บทที่ 12 - Ministry of Public...

2554-2558การสาธารณสขไทย370

สงแวดลอมและสขภาพคนไทยบทท 12

1. ผลกระทบตอสขภาพจากสารเคมภาคเกษตร

จากข อมลของส� านกควบคมพชและวสด

การเกษตร กรมวชาการเกษตร ไดแสดงใหเหน ปรมาณ

และ มลคาการน�าเขาวตถอนตรายทางการเกษตร ป

พ.ศ. 2545 - 2556 ของประเทศไทย พบวามแนวโนม

สง ขน โดยป พ.ศ. 2556 มปรมาณการน�าเข าถง

สถานการณผลกระทบตอสขภาพจากมลพษสงแวดลอม

สถานการณปญหาสขภาพทเกดจากมลพษสงแวดลอมมความส�าคญและทวความรนแรงมากยงขน โดยสถานการณ

ของปญหาสามารถแบงเปนประเภทของมลพษตามลกษณะของกลมอาชพและความเสยง แหลงของมลพษ และประชากร

กลมเปราะบาง โดยเฉพาะประชากรเดก โดยมรายละเอยดดงตอไปน

172,674 ตน หรอประมาณ 2.67 กโลกรมตอหวประชากร

มลคารวม 24,368 ลานบาท โดยมปรมาณของสารก�าจด

วชพช (herbicide) สงสดถง137,049 ตนรองลงมาไดแก

สารก�าจดแมลง (insecticide) ปรมาณ 21,486 ตน และ

สารปองกนและก�าจดโรคพช (fungicide) ปรมาณ 10,350

ตน ตามล�าดบ1 (ภาพท 12.1)

ภาพท 12.1 ปรมาณการน�าเขาวตถอนตรายทางการเกษตร พ.ศ. 2556

ทมา: ส�านกควบคมพชและวสดการเกษตร กรมวชาการเกษตร

2554-2558การสาธารณสขไทย 371

จากขอมลของส�านกงานสถตแหงชาต พ.ศ. 2557 พบวา มผท�างานอยในภาคเกษตรกรรมถง 12.73 ลานคน คดเปนรอยละ 33.42 ของประชากรทงประเทศ ปญหาสขภาพของแรงงานนอกระบบรวมถงผทท�างานอยในภาคเกษตรกรรม จ�านวน 3.9 ลานคน สวนใหญเกดจากการบาดเจบ หรออบตเหตจากการท�างาน ปญหาดานสภาพแวดลอมในการท�างาน เชน อรยาบถในการท�างาน ฝน ควน กลน และมแสงสวางไมเพยงพอ ปญหาดานความไมปลอดภยในการท�างาน เชน ไดรบสารเคมเปนพษ เครองจกร เครองมอทเปนอนตราย และไดรบอนตรายตอระบบประสาทห ประสาทตา จากขอมลการส�ารวจทางสขภาพในกล มแรงงานนอกระบบพบวาจ�านวนผไดรบอบตเหตจากการไดรบสารเคมทเปนอนตราย รอยละ 1.83 จากทงหมด 3.9 ลานคน แมวา ไมไดแยกยอยวาเปนสารเคมประเภทใด แตมจ�านวนของเกษตรกรทปวยดวยพษสารเคมก�าจดศตรพชรวมอยดวย จากขอมลของส�านกงานหลกประกนสขภาพแหงชาต ทไดรวบรวมจ�านวนและอตราผปวยในจากพษของสารเคมก�าจดศตรพช ตามบญชจ�าแนกโรคระหวางประเทศ (ICD-10) ตอประชากร 100,000 คน จากสทธหลกประกนสขภาพถวนหนาป พ.ศ. 2550 – 2555 พบอตราปวยเฉลย 17.62 ตอประชากร 100,000 ตอป โดยในป พ.ศ. 2555 มผปวยจ�านวน 7,669 ราย (อตรา 16.88 ตอ 100,000 ประชากร) โดยจ�าแนกเปนโรคพษจาก organophosphate and carbamate insecticides

จ�านวน 2,514 ราย (อตรา 5.35 ตอ 100,000 ประชากร) โรคพษจาก halogenated insecticides จ�านวน 149 ราย (อตรา 0.33 ตอ 100,000 ประชากร) โรคพษจาก herbicides and fungicides จ�านวน 3,006 ราย (อตรา 6.62 ตอ 100,000 ประชากร) โรคพษจากสารเคมอนๆ จ�านวน 2,000 ราย (อตรา 4.40 ตอ 100,000 ประชากร)

โดยจากขอมลรายงานการเฝาระวงโรคของส�านกระบาดวทยา (รง. 506/2) ป พ.ศ. 2556 พบผปวยทไดรบสารพษจากสารปองกนก�าจดศตรพช จากการท�างานและสงแวดลอม จ�านวน 547 ราย อตราปวย 0.85 ตอ 100,000 คน ไมมรายงานผเสยชวต พบผปวยตลอดป มรายงานผปวยสงขนในชวงเดอนพฤษภาคมถงสงหาคมซงเปนชวงฤดฝน ซงเปนชวงเวลาทเกษตรกรเรมม การเพาะปลกและการใชสารปองกนก�าจดศตรพชมากขน4

ขอมลการตรวจคดกรองภาคเกษตร

จากขอมลตงแตป พ.ศ. 2554 - 2557 ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม กรมควบคมโรค ไดรวบรวมขอมลการตรวจคดกรองความเสยง การรบสมผสสารก�าจดศตรพช ดวยแบบคดกรองความเสยง และคดกรองดวย Reactive Paper ส�าหรบกลมออรกาโนฟอสเฟต และคารบาเมท โดยมจ�านวนคดกรองดวย reactive paper เฉลยปละประมาณ 350,860 ราย โดยเฉลยพบผลเสยงปละ 113,180 ราย คดเปนรอยละ 32.14 รายละเอยดดงตารางท 12.1

ตารางท 12.1 ขอมลการคดกรองความเสยงของเกษตรกร ป พ.ศ. 2554 - 2557

พ.ศ. จ�านวนจงหวด

ทรายงาน

คดกรองดวยแบบคดกรองความเสยง คดกรองดวย Reactive Paper

จ�านวนทคดกรอง(ราย)

ผลเสยง(ราย)

รอยละความเสยง

จ�านวนทคดกรอง(ราย)

ผลเสยง(ราย)

รอยละความเสยง

2554 74 716,571 ... ... 533,524 173,243 32.47

2555 31 245,317 ... ... 244,822 75,749 30.94

2556 50 272,873 57,374 21.03 310,490 95,739 30.83

2557 71 202,476 72,740 35.93 314,603 107,989 34.33

รวม 1,437,237 130,087 28.48 1,436,439 452,720 32.14

ทมา: กลมอาชวอนามย ส�านกโรคจากการประกอบอาชพและสงแวดลอม (31 ตลาคม พ.ศ. 2557)หมายเหต: 1. ปพ.ศ. 2554 - 2555 ไมมผลการคดกรองความเสยงดวยแบบคดกรองฯ 2. ไมสามารถหาความสมพนธระหวางผลการคดกรองดวยแบบคดกรองฯ กบ กระดาษ Reactive Paper ไดเนองจาก ผทถก

คดกรองบางรายไมถกคดกรองดวยแบบคดกรอง กอนการคดกรองดวยกระดาษ Reactive Paper


2. ผลกระทบตอสขภาพจากมลพษอตสาหกรรม

จากการ เ ร ง ขยายต วทา ง เศรษฐก จของ

ประเทศไทย โดยมการด�าเนนการผานแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ในระยะเวลา 40 ปท

ผานมาไดเกดพนทส�าหรบกจการอตสาหกรรมหลากหลาย

รปแบบ โดยเฉพาะรปแบบนคมอตสาหกรรมมมากกวา 60

แหง ครอบคลม 18 จงหวด ทวประเทศ5)

จากขอมลจ�านวนสถานประกอบการในประเทศไทย

ณ วนท 31 ธนวาคม พ.ศ. 25576 มการตงสถานประกอบ

การทงสน จ�านวน 141,247 โรงงาน ซงหากแยกประเภท

สถานประกอบการแลวใน 5 อนดบแรกดงแสดงในตาราง

ท 12.2

ตารางท 12.2 จ�านวนและรอยละสถานประกอบการ

จ�าแนกตามหมวดอตสาหกรรม พ.ศ. 2557

ประเภทสถานประกอบการ จ�านวน รอยละ

ผลตภณฑจากพช

การผลตทไมจ�าเพาะเจาะจง/อนๆ

อตสาหกรรมผลตโลหะ

อตสาหกรรมยานพาหนะ

อตสาหกรรมอาหาร

อตสาหกรรมเคมภณฑและผลตภณฑ

เคม

44,165

13,619

12,970

10,472

8,341

3,399

31.26

9.64

9.18

7.41

5.90

2.40

ทมา: กรมโรงงานอตสาหกรรม กระทรวงอตสาหกรรม

นอกจากการตงสถานประกอบการทอยในเขตนคม

อตสาหกรรมแลว ยงมการตงสถานประกอบการทไมได

อยในเขตนคมอตสาหกรรม ซงกระจายตวอยตามเขต

พนทจงหวดตางๆ เปนจ�านวนมาก สงผลใหปญหามลพษ

อตสาหกรรมกระจายอยทกพนททกภาคของประเทศไทย

พรอมๆ กบการใชสารเคมปรมาณมหาศาลในทกภาคการ

ผลต กอใหเกดผลกระทบตอสงแวดลอม เชน ปญหากาก

เคมและของเสยอนตรายจ�านวนมาก ปญหาน�าเสยและ

มลพษอากาศ ปญหาการปนเปอนของสารเคมในแหลงน�า

และดน รวมทงในวงจรหวงโซอาหาร เปนตน จากขอมล

ของกระทรวงอตสาหกรรม7 พบวา ในปงบประมาณ

2557 ระหวางเดอนตลาคม พ.ศ. 2556 – กนยายน พ.ศ.

2557 มเรองรองเรยนโรงงานทสรางผลกระทบตอสง

แวดลอม จ�านวน 388 เรอง โดยเรองทรองเรยนมากทสด

คอ ปญหากลนเหมน100 เรอง ปญหาฝนละออง/เขมาควน

83 เรอง ปญหาน�าเสย 79 เรอง ปญหาเสยงดง 45 เรอง

ปญหาสงปฏกล/กากอนตราย 13 เรอง ปญหากจการ

เหมองแร 7 เรอง และปญหาอนๆ 61 เรอง

ผลกระทบจากกจการภาคอตสาหกรรมดงกลาวม

ผลตอสขภาพของประชาชนและคนงานจ�านวนมาก กอ

ใหเกดการเจบปวยดวยโรคจากมลพษอตสาหกรรมและ

สารเคมอนตราย โดยขอมลจากกองทนเงนทดแทน8

ป พ.ศ. 2557 พบจ�านวนผ ประสบอนตรายจากการ

ท�างาน 100,234 คน ในจ�านวนนมผทประสบอนตรายจาก

การระเบด จ�านวน 68 คน กาซ 105 คน สงมพษ สารเคม

จ�านวน 4,622 คน และจากสภาพแวดลอมเกยวกบการ

ท�างานอนๆ รวมจ�านวน 7,775 คน

2.1 ผลกระทบทางสขภาพจาก

โรงงานอตสาหกรรม

สามารถจ�าแนกไดหลายลกษณะ เชน

จ�าแนกตามประเภทของกจการ จ�าแนกตามลกษณะ

ของสารมลพษ หรอจ�าแนกตามชวงเวลาของการเกด

ผลกระทบ ตวอยางเชน ผลกระทบแบบเฉยบพลน หรอ

แบบเรอรง เปนตน จากขอมลอบตเหตสารเคมของศนย

ความเปนเลศแหงชาตดานการจดการสงแวดลอมและ

ของเสยอนตราย (พ.ศ. 2551 - 2555) พบวาการเกด

อบตภยจากวตถเคมแนวโนมสงขนเรอยๆ โดยเฉพาะจาก

สารเคม รองลงมา คอ กาซไวไฟและน�ามนเชอเพลง และ

โดยสวนใหญอบตภยจากวตถเคมเกดขนในกระบวนการ

เกบ รองลงมา คอ ในระหวางการใช การผลต และการ

ขนสงตามล�าดบ

จากรายงานเฝาระวงทางระบาดวทยา9

เมอป พ.ศ. 2554 ในรปแบบเชงรบ ตงแต พ.ศ. 2545 –

2552 พบวา มรายงานผปวยดวยพษโลหะหนก จ�านวน

49 ราย เฉลยปละ 7 ราย ดงตารางท 12.3


ตารางท 12.3 จ�านวนผปวยดวยพษจากสารโลหะหนก

พ.ศ. 2545 - 2552

ประเภทสถานประกอบการ จ�านวน รอยละ

สารตะกว 27 55.10

แคดเมยม 7 14.28

ดบกและสวนประกอบ 5 10.2

สารหน 4 8.16

ทองแดง 1 2.04

อน ๆ 5 10.20

ทมา: ส�านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

ทงนผ ปวยจากพษโลหะหนกสวนใหญ มอาชพ

รบจาง และพบการสมผสสารตะกวในเดกสงขน รวมถง

ในรายงานเกยวกบพษสารระเหยและตวท�าละลาย (toxic

effect of solvents) พบมจ�านวนผปวยจากพษสารระเหย

และสารละลายจ�านวน 78 ราย และมรายงานจ�านวน

ผปวยทไดรบพษจากกาซ จ�านวน 253 ราย อกดวย

เหมองทองค�าภทบฟา ตงอย ในพนทต�าบลเขาหลวง อ�าเภอวงสะพง จงหวดเลย มประชาชนในพนท

จ�านวน 3351 คน 780 หลงคาเรอน จาก 6 หมบาน ไดเรมเปดด�าเนนการผลตแรตงแตป พ.ศ. 2549 และ

ปดกจการชวคราวในป พ.ศ. 2556 เนองจากหมดอายสมปทานและการอนญาตใชพนทปาไม ผลการเฝาระวง

คณภาพสงแวดลอมในพนทเหมองทองค�า พบวา (1) มโลหะหนก คอ แคดเมยมเกนคามาตรฐานในน�าบาดาลท

ใชผลตน�าประปาของบานนาหนองบง หม 3 (2) มสารหนและแมงกานสเกนคามาตรฐานน�าผวดนบรเวณล�าน�า

หวยเหลก และแมงกานสเกนคามาตรฐานน�าผวดนบรเวณล�าน�าหวยผก (3) ตรวจพบสารหนเกนคามาตรฐานใน

หอยขม (4) ผลการตรวจดนพบวามสารหนเกนคามาตรฐาน10

ผลกระทบตอสขภาพ จากการด�าเนนงานเฝาระวงสขภาพของส�านกงานสาธารณสขจงหวดเลย ในป พ.ศ.

2557 โดยการเชอมโยงการเฝาระวงสขภาพกบผลการเฝาระวงสงแวดลอมและผลการตรวจรางกายผทพบสารหน

ในปสสาวะเกนคามาตรฐาน ( 50 มก./ลตร) โดยแพทยผเชยวชาญ พบวา กลมเสยงมารบการตรวจรางกายจ�านวน

208 ราย พบผมอาการทางคลนกของโรคพษสารหนจากสงแวดลอมโดยพบตมแขงทฝามอฝาเทา (arsenical

keratosis) จ�านวน 21 ราย (รอยละ10.09)

กรณศกษาเหมองทองค�า อ�าเภอวงสะพง จงหวดเลย

2.2 ผลกระทบจากกจการเหมองโลหะ

กระบวนการท�าเหมองโลหะกอใหเกด

ผลกระทบสงแวดลอมและสขภาพของประชาชนทอยโดย

รอบ เชน ปญหาฝนละอองจากการระเบดเหมอง ปญหา

การปนเปอนโลหะหนกตางๆ เชน สารหน ตะกว แมงกานส

เปนตน ปจจบนประเทศไทยมกจการเหมองโลหะทส�าคญ

เชน เหมองทองค�าซงครอบคลม 3 จงหวด คอ พจตร

เพชรบรณ และพษณโลก และอกแหลงคอเหมองทองค�า

ภทบฟา ตงอยในพนทต�าบลเขาหลวง อ�าเภอวงสะพง

จงหวดเลย นอกจากเหมองทองค�าแลว เหมองโลหะอนๆ

แมจะเลกประกอบกจการไปนานแลว แตการปนเปอน

สงแวดลอมและผลกระทบตอสขภาพกยงคงอย เชน

เหมองตะกวคลต อ�าเภอทองผาภม จงหวดกาญจนบร

เหมองสงกะส อ�าเภอแมสอด จงหวดตาก เหมองดบก

อ�าเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช เปนตน


ปญหาพษแคดเมยมจากสงแวดลอมทอาจเกยวเนองกบกจการเหมองทส�าคญ คอ กรณการตรวจพบสาร

แคดเมยมในสงแวดลอมและพชผลเกษตร ในเขตต�าบลพระธาตผาแดง ต�าบลแมตาว และต�าบลแมก ของอ�าเภอ

แมสอด โรงพยาบาลแมสอดรวมกบหนวยบรการสาธารณสขในพนท และส�านกงานสาธารณสขจงหวดไดมการ

ประเมนสขภาพของประชาชน ท�าการตรวจหาระดบแคดเมยมในปสสาวะของประชาชนอายตงแต 15 ปขนไป

ครงแรกในป พ.ศ. 2547 - 2548 ครงทสองในป พ.ศ. 2552 และครงท 3 ในป พ.ศ. 2558 โดยมวตถประสงคเพอ

ส�ารวจขอมลการบรโภคขาวทอาจปนเปอนสารแคดเมยม คนหาประชากรทมระดบแคดเมยมในปสสาวะสงกวา

ปกตและประเมนการท�างานของไตและคดกรองโรคอนๆ ทอาจท�าใหไตท�างานผดปกต ซงในป 2558 มประชากร

มารบการตรวจ 2,895 ราย เพศชาย 1,119 ราย (รอยละ 38.7) และเพศหญง 1,776 ราย (รอยละ 61.3) มอาย

เฉลย 52.5 ป ประชากรทส�ารวจรอยละ 51.3 ยงบรโภคขาวทอาจปนเปอนสารแคดเมยม และพบวาประชากร

2,359 ราย (รอยละ 81.5) มระดบแคดเมยมในปสสาวะปกต ประชากร 422 ราย ( รอยละ14.6) มระดบแคด

เมยมคอนขางสงคอ 5-10 ไมโครกรม/กรมครเอตนน และประชากร 114 ราย (รอยละ3.9) อยในระดบสงคอ

มากกวา 10 ไมโครกรม/กรมครเอตนน13

กรณศกษาเหมองสงกะส อ�าเภอแมสอด จงหวดตาก

การปนเปอนสารหนในพนท อ�าเภอรอนพบลย เกดจากกระบวนการผพงตามธรรมชาตของหนและดนจาก

เทอกเขาทางดานทศตะวนตกของพนท ซงเปนแหลงแรดบกและวลแฟรมทมแรอารซโนไพไรตเกดขนปะปนอยใน

สายแร ไดกอใหเกดการแพรกระจายของสารหนสสงแวดลอม โดยมกระบวนการท�าเหมองแรและกระบวนการ

แตงแรดบกเปนตวเรงใหเกดการแพรกระจายของสารหนในปรมาณทสงขน11

จากการศกษาผลกระทบตอสขภาพโดยมหาวทยาลยสงขลานครนทร ในป พ.ศ. 2554 โดยท�าการตรวจ

คดกรองเดกประถมศกษาปท 6 ในโรงเรยน 3 แหงในพนทเสยงสง หม 2, 12 และ 13 พบเดกทไดรบผลกระทบ

ประมาณ 50 รายและในป พ.ศ. 2557 ไดศกษาตดตาม case ทขนทะเบยน และเดก 50 ราย รวมทง case ท

เปนโรคแตไมไดลงทะเบยน พบ case 110 ราย เปน new case เดกอาย 15 - 16 ป จ�านวน 7 ราย มรอยโรค

ชดเจน 3 ราย ใน old case น พบเปน skin carcinoma include Bowen’s disease 9 ราย12

กรณศกษาเหมองดบก อ�าเภอรอนพบลย จงหวดนครศรธรรมราช


2.3 ผลกระทบจากกจการเหมองหนและ

โรงโมปจจบนกจการเหมองหนอตสาหกรรม

และโรงโม บดย อยหน ในประเทศไทยมจ� านวน 461 แหง14 และจากกระบวนการเหมองหนอตสาหกรรมและโรงโมบดยอยหน ตงแตกระบวนการระเบดภเขาเพอเอาหนมาแปรรปตางๆ จนถงกระบวนการขนสงวตถนน อาจกอใหเกดปญหาทงทางดานอากาศ น�า เสยงภมทศนและรวมทงความปลอดภยของผประกอบอาชพและประชาชนทอาศยอยใกลเคยง ซงมลภาวะทส�าคญ คอฝนละออง โดยเฉพาะในพนทแหลงหนและ โรงโมหน ตวยางเชน ปญหามลพษจากฝนในพนทท�าเหมองหนและโรงโมหน บรเวณต�าบลหนาพระลานและบรเวณใกลเคยงจงหวดสระบร ปญหามลพษจากฝนในพนทโรงโมหนบรเวณต�าบลนาบว อ�าเภอเมองสรนทร จงหวดสรนทร ปญหามลพษจากฝนในพนทท�าเหมองหนและ โรงโมหน อ�าเภอเมอง จงหวดชลบร

ขอมลจากสรปรายงานเฝาระวงโรค ส�านกระบาดวทยา กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข ระบวา ปพ.ศ. 2556 มรายงานผปวยโรคปอดจากการประกอบอาชพ จ�านวน 184 ราย อตราปวย 0.28 ตอประขากรแสนคน และไมมรายงานผเสยชวต โดยพบวามผปวยโรคปอดจากฝนหน 2 ราย (รอยละ 1.09)[15]

ส� าหร บพ นท ท ไ ด ร บผลกระทบได ด�าเนนการตรวจคดกรองประชาชนทอาศยอยรอบพนทเหมองหนและโรงโม เชน ในป พ.ศ. 2556 ประชาชนทอาศยรอบพนทโรงโมหนบรเวณต�าบลนาบวอ�าเภอเมองสรนทร ไดรบการตรวจคดกรองสขภาพทวไป จ�านวน 251 คน และไดรบการเอกซเรยปอดจ�านวน 47 คน ผลปรากฏวามผลการตรวจเอกซเรยปอด อยในระดบปกต จ�านวน 4 คน คดเปนรอยละ 8.51 สวนทเหลอมภาวะผดปกต ถง 43 คน คดเปนรอยละ 91.49 หรอในกรณปญหามลพษจากฝนในพนทท�าเหมองหนและโรงโมหน อ�าเภอเมอง จงหวดชลบร ซงไดมการด�าเนนการเฝาระวงสขภาพมาอยางตอเนอง ตวอยาง เชน ในปพ.ศ. 2558 โรงพยาบาลชลบรไดด�าเนนการตรวจคดกรองสขภาพประชาชนทไดรบผลกระทบจากฝนหนรอบเหมองแรและโรงโมหน ในอ�าเภอเมองชลบรและอ�าเภอบานบง มการตรวจเอกซเรยปอด จ�านวน 657 ราย พบวามผลการตรวจเอกซเรยปอดอยในระดบปกตจ�านวน 261 ราย คดเปนรอยละ 39.73 สวนทเหลอ

มภาวะผดปกต ถง 396 ราย คดเปนรอยละ 60.27

3. มลพษทางอากาศและปญหาหมอกควนไฟปาป ญหามลพษทางอากาศเป นป ญหาทาง

สงแวดลอมทมความส�าคญของประเทศไทย เนองจากเปนปญหาทท�าใหเกดผลกระทบตอประชาชนเปนวงกวาง ในปพ.ศ. 2557 กรมควบคมมลพษมการรายงานสถานการณมลพษทางอากาศของประเทศไทย พบวาปญหาทส�าคญ ไดแก ฝนละออง (โดยเฉลยลดลงจากป พ.ศ. 2556 รอยละ 3 ) กาซโอโซน (โดยเฉลยเพมขนจากป 2556 รอยละ 2 ) และสารเบนซน (ลดลงรอยละ 9 ไมรวมพนทมาบตาพด) ซงจ�านวนวนทดชนคณภาพอากาศ (Air Quality Index: AQI) เกนคามาตรฐาน สงสดในจงหวดสมทรปราการเปน จ�านวน 132 วนรองลงมาคอ จงหวดสระบร พระนครศรอยธยา นครสวรรค ปทมธานและนนทบร (114, 97, 81, 73 และ 73 วน ตามล�าดบ) แหลงก�าเนดหลกของสารมลพษ ไดแก กจกรรมทใชปโตรเลยมและพลงงาน โดยเฉพาะในภาคอตสาหกรรมการผลต การขนสง และภาคครวเรอน16 โดยสถานการณปญหามลพษจากหมอกควนทางภาคเหนอ ไดแก จงหวดเชยงใหม เชยงราย แมฮองสอน ล�าปาง ล�าพน พะเยา แพร นาน และตาก ชวงระหวางวนท 1 มกราคม - 30 เมษายน พ.ศ. 2558 พบวา จงหวดทมจ�านวนวนของคาฝนละอองฯ PM10 เกนคามาตรฐานสงสดเรยงตามล�าดบ ไดแก จงหวดเชยงราย มคาเทากบ 381 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร เมอวนท 18 มนาคม 2558 แหลงก�าเนดหลกของสารมลพษ ไดแก การเกดปญหาไฟปา การเผาเศษวชพชและวสดทางการเกษตร การเผาขยะชมชน

การคมนาคม ฯลฯ17

ตารางท 12.4 จ�านวนวนทคาดชนคณภาพอากาศ (Air

Quality Index: AQI) เกนคามาตรฐานสงสดในพนทตางๆ

ของประเทศไทย ป พ.ศ. 2557

ล�าดบ จงหวด จ�านวนวน

1 สมทรปราการ 132

2 สระบร 114

3 พระนครศรอยธยา 97

4 นครสวรรค 81

5 ปทมธาน 73

6 นนทบร 73

ทมา : กรมควบคมมลพษ, 2558


จากขอมลในป พ.ศ. 2558 ทไดจากการรายงาน

ขอมลสขภาพจากปญหาหมอกควนในระบบการเฝาระวง

ของส�านกงานปองกนควบคมโรคท 10 จงหวดเชยงใหม

ใน 8 จงหวดของพนทภาคเหนอตอนบนโดยเมอพจารณา

ถงการเกดโรค ตลอดทง 4 เดอนหรอ 17 สปดาห พบวา

มรายงานผปวยใน 4 กลมโรคทเฝาระวง จ�านวนทงสน

826,247 ราย คดเปนอตราปวย 14,533.03 ตอประชากร

แสนคน โดยมกลมโรคทส�าคญดงตารางท 12.5 ส�าหรบ

จงหวดทมการรายงานผ ปวยในภาพรวมสงสด ไดแก

จงหวดล�าพน อตราปวย 21,526.02 ตอประชากรแสน

คน รองลงมาไดแก จงหวดแพร และล�าปาง อตราปวย

19,776.58 และ 18,620.50 ตอประชากรแสนคน ตาม

ล�าดบ17

ตารางท 12.5 อตราปวยตอประชากร 100,000 คน จาก

กลมโรคทเกดจากปญหาหมอกควน พ.ศ. 2558

ล�าดบ กลมโรค อตราปวย

1 กลมโรคหวใจและหลอดเลอดทกชนด 8,291.62

2 กลมโรคทางเดนหายใจทกชนด 5,218.89

3 กลมโรคผวหนงอกเสบ 521.05

4 กลมโรคตาอกเสบ 8,291.62

ทมา: ส�านกงานปองกนควบคมโรคท 10

4. ผลกระทบตอสขภาพจากขยะอนตราย

ในปพ.ศ. 2557 กรมควบคมมลพษไดมการ

ส�ารวจขยะมลฝอยชมชนทวประเทศ พบวาประเทศไทย

มปรมาณขยะทเกดขนทงหมด 26,171,360.76 ตนตอป

ขยะมลฝอยดงกลาว องคกรปกครองสวนทองถน จ�านวน

4,422 แหง มการใหบรการเกบขนและสามารถน�าไปก�าจด

ย งสถานท ก� า จ ดขยะม ลฝอยท ถ กต อ งประมาณ

7.88 ลานตน หรอ 21,583 ตนตอวน คดเปนรอยละ 53

ของปรมาณขยะมลฝอยชมชนทเกบขนไดและปรมาณ

ขยะมลฝอยชมชนอกประมาณ 6.91 ลานตน หรอ

18,938 ตนตอวน คดเปนรอยละ 46 ของปรมาณขยะ

มลฝอยชมชนทเกบขนได จะถกน�าไปก�าจดยงสถานท

ก�าจดขยะมลฝอยทไมถกตอง เชน การเผากลางแจง

การเทกองทงในบอดนเกาหรอพนทรกราง โดยเฉพาะ

อยางยงองคกรปกครองสวนทองถนขนาดเลก18 ปญหา

มลพษจากของเสยอนตรายทสามารถสงผลกระทบตอ

สขภาพของมนษยและสงแวดลอมทส�าคญ ไดแก

4.1 ของเสยอตสาหกรรม

ในปพ.ศ. 2557 คาดการณปรมาณการ

เกดของเสยอนตรายจากอตสาหกรรมเกดขนประมาณ

2.0651 ลานตน ซงลดลงจากปพ.ศ. 2556 ประมาณ

0.625 ลานตน หรอคดเปนรอยละ 23.23 ของเสยอนตราย

จากอตสาหกรรม เกอบครงหนงเกดขนในภาคตะวนออก

รองลงมา คอ กรงเทพมหานครและปรมณฑล และภาค

กลาง ซงจะถกควบคมดวยกฎหมายและขอบงคบของ

กรมโรงงานอตสาหกรรม และการนคมอตสาหกรรม

แหงประเทศไทย โดยมสถานทรบก�าจดทไดรบอนญาต

จากกระทรวงอตสาหกรรม 461 แหง เปนโรงงานทรบ

ก�าจดดวยวธฝงกลบอยางปลอดภย 3 แหง โรงงานเผา

ท�าลายในเตาเผาปนซเมนตและเตาเผาของเสยอนตราย

12 แหง และโรงงานรไซเคลของเสยอนตราย 446 แหง18

อยางไรกตาม ยงพบการลกลอบทงกากอตสาหกรรม

โดยเฉพาะในภาคตะวนออก ซงมโรงงานอตสาหกรรม

หนาแนนและเปนพนทตงของนคมอตสาหกรรมหลายแหง

4.2 ขยะอเลกทรอนกส

ในป พ.ศ. 2557 คาดการณปรมาณ

การเกดขยะอเลกทรอนกส (E-waste) หรอซาก

ผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส (Waste

from Electrical and Electronic Equipment:

WEEE) ประมาณ 376,801 ตน หรอคดเปนรอยละ

65.4 ของขยะอนตรายจากชมชนท เกดขนทงหมด

576,316 ตน โดยประมาณ 199,515 ตน เปนของเสย

อนตรายประเภทอนๆ จากชมชน เชนแบตเตอร หลอดไฟ

ภาชนะบรรจสารเคมเปนตน คดเปนรอยละ 34.618 โดย

พบวาในบางชมชนมการประกอบอาชพรบซอและ

คดแยกซากผลตภณฑเครองใชไฟฟาและอเลกทรอนกส

เชน คอมพวเตอร โทรทศน ตเยน เครองซกผาฯลฯ เพอ

คดแยกเอาโลหะหรอชนสวนทมคาน�าไปจ�าหนาย เชน

อ�าเภอฆองชย จงหวดกาฬสนธ อ�าเภอบานใหมไชยพจน

จงหวดบรรมย อ�าเภอเของใน จงหวดอบลราชธาน เปนตน

โดยมกระบวนการท�างานบางอยางทไมถกตองตามหลก


วชาการ เชน การใชไฟผาคอมเพรสเซอรตเยน การทบ

หลอดภาพโทรทศน การเผาสายไฟเพอเอาทองแดง ฯลฯ

พ.ศ. 2558 ประเทศไทยก�าลงประสบ

ปญหาขยะอเลกทรอนกส เนองจากอาจท�าใหเกดความ

เสยงทท�าใหสารเคมและโลหะทอยภายในอปกรณตางๆ

เหลานมโอกาสปนเปอนสสภาพแวดลอมและเกดการ

สมผสกบรางกายของผปฏบตงานและผ ทอาศยอย ใน

ชมชนโดยรอบได ผลกระทบทางสขภาพทเกดขนจาก

ปญหาขยะอเลกทรอนกสจะขนอยกบชนดของสารเคม

หรอโลหะหนกทรบเขาสรางกาย เชน ตะกวมผลตอ

ระบบประสาทสวนกลางและสมอง ปรอทมผลท�าให

ใจสน นอนไมหลบ ระบบการหายใจและอาจถงขนเสย

ชวตได แคดเมยมมผลท�าใหเจบหนาอก ไอ ปอดอกเสบ

เกดวงสเหลองทโคนของซฟน ปวดกระดกทวรางกาย

(โรคอไตอไต) และสารท�าความเยน มผลท�าใหเกดการ

ระคายเคองตอระบบหายใจ ตา ปวดศรษะ หวใจเตนเรว

เปนตน19 โดยผลการศกษาของส�านกโรคประกอบอาชพ

และสงแวดลอม กรมควบคมโรค พบวา เดกทอาศยรวม

กบผปกครองทประกอบอาชพคดแยกขยะอเลกทรอนกส

ในจงหวดบรรมยและกาฬสนธ จ�านวน 255 คน มระดบ

สารตะกวเกนคามาตรฐาน 2 ราย (รอยละ 0.8) และ

ผลตรวจวดฝนตะกวในพนทท�างานจ�านวน 35 ตวอยาง

พบวามคาเกนมาตรฐาน จ�านวน 9 ตวอยาง (รอยละ

25.71)20

4.3 มลฝอยตดเชอ

ในป 2558 คาดการณปรมาณการเกด

มลฝอยตดเชอ ประมาณ 53,863 ตน ซงเพมขนจาก

ป พ.ศ. 2557 จ�านวน 1,716 ตน หรอรอยละ 3.3 โดย

สวนใหญอยในภาคกลาง รองลงมาเปนภาคตะวนออก

เฉยงเหนอ ภาคใต ภาคตะวนออก ภาคตะวนตกและ

ภาคเหนอ ตามล�าดบ ทงนเปนมลฝอยตดเชอทเกดจาก

โรงพยาบาลรฐ 30,951 ตนตอป (รอยละ 57) โรงพยาบาล

เอกชน 9,183 ตนตอป (รอยละ 17) คลนก 10,349 ตน

ตอป (รอยละ19) โรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบลหรอ

สถานอนามย (รพ.สต.) 3,431 ตนตอป (รอยละ 6.0)

สถานพยาบาลสตว 311 ตนตอป (รอยละ 0.6) และหอง

ปฏบตการเชออนตราย 3.1 ตนตอป (รอยละ 0.006) โดย

แหลงก�าเนดมลฝอยตดเชอสวนใหญมาจากสถานบรการ

สาธารณสขขนาดใหญ ไดแก โรงพยาบาลรฐและเอกชน

หองปฏบตการเชออนตรายสวนใหญมสถานทตงรวม

อยกบโรงพยาบาลซงเปนสถานบรการการสาธารณสข

ขนาดใหญ18 (ภาพท 12.2)

ภาพท 12.2 จ�านวนขยะตดเชอจ�าแนกตามประเภทสถานบรการ พ.ศ. 2558

ทมา: รายงานสถานการณมลพษของประเทศไทย ป พ.ศ. 2558 กรมควบคมมลพษ

368,35

)%600.0(

)%6.0(

6%

17%

57%

19%


ข อมลผลกระทบตอสขภาพส�าหรบ

ประเทศไทยพบวารายงานการศกษาถงผลกระทบตอ

สขภาพจากขยะอนตรายจากชมชนยงมนอย อยางไรกตาม

การเกดผลกระทบตอสงแวดลอมและสขภาพและการรอง

เรยน มแนวโนมเพมขน ดงจะเหนไดจากเหตการณไฟไหม

บอขยะพนท ต.แพรกษา อ.เมอง จ.สมทรปราการ ในป

พ.ศ. 2557 ซงเปนบอขยะทมการด�าเนนของบรษทเอกชน

เนอท 150 ไร โดยไฟไหมบอขยะท�าใหเกดกลมควนไฟลอย

กระจายรอบพนทบอขยะและตองใชระยะเวลาในการดบ

เพลงกวา 1 สปดาห เพลงจงสงบแตยงพบการลกไหมซ�าท

บอขยะเดยวกนอกถง 2 ครง ผลตรวจสอบคณภาพอากาศ

โดยกรมควบคมมลพษ ในชวงทเกดเหตเพลงไหมพบวา

ในชมชนรศม 1 กโลเมตร รอบบอขยะ มสารซลเฟอรได

ออกไซดเกนคามาตรฐาน 20 - 30 เทา และพบฝนขนาด

เลกมากปรมาณถง 350 ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร ซง

สงกวามาตรฐาน 30 เทา และระบวาอยในขนวกฤต และ

ควรอพยพประชาชนทอาศยอยในรศม 1.5 กโลเมตร รอบ

บอขยะออกจากพนท ซงผลกระทบตอสขภาพพบวาม

ประชาชนจ�านวนมากไดรบผลกระทบจากควนทกระจาย

ตวอยโดยรอบบรเวณดงกลาว เชน แสบตา คดจมก หายใจ

ล�าบาก แนนหนาอก ฯลฯ จงนบวาเปนเหตเพลงไหมบอ

ขยะในพนท ต.แพรกษา เปนเหตการณทรนแรงและสง

ผลกระทบเปนวงกวาง21

5. ผลกระทบจากมลพษสงแวดลอมในเดก

เดกถอเปนกลมเสยงทสดตอการไดรบผลกระ

ทบจากมลพษสงแวดลอม เนองจากสรระวทยาของเดก

แตกตางจากผใหญ ท�าใหเดกมโอกาสทจะรบสมผสกบ

สงคกคามสงกวาผ ใหญ โดยโรคหรอปญหาสขภาพท

ส�าคญ คอ โรคระบบหายใจ โรคมะเรง โรคระบบประสาท

และความผดปกตของการพฒนาการเจรญเตบโต จาก

ตารางแสดงจ�านวนการปวยดวยโรคจากสงแวดลอมในป

พ.ศ. 2556 ของส�านกระบาดวทยา พบวามจ�านวนผปวย

ทงหมด 850 ราย โดยในกลมผปวยดวยโรคเหลานมผปวย

เดกทมอาย 0 -15 ป จ�านวน 57 ราย (6.7%) และเปน

ผปวยเดกทมอาย 0 - 5 ป ถง 31 ราย คดเปน 54.4%

ของจ�านวนผปวยเดกทงหมด โรคทพบมากเปนอนดบแรก

คอ โรคพษสารก�าจดศตรพช รองลงมาไดแก พษจากแกส

พษสารตวท�าละลาย เปนตน แตในปนไมมรายงานการพบ

โรคพษตะกวในเดก รายละเอยดดงตารางท 12.6

ตารางท 12.6 จ�านวนการปวยดวยโรคจากสงแวดลอมในกลมเดก ในป พ.ศ. 2556

โรค ผปวยทงหมด เดกอาย 0 - 15 ป

(%ของผปวยเดกทงหมด)

เดกอาย 0 - 5 ป

(%ของผปวยเดกทงหมด)

พษสารก�าจดศตรพช 547 32 (5.9) 22 (68.8)

Solvent 15 3 (20) 2 (66.7)

Toxic gas 43 14 (32.6) 3 (21.4)

Env. Lung disease 184 8 (4.3) 4 (56)

Lead 53 0 0

Total 850 57 (6.7) 31 (54.4)

หมายเหต: จากรายงานการเฝาระวงโรค ส�านกระบาดวทยา

ปญหามลพษจากสารตะกวในเดก

สารตะกวเปนโลหะหนกซงมพษตอรางกายมนษยมผลกระทบทงในเดกและผใหญ โดยผลกระทบทางสขภาพมทงแบบเฉยบพลนและแบบเรอรง ทงนขนอยกบปรมาณทไดรบเขาสรางกายและชวงเวลาทไดรบ กลมเสยงสงสด

ของการเกดโรคพษตะกว คอกลมเดก โดยผลกระทบแบบเฉยบพลน คอมอาการทางระบบประสาท ชก และอาจท�าใหเสยชวตได ส�าหรบผลกระทบตอสขภาพแบบเรอรงทส�าคญ คอ การลดลงของระดบสตปญญา ปญหาดานพฤตกรรม เกดภาวะโลหตจาง ฯลฯ องคการอนามย


โลกระบวาการมสารตะกวในเลอดเพยง 5 ไมโครกรมตอเดซลตร สามารถท�าใหระดบสตปญญา (IQ) ของเดก ลดลง และยงระบวาโรคปญญาออนจากพษตะกว (lead-caused mental retardation) เปนหนงในสบอนดบแรกของโรครายแรงทสดอนเกดจากปจจยเสยงดานสงแวดลอมและเปนตนเหตใหเดกมความบกพรองทางสตปญญาสงปละกวา 600,000 คน โดยสวนใหญเปนเดกในประเทศทมรายไดปานกลางและรายไดต�า

จากรายงานสถานการณปญหาโรคพษตะกวในเดกของส�านกระบาดวทยาป พ.ศ.2554 พบวากลมอายทพบอตราการเกดโรคพษตะกว (Lead Poisoning) สงสด คอ เดกทมอายระหวาง 0-4 ป โดยมอตราปวยเทากบ 0.05 ตอแสนประชากร สถานการณปญหาโรคพษตะกวในเดก อาจแบงไดเปนแบบเฉยบพลนและแบบเรอรง ปญหาโรคพษตะกวแบบเฉยบพลน มการรายงานประปราย โดยสาเหตสวนใหญมาจากเดกเลกตดตามผ ปกครองไปยงสถานทท�างานของผปกครองทมความเสยง เชน ในกรณเดกเปนโรคพษตะกวจากโรงงานรไซเคลขยะ จ.สมทรสาคร เปนตน

ส�าหรบปญหาโรคพษตะกวแบบเรอรงในเดก มก

จะไมมการรายงานในระบบเฝาระวงทางระบาดวทยาอน

เนองมาจากเกณฑในการวนจฉยและรายงาน สวนใหญ

ขอมลทไดมกเปนขอมลจากการส�ารวจหรอการศกษา

วจย โดยเฉพาะการศกษาเกยวกบระดบของตะกวในเลอด

ของเดก (ซงอาจถอเปนขอมลบงชของการรบสมผสตะกว

ไมใชการปวยเปนโรค) ตวอยางผลการศกษาระดบตะกว

ในเดกลาสดมดงตอไปน เชน ในป 2556 ราชวทยาลย

กมารแพทย ไดส�ารวจระดบสารตะกวในเลอดของเดก

ทอาศยอยในจงหวดเขตอตสาหกรรม 4 จงหวด ไดแก

ระยอง สมทรปราการ สมทรสาคร และฉะเชงเทรา จ�านวน

1,526 คน พบวามเดกจ�านวน 197 คน มระดบสารตะกว

สงกวา 10 ไมโครกรมตอเดซลตร คดเปนรอยละ 12.9

ของเดกทงหมดทส�ารวจ ขอมลจากการส�ารวจบานเดก

เหลาน จ�านวน 49 ราย พบวา 45 ราย (รอยละ 92) มการ

ใชสน�ามนทาบางต�าแหนงภายในบาน และพบวาสน�ามน

เหลานน 25 ราย (รอยละ 55.6) มสารตะกวสงกวา

100 ppm การส�ารวจฝนผงภายในบาน พบวา 11 ราย

(รอยละ 22.4) มสารตะกวฝนผงภายในบานสงกวา 400

ppm22

ในป พ.ศ. 2556 ส�านกโรคจากการประกอบอาชพ

และสงแวดลอม กรมควบคมโรค ไดท�าการศกษาระดบ

สารตะกวในเลอดและปจจยเสยงตอการสมผสสารตะกว

ของเดกอายต�ากวา 5 ป ทผปกครองท�างานสมผสสาร

ตะกว โดยการเจาะเลอดเดกจ�านวน 247 คน ทผปกครอง

ท�างานสมผสสารตะกว จากโรงพมพ โรงงานตะกว

การคดแยกขยะอเลกทรอนกส อตอเรอ และมาดอวน

พบวาระดบตะกวในเลอดเดกมคามธยฐานเทากบ 1.5

(1.5-4.3) ไมโครกรมตอเดซลตร มระดบสารตะกวสงสด

เทากบ 27 ไมโครกรมตอเดซลตร เดกทพกอาศยอยกบ

ผปกครองทมอาชพเปนชางตอกหมน (ตะกวออกไซด) ใน

อตอเรอไมและอาชพมาดอวน (รอยเมดตะกว) พบวา

เดกมระดบสารตะกวในเลอดมากกวา 10 ไมโครกรมตอ

เดซลตร มากทสดจากการเจาะเลอดเดก 9 คน พบเดก

7 คน ทมระดบสารตะกวในเลอดมากกวา 10 ไมโครกรม

ตอเดซลตร หรอคดเปนรอยละ 77.8 สวนระดบสารตะกว

ในเลอดของผปกครองจ�านวน 249 คน มคามธยฐาน

เทากบ 3.0 (1.5-4.8) ไมโครกรมตอเดซลตร มระดบสาร

ตะกวสงสดเทากบ 53 ไมโครกรมตอเดซลตร20

มาตรการส�าคญในการจดการปญหา

มลพษสงแวดลอมทมผลตอสขภาพ

1. มาตรการทางกฎหมาย ถอวาเปนมาตรการท

ส�าคญทสด เพอทจะบงคบใชใหผทกอหรอมสวนทจะกอ

มลพษไดตระหนกและหามาตรการในการจดการมลพษ

ทแหลงตนเหต การจดการไมใหเกดการปนเป อนใน

สงแวดลอมเกนกวาคามาตรฐานทก�าหนด รวมทงการ

ดแลสขภาพของลกจาง บคคลทเกยวของและประชาชน

ทมโอกาสทจะรบผลกระทบจากมลพษนน ในปจจบนม

กฎหมายหลายฉบบจากหลายหนวยงานทเกยวของ เชน

พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535 หมวด 7

กจการทเปนอนตรายตอสขภาพ พระราชบญญตสขภาพ

แหงชาต พ.ศ. 2550 พระราชบญญตความปลอดภยอาชว

อนามย และสภาพแวดลอมในการท�างาน พ.ศ. 2554

พระราชบญญตวตถอนตราย (ฉบบท 3) พ.ศ. 2551 และ

พระราชบญญตโรงงาน พ.ศ. 2535 เปนตน


2. การจดบรการอาชวอนามยและสงแวดลอม

ในการดแลสขภาพของพนกงาน ผประกอบอาชพและ

ประชาชนทวไปจากผลกระทบทเกดจากสงคกคามท

มอย หรอปนเป อนอย ในสถานทท�างานหรอในชมชน

มาตรการทส�าคญคอ การด�าเนนการโดยบคลากรทางดาน

การแพทยและสาธารณสขทมความร ความเชยวชาญ

ทางด านอาช วอนาม ยและอนาม ยส ง แ วดล อม

การด�าเนนงานดงกลาวถอเปนการจดบรการทางดาน

สขภาพ ถาเปนการจดบรการใหแกคนงาน พนกงานหรอ

ผประกอบอาชพ เรยกวา การจดบรการอาชวอนามย

(Occupational health services) โดยถามงเนนท

การจดบรการทางการแพทย อาจเรยกวาการจดบรการ

อาชวเวชกรรม (Occupational medicine services)

ในท�านองเดยวกนถาเปนการจดบรการใหแกประชาชน

เกยวกบผลกระทบตอสขภาพทเกดจากสงแวดลอม เรยกวา

การจดบรการอนามยสงแวดลอม (Environmental

health services)วตถประสงคของการจดบรการดงกลาวจะมงเนนท

การปองกนโรคและภยทเกดจากการประกอบอาชพและมลพษสงแวดลอม อยางไรกตามการจดบรการทางสขภาพดงกลาวยงครอบคลมในทกมตของการดแลสขภาพ คอการปองกนโรค การสงเสรมสขภาพ การวนจฉยและรกษาโรค และการฟนฟสขภาพ กจกรรมของการจดบรการอาชวอนามยและเวชกรรมสงแวดลอมประกอบดวยกจกรรมหลกๆ คอ การประเมนความเสยงและจดการความเสยงตอสขภาพทเกดจากสงคกคามในทท�างานหรอมลพษสงแวดลอม การเฝาระวงผลกระทบตอสขภาพซงมงเนนการตรวจคดกรองสขภาพ การใหความรและสอสารความเสยงแกกลมประชากรเปาหมาย การวนจฉยและรกษาโรค และการบรหารจดการระบบตางๆ เชน การบรหารจดการทางการแพทย (การรองรบหรอสงตอผปวยและการรองรบและตอบโตภาวะฉกเฉน) การบรหารจดการทางการสาธารณสข (มสวนรวมในกระบวนการจดท�า HIA และรวมบรหารจดการและสรางภาคเครอขายกบหนวยงานทเกยวของ) รวมทงการด�าเนนงานสนบสนนตางๆ เชน การจดท�าแผนงานและโครงการหรอนโยบายเพอสนบสนนการแกปญหาจากหนวยงานทเกยวของ การสนบสนนการด�าเนนงานในการชดเชยการเจบปวย หรอด�าเนนการตามกฎหมายอนๆ การฝกอบรมและพฒนาศกยภาพบคลากรและการศกษาวจยและพฒนาวชาการ

ปจจบนกระทรวงสาธารณสขไดมการพฒนาการจด

บรการอาชวเวชกรรมและเวชกรรมสงแวดลอมในหนวย

บรการสาธารณสขทกระดบ ทงในโรงพยาบาลศนยและ

โรงพยาบาลทวไป โดยมกลมงานอาชวเวชกรรมเปนหนวย

งานหลกในการใหบรการ มการจดบรการในโรงพยาบาล

ชมชนบางแหง โดยเฉพาะในพนททมอตสาหกรรมหนา

แนน หรอพนททมความเสยงตอมลพษสงแวดลอมสง

นอกจากนในโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล จะเนน

การจดบรการใหกลมเกษตรกรและแรงงานนอกระบบ ซง

มชอเรยกวา คลนกสขภาพเกษตรกร

3. การเฝาระวงโรคจากการประกอบอาชพและ

สงแวดลอม เปนกจกรรมการเกบขอมลทางดานสขภาพ

อยางเปนระบบและตอเนอง มระบบวเคราะหขอมล

แปลผล และการกระจายขอมลขาวสารใหผทเกยวของ

ทราบ เพอน�าไปสการวางแผนและหามาตรการควบคม

ปองกนโรคตอไป ส�าหรบขอมลสขภาพนนนอกจากขอมล

การเจบปวยในกลมประชากรเปาหมายแลวยงครอบคลม

ถงขอมลทไดจากการตรวจตดตามทางดานสงแวดลอม

หรอดานชวภาพ รวมทงผลทไดจากการส�ารวจและการ

ตรวจคดกรองสขภาพ

ประเภทของการเฝาระวงทส�าคญประกอบดวย

การเฝาระวงเชงรบ (passive surveillance) การเฝา

ระวงเชงรก (active surveillance) การเฝาระวงตาม

พนทหรอกลมเสยง (sentinel surveillance) เปนการ

เฝาระวงทงพนท เชน มาบตาพด เชยงใหม และการเฝา

ระวงแบบพเศษ (special surveillance) หรอสามารถ

แบงรปแบบการเฝาระวงออกไดเปน การเฝาระวง

สงคกคามหรอระดบของสงคกคามในสภาพแวดลอม

(hazard surveillance) การเฝาระวงการรบสมผส หรอ

การเฝาระวงในคนกอนปวย (exposure surveillance)

การเฝาระวงโรค (disease or adverse health effect

surveillance) เปนตน

ปจจบนกรมควบคมโรคไดพฒนาระบบเฝาระวงใน

กลมโรคทส�าคญอยางครอบคลมในทกมต เรยกวา ระบบ

เฝาระวง 5 กลมโรค 5 มต โดยโรคจากการประกอบ

อาชพและโรคจากสงแวดลอมเปนสองกลมโรคทไดรบการ

คดเลอก องคประกอบของฐานขอมลประกอบดวย 1) risk

ไดแก determinants และ behaviors 2) prevention


ไดแก program response และ 3) health outcomes

ไดแก morbidity/mortality และ event based23

4.การประเมนผลกระทบตอสขภาพ(Health

Impact Assessment: HIA) ปจจบน “การประเมน

ผลกระทบตอสขภาพ” (Health Impact Assessment:

HIA) ถกเสนอใหน�ามาใชเปนเครองมอทส�าคญอนหนงใน

การผลกดนใหเกดกระบวนการปรบปรงนโยบายสาธารณะ

และโครงการพฒนาตางๆ ใหเออตอการมสขภาพทด

ตามความในหมวดสทธชมชน มาตรา 67 วรรคสอง ใน

รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พ.ศ. 2550 ทระบ

วา “โครงการหรอกจกรรมทอาจกอใหเกดผลกระทบตอ

ชมชนอยางรนแรงจะกระท�าไมได (ผลกระทบตอคณภาพ

สงแวดลอม ทรพยากรธรรมชาต และสขภาพ) เวนแตจะ

มการศกษาและประเมนผลกระทบทางสงแวดลอมและ

สขภาพในชมชน และตองจดใหมกระบวนการรบฟงความ

คดเหนของประชาชนและผมสวนไดเสยกอน และตองให

องคการอสระใหความเหนประกอบกอนมการด�าเนนการ

หากไมมชมชนมสทธฟองหนวยราชการ หนวยงานของ

รฐ รฐวสาหกจ ราชการสวนทองถน หรอองคกรอนของ

รฐทเปนนตบคคล ใหปฏบตตามมาตรานได

โดยนยามแลว การประเมนผลกระทบตอสขภาพ

(HIA) คอ “กระบวนการเรยนร ร วมกนในสงคม ใน

การวเคราะหและคาดการณผลกระทบทงทางบวกและ

ทางลบตอสขภาพของประชาชน รวมถงการกระจายของ

ผลดงกลาวภายในหมประชาชน ทอาจเกดขนจากนโยบาย

โครงการ หรอกจกรรมอยางใดอยางหนง หรอหลาย

อยางหากด�าเนนการในชวงเวลาและพนทเดยวกน โดยม

การประสมประสานของขนตอนการด�าเนนงาน วธการ

และเครองมอทหลายหลาย และมกระบวนการมสวนรวม

ทเหมาะสม เพอสนบสนนใหเกดการตดสนใจทจะเปน

ผลดตอสขภาพของประชาชนทงในระยะสนและระยะ

ยาว”

5. การสอสารความเสยง (Risk communication)

Risk communication เปนกระบวนการทม

ความสมพนธตอเนองกบการประเมนและบรหารความ

เสยง การสอสารความเสยงเปนกลวธในการเผยแพร

และกระจายขอมลทถกตองและเหมาะสมกบเหตการณ

ท�าใหผ เกยวของทง risk assessment และ risk

management รวมถงผมสวนรวมกลมอนๆ ทงทางตรง

และทางออม (stakeholders) มความเขาใจไปในทาง

เดยวกนกบลกษณะของสงคกคาม การเกดผลกระทบใน

เชงลบ (negative consequence) ความเสยงและโอกาส

ของการเกด กลาวไดวาเปนหนาทของนกวชาการหรอ

ผเชยวชาญ ในการสรางขอความทจะใชในการสอสาร

เรองตางๆ ซงจดประสงคของการสอสารความเสยง คอ

การสงขอมลไปยงกลมเปาหมายโดยตรงดวยขอมลทม

ความหมายใกลเคยงความเปนจรงและถกตองมากทสด

แมวาการสอสารความเสยงยงไมอาจแกปญหาไดในเรอง

ความแตกตางระหวางกลมชน แตกสามารถท�าใหเขาใจ

ความแตกตางไดดขน และสามารถขยายผลไปในวงกวาง

ได ซงเปนผลดตอการบรหารความเสยง

นโยบายและแผนระดบชาตทเกยวของ

กบงานอาชวอนามยและสงแวดลอม

1. นโยบายรฐบาล

จากค�าแถลงนโยบายของคณะรฐมนตร พลเอก

ประยทธ จนทรโอชา นายกรฐมนตร ตอสภานตบญญต

แหงชาต วนศกรท 12 กนยายน 2557 สรปสาระส�าคญ

ทเกยวของ คอ ประเดนเกยวกบการลดความเหลอมล�า

ของสงคม และการสรางโอกาสการเขาถงบรการของ

รฐ โดยจะเรงสรางโอกาสการมอาชพและการมราย

ไดทมนคงแกผทเขาสตลาดแรงงาน รวมทงสตร ผดอย

โอกาส และแรงงานขามชาตทถกกฎหมาย พรอมทงยก

ระดบคณภาพแรงงาน ความเขมแขงและความพรอม

แกแรงงานไทย และรวมพฒนาระบบความคมครองทาง

สงคมของแรงงานอาเซยน และประเดนเกยวกบการยก

ระดบคณภาพบรการดานสาธารณสข และสขภาพของ

ประชาชน โดยวางรากฐานใหระบบหลกประกนสขภาพ

ครอบคลมประชาชนในทกภาคสวนอยางมคณภาพ โดย

ไมมความเหลอมล�าของคณภาพบรการในแตละระบบ

และบรณาการขอมลระหวางทกระบบหลกประกนสขภาพ

เพอเพมประสทธภาพในการบรหารจดการ รวมทงเนน

การปองกนโรคมากกวารอใหปวยแลวจงมารกษา


2. แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต

ฉบบท 11 (พ.ศ. 2555-2559)

ไดมการระบประเดนเกยวกบงานอาชวอนามยไว

อยางชดเจนในยทธศาสตรท 2 ของแผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาตฉบบท 11 เรอง การพฒนาคนสสงคม

แหงการเรยนรตลอดชวตอยางยงยน โดยเนนการพฒนา

ความรและทกษะในการดแลสขภาพของตนเอง ครอบครว

ชมชน การลดปจจยเสยงจากสภาพแวดลอมและการ

ประกอบอาชพทมผลตอสขภาพ การพฒนาระบบและ

กลไกเฝาระวงความมนคงทางสขภาพจากปจจยคกคาม

สขภาพทแฝงมากบกระบวนการพฒนา รวมทงมงสราง

กระบวนการมสวนรวมในการพฒนานโยบายสาธารณะ

ทเออตอสขภาพ การใชเทคโนโลยสมยใหมในการสอสาร

ตอสงคมเพอการสงเสรมสขภาพเชงรก

ส�าหรบเรองสขภาพและสงแวดลอม ไดมการ

ระบไวในยทธศาสตรท 6 ของแผนพฒนาเศรษฐกจ

และสงคมแหงชาตฉบบท 11 เรองยทธศาสตรการ

จดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดล อมอย าง

ย งยน โดยเน นพฒนาระบบการจดการของเสย

อนตราย ขยะอเลกทรอนกส และขยะตดเชอ โดย

สนบสนนการกอสรางศนยจดการของเสยอนตราย

จากชมชน ตดตามและเฝาระวงไมใหมการลกลอบ

ทงสารอนตรายกากอตสาหกรรม และขยะตดเชอใน

สงแวดลอม ปองกนการลกลอบน�าเขาสารอนตราย

มาใชในกจการทผดวตถประสงค สนบสนนการจดท�า

ระบบฐานขอมลเอกลกษณของกากอตสาหกรรมอนตราย

จากโรงงาน อตสาหกรรมประเภทตางๆ รวมทงจดใหมวจย

และพฒนาเทคโนโลยการก�าจดกากอตสาหกรรมอนตราย

ทไมยงยากและประหยดคาใชจาย

3. แผนแมบทความปลอดภย อาชวอนามย และ

สภาพแวดลอมในการท�างานแหงชาต

(พ.ศ. 2555 - 2559)

เพอด�าเนนการตามเปาหมายของระเบยบวาระ

แหงชาต “แรงงานปลอดภยและสขภาพอนามยด”

พ.ศ. 2550 - 2559 เปนแผนแมบททเกยวของกบ

การด�าเนนงานทางดานอาชอนามยและความปลอดภย

โดยตรง มกระทรวงแรงงานเปนหนวยงานหลกใน

การขบเคลอนแผนแมบทนร วมกบกระทรวงอนๆ ท

เกยวของ โดยม 5 ยทธศาสตรหลก ไดแก ยทธศาสตรท 1

การเสรมสรางการคมครองแรงงานตามมาตรฐานความ

ปลอดภย อาชวอนามยและสภาพแวดลอมในการท�างาน

ยทธศาสตรท 2 การเสรมสรางและพฒนาศกยภาพเครอ

ขายดานความปลอดภย อาชวอนามยและสภาพแวดลอม

สขภาพอนามย ยทธศาสตรท 3 การจดการองคความร

ดานความปลอดภย อาชวอนามย และสภาพแวดลอมใน

การท�างาน ยทธศาสตรท 4 การพฒนาระบบเทคโนโลย

สารสนเทศดานความปลอดภยอาชวอนามยและสภาพ

แวดลอมในการท�างาน และยทธศาสตรท 5 การพฒนา

กลไกการบรหารจดการดานความปลอดภย อาชวอนามย

และสภาพแวดลอมในการท�างานทมประสทธภาพ

4. แผนยทธศาสตรการบรหารจดการแรงงาน

นอกระบบ พ.ศ. 2555 - 2559

เนองจากประชากรวยแรงงานสวนใหญของ

ประเทศไมไดอย ในความค มครองของระบบประกน

สงคม (คอท�างานอาชพอสระไมมนายจางทชดเจน เชน

เกษตรกร ผมอาชพรบงานไปท�าทบาน เปนตน) ถอเปน

กล มแรงงานนอกระบบ ดงนนกระทรวงแรงงานและ

หนวยงานทเกยวของเหนความจ�าเปนในการทจะพฒนา

นโยบายและระบบขนมาดแลแรงงานกลมน โดยพฒนา

เปนแผนยทธศาสตรนขน ซงมการระบในพนธกจขอหนงท

เนนการพฒนา สงเสรม สนบสนนความมนคงดานสขภาพ

ในมตอาชวอนามยและความปลอดภยในการท�างาน โดย

ก�าหนดเปนเปาประสงคทใหแรงงานนอกระบบเขาถง

ระบบการจดบรการอาชวอนามยและความปลอดภยใน

การท�างาน

5. แผนยทธศาสตรการจดการสารเคมแหงชาต

ฉบบท 4 (พ.ศ. 2555 - 2564)

ในแผนยทธศาสตรฉบบนได ตงเปาประสงค

ไวว า ภายในป พ.ศ. 2564 สงคมและสงแวดลอม

ปลอดภยบนพ นฐานของการจดการสาร เคมท ม

ประสทธภาพ มสวนรวมจากทกภาคสวน และสอดคลอง


กบการพฒนาประเทศ โดยมวตถประสงคเพอใหการ

จดการสารเคมของประเทศเปนระบบ ครอบคลมทง

วงจรชวตของสารเคม และเหมาะสมกบบรบทการ

พฒนาระดบประเทศและระดบสากล เพอเสรมสราง

ความรวมมอจากทกภาคสวนในการจดการสารเคม

ของประเทศ และเพอลดผลกระทบตอสขภาพและ

สงแวดลอมอนเนองมาจากสารเคมใหเหลอนอยทสด

แผนยทธศาสตรนจะเนนยทธศาสตรการพฒนาฐานขอมล

และก�าหนดกลวธตางๆ เพอลดความเสยงอนตรายจาก

สารเคม

6. แผนจดการมลพษ (แนวทางการจดการมลพษ

ภายใตแผนจดการมลพษ พ.ศ. 2555 - 2559)

แผนนจะเนนการจดการมลพษในภาคสวนตาง ๆ เชน ภาคชมชน ภาคเกษตรกรรม และภาคอตสาหกรรมโดยเนนการมสวนรวมของภาคประชาชนในพนทเพมประสทธภาพในการตรวจสอบ ควบคมแหลงก�าเนด โดยจดท�าฐานขอมลดานพษวทยาในระดบพนทและใหมการเปดเผยและเชอมโยงฐานขอมลระหวางหนวยงาน และเนนการก�ากบดแลการจดการสารเคมและของเสยอนตรายในภาคอตสาหกรรม โดยก�าหนดบญชรายชอสารเคมทมความเสยงสงตามหลกสากลและพระราชบญญตวตถอนตราย เพอพจารณาจ�ากดหรอยกเลกการน�าเขา การผลตและการใชสารเคมทเปนอนตราย มความเปน พษสงและตกคางอยในสงแวดลอมเปนเวลานาน และ

เสนอทางเลอกในการใชสารทดแทน

7. มตสมชชาสขภาพแหงชาต

จากมตสมชชาสขภาพทผานมา ไดมประเดน

วาระทเกยวของกบงานทางดานอาชวอนามยและสง

แวดลอมหลายประเดนเชน จากมตสมชชาสขภาพแหง

ชาตครงท 4 พ.ศ. 2554 ไดมมตท 6 เรองการเขาถง

บรการอาชวอนามยเพอสขภาพและความปลอดภยของ

คนท�างานในภาคอตสาหกรรมและการบรการ ซงเนน

ใหหนวยงานทเกยวของจดท�าและพฒนาแนวทางและ

มาตรฐานดานอาชวอนามยและใหกระทรวงสาธารณสข

พฒนารปแบบการจดบรการดานอาชวอนามย และ

อาชวเวชศาสตร ใหมคณภาพครอบคลมและเขาถงไดงาย

เปนไปตามมาตรฐาน ทงบรการเชงรกและเชงรบ และ

มตสมชชาสขภาพครงท 5 พ.ศ.2555 ไดมมตท 5 เรอง

ความปลอดภยทางอาหาร: การแกไขปญหาจากสารเคม

ก�าจดศตรพช โดยเนนใหหนวยงานทรบผดชอบก�าหนด

คาปรมาณสารพษตกคางสงสด (MRL) ตามมาตรฐาน

สากลและในปเดยวกนนไดมมตท 6 เรองการปฏรประบบ

การวเคราะหผลกระทบดานสงแวดลอมและสขภาพ

8. แผนยทธศาสตรอนามยสงแวดลอมแหงชาต

ฉบบท 2 (พ.ศ. 2555 – 2559)

เปนแผนยทธศาสตรฉบบปจจบนทวาดวยงาน

ทางดานอนามยสงแวดลอม โดยมกรมอนามยเปน

แกนหลก ประกอบดวยยทธศาสตรทส�าคญ 5 ยทธศาสตร

คอ 1) การพฒนาระบบบรหารจดการอนามยสงแวดลอม

2) การปองกนและลดความเสยงจากปจจยดานอนามย

สงแวดลอม 3) การเสรมสรางความรวมมอระหวาง

หนวยงาน ภาค เครอขาย และการมสวนรวมของทก

ภาคสวน และประชาชนในการจดการอนามยสงแวดลอม

4) การสงเสรมบทบาทขององคกรปกครองสวนทองถน

ในการจดการอนามยสงแวดลอม และ 5) การพฒนาองค

ความร และเทคโนโลย ดานอนามยสงแวดลอม

9. แผนบรณาการเรอง การบรหารจดการขยะและ

สงแวดลอม

การจดการขยะเปนปญหาทรฐบาลเหนความ

ส�าคญและยกเปนวาระแหงชาต ซงผานความเหนชอบ

จาก คสช. เมอวนท 26 สงหาคม พ.ศ. 2557 และเมอวนท

21 ตลาคม พ.ศ. 2557 มตครม.ก�าหนดให เรองการ

บรหารจดการขยะและสงแวดลอม เปน 1 ใน 18 เรอง

ทจะตองจดท�างบประมาณในลกษณะบรณาการ ประจ�า

ปงบประมาณ 2559 มเปาหมาย 3 ดานคอ การจดการขยะ

การจดการน�าเสยและการจดการมลพษทางอากาศ

ทงนเพอลดผลกระทบจากปญหาสงแวดลอมและให

ประชาชนอยในสภาพแวดลอมทดขน ส�าหรบกระทรวง

สาธารณสข ไดก�าหนดเปาหมายการใหบรการเพอให

ประชาชนทกกลมวยไดรบการดแลสขภาพจากปญหา

ขยะและสงแวดลอม ประกอบดวย 6 มาตรการหลก คอ

1) การพฒนากฎหมายดานสงแวดลอมทสงผลกระทบตอ

สขภาพใหทนสมยและมการบงคบใช 2) การพฒนาระบบ


เฝาระวงดานสขภาพและสงแวดลอม 3) การพฒนาระบบ

การดแลสขภาพทงการสงเสรม ปองกน รกษา และฟนฟ

สขภาพประชาชนทไดรบผลกระทบ 4) การพฒนาระบบ

ประเมนความเสยง 5) การมสวนรวมของภาคประชาชน

ในการจดการขยะและสงแวดลอม 6) การพฒนาระบบ

บรหารจดการของเสยจากหนวยบรการสาธารณสข และ

นอกจากน กระทรวงสาธารณสข ไดจดท�าแผนยทธศาสตร

ลดความเหลอมล�าทางสขภาพ (พ.ศ. 2558 - 2560) เพอ

ดแลสขภาพประชาชนและคนท�างานคดแยกและรไซเคล

ขยะในพนทเสยงสง รวมทงดแลสขภาพเกษตรกรและ

ประชาชนทอาศยรอบเหมองทองค�า และเพอดแลสขภาพ

ประชาชนทกกลมวยทอาจไดรบผลกระทบจากมลพษ

สงแวดลอม ไดจดท�าแผนยทธศาสตรคมครองสขภาพ

ประชาชนในพนทเสยงจากมลพษสงแวดลอม (พ.ศ.

2558 - 2567)

นอกจากนโยบายในระดบชาตแลว หนวยงาน

องคกรตางๆของประเทศไดมการน�าทศทางและมตจาก

ขอตกลงและกรอบความรวมมอระหวางประเทศมาเปน

แนวทางในการปฏบต เพอเปนการปกปองคมครองสขภาพ

ของประชาชนและสงแวดลอมในภาพรวม ขอตกลง

กฎบตรทส�าคญ เชน กฎบตรความรวมมอดานอนามยและ

สงแวดลอมของประเทศในภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต

และเอเชยตะวนออก กรอบความรวมมออนสญญาบาเซล

วาดวยการควบคมการเคลอนยายขามแดนของของเสย

อนตรายและการก�าจด อนสญญาสตอกโฮลมวาดวยสาร

มลพษทตกคางยาวนาน และอนสญญารอตเตอรดม

วาดวยกระบวนการแจงขอมลสารเคมลวงหนาส�าหรบสาร

เคมอนตรายและสารเคมปองกนก�าจดศตรพช และสตว

บางชนดในการคาระหวางประเทศ เปนตน

บทที่ 12 - Ministry of Public...

Documents

Transcript of บทที่ 12 - Ministry of Public...