บทท ๑กำเนดวฒนธรรม

***************************

เกรนนำ

วฒนธรรมเปนสงทมคณคาและมความสำาคญสำาหรบชาตหนง ๆ การทมนษยแตกตางจากสตวหรอการทมนษยแบงเปนชาตนนชาตนกอาศยวฒนธรรมเปนเครองกำาหนดนนเอง วฒนธรรม จงเปนสงทชวยใหมนษยมแบบแผนในการดำารงชวต ฉะนนการศกษาสงคมมนษยจงจำาเปนตองศกษาวฒนธรรม เพราะจะชวยใหเราเขาใจพฤตกรรมทมนษยในสงคมหนง ๆ แสดงออกมา

๑ .๑ ค ว ม ห ม ย ข อ ง ว ฒ น ธ ร ร ม

คำาวา วฒนธรรม มาจากภาษาองกฤษ คำาวา “ ” “ Culture ” คำานมรากศพทมาจาก “ Cultura ” ในภาษาละตน มความหมายวา การเพาะปลกหรอการปลกฝง (อานนท อาภาภรม, ๒๕๑๙: ๙๙) ซงอธบายไดวามนษยเปนผปลกฝงอบรมบมนสยใหเกดความเจรญงอกงาม

ในดานภาษาศาสตร วฒนธรรม เปนคำาทไดมาจากการรวม“ ”คำา ๒ คำาเขาดวยกน ไดแก

- วฒนะ หรอ วฒน หมายถง ความเจรญงอกงาม รงเรอง

- ธรรมะ หรอ ธรรม หมายถง กฎ ระเบยบ หรอขอปฏบต

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

ฉะนน เมอพดถงวฒนธรรมตามความหมายนจงหมายถง ความเปนระเบยบ การมวนย เชน เมอกลาวถงบคคลหนงวา เปนคนมวฒนธรรม กมกจะหมายความวา เปนทมระเบยบวนย เปนตน

ในดานสงคมศาสตร วฒนธรรมมความหมายกวางขวางมาก กลาวคอ วฒนธรรม หมายถง วถชวต (WAY OF LIFE) ของมนษยในสงคม และแบบแผนในการดำาเนนชวตของมนษยทก ๆ อยางรวมทงบรรดาผลงานทงมวลทมนษยไดสรางสรรคขน ตลอดจนความคด ความเชอ คานยม และความรตาง ๆ เปนตน

ในดานนตศาสตรแบบไทย พระราชบญญตวฒนธรรมแหงชาต พทธศกราช ๒๔๘๓ (บรรจง สกลชาต. ๒๕๒๖: ๕๖) กลาวไวดงน

“วฒนธรรม หมายถง ลกษณะทแสดงถงความเจรญงอกงาม ความเปนระเบยบ ความกลมเกลยวกาวหนาของชาต และศลธรรมอนดงามของประชาชน”

ความหมายน ทางราชการและวงการทวไปยงคงใชสบเนองมาจนถงปจจบน นกวชาการไทยบางทานไดใหความหมายวฒนธรรมคลาย ๆ กน เชน

พระยอนมนรชธน กลาววา “ วฒนธรรม คอสงทมนษยเปลยนแปลงปรบปรง หรอผลตสรางขน เพอความเจรญงอกงามในวถแหงชวตของสนรวมทถายทอดกนไดเลยนแบบกนได เอาอยางกนได” (พระยาอนมานราชธน. ม.ป.ป. : ๖)

อทย หรญโต กลาววา “วฒนธรรมคอ มรดกทางสงคมทไดตกทอดมาเปนสมบตของมนษยในสมยปจจบน และนำามาใชในการครองชวตเปนแบบแผนแหงการครองชวต (Design of Living) หมายความวา วฒนธรรมเปนแบบฉบบบททำาการกำาหนดพฤตกรรมของมนษยไปวาจะตองทำาอยางไร และทำาอยางไร คดอยางไร รสกอยางไร อะไรด อะไรชว วฒนธรรมมไดหมายความถงการเปนผ

2

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

ประพฤตปฏบตงานไดเหมาะสม หอความเปนผมจตใจสงเทานน แตยงรวมถงทกสงทกอยางทมนษยสรางและรบมาปฏบตสบตอมา”

ยทธ ศกดเดชยนต ไดกลาววา วฒนธรรม รวมถงความคด“ และแบบแผนพฤตกรรมทกอยางทตกทอดสบตอกนมาโดยทางการสอสารหรอสงสญลกษณ ไมตกทอดโดยกรรมพนธ เราเรยนร วฒนธรรมโดยอาศยคำาพด ทาทาง เชน การทนกรสรางรงไดนนเปนการตกทอดทางกรรมพนธ แตการทมนษยรจกสรางบานพนทอยอาศยนนเปนถายทอดทางวฒนธรรม”

จากความหมายของวฒนธรรมทงในด านทว ๆ ไป ด านภาษาศาสตร ดานสงคมศาสตร ดานนตศาสตร และนกวชาการบางทานไดกลาวไว อาจหลอมรวมเขาดวยกนและสรปไดคอ

วฒนธรรมมควมหมยครอบคลมถงทกสงทกอยง ท แสดงออกถงวถชวตมนษยในสงคมของกลมดกลมหนง หรอสงคมใดสงคมหนง ซงมนษยไดสรงสงระเบยบ กฎเกณฑวธในกรปฏบต รวมทงกรจดระเบยบ ตลอดจนระบบควม ควมเชอ คนยม ควมร และเทคโนโลยตง ๆ โดยไดววฒนกรสบทอดกนมอยงมแบบแผน

๑.๒ ประเภทของวฒนธรรม

โดยทวไปแลวมกจะแบงวฒนธรรมออกเปน ๒ ประเภทใหญ ๆ คอ (สพตรา สภาพ. ๒๕๑๘ : ๑๑๙ - ๑๒๐)

๑. วฒนธรรมทเปนวตถ (Material Culture) ซงไดแกสงประดษฐและเทคโนโลยตาง ๆ ทมนษยคดคนผลตขนมา เชน สงกอสราง อาคารบานเรอน อาวธยทโธปกรณ เคร องอำานวยความสะดวกตาง ๆ เปนตน

3

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

๒. วฒนธรรมทไมใชวตถ (Non – material Culture) หมายถง อดมการณ คานยม แนวคด ภาษา ความเชอทางศาสนา ขนมธรรมเนยมประเพณ ลทธการเมอง กฎหมาย วธการกระทำา และแบบแผนในการดำาเนนชวต ซงมลกษณะเปนนามธรรม (Abstract) ทมองเหนไมได

การแบงประเภทของวฒนธรรมออกเปน ๒ ประเภท ดงกลาวขางตน นกสงคมวทยาบางทานเหนวา แนวคดทเกยวกบวฒนธรรมทไมใชวตถนนคลมเครอ จงไดแบงวฒนธรรมออกเปน ๓ ประเภท ดงน คอ

๑. วฒนธรรมทางวตถ (Material) ได แก วตถส งของเครองใชตาง ๆ ทมนษยสรางขนเพอนำามาใชในสงคม เชน ทอยอาศย อาหาร เสอผา ยารกษาโรค

๒. วฒนธรรมความคด (Idea) หมายถง วฒนธรรมทเกยวกบความรสกนกคด ทศนคต ความเชอตาง ๆ เชน ความเชอในเรองตายแลวเกดใหม ความเชอในเรองกฎแหงกรรม การเชอถอโชคลาง ตลอดจนเร องล กล บ น ยายปรมปรา วรรณคด สภาษ ต และอดมการณตาง ๆ เปนตน

๓. วฒนธรรมดานบรรทดฐาน (Norm) เปนเร องของการประพฤตปฏบตตามระเบยบแบบแผนทสงคมกำาหนดเอาไวไมวาจะเปนลายลกษณอกษรหรอไมเปนลายลกษณอกษรกตาม ซงแบงออกเปนประเภทยอย ๆ ดงน

๓ .๑ วฒนธรรมทางสงคม (Social Culture) เป นวฒนธรรมทเกยวกบความประพฤต หรอมารยาททางสงคม เชน การไหว กาจบมอทกทาย การเขาแถว การแตงชดดำาไปงานศพ เปนตน

๓ .๒ ว ฒ น ธ ร ร ม ท เ ก ย ว ข อ ง ก บ ก ฎ ห ม า ย (Legal Culture) เปนวฒนธรรมทกอใหเกดความเปนระเบยบและกฎเกณฑเพอใหคนในสงคมอยดวยกนอยางมความสข

4

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

๓.๓ วฒนธรรมทเก ยวก บจตใจและศลธรรม (Moral Culture) วฒนธรรมประเภทนใชเปนแนวทางในการดำาเนนชวตในสงคม เชน ความซอสตย สจรต ความเมตตากรณา ความเออเฟ อเผอแผ เปนตน

ตามพระราชบญญตวฒนธรรมแหงชาต ปพทธศกราช ๒๔๘๕ ไดแบงประเภทวฒนธรรมออกเปน ๔ ประเภท ไดแก

๑. คตธรรม (Moral) คอวฒนธรรมทเกยวกบหลกในการดำารงชวงตสวนใหญเปนองของจตใจ และไดมาจากศาสนา ใชเปนแนวทางในการดำาเนนชวตของสงคม เชน ความเสยสละ ความขยน หมนเพยร การประหยดอดออกม ความกตญญ ความอดทน ทำาดไดด เปนตน

๒. เนตธรรม (Legal) คอวฒนธรรมทางกฎหมาย รวมทงระเบยบประเพณทยอมรบนบถอกนวามความส ำาค ญพอ ๆ กบกฎหมาย เพอใหคนในสงคมอยรวมกนอยางมความสข

๓. สหธรรม (Social) คอวฒนธรรมทางสงคม รวมทงมารยาทตาง ๆ ทจะตดตอเกยวของกบสงคม เชน มารยาทในการรบประทานอาหาร มารยาทในการตดตอกบบคคลตาง ๆ ในสงคม

๔. วตถธรรม (Material) คอวฒนธรรมทางงวตถ เชน เคราองนงหม ยารกษาโรค บานเรอน อาคารสงกอสรางตางๆ สะพาน ถนน รถยนต เครองคอมพวเตอร เปนตน

ปจจบนเพ อสะดวกแกการศกษาและสงเสรมวฒนธรรม สำานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต ไดแบงออกเปน ๕ สาขา คอ

๑. สาขามนษยศาสตร ไดแก ขนบธรรมประเพณ คณธรรม ศลธรรม ศาสนา ปรชญา ประวตศาสตร โบราณคด มารยาทในส ง ค ม ก า ร ป ก ค ร อ ง ก ฎ ห ม า ย เ ป น ต น

5

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

๒. สาขาศลปะ ไดแก ภาษา วรรณคด ดนตร นาฏศลป วจตรศลป สถาปตยกรรม ประตมากรรม จตรกรรม เปนตน

๓. สาขาชางฝมอ ไดแก การเยบปกถกรอย การแกะสลก การทอผา การจดสาน การทำาเคร องเขน การทำาเคร องเงน เครองทอง การจดดอกไม การประดษฐ การทำาเครองป นดนเผา เปนตน

๔. สาขาคหกรรมศลป ได แก ความรเร องอาหาร การประกอบอาหาร ความรเร องการแตงกาย การอบรมเลยงดเดก การดแลบานเรอนทอยอาศย ความรเร องบา การรจกใชยา ความรในการอยรวมกนเปนครอบครว เปนตน

๕. สาขากฬาและนนทนาการ ไดแก การละเลน มวยไทย ฟนดาบสอบมอ กระบกระบอง การเลยงนกเขา ไมดดตาง ๆ เปนตน

๑ .๓ อ ง ค ป ร ะ ก อ บ ข อ ง ว ฒ น ธ ร ร ม

องคประกอบของวฒนธรรมโดยทวไป ม ๔ ประการ คอ๑. องคมต (Concept) หมายถง ความเชอ ความคด ความ

เขาใจ และอดมการณตาง ๆ ตลอดจนทศนคต การยอมรบวาสงใดถกหรอผ ด สมควรหรอไม ซ งแลวแตวากล มใดจะใชอะไรเป นมาตรฐาน (Normal) ในการาตดสนใจหรอเปนเคร องวด เชน ความเชอในเรองการทำาดไดด ทำาชวไดชว เปนตน

๒ . องค พธ การ (Usage) หมายถ ง ขนมธรรมเน ยมประเพณ ซ งเปนทยอมรบกนโดยทวไป และแสดงออกมาในรปพธกรรมตาง ๆ เชน พธแตงงาน พธขนบานใหม พธศพ มกจะไดรบอทธพลจากศาสนาเขามาเกยวของดวย ตลอดจนพธการแตงกาย และการบประทานอาหาร เชน การแตงกายเคร องแบบของทางราชการ หรอการแตงกายเคร องแบบเตมยศในงานรฐพธตาง ๆ เปนตน

6

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

๓. องคการ (Association or Organization) หมายถง กลมทมการจดระเบยบหรอมโครงสรางอยางเปนทางการมกฎเกณฑ ขอบงคบ ววตถประสงค และวธดำาเนนงานไวเปนทแนนอน เปนกลมทมความสำาคญทสดในสงคม ซบซอน (Complex Society) เชน องคการสหประชาชาต ซงเปนองคการทใหญทสด สมาคมอาเซยน สหพนธกรรมกร หนวยราชการ โรงเรยน วด จนถงครอบครว ซงเปนองคการทมขนาดเลกทสดและใกลชดกบมนษยมากทสด

๔ . อ ง ค ว ต ถ (Instrumental and Symbolic Objects) เปนวฒนธรรมทางดานวตถ มรปรางทสามารถสมผสจบตองได เชน บาน โรงเรยน ถนน เครองแตงกาย เครองใช อาวธ ตลอดจนผลผลตทางดานศลปกรรมของมนษย

๑ .๔ ห น ท ข อ ง ว ฒ น ธ ร ร ม

ดงไดกลาวมาแลวา วฒนธรรมเปนวถชวตของคนในสงคม ซงไดสบทอดตอมายงชนรนหลง วฒนธรรมจงเปรยบเสมอนเครองหอหมสงคม ทำาใหสงคมดำารงอยได เพราะฉะนนจงอาจกลาวไดวา วฒนธรรมจะเกดขนไดกตอเมอมสงคม หรอทใดมวฒนธรรมทนนกมสงคม ทใดมสงคมทนนกม วฒนธรรม เทากบเปนของสงเดยวกนทมสองดานแยกกนในทางปฏบตไมได หนาทของวฒนธรรมทพงมตอสงคมพอสรปไดดงน

๑. เป นตวก ำาหนดรปแบบของสถาบน เชน ร ปแบบของครอบครววา ชายจะมภรรยาไดกคน หรอ หญงจะมสามไดกคน เปนตน

๒. เปนตวกำาหนดบทบาท ความสมพนธของมนษย เชน ในสงคมไทยผชายจะบวชเรยนเมอมอายครบ ๒๐ ป หรอการทเดกตองแสดงความเคารพตอผใหญหรอผมอายมากกวา เปนตน

7

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

๓. ทำาหนาทควบคมสงคม เชน การมประเพณตาง ๆ ให ประพฤตปฏบต ผทฝาฝนจะไดรบการตำาหนจากสงคม เชน การกระทำาของหญงทหนตามผชาย โดยไมมการส ขอตามประเพณน น เปนการสมควรทจะไดรบการตำาหนจากสงคม เพอนบาน อาจจะไมคบคาสมาคมดวย ฯลฯ เปนตน

๔. ทำาหนาทเปนเคร องหมาย สญลกษณ ทแสดงวาสงคมหนงแตกตางไปจากอกสงคมหนง เชน สงคมไทยทกทายดวยการไหว สงคมธเบตทกทายดวยการแลบลน สงคมตะวนตกทกทายดวยการจบมอ เปนตน

๕. ทำาใหเกดความเปนอนเหนงอนเดยวกนในสงคม เกดเปนปกแผนความจงรกภกด และอทศตนใหแกสงคม ทำาใหสงคมอยรอด

๖. วฒนธรรมเปนปจจยสำาคญในการสรางและหลอหลอมบ ค ล ก ภ า พ ข อ ง ส ง ค ม ใ ห ก บ ส ม า ช ก

๗. ทำาใหสมาชกแตละคนและแตละสงคมไดตระหนกถงความหมายและวตถประสงค ของการมชวตของคน เชน สงคมไทยพทธเชอวาเกดมาแลวตองชดใชกรรม ดงนนเมอเกดปญหาเกยวกบชวตข อ ง ค น เ ข า ก เ ช อ ว า เ ป น เ ร อ ง ข อ ง ก ฎ แ ห ง ก ร ร ม

๘. สรางหรอจดรปแบบความประพฤตและการปฏบตรวมกน โดยบคคลไมจำาเปนตองคดหาวธประพฤตปฏบตโดยไมจ ำาเปน รปแบบความประพฤตทสงคมเคยกระทำาอยางไร หนาทของสมาชกในส ง ค ม ก ค อ ก า ร ป ฏ บ ต ต า ม

๑ .๕ ท ม ข อ ง ว ฒ น ธ ร ร ม

เปนททราบกนแลววา วฒนธรรมมในสงคมมนษยเทานน สตวไมมวฒนธรรมเหมอนมนษย หรอสรางวฒนธรรมขนมาไมได แตมมนษยมวฒนธรรม หรอสรางวฒนธรรมไดนน สาเหตมาจากเปรยบ

8

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

เทยบกบสตว ในการมองสงตาง ๆ มความสามารถใชมอและนวอยางอสระ มอายยนยาว มมนสมองทสามารถคดคนเรยนรไดด และสามารถายทอดโดยใชภาษาพดและภาษาเขยน มความสามารถในการคดพจารณาไตรตรอง มความจำา มการทดลองคนควา ประดษฐสงตาง ๆ รวมทงความสามารถในการปรบตวเขากบสงคมหรอการอยรวมกนไ ด ด ส ง เ ห ล า น เ อ ง จ ง ท ำา ใ ห ม น ษ ย แ ต ก ต า ง จ า ก ส ต ว

แนวคดเร องทมาของวฒนธรรมน ไดมผรใหแนวคดแตกแยกออกไปหลายทางดวยกน แตมแนวความคดทสำาคญอย ๒ ทางดวยกน คอ

๑. ทฤษฎ Parallelism ทฤษฎนมแนวคดวา วฒนธรรมนนเกดขนในทตาง ๆ พรอมกน เนองจากธรรมชาตของมนษยคลายนมาก ฉะนนจงมความคดทคลายกน มนษยทอยในสถานทตางๆ ยอมสามารถกอสรางวฒนธรรมของตนขนมาได จะเหนไดจากการประดษฐสงของอยางเดยวกนในสถานทตางกน จะแตกตางกนเฉพาะในรปลกษณะของการประดษฐสงนน ๆ เชน ชมชนทอยรมแมนำากมกจะสรางเรอเปนพาหนะในชวตประจำาวนของตน รปรางของเรออาจจะแตกต างก น แต ประโยชน ใชสอยเหมอนก น

๒ . ทฤ ษ ฎ Diffusionism ทฤ ษฎ น ม แ นว คว า ม ค ด ว าวฒนธรรมเกดจากศนยกลางทใดทหนงเพยงแหงเดยว และแพร กระจายไปในชมชนตาง ๆ อาจเปนกระบวนการคอยเปนคอยไปหรอแพรกระจายไปอยางกวางขวาง โดยจากการประดษฐสงใหม ๆ หรอเกดสถาบนใหม โดยทสถานททอยใกลเคยงหรออยหางไกลไดน ำาวฒนธรรมนนไปดดแปลงใชจนกระทววฒนธรรมนนแพรหลายครอบคลมไปทวโลก กลไกลของการแพรกระจายวฒนธรรมนไดแก การอพยพลาอาณานคม การทำาสงคราม การเผแพรศาสนา การตดตอการคาขาย เปนตน

9

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

โดยทวไปแลวเนอหาวฒนธรรมมแนวโนมทจะแพรหลาย แตกมไดราบรนโดยตลอด ทงนขนอยกบปจจยหลายอยาง เชน เสนทางคมนาคมไมสะดวก ชมชนอยหางไกลเกนไป ประชาชนเกดการตอตานวฒนธรรมใหม เพราะยงมเหนถงประโยชน หรอ อาจจะตอตานเพราะเหนวาวฒนธรรมทมอยมคณคามประโยชนแลว หรอรสกวาขดกบลกษณะของวฒนธรรมทหลงไหลเขามา เชน ในกรณสงคมไทยซงไดรบอทธพลจากสงคมตะวนตกในเรองการดมนำาชา กาแฟ แตยงไมแพรหลายในหมคนสงอาย โดยเฉพาะอยางยงในแถบชนบทยงนยมกนหมากหรออมเมยงอย เพราะแตละชมชนเคยชนกบวฒนธรรมของตนและเหนวามคณคาเหมอนกน และใชแทนกนไดอยแลว

๑ .๖ ล ก ษ ณ ะ ข อ ง ว ฒ น ธ ร ร ม

เพอทจะใหเขาใจเร องของวฒนธรรมไดอยางลกซ ง จงขออธบายถงลกษณะของวฒนธรรมโดยทวไป ซงอาจจะอธบายไดดงน

๑. วฒนธรรมเปนสงทจำาเปนสำาหรบการดำาเนนชวตในสงคมมนษย อกนยหนงคอ มนษยจะอยโดยปราศจากวฒนธรรมไมได“ ” หรอ วฒนธรรมกบมนษยจะตองอยควบคกนไป เสมอนเงากบตว“ท ง ก น ไ ม ไ ด ”

๒. วฒนธรรมไมใชสงทตดตวมนษยมาแตกำาเนด และไมใชสงทอาจถายทอดทางพนธกรรมได ดงนนนสยและความสามารถตาง ๆ ของมนษยสวนใหญเปนผลมาจากการเรยนร หรอขบวนการ สงคม ก ร ณ (Socialzation)

๓. วฒนธรรมของแตละสงคม มความแตกตางกนและคามแตกตางนไมอาจนำามาเปรยบเทยบพจารณาวาวฒนธรรมใดดกวากน เพราะวฒนธรรมแตละวฒนธรรมยอมมความเหมาะสมถกตองตามสภาพแวดลอมของแตละสงคม แนวความคดทวา วฒนธรรมทก

10

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

วฒนธรรมมสวนดเปนของตนเอง ซงเรยกวา วฒนธรรมสมพนธ“ ” แนวความคดนมงทจะลบลางความคดเหนทวา วฒนธรรมของตนดก ว า ว ฒ น ธ ร ร ม ข อ ง ค น อ น (Ethnocentrism)

๔. วฒนธรรมเปนสงทอาจเปลยนแปลงได โดยทวไปการเปลยนแปลงมกจะเปนไปได ๒ วธคอ

๔.๑ การเปลยนแปลงทเกดขนภายในวฒนธรรมเอง เชน ก า ร ป ร ะ ด ษ ฐ ค ด ค น

๔.๒ การเปลยนแปลงทมาจากภายนอก เชน การตดตอกบวฒนธรรมอน เปนการเลยนแบบวฒนธรรมอน ๆ มาใช

๕. วฒนธรรมเปนผลรวมของแบบแผนและแนวการดำาเนนชวตของปลาย ๆ อยางในสงคมเขาดวยกน ถาสมาชกในสงคมสวนใหญยดถอเปนแบบอยางเดยวกนเรยกวฒนธรรมนนวา วฒนธรร“มใหญ หรอ วฒนธรรมรวม และภายหลงวฒนธรรมใหญ” “ ”ยงแบงเปน วฒนธรรมยอย หรอ วฒนธรรมรอง ดวย “ ” “ ”

***************************************

ค ำ ถ ม ป ร ะ จ ำ บ ท1. ในฐานะททานเปนนสตของมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

มหาวทยาลยแหงคณะสงฆไทย จากประสบการณทผานมากด จากการไดศกษาแนวทางกำาเนดวฒนธรรมแลวกด ทานมความคดวา สาเหตใหญททำาใหเกดวฒนธรรมขนคออะไร อ ธ บ า ย ?

2. ในฐานะททานเปนผน ำาทางศาสนา ทานคดวาวฒนธรรมมหนาท และมความสำาคญอยางไรตอมนษย และสงคม ?

11

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

บทท ๒ พฒนกรของวฒนธรรมไทย

********************************

“สงคม คอ กลมคนทดำารงชวตอยรวมกนเปนหมคณะ ใน”สถานทและเวลาทก ำาหนดรได วฒนธรรม คอ แบบอยางการ“ ”ดำาเนนชวตของคนทอยกนเปนสงคมนน ซงประกอบดวยอปกรณ วธการ และความคด ความเชอ ทสรางและใชรวมกน ลกษณะของสงคมและวฒนธรรมจงขนอยกบปจจยทเกยวกบคนและอปกรณ วธการทใชดำารงชวตในหมคณะนน

สงคมและวฒนธรรมไทยมขอบเขตและลกษณะทเปลยนแปลงไดตามกาลเทศะมหลกเกณฑและวธการทจะก ำาหนดขอบเขตและลกษณะของสงคมและวฒนธรรมอยหลายอยาง การบรรยายเรองราวของสงคมและวฒนธรรมไทยใหครบถวน สมบรณทกสวนและทกย ค ส ม ย จ ง ไ ม ใ ช เ ร อ ง ท ง า ย

12

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

สงคมและวฒนธรรมไทยมลกษณะทเปลยนแปลงไปไดในยคสมยทตางกน เพราะปจจยสำาคญไดแก จำานวน ประเภท และความสมพนธของบคคล สภาพแวดลอมของสงคม ความรความสามารถของคนไทย และความตองการพอใจของคนไทยในการมชวตรวมกน

กรตงประเทศไทย

ดนแดนประเทศไทยเปนดนแดนเกาแกทมความเจรญสบเนองกนมาตงแตยคหนเกา ยคหนกลาง ยคหนใหม และยคโลหะในสมยกอนประวตศาสตร มาจนถงสมยประวตศาสตร สมยกอนประวตศสตร หมายถง ชวงเวลาทมนษยยงมไดคดประดษฐตวอกษรขนใช สวนสมยประวตศสตร หมายถง สมยทมนษยรจกใชตวอกษรในการขดเขยนบนทกเรองราวของชมชนตนไวเปนหลกฐาน การเขาสสมยประวตศาสตรของดนแดนตาง ๆ ในโลกนมไดเกดขนในเวลาเดยวกน จะเรวหรอชาขนอยกบพฒนาการความกาวหนาของดนแดนนน ๆ ในกรณของดนแดนประเทศไทย อจรยชน อยด ไดใชจารกเกาทสดในประเทศไทย คนพบทพะเนยด อำาเภอเมอง จงหวดจนทบร ซงทำาขนเมอประมาณ พ.ศ. ๑๐๐๐ เปนเสนกำาหนดในการแบง พฒนาการจากสมยกอนประวตศาสตรจนเขาสสมยประวตศาสตร โดยจะเรมจากสมยสโขทยเปนตนไปดงน

๒.๑ อณจกรโบรณในประเทศไทย

๑. อาณาจกรทวารวด เปนอาณาจกรทตงอยในบรเวณทราบลมแมนำาเจาพระยา ตงขนราวพทธศตวรรษท ๑๒-๑๖ มศนยกลางอยบรเวณนครปฐม สพรรณบร ราชบร มความเจรญ ทางการคา

13

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

ศลปวฒนธรรม และพทธศาสนา เชน วงลอพระธรรมจกร และกวางหมอบทพระปฐมเจดย จงหวดนครปฐม

๒. อาณาจกรโคตรบร เปนอาณาจกรอยทบรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ตงขนราวพทธศตวรรษท ๑๑-๑๕ มศนยกลางอยทนครพนมมวฒนธรรมประเพณแบบอนเดย นบถอพระพทธศาสนานกายหนยาน (เถรวาท) โบราณสถานทางพระพทธศาสนา คอ พระธาตพนม

๓. อาณาจกรศรวชย เปนอาณาจกรอยในภาคใต ตงขนราวพทธศตวรรษท ๑๒-๑๗ มศนยกลางอยท อำาเภอไชยา จงหวดสราษฎรธาน ลงไปจนจดแหลมมลาย เปนอาณาจกรทเปนศนยกลาง การคาขายทางทะเลมความเจรญรงเรองทงทางพระพทธศาสนา

๔. อาณาจกรลานนา เปนอาณาจกรอยในภาคเหนอ ตงขนในราวพทธศตวรรษท ๑๘ มความเจรญทางศลปวทยาการ มตวหนงสอของตนเองใชเรยกวา "อกษรไทยยวน (ไทยโยนก)" เปนศนยกลางพระพทธศาสนา

๕. อาณาจกรละโวหรออาณาจกรลพบร เปนอาณาจกรทตงอยบรเวณลมแมนำาเจาพระยาตงขนราวพทธศตวรรษท 13 มความเจรญรงเรองดานพระพทธศาสนา ไดรบเอาศลปวฒนธรรมแบบขอมเขามาผสมผสานเปนลกษณะเฉพาะของลพบร เชน พระปรางคสามยอด ลพบร

๖. อาณาจกรตามพรลงคหรอนครศรธรรมราช เปนอาณาจกรทตงอยทางภาคใตของประเทศไทย ตงขนในราวพทธศตวรรษท ๑๓-๑๔ เปนศนยกลางการคา และการปกครองแลว ยงมความเจรญรงเรองทางดานพระพทธศาสนา

๗. อาณาจกรหรภญชย เปนอาณาจกรอยทางภาคเหนอของประเทศไทย ตงขนในราวพทธศตวรรษท ๑๓-๑๔ เปนศนยกลางพระพทธศาสนาทางภาคเหนอ

14

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

๒.๒ อณจกรสโขทย

กรกอตงกรงสโขทย อาณาจกรสโขทยกอตงขนประมาณ พ.ศ. ๑๗๘๐ พอขนศรอนทรา- ทตย ทรงพระนามเดมวา พอขนบางกลางหาว ทรงสถาปนาสโขทยขนมา สรางความเปนปกแผนใหกบชนชาตไทย โดยขยายเขตการปกครองออกไปอยางกวางขวาง สโขทยเปนราชอาณาจกรของชาตไทย อยประมาณ ๒๐๐ ป จงถกรวมเขาเปนสวนหนงของอาณาจกรอยธยา เมอ พ.ศ. ๑๙๘๑

กษตรยของกรงสโขทย ๑. พอขนศรอนทราทตย ๒. พอขนบานเมอง ๓. พอขนรามคำาแหง ๔. พระยาเลอไทย ๕. พระยางวนำาถม ๖. พระมหาธรรมราชาท ๑ (ลไทย) ๗. พระมหาธรรมราชาท ๒ ๘. พระมหาธรรมราชาท ๓ (ไสยลอไทย) ๙. พระมหาธรรมราชาท ๔ (บรมปาล) กรปกครองกรงสโขทย ๑. แบบพอปกครองลก พระมหากษตรยกบประชาชนมความ

ใกลชดแบบเครอญาต เรยกพระมหากษตรยวา พอขน ๒. แบบธรรมราชา พระมหากษตรย เปนแบบอยางของธรรม

ราชา เรยกพระมหากษตรยวาพระมหาธรรมราชา กรจดรปแบบกรปกครอง ๑. การปกครองราชธาน กรงสโขทยเปนศนยกลางการปกครองในอาณาจกร

15

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

๒. การปกครองสวนภมภาค เปนการปกครองเมองตาง ๆ ทอยนอกเมองหลวงออกไป แบง

ออกเปน ๓ ประเภท ๒.๑ หวเมองชนใน (เมองลกหลวงหรอเมองหนาดาน)

เปนเมองทตงอยรอบราชธาน ทง ๔ ทศ

๒.๒ หวเมองชนนอก (เมองพระยามหานคร) อยไกลจากราชธานมากกวาเมอง

ลกหลวง กษตรยทรงแตงตงพระราชวงศหรอขนนางชนสงไปปกครองดแลดนแดน

๒.๓ หวเมองประเทศราช เปนเมองทอยไกลราชธานออกไปมาก เปนเมองของคน

ตางชาต ตางภาษา ทอยใตการปกครองของสโขทย เศรษฐกจสมยสโขทย ๑. เกษตรกรรม การเพาะปลกเปนอาชพหลกของประชาชน ประชาชนทดนทำากนเปนของ

ตนเอง มระบบชลประทานเขาชวยในการทำาการเกษตร ๒. หตถกรรม เครองสงคโลก เปนสนคาสงออกไปขายยงตางประเทศ ๓. พาณชยกรรม ระบบการคาแบบเสรไมเกบภาษ เงนตร คอ เงนพดดวง แบงออกเปน สลง บาท และตำาลง ควมเจรญทงศลปวฒนธรรม ๑. ขนบประเพณ เปนประเพณทเกยวกบพทธศาสนา เชน ประเพณการบวช ทอดกฐน การ

สรางวด เปนตน ๒. ศาสนา พระพทธศาสนานกายเถรวาท (หนยาน) ลทธลงกาวงศ เปนศาสนาประจำาชาต

16

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

๓. ศลปกรรม สวนใหญสรางขนดวยความศรทธาในพระพทธศาสนา สถาปตยกรรมท

สำาคญ คอ เจดยทรงกลมตามแบบอยางลงกา เจดยทรงพมขาวบณฑ หรอดอกบวตม

๔. ภาษา และวรรณคด พอขนรามคำาแหงมหาราช ไดประดษฐอกษรไทยขนเปนครงแรก

ใน พ.ศ. ๑๘๒๖ ควมสมพนธกบตงประเทศ ๑. ความสมพนธกบลานนา และอาณาจกรพะเยา เปนไมตรกนตลอดมา ๒. ความสมพนธกบอาณาจกรมอญ มอญสวามภกดตอสโขทย ในสมยพอขนรามคำาแหง

มหาราช เพราะทรงสนบสนนมะกะโทราชบตรเขยเปนกษตรย ๓. ความสมพนธกบอาณาจกรนครศรธรรมราช สโขทยรบเอาพทธศาสนา นกายเถรวาท

ลทธลงกาวงศ มาจากลงกา โดยผานเมองนครศรธรรมราช ๔. ความสมพนธกบลงกา สโขทยมความสมพนธอยางใกลชดกบลงกา ลงกาไดถวายพระ

พทธสหงคแกสโขทย ๕. ความสมพนธกบจน สโขทยทำาการคากบจนมาเปนเวลานาน จนไดสงคณะทตเขามา

เจรญสมพนธไมตรกบไทย ซงเปนประโยชนกบไทยทงการเมอง และการคา

ควมเสอมของกรงสโขทย ๑. การแยงชงราชสมบตระหวางเชอพระวงศของสโขทยทำาใหอำานาจการปกครองออนแอ

ลง

17

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

๒. พระมหากษตรยของสโขทยสมยตอมา ทรงสนพระทยทางดานศาสนามากกวาการ

ปองกนประเทศ ๓. อาณาจกรอยธยา สถาปนาขนทางตอนใต มความเขมแขงมากขน จงผนวกอาณาจกร

สโขทยเปนอาณาเขตเดยวกน

๒.๓ อณจกรกรงศรอยธย

อาณาจกรสโขทยเสอมอำานาจลงนน พระเจาอทองผนำาคนไทยทอยบรเวณตอนลางของ

แมนำาเจาพระยา พระองคไดรวบรวมผคนกอตงราชธานขนทบรเวณหนองโสน หรอบงพระราม ปจจบนอยในเขตอำาเภอเมอง จงหวดพระนครศรอยธยา

กรปกครองในสมยอยธย ภายหลงจากทพระเจาอทอง (พระรามาธบดท ๑) สถาปนากรงศรอยธยาเปนราชธานแลว

ระหวางป พ.ศ. ๑๙๘๓ จนถง พ.ศ. ๒๓๑๐ เปนเวลา ๔๑๗ ป มพระมหากษตรยทงสน ๓๔ พระองค ม ๕ ราชวงศคอ

๑. ราชวงศอทอง (พ.ศ. ๑๘๙๓ ถง พ.ศ. ๑๙๕๒) ๒. ราชวงศสพรรณภม (พ.ศ. ๑๙๕๒ ถง พ.ศ. ๒๑๑๒) ๓. ราชวงศสโขทย (พ.ศ. ๒๑๑๒ ถง พ.ศ. ๒๑๗๒) ๔. ราชวงศปราสาททอง (พ.ศ. ๒๑๗๒ ถง พ.ศ. ๒๒๓๑) ๕. ราชวงศบานพลหลวง (พ.ศ. ๒๒๓๑ ถง พ.ศ. ๒๓๑๐)รปแบบกรปกครองในสมยพระเจอทอง ถง พระเจสมพระย

18

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

๑. การปกครองสวนกลาง (ภายในราชธาน) เปนแบบจตสดมภ คอ เวยง วง คลง นา ๒. การปกครองสวนภมภาค แบงออกเปน ๔ สวน คอ เมองหนาดาน หวเมองชนใน

หวเมองชนนอก หวเมองประเทศราช กรปกครองสมยพระบรมไตรโลกนถ ๑. การปกครองสวนกลาง แบงออกเปน สมหกลาโหม และสมหนายก ๒. การปกครองสวนภมภาค แบงออกเปนหวเมองชนใน หวเมองชนนอก เมองประเทศ

ราช ลกษณะสงคมสมยอยธย ๑. พระมหากษตรย ทรงดำารงตำาแหนงสงสดในสงคม ทรงมพระราชอำานาจเดดขาด ๒. เจานาย เปนชนชนสงถดจากพระมหากษตรยลงมา ๓. ขนนางหรอขาราชการ จะมศกดนาตามตำาแหนง และความรบผดชอบของตน

ลดหลนลงไป ๔. ไพร คอประชาชนสวนใหญของประเทศ ตามกฎหมายนนชายฉกรรจทกคน ทอยใน

ฐานะไพร จะตองไปขนทะเบยนสงกดมลนาย ๕. พระสงฆ มความสำาคญตอสงคมมาก พระสงฆยงเปนตวกลางเชอมโยงชนชนปกครอง

กบชนชนใตการปกครองใหเขากนไดโดยอาศยวดเปนศนยกลาง ๖. ทาส เปนบคคลระดบตำาในสงคมอยธยา ไมมอสระตกเปนสมบตของนายเงน สภพทงเศรษฐกจสมยอยธย

19

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

เศรษฐกจสมยอยธยาขนอยกบการเกษตรกรรม คอ การทำานา และพชผลอน ๆ รยไดของแผนดน ๑. จงกอบ คอ ภาษผานดานทงทางบก และทางนำา ๒. อากร คอ การเกบผลประโยชนจากการประกอบอาชพของราษฎร ๓. ฤชา คอ คาธรรมเนยม ซงเรยกเกบจากราษฎร ทมาใชบรการของรฐ เชน คาธรรมเนยม

ในการออกโฉนดตราสาร หรอคาปรบทเรยกเกบจากฝายแพคดความ ๔. สวย คอ สงของหรอเงนทดแทนแรงงานจากไพรทไมไดมาเขาเวรรบราชการ ๕. การคากบตางประเทศ นอกจากการเกบภาษอากรภายในประเทศแลว กรมพระคลงยงม

รายไดจากการเกบภาษการคากบตางประเทศอก ไดแก - ภาษสนคาขาเขา - ภาษสนคาขาออก - กำาไรทไดจากการผกขาดสนคาของกรมพระคลงสนคา - การแตงเรอสำาเภาหลวงไปคาขาย ศลปวฒนธรรมไทยสมยอยธย วฒนธรรมไทยในสมยอยธยา ไดรบอทธพลจากอนเดยเปนสวนใหญ โดยอนเดย ถายทอด

มายงขอม แลวไทยรบมาอกตอหนง โดยผสมผสานกบวฒนธรรมเดมในสมยสโขทย

ศลปะในสมยอยธย ๑. ในระยะแรกอทธพลของศลปะแบบเขมรปรากฏชดมาก ไดแกการสรางพระปรางค และ

พระพทธรปทเรยกกวาพระพทธรปสมยอทอง

20

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

๒. ศลปะแบบสโขทยไดรบการฟ นฟในสมยพระบรมไตรโลกนาถ เชน การสรางเจดยรป

ดอกบวตม การสรางพระพทธรปทเรยกวาพระพทธรปสมยอยธยา ๓. ศลปะแบบจน และแบบตะวนตกไดเผยแพรเขามาในระยะหลง สำาหรบศลปแบบ

ตะวนตกนน ปรากฏชดมาก ในสมยสมเดจพระนารายณมหาราช เชน พระราชวงนารายณราชนเวศน

ดนศลปกรรม ๑. สถาปตยกรรม

- ศลปะการกอสรางสวนใหญเปนแบบขอม - วสดทนำามาใชคลายคลงกบในสมยสโขทย - การกอสราง ในระยะเลยนแบบสมยสโขทย แตตอมาได

พฒนาขน เปนแบบฉบบของสมยอยธยาโดยเฉพาะ

- ในระยะทมการตดตอกบชาวตางประเทศ ไดเปลยนเปนการรบเอาศลปะแบบ

ตะวนตกเขามาบางอยาง เชน การสรางพระราชวงนารายณราชนเวศนทลพบร

๒. จตรกรรม - ภาพจตรกรรมฝาผนง - ภาพเขยนบคคล ภาพบานเรอนตามแบบจน แต

ดดแปลงใหเปนศลปะแบบไทย ๓. ปฎมากรรม

- การหลอพระพทธรปสมฤทธ - การสรางพระพมพ

๕. ประณตศลป

21

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

- เครองจำาหลกไม ไดแก ประตจำาหลก ธรรมาสน ตใสหนงสอลายรดนำา

- เครองมก ไดแก บานประตอโบสถวดพระศรมหาธาต จงหวดพษณโลก

- เครองถม ไดแก เครองถมเมองนครศรธรรมราช - การรอยกรอง ไดแก การรอยดอกไมเพอประดษฐเปน

รปตาง ๆ เชน รปสตว รปโคม เปนตน

๕. วรรณคด วรรณคดทสำาคญ ในระยะแรกมหลายเรอง คอ ลลตโองการแชงนำา ลลตยวนพาย มหาชาต

คำาหลวง ลลตพระลอ สมยสมเดจพระนรยณมหรช กวทสำาคญ คอ พระโหราธบด พระศรมโหสถ ศรปราชญ วรรณคดทสำาคญ ไดแก

จนดามณ สมทรโฆษคำาฉนท อนรทธคำาฉนท กำาสรวลศรปราชญ สมยสมเดจพระเจอยหวบรมโกศ กวทสำาคญ คอ เจาฟาธรรมนเบศรฯ (เจาฟากง) วรรณคดทสำาคญไดแก นนโทปนนทสตร

คำาหลวง พระมาลยคำาหลวง กาพยหอโคลงประพาสธารทองแดง กาพยแหเรอ ดาหลง อเหนา

ควมสมพนธระหวงอณจกรอยธยกบตงประเทศ พม : สวนใหญเปนการทำาสงครามกน สวนมากลกษณะของสงครามคอ พมาเปนฝายยก

ทพเขามารกรานไทย และไทยเปนฝายตงรบ ลนน : สวนใหญเปนการทำาสงครามกนโดยไทยตองการขยายอาณาเขตไทยเคยรวบรวม

22

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

อาณาจกรลานนา มาไวในอาณาจกรหลายครง แตในบางครงลานนากตกเปนเมองขนของพมา กมพชา สวนใหญเปนการทำาสงครามระหวางกน เพราะไทยมนโยบายครอบครอง

กมพช : กมพชาพยายามตงตวเปนอสระ ไทยจงตองยกกองทพไปปราบปรามอยบอยครง ลว : ความสมพนธระหวางไทยกบลาว เปนไปในลกษณะของ

"บานพเมองนอง" จดมงหมายทไทยกบลาวมความสมพนธทดตอกนคอ เพอตอตานอำานาจของพมา

ญวน : ไทยกบญวนมกจะมเรองขดแยงกน เพราะตางมอำานาจเทาเทยมกน และมกจะขยาย

อำานาจเขามาในดนแดนลาวกบกมพชา มลย : ไทยไดขยายอำานาจไปยงเมองมลาย หลงจากไดเมอง

นครศรธรรมราช ซงเปนหวเมองมลาย สวนทตกเปนเมองขนของไทย ไดแก ไทรบร กลนตน ตรงกาน การปกครองหวเมองมลายไทย ใหเจานายพนเมองปกครอง ความสมพนธกบประเทศตะวนตก

โปรตเกส : โปรตเกสเปนชาตตะวนตกชาตแรก ทเขามาตดตอคาขายกบอยธยา และทำา

สญญาการคาอยางเปนทางการ ในสมยสมเดจพระรามาธบดท ๒ ชาวโปรตเกส เคยอาสาสมครเขาชวยรบในกองทพไทย สวนทางดานศลปะวทยาการตาง ๆ ไทยยงไดเรยนรศลปะ และวทยาการทชาวโปรตเกสนำามาเผยแพรเชน การทำาปนไฟ การสรางปอมปราการ การฝกทหารแบบตะวนตก การทำาขนมฝรง ฝอยทอง

สเปน : ความสมพนธทางการทตระหวางไทยกบสเปน เรมขนตอนปลายรชกาลสมเดจพระ

นเรศวรมหาราช โดยมวตถประสงค คอ เพอสงเสรมการคาระหวาง กรงศรอยธยา กบฟลปปนส ซงเปนเมองขนของสเปน

23

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

ฮอลนด : ฮอลนดา ตดตอกบประเทศทางตะวนออกกเพอผลประโยชนทางการคาเปนหลกไทยกบฮอลนดามการทำาสญญาการคาฉบบแรก ในสมยพระเจาทรงธรรม ความสมพนธ ระหวางไทยกบฮอลนดาไมคอยราบรนนกในสมยสมเดจพระเจาปราสาททอง เพราะฮอลนดาพยายามเรยกรองผลประโยชนทางการคาจากไทยมากเกนไป ความขดแยงกบฮอลนดาเปนเหตใหไทยเรมผกมตรกบฝรงเศสแนนแฟนขนเพอถวงดลกบฮอลนดา

องกฤษ : องกฤษเขามาในสมยสมเดจพระเจาทรงธรรม เพอเปดสมพนธดานการคา และพยายามเรยกรองสทธพเศษทางการคาตาง ๆ แตไมประสบผลสำาเรจ เพราะถกฮอลนดา คอยขดขวางจงไดยกเลกสถานการคาในเวลาตอมา ในสมยพระนารายณมหาราชไทยได ทำาสงครามกบองกฤษทมะรดเพราะองกฤษเรยกรองใหไทยรบผดชอบเรอสนคาองกฤษ ถกโจรสลดปลนแตไทยปฏเสธการรบผดชอบ ความสมพนธระหวางไทยกบองกฤษ จงเสอมลง

ฝรงเศส : ฝรงเศส เปนชาวตะวนตกชาตหลงสดทเขามาตดตอกบอยธยา ในสมยสมเดจพระนารายณ ฝรงเศสมงเผยแผครสตศาสนา และฝายไทยกหวงใหฝรงเศสเปนตวถวงดลอำานาจกบฮอลนดาฝรงเศสไดตงสถานการคาในอยธยา ตอมาฝรงเศสไดเปลยนโยบายเปนการแสดงหาผลประโยชนทางการคา และการเมองควบคกน ทำาใหเกดความขดแยงจนกลายเปนการจลาจลระหวางคนไทยกบกองทหารฝรงเศส ตอมามการขบไลกองทหารฝรงเศสออกจากเมองไทยไดสำาเรจ

๒.๔ สมยอยธยถงรตนโกสนทรตอนตน

กรงรตนโกสนทรมการปกครองแบบสมบรณาญาสทธราชย โดยกษตรยมอำานาจสงสดเพยงผเดยวในแผนดน แตพระองคกมได

24

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

ทรงใชอำานาจอยางไมชอบธรรม เพราะทรงไว ซงทศพธราชธรรม ในรชกาลท ๓ แหงกรงรตนโกสนทรไดเรมแนวคดระบบประชาธปไตยขนแลว คอ พระองคไมตงรชทายาท แตใหขนนางขาราชการเลอกผสมควรสบราชสมบตกนเอง ในรชกาลท ๔ ไดรเรมยอมรบอารยธรรมตะวนตก มการปรบปรงเปลยนแปลง เพอความอยรอดของบานเมองในอนาคต

สมยกรปฏรปกรปกครอง ในสมย รชกาลท ๕ ไดปฏรปการปกครองบานเมองหลายดาน

เชน การใหความเสมอภาค ดานการศกษา การเลกทาส เลกระบบไพร ตงสภาทปรกษาราชการแผนดน และสภาทปรกษาในพระองค ตลอดจนมการเปลยนแปลงระบบบรหารบานเมองทงสวนกลาง และสวนทองถน

ในสมย รชกาลท ๖ ไดสานตอพระบรมราโชบายของรชกาลท ๕ ในการทจะให ประเทศไทย ไดมการปกครองในระบอบประชาธปไตย โดยการจดตง "ดสตธาน" ขน เพอทดลองจดการปกครองตามระบอบประชาธปไตย

สมยประชธปไตย ในสมย รชกาลท ๗ ไดมการเปลยนแปลงการปกครองจาก

ระบอบสมบรณาญาสทธราชย มาเปนระบอบประชาธปไตย เมอ ๒๔ มถนายน พ.ศ. ๒๔๗๕ โดยคณะราษฎร และความยนยอมพรอมใจของพระมหากษตรย และไดมรฐธรรมนญฉบบแรก ใชบงคบ เมอ ๑๐ ธนยาคม พ.ศ. ๒๔๗๕

ปจจบนนประเทศไทยมการปกครองระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรย เปน ประมข ภายใตรฐธรรมนญ แตประชาชนสวนใหญยงไมคอยเขาใจ ระบอบประชาธปไตยมากนก จงเปนอปสรรคสำาคญในการพฒนาระบอบประชาธปไตยของไทย ใหเปนไปอยางเชองชา

25

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

สทธ และเสรภพ สทธ หมายถง อำานาจหรอประโยชนอนชอบธรรมของบคคล ซงกฎหมายรบรอง และ

คมครองให ผใดจะมาขดขวางมได เสรภาพ หมายถง ความเปนอสระทจะทำาอะไรกไดตามสทธทมอย แตการกระทำานน

จะตองไมกอใหเกดความเดอดรอนแกผอน สทธเสรภาพของชนชาวไทยในระบอบประชาธปไตยอนมพระมหากษตรยเปนประมข ๑. เสรภาพในรางกาย บคคลยอมมเสรภาพในรางกายของเราจะกระทำาอยางไร กบรางกาย

ของเรากได ๒. เสรภาพในการนบถอศาสนา บคคลยอยมเสรภาพบรบรณในการนบถอศาสนา ๓. เสรภาพในเคหสถาน บคคลยอมมเสรภาพในเคหสถานเราสามารถจะทำาอะไรกไดตาม

ความพอใจของเรา ๔. สทธในทรพยสน รฐธรรมนญไดกำาหนดคมครองสทธในทรพยสนของบคคลไดวา

บคคลจะมสทธในทรพยสนของเขา โดยจะมกฎหมายกำาหนดขอบเขตของสทธในทรพยสนเอาไวตงแตเรองการไดมา ซงสทธ

๕. เสรภาพในการศกษาอบรม คนไทยทกคนมเสรภาพในการทจะเลอกรบ หรอให

การศกษาอบรมไดตามทตองการ ๖. เสรภาพในการสอสาร พลเมองไทยมเสรภาพทจะตดตอสอสารถงกนได

26

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

๗. เสรภาพในการเดนทาง ทกคนมเสรภาพทจะเดนทางไปไหนมาไหน เมอไรกได ๘. เสรภาพในการเลอกถนทอยในราชอาณาจกร นอกจากจะมเสรภาพในการเดนทางแลว

พลเมองไทยยงมเสรภาพทจะเลอก เอาจงหวด อำาเภอ ตำาบล หมบานใดเปนทอยอาศยกได

๙. สทธในครอบครว เกยรตยศ ชอเสยง และความเปนอย สวนตวทกคนจะไดรบการ

คมครองโดยกฎหมาย ๑๐. สทธของบคคลในการประกอบกจการหรอประกอบอาชพ และการแขงขน โดยเสร

อยางเปนธรรม ๑๑. สทธทจะไดรบการคมครองในทางอาญา สทธนเปนสทธทเกยวกบคดอาญา ๑๒. เสรภาพในการพด การเขยน การพมพ การโฆษณา การสอความหมายโดยวธอน ๑๓. เสรภาพในการรวมกนเปนสมาคม สหภาพ สหพนธ สหกรณ หรอหมคณะอน ๑๔. สทธเสรภาพในทางการเมอง มสทธเสรภาพอยางเตมทในการทจะมสวนรวมในทาง

การเมอง ๑๕. เสรภาพในการชมนมโดยสงบ และปราศจากอาวธพลเมองไทยทกหมเหลายอมมสทธ

ทจะมารวมชมนมกนโดยสงบ ๑๖. สทธในการรองทกขบคคลใดกตามทไดรบความไมเปนธรรม

27

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

๑๗. สทธฟองหนวยราชการ หมายถงการฟองรองหนวยราชการ ซงเปนองคกรของรฐ กรใชสทธตมกฎหมยรฐธรรมนญ ๑. ตองเคารพตอกฎหมาย และหลกแหงความสงบเรยบรอย ๒. ตองใชสทธในทางทจะไมกอความเสยหายแกบคคลอน ๓. ตองใชสทธโดยสจรต หนทของพลเมองในระบอบกรปกครองแบบประชธปไตยอนมพระมหกษตรยเปน

ประมข ๑. หนาทรกษาชาต ศาสนา พระมหากษตรย และการปกครองระบอบประชาธปไตย อนม

พระมหากษตรยเปนประมข ๒. หนาทจะใชสทธในการเลอกตงโดยสจรต ๓. หนาทในการปองกนประเทศ ๔. หนาทในการรบราชการทหาร ๕. หนาทปฏบตตามกฎหมาย ๖. หนาทเสยภาษอากร ๗. หนาทชวยเหลอราชการ ๘. หนาทในการรบการศกษาอบรม ๙. หนาทรกษาทรพยากรธรรมชาต และสงแวดลอม สงคมประชธปไตย ความเปนมาของการปกครองระบอบประชาธปไตยใน

ประเทศไทย ไดเปลยนแปลงการปกครองจากระบอบสมบรณาสทธราชย มาเปนระบอบประชาธปไตย โดยมพระมหากษตรยเปนประมขรฐธรรมนญเปนกฎหมายสงสด ในการปกครองประเทศ พระมหากษตรยทรงเปนประมขของประเทศ ทรงใชพระราชอำานาจตามทกำาหนดไวในรฐธรรมนญ

28

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

หลกสำคญของกรปกครองระบอบประชธปไตย ๑. อำานาจอธปไตยเปนของปวงชน ๒. ยดหลกเสรภาพ ๓. ยดความเสมอภาค ๔. ยดหลกกฎหมาย ๕. ผปกครองประเทศหรอรฐบาลตองมาจากการเลอกตง ลกษณะของสงคมประชธปไตย ๑. เคารพในสทธเสรภาพ ๒. เคารพในศกดศร และความเทาเทยมกนของมนษย ๓. รกความยตธรรมในสงคม ๔. การใชหลกเหตผลตดสนปญหาขอขดแยง ๕. การยดมนในหลกการมากกวาตวบคคล คณสมบตทสำคญของสมชกในสงคมประชธปไตย ๑. การยดมนในอดมการณประชาธปไตย ๒. การรจกใชเหตผล และรบฟงความคดเหนของผอน ๓. การกลาแสดงความคดเหน ๔. การเคารพในสทธของผอน ๕. การเหนแกประโยชนสวนรวม

๒.๕ กรปกครองในสมยปจจบน (รตนโกสนทรตอนปลย-ปจจบน)

การเมองการปกครองของไทยระหวาง พ.ศ. ๒๔๗๕ ถงสงครามโลกครงท ๒ พระยา

มโนปกรณนตธาดานายกรฐมนตร บรหารประเทศตามรฐธรรมนญฉบบถาวร พ.ศ. ๒๔๗๕ ไปไดเพยง ๒-๓ เดอน กไดเกดความขดแยง ในหมคณะรฐมนตร และคณะราษฎรดวยเรองการกำาหนดนโยบาย

29

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

ทางเศรษฐกจของประเทศ ซงมความคดเหนแตกตางกน ความขดแยงถงขนรนแรงจะนำาไปสการประกาศพระพระราชกฤษฎกาปดสภาผแทนราษฎร

การปลกความคดชาตนยม พนเอกหลวงพบลสงคราม ซงเปนผทมความคดชาตนยมอยแลว

จงดำาเนนนโยบายสรางชาตไทยใหเขมแขงกอนเกดสงครามโลกครงท ๒ รฐบาลของพนเอกหลวงพบลสงคราม ไดประกาศนโยบายดงน คอ

- สงเสรมการทำาสวนครว เลยงสตว ผลตเครองใชดวยตนเอง - ชกจงโฆษณาใหคนไทย ใชสนคาทผลตในประเทศ รฐบาลประกาศคำาขวญวา ไทยทำา ไทย

ใช ไทยเจรญ - สงเสรมใหคนไทยประกอบอาชพคาขาย และสงวนอาชพบางอยางหามคนตางดาวทำา - ตงกรมโฆษณาการ เพอทำาหนาทปลกใจประชาชน โฆษณาถงความรกชาต ใหเชอฟงผนำา

โดยใชคำาขวญ "เชอผนำาชาตพนภย" กรเมองกรปกครองของไทยชวงระหวงสงครมโลกครงท ๒๑. การประกาศสถานการณความเปนกลางของไทยในชวงแรกของสงครามโลกครงท ๒

รฐบาลไทยประกาศยนยนนโยบายเปนกลางอยางเครงครด ๒. การประกาศสงครามกบฝายพนธมตร นายปรด พนมยงค หรอหลวงประดษฐมนธรรม

ดำารงตำาแหนงผสำาเรจราชการแทนพระองค ไมเหนดวยกบการประกาศสงครามกบฝายพนธมตร จงมไดลงนามในคำาประกาศสงคราม

30

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

๓. บทบาทของขบวนการเสรไทย นายปรด พนมยงค จตงขบวนการเสรไทย ใชรหสยอวา

x.o Group รวบรวมคนไทย ซงมอดมการณตรงกนคอ ความมงหมายในการขบไลญปนใหออกไปจากผนแผนดนไทย

กรเมองกรปกครองของไทยหลงสงครมโลกครงท ๒ – พ.ศ. ๒๕๐๐ ๑. การแกปญหาเนองจากไทยอยในฐานะผแพสงคราม ผสำาเรจราชการแผนดนของไทย

ประกาศสนตภาพ โดยถอวาการประกาศสงครามของไทยตอพนธมตร ในระหวางสงครามนนเปนโมฆะ ม.ร.ว. เสนยปราโมช เจรจากบสหรฐอเมรกา และองกฤษ เพอความเปนเอกราชของชาตโชคดทสหรฐอเมรกา และองกฤษไมตดใจไทย รฐบาลไทยกไดประกาศคนดนแดนใหแกองกฤษ และฝรงเศส

๒. การเสดจสวรรคตของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวรชกาลท ๘ รฐบาลไมสามารถ

อธบายสาเหตทแทจรงได นายปรด พนมยงค จงแสดงความรบผดชอบโดยการกราบถวายบงคมลาออกจากตำาแหนงนายกรฐมนตร

๓. การแยงชงอำานาจระหวางนกการเมอง และระหวางทหารบกกบทหารเรอ ความขดแยง

ทางการเมอง มการแยงชงอำานาจระหวางฝายจอมพลแปลกพบลสงคราม กบฝายของ นายปรด พนมยงค เกดกบฏขนหลายครงเพอตอตานรฐบาลจอมพลแปลก

๔. การกาวขนสอำานาจของจอมพลสฤษด ธนะรชต การรบประหารจอมพลสฤษด กไดยนคำาขาดตอ จอมพลแปลกนายกรฐมนตร ใหแกไขสถานการณทางการเมองโดยดวน เมอไมไดผลฝายทหารจงถอนตวออกจากการสนบสนนรฐบาล ในไมชา จอมพลสฤษด ธนะรชต กไดเปนผทำาการรฐประหาร

31

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

กรเมองกรปกครองของไทยชวง พ.ศ. ๒๕๐๑ ถงปจจบน ๑. การปกครองแบบเผดจการ แตมงพฒนาประเทศของจอมพลสฤษด ธนะรชต ๒. การตนตวในระบอบประชาธปไตย และบทบาทของขบวนประชาธปไตย ๓. ความขดแยงระหวางขบวนการเผดจการ และขบวนการประชาธปไตย ๔. การฟ นฟประชาธปไตย และการแกไขปญหาคอมมวนสต ๕. การรฐประหารของสภารกษาความสงบเรยบรอยแหงชาต (รสช.) กรพฒนเศรษฐกจไทยตงแต พ.ศ. ๒๔๗๕ ถงปจจบน เศรษฐกจไทยในชวงระยะ พ.ศ. ๒๔๗๕ ถง พ.ศ. ๒๔๘๔ ภาย

หลงจากการปฏวต พ.ศ. ๒๔๗๕ การเมองการปกครองของไทยไดเปลยนแปลงมาสระบอบการปกครองแบบประชาธปไตย ผนำารนใหมทงฝายทหาร และพลเรอน สวนใหญมาจากชนชนกลาง และไดรบการศกษาแบบตะวนตก มความคดวาเศรษฐกจของประเทศไทยในขณะนนตกอยในกำามอของตางชาต ซงเปนทงชาวจน และชาวตะวนตก

ทางดานอตสาหกรรม รฐบาลสงเสรมใชชาวไทยรจกทำาอตสาหกรรม ประกาศคำาขวญวา "ไทยทำา ไทยใช ไทยเจรญ" รฐบาลเรมดำาเนนนโยบายลงทนดานอตสหากรรม และธรกจทางดานการบรหาร ซงเราเรยกวา "รฐวสาหกจ"

เศรษฐกจไทยในระหวางสงครามโลกครงท ๒ เศรษฐกจของไทย การคาขายกบตางประเทศ เรมประสบความยากลำาบาก สนคาออกของไทยเรมลดลง สนคาจากตางประเทศมราคาสงขน ในป พ.ศ. ๒๔๘๓ รฐบาลไทยเรมทำาสงครามกบฝรงเศลดวยเรองปญหาอนโดจน

32

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

เศรษฐกจไทยภายหลงสงครามโลกครงท ๒ ถง พ.ศ. ๒๕๐๒ รฐบาลไทยยงใชนโยบายแกไขปญหาเศรษฐกจแบบเดม คอ สงเสรมใหชาวไรชาวนาไทยผลตสนคาเกษตรเพอนำาสงไปขายตางประเทศ สนคาหลกของไทยทสงไปขายนำารายไดเขาประเทศมาก

เศรษฐกจไทยภายใตระบบการลงทนแบบเสร (ในชวง พ.ศ. ๒๕๐๑ ถงปจจบน) จอมพลสฤษด ธนะรชต ประกาศนโยบายสงเสรมการลงทนของเอกชน มงพฒนาเศรษฐกจมการวางแผนพฒนาประเทศ ในระยะยาวการใชงบประมาณอยในชวงระยะเวลา ๕ ป เรยกวา แผนพฒนาเศรษฐกจ และสงคมแหงชาต มการประกาศใชแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาตในป พ.ศ. ๒๕๐๔ เปนแผนแรก จากนนรฐบาลตอ ๆ มากไดประกาศแผนพฒนาอยางตอเนองจนถงปจจบน คอ ฉบบท ๘ พ.ศ. ๒๕๔๐-๒๕๔๕

หลงจากไทยประกาศใชแผนพฒนาเศรษฐกจแหงชาตแลวสภาวะทางเศรษฐกจได

เปลยนแปลงดงตอไปน - มลคาสงออก เพมขน ๑๕ เทาตว - สงทด เปนสนคาใหมทำารายไดสงเปนอนดบ ๒ รองจากขาว และมนสำาปะหลง

นอกจากนน ไดแก อญมณ แผงวงจรไฟฟา - ธรกจการทองเทยว เจรญรดหนาจนมรายไดสงเปนอนดบ ๑ ในปพ.ศ. ๒๕๓๒ โครงกรพฒนเศรษฐกจทสำคญของไทยในชวงทมแผนพฒนเศรษฐกจแหงชตทสำคญ

ไดแก - โครงการพฒนาชายฝงตะวนออก (Eastern Seaboard)

กำาหนดขอบเขตมาบตาพด จงหวดระยอง เปนเมองอตสาหกรรมทน

33

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

สมย และเขตแหลมฉบง จงหวดชลบร เปนทตงทาเรอพาณชย และอตสาหกรรมขนาดกลางขนาดยอม เพอสงออก

- โครงการพฒนาชายฝงทะเลภาคใต (Southern Seaboard) กำาหนดใหเปนแหลง

อตสาหกรรมประเภทซอมเรอ ตอเรอ อตสาหกรรม ประมง พาณชยนาว

กรเปลยนแปลงทงสงคม หลงจากการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ สงคมไทยมการเปลยนแปลง ดงน ๑. ชนชนในสงคมแบงไดเปน ๓ ชนชน คอ ขาราชการ ปญญาชน และกรรมกร ๒. การเปลยนแปลงวถชวต ทผคนมการแขงขนกนมากขนตองปรบตวมากขน ซงให

คณธรรมทดในสงคมไทยแตเดมมาลดลง ๓. คานยมในสงคมไดเปลยนแปลงไป ผหญงกตองออกทำางานนอกบานมากขน เพอใหม

รายไดเพยงพอเลยงดครองครว สถานภาพของผหญงในปจจบนจงเทาเทยมกบผชายทงสทธ และโอกาสในการทำางาน

กรเปลยนแปลงทงกรศกษ หลงจากการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ การ

ศกษาของไทยมความกาวหนามากขน ในปจจบนเรามการศกษาภาคบงคบ ๖ ป และปจจบนขยายโอกาสทางการศกษาเปน ๙ ป ซงทำาใหเยาวชนไดมโอกาสหาความรใสตวมากขน กอนจะออกไปทำางานเลยงชพสำาหรบผไมเรยนตอ

กรเปลยนแปลงทงศลปวฒนธรรม

34

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

๑. การเปลยนชอประเทศสยาม เปนประเทศไทย เมอ พ.ศ. ๒๔๘๒ ๒. การกำาหนดวนขนปใหม โดยเปลยนเปนวนท ๑ มกราคม ตามสากลนยม แทนวนท ๑ เมษายน เรมตงแต พ.ศ. ๒๔๘๔ ๓. มการประกาศใชพระราชบญญตวฒนธรรมแหงชาต พ.ศ.

๒๔๘๓ ใหคนไทยแตงกายใหเหมาะสม คอ นงกางเกงแทนผามวงหรอโจงกระเบน สำาหรบชาย สวนสตรใหสวมกระโปรง และยงตองสวมเสอ รองเทาหมวก

ดนศลปกรรม ๑. สถาปตยกรรม รบอทธพลของชาตตะวนตก เชน การสรางอนสาวรย อาคารตาง ๆ ๒. วรรณกรรมตะวนตกทเคยมการแปล กถกดดแปลงหรอแตงขนมาโดยคนไทยมากขน ๓. นาฏกรรม เชน โขน ละคร เสอมความนยมลง เนองจากม

ความบนเทงหลายหลากมากขนทงภาพยนตร โทรทศน โครงสรางทางการปกครอง และกระบวนการทางการเมองในระบอบประชาธปไตย ประชธปไตย(democracy) หมายถง ระบอบการเมอง

ซงประชาชนมอำานาจสงสด หรอการปกครองของประชาชน โดยประชาชน และเพอประชาชน

โครงสรงกรปกครองระบอบประชธปไตยของไทย ในการจดการปกครองของไทยไดยดหลกการของสากล ซงเปน

ยอมรบกนทวไป ๓ ประการคอ การรวมอำานาจ การกระจายอำานาจ และการแบงอำานาจ สรปไดดงน

๑. หลกการปกครองแบบรวมอำานาจ การปกครองแบบนมหลกการทสำาคญ คอ

๑.๑ อำานาจทงหมดอยทสวนกลางหรอรฐบาลกลาง

35

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

๑.๒ สวนกลางมอำานาจสงสดในการบงคบบญชา ๑.๓ สวนกลางเปนผออกคำาสงในการเปลยนแปลงตว

ขาราชการ ๒. หลกการปกครองแบบแบงอำานาจ ลกษณะการปกครอง

แบบนอนทจรง แลวนบเปนสวนหนงของการปกครองแบบรวมอำานาจ แตมเหตจำาเปนทสวนกลางตองมสถานททำาการอยทสวนตางๆ ของประเทศไดแก จงหวด อำาเภอ ตำาบล หมบาน

๓. หลกการปกครองแบบกระจายอำานาจ การปกครองแบบนมลกษณะสำาคญ ๓ ประการคอ

๓.๑ สวนกลางไมมอำานาจเดดขาดเพยงสวนเดยว ตองยอมใหทองถนมอำานาจใน

การปกครองดวย ๓.๒ คณะบคคลผใชอำานาจในการปกครองแบบกระจาย

อำานาจจะตองมาจากการเลอกตงโดยประชาชนในเขตการปกครองนน

๓.๓ หนวยงานปกครองทองถนตองมฐานะเปนนตบคคล สถบนพระมหกษตรย : บทบททสำคญของพระมหกษตรยปจจบน บทบททเกยวกบประเทศชต - ทรงเปนประมขของชาต เปนทเคารพสกการะสงสด และเปนมงขวญของชาต - ทรงเปนศนยรวมนำาใจของประชาชน - ทรงเปนอครศาสนปถมภก และทรงเปนพทธมามกะ - ทรงเปนสญลกษณแหงความสามคคของคนในชาต - ทรงดำารงตำาแหนงจอมทพไทย - ทรงใชอำานาจอธปไตยแทนประชาชน ผานทางสถาบนบรหารนตบญญต และตลาการ

36

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

บทบทหนทเกยวกบประชธปไตย - ทรงยอมรบ และอมชระบอบประชาธปไตยใหดำารงอยได - ทรงทำาใหระบอบประชาธปไตยมความตอเนอง - ทรงชวยแนะนำารฐบาลดานการปกครองยามจำาเปน - ทรงชวยยบยงเหตการณรนแรงใหผอนคลาย - ทรงใชอำานาจอธปไตยในนามของประชาชนชาวไทย - ทรงเปนกลางทางการเมอง บทบทดนวทยกรของชต - ทรงสนบสนนดานการศกษาและศลปวฒนธรรมของชาต - ทรงสนพระทยใชวธการทางวทยาศาสตรแกปญหาใหราษฎร - พระราชทานทนเลาเรยนหลวง - ทรงสงเสรมการจดประชมทางวชาการสาขาตาง ๆ บทบททเกยวกบประชชน - ทรงชวยเหลอ และหวงใยในความเปนอยของราษฎรอยางแทจรง - ทรงออกเยยมเยยนราษฎรทวประเทศ - ทรงชวยกระตนใหคนไทยอน ๆ ตระหนกในความเดอดรอนของเพอรวมชาต และหาทาง

ชวยเหลอ - ทรงสรางความเปนปกแผนของคนภายในชาต ไมใหเชอชาตศาสนา และเผาพนธ เปน

เครองทำาลายความแตกแยก - ทรงแสดงบทบาทในการชวยพฒนาประเทศในดานตาง ๆ

ทำาใหราษฎรมความเปนอยดขน - ทรงชวยแกไขวกฤตการณสำาคญของชาต เชน ปญหานำาทวม ปญหาการจราจรใน

กรงเทพมหานคร เปนตน

37

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

------------------------------

บทท ๓พทธศสนกบวฒนธรรม*********************

เกรนนำ

ศาสนาและวฒนธรรมเปนสถาบนทางสงคมทส ำาคญซ งม อทธพลในการกำาหนดความเชอ คานยม และพฤตกรรมอนเปนแบบ

38

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

วถชวตของบคคลในสงคม สงคมไทยเปนสงคมทชนสวนใหญหรอเก อบท งหมดน บถ อศาสนาพทธมาโดยตลอด เป นสงคมท ม วฒนธรรมทเปนเอกลกษณของตนเอง และมความสบเนองตอกนมานบแตอดต ลกษณะเชนนจงทำาใหพทธศาสนา และวฒนธรรมไทยมบทบาททสำาคญมาก และไดกลายเปนสถาบนทางสงคมทเปนหลกข อ ง ส ง ค ม ไ ท ย ใ น ป จ จ บ น

๓.๑ อทธพลพทธศสน : วฒนธรรมไทยดนกรเมอง

อทธพลของศาสนาพทธไดมสวนสมพนธกบกรใชอำนจทงกรเมองของรฐ ได แก คตความคดทางการเมองของผปกครอง (กษตรย) แบบธรรมราชา ในทางปฏบตศาสนาพทธจงมบทบาทและอทธพลสำาคญในกรสรงและจรรโลงควมชอบธรรมทงกรเมอง (Political legitimacy) ของชนช นผปกครอง สวนในดานวฒนธรรมนน ววฒนาการทางการเมองการปกครองของไทยในอดตไดชใหเหนวาทศนคต ความเชอ คานยม และพฤตกรรมของบคคลในสวนทเกยวกบการเมอง หรอทเรยกว วฒนธรรมทงกรเมอง (political culture) นน เปนหนาทและกจกรรมโดยตรงของชนชนนำา (elite) ในสงคมเทานน จงทำาใหมรดกทางวฒนธรรมทางการเมองของคนไทยมลกษณะของการยอมรบในอำานาจของผปกครอง ซงเรยกวา วฒนธรรมทางการเมองแบบไพร“ฟา ” (subject political culture) แตเมองสงคมไทยเรมไดรบอทธพลจากความคดทางการเมองแบบประชาธปไตยของตะวนตกตงแตสมยรชกาลท ๕ เปนตนมาไดมผลทำาใหวฒนธรรมทางการเมองแบบตะวนตกแพรหลายเร อยมา จนนำาไปสการเปลยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ หลงจากนนเป นตนมา วฒนธรรมทางการเมองแบบมสวนรวม (participant political culture)

39

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

ไดเกดขนอกกระแสหนงยงไปกวานน อทธพลทางความคด และเทคโนโลยในดานตาง ๆ ของตะวนตกไดรบการถายทอดไปสสามญชนย งข นในร ปของการศกษา และกระบวนการถ ายทอดทางวฒนธรรมดานอน ๆ เชน ผานทางสอมวลชน เปนตน ไดมผลทำาใหวฒนธรรมการเมองของคนไทยสวนใหญมล กษณะผสมผสานระหวางวฒนธรรมทางการเมองแบบไพรฟา (ยอมรบอำานาจ) กบวฒนธรรมทางการเมองแบบประชาธปไตย ซงในทางปฏบตปรากฏวา วฒนธรรมทางการเมองทงสองนมลกษณะขดกน และคนไทยจะมระดบของวฒนธรรมทางการเมองแบบอำานาจนยมสงกวาแบบประชาธปไตย ประกอบกบการทการเมองการปกครองไทยภายหลง พ.ศ. ๒๔๗๕ มกจะตกอยในอำานาจของทหารดวยแลว จงทำาใหคนไทยสวนใหญมความสนใจทางการเมองนอย ดงจะเหนไดจากการใชสทธเล อกตงน อยแตละคร ง ท งน อาจสบเน องจากปราศจากประสบการณ การมสวนรวมทางการเมองแบบตอเนอง

นอกจากนอทธพลทางดานคำาสอนของศาสนาพทธทเกยวกบกฎแหงกรรม ทำาดไดด ทำาชวไดชว หรอหลกการของพทธศาสนาทวา

ละเวนความชว ทำาแตความด ทำาจตใจใหผองใส กไดมอทธพลใน“ ”การกำาหนดความเชอ คานยม และโลกทศนของคนไทยอยไมนอยในแงทวาทำาใหคนไทยมระดบความอดกลน และอดทนตอการเผชญกบความทกขยากและปญหาตาง ๆ ไดสง เพราะเชอวาวนขางหนาหรอชาตหนาคงจะดขน โดยวนนหรอชาตนทตองทกขยากกเพราะผลกรรมทไมดในชาตกอน สวนในดานวฒนธรรมความเชอแบบดงเดมในแงของความเช อในสงลกลบ ภตผปศาจ วญญาณ กยงคงมอทธพลในการกำาหนดรปแบบและลกษณะของวฒนธรรมทางการเมองของไทยใหเปนแบบดงเดมอกดวย

มรดกตกทอดจากจากอดตทเกยวกบอทธพลพทธศาสนาและวฒนธรรมแบบด ง เด ม จงสามารถเขาก นได เป นอยางด ก บ

40

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

กระบวนการทางการเมอง ทเปนอยของสงคมการเมองไทย กลาวคอ การมวฒนธรรมทางการเมองแบบไพรฟา ทำาใหคนไทยมลกษณะของการยอมรบอำานาจแฝงอย จงมสวนทำาใหการเมองการปกครองของไทยไมสามารถพฒนาไปส ก าร เมองการปกครองแบบประชาธปไตยทแทจรงได

๓.๒ อทธพลพทธศสน : วฒนธรรมไทยดนประเพณ

(สพตรา สภาพ, ๒๕๓๖ : ๑๐๖) เรองของประเพณตาง ๆ มในทกชาตทกภาษา สวนลกษณะจะแตกตางไปประการใดกแลวแตลกษณะหรอสภาพของแตละทองถนหรอแตละสงคม เชน ประเพณไทยกบจนตางกนในหลาย ๆ ดาน ตงแตเรองกรยา มารยาท การเลอกค หมนหมาย แตงงาน ตาย เปนตน สวนสงคมไทยนนจะเปนการสบเนองมาจากการนบถอพทธศาสนากจะมอทธพลดานพทธศาสนาเขามาเกยวของดวย เชน ประเพณการบวช เขาพรรษา ออกพรรษา สงกรานต ลอยกระทง เทศนมหาชาต เปนตน

ประเพณ คอ ระเบยบแบบแผนในการปฏบตทเหนวาดกวาถกตองกวา หรอ เปนทยอมรบของคนสวนใหญในสงคม และมการปฏบตสบตอ ๆ กนมา เชน การเกด การตาย การหมนหมาย สมรส บวช ปลกบานใหม ขนบานใหม เปนตน ประเภทของประเพณนนม ๔ ประเภท ไดแก

๑ . ประ เพณ ปรมปร หมายถ ง ประ เพณ ท เ ก าก อน ราชบณฑตยสถาน ใหความหมายวา สบ ๆ กนมา เกากอน มมานาน เชน นยายปรมปราตาง ๆ อาท โรบนฮดแหงปาเชอรวดทชวยคนจน ของฝรง

๒. จรตประเพณ หรอ กฎศลธรรม (Mores) หมายถง ประเพณทมศลธรรมเขามารวมดวยจงเปนกฎทมความส ำาคญตอ

41

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

สวสดภาพของสงคมสงคมบงคบใหปฏบตตาม เปนเร องความผดความถก ความนยมทยดถอและถายทอดสบตอกนมา เชน การเลนช ถอวาประพฤตชวไมเหมาะสม ผดศลธรรม เปนตน

๓ . ขนบประ เพณ (Institution) หมายถ ง ร ะ เบ ยบ แบบแผน ทสงคมตงขน กำาหนดไวใหปฏบตรวมกนทงทางตรง และทางออม ทางตรง ไดแก ประเพณทมการก ำาหนดเปนระเบยบแบบแผนในการปฏบตอยางชดแจงวาบคคลตองปฏบตอยางไร เขน การไหวคร การศกษาเลาเรยน ศาสนา เปนตน โดยออม กค อประเพณทรกนโดยทวไป โดยไมไดวางระเบยบไวแนนอน แตปฏบตได เพราะมการบอกเลาสบตอกนมา หรอจากการทผใหญหรอบคคลอนปฏบต เชน แหนางแมว การจดบองไฟของภาคอสาน เปนตน

๔ . ธ ร ร มเ น ย ม ป ร ะ เ พ ณ (Convention) ห ม า ย ถ ง ประเพณเกยวกบเร องธรรมดา ๆ ไมมระเบยบแบบแผนเหมอนขนบธรรมเนยมประเพณ หรอมความผดความถกเหมอนจารตประเพณ ดงนนธรรมเนยมประเพณไมปฏบตตามกไมผดหรอมโทษ เปนแตเพยงคนสวนใหญปฏบตกน และเรากปฏบตตาม แตอาจจะไมเหมอนกบอกหลายสงคมเปนเพยงธรรมเนยมของสงคมนน ๆ ปฏบตกน เชน ไทยใชชอนสอมในการรบประทานอาหาร ฝรงใชมดกบสอม เปนตน

ฉะนน พทธศาสนาจงมอทธพลตอวฒนธรรมประเพณไทยเปนอยางมากตงแตเกดถงตายทเดยว เพราะพทธศาสนาเปนศาสนาทคกบชาตไทยมาแตยาวนานจงทำาใหเกดประเพณหลาย ๆ ประการในส ง ค ม ท ม พ ธ ก ร ร ม ท า ง พ ท ธ ศ า ส น า ม า เ ก ย ว ข อ ง ด ว ย

๓ .๓ อ ท ธ พ ล พ ท ธ ศ ส น : ว ฒ น ธ ร ร ม ไ ท ย ด น จ ต ใ จ

42

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

พทธศาสนามบทบาทตอสงคมเศรษฐกจและการเมองมาโดยตลอด ในขณะเดยวกนกไดรบผลกระทบจากสภาพสงคมทเปลยนแปลดวยเชนกน กลาวคอ พทธศาสนาเปนสถาบนสงคมทเอออำานวยใหสงคมดำารงอยอยางเปนปกแผนมนคงมาตงแตอดตถงปจจบน ในทำานองเดยวกนสงคมไดอปถมภและสงเสรมใหศาสนามความเจรญ และเปนทยอมรบนบถออยางกวางขวาง มวดและพระสงฆท ำาหนาสนบสนนการเมอง เศรษฐกจ วฒนธรรมและคานยม ใหตอบสนองวตถประสงคของสงคมและใหเกดประโยชนตอประชาชน ดงทสมบรณ สขสำาราญ ไดกลาววา วดไดทำาหนาทตอสงคมไทยในดานต า ง ๆ ต อ ไ ป น

๑. เปนสถานศกษา ซงชาวบานสงลกหลานมารบการฝกอบรมทางศลธรรมหรอมารบใชพระ เปนการเลาเรยนวชาความรตาง ๆ ทางอ อ ม จ า ก ร ะ ไ ด ท ก เ ว ล า แ ล ะ โ อ ก า ส

๒. เปนสถานสงเคราะห เปนทพกของคนเดนทางและสำาหรบคนยากจนไดมาอยอาศย เปนทปรกษาแกปญหาชวตครอบครวและความทกขตาง ๆ และชวยไกลเกลยขอพพาทของชาวบา รวมทงชวยร ก ษ า ผ เ จ บ ป ว ย ต า ม ค ว า ม ร ข อ ง พ ร ะ ใ น ข ณ ะ น น

๓. เปนศนยกลางของชมชน ทชาวบานมาพบประสงสรรคทำากจกรรมและพธกรรมตาง ๆ รวมทงชาวบานจะหาความบนเทงในงานเ ท ศ ก า ล แ ล ะ ก า ร ม ห ร ส พ ต า ง ๆ ท ว ด ไ ด

จงกลาวไดวา วดเปนศนยลางซงรวมจตใจประชาชนในดานความเคารพเชอถอ และการรวมมอซงกนและกน นบตงแตพระมหากษตรยจนถงคนธรรมดาสามญ โดยมพระสงฆทำาหนาทและมบทบาทสำาคญ นอกจากนพทธศาสนาเปนเครองยดเหนยวจตใจทำาใหมความสามคค สามารถรวมตวเปนสงคมทมความมนคง เปนระเบยบเร ย บ ร อ ยแ ละ ม คว า ม เ ป น ป กแ ผ น ไ ด จน ต ร า บ เ ท า ท ก ว น น

43

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

๓.๔ อทธพลพทธศสน : วฒนธรรมไทยดนภษ

คนไทยคยเคยกบภาษาสนสกฤตกอนภาษาบาล ทงนเพราะภาษาสนสกฤตเขามาสสงคมของคนไทยพรอมพทธศาสนามหายาน ตงแตสมยอาณาจกรนานเจา ราว พ.ศ. ๖๐๐ (ศ.ดร.สทธา พนจภวดล. ๒๕๓๗ : ๑๓๐) ครน พ.ศ. ๑๗๘๒ คนไทยยดสโขทยได และเกดความเลอมใสในศาสนาพทธฝายหนยานซงใชภาษาบาล ดงนนภาษาบาลจงแพรหลายเขามาในสงคมและขยายกวางยงกวาภาษาสนสกฤต อยางไรกตามคนไทยกยกยองวา ทงภาษาบาล และภาษาสนสกฤตเปนภาษาชนสง มความศกดสทธ สมบรณแบบและแสดงภมปญญาอนสงสง เพราะเปนภาษาของพระพทธศาสนา ดงนนจงไดมอทธพลในภาษาไทยในเวลาตอมาและจนถงปจจบน กลาวคอ มการยมภาษาบาล สนสกฤตมาใชในภาษาไทย จากหลกฐานทางขอเขยน–ในศลาจารกและวรรณคดเกาๆ ของไทย ตงแตสมยสโขทยจนถงสมยอยธยาตอนปลายพบวา การยมคำาบาล สนสกฤตเปนไปอยาง–ไมเครงครด ทงนเพราะมการเขยนรปคำาลกลนกนจะเปนรปบาลกไมใช รปสนสกฤตกไมเชง คำาลกลนเชนนพบจำานวนมากในการยมคำาสมยเกากอนของคนไทย เชน ไตรภมกถา (ทถกควรใชเตภมกถา) สาคมตร (ทถกคอ สาขามค, สาขา = กงไม + มค =กวาง, เนอ = กวางบนกงไม คอ ลง) สชมบด (ทถกคอสชาดาบด = สามของนางสชาดา คอ พระอนทร) เปนตน

ดงกลาวขางตนวา ภาษาบาล สนสกฤต เปนภาษาทบนทก–จารกคมภรทางพระพทธศาสนา จงทำาใหมอทธพลตอภาษาไทยอยางมากมาย จะเหนไดในหลาย ๆ แหงทภาษาบาล สนสกฤต ปะปนอย–ในภาษาไทยทงภาษาเขยนและภาษาพด ซงจะแทรกอยในทว ๆ ไป เชน คำาศพททออกเสยงงาย ๆ สะดวก ๆ เชน ขนต ชวหา ศลป เกษยณ แพทย สงขร มารดา สกา เคารพ ฯลฯ โดยเฉพาะชอ

44

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

ของคนไทยนยมใชภาษาบาล เชน เชษฐา วทยา เปนตน จงกลาวไดวา พระพทธศาสนามอทธพลตอวฒนธรรมไทยดานภาษาอยางยงอกดานหนง

๓.๕ อทธพลพระพทธศสน : วฒนธรรมไทยดนกรศกษ

จากประวตศาสตรชาตไทย จะเหนไดวา การศกษาเรมขนทวดซงเปนศาสนสถานของพระพทธศาสนา มพระสงฆเปนครสอน สอนหลกธรรมของพทธศาสนา หลกปฏบตตนในการดำารงชวตประจำาวน โดยเฉพาะหลกเบญจศล ซ งถอวาเปนคณธรรมเบองตนทท ำาให มนษยจะไมตองเบยดเบยนกน อยก นอยางสนตสข สอนกรยามารยาท การศกษาในสมยสโขทยจะเปนการศกษาทมวตถประสงคเพอศกษาศาสนาเปนสวนใหญจะเหนไดจากวรรณคดทส ำาคญของไทย เชน ไตรภมพระรวง ลลตพระลอ สมทรโฆษคำาฉนท กำาสรวลศรปราชญ เปนตน ในสมยอยธยากเรยนหนงสอเพอการศกษาพระพทธศาสนาเชนกน จะเหนไดจากการนำาใบลานใชสำาหรบจารกตำาราทางพระพทธศาสนาทำาใหการเรยนพระพทธศาสนาขยายตวไดอยางรวดเรว ทำาใหคนไทยมคณธรรม จรยธรรม มศลธรรมอนด เปนเหตใหสงคมอยเยนเปนสข มความรกสามคคกน มนำาใจใหกนและกน เพราะหลกธรรมแหงพระพทธศาสนาคอยหลอหลอมจตใจใหออนนอมถอมตน ยมแยมแจมใส จนประเทศไทยไดรบสมยานามวา

ส ย า ม เ ม อ ง ย ม “ ”แมในยคปจจบน กยงตองใหทกสถานศกษาจดใหมการเรยน

การสอนวชาพระพทธศาสนาสปดาหละ ๒ ชวโมง เพอใหเยาวชนไดมคณธรรม จรยธรรม เปนบคคลทพงประสงคของสงคม โดยพระเดชพระคณพระเทพโสภณ อธการบดมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช

45

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

วทยาลย เปนประธานในการจดทำาหลกสตรรายวชาพระพทธศาสนาทส อ น ใ น โ ร ง เ ร ย น (ส ถ า น ศ ก ษ า )

๓.๖ อทธพลพระพทธศสน : วฒนธรรมไทยดนสถปตยกรรม

สถาปตยกรรมไทยซงมลกษณะเดนในดานคตนยมเกยวกบการกอสราง ไดแก สถาปตยกรรมเกยวกบพระพทธศาสนา และการปกครอง และสถาปตยกรรมทมรปลกษณะแบบประเพณ ซงพอจะแยกกลาวไดดงน

๑. สถป ตยกรรมเก ยวก บพระพทธศสนและกรปกครอง สถาปตยกรรมเกยวของกบพระพทธศาสนา เพราะเปนทยอมรบนบถอของไทยมาตงแตบรรพบรษ เชน โบสถ วหาร ศาลาการเปรยญ และการกอสรางพระธาตเจดยตาง ๆ ตามคตความเชอทางศาสนา และคลคลายมาเปนคตนยมเกยวกบการเมองการปกครอง

๒. สถปตยกรรมทมรปลกษณะแบบประเพณ หลงพทธศตวรรษท ๑๙ สถาปตยกรรมในประเทศไทยไดเร มคลคลายเกดเปนลกษณะเฉพาะทมลกษณะพเศษเกอบจะเหมอนกนทก ๆ ภาค คอ เนนลกษณะเฉพาะซงถอวาสมยหลง พ.ศ. ๑๘๙๓ เปนชวงเวลาทนำามาเอารปแบบลกษณะหลายๆ ถน หลาย ๆ ทองทมารวมกน

สถาปตยกรรม หลง พ.ศ. ๑๘๙๓ มลกษณะทางสถาปตยกรรมทมเอกภาพเปนตวของตวเอง เปนประเพณนยมทกอสรางตาม ๆ กนมาจนกลายเปนคตนยม เชน วง และวด เทานนทหลงคาประดบดวยชอฟาใบระกาได แมวาบางยคบางสมยสถาปตยกรรมไมนยมสรางชอฟาใบระกาแตกเปนคตความนยมอยเพยงสมยเดยวแลวกเลกราไปแตยงคงรปแบบชนดทมชอฟาใบระกาและเนนทางดานหนา

46

เอกสารประกอบการบรรยายรายวชาวฒนธรรมไทย (๐๐๐ ๒๐๔)

มากกวาทางดานขาง ลกษณะเชนนไดแก โบสถ และวหาร การสรางสถปเจดย หรอมณฑปกจะมรปแบบสถาปตยกรรมของมนเอง ทดแลวรไดทนท เชน เจดยจะตองมรปลกษณะทเปนทรงกรวย มยอดแหลม หรอเจดยชนดทรงกรวยเหลยมยอมม ฯลฯ นนคอ สถาปตยกรรมทเกดกบวด และ วง

จงนบวาพระพทธศาสนามอทธพลตอการกอสรางของสงคมไทยเปนอยางมาก ไมวาดานจตใจ ดานประเพณ ดานพธกรรม ดานวรรณคด ดานภาษา ดานการศกษา ตลอดถงดานสถาปตยกรรมการกอสราง จนทำาใหเกดเปนวฒนธรรมทคนไทยทกคนไดรบรไดเหน และเปนเอกลกษณของไทยในทสด เมอชาวตางชาตนกถงประเทศไทยมกจะนกถงวด ความสวยงาม ของโบสถ วหาร พระราชวง เปนตน จงนบวาพระพทธศาสนามอทธพลตอสงคมและวฒนธรรมไทยในทก ๆ ดานอยางแทจรง../

***********************************

47