๗๗

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

ภาพท ๓๘ ปบ ทมา: เกษมศกด ทองตน

ต าแหนง: บรเวณอาคารหอประชมอเนกประสงค

๓๘. ปบ (กาซะลอง กาดสะลอง)

๗๘

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

ชอสามญ Cork Tree, Indian Cork tree ชอวทยาศาสตร Millingtonia hortensis Linn. f. วงศ Bignoniaceae ลกษณะทางพฤษศาสตร ไมยนตนสง ๖-๑๕ เมตร เปลอกตนสเทาขรขระ กงกานคอนขางออน ใบเปนใบประกอบแบบขนนก ๒-๓ ชน เรยงตรงขาม ใบยอยรปไขแกมใบหอก กวาง ๑.๕-๒.๕ ซม. ยาว ๓-๕ ซม. ดอกเปนชอขนาดใหญออกทปลายกง ดอกยอย กลบดอกสขาวเปนหลอดยาว ๕-๘ ซม. ปลายแยกเปน ๕ แฉก กลนหอม ผลเปนฝกแบน เมอแกจะแตกออก ภายในมเมลดจานวนมาก ๗๙ ๘๐

สรรพคณ เปนพชทนามาใชในการรกษาโรคไดหลายชนด ในตารายาไทย เชน ตารายาไทย ดอก รสหวานขมหอม ขยายหลอดลม มวนเปนบหรสบรกษาหด สบแกรดสดวงจมก ไซนสอกเสบ บารงนาด เพมการหลงนาด บารงโลหต บารงกาลง แกลม ดอกใสปนกบยาไทย มวนสบทาใหปากหอมราก รสเฝอน บารงปอด แกหอบ แกวณโรคและโรคปอด แกไอ แกเหนอยหอบ เปลอก แกไอ ขบเสมหะ ราก รสเฝอน บารงปอด รกษาวณโรค อาการหอบหด ดอก รสหวานขมหอม ใชรกษาอาการหอบหด ไซนสอกเสบ เพมการหลงนาด (Cholagogue) เพมรสชาต นาดอกปบแหง ผสมยาสบมามวนเปนบหร สาหรบสบสด เพอรกษาอาการหอบหด ใบ ใชมวนบหรสบแทนฝน ขยายหลอดลม ใชรกษาอาการหอบหดไดเชนกน ๘๑ ๘๒

๗๙ ฐานขอมลพรรณไม องคการสวนพฤกษศาสตร. (๒๕๕๔). ปบ. (ออนไลน)

๘๐ โชตอนนต และคณะ. (๒๕๕๖). หนา ๑๙๙.

๘๑ สรรพคณ...สมนไพร. (ม.ป.ป.). กลมยาขบเสมหะ แกไข: ปบ. (ออนไลน)

๘๒ ฐานขอมลสมนไพรไทย คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยอบลราชธาน. (๒๕๕๕). ปบ.

(ออนไลน)

๗๙

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

ภาพท ๓๙ ผกหวานปา ทมา: เกษมศกด ทองตน

ต าแหนง: บรเวณศาลปตาหญาหมนตอ

๘๐

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

๓๙. ผกหวานปา ชอสามญ - ชอวทยาศาสตร Melientha suavis Pierre. วงศ Opiliaceae ลกษณะทางพฤกษศาสตร ผกหวานปา เปนไมพมยนตนขนาดกลาง มลาตนสงประมาณ ๕-๑๐ ม. หรอโตเตมทอาจสงไดมากถง ๑๕ ม. แตทพบทวไปในแปลงปลกจะเปนไมพมขนาดเลก เพราะมการตดยอด และตดแตงกง โดยลาตนเปนไมเนอแขง ลาตนแตกกงมาก เปลอกลาตนมสนาตาลอมเทา ผวลาตนขรขระ ใบผกหวานปาเปนพชใบเลยงค แตกใบออกเปนใบเดยว ๆ เรยงสลบกนบรเวณปลายกง มกานใบสน ใบมรปไขคอนขางร โคนใบสอบ ปลายใบแหลม แผนใบและขอบใบเรยบ ใบออนหรอยอดออนมสเขยวออน ใบแกมสเขยวเขม และเปนมน แผนใบบาง คอนขางกรอบ ขนาดใบกวางประมาณ ๒.๕-๕ ซม. ยาวประมาณ ๕-๑๒ ซม.ดอก เปนชอบรเวณกง และลาตน กานชอดอกยาวประมาณ ๑๕-๒๐ ซม. ชอดอกประกอบดวยดอกยอยขนาดเลกจานวนมาก ดอกยอยมลกษณะทรงกลม สเขยวออน ประกอบดวยดอกตวผทไมมกานดอก ๓-๕ ดอก สวนดอกตวเมยมกานดอกยาวประมาณ ๓-๘ มม. มกพบเปนดอกเดยวหรออาจพบเปนกลม ๓-๕ ดอก ผลของผกหวานปามลกษณะกลมเกอบเปนรปไข ขนาดผล ๑.๕-๒ ซม. ๒.๒-๔ ซม. เปลอกผลเรยบและบาง เนอผลคอนขางหนาและฉานา ผลออนมสเขยว และมนวลเคลอบ เมอสกมสเหลอง และสกจดจนรวงจะมสเหลองเขม ภายในมเมลด ๑ เมลด สรรพคณ ใบออนและยอดออน ปองกนโรคเกยวกบประสาทและสมอง เชน อลไซเมอร มะเรงโรคหวใจขาดเลอด เบาหวาน ชวยลดความอวน ชวยบารงรางกาย ตานอนมลอสระ แกรอนในชวยลดไข แกนาดพการแกอาการเบอเมา บรรเทาอาการปวดมดลก แกปวดเมอยตามรางกาย ใบและนายางจากใบนามาเคยวหรอกลวภายในปาก สาหรบแกลนเปนฟา ใบและยอดออนนามาตมนาดม ชวยแกกระหายนา ปองกนโรคปากนกกระจอก ราก และลาตน ชวยยอยอาหาร ขบลมในลาไส แกทองเสย แกพษรอน ถอนพษไข แกนาดพการ แกนลาตน นามาตมกบตนนานมสาว ใชเปนยากระตนนานม๘๓

๘๓ พชเกษม.คอม. (๒๕๖๐). ผกหวานปา สรรพคณและการปลกผกหวานปา. (ออนไลน)

๘๑

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

ภาพท ๔๐ ไผปา ทมา: เกษมศกด ทองตน

ต าแหนง: บรเวณศนยเศรษฐกจพอเพยง (นาลม)

๘๒

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

๔๐. ไผปา (ไผหนาม ซางหนาม ชาน ชารอง ทะงาน ไผรวก) ชอสามญ - ชอวทยาศาสตร Bambusa bambos (L.) Voss วงศ Gramineae ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไผขนาดใหญ กอแนน มหนาม และมแขนงรกแนน โดยเฉพาะตรงบรเวณโคน สงประมาณ ๑๐-๒๔ ม. เสนผาศนยกลางประมาณ ๑๕-๑๘ ซม. ปลองยาวประมาณ ๒๐-๔๐ ซม. เนอหนา ๑-๕ ซม. ลาออนมสเขยว ลาแกจะมสเขยวเหลอง ขอมลกษณะบวมเลกนอย รกระบอกเลก กาบหมลาลกษณะแขงเหมอนหนง รวงหลดไดงาย ยาว ๓๐-๔๐ ซม. กวาง ๒๐-๓๐ ซม. ตอนปลายกลม ขอบเรยบและมขนสทอง ลาใหญกวาง กระจบกาบหมลาแคบ ใบยอดกาบเปนรปสามเหลยม ปลายใบเรยวแหลม โคนใบปานหรอเกอบกลม ทองใบมขน เสนกลางใบขางบนแบน กานใบสน ๐.๕ ซม. ครบใบเลก ขอบใบมหนามเลกๆ กาบใบแคบไมมขนนอกจากตามขอบอาจจะมขนออน ออกดอกเปนกลม๘๔

สรรพคณ ราก แกไขกาฬ บารงเสมหะและบารงโลหต ขบปสสาวะ แกมตกดระดขาว หนอ รบประทานได ลาไมไผ ใชทาเครองจกรสานได๘๕

๘๔

ฐานขอมลพรรณไม องคการสวนพฤกษศาสตร กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม.

(๒๕๕๖). ไผปา. (ออนไลน)

๘๕

มหาวทยาลยราชภฏศรสะเกษ. (๒๕๕๖). พรรณไมในมหาวทยาลยราชภฏศรสะเกษ. หนา ๑๕๙.

๘๓

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

ภาพท ๔๑ พญาสตบรรณ ทมา: เกษมศกด ทองตน

ต าแหนง: บรเวณดานหนาอาคารเรยนรวม ทางทศใต ๑๐๐ เมตร

๘๔

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

๔๑. พญาสตบรรณ (ตนเปด สตบรรณ) ชอสามญ Dita, Shaitan wood, Devil Tree, Blackboard tree ชอวทยาศาสตร Alstonia scholaris (L) R.Br. วงศ Apocynaceae ลกษณะทางพฤกษศาสตร ลาตนตนตนเปด/พญาสตบรรณ เปนไมยนตนขนาดใหญ สง ๓๕-๔๐ เมตร ตนอายนอยมเรอนยอดเปนรปเจดยทรงแบน เมอตนใหญเตมทโคนจะเปนพพอนขยายใหญ ลาตนมรองตามแนวยาวของความสง เปลอกมสเทาอมเหลองหรอสนาตาล เมอถากเปลอกออกจะมสขาว เปลอกชนในสนาตาลมนายางสขาวไหลมาก เนอไมและกงเปราะหกงาย เนอไมเรยบ แตกเปนรองงาย กงทแตกออกมรอยแตก เพอใชแลกเปลยนอากาศ เนอไมตนตนเปดมสขาว อมเหลอง แตกเปนเสยนตรงตามแนวยาว เนอหยาบเหนยว เนอไมออนไสกบงายมาก ใบ เปนใบเดยว เรยงเปนวงรอบกง วงละ ๕-๘ ใบ กานใบยาว ๑.๕-๓ ซม. แผนใบเหนยวเหมอนหนงคลายใบตนดอกรก แผนใบรปรถงรปหอก ปลายใบแหลมและมตงเลกนอย ขอบและผวใบเรยบ ใบออนมสดานบนและดานลางใกลเคยงกน ใบแกมใบดานบนสเขยวเขม สวนดานลางใบมสขาวนวล มเสนใบมากมองเหนชดเจน เสนใบกางออกเปนมมฉากกบเสนกลางใบ ดอก ออกเปนดอกชอ ออกดอกเปนชอตามปลายกง มกานดอกหลกยาว ๓-๘.๕ ซม. กานดอกยอยยาว ๑ มม. ดอกมขนาดเลก ทเปนกลบดอกรปไข มหยกเวา ขนาด ๑-๑.๙ ๑.๕-๒.๓ มม. สขาวหรอเหลองอมเขยว ปลายดอกอาจแหลมและแบบมน มขนนมปกคลม ปากทอดานในดอกมขนยาวปกปย เกสรตวผอยบรเวณกลางวงทอกลบดอก อบเรณเกสรตวผมขนนมปกคลม ยาว ๑.๑-๑.๕ มม. เกสรตวเมยมขนาด ๒.๘-๕.๒ มม. ดอกเรมบานประมาณเดอนตลาคม-ธนวาคม เมอดอกบาน ๑-๒ วน จะสงกลนหอมแรงมาก หากดมมากบางคน อาจวงเวยนศรษะได ผลออกเปนฝก มลกษณะกลมยาว สขาวอมเขยว ออกเปนค มผวฝกเกลยง หยอนหอยลงดานลาง ขนาดเสนผาศนยกลาง ๒-๕ ซม. ยาว ๓๐-๔๐ ซม. ปลายผล มลกษณะมนกลม ฝกแกมสเทานาตาลและแตกตามตะเขบ ๒ ซกซาย-ขวา ภายในฝกมเมลดจานวนมาก รปทรงบรรทด ยาวประมาณ ๗ มม. มขนยาวออนนมเปนกระจกทปลายทงสองขาง สาหรบพยงลอยตามลม ฝกแหง ๑ กโลกรม จะมจานวนฝกประมาณ ๒๖๐ ฝก หลงจากดอกบานจะเรมตดฝกประมาณเดอนมกราคม และฝกแตกออกในชวงเดอนกมภาพนธ-พฤษภาคม

๘๕

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

สรรพคณ ราก รสรอนเลกนอย ใชรกษาโรคมะเรง เปนยาขบลมในลาไส เปลอก รสขมเยน นามาตมดม แกไอ ลดไข ลดอาการหวด รกษามาเลเรย แกทองเสย แกบด รกษาเบาหวาน รกษาโรคบด รกษาหลอดลมอกเสบ รกษาโรคลกปดลกเปด ขบระด ขบพยาธ ขบนาเหลองเสย ขบนานม เปนยาสมานแผลในลาไส นามาบดหรอตมอาบ ใชทารกษาแผล แผลตดเชอ เปนหนอง นามาอาบชวยปองกนโรคเชอราทางผวหนง เปลอกตนแกบดสมานลาไส แกไขหวด หลอดลมอกเสบ การทดลองในสตวพบวาสารสกดจากเปล อกตน มฤทธลดนาตาลในเลอดและตานเชอแบคทเรยบางชนด ใบ รสหวานเยน ใชตมนาดม ใชพอกดบขบพษตาง ๆ แกไอ ลดไขหวด ใบออนชงดมหรอปรงเปนยารกษาโรคลกปดลกเปด ยาง รสรอนขม ใชทารกษาแผล แผลเนาเปอย ผสมยาสฟน ลดอาการปวดฟน ผสมกบนามนแกปวดห ใชเปนยาบารงกระเพาะ และยาบารงหลงเจบไข ๘๖ ๘๗

๘๖ ประโยชนดอทคอม. (๒๕๕๙). ตนเปด. (ออนไลน)

๘๗ โชตอนนต และคณะ. (๒๕๕๖). หนา ๑๔๒

๘๖

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

ภาพท ๔๒ พนชาด ทมา: เกษมศกด ทองตน

ต าแหนง: บรเวณอาคารปฏบตการ ดานทศตะวนออก หาง ๓๐๐ เมตร

๘๗

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

๔๒. พนชาด (ชาด คราก เตรย) ชอสามญ - ชอวทยาศาสตร Erythrophleum succorubrum Gagnep. วงศ Leguminosae - Caesalpinioideae ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมตน ผลดใบ สง ๒๐ ม. เปลอกสนาตาลออน แตกเปนสะเกด ใบประกอบแบบขนนกสองชน เรยงสลบ แกนใบรวม ๒๒-๓๕.๕ ซม. มชอใบดานขาง ๓-๔ ค เรยงตรงขาม ใบยอย ม ๘-๑๗ ค เรยงสลบ รปหอก ขนาด ๓.๘-๕.๕๕-๑๐ ซม. โคนใบมนเฉยง ขอบใบเรยบ ปลายใบเรยวแหลม มขนปกคลมผวใบดานลาง ดอกแบบชอเชงลด ออกตามกง ยาว ๘-๑๐ ซม. กลบเลยงม ๕ กลบมขน กลบดอกม ๕ กลบ สขาว เกสรตวผม ๑๐ อน เกลยงแยกกน เกสรตวเมยมรงไขทมขนเลกนอย ผลแหงแตก เปนฝกแบน ขนาด๓.๕-๔.๐๑๔.๘-๒๑.๖ ซม. ฝกแกสนาตาลแดง เมลดคอนขางกลม เปลอกหนาแขง เรยงตามขวางของฝก ๒-๙ เมลด สรรพคณ เนอไมใชทาเครองมอการเกษตร เนอไมมพษ ตองเผาเปนถานกอนปรงเปนยา แกไขเซองซม แกไขพษ รกษาโรคผวหนง แกโรคในเดก เมลด ใชเปนยาพษ๘๘

๘๘ มหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคลอสาน. (๒๕๕๔). พรรณไมหนองระเวยง. หนา ๖๘.

๘๘

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

ภาพท ๔๓ พกล ทมา: เกษมศกด ทองตน

ต าแหนง: บรเวณอาคารบรรณราชนครนทร

๘๙

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

๔๓. พกล (กน แกว ซางดง พกลเขา พกลเถอน พกลปา) ชอสามญ Bullet wood, Mimusops tanjong tree, Headland flower ชอวทยาศาสตร Mimusops elengi L. วงศ Sapotaceae ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมตนขนาดลกถงขนาดกลาง สง ๘-๑๕ ม. ไมผลดใบ เรอนยอดแนนทบ ลาตน และกงมกคดงอเปนปมปม เปลอกสเทาปนดา มรอยแตกตามความยาวของลาตนเปนรองลก ใบเดยวเรยงสลบ แผนใบรปไขแกมหอก กวาง ๒-๕ ซม. ยาว ๕-๑๐ ซม. ปลายเรยว โคนสอบ ดอกสขาวปนเหลอง กลนหอม ออกเปนกระจกตามงามใบและตามยอด ผลรปไขหรอกลมร ๆ กวางประมาณ ๑.๘ ซม. ยาว ๓ ซม. ผลออนสเขยว ผลสกสแสด เนอในสเหลอง รสหวาน อมฝาด มกมเมลดเดยว สรรพคณ เนอไม ใชในการกอสรางทากระดานพน ทาโครงเรอเดนทะเล เครองมอการเกษตร เปลอก ตมเอานากลวคอ ลางปาก ใชรกษาไข ปวดหว เจบคอ รกษาเหงอกและฟน ดอกแหง ใชรกษาไข ปวดหว เจบคอ เมลด ตาใหละเอยดทาเปนยาเมดสาหรบสวนเวลาทองผก ผลสก รบประทานได ปลกเปนไมประดบและไมใหรม๘๙

๘๙ มหาวทยาลยราชภฏศรสะเกษ. (๒๕๕๖). พรรณไมในมหาวทยาลยราชภฏศรสะเกษ.

หนา ๘๔.

๙๐

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

ภาพท ๔๔ พทรา ทมา: เกษมศกด ทองตน

ต าแหนง: บรเวณหลงอาคารรฐศาสตรและนตศาสตร

๙๑

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

๔๔. พทรา (มะตน มะทอง มงถง หมากขอ) ชอสามญ - ชอวทยาศาสตร Zizipahus mauritiana Lamk. วงศ Rhamnaceae ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมพมหรอไมยนตนขนาดเลก สงไดถง ๑๐ ม. กงกานมหนามแหลมโคง ใบเดยว เรยงสลบ รปวงรแกมใบหอก กวาง ๑-๓ ซม. ยาว ๒-๙ ซม. ปลายใบมน ขอบใบหยกโคง มเสนใบ ๓ เสน ออกจากโคนใบไปจรดปลายใบ ดอกชอลดรปออกเปนกระจกทซอกใบ กลบดอกสเขยวแกมเหลองหรอสเหลอง ผลสดรปไขหรอขอบขนาน ยาว ๑.๕-๒.๕ ซม. สรรพคณ เปลอก แกทองรวง แกอาจยน แกฝในคอ แกลงทอง แกฝเปอยผง แกบวม แกตวพยาธ แกตกโลหต แกซางชกในเดก ใบ แกหวดคดจมก แกพษฝ แกทองรวง แกอาจยน แกฝในคอ แกลงทอง แกฝเปอยผง แกบวม แกตวพยาธ แกตกโลหต แกบดมกเลอด ผล ใชเปนอาหาร แกทองรวง คมธาต แกไขฝาดสมาน ฟอกเลอด เปนยาระบาย ขบเสมหะ แกไอ เมลด แกซางชกในเดก ทง ๕ แกบวม แกพยาธ แกฝทงปวง แกลงทอง แกตกโลหต ไมระบสวนทใช แกพยาธ แกบวม แกฝ แกตกโลหต แกลงทอง๙๐

๙๐ นนทวน บณยะประภศร และอรนช โชคชยเจรญพร, บรรณาธการ. (๒๕๔๑). สมนไพร

ไมพนบาน เลม ๓. หนา ๓๒๘-๓๒๙.

๙๒

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

ภาพท ๔๕ เพกา ทมา: เกษมศกด ทองตน

ต าแหนง: บรเวณอนสรณสถาน สหส หาญสนธ

๙๓

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

๔๕. เพกา (ลนฟา มะลดไม มะลนไม) ชอสามญ Broken Bones Tree, Damocles tree, Indian trumpet flower ชอวทยาศาสตร Oroxylum indicum (L.) Kurz วงศ Bignoniaceae ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมยนตนขนาดกลางสง ๕-๑๒ เมตร เนอออน แตกกงกานนอย ใบเปนใบประกอบแบบขนนกสามชน ขนาดใหญเรยวตรงขามแนนบรเวณปลายกง ใบยอยรปไขหรอรปไขแกมวงร กวาง ๔-๕ ซม. ยาว ๖-๑๒ ซม. ปลายใบแหลม ดอกออกเปนชอทปลายยอดเปนกลม กานชอดอกยาว ตงดอกยอยมขนาดใหญขนาดผาศนยกลาง ๖-๙ ซม. กลบดอกสเหลองนวลหรอแกมเขยว สวนโคนกลบมสมวงแดง หนา ยน ดอกจะบานกลางคนหรอรงเชา ผลเปนฝกรปดาบแบนขนาดใหญ กวาง ๘-๑๒ ซม. ยาว ๔๐-๖๐ ซม. สนาตาล เมอแกจะแตกตามยาว ภายในมเมลดแบน สขาวมปกบาง ๙๑

สรรพคณ สมนไพรเพกาชวยตอตานอนมลอสระในรางกาย ชวยชะลอการเสอมของเซลลตาง ๆ ในรางกาย ใบ ชวยแกอาการปวดทอง ดวยการใชใบเพกาตมกบนาดม เปลอก ชวยรกษาโรคเบาหวาน ดวยการใช เปลอกเพกา เปลอกตนไขเนา ใบไขเนา แกนลนทม บอระเพด ใบเลยน รากหญาคา รวม ๗ อยาง นาหนกอยางละ ๒ บาท นามาตมกบนาดมครงละ ๑ แกวเลก กอนอาหาร เชาและเยน เปลอกตน ชวยแกอาการจกเสยดแนนทอง ชวยแกโรคบด ชวยรกษาอาการฟกชา ปวดบวม อกเสบ ดวยการใชเปลอกตนหรอรากเพกากบนาปนใสทาลดบรเวณ ชวยแกอาการคนดวยการใชเปลอกตนเพการวมกบสมนไพรชนดอน ใชเปนยาแกพษหมาบากด ดวยการใชเปลอกตนเพกานามาตาแลวพอกบรเวณทถกกด ชวยแกโรคงสวดดวยการใชเปลอกตนเพกา เปลอกคณ รากตนหมหนน นามาฝนใสนาทาบรเวณทเปน จะชวยใหหายเรวขน เปลอกตนมสารสกดฟลาโวนอยดทมฤทธยบยงการบบตวของกลามเนอเรยบของหนทดลอง เปลอกตนผสมกบสราใชกวาดปากเดก ชวยแกพษซางได แกโรคไสเลอน (ลกอณฑะลง) ดวยการใชเปลอกตนเพกา รากเขยตาย หญาตนนก นามาตารวมกนใหละเอยด แลวนาไปละลายกบนาขาวเชด ใชขนไกชบพาด นามาทาลกอณฑะ ใหทาขนอยาทาลง ชวยแกองคสตร (โรคทเกดเฉพาะในบรษ มอาการเจบทองคชาตและลกอณฑะ) ดวยการใชเปลอกตนเพการวมกบสมนไพรชนดอน ชวยแกโรคมานนา หรอภาวะทมนาขงอยในชองทองจานวนมาก เปลอกตนผสมกบสมนไพรชนดอน เปลอกตนตาผสมกบสราใชฉดพนตามตวหญงคลอดบตรททนอาการอยไฟไมได ทาใหผวหนงชา ชวยแกละอองขนในปาก คอ และลน หรออาการฝาขาวทขนในปาก ชวยขบนาคาวปลา ชวยใหมดลกเ ข า อ เ ร ว ข น ช ว ย บ า ร ง โ ล ห ต เ พ ม ก า ร ไ ห ล เ ว ย น ข อ ง โ ล ห ต ขบเลอดดบพษในโลหต เปลอกตนตาผสมกบสรา ชวยแกละอองไข หรอโรคเยอเมอกในชองจมก

๙๑ ฐานขอมลพรรณไม องคการสวนพฤกษศาสตร. (๒๕๕๔). เพกา. (ออนไลน)

๙๔

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

อกเสบ เปลอกตนสด ชวยแกอาเจยนไมหยด ดวยการใชเปลอกตนเพกาตาผสมกบนาสม ทไดจากรงมดแดงหรอเกลอสนเธาว ฝก ยอดออน การรบประทานฝกเพาหรอยอดออนเพกาจะชวยลดระดบคอเลสเตอรอล ในกระแสเลอดได การกนฝกออนของเพกาจะชวยทาใหรางกายอบอน ผกแกใชแกรอนใน ฝกออน ชวยชะลอการเกดรวรอยแหงวยและชวยชะลอวย ชวยบารงและรกษาสายตา ชวยลดความเสยงของการเกดโรคมะเรงได ใชเปนยาบารงธาต (ราก ฝกออน เพกาทง ๕ สวน) ใชรบประทานเปนผก เชอวาการกนเพกาจะไมทาใหเจบปวย มเรยวมแรงและชวยบารงสมรรถภาพทางเพศอกดวย ฝกออน เมลด ชวยแกและบรรเทาอาการไอ ดวยการใชเมลดแกเพกาประมาณครง กามอถงหนงกามอ (๑.๕–๓ กรม) ใสในหมอทเตมนา ๓๐๐ มลลลตร แลวตมไฟออน ๆ จนเดอดประมาณ ๑ ชวโมง แลวนามาดมครงละ ๑ แกว เชา กลางวน เยน จนกวาอาการจะดขน เพกาทง ๕ สวน ชวยแกไขเพอลม เพอเลอด ใชเปนยาฝาดสมาน ชวยสมานแผล เมลด ชวยบรรเทาอาการแนนหนาอก ชวยบารงกระเพาะ ตบ และปอด เมลดเพกา ผสมกบนาจบเลยงดม จะชวยทาใหมรสชาตทกลมกลอมนาดมมากขน และจะชวยทาใหชมคอและรสกสดชน ราก ชวยแกไขสนนบาต ชวยทาใหเจรญอาหาร ชวยเรยกนายอย ๙๒

๙๒ ขอมลสมนไพรไทย.com. (๒๕๕๖). สมนไพรไทย เพกา หรอลนฟา. (ออนไลน)

๙๕

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

ภาพท ๔๖ โพธ ทมา: เกษมศกด ทองตน

ต าแหนง: บรเวณพทธอทยาน

๙๖

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

๔๖. โพธ (โพศรมหาโพ โพ สล) ชอสามญ Sacred fig ชอวทยาศาสตร Ficus religiosa Linn. วงศ Moracaea ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมยนตนขนาดใหญผลดใบ แตกกงกานสาขาออกเปนพมตรงสวนยอดของลาตน ปลายกงลลง กงออนเกลยง ตามกงมรากอากาศหอยลงมาบาง ลาตนมความสงประมาณ ๒๐-๓๐ เมตร ลาตนมขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ ๑.๕-๓ เมตร และมนายางสขาว เปลอกตนเรยบเปนสนาตาลปนเทา โคนตนเปนพพอนขนาดใหญ โดยจดเปนพรรณไมทมรปทรงของลาตนสวนงามชนดหนง ใบโพธ ใบเปนใบเดยว ออกเรยงสลบ ลกษณะของใบเปนรปใจ ปลายใบแหลมและมตงหรอหางยาว (ปลายตงบางใบมความยาวมากกวาครงหนงของใบ) โคนใบมนเวาเขาหากานใบเปนรปหวใจ ใบมขนาดกวางประมาณ ๘-๑๕ ซม. และยาวประมาณ ๑๒-๒๔ ซม. ผวใบเกลยงเปนมน เนอใบคอนขางเหนยว ใบมลกษณะหอยลง แผนใบเปนสเขยวนวล ๆ สวนยอดออนหรอใบออนนนเปนสนาตาลแดง กอนใบจะรวงหลนจะเปลยนเปนสเหลอง กานใบยาวและออน มความยาวไดประมาณ ๘-๑๒ ซม. มหใบยาวประมาณ ๐.๕-๑ ซม. หลดรวงไดงาย เมอลมพดจะเหนจะเหนใบโพธพลวไปตามตนใหญดสวยงาม สวนปลทหมสวนยอดออนออนสครมหรอสงาชางอมชมพ ดอกโพธออกดอกเปนชอกลม ๆ รวมกนเปนกระจกภายในฐานรองดอกรปค ล า ย ผ ล โ ด ย จ ะ อ อ ก ท ต อ น ป ล า ย ข อ ง ก ง ดอกยอยเปนแบบแยกเพศ ไมมกาน มใบประดบเลกทโคน ฐานดอกเปนรปทรงกลม ดอกยอย มขนาดเลกและมจานวนมาก มขนาดเสนผานศนยกลางประมาณ ๑-๑.๕ ซม. ดอกเปนสเหลองนวล และจะเจรญไปเปนผล ๙๓

สรรพคณ เปลอกใชแกเจบคอ แกปวดฟนและรากฟนเปนหนอง สมานแผล หามเลอด แกโรคหนองใน แผลเปอย กลามเนอชาบวม โรคผวหนง และใชเปนยาระบาย รากใชรกษาโรคเหงอกและโรคเกาต ผลใชเปนยาระบาย ชวยยอยอาหาร แกกระหาย แกโรคหวใจ โรคหด และชวยขบพษ เมลดชวยลดไขและแกโรคกระเพาะปสสาวะอกเสบ ใบใชรกษาโรคคางทม โรคทองผก ทองรวง ยางใชรกษาโรคหด รดสดวงทวาร ๙๔

๙๓ ฐานขอมลพรรณไม องคการสวนพฤกษศาสตร. (๒๕๕๔). โพศรมหาโพ. (ออนไลน)

๙๔ จไรรตน เกดดอนแฝก. (๒๕๕๒)

๙๗

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

ภาพท ๔๗ มะกลา ทมา: เกษมศกด ทองตน

ต าแหนง: บรเวณพทธอทยาน

๙๘

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

๔๗. มะกล า (มะกลาตน มะกลาตาชาง มะหลาม มะแคก หมากแคก มะแดง มะหวแดง มะกลาตาไก) ชอสามญ Rea sandalwood tree, Coralwood tree, Sandalwood tree, Bead tree ชอวทยาศาสตร Adenanthera pavinina L. วงศ Leguminosae-mimosoideae ลกษณะทางพฤกษศาสตร ไมตนผลดใบขนาดกลางถงขนาดใหญ สงประมาณ ๕-๒๐ ม. เรอนยอดแผกงกวางเปนกลมกลม ยอดออนมขนนมสนาตาลปนเทา เปลอกตนหนาสนาตาลออน ใบเปนใบประกอบแบบขนนก ๒ ชน เรยงสลบ ใบยอยรปวงร รปไขหรอรปขอบขนาน ขอบใบเรยบ ปลายใบมน กานใบสน ดานหลงใบเกลยง ทองใบสเขยวนวลมขนนม ดอกออกตามซอกใบ รปทรงกระบอกสเหลองออน เปนชอเดยวหรอหลายชอรวมกน มกานดอกสน กลนหอมเยน ผลเปนฝกแบน บดงอคลายฝกมะขามเทศ เมลดสแดงแบนกลม สรรพคณ ใบ ตมรบประทานแกปวดขอ กระดก แกทองรวงและบด เมลด บดเปนผงดบพษ รกษาแผลทเกดจากหนองและฝ ใบและเมลด แกรดสดวงทวารหนก เปลอกและเนอไม ใหนาฝาดยอมผาสแดง๙๕

๙๕ มหาวทยาลยราชภฏศรสะเกษ. (๒๕๕๖). พรรณไมในมหาวทยาลยราชภฏศรสะเกษ.

หนา ๖๗.

๙๙

๘๙ พรรณไม พรอมสรรพคณในดงโตงโตน มหาวทยาลยกาฬสนธ (นามน)

ภาพท ๔๘ มะกอกเกลอน ทมา: เกษมศกด ทองตน

ต าแหนง: บรเวณดานหลงอาคารปฏบตการวทยาศาสตร