กิตติชัย พินโน Kittichai Pinno · is categorized in the genre of...
Transcript of กิตติชัย พินโน Kittichai Pinno · is categorized in the genre of...
07ราชาภเษกพระเจากรงสเปน: พระราชบนทกเหตการณทสอสะทอนพระบคลกภาพของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
กตตชย พนโน * Kittichai Pinno
* ผชวยศาสตราจารยประจำาภาควชาภาษาตะวนออก คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร
The Spanish Coronation: The Account of Events Reflecting King Rama VI’s Personality
170 170
บ ท ค ด ย อ
บนทกประจำาวนเปนวรรณกรรมทมเนอหาเปนเรองสวนบคคล ผเขยนรอยเรยงขนเพอแสดงเหตการณหรอเรองราวตามทรรศนะของตน วรรณกรรมประเภทนแมจะนำาเสนออยางเปนอตวสย แตเนอความบางตอนกมแงคดมมมองทนาสนใจ และบางตอนอาจพบไดยากจากขอเขยนประเภทอน ในทางวชาการ ขอมลในบนทกอาจชวยใหเหนภาพสงคมในขณะนน หรอชวยเตมเตมเรองราวทางประวตศาสตรได สวนในทางวรรณกรรม งานเขยนประเภทนจดอยในวรรณกรรมอตชวประวตซงเปนสารคดชวตบคคลทชวยใหผอานไดเหนบคลกภาพของผเขยน ไดเรยนรและเขาใจทรรศนะทผเขยนมตอเรองราวและประสบการณชวต ราชาภเษกพระเจากรงสเปน เปนพระราชบนทกของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว ทมคณคาทงในฐานะเปนบนทกเรองราวทางประวตศาสตร และเปนสอสะทอนพระบคลกภาพขององคผทรงพระราชนพนธ
ค�าส�าคญ: ราชาภเษกพระเจากรงสเปน, พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว, บนทกประจำาวน, อตชวประวต, บคลกภาพ
171 171
A b s t r a c t
A diary is a form of literature whose contents concern personal accounts of its author in a way that expresses the author’s view about certain events or stories. Although its contents are presented in a subjective way, some of them have interesting subjects rarely found in other kinds of writing. Academically, a record of the person who witnessed an event can reflect the social context of the time or become a jigsaw piece that helps complete the history. In literary studies, a diary is categorized in the genre of autobiography, a non-fictive account of a person’s life, that makes the reader recognize the author’s personality and gives an insight into the author’s view of his/her life experience. The Spanish Coronation, a diary written by King Rama VI, is worthy of consideration for its historical records and reflection of the author’s personality.
Keywords: The Spanish Coronation, King Rama VI, Diary, Autobiography, Personality
172 172
บทน�ามนษยเปนสตวสงคม มเรองเลา (narrative) และการเลาเรอง
(narration) เพอใชสอสารแลกเปลยน และเรยนรประสบการณรวมกน เรองเลามไดหมายถงเรองสมมตหรอเรองแตง เชน นทาน เรองสน นวนยาย ซงเปนบนเทงคด (fiction) เทานน แตอาจเปนเรองจรงซงอยในขอบขายงานเขยนสารคด (non-fiction) ไดดวย เรองเลาประเภทหลงนนำาเสนอไดหลากหลายรปแบบ เชน ชวประวต อตชวประวต จดหมาย อนทน บนทกการเดนทาง บนทกประสบการณ ฯลฯ ในบรรดางานเขยนเหลาน อนทนหรอทเรยกกนโดยทวไปวาบนทกประจำาวนสามารถสะทอนบคลกภาพหรอความเปนตวตนของผเขยนไดเดนชดทสด
บนทกประจำาวน (diary) เปนวรรณกรรมทบอกเลาเรองราวชวตรายวนของผเขยนเมอมปฏสมพนธกบเหตการณ บคคล หรอสงตางๆ ทเกดขนในแตละวน ทงนจะระบวน เวลา สถานท ขอมลสำาคญ ตลอดจนทรรศนะและความรสกนกคดทมตอเหตการณนนๆ ไวดวย เรองทบนทกสวนมากเกดขนจากสงทมากระทบใจและสรางความรสกตางๆ แกผเขยน เชน ความสข ความยนด ความทกข ความโศกเศรา ความกงวลใจ ฯลฯ เหตการณหรอเรองราวทงหลายในบนทกจงมความสำาคญไมทางใดกทางหนงตอชวตของผเขยน การจดบนทกประจำาวนในทางหนงจงเปนไปเพอทบทวนและใครครวญถงสงทไดพบเหนหรอไดกระทำาในแตละวน นอกจากเพอเตอน
ราชาภเษกพระเจากรงสเปน: พระราชบนทกเหตการณทสอสะทอนพระบคลกภาพของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว
173 173
ก ต ต ช ย พ น โ น
ความทรงจำาแลวยงเปนการระบายออกทางอารมณความรสกของผเขยนไดดวย
การเขยนบนทกประจำาวนเรมมมาตงแตเมอใดไมปรากฏหลกฐานแนชด แตคงเปนธรรมเนยมอยางใหมในสงคมไทยสมยรชกาลท 5 กอนทความนยมเขยนบนทกประจำาวนจะแพรหลายออกไป (ราชบณฑตยสถาน 2552: 542) วรรณกรรมประเภทบนทกประจำาวนชวงแรกๆ เปนบนทกรอยแกวเกยวกบการเดนทางหรอการทองเทยว เชน เรองจดหมายเหตรายวน ระยะทางเสดจประพาสไทยโยค จ.ศ. 1239 เรองจดหมายเหตรายวนระยะทางเสดจพระราชด�าเนนประพาสทางบก ทางเรอ รอบแหลมมลาย ร.ศ. 109 เรองจดหมายเหตรายวนระยะทางเทยวชวากวาสองเดอน เรองจดหมายเหตรายวนระยะทางเสดจประพาสชวาครงหลง ฯลฯ วรรณกรรมเหลานเปนพระราชนพนธพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอย หว ทถอเปน “ตนเคาการเขยนสารคดทองเทยวรนแรกในประเทศไทย” (สรต ใจสอาด 2542: 7)
บนทกประจำาวนนอกจากจะเขยนในรปแบบบนทกการเดนทาง ดงพระราชนพนธทง 4 เรองขางตนแลว ยงอาจเขยนในรปแบบจดหมายไดดวย เชน พระราชหตถเลขาเมอเสดจประพาสหวเมองชายทะเลตะวนออก พระราชนพนธพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว จดหมายนายทรงอานภาพเลาเรองเสดจประพาสตนครงแรก พระนพนธสมเดจพระเจาบรม
174 174
วงศเธอ กรมพระยาดำารงราชานภาพ ฯลฯ โดยทวไปบนทกประจำาวนเปนเรองสวนตวของผเขยนและของบคคลใกลชดจงไมนยมจดพมพเผยแพร จะมอยบางทมการพมพแตกมกเปนกรณเมอผเขยนลวงลบไปแลว อยางไรกตามในปจจบนมการพมพบนทกประจำาวนรวมสมยเปนจำานวนมากแมผเขยนจะยงมชวตอย เชน บนทกสวนตวซายร ของ ซายร ซากาโมโตะ จนกวาเดกปดตาจะโต ของ สโรชา กตตสรพนธ เรไรรายวน ของ เรไร สวรานนท กราบพระเจาอยหวรชกาลท 9 ของ ตณณา แดนเขตต ฯลฯ แสดงใหเหนวางานเขยนประเภทนเปนทนยมเขยนนยมอานกนอยางกวางขวางมากขน
วรรณกรรมอกประเภทหนงทมลกษณะใกลเคยงกบบนทกประจำาวน คอบนทกความทรงจำา (memoirs) งานเขยนประเภทนมใชเรองทเขยนเปนรายวน แตเขยนขนหลงจากเหตการณทงหลายไดผานพนไประยะหนงแลวในลกษณะเปนการนกยอนหรอรอฟนความทรงจำา และมเนอหาหลกเกยวกบบคคลอนทงในดานเรองราว เหตการณ พฤตกรรม ฯลฯ มไดเนนเพยงเรองสวนตวของผเขยนเหมอนกบทปรากฏในบนทกประจำาวน บนทกความทรงจำาทรจกกนโดยทวไปมหลายเรอง เชน ประวตตนรชกาลท 6 พระราชนพนธพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว จดหมายความทรงจ�าของพระเจาไปยกาเธอ กรมหลวงนรนทรเทว ของพระองคเจาหญงก หรอเจาครอกวดโพธ (ตอมาคอกรมหลวงนรนทรเทว) ฟนความหลง ของเสฐยรโกเศศ (พระยาอนมานราชธน) ฯลฯ
บนทกประจำาวนเปนเรองเลาชวตสวนบคคล (personal narrative) ทนาสนใจ แมจะเปนประสบการณชวตของปจเจกบคคลและมความเปน อตวสยสง แตเรองเลาดงกลาวกมสวนทเกยวของกบบคคลอน หรอเกยวของกบสงคมดวยในฐานะทผเขยนเองกเปนสมาชกคนหนงของสงคม การอานวรรณกรรมประเภทนจงเทากบเปนการเรยนรประสบการณชวตของผอนเพอเปนประสบการณทางออมของผอาน ในขณะเดยวกนกจะไดเหนแงคดมมมองทผเขยนมตอสงรอบตวดวย งานเขยนอตชวประวตจงมคณคาเพราะเปนทงบนทกทางประวตศาสตรและสงคมโดยเฉพาะอยางยงถาเรองนนเปน
175 175
เรองของบคคลสำาคญ ผมชอเสยง หรอผมอำานาจหนาทในสงคม นอกจากนนการศกษาบนทกยงมขอดดานอนอกดงทสมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำารงราชานภาพ (2550: 16) ไดทรงพระนพนธถงประโยชนของบนทกการเดนทางไววา “[ผอาน] จะไดทราบส�านวนตางๆ ในทางวรรณคด แลจะไดรเรองราวกลาวพรรณาถงประเทศสถานทตางๆ ซงผแตงไดไปรเหนมาดวยตนเอง เปนเครองประดบสตปญญาของผอานในทางความรดวยอกสถาน 1”
บทความนจะกลาวถงเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน (The Spanish Coronation) พระราชนพนธพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวในฐานะพระราชบนทกรายวนทบอกเลาเรองราว เหตการณ ความทรงจำา และอารมณความรสกในคราวเสดจเยอนกรงมาดรด ประเทศสเปนเมอ พ.ศ. 2445
ภมหลงของพระราชบนทกพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวขณะดำารงพระอสรยยศ
สมเดจพระบรมโอรสาธราช สยามมกฎราชกมาร ไดทรงพระราชนพนธเรอง The Spanish Coronation เปนพระราชบนทกรายวนภาษาองกฤษ ในคราวเสดจพระราชดำาเนนแทนพระองคพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวไปในการพระราชพธราชาภเษกพระเจาอลฟองโซท 13 (Alfonso XIII de España) ทกรงมาดรด ประเทศสเปน ระหวางวนท 15-22 พฤษภาคม พ.ศ. 2445 การเสดจพระราชดำาเนนในครงนนทรงบนทกเรองราวการเดนทางจากกรงปารสไปยงสเปน กลาวถงบคคลและเหตการณททรงพบเหน ตลอดจนพระราชทรรศนะทมตอสงตางๆ ในกรงมาดรด
ภายหลงพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวไดใชพระราชบนทกดงกลาวสอนภาษาองกฤษแกนายจายวด (ปาณ ไกรฤกษ) ครนสวรรคตแลว ทานผหญงดษฎมาลา มาลากล (สกลเดม ไกรฤกษ) ผเปนนองสาวนายจายวดไดเกบรกษาพระราชบนทกนนไวเปนเวลากวา 50 ป กระทงเมอมการ
176 176
ตงหอวชราวธานสรณเพอเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว หมอมหลวงปน มาลากล จงแปลพระราชบนทกนนเปนภาษาไทยใหชอวาราชาภเษกพระเจากรงสเปน ตอมาสมเดจพระเจาพนางเธอ เจาฟากลยาณวฒนา กรมหลวงนราธวาสราชนครนทร ทรงพระนพนธแปลพระราชบนทกเปนภาษาฝรงเศสโดยใชชอวา Le Couronnement Espagnol แลวโปรดใหพมพตนฉบบทงสามภาษารวมเปนเลมเดยวกนเผยแพรเปน ครงแรกเมอ พ.ศ. 2531 โดยมวตถประสงค 3 ประการ ดงปรากฏในคำานำาของหมอมหลวงปน มาลากล วา
[...] เมอไดทรงแปลจนเสรจบรบรณแลว ยงมพระราชประสงคใหพมพหนงสอนทงสามภาษาในเลมเดยวกน เพอเผยแพรพระเกยรตคณของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เพอประโยชนของนกเรยนและนกศกษาในการศกษางานแปลภาษาองกฤษเปนภาษาฝรงเศสและภาษาไทย และเพอน�ารายไดจากการจ�าหนายหนงสอนสมทบทนมลนธพระบรมราชานสรณฯ [...]
(หนา 86)
ตอมาใน พ.ศ. 2550 มการพมพอก 2 ครง เปนการพมพครงท 2 และการพมพครงท 2 (ฉบบปรบปรงแกไข) เนองในโอกาสทสมเดจพระเจาพนางเธอ เจาฟากลยาณวฒนา กรมหลวงนราธวาสราชนครนทร เจรญพระชนมาย 84 พรรษา รวมจำานวนหนงสอทพมพเผยแพรทงหมดนบแตการพมพครงแรก 9,000 เลม*
แมพระราชนพนธเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน จะเปนพระ
* การพมพครงท 1 เปนฉบบปกออน จำานวน 2,000 เลม จดพมพโดยมลนธพระบรมราชานสรณพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวในพระบรมราชปถมภ บรษทโรงพมพกรงเทพฯ (1984) จำากด มจตศรทธาดำาเนนการพมพเพอสนองพระเจตนารมณโดยไมคดมลคา และหมอมคลอง เกษมสนต ณ อยธยา รบซอหนงสอทงหมดไวแลวมอบใหมลนธพระบรมราชานสรณฯ แจกจายไปยงบคคลและหองสมดสถาบนการศกษาตางๆ การพมพครงท 2 เปนฉบบปกออน จำานวน 3,000 เลม จดพมพโดยกรมศลปากร สวนการพมพครงท 2 (ฉบบปรบปรงแกไข) เปนฉบบปกแขง จำานวน 4,000 เลม จดพมพโดยกระทรวงวฒนธรรม
177 177
ราชบนทกเหตการณทเกดขนรายวน แตกมใชพระราชบนทกรายวนทวไป เพราะเปนบนทกเรองราวระหวางการเดนทางเยอนตางแดนเพอปฏบตพระราชภารกจ ดงนนจงอาจจดใหเปนพระราชบนทกการเดนทางทองเทยวไดดวย สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำารงราชานภาพ (2550: 25-26) ทรงจำาแนกการเดนทางทองเทยวไว 4 ประเภท ไดแก การทองเทยวในตำาแหนงหนาทราชการ การทองเทยวโดยตดตามพระสงฆไปธดงค การทองเทยวโดยตดตามพอคา และการทองเทยวตามลำาพง โดยนยนการเสดจพระราชดำาเนนเยอนกรงมาดรด ประเทศสเปน จงนบเปนการทองเทยว ในตำาแหนงหนาทราชการ คอไปปฏบตพระราชกรณยกจแทนพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว
เรองเลา เรองราว และเหตการณในพระราชบนทกพระราชบนทกในการเสดจพระราชดำาเนนเยอนสเปนของพระบาท
สมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวมทงสน 8 ฉบบ ทรงพระราชนพนธฉบบแรกเมอวนท 15 พฤษภาคม 2445 และฉบบสดทายเมอวนท 22 พฤษภาคม ปเดยวกน บางวนมไดทรงบนทกเนองจากมพระราชภารกจมากคอวนท 18 และวนท 21 พฤษภาคม ดงททรงเลาวา “ไมมเวลาเขยนเลย เพราะกลบถงทพกกดกเสยแลว” (หนา 95) ดงนนวนท 19 พฤษภาคมจงทรงบนทก 2 ครง ครงแรกในเวลาเชา ทรงเลาถงเหตการณเมอวนท 18 พฤษภาคม ดงทรงเลาวา “ฉนตองเขยนเชาวนนเปนการใชหน” (หนา 95) และครงท 2 คอเวลาคำาเพอบนทกเรองราวและเหตการณในวนท 19 พฤษภาคม สวนวนท 22 พฤษภาคมนนทรงบนทกในเวลาเชาและบาย
ในการเลาเรองพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงใชรปแบบเดยวกนทกฉบบ กลาวคอมสวนทระบ “ฉบบท” อยกงกลางหนากระดาษ ถดมาเปน “วนและเดอน” ทบนทก เวนแตฉบบท 1 เทานนททรงระบสถานททบนทกคอ “กรงมาดรด” และระบ “ป” ทบนทกไวดวย ดงน
178 178
ฉบบท 1กรงมาดรด
15 พฤษภาคม 2445
มเวลาวางอยสอง-สามนาท พอทจะนงลงเขยนขอความสกสอง-สามบรรทด เราออกเดนทางจากกรงปารสเมอวานน เวลาเทยงวน ออกจากสถาน เกย ดอเซย แหงใหม ตรงทเราขนรถไฟนนอยใตดน แตถงกระนนกสะอาดนาชม เพราะวาเขาไมไดใหรถจกรธรรมดาเขาไปในนน...
(หนา 87)
เนอความในพระราชบนทกแตละฉบบมดงนฉบบท 1 (15 พฤษภาคม 2445) กลาวถงการเดนทางดวยรถไฟจาก
กรงปารสไปยงชายแดนของสเปน แลวตอรถไฟขบวนพเศษไปยงสถานมาดรด มผมารอรบเสดจไปยงพระราชวง พระบรมราชนนาถราชชนนพระราชทานเครองราชอสรยาภรณ Golden Fleece* ตอนคำามงานเลยงรบรอง และสดทายกลาวถงทพกระหวางประทบอยทกรงมาดรด
ฉบบท 2 (16 พฤษภาคม) กลาวถงเรองทพระราชาธบดอลฟองโซ ท 13 เสดจออกประทบทโตะเสวยอยางเปนทางการ จากนนเลาเรองการไปเทยวชมถนนสายสำาคญในเมองซงประดบประดาอยางงดงาม และกลาวถงลกษณะของหญงชาวสเปน พระราชบนทกฉบบนจบดวยบญชรายพระนามและรายนามของผแทนประเทศตางๆ ทมารวมงาน
ฉบบท 3 (17 พฤษภาคม) กลาวถงบรรยากาศของผคนทมารวมพระ
* ในราชกจจานเบกษาฉบบลงวนท 8 มถนายน ร.ศ. 121 (พ.ศ. 2445) มประกาศเรอง “พระเจาแผนดนกรงสเปญพระราชทานเครองราชอศรยาภรณแกสมเดจพระบรมโอรสาธราช สยามมกฎราชกมาร” เนอความระบวา “ดวยในการทไดโปรดเกลาฯ ใหสมเดจพระบรมโอรสาธราช สยามมกฎราชกมาร เสดจไปทรงชวยในการราชาภเศกกรงสเปญนน พระเจาแผนดนกรงสเปญ พระราชทานเครองราชอศรยาภรณของกรงสเปญชอ โกลเดนฟลศ แกสมเดจพระบรมโอรสาธราช สยามมกฎราชกมาร” (ราชกจจานเบกษา เลม 19 ร.ศ. 121: 166)
179 179
ราชพธราชาภเษกทรฐสภา บรรยากาศของงานพระราชพธ เหตการณทมชายผหนงเขาไปยงรถพระทนงของพระราชาธบด การเคลอนขบวนจากรฐสภาไปประกอบพธทางศาสนาทโบสถ การเทยวชมถนนสายสำาคญ และพระราชทรรศนะทมตอหญงชาวสเปน
ฉบบท 4 (19 พฤษภาคม (เชา)) กลาวถงเหตการณทเกดขนในวนท 18 พฤษภาคม ไดแก การเยยมชมกองสบราชการลบของกระทรวงกลาโหม พพธภณฑสถานทางวศวกรรมศาสตร การรวมพธวางศลาฤกษกอสรางอนสาวรยพระเจาอลฟองโซท 12 การแสดงมหาอปรากรทโรงละครหลวง และขอเทจจรงเกยวกบชายทวงไปยงรถพระทนงของพระราชาธบดและเปดประตรถเมอวนราชาภเษก
ฉบบท 5 (19 พฤษภาคม (คำา)) กลาวถงการทรงมาไปในขบวนพระราชาธบดเพอตรวจพลและสวนสนาม ตอนคำามงานเลยงรบรองทพระราชวง
ฉบบท 6 (20 พฤษภาคม) กลาวถงการตรวจแถวทหารกองพนทหารราบและการทอดพระเนตรโรงครวของกรมทหาร การเสดจไปรวมงานเปดแสดงรปภาพ การทอดพระเนตรสงครามบปผชาต และการเสวยพระกระยาหารรวมกบดยคแหงมสตาเอรโมซาในเวลาคำา
ฉบบท 7 (22 พฤษภาคม (เชา)) กลาวถงเหตการณทเกดขนในวนท 21 พฤษภาคม ไดแก การรบเสดจพระราชาธบดทเสดจมาทรงเยยมถง ทประทบ การเสดจไปทอดพระเนตรพพธภณฑศลปะสมยใหม การสวว และการเสวยพระกระยาหารคำาทพระราชวง การแสดงกจกรรมแถวทหาร ทลานพระราชวงในวนสงทาย คณะราชทตและผแทนถวายบงคมลาพระราชาธบดและพระราชนนาถราชชนน
ฉบบท 8 (22 พฤษภาคม (บาย)) กลาวถงการเสดจไปถวายบงคมทลลาพระราชาธบด พระราชนนาถราชชนน และพระบรมวงศานวงศในเวลาเทยง ตอนบายทรงขบรถเลนทวงนอกของพระราชาธบด
แมพระราชบนทกแตละฉบบจะเปนเรองเลาทนำาเสนอประสบการณรายวนกจรง แตเหตการณในแตละวนกรอยเรยงเขาดวยกนเพราะเปนการ
180 180
บนทกเรองราวทเกดขนในโอกาสเดยวกน ทสำาคญเรองเลาในพระราชบนทกแตละฉบบยงเชอมโยงและจงใจใหผอานไดเขาไปมสวนรวมในการรบรเหตการณ เรองราว สภาพแวดลอม และอารมณความรสกในบรบทเดยวกบผทรงพระราชนพนธดวย
พระราชบนทกการเดนทางในฐานะเรองเลา ทสะทอนพระบคลกภาพ
ชวตมนษยเตมไปดวยเรองเลาและการเลาเรอง บนทกเรองหนงๆ มไดทำาหนาทบอกเลาเรองราวใหผอานรบรเทานนวามเหตการณใดเกดขนและเกดขนอยางไร แตยงสามารถสะทอนความเปนตวตนของผบนทกไดดวย กลาวไดวาภาพลกษณและบคลกภาพของผบนทกนนเกดขนจากการประกอบสรางของเรองเลา เชนเดยวกบพระราชนพนธเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน ผอานยอมมไดรเพยงเรองราวหรอเหตการณระหวางการเสดจพระราชดำาเนนเยอนกรงมาดรด ประเทศสเปน เทานน แตยงไดรถง พระราชอธยาศย พระราชอปนสย พระราชทรรศนะ พระราชนยม ตลอดจน สงทโปรดและไมโปรด พระราชบนทกเรองนจงสะทอนใหเหนพระบคลกภาพ ของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวไดดวย
เรองราวตางๆ ในพระราชบนทกเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปนถอเปนวรรณกรรมการเดนทาง (travelogues) เชนเดยวกบวรรณคดนราศบางลกษณะของไทยซงเปนทงบนทกการเดนทาง บนทกประสบการณ และบนทกอารมณความรสก ใหขอมลเกยวกบภมประเทศ ภมอากาศ วฒนธรรม บานเรอน วถชวตผคนตามทพบเหนและตามทรสก เนอความในพระราชบนทกจงผานการคดสรร ตดทอน และประเมนคามาแลวจากผทรงพระราชนพนธ จงอาจกลาวไดวาบนทกรายวนเกยวกบการเดนทางเปนอตชวประวตรปแบบหนงทแสดงปฏสมพนธระหวางตวตนของผบนทกกบเหตการณหรอเรองราวในชวงเวลาหนงๆ ของชวต
พระราชบนทกหลายตอนในเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน แสดง
181 181
ใหเหนความสนพระราชหฤทยและความใสพระราชหฤทยรายละเอยดเลกๆ นอยๆ ทผอนอาจมองขามหรอไมใหความสำาคญ ตวอยางเชนในงานเลยงตอนรบคณะผแทนและคณะราชทตจากประเทศตางๆ เมอคำาวนท 15 พฤษภาคม พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงเลาถงเหตการณในคนนนไววา
[...] เมอคนนเปนครงแรกทพระราชาธบดอลฟองโซท 13 เสดจออกประทบทโตะเสวยเปนทางการ เพราะกอนนน พระองคหลกเลยงการกระท�าเชนนนเสมอมา. เมอคนนประทบตรงกนขามกบ พระราชชนน ราชนผส�าเรจราชการ และทรงปฏบตทโตะเสวยสมพระเกยรต ไมมขอบกพรองเลย. พระองคเสดจเขาไปยงหองเสวยกบพระพนาง เจาหญงแหงอสตเรยส. พระพนางอกองคหนงคอเจาหญงดอนญา มาเรยเทเรสา ประทบเบองซายของพระองค นอกจากพระพนางสองพระองคน พระปตจฉาสองพระองคกเสดจมาดวย [...]
(หนา 89)
การทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอย หวทรงเลาวาพระราชาธบดเสดจประทบทโตะเสวยอยางเปนทางการทงททรง “หลกเลยงการกระท�าเชนนนเสมอมา” นน ยอมแสดงใหเหนวาพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงทราบดวาเหตใดพระราชาธบดจงทรงหลกเลยงทจะประทบโตะเสวยอยางเปนทางการ นอกจากนนยงทรงสงเกตวาพระราชาธบดทรงปฏบตทโตะเสวยไดอยาง “สมพระเกยรต ไมมขอบกพรองเลย” ทงยงทรงจดจำาดวยวาผใดบางทนงรวมโตะเสวยและนงในตำาแหนงใด ขอมลเหลานหากไมทรงเปนคนชางสงเกตกคงยากทจะทรงจดจำาและทรงบนทกเชนนนได
สงทแสดงวาทรงเปนผละเอยดรอบคอบปรากฏใหเหนอยางเดนชดอกครงจากบนทกรายพระนามและรายนามของคณะผแทนและคณะราชทตรวม 40 คนทมารวมงานพระราชพธราชาภเษก ทรงแบงผรวมงานเปน 3
182 182
กลม ไดแก เจานาย 11 พระองค เอกอครราชทตพเศษ 9 คน และราชทตพเศษ 20 คน ดงตวอยางตอไปน
เจานาย(ตามล�าดบอาวโส)
1. ดยค แหงคอนนอต (บรเตนใหญ).2. แกรนด ดยค วลาดมร อเลกซานโดรวตช แหงรสเซย.3. ดยค แหงเยนว (อตาล).4. เจาชายอลเบอรต แหงปรสเซย, ผส�าเรจราชการแหงบรนสวค
(เยอรมน).5. อารชดยค ชารลส สตเฟน แหงออสเตรย.6. สยามมกฎราชกมาร.
...(หนา 90)
การททรงบนทกรายพระนามและรายนามดงกลาวไวแสดงวาพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงเหนความสำาคญของขอมลนน แมอาจจะทรงคดลอกมาจากบญชทพมพแจกอยางเปนทางการกตาม* แตการจดลงไวในพระราชบนทกดวยนน นอกจากจะชวยเตอนความทรงจำาแลวยงเปนหลกฐานทางประวตศาสตรทนำาไปใชอางองไดในภายหลงดวย
ความละเอยดถถวนและความชางสงเกตยงปรากฏในพระราชบนทกอกหลายตอน เชน เมอเสดจพระราชดำาเนนไปทรงตรวจเยยมกรมทหาร ทโรงทหาร “มาเรยครสตนา” ไดทอดพระเนตรการสวนสนาม ทหารทแสดงในครงนนแตงกายตางกนตามกองรอย ทรงเลาลกษณะการแตงกายไวอยางละเอยดจนเหนภาพทงเครองแบบสนาม เครองแบบเตมยศ เครองแบบครง
* หมอมหลวงปน มาลากล ไดลงเชงอรรถไวทายเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน วาพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว “คงจะไดทรงลอกรายพระนามและรายนามจากบญชทพมพแจกเปนทางการ” (หนา 105)
183 183
ยศ และเครองแบบทำางานโยธา ดงน
[...] เขาสวนสนามใหด มธงประจ�ากองและแตรวงดวย. แตละกองพนจดเปน 4 แถว และแตละกองพนจดใหกองรอยท 1 แตงเครองแบบสนาม, กองรอยท 2 แตงเครองสวนสนามเตมยศ, กองรอยท 3 ครงยศ และกองรอยท 4 เครองแบบท�างานโยธา, เครองแบบสนามนน มเสอยาวสน�าเงน กางเกงสแดงมแถบสด�า หมวดแกป มผาใบสขาวปดผาพนแขง และรองเทาท�าดวยผาใบและหนง. มเครองประกอบ คอเครองหลงผาใบสด�า อเตอและพลว, เขมขดหนงสขาว มซองลกปน 2 ซอง ใสกระสนได 150 นด. เครองแบบเตมยศ ใชเสอยาวและกางเกงสแดงเชนเดยวกน หมวกแกปสเทา มหนงสด�าอยขางบน ดานหนาปกขนนกเลกๆ, มผาพนแขงและรองเทา, เครองใชเหมอนเครองแบบสนาม แตไมมอเตอกบพลว. เครองแบบครงยศกไมผดจากทกลาวมานมากนก เปนแตวาไมมขนนกทหมวก และเครองประกอบมแตเขมขดและซองลกปน. สวนเครองแบบส�าหรบท�างานโยธานนงายทสด มเสอสน�าเงนสนๆ กางเกงสน�าเงน แถบแดง หมวกแกป กลมๆ สน�าเงนขอบแดง. เครองแบบชนดนใชเฉพาะในโรงทหาร หรอในคายเทานน.
(หนา 99)
นอกจากนนพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวยงทรงเปนนกวจารณทจรงใจและตรงไปตรงมา ดงปรากฏใหเหนอยหลายตอนในพระราชบนทก เชน ในวนท 16 พฤษภาคม เมอเสดจพระราชดำาเนนไปตามถนนสายสำาคญ ทรงวพากษวจารณการแตงหนาและการแตงกายของหญงชาวสเปนวา
[...] ผหญงสเปนทกๆ คนผดหนามากไปสกหนอย คงจะเปนประเพณกระมง. ฉนเหนผหญงแตงตวดๆ ทนเขาเอาแปงประหนาไว
184 184
ทกๆ คน. การแตงตวของหญงสเปนนนคงจะยงเสรจไมไดถาเธอยงไมไดผดหนา, เธอจะยอมไมสวมถงมอเสยดกวาไมไดผดหนา. แตนนแหละคงจะเกยวกบความเคยชน และรสนยม และถาฉนอยทนจรงๆ แลว กคงไมยกปญหาเรองแปงผดหนามาเปนเรองส�าคญ. แตขณะน ฉนตองสารภาพวาฉนไมชอบ.
(หนา 89)
อกตอนหนงคอเมอเสรจสนพระราชพธราชาภเษก พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวจะเสดจพระราชดำาเนนกลบทพก แตเกดความวนวายเพราะผคนบนทองถนนมจำานวนมาก ทำาใหการเดนทางเปนไปดวยความยากลำาบาก ทรงวพากษวจารณการทำาหนาทของตำารวจและทหารวา “ต�ารวจและทหารมหนาทควบคมการจราจร, ควบคมไมส�าเรจ หรอไมพยายามจะควบคมอยางใดอยางหนง. ทกๆ อยางปลอยใหเปนไปตามยถากรรม ดจะเปนลกษณะนสยของเชอชาตละตน.” (หนา 93) หรอเมอเสดจฯ ไปทอดพระเนตรการตอสวว ไมทรงเหนดวยอยางยงทจดใหมกฬาชนดน จงทรงวจารณไวดวยความสะเทอนพระทยวา
[...] ฉนไมเขาใจเลยวาการตอสววคงเปนกฬาอยไดอยางไร - กฬาแบบทารณอยางน นาจะสญสนไปพรอมกบชาวโรมโบราณซงกระหายเลอด. ยงกวานนกคอ ฉนไมเขาใจวา ท�าไมผหญงสเปนจงไปดการสวว และชอบเสยดวย [...] แตลางเนอกชอบลางยา ภาษตวาอยางนน และพวกชาวสเปนชอบอยางนน. ฉนไมชอบอยางนน กดแลว.
(หนา 104)
เนอหาในพระราชบนทกบางตอนแสดงใหเหนวาพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงเปนศลปนและมพระอารมณออนไหวเสมอตอสงทไดทอดพระเนตรเหน เชน ขณะประทบรถยนตพระทนงไดทอด
185 185
พระเนตรเหนหญงชาวสเปนหนาตางดงาม ทรงบนทกไววา
[...] เราเหนผหญงหนาตาสวยคนสองคน. ผหญงสเปนนน ตามปกตกหนาตาดอยแลว แตฉนอยากจะกลาววา ทงามกไมเหนบอยนก. ทสวยนนมมาก แตทงามจรงๆ นนหายากหนอย. หญงสเปนนนส�าคญอยทดวงตา ซงมอะไรยวยวนชอบกลอย เมอเธอเหลยวมาดเรา รสกวาเราจะตองหยดหายใจเสยครหนงอยางนนแหละ [...]
(หนา 89)
พระราชบนทกบางตอนยงแสดงใหเหนพระราชทรรศนะ พระอารมณ และความรสกในฐานะทเปนพระราชวงศชนสง ดงทรงบนทกวา “หลงจากเสวยกลางวน พระราชาองคนอยชวนเจานายประเทศตางๆ ไปหองบลเลยด [...] มเฉพาะเจานายเทานน ซงดๆ เหมอนครอบครวใหญๆ, เลกเรองพธรตอง เรากลายเปนมนษยในชวตธรรมดาของเรา.” (หนา 94) แสดงวาการททรงอยในสถานะดงกลาวทำาใหตองทรงหางไกลจาก “ชวตธรรมดา” ซงหมายถงชวตทมไดมฐานนดรศกดมากำากบ พระราชทรรศนะลกษณะนปรากฏอกตอนหนงเมอเสดจไปเสวยพระกระยาอาหารตามคำากราบบงคมทลเชญของดยคแหงมสตาเอรโมซา ทรงบนทกไววา
[...] เขาเชญมาในวนนฉนกยนด. นอกจากนนฉนยงพอใจทไดมโอกาสหนจากงานพธตางๆ กลบกลายมาเปนตวของตวเอง [...] ตวฉนเองสบายใจมาก เพราะรสกวาไดกาวลงมาจากสวรรค ซงชะตากรรมไดจดใหฉนอย. ถาจะพดอกอยางหนงกคอ ฉนมความสขในเวลาทฉนหลดพนจากการเปนเจานายกลายมาเปนมนษยธรรมดากบเขาคนหนง
(หนา 100)
การททรงปรารถนาจะม “ชวตธรรมดา” “เปนตวของตวเอง” และ “กาวลงมาจากสวรรค” นนยอมบงบอกไดอยางชดเจนวาพระบาทสมเดจ
186 186
พระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงรสกอยางไรเมอตองอยในสถานภาพทคน ทงหลายเหนวาสงสง ทงททรงปรารถนาจะเปนเพยง “มนษยธรรมดากบเขาคนหนง” เทานน
จากเนอความในพระราชบนทกจะเหนไดวาเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปนมใชเรองเลาทรอยเรยงขนเพอบนทกเหตการณและประสบการณการเดนทางเทานน แตยงเปนพนทในการนำาเสนอความเปนตวตน (Identity) เปนการสรางภาพแทน (representation) ทแสดงใหเหนอารมณความรสกของผทรงพระราชนพนธดวย กลาวไดวาในอกดานหนงพระราชบนทกนเปนเครองมอทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวใชเพอทำาความเขาใจพระองคเองผานการไตรตรอง กลนกรอง และทบทวนมาอยางดแลวกอนจะทรงบนทกไว ทำานองเดยวกบทไดทรงพระราชนพนธบนทกรายวน มาตงแตพระชนมายได 8 พรรษา* ดงนนการอานพระราชบนทกสวนพระองค ผอานจงไดประโยชนมากกวาการรเรองราวททรงเลา และหากอานอยางพนจพเคราะห ผอานกจะเกดอารมณรวมอนจะนำาไปสการเขาใจและ เขาถงพระบคลกภาพของผทรงพระราชนพนธได
คณคาของพระราชนพนธเรอง ราชาภเษกพระเจากรงสเปน
โดยทวไปสารคดเปนงานเขยนทมงนำาเสนอขอเทจจรงเปนหลกและความเพลดเพลนเปนรอง ดงนนสงทผอานจะไดรบจงมกเปนคณคาดานความรความคด แตสารคดทดและมคณภาพควรใหคณคาดานอารมณดวย พระราชบนทกเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน มลกษณะและคณสมบตดงกลาวครบถวน ในทนจะกลาวถงคณคาอนโดดเดน 3 ประการ ไดแก คณคาดานประวตศาสตร คณคาดานความรความคด และคณคาดาน
* วรชาต มชบท (2559: คำานำา) กลาววาพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว โปรดใหพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวเรมจดบนทกรายวนสวนพระองคมาตงแตทรงพระชนมาย 8 พรรษา และทรงจดตอเนองมาทกวนตราบจนเสดจสวรรคตเมอ พ.ศ. 2468
187 187
วรรณศลป
คณคาดานประวตศาสตรดวยเหตทเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน เปนพระราชบนทกของ
พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว เนอหาททรงบนทกไวนนเมอเวลาผานไปจงเปนหลกฐานทแสดงใหเหนความสมพนธระหวางสยามกบประเทศสเปนได นอกจากนนดวยความททรงเปนผละเอยดถถวน จงไดทรงบนทกเรองราวทเปนเกรดเลกเกรดนอยแทรกไวดวย เรองราวดงกลาวถอไดวาเปนเกรดประวตศาสตรสำาหรบผอานและผศกษาในสมยตอมา ในดานความสมพนธระหวางประเทศไดทรงนำาเสนอผานความสนทสนมสวนพระองคกบพระราชาธบดอลฟองโซท 13 ดงปรากฏอยหลายแหงในพระราชบนทก เชน วนแรกทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวเสดจฯ ถงพระราชวงในกรงมาดรด ทรงบนทกไววา
[พระราชาธบด] ชวนใหฉนเลยงออกไปเพอถามขาวคราวถงเจานายของไทยทไดทรงพบปะเมอป 2440 เมอฉนกราบทลพระองค ฉนกตองใชศพท “ยวแมเจสต” แตพระองคยกพระหตถขนหาม และรบสงวา “ท�าไมจะตองเรยกหมอมฉนอยางนน.” รบสงเปนเชงตอวาดวยวา “เมอเสดจมาทนเมอป 2440 หมอมฉนชออลฟองโซ, ขอใหหมอมฉนเปนอลฟองโซตอไปเถด.” เราสองคนรจกกนดพอทจะเรยกกนดวยชอตวไมใชหรอ?” [...]
(หนา 88)
สำาหรบผทใกลชดสนทสนมกน ความเปนทางการหรอพธรตองตางๆ ยอมลดลงไปเปนอนมาก การทพระราชาธบดทรงขอมใหพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวกราบทลดวยคำาวา “ยวแมเจสต” แตโปรดใหเรยกวาอลฟองโซนนเปนเพราะทรง “รจกกนดพอทจะเรยกกนดวยชอตว”
นอกจากนนยงมเหตการณอนอกหลายตอนทแสดงใหเหนวาทง
188 188
สองพระองคมความสมพนธอนดและผกพนกนมาก เชน เมอพธราชาภเษกทรฐสภาผานพนไปแลว ในงานเลยงคนนนพระราชาธบดได “พระราชทานซการใหแกฉนมวนหนง” (หนา 94) ครนเสดจไปทอดพระเนตรมหาอปรากรทโรงละครหลวง พระราชาธบดกโปรดใหพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวประทบอยดานหลงของพระองค ทงยง “ทรงเหลยวมาทอดพระเนตรบอยๆ” (หนา 96) และเมอรวาตางฝายตางเบอหนายการแสดงมหาอปรากรนน พระราชาธบดกทรงชกชวนพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวใหเลยงไปประทบทหองอนดวยกน หรอเมอคราวเสดจไปทอดพระเนตรการสวว พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงบนทกไววาพระราชาธบด “ชวนใหฉนไปนงขางๆ. นกอกครงหนง เหมอนเมอไปดมหาอปรากรทพระราชาธบดใหเกยรตแกฉนในทชมนมซงฉนยอมรสกพอใจมาก” (หนา 101) หรอแมแตในคราวททรงมาตรวจแถวทหารและสวนสนาม พระราชาธบดกเปนผเลอกมาทรงให ดงททรงบนทกวา “มาของฉนเปนมาอาหรบสขาว ไมสงนก รปงาม วากนวาเปนมาตวโปรดของอลฟองโซ. พระราชาธบดทรงเลอกใหฉนเองตงแตวนกอน” (หนา 97)
ในวนท 21 พฤษภาคม กอนวนทพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวจะเสดจพระราชดำาเนนกลบ พระราชาธบดเสดจมาถงทประทบเพอทรงเยยมและ “เพอทรงขอบใจในการทฉนมารวมงานพธเปนเกยรตยศแกพระองค. พระองคยงไดขอใหฉนน�าความกราบบงคมทลพระพทธเจาหลวง ระลกในพระมหากรณาธคณทไดสงฉนมา. ในทสดกไดทรงเชญใหฉนไปนงโตะเสวยค�าวนนน” (หนา 101) ในครงนนมผตามเสดจพระราชาธบดมาเพยงคนเดยว แสดงใหเหนอยางชดเจนวาเปนการเสดจสวนพระองค มไดเสดจมาในฐานะพระราชาธบดแหงกรงสเปน
พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงซาบซงในมตรภาพระหวางพระองคกบพระราชาธบดอลฟองโซท 13 เปนอยางยง และทรงหวงใยพระราชาธบดผยงทรงพระเยาวซงขณะนนมพระชนมายเพยง 16 พรรษาวาอาจประสบปญหาในการปกครองประเทศ ดงความตอนหนงใน
189 189
พระราชบนทกฉบบสดทายวา
[...] มตรภาพซงอลฟองโซท 13 ใหแกฉนนน เปนสงทซาบซงตรงใจทสดในการมาครงน. สงสารพระราชาผเยาว ภารกจของพระองคจะไมงายนก. สเปนเปนประเทศทปกครองยาก. เมอภารกจยงยากส�าหรบผใหญ ส�าหรบพระองคผมพระชนมายเพยง 16 พรรษาจะเปนอยางไร? ปราซาเดส มาเตโอ ซากสตา, อรรคมหาเสนาบดปจจบนเปนผทสามารถยงคนหนงของสเปนในยคปจจบนน แตกแกลงทกวน. ถาสนผนแลวจะเปนอยางไร? ไมมใครกลาเดา. คดๆ ดกยงไมแลเหนความสวาง ไดแตรอ - และมความหวงเทานน! *
(หนา 105)
นอกจากขอมลทางประวตศาสตรความสมพนธระหวางประเทศแลว เนอความบางตอนยงเปนเกรดประวตศาสตรซงอาจหาอานไดยากจากหลกฐานประเภทอน เชน เรองทมชายผหนงวงไปเปดประตรถยนตพระทนงของพระราชาธบดขณะจะเสดจฯ ไปยงรฐสภาเพอประกอบพธราชาภเษก พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงบนทกขอเทจจรงเกยวกบชายผนนไวในอก 2 วนหลงเกดเหตการณวา
[ชายผนน] เปนคนบานนเอง รจกกนดในวงพระราชส�านก. เปนระยะนานพอดทชายผนคดเอาเองวารกกนอยกบพระพนาง มาเรย เทเรสา. เขาเขยนจดหมายไปถง 2-3 ฉบบ และไมไดรบตอบ. คดไปวาทพระพนางไมตอบนน เปนเพราะพระราชน มาเรย ครสตนา ทรงหามไว [...] เขาประสงคทจะทลเกลาฯ ถวายฎกา ขอสมรสกบพระพนาง, แตเขากถกจบไป [...]
* หมอมหลวงปน มาลากล (2531: 7) เคยใหสมภาษณถงเรองนไววา “การเสดจสเปนนน เสดจทรงรวมงานราชาภเษกของพระเจา Alfonso XIII ซงชนษานอยกวาพระองคทาน 4 - 5 ป ทรงแสดงความเปนหวงกษตรยองคนอยวาออนเยาวมาก พระชนมายเพยง 16 ชนษาเทานน เกรงจะเอาพระองคไมรอด ซงกาลตอมากเปนจรงตามททรงคาดไว เกดเรองราววนวายในสเปน ตองเสดจลภยและสนพระชนมทโรม”
190 190
(หนา 96)
คณคาดานความรความคดความรความคดทปรากฏในพระราชบนทกเรองราชาภเษกพระเจา
กรงสเปนมอยหลายตอน ทงความรเกยวกบสถานท วฒนธรรมการแตงกาย ขนบประเพณ และเกรดเลกเกรดนอยตางๆ ตวอยางเชนในการประกอบพธราชาภเษก พระราชาธบดทรงเครองแบบนายพลเอกพเศษของทหารบก เสดจโดยรถพระทนงออกจากพระราชวง เมอถงบรเวณพธในรฐสภา “ทรงกมพระเศยรรบค�านบไปทางหนากอน แลวหนมาทางเจานายตางประเทศและเอกอครราชทตพเศษ และในทสดทรงหนไปทางผแทนและ ผอนทอย ณ ทนน” (หนา 92) ทรงกลาวใหสตยปฏญาณ ลงพระปรมาภไธยตอคำาสตยปฏญาณนนแลวเสดจฯ ไปยงโบสถซานฟรานซสโก เอล กรน เด (เซนตฟรานซส ผยงใหญ) เพอทรงประกอบพธทางศาสนา เมอขบวนเสดจถงโบสถแลว คารดนล อารชบชอป และผมศกดสงทางศาสนาเดนนำาพระราชาธบดไปยงราชบลลงกทจดไว จากนนจงเปนการประกอบพธทางศาสนาซงพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงบนทกไววา “พธทางศาสนานงดงามมาก การรองเพลงกวเศษมาก ราวกบวาไดไปชมมหาอปรากร. พธประกอบดวยสวดขอบคณพระเจา, สวด ‘เต เดอม’ และ ‘ปาเตอร นอสเตอร’ ซงยสบนาทกวาๆ กเสรจ” (หนา 93)
นอกจากนนในพระราชบนทกยงกลาวถงธรรมเนยมอนๆ อก เชน การเสดจในเวลาคำาโดยรถหลวง พระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวทรงเลาวา “ขากลบจากพระราชวง เราขนรถเทยมลามายงทพก ซงออกจะเขาทมาก [...] เปนประเพณส�าหรบรถหลวง จะตองเทยมลาแทนมา ในเวลาค�าคน.” (หนา 89) ธรรมเนยมการเฉลมฉลองดวยการประดบประดาบานเรอน เชน “ถนนสายส�าคญประดบดวยธงทวและสายรง, และเหนบานหลายแหงหอยผาปกงามๆ ไวทหนาตาง. เมองทงเมองตกแตงประดบประดาส�าหรบงานฉลองครงน และทกคนแตงตวชดไปเทยวออกมาเทยว”
191 191
(หนา 89) ทงยงมเกรดความรอกวาชาวสเปนจะมไมขดไฟหรอสบซการไดตอเมอเปนผใหญแลวดงความตอนหนงวา “[พระราชาธบด] ไดรบอนญาตใหมไมขดไฟ เพราะพระองคเพงจะพนจากภาวะเปนเดกตามกฎหมายเมอไดท�าพธทรฐสภาแลว.” (หนา 94)
เรองใดททรงเหนวาเปนเรองแปลกและนาสนใจกทรงบนทกไวดวย เชน วธการทำาอาหารของโรงครวในกรมทหาร ทรงบนทกวา “นายทหารคนหนงชใหเราดหมอใหญๆ [...] ใหเราดกญแจทปากหมอ [...] แลวเขากอธบายใหเราฟงวา วธหงตมคอเอาของสดใสลงไปในหมอตงแต 2.00 ก.ท. แลวกใสกญแจเสย, ปลอยใหหมอนนท�าการตอไป, พอจะถงเวลาอาหารกลางวน นายทหารผนอยกไปไขกญแจ และกมอาหารพรอมทจะรบประทานได!” (หนา 99) วธการทำาอาหารดงกลาวนนนายทหารคนหนงเปนผคดขน “เพอปองกนไมใหใครขโมยอาหารในเวลากลางคน.” (หนา 99)
เรองใดทคนตางชาตตางวฒนธรรมอาจไมเขาใจกทรงอธบายไวเพอเปนความรดวย เชน เรองการสวว ทรงบนทกไววา “กอนทจะเลาเรองการไปชมเมอวานน ฉนเหนควรจะบรรยายวาตามปกตการสววเปนอยางไรกอน” (หนา 101) จากนนกทรงอธบายอยางละเอยดตงแตเรองสถานทสวว ผทำาหนาทประธานการสวว ผเปาแตรสญญาณ ปกาดอร (ผถอหอกทำาหนาทแทงวว) มาตาดอร (ผแสดงประกอบทำาหนาทลอววไปทางอน) บนเดรเยโร (ผถอหอกสนทำาหนาทแทงตนคอววใหออนแรง) เอสปาดา (ขนกระบทำาหนาทสงหารวว) และขนตอนการสวว ดงตวอยางททรงเลาถงหนาทของ บนเดรเยโรตอไปน
[...] พวกนถอ “บนเดรยา” ซงเปนหอกสนๆ ผกรบบนทสวยงาม, แตละคน (มกแสดงเปนคเสมอ) ถอบนเดรยามอละอน [...] วธการคอลอววใหวงเขามาขวด แตเขาจะขยบหลบใหพน ขณะเดยวกนกทมแทงหอกสนทงสองอนนนเขาทหลงตนคอวว, ถาววอาละวาดไลเขา เขากจะกระโดดขามก�าแพงทอยโดยรอบหนไป,
192 192
ขณะเดยวกนมาตาดอรกจะเขามาชวยลอดวยเสอคลมใหววหนไปทางอน. ถาบนเดรเยโรปฏบตการนไดด ผชมจะปรบมอและโหรองดวยความพอใจ และบนเดรเยโรจะออกมารบการชมเชย โดยเปดหมวกค�านบไปโดยรอบ [...]
(หนา 102)
คณคาดานวรรณศลปสารคดทดมลกษณะเชนเดยวกบวรรณกรรมประเภทอน คอนอกจาก
จะมเนอหาแปลกใหม มกลวธการประพนธทนาสนใจแลว สงทจะชวยใหเรองนนชวนอานชวนตดตามไดมากขนกคอภาษาและสำานวนโวหารทมวรรณศลป กอใหเกดอารมณความรสกแกผอาน แมเปนการเลาเรองธรรมดา แตถาผประพนธเขยนอยางเปนลำาดบและบรรยายหรอพรรณนาใหเหนภาพไดชดเจนกจะทำาใหงานเขยนเรองนนๆ มความนาสนใจไดมากขน ในเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน เมอพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวเสดจไปชมสงครามบปผชาต ทรงบนทกเหตการณไวอยางเปนลำาดบ เหนภาพ และเขาใจไดงายดงน
[...] เราขนไปนงบนทยกพน มรถแลนผานทงสองขาง รถเหลานตกแตงดวยดอกไมอนสวยงาม และมกมนางงามนงมาบนรถนนดวย. เราไมตองน�าดอกไมไปเลย เพราะเมอรถแลนผานเราไป เขากขวางดอกไมลงมาทเรามากมายกายกอง. เรมดวยเรายอมเปนเปาใหผหญงเหลานนขวางดอกไมลงมา แลวเรากแกลงหลบเสยไมให ขวางถก. หลงจากนนเรากยงตอบขนไปบาง ใชกระสนทเขายงเรา มานนเอง. แนละ ผหญงคนไหนสวย เขาจะตองถกยงมากกวา คนอน, เปนเรองสนกสวยงาม และทกคนยอมพอใจ [...]
(หนา 99-100)
เมอเสดจไปทอดพระเนตรการตกแตงไฟในเวลาคำา ทรงเหนหญงงาม
193 193
ผหนงทาทางเปนผด ทรงแสดงความรสกไวดวยลลาโวหารชวนฝนวา “นกอยากจะตามเธอไปเสยแลว แตระลกถงหนาทและฐานะของตวฉนเอง, ฉนกตองปลอยใหเธอหายลบไปจากสายตาดวยความเสยดาย. อาจเปนเพราะเดอนหงายกไดทท�าใหฉนรสกเชนนน. พระจนทรนท�าใหเราเหนอะไรๆ สวยงามและสรางอารมณรกใหเรา. แตฉนกรบรองไดวาหญงคนนงามจรงๆ งามเอง ไมใชเพราะวาพระจนทรท�าใหงามดอก.” (หนา 94) หรอเมอเสดจไปชมงานแสดงรปภาพตามหองตางๆ ไดทรงพรรณนาความรสกไววา “มคนน�าดอกไมสดมาโปรยไวโดยทวไป. ในชนตนกลนกหอมด แตในไมชาคนกย�าไปบนดอกไม ซงแยมาก นาสมเพชดวยซ�าไป.” (หนา 99)
บางตอนทรงใชโวหารภาพพจนเพอใหเหนภาพไดชดเจน เชน เมอเสดจไปชมมหาอปรากรทโรงละครหลวงในเวลาคำา ทรงเปรยบนกแสดงและผชมการแสดงไวตอนหนงวา “เรางวงนอนมากขนและไมเปนตวของตวเองมากขน. พยายามจะบงคบตวเองใหอยไดพกหนง จนกระทงอนสาวรยเดนไดอยบนเวท ซงนาประหลาด และท�าใหเราอดหวเราะไมได. คนเขาคงอยากจะใหเรานงเปนสงา ไมหวรอตอกระซก แตเปนเรองยากทจะระวงการหวเราะ เพราะเราเปนปถชน ไมใชหนขผง.” (หนา 96) การเปรยบนกแสดงและ ผชมกบ “อนสาวรยเดนได” และ “หนขผง” นนกเพอแสดงแนวคดวามนษยทกคนตางมชวตจตใจ มใชวตถทสรางขนมาอยางปราศจากชวต การบงคบผชมใหนงอยนงๆ นนจงเปนเรองทขดธรรมชาตของมนษย
บางครงพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวกแสดงพระราชทรรศนะเชงลบอยางไดอารมณและสอความไดชดเจน ดงเชนในงานเลยงคนหนง มผมารวมงานจำานวนมากจนเบยดเสยดกน พระองคทรงคดคำาขนเปรยบเทยบไดอยางเหนภาพวา “คดหาค�าทมความหมายวา เบยด-กระแทกแลวผสมกนใหเขาสนท นนแหละจะไดความหมายของการเลยงรบรองวนน!” (หนา 98) บางตอนทรงพรรณนาบรรยากาศในงานซงมผคนจำานวนมากไวไดอยางมสสนและมชวตชวาวา “รอนดวย และอากาศอบถงกบอดอด. มกลนน�าหอมอยในอากาศ หรอลอยตกคางอย ฉนไมชอบเลย.
194 194
กลนน�าหอมกลนเดยวนนไมเปนไร แตหลายๆ กลนปนกน มากเกนไปเสยแลว.” (หนา 98)
จากคณคาดานประวตศาสตร ดานความร ความคด และดานวรรณศลปทกลาวถงขางตนยอมเปนทประจกษชดวาพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวมพระปรชาสามารถยงในการประพนธ ทรงเลอกใชถอยคำาและความเปรยบทสอทงเรองราว ความคด และอารมณไดเปน อยางด สงททรงถายทอดไวในเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน จงนาสนใจ ควรคาแกการอานและการศกษาอยางยง
สรปราชาภเษกพระเจากรงสเปน เปนพระราชบนทกรายวนเกยวกบ
การเดนทางทบอกเลาเรองราวและอารมณความรสกของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวเมอครงเสดจเยอนกรงมาดรด ประเทศสเปน นอกจากจะนำาเสนอเรองราวและเหตการณตามพระราชทรรศนะแลว พระราชบนทกนยงสะทอนใหเหนพระบคลกภาพของผทรงพระราชนพนธดวย และดวยเหตทพระราชนพนธเรองนเลาเรองไดอยางชดเจนและสออารมณความรสกไดด ผอานจงสามารถรบรเรองราวตางๆ ไดอยางเปนลำาดบ ทงยงไดรบอรรถรสในขณะอานไปพรอมกน ทสำาคญเรองราชาภเษกพระเจากรงสเปน มไดทำาหนาทสอสารขอเทจจรงเกยวกบประสบการณ ความทรงจำา หรออารมณความรสกเทานน แตยงเปนพนทในการแสดงอตลกษณ ผานการทำาความเขาใจตนเองของผทรงพระราชนพนธ และเปนพนทสำาหรบผอานในการเรยนร เขาใจ และเขาถงพระบคลกภาพของพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหวดวย
195 195
บรรณานกรม
ราชกจจานเบกษา, 2445. “พระเจาแผนดนกรงสเปญพระราชทานเครองราชอศรยาภรณแกสมเดจพระบรมโอรสาธราช สยามมกฎราชกมาร.” ใน ราชกจจานเบกษา เลม 19 (8 มถนายน ร.ศ. 121): 166.
ราชบณฑตยสถาน, 2552. พจนานกรมศพทวรรณกรรมไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพฯ: ราชบณฑตยสถาน.
วรชาต มชบท, 2559. เบองลก เบองหลง ในพระราชบนทกเรอง “ประวตตนรชกาลท 6”. กรงเทพฯ: มตชน.
สมเดจพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำารงราชานภาพ, 2550. “อธบายถงเรองเทยว.” ใน เรองเทยวทตางๆ ภาค 1-5, 20-31. กรงเทพฯ: กรมศลปากร.
สรต ใจสอาด, 2542. จดหมายเหตรายวน พระราชนพนธในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว: ตนเคาการเขยนสารคดทองเทยวยคแรกของไทย. วทยานพนธปรญญาอกษรศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาภาษาไทย ภาควชาภาษาไทย บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพฯ.
หมอมหลวงปน มาลากล, 2531. “บทสมภาษณ ฯพณฯ ม.ล. ปน มาลากล.” วารสารวทยบรการ จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 10, 2 (พฤศจกายน 2531): 2-11. (วงศสวาง เชาวชต, ยพน จนทรเจรญสน และเรองศร จลละจนดา เปนผสมภาษณ ณ หองพระนล หอวชราวธานสรณ สามเสน กรงเทพมหานคร เมอวนท 17 สงหาคม 2531)
Vajiravudh, His Majesty King, 2007. The Spanish Coronation, Le Couronnement Espagnol, ราชาภเษกพระเจากรงสเปน. 2nd (revised edition). Bangkok: The Fine Arts Department.
196 196