ขาว (Rice)

สารบญบทนำ� 1แหลงกำ�เนดและสภ�พแวดลอม 4ก�รเจรญเตบโตของข�ว 6ก�รจำ�แนกชนดของข�ว 9ก�รเพ�ะปลกข�ว 11ก�รใสปย 13ก�รกำ�จดวชพช 14โรคข�ว 15แมลงศตรข�ว 16สตวศตรข�ว 18ก�รเกบเกยวและปฏบตก�รหลงเกบเกยว

18คำ�ถ�มท�ยบท 19เอกส�รและแหลงขอมลเพมเตม

21

บทนำา

ข�วเปนธญพชทสำ�คญของโลกโดยเปนแหลงพลงง�นของประช�กรเกอบสองพนล�นคน ต�มร�ยง�นขององคก�รอ�ห�รและเกษตรแหงสหประช�ช�ต (FAO) ในชวงระหว�งป 2538-2542 ผลผลตข�วของโลกจะอยในระหว�ง 551-593 ล�นตนข�วเปลอก (370-396 ล�นตนข�วส�ร) ซงเปนผลผลตจ�กทวปเอเซยประม�ณ 534-538 ล�นตนข�วเปลอก (ม�กกว�รอยละ 90 ของ

ผลผลตทงหมด)และเปนก�รผลตเพอบรโภคภ�ยในประเทศเปนสวนใหญ มก�รซอข�ยในตล�ดโลกเพยงปละประม�ณ 19-27 ล�นตนข�วส�รเท�นน ในขณะทปรม�ณก�รซอข�ยข�วส�ลสงถง 93-96 ล�นตน (จ�กผลผลตรวม 548-613 ล�นตน)

ประเทศไทยส�ม�รถผลตข�วไดประม�ณปละ 22-23 ล�นตนข�วเปลอก (สถตระหว�งป 2539-2543) จ�กข�วน�ปประม�ณ 18 ล�นตนและข�วน�ปรงประม�ณ 5 ล�นตน มก�รสงออกประม�ณ 2 ใน 3 หรอประม�ณ 7-9 ล�นตนข�วเปลอก (5-6 ล�นตนข�วส�ร) ครองอนดบหนงในก�รสงข�วออกของโลกม�น�นม�กกกว� 20 ป โดยมมลค�ก�รสงออกระหว�ง 28,000-87,000 ล � น บ � ท ต อ ป (ข อ ม ล ร ะ ห ว � ง ป 2533-2542)

พนทเกบเกยวและผลผลตของประเทศผผลตทสำ�คญของโลกไดแสดงไวในต�ร�งท 1(เปรยบเทยบขอมลใหมไดจ�ก http://www.oae.go.th/statistic/yearbook/200-01)

ต�ร�งท 1 เนอทเกบเกยว ผลผลต และผลผลตเฉลยตอไร ของข�วในบ�งประเทศในป พ.ศ. 2535.1

ประเทศ พนทเกบเกยว ผลผลต* ผลผลตเฉลย(1,000 ไร) (1,000 ตน) (กก./ไร)

รวมทงโลก 917,992 526,893 574จน 202,494 188,150 929อนเดย 262,500 109,511 417อนโดนเซย 66,525 47,770 718บงคล�เทศ 63,312 27,400 433เวยดน�ม 41,875 21,500 513

2

2

ไทย 57,248 19,917 348พม� 29,456 13,771 468ญปน 13,206 13,255 1,004บร�ซล 29,331 9,961 340ฟลปปนส 20,406 9,185 450สหรฐอเมรก� 7,919 8,123

1,0261 ขอมลจ�กศนยสถตก�รเกษตร (2537)* ผลผลตข�วเปลอก

ประเทศทมก�รสงออกข�วทสำ�คญของโลกไดแสดงในต�ร�งท 2 และก�รสงออกของไทยจะสงออกในรปข�วส�ร ข�วกลอง และข�วนง ปรม�ณก�รสงออกและมลค�ก�รสงออกของประเทศไทย ระหว�งป พ.ศ. 2534-2536 ไดแสดงไวในต�ร�งท 3 สวนเนอทเพ�ะปลกของประเทศไทยในภ�คต�ง ๆ ในฤดน�ปรงและฤดน�ป ไดแสดงไวในต�ร�งท 4 และต�ร�งท 5 ต�มลำ�ดบ

ต�ร�งท 2 ปรม�ณก�รสงออกข�วของโลกของประเทศผสงออกทสำ�คญ (พนตนข�วส�ร) 1ประเทศ ป * ป *

2520-2522 2530-2532ไทย 2,381 4,915สหรฐอเมรก� 2,500 2,548จน 1,441 742ป�กสถ�น 1,014 852เวยตน�ม 58 1,050พม� 525 170บร�ซล 198 16

3

3

ออสเตรเลย 292 366อน ๆ 2,577 2,699รวม 10,986 12,992* ก�รสงออกเปนปรม�ณเฉลยร�ย 3 ป1 ขอมลจ�ก FAO (1994)

ต�ร�งท 3 ปรม�ณและมลค�ของข�วสงออกของไทยระหว�งป พ.ศ. 2534-2536 ชนดสนค� พ.ศ. 2534 พ.ศ. 2535 พ.ศ. 2536

ปรม�ณ มลค� ปรม�ณ มลค� ปรม�ณ มลค�(เมตรก

ตน)(พนบ�ท) (เมตรก

ตน)(พนบ�ท) (เมตรกต

น)(พนบ�ท)

ข�วส�รเจ� 3,212,631

23,635,326

3,744,603

28,257,693

3,775,549

25,757,918

ข�วส�รเหนยว

329,324

1,055,235

383,536

1,264,004

164,202

1,336,228

ข�วกลอง 85,077

634,248

70,209

482,703

89,426 568,508

ข�วนง 702,897

5,170,818

915,411

6,186,303

955,167

5,266,555

ปล�ยข�วนง

2,604 14,236 2,422 13,416 2,539 11,427

ข�วอน ๆ 482 5,919 1,123 8,025 581 5,955ข�วเปลอก - - 300 1,607 - -รวมข�วสงออก

4,333,015

30,515,809

5,117,604

36,213,753

4,987,464

32,946,591

คดเปน % ของสนค� 11.92% 12.71% 11.78%เกษตรกรรมสงออก

1 ขอมลจ�กศนยสถตก�รเกษตร (2537)

4

4

ต�ร�งท 4 ข�วน�ปรง : เนอท ผลผลต และผลผลตเฉลย ป พ.ศ. 2537 1

ภ�ค เนอทเพ�ะปลก

เนอทเกบเกยว

ผลผลต ผลผลตเฉลย

(ไร) (ไร) (ตน) (กก./ไร)ตะวนออกเฉยงเหนอ

93,699 89,891 32,323 360

เหนอ 543,685 528,187 354,884

672

กล�ง 2,323,518

2,265,828

1,525,466

673

ใต 137,289 128,853 51,924 403รวมทกภ�ค 3,098,19

13,012,7

591,964,5

97652

1 ขอมลศนยสถตก�รเกษตร (2537)

ต�ร�งท 5 ข�วน�ป : เนอท ผลผลต และผลผลตเฉลยตอไร ปเพ�ะปลก พ.ศ. 2536/2537 1

ภ�ค เนอทเพ�ะปลก

เนอทเกบเกยว

ผลผลต ผลผลตเฉลย

(ไร) (ไร) (ตน) (กก./ไร)ตะวนออกเฉยงเหนอ

30,734,409

27,223,024

7,125,324

262

เหนอ 12,129,172

10,722,914

4,170,424

389

กล�ง 10,221,356

9,431,000

4,244,548

450

ใต 3,068,133

2,625,504

942,367

359

5

5

รวมทกภ�ค 56,153,070

50,002,442

16,482,663

330

1 ขอมล ศนยสถตก�รเกษตร (2537)

ถนกำาเนดและสภาพแวดลอมจ�กก�รตรวจสอบหลกฐ�นท�งโบร�ณคดพบว�ข�วมก�ร

ปลกม�น�นม�กกว� 2800 ป กอนครสตก�ลในอนเดยและจน และหล กฐ�นล �สดจ�กก�รค นพบของน กโบร�ณคด Donn T. Bayard และคณะท ได ม�ข ดค นเร องร�วท�งประวต ศ�สตร โบร�ณคดทบ�นโนนนกท� อ.ภเวยง จ.ขอนแกน พบเมลดข�วทมอ�ยประม�ณ 3500 ปกอนครสตก�ล จงเชอว�ถนกำ�เนดของข�วนนอยในเอเซยโดยเฉพ�ะเอเซยใต และตะวนออกเฉยงใตเนองจ�กมสภ�พภมประเทศเปนทร�บลมซงเปนพนททข�วสวนใหญปรบตวไดด

สภ�พนเวศนวทย�ของข�วนนพบว�ข�วส�ม�รถปรบตวไดดตงแตเสนรงท 49เหนอ (ประเทศเชคโกสโลว�เกย) จนถง 35 ใต (รฐนวเซ�ทเวลประเทศออกเตรเลย) แตสวนใหญจะพบว�อยในเขตรอนระหว�งเสน tropic of cancer (23 27 เหนอ) และ tropic of capricorn (23 27 ใต) ซงไดแกประเทศต�ง ๆ ในเอเซยใต เอเซยตะวนออกเฉยงใต อ�ฟรก�ตะวนตก อเมรก�กล�ง และอ เ ม ร ก � ใ ต

ข�วส�ม�รถเจรญเตบโตไดในสภ�พดนฟ�อ�ก�ศดงตอไปน(1) ความสงของพนท ข�วข นไดตงแตระดบนำ�ทะเล

จนถงทสง 2,500 เมตร ส�ม�รถเจรญเตบโตทงในทดอน (ข�วไร) และทลมมระดบนำ�ตงแต 5 ซม. (ข�วน�สวน) จนถงหล�ยเมตร (ข�วฟ�งลอย) (ภ�พท 1)

6

6

ภ�พท 1 สภ�พพนทปลกข�วแบงต�มสภ�พนำ�และชนดของข�ว

(2) ดน ขนไดในดนเกอบทกชนดยกเวนดนทร�ย สวนใหญชอบขนในดนเหนยว และเหนยวรวน มคว�มเปนกรดและด�ง (pH) ตงแต 3-10 ขนไดแมกระทงในดนทมคว�มอดมสมบรณตำ�

(3) ปรมาณนำา มคว�มตองก�รนำ�ตงแต 875 มม. (ข�วไร) จนถง 2,000 มม. (ข�วน�สวน) ตอป แตควรมก�รกระจ�ยฝนทด ในพนททไมไดรบนำ�ชลประท�นหรอทเรยกว�น�นำ�ฝน ซงสวนใหญจะปลกข�วไดในน�ปเท�นน และก�รตอบสนองตอคว�มตองก�รนำ�ยงขนอยกบพนธและชวงของก�รเจรญเตบโต ในชวงก�กรเตรยมดนนนควรมนำ�ประม�ณ 150-200 มม. ชวงทเปนตนกล�ตองก�รประม�ณ 250-400 มม. จนถงตนกล�อ�ย 30-40 วน สวนในชวงปกดำ�จนกระทงเกบเกยวนนควรมนำ�อยในระหว�ง 800-1,200 มม.

(4) แสงอาทตย ปรม�ณแสงมคว�มจำ�เปนตอก�รเจรญเตบโตโดยทพชใชในกระบวนก�รสงเคร�ะหแสง และชวงเวล�สนย�วของกล�งวนกล�งคนยงมผลตอก�รเจรญท�งสบพนธของข�วไวแสง (จะไดกล�วในร�ยละเอยดตอไป) คว�มเขมของแสงในฤดฝน

7

7

ซงมเมฆหมอกม�กนนจะนอยกว�คว�มเขมแสงในฤดรอน ผลผลตข�วสวนใหญจงนอยกว�เมอปลกในฤดฝน เชน จ�กร�ยง�นพบว�ข�วทปลกในฤดฝนจะใหผลผลตประม�ณ 63 ถง/ไร แตถ�นำ�พนธเดยวกนไปปลกในหน�รอนหรอหน�แลงจะไดผลผลตสงถง 73 ถง/ไร (ใชพนธ กข.11, กข.7 และ กข.1) แสงแดดมคว�มจำ�เปนม�กในชวงเรมสร�งดอกจนกระทง 10 วนกอนเมลดแก

(5) อณหภม ไดมก�รศกษ�พบว�อณหภมมอทธพลตอก�รเจรญเตบโตของข�วและก�รใหผลผลตพบว�อณหภมทเหม�ะสมจะอยในระหว�ง 25-33 ซ. อณหภมทตำ�เกนไปหรอสงเกนไป (ตำ�กว� 15 ซ สงกว� 35 ซ) จะมผลตอก�รงอกของเมลด ก�รยดของใบ ก�รแตกกอ ก�รสร�งดอกออน ก�รผสมเกสร เปนตน เชน พบว�อณหภมทสงเกนไปและตำ�เกนไปชวงทมก�รออกดอกจะทำ�ใหดอกข�วเปนหมน ซงจะสงผลทำ�ใหไดผลผลตตำ�กว�ปกต เปนตน

(6) ความชนสมพทธ อทธพลของคว�มชนสมพทธของบรรย�ก�ศตอก�รเจรญเตบโตของข�วนนมกจะไมชดเจน เพร�ะจะมคว�มสมพนธกบปรม�ณคว�มเขมแสงและอณหภมในเชงทกลบกนคอ เมอคว�มเขมของแสงม�กและอณหภมสงมกทำ�ใหคว�มชนสมพทธตำ� อณหภมเยนในเวล�กล�งคนทำ�ใหเกดนำ�ค�งสง จะมผลตอก�รพฒน�ของเชอโรคของข�วบ�งชนด เชน โรคใบไหมไดเหม�ะสมยงขน เปนตน

(7) ลม ลมออนทพดถ�ยเทอยตลอดเวล� (คว�มเรวประม�ณ 0.75-2.25 ซม./วน�ท) จะชวยใหมก�รถ�ยเทก�ซค�รบอนไดออกไซดทใชในก�รสงเคร�ะหแสงไดด ทำ�ใหพชส�ม�รถสงเคร�ะหแสงไดม�กยงขน แตถ�ลมแรงจะมผลโดยตรงทำ�ใหตนข�วหกลม เกดคว�มเสยห�ยแกผลผลตได

8

8

ก า ร เ จ ร ญ เ ต บ โ ต ข อ ง ข า วก�รศกษ�ท�งก�รเจรญเตบโต หรอสรรวทย�ของพชนนม

คว�มสำ�คญทำ�ใหทร�บถงขนตอนของกระบวนก�รมชวตของพช และอทธพลของปจจยภ�ยนอกทสงผลตอกระบวนก�รทำ�ใหเกดอ�ก�รผดปกตหรอเจรญเตบโตไมเตมท ถ�เร�ส�ม�รถศกษ�และเข�ใจก�รตอบสนองของพชดงกล�วไดแลว กส�ม�รถนำ�คว�มรนนไปปรบปรงแกไขใหพชเจรญเตบโตในสภ�พปกตและใหผลผลตต�มเป�หม�ยได ในทนจะไดกล�วถงก�รเจรญเตบโตของข�วพอสงเขปเท�นน

ก�รเจรญเตบโตของข�วโดยทวไปจะแบงออกเปนระยะต�ง ๆ ไดดงน(ดภ�พก�รเจรญเต บโตและพฒน�ก�รของข�วจ�ก:http://www.riceweb.org/Plant.htm)

(1) การเจรญเตบโตทางลำาตนและใบ (vegetative growth) โดยม 2 ระยะคอ

- ระยะตนกล� (seedling stage) เปนระยะจ�กข�วงอกจนกระทงถงข�วแตกกอ ใชระยะเวล�ประม�ณ 20 วน (ขนอยกบพ น ธ ) ส น ส ด ร ะ ย ะ น ต น ข � ว จ ะ ม ใ บ ป ร ะ ม � ณ 5-6 ใ บ

- ระยะแตกกอ (tillering stage) นบจ�กข�วเรมแตกกอดงกล�วจนถงข�วเรมสร�งชอดอกออน (panicle initiation) ใชเวล�ประม�ณ 30-50 หลงจ�กระยะตนกล�ขนอยกบก�รตอบสนองต อ ช ว ง แ ส ง ข อ ง พ น ธ ข � ว

(2) การเจรญเตบโตทางดานการสบพนธ (reproductive growth) เรมจ�กข�วเรมสร�งชอดอกออน ผ�นระยะตงทอง (booting stage) จนถงโผลชอดอกและผสมเกสร

9

9

(heading, flowering, fertilization) โดยจะใชระยะเวล�ชวงนประม�ณ 30-35 วนลกษณะของระยะตาง ๆ มดงน

- ระยะเร มสร�งชอรวงออน หลงจ�กแตกกอเตมทแลวกจะเข�สระยะสร�งชอรวงออน (พนธทไวแสงจะตองไดรบชวงแสงทเหม�ะสมกอน จงจะกอใหเกดระยะนได) ระยะนตนข�วจะเปลยนจ�กตนทมล กษณะแบนเปนตนกลม และจะมก�รยดปลอง (stem elongation) ในอตร�รวดเรว เมอผ�ลำ�ตนดจะเหนจดกำ�เนดชอดอก (panicle primordium) ลกษณะเปนส�มเหลยมมสข�วปยๆ และจะเจรญเต บโตเร อย ๆ เป นชอดอกท มดอกเรยกว � spikelets

- ระยะตงทอง เปนระยะทดอกออนของข�วขย�ยตวใหญข นจนเป นชอดอกท สมบ รณ ตรงก �บใบธงจะอ วนพองข น

- ระยะออกดอกและผสมเกสร ระยะทชอดอกโผลจ�กก�บใบ (heading) ด อ ก ข � ว บ � น (flowering) แ ล ะ ผ ส ม เ ก ส ร (fertilization) ซงจะเกดพรอมกนหรอเหลอมกนบ�งเพยงเลกน อ ย

(3) ก�รพฒน�ก�รของเมลด (grain development) ไดแกระยะภ�ยหลงก�รผสมเกสร ซงรงไขทไดรบก�รผสมจะเจรญเตบโต อ�ห�รทไดรบก�รสงเคร�ะหแสงจะถกสะสมในเมลดเปนลำ�ดบ ในหล�ยแหงจงเรยกระยะนว �ระยะสะสมในเมลด (grain filling period) ในระยะแรกจะอยในระยะนำ�นม (milky) เปลยนเปนแปงออน (dough) จนกระทงเมลดสก (ripening) เปนแปงแขงเปนระยะสกแกหรอเกบเกยว (harvest maturity) จะใชเวล�ก�รพ ฒ น � ก � ร ข อ ง เ ม ล ด ท ง ห ม ด ป ร ะ ม � ณ 25-30 ว น

10

10

ดงนนเมอรวมระยะต�ง ๆ แลว ข �วจะมอ�ยในระหว�ง 110-120 วน สำ�หรบข�วไมไวแสงและประม�ณ 120-140 วนส ำ� ห ร บ ข � ว ไ ว แ ส ง ก า ร ต อ บ ส น อ ง ต อ ช ว ง แ ส ง ใ น ก า ร อ อ ก ด อ ก ข อ ง ข า ว (photoperiodism)

ลกษณะท�งสรรวทย�ทควรรอกอย�งหนงในเร องข�วคอ ก�รตอบสนองตอชวงแสง ในก�รออกดอกของข�วหรอทเรยกว�ข �ว ไวแสง (sensitive to photoperiod) ซ งจ ดข �วอย ในประเภทพชวนสน (short day plant) กล�วคอ ข�วพนธนน ๆ จะมจำ�นวนชวโมงของชวงคว�มย�วกล�งวนอยระดบหนงทจะทำ�ใหพชมก�รสร�งดอกได เรยกว�ชวงแสงวกฤต (critical daylength) โดยทถ�ชวงแสงกล�งวนมจำ�นวนม�กกว�ชวงแสงวกฤตแลว พชจะไมออกดอกคอ จะมก�รเจรญท�งด�นลำ�ตนใบตลอดเวล�จนกว�จะไดรบชวงแสงตำ�กว�ชวงแสงวกฤต ดงนนในรอบหนงปจงควรรว� ในพนททปลกข�วนนมปรม�ณชวงเวล�กล�งวนและกล�งคนเท�ไร ซงส�ม�รถจะคำ�นวณไดจ�กตำ�แหนงของเสนรง เชนเปรยบเทยบสภ�พชวงแสงกล�งวนในรอบปของจงหวดเชยงใหม กรงเทพฯ และสงขล� (ภ�พท 2) จงหวดทตงใกลเสนศนยสตรม�กทสดคอสงขล� จะมชวงแสงกล�งวนกล�งคนไมแตกต�งกนม�กนก แตถ�ยงสงขนไปท�งเหนอหรอเสนรงเหนอขนในกรงเทพฯ และเชยงใหมคว�มแตกต�งของชวงเวล�กล�งวนกล�งคนจะม�กขนต�มลำ�ดบ

11

11

ดงนนถ�ปลกข�วไวแสงส�มพนธพรอม ๆ กนคอ ข�วข�วดอกมะล 105 (ชวงแสงวกฤต = 11 ชม. 52 น�ท) ข�วข�วป�กหมอ 148 (ชวงวกฤต = 11 ชม. 45 น�ท) และข�วเหลองปะข�ว 123 (ชวงแสงวกฤต = 11 ชม. 32 น�ท) จะพบว�ข�วข�วดอกมะล 105 จะตดดอกกอน เพร�ะผ�นชวงแสงวกฤตกอน สวนพนธอก 2 พนธตองชะลอออกไปอกเนองจ�กชวงแสงวกฤตจะถงภ�ยหลง (ภ�พท 2) สำ�หรบชวงทตองรอออกดอกซงเปนส�เหตสำ�คญของก�รยดอ�ยข �วใหม�กข นเรยกว�ชวง lag vegetative growth ดงนนข�วทงส�มพนธนจงมอ�ยเกบเกยวต�งกนภ�พท 2 ก. ปรม�ณชวงแสงในแตละเด อนในรอบหนงป ของ

จงหวดต�ง ๆ ในประเทศไทย และ ข. ก�รตอบสนองตอชวงแสงในก�รออกดอกของพนธข�วพนธต�ง ๆ ทปลกในสถ�นทและเวล�เดยวกน (ทม� : ก�รทำ�น�นำ�ฝน สถ�บนวจยข�ว กรมวช�ก�รเกษตร)

12

12

การจำาแนกชนดของขาวก�รจ ำ�แนกชน ดข อง ข � วน นม หล�ยแบบข นอย ก บ

วตถประสงคของก�รจำ�แนก ซงแบงออกไดดงน1. จำาแนกตามสภาพพนทปลก แบงออกเปน

- ขาวไร (upland rice) หม�ยถงข�วทปลกในทดอนไมมนำ�ขง และไมมคนน� ปลกโดยอ�ศยนำ�ฝนเพยงอย�งเดยว ก�รปลกเหมอนพชไรทวไปและมปลกม�กท�งภ�คเหนอ (ต�มดอย) และภ�คใต (ปลกแซมสวนย�งอ�ย 1-3 ป) มพนธดทท�งร�ชก�รแนะนำ�ปลก เชน ซวแมจน (ภ�คเหนอ) กเมองหลวง และดอกพยอม (ภ�คใต)

- ขาวนาสวน (lowland rice) เปนข�วทปลกในทลมมระดบนำ�ลกไมเกน 80 ซม. เปนข�วทปลกกนสวนใหญของประเทศและมพนทปลกม�กทสดในภ�คตะวนออกเฉยงเหนอและภ�คกล�ง สวนม�กจะใหผลผลตตอไรสงกว�ข�วไร และข�วขนนำ� (อยในระหว�ง 30-50 ถงตอไร)

- ขาวขนนำาหรอขาวนาเมองหรอขางฟางลอย (floating rice) เปนข�วทปลกในพนททมนำ�ทวมลกในฤดนำ�หล�ก โดยมนำ�ทวมลกเกนกว� 80 ซม. บ�งทนำ�อ�จจะลกถง 3-4 เมตรกได พนธข�วชนดนจะส�ม�รถปรบตวไดต�มระดบนำ�ทสงขนจงเรยกว�ข�วขนนำ� พบม�กในพนทร�บลมภ�คกล�ง สวนในภ�คใตพบบ�งเปนบ�งแหง ก�รปลกมกจะใชหว�นข�วแหงตอนตนฤดฝน พนธทท�งร�ชก�รแนะนำ�ไดแก เลบมอน�ง 111, ป นแกว 56, ตะเภ�แกว 161, น�งฉลอง, กข.17, กข.19 เปนตน ผลผลตโดยเฉลยประม�ณ 200-300 กก./ไร เมลดข�วเมอนำ�ไปสมกจะแตกหกเนองจ�กข�วส�รมทองไขหรอทองปล�ซวม�ก พอค�จงนยมเอ�ไปทำ�ข�วนงเพร�ะเมอนำ�ไปสแลวไดข�วส�รทมคณภ�พด

13

13

2. จำาแนกตามคณสมบตของเมลดขาวคณสมบตของเมลดข�วจะประกอบดวยแปงสวนใหญ 2

ชนดคอ อะมยโลเพคตน (amylopectin) ทำ�ใหเมลดข�วมสข�วขน เวล�ตมสกแลวจะเหนยว และอะมยโลส (amylose) ททำ�ใหข�วมสข�วใส เมอตมสกจะมสข�วขนและรวน ขาวเหนยว (glutinous rice) จะมแปงอะมยโลเพคตนเปนสวนใหญคอประม�ณ 95% และมแปงอะมยโลสนอยม�กหรอไมม สวนขาวเจา (non-glutinous rice) นนมปรม�ณอะมยโลสสง 10-30% มอะมยโลเพคตน 70-90% ตวอย�งข�วเจ�พนธดทท�งก�รแนะนำ�ไดแก ข�วดอกมะล 105, ข�วต�แหง 17, เหลองปะทว 123, กำ�ผ�ย 41, กข. 1, กข. 5, กข.7 ฯลฯ สวนพนธข�วเหนยวทท�งก�รแนะนำ� ไดแก เหนยวสนป�ตอง, กข.2, กข.4, กข.6, กข.8 , กข.103. จำาแนกตามฤดกาลหรอการตอบสนองตอชวงแสง แบงออกเปน

- ขาวพนธไวตอชวงแสง (photoperiod sensitive varieties) เปนพนธข�วทจะออกดอกไดในชวงวนสน (นอยกว� 12 ชวโมง) ในประเทศไทยจะอยในชวงเดอนกนย�ยน-ธนว�คม (ดงยกตวอย�งม�แลว) ข�วพนธไวตอชวงแสงนจะปลกไดเฉพ�ะ นาป ถ�ปลกในน�ปรงจะไมออกดอก พนธไวตอชวงแสงนไดแก พนธพนเมองทวไป และพนธ กข. ทไวตอชวงแสงได กข.5, กข.6, กข.8, กข.13, กข.15, กข.19, และกข.17

- ขาวพนธไมไวตอชวงแสง (photoperiod insensitive varieties) พนธข�วจำ�พวกนจะออกดอกไดโดยไมขนกบคว�มย�วของชวงวนจะขนอยกบอ�ยเกบเกยวทคอนข�งแนนอน และใชเปนพนธข�วทปลกในน�ปรง ซงตองอ�ศยนำ�ชลประท�น พนธต�ง ๆ ไดแก กข.1, กข.2, กข.3, กข.4, กข.7,

14

14

กข.9, กข.10, กข.11, กข.17, กข.21, กข.23 และ กข.25 สวนพนธพนเมองมอยพนธเดยว คอ พนธเหลองทอง4. จำาแนกตามการปรบปรงพนธพช แบงออกเปน 2 พวกใหญ ๆ คอ

- พนธพนบานหรอพนธพนเมอง (land race varieties) เปนพนธทเกษตรกรใชปลกม�แตดงเดม สวนม�กมกเปนพนธทมก�รปรบตวดในสภ�พแวดลอมของทองถน มกมตนสงใบล (แขงกบวชพช) ปรบตวในสภ�พดนไมอดมสมบรณไดด (มก�รววฒน�ก�รทตอเนองม�) ตอบสนองตอปยตำ� พนธพนเมองจะใหผลผลตตำ�ถงป�นกล�งในสภ�พก�รปลกของเกษตรกร (ใชปจจยก�รผลตตำ�) พนธพนเมองมอยม�ก และมกเรยกชอไปต�มทองถน สวนม�กจะมคำ�ว� ขาว เหลอง ชอดอกไม ชอผหญง เชน ข�วนวล เจ�ข�ว หอมเหลอง เหลองนอย แกนจนทร ย�ไทร น�งมล ศรนวล ฯลฯ

ขาวพนธดทางราชการ คอ พนธข�วทท�งร�ชก�รไดขย�ยพนธและเผยแพรออกสเกษตรกร เปนพนธข�วทคณะกรรมก�รพจ�รณ�พนธข�วไดตรวจสอบแลว และประก�ศเปนท�งก�ร ลกษณะโดยทวไปจะเปนพนธทใหผลผลตสง ตอบสนองตอปยสง ต�นท�นโรคและแมลง มเมลดไดม�ตรฐ�น คณภ�พก�รหงตมด ลกษณะต�ง ๆ เหล�น จะมอยในแตละพนธแตกต�งกนไป ก�รไดม�ของพนธดท�งร�ชก�รนนไดม�จ�ก การคดเลอกจากพนธพนเมอง และการสรางพนธขนใหมโดยวธการผสมพนธ หรอชกนำาใหกลายพนธโดยการใชรงส ซงจดเปนประเภท กข. ตวอย�งพนธดทไดรบก�รคดเลอกจ�กพนธพนเมอง เชน ข�วข�วดอกมะล 105, เหนยวสนป�ตอง, ข�วต�แหง 17, เหลองปะทว 123, ข�วพวง 32, ป นแกว 56, ท�งภ�คใตม น�งพญ� 132, แกนจนทร, เผอก

15

15

นำ� 43, พวงไร 2 เปนตน (เลขคเปนข�วเหนยวและ เลขคเปนข�วเจ�) ข�วพนธ กข. ทเกดจ�กก�รชกนำ�ใหกล�ยพนธดวยรงส เชน กข.6, กข.10, กข.15 เปนตน ท�งร�ชก�รจะมร�ยชอพนธข�วทสงเสรมในทกภ�คของประเทศไทย ซงพนธเหล�นนไดผ�นก�รทดสอบในระดบทองถนม�แลวว� ไดรบผลด ดงนนในแตละพนทจงอ�จจะมพนธเฉพ�ะแหงไป5. การจำาแนกตามฤดการปลก แบงออกเปน 2 ประเภท

- ขาวนาป คอ ข�วทปลกในฤดก�รทำ�น�ปกตต�มฤดฝน ซงจะแตกต�งกนไปในแตละภ�คและทองท สวนม�กจะใชพนธข�วทไมไวแสง พนธข�วน�ปยงแบงออกเปนพนธข�วหนก ข�วกล�ง และข�วเบ� ต�มอ�ยก�รเกบเกยว

- ขาวนาปรง (หรอน�กรง) คอ ข�วทปลกนอกฤดทำ�น�ปกตไดรบนำ�จ�กก�รชลประท�น สวนม�กจะใชพนธข�วทไมไวแสง ส�ม�รถจะกำ�หนดอ�ยเกบเกยวไดของแตละพนธคอนข�งแนนอน

ฤดก�รทำ�น�ในประเทศขนอยกบชวงของฤดฝนเปนสวนใหญ นอกจ�กพนททมก�รชลประท�นได ดงนนจงมคว�มแตกต�งกนต�มภ�คต�ง ๆ ดงน (จะมคว�มเหลอมลำ�กนบ�งขนอยกบพนธข�ว และคว�มล�หรอช�ของฤดฝน)

1. ภ�คกล�ง ภ�คเหนอ ภ�คตะวนออกเฉยงเหนอ และภ�คใตฝงตะวนตก ฤดก�ลทำ�น�ปจะเรมตงแตเดอนเมษ�ยน หรอพฤษภ�คมจนถงเดอนมกร�คม สวนน�ปรงจะเรมตงแตเดอนมกร�คมจนถงเดอนเมษ�ยน

2. ภ�คใตฝงตะวนออก (ฝงอ�วไทย) ฤดก�ลทำ�น�ปจะอยในระหว�งเดอนกนย�ยน โดยจะมก�รเตรยมดนในชวงเดอนกรกฎ�คมและสงห�คม และเกบเกยวประม�ณเดอนมน�คม สวนก�รทำ�น�ปรงนนอยในชวงเดอนเมษ�ยนถงเดอนสงห�คม

16

16

การเพาะปลกขาวก�รปลกข�วในประเทศไทยแบงออกไดเปน 3 วธดวยกน1. การปลกขาวไร (upland rice planting) หม�ยถง

ก�รปลกข�วบนทดอนและไมมนำ�ขงในพนทปลก พนทดงกล�วมกเปนพนทเชงเข�มระดบสง ๆ ตำ� ๆ หรอในภ�คใตปลกแซมย�งออนไมเกน 4 ป เนองจ�กมพนทว�งระหว�งแถวย�ง ซงรมใบยงไมปดท�งแสง จงไมส�ม�รถไถเตรยมดนเหมอนก�รปลกพชไรอน ๆ เกษตรกรมกจะปลกแบบหยอดโดยจะทำ�ก�รตดไมเลกและหญ�ออก ใชไมปล�ยแหลมเจ�ะดนเปนหลมเลก ๆ ลกประม�ณ 3 ซม. ป�กหลมมขน�ดกว�งประม�ณ 1 นว ระยะระหว�งหลมประม�ณ 25 x 25 ซม. มกจะหยอดเมลดทนทททำ�หลมโดยหลอดหลมละ 5-8 เมลด หยอดเสรจแลวใชเท�เกลยดนกลบ ข�วจะงอกหลงจ�กไดรบคว�มชนจ�กฝน วชพชเปนปญห�สำ�คญ ตองหมนกำ�จดถ�ตองก�รผลผลต สวนใหญปลกข�วไรไวบรโภคในครวเรอน

2. การปลกขาวนาดำา (transplanting rice culture) แบงวธก�รออกเปน 2 ขนตอนคอ ตอนแรกเปนก�รตกกลา (เพ�ะกล�) ในแปลงขน�ดเลก ตอนทสองไดแกก�รถอนตนกล�หรอย�ยกล�ไปปกดำ�ในน�ทไดเตรยมพนทไวแลว ขนตอนต�ง ๆ มร�ยละเอยดดงน

ก�รเตรยมดน พนททจะทำ�ก�รปกดำ�จะตองมก�รไถดะ ไถแปรและคร�ด เอ�เศษพชจ�กน�ออกไป เดมเกษตรกรใชคว�ย วว ปจจบนมรถไถขน�ดเลกเรยกว�คว�ยเหลกหรอรถไถเดนต�ม น�โดยทวไปจะแบงออกเปนแปลงเลก ๆ (ท�งใตเรยกว�บง) มขน�ดประม�ณ 1 ไร หรอเลกกว� คนน�มไวสำ�หรบเกบกกนำ� หรอปลอยนำ�ทงจ�กแปลงน� กอนไถตองรอใหดนมคว�มชนพอทจะไถไดเสย

17

17

กอน อ�จจะรอใหฝนตกหรอปลอยนำ�เข�ไปในแปลง การไถดะ หม�ยถงก�รไถครงแรกเพอทำ�ล�ยวชพชในน�และพลกกลบหน�ดน ปลอยทงไวประม�ณ 1 สปด�ห จงทำ�ก�รไถแปร ซงหม�ยถงก�รไถเพอตดกบรอยไถดะ ทำ�ใหรอยไถดะแตกเปนกอนเลก ๆ จนวชพชออกจ�กดน ก�รไถแปรอ�จจะไถม�กกว�หนงครงกไดขนอยกบระดบนำ�และปรม�ณวชพช หลงจ�กไถแปรแลวควรทำ�คร�ดทนท การคราดนนมวตถประสงคเพอเอ�วชพชออกจ�กในน� ก�รเตรยมพนททดจะปรบใหพนทสมำ�เสมอ จะเปนก�รดสำ�หรบใหระดบนำ�มม�สมำ�เสมอในแปลง ห�กพนทไมสมำ�เสมอพนทสงจะมวชพชขนและเปนทพกพงของหนทำ�ล�ยข�วในระยะตอม�

ขนการตกกลา ก�รตกกล� หม�ยถง ก�รเอ�เมลดไปหว�นใหงอกและเจรญเตบโตขนม�เปนตนกล� ส�ม�รถจะทำ�ไดหล�ยวธ เชน ก�รตกกล�ในดนเปยกคอตกกล�บนเทอก ก�รตกกล�ในดนแหงจะตกกล�ในพนทดอนทมก�รปรบทเรยบรอยแลว เมลดพนธทเอ�ม�ตกกล�จะตองเปนเมลดพนธทสมบรณปร�ศจ�กเชอโรคต�ง ๆ ก�รแยกเอ�เมลดสมบรณ ทำ�ไดโดยใสเมลดพนธในนำ�เกลอทมคว�มถวงจำ�เพ�ะประม�ณ 1.08 (นำ�สะอ�ด 1 ลตร ผสมเกลอแกง 1.7 กก. วดดไดจ�กไขเรมลอย) เมลดสมบรณจะจมกน สวนเมลดไมสมบรณจะลอย และตกออก เอ�เมลดทตองก�รใสถงผ�ไปแชในนำ�น�น 12-24 ชวโมง แลวนำ�ม�ผงบนกระด�นทมลมถ�ยเทสะดวก เอ�ผ�หรอกระสอบเปยกนำ�คลมไว 36-48 ชวโมง หลงจ�กนนเมลดข�วจะงอก จงเอ�ไปหว�นบนแปลงกล�เปยกทไดเตรยมไว สำ�หรบตกกล�ในดนแหงนนจะใชก�รหว�นเมลดบนแปลงกล�ทเปดเปนรองเปนแถวแลวกลบ อ�จจะมก�รรดนำ�ชวยใหข�วงอกเรวขนผ�ฝนไมตก โดยปกตใชเมลดพนธจำ�นวน 40-50 กก. ตอเนอทแปลงกล�

18

18

หนงไร เมอกล�มอ�ยครบ 25-30 วนนบจ�กวนหว�นเมลด จะถอนตนกล�ไปปกดำ�

ขนการปกดำา ใชตนกล�อ�ย 25-30 วน โดยถอนตนกล�จ�กแปลงแลวมดรวมกนเปนมด ๆ เข�ตนกล�สงม�กกใหตดปล�ยใบทง นำ�ไปปกดำ�ในทน�ทเตรยมไว ซงควรมนำ�ขงอยประม�ณ 5-10 ซม. เพร�ะชวยคำ�ตนข�วไมใหลมไดเมอมลมพด ทำ�ก�รปกดำ�เปนแถวโดยใชกล� 3-4 ตนตอกอ ปลกใหมระยะห�งระหว�งกอ 25x25 ซม.

3. การปลกขาวนาหวาน (broadcasting or direct sowing rice culture) เปนก�รปลกข�วโดยก�รหว�นเมลดพนธหว�นลงไปในพนทน�ทไดเตรยมไว พนทททำ�ข�วน�หว�นนนมก�รไถดะไถแปร โดยจะมก�รไถพนทพลกดนไวกอน 1-2 เดอนเพอรอฝน เมอฝนเรมม�จงทำ�ก�รหว�น ก�รหว�นมหล�ยวธดวยกน เชน ก�รหว�นสำ�รวย หว�นคร�ด กลบหรอไถกลบ ก�รหว�นหลงขไถ และก�รหว�นนำ�ตม

การหวานสำารวย หลงจ�กเตรยมดนโดยก�รไถดะไถแปรแลวนำ�เมลดพนธทไมไดเพ�ะใหงอกหว�นลงไปโดยตรง ปกตใชเมลดพนธ 1-2 ถงตอไร (1 ถงข�วเปลอก = 10 กก.) เมลดพนธทหว�นจะตกอยต�มซอกกอนดนและรอยไถ เมอฝนตกลงม� เมลดไดรบคว�มชนกจะงอก ก�รหว�นแบบนใชกบดนทมคว�มชนเพยงพออยแลว

การหวานคราดกลบหรอไถกลบ กระทำ�เชนเดยวกบก�รหว�นสำ�รวย แตใชคร�ดหรอไถเพอกลบเมลด ห�กดนมคว�มชนอยแลวเมลดกจะเรมงอกทนท ตนกล�ทขนม�โดยวธนจะตงตวไดดกว�

การหวานนำาตม ก�รหว�นแบบนนยมใชในพนททมนำ�ขงประม�ณ 3-5 ซม. ก�รเตรยมดนเหมอนก�รเตรยมดนทำ�น�ดำ�ดง

19

19

กล�วแลว หลงจ�กดนตกตะกอนเปนนำ�ใสแลว จงเอ�เมลดพนธจำ�นวน 1-2 ถงตอไร เพ�ะใหงอกแลวหว�นลงไป แลวไขนำ�ออกเมลดจะเจรญเตบโตเปนตนข�ว ก�รหว�นข�วแบบนจะตองมก�รปรบพนทใหสมำ�เสมอ และมก�รควบคมนำ�ได

การใสปยโดยธรรมช�ตแลวดนน�จะมแรธ�ตอ�ห�รพชตำ�กว�ดน

สำ�หรบปลกพชอน ๆ ทวไป ยงเมอไดปลกข�วตดตอกนม�หล�ยรอยป ปรม�ณธ�ตอ�ห�รกยงข�ดแคลน ตวอย�งเชน จ�กก�รวเคร�ะหตนข�วพนธน�งมล S-4 จ�กผลผลต 576 กก.ตอไร พบว�มปรม�ณธ�ตไนโตรเจน 6.84 กก. ธ�ตฟอสฟอรส 3.50 กก. และธ�ตโปรแตสเซยม 2.15 กก. เมอเทยบกลบไปเปนปรม�ณปยตอไรกจะไดเท�กบปยแอมโมเนยมซลเฟต (ใหธ�ตไนโตรเจน) จำ�นวน 34 กก. ปยซเปอรฟอสเฟต (ใหธ�ตฟอสฟอรส) จำ�นวน 17 กก. และปยโปแตส (ใหธ�ตโปแตสเซยม) จำ�นวน 3.5 กก. ทงนยงไมไดรวมแรธ�ตทเอ�ไปสร�งฟ�ง เท�กบแสดงใหเหนว�ข�วนนดดแรธ�ตจ�กดนน�ไปสร�งเมลดจรง ห�กปลกโดยไมมก�รใสปยกจะทำ�ใหดนนนเสอมคว�มอดมสมบรณลงเปนลำ�ดบ คว�มตองก�รธ�ตอ�ห�รหลกของข�วส�ม�รถวเคร�ะหไดดงแสดงในต�ร�งท 6 ซงจะเหนว�ข�วตองก�รธ�ตโปแตสเซยมในปรม�ณสง แตเนองจ�กดนน�สวนใหญของประเทศไทยเปนดนเหนยวและดนรวน ซงมกมธ�ตโปรแตสเซยมเพยงพอแกคว�มตองก�รของข�ว ยกเวนดนสวนใหญของภ�คตะวนออกเฉยงเหนอและภ�คใต บ�งแหงทเปนดนปนทร�ย ซงจะข�ดแคลนธ�ตโปแตสเซยม จงตองพจ�รณ�ใสธ�ตอ�ห�รนในดนดงกล�วนดวย เกษตรกรในปจจบนรจกใชปยเคมแทนก�รใชปยอนทรย เนองจ�กสะดวกและใหผลเรว แตสวนใหญจะใสในปรม�ณตำ�

20

20

เนองจ�กภ�วะท�งเศรษฐกจของเกษตรกรเปนขอจำ�กดทสำ�คญ อย�งไรกต�มท�งร�ชก�รไดมขอเสนอแนะสำ�หรบก�รใสปยเคมดงตวอย�งตอไปนคอ แบงก�รใสปยออกเปนสองครง โดยทครงแรกใสกอนปกดำ� 1 วน หรอใสวนปกดำ�หรอหลงจ�กปกดำ�ประม�ณ 15 วน เมอข�วตงตวไดแลว ครงท 2 ใสปลงปกดำ�แลวประม�ณ 35-45 วน ซงเปนชวงทข�วเรมสร�งชอดอกออน (ประม�ณ 30 วนกอนออกดอก) เปนก�รใสปยแตงหน� สวนชนดของปยอตร�ทใชจะขนอยกบลกษณะของดน วธปลกและประเภทของพนธข�ว เชนข�วน�ดำ�พนธข�วประเภทไวตอชวงแสงในสภ�พดนเหนยว ครงแรกใชปย 16-20-0 หรอ 18-20-0 หรอ 20-20-0 อตร� 20-30 กก./ไร ครงท 2 ใชปยแอมโมเนยซลเฟต (20%N) อตร� 15-30 กก./ไร หรอปยยเรย (45%N) อตร� 7-15 กก./ไร สวนข�วไมไวตอชวงแสง (น�ปรง) จะใชอตร�ปยทสงกว�

ต�ร�งท 6 ปรม�ณคว�มตองก�รธ�ตอ�ห�รหลกของข�วตอก�รสร�งผลผลตของข�ว

ปรม�ณธ�ตอ�ห�ร (กก./ไร)ผลผลต N P2O5 K2Oขาวไวแสง

เ ม ล ด 400

4 1.2 1.2

ฟ � ง 800

4 0.8 8.0

รวม 8 2.0 9.2ข า ว ไ ม ไ วแสง

เ ม ล ด 8 4.8 2.4

21

21

800ฟ � ง

12006 2.4 18.0

รวม 14 7.2 20.4ทม� : ก�รทำ�น�นำ�ฝน สถ�บนวจยข�ว, กรมวช�ก�รเกษตร

การกำาจดวชพชวชพชเปนปญห�ทสำ�คญทจะจำ�กดก�รเจรญเตบโตและ

ผลผลตของข�ว ถ�ไมมก�รจดก�รทดจะกอใหเกดคว�มเสยห�ยตอผลผลตม�ก วชพชจะขนไดทกแหงดวยปรม�ณและชนดแตกต�งกนไปในแตละพนทและวธก�รทำ�น� เชน น�หว�นจะมวชพชม�กกว�น�ดำ� เนองจ�กน�ดำ�มวธก�รเตรยมดนดกว�ก�รเกบวชพชออกไปกอนปกดำ� และก�รปลกเปนแถวเปนแนวส�ม�รถกำ�จดวชพชไดง�ยกว� บ�งพนทพบว�ช�วน�จะทำ�น�ดวยวธทงสองสลบกนไป เชน ทำ�น�หว�น 2-3 ป แลวกลบม�ทำ�น�ดำ�อก 1 ป (น�หว�นแกปญห�เร องแรงง�น น�ดำ�แกปญห�เร องวชพช) วชพชในน�ข�วมทงพวกใบกว�ง (ใบเลยงค) และใบแคบ (ใบเลยงเดยว) หรอพวกหญ�ต�ง ๆ และชน ดของว ชพ ชจ ะข นอย ก บสภ �พของพ นท น � เ ช นทน�ดอน หญ�แดง (Ischaemum rugosum), หญ�นก

สชมพ (Echinochloa colona), หญ�ชนอ�ก�ศ (Panicum repens)

ทน�ลมป�นกล�ง ข�เขยด (Monochoria vaginalis), แหวทรงกระเทยม (Elcocharis dulcis), หญ�หนวดปล�ดก (Fimbristylis miliacea), กกส�มเหล ยม (Scirpus grossus), เ ท ย น น � (Jussiaea linifolia)

22

22

ทน�ลมม�ก ส � ห ร � ย พ ง ช ะ โ ด (Cellatophyllum demersum), ส น ต ะ ว � ใ บ ข � ว (Ottelia alismodes), ส�หร�ยไฟ (Chara zeylanica), กกขน�ก (Cyperus difformis), หญ�ต�กลบ (Cyperus procerus)

ก�รปองกนกำ�จดวชพชส�ม�รถจะทำ�ไดหล�ยวธก�รเขตกรรม เชน ก�รไถ ก�รคร�ดกำ�จดดวยมอจนถงก�รใชส�รเคมทงนขนอยกบศกยภ�พของเกษตรกร ก�รปองกนกำ�จดส�ม�รถทำ�ไดตงแตกอนปลกเปนตนไป โดยทอ�จจะใชหลกก�รตอไปน

1. ก�รใชพนธข�วทเหม�ะสมและเมลดพนธทสมบรณ พนธพนเมองทมลกษณะตนสงใบปรกร�กหยงลงในแนวนอนจะแขงขนกบวชพชไดดกว�พนธทไดรบก�รปรบปรง ซงมลกษณะใบตง ตนเตยและร�กหยงลงในแนวดง เมลดพนธทสมบรณจะไดตนกล�ทแขงแรงมคว�มส�ม�รถแขงขนกบวชพชไดด อกอย�งหนงเมลดพนธทสะอ�ดปร�ศจ�กเมลดวชพชเจอปนกจะเปนก�รลดปญห�วชพชไดตงแตตน

2. ก�รเตรยมแปลงปลก ก�รไถดะเปนก�รพลกดนชนล�งขนด�นบนและดนด�นบนลงล�ง สวนขย�ยพนธของวชพชทอยใตผวดนเมอมคว�มชนเพยงพอกจะงอก เมอไถครงทสอง (ไถแปร) ในขณะทวชพชเรมงอกจะชวยทำ�ล�ยวชพชไปดวยสวนหนง บ�งร�ยพบว� ก�รไถครงทสองจะลดปรม�ณวชพชถงเกนครงถงเกอบหมด (ขนอยกบชนดของวชพชดวย) สวนขนตอนก�รคร�ดนนมวตถประสงค เพอเกบซ�กวชพชออกจ�กแปลงอยแลวทงยงชวยใหดนรวนซยข�วเจรญเตบโตดสวชพชทจะขนม�ภ�ยหลงไดอก ดงไดกล�วม�แลวว�ก�รปรบระดบพนทปลกข�วเปนสงทสำ�คญอย�งหนง ห�กปรบไมไดสมำ�เสมอจะทำ�ใหเกดปญห�วชพชในบรเวณทดอนกว�

23

23

และยงเปนทอยอ�ศยของหนอกดวย ถ�ห�กเกษตรกรส�ม�รถจะพถพถนในเรองเหล�นกจะชวยปองกนปญห�วชพชและศตรพชอน ๆ ไดดวธหนง

3. อตร�ปลกหรอคว�มหน�แนนของตนข�ว ก�รปลกดวยอตร�ทมคว�มหน�แนนสงกจะชวยปองกนกำ�จดวชพชได เนองจ�กตนกล�จะลดชองว�งทจะใหวชพชขนนน แตทงนตองไมแนนเกนไปจนตนข�วเกดสภ�พแกงแยงปจจยก�รเจรญเตบโตกนเอง จ�กก�รทดลองพบว�เมอใชเมลดพนธ 18 กก./ไร ในน�หว�น (อตร�ปกตประม�ณ 10 กก./ไร) และน�ดำ�อตร�ปกดำ� 25x25 ซม. จะลดปญห�วชพชและมผลผลตสงสด

โรคขาวโรคของข�วมหล�ยชนดและส�ม�รถทำ�ล�ยใหเกดคว�มเสย

ห�ยตอผลผลตตงแตระดบไมรนแรงจนกระทงรนแรงม�กเปนบรเวณกว�ง โรคของข�วทสำ�คญมดงตอไปน (ดขอมลเพมเตมไดจ�ก:http://www.rdi.ku.ac.th/TropRice_th/Disease%20management.htm)1. โรคทเกดจากเชอรา (fungus) ทสำาคญไดแก

โรคไหม (rice blast) เกดจ�กเชอ Pyricularia oryzaeโ ร ค ใ บ จ ด ส น ำ� ต � ล (brown leaf spot) เ ก ด จ � ก เ ช อ

Helminthosporium oryzaeโรคใบขดสนำ�ต�ล (narrow brown leaf spot) เกดจ�กเชอ

Cercospora oryzaeโรคถอดฝกด�บหรอโรคข�วตวผ (bakanae disease) เกด

จ�กเชอ Gibberella fujijuroiโ ร ค ก � บ ใ บ แ ห ง (sheath blight) เ ก ด จ � ก เ ช อ

Thanatephorus cucumeris

24

24

โรคก�บใบเน� (sheath rot) เกดจ�กเชอ Acrocylindrium oryzae

โรคดอกกระถน (false smut) เกดจ�กเชอ Ustileginoidea virens

2. โรคทเกดจากเชอแบคทเรย (bacteria)โ ร ค ข อ บ ใ บ แ ห ง (bacteria leaf blight) เ ก ด จ � ก เ ช อ

Xanthomonas oryzaeโรคใบขดโปรงแสง (bacteria leaf streak) เกดจ�กเชอ X.

translucens

3. โรคทเก ดจากเช อ ไวรส (virus) และมายโคพลาสมา (mycoplasma)

โรคใบสสม (yellow orange leaf virus disease) เก ดจ�กเชอไวรส โดยมเพลยจกจนหล�ยชนดเปนพ�หะ เชน เพลย จ ก จ น ส เ ข ย ว (Nephotettix virescens แ ล ะ N. nigropictus) เ พ ล ย จ ก จ น ป ก ล � ย ห ย ก (Recilia darsalis)

โรคจ หรอใบหงก (ragged stunt disease) เกดจ�กเช อไ ว ร ส โ ด ย ม เ พ ล ย ก ร ะ โ ด ย ส น ำ� ต � ล (Nilaparvata lugens) เปนพ�หะ

โรคเหล องเต ย (yellow dwarf disease) เก ดจ�กเช อ Mycoplasma โดยมเพลยจกจนสเขยว (N. virescens, N. nigropictus และ N. cincticeps) เปนพ�หะ

โ ร ค เ ข ย ว เ ต ย (grassy stunt disease) เ ก ด จ � ก เ ช อ Mycoplasma โ ด ย ม เ พ ล ย ก ร ะ โ ด ด ส น ำ� ต � ล (Nilaparvata lugens) เปนพ�หะ

4. โรคทเกดจากไสเดอนฝอย (nematode) ทสำาคญไดแก

25

25

ไส เด อนฝอยร�กปม (root knot nematode) เก ดจ�กไสเดอนฝอย (Meloidogyne graminicola)

แมลงศตรขาว(ด ข อ ม ล เ พ ม เ ต ม ไ ด จ � ก : http://www.rdi.ku.ac.th/TropRice_th/Insect%control.htm และด แ ม ล ง ด แ ล ะ ร � ย ใ น น � ข � ว จ � ก : http://www.doae.go.th/html/detail/insect/insect.htm#แมลงดในน�ข�ว)

แมลงหล�ยชนดเปนศตรข�วทร�ยแรงเมอมก�รระบ�ดม�กทำ�คว�มเสยห�ยแกผลผลตข�วมห�ศ�ล แมลงศตรข�วทสำ�คญ ๆ มดงนคอ

หนอนกอ (rice stem borer) เปนหนอนของผเสอกล�งคนหล�ยชนด เชน หนอนกอสครม (Scirpophaga incertulas) หนอนกอสชมพ (Sesamia inferens) โดยทตวหนอนจะเข�ไปในลำ�ตนข�ว ถ�อยในระยะข�วแตกกอทำ�ใหใบออนแหงต�ย เกดอ�ก�ร ยอดแหง “ ” (dead heart) ถ�ทำ�ล�ยในระยะออกรวงทำ�ใหคอรวงข�ดจ�กตนทำ�ใหดอกหรอเมลดลบเหนชอดอกเปนสข�วเรยกอ�ก�รนว� ข�วหวหงอก “ ” (white head)

หนอนกระท (rice army worm) เปนหนอนผเสอกล�งคนชอ Spodoptera mauritia ตวหนอนจะเข�ทำ�ล�ยตนกล�ในระยะทตนกล�อ�ย 25-30 วน โดยกดกนในเวล�กล�งคนสวนในเวล�กล�งวนตวหนอนจะหลบซอนต�มบรเวณคนน�หรอโคนตนกล�ข�วจะกดกนตนกล�จนไมมใบเหลออยเลย ลกษณะคล�ย ๆ ถกคว�ยกน

26

26

เพลยไฟ (rice thrips) เปนแมลงทใชป�กแทงดดนำ�เลยงจ�กใบข�วในระยะตนกล�และดอกในระยะออกรวงทำ�ใหเมลดลบ ข�วจะมอ�ก�รใบสเหลองเจรญเตบโตช� ใบจะมวนเข�ห�สวนกล�งของใบ ปล�ยใบจะแหงและเพลยไฟจะอ�ศยอยข�งใน ตนข�วทโตพนระยะตนกล�แลวจะไมไดรบคว�มเสยห�ย ยกเวนในชวงออกรวงดงกล�ว สภ�พอ�ก�ศแหงแลงหรอฝนตกนอยโอก�สทเพลยไฟจะระบ�ดมม�กกว�สภ�พทมฝนตกชมชน

เพลยจกจนสเขยว (green leafhopper: Nephotettix virescens) เปนแมลงทดดนำ�เลยงต�มใบ และก�บใบข�วทำ�ใหตนข�วเหลองซด และเปนพ�หะนำ�เชอไวรสทำ�ใหเกดโรคใบสสมดงกล�วม�แลว

เพลยกระโดดสนำ�ต�ล (brown planthopper, Nilaparvata lugens) เปนแมลงทใชป�กแทงดดนำ�เลยงจ�กก�บใบใกลระดบนำ� ทำ�ใหข�วชะงกก�รเจรญเตบโต และเหยวแหงเปนสนำ�ต�ล ทำ�ล�ยไดทกระยะของก�รเจรญเตบโต จะระบ�ดม�กในชวงทมอ�ก�ศรอนและคว�มชนสง เชน เดอนพฤษภ�คม มถน�ยน และกรกฎ�คม และยงเปนพ�หะของเชอโรคไวรสททำ�ใหเกดโรคเขยวเตยและโรคใบหงก

แมลงบว (rice gall midge : Orseolia oryzae) เปนแมลงมลกษณะคล�ยยง แตลำ�ตวเปนสชมพ จะว�งไขทใบข�ว ไขจะฟกเปนตวหนอนซงจะแทรกเข�ไประหว�งลำ�ตน และก�บใบดดกนหนอออนของตนข�ว ทำ�ใหใบมวนเปนหลอดหอหมตวหนอนเอ�ไวจนกระทงเปนตวแกบนออกไป หลอดดงกล�วเรยกว� หลอดบว “ ”หนอทเปนหลอดบวจะไมออกรวง ข�วทถกทำ�ล�ยจะแตกกอม�ก ตนข�วจะแคระแกรน เปนทสงเกตไดง�ย แมลงชนดนจะระบ�ดม�กในภ�คเหนอและภ�คตะวนออกเฉยงเหนอ

27

27

หนอนมวนใบ (rice leaf roller : Cnaphalocrocis medinalis) ตวทำ�ล�ยเปนหนอนของผเสอกล�งคน ว�งไขบนใบข�ว ฟกตวแลวตวหนอนจะชกใบเอ�ขอบของใบข�วใหมวนม�ตดกนและอ�ศยอยข�งในกดกนใบจนข�วเหลอแตแถบใบ ถ�ระบ�ดม�ก ๆ จะเหนใบข�วเปนสข�วเพร�ะไมมคลอโรฟลเหลออย

แมลงสง (rice bug : Leptocorisa aratoria) เปนแมลงทใชป�กแทงดดนำ�เลยงจ�กตนข�วโดยเฉพ�ะคอรวง ยอดออน และเมลดข�วในระยะนำ�นม ทำ�ใหเมลดข�วลบ เมลดข�วทถกทำ�ล�ยจะเหนเปนจดสนำ�ต�ลเตมไปหมด ถ�ระบ�ดม�กส�ม�รถทำ�ล�ยทำ�ใหเกดคว�มเสยห�ยไดอย�งม�ก

นอกจ�กนแลวยงมแมลงอกหล�ยชนดทพบในน�ข�ว เชน มวนเขยวข�ว (Nezar viridula), หนอนปลอก (Nymphula depunctalis), หนอนกระทคอรวง (Mythimna separata), ตกแตนข�ว (Hieroglyphus banian) ฯลฯ ซงส�ม�รถทำ�คว�มเสยห�ยไดระดบหนง และยงมแมลงททำ�ล�ยข�วในยงฉ�ง เชน ดวงงวงข�ว (Sitophilus oryzae), มอดแปง (Tribolium casteneum) ผเสอข�วเปลอก (Sitotroga cerealcella) เปนตน

สตวศตรขาวคว�มเสยห�ยทจะเกดขนตอผลผลตของข�ว ทสำ�คญอก

ประก�รหนงคอสตวต�ง ๆ ทกดกนตนข�วเปนอ�ห�รทสำ�คญ และเกดคว�มเสยห�ยอย�งกว�งขว�งไดแก

หน มหนหล�ยชนดททำ�คว�มเสยห�ยตอก�รเพ�ะปลกข�ว ไดแก หนพกใหญ หนพกเลก หนน�ทองข�ว หนหรงห�งย�ว หนหรงห�งสน เปนตน หนส�ม�รถเข�ทำ�ล�ยไดทกระยะก�รเจรญเตบโต

28

28

ของข�ว มก�รขย�ยพนธไดเรว มกอ�ศยอยบรเวณช�ยป� มคว�มส�ม�รถในก�รย�ยถนฐ�นเมอข�ดแคลนอ�ห�รทำ�ใหเกดก�รระบ�ดไดกว�งขว�ง

ปน� เปนสตวทเปนศตรข�วทสำ�คญอกชนดหนง เข�ทำ�ล�ยในระยะปกดำ�ใหม ๆ โดยจะกดตนข�วตรงบรเวณใตระดบนำ�ซงเปนสวนออนของตนข�ว ปน�ทนท�นตอสภ�พแวดลอมไดดม�ก ในชวงฤดทำ�น�มนจะอ�ศยอยในรบรเวณคนน� หลงก�รเกบเกยวมนจะขดรและจำ�ศล เมอเข�ฤดก�ลทำ�น�จะขดรออกม�พรอมกบมไขในทองและจะออกลกคร�วละม�ก ๆ จงทำ�ใหกำ�จดย�ก

นก นกททำ�คว�มเสยห�ยแกข�วเปนนกทอยกนเปนฝง เชน นกกระตด นกกระจ�บ นกกระจอก นกพร�บ เปนตน โดยสวนม�กจะเข�ทำ�ล�ยในระยะทข�วเรมตดเมลดจนถงข�วสกแก เมอมก�รทำ�น�ในพนทม�ก ๆ คว�มสญเสยจ�กนกกจะนอยลงเพร�ะมก�รกระจ�ยคว�มสญเสยใหลดนอยลงไป ช�วน�จงมกจะทำ�น�พรอม ๆ กน เพอลดคว�มสญเสยจ�กศตรพชต�ง ๆ รบกวน

การเกบเกยวและปฏบตหลงการเกบเกยวหลงจ�กทข�วออกดอกหรอมก�รผสมเกสรแลวประม�ณ

25-30 วน ข�วจะเรมสกแกซงจะทำ�ก�รเกบเกยวได ระยะข�วสกแกข�วจะมสเหลองอมเขยวหรอเรยกว�สพลบพลงข�วในระยะนเมลดยงไมแหงเตมท เมลดมคว�มชนประม�ณ 20-25% คว�มชนทเหม�ะสมสำ�หรบก�รเกบเกยวควรไมเกน 20% เพร�ะถ�คว�มชนสงจะทำ�ใหข�วมคณภ�พเลว คอจะเกดทองไขหรอทองปล�ซวเมอนำ�ไปสทำ�ใหข�วหกง�ย แตถ�จะเกบช�เกนไปทำ�ใหคอรวงหก ก�รเกบเกยวเพอทำ�พนธตองเกบเกยวเมอเมลดแหงเตมทแลว

29

29

ก�รเกบเกยวท�งภ�คกล�งจะใชเคยว สวนใหญจะเปนก�รเกยวว�งเรยง โดยจะเกยวใกลขอทหนงนบจ�กรวง ว�งข�วเปนกอง ๆ ร�ยไปบนกองฟ�งเมอแหงแลวจงหอบม�รวมกนมดดวยฟ�งข�วซงบดเข�ห�กนเรยกว�คะเนตหรอตอกเปนฟอน ในพนทน�ไมคอยแหงจะเกยวแบบ เกยวพนคำ� โดยเกยวข�วแลวมดเปนกำ� แลวสม“ ”กบตอซงต�กไวไมใหรวงข�วจมนำ� ก�รเกบเกยวข�วน�ปรงมกใชวธน สำ�หรบท�งภ�คใตบ�งจงหวดจะนยมเกบเกยวข�วดวย แกระ ตดทคอรวงแลวมดเปนกำ�เรยกว� เรยง นำ�ไปเกบไวในยงฉ�ง “ ”ตองก�รเมอไรแลวจงนำ�ม�นวด อย�งไรกต�มในพนททำ�น�ปรงทวไปจะเกบเกยวดวยเคยว

ก�รนวดข�ว เมอเกบเกยวแลวจะต�กมดข�วไวใหแหงประม�ณ 3-7 วน จนคว�มชนในเมลดลดลงประม�ณ 13-15% ช�วน�จะขนข�วจ�กน�ไปกองบนล�นสำ�หรบนวดข�วแลวใชแรงง�นสตว เชน วว คว�ย ขนไปเหยยบใหเมลดหลดจ�กรวง ในภ�คเหนอและภ�คตะวนออกเฉยงเหนอ นยมนวดข�วโดยใชแรงคนฟ�ดกำ�ข�วใหเมลดหลดในภ�ชนะทรองรบหรอใชฟ�ดกบแคร ในปจจบนหล�ย ๆ ทองทมก�รใชเครองจกรเข�ชวยในก�รนวด

ก�รทำ�คว�มสะอ�ดเมลด มวธก�รหล�ยอย�ง เชน โดยก�รส�ดข�วเพอใหลมพดเอ�สงเจอปนออกเมลดข�วเปลอกจะตกรวมกองทพน และวธพนบ�นโดยก�รฝดข�วในกระดง ปจจบนมเครองสฝดเปนเครองทนแรงทใชทำ�คว�มสะอ�ดเมลดข�วไดอย�งมประสทธภ�พ หลงจ�กทำ�คว�มสะอ�ดแลวจะมก�รต�กข�วอกประม�ณ 3-4 แดด เพอลดคว�มชนในเมลดใหลงเหลอประม�ณ 13-15% กอนจะนำ�ไปเกบในยงฉ�งตอไป

30

30

เอกสารและแหลงขอมลเพมเตมกรมวช�ก�รเกษตร. (ไมปร�กฏปท พมพ ). ก�รทำ�น�น ำ�ฝน

กรงเทพฯ : ฝ�ยฝกอบรม สถ�บนวจยข�ว กรมวช�ก�รเกษตร.

จำ�รส โปรงศรวฒน�. 2534. คว�มรเร องข �ว. กรงเทพฯ : สถ�บนวจยข�ว กรมวช�ก�รเกษตร.

ทรงเช�ว อนสมพนธ . 2531. พชไรส ำ�คญท�งเศรษฐกจของประ เทศไทย เล ม 1. เช ยง ใหม : ภ�ควช�พช ไร คณะเกษตรศ�สตร มห�วทย�ลยเชยงใหม.

พระศกด ศรนเวศน, เจรญศกด โรจนฤทธพเชษฐ. 2529. ก�รปรบปรงพนธพชเศรษฐกจของประเทศไทย. กรงเทพฯ : กลมหนงสอเกษตร.

ไสว พงษเก�, อ�รย วรญญวฒก, ดสต ศรพงษ, พระศกด ศร นเวศน, วชรนทร บญวฒน และสรพล อปดสสกล. 2525. พชเศรษฐกจ เลม 1. กรงเทพฯ ; ภ�ควช�พชไรน� คณะเกษตร มห�วทย�ลยเกษตรศ�สตร.

ศนยสถตก�รเกษตร. 2537. สถตก�รเกษตรของประเทศไทย ปเพ�ะปลก 2536/37. ส ำ�น กง�นเศรษฐก จก�รเกษตร . กระทรวงเกษตรและสหกรณ. กรงเทพมห�นคร.

FAO. 1994. Medium-term prospects for agricultural commodities project to the year 2000. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Rome.

คว�มรเพมเตมจ�ก Websites :พนธข�วพนเมองไทย: http://www.disc.doa.go.th/riceข � ว ต ด ต อ ย น ส :

http://www.eng.su.ac.th/biotech/rice.htm

31

31

ก�รปลกข�วหอมมะล 105: http://web.ku.ac.th/agri/rice105/rindex2.htmข�วและผลตภณฑข�ว (มขอมลเกยวกบสถ�นก�รณก�รผลตข�วไ ท ย แ ล ะ ม � ต ร ฐ � น ส น ค � ข � ว ไ ท ย ): http://www.charpa.co.th/bulletin/rice_exp.htmlข�ว:กลยทธก�รเพมศกยภ�พก�รสงออกสตล�ดคณภ�พ: http://www.charpa.co.th/bulletin/rice_potential_development.htmlCountry rice facts (ขอมลข�วประเทศต�งๆ): http://www.fao.org/WAICENT/FAO/AGRICULT/AGP/doc/riceinfo/Cคว�มรทกอย�งเกยวกบข�ว: http://www.riceweb.org/

32

32

คำาถามทบทวนเรองขาว

1. จงใหเหตผลว�ทำ�ไมข�วจงมคว�มสำ�คญตอเศรษฐกจและสงคมของประเทศไทยอย�งม�ก?

2. มหลกฐ�นอะไรทบงบอกว�ข�วมถนกำ�เนดอยในแถบเอเซยตะวนออกเฉยงใต และเอเซยใต

3. แหลงผลตข�วแหลงใหญทสดของไทยอยบรเวณใดและใหบอกจงหวดทผลตข�วม�กทสด 5 อนดบ

4. ปจจบนรฐบ�ลจดข�วอยในกลมพชทใหมก�รผลตลดลง รฐบ�ลว�งนโยบ�ยอย�งไรในก�รผลตข�ว

5. ทกล�วว�ข�วส�ม�รถปรบตวไดในวงกว�งหม�ยคว�มว�อย�งไร จงเปรยบเทยบใหเหนกบพชบ�งชนดทมก�รปรบตวไดในวงแคบ

6. จงแบงระยะก�รเจรญเตบโตออกเปนขนตอนโดยสมมตว�ข�วพนธนนมอ�ย 150 วน ใหกำ�หนดคร�ว ๆ ว�ในแตละระยะมชวงก�รเจรญเตบโตย�วน�นเท�ใด

7. จงใหคำ�จำ�กดคว�มของศพทบญญตตอไปน panicle initiation, photoperiodism, short day plant, lag vegetative growth, floating rice, harvest maturity, abdominal white

8. ข�วพนธไวตอชวงแสง 2 พนธ พนธท 1 ม critical daylength 11 ชม. 30 น�ท และพนธท 2 11 ชวโมง 50 น�ท, โดยปลกพนธท 1 ทเชยงใหม และพนธท 2 ทสงขล� ปลกพรอมกนเมอวนท 15 พฤษภ�คม ถ�มว�พนธไหนจะออกดอกกอน เพร�ะอะไร?

9. ใหคว�มหม�ยของพนธพนบ�นหรอพนเมองกบข�วพนธดท�งร�ชก�ร และใหเหตผลว�ทำ�ไมในหล�ย ๆ พนทเกษตรจงยงนยมปลกข�วพนธพนเมอง

10. ใหบอกชอพนธข�วทไดรบก�รคดพนธจ�กพนธพนเมองม�เปนพนธดท�งร�ชก�ร พนธทไดม�จ�กก�รผสมพนธ และพนธทปรบปรงโดยก�รชกนำ�ใหกล�ยพนธดวยรงส

11. ทำ�ไมฤดก�ลทำ�น�ของภ�คใตฝงตะวนตกจงแตกต�งจ�กภ�คใตฝงตะวนออก

12. จงบอกถงวตถประสงคของก�รไถดะ ไถแปร และก�รคร�ด13. จงบอกถงขอดขอเสยของวธก�รทำ�น�แบบหว�นข�วแหง (หว�น

สำ�รวย) หว�นข�วนำ�ตม และก�รปกดำ�14. ทำ�ไมสตรปยในน�ข�วจงใช 16-20-0 หรอ 18-20-0 และแบง

ก�รใสปย 2 ครง โดยทครงหลงหนกไปในท�งใหปยไนโตรเจนเพยงอย�งเดยว

15. เพร�ะเหตใดจงไมควรใชปยไนเตรดในน�ข�ว?16. ถ�เกษตรกรไมประสงคจะใชส�รเคมกำ�จดวชพช ท�นคดว�น�จะ

แนะนำ�วธก�รอน ๆ นอกเหนอจ�กก�รถอนดวยมออย�งไรบ�ง?17. จงบอกโรคของข�วทสำ�คญ ๆ ททำ�ล�ยผลผลตข�วเปนอย�งม�ก

ทผ�นม� ถ�เกดเหตก�รณระบ�ดของโรคต�ง ๆ ดงกล�วจะมวธก�รปองกนและกำ�จดอย�งไร?

18. จงบอกโรคข�วทเกดจ�กไวรสและใหบอกดวยว�เพลยจกจนทเปนพ�หะของแตละโรคนนแตกต�งกนอย�งไร?

19. แมลงศตรข�วทสำ�คญ ๆ มอะไรบ�ง แมลงแตละชนดทำ�ล�ยข�วในชวงก�รเจรญเตบโตไดอย�งไร?

20. จะเกบเกยวข�วใหมคณภ�พดควรจะทำ�อย�งไร?

34

34