐ ] อโภ ช ชา อโภ กณ กระจอกทง ๒ คน งอยทง ๒ คน อโภ วสมจกขกา นยนตาเหลทง ๒ คน อภนน ปฬกา สเส มปมบนศรษะทง ๒ คน นาห ชานาม อลลส. ขาพระพทธเจา ไมทราบวาคน ไหนเปนอลลสเศรษฐ. ๗๐. ธม. ๓/๓๗. ชา. ๒/๑๖๓


๖. เรองนางวสาขา มเรองเลาวา นางวสาขามคารมารดา ผมหาอบาสกา เปนธดา ของธนญชยเศรษฐ ผเปนบตรของเมณฑกเศรษฐ ในภททยนครแควน องคะ ในสมยทนางมอายได ๗ ขวบ สมเดจพระบรมศาสดาเสดจไป เมณฑกเศรษฐทราบวา สมเดจพระบรมศาสดาเสดจมาถงเมองของตน จงใหหานางวสาขาผเปนหลานสาวมาแลวสงใหไปรบเสดจสมเดจพระบรม- ศาสดา พรอมดวยนางทาส ๕๐๐ เปนบรวาร สมเดจพระบรมศาสดา ทรงแสดงพระธรรมเทศนา นางไดฟงแลวกไดบรรลโสดาปตตผล พรอม ดวยนางบรวารทง ๕๐๐ แลว เมณฑกเศรษฐกมา ไดฟงพระธรรมเทศนา บรรลโสดาปตตผลแลวเหมอน เศรษฐสกลนน เลยชอวาเปนสกล นบถอพระพทธศาสนาเปนสมมาทฏฐ. โดยกาลลวงไป ยงมเศรษฐผหนง ชอมคารเศรษฐในเมองสาวตถ เขามบตรคนหนง เปนเดกรนหนม ชอปณณวฒนกมาร เขาสงบตร ของเขาใหเลอกหาภรยาเอาตามชอบใจ บตรกวา ฉนยงไมตองการ ตอ เมอไรไดหญงทประกอบดวยเบญจกลยาณ คอเปนหญงมความงาม ๕ ประการ ฉนจงจะมภรรยา เศรษฐบดากถามวา งามอยางไรพอ ? จง ตอบวา งาม ๕ ประการนน คอ ผมงาม ๑ เนองาม ๑ กระดกงาม ๑ ผวงาม ๑ วยงาม ๑ เศรษฐสกลนเปนมจฉาทฏฐ นบถอพวกอเจลก คอพวกชเปลอย ทาบญสนทานกทาแกพวกชเปลอยนน หรอแกพราหมณ


ผเนองในความเปนชเปลอยนน วนหนง เขาเชญพราหมณ ๑๐๘ มา เลยงดในอมหนาสาราญแลว ขอโอกาสเชญพราหมณ ๘ คน ผรจก ลกษณะของหญงเบญจกลยาณ ใหเทยวหาหญงเชนนนมาใหเปนภรรยา บตรของเขา ครนแลวจกทาสกการะเปนเครองปฏการ ไมใหเหนอยแรง เปลา พราหมณ ๘ คนนนไปเทยวหา พบนางวสาขาเปนทตองใจ จง ทาพธสขอตามธรรมเนยม. ฝายธนญชยเศรษฐ ผเปนบดาของนางวสาขา เมอถามขาวคราว ถงฝายชาย เหนพอเหมาะสมกนแลว จงยอมยกให สกลเศรษฐฝายชาย ไดทราบความจากพราหมณ ๘ คนนนแลว กรบรบเอาตวนางวสาขาไป กอนแตธนญชยเศรษฐจะสงตวนางวสาขาไป ไดใหโอวาทแกนางวสาขา ไว ๑๐ ขอ มความวา " อมม สสรกเล วสนตยา นาม อนโต อคค พห น นหรตพโพ, พห อคค อนโต น น ปเวเสตพโพ " เปนตน แปลวา " ดกอนลก ! ชอวาหญงผอยในสกลพอผว พงประพฤต ดงน คอ ' ไฟในอยานาออก ไฟนอกอยานาเขา ' ใหเสมอไป " ดงน เปนตน และสงกฎมพไป ๘ นาย เพอวาเกดเหตขนในสกลพอผว จะ ไดชาระสะสางกนใหหมดมลทน เพอไมใหขมขลกสาวของตนเลนขาง เดยว นางวสาขา เมอไปอยในสกลพอผวแลว ไมนานนกกเกดขดกน กบพอผว เพราะพอผวเปนมจฉาทฏฐ ตนเองเปนสมมาทฏฐ นบถอ พระพทธศาสนา เปนพระอรยสาวกา มาภายหลงทรมานเศรษฐผพอผว ใหละพยศ กลบตวเปนสมมาทฏฐ นบถอพระพทะศาสนาได เลยรจก คณพระรตนตรย มคารเศรษฐนน อาศยบญบารมของลกสะใภ เปน


ตนเหต จงรจกคณพระรตนตรย และรจกกรรมเปนบญเปนกศลได เนอง ดวยนางวสาขาเชญเสดจสมเดจพระบรมศาสดามาทรงแสดงธรรม แลว เชญมคารเศรษฐผพอผวมาฟง ครนแลวทานเศรษฐนนกไดบรรลโสดา- ปตตผล มศรทธาและปสาทะอนหยงลงมนในพระพทธศาสนา เพอจะ ประกาศคณความดของลกสะใภ จงไดกลาวคาถาน ในทเฉพาะพระพกตร ของสมเดจพระผมพระภาคเจาวา :- [ ๗๑ ] โสห อชช ปชานาม ขาพระพทธเจานน เพงทราบในวน นวา ยตถ ทนน มหปผล ทานทใหแลวในทใด มผลมาก อตถาย วต เม ภททา ลกสะใภผเจรญของขาพระพทธเจา สณสา ฆรมาคตา ไดมาสเรอนเพอประโยชนหนอ. จาเดมแตนางวสาขา๑ ยงมคารเศรษฐผพอผวซงเปนมจฉาทฏฐ ใหกลบตวเปนสมมาทฏฐไดแลว ในสกลแหงเศรษฐนน ชอวาเปน สกลแหงชนสมมาทฏฐ มประตเรออนเปดไวทาแกการงานเนองใน พระศาสนา มคารเศรษฐเหนวา นางวสาขาเปนผมอปการะแกตนมาก แลวจงไดยกยองไวในฐานะเปนมารดา และไดใหเครองบรรณาการ ๗๑. ธม. ๓/๖๖ ๑. นางวสาขา มสรอยตอวา มคารมารดา เพราะนางวสาขานน เปนลกสะใภของ มคารเศรษฐ และเปนผมบญคณแกมคารเศรษฐมาก เหตททามคารเศรษฐผเปนมจฉา- ทฏฐ ใหกลบตวเปนสมมาทฏฐได มคารเศรษฐรสกบญคณอยางนนแลว จงเขาไป หานางวสาขา จบนมของนางแลว ยกใหนางเปนแมของตน คนทงหลายจงเรยกนาง วสาขา เตมคาวา มคารมารดา ดวยเสมอไป.


ใหเครองประดบชอฆนมฏฐกะ อนมราคาตงแสน แลวเลยงดไวใน สกลเปนอยางด เ อาใจดหใสไมปละปลอย ตงแตนนมา นางวสาขา กบาเพญบญมใหทานเปนตน ไดพร ๘ ประการจากสานกของสมเดจ พระบรมศาสดา มสงางามอยในตว เปรยบเหมอนพระจนทรเพญ เดนดวงอยในนภากาศฉะนน นางไดถงความเจรญงอกงามดวยลกหลาน เปนอนมาก แมกระนน กยงคงรปเปนคนสาวเหมอนมอายรนราว เพยง ๑๖ ป มผมมไดหงอดแมจนเสนเดยว มกรยาอนนาดนาชม ทกอรยาบถ และปรากฏเลองลอกนวา มกาลงถง ๕ ชางสาร พระ ราชาทรงทราบขาวนแลว มพระราชประสงคจงทรงทดลอง ณ วนหนง พระองคจงไดทรงปลอยชางใหเขาจบ ชางกชงวงแสเขาไป นางไดผลก ชางตวหนง ๆ ใหลมไป ดวยนวเพยงนว ๒ นวเทานน นางไดสะพรง พรอมดวยลกหลานครบบรบรณไมมตกเรยเสยหายเลย กลบสมบรณ พนสข แมทรพยสมบตกไมรหมดรสน ไมเคยรจกความยากจนขดสน การสนไรไมตอกไมเคยม. โดยสมยอน นางไดจาหนายเครองประดบชอมหาลดาประสาธน ไดราคา ๙ โกฏ เอาเงนรายนซอทดนสรางวดบพพาราม การสรางเลา กสาเรจโดยสะดวกดาย โดยธรรมดาวดวาทจะสรางขนใหใหญโต เชนนน ตองกนเวลานาน แตนสาเรจโดยกาลลวงไปเพยง ๙ เดอน เทานน โดยอาศยพระมหาโมคคลลานเถระ เปนผดแลการงาน ไม วาจะตองการสงไร ทจะตองไปบรรทกมา จะเปนกอนดนหนแร หรอ ตนไมใบหญา กไมเปลองเวลานานเลย ในการสรางหรอเสยคาจาง


ใหคนทาอก กสนไปอกตง ๙ โกฏ มหนาซาเมอสรางสาเรจแลว ยงมการฉลองอยางเอกเกรกโกลาหล มผคนไปมาใหหลามไหล เสย เทาไรเสยไป มทาบญเลยงพระ เชญเสดจสมเดจพระบรมศาสดา มาประทบเปนประธาน ในการบญนนสนไปอกตง ๙ โกฏ จะวาถง เครองของวดของกฎทถวายในครงนเลา กมบรบรณทงทนอนหมอนมง ทงถวยโถโอจาน ทงขชชโภชนาหารอนประณตวจตร ทงเครอง เคราผาผอนของบรรพชต ทก ๆ ชนดกลวนแตด ๆ และมหยกยา สารพนจะบาบดโรค ไมวาจะตองการสงไรในสมณบรขาร เปน ไดสมจนตนาการทกสง ครนแลวกถวายวดนนเปนสงฆาราม นาง วสาขาผเปนเจาของวด ไดทานบารงเลยงดพระทงวด จะขดสนสงไร เรยกไดทกสง อยางทกวนนเรยกวาโยมวดนนเอง เบดเสรจของ การออกทนทรพยสรางวดบพพาราม ทงคาจาง ทงการฉลอง รวม เปน ๒๗ โกฏ ฉะน. ในวนททาการฉลองวดเสรจแลว นางวสาขามความอมอกอมใจ เดนวนไปเวยนมาทชานชลาปราสาท ณ เวลาบาย ๆ เปนผอนลกหลาน หอมลอมแลว คดขนวา กรรมไร ๆ ทเราปรารถนาตงใจวาจะทาใน กาลกอน กรรมนน ๆ ของเรา เราไดทาถงทสดหมดแลว แลวได เปลงอทานน ประกาศความปลมใจดวยกระแสเสยงอนไพเราะเสนาะโสต ดวยคาถา ๕ คาถา มความวา :- [ ๗๒ ] ' กทาห นวปปาสาท ความดารของเราวา เราจกให สธามตตกเลปน ปราสาทใหม ทฉาบทาดวยปน ๗๒. ธม. ๓/๗๓


วหารทาน ทสสาม ขาวและดน ใหเปน วหารทาน สงกปโป มยห ปรโต. ในกาลไร ดงน เตมแลว. กทาห ม จป จ ความดารของเราวา เราจก ภสพมโพหนาน จ ใหเตยงตงและฟกหมอน ใหเปน เสนาสนภณฑ ทสสาม, ของสาหรบเสนาสนะ ในกาลไร สงกปโป มยห ปรโต. ดงน เตมแลว. กทาห สลากภตต ความดารของเราวา เราจก สจมสปเสจน ใหสลากภต ทเจอดวยเนอด ๆ โภชนทาน ทสสาม, ใหเปนโภชนทาน ในกาลไร สงกปโป มยห ปรโต. ดงน เตมแลว. กทาห กาสกวตถ ความดารของเราวา เราจก โขมกปปาสกาน จ ใหผาทเขาทอในแควนกาส และ จวรทาน ทสสาม, ผาทเขาทอดวยเปลอกไมและฝาย สงกปโป มยห ปรโต. ใหเปนจวรทาน ในกาลไร ดงน เตมแลว. กทาห สปปนวนต ความดารของเราวา เราจกให มธเตล จ ผาณต เนยใส เนยขน นาผง นามน เภสชชทาน ทสสาม, และนาออย ใหเปนเภสชชทาน สงกปโป มยห ปรโต. ในกาลไร ดงน เตมแลว.


๑๗. เรองพระมหากสสปเถรปณฑปาตทาน มเรองเลาวา สมยหนง สมเดจพระผมพระภาคเจา เสดจประทบ อยวดพระเวฬวน กลนทกนวาปสถาน แขวงเมองราชคฤห กโดย สมยนนแล ทานพระมหากสสปเถรเจา อยในปปผลคหา นงขดสมาธ เขาสมาธอยางใดอยางหนง สน ๗ วน โดยลวงไปแหง ๗ วนแลว ทานออกจากสมาธนน คดวา ถากระไร เราจกไปเทยวบณฑบาตท เมองราชคฤห ในสมยนน นางฟาประมาณ ๕๐๐ นาง ซงเปนนาง บาเรอของทาวสกกเทวราช เกดอตสาหะขนวา พวกเราจกถวายทาน แกพระเถระ แลวจงตระเตรยมขาวของไปยนรออยทถนน เพอคอย ถวาย พระเถรเจามาหาไดรบอาหารบณฑบาตของนางเหลานนไม นางเหลานน จงเขาไปออนวอนขอถวายอาหารบณฑบาต พระเถรเจา กวา เราจะรบอาหารบณฑบาตของคนยากจนเขญใจตางหาก เมอ พระเถรเจาบอกอยางนน กไมเชอฟง ขนจะเขาไปถวาย ถกพระ เถรเจาขเขาแลว กอนตรธานหายไป ทาวสกกะทรงทราบความนน จากพวกนางบาเรอของตนแลว จงพรอมดวยนางสชาดาแปลงตนเปน ชางหกแกๆ ทงคมอาการตาง ๆ เชนฟนหก ผมหงอก หลงคอม เปนตน ทาการงานงกงนอยตามประสาคนแก ทไดทาอยางน กเพอ จะลวงถวายอาหารบณฑบาตแกพระเถรเจาเทานน. พระเถรเจาเมอเดนไปเทยวบณฑบาต เหนตายายคนนเขา จงคดวา ตายายคนแกเฒาแลว กยงตองทาการงานหาเลยงชพ ชะรอยในเมองน จะไมมใครยากจนขดสนเทาแก ควรเราจะรบอาหารบณฑบาตสงเคราะห


แก แลวจงเดนเรเขาไปยนอยทหนาบานของแก ตายายคนน แมเหน แลวแตไกล กทาเปนไมรไมเหน เพอจะแกลงลวงใหสนท อกสกคร หนง กทาเปนเหน ตางกกลกจองก ๆ งน ๆ เขาไปหา ฝายตาแก ทาเปนวาขานตาฟาง เอามอปองหนาแหงนขนดแลวเรยนวา กระผม ตาฟางฟาเหลอเกนไมคอยเหนอะไรเลย แลวทาเปนร รองกลาววา โอตายจรง ! พระมหากสสปเถรเจาผเปนเจาของเรานเอง เหนจะ มายนอยนานแลวกระมงขอรบ ? ทเรอนมอะไรอยบางกไมทราบ แลว ทาเปนตะลตะลานรบรอนไปจดแจงหาอาหารบณฑบาตมาถวาย เรยนวา ขอพระผเปนเจาอยารงเกยจเลย ของเลวบาง ประณตบาง ตามแต จะหาได นกวาสงเคราะหแกกระผมผยากจนเถด. พระเถรเจาทาในใจวา ของทตายายคนใหแลว จะเปนผกดอง ปลายขาวหรอรากตามทเถด เปนหนาท ๆ เราจะสงเคราะหตางหาก อาหารบณฑบาตนน ไดเปนอาหารบณฑบาต ทบรบรณดวยแกง และกบเปนอนมาก หมอหวนตลบไปทวทงเมองราชคฤห ในกาล นน พระเถรเจาราพงวา คน ๆ นทาทางกเปนคนตาศกด แตอาหาร บณฑบาต ดสงศกดนก เทยบกบโภชนาหารของทาวสกกะ ผทม ฤทธานภาพถงอยางน ๆ จะเปนใครหนอแล ครนทราบวาเปนทาว สกกะแน จงกลาววา ดกอนทาวโกสย ! ทานมาแยงสมบตของคน ยากจนทงหลาย ชอวาทากรรมหนกเสยแลว หนาทคนยากจนคนใด คนหนง เขาถวายทานแกเราในวนนแลว กจะไดมนษยสมบตตาม สวน มตาแนงเสนาบดและเศรษฐเปนตน ทาวสกกะกเรยนวา


ไมมใครจะยากจนขดสนเทากระผมดอกขอรบ พระเถรเจากวา อะไร เปนคนยากจนขดสน จะไปเสวยสรสมบตในเทวโลกไดหรอ ? กจรง ดอกขอรบ ! เพราะวาผลของกลยาณกรม ทกระผมไดทาไวใน พทธปบาทกาลในกาลทลวงไปแลว จงไดรบผลอยางน แตวาเดยวน ยงมเทพบตรอก ๓ องค คอ จฬรถเทพบตร ๑ มหารถเทพบตร ๑ อเนกวณณเทพบตร ๑ เทพบตรทง ๓ น มาเกดอยในทใกลเคยง กนกบกระผม เปนผมเดชานภาพมากกวากระผม เมอเทพบตร ทง ๓ นนพานางบาเรอของตน ๆ เทยวเดนโชวตามถนนหนทาง กระผมกตงแตคอยหนเขาไป เพราะมเดชรงเรองขมกระผม กระผม จงกลายเปนคนไมมราศราสนเลย กเมอเปนเชนน ใครเลาจะมา ยากจนขดสนเสยกวากระผม พระเถรเจากลาววา ถงเมอเปนเชนน กจรงแล แตกไมควรมาลวงเราถวายทานอยางนอกตอไป นกระผม ไมมสวนบญในทานนหรอขอรบ ยงมอยผมอาย ! ถาอยางนน กระผมกมความตองการดวยบญ ขนชอวาบญอนกระผมควรทาแท. ครงนนแล ทาวสกกะเทเพนทรเจา ผแปลงตวลงมานน จงไดถวาย อภวาททานพระมหากสสปเถรเจา แลวทาประทกษณ เหาะขนไป สเวหาส เปลงอทานนประกาศสน ๓ ครง ดวยแระแสเสยงอนดงสนน อยในนภากาศ โดยนยอยางนวา :- [ ๗๓ ] " อโห ทาน ปรทาน กสสเป สปตฏ ต อโห ทาน ปรมทาน กสสเป สปตฏ ต, ๗๓. ธม. ๓/๘๕


อโห ทาน ปรมทาน กสสเป สปตฏ ต. " อนแปลความวา " โอ ! ทานเปนบรมทาน อนเราตงไวดแลว ใน ทานพระมหากสสปเถรเจา " ดงน. ครงนนแล สมเดจพระผมพระภาคเจา ทงยงประทบอยใน พระวหาร ไดทรงสดบกระแสเสยงของทาวสกกะนนแลว ตรสเรยก ภกษทงหลายมาแลวตรสวา เหนไหมละภกษทงหลาย ! ทาวสกกะ จอมเทพดา เปลงอทานไปโดยอากาศ กทาวสกกะนน ทาอะไรเลา พระพทธเจาขา ! เธอลวงถวายอาหารบณฑบาตแกกสสปบตรของเราส ภกษทงหลาย ! ครนถวายไดแลวกปลมใจ เปลงอทานไปอย พระพทธเจาขา ! ทาวสกกะนนทรงทราบไดอยางไรวา ถวายอาหาร บณฑบาตแกพระเถระยอมควร พระองคจงตรสวา ภกษทงหลาย ! เทพดาทงหลายกด มนษยทงหลายกด ยอมกระหยม ยอมปองภกษ ผถอกราบณฑบาตเปนวตร ชอเชนกสสปบตรของเรา ดงนแลว แมสวน พระองคเอง กไดทรงเปลงอทานนในเวลานนวา :- ปณฑปาตกสส ภกขโน เทพดาทงหลาย ยอมรกใครตอ อตตภรสส อน โปสโน ภกษผถอบณฑบาตเปนวตร เลยง เทวา ปหยนต ตาทโน ตนเอง ไมตองใหผอนคอยเลยงด อปสนตสส สทา สตมโต. ผมนคง สงบระงบแลว มสตอย ในกาลทกเมอ.


๑๘. เรองโคธกเถระปรนพพาน มเรองเลาวา สมเดจพระบรมศาสดา เสดจเขาไปอาศยเมอง ราชคฤห ประทบอย ณ วนเวฬวน มมารมาเตอนพระองค ให พระองคเสดจไปตกเตอนหามปรามพระโคธกเถระ ดวยวาพระเถระนน ทาฌานใหเกดขนไดแลวเสอมจากฌานนนบอย ๆ นกราคาญใจ จง นามดมาจะเชอดลาคอ อาศยเหตอยางน พระองคจงไดทรงปรารภ ความปรนพพานของโคธกเถระ ตรสพระธรรมเทศนานวา :- " เตส สมปนนสลาน อปปมาทวหารน สมมท า วมตตาน มาโร มคค น วนทต. " แปลถอเอาความตามพระธรรมเทศนานนวา " มารแมคนควาอยดวย กาลงกายและกาลงความคดทกอยางทกชนด กไมพบ คอไมไดประสบ หมายความวาไมเหน ซงทางดาเนนของพระอรยเจาทงหลายผปรนพาน ไปแลว เหมอนอยางโคธกกลบตร มวญญาณอนไมตงปฏสนธปรนพพาน แลว ซงเปนผมศลบรบรณ ผอยดวยความไมประมาท กลาวคอความ ไมอยปราศจากสต ผรชอบโดยเหต โดยนยโดยกาลแลวพนไปไดดวย วมตตทง ๕ เหลาน คอ ตทงควมตต ๑ วกขมภนวมตต ๑ สมจเฉท- วมตต ๑ ปฏปสสทธวมตต ๑ นสสรณวมตต ๑. แทจรง เรองแหงพระเถระนน มความพสดารออกไปอกดงนวา ทานผมอายโคธกะนน อยในกาลสลาประเทศขางเขาอสคล เปนผไม ประมาทแลว มความเพยร มตนสงไปแลว ถกตองเจโตวมตตทเปน กปปธรรม อนบคคลจะพงไดชวสมยชวครงชวคราว แลวกเสอมไป


จากเจโตวมตตนน ดวยสามารถโรคเรอรงอยางหนง ทานนน ทา ฌานใหเกดขนได หนท ๑ กแลว หนท ๒ กแลว จนกระทงหนท ๖ กแลว ไมคงทนอยได เอาแตเสอมจากฌานนนราไป มาในหนท ๗ ใหฌานเกดขนไดแลว คดวาเราเสอมจากฌานมาตง ๖ ครงแลว กคตของผมฌานอนเสอมแลว ๆ เลา ๆ แล ไมเปนของแนนอนเลย เราจกนาเอามดมาเดยวนแหละ แลวลกขนไปเอามดโกนมานอนอยบน เตยง เพอจะตดลาคอ. มารรวารจตของทานนนจงคดวา ภกษรปนใครจะนามดมาเสยแลว กธรรมดาวา ชนทงหลายผนามดมาเพอจะตดลาคอ ชอเปนผไมม อาลยเยอใยในชวต ถงกระนน หากวาพวกเขากลบจาเรญวปสสนา เรอย ๆ ไป กอาจบรรลพระอนหตได ถาเราเอง จะไปพดหามปรามเธอ ทวงทเธอจะไมเชอไมทาตามคาของเรา จาเราจะตองไปกราบทลเชญเสดจ สมเดจพระบรมศาสดา ใหทรงชวยพดหามปรามดกวา แลวจงไดแปลง เพศอยางทจะไมมใครรจก เขาไปเฝาสมเดจพระบรมศาสดา กราบทล อยางนวา :- [ ๗๔ ] มหาวร มหาป ขาแตทานผกลาหาญ มบญมาก อทธยา ยสสา ชล ผรงเรองดวยฤทธ ดวยยศ สพพเวรภยาตต ลวงเสยไดซงเวรและภยทงสน ปาเท วนทาม จกขม. มดวงจกษ ขาพระพทธเจาขอถวาย บงคมพระบาท ( ของพระองค ). ๗๔. ธม. ๓/๘๗


สาวโก เต มหาวร ขาแตทานผกลาหาญมาก พระ มรณ มรณาภภ สาวกของพระองคตกลงปลงใจจะ อากงขต เจตยต, ตาย กาลงมงคดถงแตความตาย ต นเสธ ชตนธร. ขาแตทานผรงเรอง จงทรงหามเขา เสยเถด. กถ ห ภควา ตยยห ขาแตพระผมพระภาคเจา สาวก สาวโก สาสเน รโต ของพระองค เปนผยนดแลวใน อปปตตมานโส เสโข พระศาสนา มความพอใจยงไมล กาล กยรา ชเนสต. ถงแลว ยงเปนพระเสขะ จะพงทา กาละลวงไปเสยอยางไรเลา ทานผ โดงดง ? ในครงท ๗ พระโคธกเถระทาฌานใหเกดขนไดแลว ไปนามด มานกวา จะตดลาคอเสย ในเวลาทตนยงไมเสอมจากฌาน แตใน ครงนน ทานไดบรรลพระอรหนตพรอมกบการนนพอด มารหารรอง รอยตามความเปนจรงของทานวาเปนอยางไรไม เพราะไมใชวสย ของมารผมบาป จะลวงรถงกเลสภายในของบคคลอนไดวา ยงมหรอ หาไม เหนแตเพยงกรยาเผน ๆ ภายนอก เชนทานนนนามดมา จะเชอดลาคอ กรแตเพยงเทานน แตตอนทานละกเลสไดเปนสมจ- เฉทปหาน ถงความเปนพระอรหนตแลว มารหาลวงรไดไม โดย นกกลวไปวา ผทนามดมาดวยอาการอยางนน ยอมไมอาลยในชวต เลย แมเธอนน กจะตายไปเสยเปลา โดยไมไดบรรลพระอรหนต


จงไดเขาไปกราบทลเตอนเชญเสดจสมเดจพระบรมศาสดา เพอใหทรง หามปรามเสย เพราะเหตฉะนน สมเดจพระบรมศาสดา เมอ จะทรงประกาศความทไมใชวสยของมาร ทจะลวงรทางดาเนนของ พระอรหนตทงหลาย จงไดประทานพระธรรมเทศนาวา " เตส สมปนนสลาน " เปนอาท แปลโดยพยญชนะวา "มารคนควาอย ยอมไมประสบทางดาเนนของทานทงหลายเหลานน ผมศลถงพรอม แลว มปกตอยดวยความไมประมาท รชอบพนพเศษแลว " ดงน. กคาวามาร ๆ นน ตามทเขาใจกนโดยมาก เหมากนวาเปน ตวฉบหาย เชนจะทาความดใด ๆ สงทกนทาลายไมใหไดทาความด นน ๆ สงททาใหคลาดแคลวไปนนเอง เปนตวมาร หรออยางท เรยกกนวามารมาผจญ ในเรองของคาวามาร ๆ ปรากฏแกสภาพ เครองทาลายลาง ใหบคคลตายไปจากคณงามความดทงนน เชนมาร ๕ ขนธมาร เบญจขนธไดชอวามาร เพราะบางททาความคบใจให ถง กบตองฆาตวตายไปเองกม กเลสมาร กเลสไดชอวามาร เพราะ เมอตกอยในอานาจแหงกเลสแลว เปนตองปนปไปตาง ๆ ใหเสย คนไปกม อภสงขารมาร อภสงขารคอกรรมฝายทเปนอกศล ไดชอ วามาร เพราะทาใหเปนผทรพลตาง ๆ มจจมาร มจจคอความ ตายไดชอวามาร เพราะตดชวตเสย เทวปตตมาร เทพบตรผมงราย ไดชอวามาร เพราะทาลายลางไมใหตงตวตด ดงบรรยายมาแลวนน แล เปนเรองของมาร ๕ นน แตคาวามาร ในเรองพระโคธกเถระ น เปนมารอยางไหนในมาร ๕ หรอไมใช ผใครจะรพงสนนษฐาน


ดเถด มารในเรองน ถาเหมอนจะมความหวงด ไมใชราย ไม ใชสภาวะอนทาลายลาง. ในกาลนน เมอพระโคธกเถระนาเอามดมาแลว มารนนได เขาไปกราบทลเตอนเชญเสดจสมเดจพระบรมศาสดา เพอใหทรงหามปราม เสย สมยนน สมเดจพระบรมศาสดากทรงทราบไดวา นเปนมาร จงได ตรสพระคาถานวา :- [ ๗๕ ] เอว ห ธรา กพพนต นกปราชญทงหลาย ยอมยอมทา นาวกงขนต ชวต ( กาละ ) ไป หาไดหวงใยชวตไม อยางนน สมล ตณห อพพยห โคธโก พระโคธกะไดถอนตณหาพรอมแลว ปรนพพโต. มลปรนพพานแลว. พระโคธกเถระ ทาฌานใหเกดขนไดแลว เสอมแลวเสอมเลา จากฌานนน สนกาลตง ๖ ครง มาในครงท ๗ หวนนกขนมาวา คตของบคคลผเสอมจากฌาน ไมเปนการแนนอนเลย จงลกขนไป นามดมาตดลาคอ ในคราวททาฌานใหเกดขนแลว เพอจะไมตอง เสอมจากฌานนนเสยอก ในกาลนน ทานไดบรรลพระอรหนตแลวเปน อนปรนพพาน ดวยอนปาทเสสนพพานธาต ดบกเลสไมมเบญจขนธ เหลอ ชอวาดบทงกเลสทงเบญจขนธพรอมแลว วธของนกปราชญ ยอมทาอยางน หาไดเยอใยอาลยชวตนกไม อยาวาแตเอาชวต เขาแลกมรรคผลอยางนเลย แมไมถงอยางนน ทานกยงสอนให ๗๕. ธม. ๓/๘๗


ยอมละชวตไป เชนการประพฤตพระวนยใหยอมละชวตไป ดกวา ประพฤตลวงสกขาบททพระพทธเจาหาม ในเรองเชนน แมในอดต- กาลกมมาแลว เชนพระเถระองคหนง ในหมวนตประเทศ ผมชอ และโคตรอนไมปรากฏ รกษาพระวนยบญญตเครงครด คอทานถก พวกโจรจบเอาตวไปได แตพวกมนไมฆา ครนจะปลอยตวทานมา พวกมนกเกรงวา จะมาบอกความทพวกมนซมซอนอยแกใคร ๆ อน จะเปนเหตทาลายอาชพของพวกมนเสย พวกมนจงมดทานไวดวย เถาวลย ใหนอนแซวอยกลางปา ทานถอสตวปฏญาณ คงนอน แซวอยตามทพวกมนมดไว เจรญวปสสนาไปสน ๗ วน ไดบรรล พระอนาคามผลทงนนแล แลวยอมตายดวยอาการอยางนน จต จากนนไปเกดในพรหมโลก. ยงมพระเถระอกองคหนง ในตามพปณณทวป ถกพวกโจร มดใหนอนแซวอยดวยอาการอยางนนอก คงถอสตยอยางนนเหมอนกน ถงเมอไฟปาไหมลามมาอย ทานกมไดดนใหเถาวลยขาด เพอหน ไฟเลย กลบตงใจเจรญวปสสนา กไดบรรลธรรมวเศษ เปนผม คณวเศษดจศรษะเสมอดวยชวต ปรนพพานแลว ไฟปามไหม ลามมา ๆ กเลยทาการฌาปนกจเผาทานนน. เรองของพระเถระทง ๒ น ยอมละชวตไป หายอมละสตยปฏญาณ ไม เพราะเหตในพระศาสนาทานสอนกนอยางน จงไดมคาตามโลก ๆ กลาวกนอยวา " เสยชพอยาเสยสตย " และมคาผกเปนคาถา สาหรบ เปนหวใจของนกวนยวา :-


" ปาฏโมกข วโสเธนโต อปเปว ชวต ชเห ป ตต โลกนาเถน น ภนเท สลสวร. " แปลวา " ( เพราะฉะนน กลบตรผมศรทธาแมอน ) เมอจะยง พระปาฏโมกขสงวรศลใหหมดจด แมไฉน พงยอมละชวตไป ไมควร ทาลายศลสงวรทพระโลกนาถทรงบญญตไวเลย " ดงน. ในกาลนน เมอพระโคธกเถระ ยอมละชวตไปดวยอาการ อยางนน ไดถอนตณหาพรอมทงมล ปรนพพานแลว เอาชวตเขา แลกมรรคผลได หาตายไปเปลา ๆ ไม สมเดจพระผมพระภาคเจา พรอมดวยภกษเปนอนมาก ไดเสดจไปยงททพระโคธกเถระนาเอามด มานอนอยแลว ทงปรนพพานแลวในขณะนน มารผมบาป คดวา ดวง ปฏสนธวญญาณของเธอน ประดษฐาน ณ ทไหนหนอแล แลวบนดาล ใหมดคลมขมกขมว เปนเหมอนมกลมควน และเปนเหมอนหมอกลง เทยวแสวงหาดวงวญญาณของพระเถระในทศานทศ สมเดจพระผม พระภาคเจาทรงแสดงวา มารแสดงอาการเปนเหมอนควนและหมอก แกภกษทงหลายแลวตรสวา ดกอนภกษทงหลาย ! นแลเจามาร ผมบาป มนเทยวแสวงหาดวงวญญาณของโคธกกลบตรวา ประ- ดษฐาน ณ ทไหลหนอแล ดกอนภกษทงหลาย ! ทแทโคธกกลบตร มดวงวญญาณอนไมประดษฐานอกแลว เธอปรนพพานไปแลวตางหาก แมมารนน เมอไมอาจจะตามหาใหเหนทตงดวงวญญาณของโคธกกลบตร ได จงไดจาแลงเพศเปนเดก ๆ ถอพณมสเหลองดงผลมะตม เขาไป เฝาสมเดจพระบรมศาสดา กราบทลถามวา :-


[ ๗๖ ] อทธ อโธ จ ตรย ขาพระพทธเจา คนหาอย ทง ทสาส จ วทสาส จ เบองบน ทงเบองลาง ทงดาน อนเวส นาธคจฉาม, ขวาง ทงในทศและทศเฉยงทง หลาย มไดประสบเลย โคธโก โส กห คโต. พระโคธกะนน ไป ณ ทไหน ? กพระโคธกเถระน ถงแกตองปรนพพาน ดวยไดบรรลธรรมวเศษ อยางเอาชวตเขาแลก คอไดบรรลธรรมวเศษแลว กปรนพพานพอด แมจะตายดวยวธอยางไร ๆ กด ถายดมรรคผลไวในเงอมมอได ชอวา ไมตายไปเปลา เพราะไหน ๆ กจะตายไปดวยกนแลว ไมตายดวยอาการ อยางน กจะตองตายดวยอาการอยางนน ไมตายดวยอาการอยางนน กจะตองตายดวยอาการอยางโนน ๆ ตอไป ไมตายในคราวน กจะตอง ตายในคราวหนา หรอไมวนนกวนหนา อยางไรเสยกตองตายเปนเทยง แท ตางแตไมเรวกชาเทานน แมสมเดจพระผมพระภาคเจา กไดตรส ไวแลววา :- " อปป วต ชวต อท โอร วสสสตาป มยยต โย เจป อตจจ ชวต อถดข โส ชรสาป มยยต. " แปลวา " ชวตนนอยนกหนา จะตองตายภายในแต ๑๐๐ ปเปน แท แมถาผใดเปนอยไดเกนกวานน ผนนกจะตองตายแมเพราะชรา โดยแทแล " ดงน. และยงมคาของเดกหญงคนหนง ซงกาลงหกเกบ ดอกประทมอยในสระ พลางกลาวคาน แสดงความรวงโรยของชวตวา :- ๗๖. ธม. ๓/๘๘


" ปาตผลล โกกนท สรยาโลเกน ตชชยเต, เอว มนสสตตคตา สตตา ชราภเวเคน มลายนต. " แปลวา " ดอกประทม ชอโกกนท บานแลวแตเชา ตองแสงพระ อาทตยแผดเผา ( ยอมเหยวแหงไป ) ฉนใด, ถงสตวโลกเลา กม แตจะเหยวแหงไป ดวยกาลงแหงชรา ฉนนน " ดงน. เมอชวตม อนจะตองเปนไปอยางน " เปนธรรมดาแลว ผมปญญา พจารณาเหน ชองสาเรจ จงไมเยอใยอาลยกะชวตนก แมพระโคธกเถระทานกไม เยอใยอาลยชวตเลย ปรนพพานแลว. ฝายมารผมบาป ไมรเทาทนความเปนไปของทาน เทยวตามแสวง หาดวงวญญาณ กหาไมพบ จงไดเขาไปเฝาสมเดจพระบรมศาสดา กราบทลถามวา ดวงวญญาณของพระโคธกเถระ ประดษฐาน ณ ทไหน ? ลาดบนน สมเดจพะบรมศาสดา จงไดตรสกะมารนนวา :- [ ๗๗ ] โย ธโร ธตสมปนโน ผใดเปนนกปราชญ ถงพรอมดวย ปญญา ฌาย ฌานรโต สทา บาเพญฌาน ยนดในฌาน ในกาล ทกเมอ อโหรตต อนย ช พากเพยรอยทงกลางวนกลางคน ชวต อนกามย ไมไยดชวต ชตวาน มจจโน เสน ชนะเสนาแหงมฤตยได อนาคนตวา ปนพภว ไมตองกลบมาสภพอก ๗๗. ธม. ๓/๘๘


สมล ตณห อพพยห ถอนตณหาพรอมทง มล โคธโก ปรนพพโต. ผนน คอ โคธกะ นพพานแลว. ตงแตพระโคธกเถระ ปรนพพานแลว มารผมบาปกตงแตเทยว แสวงหาดวงวญญาณของทานไป ถงเทยวตามหาไปอยางไรกมได ประสบพบปะ แตกระนน มารนนกยงเทยวคนหาอย เพราะไมรวา ทานปรนพพานแลว ขอนเปนความจรง เพราะพระอรยเจาลวงเลย วสยของมารเสยแลว เรองคลายอยางน ไดมแลว อกเรองหนง ในครง พทธกาล คอวงคสพราหมณ เรยนรมนตทานายกะโหลกศรษะ เขา เปนนกดดกะโหลกศรษะ กะโหลกศรษะของสตวโลกทเขาดดแลว ๆ เขารไดวา ศรษะนตายไปเกดในนรก ศรษะนตายไปเกดในสวรรค เขารไดจรงอยางเขาทานาย แตกรไดในจาพวกกะโหลกศรษะของปถชน เทานน มาจดถงกะโหลกศรษะของพระอรยเจา ดดแลวดดเลา ก หารไดไมวา ศรษะนเปนอยางไร หรอไปเกด ณ ทไหน เพราไม ลวงรวสยความเปนไปของพระอรยเจา. อนง ความบรสทธภายในเปนของละเอยดสขมแท ยากทจะลวงร ของกนและกนได ไมตองกลาวถงความบรสทธภายในใจกไดเพยงแตใจ ๆ กยงลวงรของกนและกนยากเสยแลว เพราะฉะนน จงมคาพดกนอยวา " หยงนาหยงทา พอหยงได แตจะหยงนาใจคน หยงไมได " คอ วาจะหยงนาในมหาสมทรดใหรวาลกตนสกเพยงไร กพอหยงดใหรได แตจะหยงนาใจดใหรวาเปนอยางไร นเปนของยากแท สมดบคาโคลง ทวา :-


" พระสมทรสดลกลบ คณนา สายดงทงทอดมา หยงได เขาสงอาจวดวา กาหนด จตมนษยนไซร ยากแทหยงถง " ถายงเปนเรองของกเลสภายในใจอกตอหนงแลว ไมใชวสยของปถชน จะลวงรเลย ถงสมเดจพระผมพระภาคเจา กไดตรสไวแลววา " สทธ อสทธ ปจจตต " ความบรสทธ ความไมบรสทธ เปนของเฉพาะตน ดงน. มารนน ไมลวงรวสยของพระโคธกเถระวาเปนอยางไร จงเทยว แสวงหาดวงวญญาณของทานอย เมอรวาทานปรนพพานเสยแลวก สนทา พระโบราณาจารยเจาทงหลาย จงไดกลาววา :- [ ๗๘ ] ตสส โสกปเรตสส เมอมารนน มวแตเศราโศกเปน เบองหนา วณา กจฉา อภสสถ พณไดพลดตกไปเสยจากรกแรแลว ตโต โส ทมมโน ยกโข ลาดบนน ยกษนนเสยใจ ตตเถวนตรธายถ. หายไป ณ ทนนนนเอง. ๗๘. ธม. ๓/๘๙ ผ พระมหาแจม เขมาราโม แตงจบเพยงน )


๑๙. เรองครหทนน มเรองเลาวา ครงพทธกาล มสหาย ๒ คน ชอสรคต กบ ครหทน แตตางศาสนากน สรคตนบถอพทธศาสนา ครหทน นบถอนครนถศาสนา และอวดอางวา ศาสดาของตน ดอยางนน ด อยางน ผนบถอสมณโคดมจกไดอะไร ? ฝายสรคตไมเหนพองดวย จงเกดทาทดลองกนขน สรคตตกลงเชญพวกนครนถไปฉนทบานของ ตน แลวใหคนขดหลมพรางใสคถไวใตทนง หมายใจวาถาเปนผ วเศษจรง คงรตวไมตก ถาไมจรง คงตก พอพวกนครนถไปนง ก พลดตกลมคถจรง ๆ แลวเลยพากนกลบหมด ตอมาครหทนคด จะแกแคนบาง ใหสรคตเชญพระพทธเจาไปเสวยทบานเขาพรอมดวย ภกษสงฆ ๕๐๐ รป เขาไดชองจงใหคนขดหลมพรางไวในระหวางทาง ใสถานไมตะเคยนไวในหลมนน หวงวาเมอเสดจไปคงตกเปนแน พระ- องคทรงทราบการณนนแลว ครนไดเวลากเสดจไปทางนน ขณะททรง เหยยบตรงหลม มดอกบงใหญ ชาแรกถายเพลงขนมารองรบ เสดจ ขามไปถงทประทบไดโดยสะดวก พรอมทงภกษสงฆ ฝายครหทน ตกใจ เพราะผดคาด ทงอาหารกมไดเตรยมไว รบเขาไปหาสรคตแจง ความจรงและหารอ สรคตใหไปดตมเปลาทตงลวงไว ตมเปลาทตง ลวงไวกลบมอาหารบรบรณ เปนอศจรรย จงไดนาของนนออกถวาย ครหทนแมเปนมจฉาทฏฐ กเลอมใสในคราวน ครนเสวยเสรจทา อนโมทนาแสดงธรรม ใหเขาทง ๒ สหายเปนพระโสดาบนแลว เสดจ กลบพรอมดวยภกษสงฆ.


ตอนเยน ภกษพดกนขนในธรรมสภาวา พระคณของพระ- พทธเจาอศจรรยหนกหนา กองถานไมตะเคยนรอน ๆ ดอกบงยง ขาแรกขนมาได สมเดจพระศาสดาเสดจมาตรสถาม ทรงทราบแลว จงตรสวา ไมอศจรรย ภกษทงหลาย ! เพราะดอกบวผดขนรบเราเมอ เปนพระพทธเจาแลว แมเมอยงเปนพระโพธสตว กเคยมดอกบว ผดขนจากกองถานรบเราเหมอนกน ครนแลวไดนาอดตนทานในขทรงค- ชาดกมาเลาประทานวา :- [ ขทรงคชาดก ] ในอดตกาล ครงพระเจาพรหมทต ทรงราชยในกรงพาราณส พระโพธสตวเกดในสกลเศรษฐ สาเรจการศกษาศลปะทงปวง เมอ อาย ๑๖ ป ตอมาบดาตายแลว ไดรบตาแหนงเศรษฐแทน ตงโรง ทานถง ๖ แหง ใหมหาทาน รกษาศล ทาอโบสถกรรมเสมอมา วนหนง พระปจเจกพทธเจา เขานโรธได ๗ วนแลว ออกจากนโรธ กาหนดเขตภกขาจาร เหนวา ควรไปโปรดทบานเศรษฐ จงเหาะ มายนทประต พอดกบเวลาทเขายกอาหารไปใหเศรษฐ เศรษฐเหน ทานแลว ใชคนใหไปรบบาตร เขาออกไปเหนหลมถานเพลงใหญ ขวางหนาอย ไปไมได ตกใจกลวกลบมา คนอนออกไปอก กไปไม ไดอยางนน เศรษฐตองไปเอง จงขามหลมถานเพลงไปจนถง โดย มดอกบวขนรบอยในหลม ขณะทไป พบพญาวสวตตมาร สอบ ถามไดความวา มารนฤมตหลมถานกน เพอทาอนตรายตอทาน และจกใหพระปจเจกพทธเจาอดขาวตาย เศรษฐมยอทอ กลาววา อยาง


มารตงรอยตงพน ไมอาจใหตนหวนได วนนจกรวาใครมกาลงกวา กน วาแลวถอถาดใสภตตาหารไปยนอยทขอบหลมถาน เรยนตอ พระปจเจกพทธเจาวา แมขาพเจา ตกหกคะเมนลงไปในหลมน ก จกไมยอมกลบ โปรดรบโภชนะอนขาพเจาถวายเถด แลวกลาว คาถาวา :- [ ๗๙ ] กาม ปตาม นรย ขาพเจาจกมเทาขนเบองบน ม อทธปาโท อวสโร ศรษะลงเบองตา จะตองลงส หลมนรกโดยแท นานรย กรสสาม ขาพเจากจกไมยอมทากรรมอนไม ประเสรฐเลย หนท ปณฑ ปฏคคห. เชญเถด ! ขอพระผเปนเจาจงรบ กอนขาว. ๒๐. เรองอญญตรบรษ มเรองเลาวา ครงหนงในพระนครสาวตถ มงานนกษตรฤกษ ประชาชนรนเรงเทยวเตรกนเปนอนมาก แมพระเจาปเสนทโกศล กทรงคชาธารเลยบพระนครชมงานนน ฝายหมคนกอดแอคอย ชมพระบารม ถงกบไลใหหลกทาง หญงคนหนงแอบดอยบน ๗๙. ธม. ๓/๙๙. ชา. ๓/๓๓๘


ตก พอสบพระเนตรกหลบเสย โฉมของนางปรากฏแดพระราชาดจ ดวงจนทรลอยวบเขากลบเมฆ ทาวเธอตะลงแลจนลมพระองค แทบ พลดตกจากคชาธาร รบทาประทกษณเสดจกลบพระราชวง ครนแลว รบสงใหอามาตยไปถาม ไดความวานางมสามแลว จงรบสงใหหา ตวสามมา โปรดใหรบราชการ ดวยมพระราชประสงควาจกจบผด ลงพระอาญาประหารเสย แลวรบภรรยาดวยอกโสดหนง คาทเขา รบราชการระมดระวง ไมมทางใหจบผด ทาวเธอจงใชใหเขาไปเอา ดอกบวกบดนแสงอรณทไกลราว ๕ โยชน กาชบใหกลบมาใหทน สรงสนานเวลาเยน ถาไมทนจกถกลงพระราชอาชญา ดอกบวและดน ชนดนนมแตในนาคพภพ ททรงใชกเพราะพาลหาเหต เขาผวาสนา นอย จาใจจาไป รบไปหาภรรยาใหหอขาวไปกนกลางทาง ไดเวลาก แบงบรโภค พบคนเดนทางจงใหสวนทเหลอ กบโปรยใหทานปลา อกกามอหนง และประกาศเรองราวของตนแกนาคครฑและเทพเจา และ ใหสวนบญททานนดวย เดชะบญนน พญานาคขนมารบสวนและรบ อาสาไปนาดอกบวและดนแสงอรณมาให เขาไดสมความปรารถนาแลว รบกลบมาถงประตเมอง แตเขาไมได เพราะพระราชาเกรงวา ถานามา ใหสาเรจ อบายนไมมผล จงรบสงใหปดประตลนดาลเกบลกดาลไปเสย แตเชา เมอเขาไมมชองจะเขาได จงรองประกาศแกมหาชนใหรไววา ตนนาดอกบวกบดนแสงอรณมาทนแลวโยนขนไปบนประต แลวเดนไป อาศยนอนอยในวด. ตอนกลางคน พระราชาบรรทมไมหลบกระหยมวา พรงนเชาเปน


สาเรจ เผอญในเวลาเทยงคนเงยบสงดไดยนเสยงอนเยนยะเยอกของเปรตวา ท, ส, น, โส. สะดงตกพระทยกลวเปนกาลง ไมทราบวาเสยง อะไร นาจะเปนลางรายตกอยแกพระองค หรอพระมเหสหรอแกแวน แควน พอรงเชา รบรบสงใหหาปโรหต ตรสบอกเสยงททรงสดบและ ใหทานาย ฝายปโรหตแมไมรกทลเดาสวดไปวาลางราย ตองฆาคน ชางโค ฯ ล ฯ สะเดาะพระเคราะหจงจะคมพระชนมชพได ทาวเธอให จดเตรยมตามโหรทลพระนางมลลกาทรงทราบ ไมทรงเชอ ชชวนให เสดจไปเฝาทลสมเดจพระศาสดากอน กตกลงกนเสดจไปเฝา ทลวาได ยนเสยง ท, ส, น, โส. นน พระองคทรงทราบแลวตรสชาดก ดงน [ โลหกมภชาดก ] ในปางสมเดจพระกสสปสมมาสมพทธเจา มลกเศรษฐ ๔ คน กาลงหนมคะนอง ชกชวนกนใชจายทรพยบารงตนใหไดรบความ สาราญ ตางคนตางออกความเหนไปคนละทาง ลงทายเหนพองกนวา อะไรไมสนกไปกวาเอาเงนเขาลอทาชกบภรรยาของชายอน จงพากน เทยวทากรรมนนจนตลอดอาย ครนตายแลวตองไปเกดในอเวจ- มหานรกสนพทธนดรหนง เพราะกรรมนนเองพนขนมาแลวผลกรรม ยงเหลออย ตองเกดในหมอทองแดงอก หมอนนสง ๖๐ โยชน จมลงไปกวาจะถงกนหมอ ๓ หมนป ลอยขนมากวาจะถงปากหมอ อก ๓ หมนป ลอยขนมาพบกนหวงจะตะโกนปรบทกขกนตนละคาสองคา แตเอยคางไว วาไมตลอดกลบจมดงลงไปเสย เสยงนไมเปนลางรายแก


มหาบพตรเลย แลวตรสเพมคาทเปรตนนเอยคางไวดงน :- ท ตรสเพมวา [ ๘๐ ] ทชชวตมชวมหา พวกเรา เมอโภคะมอย ไมได เยสนโน น ททามหเส ใหทานเลย ไมไดทาทพงสาหรบ วชชมาเนส โภเคส ตนเลย จดวามชวตอยชวชา ทป นากมห อตตโน. แลว. ส ตรสเพมวา [ ๘๑ ] สฏ วสสสหสสาน เมอพวกเราไหมอยในนรก ตง ปรปณณาน สพพโส ๖ หมนปเตม ๆ โดยประการ นรเย ปจจมานาน ทงปวงแลว กทา อนโต ภวสสต. เมอไร ทสดจกม. น ตรสเพมวา [ ๘๒ ] นตถ อนโต กโต อนโต ไมมทสด ทสดจกมมาแตไหน น อนโต ปฏทสสต ทสดไมปรากฏเลย ตทา ห ปกต ปาป แนะพวกเรา กในครงนน มม ตยหจ มารสา. ฉนกบทานทาชวไว. โส ตรสเพมวา [ ๘๓ ] โสห นน อโต คนตวา แนนอนเรานนพนไปจากหมอทอง- แดงนแลว ๘๐. ธม. ๓/๑๐๘. ๘๑. ธม. ๓/๑๐๘ ๘๒. ธม. ๓/๑๐๘. ๘๓. ธม. ๓/๑๐๘


โยน ลทธาน มานส ไดกาเนดเปนมนษย วท สลสมปนโน รถอยคาทยากจกกลาว สมบรณ ดวยศล กาหาม กสล พห. จดสรางกศลไวใหมาก. เมอพระเจาปเสนทโกศล ไดฟงพระดารสของสมเดจพระบรม- ศาสดาอยางนนแลว ไดพระสตกลวภยนนจะตกถงพระองคบาง เสดจ กลบรบสงใหปลอยคนและสตวทใหเตรยมไวหาสะเดาะพระเคราะห นนเสย คนทงหลายอาศยพระนางมลลกาเทว จงไดชวตคน จง พากนสรรเสรญพระนางในการประทานชวตแกพวกเขา เวลาเยน ภกษพดกนถงเรองนนในธรรมสภา สมเดจพระศาสดาเสดจไปถาม ไดความแลวตรสวา พระนางประทานชวตแกมหาชนแตในชาตนเทา นนกหาไม แมในชาตกอนกเคยประทานเหมอนกน ครนแลวทรงนา อดตนทานมาเลาประทานวา :- ในอดตกาล พระราชบตรของพระเจาพาราณสปรารถนา ราชสมบต เขาไปบวงสรวงเทพารกษทตนไทรวา ขอใหชวยใหได ราชสมบต ถาไดสมปรารถนาจะทาพลกรรมดวยเลอดพระศอของ กษตรย ๑๐๑ พรอมทงพระมเหสของกษตรยเหลานนดวย ตอมา พระราชบดาทวงคตแลว ไดราชสมบตดงประสงค เลยทกทกเอา วา ไดดวยเทวฤทธคดจะทาพลกรรม (แกสนบน ) จงเทยวปราบ ปรามตางประเทศไดครบแลว จบกษตรยเหลานนพรอมทงพระมเหส


เวนแตพระมเหสของพระราชาองคสดทาย เพราะกาลงทรงพระครรภ นอกนนนามาเพอพลกรรมทงหมด ฝายเทพารกษผสงอยทตนไทรนน รอนใจวา ตนถกชดวาเปนผบนดาล และกษตรยทงหลายจะวายวอด จงเทยวขอความชวยเหลอตอเทวดาผมศกดาใหญจนถงทาวสกกเทวราช ใหกษตรยทงหลายรอดพนจากการสาเรจโทษ ไดอบายจากทาวสกก- เทวราชแลวกลบมา สาแดงตนออกจากตนไมนน หลกไปเสยเฉพาะ พระพกตรกษตรยองคนน ทาวเธอเหน จงทวงวาจะทาพลกรรม ไฉนจงหลกไปเสย เทพารกษปรบโทษวา ทาวเธอกลาวมสา เวน พระมเหสเสยองคหนง ใหไปตามมา พระมเหสองคนน ( คอทกลบชาต มาเปนพระนางมลลกาเทวน ) เสดจมาแลวทรงแสดงอาการบาง ตรสบาง ใหพระมหากษตรยคลายเชอความศกดสทธแลว ทรงกนแสง ทรงพระสรวล ถกพระมหากษตรยสงสยซกถาม จงทลแถลงใหทาว เธอเลกพธพลกรรมได ดวยอางนยายดงนวา :- ในอดตชาต หมอมฉนเกดเปนกลธดาอยกบสาม วนหนง สหายของสามมา หาเนอทากบขาวไมได ตองฆาแกะลงตวหนง เพอทาอาหาร สนชวตแลวไปไหมอยในนรก พนจากนนแลว เพราะผลกรรมยงเหลออย ตองถกตดศรษะนบตามจานวนเสนขน ของแกะ หมอมฉนพนเวรมาไดนดใจจงหวเราะ ครนหวนมานกถง พระองค ผจะฆาคนเทาน เมอไรจะพนทกข สมเพชจงรองไห ครน แลวตรสคาถาวา :-


[ ๘๔ ] เอกสสา กณ ฉนทตวา หมอมฉนตดคอของแมแกะ เพยง โลมคณนาย ปจจสส ตวเดยว ไดไหม ( ในนรก ) ตาม จานวนเสนขน พหนน กณเ เฉตวาน ขาแตกษตรย ! พระองคตดคอ กถ กาหส ขตตย. ของคนเปนอนมากแลว จกทรง ทาอยางไร ? ครนสมเดจพระศาสดา ทรงนาอดตนทานมาเลาประทานฉะนแลว เมอจะทรงแสดงธรรมอก จงตรสวา ขนชอวาปาณาตบาตไมควรทา เสยเลย เพราะผฆาสตว ตองเศราโศกไปชานาน แลวจงตรสคาถาพอง กบในชาดก มเรองเลาวา :- [ มตกภตตชาดก ] ในครงดกดาบรรพ ครงพระเจาพรหมทตทรงราชยในกรง พาราณส พราหมณทศาปาโมกข ปรารถนาจะทาทานใหผตายตาม ประเพณ สงใหศษยเอาแกะไปอาบนาแตงตวมาให ในระหวางนน แกะระลกชาตได หวเราะบาง รองไหบาง ตามภาษาของมน เมอ แกะทาทาทางประหลาดเปนทสงสย ไตถามด แกะจงเลาวา เดม ขาพเจาเกดเปนพราหมณ ทรงคมภรเหมอนกน ปารถนาบาเพญ ทานใหผตาย ใหฆาแกะลงตวหนง ตายไปแลว ตองถกตดศรษะ มาอกชาตเดยวนจะครบ ๕๐๐ ดใจวา ตอนพนทกขเสยท จงหวเราะ ๘๔. ธม. ๓/๑๑๔


แตมาคดถงทาน ถาฆาขาพเจาคงรบผลเชนเดยวกน ขาพเจาจกพนวนน เมอไรทานจกพน คดเหนอยางน อดสงสารไมไดเลยรองไห พราหมณ ไดฟงดงนน จงตกลงวาจะไมฆา แตแกะรความตายบอกวา ถงไมฆา กตองตาย ครนพราหมณปลอยไปแลวยงใหคนคอยระวง แกะไป ชะเงอคอกนใบไมบนหลงหน เผอญสายฟาตกถกหน หนแตกกระเดน โดยแรงถกคอแกะขาดทนท ผคนพากนไปดเนองแนน พระโพธสตวเกด เปนรกขเทวดาอย ณ ทน จงกลาวคาถาวา :- [ ๘๕ ] เอว เจ สตตา ชาเนยย ถาพวกสตวพงรสกอยางนวา ทกขาย ชาตสมภโว ความเกดขนแหงชาตน เปนทกข น ปาโณ ปาณน ห เ สตวไมควรฆาสตว ปาณฆาต ห โสจต. เพราะผฆาสตวยอมเศราโศก. ๒๑. เรองสทธวหารกของพระมหากสสปเถระ มเรองเลาวา เมอพระมหากสสปเถระอยในถาปปผลคหาใกล กรงราชคฤห มสทธวหารกอยดวย ๒ รป รปหนงขยนอปฏฐาก เปนตนวาจดนาลางหนา จดนาอาบ สวนอกรปหนง คอยนมนต พระเถระใหใช ดจตนจดไวเอง ตอมาพระเถระรทนจงใหโอวาทวา เปน พระไมควรเสนอกจการทผอนทาไววาตนทา เธอโกรธ หาวาเรอง เลก ๆ นอย ๆ กวา ครนรงขนไมไปบณฑบาตรวม เลยงไปทบาน ๘๕. ธม. ๓/๑๑๔. ชา. ๑/๒๕๓


อปฏฐากของทาน ลวงวาพระเถระไมผาสก เขากจดอาหารฝากมา ถวาย เลยฉนเสยกลางทางจงกลบวด รงขนอกวนหนง พระเถระ ทราบเรอง จงสอนวา ทาอยางนน ไมสมควรแกบรรพชต เธอก โกรธอก หาวาวนนนวาอยางนน วนนวาอยางน เพยงขาวสกสก กามอ กเอามาเปนเรองเปนราว สวนผาละกใหแกอปฏฐากของตน จกตองแกแคนเสยบาง จงไดผกอาฆาตไว ครนพระเถระเขาไปในบาน เธออยขางหลง ทบเครองใชและเผาบรรณศาลาเสย ทไหมไมหมด ก ทบซาเสยสนแลวหนไป ครนทากาละแลว จงไปเกดในอเวจมหานรก. ภกษรปหนง ออกจากกรงราชคฤหไปเฝาสมเดจพระศาสดา ทวดเชตวน ณ กรงสาวตถ และทลเรองนน พระองคทรงทราบแลว ตรสวา มใชแตในบดนเทานน ในปางกอน กโกรธและประทษราย กฎเสยเหมอนกน แลวทรงอางอดตนทานในกฏทสกชาดกมาเลาวา :- [ กฏทสชาดก ] ในอดตกาล ครงพระเจาพรหมทตทรงราชยในกรงพาราณส พระมหากสสปเกดเปนนกขมน ทารงอยในหมวนตประเทศ ภกษนน เกดเปนลง วนหนงฝนตก ลงหนาวจดเขาไปอาศยอยเคยงรงนก นกเหนจงถามวา :- [ ๘๖ ] มนสสสเสว เต สส แนะลง ! เจามศรษะและมอเทา หตถปาทา จ วานร เหมอนคน ๘๖. ธม. ๓/๑๑๘


อถ เกน น วณเณน เมอเปนเชนนน เพราะเหตไรหนอ อคารนเต น วชชต. เหยาเรอนของเจาจงไมม. เมอลงไดฟงดงน แลวคดวา มอเทาของเรากมจรง แตปญญา สาหรบใหเราสรางเหยาเรอนไมม ใครจะแถลงความขอนน จงกลาวเปน คาถาวา :- [ ๘๗ ] มนสสสเสว เม สล แนะนกขมน ! ขามศรษะและมอ หตถปาทา จ สงคล เทาเหมอนคนกจรง ยาห เสฏา มนสเสส แตปญญาใดทประเสรฐในหม สา เม ป า น วชชต มนษย ปญญาอยางนนของขาไมม. เมอนกไดฟงคาแกตวนนแลว เมอจะตเตยนมนวา เจานจกครอง เรอนอยางไร จงกลาวคาถา ( ทเปนเหตใหลงรอรง ) วา :- [ ๘๘ ] อนวฏ ตจตตสส ผมจตใจไมมนคง ลหจตตสส ทพภโน มใจเรว ประทษรายมตร นจจ อทธวสลสส มปกตไมแนนอนเปนนตย สขภาโว น วชชต. ไมมความสข. โส กรสสานภาว ตว แนะลง ! เจานนจงทาอานภาพ วตวตตสส สลย เลกหลกหลกเสยเถด จงทากระ- สตวาตปรตตาณ ทอมสาหรบปองกนลมหนายเถด. กรสส กฏก กป. ๘๗. ธม. ๓/๑๑๘. ๘๘. ธม. ๓/๑๑๘. ชา. ๔/๓๑๕


๒๒. เรองอานนทเศรษฐ มเรองเลาวา ในกรงสาวตถ มเศรษฐคนหนงชออานนทะ มสมบต ถง ๘๐ โกฏ แตเปนคนตระหนจด กงเดอนเขาประชมญาตสอนบตร ชอมลสร ๓ ครง อยาเขาใจวาทรพย ๔๐ โกฏ นมากแลว ทรพยมอยไมพงใหใคร พงหาทรพยใหมเพมขนอก แมเพยงจบจาย ทละเหรยญ ๆ ( กหาปณะ ) ทรพยกหมดได เพราะฉะนน [ ๘๙ ] อ ชนาน ขย ทสวา บณฑตพงเหนความหมดไปแหง อปจกาน จ อาจย นามนหยอดเพลา ความกอขน มธน จ สมาหาร แหงตวปลวก และความรวบรวม ปณฑโต ฆรมาวเส. มาแหงตวผง ( เปนตวอยาง ) แลว พงครองเรอนได. ๒๓. เรองสปปพทธกฏฐ มเรองเลาวา สปปพทธะผเปนโรคเรอน นงอยทายทประชม ฟงพระธรรมเทศนาของสมเดจพระผมพระภาค ไดบรรลโสดาปตตผล ปรารถนาจะทลคณทตนได ไมกลาแหวกเขาไปกลางประชม จงรอจน สมเดจพระศาสดาเสดจกลบ ตามไปทลทวด ทาวสกกเทวราชทรงทราบ ปรารถนาจะทดลองใจเขา จงเสดจไปถามทกลางทางวา ทานเปนคน ขดสนยากไร เราจะใหทรพยนบไมถวน ถาพดวา พระพทธเจา ไมใช ๘๙. ธม. ๓/๑๒๐


พระพทธเจา พระธรรม ไมใชพระธรรม พระสงฆ ไมใชพระสงฆ เขาถามวา ทานเปนใคร เมอทาวสกกเทวราชตอบแลว เขาจงวา ทาน มรปรางไมนาพดกบเรา หาเราวา ยากจน ขดสน กาพรา แตความ จรงเราไมตกยาก ไมขดสน ทงไดรบความสขมทรพยมาก เพราะ [ ๙๐ ] สทธาธน สลธน ทรพยคอศรทธา ทรพยคอศล หร โอตตปปย ธน ทรพยคอหรโอตตปปะ สตธน จ จาโค จ ทรพยคอสตะ ทรพยคอจาคะ ป า เว สตตม ธน ปญญาแล เปนทรพยท ๗ ยสส เอตา ธนา อตถ อรยทรพย ๗ ประการเหลาน ม อยแกผใด อตถยา ปรสสส วา จะเปนหญงกตาม เปนชายกตาม อทลทโทต ต อาห บณฑตทงหลาย ไดกลาวเรยกผ นนวา มใชคนขดสน อโมฆ ตสส ชวต. ชวตของเขาไมเปลา ( จากประ- โยชน ). ๙๐. ธม. ๓/๑๒๙.


๒๔. เรองสมนมาลาการ มเรองเลาวา ชางดอกไมชอนายสมนะ ตอนเชาเกบดอกมะลไป ถวายพระเจาพมพสาร ๘ ทะนานทกวน และไดรบพระราชทานวนละ ๗ กหาปณะ อยมาวนหนง เขานาดอกไมไปถวายตามเคย พอเขาไปส พระนคร กเหนสมเดจพระศาสดากาลงเสดจ เกดเลอมใส พลางดารวา เราจะทาอะไรใหจใจหนอ ทงเวลานนกไมมอะไรนอกจากดอกมะล สาหรบนาไปถวายพระเจาแผนดน ครนจะเอาถวายเสย นาจะถกลงพระ- ราชอาญา แตเขาปลงใจวา เรายอมถวายชวต แมจะทรงพโรธใหจาจอง ใหประหาร หรอเนรเทศกยอม ครนตกลงใจแลว จงสาดดอกไมบชา ทงหมด เปนอศจรรยทดอกไมลอยเปนระเบยบตามเสดจไปได ประ- ชาชนพากนแตกตนโหรองโบกผาตามสงเสดจไปถงพระนครหลวง เขา ตามสงเสดจแลว ฝายภรรยาเหนสามถอกระเชาเปลากลบบาน ถามวา ดอกไมไปไหนหมด ทราบวาสามบชาสมเดจพระศาสดาหมด กตกใจ เกรงวาหากพระราชากรว ตนจะพลอยยบไปดวย จงรบไปเฝาทล เหตการณ และทลวาตนไดอยารางกนแลว พระเจาแผนดนจงรบสงวา จะทาตอบแทนเฉพาะสามคนเดยว เมอพระพทธองคเสวยเสรจ ทา อนโมทนาแลวเสดจกลบ พระเจาแผนดนสงเสดจแลว เรยกนายสมนะ ไปถาม เขารบสารภาพยอมถวายชวตบชาพระศาสดา ทาวเธอจงตรสวา เปนมหาบรษได แลวพระราชทาน ชาง มา ทาส ทาส ชาววง เครอง แตงตว บานสวย อยางละ ๗ กบเงนอก ๘ พนกหาปณะ พระอานนทเถระ


อยากทราบถงวบากของเขา จงทลถาม พระองคตรสวา เขาเลอมใสแลว ในเราอยางน จกไมไปสทคตแสนกปคอ :- [ ๙๑ ] กปปาน สตสหสส นายมาลาการนน จกดารงอยใน ทคคต น คมสสต หมเทวดาและมนษย ไมไปสทคต ตวา เทวมนสเสส สนแสนกป ผล เอตสส กมมโน ผลแหงการกระทาน ปจฉา ปจเจกสมพทโธ ภายหลงเขาจกเปนพระปจเจก- สมโน นาม ภวสสต. พทธเจา ชอสมนะ. ๒๕. เรองอหเปรต มเรองเลาวา ครงสมเดจพระกสสปสมมาสมพทธเจา ชาวบาน เหนภกษทงหลายเขาไปบณฑบาตในบานแลว พากนเลอมใส นมนตให นงพกคอยเวลาบณฑบาต เขานงฟงธรรมกถาไปพลาง ในเวลาจบ ธรรมกถา เขาพากนนาบาตรไปใสอาหารมาถวาย ครงนนเปรตเกดเปน กาเกาะอยบนหลงคา เหนอาหารในบาตร จงโฉบลงขยอกเตมปาก ๓ คา จากบาตรทผหนงถอมา โภชนะนนยงไมเปนของสงฆ ยงไมเปนเดน เปนแตเขาจงใจไวแลว มนตายไปเกดในอเวจมหานรก พนจากนนมา เกดเปนเปรตกาอยบนภเขาคชฌกฏ พระมหาโมคคลลานะไปกบพระ- ลกขณะ เหนมนแลวจงถามวา :- ๙๑. ธม. ๓/๑๓๙


[ ๙๒ ] ป จโยชนกา ชวหา ลนทาน ยาวตง ๕ โยชน สสนเต นวโยชน ศรษะทาน ยาวตง ๙ โยชน กาโย อจจคคโต ตยห ตวทานสงลวขนไป ป จวสตโยชน ถง ๒๕ โยชน กนน กมม กรตวาน ทานทากรรมอะไรหนอ ปตโตส ทกขมทส. จงตองถงทกขเชนน ? เปรตกานนตอบพระเถระวา :- [ ๙๓ ] อห ภนเต โมคคลลาน ขาแตทานโมคคลลานะ เจาขา ! กสสปสส มเหสโน เพราะขาพเจาโฉบภตตาหาร ท สงฆสสาภหฏ ภตต เขานามาถวายสงฆ ของพระกสสป- อาหเรส ยถจฉก. พทธเจา ผแสวงหาคณอนใหญ เอามากนเสยตามความปรารถนา. ๒๖. เรองสฏฐกฏเปรต มเรองเลาวา ในอดตกาล มชายคนหนงอยในกรงพาราณส เหนคนงอยดดกรวดชานาญ จนไดรบพระราชทานทรพยสมบต เขาใคร จะเรยนบาง จงเขาไปขอเรยน ถกชายงอยปดเสย แตเขาสพยายาม ประจบรบใชใหชอบแลวขออก จนชายงอยนนยอมใหเรยน ครนเรยน ๙๒. ธม. ๓/๑๕๕. ๙๓. ธม. ๓/๑๕๕


สาเรจแลวกเรมประลองศลป เลอกหาสตวทไมมเจาของ หรอคนท กฎหมายคมครองไมถง ในขณะเดนไป เหนววตวหนงแตไมกลา เพราะ มเจาของ เดนตอไปอก เผอญพบพระปจเจกพทธเจาชอสเนตร มา ยนคอยรบบณฑบาตอยทประตเมอง เขาใจวา คนนแหละไมมมารดาบดา ทงกฎหมายคมครองไมถงจงดดกรวดเขาหทะล พระปจเจกพทธเจา เจบปวดแรงกลาเหาะกลบไปบรรณศาลา ชาวเมองไมเหนทานมารบ บณฑบาตตามเคย เขาใจวาปวยไข พากนไปดเหนทานปรนพพานเสย แลว จงรองไหเศราโสก ชายนน พลายไปกบเขาดวย เมอเหนทาน แลวจาได เพราะเวรกรรมหรออยางไรไมปรากฏ พดออกมาวา ผนเอง ทเราประลองวชา ดดกรวดเขาชองห คนเหลานนกาลงเสยใจ พอ ไดยนเลยชวยกนตจนตาย เพราะกรรมทฆาพระนน เขาไปเกดในอเวจ หมกไหมอยจนแผนดนสงขนโยชนหนง พนจากนน กรรมยงเหลอ จง ตองมาเกดเปนสฏฐกฏเปรตอยบนยอดภเขาคชฌกฏ. วนหนง พระมหาโมคคลลานะ กบพระลกขณเถระ ลงจากภเขานน ฝายพระมหาโมคคลลานะเหนมนแปลก คอสงทายาดราว ๓๐๐ เสน ม คอนเหลกลกเปนไฟ ราว ๖ หมนตกทมขมองแตกแลวแตกอก เกดขน ใหม นาอศจรรย จงกลาววา :- [ ๙๔ ] สฏ กฏสหสสาน คอนเหลกครบ ๖ หมน ปรปณณาน สพพโส บรบรณโดยประการทงปวง สเส ตยห นปตนต ยอมตกลงสศรษะทาน โอภนทนเตว มตถก. มนตอยขมองศรษะทงนน. ๙๔. ธม. ๓/๑๕๙


[ สาลตตกชาดก ] ในปางกอน มชายเปลยคนหนงอยในกรงพาราณส ชานาญ ดดรวด วนหนงเขานงอยใตรมไมไทรใกลประตเมอง พวกเดก ๆ ชาวบานลอมกนกลม ขอใหแกดดกรวดเจาะใบไมเปนรปชางบาง รปมา บาง ตามแตตองการ แลวใหอาหารเปนตน แกแกเลยงชพ วนนน พระเจาแผนดนเสดจประพาสอทยานทางนน พวกเดกจงซกชายงอยเอาไว ในยานไทร แลวพากนหลบไป ทาวเธอเสดจเขาไปทควงไม เฉพาะ เปนเวลาเทยงวน เงาตรง แสงลอดใบไมทปรเปนรปฉายถกพระวรกาย หลากพระหฤทย แหงนขนไปดเหนรปอยางนน จงตรสถามวา ใครทา เขาทลวา คนงอย จงโปรดใหหาแลว รบสงวา ปโรหตของเราคนหนง พดมากเกนขนาด เราพดไดนอยคา กพดพลาม เราอดอดเตมทน รบ ดดขแพะเขาปากใหสกทะนานไดไหม ? เขารบวาได วธทาคอ เขานง ในพระวสตร เจาะชองไวสาหรบดด พอปโรหตมาเฝาพดพลามตามเคย เขากดดขแพะเขาปากทกททอาปากพด ปโรหตไมกลาคายเลยกลนหมด ครนขแพะหมดทะนาน กกะตกมานเปนสญญาณ พระเจาแผนดนทรง ทราบจงรบสงวา ทานอาจารย ! ออกจะพลามมาก กลนขแพะหมด ทะนานแลว ยงไมยอมนงอกหรอ ? พราหมณปโรหตไดรบความอดส แตนนมาไมพดพลามอก พระเจาแผนดน ไดรบความสขเพราะอาศย ชายงอย จะสมนาคณ จงพระราชทานบาเหนจสงละ ๘ ครบชด และ


บานสวยอก ๔ ตาบล อามาตยผทลอรรถธรรมถวายทราบความ จงกลาว คาถาวา :- [ ๙๕ ] สาธ โข สปปก นาม ขนชอวาศลปะ แมเชนใดเชนหนง อป ยาทสกทส กยงประโยชนใหสาเรจแล ปสส ข ชปปหาเรน ดเถด ดวยการดด ( กรวด ) ของ คนงอย สทธา คามา จตททสา. ยงไดบานสวยถง ๔ ทศ. ๒๗. เรองวนวาสตสสเถระ มเรองเลาวา พระสารบตรเถระ คดจะสงเคราะหมหาเสน- พราหมณ ผเปนสหายของบดา เขาไปรบบณฑบาตถงบาน พราหมณ คดวาลกเรามา เหนจะไมทราบวาเดยวนเราขดสนยากไร ครนเราจะออก ไปตองรบปราศรย กไมมอะไรถวาย คดกระดาก หลบหนาเสยตง ๓ ครง วนหนงไดขาวปายาสกบผาเนอหนาผน ๑ ตงใจเอาไวถวาย นกวา ถาพระเถระมาจะดทเดยว เวลานนพระสารบตรออกจากนโรธสมาบต พจารณารวารจตแลว ไปภกขาจารทนน พราหมณเหนพระเถระมากดใจ ยกขาวมาถวายเทใสบาตร พระเถระรบเพยงครงหนงปดบาตรเสย แต ๙๕. ธม. ๓/๑๖๑. ชา. ๒/๒๗๖


ขดออนวอนไมไดตองรบทงหมด และฉนเสยทนน เสรจแลวจงกลบ พราหมณดใจเปนอยางยง เพราะไดทาบญในยามยาก. ตอมาทากาละมาเกดในสกลของอปฏฐากของพระเถระดวยความ สเนหา เวลาทนางนนมครรภ แพทองอยากทาบญสนทานดวยขาวปายาส และอยากบรโภคขาวเหลอพระ ทาเสมอจนคลอด แมในงานมงคลอน ๆ เนองดวยเดก กทาบญอยางนน และนมนตพระสารบตรเปนประธาน เสมอ เดกนนมชอวาตสสะ คลายนามเดมของพระเถระ ครนเดกนน อายได ๗ ขวบ บอกมารดาวา จะบวชในสานกพระเถระ มารดาบดา กอนญาต แลวเรยนพระเถระ กอนแตทานจะใหบวชไดบอกวา การ บวชทาไดยาก เชนตองการรอน กลบไดเยน ตองการเยน กลบไดรอน อะไร ๆ จะใหไดตามตองการนนไมได เขารบรองวาทาตามได จงให บวช ครนบวชแลว เปนผรารวยขาวปายาสและผาขนสตว เพราะบญ ในหนหลง. ทานเปนเณรนอย ๆ นาเอนดนนเอง ทานอยในเมองมแขกมาก ไมมโอกาสทากจของตน จงขอเรยนกมมฏฐานจากพระศาสดา และลา อปชฌายมงไปอยปา เดนทางไปสน ๑๒๐ โยชน พบเสนาสนะปา จง จาพรรษาอยทนน มหมบานใกลเคยงเปนทโคจรภกขาจาร เวลาทเขา ใสบาต ทานใหพรเขาวา จงมความสข พนทกขเกดเสมอ ทาน บาเพญเพยรอยถงเดอนท ๓ แหงพรรษากบรรลพระอรหนต. ออกพรรษาแลว พระสารบตร พระมหาโมคคลลานะ ตลอดถง พระอครสาวกอน ๆ อก พรอมกบบรวารพากนไปเยยมสามเณรนน


ตอนกลางคนชาวบานทไปตองรบพระ ปรารถนาจะฟงเทศน พระ- เถระใหสามเณรเทศน แตพวกเขาคานเปนเสยงเดยวกนวา สามเณร เทศนไมเปน ลงทายพระสารบตรใหเทศน และใหสรภญญะดวย ชาวบานบางพวกดใจวา เปนลาภของตนมาก อยมาแตไหนแตไรกไมร บากพวกเปนโกรธเปนแคนวา เออแน ! ชางใจดาอามหตแท เราหรอ บารงมาเปนนาน ทานรมากอยางน ไมยกเทศนโปรดเราบาง ฝาย พระพทธเจา ทรงทราบเหตนน หวงจะโปรดใหชาวบานทโกรธแคน กลบปราโมทย จงเสดจไปในตอนเชา เสวยแลวชแจงใหเขารวา ทได เหนและทาบญตอพระพทธเจา และพระอครสาวก เพราะสามเณร เปน ลาภของพวกทานแลว ครนแลวเสดจไปทอยของสามเณร แลวเลยเสดจ ขนบนภเขา ตรสถามสามเณรวา ยนอยบนน แลไปรอบขางเหนอะไร ? สามเณรกทลวา เหนทะเล ทรงซกตอไปวา เหนแลวนกอยางไร ? สามเณรทลวา คดวานาตาของคนรองไหในคราวตกทกข รวมกนเขา มากกวานาทะเลน พระองคทรงรบรองและตรสคาถาวา :- [ ๙๖ ] จตส สมทเทส ชล นาในมหาสมทรทง ๔ มนอย ปรตตก ตโต พห อสสชล อนปปก นาตาของคนผถกความทกขกระทบ ทกเขน ผฏสส นรสส แลวโศกอย มากกวานนไมนอย โสจโต กการณา สมม ตว ปมชชส. เพราะเหตไร สหาย ! ทานจงยง ประมาทอย. ๙๖. ธม. ๓/๑๘๕


เมอสมเดจพระศาสดา ตรสคาถารบสมอางสามเณรอยางนนแลว ตรสถามตอไปวา เธออยทไหน ? สามเณรทลวา อยทเงอมน ทรงซกวา อยทนนคดอยางไร ? ไดรบทลตอบวา คดวาเคยตายทงรางกายไวใน ทนนนบไมถวน จงตรสรบรองวา จรงแลว เพราะในพนปฐพทสตว ไมเคยตายนนไมม แลวอางอดตนทานในอปสาฬหชาดกวา :- [ อปสาฬหชาดก ] ในสมยโบราณ มพราหมณ ๒ คนพอลก เวลาแก บดาสงให บตรเผาศพของตนในสถานทไมมใครเคยเผา บตรไมทราบวาจะหาทไหน ได จงขอใหบดาชทไวให พราหมณกพาบตรของตนขนไปบนภเขา คชฌกฏ ชทใหแลวกลบลงมา พบพระโพธสตวผบวชเปนฤษในระหวาง ทาง ไตถามกนไดความอยางนน พระโพธสตวจงชวน ๓ พราหมณขน ไปดอกวาตรงไหน ? ครนขนไปถง พราหมณกชบอก ฝายพระโพธสตว รกาลอดต คานวา ถงทนกเคยเปนปาชา ไมตองพดถงคนอน เฉพาะ ตวพราหมณเองเทานน เคยถกเผาในทนนหลายหมนชาต เพราะสถานท บนพนปฐพ จะหาทวางไมเคยเผาใคร หรอไมเคยเปนปาชา ไมเคย หมดศรษะ หาไมได แลวกลาวคาถาวา :- [ ๙๗ ] อปสาฬหกนามาน อปสาฬหกพราหมณ ไดถกเขาเผา สหสสาน จตททส ในทน มาประมาณหมนสพนชาต อสม ปเทเส ทฑฒาน แลว ๙๗. ธม. ๓/๑๘๖


นตถ โลเก อนามต ททไมตาย ไมมในโลก ยมห สจจ จ ธมโม จ ความสตย ธรรม ความไมเบยด- อหสา ส าโม ทโม เบยน ความสารวมและความฝกตน มในทใด เอตทรยา เสวนต พระอรยเจาคบทนน เอต โลเก อนามต. นนเปนทไมตายในโลก. ๒๘. เรองพระราธเถระ มเรองเลาวา พราหมณผหนงชอราธะ เปนคนขดสน มศรทธา ใครจะบวชในพระศาสนา เขาไปอาศยวด อปฏฐากพระบาง ปดกวาด วดบาง ภกษกอนเคราะหดวยอาหาร แตไมยอมใหบวช วนหนง สมเดจพระศาสดาทรงทราบอธยาศย เสดจไปในวดปราศรยกบเขา ได ความอยางนน กลบมาใหประชมภกษ ตรสถามวา ใครระลกถง อปการะของพราหมณผนนไดบาง ? จงพระสารบตรกราบทลวา ระลกได คอพราหมณเคยใสบาตรใหทพพ ๑ พระองคจงโปรดใหรบสงเคราะห ใหบวชตามปรารถนาของพราหมณ ทานเปนองคแรกไดรบอปสมบทดวย ญตตจตตถกมมวาจา อยางทกวนน ครนบวชแลวเปนผวางายสอนงาย ทาตามคาสอน ไมชาไดสาเรจพระอรหนต.


ธรรมดาของภกษครงนน เมอมเรองอะไรใหมมกคยกนใน ธรรมสภาเสมอ แมครงน กคยกนตามเคยวา พระสารบตรทานเปน ผกตญกตเวท แมขาวทพพเดยว ยงอตสาหรบสมนาคณแกพราหมณ พระองคเสดจมาตรสถามไดความแลว ตรสรบรองวา จรงทเดยว แม ในชาตกอนกเคยกตญกตเวทเหมอนกน ทรงอางนทานดกดาบรรพใน อลนจตตชาดกสาธกวา :- [ อลนจตตชาดก ] ในครงโบราณ มบานตาบลหนงใกลกรงพาราณส ชาวบานตาบล นนประกอบการอาชพดวยหาเครองไมทาบานเรอนมาขาย ไปตงขมรมอย ในปาดานเหนอนา คราวนนชางพลายเชอกหนง ( คอพระสารบตร ) เดนเทยวหากนไปเหยยบตอไมตะเคยน ๆ ตาเทาหกคา บวมอมถงกบ ตองเดน ๓ ขา ไดยนเสยงพวกชางไมอยใกลจงเขาไปหมอบลงขอความ อนเคราะห พวกชางไมเขามาสงเกตดเหนไมทฝาเทา เอามดกรดแลว เอาเชอกผกกระตกออก รดหนองชะลางรกษาจนหาย ชางนกถงบญคณ ของเขาจงอยชวยทางานงดไมบาง รวมเครองมอบาง ชวยจบสายบรรทด สาหรบตบาง สดแตจะทาได ภายหลงแกลง เกรงจะทาไปไมไหว จง ไปนาลกมามอบใหใชการแทน สวนตนเขาปาไป ลกชางนนเผอกทงตว แตยงยอม ชอบเลนกบเดกลกชางไม ยอมใหจบงวงโหนงา ทงบนบก ในนา. ธรรมดา ชาง มา วว คน อาชาไนย ยอมไมถายอจจาระปสสาวะ ลงนา แมชางนนกไมถายเหมอนกน ถายแตบนฝง อยมาวนหนง


ฝนตกหนก นาพดคถลงนา ลอยไปตดอยททาอาบนาชาง ชางไมลงอาบ ควาญชางสอบสวนพบคถตรวจดรวาเปนของชางเผอก จงจดการและนา ความขนกราบทลพระเจากาส ทาวเธอเสดจไปรบมาไวในพระนครเปน ศรเมอง ทานบารงอยางเตมทฐานสหาย ตอมาทาวเธอทวงคต ขาวลอ ไปตางประเทศ พระเจาโกศล คดเหนวาราชสมบตไมมผครอง จง กรธาทพมาลอมกรง เสนามขอามาตยยนหนงสอผลด ๗ วน รอให พระเหสประสตกอน ครนประสตแลว กยกออกรบโดยไมทอถอย แต เพราะขาดประมขคมทพ จงทอถอย ฝายพวกเสนาอามาตยปรกษาพระ มเหสวา ควรจะใหพญาชางรวา พระเจากาสทวงคต มศกมาตดเมอง และพระราชโอรสเกด ตกลงพาพระราชโอรสไปหาแลวแจงใหชางร พญาชางรความแลว รองแปรแปรนแลนจากโรง ไลตะลยเขาไปจบพระ เจาโกศลมาได บงคบใหหมอบลงทพระราชกมาร ใหทาวเธอยอม สวามภกดแลวปลอยไป เพราะประชาชนมใจไมยอทอ จงถอเอานมต เฉลมพระนามพระราชกมารวา อลนจตต. ครนตรสเรองนแลว จงตรสคาถาวา :- [ ๙๘ ] อลนจตต นสสาย กองทพใหญ อาศยเจาอลนจตต- ปหฏา มหต จม กมารราเรงแลว ปลอยคชสารให โกสล เสนาสนตฏ จบพระเจาโกศล ผไมสนโดษ ได ชวคาห อคาหย ทงเปน ๙๘. ธม. ๕/๓. ชา. ๓/๒๓


เอว นสสยสมปนโน ภกษถงพรอมดวยทพงพา อาศยอยาง ภกข อารทธวรโย น ปรารภความเพยร ภาวย กสล ธมม บาเพญกศลธรรม โยคกเขมสส ปตตยา เพอบรรลคณทเกษมจากโยคะ ปาปเณ อนปพเพน จะพงบรรลธรรมเปนทสนสงโยชน สพพสโบชนกขย. ทงปวงไดโดยลาดบ. ๒๙. เรองนางกาณมารดา มเรองเลาวา นางกาณาจะไปบานสาม แตถกมารดาหนวงไว ดวยจะทาขนมใหตดมอไปดวย ฝายสามกสงคนมาเรงใหกลบบานครน ทาขนมเสรจ พระหลวงตาเขาไปบณฑบาต มารดาเปนคนใจบญ เอา ขนมใสบาตรเสยบาง หลวงตาไดขนมกลบออกมาบอกกนเขาไปรบถง ๔ รป ขนมหมด ตองทาใหมอก พระหลวงตาพวกนนเขาไปรบอก นาง ใสบาตรจนหมดอก โดยนยนถง ๔ ครง เปนอนวานางกาณาตองคอยอย สวนชายทางโนนเลยหาหญงอนมาเปนภรรยาเสย นางกาณาเสยใจเหมาวา พวกภกษลางผลาญการครองเรอนของตว คราวนเหนภกษกดาใหวาให ไมเลอกหนา จนภกษไมกลาเดนผานทางนน สมเดจพระศาสดาทรงทราบ ความเปนไป เสดจไปบานระงบเหตนน แสดงธรรมใหบรรลโสดาปตตผล แลวเสดจกลบผานหนาพระลาน พบพระเจาแผนดน ทลถามไดความแลว


รบสงวาจะชบเลยงและหาสามให นางไดสามแลว จะทาบญใหเตมท ถงกบใหคนคอยนมนตพระอยทประตบาน แตไมมใครผานไปเลย ขาว ของเหลอทงเสยมาก ภกษสนทนากนถงเรองนน พระศาสดาเสดจมา สอบถามทรงทราบแลว ตรสวา ภกษเฒา ๔ รป มไดทาความเดอดรอน แกนางแกในชาตน แมชาตกอนกเคยทาแลว ภกษทลถามเรอง จงตรส อดตนทานในพพพชาดกวา :- [ พพพชาดก ] ในปางหลง มภรรยาของเศรษฐคนหนง เปนคนตระหน ฝง เงนไว ๔๐ โกฏ เมอจะตายจตประหวดถงเงน เลยตายไปเกดเปนนางหน เฝาเงน ตอมาหมบานแถบนนกระจดพลดพรายไปหมด เปนทราง พวกชางสลกไปงดหนหาแกว ฝายนางหนเหนชางบอย ๆ นกรกใคร คดถงเงนของตว ไมไดใชจายใหเปนประโยชนจงคาบมาใหชางกหา- ปณะหนง ชางเอาไปซอเนอมาให ทาอยอยางนนเสมอมา วนหนง นางหนถกแมวตะครบไดจะกน ตองขอถายตวดวยแบงเนอให ตอมา ถกจบไดอก ๓ ครง ตองขอถายดวยเนอเหมอนกน ตกลงตวไดกนเลก นอยจนผอม นายชางเหนอยางนน ถามรเรองแลวสงสาร ทาปลองแกว ให แนะวาใหเขาไปอยในปลองนน พอแมวมาจงพดยวใหโกรธ นาง ทาตาม แมวโกรธลมตวโดดตระครบนางหนถกปากปลองแกวแทงอกตาย ทง ๔ ตว นางหนจงสบายตอมา แลวตรสสรปเปนคาถาวา :-


[ ๙๙ ] ยตเถโก ลภเต พพพ แมวตวหนงได ( เนอ ) ในทใด ทตโย ตตถ ชายต แมวตวท ๒ กโผลขนในทนน ตตโย จ จตตโก จ แมวตวท ๓ ท ๔ ( กโผลขนอก ) อทนเต พพพกา พล. แมวเหลานน ( กระแทก ) ปลองน ( ดวยอก ตายหมด ). ๓๐. เรองปญจสตภกข มเรองเลาวา ตอนแรกตรสร สมเดจพระผมพระภาคเสดจไป เมองเวรญชา พรอมดวยภกษสงฆ ๕๐๐ รป เวรญชพราหมณอนเชญ ใหจาพรรษา ณ เมองนน พระองคทรงรบ ตลอดพรรษา พราหมณ มไดสตระลกถงเลย เพราะมารดลใจ ซาคราวนนอตคดอาหาร ภกษไป เทยวบณฑบาตทงในเมองนอกเมองไมได พวกพอคามาเหนภกษสงฆ อดอยาก เฉลยขาวตากถวายพอประทบมาตลอดพรรษา ออกพรรษาแลว สมเดจพระผมพระภาคเสดจไปลาพราหมณ เขาจงนกได จดถวายอาหาร เปนตนในอวสาน พระองคเสดจกลบถงกรงสาวตถ พวกชาวบานตอนรบ ทาบญกนมากมาย ฝายพวกวฆาสาทคนกนเดนอาศยอยในวดตง ๕๐๐ พลอยกนเดนภกษอมหนาไปดวย อมแลวเลยงไปนอน ลกขนแลวไป ทานา เอดตะโรกนไป โปกฮากนไป ชกกนไป เลนกนไป ทงในวด ทงนอกวด ภกษเหนแลวพดกนวา ดเถดพวกวฆาสาทน ยามขาวแพง ๙๙. ธม. ๔/๔๓. ชา. ๒/๓๖๔


กไมแสดงวการอะไร บดนไดบรโภคโภชนะประณต ๆ เทยวแสดงวการ หลายอยาง สวนภกษอยในเมองเวรญชากด บดนกด สงบเหมอนกน สมเดจพระศาสดาเสดจมาถาม ทราบความแลว ตรสวาโลทกชาดกวา [ วาโลทกชาดก ] ในครงอดตกาล รชสมยพระเจาพรหมทต พระโพธสตว เกดในสกลอามาตย เจรญวยแลวรบหนาทบอกอรรถธรรมแดพระ เจาแผนดน ครงนน ประเทศปลายแดนจลาจล ทรงจดมาสนธพ ๕๐๐ ตวไปกบกองทพปราบสงบแลวกลบมา ทรงเหนวามาศกสงคราม บอบชามาก ใหคนนาจนทนประทานมาเหลานน มาทงหมดดมแลว กลบเขาไปยนในโรงมาตามปกต กากลกจนทนยงเหลออย จงโปรดให ขยากากกรองดวยผาขรวใหลาสาหรบขนหญา ลา ๕๐๐ ดมนาเดนถงปาน นน จะนกกระหยมอยางไรไมปรากฏ ตางลาพองวงรองลนไปในพระ ลานหลวง พระราชาทอดพระเนตรเหนอาการของมนแลว ตรสกะพระ โพธสตววา ดซ ! พวกลานดมนากากแลวเมามายวงคะนองลาพองเผน สวนมาสนธพดมนาหอมหวล ยงเงยบรวมกนเปนหม ไมจนจาน เหตไร หนอ ? และตรสพระคาถาวา :- [ ๑๐๐ ] วาโลทก อปปรส นหน เพราะดมนาหางมรสนอย เลว ปตวา มโท ชายต คทรภาน ความเมายงเกดแกพวกลาได อม จ ปตวาน รส ปณต แตเพราะดมรสประณตน มโท น ส ชายต สนธวาน. ความเมากไมเกดแกมาสนธพ ๑๐๐. ธม. ๔/๔๕-๔๖


อปปมปวตวาน นหนชจโจ ขาแตจอมประชา ลานนเปน สตว โส มชชต เตน ชนนท เลว ดมนาหางมรสนอย แตะเขา ผฏโ กเมาได เพราะเหตนน โธรยหสโล จ กลมห ชาโต สวนมาสนธพเอาการงาน เกดใน สกล น มชชต อคครส ปวตวา. ดมนามรสเลศกไมเมา. ๓๑. เรองตมพทาฐกโจรฆาตกะ มเรองเลาวา มโจร ๔๙๙ คนตงซองสมพวกทาโจรกรรม ตอมา มชายคนหนงตาเหลอกเหลองหนวดแดง เขาไปหาพวกนนอาสา เขาพวกดวย หวหนาโจรพจารณาดเหนลกษณะประกาศตนเองอยวา เปนคนเหยมโหดอาจตดนมมารดากได กนเลอดบดากได ไมไวใจ ไม รบไว เขาถกบอกปดอยางนนแลวยงไมไป อตสาหประจบประแจง ลกนองโจรจนชอบ นาตวเขาหาอกครงหนง ขดกนไมไดจงรบเขาไวเปน พวก ภายหลงโจรพวกนนถกจบได ตดสนประหารชวตทงหมด แต ไมมเพชฌฆาต พวกเจาพนกงานจะเลอกเอาในพวกโจรนนเองมาคน หนง ถามใคร ๆ กไมรบเพราะเปนพวกเดยวกน แตโจรหนวดแดง ผนนรบฆา เลยไดรบยกโทษเปนพเศษ และรบหนาทเปนเพชฌฆาต ตอมาอก รวมเบดเสรจ ๕๕ ป ตอนหลงหมดกาลงลงฟนครงเดยว


ไมขาด ตองซา ๒-ภ ครง ทาใหคนลาบากและทเรศมาก จงถก ปลดชราเสย เขาไมเคยไดใชของและบรโภคดเลย ครนออกแลว จดแจงอาบนาแตงตว ใหเขาเตรยมอาหารอยางด คอ ขาวตม นมสด ปรงกบเสยใสให เวลานนพระสารบตรออกจากสมาบต ใครครวญหาผควรสงเคราะห เหนเพชฌฆาตนนจงไปยนทประต เขาเหนพระเถระเกดศรทธาวา เรารบ ราชการมานานไมไดทาบญเลย ฆาคนเสยมาก ของเรากม พระเถระกมา ควรถวายแลว จงหลกสารบออกไปนมนต พระเถระมานงฉน เมอทาน ฉนแลวอนโมทนา เขาวตกถงกรรมเวรไมตงใจฟง ทานจงไลเลยง ถงเหต และซกวา ฆาคนนน ฆาเองหรอใครใช เมอเขาใช เราจะ บาปดวยหรอ ? ตาแกตดขางโง ไมรทาวาทานพดเอาใจ เพราะเขาใช กตองบาปเหมอนกน เลยเขาใจเอาเองวาไมบาป ตงใจฟงธรรมตอไป เกดความเหนชอบเฉยดแนวพระโสดาปตตมรรค ในขณะพระเถระกลบ เดนไปสง ขากลบถกนางววชนตายกลางทาง ภกษสนทนากนในโรง ธรรมสภาดวยเรองราวของเพชฌฆาต และฉงนวาตายแลวไปเกดทไหน ? สมเดจพระศาสดาเสดจมา ทรงชแจงวา เขาไปเกดในตสตประ ( ดสต ) เพราะไดกลยาณมตร ฟงธรรมเกดอนโลมญาณ ( ตนรายปลายด ) แลว ตรสพระคาถาวา :- [ ๑๐๑ ] สภาสต สณตวาน เพชฌฆาตในเมอง ฟงสภาษต นคเร โจรฆาตโก แลว ๑๐๑. ธม. ๔/๙๑


อนโลมขนต ลทธาน ไดอนโลมขนตธรรม โมทต ตทวงตโต. ไปสสวรรคชนตรทพย บนเทงอย. ๓๒. เรองกณฑลเกสเถร มเรองเลาวา ธดาเศรษฐคนหนงอาย ๑๖ ปกาลงเปลงปลงนาด อยในกรงพาราณส อนทจรงนางนารอยในวยนน ใจมกจดจอถงชาย เหลาะแหละกบชาย ฉะนน มารดาบดาจงกกบตรนไดบนตกชนท ๗ ใหทาสรบใช ๑ คนเทานน วนหนง เจาหนาทจบโจรคมผานมาทาง นน นางชะโงกหนาตางเหน เกดรกใครเหลอลน ถงกบนอนอดขาว ถาไมไดโจร จกตายเสย มารดาบดารเรองแลวตกเตอนสงสอน แต ไมเปนผล ตกลงเหนวา อยาใหตายเสยเลย จดแจงเอาเงนใหเจา หนาท ไถชวตมาใหบตรไดสมประสงค อยมาไมชา โจรผสาม ละโมบตอทรพยสงของ คดลอลวงนางไปฆา ทาแสรงนอนเปนทกข ครนภรรยาถาม จงบอกวา เมอถกจบมาบนเทวดาไวขอใหพนโทษ บดนจาตองแกสนบน ฝายภรรยากาลงรกใครเตมท ยอมปฏบตตาม จดแจงเครองพลกรรม และแตงตวไปกบโจรสาม โจรพานางไปทเขา ทงโจร ขนไปสองตอสองจนถงยอดภเขา แลวแสดงความประสงควา จะเอาทรพย จงลวงมา นางตกใจวงวอนโดยประการตาง ๆ แลวกลาว คาถาวา :-


[ ๑๐๒ ] อเม สวณณเกยรา เครองทองคาและพาหรดเหลา น สพเพ เวฬรยามยา ลวนแตฝงเพชร ( ไพฑรย ) ทงสน สพพ จ คณห ภททนเต โปรดรบทานทงหมดเถด พอคณ มม ทาส จ สาวย. และประกาศเหยยดดฉนลงเปน คนใชเถด. โจรไมยอมฟงเสยงนาง กลาวคาถาวา :- [ ๑๐๓ ] มา พาฬห ปรเทเวส อยาพรพไรนกเลย ขปป พนธาห ภณฑก รบหอสงของเถด น ตยห ชวต อตถ ชวตของเจาไมม สพพ คณหาม ภณฑก. เราจะเอาของทงหมด. เมอโจรไมยอมตามคาขอรองอยางนนแลว นางคดวา อาการ หนกจรง ธรรมดาปญญาไมไดสรางไวสาหรบตมแกงกน มไวสาหรบชวย ตวโดยแท เราตองแกแคนใหจงได คดแลวพดเทาถงความหลงตาง ๆ ลงทางวาไหน ๆ เปนผเคยมอปการะตอกนมา ครงนเปนครงสดทจะไมได เหนกนอก ฉะนนจอดใหเตมตา ไหวใหสมรก โจรตายใจ ยอมอนญาต นางทาประทกษณเวยนขวา ๓ รอบ ราพนไปพลาง กอดขางหนาขางหลง ไดทาเลยผลกตมลงไปในเหว โจรพลดตกลงไปโดยแรง กระทบหนผา ในชะวากเหว กวาจะถงพนลวงขาดเปนชน ๆ เทวดาสงสถตอยในทนน เหนกรยาของคนทงสองทาแกกน เลยผสมใหสาธการแกฝายหญงวา :- ๑๐๒. ธม. ๔/๑๐๑. ๑๐๓. ธม. ๔/๑๐๑


[ ๑๐๔ ] น โส สพเพส าเนส ผชายนน จะเปนผฉลาดในท ปรโส โหต ปณฑโต ทกแหงกหาไม อตถป ปณฑตา โหต แมหญงผฉลาด ตตถ ตตถ วจกขณา. เลงเหนในเหตการณนน ๆ กม. ๓๓. เรองอนตถปจฉกพราหมณ มเรองเลาวา มพราหมณคนหนงสงสยวา พระสมมาสมพทธเจา ทรงทราบแตสงทเปนคณประโยชนเทานน หรอทรงทราบตลอดถง สงทไมเปนประคณประโยชนดวย จาเราจกทลถามพระองคด คดอยาง นแลว เขาไปเฝาทลถามวา พระองคทรงทราบแตสงทเปนคณ- ประโยชนดวย ถากระนนโปรดแถลงความเสยหายแกขาพระองคเถด พระศาสดาจงตรสพระคาถานวา :- [ ๑๐๕ ] อสสรเสยย อาลสย นอนจนตะวนโดง เกยจคราน จณฑกก ทฆโสตตย ดราย ผดเพยนเวลา เอกสสทธานคมน เดนทางไกลคนเดยว ปรทารปเสวน สองเสพภรรยาผอน เอต พราหมณ เสวสส นแหละ พราหมณ ! ลองเสพด ๑๐๔. ธม. ๔/๑๐๒ ๑๐๕. ธม. ๔/๑๐๗


อนตถ เต ภวสสต. ความเสยหาย จกมแกทาน. ๓๔. เรองสงกจจสามเณร มเรองเลาวา สงกจจสามเณร เปนบตรของธดาแหงสกล มงคงในกรงสาวตถ เมอมารดามครรภแก ปวยเปนโรคถงแกกรรม ไมทนตลอด เขานาไปเผาทงกลม รงเชาเขาไปดพบบตรในทองนน นอนอยบนถานไมตาย จงนามาเลยงไว และไดชออยางนน เพราะ เมอเผานยนตาถกขอเขยศพ เจรญวยอายได ๗ ขวบ ทราบเรองราว ของตนเกดความสงเวช ขอบวชอยในสานกพระสารบตร. ครงหนง กลบตรในกรงสาวตถ ๓๐ คน มศรทธาเลอมใส ออกบวช ครบ ๕ พรรษา ชกชวนกนออกไปบาเพญเพยรตามหวเมอง เขาไปเฝาสมเดจพระศาสดา ขอเรยนกมมฏฐานแลวทลลาไป พระองค รบสงใหไปลาพระสารบตรเสยกอน พระเหลานนกไปลา พระสารบตร สงสย ใครครวญดรวา ภยจะเกดแกภกษ ถาไดสงกจจสามเณรไปดวย จะสงบระงบ ทานจงใหสามเณรไปดวยรวมเปน ๓๑ คนออกไปพกแรม อยอยางนน ชาวบานชวยกนอปถมภบารงไมใหอดอยาก มคนมาอาศย อยรบกนเดนของภกษดวย ๑ คน ตอมา เขาคดถงลกอยากจะไปเยยม ครนจะบอกภกษ กลวจะถกขดขวาง เลยหนไป. ในดงทบรษนนผานไป มโจรซองสมอยราว ๕๐๐ คน บวงสรวง เทวดาจะจบคนเดนผานดงมาภายใน ๗ วนน ฆาเปนพล วนนนเปน


วนคารบ ๗ เผอญคนนนผานไป โจรชวยกนจบได เ ตรยมฆา เขา รตวพดแกวา ฉนเปนวฆาสาทคนกนเดนพระ เปนคนกาลกณณ สวนพระออกบวชจากตางสกล เปนกษตรยแท ฆาทานทาพลเทวดา จงโปรดปราน โจรเหนชอบใหเขาเปนผนาทางไปสานกสงฆ พระมา พรอมกนทราบวาเขาจะเอาไปฆา ตางยอมตายแทนพวกทกองค ผลทสด สามเณรชแจงเหตผลแตตน ทพระเถระสงตวมาเพอเหตน พระยอม โจรพาสามเณรไปทาพธ สามเณรนงเขาฌานเฉยไม หวาดหวน ถงเวลาโจรกวดแกวงดาบเขามาฟนคอ มดงอจนคมจดกน โจรนกวาฟนไมถนด ฟงซาอกครงหนง ตวมดพบไปเหมอนใบตาล เพราะสามเณรเปนพระอรหนตไมสะดงตกใจ โจรเหนดงนน คอฟน ไมเขา ไมกลว รวม ๒ ประการใหนกวา มดไมมใจยงรจกคณ ตนเองมใจไมรจกคณ เลยทงมดเสย หมองกราบถามวา :- [ ๑๐๖ ] ตาโส เต นตถ น ภย ทานไมมความตกใจ ไมกลว ภยโย วณโณ ปสทต ผวพรรณยงผองใส กสมา น ปรเทเวส เพราะเหตไร จงไมคราครวญ เอวรเป พหพภเย. ในเพราะภยใหญหลวงปานน ? สามเณรตอบวา [ ๑๐๗ ] นตถ เจตสก ทกข นายโจร ผไมเยอใย ยอมไมม อนเปกขสส คามณ ทกขทางใจ อตกกนโต ภย สพพ พนความกลวทงปวง ๑๐๖. ธม. ๔/๑๒๕. ๑๐๗. ธม. ๔/๑๒๕


ขณสโยชโน อส สนสงโยชนแลว เปนฤษ ขณา อสส ภวเนตต สนตณหาจงไปสภพ ทฏา ธมมา ยถา ตถา เหนธรรมตามเปนจรงแลว นพภย มรณ โหต ความตายไมนากลว ภารโวโรปน ยถา. เหมอนปลงภาระฉะนน. ๓๕. เรองนางปฏาจารา มเรองเลาวา นางปฏาจารา เปนบตรเศรษฐในกรงสาวตถ เมอเปนสาวอายราว ๑๖ ป มารดาบดากกใหอยแตในเรอนตาม ธรรมเนยมของผมพนจะกนในครงนน เพราะภมบด สตรเหลา เถาลดา ยอมเกยวตวดควาสงทอยใกล ฉะนน นางจงผกสมครรก ใครกบคนใชในบาน ภายหลงมผอนมาสขอตอมารดาบดา ๆ ยกให นางจงหนไปกบคนใช ตอมามครรภแก ใหสามพากลบมาคลอดท บาน สามไมยอม นางจงหนมา ถกตามทนกลางทาง เลยออกลก ทนน จาตองพากนกลบไปอก กาลลวงมามครรภแกอก กทา อยางนน สามตามพบกลางทาง วนนนเผอญเมฆตงมดคลม ฟา คะนอง สายฟาแลบ ฝนจะตก ทงนางกปวดทองจะคลอด จงสง ใหสามไปหาไมมาทาซม สามไปเทยวหาทจอมปลวกเลยถกงรายกดตาย ทนท ตางไมเหนมา จงคลอดตามลาดบ ตอนกลางคนฝนตกตลอดรง เดกนอยออกใหมกบคนหวป ตองตกทกขอยางนน พากนรองไหขรม


นางตองคกเขากกไวดวยอกตลอดคน รงเชาแบกลกใหม จงลกเกา เทยวตามสาม พบนอนตายแขงแลว เลยรองไหครวญครางมงไป บานเดม ถงฝงแมนาอจรวด ตองขาม แตพาลกไปพรอมกนไมได ใหลกคนใหญอยฝงน นาลกคนเลกขามไปวางไวฝงโนน กลบมาถง กลางแมนา เหยยวใหญเหนเดกพงเกดวางไว นกวาชนเนอ รอน ถลาลงโฉบ นางเหนดงนน ตกใจ รองตะเพด ยกมดขนไล เหยยว ไมไดยนเอาเดกไปได สวนลกคนใหญเหนมารดายกมอ เขาใจวา เรยกตว เลยโดนาตมลงไป จมนาตายอก นางสนปญญา เดน รองไหไป พบคนทกลางทาง ถามถงบาน เขาบอกวาเมอคนน พายจด พดบานพงทบมารดาบดาและพชายตายเสยแลว นนควน ขนกลม เขากาลงเผา สามตายแลวมหนาซาลกตายอก หนจะ มาพงมารดาบดา กพากนตายหมด คนทรกสดสวาทตายลงตด ๆ กนอยางนน ดวยเหตรายอยางน ใครเลยจะไมโศกแสนโศก นางน ถงกบคลงวงรองราพนไปวา :- [ ๑๐๘ ] อโภ ปตตา กาลกตา ลกสองคนตายเสยแลว ปนเถ มยห ปต มโต สามของเราตายแลวททางเปลยว มาตา ปตา จ ภาตา จ มารดาบดาและพชาย เอกจตกมห ฑยหเร. กถกเผาในเชงตะกอนเดยวกน. นางปฏาจารานน เมอตนเกดในปางพระปทมตตรพทธเจา เหนพระองคตงพระเถรทรงวนยผหนงไวในอครสถาน นกชอบใจ ๑๐๘. ธม. ๔/๑๓๙


ปรารถนาเปนผทรงวนยบาง ไดรบพยากรณวาจะไดสาเรจเปนอคร- สาวกาในปางพระโคดมพทธเจาน จดวาเปนผมบารมบาเพญมาแลว ฉะนน เมอนางรองไหพราเพอมา ใครเหนกวาบา ๆ ถกสาดขยะ รดบาง ถกขวางบาง มาใกลทประทบ ขณะนน พระองคกาลง แสดงธรรมอยในทามกลางบรษท ทรงดารวา นอกจากเรา ไมม คนอนชวยเหลอ ทาใหนางมงตรงไปหา เมอบรษทเหนนางเขาไป พากนหามปราม แตพระองคโปรดใหเขาไปใกล แลวตรสเตอนให ไดสต นางจงนงลงเฝา จดการกบผาผอน และทลถงการทตนตอง วปโยคจากปยชน สามถกงกดตาย บตร ๓ คนเหยยวเฉยวไปคนหนง ตกนาตายคนหนง มารดาบดาและพชายถกเรอนทบตาย พระศาสดา ปลอบวาอยาเสยใจไปเลย ทเปนอยางนน นางเคยรองไห เพราะ เขาตาย ๆ รวมนาตาทไหลออก มากกวานาในทะเล แลวตรสคาถา ตามลาดบวา :- [ ๑๐๙ ] จตส สมทเทส นาในมหาสมทรทง ๔ มนอย ชล ปรตตก ตโต พห อสสขล อนปปก นาตาของคนถกทกขกระทบแลว ทกเขน ผฏสส สรสส โศกอย มากกวานนไมนอย โสจโต กการณา อมม ตว ปมชชส. เพราะเหตไรแม เธอจงยงประ- มาทอย ? ๑๐๙. ธม. ๔/๑๔๑


น สนต ปตตา ตาณาย มบตรไวเพอปองกนไมได น ปตา นป พนธวา บดากไมได พวกพองกไมได อนตเกนาธปนนสส เมอถกความตายครอบงาแลว นตถ าตส ตาณตา ความปองกน ไมมในหมญาต เอตมตถวส ตวา รอานาจแหงอรรถะนแลว ปณฑโต สลสวโต บณฑตมศลสารวมแลว นพพานคมน มคค พงรบเรงชาระทางไปสนพพาน. ขปปเมว วโสธเย. ๓๖. เรองนางกสาโคตม มเรองเลาวา เศรษฐผหนงในกรงสาวตถ มทรพย ๔๐ โกฏ กลายเปนถายไปหมด เขาเสยใจถงกบอดอาหาร สหายมาเยยม และแนะวาใหเอาถานนนไปกองขายทตลาด ถาใครเหนถานนนเปน เงนทอง จงรบมาอยในบาน หากเปนผหญง พงแตงงานกบลกชาย หากเปนชาย พงแตงงานกบลกสาว เขาทาตา พบหญงคนหนง ชอกสาโคตม เหนถานนนเปนเงนทอง เขาจงสขอมาใหบตร และ มอบทรพยใหทงหมด นางอยกบสาม เกดบตรดวยกนคนหนง พอเดกเดนไดกตาย แตนางเขาใจวาไมตาย อมเทยวไปถามหายา เขาพากนวาบา ผลทสดมคนแนะใหไปเฝาพระศาสดา พระองคใหนาง ไปหาเมลดพนธผกกากสกหยบมอ ในบานทไมเคยมลกตาย นางไปเทยวหา


ไมได ถกเขาบอกวาตายมากวายงอย จงยอมรบวาลกของตนตายจรง แลวโยนทงเสยในปา มาทลพระศาสดา พระองคจงตรสวา :- [ ๑๑๐ ] ต ปตตปสสมมตต ความตายหอบเอาคนผหมกมน พยาสตตมนส นร กบบตรและสตวเลยง มใจ สตต คาม มโหโฆว พวพนนนไป เหมอนนาทวม มจจ อาทาย คจฉต. ใหญพดพาเอาชาวบานหลบไป ฉะนน. ๓๗. เรองนายพรานกกกฏมตต มเรองเลาวา ในกรงราชคฤห มบตรเศรษฐคนหนง ถกกก ตวไวบนเรอนชนบน เวลาเยนวนหนง เหนนายพรานกกกฏมตต ขบเกวยนมาขายเนอในกรง เกดปฏพทธรกใคร รงเชาเลยปลอม ตวออกจากบานตามพรานไป พรานรบไปอยดวย เกดบตรดวย กน ๗ คน วนหนงสมเดจพระบรมศาสดาพจารณาเหนอปนสยของ พรานและพวกบตร จงเสดจไปยนแสดงรอยไวทเขาวางบวง แลว เสดจไปประทบทโคนไมไมไกล เขาไปทบวงไมเหนสตวตด เหนรอย คนทนน เขาใจวาคงมใครลกปลอยสตวของตน เทยวตรวจดพบ พระศาสดา งางธนจะยง ดวยพทธานภาพเขาปลอยธนไมได ลดไมลง ยนแซวอยอยางนน ภรรยาเหนสามชาไป จงใหบตรออกไปตาม ๑๑๐. ธม. ๔/๑๔๖


พวกบตรไปเหนบดางางธนคางอย เขาใจวาผนเปนปจจามตรแหงบดา พากนงางธนจะยง แตตดคางอยอยางบดา ฝายภรรยาเหนบตรไปชาอก พาลกสะใภออกตาม เหนสามกบบตรตงทายงพระศาสดา ตกใจรองหาม วา อยาทาบดา พรานเลยสาคญวาพระศาสดาเปนพอตา บตรสาคญวา พระองคเปนตาพากนใจออน พวกนางบอกใหขอขมาเสย พระศาสดา ยอมใหเขาลดธนลงได แลวทรงแสดงธรรมใหเขาสาเรจโสดาปตตผล ทกคน เวนแตธดาเศรษฐภรรยาพราน เพราะเปนโสดาบนแตยงอยท บานตน ภกษทราบเรองตางสงสยไปตาม ๆ กนวา ทาไมพระโสดาบน จงไปเปนภรรยาพราน พระองคจงตรสวา :- เดมครอบครวน เกดในครงพระกสสปทศพลเจา ทาบญรวม กนไว คอเขาสรางพระเจดยสาหรบพระพทธเจาองคนน ประกวด กนทาบญ ออกทรพยทวขนไป ตองการเปนหวหนา พวกนถงกบ ยอมตวเปนทาสพระเจดย ตายแลวทองเทยวไปในเทวโลก มาถง สมยน จตลงมาเกดในมนษย พรดกนไกล แตไมพนกน เพราะเคย เปนคกนมา เพราะ [ ๑๑๑ ] ปพเพว สนนวาเสน ความรกนน ยอมเกดดวยเคยอย ปจจปปนนหเตน วา รวมกนมา หรอดวยเกอกลกน เอวนต ชายเต เปม ในปจจบน อปปลว ยโถทเก. เหมอนบวเกดในนา. ๑๑๑. ธม. ๕/๒๘


๓๘. เรองพระมณการกลปกตสสเถระ มเรองเลาวา พระตสสเถระ ฉนอยในสกลของนายมณการ ( ชางเจยระไน ) ๑๒ ป วนหนง พระเถระอยทนน เขากาลงหนเนอ พระเจาแผนดนใหคนนาแกวมณมาใหเจยระไน เขารบวางไวบนเขยง ออกไปลางมอ นกกระเรยนทเลยงไว เดนมาเหนแกวมณเปอนเลอด เขาใจวาเนอ จกกนเสย เขากลบมาไมเหนแกว ถามพระเถรวา ทานเอาไปหรอ ? ทานปฏเสธ เขารอนใจไปบอกภรรยา ลงเอาวา พระเถระเอาแกว ภรรยาคนไมเหนดวย เขาหนหนเอาเชอกมามดศรษะ ของพระเถระ เอาไมขนเขา จนเลอดออกทางปากจมก นยนตาทะเลน ขเขญใหทานรบ ทานกไมรบ. ขณะนนนกกระเรยนไดกลนเลอดเขามา เขากาลงโกรธ ตวาดวา กงการอะไรของเจา เตะออกไปเตมแรง นกชกดนตายอยทนนเอง พระเถระจงถามวา นกตายหรอไม ? เขากลบดอกวา คณจะตายเหมอน มน พระเถระใหเขาผอนเชอก แลวบอกวา นกกระเรยนกนแกว เขา ผาทองดเหนแกวแลว ตวสนขวญหาย หมอบกรานขอขมาโทษ. การทาอะไรดวยใจเบา หนหนพลนแลน ไมพนจใหถองแท ยอม เปนเชนน พระเถระผเปนพระขณาสพ ไมถอโทษ ยอมยกให แตไม รบนมนตฉนดงกอน กลาวคาถาวา :- [ ๑๑๒ ] ปจจต มนโน ภตต อาหารเขาหงไวใหพระมน ๑๑๒. ธม. ๕/๓๔


โถก โถก กเล กเล แหงละเลกแหงละนอยทก ๆ ครอบครว ปณฑกาย จรสสาม เราจกเทยวไปดวยปลแขงกาลงแขง อตถ ลงฆพล มม. ของเรายงมอย. ๓๙. เรองพหภณฑกภกข มเรองเลาวา ชาวสาวตถผมอนจะกนคนหนง ครนภรรยาตายแลว ออกบวช กอนแตจะบวช ใหจดบรเวณโรงผงไฟ คลงของไวเรยบรอย ครนบวชแลว เรยกทาสมาใชจดอาหารตามชอบใจ ใชผากลางคนชดหนง กลางวนชดหนง นบวามสมบตมาก. ตอมาภกษทลพระผมพระภาค พระองคใหหาตวมาตรสถาม แลว ทรงตาหนวาฟมเฟอยนก ไมสนโดษมกนอย เธอโกรธ ทาประชดทง ของหมด เหลอสบงตวเดยว นงในกลางประชม พระองคตรสเตอนวา กอนนเคยแสงหาหรโอตตปปะ ไฉนบดนมาละทงหรโอตตปปะเสย ? แลวอางอดตนทานในเทวธมมชาดกวา :- [ เทวธมมชาดก ] นานมาแลว พระโพธสตวเกดเปนพระราชโอรสของพระเจา กรงพาราณส นามวามหสาสกมาร มพระกนฏฐภาดารวมพระมารดา ๑ พระองค นามวาจนทกมาร พระมารดาทวงคต พระราชบดาไดพระ เมหสอน ประสตพระโอรส ๑ พระองค นามวาสรยกมาร พระเจา กรงพาราณสทรงปราโมทยประทานพร มเหสทลขอราชสมบต ทาวเธอ


ไมอนญาตเกรงวาพระราชโอรสจกถกพระมเหสทาราย จงรบสงใหพระราช โอรสทง ๒ องค คอ มหสสสาสกมารกบจนทกมาร ออกพเนจรไปกลาง ปาชวคราว สองกมารจงพากนออกไป สรยกมารเหนเชษฐาออกเลยตาม ไปดวย ถงกลางปาแหงหนง มหสสาสกมาร ใชใหสรยกมารไปเอานา ในสระ ถกยกษผเสอนาซกถามเทวธรรม เมอไมร กถกมนจบไวเสย จนทกมารไปอก กถกมนจบไวเหมอนกน มหสสาสกมารเหนสองกมาร หายไป จงออกไปตาม รวายกษไมจบคนรเทวธรรม มหสสาสกมารให ยกษนนจดแจงสถานทใหแลวแสดงวา :- [ ๑๑๓ ] หรโอตตปปสมปนนา สตบรษทงหลายในโลก ประกอบ สกกธมมสมาหตา ดวยหรและโอตตปปะมนในธรรม สนโต สปปรสา โลเก ขาว สงบแลว เทวธมมาต วจจเร. บณฑตเรยกวา ผมเทวธรรม. ๔๐. เรองสนตตมหาอามาตย มเรองเลาวา ในครงพระวปสสพทธเจา กลบตรผหนงเกดอยใน พนธมวดนคร คดหาการงานอนไมตดรอนและเบยดเบยนผอน เหนการ ปาวรองในเรองบญเขาลกษณะน จงประกอบการนนตลอดมาจนสนชวต มผลคอเนอหอมและปากหอมในชาตตอมา. ครนถงพทธกาลน เขามาบงเกดเปนอามาตยของพระเจาปเสนทโกศล ๑๑๓. ธม. ๕/๖๘.


มชอวาสนตต คราวหนงเกดจลาจลในหวเมองปลายแดน ทรงบญชาใหเขา ไปปราบ เขาไปปราบพวกจลาจลสงบเรยบรอยกลบมา ทรงโปรดปราน มาก ใหครองราชสมบต ๗ วน และพระราชทานนางระบาใหบาเรอ ๑ คน เขาดมสราเมาตลอดเวลา วนท ๗ ขนชางจะไปทานา ประจวบ กบพระศาสดาระหวางประต เขาเมาแอ ถวายบงคมอยบนคอชางแลวเลย ไป ในขณะทเลนนาอย นางบาเรอออกกลางวง เพอแสดงระบาและ ขบรอง เพราะนางมอาหารนอยมาแตวนแรก เพอจะใหเนอตวระทด ระทวย จงเกดลงศสตราขนในทอง บาดหวใจตายทนท สนตตมหา อามาตยเหนนางนนตาย สลดใจหายเมา เศราโศกเปนอยางยง คดวานอก จากพระพทธเจาไมมใครดบโศกของตนได จงเขาไปเฝา ทลเลาเหตถวาย ไดรบพทธโอวาทวา :- [ ๑๑๔ ] ย ปพเพ ต วโสเสห ทานจงยงความโศกในกอนใหแหง ปจฉา เต มาห ก จน ทานอยามความกงวลในภายหลง มชเฌ เจ โน คเหสสส ถาทานจกไมยดถอไวในทามกลาง อปสนโต จรสสส. จกเปนผสงบระงบเทยวไป. ๔๑. เรองสขสามเณร มเรองเลาวา ในอดตกาล บตรเศรษฐผหนงชอคนธกมาร ครน บดาตายแลว ไดรบตาแหนงเศรษฐแทน คนคลงเปดประตคลงเงนออก


จาระไนวา ของเศรษฐเทานน ของบดา ของปเทานน เศรษฐรจานวน ทรพยอนมากมาย คดจะเอาตดตวไปและปรนปรอตนใหเตมท จงใหทา ทอาบนา โตะกนขาว และกบขาวเปนตนอยางประณตบรรจง สนเงน มากมาย ถงคราวบรโภคอาหาร ประกาศชาวเมองใหมาดลลาอนสงา ผาเผยของตน ชาวพระนครพากนไปดจนเบยดเสยดเยยดยด คราวหนง คนบานนอกคนหนงเขามา พลอยไปดกบเขาดวย พอไดกลนอาหาร ทน หวไมไหว ถงกบใหเพอนตะโกนขอสกกอน เศรษฐไมให เขาบอกอก วา ไมใหจกตาย เศรษฐเกยงวา ตองทางานให ๓ ป จะใหกน เขา รบรองยอมทางานให ๓ ป วนครบกาหนด เศรษฐใหประกาศชาวเมอง มาด เขาทาอยางเศรษฐ คออาบนาแตงตวไปนงในหองสาหรบบรโภค มนางละครคอยบาเรอ. เวลานน พระปจเจกพทธเจาองคหนง อย ณ ภเขาคนธมาทน ออกจากสมาบต แลดทภกขาจาร เหนวาควรสงเคราะหผนนจงตรงมาหา เขา ในขณะทจะลงมอ เขาเหนทานมา คดวา เออเพราะเราไมไดทา บญไว กวาจะไดอาหารอยางนสกมอ ตองทางานใหเขาตง ๓ ป อาหารน กพอยงชวตใหเปนไปประเดยวเดยว อยาเลย ถวายพระเสยเถด คดแลว ยกภาชนะอาหารเทใสบาตรทงหมดและตงปรารถนาวา กวาจะไดอาหาร ลาบากนก ตอไปขอใหมความสขเถด พระปจเจกพทธเจาจงใหพรวา :- [ ๑๑๕ ] อจฉต ปตถต ตยห ขอใหความประสงคจานงหวง ขปปเมว สมชฌต พลนสาเรจแกทานโดยเรว ๑๑๕. ธม. ๕/๘๔


สพเพ ปเรนต สงกปปา ขอใหความมงหมายทงมวลจงเตม จนโท ปณณรโส ยถา. ดงเดอนเพญ อจฉต ปตถต ตยห ขอใหความประสงคจานงหวง ขปปเมว สมชฌต สาเรจแกทานโดยเรว สพเพ ปเรนต สงกปปา ขอใหความมงหมายทงมวลจงเตม มณ โชตรโส ยถา. ดงแกวมณโชตรส. ๔๒. เรองพระนางรปนนทาเถร มเรองเลาวา อยมาวนหนง นางรปนนทาดารวา พชายของเรา บวชแลวเปนพระพทธเจา พระราชหลกมารกบวชแลว พชายและมารดา ของเรากบวชแลว เราจกบวชบาง ปรารภเหตนจงบวชตาม พระเถร เพลนอยดวยรปโฉมของตน คาทมรปสวย ไดยนวาพระศาสดาทรงตรป แสดงเบญจขนธวาไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา เกรงไปวา จะตรป ตนเขา จงไมเขาเฝาเลย ชาวบานกด ภกษณกด ตางสรรเสรญวา พระองค แสดงธรรมไพเราะ ยงเราใจใหไปฟง ฉะนน วนหนง พระเถรจงไปแอบ ฟงอยขางทาย พระศาสดาทรงแสดงธรรม แสดงภาพตงแตปฐมวย แลว เปลยนไปทละนอย ๆ จนถงมรณะเปนทสด ใหเหนดวยนยนตา ฟอกจต ของพระเถรจนเกดเบอหนาย เออมในรปราง แลวแสดงธรรมผสมซาวา :-


[ ๑๑๖ ] อาตร อสจ ปต นนทา ! เธอจงเหนรปทคมกน ขน ปสส นนเท สมสสย เดอดรอน ไมสะอาด เนาเปอย อคฆรนค ปคฆรนต หลงไหลออกทวทงตว พาลาน อภปนถต ทพวกคนเขลาปรารถนานก ยถา อท ยถา เอต นฉนใด นนกฉนนน ยถา เอต ตถา อท นนฉนใด นกฉนนน ธาตโย ส โต ปสส จงเหนธาตโดยความวางเปลา มา โลก ปนราคม อยากลบมาสโลกอกเลย ภเว ฉนท วราเชตวา คลายความพอใจในภพแลว อปสนตา จรสสส. จกเปนผสงบระงบเทยวไป. ๔๓. เรองพระโลฬทายเถระ มเรองเลาวา พระอทายมกทาอะไรเลอะ ๆ จนมฉายาวา พระโลฬทาย แปลวาพระอทายเลอะ ทานไปในงานมงคล ธรรมเนยม ตองกลาวมงคลกถา แตกลาวอวมงคลกถา สวนในงานอวมงคลกลบ กลาวมงคลกถา สบสนกนฉะน สมเดจพระผมพระภาคทรงทราบแลว ตรสวา เลอะมาแตไหนแตไรแลว และอางอดตนทานในโสมทตตชาดกวา :- [ โสมทตตชาดก ] นานมาแลว โสมทตเปนบตรของพราหมณอคคทต รบราชการ ๑๑๖. ธม. ๕/๑๐๖


เปนทโปรดปรานของพระมหากษตรย สวนบดาคงทานาตามพนเพ เขา มโคสาหรบไถนา ๒ ตว ตายเสยตวหนง บอกใหโสมทตทลขอพระ ราชทานให โสมทตจะทลให เกรงจะสอความฉาบฉวยของตน บอก ใหบดาทลเอง แตบดาเปนคนทบ การเฝาแหนไมเขาใจ ตองสอนทาทาง ตลอดถงคาเพดทลจนจาได จงนาเขาเฝา คาสาหรบทลนนวา :- [ ๑๑๗ ] เทว เม โคณา มหาราช ขอเดชะมหาราชเจา ! โคของขาพระ พทธเจา มอย ๒ ตว เยห เขตต กสาม เส ขา ฯ ไถนาดวยโคเหลาใด เตส เอโก มโต เทว ในโคเหลานน ตายเสยตวหนง แลวพระเจาขา ทตย เทห ขตตย. ขาแตองคกษตรย ! โปรดพระราชทาน โคตวท ๒. แตพราหมณทลเลอะไปวา [ ๑๑๘ ] เทว เม โคณา มหาราช ขอเดชะมหาราชเจา ! โคของ ขาพระพทธเจา มอย ๒ ตว เยห เจตต กสาม เส ขา ฯ ไถนาดวยโคเหลาใด เตส เอโก มโต เทว ในโคเหลานน ตายเสยตวหนง แลวพระเจาขา. ๑๑๗. ธม. ๕/๑๑๓ ๑๑๘. ธม. ๕/๑๑๔


ทตย คณห ขตตย. ขาแตองคกษตรย ! โปรดรบโค ตวท ๒. ๔๔. เรองพระอปนนทสกยบตร มเรองเลาวา พระอปนนทสกยบตร เปนผฉลาดแสดงธรรม ภกษ ฟงธรรมทประกอบดวยความมกนอย พากนสละบรขารสมาทานธดงค ทานกลบเกบเอาของเหลานน. ครงหนง จวนเขาพรรษา ทานออกไปบานนอก พระเหนเขาก นมนตไว ทานถามจานวนผาจานาพรรษาทผจานาพรรษาจะได แลวฝากสง ของไว ทาอยางน ๓ วด สวนตนจาพรรษาในวดท ๔ ออกพรรษาแลว ถงกบเอายวดยานบรรทกของกลบ ผานมาตามทาง พบภกษ ๒ รป ไดผา สาฎกมา ๒ ผน กบผากมพล ๑ ผน แบงกนไมตกลง เธอขอใหทาน ชวยแบง ทานแขงผาสาฎกใหรปละผน สวนตนเปนผตดสน ถาเอาผา กมพลทมราคาแพงไปเสย ภกษไปทลพระศาสดา พระศาสดาทรงยาวา กอนนกเคยทาอยางน แลวตรสนทานในทพพหปปผชาดกวา [ ทพพปปผชาดก ] นานมาแลว มนาค ๒ ตว ตวหนงหาปลาตอนนาตน ตวหนง หาตอนนาลก ไดปลามาตวหนง แบงกนไมได ตางจะเอาขางหวดวยกน ขณะนนเหนหมาจงจอกเดนมา ดใจเรยกรองขอใหตดสน หมาจงจอก ทาพดทาโนนทานวา ชาระมาเหนอยแลว แตลงทายทาเปนทวาขดไมได


สญญาใหนาคเชอฟง จงตดสนได นาคยอมมนใหตดออก ๓ ทอน ใหตวทเทยวนาลกไดทอนหว ใหตวทเทยวนาตนไดทอนหาง ตนเปนผ พพากษาเอาทอนกลาง และวาคาตดสนดงน :- [ ๑๑๙ ] อนตรจารโน นงคฏฐ ทอนหางเปนของผเทยวชายตลง สส คมภรจารโน ทอนหวเปนของผเทยวทางนาลก อถาย มชฌโม ขณโฑ สวนทอนกลางน ธมมฏสส ภวสสต. จกเปนของผพพากษาผตงอยในธรรม. ๔๕. เรองพระปธานกตสสเถระ มเรองเลาวา พระปธานกตสสเถระ เรยนกมมฏฐานในสานก พระศาสดาแลว พาภกษเปนอนมากไปจาพรรษาในปา และเตอนภกษ ทไปดวยไมใหประมาททาสมณธรรม สวนตวแอบนอนเสย ครนภกษ เหลานนจะพกผอนลาง กคอยวาจกจกจจ จนภกษอดอด ภายหลงพวก เธอสงสยคอยจบ จบไดวา อาจารยกลาวขานเหลว ๆ ออกพรรษากลบ มาเฝาพระศาสดา ทลความขอนน พระองคจงตรสวา กอนนกเคยทา ความเดอดรอนแกพวกเธอ ทรงสาธกนยายวา :- [ อกาลรวชาดก ] ครงพระเจาพรหมทต ทรงราชยในกรงพาราณส พระโพธสตว เกดในสกลพราหมณ เรยนศลปวทยาสาเรจแลว เปนอาจารยทศาปาโมกข ๑๑๙. ธม. ๖/๘. ชา. ๕/๑๓๘


สอนมาณพราว ๕๐๐ คน มาณพนนเลยงไกไวตวหนงสาหรบขนตอน ใกลรง จะไดลกขนทองบน ตอมาไกตวนนตาย เขาไดไกมาจากปาชา อกตวหนง ขนไมเปนเวลา บางคราวขนแตยงดก บางคราวสวางแจง จงขน พวกมาณพไมอาจเอาเปนประมาณได ทาใหเสยการงาน โกรธขน มา เลยบดคอเสยตาย แลวนาความไปบอกตออาจารย อาจารยจงกลาว วา :- [ ๑๒๐ ] อมาตาปตสวฑโฒ ไกน มไดเจรญจากมารดาบดา อนาจรยกเล วส ไมไดอยในครอบครวอาจารย จง นาย กาลมกาล วา ไมรจกกาลหรอมใชกาล ( จะควร อภชานาต กกกโฏ. ขนหรอไมควร ). ๔๖. เรองมารดาพระกมารกสสปเถระ มเรองเลาวา ธดาเศรษฐในพระนครราชคฤหคนหนง วงวอน ขอบวชตอมารดาบดาแตยอม ๆ กไมไดอนญาต จงตกลงใจวา มสามแลว จกขอตอสาม ตอมาไดสามแลว สามอนญาตใหสมประสงค นางบวช ในสานกภกษณฝกฝายพระเทวทต เมอบวชนางเรมตงครรภไมทนร ครนบวชแลวครรภโตขนโดยลาดบ ถกพวกภกษณซกถาม กยนยนวาศล ๑๒๐. ธม. ๖/๑๐. ชา. ๒/๓๐๒


ของตนบรสทธ ถกพาไปหาพระเทวทต พระเทวทตสงใหสก นางบอก วาบวชมงตอพระพทธเจา ขอใหนาตวไปเฝา สมเดจพระศาสดาทรง ทราบ ตรสสงใหอญเชญพระเจาแผนดน ทานอนาถบณฑกมหาเศรษฐ นางวสาขา แลผมชอเสยงอนอก บญชาใหพระอบาลชาระอธกรณครน ประชมกนแลว นางวสาขาตรวจ รแนวานางภกษณมครรภกอนบวช แจงขอความกลางประชม เปนอนระงบ ไมตองสก. ตอมานางภกษณนนคลอดบตรเปนชาย พระเจาแผนดนรบไปเลยง อยางลกหลวง จงชอวา กมารกสสป ภายหลงทานบวชตามมารดา ไดสาเรจพระอรหนตทง ๒ องค ภกษประชมสนทนากนวา ผมอปนสย ถงปานน จะถกพระเทวทตทาใหยบเสยทงค ไดพระพทธเจาเปนผชวย เหลอ จงไมเสอมเสยจากคณ พระองคเสดจมาถามไดความแลวตรสวา ถงในครงกอนกเคยชวยเหลอ แลวทรงอางอดตนทานในนโครธมคชาดก วา :- [ นโครธมคชาดก ] ในปางกอน พระเจากรงพาราณส โปรดลาสตว กะเกณฑราษฎร จนไมมเวลาทาการงาน เขาคดรวมกน ชวยกนตอนเนอมาขงไวถวาย ๒ ฝง เมอมพระราชประสงค กเสดจไปยงเอง ไมตองเดอดรอนถงพวก เขา เนอฝงหนง เนอพระโพธสตวชอนโครธเปนหวหนา อกฝงหนง เนอเทวทตชอสาขะเปนหวหนา ตางมลกษณะเปนสงางามดวยกน พระ เจาแผนดนพระราชทานอภยไมฆาเนอ ๒ ตวน ถงคราวเสดจมาเองกด ใชใหผอนมากด ตองไลยง กวาจะไดกตกใจไปทงหมด บางครงกถก


บาดเจบไปหลายตว หวหนาเนอตกลงกนวา ใหเขาเวรกน ถงเวรของใคร ใหตวนนไปรออย ไหน ๆ กตองตายดวยกน ทาเชนน จะไดไมหวาด เสยวทากนอยางนเสมอ. จาเนยรกาลมา นางเนอมทองตวหนงถงเวรไปขอผลดตอเนอสาขะ เพอผอนใหออกลกเสยกอน ไมสาเรจ เขาไปหาเนอนโครธ ขอความ ชวยเหลอ เนอนโครธสงสาร รบชวยเหลอ ครนถงเวร ตนเองไปคอย ใหเขาฆา คนมาเอาเนอ เหนอาการแปลกรบไปทลพระเจาแผนดน ทาวเธอเสดจมา ตรสถามวา ทาไม ถงทาอยางน ? เนอทลความตามท เปนมา เลยไดรบพระราชทานอภยใหนางเนออก เนอทลถงตวอน ๆ วาจะทาอยางไร ? ทาวเธอพระราชทานอภยทงหมด ตอมานางเนอ ออกลกตวผ เทยวไปในพวกเนอสาขะ มารดาจงสงสอนวา :- [ ๑๒๑ ] นโครธเมว เสเวยย ฝงเนอพงคบหาพญาเนอนโครธ เทานน น สาขมปสวเส ไมพงคบคาพญาเนอสาขะ นโครธสม มต เสยโย ตายเสยทพญาเนอนโครธดกวา ยเจ สาขสม ชวต. หากเปนอยทพญาเนอสาขะ ไมดเลย. ๔๗. เรองสงฆเภทปรสกกนะ มเรองเลาวา วนหนง พระเทวทตตะเกยกตะกายทาลายสงฆ ๑๒๑. ธม. ๖/๑๕. ชา. ๑/๒๓๒


เหนทานพระอานนท จงบอกความประสงคของตน ทานพระอานนท ฟงคานนแลว กลบมาทลสมเดจพระผมพระภาควา ตอนเชาวนน ขาพระ องคไปบณฑบาตในกรงราชคฤห พระเทวทตพบแลว บอกวาจกแยกจาก พระผมพระภาคทาอโบสถและสงฆกรรม สมเดจพระศาสดาทรงสดบแลว เปลงอทานวา :- [ ๑๒๒ ] สกร สาธนา สาธ ความด คนดทางาย สาธ ปาเปน ทกกร ความด คนชวทายาก ปาป ปาเปน สกร ความชว คนชวทางาย ปาปมรเยห ทกกร. ความชว อารยชนทายาก. ๔๘. เรองพระกาลเถระ มเรองเลาวา หญงคนหนงในกรงสาวตถ อปถมภบารงพระกาล เถระอยางมารดา ชาวบานใกลเรอนเคยงทคนเคยกนไปฟงธรรมใน สานกพระศาสดามา ตางสรรเสรญไปตาม ๆ กน ทาใหหญงนนอยากไป ฟงบาง จงบอกกะพระเถระ แตถกทานหามเสยทกครง ไมใหไป ใน ทสดนางหนไปจนได เวลาทพระมาเรอนไมพบ รเรองวาไปฟงธรรม ทานรบไปเฝาพระศาสดา ในขณะทหญงนนอยนน ทลวา หญงน เปน คนโง ธรรมะลก ๆ ฟงไมร โปรดแสดงแตเพยงทาน ๆ ศล ๆ เทานน กพอ ทพระรปนนทาอยางนเพราะเกรงวาเขาจะเหนหางจากตนเสย ๑๒๒. ธม. ๖/๒๑


เปนทางเสอมลาภ สมกบพทธคาถาวา :- [ ๑๒๓ ] ผล เว กททล หนต ผลกลวยฆาตนกลวย ผล เวฬ ผล นฬ ขยไผฆาไมไผ ขยออฆาไมออ สกกาโร กาปรส หนต สกการะฆาคนชว คพโภ อสสตร ยถา. เหมอนลกมาในทองฆาแมมาอสดร ฉะนน. ๔๙. เรองพระองคลมาลเถระ มเรองเลาวา พระองคลมาลเถระ บวชในสานกของพระ ศาสดาแลว บรรลพระอรหนต. ทานไปในทลบ ชอบหลกเรนเสวย วมตตสข เปลงอทานนขนในเวลานนวา :- [ ๑๒๔ ] โย จ ปพเพ ปมชชตวา กในกาลกอน ผใดประมาทแลว ปจฉา โส นปปมชชต ภายหลง ผนนไมประมาท โสม โลก ปภาเสต เขายงโลกนใหสวางอย อพภา มตโตว จนทมา. เหมอนพระจนทรพนจากเมฆ. ๕๐. เรองนางจญจมาณวกา มเรองเลาวา ตอนแรกตรสร ลาภสกการะเกดขนแกภกษสงฆ มาก ฝายพวกตตถยะเสอมลาภสกการะลง ถงกบอางตนเปนพทธะ ๑๒๓. ธม. ๖/๒๑


บาง แมอยางนน ยงไมรวย จงประชมกนทาลายความนบถอ ใช นางกญจมาณวกาใหใสไคล นางรบทา พยายามตง ๘-๙ เดอน ตอนเยนทาเดนไปวดเชตวน ถกเขาถาม ทาพดเปนทปดบง เอาผา พนทองใหโตขนทกท ทสดเอาโครงไมผกทองไว ไปยนวาพระ พทธเจาในทประชม หาวาทาใหมทองแลวไมดไมแล ทาวสกกเทวราช ลงมากบเทพบตร ๆ แปลงเปนลกหน เขาไปกดเชอกผกขาด หนไมตกลง คนทอยนนเหนประจกษ ชวยกนไลออกไป นางเดนไปพนสายจกษ กถกแผนดนสบ ไปเกดในอเวจมหานรก รงขนภกษพดกนถงเรองน พระศาสดาเสดจมาตรสวา ในปางกอน นางกเคยใสไคลพระองค ทรง เลานทานในมหาปทมชาดกวา :- [ มหาปทมชาดก ] นานมาแลว ครงพระเจาพรหมทตต ครองกรงพาราณส พระ ปทมกมารเปนพระราชโอรส เปนรชทายาท พระราชมารดาทวงคต แลว พระราชบดาไดอครมเหสใหม ครงหนง ทาวเธอเสดจออกไป ปราบจลาจล มอลใหพระปทมกมารรกษาพระนครและพระมเหสดวย ครนปราบจลาจลสงบแลวเสดจกลบ พกอยนอกพระนคร ทางในเมอง เตรยมการตอนรบ พระกมารเสดจเขาไปปรกษาราชการกบพระมเหส พระมเหสเกดพอพระทยในพระสรรปของพระกมารถงกบจบพระหตถ จงขนพระท แตวสยพระโพธสตวหาทาเชนนนไม จงไมยอมไป พระนางขดแคนเจออาย คดใสไคลพระกมาร ทามายาขวนองคเอง บรรทมระทมทกข ครนพระสวามเสดจเขาไปกทลวาพระกมาร


ละลาบละลวงอยางนน ๆ ทาวเธอฟงความขางเดยว กรวพระราช- โอรส ถงกบสงใหจบตวไปทงเหว แตไมทวงคตเพราะมเทพเจารบไว ตอมาพระกมารไปบวชเปนฤษอยปาหมพานต พระราชาทรงทราบ เสดจไปชวนกลบ แตไมเปนผลสาเรจ คดแคนวาใครทาใหเรา จกลกรก รบสงถาม เขาทลใหทรงทราบแลว ใหจบพระมเหสไปทงเหว เสย นตองตามคาวา ทกขโต ทกขาน ทรจกกนดน ตอนคม พระกมารออกจากพระนครไปทงเหว พวกเจานายผใหญ กลาว กนวา :- [ ๑๒๕ ล นาทฏา ปรโต โทส ผใหญยงไมเหนโทษนอยใหญโดย อณถลาน สพพโส ประการทงปวงของผอน ยงไมได อสสโร ปณเย ทณฑ สอบสวนเองแลว ไมพงลงอาญา สาม อปปฏเวกขย กอน ( *โย จ อปปฏเวกขตวา อนง ผใดเปนกษตรย ไมสอบสวน ทณฑ กพพต ขตตโย แลว ลงอาญา สกณฏกว คลต กเหมอนคนตาบอดกลนอาหรม กาง ชจจนโธว สกมขก เหมอนคนตาบอดกนอาหารม แมลงวน อทณฑต ทณฑยต ผใหญลงโทษตอผไมควรลงโทษ ๑๒๕. ธม. ๖/๔๙. ชา. ๖/๑๓๐. * ภายในวงเลกตอไปน นามาจากมหาปทมชาดกในทวาทสกนบาต.


ทณฑยจ อทณฑย และไมลงโทษตอผทควรลง โทษ อนโธว วสม มคค กเหมอนคนตาบอดไมรจกทางทไม น ชานาต สมาสม เรยบรอย เดนไปสทเรยบบางไม เรยบบาง โย จ เอตาน านาน สวนผใด เหนฐานนะนอยในใหญ อณถลาน สพพโส เหลานโดยประการทงปวงแลว จง สทฏมนสาเสยย สงการตามทเหนดแลว สเว โวหรตมรหต ผนนแลควรสงการ เนกนตมทนา สกกา อนผออนไปสวนเดยว หรออน เอกนตตขเณน วา ผเขมแขงไปสวนเดยว ไมอาจตง อตต มหนเต เปต ตนไวในความเปนผใหญ ตสมา อภยมาจเร เพราะฉะนน พงประพฤตใหถก ทงสอง ปรภโต มท โหต ผออนไป กถกเขาขม อตตกโขว เวรวา รนแรงไปกมเวร เอต จ อภย ตวา ผใหญรลกษณะทงสองนแลว อนมชฌ สมาจเร พงประพฤตตามสายกลาง พหมป รตโต ภาเสยย คนรกแลว พดมากไปกม ทฏโป พห ภาสต คนโกรธแลว พดมากไปกม น อตถการณา ราช ขาแตราชา เพราะหญงเปนเหต ปตต ฆาเตตมรหส ). พระองคไมควรใหฆาบตรเลย.


๕๑. เรองยมกปาฏหารย มเรองเลาวา เศรษฐชาวกรงราชคฤห ลงอาบนาไดไมจนทน แดงมา ใหทาบาตรแขวนไวสงลบ ประกาศใหพระอรหนตเหาะไป เอา พวกตตถยะตะเกยกตะกายจะได แตเขาไมยอมปลดลงมาให ถงวนท ๗ พระบณโฑลภารทวาช เกรงจะถกเขาเหมาวาในพระ พทะศาสนาไมมพระอรหนต จงเหาะไปเอาได พระศาสดาทรงทราบ ตรสหามแสดงปาฏหารยแกสาวก. พวกตตถยะไดชองปาวรองวาจะทาปาฏหารยกบพระศาสดา ดวย คาดวา พระองคบญญตสกขาบทแลว แตมไดเฉลยววา มไดทรงบญญต สาหรบพระองค พระองคทรงกะวนกลางเดอน ๘ เปนวนแสดง แม พวกเดยรถยกกะเอาวนนน แตพวกเขาแดสงไมไดดวยเหตหลายอยาง เพราะความจรงหนความจรงไมพน เมอทรงเรมจะแสดง มผเขาอาสา แสดงแทนหลายคนแตไมทรงอนญาต ทรงอางวา ไมมผอนทาธระของ พระองคได ไมมผอนมธระเสมอเหมอน และตรสนทานในกณหอสภ- ชาดกวา :- [ กณหอสภชาดก ] นานมาแลว พระโพธสตวเกดในกาเนดโค เจาของเอาใหเปน คาเชาบานแกหญงผเฒา แตตวยงเลก แกเลยงอยางลก เรยกชอกน ตามเจาของและสของวววา อยยกากาฬะ แปลวา โคดาของยาย โตแลวเทยวไปกบฝง คนกบพวกเดก ๆ ยอมใหเดกเยาหยอก.


วนหนง พวกพอคาบรรทกสนคามาดวยเกวยน ๕๐๐ เลม ถง ทลม โคลากไมขน เขาจงเทยวหาเชาโคแรง ๆ ลาก พบโคดาของ ยายเขา ถามหาเจาของขอจาง เดกบอกวาเจาของไมอยทนน จบ เอาไปเถด โคนนคดจะอาคาจางแทนคณยายทเปนเจาของ ยอมไป ลากใหทงหมด พวกพอคาเรยไรกนออกรวมไดพนกหาปณะหอผกคอ ให โควงเอาไปบานใหเจาของ ยายเหนดงนนกดใจ บารงยงขน ในอวสาน ทงยายทงโค ตางไปตามยถากรรม. เมอตรสฉะนแลว ลงทายตรสเปนคาถาไววา :- [ ๑๒๕ ] ยโต ยโต คร ธร ในทใด ๆ งานหนก มทางลมลก ยโต คมภรวตตน ตทาสส กณห ย ชนต เมอนนแล พวกพอคาจะตองใช เทยมโคดา สวาสส ต วเห ธร. โคดานนแล พงพางานนนไปได. เมอสมเดจพระศาสดาตรสชาดกโคดาแลว ตรสนนทวสาลชาดก นอก มความสงเขปวา :- [ นนทวสาลชาดก ] พระโพธสตวเกดในกาเนดโค ในกรงตกกสลา พราหมณ เจาของรกอยางลก ใหกนขาวเหมอนคน เลยงแตเลกจนโต มนาม ปรากฏวา นนทวสาล โคนนเหนพราหมณปรนปรอตนดวยความ ลาบาก ใครจะทดแทนคณ จงเขาหาเจาของบอกใหไปทาพนนวา ๑๒๕. ธม. ๖/๗๙. ชา. ๑/๑๘๙.


โคของตนสามารถลากเกวยนบรรทกสงของเตมผกตดกนตง ๑๐๐ เลม พราหมณไปคยอวดทาพนนกบโควนทกเศรษฐ ถงคราวลาก ตาแกสาแดง อานาจตวาดวา เฮย ววโกง ลากไป โคไมเคยโกง ถกตวาดเขา เชนนน นอยใจยนนงเสย พราหมณตองแพเศรษฐ เสยทรพยพนหนง พราหมณปลดโคปลอยไป กลบมานอนระทมอยบาน ฝายนนทวสาล เทยวหากนแลวกลบมาเหนเจาของนอนอย เขาไปถาม และตอวา ขอให ไปพนนกบเขาใหม แตอยาหาวาโกง ตาแกไปทาพนนอก คราวนเอา ๒,๐๐๐ เหรยญ ถงคราวลาก พดวา ลากไปเถดพอมหาจาเรญ โคจง ลากไปใหพราหมณชนะไดทนคนและกาไรดวย การพดดพดรายใหผล อยางน ในอวสานพระองคตรสสรปเปนคาถาวา :- [ ๑๒๖ ] มนาปเมว ภาเสยย คนควรพดแตคานาชอบใจ นามนาป กทาจน ในคราวไหน ๆ กไมควรพดคา ไมนาชอบใจ มนาป ภาสมานสส เมอพราหมณพดคานาชอบใจ ครภาร อทพพห โคนนทวสาลจงลากเกวยนบรรทก หนกไป ธน จ น อลาเภส ใหพราหมณนนไดทรพยดวย เตน จตตมโน อห. และตนเองกมใจแชมชนเพราะเหต นน. ๑๒๖. ธม. ๖/๗๙. ชา. ๑/๒๙๓


เมอสมเดจพระศาสดาแสดงยมกปาฏหารย ตามประเพณของ พระพทธเจาทงหลายแลว เสดจไปสดาวดงสภพ เพอโปรดพทธมารดา เมอพระองคเสดจหายไป ชมนมชนทดอยสงสย ไมทราบวาเสดจ ไปไหน ตางคราครวญกนวา :- [ ๑๒๗ ] คโต น จตตกฏ วา พระสมพทธเจาเสดจไปภเขาจตต- กฏ เกลาส วา ยคนธร หรอไกลาส หรอยคนธร น โน ทกเขม สมพทธ เราคงไมเหนพระสมพทธเจา โลกเชฏ นราสภ ผเปนใหญในโลกเปนนระผองอาจ ปวเวกรโต ธโร พระองคยนดในวเวก เปนนก ปราชญ นม โลก ปเนหต จกไมกลบมาโลกนอก น โน ทกเขม สมพทธ เราคงไมเหนพระสมพทธเจา โลกเชฏ นราสภ. ผเปนใหญในโลกเปนนระผองอาจ. เมอสมเดจพระศาสดาเสดจหายไปอยางนน บรษทคราครวญ กนแลว เขาไปถามทานพระมหาโมคคลลานะ แมทานทราบอย แต บอกใหเขาไปถามพระอนรทธะ พระอนรทธะจงบอกวา เสดจไป จาพรรษา ณ ปณฑกมพลสลา ในดาวดงสภพ เพอแสดงอภธรรมปฎก โปรดพทธมารดา จกเสดจลงในวนมหาปวารณา คนทงหลายพากน พกคอยอยทนน ทานพระมหาโมคคลลานะแสดงธรรมแกบรษท ทาน ๑๒๗. ธม. ๖/๘๓


จลลอนาถปณฑกะจดอาหารเลยงตลอดถงหมากพล และเครองใชอน บางอยาง การทพระพทธเจาเสดจไปจาพรรษาบนดาวดงสน พระ โบราณาจารยประพนธเปนคาถาไววา :- [ ๑๒๘ ] ตาวตเส ยทา พทโธ เมอสมเดจพระพทธเจา ผเปนบรษ สลาย ปณฑกมพเล สงสด ประทบอยบนพระแทน ปารจฉตตกมลมห ปณฑกมพลสลาอาสน ทโคนตน วหาส ปรสตตโม แคฝอย ( ปารฉตตกะ ) ในดาวดงส ทสส โลกธาตส ทวยเทพในหมนโลกธาต สนนปตตวาน เทวตา ประชมกนแลว ปยรปาสนต สมพทธ เขาเฝาสมเดจพระสมพทธเจา วสนต นคมทธน ผประทบอยบนยอดภเขา น โกจ เทโว วณเณน เทพเจาไร ๆ กไมรงเรองไปกวา สมพทธสส วโรจต วรรณะของสมเดจพระสมพทธเจา สพเพ เทเว อตกกมม สมเดจพระสมพทธเจาเทยว รง สมพทโธ ว วโรจต. เรองลวงทวยเทพทงมวล. เมอสมเดจพระศาสดาเสดจไปประทบอย ณ ปณฑกมพลสลานน พระพทธมารดาเสดจลงมาจากดสตพมาน ประทบนงอยขางขวา อนทกเทพบตรกตามเสดจมานงขางขวา สวนองกรเทพบตรมานงขาง ซาย เมอเหลาเทวดาทมศกดาใหญมาประชมกนมากขน องกร- เทพบตรผมศกดานอย จาตองเลอนถอยออกไปทกท จนหางจาก ๑๒๘. ธม. ๖/๘๔


พระพทธองคถง ๑๒ โยชน พระศาสดามพระประสงคจะใหทราบวา การบรจาคทานกทกขเณยยบคคล ในศาสนาของพระองค มผล มาก จงตรสวา องกร ! เธอจดระเบยบเตาประมาณ ๑๒ โยชน ถวายทานใหญราวหมนป กระนนเมอมาสสานกเรา ยงตองถอยออก ไปอย ณ ทไกล ทเปนดงน เพราะทานนนบรจาคแกผมใชทกขเณยย- บคคล สวนอนทกเทพบตร ไมตองถอยออกไป เพราะถวายทานใน ทานทเปนทกขเณยยบคคล ขอนพระโบราณาจารยกลาวไววา :- [ ๑๒๙ ] โอโลเกตวาน สมพทโธ สมเดจพระสมพทธเจาทอดพระ- เนตร องกร จาป อนทก องกรเทพบตรและอนทกเทพบตร แลว ทกขเณยย ปภาเวนโต เมอจะทรงสรรเสรญทกขเณยย- บคคล อท วจนมพรว จงไดตรสคานวา มหาทาน ตยา ทนน องกร ! เธอใหมหาทานสนกาล องกร ทฆมนตเร นานในระหวางเวลา ( นอกพทธ- กาล ) อตทเร นสนโนส เมอมาสสานกเรา จงตองนงในท อาคจฉ มม สนตก ไกลนก ๑๒๙. ธม. ๖/๘๕


โจทโต ภาวตตเตน องกรเทพบตร อนพระศาสดา ผม องกโร เอตมพรว พระองคอบรมเตอนแลว ไดทล คานวา ก มยห เตน ทาเนน ประโยชนอะไรจกมแกขาพระองค ดวยทานนน ทกขเณยเยน ส ต เพราะทานนนวางจากทกขเณยย- บคคล อย โส อนทโก ยกโข อนทกยกษนนน ทชชา ทาน ปรตตก ใหทานแตเพยงเลกนอย อตโรจต อมเหห ยงรงโรจนกวาขาพระองค จนโท ตารคเณ ยถา. เหมอนพระจนทรในหมดาว. อนทกเทพบตรทลวา [ ๑๓๐ ] อชชงคเล ยถา เขตเต เหมอนหวานพชลงในนาดอน พช พหป โรปต ถงมาก น ผล วปล โหต ผลกไมไพบลย นป โตเสต กสสก ทงไมยงชาวนาใหปลมใจ ตเถว ทาน พหก ทานมากมายกฉนนนแล ทสสเลส ปตฏ ต ตงไวในผไมมศลแลว น ผล วปล โหต ผลกไมไพบลย ๑๓๐. ธม ๖/๘๗


นป โตเสต ทายก ทงไมยงผใหใหปลมใจ ยถาป ภททเก เขตเต เหมอนหวานพชลงในนาด พช อปปมป โรปต ถงนอย สมมา ธาร ปเวจฉนต ฝนเพมนาใหพอด ผล โตเสต กสสก ผลยอมยงชาวนาใหปลมใจได ตเถว สลวนเตส การกศลแมสกเลกนอย ทาไวใน คณวนเตส ตาทส ทานผมศล มคณมนคง กฉนนน อปปเกป กเต กาเร แล ผล โตเสต ทายก. ผลยอมยงผใหใหปลมใจได. พระศาสดาตรสวา ๑๓๑ วเจยย ทาน ทาตพพ บคคลพงเลอกใหทาน ยตถ ทนน มหปผล ในเขตทใหแลวมผลมาก วเจยย ทาน สคตปปสตถ การเลอกให พระสคตสรรเสรญ เย ทกขเรยยา อธ ชวโลเก ผใดเปนทกขเณยยะในชวโลกน เอเตส ทนนาน มหปผลาน ทานทใหในผนน มผลมาก พชาน วตตาน ยถา สเขตเต. เหมอนพชทหวานลงไปในนาด ตณโทสาน เขตตาน นาทงหลาย มหญาเปนโทษ ราคโทสา อย ปชา หมสตวน มราคะเปนโทษ ตสมา ห วตราเคส เหตนนแล ทานทใหในผทปราศ- ทนน โหต มหปผล. จากราคะแลว จงมผลมาก ๑๓๑. ธม. ๖/๘๗


ตณโทสาน เขตตาน นาทงหลาย มหญาเปนโทษ โทสโทสา อย ปชา หมสตวน มโทสะเปนโทษ ตสมา ห วตโทเสส เหตนนแล ทานทใหในผทปราศ- ทนน โหต มหปผล จากโทสะแลว จงมผลมาก ตณโทสาน เขตตาน นาทงหลาย มหญาเปนโทษ โมหโทสา อย ปชา หมสตวน มโมหะเปนโทษ ตสมา ห วตโมเหส เหตนนแล ทานทใหในผทปราศ- ทนน โหต มหปผล จากโมหะแลว จงมผลมาก ตณโทสาน เขตตาน นาทงหลาย มหญาเปนโทษ อจฉาโทสา อย ปชา หมสตวน มความอยากเปนโทษ ตสมา วคตจเฉส เหตนนแล ทานทใหในผทปราศ- ทนน โหต มหปผล. จากความอยากแลว จงมผลมาก. สมเดจพระศาสดาเสดจไปประทบจาพรรษาในดาวดงส แสดง พระอภธรรมปฎกแกพทธมารดาตลอด ๓ เดอน พวกบรษททคอยอย ขอใหทานพระมหาโมคคลลานะไปทลถามกาหนดและทเสดจลง ทาน ไปทลถามไดความวา จะเสดจลงทประตเมองสงกสสนคร ในวน มหาปวารณา พวกบรษทจงไปคอยรบเสดจอย ณ ทนน. เมอเสดจลงนน มเหลาเทพเจาตามสงเสดจลงมาดวยเปนอนมาก นบวาเสดจโดยพยหยาตราใหญของสมเดจพระศาสดา ฉะนน จงงดงาม อยางยงเหลอทจะพรรณนา แมพระสารบตรกรสกแปลกนยนตาถงกบ ปลมใจกราบทลดวยคาเปนตนวา :-


[ ๑๓๒ ] น เม ทฏโ อโต ปพเพ เมอกอนน ขาพระองคไมเคย เหน น สโต อท กสสจ และไมเคยไดฟงจากใคร ๆ วา เอว วคคคโท สตถา พระศาสดา ผมพระวาจาไพเราะ ตสตา คณมาคโต. เสดจจากดสตมาสทชมนมอยางน. พระศาสดาตรสตอบวา [ ๑๓๓ ] เย ฌานปปสตา ธรา ธรชนเหลาใด ขวนขวายในฌาน เนกขมมปสเม รตา ยนดแลวในเนกขมและธรรมทสงบ เทวาป เตส ปหยนต แมเทวดาทงหลายยอมจงรกผนน สมพทธาน สตมต. ผตรสแลว มสต. เมอสมเดจพระศาสดา เสดจลงทเมองสงกสสนครแลว ตรสถาม ปญหาหลายชน สาวกทงหลายแกไดเฉพาะปญหาทเปนวสยของตน เทานน เชนปถชนแกไดเฉพาะปญหาทเปนวสยของปถชน ไมสามารถ แกปญหาทเปนวสยของพระอรยบคคล แมพระอรยบคคลกแกไดตามชน ของตน ๆ แมพระอรหนตสามญกไมสามารถแกปญหาของพระอรหนต ผเปนอครสาวก แมพระสารบตรกยงตดขดในปญหาทเปนพทธวสย เชนปญหาในพทธวสยวา :- [ ๑๓๔ ] เย จ สงขาตธมมา เส ผใดมพจารณาธรรมแลวดวย เย จ เสขา ปถ อธ ผใดเปนเสขะมอยมากในโลกนดวย ๑๓๒. ธม. ๖/๙๐. ๑๓๓. ธม. ๖/๙๑ ๑๓๔. ธม. ๖/๙๒.


เตส เม นปโก อรย ดกอนผนรทกข ! ทานม ปญญษ ปฏโ ปพรห มารส. รกษาตว อนเราถามแลว จงบอก ความเปนไปของผนน. เมอสมเดจพระศาสดาใหนยแกพระสารบตรแลว ปญหานน ปรากฏแกทานหลายนย ไดยนวา นอกจากพระสมมาสมพทธเจาแลว คนอนไมมปญญาทดเทยวทาน เมอฝนตกอยตลอดกป ทานอาจ คานวณไดวา ตกในมหาสมทรเทาน ในแผนดนเทาน ในภเขา เทาน แมพระพทธองคกตรสสรรเสรญวา พระองคทรงทราบความ สามารถของทานแลว เครองเทยบปญญาของทานนไมม เหตนน ทานจงกราบทลพระผมพระภาควา [ ๑๓๕ ] คงคาย วาลกา ขเย ทรายในแมนาคงคา พงสนไป อทก ขเย มหณณเว นาในมหาสมทร พงสนไป มหยา มตตกา ขเย ดนในแผนดน, พงสนไป ลกเขน มม พทธยา. ดวยการใสคะแนน ( กอน ) ความ รของขาพระองค. เมอพระสารบตรวสชนาปญหาแลว ภกษพดกนวา พระสารบตร องคเดยวเทานนวสชนาปญหาได สวนคนอนตดหมด สมเดจพระ ศาสดาเสดจมาตรสวา มใชแตบดน ถงในกาลกอน พระสารบตร กเคยวสชนาไดเหมอนกน แลวทรงนาอดตนทานปโรสหสสชาดกมา เลาวา :- ๑๓๕. ธม. ๖/๙๓


[ ปโรสหสสชาดก ] ครงพระเจาพรหมทตเสวยราชยในกรงพาราณส พระโพธสตว เกดในสกลพราหมณ ไปเรยนศลปวทยาในเมองตกกสลาสาเรจแลว ละกามออกบวชเปนฤษ ไดอภญญา ๕ สมาบต ๘ อาศยอยในปา หมพานต มบรวารราว ๕๐๐ ในกาลตอมา พระสารบตรผเปนศษย ผใหญ พาบรวาร ๒๕๐ ลงมาอยถนคน กลบขนไปในเมอพระโพธสตว ทากาลกรยาแลว จงถามพวกศษยดวยกนวา อาจารยของเราไดบรรล คณวเศษอะไรบาง ? พวกนนตอบวา ไมไดอะไรเลย เขาถามเมอ ใกลมรณะวา ทานไดอะไรบาง ? ทานตอบวา นตถ ก จ ( นดเดยวไมม ) ดงน พวกศษยเหลานนรไมทนคาพด คาวา นตถ ก จ เปนวธหนวงอารมณตามลกษณะอากญจกญญายตนฌาน อาจารยได ฌานชอน ตายไปเกดในพรหมโลกชนอาภสสร ธรรมดาพระโพธสตว แมไดอรปสมาบต กไมไปเกดในอรปภพ เพราะเปนอภพพสถาน ศษยใหญนนชแจงแกพวกศษยอน ๆ เขาไมลงความเหนดวย บางท จะเหมาวาตคาพดซงเกนไป พระโพธสตวทราบการณนนแลว ลง มาจากพรหมโลก กลาวคาถาพรรณนาบญญานภาพของศษยใหญนน วา :- [ ๑๓๖ ] ปโรสหสสมป สมาคตาน แมเมอมารวมกนตงพนปลาย กนเทยย เต วสสสต อป า พวกเขาไมมปญญา ครา- ครวญกนไปตง ๑๐๐ ป ๑๓๖. ธม. ๖/๙๔. ชา. ๒/๒๕๔


เอโก ว เสยโย ปรโส สป โ คนมปญญา รเนอความของ คาท โย ภาสตสส วชานาต อตถ. พด คนเดยวเทานน ดกวา. ๕๒. เรองเอรกปตตนาคราช มเรองเลาวา เอรกปตตนาคราช เดมเคยบวชเปนภกษในศาสนา ของพระกสสปสมมาสมพทธเจา คราวลงเรอจะไปบาเพญสมณธรรมในปา เวลาเรอออก มอกาลงจบตะไครนาอย ปลอยไมทน ใบขาดไป ทาน เขาใจวาอาบตเลกนอยเทานนเลยไปแสดง บาเพญเพยรอยในปา ๒ หมนป เวลาจะมรณะหวนระลกถงการททาใหใบไมขาด เกดวปฏสาร แตไมม ผรบแสดง ตายไปเกดเปนพญานาคระลกชาตได ตอมามบตรคนหนง ปรารถนาจะทราบวา สมเดจพระศาสดาบงเกดขนในโลกหรอยง จงให ธดาของตนนงบนพงพาน รองเพลงขบเปนคาถาม และตนประกาศวา ถาใครแกไดจะยกลกสาวให ทาอยางนทกกงเดอน ตลอดพทธนดรหนง จนถงพทธกาลน สมยหนง สมเดจพระผมพระภาคจะทรงอาศยเหตนนแสดงธรรม แกมหาชน จงเสดจไปประทบอยทโคนตนซก ถงวนกาหนด มคนพา กนไปแกเพลง หวงจะไดนางนาคมาณวกา อตตรมาณพเดนทางผานท ประทบ พระองคตรสเรยกเขาไปถามและบอกคาแกเพลงขบใหมาณพนน ไดสาเรจโสดาปตตผล แลวไปแกตามพทธฎกา พญานาคไดฟงรไดวา พระพทธเจาเกดขนในโลกแลว แปลงเพศเปนคนขนมา ถามถงพระ


ศาสดา และใหอตตรมาณพนาไปเฝา มหาชนพลอยไปดวยเปนอนมาก เขาราพนความจาเดมแตเคยชวยจนถงเกดในกาเนดอเหตกสตว พระองค จงทรงแสดงธรรมโปรดตลอดทงประชม กเพลงขบถามและตอบนน ดงน :- ถาม [ ๑๓๗ ] กส อธปต ราชา อะไรเอย ผเปนใหญ เปนทาว พญา ? กส ราช รชสสโร อะไรเอย ทาวพญา มละออง บนศรษะ ? กถ ส วรโช โหต อยางไรเอย ทาวพญา จงสน ละออง ? กถ พาโลต วจจต. อยางไรเอย ทาวพญา จงถก เรยกวาคนเขลา ? ตอบ [ ๑๓๘ ] ฉทวาราธปต ราชา ผเปนใหญ ๖ ทาง เปนทาวพญา รชมาโน รชสสโร ทาวพญาตดใจ จงมละอองบน ศรษะ อรช วรโช โหต ทาวพญาไมตดใจ จงสนละออง รช พาโลต วจจต ทาวพญาตดใจ จงถกเรยกวาคน เขลา ๑๓๗. ธม. ๖/๙๕. ๑๓๘. ธม. ๖/๙๖


ถาม [ ๑๓๙ ] เกนสส วยหต พาโล คนเขลาถกอะไรพดไป ? กถ นทต ปณพโต คนฉลาดบรรเทาอยางไร ? โยคกเขม กถ โหต คนเกษมจากโยคะไดอยางไร ? ต เม อกขาห ปจฉโต. ทานถกถามแลว จงตอบขอนน แกฉน. ตอบ [ ๑๔๐ ] โอเฆน วยหต พาโล คนเขลาถกนาทวมพดไป โยคา นทต ปณฑโต คนฉลาดบรรเทาดวยโยคะ สพพโยควสยตโต พรากโยคะทงปวงไดแลว โยคกเขมต วจจต. เขาจงเรยกวาผปกครองจากโยคะ. ๕๓. เรองอนภรตภกข มเรองเลาวา กลบตรคนหนงมศรทธาออกบวชในพระศาสนา ตอมาบดาฝายอยากจะเหนพระลกชาย แตไมมใครไปตาม ใกลตายฝาก เงน ๑๐๐ กหาปณะไวใหเปนคาบาตรจวรแลวตายไป ภายหลงภกษนนไป บาน นองชายบอกเรองราว ภกษไมตองการเงนนน แตกลบคดสมบต เศรษฐขนมาวา จกเอาเงนจานวนนนเปนตนทนกอรางสรางตว ดกวา เทยวขอทานเขากน คดเออมระอาทจะบวชตอไปจนผอม สมเดจพระ ศาสดาทรงทราบ รบสงใหเขาเฝา สอบถามไดเคาเงอนแลว ทรงกะราย ๑๓๙. ธม. ๖/๙๗. ๑๔๐. ธม. ๖/๙๗


จายให ไมทนครบ เงนหมดแลว ภกษนนเลยทอใจไมสก ทรงแสดง มนธาตราชชาดกวา :- [ มนธาตราชชาดก ] ในครงบรมปฐมกป มพระเจาจกรพรรดพระองคหนง ทรง พระนามวามนธาตราช ทรงพระเดชานภาพปกครองมนษยโลกทงหมด ชวเวลาตบมอเทานน อาจบนดาลใหฝนแกวตกจนลนหลาม ถงกระนน ยงไมพอพระราชหฤทย ปรารถนาถนฐานอนอก แตไมมในมนษยโลก จงขนไปรวบรดเอาเมองแมนชนจาตมหาราชกา อยางนนกยงไมพอ เขยบขนไปเอาชนดาวดงสอกกงหนง ประทบอยบนชนดาวดงสนน จน ทาวสกกเทวราชจตไป ๓๖ องค ถงองค ๓๗ ทาวมนธาตราชปรารถนา จะไดดาวดงสทงหมด แตไมสมมโนรถ จงตรมตรอม พลดตกลงมาทวงคต ในสวนหลวง ความทะยานอยากสนเวลาถงเทาน ยงไมรจกเตม. ในอวสาน สมเดจพระศาสดาตรสยอเรองเปนคาถาไววา :- [ ๑๔๑ ล ยาวตา จนทมสรยา พระจนทร พระอาทตยเวยนสอง ปรหรนต ทสา ภนต วโรจนา สวางตลอดทวทศเพยงใด สพเพ ว ทาสา มนธาต เหลาปราณสตว ทอาศยแผนดน เย ปาณา ปวนสสตา เพยงนน ลวนเปนทาสของทาว มนธาตราช น กหาปณวสเสน ความเอบอมในกามทงหลายไมม ตตต กาเมส วชชต เพราะฝนคอกหาปณะ ๑๔๑. ธม. ๖/๑๐๔. ชา. ๔/๔๗


อปปสสาทา ทกขา กามา กามทงหลายอรอยนอย ลาบากมาก อต ว าย ปณฑโต บณฑตรอยางนแลว อป ทพเพส กาเมส จงไมขอพบความยนดในกามทง/ รต โส นาธคจฉต หลายแมเปนทพย ตณหกขยรโต โหต สาวกของพระสมมาสมพทธเจาเปน สมมาสมพทธสาวโก. ผยนดแลว ในธรรมทสนตณหา. ๕๔. เรองพระเจาปเสนทโกศล มเรองเลาวา ครงหนงพระเจาปเสนทโกศลเสวยมากเกนขนาดไป จะเปนเพราะเกดพยาธขนภายในหรออยางไรไมปรากฏในตานาน วนหนง เสยพระกระยาหารเชาแลว ไมทนผอนความเมาพระกระยาหาร เสดจ ไปเฝาสมเดจพระศาสดา อดอดพลกไปมา เลยมอยไปหนาทนง พระ องคตรสถามถงเหตทเสดจและตรสเตอน ตงแตนนพระราชาทรงประหยด พระกระยาหารได ทรงสาราญตอมา กคาถามทตรสเตอนนนวา :- [ ๑๔๒ ] มทธ ยทา โหต มอใดกนจ มกงวงซม มหคฆโส จ นททายตา สมปรวตตสาย ตองนอนหลบกระสบกระสาย มหาวราโหว นวาปปฏโ เหมอนหมใหญ ทเขาเลยงดวย อาหาร ๑๔๒. ธม. ๖/๑๓๐


ปนปปน คพภมเปต มนโท. ชดใหมน ตองเขาหองบอย ๆ มนชสส สทา สตมโต เมอคนมสตเสมอ มตต ชานโต ลทธโภชเน รจกประมาณในอาหารทไดแลว ตนกสส ภวนต เวทนา ความเจบปวงของเขากนอย สณก ชรต อายปาลย. คอย ๆ แก อายยน. ๕๕. เรองทาวสกกะ มเรองเลาวา ครงสมเดจพระศาสดาประทบอยทบานเวฬวคาม ปลงอายสงขารแลวประชวรอาเจยนพระโลหต ทาวสกกเทวราชเสดจมา เฝาปฏบตโดยไมรงเกยจ ภกษพากนสรรเสรญการททาวสกกเทวราชทา เชนนน สมเดจพระศาสดาทรงทราบแลวตรสวา ขอนนไมอศจรรย เพราะเรามอปการะแกทาวสกกเทวราชมาก คอใหไดบรรลโสดาปตตผล เปลยนจากแกมาเปนหนม เมอทาวเธอกลวตายไปหาเราทถาอนทสาลคหา เรากไดอนญาตวา :- ๑๔๓ ปจฉ วาสว ม ป ห ดกอนทาววาสวะ ! จงถามปญหา กะเราเถด ยงก จ มนสจฉส ทรงหวงอยางใดอยางหนงไวในใจ ตสส ตสเสว ป หสส เราจะทาทสดแหงปญหานน ๆ แก อห อนต กโรม เต. พระองค. ๑๔๓. ธม. ๖/๑๓๖


๕๖. เรองอญญตรกฏมพกะ มเรองเลาวา กฎมพผหนง เมอบตรตายแลวไปรองไหทปาชา สมเดจพระศาสดาเลงเหนอปนสยจงเสดจไปทบาน เขาทลถงเรองทกข โศกนน พระองคจงตรสวา สงทมอนแตกทาลายตายไป แตกทาลาย ตายไปแลว บณฑตในครงโบราณ เมอลกรกตายไป ยงไมเศราโศก ดงนเปนตน และทรงสาธกเรองในอรคชาดกวา :- [ อรคชดก ] ในครงอดตกาล พระโพธสตวเกดในสกลพราหมณ ในสกลนน ม ๕ คน รวมเปน ๖ คนทงทาส เลยงชพดวยการทานา วนหนงบตร ถกงกดตาย ไมมใครรองไหเลย ชดชวนกนเผาเหมอนเผาเนอ เพราะสกล นเจรญมรณสตเปนอาจณ จนชนกบความตาย รอนถงทาวสกกเทวราช ทาวเธอเสดจลงมาสอบไลเลยง เขาตางบอกความเหนของเขาทกคน ทาวสกกเทวราชทรงเลอมใส ประทานทรพยสงของพอสมควร เสดจ กลบไป. คาทพระโพธสตวทลนนวา :- [ ๑๔๔ ] อรโคว ตจ ชณณ เขาละรางของตนไป เหมอนงลอก หตวา คจฉต สนตน คราบเกาไป เอว สรเร นพโภเค เมอสรระใชไมไดอยางน เปเต กาลกเต สต. เมอเขาละไปเปนอนทากาละแลว ๑๔๔. ธม. ๖/๑๔๒. ชา. ๔/๔๓๐


ฑยหมาโน น ชานาต ตวเขาเองถกเผากไมร าตน ปรเทวต พวกญาตคราครวญ เขากไมร ตสมา เอต น โสจาม เพราะฉะนน ขาพเจาจงไมโศก ถงผน คโต โส ตสส ยา คต. เขาไปสคตของเขา. ๕๗. เรองปญหาทภกษทลถาม มเรองเลาวา สมเดจพระศาสดาเมอประทบอยทอญชนวน พราหมณ แกชาวเมองสาเกตออกจากบาน มาพบพระองคกาลงเสดจเขาไปบณฑบาต ไหนนานนกหนา เวลามารดาบดาแกเฒา ควรทานบารง แลวเชญเสดจ ไปบาน แมนางพราหมณเหนเขากวาอยางนน เรยกพวกลก ๆ ใหมา ไหวพชาย แลวถวายภตตาหาร ขอใหรบภกษาตอไป พระองคแสดง ธรรมใหบรรลอนาคามผลทง ๒ คน ในอวสานกาล พราหมณพราหมณ ไดบรรลพระอรหนตแลวปรนพพาน ภกษทงหลายไดยนพราหมณเรยกพระศาสดาวาบตร ทง พระองคกยอมรบ ดงนจงพากนสงสยพดขน พระศาสดาเสดจมาตรส วา พราหมณพราหมณ เคยเปนมารดาบดาเปนลงปาอามาประมาณ ๓ พนชาต แลวตรสเปนคาถาวา


[ ๑๔๕ ] ยสม มโน นวสต ใจจดจออยในผใด จตต จาป ปสทต แมจตเลอมใสอยในผใด อทฏปพพเก โปเส เขายอมสนทสนมในคนแมยงไมเคย กาม ตสมป วสสเส. เหนนนไดโดยแท. ปพเพว สนนวาเสน ความรกนน ยอมเกดดวยเคยอย ปจจปปนนหเตน วา รวมกนมา หรอดวยเกอกลกน เอวนต ชายเต เปม ในปจจบน อปปลว ยโถทเก เหมอนบวในนา อนง เมอเขาทาฌาปนกจศพพราหมณและพราหมณนน พระองค กเสดจไปในงานนนดวย และทรงแสดงชราสตรในทนน ขนตนวา :- [ ๑๔๖ ] อปป วต ชวต อท ชวตนมนอยหนอ โอร วสสสตาป มยต คนยอมตายภายในรอยป โย เจป อตจจ ชวต ถาผใดเปนอยเกนไปไดบาง อถโข โส ชรสาป มยต. ผนนกตายเพราะความแกโดยแท. ๕๘. เรองนางปณณทาส มเรองเลาวา นางปณณาเปนทาสของเศรษฐในกรงราชคฤห คน วนหนงเขาซอมขาวแลวเกบราออนไว รงเขาทาขนม สกแลวหอพกไป ๑๔๕. ธม. ๖/๑๗๙. ๑๔๖. ธม. ๖/๑๗๙


ตกนา คดวาจะเอาไปกนทนน เผอญพบพระศาสดาเขา เกดศรทธา นอยถวาย พระองครบเสวยแลวตรสสนทนาและตรสคาถา นางไดบรรล โสดาปตตผล ภายหลงภกษโจทกนขนวาพระพทธเจาเสวยขนมรา เปน การทาไดยาก พระองคเสดจมาซกถามไดความแลว ตรสวา อยาวาแต เดยวนเลย แตกอนนกเคยเสวย แลวตรสกณฑกสนธวโปตกชาดกวา :- [ กณฑกสนธวโปตกชาดก ] ครงพระเจาพรหมทตทรงราชยในกรงพาราณส มนเวศนของ หญงผเฒาอยในระหวางทางไปกรง เดมเปนนเวศนของสกลเศรษฐ แต กระจดพลดพรายเหลออยแตหญงแกคนเดยว คราวหนงพวกพอคามาเดน ทางมาขอเชาบานพก ยายแกอนญาต ในเวลาเขาไป ยายขอลกมาทมา ออกทบานไวเปนคาเขา ไดมาไวแลวรกเหมอนลก ปรนปรอดวยขาว ตวราและหญาเดน ตามฐานะของตน ภายหลง มพอคามาขอเชาบาน อยอก พอคาคนนฉลาดรจกลกษณะของมา ครนเหนลกมาตงนนกรวา เปนมาสนธพอาชาไนย เลยขอซอยายนนไปเปนราคา ๖,๐๐๐ เหรยญ นาไปถวายพระเจาแผนดน ๆ โปรดปราน พระราชทานใหเจาของมา เปนอปราช ( วงหนา ) ใหบารงมาอยางเตมทจนอวสานกาล ตอนทพอ คารบมามาแลว ทดลองใหกนอาหารอยางเดม มาไมกน เขาจงถามวา :- [ ๑๔๗ ] ภตวา ตณปรฆาสต เจากนหญาเปนเดน ภตวา อาจามกณฑก กนขาวตงและรา ( มาจนโต ) ๑๔๗. ธม. ๖/๑๘๔


เอต เต โภชน อาส นอาหารของเจา กสมาทาน น ภ ชส. ทาไม เดยวนจงไมกน ?. มาตอบวา ยตถ โปส น ชานนต ในทใดเขาไมรจกผควรเลยง ชาตยา วนเยน วา ตามกาเนดหรอตามระเบยบ พห ตตถ มหาพรหเม ทานมหาพรหม ! ในทนนจงมขาว อป อาจามกณฑก ตวและรามาก ตวณจ โข ม ปชานาส สวนทานรจกขาพเจาวา ยาทโสย หยตตโม มานสงสดเชนใด ชานนโต ชานมาคมม ขาพเจารอย อาศยทานผร น เต ภกขาม กณฑก. จงไมกนราของทาน. ๕๙. เรองพระโลฬทายเถระ มเรองเลาวา นกฟงในกรงสาวตถ ไดฟงธรรมกถาของพระ สารบตร พระมหาโมคคลลานะแลว พากนสรรเสรญคณ สวนพระอทาย เลอะไดฟงเขาพดกนดงนน จงคยวา ถาฟงธรรมของเรา จกชมถงไหน หนอ เขาเขาใจวาเปนนกเทศก จงนมนตทานแสดงในวนหลง ครน จรงจงเลยไมไดสกอยางเดยว ผดไปผดมา ถกเขารกเขา วงหนไปจนตก


เวจ พระศาสดาทรงทราบแลว ตรสซาวา ถงในปางกอน เธอกเคยตก มาแลว ทรงสาธกเรองในสกรชาดกวา :- [ สกรชาดก ] ในรชกาลพระเจาพรหมทต ครองราชสมบตในกรงพาราณส ใน หมวนตประเทศ มบงอยแหงหนง เปนทอาศยของสงหสาราสตว ตลอด จนพวกดาบส วนหนงราชสหจบสตวกนแลว ลงไปดมนาในบง เหน หมปาตวใหญลงมา คดวาจะกนวนหลง เกรงวาหมเหนตวเขาจะกลว วนหลงจกไมมา จงเลยงจากบงไป ฝายหมเหนราชสหเลยงไป เขาใจวา คงกลวตว จงรองทารบ ราชสหขอผดไววนหลง หมนกกระหยมไป บอกพวก พวกหมอน ๆ พากนตกใจ กลวตนจะพลอยยบไปดวย พากน โทษหมตวนน มนกลวแลวปรกษาวาจะทาอยางไร ? ไดรบแนะนาวา ใหไปนอนคลกคถเสย ๗ วน ถงวนกาหนดใหไปกอน ยนคอยราชสห อยเหนอลม มนทาตาม ราชสหมาตามกาหนด ไดกลนคถเขา กลว เปอนเลยยอมแพ พวกหมกไมกลาอยในทนนตอไปเหมอนกน คาทหม ทาเมอตอนเหนราชสห และราชสหกลาวเมอเหนหมเปอนคถนนวาดงน :- หมทาวา [ ๑๔๘ ] จตปปโท อห สมม เพอนเอย ! เราม ๔ เทา ตวมป สมม จตปปโท สเจากม ๔ เทา นะเพอน ! เอห สห นวตตสส มาซ ราชสห ! กลบมาซ กนน ภโต ปลายส. กลวกนจงหนหรอ ? ๑๔๘. ธม. ๗/๑๗. ชา. ๓/๑๑


ราชสหกลาววา อสจ ปตโลโมส สเจาสกปรก มขนเปอนของเนา ทคคนโธ เวายส สกร มกลนเหมนฟง หมเอย ! สเจ ยชฌตกาโมส ถาสเจาใครจะรบ ชย สมม ททาม เต. เพอนเอย ! เราใหความชนะแกเจา. ๖๐. เรองอญญตรบรษ มเรองเลาวา กลบตรในกรงราชคฤหคนหนง เคยไปเฝาสมเดจ พระศาสดาเสมอ ตอมาไดรบภรรยา นางประพฤตนอกใจสาม เขารวา ภรรยาประพฤตเชนนนแลว กลมใจไมอยากพบปะใคร ๆ เวนเฝาพระ ศาสดาไปหลายวนจงไป พระองครบสงถามวา ทาไมหายไป ? เมอเขา ทลถามเรองราวทเปนมาแลว จงตรสเตอนวา บณฑตไมโกรธตอหญง เลย ทรงเลาอดตนทานในอนภรตชาดกวา :- [ อนภรตชาดก ] นานมาแลว ครงพระเจาพรหมทตเสวยราชยในกรงพาราณส ศษย ของอาจารยทสาปาโมกขคนหนง เหนโทษของภรรยากลมใจถงกบไมได ไปปฏบตอาจารย วนหนงอาจารยถาม จงแจงการณนน ทานสอนวา บณฑตทงหลายไมขนเคอง แลวกลาวโศลกวา :-


[ ๑๔๙ ] ยถา นท จ ปนโถ จ แมนา และหนทาง รานดม สรา ปานาคาร สภา ปปา ศาลาทประชม บอนา ( เปน สาธารณะ ) ฉนใด เอว โลกตถโย นาม ชอวาสตรในโลก กฉนนน เวลา ตาส น วชชต. เขตแดนของเขา ไมม. ๖๑. เรองตสสทหรภกข มเรองเลาวา ภกษหนมรปหนงชอตสสะ เปนคนจกจกจจ ไมวา ไดอาหารนอยหรอมากอยางไร หาเรองตไดทกอยาง อวดอางยกยองวา พวกญาตของตนวาดเลศ ภกษทงหลายคดจะจบปด จงสงพระไปสบถงถน ไดความวาเหลวทงนน ความจรงภกษรปนเปนบตรคนยามเฝาประต เทยว ไปกบพวกชางไมแลวกบวช ภกษทงหลายกราบทลแดพระตถาคต พระ- องคจงตรสนทานในกฏาหกชาดกมาเลาวา :- [ กฏาหกชาดก ] ในอดตกาล มลกทาสของเศรษฐในกรงพาราณสคนหนงชอกฏาห- กะ เกดพรอมกบลกชายของนาย เมอยอม ๆ เปนคนถอเครองเรยนไป ใหลกของนายและพลอยเรยนดวย เขาเปนคนฉลาด ทงรปรางกด ตอมา ๑๔๙. ธม. ๗/๑๕. ชา. ๒/๙๘


เศรษฐจงใหเปนคนคลง ภายหลงเขาเหนฐานะของตนตกอยในความเปน ทาส ปะพลาดพลงคงแย คดจะหนไปอยทอน เตรยมทาหนงสอปลอม ชอเศรษฐ ถอไปหาเศรษฐทบานนอก ผเปนเพอนของนายมใจความวา สงบตรชายชอนมาขอแตงงานกบบตรของทาน วาง ๆ จะมาเยยม ดงน แลว ถอหนงสอไป เศรษฐบานนอกหลงเชอ ยกลกสาวใหดวยด ฝาย เศรษฐนายไมเหนทาส จงใหคนออกตาม ไปพบตวแลวกลบมาบอก เศรษฐเตรยมออกไปจบตว กฏาหกะ อยกบภรรยามกวางโตบนวาตาง ๆ นานา รวมความวา คนบานนอกทาอะไรไมเปน บนจนเขาระอา ครน ทราบวาเศรษฐนายออกไปตามตว ตกใจคดออกอบายมารบกลางทาง เฝา ปฏบตพนอบพเทาขอความกรณา ทานเศรษฐกใจออน รบวาจะไมทาให เสยชอ เวลาไปพกทบานเพอนนน ยกกฏาหกะเปนลกชวคราว เวลาหนง เรยกภรรยาของกฏาหกะไปถามความสขทกข นางบอกวาดหรอก เสยแต ตกบขาวนก เศรษฐจงบอกวาจะบอกมนตให ถาตอก ใหวาขนดง ๆ คงเลก เศรษฐอยในทนนพอสมควรแลวกลบกรง สวนกฏหกะตามสง นายแลวกลบไปถงบาน คราวนทะนงตวยงขน เวลาเขายกอาหารมากเรม ตตามเคย ภรรยาจงรายมนตขนดง ๆ เขาสะดงคดวานายบอกเรองราว ของตนแกภรรยา เขารเชนเราแลว เลยไมกลาบนแตนนมา แททจรง ภรรยากไมร วาไปตามทจาไวเทานน ตวกนปนรอนทองไปเอง มนต แกตกบขาวนนวาดงน :-


[ ๑๕๐ ] พหป โส วกตเถยย เขาไปสชนบทอนแลว อวด อางไว อ ชนปท คโต มาก อนวาคนตวาน ทเสยย ( นาย ) ตามมาแลวคงลงโทษเอา ก ช โภเค กฏาหก. กนขาวเถด กฏกหกะ !. ๖๒. เรองพระเอกทานเถระ มเรองเลาวา พระขณาสพองคหนงอยในไพรสณฑ ทานมอทาน ทขนใจอย ๒ คาถา มกออกอทานอยางนนเสมอ แมประกาศธมมสสวนะ ในวนอโบสถ กกลาวคาถานน ทวยเทพเจาไดยนแลวพากนรองซอง สาธการเสยงสนนหวนไหว ภายหลงมภกษนกจาพระไตรปฎกปถชน ๒ รป พาบรวารไปในทนน พระเอกทานเถระผเปนเจาถน ทาการตองรบ ขบส แสดงความยนดปรดาวาพวกผมจกไดฟงธรรม ภกษทไปซกถาม ถงคนฟง ทานบอกวาไมมคน มแตเทวดา เมอเทศนจบเลยซองสาธการ บนลอลนสนนดง ในวนธสมสสวนะจงอาราธนาใหทานทง ๒ สวดและ เทศน จบลงไมมเทวดาสาธเลย ชกใหฉงนแกผแสดง ทานเอกทานเถระ จงขนธรรมาสนกลาวคาถาตามเคย ในเวลาจบ เทวดาพากนซองสาธการ สนนปา พวกบรวารพากนตวาเทวดามโขโลกนะ ภกษทรงพระไตรปฎก แสดงสไมสาธ สวนหลวงตาแสดงคาถาเดยวเทานน สาธกนลน พวก นนกลบวดทลความแดพระศาสดา พระองคจงตรสเปนใจความวา คนพด มาก ไมใชผทรงธรรม ผปฏบตนนแหละ จงชอวาผทรงธรรม กคาถา อทานทขนใจของพระเถระนนวา :- ๑๕๐. ธม. ๗/๒๓. ชา. ๒/๓๒๖


[ ๑๕๑ ] อธเจตโส อปปมชชโต ผมใจเดดเดยว ไมประมาท มนโน โมนปเถส สกขโต เปนผรศกษาอยในทางรทงหลาย โสกา น ภวนต ตาทโน เปนผคงท สงบเรยบแลว มสต อปสนตสส สทา สตมโต. ทกเมอ ยอมไมมความโศก. ๖๓. เรองพระปธานกมมกตสสเถระ มเรองเลาวา กลบตรชาวเมองสาวตถ พรกนออกบวชหลายคน บวชแลวเรยนกมมฏฐาน ไปทาความเพยรในปา เหลออยรปเดยว พวก ทไปบรรลพระอรหนตแลว กลบมาทลคณทตนไดแดพระศาสดา พระองค ทรงทาปฏสนถารปราศรยดวยอยางนาปลมใจ องคทเหลออยนน นก กระหยมจะไดรบคาเชนนบาง ตงทาความเพยรในคนนนเอง เดนจงกรม ไปจวนสวาง งวงจดเขาลมลงขาหก รองเอดตะโร พวกเพอนพากนมาด จดแจงหาหยกหายารกษาจนสายเลยไปในทนมนตไมทน พระพทธองค ตรสถามทราบเรองแลวทรงเลานทานวรณกฏฐชาดกวา :- [ วรณกฏฐชาดก ] ในอดตกาล อาจารยทสาปาโมกขในเมองตกกสลา ในแควน คนธารรฐ สอนศลปะแกศษยประมาณ ๕๐๐ คน วนหนงพวกเขาออกไป ปาหาฟนมาใช ถงปาแลวตางเทยวหาฟนกนทกคน เวนแตหนมนอยคน ๑๕๑. ธม. ๗/๔๔


หนง เปนคนขเกยจ เขาพบตนไมแลวคดวาเรามอยเสยสกครกได คด ดงนแลว กนอนกรนสบาย ฝายคนอนหาฟนไดแลวจะกลบ เหนมาณพ นนกลบจงปลกใหตน เขาลกขนงวเงย อยางทเรยกวางวงขตา ปนขน ตนกมหกกงสด ๆ หกไปหกมาโดยอารามรบ กงกมทหกดดถกนยนตา แตก เอามอหนงกมนยนตา มอหนงหอบกงกมสดตามพวกเพอนมา. วนนนมคนมาเชญอาจารยและศษยไปในงานทบานไกลเชาพรงน จา ตองออกแตเชาตร จงสงใหคนครวทาอาหารไปกนกลางทาง คนครวลก ขนแตดก ควาเอาไมกมสดททงอยขางบนนนไปทาฟน ไฟไมตด เฝากอ เสยออนใจ จนพระอาทตยขน อาหารยงไมเสรจ สายเกนไป ไปไมทน เวลาทรบเขาไว ทานอาจารยทสาปาโมกขทราบมลเหตวา เพราะมาณพ หนมนอยนนหกไมกมสดมา จงตาหนโทษ แลวกลาวคาถาวา :- [ ๑๕๒ ] โย ปพเพ กรณยาน การงานทควรทากอน ปจฉา โส กาตมจฉต เอาไวทาเสยภายหลง วรณกฏ ภ โชว เขายอมเดอดรอนภายหลง ส ปจฉา อนตปปต. เหมอนมาณพผหกไมกม. ๑๕๒. ม. ๗/๖๔. ชา. ๒/๑๑๙


๖๔. เรองพระมหลลกเถระ มเรองเลาวา กฎมพผมอนจะกน ๒ สหาย อยในกรงสาวตถ ได ฟงธรรมเทศนาของสมเดจพระศาสดา คดวาตนแกเฒาแลว ครองเรอน กไมมประโยชนอะไร ดงนแลว ออกบวชดวยกน ใหสรางทอยไวตอน ทายวด ไมเลาเรยนศกษาอะไร เปนพระหลวงตาอยอยางนน ไป บณฑบาตและเลยฉนทบานเสมอ ภรรยาเดมของหลวงตารปหนงทาสารบ กบขาวถวาย ตอมานางปวงตายลง หลวงตา ๒ องคนนเสยใจ กอดคอ กนรองไหราพนถง ภกษพากนไปด ไตถามไดความแลว มาพดขนใน ธรรมสภา พระศาสดาเสดจมา ทรงทราบแลว ตรสเลาเรองในกากชาดก วา :- [ กากชาดก ] ครงดกดาบรรพ มกา ๒ ตวผวเมย พากนไปหาอาหารตามชาย ทะเล พบเครองเซนทเขานาไปเซนไว เขาใจวามลาภแลวจกกนจนเตมท ซาดมเหลาเขาไปดวย ฤทธเหลาทาใหเมา นกสนกในใจ จะลงเลนนา ในทะเล ออกไปเกาะทชายหาด จะเผลอตวอยางไรไมปรากฏ คลนซด มาถกนางกาพลดตกนาไป ปลาเลยคาบไปอกตอหนง พากนมากลมรมสงภาษา รวาเมยตกนาแลว ตางปรกษาหารอกนวา จะทาอยางไร ? เหนรวมกน วา ตองวดนาทะเลเอนางกาคนมา ฉะนแลว เอาปากอมนาขนไปทง บนฝง จนคางลาปากซดเหนอยเตมทน ตางกหยดพก เหนทาไมไหว จงชวนกนวา :-


[ ๑๕๓ ] อป น หนกา สนตา เออก คางกลา มขจ ปรสสสต ปากกซด โอรมาม น ปาเรม เลกเถอะ ไมไหวแน ปรเตว มโหทธ. หวงนาใหญยงเตมท. ๖๕. เรองมหาธนวาณช มเรองเลาวา มหาธนวาณช เอาผาส ( ยอมดวยดอกคา ) บรรทก เกวยน ๕๐๐ เลม ออกจากรงพาราณสไปกรงสาวตถ ถงแมนาแหง หนงในระหวางทาง ปลดเกวยนพกอยฝงน คดวารงขนถงจกขามแมนา ตอนกลางคนฝนตกใหญ นาหลากเตมแมนา ๗ วน เปนอนยงขามไมได เขาจงคดวา เรามาไกลแลว ถาจกเดนทางตอไปอกจะเนนชา เราจกพก ทาการงานขายผาอยในทนเสยสก ๓ ฤดตลอดป พระศาสดาเสดจเขาไป บณฑบาตในเมอง เหนมหาธนวาณชแลว ทรงยมพราย พระอานนท เหน จงทลถามเหต พระองคทรงบอกวา มหาธนวาณชไมเฉลยวถง อนตรายแหงชวตของตน มวคดแตจะพกขายของอยในทนบตงป จกอยไป ไดอกสปดาหเดยวเทานน พระอานนททราบความแลว ทลขอพทธานมต ไปบอกใหเขารตว เขารสกตวแลว ทาบญตลอดสปดาห ไดสาเรจ โสดาปตตผล ถงวนกาหนด ตายไปเกดในดสตวมาน ตอนทตรสกะ ๑๕๓. ธม. ๗/๗๕. ชา. ๒๒/๙๓


พระอานนทในระหวางทางนน ไดตรสคาถาวา :- [ ๑๕๔ ] อชเชว กจจ อาตปป ความพากเพยร ควรทาในวนน โก ช า มาณ สเว ใครจะรวาตายตอพรงน น ห โน สงครนเตน เพราะเราจะผดเพยนกบหญามฤตย มหาเสเนน มจจนา ผมกองทพใหญนนไมไดเลย เอว วหาร อาตาป มนผสงบ เรยกผขะมกเขมนประจา อโหรตตมตนทต อยอยางน ไมละเลยทงกลางวน ต เว ภทเทกรตโตต กลางคนนนแล วาผมราตรเดยว สนโต อาจกขเต มน. เจรญ. ๖๖. เรองพระวชชบตร มเรองเลาวา ในครงพทธกาล ประเทศวชช นครหลวงชอเวสาล เปนประเทศทเจรญทดเทยมกบประเทศอน ๆ เจาลจฉวทงหลายเปนผ ปกครอง วธปกครองนน ไมใชราชาธปไตย ไมใชประชาธปไตย ม กษตรยหลายองคผลดเปลยนเวรกนปกครอง พระวชชบตรเปนเจาผอยใน เกณฑนองคหนง แตละราชสมบตอนตนจะพงไดนนออกทรงผนวชเสย ไปบาเพญสมณธรรมอยในปาไมไกลพระนครนก ณ เพญราตรวนหนง ในพระนครมงานรนเรง ทวงทคงคลายเฉลม เสยงบรรเลงเครองดนตร ๑๕๔. ธม. ๗/๘๑


ครกครนกกกองพระนคร มเจานายตลอดถงราษฎรแตงกายออกเทยวเตร กนตามวถทาง คนนนพระวชชบตรกาลงเดนจงกรมอยในลานจงกรม ใหญ ดวงเดอนเพญกลอยเดนอยในนภากาศ ทานมองดแลว หนมาแลด อนภาพทเปนพระ ประพฤตตนอยางปอนและหงอยเหงา ทงเสยงดนตร กมาเราใจใหโหยหวนถงตวเองขนอก ถงกบออกอทาน เทวดาผอยในปา นนไดยนคดจะใหทานสลดใจ จงกลาวคาถาเตอน รงขนทานเขาไปเฝา พระศาสดา สดบธรรมเทศนา บรรลพระอรหตผล กคาถาของพระ วชชบตรและของเทวดานน ดงน :- พระวชชบตรกลาว [ ๑๕๕ ] เอกกา มย อร เ เราแกรวอยในพงไพรคนเดยวดาย วหราม อปวทธว วนสม ทารก เหมอนไมทเขาทงไวในปา เอตาทสกาย รตตยา ในราตรเชนน โก ส ทาน อมเหห ปาปโย. โอ ! เดยวนใครเลาทเลวกวาเรา ! เทวดากลาว [ ๑๕๖ ] เอกโก ตว อร เ ทานแกรวอยในพงไพรคนเดยวดาย วหรส อปวทธว วนสม ทารก เหมอนไมทเขาทงไวในปา ๑๕๕. ธม. ๗/๑๐๘. ๑๕๖. ธม. ๗/๑๐๘.


ตสส เต พหกา ปหยนต เขามากคนยอมกระหยมตอ ทาน เนรยกา วย สคคคามน. เหมอนสตวนรกกระหยมตอผไป สวรรคฉะนน. ๖๗. เรองนางจฬสภททา มเรองเลาวา อนาถปณฑกเศรษฐ เปนสหายกบอคคเศรษฐ ชาว อคคนครแตยงเยาว เคยศกษาศลปะรวมอาจารยกนมา และทาสญญากนไว วา ถาขางหนงมบตร ขางหนงมบตร จะใหแตงงานกนภายหลง เมอ เศรษฐทง ๒ มบตรธดาโตแลว อคคเศรษฐมาคาขายทกรงสาวตถ พก อยทบานอนาถปณฑกเศรษฐ ๆ ใหนางสาวจฬสภททาบตรเปนผรบรอง นางคอยปฏบตจนอคคเศรษฐชอบใจ อางถงสญญานนตออนาถปณฑก- เศรษฐ ขอบตรใหแกบตรของตน เปนผลสาเรจโดยเรยบรอย เมอนาง อยในสกลสาม ขดของดวยเรองศาสนา เพราะตนนบถอพระพทธเจา เขานบถอพวกชเปลอย ( อเจลก ). ครงหนง เศรษฐมงานทบาน นมนตพวกชเปลอยไป และเรยก ใหลกสะใภออกมาไหวพระ นางละอายใจ ไมกลาออกมาไหว เหมาวา ชเปลอยไมมยางอาย เศรษฐเฝาเตอน ถกนางดอเสยทกครง จงโกรธ ถงกบขบไลออกจากบาน แตคนอนเขาหามไวจงสงบลง แมผวทราบวา เกดเอะอะกนอยางนน นกสนเทหอย จงใหคนไปตามตวลกสะใภมาถาม ถงพระของนางวา :-


[ ๑๕๗ ] กทสา สมณา ตยห พวกสมณะของเจาเชนไร ? พาฬห โข เน ปสสส จงสรรเสรญทานนกหนา กสลา กสมาจารา มศลอยางไร มความประพฤต อยางไร ? ต เม อกขาห ปจฉตา. เจาถกถามแลว จงบอกขอนนแกเรา. นางชแจงวา [ ๑๕๘ ] สนตนทรยา สนตมานสา ทานมอนทรยสงบ มนาใจสงบ สนต เตส คต ต ทานยนเดนเรยบรอย โอกขตตจกข มตภาณ มนยนตาทอดลง พดพอประมาณ ตาทสา สมณา มม พวกสมณะของฉนเปนเชนนน กายกมม สจ เตส กายกรรมของทานสะอาด วาจากมม อนาวล วาจากรรมไมมวหมอง มโนกมม สวสทธ มโนกรรมผองแผว ตาทสา สมณา มม พวกสมณะของฉนเปนเชนนน วมลา สงขมตตาภา ทานผดผอง มรศมดจสงขและมกดา สทธา อนตรพาหรา หมดจดทงภายในทงภายนอก ปณณา สทเธห ธมเมห เตมไปดวยธรรมอนหมดจด ตาทสา สมณา มม พวกสมณะของฉนเปนเชนนน ลาเภน อนนโต โลโก โลกฟขนเพราะลาภ ๑๕๗. ธม. ๗/๑๑๔. ๑๕๘. ธม. ๗/๑๑๔.


อลาเภน จ โอนโต และแฟบลงเพราะหาลาภมได ลาภาลาเภน เอกฏา ทานผตงอยอยางเดยว ทงมลาภและ หาลาภมได ตาทสา สมณา มม พวกสมณะของฉนเปนเชนนน ยเสน อนนโต โลโก โลกฟขนเพราะยศ อยเสน จ โอนโต และแฟบลงเพราะหายศมได ยสายเสน เอกฏา ทานผตงอยอยางเดยว ทงมยศและ หายศมได ตาทสา สมณา มม พวกสมณะของฉนเปนเชนนน ปสสาย อนนโต โลโก โลกฟขนเพราะสรรเสรญ นนทายาป จ โอนโต และแฟบลงเพราะนนทา สมา นนทาปสสาส ทานผเสมอในเพราะนนทาและสรร- เสรญ ตาทสา สมณา มม พวกสมณะของฉนเปนเชนนน สเขน อนนโต โลโก โลกฟขนเพราะสข ทกเขนาป จ โอนโต และแฟบลงเพราะทกข อกมปา สขทกเขส ทานผไมหวนไหวในเพราะสข และทกข ตาทสา สมณา มม. พวกสมณะของฉนเปนเชนนน.


๖๘. เรองบตรของปรชณณพราหมณ มเรองเลาวา ในกรงสาวตถ มพราหมณแกคนหนง มทรพย ๘ แสนเหรยญ มบตร ๔ คน ในคราวบตรไดภรรยา พราหมณใหคนละ แสน เหลออก ๔ แสน ตอมาพราหมณตาย พวกบตรเกรง ถาบดาได มารดาเลยง ทรพย ๔ แสนนนจะสญ จงชวยกนเอาใจปฏบตอยางด แลวขอแบงทรพยนนอก ฝายพราหมณหวงพงบตรจงแบงใหจนหมดตว พอบตรไดแลวจงคบคดกบภรรยา ไลพราหมณบดาออกเสยจากบาน พราหมณตองเทยวระเหระหนไปอยางผดตกยาก แลวบวชเปนตาปะขาว รางกายซบผอม ผาผอนกเกาคราครา ไมเปนอนกนอนนอน นกถงอก เขาอกเราแลวกนาอนาถ พราหมณไมมทพง ระลกถงสมเดจพระพทธเจา วา พระองคเปนผตอนรบปราศรยดหนกหนา อาจพดใหสบายใจได จงเขาไปเฝา เลาเรองถวายตงแตตนจนอวสาน พระองคตรสปราศรยดวย แลว ใหพราหมณทองคาถาไปกลาวขนในทประชม ในเมอบตรของตน อยทนนดวย พราหมณไปทประชมแลว ยนขออนญาตกลาวคาถาทจาไป วา :- [ ๑๕๙ ] เยห ชาเตห นนทสส ขาพเจาจกเพลดเพลนกบพวกบตร เหลาใดทเกดมา เยส จ ภวมจฉส และจกหวงความเจรญตอพวกบตร เหลาใด ๑๕๙. ธม. ๗/๑๔๒.


เต ม ทาเรห สปจฉา บตรเหลานนคบคดกบพวกเมย เกยด สาว วาเรนต สกร กนขาพเจาเสยเหมอนหมาเกยดกน หมฉะนน อสนตา กร ม ชมมา ไดยนวา คนเลวทราม ตาชา ยง ตาต ตาตาต ภาสเร เรยกขาพเจาวา พอ พอ รกขสา ปตตรเปน ผรายปลอมตวเปนบตรมา เต ชหนต วโยคต มนจงทอดทงขาพเจาผเฒาเสย อสโสว ชรโณ นพโภโค เหมอนมาแกแลว ใชไมได ขาทนา อปนยต ถกเขาไลออกจากทกน (โรง ) พาลานมป ปตา เถโร แมบดาแกของพวกคนโง ปราคาเรส ภกขต ตองขอทานทบานเรอนของคนอน ทณโฑ ว กร เม เสยโย ไดยนวา ไมเทา ของขาพเจายงด กวา ย เจ ปตตา อนสสวา ซงถาพวกบตรไมเชอฟง จณฑมป โคณ วาเรต เพราะไมเทากนโคดกได อโถ จณฑมป กกกร กนสนขดกได อนธกาเร ปเร โหต ในเวลามดกอยขางหนา คมภเร คาธเมธต ในนาลกกใชหยงได ทณฑสส อานภาเวน ดวยอานภาพของไมเทา ขลตวา ปฏตฏต. ลนไป ยงกลบตงตวได.


ในครงพทธกาล ประเพณในกรงสาวตถมอยวา บตรทรบสมบต ของบดามารดาแลว ไมเลยงทาน โทษถงประหาร ฉะนน เมอ พราหมณพดขนในกลางประชมอยางนน พวกบตรจะถกลงอาชญา ถงตาย เขารสกตวกลวตาย มาหมอบลงทเทาของบดาขอชวต พราหมณใจออนยอมยกให บรรดาคนในประชมนนขสาทบไววา ตอไป ถาไมบารงบดาใหด จะตองถกฆา จาเดมแตนนมา พราหมณ จงสบาย อวนพมกาลง ระลกถงคณพระศาสดา จดผาถวาย ๑ ค และอญเชญเสดจรบบณฑบาตทบานบตรทง ๔ คน เวยนไปจนรอบ. คราวหนง มงานมงคลในบาน พราหมณใหอญเชญเสดจ พระศาสดาไปพรอมดวยภกษสงฆ ๕๐๐ รป ในเวลาเสวย บตร ของพราหมณนงปฏบตอยกบบดา ไดทลใหพระองคทอดพระเนตร รปรางของพราหมณ เพอแสดงวาเขาไดปฏบตบดาเตมทจนอวนพ พระองคทอดพระเนตรแลว ตรสกะเขาวา ทานทาดแลว การเลยง มารดาบดา อนทานโบราณกบณฑตประพฤตกนมาแลว ตรสมาตโปสก- ชาดกสนบสนนวา :- [ มาตโปสกชาดก ] ในครงโบราณ มชางโขลงหนงอยในปา จาโขลงเปนชางเผอก คมโขลงเทยวหากน ชางพงมารดาของจาโขลงนน นยนตาบอดไป หากนไมได จาโขลงหกกงไมผลไม ใชใหชางอนนาไปใหถงทอย แตถกยกยอกกนเสยบางในกลางทาง ภายหลงจาโขลงรเขาจงทงโขลง


พามารดาไปซมอยทภเขาลกหนง แลวหาเลยงเอง ครนกาลลวงมา มนายพเนจรเดนหลงทางไปพบเขา ไมรจกทางกลบ พญาชางสงสาร นามาสงถงถนคน ประจวบกบเวลาทชางเผอกคพระนครลมลง กาลงตองการหาใหม นายพเนจรจงเขาไปอาสารบนาทาง พาควาญ ชางไปจบมาได พญาชางถกนาตวเขาไปในบร แมจะไดรบบารงบาเรอ อยางยงกด ถงกระนนกไมจบหญาและอาหาร กาสรดเศราถงมารดา มไดสราง เพราะตนไมอยแลวมารดาอดอาหาร ฉะนน ตนจงไมกน อาหาร ยอมอดตามมารดา แมชางยงกตญรกมารดาถงปานน ถา คนเราทอดทงมารดาแลวนาอดสตอชาง เมอชางไมจบอาหารและ ซมเซาเชนนน พระเจาแผนดนจงรบสงถาม ไดความวา ชางถก พรากจากมารดา ๆ ตองอดอาหารมาหลายวน จงเปนหวงและเสยใจ ยงนก ฉะนจงไมจบหญาและอาหาร พระเจาแผนดนไดฟงดงนแลว จงรบสงใหปลอยไป เมอมารดาไมเหนพญาชางกลบไปตามเคย และ หาไปหลายวนเชนน กจะรวาคงถกจบเสยแลว รองราพนอยตว เดยววา :- [ ๑๖๐ ] ตสส นาคสส วปปวาเสน เพราะชางนนไมอย วรฬหา สลลกโย จ กฏชา จ ไมออยชาง และโมกมน ไม ( กรวนทกรวรา ภสามา อโลก ( เถาวลยโตง ไมโปง ไมประยงค คงงอกงามแลว นวาเต ปปผตา จ และกรรณการทเชงเขาคงบาน กณณการา. แลว. ๑๖๐. ธม. ๗/๑๔๔-๑๔๕. ชา. ๖/๓


เกจเทว สวณณกายรา พวกอามาตย ทแตงตวดวย เครอง ทอง บางพวก นาคราช ภรนต ปณเฑน คงเอาอาหารปรนปรอพญาชาง ยตถ ราชา ราชกมาโร วา ทพระราชา หรอพระราชกมาร ทรงแลว กวจมภเหสสต อสภโต ). ไมพรนพรง จกตดเกราะ ( ของ ขาศก ) ได ). ๖๙. เรองสานสามเณร มเรองเลาวา ยงมอบาสกาคนหนง มบตรคนเดยว ชอสาน จดใหบรรพชาเปนสามเณรเมออายรนหนม จาเดมแตบวชแลว สามเณรเปนผมมารยาทด เอาใจใสอาจารยอปชฌายและอาคนตกะ ตลอดถงสถานท กจดทาโดยเรยบรอย ทงเปนผชานาญในทาง สรภญญะดวย ในเวลาสวดจบ เคยแผสวนบญใหแกมารดาบดาเสมอ มารดาในชาตกอนของสามเณรนน เกดเปนยกษณ มาฟงธรรมกบ พวกเทวดา ไดยนสามเณรแผสวนบญใหกยนดรบ เทวดาและยกษ อน ๆ ทราบวานางเคยเปนมารดาของสามเณรสานเลยเคารพนบถอ และรบรองเปนอยางด อนนเปนอานสงสของการมบตรเปนผบวช ประพฤตพรหมจรรยดอยในพระศาสนา. กาลตอมา เมอสามเณรอายครบอปสมบท แตไมอยากบวช


เพราะอยางไรไมปรากฏ เออมระอาเตมทน จงเขาไปหามารดา บอกวาจะสก มารดาชแจงอยางไรกไมสาเรจ จะสกใหได มารดา จงคดวาจะใหรสกเอาเอง จงนมนตใหคอยอยกอน จดแจงหงหา อาหารถวาย ฝายนางยกษณมารดาเดมนน รเรองสามเณรสาน ไมอยากใหสก คดจะทาลายความคดเสย จงไปเขาสงสามเณรให ลมลงชกอยกบท มารดากาลงซาวขาวอย และคนอนเหนดงนน พากนมาแกไข บางกคราครวญรองไหราพน นางยกษณตอบและ สงใหบอกสามเณร แลวปลอย สามเณรรสกตวลมตามองดเหน คนนงลอมเปนกลม จงถามมารดา มารดาตอบใหรเรองแลว เลย ไมสก ไดอปสมบทแลวไมชา กสาเรจพระอรหตผล. คาถาทราพน และถามตอบกนนนดงน :- มารดาราพนวา ๑๖๑ จาตททส ป จทส วน ๑๔ คา ๑๕ คา ยา จ ปกขสส อฏม และ ๘ คา แหงปกษ ปารหารยปกข จ และปารหารยปกษ อฏงคสสมาคต ผใดพกรกษาอโบสถ ประกอบ อโปสถ อปวสนต ดวย ๘ องค พรหมจรย จรนต เย ผใดประพฤตพรหมจรรย น เตห ยกขา กฬนต พวกยกษไมหยอกเยากบผนน อต เม อรหต สต เราฟงมาจากพระอรหนตอยางน ๑๖๑. ธม. ๗/๑๕๐


สาทาน อชช ปสสาม คราวน วนน เราเหนเอง ยกขา กฬนต สานนา. พวกยกษหยอกเยากบสาน. นางยกษณกลาววา [ ๑๖๒ ] จาตททส ป จทส วน ๑๔ คา ๑๕ คา ยา จ ปกขสส อฏม และ ๘ คา แหงปกษ ปารหารยปกข จ และปารหารปกษ อฏงคสสมาคต ผใดพกรกษาอโบสถ ประกอบ อโปสถ อปวสนต ดวย ๘ องค พรหมจรย จรนต เย ผใดประพฤตพรหมจรรย น เตห ยกขา กฬนต พวกยกษไมหยอกเยากบผนน สาห เต อรหต สต. ทานฟงมาจากพระอรหนตถกแลว. สาน ปพทธ วชชาห สานตนแลว จงบอกวา ยกขาน วจน อท นเปนคาสงของพวกยกษวา มากาส ปาปก กมม ทานอยาไดทากรรมชว อาว วา ยท วา รโห ทงในทแจง ทงในทลบ สเจ ตว ปาปก กมม ถาทานจกทาหรอทาอย ซงกรรม กรสสส กโรส วา ชว น เต ทกขา ปมตยตถ ทานจะพนจากทกขไมได อปจจาป ปลายโต. ตอใหเหาะหนไป. ๑๖๒. ธม. ๗/๑๕๑


สามเณรถามวา [ ๑๖๓ ] มต วา อมม โรทนต แม ! คนอนเขารองไหถงคนทตาย แลว โย วา ชว น ทสสต หรอคนทเปนอย แตไมเหน ชวนต อมม ปสสนต แม ! เหนฉนยงเปนอย กสมา ม อมม โรทส. รองไหถงฉนทาไม นะแม ! มารดาตอบและเตอนวา [ ๑๖๔ ] มต วา ปตต โรทนต ลกเอย ! คนอนเขารองไหถงคน ทตายแลว โย วา ชว น ทสสต หรอคนทเปนอย แตไมเหน โย จ กาเม จชตวาน กแตวา ผใดละกามทงหลายแลว ปนราวตตเต อธ หวนมาในกามนอก ต วาป ปตต โรทนต เขารองไหถงผนนกม นะลก ! ปน ชว มโต ห โส. เพราะวา ถงผนนยงเปนอย ก เทากบตายแลว. กกกลา อพภโต ตาต ฉนยกขนจากเถารงแลว พอ ! กกกล ปตตมจฉส ยงหวงตกเถารงอกหรอ ? นรกา อพภโต ตาต ฉนยกขนจากนรกแลว พอ ! นรก ปตตมจฉส. ยงหวงตกนรกอกหรอ ? อภธาวถ ภททนเต ปลกตวไปเถด ทานผเจรญ ! ๑๖๓. ธม. ๗/๑๕๒. ๑๖๔. ธม. ๗/๑๕๒


กสส อชฌาปยาม เส ฉนจะใหเขาคอนวาเอาใครเลา ? อาทตตา นหต ภณฑ ทาน ดจของทนาออกจากเรอนทถก ไฟไหมแลว ปน ฑยหตมจฉส. ยงหวงจะถกไฟไหมอกหรอ ? ๗๐. เรองมาร มเรองเลาวา ครงสมเดจพระศาสดาประทบอยทกระทอมในปา ขางภเขาหมพานต เหนประชาชนถกบบคนดวยราชอาชญา ทรง ดารดวยพระกรณาวา อาจจะทรงราชยโดยธรรม ไมรบกวนรกราน ผอนใหเดอดรอน ทงจะไมใชใหใครทาดวย พญามารทราบปรวตก นน จงเขาไปทลอาราธนา และชแจงวา หาดพระองคจะพงอธษฐาน ภเขาหมพานตใหเปนทองกได สวนตนจกรบอาสาจดการเงน ทมารทล ดงน เพราะคอยตามผจญมานานแลว เมอไดโอกาส กชกใหเขว อกตามเคย แตพระองคหารบไม ถงกบไมยอมรบปรกษาหารอดวย และตรสพระคาถาวา :- [ ๑๖๕ ] ปพพตสส สวณณส ภเขาทองคา ชาตรปสส เกวล ธรรมชาตลวน ทวตาป นาลเมกสส ตอให ๒ ลก กไมพอแกคน ๆ เดยว ๑๖๕. ธม. ๗/๑๖๐


อต วทธา สม จเร. คนรดงนแลวพงประพฤตให เรยบ- รอย. โย ทกขมททกข ยโตนทาน ผใดไดเหนทกขอนมกามเปนตน เคา กาเมส โส ชนต กถ นเมยย ผนนจะพงนอมไปหากามอยางไร ได ? อปธ วทตวา สงโคต โลเก คนรจกอปธกเลส วาเปนเครอง ของในโลก ตสเสว ชนต วนยาย สกเข. พงสาเหนยกเพอขจดมนเสย. ๗๑. เรองพระนางเขมา มเรองเลาวา พระนางเขมาอครมเหสของพระเจาพมพสาร ตงความปรารถนาไวในปางสมเดจพระปทมตตรพทธเจา เปนผมรป งาม ไดยนเขาวา พระศาสดาทรงตโทษของรป ไมกลาเขาเฝา ดวยเกรงวาพระองคจะตรปของตน พระราชาทรงทราบ จงให จนตกวแตงเพลงขบชมเวฬวน แลวโปรดใหพวกละครรองสง พระ นางไดสดบแลวใครจะไปชม พระเจาแผนดนกพาไปชม แลวเลย เฝาพระศาสดา ๆ ทรงทราบอธยาศย จงนฤมตรปสตรสาวสวยถวาย งานพดอยใกล ๆ แลวกใหแปรไปจนเหลอแตกระดกเปนทสด ชน แรกพระนางตะลงด ไมเปนอนฟงเนอธรรม เพงพนจดรปทแปรไป


จนเบอหนาย ดวยมาเหนความไมมสาระ พระองคทรงทราบวารจต จงตรสพระคาถาวา :- [ ๑๖๖ ] อาตร อสจ ปต พระนางเขมา ! จงเหนรปทคมกน ปสส เขเม สมสสย ขน เดอดรอน ไมสะอาด เนา อคฆรนต ปคฆรนต หลงไหลออกทวตว พาลาน อภปตถต. ทพวกคนเขลาปรารถนานก. ๗๒. เรองอคคเสนเศรษฐบตร มเรองเลาวา ตามปกตปหนงหรอ ๖ เดอน มพวกละครไป กรงราชคฤห เลนถวายพระเจาแผนดนราว ๗ วน ไดรบพระราชทาน และไดเงนรางวลของผอน ๆ ทไปดอก บตรเศรษฐผหนงชออคคเสน ไปดดวย เกดรกนางละครจด ถงกบกลบมาบานนอนอดอาหาร ถาไมไดจะยอมตาย ไมลกขน ฝายมารดาบดาปลอบโยนเทาไรก ไมสาเรจ จงเอาเงนไปใหเขาพนกหาปณะ ขอหญงนนมาให แต เขาไมยอม ถาไปกบเขา เขาจะให บตรเศรษฐยอมไปกบเขา ไม เชอฟงมารดาบดา เทยวแสดงในทตาง ๆ จนมบตรดวยกน ๑ คน. ไดยนวา เขาเคยเปนคกนมาในชาตกอน ครงหนง ใสบาตร พระอรหนตและตงปรารถนา พระเถระยมรบ ครนทานไปแลว ภรรยาออกความเหนวา บางทเธอเปนละคร สามรบสมอางวาเหนจกเปน จรง อนนเปนบรพกรรม. ๑๖๖. ธม. ๘/๒๑


จาเนยรกาลลวงมา พวกละครพากนกลบมาแสดงทกรงราชคฤห อก อคคเสนเปนผแสดงดวย มหาชนพากนไปดมาก สมเดจพระ ศาสดาทอดพระเนตรเหนเขาเขาอยในขาย ในเวลาเขาแสดงหกคะเมน ตลงกา ๗ รอบบนปลายไม คนฮากนเกรยวกราว เวลาทพระองค เสดจผานไป คนกลบมาดเสดจหมด เขาแปลกใจ เพราะธรรมดาดพระ กบดละครสนกผดกนเพยงไร ไฉนจงเปนอยางน ถงแสดงไปกเปลา ๆ. พระศาสดารบสงใหพระโมคคลลานะไปบอกเขาใหแสดงไปเถด. อนนทา ใหเขาเหนไปเองวาพระตองการด ถงกบโดยตลงกาบนปลายไมตง ๑๔ รอบ พระเถระไปบอกเปนโศลกวา :- ๑๖๗ องฆ ปสส นฏปตต เชญดเถด อคคเสน ! ผเปนบตร อคคเสน มหพพล ละคร ผมกาลงมาก กโรห ราค ปรสาย จงทาความพอใจแกชมนมชน หาสยสส มหาชน. จงยงมหาชนใหเฮฮา. อคคเสนตอบเปนโศลกวา :- องฆ ปสส มหาป เชญดเถด ทานโมคคลลานะ ! ผม โมคคลลาน มหทธก ปญญามาก ผมฤทธมาก กโรม ราค ปรสาย ผมจะทาความพอใจแกชมนมชน หาสยาม มหาชน. จะยงมหาชนใหเฮฮา. ๑๖๗. ธม. ๘/๒๕


๗๓. เรองจฬธนคคหบณฑต มเรองเลาวา ภกษรปหนง ไปฉนขาวตมในหอฉน ครนฉน แลว ไมมนาดม จงเขาไปหานาในบาน หญงรนสาวคนหนงตกนามา ให และปวารณาไว ภายหลงภกษไปอกจนคนกน ความคนกน ในระหวางหญงกบชาย มกจะแปรเปนอนได ฉะนน ภกษหนมรปนน จงคดสกจนตวแปบ พระศาสดาทรงทราบเรองตลอดแลว ตรส สอนดวยชาดกวา :- [ จฬธนคคหชาดก ] ในครงอดตกาล ยงมมาณพชาวกรงพาราณสคนหนง ออกไป ศกษาศลปวทยา ณ เมองตกกสลา เลาเรยนชานาญทดเทยวอาจารย เปนบณฑตแหงการแมนธน จนมชอวาจฬธนคคหบณฑต เมอ สาเรจการเรยน ลาอาจารยกลบเมอง อาจารยยกบตรใหคนหนง เขาพาภรรยาเดนทางกลบ มลกศรตดตวไป ๕๐ ลกกบมดดาบ ๑ เลม ตองผานดง ๒ แหง ผานดงแรกพบชางด ใชลกศรยงชางเลย ๑ ลก ผานดงท ๒ พบโจร ๕๐ คน เกดตอสกนขน ใชลกศร ๔๙ ลกทเหลอ ยงโจรตาย ๔๙ คน เหลอแตหวหนาโจร ปลากนกดโจรลงไวได เรยกใหภรรยาสงดาบใหตดศรษะ แตภรรยาเกดรกโจรขนมาทนท สงดามดาบใหโจร โจรใชดาบฆาจฬธนคคหบณฑตตาย แลวพาภรรยา ไป ไตถามประวตรเรองแลว ชงนาใจไมซอสตย เกรงภยเชนนนจะมา ถงตนเขาบาง จงพาไปทแมนา แลวหลอกทงไวฝงน แลวเอาเครอง ประดบหนไป นางเหนผดสงเกต รองเรยกใหขามมารบ แตเขาไมยอม


กลบมารบ. ฝายทาวสกกะเหนเหตการณนนตลอด คดจะเยยผทาผด จง สงใหมาตลแปลงเปนปลา ใหปญจสขะแปลงเปนเหยยว พระองค เองแปลงเปนสนขจงจอก คาบเนอไปททาใกลนาง ใหปลาโดดขนมา บนบก สนขจงจอกจะทงเนอ วงไปตะครบปลา ปลาโดดลงนาเสย กอน เหยยวมาโฉบเนอไปเสยอก สนขจงจอกทานอนซมเปนทเสยใจ ดงนแลว ตางไปทาตามนน เมอนางเหนเขา นกขบขนลมความทกข หวเราะขนมาทงนาตา สนขจงจอกจงกลาวโตตอบกบนาง ( เหมอน เรองจนทโครพ แตในนไมปรากฏวานางถกสาปใหเปนชะน ) นางกบ โจรและกบสนขจงจอกโตตอบกน ดงน :- นางเรยกโจรวา [ ๑๖๘ ] สพพ ภณฑ สมาทาย พอพราหมณ ! ขนของทงหมด ปาร ตณโณส พราหมณ ขามถงฝงเสรจแลว ปจจาคจฉ ลห ขปป โปรดกลบมาเรว ๆ มป ตาเรหทาน โภ. คราวน รบฉนขามไปบางเถด พอคณ. โจรตอบวา อสนถต ม จรสนถเตน นางผเจรญ เอาผวผทชมเชยกน มนาต โภต อธว ธเวน นาน มาเปลยนเราผไมใชผว ยง ไมไดชมเชย ๑๖๘. ธม. ๘/๓๐ ชา.


มยาป โภต นมเนยย อ นางผเจรญ คงเอาเราเปลยน ชายอน ไดบาง อโต อห ทรตร คมสส. เราจกไปจากทนใหไกลลบ. สนขจงจอกทกวา กาย เอฬคลาคมเพ เอ ! ใครน หวเราะราทพมชม กโรต มหหาสย เหดนา ? นยธ นจจ วา คต วา ในทน กไมมการฟอนรา ขบรอง ตาล วา สสมาหต หรอประโคม ทตงขนอยางสนก อนมห กาเล สสโสณ ในเวลารองไห แมตะโพกงาม ก น ชคฆส โลภเณ. แนะแมคนสวย ทาไมหนอจงหว - เราะได ? นางแถลงวา สคาล พาล ทมเมธ แนะเจาหมาจงจอก ผชางโงเซอะ อปปป โส ชมพก เจาฉลาดนอยไป ชมพกะ ! ฉนโน มจฉ จ เปส จ กเพราะเจาเสยปลาดวย ชนเนอ ดวย กปโณ วย ฌายส. ซบเซาอยดจคนกาพรานนแหละ. สนขจงจอกยอนวา สทสส วชชม เส โทษของผอนเหนงาย อตตโน ปน ทททส สวนโทษของตนเหนยาก


ฉนนา ปต จ ชาร จ เสยผวดวย ชดวย มป ตว เว ฌายส. เทยบกบเรา เจานนเทยว ซบเซา นางสารภาพวา เอวเมต มคราช แนะชมพกะ ! เจากลาวอยางใด ยถา ภาสส ชมพก มนกเปนอยางนนแหละ พญาเนอ ! สา นนาห อโต คนตวา เรานนไปจากนแลว ภตต เหสส วสานคา. จกยอมตามอานาจของผวแนนอน. สนขจงจอกแยงวา โย หเร มตตก ถาล ผใดเอาถาดดนได กสถาลป โส หเร ผนนคงเอาถาดโลหะได กตเยว ตยา ปาป ความชวทเจาทาแลวนนเอง ปนเปว กรสสส. เจาจกทาอยางนนอกกได. ๗๔. เรองปญจภกข มเรองเลาวา ภกษ ๕ รปมความเหนตางกนในการสารวมตา ห จมก ลน กาย ผใดรกษาทางใด ผนนเหนวาทางนนสาคญ วนหนงเถยงกนขน ตางกอางวา ตนรกษาสงทรกษายาก ไมตกลง กน พากนไปเฝาพระศาสดา ขอใหตดสน พระองคตรสวา รกษา ยากดวยกนทงนน แลวตรสตกกสลาชดกเทยบใหเหนวา การไม สารวมนนใหโทษอยางไร ดงตอไปน :-


[ ปญจภรกชาดก ] ในครงพระเจาพรหมทตเสวยราชยในกรงพาราณส พระโพธ สตวเกดเปนพระราชบตรสดทาย ไดรบคาทานายของพระปจเจกพทธเจา วา จกไดเปนพระราชาในเมองตกสลาแหงประเทศคนธาระ การ เดนทาง ไปทางออม ๑๒๐ โยชน ทางตรงผานดงไปเพยง ๕๐ โยชน แตในดงตองฝาอนตรายอนนางยกษณแกลงทา รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะไว จกไปทางนนใหระมดระวงตว อยาเพลดเพลนหลง- ไหล มฉะนนจะเปนภาษาของรกขส ( ผปา ) เสย พระราชกมาร ไดรบคาทานายอยางน จงลาพระปจเจกพทธเจาทงหลาย และทลลา พระราชมารดาบดาไป มมหาดเลกโดยเสดจดวย ๕ คน เมอเดน ทางผานดงไป พวกมหาดเลกไมเชอฟงคาสง ลอานาจแกความตอง การในเบญจพธกามคณ ไมสารวมจกษเปนตน ถกผปากนตายหมด เหลอแตพระราชกมารพระองคเดยว เสดจไปถงโดยสวสดภาพ เพราะ สารวมจกษเปนตนไวอย เวลานน ราชวงศในกรงตกกสลาถกรกขส กนหมด เพราะโทษทไมสารวมเชนเดยวกน เขาจงอญเชญพระราช- กมารขนเสวยราชยเปนราชาในกรงนนตอมา เมอเวลาไดอภเษกแลว ทอดพระเนตรดสรสมบตของพระองคทไดรบเพราะทรงประหยดพระ หฤทยไดนน ตรสวา วรย นาเมต สตเตห กตตพพเมว ขนชอวา ความเพยรน อนคนทงหลายควรทาแท ดงนแลว เปลงอทานวา :- [ ๑๖๙ ] กสลปเทเส ธตยา เพราะตงอยมนคงในคาแนะนา ทฬหาย ของทานผฉลาด ๑๖๙. ธม. ๘/๔๙ ชา. ๑/๓๔๓


อวตถตตตา ภยภรตาย จ และเพราะเปนผไมหวาดหวนภย นอยใหญ น รกขสน วสมาคมมห เส เราจงไมอยในอานาจของผปา ส โสตถภาโว มหตา และมความสวสดปลอดภย ภเยน เม. ใหญมาได. ๗๕. เรองภกษฆาหงส มเรองเลาวา ชาวเมองสาวตถ ๒ คน บวชแลวมกเทยวไป ดวยกนเสมอ วนหนง พากนไปแมนาอจรวด เหนหงสบนมา ๒ ตว องคหนงเอากรวดดดนยนตาหงสตกลงมาตายตวหนง ดวยอวด ฝมอวาดดกรวดแมน ภกษทงหลายทราบแลวพากนตเตยน นาความขน กราบทลพระศาสดา พระองคตรสวา ไมควรทาอยางนน คนโบราณ เขายงทาความรงเกยจศลในเหตเลกนอย แลวตรสกรธมมชาดกเปน อทาหรณวา :- [ กรธมมชาดก ] ครงพระเจาธนญชยเสวยราชยในอนทปตตนคร ในกรรฐ พระโพธสตวเกดเปนราชบตร ภายหลง เมอพระราชบดาทวงคต แลวไดเสวยราชยแทน ทรงรกษากรธรรมคอศล ๕ ประการบรสทธ บรบรณ แมคนอนอก คอ พระชนน พระมเหส พระเจานองยาเธอ เปนอปราชา พราหมณปโรหต อามาตยตาแหนงขนนาง สารถ เศรษฐ อามาตยตาแหนงขนคลง นายประต และนางวณณทาส นครโสภณ เหลานลวนรกษากรธรรมมนตามเสดจ.


ครงนน พระเจากาลงคะเสวยราชยในทนตปรนคร ในนคร นนฝนไมตก เกดฉาตกภยขน ชาวเมองพากนรองทกขตอพระราชา ทาวเธอทรงทาพธตามประเพณ ฝนกไมตก ชาวเมองจงทลแนะให ขอมงคลหตถของพระเจาธนญชยโกรพยราชมา ฝนคงจะตก ทาว เธอสงพราหมณไปทลขอมาได แตฝนกไมตกตามเคย ตองนาชาง นนไปคน ขอจดพระราชจรรยาคอกรธรรมททรงประพฤต มา ถวายพระเจากาลงคะ เพอไดทรงประพฤตตามเยยวอยาง พระเจา ธนญชยโกรพยราช ทรงเกรงไปวา ททรงประพฤตมานนมบกพรอง บาง ทรงอดเออนยงไมยอมใหกอน ตอพราหมณอธบายถวาย จง พระราชทาน แตยงเกยงวา ไมคอยสนทพระหฤทย ขอใหไปจดท พระราชมารดาจงจะไดบรสทธ เมอพราหมณไปขอจด กถกเกยง อยางนน เมออนญาตใหพราหมณจดแลว กบอกใหไปขอจดจาก ผอนอก โดยนยอยางเดยวกน พราหมณจดไดหมดทง ๑๑ คน แลว นามาใหพระราชาของตนทรงประพฤต ฝนจงตกตองตามฤดกาล อย เยนเปนสขกนตอมา กเมอพราหมณไปทลขอพระราชทานมงคลหตถ ในตอนแรกนน กลาวโศลกวา :- [ ๑๗๐ ] ตว สทธ จ สล จ ขอเดชะ ฯ ขาแตพระองคผเปน วทตวาน ชนาธป ชนาธปก ! พระองคมพระราช- ศรทธาและศล ขาพเจาทราบ เกลาแลว ๑๗๐. ธม. ๘/๕๓. ชา. ๔/๑๑๙


วณณ อ ชนวเณน จงขอนาทองมาแลกขาง สกล กาลงคสม วนมห เส. อญชน ไปไวในราชสานก พระเจากาลงคะ. ประชมชาดกดงน [ ๑๗๑ ] คณกา อปปลวณณา จ นครโสภณ ไดแกนางอบลวณณา ปณโณ โทวารโก ตทา นายประต ในกาลนน ไดแก พระปณณะ รชชคาโห จ กจจาโน ขนนา ไดแกพระกจจานะ โทณมาตา จ โกลโต ขนคลง ไดแกพระโกลตะ สารปตโต ตทา เสฏ เศรษฐในกาลนน ไดแกพระ สารบตร อนรทโธ จ สารถ สารถ ไดแกพระอนรทธะ พราหมโณ กสสโป เถโร พราหมณ ไดแกพระกสสปเถระ อปราชา นนทปณฑโต อปราชา ไดแกพระนนทบณฑต มเหส ราหลมาตา มเหษ ไดแกมารดาของราหล มายาเทว ชเนตตกา พระชนน ไดแกพระนางมายาเทว กรราชา โพธสตโต พระเจากร ไดแกพระโพธสตว เอว ธาเรถ ชาตก. ทานทงหลายพงจาชาดกไวอยางน. ๗๖. เรองโกกาลกภกข มเรองเลาวา พระโกกาลกเปนสาวกของพระเทวทต เดม อยในโกกาลกรฐ ครงหนง พระสารบตรและพระโมคคลลานะ พา ๑๗๑. ธม. ๘/๕๔. ชา. ๔/๑๓๒


บรวารไปจาพรรษาในตาบลนน สงพระโกกาลกผเปนเจาถนไมให บอกใหชาวบานรวาทานเปนพระอครสาวก เพราะเกรงวาจะถกกวน ไมสบาย ครนออกพรรษาแลว ทานลากกลบยงไมทนพน พระโกกาลก กตเตยนชาวบานเปนเชงคยในตววา พวกแกเทากบสตวดรจฉาน พระ- อครสาวกมาอยใกล ๆ ตง ๓ เดอดกไมร เดยวนไปแลว พวกเขา ทราบดงน รบตามไปถวายผา แตทานไมรบ จงเอาคนไปและขอ นมนตใหกลบมาโปรดอก ทานรบคาไว. ฝายพระโกกาลกกระหยมวา เมอทานไมรบคงใหแกเรา แตกไมได ขน ๆ ในใจอยแลว ไมชาพระอครสาวกทง ๒ กลบไปอก รบไทยทาน ฉลองศรทธาตามประสงคพระโกกาลกไมได เหนไปวาพระอครสาวกทา หกหนา จงคอนขอดดาทานวาเปนผมกไดปรารถนาลามก ทานทราบวา พระโกกาลกไมชอบจงกลบเสย ชาวบานยงไมอยากใหกลบ บนกบ พระอน ๆ บอกวา ทานถกพระโกกาลกดาจะอยอยางไร เขาทราบเรอง น เขาไปตอวาเธอ และใหไปขอขมาเสย นมนตกลบมาอก เธอไมสจะ ดอนก ยอมไปขอขมานมนตกลบ ทานหากลบไม จงกลบมาบอก ชาวบาน ๆ เคองจด ไลเธอไปเสยจากสานกสงฆ เธอไปเฝาพระพทธเจา ทลกลาวโทษพระอครสาวก พระองคคดคานกยงยนยนวาเหนประจกษ เอง คนอนไมเหน ดงน เธอรนอยอยางนน เพราะดาพระอครสาวก เกดผนขนตามตวคลาย ๆ ขกลาก แตไมใช โต ๆ ขนแตกหนองเฟอะ เพราะไมลงเจาหมเจาคณะอยางน ไดโอกาสคราวพระเทวทตแยกคณะ จากพระพทธเจา เธอจงเขาไปอยในคณะนน ครงเมอพระอครสาวกไป


พาภกษทถกพระเทวทตเกลยกลอมไปคนมาได พระเทวทตกาลงหลบ พระโกกาลกจงเอาเขากระแทกอกลงไปแลวบอกวา พระสารบตร โมคคลลานะพาพระไปหมด บอกแลววา อยาคบพระปรารถนาลามก ๒ องคนน ดงน เธอเปนคนปากราย ถงกบพระธรณทรงไมอย ให ชองแกเธอไปเกดในปทมนรก ภกษโจทกนถงเรองน พระศาสดา เสดจมาตรสเรองเตาไมสารวมปากในกจฉปชาดกวา :- [ กจฉปชาดก ] ครงอดตกาล มเตาตวหนงอยในสระในปาหมพานต ผกสมคร รกใครเปนเพอนกบลกหงส ๒ ตว ลกหงสชวนเตาไปถากญจนคหา ในภเขาจตตกฏอนเปนทอยของตน เตาตกลง แตมองไมเหนทางไป หงสจงวา ถาระวงปากไดกไปได เตารบรอง หงสใหเตาคาบไม ตอนกลางไว สองตวคาบขางปลายตวละขางบนไป ตอนผาน ราชนเวศนพระเจาพาราณส เดก ๆ เหนเตาเหาะ จงตะโกนกนวา หงส ๒ ตวหามเตา ๆ เตาไดยนดงนนกเคอง ขยบปากจะดาวา ถาเพอหามขาไป กงการอะไรของพวกเจาในเรองนเลา ทฏฐเดก เปรต ดงน แตไมทนพด พอขยบปากกหลดลงมาในพระลานหลวง แตก ๒ ซก พระเจาแผนดนเปนผตรสมากเหลอประมาณ ทรงเหน เหตการณนน จงตรสถามปดรหตวา เรองเปนอยางไร ? ฝาย ปโรหตใครครวญรแลว ไดชองจะทลใหพระเจาแผนดนเหนโทษใน การพดมาก จงกลาววา :- [ ๑๗๒ ] อวธ วต อตตาน พทโธ ! ฆาตวเองได ๑๗๒. ธม. ๘/๕๗. ชา. ๓/๕๒๕


กจฉโป วยยาหร คร เตาเอยเตา ขยบจะแถลง คารม สคคหตสม กฏสม เมอคาบไมไวดแลว วาจาย สกยา วธ มาฆาตวเสยเพราะวาจาของตวได เอตป ทสวา นรวรเสฏ ขาแตพระองคผเปนนรวรประ- เสรฐ ! คนฉลาดเหนการณนแลว วาจ ปม เจ กสล นาตเวล พงเปลงวาจาทด แตอยาใหเกนกาล ปสสส พหภาเณน พระองคทรงเหนหรอ ซงเตาถง กจฉป วยสน คต. ความพนาศเพราะพดมาก ? ๗๗. เรองอญญตรวปกขเสวกภกข มเรองเลาวา ภกษรปหนงเปนสหายของภกษอกรปหนง ซง เปนพวกพระเทวทต เธอถกภกษพวกพระเทวทตชกชวนใหไปอย ดวย ๒-๓ วน นยวาเปนเชงเกลยกลอมใหเขาพวก ภกษทงหลาย ทราบเรองแลว กราบทลพระศาสดาวา พระรปนนไปเขารตลทธพระ เทวทต พระองคสอบถาม เธอภาคเสธวาไปพกอยจรง แตไมได ชอบลทธนน การคนเคยชนกนเขา อาจทาใหชอบได เหตนน พระองคจงตรสเลาเรองในมหลามขชาดกเทยบวา :- [ มหลามขชาดก ] ในอดตกาล ครงพระเจาพรหมทตเสวยราชยในกรงพาราณส มชางพลายเชอกหนงชอมหลามข ( สดอ ) เปนชางหลวง เชองด ไมดไมทารายใคร ภายหลง ไดยนพวกโจรไปซมปรกษาทาการปลน


กนใกลโรง มนสงกนใหฆาฟนทารายเจาทรพย และคาพดอน ลวน ดรายตาง ๆ ชางมหลามขไดยนคานนบอย ๆ พลอยนยมยนดการดราย ไปตาม หมอควาญเขาไปใกลไมได ทบฟาดตายเสยหลายคน เขาไป ทลใหพระเจาพรหมทตทรงทราบ เทาเธอรบสงใหอามาตยไปตรวจด อามาตยไปตรวจดไมเหนโรค สงสยวาดเพราะเหตอน สอบถามคนเลยง ไดความอยางนน จงทลใหพระเจาพรหมทตทรงทราบ และทลแนะ ใหอญเชญสมณะพราหมณไปนงพดธรรม สรรเสรญการเมตตาอาร ไม ทารายใคร ๆ วาเปนความดความชอบ ทาวเธอโปรดใหทาอยางนน ตอมา ชางนนกลบเปนชางดตามเดม พระโพธสตวผเปนอามาตยจง ทลวา :- [ ๑๗๓ ] ปราณโจราน วโจ นสมม ชางมหลามขตรบฟงถอยคาของ มหลามโข โปถยมานจาร พวกโจรกอนแลว จงไลฟาด หมอควาญตะบนไป สส ตาน ห วโจ นสมน ตอตรบฟงถอยคาของเหลาทานผ สารวมดแลว คชตตโม สพพคเณส อฏ. จงกลบเปนชางดทสด ตงอยแลว ในคณทงปวง. ๗๘. เรองปญจคคทายกพราหมณ มเรองเลาวา พราหมณผหนงเปนชาวนา ถอแบบโบราณ ๑๗๓. ธม. ๘/๖๑ ชา. ๑/๒๘๒


วาตนจะบรโภคขาวททาเอง ตองใหทานยอด ๆ เสยกอน ๕ ครง คอเมอเกบเกยวเสรจ เมอเขาลาน เมอนวด เมอหงสก แมใส ถาดแลว เมอปฏคาหกมาถงแลว ไมไดใหกอน ไมบรโภค สมเดจพระศาสดาทรงเหนอปนสยแหงอนาคามผลของพราหมณและ พราหมณ จงเสดจไปยนอยทประต ประจวบกบเวลาเขากาลงบรโภค พราหมณไมเหน สวนพราหมณเหลอบมาเหนแตไมบอกสาม เพราะร อธยาศยวา ถาพราหมณเหน คงยกขาวสารบตนถวาย นางไมอยากหง ใหอก จงหนหลงบงเสย แลวเหลยวชาเลองดอกวา จะเสดจกลบหรอ ยง พระองคยงไมเสดจกลบ พราหมณจะพดดง ๆ กกลวสามจะไดยน จงถอยมาใกล ๆ ทลเบา ๆ วา เชญเสดจโปรดขางหนา พระองค แสดงทาวาไมไป นางนกขาขนปลอยกกออกมา ทาใหพราหมณเหน พระศาสดา ตกแกดภรรยาวาไมบอก รบยกอาหารทตนกาลงบรโภค มาถวาย พลางทลวา เคยถวายทานทยอด ๆ คราวนแบงบรโภคเสย ครงหนง เหลออกครงหนงโปรดรบเถด พระองครบสงวา พราหมณ ยอด กลาง หรอเดนกควรแกเรา เพราะเราเหมอนปรทตตปชวเปรต ( เปรตผอาศยทานทผอนอทศใหเปนอย ) การถอมพระองคน ทาให พราหมณเลอมใส ทลถามปญหา เมอทรงแกแลว พราหมณและ ภรยาไดสาเรจอนาคามผล เมอตรสถอมพระองคแลว ตรสพระคาถาวา :- ๑๗๔ ยทคคโต มชฌโต ผอาศยปจจยทผอนใหเปนอย พง เสสโต วา ปณฑ ลเภถ ไดกอนขาวชนดใด จากสวนยอด ปรทตตปชว จากสวนกลาง หรอจากสวนเหลอ ๑๗๔. ธม. ๘/๖๕


นาล ถต นาป นปจจขาท ไมควรชม และไมควรต ต วาป ธรา มน เวทยนต. พระมนผฉลาด ยอมพอใจกอนขาว ชนดทไดนนแล. ๗๙. เรองพระวกกลเถระ มเรองเลาวา พราหมณในกรงสาวตถผหนง ชอวกกล เหนพระ ตถาคตเสดจเขาไปบณฑบาต แลดพระสรรสมบตของพระองคไมอม ใครจะไดเหนเสมอ ๆ จงบวชในสานกของพระองค เฝาอยไมหาง ทอดทงกจของสมณะมกมมฏฐานเปนตน พระศาสดาทรงรอใหญาณ แกอย มไดตรสอะไร ภายหลงทรงเหนวาตองทาใหสลดใจจงจะสาเรจ ฉะนนจงตรสวา ผใดเหนธรรม ผนนเหนเรา ผใดเหนเรา ผนนเหน ธรรม ดงนแลว อเปหทานไปเสย ทานเสยใจ ขนไปบนภเขาคชฌกฏ คดจะโดดใหตกตาย พระองคทรงทราบวาถาไมปลอบ คงเสอมจาก มรรคผล ความโศกเศราเสยใจกหายหมด พระองคตรสคาถาปลกใจ ใหปต แลวยนพระหตถตรสเรยก เมอทานไดรบพระโอวาทถกใจแลว กสาเรจพระอรหนตพรอมดวยปฏสมภทาในคราวนน ภายหลงไดรบ ยกยองเปนเอตทคคะทางสทธาธมตตก กคาถาทตรสเรยกนนวา :- [ ๑๗๕ ] เอห วกกล มา ภาย มาเถดวกกล ! อยากลวเลย ๑๗๕. ธม. ๘/๘๔


โอโลเกห ตถาคต แลดตถาคตเถด อหนต อทธวสสาม เราจกชวยยกเธอขน ปงเก สนนว ก ชร เหมอนเขาชวยยกชางตดหลมขน เอห วกกล มา ภาย มาเถดวกกล ! อยากลวเลย โอโลเกห ตถาคต แลดตถาคตเถด อหนต อทธรสสาม เราจกชวยยกเธอขน ราหคคหตว จนทม เหมอนเขาชวยพระจนทรถกจบ. ๘๑. เรองสมนสามเณร มเรองเลาวา ในพทธกาลของสมเดจพระปทมตตรพทธเจา ม กลบตรคนหนงเหนพระพทธเจาตงพระสาวกเปนเอตทคคะในทาง ทพยจกษ ใครจะไดอยางนนบาง จงถวายทานแกภกษสงฆมพระ พทธเจาเปนประมข ๑ สปดาห ตงความปรารถนา พระพทธเจา พระองคนนทรงพยากรณวาจกไดเปน เขาบาเพญบญกศลตลอดชวต ตายไปทองเทยวเกดในเทวมนษยโลก ในกปน เกดในสกลขดสน เปนคนหาหญาของสมนเศรษฐ ชออนนภาระ วนหนง พบพระปจเจก- พทธเจามาโปรด ไดใสบาตรและปรารถนาวาขออยาใหไดยนคาวาไมม ทานอวยพรใหแลวกลบไป เทวดาในบานเศรษฐยนดพลอยใหสาธการ เศรษฐไดยนสอบถามไดความวา สาธการแกนายอนนภาระ เกดแปลกใจ


เมอพบเขา จงขอซออาหารทถวายนน เขาไมให ขอซอสวนบญ เขา ขอผลดไปเรยนปรกษาพระปจเจกพทธเจากอน ทานอธบายวา เหมอนตอ ดวงไฟใหกน เขาจงใหสวนบญนน และรบทรพยทเศรษฐรางวลอก พนเหรยญ เศรษฐใหเลกหาหญาแลวปลกบานใหอยเคยงกน ภายหลง ไดเปนเศรษฐคนหนง ทาการกศลจนตลอดชวต คาทปรารภตอ พระปจเจกพทธเจา และทเทวดาสาธการนน ดงน :- คาปรารถนาวา [ ๑๗๖ ] อมนา ปน ทาเนน กดวยทานน มา เม ทลททย อห ความยากจนอยาไดมแกขาพเจา นตถต วจน นาม ขนชอวาคาวาไมมดงน มา อโหส ภวาภเว. อยาไดมในภพใหญภพนอย. เทวดาสาธการวา อโห ทาน ปรมทาน แหม ! ทานทเปนทานอยางเยยม อปรฏเ สปตฏ ต. ( อนนายอนนภาระ ) ตงไวดแลว ในพระอปรฏฐปจเจกพทธเจา. นายอนนภาระนนจตจากอตภาพนนแลว ทองเทยวไปใน เทวมนษยโลกอก จนถงพทธปบาทน มาเกดเปนพระโอรสของ อมโตทนสกกะ ไดนามวาอนรทธ เปนสขมาลชาตอยางยง ไมเคย ไดรบคาปฏเสธวาไมมเลย แมตองการสงใด กไดสงนนสมปรารถนา สมยเมอพระศาสดาตรสรแลว ประกาศพระศาสนาแพรหลาย ม ๑๗๖. ธม. ๘/๘๖


สากยกมารออกทรงผนวชตามกนโดยลาดบ มหานามสกกะผเปนพระ เชฏฐภาดา ทรงปรกษากบอนรทธกมารวา ในพวกเรา ยงไมมใคร บวชตามเสดจ เราทง ๒ ตองบวชคนหนง ชนเดมอนรทธกมาร จกไมทรงผนวช แตถกใหศกษาการงานสาหรบอยครองฆราวาสเขากระอา ยอมเลอกเอาขางทรงผนวชพรอมกบสากยกมารอนอกหลายองค ครนทาน ทรงผนวชแลวปฏบตชอบ ทาใหแจงซงวชชา ๓ สามารถแลดโลกธาตได ดวยทพยจกษ เปลงอทานและกลาวคาถาแสดงประวตของตน เมอได บรรลพระอรหนตแลว ภายหลงไดรบยกยองเปนเอตทคคะทางทพยจกษ สมดงมโนรถทกประการ กคาถาอทานและอางถงประวตนน ดงน :- เปลงอทานวา [ ๑๗๗ ] ปพเพนวาส ชานาม เราระลกรชาตกอนได ทพพจกข วโสธต ทพยจกษ เราทาใหสวางแลว เตวชโช อทธปตโตมห เราไดวชชา ๓ ถงความสาเรจ กต พทธสส สาสน. คาสอนของพระพทธเจา เรากทา เสรจแลว. อางถงประวตวา อนนภาโร ปเร อาส เมอกอน เราเปนนายอนนภาระ ทลทโท ตณหารโก ยากจน เปนคนหาหญา ปณฑปาโต มยา ทนโน เราไดถวายบณฑบาต


อปรฏสส ยสสสโน. แกพระอปรฏฐปจเจกพทธเจาผม ชอเสยง. ทเชงภเขาใกลดงวชฌาฏว มหมบานชออมณฑนคม มหามณฑก- อบาสกในนคมนน มบตร ๒ คน คอ มหาสมนะและจฬสมนะ สมน- เศรษฐในครงกระโนน กลบชาตมาเกดชอวาจฬสมนะน พระอนรทธ- เถรเจาระลกชาตไดแลว คดถงอปการคณของสมนเศรษฐ เลงแลด ทราบวามาเกดอยในทนน จงไปจาพรรษาอย ๑ พรรษา ดวยหวงจะ โปรด ออกพรรษาแลว ชาวบานนาสงของมาถวาย ทานไมรบ ครนเขาถามถงเหต ทานบอกวา แมสามเณรผเปนกปปยการก กไมม มหามณฑกอบาสกเรยนถวายมหาสมนใหบวชเปนสามเณร แตทาน ไมรบ ครนเขาบอกใหจฬสมนะ ทานจงรบใหบรรพชาเปนสามเณร จฬสมนะมอายเพยง ๗ ขวบเทานน แตอาศยบารมอนแกกลาทสงสมมา ในกาลบรรพชา เขาบอกภณฑกรรมนาไปโกนผม บอกตจปญจก- กมมฏฐาน ในเวลานน เมอพจารณาตามไป กไดบรรลพระอรหนต ในโรงโกนผมนนเอง ( ขรคเคเยว ) ครนแลวพระอนรทธกพาไป พกอยทกระทอมกลางปา ใกลหมวนตประเทศ ทาความเพยรหลาย ๆ คนแลวเกดเสยดทองขน ทานใหสามเณรสมนะไปเอานาในสระอโนดาต มาดมแกโรค ในเวลาทสามเณรเหาะไป พญานาคเตรยมจะเลนนาอย เคองวาสามเณรทาฝนเทารดศรษะ และรวาจะมาเอานา จงกางกนเสย สามเณรเหนพญานาค จงกลาวปราศรยขอนา พญานคกพดเบยงบายให ไปเอาทอน สามเณรไมยอม อางวาเพราะอปชฌายสงใหเอาทน ถง


กระนนกถกพญานาคใหแตปาก สวนตวแผพงพานปกสระไว สามเณรจง อญเชญเทวดามาดและเปนพยานในคาพด แลวทรมานพญานาคตกนาไป ได ภายหลงพญานาคกลวฤทธยอมตวเปนศษย เมอครงพระอนรทธพา สามเณรสมนะไปเฝาพระศาสดา ภกษชอบจบโนนจบนหยอกเยา พระพทธเจาทรงเหนภกษเหลานนวาเหมอนเลนกบงพษ ใครจะให พวกเธอทราบคณวเศษของสามเณร จงทรงใชใหไปนานาจากสระ อโนดาตมาถวายจนสาเรจแลว ทรงพระกรณาโปรดอนญาตเปนพเศษ ใหสามเณรสมนะเปนภกษแตอาย ๗ ขวบ ไดยนวา สามเณรโสปากะ กไดเปนอยางนอกองคหนง กคาทสามเณรโตตอบกบพญานาคนน ดงน :- สามเณรกลาววา [ ๑๗๘ ] สโณห เม นาคราช ฟงขาพเจากอน พญานาค อคคเตช มหพพล ผเกรยงเดช มกาลงใหญ ! เทห เม ปานยฆฏ ขอจงใหนาแกขาพเจาสกหมอ เภสชชตถมห อาคโต. ขาพเจามาเอาไปเปนยา. พญานาคตอบวา ปรตถมสม ทสาภาเค ในทสาภาคเบองบรพา คงคา นาม มหานท มแมนาใหญชอคงคา มหาสมทท อปเปต ไหลลงสมหาสมทร ตโต ตว ปานย หร. ทานจงไปเอานาจากนนเถด. ๑๗๘. ธม. ๘/๙๔


สามเณรกลาววา อโตว ปานย หาสส ขาพเจาจกเอานาจากสระนแหละ อมนาวมห อตถโก ขาพเจาตองการนานเทานน ยท ถามพล อตถ หากทานมกาลงเรยวแรง นาคราช นวารย. หามกหามเถด พญานาค ! พญานาคตอบวา สามเณร สเจ อตถ สามเณร ! ถาทานมความ ตว วกกมโปรส กลาหาญอยางลกผชายไซร อภนนทาม เต วาจ ขาพเจาพอใจคาของทาน หรสส ปานย มม. เอานาของขาพเจาไปไดกเอา. ๘๑. เรองกหกพราหมณ มเรองเลาวา พราหมณโกหกคนหนงไปขนตนกมหอยหวลงมา ใกลประตพระนครเวสาล แลวขชาวเมองวา ตองใหววแดง เงน เหรยญกหาปณะและนางบาเรอ มฉะนนจะปลอยตวใหตกตาย ทาเมองไม ใหเปนเมอง พวกทกลวไดนาของไปให เวลาทเขากาลงหอยอย ภกษ ตามเสดจพระพทธเจาเขาไปในพระนครและออกมายงเหนอย ภายหลงเหน เทยวกรอกแกรกอยขางวดจาได เขาไปถามวา วนนนไดของบางไหม ? เมอเขาตอบแลว ภกษเหลานนจงนาเรองขนกราบทล พระศาสดาตรสเปน


ใจความวา หลอกไดแตคนโง ทฉลาด ๆ หลอกเขาไมได แลวตรส เลาเรองในโคธชาดกวา :- [ โคธชาดก ] ในอดตกาล ยงมดาบสหลอกลวงคนหนง สรางบรรณศาลาอย ในปา ในประเทศกาส ไดรบอปถมภบารงจากสกลอปฏฐากเปนอยางด วนหนง ไดฉนแกงเนอเหย อรอยตดใจ คดจะฆาเหยแกงกนอก เตรยมเครองแกงมาไว ในทใกลบรรณศาลาของดาบสนน มพญาเหย อยในจอมปลวก เคยมาหาดาบสเสมอ ตาชแกคดจะฆาเหยตวนนแกง จงเอาผาคลมไมตะบองไปคอยจองอย พญาเหยมาตามเคย สงเกตเหน ดาบสมทาทางแปลก ไมกลาเขาใกล เรอยหาง ๆ ไดกลนเหยทดาบสกน รตววาจะถกทารายจงระวงตวอย ดาบสเหนเหยไมเขาใกล จงขวางไมไป แตผด เลยตะเพดขซาวา ไป ! เจาผด พญาเหยวงเขาโพรงโผลหว ออกมากลาววา :- [ ๑๗๙ ] สม ต ม มาโน ขาพเจาสาคญทานเปนสมณะ จงเขา อปคฉ อส ต ไปหาผไมสารวม โส ม ทณเพน ปาหาส ทานนนปาขาพเจาดวยทอนไม ยถา อสสมโณ ตถา เหมอนคนไมใชสมณะ กนเต ชฏาห ทมเมธ แนทานเซอ ! จกเปนประโยชน อะไรแกทาน ดวยมวยผม ๑๗๙. ธม. ๘/๑๑๗. ชา. ๔/๓๓๓


กนเต อชนสาฏยา จกเปนประโยชนอะไรแกทาน ดวยผาหนงเสอ อพภนตรนเต ขางในของทานรกขฏ พาหร ปรมชชส. เกลยงเกลาแตขางนอก. ดาบสพดลอวา เอห โคธ นวตตสส มาเถดเหยเอย ! กลบมาเถด ภ ช สาลนโมทน จงกนขาวสาล เตล โลณ จ เม อตถ นามนและเกลอของเรามอย ปหต มยห ปปผล. ดปลของเรามมากพอ. พญาเหยตอบวา เอส ภยโย ปเวกขาม เรานจกยงเขาไป วมมก สตโปรส สจอมปลวกลก ๑๐๐ ชวคน เตล โลณ จ กนเตส นามนและเกลอของทานจกเปน ประโยชนอะไรเลา อหต มยห ปปผล. ดปลกไมเปนประโยชนเกอกลแก เรา.


๘๒. เรองอกโกสกภารทวาชพราหมณ มเรองเลาวา นางธนญชาน ภรรยาของภารทวาชพราหมณนบถอ ลทธตางจากสาม สามนบถอพราหมณ สวนนางนบถอพระพทธเจา ในเวลาไอจามหรอตกใจอยางอน มกพลงวา นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมาสมพทธสส ดงนเสมอ อยางทผหญงพลงกนวาคณพระ ชวย ฉะนน วนหนง พราหมณผสามจะเลยงพราหมณ สงภรรยาวา เวลาพวกพราหมณอยทบาน อยาพลงอยางนน เพราะพวกพราหมณจะ โกรธ แตนางไมยอม ถงกบเกดววาทกนขนครงหนง ครนถงวนเลยง พวกพราหมณกาลงนงบรโภคอาหารอย นางพลงขนตามเคยอก พวก พราหมณโกรธทงสารบ ดาวาพราหมณ แลวหนไปหมด เพราะคา เชนนน เปนคาพดบาดหพวกพราหมณ ฝายพราหมณถกพวกกนดาเอา เลยดาวาภรรยาอกตอหนง แลวรบไปเฝาพระศาสดา ดวยคดจะจบผด มาเยยภรรยาของตน ตงกระทถามอยางทตนคดวาคงทาใหจนได แตเมอ พระองคดารสตอบแลว กลบเลอมใสนบถอตลอดถงพนองอกหลายคน กพากนนบถอตามดวย. คาถาทพราหมณทลถามและทพระศาสดาทรงตอบนน ดงน :- พราหมณทลถามวา [ ๑๘๐ ] ก ส ฆตวา สข เสต ฆาอะไรนะจงนอนสบาย ? ก ส ฆตวา น โสจต ฆาอะไรนะจงไมเศราโศก ? ๑๘๐. ธม. ๘/๑๒๓


กสสสส เอกธมมสส พระองคพอพระหฤทยฆาอะไร วธ โรเจส โคตม. ซงเปนชนเอกนะพระโคตมะ ? ทรงตอบวา โกธ ฆตวา สข เสต ฆาความโกรธไดแลวนอนสบาย โกธ ฆตวา น โสจต ฆาความโกรธไดแลวไมเศราโศก โกธสส วสมลสส พราหมณ ! อารยชนสรรเสรญ มธรคคสส พราหมณ การฆาความโกรธ ซงมรากเปน วธ อรยา ปสสนต พษ มยอดหวาน ต ห ฆตวา น โสจต. กแล ฆาความโกรธนนไดแลวจะไม เศราโศก. ๘๓. เรองพระปพภารวาสตสสเถระ มเรองกลาววา พระตสสเถระเรยนกมมฏฐานในสานกของสมเดจ พระศาสดาแลวเขาปาบาเพญสมณธรรม อย ณ เงอมถาแหงหนง ม อบาสกาชาวบานใกลทนนนมนตใหอย ในถานนมเทวดาลกออนอยกอน อดอดราคาญ ไมกลาอยรวมกบพระผมศล เขาใจวาทานจะไปพรงน มะรนน ทานกไมไป ครนจะบอกตรง ๆ กไมกลา คดหาเลสไลทางออม จงไปเขาบตรชายคนใหญของอบาสกานน และสงอบาสกาวาใหขอเครองยา จากพระเถระมาทายารกษา นางไมรบ เทวดาผอนลงมาใหนาลางเทา


รด นางรบรอง เมอพระเถระไปทบาน นางจดการทาอยางนน ครน พระเถระกลบมาถงถา เทวดานนกกลาววา ทานหมอใหญ อยาเขามา พระเถระปฏเสธการเปนหมอ เทวดาจงเอยถงเรองใหนาลางเทารดเดก ทานตรวจศลดเหนวาการทาเชนนนไมจดวาเปนหมอ เหนศลของตน บรสทธจาเดมแตบวชมา เกดปตยนด ขมปตนนแลวสาเรจพระอรหนต เหนวาเทวดานนเปนพาล แกลงใสความผมศลบรสทธ จงขบไลออกเสย จากไพรสณฑ ใหโอวาทเปลงอทานวา :- [ ๑๘๑ ] วสทโธ อต เม วาโส คณเครองอยของเราหมดจดหนอ นมมล ม ตปสสน ทานอยาใหรายเราผไมมมวหมอง มา ตว วสทธ ทเสส มตบะ ( ความเพยร ) หมดจดแลว นกขม ปวนา ตว. ทานจงออกไปจากปาใหญเอง. ๘๔. เรองพระสนทรสมททเถระ มเรองเลาวา ในกรงสาวตถ มกลบตรคนหนงชอสนทรสมทร วนหนงเหนคนทงหลายพากนไปฟงธรรมทวดเชตวน จงพลอยไปฟงกบ เขาบาง ครนไดฟงแลว เกดศรทธาเลอมใสใครจะบวช กลบมาขอ อนญาตตอมารดาบดาไดแลว ไปบวชในสานกพระศาสดา หลกไปอย เสยในกรงราชคฤหใหไกลบาน ตอมาวนหนง ในกรงสาวตถมงาน ๑๘๑. ธม. ๘/๑๓๒


มหรสพ มารดาบดาของทานเหนพวกเพอนของพระลกชายเทยวเตรกน สนกสนาน ทาใหคดถงบตร บนพราราไรอย ขณะนนมหญงคณกา ( หญงโสภณ ) คนหนงไปทบาน ไตถามถงเหตทบนรเรองแลว รบ อาสาไปลอใหพระนนสก หวงเปนลกสะใภ แทนสนจางอนดวย นาง รบเงนเปนเสบยง ไปพกอยบานทางทพระสนทรสมทรเดนไปมา คอย ถวายอาหารเสมอจนคนกน ภายหลงทานถกลอใหขนไปฉนบนตกชนชน แลวนางแสดงจรตกรยายวยวนตาง ๆ แตทานกลบสงเวชสลดใจ ดง ประหนงวาสมเดจพระพทธเจาเสดจมาตรสเตอน พจารณาเหนธรรม สาเรจพระอรหนตแลว หนไปได เมอนางแสดงทายวยวนอยางนนแลว บอกตรง ๆ อกวา :- [ ๑๘๒ ] อลลตตกกตา ปาทา นางแพศยามเทายอมดวยนาครง ปาทการยห เวสยา สวมรองเทา กลาววา ตว จาป ทหโร มม แมทานยงเปนหนม สมควรแก ดฉน อหป ทหรา ตว ถงดฉนยงเปนสาว สมควรแกทาน อโภป ปพพชสสาม จงบวชเถด. เมอพระสนทรสมทรนนมาเฝาสมเดจพระพทธเจาแลว ภกษ ทงหลายพดกนขนในธรรมสภาวา พระสนทรสมทรเกอบเสยท เพราะ


อาศยรสทรสกทางลน ไดสมเดจพระศาสดาชวยเหลอ จงพนภย พระองคเสดจมาตรสแสดงอานาจของรสในวาตมคชาดกวา :- [ วาตมคชาดก ] ในอดตกาล ครงพระเจาพรหมทตเสวยราชยในกรงพาราณส สญชยเปนคนเฝาสวนหลวง เคยเกบดอกไมผลไมไปถวายเสมอ ตอมา มเนอสมนตวหนง เขามาหากนในสวน พอเหนคนกวงหน แตเขาไมได ตะเพดไลเลย พระราชาทรงทราบ รบสงวาจบตวไดไหม ? เขากราบทล ขอนาผงไปลอ ชนแรกแอบเอานาผงไปทาหญาไวใหตดรสกอน แลว คอย ๆ ใหเหนตวบาง ทาอยางนจนเชอง ถงกบมากนหญาในมอได เมอเนอสมนเชองแลว เขาจงใหกนเปนทางตรงไปยงพระลานหลวง เอา ประตตามไป ออกไมได ครนถงหนาพระลานเหนคนมาก ตกใจวง วกวนอยในนนเอง พระราชาเสดจลงมาทอดพระเนตร เหนเนอตกใจ กลวตวสนเทา จงรบสงวา เพราะตดรส เนอสมนจงหลงตามเขามาถง ในพระราชวง แลวโปรดใหปลอยไป ตอนน ตรสไววา :- [ ๑๘๓ ] น กรตถ รเสห ปาปโย ไดยนวา ไมมอะไรเลวกวารส อาวาเสห วา สนถเวห วา คอทอยหรอความสนทสนม วาตมค คหนนสสต สญชยนาเนอสมนอาศยอยในปารก วสมาเนต รเสห ส ชโย. มาสอานาจไดดวยรส. ๑๘๓. ธม. ๘/๑๕๗. ชา. ๑/๒๔๐


๘๕. เรองเทวหตพราหมณ มเรองเลาวา ณ ครงหนง สมเดจพระผมพระภาคเจาประชวรดวย ลม ทรงใชใหพระอปวานเถระไปเอานารอนทเทวหตพราหมณ ทาน ไปบอกพราหมณซา พระศาสดาประชวร ตองพระประสงคนารอน เขา ยนดปรดาใหคนหาบนารอนไปถวาย เมอสรงสนานแลว พระเถระเอา นาออยทพราหมณใหละลายนาถวายอก อาพาธนนสงบลงในขณะนนเอง พราหมณคดวา เรายงสงสยอย ไทยธรรมอนทายกใหแกใคร จงมผลมาก จาเราจกทลถาม คดดงนแลว เขาเฝาทลถาม เมอทรงตอบแลว เขา เลอมใสประกาศตวเปนอบาสก. คาถามนนเปนคาถาดงน :- [ ๑๘๔ ] กตถ ทชชา เทยยธมม ไทยทาน ควรใหในคนชนดไร ? กตถ ทนน มหปผล ใหไรคนชนดไรจงจะมผลมาก ? กถ ห ยชมานสส เมอบชาอยอยางไร ? กถ อชฌนต ทกขณา. ทกษณาทานจะสาเรจ ( ประโยชน ) อยางไร ? ๑๘๔. ธม. ๘/๑๙๑.


ปรโยสานคาถา ปตต ธมมปท เยน ธมมราเชนนตตร คาถา ธมมปเท เตน ภาสตา ยา มเหสนา สเตวสา จตสตา จตสจจวภาวนา สตตตยมห วตถน เอกาธเก สมฏ ตา วเหเร อธราเชน การตมห กต นา ปาสาเท สรกฏสส ร โ วหรตา มยา อตถพย ชนสมปนน อตถาย จ หตาย จ โลกสส โลกนาถสส สทธมมฏ ตกามตา ตาส อฏกถ เอต กโรนเตน สนมมล ทวาสตตตปปมาณาย ภาณวาเรห ปาลยา ย ปตต กสล เตน กสลา สพพปาณน สพเพ อชฌนต สงกปปา ผลนตา มธร ผล.


ปรโยสานคาถาแปล สมเดจพระสมมาสมพทธเจา ผเปนพระธรรมราชาแสวงหา ประโยชนใหญ มปกตเผยแผความจรง ๔ ประการ ไดพบหลกแหง ธรรมดาแลว ตรสคาถาไวในธรรมบท รวม ๔๒๓ คาถา ยกเปน เรอง ๆ ได ๓๐๓ เรอง ขาพเจา ( พระพทธโฆษาจารย ) พกอย ในปราสาทของพระเจาสรกฏ ในวดอนทาวเธอผเปนพระอธราชา ม พระกตญโปรดใหสรางไวแลว เรยบเรยงอรรถกถาอนถงพรอมดวย เนอความและพยญชนะน แหงคาถาเหลานนใหชดเจน โดยบาล ประมาณ ๗๒ ภาณวาร กเพราะเปนผใครจะใหพระสทธรรมของพระ โลกนาถตงอยยงยน เพอเปนประโยชนและเกอกลแกโลก ไดรบกศลใด แลว ดวยกศลนน ขอใหความมงหวงทเปนกศลทงปวง เผลดผลมรส หวาน จงสาเรจแกเหลาปราณสตวทงปวง เทอญ.

คํี้แจงาช พิ มพั้ครี่๔ ๒๕๒๕งท ·...

Documents

Transcript of คํี้แจงาช พิ มพั้ครี่๔ ๒๕๒๕งท ·...