คู่มือ - bamras.ddc.moph.go.thbamras.ddc.moph.go.th/userfiles/15(1).pdf ·...

คมอการปรบปรงคณภาพอากาศภายในอาคารสถานพยาบาล

สถาบนบำราศนราดรกรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

BAMRASNARADURA INFECTIOUS DISEASES INSTITUTE

ชอหนงสอ คมอการปรบปรงคณภาพอากาศภายในอาคารสถานพยาบาล

บรรณาธการ พ.ญ.จรยา แสงสจจา

ผเขยน จรยา แสงสจจาทรงยศ ภารด

จำนวนหนา 100 หนา

จำนวนพมพ 1,000 เลม

พมพครงท 1 กนยายน 2550

ISBN : รอกอน

คณะผจดทำ พญ.อจฉรา เชาวะวณชพญ.ศรวรรณ สรกวนนพ.ปรชา ตนธนาธปพญ.นภา จระคณนางประอร นอยตงนางศรพร ชาตะปทมะนางวราภรณ เทยนทองนางทพาภรณ สายนยนางธนพร รอดหรญ

พมพท โรงพมพสำนกงานพระพทธศาสนาแหงชาตโทร. 02-2233351 โทรสาร 02-6212910

คำนำ

ในชวงทมการระบาดของโรค SARS ทางสถาบนบำราศนราดรไดมการดดแปลงหองและสงแวดลอม เพอใหเหมาะกบการดแลผปวยโรคตดตอทางเดนหายใจและมการปรบปรงใชในการแยกโรคตางๆ เชน วณโรค, โรคหด,โรคไขสกใส ฯลฯ โดยปรบปรงหองทมอยตามงบประมาณทมอยางจำกดตอมาไดมการสรางหอง Negative Pressure เตมรปแบบ และไดเปนแบบอยางใหโรงพยาบาลตาง ๆ ทวประเทศมาเรยนร

ดฉนขอขอบคณ แพทยหญงจรยา แสงสจจา และทมงานของกลมการพยาบาลทไดพยายามถายทอดความรออกมาเพอใหผทสนใจไดเรยนรและขอเปนกำลงใจแกบคลากรสาธารณสขทกทานทตองดแลผปวย เพอใหผปวยปลอดภยและบคลากรกไมตดโรค คดวาหนงสอเลมนคงเปนประโยชนตอผทสนใจนำไปปรบใชตอไป

นางอจฉรา เชาวะวณชผอำนวยการสถาบนบำราศนราดร

คำนำ

การปองกนการตดเชอและแพรกระจายเชอทางอากาศ นบเปนภารกจสำคญประการหนงของสถานพยาบาล ปจจยทสงเสรมใหปญหาการแพรกระจายเชอทางอากาศในสถานพยาบาลมมากขน ไดแก การมโรคอบตใหมอบตซำระบบทางเดนหายใจซงแพรกระจายทางอากาศได โครงสรางอาคารสถานพยาบาลทไมเออตอการระบายอากาศไดอยางเพยงพอ การใชเครองปรบอากาศในพนทสำหรบดแลผปวย โดยไมมการกรองหรอระบายอากาศตามเกณฑมาตรฐานอยางเหมาะสม สถาบนบำราศนราดร กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสขไดเลงเหนความสำคญของการปรบปรงคณภาพอากาศในอาคาร (Indoor air Quality) ของสถานพยาบาล จงไดดำเนนการในเรองน โดยรวบรวมองคความรทงทางดานการแพทย วศวกรรม และสถาปตยกรรมจากผเชยวชาญหลายสาขาวชา ทงนไดรบความสนบสนนการดำเนนงานจากกรมควบคมโรค รวมทงหนวยงานอนๆ ทงในและนอกกระทรวงสาธารณสข ในหนงสอเลมนนอกจากเนอหาเรองการปรบปรงคณภาพอากาศในสถานพยาบาลแลว ยงไดรบความอนเคราะหบทความเรองปญหาความชนกบการตดเชอทางอากาศจาก คณทรงยศ ภารด ซงเปนวศวกรเครองกลทมความเชยวชาญการออกแบบระบบปรบอากาศ และแกไขปญหาความชนในสถานพยาบาลมาเพมความสมบรณของสาระในหนงสอเลมนดวย ผจดทำจงหวงวาบคลากรทางการแพทยและบคลากรสาขาอนท เกยวของจะสามารถนำแนวคดจากหนงสอนไปใชในการปรบปรงคณภาพอากาศในสถานพยาบาลตาง ๆ ตอไป

คณะผจดทำ

กตตกรรมประกาศ

ขอขอบคณ แพทยหญงอจฉรา เชาวะวณช ผอำนวยการสถาบนบำราศนราดร ผเสนอและบรหารโครงการปรบปรงคณภาพอากาศภายในอาคารของสถาบนบำราศนราดร วศวกรและสถาปนกทปรกษา ผออกแบบและจดสราง ประกอบดวย ผศ.ดร.ตลย มณวฒนา คณจกรพนธ ภวงคะรตนคณสาธต อศวาณชย คณสน อมรทต คณภทร วฒนธรรม คณทรงยศ ภารดคณฉตรโสภา ธรรมศกด แพทยและพยาบาล ตลอดจนบคลากรของสถาบนบำราศนราดรทมสวนในการดำเนนโครงการปรบปรงคณภาพอากาศภายในอาคาร

คณะผจดทำ

สารบญ

หนาการปรบปรงคณภาพอากาศภายในอาคารของสถาบนบำราศนราดรจรยา แสงสจจา

ประวตและกลไกการแพรกระจายเชอทางอากาศ 1การปองกนการแพรกระจายเชอทางอากาศในสถานพยาบาล 4คณภาพอากาศในอาคารพยาบาล และมาตรฐานการออกแบบ 9ระบบปรบอากาศ และระบายอากาศในสถานพยาบาล

ขอกำหนดพนฐานของระบบปรบอากาศ 10และระบายอากาศในสถานพยาบาล

การปรบปรงคณภาพอากาศในอาคารของสถาบนบำราศนราดร 18หอผปวยแยกโรคทแพรกระจายเชอทางอากาศ 19หองแยกโรคทแพรกระจายเชอทางอากาศแบบประยกต 41หอผปวยวกฤต 46หอผปวยฉกเฉน 51หองตรวจสองกลอง 55หองปฏบตการตรวจและเพาะเชอวณโรคและเชออนตราย 59หองใหคำปรกษาแกผปวย 62

หนาหองตรวจอลตราซาวน 64หองผปวยพเศษรวม 64หองพนยา แผนกผปวยนอกกมารเวชกรรม 66โถงรอตรวจผปวยนอกอายรกรรม 68สรป 71เอกสารอางอง 73

ปญหาความชนกบการตดเชอทางอากาศทรงยศ ภารด

ไรฝน 77รา 80แบคทเรย 84การควบคมความชนเพอแกปญหาทมผลกระทบตอสขภาพ 87เอกสารอางอง 91

คมอการปรบปรงคณภาพอากาศภายในอาคารสถานพยาบาล 1

การแพรกระจายเชอทางอากาศในสถานพยาบาลเปนปญหาสำคญทางการแพทยและสาธารณสขทวโลก สำหรบประเทศไทย เชอวณโรคซงเปนเชอทแพรกระจายทางอากาศกำลงเปนปญหาสำคญ เนองจากอบตการณของวณโรคเพมขน และพบเชอวณโรคทดอยาหลายขนานดวย นอกจากนโรคอบตใหมระบบทางเดนหายใจ ไดแก โรค SARS, Avian Influenza A H5N1อาจแพรทางอากาศหรอทางฝอยละอองขนาดเลก (aerosol) ไดในบางสภาวการณ การปองกนการแพรการกระจายเชอทางอากาศในสถานพยาบาลจงเปนสงทตองดำเนนการ

ประวตและกลไกการแพรกระจายเชอทางอากาศในป ค.ศ. 1930 William F.Wells1 ซงเปนวศวกรดานสขาภบาล จาก

มหาวทยาลย Harvard ไดทำการศกษารวมกบนกศกษาแพทย Richard Reileyและรายงานวาแกนของฝอยละออง (droplet nuclei) ซงมจลชพอยเปนสงททำใหเกดการแพรกระจายเชอทางอากาศ เนองจากอานภาค ซงมขนาด ≤5 ไมครอน สามารถแขวนลอยอยในอากาศไดนาน โดยไมตกลงสพน และจะลองลอยอยในอากาศไปไดไกลมาก จากจดกำเนด ซงสอดคลองกบสมการทใชคำนวณความเรวทอนภาคขนาด 1-100 ไมครอน จะตกลงสพนซงเสนอโดยLewis Strokes2 จากสมการดงกลาว พบวา อนภาคขนาด 1-5 ไมครอนทอย

การปรบปรงคณภาพอากาศภายในอาคารของสถาบนบำราศนราดร

จรยา แสงสจจาวท.บ., พบ., วว. (กมารเวชศาสตร)

2 คมอการปรบปรงคณภาพอากาศภายในอาคารสถานพยาบาล

ในกระแสอากาศนง จะมอตราการตกสพน 1 หลา ตอชวโมง ทงน หากมกระแสลมแรงการแขวนลอยในอากาศของอนภาคดงกลาวกจะนานขนเมอถกหายใจเขาไปอนภาคขนาด 1-5 ไมครอน จะสามารถผาน cilia และmucosal defences ในบรเวณทางเดนหายใจสวนบน ลงไปสะสมในถงลมปอด(alveoli) หากเชอโรคนนยงคงมชวตอยบน droplet nuclei ไดกจะกอใหเกดโรค การศกษาเรองการแพรกระจายเชอโรคทางอากาศมอยางกวางขวางหลงจากอบตการณของวณโรคเพมสงขน รวมทงการอบตของโรคทางเดนหายใจเฉยบพลนรนแรงจากเชอ SARS Corona virus ซงมหลกฐานวาเปนโรคทแพรกระจายทางอากาศในบางสภาวการณ 3 ทำใหปจจบนมการแบงเชอโรคทแพรกระจายทางอากาศออกแบบ 3 กลม คอ4

1. Obligated airborne transmission เชอโรคใชวธการแพรกระจายทางอากาศเปนวธหลก โรคทมหลกฐานวาแพรกระจายแบบน คอวณโรค โดยเฉพาะวณโรคปอดและกลองเสยง นอกจากน Measles, เชอรากลมAspergillus spp และ Rhizopus spp.. อาจจดอยในกลมนเนองจากมหลกฐานชดเจนวามการแพรกระจายทางอากาศเปนชองทางหลก5

2. Preferential airborne transmission เชอโรคในกลมนสามารถแพรกระจายไดหลายวธ แตหากแพรกระจายทางอากาศหรออย ในรปaerosol และเขาไปสะสมในสวนปลายของปอดแลว จะทำใหเชอโรคแพรกระจายไปทวรางกายและมการดำเนนโรคเตมรปแบบ (full-blown disease)เชอโรคในกลมนไดแก Varicella-Zoster, Smallpox, เชอรากลม Acremoniumspp. สำหรบไขหวดใหญ และไขหวดนก (Influenza A H5N1) กมหลกฐานวานาจะอยในกลมนโดยเฉพาะไขหวดนก Influenza A H5N1 นน พบวามตวรบเชอ (receptor) อยทสวนปลายของปอด และมการแบงตวของไวรสในตำแหนงนนดวย6 เชอโรคในกลมนหากแพรกระจายโดยวธอน ความรนแรงของโรคจะลดลง


3. Opportunistically airborne transmission เชอโรคในกลมนตามธรรมชาตจะแพรกระจายโดยวธอน แตในบางสภาวการณ เชนการทำใหเชอโรคอยในรปของ aerosol และถกสดดมเขาไปในสวนปลายของปอดกจะกอใหเกดโรคได เชอโรคทนาจะอยในกลมน ไดแก SARS Corona Virusและกลมของ Viral hemorrhagic fever ไดแก Ebola, Lassa, Marburg,Hanta

นอกจากนอาจแบงโรคทแพรกระจายทางอากาศออกเปน 2 กลมตามความเสยงของผสมผสกลาวคอ

• กลมแรก เปนกลมของโรคซงคนปกตทไมมภมตานทานตอโรคนนๆ มความเสยงตอการตดโรค ไดแก เช อวณโรค Measles virus,Varicella-Zoster virus, Smallpox, SARS corona virus, Influenza AH5N1 และกลม Viral hemorrhagic fever การปองกนการแพรกระจายของโรคเหลาน ตองใชการปองกนทแหลงโรค (ผปวย) กลาวคอ ตองใหผปวยอยในหองแยกสำหรบการปองกนการแพรเชอทางอากาศ และผทจะตองเขาไปอยหองเดยวกบผปวย ตองสวมหนากากทปองกนอานภาคขนาด < 5ไมครอนได ซงวธการดงกลาวเปนทรจกกนดในนาม Airborne precautionsซงมวธการหลก คอ การใช administrative control, environmental controlและ respiratory protection control ซงจะกลาวสาระโดยละเอยดตอไป

• กลมท สอง เปนกล มของโรคทมกทำใหเกดโรคเฉพาะผท มภมคมกนบกพรองเทานน ไดแก เชอราตางๆ เชน Aspergillus spp., Rlizopussspp., Acremonium spp., Fusarium spp. การปองกนโรคเหลานมความจำเปนเฉพาะกลมเสยงซงไดแก ผปวยทไดรบการเปลยนถายอวยวะ โดยจะตองทำใหอากาศในหองแยกของผปวยเหลานมการปนเปอนเชอโรคนใหนอยทสด โดยมการกรองอากาศทจะจายเขามาในหองผปวยดวยแผงกรองอากาศระดบ HEPA filter และตองสรางความดนอากาศในหองผปวยใหเปนบวก


(positive air pressure) เมอเทยบกบอากาศภายนอกโดยรอบ เพอปองกนอากาศจากภายนอก ซงอาจปนเปอนเชอโรค มใหเขามาในหองผปวยทางรรวตางๆ ของหอง

อยางไรกตาม นอกจากผปวย 2 กลมดงกลาวซงสามารถระบไดและสามารถใชมาตรการในการควบคมการแพรกระจายเชอ หรอลดการตดเชอแลวยงมผปวยอกจำนวนหนงทเรายงไมทราบวาสามารถแพรกระจายเชอทางอากาศได หรอเสยงตอการตดเชอทแพรกระจายทางอากาศหรอไม ไดแกผปวยทไดรบการฝาตด การพนยา การสองตรวจอวยวะภายใน ผปวยวกฤตหรอแมกระทงผปวยทนงรอตรวจ หากมอาการไอกสามารถแพรกระจายเชอทางอากาศไปยงบคคลอนรวมทงบคลากรได การควบคมการแพรกระจายเชอทางอากาศ ในสถานพยาบาลตามมาตรฐานจงเปนสงจำเปน

การปองกนการแพรกระจายเชอทางอากาศในสถานพยาบาลหลกการสำคญในการปองกนและควบคมการแพรกระจายเชอโรค

ในสถานพยาบาลซงโดยทวไปใชหลกการเดยวกบการควบคมวณโรคในสถานพยาบาล7 ซงม 3 ประการ ดงน

1. Administrative Controls2. Environmental Controls3. Respiratory-Protection Controls

Administrative Controlsเปนขนตอนทสำคญมาก และเปนสงทสถานพยาบาลทกแหงจะตอง

ถอปฏบต มองคประกอบดงน1. สถานพยาบาลเหนความสำคญและมนโยบายตลอดจนแนวทาง

ปฏบต เพอการปองกน และควบคมโรคทแพรกระจายทางอากาศ


2. มผรบผดชอบไดแกคณะกรรมการควบคมโรคตดเชอในสถานพยาบาลเปนผวางแนวทางปฏบต ใหความรแกบคลากรและผปวยรวมถงผเกยวของ ตลอดจนควบคมประเมนแนวทางปฏบต ทงนองคประกอบของคณะกรรมการน ควรมผทเกยวของทง แพทย พยาบาล ควบคมโรคตดเชอนกจลชววทยา นกระบาดวทยา วศวกรและสถาปนก ทปรกษา

3. ประเมนความเสยงตอการแพรเชอหรอตดเชอทางอากาศของพนทตางๆ ในสถานพยาบาล รวมถงการจำแนกบคลากรตามความเสยงเพอวางแนวปฏบตตามความเหมาะสม ตารางท 1 แสดงการจำแนกพนทในสถานพยาบาลตามความเสยงของการแพรกระจายเชอทางอากาศ

ตารางท 1 แสดงการจำแนกพนทตางๆ ในสถานพยาบาลตามความเสยงของการแพรกระจายเชอทางอากาศ8

• Cardiology• Echocardiography• Endoscopy• Nuclear medicine• Physical therapy• Radiology/MRI• Respiratory therapy

• Officeareas

• Any area caring forimmunocompromisedpatients

• Burn unit• Cardiac-

catheterization lab• Central sterile supply• Intensive-care units• Medical unit• Airborne infection

isolation rooms• Oncology• Operating rooms

• Critical-care unit• Emergency room• Labor and delivery• Laboratories

(specimen)• Newborn nursery• Outpatient surgery• Pediatrics• Pharmacy• Post-anesthesia-care

unit• Surgical units

Low risk Medium risk High risk Highest risk


4. มแนวทางการคดกรองวนจฉย ผปวยทแพรกระจายเชอทางอากาศไดอยางรวดเรว เพอประโยชนในการควบคมโรค ตลอดจนมแนวทางปฏบตทชดเจนเกยวกบการดแลรกษา การแยกผปวย

5. ใหความสำคญและปฏบตตามหลกการของ Respiratory hygieneand cough etiquette ซงมสาระสำคญเกยวกบแยกผปวยทสงสยออกจากบคคลอนตงแตแรกเขามาในสถานพยาบาล การควบคมทแหลงแพรโรคคอผปวย โดยการใชหนากากอนามย การลางมอ การใช droplet precautionsกบผปวยทมอาการทางระบบทางเดนหายใจทกคน โดยเฉพาะเมอตองทำกจกรรมทกอใหเกดฝอยละออง (ตารางท 2) รวมถงมาตรการเกยวกบขยะตดเชอ

ตารางท 2 กจกรรมทกอใหเกดฝอยละออง (Aerosol producing procedures)

Aerosol-generating procedures produce large & small particle aerosols• Diagnostic sputum induction• Nasopharyngeal aspiration/airway suction• Aerosolized medication• ET intubation• Chest PT• Bronchoscopy• Positive pressure ventilation• High-frequency ventilation• CPR• Postmortem excision of lung tissue• Inoculating culture media and susceptibility test for airborne transmitted

microorganisms


6. ใหความร ฝกอบรมบคลากรทางการแพทยเกยวกบโรคทแพรกระจายทางอากาศทเปนปญหาสำคญ

7. มคำแนะนำผปวยและญาต เพอปองกนและควบคมการแพรกระจายโรค

Environmental controlsเปนขนตอนท 2 ของการปองกนและการควบคมโรคทมการแพร

กระจายทางอากาศ โดยมจดประสงคทจะลดความเขมขนของเชอทอยในรปของ droplet nuclei ในอากาศ โดยใชหลกการทางวศวกรรม และสถาปตยกรรมการควบคมนแบงเปน 2 ระดบ คอ

• Primary environmental controls คอการควบคมทแหลงแพรเชอซงอาจจะเปนผปวยหรอ laboratory specimens โดยใชการระบายอากาศเฉพาะท (local exhaust ventilation) จาก hoods ทใชในหองปฏบตการหรอ หองเกบเสมหะของผปวยผานการเจอจาง และขจดเชอโรค โดยระบบการระบายอากาศปกตของอาคาร (General ventilation)

• Secondary environmental controls คอการควบคมมใหอากาศโดยรอบบรเวณแหลงโรค เชน บรเวณโดยรอบหองแยกผปวยทแพรกระจายเชอทางอากาศปนเปอนเชอโรค โดยการควบคมทศทางการไหลของอากาศการกรองดวยแผงกรองอากาศ หรอการใช UVGI (Ultraviolet germicidalirradiation) รายละเอยดเรอง environmental controls นจะกลาวโดยละเอยดในหวขอคณภาพอากาศในสถานพยาบาล และมาตรฐานการออกแบบระบบปรบอากาศ และระบายอากาศในสถานพยาบาล


Respiratory-Protection controlsเมอมการควบคมโดยวธการทง 2 อยางขางตนแลว สงแวดลอม

ในสถานพยาบาลกจะปนเปอนดวยเชอโรคทแพรกระจายทางอากาศนอยลงอยางไรกตามบคคลทอยในหองเดยวกนหรอใกลชดกบผปวยกยงอาจไดรบเชอโรคจากผปวยได บคคลดงกลาวจงตองใชเครองปองกนรางกายคอRespirator หรอ mask ระดบ N95 ขนไป (ตารางท 3 แสดงชนดและประสทธภาพของหนากากทใชเพอปองกนเชอทแพรกระจายทางอากาศ)ทงนสถานพยาบาลจะตองจดใหมหนากากดงกลาวในจำนวนเพยงพอ มขอบงชในการใช มการฝกอบรมการใชหนากากและเครองปองกนอนทจำเปนเชน แวนปองกนตา นอกจากนยงตองใหความรและฝกปฏบตเกยวกบการใชหนากากอนามย การลางมอ การปองกนการแพรกระจายเชอแกผปวยรวมทงญาตและผดแลดวย

ตารางท 3 แสดงชนดและประสทธภาพของหนากากทใชเพอปองกนเชอทแพรกระจายทางอากาศ7

Resistance to efficiency Filter efficiencies*fitter degradation 95 (95%) 99 (99% 100 (99.7%)

N (Not resistant to oil) N95 N99 N100

R (Resistant to oil) R95 R 99 R100

P (Oil proof) P95 P99 P100

* The percentages in parenthesis indicate minimum allowable laboratory filter efficiencyvalue when challenged with 0.3 μ particles


คณภาพอากาศในอาคารสถานพยาบาล และมาตรฐานการออกแบบระบบปรบอากาศ และระบายอากาศในสถานพยาบาล

เปนททราบกนดวาอากาศในอาคารโดยเฉพาะอาคารสถานพยาบาลมโอกาสปนเปอนเชอโรคตางๆ มากกวา อากาศนอกตวอาคารเนองจากปจจยตางๆ ไดแก มผปวยซงเปนแหลงแพรเชออยในอาคาร แสง ความอบทบของโครงสรางอาคาร ซงอาจมตงแตแรกสรางหรอเกดจากการตอเตมอาคารทไมเหมาะสม ทำใหเกดการกดขวางทศทางลมทจะทำใหลดการระบายของอากาศ นอกจากนการตดตงเครองปรบอากาศแบบแยกสวน ซงไมมการเตมอากาศเขามาเจอจางอากาศในหองอยางเพยงพอ และไมสามารถตดตงแผงกรองอากาศได กมกจะทำใหคณภาพอากาศภายในอาคารสถานพยาบาลดอยลงไป จงตองมมาตรฐานของการออกแบบระบบปรบอากาศและระบายอากาศในสถานพยาบาล เพอใหไดคณภาพอากาศในอาคารสถานพยาบาลทเหมาะสม

วตถประสงคการออกแบบระบบปรบอากาศและระบายอากาศในสถานพยาบาล มดงน 9

1. ควบคมอณหภมและความช นในอาคารสถานพยาบาลใหพอเหมาะแกสภาวะรางกายของผปวย ผปฏบตงานรวมทงญาต ผปวย

2. มการควบคมกลน3. มการขจดสงปนเปอนในอากาศ4. สามารถปกปองผปวย ผปฏบตงาน จากการตดเชอโรคทแพร

กระจายทางอากาศไดในระดบหนง5. ลดการแพรกระจายเชอจากผปวยทมโรคทแพรกระจายทาง

อากาศไปสผปวยอน


ทงนการออกแบบระบบปรบอากาศและระบายอากาศในอาคารสถานพยาบาลมความแตกตางจากอาคารอนๆ ดงน 9,10,11

1. มการกำหนดขอบเขตของการใชระบบปรบอากาศ และระบายอากาศในแตละพนท รวมทงทศทางการไหลของอากาศดวย

2. มการกำหนดคณลกษณะเฉพาะในแตละพนท ไดแก อตราการระบายอากาศตอชวโมง (Airchange per hour : ACH) อตราการเตมอากาศเขามาในพนท น น ความดนของอากาศในพนท น น เม อเทยบกบพนท ขางเคยง ระดบความตองการกรองอานภาค สารเคม สารกมมนตรงส, จลชพในพนทนน

3. มการกำหนดระดบอณหภม และความชนสมพทธทแตกตางกนในแตละพนท

4. มระบบการควบคมทละเอยด แมนยำเพอใหไดคณภาพอากาศทตองการ

ขอกำหนดพนฐานของระบบปรบอากาศและระบายอากาศในสถานพยาบาล

วศวกรรมสถานแหงประเทศไทย และสมาคมวศวกรรมปรบอากาศแหงประเทศไทย ไดมขอกำหนดมาตรฐานการออกแบบระบบปรบอากาศและระบายอากาศไวเมอ พ.ศ.254811 ซงมสาระทสำคญทบคลกรทางการแพทยควรทราบ ดงน

1. การเตมอากาศมการเตมอากาศเขามาในหอง หรอพนทเพอเจอจางสงปนเปอน

ในอากาศ ทงนอตราการเตมอากาศของแตละพนทมรายละเอยดตาม ตารางท 4 นอกจากนสงสำคญอนประการหนงคอ อากาศทจะเตมเขามา ควรมสงปนเปอนนอยทสด ดงนนจดทนำอากาศเขา จะตองหางจากบรเวณเหลาน


อยางนอย 10 เมตร ไดแก ทอไอเสยของอปกรณทมการเผาไหม จดปลอยอากาศเสยของโรงพยาบาลและอาคารขางเคยง ระบบดดของเสยทางการแพทย จดทมควนไอเสยรถยนต หอระบายความรอน จดนำอากาศเขาดงกลาว ควรอยเหนอพนดนอยางนอย 3 ฟต อากาศทเตมเขามาในหองจะตองผานการกรอง การปรบอณหภมและความชนตามมาตรฐานทกำหนด

ตารางท 4 อตราการนำเขาอากาศภายนอก อตราการหมนเวยนอากาศภายใน และความดนสมพนธ

1 หองผาตด 5 25 สงกวา2 หองคลอด 5 25 สงกวา3 หอง Nursery 5 12 สงกวา4 หออภบาลผปวยหนก(ICU) 2 6 สงกวา5 หองตรวจรกษาผปวย 2 6 สงกวา6 หองฉกเฉน 5 12 สงกวา

(Trauma Room)7 บรเวณพกคอยสำหรบ 2 12 ตำกวา

แผนกผปวยนอกและหองฉกเฉน

8 หองพกผปวย 2 6 สงกวา9 หองแยกผปวยแพรเชอ 2 12 ตำกวา

ทางอากาศ10 หองแยกผปวยปลอดเชอ 2 12 สงกวา11 หองปฏบตการ (Laboratory) 2 6 ตำกวา12 หองชนสตรศพ 2 12 ตำกวา

ลำดบ สถานท

ความดนสมพนธกบพนทขางเคยง

อตราการนำเขาอากาศภายนอกไมนอยกวาจำนวนเทาของปรมาตรหอง

ตอชวโมง

อตราการหมนเวยนอากาศภายในหองไมนอยกวาจำนวนเทาของปรมาตรหอง

ตอชวโมง


2. การกรองอากาศเครองปรบอากาศทใชในสถานพยาบาลจะตองมความสามารถใน

การกรองอากาศทเตมและหมนเวยนภายในหองดวยแผงกรองอากาศเพอลดสงปนเปอน/เชอโรคทมอยในอากาศซงอาจมาจากผปวย ศพ บคลากรLaboratory specimens หรอพนผว/สงแวดลอมภายในหอง ทงนมขอกำหนดจำนวนชนและประเภทแผงกรองอากาศสำหรบสถานทตางๆ ในโรงพยาบาลตามตารางท 5 สำหรบประเภทของแผงกรองอากาศ ปจจบนใชตวเลขกำกบเชน ประเภทท 1 หรอ MERV 17 คอ HEPA filter ซงมประสทธภาพ การกรองไมตำกวา 99.97% รายละเอยดประเภท และประสทธภาพแผงกรองอากาศแสดงในตารางท 6


ตารางท 5 ประสทธภาพ แผงกรองอากาศสำหรบสถานทตางๆในสถานพยาบาล

1 หองฝาตดออโธปดก 2 4 1หองผาตดปลกถายไขกระดก ตดตงทชองหองผาตดปลกถายอวยวะ จายลม

2 หองผาตดทวไป (General Procedure 2 4 2Operating Rooms)หองคลอด (Delivery Roomsหองเดกแรกคลอด (Nurseries)หอผปวยหนก (ICU)หองรกษาผปวยหองตรวจวนจฉยบรเวณพกคอยสำหรบแผนกผปวยนอกและหองฉกเฉน

3 หองปฏบตการ 1 3 -หองเกบอปกรณปลอดเชอ

4 พนทเตรยมอาหาร 1 4 -หองซกรดหองพกผปวยทางเดนหนาหองพกผปวย

ลำดบ สถานท จำนวนชนขนตำ

ประเภทแผงกรองอากาศ

ชนท 1

ประเภทแผงกรองอากาศ

ชนท 2


MERV = Minimum Efficiency Reporting Value ตามมาตรฐาน ASHRAE 52.2

1

2

3

4

99.97%MERV 17

90 - 95%MERV 1480 - 90%MERV 1325 - 30%MERV 7

HEPA 99.97% efficiency on 0.3 μparticles, IEST TypeA ASHRAE Standard 52.ASHRAE Standard 52.1 (Dust Spot)ASHRAE Standard 52.2ASHRAE Standard 52.1 (Dust Spot)ASHRAE StandardASHRAE Standard 52.1 (Dust Spot)ASHRAE Standard

3. ทศทางการไหลของอากาศมการกำหนดทศทางการไหลของอากาศ ภายในหองแตละประเภท

เชน หองแยกโรคสำหรบผปวยทแพรเชอโรคทางอากาศ ลมทจายเขามาจะตองผานบคลากรกอน แลวจงจะผานผปวย สวนหองประเภท protectiveenvironment เชน หองผาตดและหองแยกสำหรบผปวยภมคมกนตำ จะตองออกแบบใหลมสะอาด ผานผปวยเปนลำดบแรก ทงนตำแหนงของหวจายลมหนากากลมกลบ ความเรวลมทจายและความสามารถของพดลมดดลมกลบจะเปนตวกำหนดใหทศทางการไหลของอากาศ เปนไปตามมาตรฐาน

4. ความดนของอากาศภายในหองมการกำหนดความดนของอากาศภายในหองเมอเทยบกบบรเวณ

ภายนอกโดยรอบ ทงน เพอควบคมการแพรกระจายเชอโรคมใหเขามาหรอออก

ตารางท 6 ประเภทแผงกรองอากาศและประสทธภาพ

ประเภท ประสทธภาพขนตำ มาตรฐานการทดสอบ


จากหอง ตามประเภทของหองนน เชน หองแยกโรคสำหรบผปวยทแพรกระจายเชอทางอากาศจะตองมความดนเปนลบเมอเปรยบเทยบกบบรเวณโดยรอบไมนอยกวา - 2.5 ปาสคาล เพอมใหเชอโรคแพรกระจายออกมาสบรเวณอน สวนหองแยกสำหรบผปวยภมคมกนตำ และหองผาตด ตองมความดนอากาศเปนบวกเมอเทยบกบบรเวณโดยรอบ เพอมใหเชอโรคทแพรกระจายทางอากาศเขาไปในหอง รายละเอยดของความดนของอากาศสมพนธกบพนทขางเคยง แสดงในตารางท 4 อยางไรกตามขอกำหนดของวศวกรรมสถานแหงประเทศไทยมความแตกตางจากของสมาคมวศวกรรมปรบอากาศของสหรฐอเมรกา (ASHRAE) ในบางพนทเชนหองพกผปวย หองตรวจรกษาผปวย ASHRAE มไดกำหนดวาตองเปนบวก หรอ ลบ ในเรองการควบคมความดนของอากาศภายในหองนปจจยสำคญนอกจากปรมาณลมเขาและออกจากหองแลว การปดรรว (seal) ของหองโดยเฉพาะขอบประต หนาตางฝาเพดานนบเปนสงสำคญ ทงนหากหองมรรวมากเกนไป กจะทำใหควบคมความดนอากาศภายในหองไมเปนไปตามความตองการ ทงนขนาดของรรวทงหมด ในหองจะตองรวมกนแลวไมมากกวา 40 ตารางนว7

5. การหมนเวยนอากาศกลบมาใชใหมในหองทมเครองปรบอากาศทวไป อากาศทจายออกไปจากเครอง

ปรบอากาศจะถกหมนเวยนกลบเขามาในเครองและจายออกไปอก แตสำหรบระบบปรบอากาศทเหมาะสมสำหรบสถานพยาบาล จะมขอกำหนดของการหมนเวยนอากาศกลบมาใชใหม (recirculation) ในแตละพนทของสถานพยาบาลวาจะทำไดหรอไม หรอมขอแมอยางไร เชนในหองแยกโรคสำหรบผปวยทแพรกระจายเชอทางอากาศ จะสามารถหมนเวยนกลบมาใชใหมไดตอเมออากาศทหมนเวยนนนผานการกรองดวย HEPA filter ตารางท 7แสดงคณลกษณะทางวศวกรรมของบางพนทในสถานพยาบาล


6. อากาศทระบายทงมการกำหนดวาการระบายทงอากาศทปนเปอนเชอโรคหรอสาร

กมมนตรงส ทแพรกระจายทางอากาศได วาจะตองระบายออกในตำแหนงทไมเสยงตอการไปสมผสผคน เขาไปยงอาคารอน หรอยอนกลบเขาสอาคารหากมความเสยงดงกลาว อากาศทจะระบายทงจะตองผานแผงกรองอากาศระดบ HEPA filter กอนปลอยทง และจดระบายอากาศตองอยหางจดนำอากาศเขามากกวา 25 ฟต นอกจากนอาจมขอกำหนดเฉพาะสำหรบบางบรเวณ เชนหามตอทอลมระบายอากาศทงจากหองแยกผปวยแพรเชอทางอากาศ (AIIR)กบทอลมอนๆ ของอาคาร

ตารางท 7 แสดงคณลกษณะทางวศวกรรมของบางพนททสำคญในสถานพยาบาล5

* ในหองผาตดบางประเภทเชน หองผาตดทาง ออโธปดกส ตองใช HEPA filter** สามารถ Recirculate ได โดยผาน HEPA filter กอนทอากาศจะหมนเวยนกลบมาในหอง

Specifications AII room PE roomCritical care Isolation Operating

room anteroom roomAir pressure

Room air changes

SealedFiltration supply

Recirculation

Negative

≥6 ACH (for existingrooms); ≥12 ACH(for renovation ornew construction)

Yes90% (dust-spot

ASHRAE 52.1 1992)No**

Positive

≥ 12 ACH

Yes99.97%

(HEPA filter)Yes

Positive, negative,or neutral

≥ 6 ACH

No≥ 90%

Yes

Positive ornegative

≥ 10 ACH

Yes≥ 90%

No

Positive

≥ 15 ACH

Yes≥ 90%

Yes


7. อณหภมและความชนมขอกำหนด ชวงอณหภม และความชนสมพทธทเหมาะสม กบบคคล

และกจกรรมในแตละบรเวณ เชนหองผาตด ควรมอณหภม อยในชวง 17 -27 C และความชนสมพทธ อยระหวาง 45 - 55% rh ขณะทหองผปวยวกฤต (ICU) ควรมอณหภมในชวง 21-27 C และมความชนสมพทธตำกวา60% rh

นอกจากนยงมรายละเอยด คณสมบตเฉพาะของบางบรเวณในสถานพยาบาล ซงบคลากรทางการแพทยควรศกษาจากมาตรฐานระบบปรบอากาศ และระบายอากาศของวศวกรรมสถานแหงประเทศไทย เพอทำความเขาใจกบวศวกรและสถาปนกผออกแบบตอไป ประเดนทสำคญนอกเหนอจากการออกแบบ ระบบยงมประเดนสำคญทตองคำนงถงอก 4 ประการ ดงน

1. ระบบการควบคม ทสำคญคอการควบคมความดนอากาศใหเปนไปตามขอกำหนด จะตองมเครองวดความดนอากาศตดตงไวหนาหองแยกผปวยทแพรกระจายเชอทางอากาศหรอหองแยกสำหรบผปวยภมคมกนตำในตำแหนงทอานไดชดเจน

2. การตรวจสอบสภาพแผงกรองอากาศ จะตองมวธการตรวจวดวาแผงกรองอากาศ ยงมประสทธภาพอยและตองมการเปลยนแผงกรองอากาศตามขอบงช

3. มระบบไฟฟาสำรอง โดยเฉพาะบรเวณสำคญ เชน หองแยกผปวยทแพรกระจายเชอทางอากาศ

4. มการทดสอบระบบกอนการใชงาน วาไดมาตรฐานตามทกำหนดหรอไม ไดแก ความดนภายในหอง ปรมาณลมหมนเวยน ประสทธภาพของแผงกรองอากาศ อณหภม ความชน การทดสอบดงกลาวควรกระทำโดยบคคลทสามทเปนวศวกรผเชยวชาญ ระบบปรบอากาศและระบายอากาศ


การปรบปรงคณภาพอากาศในอาคารของสถาบนบำราศนราดรสถาบนบำราศนราดรเปนหนวยงานสงกด กรมควบคมโรค กระทรวง

สาธารณสข มภารกจในการคนควาวจย สรางองคความร ดแลรกษาผปวยและควบคมการแพรกระจายโรคตดเชอ โดยเฉพาะโรคอบตใหม อบตซำและโรคตดเชอทเปนปญหาทางสาธารณสข โรคทแพรกระจายเชอทางอากาศ(airborne transmission) นบวาเปนปญหาสาธารณสขทสำคญ แตการดำเนนการเพอควบคมโรคทแพรกระจายทางอากาศโดยใชหลกการทางวศวกรรมและสถาปตยกรรม ยงไมชดเจนในสถานพยาบาลในประเทศไทย โดยเฉพาะกอนทจะมอบตการณของโรคทางเดนหายใจเฉยบพลนรนแรงจากเชอ SARSCorona Virus สถาบนบำราศนราดร จงมภารกจทจะตองดำเนนการเรองการปรบปรงคณภาพอากาศในสถานพยาบาลเพอเปนตนแบบ แกสถานพยาบาลอนๆ ตอไป โดยสถาบนไดปรบปรงคณภาพอากาศในพนทเสยงตอการตดเชอและแพรกระจายเชอทางอากาศดงตอไปน

• หองแยกผปวยทแพรกระจายเชอทางอากาศ (Airborne InfectionIsolation Room AIIR)

• หองผปวยฉกเฉน (Emergency room, ER)• หอผปวยวกฤต (Intensive care unit, ICU)• หองตรวจสองกลอง (Bronchoscope unit)• หองปฏบตการเชอวณโรคและเชอรา• หอผปวยพเศษรวม• หองใหคำปรกษาผปวย• หองตรวจอลตราซาวน• หองพนยาผปวยเดก• โถงรอตรวจผปวยนอกอายรกรรม


หอผปวยแยกโรคทแพรกระจายเชอทางอากาศ(Airborne Infection Isolation Room, AIIR)

สถาบนบำราศนราดรไดปรบปรงพนทชน 2 ของอาคาร 3 ใหเปนหอผปวยแยกโรคทแพรกระจายเชอทางอากาศ โดยพนทดงกลาวประกอบดวย

• หองแยกโรคทแพรกระจายเชอทางอากาศ จำนวน 5 หอง พรอมหองนำ และหองกอนหองแยก (anteroom) สำหรบแตละหอง

• โถงทางเดนหนาหอง• หองพยาบาล (Nurse station)• หองเตรยมสงสงตรวจ• หองพกขยะ และ anteroom• ลฟทแยกสำหรบหอผปวยแยกโรค

คณลกษณะทตองการของหองแยกโรคทจดสรางขนมดงน1. ปองกนการแพรกระจายเชอโรคไปสบรเวณโดยรอบ2. มการเจอจางและกำจดเชอทอยในหองในรปของ droplet nuclei

เพอใหเกดความปลอดภยตอบคคลอนทอยในหองเดยวกบผปวย3. มทศทางการไหลของอากาศภายในหอง จากบรเวณสะอาดไปยง

บรเวณปนเปอน (จากบคคลากร สผปวย)4. มอณหภมและความชนทใหความสบายแกบคคลในหองและ

ไมเออตอการเจรญเตบโตของเชอโรคภายในหอง ตามมาตรฐานสากล5. สามารถจำกดการเคลอนยายผปวยออกนอกหองไดโดยมสง

อำนวยความตองการพนฐาน และเออตอสภาพจตใจของผปวย ไดแกการมหองนำในตว เครองเอกซเรยเคลอนทสามารถเขามาในหองได, มโทรศพท,


มnurse call, มเครองรบโทรทศน, มชองหนาตางเพอใหผปวยมองเหนภายนอกได

6. มองคประกอบของหองทสอดคลองกบความตองการสำหรบการดแลผปวยในภาวะวกฤตได ไดแกมพนทใชสอยเพยงพอ ตดตงเครองมอทางการแพทยทจำเปนได ไดแก เครองชวยหายใจ ออกซเจน เครองดดเสมหะเครองตรวจวดสญญาณชพ นอกจากนควรมวธการทจะทำใหลดการเขามาสมผสกบผปวยโดยตรง ไดแก การตอสญญาณเครองวดสญญาณชพไปยงnurse station และการตดตงโทรทศนวงจรปด เพอสงเกตอาการผปวยจากnurse station ได

7. มองคประกอบของหองทเออตอการลด การแพรกระจายเชอทางสมผสและฝอยละออง ไดแก การมพนผวเรยบ ทำความสะอาดไดงาย มอางลางมอ จำกดเฟอรนเจอรเทาทจำเปน มถงขยะตดเชอ

การออกแบบและการจดสรางหองแยกโรคตดเชอทางอากาศของสถาบนบำราศนราดร เปนไปตามมาตรฐานของสมาคมสถาปนก สหรฐอเมรกา(AIA)9 สมาคมวศวกรรมปรบอากาศสหรฐอเมรกา (ASHRAE)10 วศวกรรมสถานแหงประเทศไทยและสมาคมวศวกรรมปรบอากาศแหงประเทศไทย11

ดงน• ระบบลม ระบบปรบอากาศ และระบายอากาศของหองแยก

แตละหองแยกจากกน และแยกจากระบบของพนทอนโดยเดดขาด• ความดนของหองผปวย และหองกอนหองผปวยเปนลบ เมอเทยบ

กบบรเวณโดยรอบ โดยความดนอากาศของหองกอนหองผปวย ไมนอยกวา- 2.5 ปาสคาล และความดนอากาศของหองผปวยไมนอยกวา - 5 ปาสคาล


โดยมแผงแสดงความดนของทงสองสวนอยหนาหองผปวยมองเหนไดชดเจนในระดบสายตา

• จำกดรร วของหองโดยกอผนงหองจากพนจรดพนช นถดไปเปลยนฝาเพดานเปนฝาฉาบเรยบ มยางขอบประต เพอใหอากาศออกจากหองตามทอระบายอากาศทงเทานน

• มการเตมอากาศจากภายนอกเขามาไมนอยกวา 2 เทาของปรมาตรหองตอชวโมง (2ACH) โดยอากาศทเตมเขามามการปรบอณหภมใหอยระหวาง 24 - 25 C ความชนสมพทธ < 60% และมการกรองอากาศทเตมเขามาดวยแผงกรองอากาศทมประสทธภาพ 25% และ 90%

• อตราลมหมนเวยนในหองไมนอยกวา 12 เทาของปรมาตรหองตอชวโมง (12 ACH) ซงอตราลมหมนเวยนสมพนธกบเวลาทใชในการกำจดสงปนเปอนในอากาศตามตารางท 8


ตารางท 8 Air changes per hours (ACH) and time in minutesrequired for removal efficiencies of 90%, 99%and 99.9% of airborne contaminants

ACH Minutes required for a removal efficiency of :90% 99% 99.9%

1 138 276 4142 69 138 2073 46 92 1384 35 69 1045 28 55 836 23 46 697 20 39 598 17 35 529 15 31 4610 14 28 4111 13 25 3812 12 23 3513 11 21 3214 10 20 3015 9 18 2816 9 17 2617 8 16 2418 8 15 2319 7 15 2220 7 14 2125 6 11 1730 5 9 1440 3 7 1045 3 6 950 3 6 8


• อตราลมระบายทง 5 เทาของปรมาตร หองตอชวโมง (5ACH)• ทศทางการไหลของอากาศภายในหอง จากบคลากรสผปวยซง

กำหนดโดยตำแหนงของหวจายลม ทอยใกลประตทางเขาของบคลากร และแผงรบลมกลบทบรเวณหวเตยงของผปวยในระดบใกลพน โดยขอบลางของแผงลมกลบสงจากพนประมาณ 10 เซนตเมตร

• มการหมนเวยนอากาศในหองกลบมาใชใหม (recirculation)ทงนอากาศทหมนเวยนกลบมาใชใหม ตองผานแผงกรองอากาศประเภทท 1(HEPA filter) และ UVGI กอน

• อากาศทปลอยทงมการกรองดวยแผงกรองอากาศประสทธภาพ25% 90% และ 99.97% (HEPA filter) รวมทง UVGI กอนปลอยออกสภายนอกโดยตอทอระบายอากาศทงเหนออาคาร

• มมาโนมเตอร แสดงอายการใชงานของแผงกรองอากาศทกชน• หองกอนหองแยก (anteroom) มการออกแบบจดสราง ใหระบบ

ปรบอากาศแยกจากระบบของหองผปวยมความดนเปนลมไมนอยกวา - 2.5ปาสคาล มการกรองอากาศดวยแผงกรองอากาศประสทธภาพ 25% และ90% มอตราเตมอากาศ 2 ACH และอตราลมหมนเวยน 10 ACH มอางลางมอ มพนทเพยงพอสำหรบการใส และถอดเครองปองกนรางกาย(Personal protective equipments, PPE) สำหรบหองโถงทางเดนหนาหองผปวย มการออกแบบใหมพนทเพยงพอแกการใชสอย มพนผวเรยบความดนของอากาศเทากบบรรยากาศภายนอก มเครองปรบอากาศ แยกจากหองผปวย และหองกอนหองผปวย มแผงกรองอากาศประสทธภาพ 25% และ90% อณหภม 25 C ความชนสมพทธนอยกวา 60% อตราการเตมอากาศจากภายนอกอยางนอย 2 ACH อตราลมหมนเวยนอยางนอย 4 ACH


ภาพท 1 แสดงทศนยภาพของหอผปวยแยกโรค มโถงทางเดนกนระหวางหองผปวย (ดานซาย) กบหองพยาบาล (ดานขวา)


ภาพท 2 แสดงระบบปรบอากาศ กรองอากาศ ระบายอากาศ และทศทางการไหลของอากาศ สำหรบหองแยกผปวยตดเชอ


ภาพท 3 แสดงทศทางการไหลของอากาศ สำหรบหองแยกผปวยตดเชอและหองกอนหองแยก (Anteroom)


ภาพท 4 แสดงการกอสรางเพอจำกดรรวของหอง AIIR


ภาพท 5 แสดงการกอสรางเพอจำกดรรวของหอง AIIR


ภาพท 6 แสดงการปดรรวของขอบประต หนาตาง เพอกนการรวไหลของอากาศ


ภาพท 7 แสดงแผงวดความดนอากาศสำหรบหองผปวย และ Anteroomตดตงไวบรเวณหนาหอง มองเหนไดชดเจนในระดบสายตา


ภาพท 8 แสดงตำแหนงของหวจายลมและแผงรบลมกลบ ซงจะเปนตวกำหนดทศทางการไหลของอากาศในหอง


ภาพท 9 แสดงพนผวของหองทเนนความเรยบทำความสะอาดงาย


ภาพท 10 แสดง Anteroom ทมอางลางมอ ตเกบเครองปองกนรางกายสะอาด และมบรเวณเพยงพอทจะทงเครองปองกนรางกายทใชแลว


ภาพท 11 แสดงหองผปวยทมอปกรณทางการแพทย เพอดแลผปวยในภาวะวกฤต ลดการแพรกระจายเชอ ตลอดจนมอปกรณสอสารสภายนอก


ภาพท 12 แสดงจอภาพสญญาณชพและโทรทศนวงจรปด ทตอสญญาณจากหองผปวย มายงหองพยาบาล (Nurse station)


ภาพท 13 แสดงหองนำภายในหองผปวยพรอมอปกรณทำความสะอาดทแยกจากพนทอน


การทดสอบระบบกอนการใชงานเพอใหหองแยกโรคสำหรบโรคทแพรกระจายทางอากาศทจดสราง

ขนเปนไปตามมาตรฐานทกลาวมา โดยมการตรวจสอบระบบโดยบคคลท 3(Third party) ดงน

1. Air Flow Volume Test เปนการวดหาปรมาณการไหลของอากาศเพอนำไปคำนวณหาปรมาณอากาศหมนเวยนภายในหอง (air change perhour, ACH) ซงสำหรบหองแยกโรคชนดนควรมคามากกวา หรอเทากบ 12ACH

2. Room Pressurization Test เปนการวดหาคาแรงดนของหองเมอเทยบกบภายนอก ซงสำหรบหอง anteroom ตองเปนลบอยางนอย 2.5ปาสคาล และหองผปวยตองเปนลบอยางนอย 5 ปาสคาล

3. HEPA Filter Installation Test ทดสอบวาแผงกรองอากาศทตดตงไวมการรวหรอไม ซงอาจเปนการรวทเนอแผงกรองอากาศเอง หรอรวทขอบ การทดสอบนเดมใช dioctyl-plnthalate (DOP) ซงเรยกวา DOPtest แตปจจบนพบวา DOP เปนสารกอมะเรง จงใชสารอน ซงมคณสมบตเทยบเคยง คอเปนอนภาคไอระเหยขนาด 0.3 ไมครอน เชน PAO 11 nd


ภาพท 14 แสดงการทดสอบระบบกรองอากาศ ความดนอากาศ และปรมาณอากาศหมนเวยน ของหองแยกผปวยกอนการใชงาน

การบำรงรกษาเนองจากอปกรณของระบบปรบอากาศ กรองอากาศ มอายการใชงาน

การบำรงรกษาหอง โดยเฉพาะการเปลยนแผงกรองอากาศตามกำหนดจงเปนสงจำเปนอยางยง สถานพยาบาลจงตองมการจดจางวศวกรหรอชางผชำนาญ เพอดำเนนการตอไป


ภาพท 15 แสดงแผงกรองอากาศชนดตางๆ1. แผงกรองอากาศประสทธภาพ 25%2. แผงกรองอากาศประสทธภาพ 90%3. แผงกรองอากาศประสทธภาพ 99.97% (HEPA Filter)


ขอสงเกตในการจดสรางหองแยกโรคทแพรกระจายเชอทางอากาศ มสงสำคญ

ทควรคำนงถงนอกเหนอจากทกลาวมาดงน• ทตงของหองควรอยในบรเวณหอผปวยแยกโรคซงหองอนๆ อาจ

เปนหองแยกเดยวทวไป หรออยรวมกบหอผปวยทวไป ทงนจะดกวาการสรางหองแยกไวโดดเดยวซงจะทำใหสนเปลองบคลากรและทรพยากรในการดแล

• ทตงของหองตองอยในบรเวณทเขาถงงาย มลฟทหรอทางลาดเพอใหรถเขน หรอเอกซเรยเคลอนท ตลอดจนเครองมอทางการแพทยตางๆสามารถเขาไปในหองไดโดยงาย

• พนทสำหรบการใชสอย โดยเฉพาะอยางยงในหองผปวยตองเพยงพอสำหรบการดแลในภาวะวกฤต

• การจดวางตำแหนงหวจายลม และแผงรบลมกลบตองถกตองตามมาตรฐาน โดยเฉพาะตำแหนงของแผงรบลมกลบ ตองอยทหวเตยงผปวยเนองจากการวางตำแหนงแผงรบลมกลบไวดานขางของผปวย จะทำใหบคลากรอยใตลมหากบคลากรไปยนอยหนาแผงรบลมกลบ (ภาพท 8 แสดงตำแหนงของหวจายลมและแผงรบลมกลบในหองผปวย)

• ควรใชระบบการหมนเวยนอากาศกลบมาใช (recirculation)โดยผาน HEPA filter กอน เนองจากหากเปนระบบดดลมทงหมด (alloutdoor air system) แลวอาจจะทำใหอากาศในหองผปวยมอณหภมและความชนสงเกนไป


หองแยกโรคทแพรกระจายเชอทางอากาศแบบประยกต(Modified AIIR)

สถาบนบำราศนราดรไดจดสรางหองแยกแบบประยกตทหอผปวยกมาร 5/3 จำนวน 2 หอง โดยมการปรบปรงจากหองแยกเดยว ทมหองนำในตวดงน

• กนสวนหนาของหอง เปน anteroom ทำใหหองมประต 2 ชนพนทใชสอยในหองผปวยเพยงพอแกการดแลในภาวะวกฤต

• ตดตงพดลมระบายอากาศ ซงมความสามารถระบายอากาศได 12เทาของปรมาณหองตอชวโมงไวนอกหอง มหนากากระบายลมอยทหวเตยงผปวย และหองนำ ตอทอลม จากหนากากระบายลมไปยงพดลมระบายอากาศซงจะระบายลมออกสบรเวณนอกอาคารทไมมผคนพลกพลาน

• หองแยกนไมไดมการปดรรวอยางสนทเหมอน AIIR แตลดรรวของหองใหมขนาดไมเกน 40 ตารางนว เพอสรางความดนลบภายในหอง

• มออกซเจน, เครองดดเสมหะภายในหองหองแยกประยกตดงกลาวไมมการตดตงเครองปรบอากาศจงม

อณหภมและความชนเทากบอากาศภายนอก ซงอาจจะทำใหผทอยในหองไมรสกเยนสบายเหมอนอยในหอง AIIR ชนดเตมรปแบบ อยางไรกตามหองดงกลาวใชตนทนตำ และตองการการบำรงรกษานอย จงอาจจะเหมาะสมทจะใชในทซงมความขาดแคลนทรพยากร


ภาพท 16 แสดงแนวทางการปรบปรงการระบายอากาศสำหรบหองแยกผปวยแบบประยกต (Modified AIIR)


ภาพท 17 แสดงหนากากระบายลมทหวเตยงผปวย หวจายออกซเจน และทดดเสมหะ ในหองแยกผปวยแบบประยกต (Modified AIIR)


ภาพท 18 แสดงภาพพดลมดดอากาศชนดทใชสำหรบหองแยกผปวย


ภาพท 19 แสดงภาพพดลมดดอากาศ และปลองระบายอากาศจากหองแยกผปวย แบบประยกต (Modified AIIR)


หอผปวยวกฤตหอผปวยวกฤต เปนพนทเสยงแหงหนงในโรงพยาบาล สถาบน

บำราศนราดร จงไดปรบปรงโครงสรางทางสถาปตยกรรม และระบบปรบอากาศ สำหรบหอผปวยวกฤต ซงเดมเปนหอผปวยรวม ตดเครองปรบอากาศแบบแยกสวน ซงทำใหทงผปวยและบคลากรอยในหองเดยวกนทงหมด (ยกเวนหองแยกเดยว 2 หอง) ซงทำใหเกดความเสยงตอการแพรกระจายเชอและตดเชอทงทางการสมผส (Contact transmission) ทางฝอยละออง (droplettransmission) และทางอากาศ (airborne transmission) ตอผปวยและบคลากร

การปรบปรงหอผปวยวกฤต ทางดานสถาปตยกรรมและวศวกรรม มวตถประสงคดงน

1. ปองกนการแพรกระจายโรค ระหวางผปวย และระหวางผปวยกบบคลากร ทงทางการสมผส ฝอยละอองและการทางอากาศ ทงนผปวยสวนใหญในหอผปวยวกฤตมความเสยงสงทงจะตดเชอในโรงพยาบาลและจะแพรเชอไปยงบคคลอน

2. ลดสงปนเปอน กลน ผง ในอากาศ ในหอผปวยวกฤต3. มการควบคมอณหภม และความชนทพอเหมาะ สำหรบทง

บคลากรและผปวย ซงอาจมความแตกตางกน รวมทงควรเปนอณหภมและความชนทไมเอออำนวยตอการเจรญเตบโตของเชอจลนทรย


การปรบปรงทางดานสถาปตยกรรม และระบบปรบอากาศ กรองอากาศและระบายอากาศ ประกอบดวย

1. กนหองผปวยเปนหองเดยวทงหมด โดยมหองทำงานของบคลากร(nurse station) อยตรงกลาง แยกจากหองผปวย ประตหองผปวยเปนบานกระจกใสเพอใหสงเกตอาการไดโดยงายตลอดเวลา ภายในหองทกหองมอางลางมอ มพนทเพยงพอสำหรบการดแลผปวยในภาวะวกฤตและการจดวางเครองมอทางการแพทยตางๆ มหองผปวย 1 หอง ซงสามารถทำการลางไต(hemodialysis) ได

2. เครองปรบอากาศ ทอลม และระบบการระบายอากาศแยกเปนอสระจากระบบปรบอากาศและทอลมของพนทสวนอน นอกจากนเพอลดการแพรกระจายเชอโรคทางอากาศในหอผปวยจงตดตงเครองปรบอากาศพรอมอปกรณลดความชน 1 ชด ตอหองผปวย 1 หอง และแยกจากระบบปรบอากาศกรองอากาศของหองทำงานบคลากรดวย

3. อณหภมในหองผปวย 24 - 27 C ความชนสมพนธนอยกวา 60%4. มการเจอจางสงปนเปอนภายในหองโดยมการเตมอากาศจาก

ภายนอกเขามาไมนอยกวา 2 เทาของปรมาตรหองตอชวโมง (2 ACH) อตราลมหมนเวยนในหอง 6 ACH อากาศระบายทง ไมนอยกวา 1 ACH มแผงกรองอากาศประเภทท 4 (MERV 7, ประสทธภาพ 25 %) และ แผงกรองอากาศประเภทท 2 (MERV 14, ประสทธภาพ 90%) รวมทง มาโนมเตอรแสดงอายการใชงานของแผงกรองอากาศ ทงนตดตงแผงกรองอากาศทงหองผปวยและหองทำงานบคลากร

5. มการระบายอากาศทงจากหองผปวยตลอดเวลา6. ความดนอากาศในหองผปวยเปนลบ เมอเทยบกบหองทำงาน

บคลากร จงเปนการปองกนมใหเชอโรคทแพรกระจายทางอากาศจากผปวยมายงบคลากรได


ภาพท 20 แสดงแผนผงระบบปรบอากาศของหอผปวยวกฤต (ICU)1. หองทำงานพยาบาล2. หองผปวย


ภาพท 21 แสดงทศนยภาพในหอผปวยวกฤต (ICU) หองผปวยเปนหองเดยวและแยกจากหองทำงานพยาบาล


ภาพท 22 ภาพหองผปวยวกฤต (ICU) แสดงตำแหนงหวจายลม แผงรบลมกลบ และแผงดดลมทง ตลอดจนอปกรณการแพทยทจำเปน


ผปวยฉกเฉน (Emergency Room, ER)

หองฉกเฉน เปนพนทเสยงสงตอการแพรกระจายและตดเชอโรคทแพรทางอากาศ หองฉกเฉนเดมของสถาบนบำราศนราดร เปนหองทใชเครองปรบอากาศแบบแยกสวน ซงไมมการเจอจาง กรองและระบายอากาศภายในหอง ทำใหเกดความเสยงตอทงผปวยและบคลากร จงมการปรบปรงคณภาพอากาศ ในหองฉกเฉน ดงน

• ตดตงเครองเตมอากาศจากภายนอกเขามาในหอง ในอตรา 2 เทาของปรมาตรหองตอชวโมง (2 ACH)

• ตดตงระบบกรองอากาศในระบบการดดลมกลบ โดยใชแผงกรองอากาศประเภทท 4 (MERV 7, ประสทธภาพ 25%) ประเภทท 2 (MERV14, ประสทธภาพ 90%) และ ประเภทท 1 (MERV 17, ประสทธภาพ 99.97%หรอ HEPA filter) กอนทอากาศจะหมนเวยนกลบมาในหอง และมการระบายอากาศทงสภายนอก ทงนอตราลมหมนเวยนในหองเปนไปตามมาตรฐานคอไมนอยกวา 12 เทาของปรมาตรหองตอชวโมง (12 ACH) ตำแหนงของแผงรบลมกลบอยใกลผปวย ตำแหนงหวจายลมอยใกลบคลากร

นอกจากการตดต งระบบดงกลาวแลวทางสถาบนยงมนโยบายการแยกผปวยทสงสยวาจะแพรกระจายเชอทางอากาศออกจากผปวยอนโดยเรวทสดดวย


ภาพท 23 หองฉกเฉน สถาบนบำราศนราดร


ภาพท 24 ผงแสดงระบบปรบปรงคณภาพอากาศหองฉกเฉน สถาบนบำราศนราดร


ภาพท 25 หองฉกเฉนแสดงตำแหนงหวจายลมทผานการกรองดวยแผงกรองอากาศ จายลมในตำแหนงใกลบคลากร


หองตรวจสองกลอง Bronchoscope และ Gastroscope

หองตรวจสองกลองนบเปนพนทเสยงอกพนทหนงเนองจากการตรวจสองกลองโดยเฉพาะ bronchoscope ถอเปนกจกรรมหนงทกอใหเกดฝอยละออง (aerosol producing procedure) กลาวคอมแหลงแพรเชออยในหองตรวจสองกลอง ดงนนบคลากรและผปวยรายถดไปจงอาจตดเชอทแพรกระจายทางอากาศจากผปวยทมเชอโรคได สถาบนบำราศนราดร จงไดปรบปรงคณภาพอากาศในหองตรวจสองกลองใหมคณสมบตความมาตรฐานสากลซงคลายกบ Airborne infection isolation room ดงน

• มการเจอจางเชอโรคภายในหองโดยการเตมอากาศเขามาในหองในอตราไมนอยกวา 3 เทาของปรมาตรหองตอชวโมง และอตราการระบายอากาศทงไมนอยกวา 5 เทาของปรมาตรหองตอชวโมง

• มการกรองเชอโรคสำหรบอากาศทหมนเวยนในหองและอากาศทระบายทงโดยแผงกรองอากาศทง 3 ระดบ คอ MERV 7 (ประสทธภาพ25%), MERV 14 (ประสทธภาพ 90%) และ MERV 17 หรอ HEPA filter(ประสทธภาพ 99.97%)

• ความดนอากาศภายในหองเปนลบ เมอเทยบกบบรเวณโดยรอบโดยมความดนเปนลบไมนอยกวา 2.5 ปาสคาล ทงนมการตดตงแผงวด วามดนอากาศไวบรเวณหนาหองดวยเพอใหผใชไดตรวจสอบความดนของหองกอนใชงาน

• มการกำหนดทศทางการไหลของอากาศภายในหองจากบคลากรสผปวย ดวยตำแหนงของหวจายลมและหนากากลมกลบ

ทงนเชนเดยวกบหองทตดตงระบบปรบอากาศ กรองอากาศ และระบายอากาศอนๆ คอตองมการตรวจสอบระบบกอนการใช และบำรงรกษา


ตามรอบระยะเวลานอกจากนผใชยงตองมความเขาใจในการปองกนการแพรกระจายโรคทางการสมผส และฝอยละออง รวมทงการใสเครองปองกนรางกายอยางเหมาะสมขณะปฏบตงานดวย จงจะสามารถปองกนการตดเชอไดอยางมประสทธภาพสงสด

ภาพท 26 หนวยตรวจสองกลอง สถาบนบำราศนราดร


ภาพท 27 แผงวดความดนอากาศของหองตรวจสองกลอง

ภาพท 28 หองตรวจสองกลอง แสดงตำแหนงหวจายลมและแผงรบลมกลบ


ภาพท 29 แสดงเครองปรบอากาศ /กลองอปกรณการกรองและระบายอากาศ จากหองตรวจสองกลอง


หองปฏบตการตรวจและเพาะเชอวณโรคและเชออนตรายเนองจากสถาบนบำราศนราดรมผปวยภมคมกนบกพรองในความ

ดแลเปนจำนวนมาก ซงเปนททราบดวาผปวยเหลานมอตราการตดเชอวณโรคสง การตรวจและเพาะเชอวณโรคนบเปนกจกรรมทมความเสยงสงตอการตดเชอของบคลากร มาตรฐานจากคำแนะนำ สำหรบการปองกนการแพรกระจายเชอวณโรคในสถานบรการทางการแพทยของ CDC สหรฐอเมรกาป 2005 7 จงกำหนดวาหองปฏบตการดงกลาวตองมความปลอดภยในระดบBiosafety level (BSL) 2 เปนอยางนอย ทงนรวมกบการใช Biosafetycarbinet class 2 ในกจกรรมทกอใหเกดฝอยละอองเชน inoculating culturemedia, biochemical and antimicrobic susceptibility test และบคคลากรตองเครงครดในการปฏบต เพอปองกนการแพรกระจายเชอ ซงรวมถงการสวมใสหนากากระดบ N95 หรอ เทยบเทาในขณะปฏบตการ

สถาบนบำราศนราดรจงมการปรบปรงหองปฏบตการเชอวณโรคเชอรา และเชอโรคอนตรายโดยมหองปฏบตการสำหรบเชอวณโรค 1 หองสำหรบเชอรา 1 หอง ดงน

• มการปดรรว (seal) ของหองเพอปองกนการแพรกระจายเชอออกสภายนอก นอกเหนอจากชองทางระบายอากาศทกำหนด

• เปนหองทมประต 2 ชน คอ ม anteroom อยหนาหองปฏบตการ• ความดนในหองปฏบตการและ anteroom เปนลบเมอเทยบกบ

บรเวณภายนอกโดยความดนในหองปฏบตการเปนลบมากกวา anteroom• มการเจอจางเชอในหองโดยมการเตมอากาศภายนอกเขามาใน

อตรา 3 เทาของปรมาตรหองตอชวโมง (3 ACH) อตราลมหมนเวยนในหอง15 เทาของปรมาตรหองตอชวโมง (15 ACH) อตราระบายอากาศทง 5 เทาของปรมาตรหองตอชวโมง


• มแผงกรองอากาศทง 3 ระดบสำหรบอากาศทหมนเวยนกลบเขามาในหองและอากาศทปลอยทงสภายนอก ประกอบดวยแผงกรองอากาศประเภท 4 (MERV 7, ประสทธภาพ 25%) ประเภท 2 (MERV 14ประสทธภาพ 90%) และ ประเภท 1 (MERV 17, ประสทธภาพ 99.97%หรอ HEPA filter)

ภาพท 30 หองปฏบตการเพาะเชอวณโรค เชอรา และเชอโรคอนตรายสถาบนบำราศนราดร


ภาพท 31 แผงวดความดนอากาศในหองเพาะเชอวณโรค และหองเพาะเชอรา

ภาพท 32 แสดงอางลางมอ และหองอาบนำในหอง Anteroom ของหองเพาะเชอวณโรค และหองเพาะเชอรา


หองใหคำปรกษาแกผปวยเนองจากการใหคำปรกษาแกผปวยเปนกจกรรมทบคลากรตองอย

ในหองเดยวกบผปวยเปนเวลานาน แมจะมการคดกรองผปวยทมความเสยงทจะแพรกระจายเชอทางอากาศกอนใหคำปรกษาแลว แตกยงมโอกาสเสยงสถาบนบำราศนราดรจงไดปรบปรงคณภาพอากาศในหองใหคำปรกษาดงกลาวดงน

• อตราการเตมอากาศเขามาในหอง 2 เทาของปรมาตรหองตอชวโมง อตราลมหมนเวยนในหองไมนอยกวา 6 ACH

• อณหภม 24 - 25 C ความชนสมพทธไมมากกวา 60%• มแผงกรองอากาศ 2 ชน คอแผงกรองอากาศประเภท 4 (MERV

7, ประสทธภาพ 25%) และแผงกรองอากาศประเภท 2 (MERV 14,ประสทธภาพ 90%)

ภาพท 33 หองใหคำปรกษาแกผปวย


ภาพท 34 แสดงระบบปรบอากาศและกรองอากาศ ภายในหองใหคำปรกษาแกผปวย


หองตรวจอลตราซาวนสถาบนบำราศนราดรไดมการปรบปรงคณภาพอากาศในหองตรวจ

อลตราซาวน เพอลดความเสยงของการแพรกระจายเชอทางอากาศ ดงน• มความดนอากาศเปนลบเมอเทยบกบบรเวณภายนอก• มแผงกรองอากาศ 2 ชน คอแผงกรองอากาศ ประเภท 4 (MERV

7 ประสทธภาพ 25%) และแผงกรองอากาศ ประเภท 2 (MERV 14ประสทธภาพ 90%)

• อณหภม 24-25 C ความชนสมพทธไมเกน 60%

หองผปวยพเศษรวมหองผปวยพเศษรวมเปนหองทมการปรบอากาศ ในประเทศไทยหอง

พเศษรวมสวนใหญจะใชเครองปรบอากาศชนดแยกสวน ซงไมมการเตมอากาศจากภายนอก ไมมแผงกรองอากาศและมกไมมการระบายอากาศทงสถาบนบำราศนราดรจงมการปรบปรงคณภาพอากาศของหองผปวยพเศษรวมบรเวณตก 7 ชน 5 ดงน

• มการเตมอากาศเขาในหองในอตรา 2 เทาของปรมาตรหองตอชวโมง ( 2 ACH )

• อตราลมหมนเวยน 12 เทาของปรมาตรหองตอชวโมง (12 ACH)อตราลมระบายทง 3 ACH

• ความดนอากาศเปนลบเมอเทยบกบพนทโดยรอบ• มแผงกรองอากาศ ประเภท 4 (MERV 7, ประสทธภาพ 25%)

และแผงกรองอากาศประเภท 2 (MERV 14, ประสทธภาพ 90%) สำหรบอากาศทหมนเวยนภายในหอง

• อณหภม 24 - 25 C ความชนสมพนธ < 60 %


ภาพท 35 หองพเศษรวมทมการปรบปรงคณภาพอากาศภายใน


หองพนยา แผนกผปวยนอกกมารเวชกรรมการพนยา (medical nebuliziing) นบเปนกจกรรมทกอใหเกดฝอย

ละออง ซงเพมความเสยงตอการแพรกระจายเชอทางอากาศและฝอยละอองขนาดเลก สถาบนบำราศนราดร จงจดทำหองสำหรบพนยาเดกโดยกนผนงหองซงอยในบรเวณแผนกผปวยกมารจนจรดฝา ตดตง พดลมระบายอากาศทสามารถระบายลมได 12 เทา ของปรมาตรหองตอชวโมง หนากากดดลมทงอยบรเวณใกลผปวย อากาศทถกดดทงระบายออกสภายนอกอาคารในบรเวณทไมมผคนเดนผาน

ภาพท 36 หองพนยา ภายในแผนกผปวยนอกกมารเวชกรรม


ภาพท 37 แสดงระบบระบายอากาศภายในหองพนยา


โถงรอตรวจผปวยนอกอายรกรรมบรเวณโถงรอตรวจนบเปนพนทเสยงตอการแพรเชอและตดเชอ

แหงหนงในสถานพยาบาล สถาบนบำราศนราดรไดมแนวทางปฏบตเพอลดความเสยงดงกลาว โดยมการคดกรองผปวยทมความเสยงตอการแพรเชอมใหปะปนกบผปวยอน สงเสรมใหผปวยทมอาการระบบทางเดนหายใจใสหนากากอนามย จดอางลางมอ นำยาลางมอแหงนอกจากนเพอลดความเสยงของการแพรเชอทางอากาศ จงไดมการปรบปรงคณภาพอากาศของโถงรอตรวจดงกลาว โดยการตดตงพดลมดดอากาศทมแรงลมสงไวนอกอาคารแลวตอทอเขามาในบรเวณโถงรอตรวจมแผงดดลมทงเปนระยะ เพอเปนการเพมการระบายอากาศในโถงรอตรวจ

ภาพท 38 แสดงแผงดดลมทงของระบบระบายอากาศ ทบรเวณโถงรอตรวจผปวยนอก อายรกรรม


ภาพท 39 พดลมดดอากาศ จากบรเวณโถงรอตรวจผปวยนอกอายรกรรม


ภาพท 40 อางลางมอบรเวณโถงรอตรวจผปวยนอกอายรกรรม


สรป

คณภาพอากาศภายในอาคารพยาบาลเปนองคประกอบสำคญประการหนงของการปองกนการแพรกระจายเชอทางอากาศ รปแบบการปรบปรงคณภาพอากาศของสถาบนบำราศนราดร ซงตองใชวศวกร สถาปนกผเชยวชาญมาออกแบบจดสราง อาจมขอจำกดในการนำไปปฏบตในสถานพยาบาลบางแหง อยางไรกตาม มาตรฐานตางๆ ทอางองและขอคดเหนในบทความน คงจะใหแนวคดทมประโยชนในการนำไปประยกตใชกบสถานพยาบาลระดบตางๆ ตอไป


เอกสารอางอง

1. William FW Aerodynamics of droplet nuclei. In : Airbornecontagion and air hygiene. Cambridge : Harvard UniversityPress, 1955 : 13 - 19

2. Streifel AJ. Design and maintenance of hospital ventilationsystems and the prevention of airborne nosocomial infections.In : Mayhall CG, ed. Hospital epidemiology and infectioncontrol. Philadelphia : Lippincot Williams and Wilkins Press,2004 : 1576 - 89

3. Butler JC and Jernigan JA. Severe acute respiratory syndrome.In : Mayhall CG, ed. Hospital epidemiology and infectioncontrol. Philadelphia : Lippincot Williams and Wilkins Press,2004 : 1979 - 89

4. Roy CJ, Milton DK. Airborne transmission of communicableinfection - The elusive pathway. NEngl J Med 2004; 350 :1710 - 12

5. CDC and HICPAC Guidelines for Environmental infectioncontrol in health - care facilities 2003. Available from http://www.cdc.gov/ncidod/hip/enviro/guide.html

6. Uiprasertkul M, Puthavathana P, Sangiriwat K, Pooruk P, SrisookK, Peiris M, et al. Influenza A H5N1 replication sites in humans.Emerg Infect Dis 2005; 11 : Available from http://www.cdc.gov/ncidod/EID/Vol 11no7 / 04 - 1313 html


7. CDC. Guidelines for preventing the transmission ofMycobacterium tuberculosis in health - care setting. MMWR2005 ; 54 ( RR17) : 1 - 141

8. Strefel AJ. Hendickson C.Assessment of health risks relatedto construction, minimize the threat of infection fromconstruction - induce air pollution in health-care 2002Available from www.hpac.com

9. American Institute of Architects. Guideline for design andconstruction of hospital and health-care facilities In : AmericanInstitute of Architects. Washington DC : American Institute ofArchitects Press; 2001 and available from http : // www.aia.org/aah

10. American Society of Heating, Refrigerating and Air -conditioning Engineers. Chapter 7 Health care facility In :ASHRAE handbook - HVAC application Atlanta : ASHRAE 2003

11. วศวกรรมสถานแหงประเทศไทยในพระบรมราชปถมปมาตรฐานระบบปรบอากาศและระบายอากาศสำหรบสถานพยาบาล 2548available from www. EIT.or.th


ในระยะเวลาไมกปทผานมา เราพบการระบาดของเชอโรคตดตอใหมๆ เกดขนหลายชนดไมวาจะเปนโรคซาร หรอโรคไขหวดนก อกทงยงพบโรคใหมๆ ทเราไมเคยรจกมากอนในอดตอกหลายชนดคอยๆ เผยโฉมออกมาขณะเดยวกนโรคตดตอบางชนดเชน วณโรค โรคลเจยนแนร และไวรสไขหวดใหญ ทมแนวโนมการแพรกระจายทลดลงในอดต กเกดการกลบมาระบาดใหมอกครงจนเปนทหนาจบตามอง

ปจจยประการหนงทอาจกลาวไดวาเปนปจจยทเออ และสงเสรมใหเกดการขยายตว และแพรกระจายของเชอโรคตางๆ เหลานกคอ ความชนเปนททราบกนวาประเทศไทยตงอยในพนทเขตรอนชน และดวยสภาพภมอากาศดงกลาวซงมอณหภมทคอนขางรอน ความชนสงจงเปนสภาวะทเอออำนวยตอการขยายพนธและแพรกระจายของเชอโรคไดอยางด เราจงมกพบปญหาความชนในชวตประจำวนอยอยางสมำเสมอ ไมวาจะเปนปญหาเชอรา, กลนอบ, โรคภมแพ, ไขหวด และโรคตดตอทางอากาศอกหลายๆ ชนดปจจบนระบบปรบอากาศมอทธพลตอการดำรงชวตของเราเพมขนเรอยๆไมวาจะเปนชวงเวลาดำรงชวตในเวลากลางวนหรอแมกระทงเวลานอน ทำใหในแตละวนเราใชเวลาสวนใหญของชวตในหองปรบอากาศซงเปนหองปด และไมมการถายเทอากาศทด แสงแดดซงมรงส Ultra-Violet ไมสามารถสองถงไดเมอสภาวะแวดลอมเหลานผนวกกบสภาวะความชนทพอเหมาะตอการเจรญ

ปญหาความชนกบการตดเชอทางอากาศทรงยศ ภารด

วศบ. (เครองกล) สามญวศวกร


เตบโตของเชอโรค กจะสงผลใหเกดการแพรกระจายของเชอโรคตางๆ ไดอยางรวดเรว

ความชนมผลตอสขภาพของเราอยางไร ?ผลกระทบของความชนทมผลโดยตรงตอรางกายมนษยคอในแง

ของความสบาย ความชนตำจะทำใหเหงอทรางกายระเหยไดงายและอณหภมของรางกายลดลงทำใหเกดความรสกสบาย ในทางตรงกนขามถาความชนสงเหงอจะไมสามารถระเหยไดด จะทำใหเกดความรสกรอนและอดอด เราสามารถสงเกตปรากฎการณนไดงายๆ คอเมอเราใชงานหองนำหลงจากมผใชกอนหนาอาบนำเสรจใหมๆ เราจะรสกอดอดไมสบายตว ในทางตรงกนขาม ถาความชนนอยไปกไมสงผลดตอรางกายเชนกน จะทำใหเกดอาการผวแหงแสบตา แสบจมก และมโอกาสเลอดกำเดาออกไดงาย

สภาวะอากาศทพอเหมาะสำหรบมนษย คออณหภมประมาณ 24 oCและความชนประมาณ 50-60 %rh

นอกจากผลกระทบทางตรงขางตนแลว ผลกระทบทางออมกมความสำคญอยางยง โดยเฉพาะผลกระทบตอการแพรกระจายของเชอโรคทมผลตอสขภาพ เราสามารถจำแนกผลกระทบตอสขภาพเบองตนอนมสาเหตเนองมาจากปญหาความชนไดดงน

• เชอโรคตดตอ (Infectious Disease)เชน แบคทเรย (e.g., Streptococcus, Legionella), ไวรส (e.g.,

Influenza Virus), เชอรา (e.g., Aspergillus fumigatus)• ปฏกรยาภมแพ (Allergic Reaction)

เชน ไรฝน, รา


• Nonallergic Immunologic Reactionเชน รา, แบคทเรย

• พษจากเชอรา (Myctoxicosis)

รปท 1 ปจจยความชนทมผลตอจลชวะชนดตางๆ


ไรฝนไรฝนเปนสงมชวตขนาดเลก พบมากในพนทเขตรอนชน ตวโต

เตมวยมขนาดความยาวประมาณ 0.3 มม. ผลกระทบของไรฝนตอรางกายมนษยคอกอใหเกดอาการแพ โดยสงทกอใหเกดโรคภมแพไมใชตวไรฝนเองแตจะเปนชนสวนทแหงและหลดลอนออกจากตวไรฝน ซงมขนาดเลกมาก(ประมาณ 5 ไมครอน) และสามารถลองลอยอยในอากาศไดเปนเวลานาน

รปท 2 ภาพขยายของไรฝนซงมขนาดตวยาวประมาณ 0.3 มม.


ไรฝนหนงตวจะประกอบดวยนำในตวประมาณ 70-75% โดยนำหนกซงในการดำรงชวตของมนจะตองรกษาปรมาณนำระดบนไวเพอการดำรงชวตและขยายพนธ การดดซมนำจากไอนำทลองลอยอยในอากาศเปนกระบวนการทจะรกษาสมดลยนำในตวไวได โดยทวไปสภาวะทพอเหมาะตอการดำรงชวตและการขยายพนธคอความชน 70-80% rh ทอณหภมประมาณ 25 C

รปท 3 การดำรงชวต และแหลงทอาศยของไรฝน

แนวทางการแกปญหาไรฝนการแกปญหาไรฝนทดทสดคอการควบคมความชนไมใหเกน 60 %rh

ซงจะทำใหไรฝนไมสามารถขยายพนธไดในระดบทเปนอนตรายเครองดดฝนทวไปไมสามารถกำจดชนสวนของไรฝนไดเนองจาก

ขนาดของชนสวนของไรฝนทมขนาดเลกกวา 2 ไมครอนสามารถหลดลอนผานถงกรองภายในเครองไดอยางงายดาย และอาจจะทำใหเกดการฟงกระจายในอากาศไดมากขน ดงนนการกรองไรฝนออกจากอากาศจะจำเปนตองใชระบบดดอากาศทม HEPA FILTER เพอกรองชนสวนของไรฝนขนาดเลกดงกลาว


สำหรบการทำความสะอาดผาปทนอน ปอกหมอนและพรม ควรใชนำรอนทมอณหภมสงกวา 55 C เพอกำจดไรฝน

นอกจากนควรหมนทำความสะอาดหรอกำจดแหลงทอาจเปนอยอาศยของ ไรฝน เชน พรม, เฟอรนเจอรเกบฝน เปนตน

รปท 4 ขอแนะนำในการปองกนและกำจดไรฝน


รารา เปนสงมชวตหลายเซลมขนาดเลกไมสามารถมองเหนไดดวย

ตาเปลา มโครงสรางเปนลกษณะตาขาย รามจำนวนสายพนธมากกวา100,000 สายพนธ สามารถพบไดหลากหลายส มทงสขาว, สเขยว, สแดงและสดำ ขนอยกบสายพนธ การดำรงชวตของราตอง อาศย นำ, คารบอน,ไนโตรเจน และสารอาหารบางชนด ในการดำรงชวตและเจรญเตบโต

รปท 5 ภาพขยายของสปอรของรา

ราขยายพนธโดยอาศยสปอรทลองลอยไปตามอากาศและไปตกในททสภาวะเหมาะสมตอการเจรญเตบโตและขยายพนธ รวมทงมแหลงอาหารทด อณหภมประมาณ 20-30 C ความชนมากกวา 60%RH นอกจากนยงพบวาในททแสงแดดสองไมถงและมการระบายอากาศไมดจะเปนปจจยททำใหเชอราเจรญเตบโตไดอยางรวดเรว


รปท 6 ปจจยสประการในการดำรงชวตและขยายพนธของรา

รปท 7 บรเวณทมความชนสงและแสงแดดสองไมถงเชอราจะเจรญเตบโตไดอยางรวดเรว


แนวทางแกปญหาเชอรา

การแกปญหาเชอราทดทสดคอการควบคมความชนไมใหเกน 60 %rhซงจะทำใหเชอราไมสามารถเตบโตและขยายพนธไดในระดบทเปนอนตรายนอกจากนควรลดวสดทเปนแหลงอาหารของรา เชน ฝน, ผาเปยก, กระดาษ,พรม และวอลลเปเปอร ฯลฯ

ในกรณทพบแหลงความชน เชน นำรวหรอนำขงใหรบแกไข และทำใหพนทดงกลาวแหงสนท ซงถาปญหาดงกลาวถกแกไขภายใน 24-48 ชม.เชอราจะยงไมเจรญเตบโต

ลดปญหาพนทเปยกชน โดยการเพมอณหภมพนผวของวสด หรอตดตงฉนวนเพมเตมสำหรบวสดทมพนผวเยน และพบนำเกาะเชน ฝา, ผนง,หนาตาง และทอนำ

ตรวจสอบและปรบปรงระบบหมนเวยนอากาศและระบายใหไดตามมาตราฐาน และพยายามลดพนททมอากาศนงและไมหมนเวยน นอกจากนการตดตงแผงกรองอากาศทมประสทธภาพในระบบหมนเวยนอากาศจะชวยกรองฝน และสปอรของราออกจากอากาศ ชวยลดการแพรกระจายของราไดอกทางหนง

แกปญหาการใชงานหองปรบอากาศใหถกตอง เชน อยาเปดประตหองเพอรบอากาศจากภายนอกภายหลงจากเพงปดเครองปรบอากาศใหมๆเนองจากจะทำใหเกดละอองนำขนาดเลกเกาะทพนผวทยงมความเยนอย,อยาเปาลมเยนจากเครองปรบอากาศเขาสผนงโดยตรง เนองจากจะทำใหผนงดานนนเยนจดและมละอองนำเกาะ เปนตน

"There is no practical way to eliminate all mold andspores in the indoor environment; the way to controlindoor mold growth is to control Moisture"


การกำจดราจากพนผวทมราเกดขนแลว สามารถจำแนกการกำจดไดตามพนผว 2 ประเภท คอ 1) ในกรณทเปนวสดพนผวแขงใหทำความสะอาดเชอราโดยใชนำและนำยาฆาเชอทำความสะอาด จากนนใหทำใหพนผวดงกลาวนนแหงสนท 2) สำหรบพนผวทเปนวสดทลกษณะเปนโพรงอากาศขนาดเลก หรอดดซบนำ เชนฝาเพดาน, พรมทเกดรา ไมสามรถกำจดเชอราโดยวธแรกไดควรจะตองรอพนผวเดมทงทงหมดและเปลยนใหม

อยาทาสทบบรเวณทเกดเชอรา - ควรกำจดเชอราใหหมดสนเสยกอน

รปท 8 การทำความสะอาดเชอราโดยสวมแวนตา, ถงมอ และหนากาก N-95


แบคทเรย และไวรสการตดเชอจากแบคทเรย หรอไวรสสามารถตดตอไดทงจากการ

สมผสโดยตรงจากแหลงทตดเชอ หรอจากการหายใจสดอากาศทมเช อดงกลาว เขาสรางกาย ขนาดของแบคทเรยโดยทวไปจะมขนาดประมาณ0.5-5.0 ไมครอน สวนไวรสจะมขนาดระหวาง 20-300 นาโนเมตร สงมชวตดงกลาวจะอาศยอยในละอองขนาดเลก (0.5-5 ไมครอน) ทลองลอยอยในอากาศไดเปนเวลานาน ขนาดของละอองในชวงดงกลาวจงมผลอยางยงตอการตดเชอทางอากาศ ถามเชอในปรมาณทเพยงพอ

รปท 9 ภาพขยายของไวรสไขหวดใหญทมขนาดประมาณ 100 นาโนเมตรดวยกลองจลทรรศนอเลคตรอน


เมอผปวยจาม หรอไอ จะเกดละอองจำนวนมากมายมหาศาลลองลอยสอากาศ ละอองทมขนาดใหญ (ขนาดประมาณ 10-100 ไมครอน) จะตกสพนอยางรวดเรวโดยมระยะไมไกลจากตวผปวย สวนละอองทมขนาดเลกจะเกดการละเหยตวและมขนาดเลกลงอยางรวดเรวจนปรบตวเปน "DropletNuclei" ทมขนาดเลกประมาณ 0.5-5 ไมครอน ซงละอองขนาดดงกลาวจะสามารถลอยตวอยในอากาศไดเปนเวลานานโดยไมตกสพนและเปนปจจยทสำคญอยางยงสำหรบการตดเชอทางอากาศ

รปท 10 ระยะเวลาในการละเหยตวของละอองขนาดตางๆเพอกอตวเปน "Droplet Nuclei" ท อณหภม 22 C, 50%rh

สำหรบสภาวะทเหมาะสมสำหรบการดำรงชวตของไวรส และแบคทเรยมความหลากหลายในแงอณหภม และความชนขนอยกบสายพนธบางสายพนธสามารถเจรญเตบโตไดดในชวงความชนตำ ในขณะทบางสายพนธดำรงชวตในชวงความชนสง โดยทวไปสภาวะทเหมาะสมเพอลดการเจรญเตบโตของไวรสและแบคทเรย คอในชวงความชนประมาณ 40-60 %rh(ดรปท 1 ประกอบ)


แนวทางแกปญหาเชอแบคทเรยและไวรสการแกปญหาแบคทเรย และไวรส เบองตนคอการควบคมความชน

ไมใหเกน 70 %rh สำหรบไวรส และไมใหเกน 60 %rh สำหรบแบคทเรยซงจะทำใหเชอโรคทงสองชนดไมสามารถเจรญเตบโตไดด

สำหรบในบรเวณทมเชอดงกลาว การตดตงระบบกรองอากาศทมHEPA FILTER นาจะเปนมาตราการทชวยลดปรมาณแบคทเรยและไวรสออกจากอากาศทไดผลดทสด โดยทความสามารถในการกรองฝนไดละเอยดถง0.3 ไมครอนของ HEPA FILTER จะสามารถกรอง "Droplet Nuclei" ทมขนาดเลกประมาณ 0.5-5 ไมครอน ซงเปนแหลงทอยอาศยของแบคทเรยและไวรส ออกจากอากาศไดกวา 99.97 %

นอกจากนการควบคมทศทางการไหลของอากาศจากบรเวณทสะอาด ไปยงบรเวณทมเชอ แลวควบคมใหอากาศดงกลาวไหลไปผานตวกรองHEPA FILTER กเปนการลดการแพรกระจายของเชอและชวยปองกนการตดเชอจากผปวยไปยงผอนไดอยางด

รปท 11 การควบคมทศทางการไหลของอากาศชวยปองกนการตดเชอจากผปวยสผอน


การควบคมความชนเพอแกปญหาทมผลกระทบตอสขภาพจากทกลาวมาแลวขางตนจะเหนวาความชนลวนเปนปจจยสำคญ

ทมผลกระทบตอสขภาพของมนษย ไมวาจะเปนในดานทางตรง เชนในเรองของความอดอดความสบาย หรอทางออม เชน ในเรองของการแพรกระจายของสงมชวตขนาดเลก และเชอโรคตางๆ ทเปนอนตรายตอสขภาพ การควบคมความชนใหอยในระดบทพอเหมาะ จงมสวนสำคญตอการชวยดแลรกษาสขภาพของเราใหมความแขงแรง และปลอดภยจากโรคตดตอตางๆไดในระดบหนง

การควบคมและปองกนความชนตองทำควบคกนไปทงในดานสถาปตยกรรม เชนการเลอกวสดอาคารทสามารถปองกนความชนจากภายนอกไดเปนอยางด หรอการออกแบบอาคารใหมรรวหรอชองเปดทเชอมตอกบภายนอกอาคารใหนอยทสดเปนตน

สำหรบในงานดานวศวกรรมนนเราสามารถควบคมความชนผานทางระบบปรบอากาศ ซงโดยทวไปสามารถควบคมความชนในระบบปรบอากาศไดดงน

• เลอกเครองปรบอากาศใหมขนาดทำความเยนพอดกบขนาดของหองทปรบอากาศจะชวยลดความชนภายในหองไดอยางด เนองจากคอยลเยนของเครองปรบอากาศทมขนาดเหมาะสมจะสามารถรดนำออกจากอากาศไดอยางตอเนองตลอดเวลา ในกรณทเลอกเครองปรบอากาศขนาดใหญเกนไปจะทำใหคอมเพรสเซอรของเครองปรบอากาศทำงานในระยะเวลาสน แลวหยดทำงานบอยครงเนองจากอณหภมภายในหองลดลงถงคาทตงไว การหยดทำงานของคอมเพรสเซอรดงกลาวจะทำใหคอยลเยนไมสามารถรดนำออกจากอากาศไดในชวงเวลาดงกลาว ในขณะเดยวกนลมทเปาออกจากคอยลเยนจะเปนตวเพมความชนใหกบหอง


• สำหรบหองทมความชนสงมากๆ อาจมความจำเปนตองเลอกเครองปรบอากาศทมลกษณะพเศษ เพอเพมการลดความชนออกจากอากาศเชน เลอกคอยลเยนทมความหนามากๆ (เพมจำนวนแถวของคอยลเยน)และใหลมเคลอนทผานคอยลเยนในอตราทชาลง เพอใหความชนมเวลาควบแนนออกจากอากาศไดเปนเวลานานขน

• ตรวจสอบและซอมแซมระบบปรบอากาศทใชงานอยใหตดตงและใชงานใหถกตอง เชน 1) ตรวจสอบซอมแซมรรวทเครองปรบอากาศและทอลมเยนทงดานสงและดานกลบ ชวยปองกนความชนจากภายนอกไหลเขาสระบบปรบอากาศ 2) ตรวจสอบการทำงานของระบบควบคม เชนเทอรโมสตท และวาลวควบคมความเยนวาทำงานอยางถกตองหรอไม

รปท 12 การตดตงทอลมไมถกตองทำใหเกดนำหยดททอลมและฝาเพดาน

• สรางแรงดนอากาศภายในหองใหมากกวาภายนอก (PositivePressure) เพอปองกนฝน และความชนจากภายนอกไหลเขาสหองปรบอากาศ


รปท 13 การสราง Positive Pressure ปองกนความชนจากภายนอกเขาสหองปรบอากาศ

• ปรบปรงระบบหมนเวยนอากาศและระบบกรองอากาศใหไดตามมาตรฐาน โดยหองแตละประเภทมการออกแบบระบบหมนเวยนอากาศและระบบกรองอากาศทแตกตางกนขนอยกบลกษณะการใชงาน

รปท 14 อตราการหมนเวยนอากาศและเตมอากาศในหองประเภทตางๆ


• ตดตงแผงกรองอากาศทมประสทธภาพ และตรวจสอบการตดตงใหถกตองตามมาตราฐาน การตดตงแผงกรองทไมมประสทธภาพ และตดตงไมถกตองจะทำใหเกดการสะสมของฝนในหองปรบอากาศ และเปนแหลงสะสมของเชอโรค

นอกจากการแกปญหาความชนทระบบปรบอากาศแลวควรมการตรวจสอบแหลงความชนและแหลงทอาจเปนทสะสมของเชอโรคควบคกนไปดวย เชน 1) ลดปญหานำรวหรอนำขงภายในหอง, 2) ลดการใชวสดทเปนแหลงอาหาร หรอเปนแหลงทอยอาศยของเชอโรค เชน วสดเกบฝนผาเปยก กระดาษ พรม และวอลลเปเปอร เปนตน 3) ไมควรเปดประตหองเพอรบอากาศจากภายนอกภายหลงจากเพงปดเครองปรบอากาศใหมๆ

สำหรบในกรณทแกปญหาความชนดงกลาวขางตนแลว แตยงพบปญหาความชนสงอย อาจมความจำเปนจะตองตดตงอปกรณลดความชนเพมเตมเพอควบคมระดบความชนใหอยในระดบทปลอดภยตอการเจรญเตบโตของเชอโรคตางๆ เปนตน


เอกสารอางอง1. Baughman, A. and E. A. Arens. 1996. Indoor Humidity and

Human Health-Part I : Literature Review of Health Effects ofHumidity-Influenced Indoor Pollutants. Center for the BuiltEnvironment (University of California Berkeley)

2. Harriman, L., G. Brundrett, R. Kittler. 2001. Humidity ControlDesign Guide for Commercial and Institutional Buildings.American Society of Heating, Refrigerating and Air-Conditioning Engineer, Inc.

3. Harriman, L. 1990. The Humidification Handbook. 2nd ed.MA: Munter Cargocaire.

4. Beggs, C.B. 2007. Engineering the Control of AirbornePathogens. School of Civil Engineering, University of Leeds.

5. ASHRAE Application Handbook 2003. Health Care Facilities, 2003American Society of Heating, Refrigerating and Air-Conditioning Engineer, Inc.

6. AIA. 2001 Guidelines for Design and Construction of Hospitalof Hospital and Health Care Facilities, 2001. The AmericanInstitute of Architects, Washington, D.C.

7. [Online] http://en.wikipedia.org/wiki/Virus8. [Online] http://en.wikipedia.org/wiki/Bacteria

คู่มือ - bamras.ddc.moph.go.thbamras.ddc.moph.go.th/userfiles/15(1).pdf ·...

Documents

Transcript of คู่มือ - bamras.ddc.moph.go.thbamras.ddc.moph.go.th/userfiles/15(1).pdf ·...