๘๗...
60
บทความทีÉ ๘๗ ประจําปี ๒๕๕๘ – การปฏิบัติธรรมตามแนวธัมมานุธัมมปฏิปัตติ – นิธี ศิริพัฒน์ หน้า ๑ ๘๗. การปฏิบัติธรรมตามแนวธัมมานธัมมปฏิปัตติ ุ Practice and Living in Conformity with the Dhamma By Nithee Siripat – Siripat.com and Academiae Network. 2015 ความสําคัญของบทความ ความศรัทธาเลืÉอมใสประกอบด้วยเหตุผลและปัญญานัน เป็นคุณชาติความดีทีÉสําคัญ Ê ยิงในการนับถือพระ É ศาสนาพุทธ ไมประกอบด้วยความงมงาย ความลุมหลงอยางไมมีสติ ่ ่ ่ ่ เชน ความเชืÉองมงายในคุณไสย ่ คาถาอาคมแหงเวทมนต์ อันทําให้เกด ่ ิ “ทิฏฐิ ” คือ ความเห็นผิดพลาด ( ทิฏฐาสวะ) พอกพูนกเลสทังหลาย ิ Ê (กามาสวะ) ดังพุทธโอวาททีÉพระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสวา่ “ภิกษุทัÊงหลาย ลาภสักการะ และชืÉอเสียง เป็นของ ทารณ ุ เผ็ดร้อน หยาบร้าย เป็นอันตรายต่อการบรรลโยคเกษมธรรม อันยอดเยีÉยม ุ ” แตกยังไมใสใจกน ทัง ่็ ่ ่ ั Ê ฆราวาสและสมณะทังหลาย Ê “อวิชชา” (อวิชชาสวะ) คือ ความไมรู้จริง ่ ในอริยสัจจธรรมและปฏิจจสมุปบาท หลงงมงายใน “ภวาสวะ” คือ กเลส ิ ทีÉหมักหมมหรือดองอยูในสันดาน ทําให้อยากเป็นอยากเกดอยากมีอยูคง ่ ิ ่ อยูตลอดไป ่ ความยึดมันถือตัวเป็นใหญ É ่ ด้วยเนืÉองจาก ไมได้ศึกษาธรรมทีÉเป็นแกนแท้พระศาสนา คือ ่ ่ “ไตรสิกขา: ศีล–สมาธิ –ปัญญา” อันมีสมุฏฐานเหตุใหญมาจาก ่ “อริยมรรคมีองค์ ๘” จึงไมเกดปัญญาทีÉเป็น ่ิ โสภณกุศลตามแนวทางสายกลางแหงปัญญา ทีÉเรียวกา ่ ่ “มัชฌิมาปฏิปทา” อันมีรากแกนธรรมมาจาก ่ “พทธ ุ โอวาท ๓” ได้แก่ (๑) “สพฺพปาปสฺส อกรณํ” คือ ไม่ทําความชัÉวทั Êงปวง (๒) “กุสลสฺสูปสมฺปทา” คือ ทําความ ดีให้เพียบพร้อม (๓) “สจิตฺตปริโยทปนํ ” คือ ทําใจของตนให้สะอาดบริสทธิ Í ุ ข้อแนะนํานีเป็นความจริงแท้ Ê แนนอน ไมเป็นอืÉน และไมเป็นหมันสําหรับผู้น้อมนําไปเต็มใสใจให้เต็มเปีÉยม พอเหมาะควรแกการดําเนิน ่ ่ ่ ่ ่ ชีวิตอยางมีคาคุณชาติความดีแหงสัตบุรุษ ่ ่ ่ ปฏิบัติดี พฤติกรรมดี มีปัญญาไมขาดสายทันเหตุการณ์ จึงเป็นชาว ่ พุทธอยางแท้จริง ไมใชของปลอม ของเทียม ข ่ ่ ่ องเลียนแบบ ผู้เป็นตัวแทนศาสนาปลอม (เดียรถีย์ผู้หวังลาภ สักการะและชืÉอเสียง) พระอริยเจ้าผู้มีไตรสิกขาบริสุทธิหมดจดจากกเลสทังหลายและมีกองทุกข์มอดดับสิน Í ิ Ê Ê แล้ว ยอมมีจริยางดงามโดยธรรมชาติเป็นปกติธรรมดา และมีปัญญาแตกฉานด้วย ่ ปฏิสัมภิทัปปัตตะใน เบืองต้น จึงเจริญง Ê อกงาม บริบูรณ์สมบูรณ์ ไพบูลย์ยิงÉ พรังพร้อมพอกพูน É ด้วย “โพธิปักขิยธรรม ๓๗” ไมเป็น ่ ทีÉตําหนิติเตียนทังพวกมนุษย์โลกและเทวดา Ê ไมเปลีÉยนสีแปรงรางตามกระแสสังคมโลกทีÉเจริญไปในทาง ่ ่ เสืÉอม คือ ยอมเป็นลุคคลผู้ดับแล้วแหงอวิชชาทังหลาย หรือถึงแล้วซึ Éง ่ ่ Ê “อนาสวะ” คือ ไมมีอาสวะ ่ อันหาอา สวะมิได้ ซึ ÉงกเลสทังหลายทีÉนอนนิงหมักดงในพืนจิตสันดาน ิ Ê É Ê (จิตไร้สํานึก–Unconscious Mind) ฉะนัน Ê ปฏิปทาทีÉเป็นสวนแกนสารเนือแท้ ซึ Éงจะนําผู้ปฏิบัติให้ถึงความเจริญงอกงามในธรรม เป็นผู้ดําเนินอยูใน ่ ่ ่ Ê แนวทางแหงความปลอดพ้นจากทุกข์อยางแนนอนไมผิ ่ ่ ่ ่ ดพลาด เรียกวา ่ “อปัณณกปฏิปทา ๓” ได้แก่ (๑) “อินทรียสังวร ” คือ ระวังไมให้บาปอกุศลธรรมครอบงําใจ เมืÉอรับรู้อารมณ์ด้วยอินทรีย์ทัง ่ Ê ๖ ( ๒) “โภช เนมัตตัญsตา ุ ” คือ ความรู้จักประมาณในการกน ิ มิใชเพืÉอสนุกสนานมัวเมา ่ และ (๓) “ชาคริยานโยค ุ ” คือ ขยันหมันเพียร ตืÉนตัวอ É ยูเป็นนิตย์ ชําระจิตมิให้มีนิวรณ์ พร้อมเสมอทุกเวลาทีÉจะปฏิบัติกจให้กาวหน้าตอไป ่ ิ ้ ่ .
Transcript of ๘๗...
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๑
๘๗. การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต Practice and Living in Conformity with the Dhamma
By Nithee Siripat – Siripat.com and Academiae Network. 2015
ความสาคญของบทความ
ความศรทธาเลอมใสประกอบดวยเหตผลและปญญานน เปนคณชาตความดทสาคญยงในการนบถอพระศาสนาพทธ ไมประกอบดวยความงมงาย ความลมหลงอยางไมมสต เชน ความเชองมงายในคณไสย คาถาอาคมแหงเวทมนต อนทาใหเกด “ทฏฐ” คอ ความเหนผดพลาด (ทฏฐาสวะ) พอกพนกเลสทงหลาย
(กามาสวะ) ดงพทธโอวาททพระผมพระภาคเจาไดตรสวา “ภกษทงหลาย ลาภสกการะ และชอเสยง เปนของ
ทารณ เผดรอน หยาบราย เปนอนตรายตอการบรรลโยคเกษมธรรม อนยอดเยยม ” แตกยงไมใสใจกน ทง ฆราวาสและสมณะทงหลาย “อวชชา” (อวชชาสวะ) คอ ความไมรจรง ในอรยสจจธรรมและปฏจจสมปบาท หลงงมงายใน “ภวาสวะ” คอ กเลส ทหมกหมมหรอดองอยในสนดาน ทาใหอยากเปนอยากเกดอยากมอยคง อยตลอดไป ความยดมนถอตวเปนใหญ ดวยเนองจาก ไมไดศกษาธรรมทเปนแกนแทพระศาสนา คอ “ไตรสกขา: ศล–สมาธ–ปญญา” อนมสมฏฐานเหตใหญมาจาก “อรยมรรคมองค ๘” จงไมเกดปญญาทเปน โสภณกศลตามแนวทางสายกลางแหงปญญา ทเรยวกา “มชฌมาปฏปทา” อนมรากแกนธรรมมาจาก “พทธโอวาท ๓” ไดแก (๑) “สพพปาปสส อกรณ” คอ ไมทาความชวทงปวง (๒) “กสลสสปสมปทา” คอ ทาความดใหเพยบพรอม (๓) “สจตตปรโยทปน” คอ ทาใจของตนใหสะอาดบรสทธ ขอแนะนานเปนความจรงแทแนนอน ไมเปนอน และไมเปนหมนสาหรบผนอมนาไปเตมใสใจใหเตมเปยม พอเหมาะควรแกการดาเนน ชวตอยางมคาคณชาตความดแหงสตบรษ ปฏบตด พฤตกรรมด มปญญาไมขาดสายทนเหตการณ จงเปนชาวพทธอยางแทจรง ไมใชของปลอม ของเทยม ข องเลยนแบบ ผเปนตวแทนศาสนาปลอม (เดยรถยผหวงลาภสกการะและชอเสยง) พระอรยเจาผมไตรสกขาบรสทธหมดจดจากกเลสทงหลายและมกองทกขมอดดบสนแลว ยอมมจรยางดงามโดยธรรมชาตเปนปกตธรรมดา และมปญญาแตกฉานดวย ปฏสมภทปปตตะในเบองตน จงเจรญงอกงาม บรบรณสมบรณ ไพบลยยง พรงพรอมพอกพนดวย “โพธปกขยธรรม ๓๗” ไมเปนทตาหนตเตยนทงพวกมนษยโลกและเทวดา ไมเปลยนสแปรงรางตามกระแสสงคมโลกทเจรญไปในทาง เสอม คอ ยอมเปนลคคลผดบแลวแหงอวชชาทงหลาย หรอถงแลวซง “อนาสวะ” คอ ไมมอาสวะ อนหาอาสวะมได ซงกเลสทงหลายทนอนนงหมกดงในพนจตสนดาน (จตไรสานก–Unconscious Mind) ฉะนน ปฏปทาทเปนสวนแกนสารเนอแท ซงจะนาผปฏบตใหถงความเจรญงอกงามในธรรม เปนผดาเนนอยใน แนวทางแหงความปลอดพนจากทกขอยางแนนอนไมผ ดพลาด เรยกวา “อปณณกปฏปทา ๓” ไดแก (๑)
“อนทรยสงวร” คอ ระวงไมใหบาปอกศลธรรมครอบงาใจ เมอรบรอารมณดวยอนทรยทง ๖ (๒) “โภช
เนมตตญ ตา ” คอ ความรจกประมาณในการกน มใชเพอสนกสนานมวเมา และ (๓) “ชาครยานโยค ” คอ ขยนหมนเพยร ตนตวอยเปนนตย ชาระจตมใหมนวรณ พรอมเสมอทกเวลาทจะปฏบตกจใหกาวหนาตอไป .
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๒
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต
ความเปนผคงแกเรยน ฟงมากจากผร อานมากดวยการคนควาและการวจยธรรม ทงหลาย เหลาน เปนจดเร มแรกทสดในการพฒนาปญญา เพอใหไดองคความรใหมทนเหตการณ ทเกดขนและ เปลยนแปลงตามยคสมย คอ มสญชาตญาณทจะเรยนรอยางเทาทนการ ไมใชบคคลทมความนกคดลาหลง ไมเขาสมยนยม หรอ เกาคราคร (Obsolete) แตมสตสมปชญญะ (Temperance) ทจะพจารณาใสใจเรองตางๆ ทเกดขนทงหลายนน ดวยการใชวจารณญาณหรอเหตผลอยางมดลยพนจรอบคอบ ไมตดสนอะไรดวย อารมณแหงทฏฐของตนอยางผดๆ ไมเปนไปตามความจรงหรอ “กฎธรรมชาต” ตามนยของทางธรรมนน “ความเปนผคงแกเรยน ” นนเรยกวา “พาหสจจะ ” (Great Learning) คอ ความเปนผไดศกษาเลาเรยนมาก ถา
เปนไปได กใหถงขนเปนผรแจงโลกเปนอยางด นนคอ เ ขาใจเรองโลกวสยอยางถกตองวา “การเกดมาบน
โลกใบน ยอมเปนบคคลผม ชาต –พยาธ–มรณะ–โสกะ–ปรเทวะ–ทกข –โทมนส–อปายาส เปนธรรมดา ” (มเกด เจบ ตาย ความโศก ความคราครวญ ทกข โทมนส และความคบแคนใจ เปนเรองปกตทเกดมาเปนคน ) ไมใชเปนเทวดา แตเปนเจาครองนครแหงสงสารทกขตงแตเกด หรอมชวตทตดลบดวยกรรมในอดตชาตเปน ตวกาหนดแดนเกดในชาตน โดยพจารณาตามความเชออยางมเหต ผล ทเรยกวา “กมมสสกตาสทธา” สาหรบองคความรดงกลาวน ยอมแสวงหารไดดวยการฟงธรรมหรอศกษาคนควาจากคมภรหรอตาราตางๆดาน พระพทธศาสนา เพอทาใหเกดความเหนทถกตอง “สมมาทฏฐ” (สมมทสสนะ) ทเรยกวา “ปรโตโฆสะ” คอ เสยงจากผอน การกระตนหรอชกจงจากภายนอก นนคอ การรบฟงคาแนะนาสงสอน เลาเรยน หาความร สนทนาซกถาม ฟงคาบอกเลาชกจงของผอน โดยเฉพาะการสดบสทธรรมจากทานผเปนกลยาณมตร แลวทาตนใหถงพรอมดวย “โยนโสมนสการ” คอ การใชความคดถกวธ ความรจกคด คดเปน คอ ทาในใจโดยแยบคายมองสงทงหลายดวยความคดพจารณา รจกสบสาวหาเหตผล แยกแยะสงนนๆ หรอปญหานนๆ ออก ใหเหนตามสภาวะและตามความสมพนธแหงเหตปจจย ฉะนน ทง “ปรโตโฆสะ” กบ “โยนโสมนสการ” นน ยอมหมายถง ทางเกดแหงแนวความคดทถกตอง หรอตนทางของปญญาและความดงามทงปวงทจะเกดขนกบบคคลนนไดจรง พระสมมาสมพทธเจาทรงตรสวา:
“เราไมเลงเหนธรรมอน แมสกขอหนง ซงเปนเหตใหสมมาทฏฐทยงไมเกด กเกดขน ทเกดขนแลว กเจรญยงขน เหมอนโยนโสมนสการเลย”
ดงนน “การศกษา” (Education) จงมบทบาทสาคญอยางยงยวดในการศกษาพระศาสนา (ไตรสกขา) ทนอกเหนอจาก การอบรมสงสอนตามเชงวฒนธรรมจากสถาบนครอบครวและสงคม แตในทางพทธศาสนานน ใหถอตนเองเปนศนยกลางแหงการเรยนรตลอดชวต ทตองหมนมนสการกรรมฐานดวย “กายคตาสต”
คอ การกาหนดสตอนไปในกาย นนคอ กาหนดพจารณากายน ใหเหนวาประกอบดวยสวนตางๆ อนไมสะอาด ไมงาม นารงเกยจ เปนทางรเทาทนสภาวะของกายน มใหหลงใหลมวเมา หรอ การเจรญอนปสสนา
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๓
ในฐานกายหรอรางกายของตน หรอการตงสตกาหนดพจารณากาย ใหรเหนตามเปน จรงวา “เปนแตเพยง
กาย ไมใชสตวบคคลตวตนเราเขา ” ทเรยกวา “กายานปสสนาสตปฏฐาน ” โดยเนนในวตถ ๖ ประการ ดงน (๑) “อานาปานสต” คอ กาหนดลมหายใจ เขาออก (๒) “อรยาบถ” คอ กาหนดรทนอรยาบถ ในการเคลอนไหวตางๆ (๓) “สมปชญญะ” คอ สรางสมปชญญะในการกระทาความเคลอนไหวทกอยาง (๔) “ปฏกลมนสการ ” คอ พจารณาสวนประกอบอนไมสะอาดทงหลายทประชมเขาเปนรางกายน (๕) “ธาตมนสการ ” คอ พจารณาเหนรางกายของตนโดยสกวาเปนธาตแตละอยางๆ (๖) “นวสวถกา” คอ พจารณาซากศพในสภาพตางๆ อนแปลกกนไปใ น ๙ ระยะเวลา ใหเหนคต
ธรรมดาของรางกาย ของผอนเชนใด ของตนกจกเปนเชนนน อนง สาหรบขอ (๕) “ธาตมนสการ ” นน ใหพจารณาในรายละเอยดเพมเตมในหวขอธรรม “ธาตกมมฏฐาน ๔” ดงน “ธาตกมมฏฐาน ๔” หมายถง กรรมฐานคอธาต กรรมฐานทพจารณาธาตเปนอารมณ คอ กาหนดพจารณากายนแยกเปนสวนๆ ใหเหนวาเปนเพยงธาตสแตละอยาง ไมใชของเรา ไมใชเรา ไมใชตวตนของเรา ไดแก
(๑) “ปฐวธาต” คอ ธาตทมลกษณะแขนแขง ภายในตวกม ภายนอกตวกม กลาวเฉพาะทเปนภายใน สาหรบกาหนด พอใหสาเรจประโยชนเป นอารมณของกรรมฐาน ไดแก ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ พงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา หรอสงอนใดกตามในตว ทมลกษณะ แขนแขง เปนตน อยางเดยวกนน
(๒) “อาโปธาต” คอ ธาตทมลกษณะเอบอาบ ภายในตวกม ภายนอกตวกม กลาวเฉพาะทเปนภายใน สาหรบกาหนด พอใหสาเรจประโยชนเปนอารมณของกรรมฐาน ไดแก ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน นาตา เปลวมน นาลาย นามก ไขขอ มตร หรอสงอนใดกตามในตว ทมลกษณะเอบอาบ เปนตน อยางเดยวกนน
(๓) “เตโชธาต” คอ ธาตทมลกษณะรอน ภายในตวกม ภายนอกตวกม กลาวเฉพาะทเปนภายใน สาหรบกาหนด พอใหสาเรจประโยชนเปนอารมณของกรรมฐาน ไดแก ไฟทยงกายใหอบอน ไฟทยงกายใหทรดโทรม ไฟทยงกายใหกระวนกระวาย ไฟทยงอาหารใหยอย หรอสงอนใดก ตามในตว ทมลกษณะรอน เปนตน อยางเดยวกนน
(๔) “วาโยธาต” คอ ธาตทมลกษณะพดผนเครงตง ภายในตวกม ภายนอกตวกม กลาวเฉพาะทเปน ภายใน สาหรบกาหนด พอใหสาเรจประโยชนเปนอารมณของกรรมฐาน ไดแก ลมพดขนเบอง บน ลมพดลงเบองตา ลมในทอง ลมในไส ลมซานไปตามตว ลมหายใจ หรอสงอนใดกตามในตว ทมลกษณะพดผนไปเปนตน อยางเดยวกนน
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๔
จากตวอยาง “ธาต” ทแสดงขางตนน ใน “ปฐวธาต” ม ๑๙ อยาง ใน “อาโปธาต” ม ๑๒ อยาง เตม “มตถลงค ” คอ มนสมอง เขาเปนขอสดทายใน “ปฐวธาต” รวมเปน ๓๒ เรยกวา “อาการ ๓๒” หรอ “ทวตตงสาการ” (มตถลงคไมมในปฐวธาต ๑๙ อยาง เพราะรวมเขาในอฏฐมญชะ คอเยอในกระดก ) “ธาตกมมฏฐาน ” น เรยกอยางอนวา “ธาตมนสการ ” คอ การพจารณาธาต บาง “จตธาตววฏฐาน ” คอ การกาหนดธาต ๔) บาง เมอ
พจารณากาหนดธาต ๔ ดวย “สตสมปชญญะ” เพอใหมองเหน “ความเกดขนและความเสอมสลายไปในกาย”
ตระหนกวา “กายนกสกวากาย มใชสตว บคคล ตวตน เราเขา ” คอ การเหนแจงในนามรปแหงขนธ ๕ โดยไตรลกษณ นนเอง (ธรรมนยาม ๓: กฎธรรมชาตเกยวกบความสมพนธและอาการทเปนเหตเ ปนผลแกกน แหงสงทงหลาย ไดแก สงขารคอสงขตธรรมทงปวงไมเทยง ๑ สงขารคอสงขตธรรมทงปวงเปนทกข ๑ ธรรมทงปวงไมใชตน ๑) ดวยเหตน จงจดเปน “กายานปสสนาสตปฏฐาน ” สวนหนง เพราะฉะนน รางกายจงเปนทชมนมกนแหงรปธรรม คอ “รปกาย –รป ขนธ” จตใจจงเปนทชมนมกนแหง
นามธรรม คอ “นามกาย–นามขนธ” ทงรางกายและจตใจจงเปน “ทรวมหรอทชมนมแหงธรรม ” ทเรยกวา “ธรรมกาย” ฉะนน ผปฏบตธรรมสามารถนา “ธรรมกาย” ทงหลาย คอ “ขนธ ๕: รป–เวทนา–สญญา–สงขาร–วญญาณ” มาศกษาหรอ “มนสการกรรมฐาน” ไดตลอดเวลา ธรรมทงหลายอนเปนทตงแหง “สต” (สตปฏฐาน ๔: กายานปสสนา–เวทนานปสสนา–จตตานปสสนา–ธมมานปสสนา) คอ เปนทระลกของสต และเครองเรยนรของสมปชญญะ ซงมอยใน “ธรรมกาย” เหลาน ทง “รปกาย –นามกาย” การทาใหมากซง “โยนโสมนสการ” (เหนแจงในอปาทานขนธ ๕ เปนทกข เหนแจงในเหตแหงทกขโดยอนโลมปฏจจสมปบาท เหนแจงในการดบเหตแหงทกขโดยปฏโลมปฏจจสมปบาท และเหนแจงนามรปโดยไตรลกษณ ) ในธรรมนนๆ นเปนอาหารเพอความเกดขนแหง “สต” (สตสมปชญญะ) ทยงไมเกด ขน หรอวายอมเปนไปเพอ ความงอกงามไพบลยยงขนของ “สต” (สตสมปชญญะ) ทเกดขนแลว ดวยการเจรญจตสตปฏฐานทงหลาย
ไดแก (๑) กายานปสสนาสตปฏฐาน (๒) เวทนานปสสนาสตปฏฐาน (๓) จตตานปสสนาสตปฏฐาน และ
(๔) ธมมานปสสนาสตปฏฐาน ในการเรมตนปฏบตธรรมนน ใหเรมตนท “สตปฏฐาน ๔” กอน ซงเปนการฝกกาหนดรสตและสมปชญญะในเวลาเดยวกน โดยพจารณาสภาวธรรมบอยๆ (อนปสสนา) ในความเปนจรงนน ชอวา “อนปพพปฏปทา ” คอ ขอประพฤตปฏบตทกระทาอย บอยๆ ตามลาดบ ในการมนสการ
กรรมฐาน ไดแก (๑) อนปสสนา ๗ (๒) มหาวปสสนา ๑๘ (๓) การจาแนกอารมณ ๓๘ (๔) โพธปกขยธรรม
๓๗ ดงนน ธรรมทงหลายเหลาน ยอม ทาใหเกด ฤทธปาฏหารยตามพระอนสาสนของพระสมมาสมพทธเจา
ไดอยางแนนอน (อธคมธรรม–อตตรมนสสธรรม) ไดแก (๑) ปญญาในสมาธ คอ “สมถพละ–เจโตวมตต ”
อนเกดจากการเจรญ “ฌาน ๔” และ (๒) ปญญาในวปสสนา คอ “วปสสนาพละ–ปญญาวมตต ” อนเกดจากการเจรญ “ญาณ ๑๖”
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๕
ขอทพงสงเกตเปนอยางยง คอ “ปญญารอบร” ทงหลายนน ยอมเกดจากกศลกรรมในการเจรญ “อนปพพ ปฏปทา” ในสวนหนง และในอกสวนหน ง คอ “อนปพพสกขา ” ดวยการศกษาฝกปฏบตตามลาดบดวยหลกไตรสกขา ไดแก “ศล–สมาธ–ปญญา” นนคอ (๑) อธสลสกขา: สมมาวาจา–สมมากมมนตะ–สมมาอาชวะ เพอดบระงบกเลสอยางหยาบ ทเรยกวา “วตกกมกเลส” ไดแก กายทจรต ๓ วจทจรต ๔ (๒) อธจตตสกขา: สมมาวายามะ–สมมาสต–สมมาสมาธ เพอดบระงบกเลสอยางกลาง ทเรยกวา “ปรยฏฐานกเลส ” ไดแก นวรณทงหลาย กามฉนทะ พยาบาท ถนมทธะ อทธจจกกกจจะ วจกจฉา อวชชา อรต อกศลธรรมทงปวง รวมทง อปกเลส ๑๖ และ (๓) อธปญญาสกขา: สมมาทฏฐ–สมมาสงกปปะ เพอดบระงบกเลสอยางละเอยด ทเรยกวา “อนสยกเลส ” (กเลสานสย ) ไดแก สงโยชน ๑๐ โอฆะ ๔ อาสวะ ๔ ตามลาดบ กลาวโดยสรป ใหยดแนวทางปฏบตตามหลก “มชฌมาปฏปทา” คอ (๑) เรมดวยปญญา (๒) ดาเนนดวยปญญา (๓) นาไปสปญญา ทเรยกรวมวา “อรยอฏฐงคกมรรค–อรยมรรคมองค ๘” โดยพจารณาองคมรรคแตละองคมสวน สาคญอยางไรกบภาวนาธรรม คอ (๑) สมถภาวนา และ (๒) วปสสนาภาวนา เมอประพฤตปฏบตใหมากๆ
ใหสมบรณบรบรณยง และเจรญงอดงามไพบลยยง ยอมเกด “อฎฐมคคงควภาวนญาณ” คอ ญาณทาใหแจงซงองคแหงมรรค ๘ ทงหลาย อนสมปยตตกบภาวนาธรรมทงหลายอยางไร ถาปราศจากปญญาสวนน กยอม ไมสามารถเขาถง “กระแสแหงอรยมรรค” ไดเชนกน ความเขาใจอยางถองแทโดยไมวปรตใน “ปฏปตตสทธรรม” (ขอ ๒ ในสทธรรม ๓ หมายถง สทธรรมคอปฏปทาอนจะตองปฏบต ไดแก อฏฐงคกมรรค หรอ ไตรสกขา ไดแก ศล สมาธ ปญญา) ดงกลาวขางตนน เปนแกนสารทแทจรงในการปฏบตธรรมของ พระพทธศาสนา สวนรายละเอยดปลกยอยนอกเหนอจากน เปนเพยงกระพทคอยพจารณาประกอบไปเรอยๆ แตอยาลมใหจบแกนไมใหถกตอง ไมใชไป เลอกจบไดแตกระพเปลอกไม เอาเปนสาระแกนสาระสาคญไป หมด ผทเปนชนผหลงทางเหลานน กคงพบแตความสวสดเทานนเอง
แตอยางไรกตาม ทาไมครอาจารยฝายวปสสนาธระจงเนนใหมนสการกรรมฐานใน “กายคตาสต” หมายถง
การกาหนดสตอนไปในกาย นนคอ กาหนดพจา รณากายน ใหเหนวาประกอบดวยสวนตางๆ อนไมสะอาด ไมงาม นารงเกยจ เปนทางรเทาทนสภาวะของกายน มใหหลงใหลมวเมา หรอ การเจรญอนปสสนาในฐานกายหรอรางกายของตน หรอ การตงสตกาหนดพจารณากาย ใหรเหนตามเปนจรงวา “เปนแตเพยงกาย ไมใช
สตวบคคล ตวตนเราเขา” นน เพราะวา “รปกาย –นามกาย” แหงขนธ ๕ คอ ตวตนทแทจรงผปฏบตธรรม อนเปนองคประกอบภายใน กอนทจะไปพจารณาหรอใสใจธรรมทงหลายทอยภายนอกตน นนคอ การสรางเกณฑมาตรฐาน (Standard Criteria) ในการมนสการกรรมฐานดวยขอเทจจรงแท ทเรยกวา “ปรมตถสจจะ” (Absolute Truths) นนคอ “อรรถบญญต” อนเปนความหมายสงสดโดยปรมตถ สภาวะตามความหมายสงสด สภาวะทมในความหมายทแทจรง เชน การพจารณาสงมชวตเปนเพยง “ขนธ ๕” ทประกอบดวย
“รป –เวทนา–สญญา–สงขาร–วญญาณ” ทเรยกวา “สภาวธรรม–ปรมตถธรรม” ไมใชคาศพทตาม พจนานกรมในภาษาใดภาษาหนง ทหมายถง “สมมตสจจะ” (Conventional Truths) หมายถง ความจรงโดยสมมต คอ โดยความตกลงหมายรรวมกนของมนษย โดยใชคาจาก “นามบญญต” เชน สงมชวตบนโลก
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๖
เรยกวา คน แมว หน ลง กระตาย เสอ ตนไม เปนตน เพอใหเขาใจในความเปนจรงจากโลกจนถงจกรวาล มนษยมกระบวนทศนอยางไร การสรางหนวยความหมายทเปน “ความคดรวบยอด” (Concept: สงกปป ) จงเปน “กระบวนการสรางความคด” (Conceptualization) ทสาคญอยางยงยวด ทแสดงถง “ความฉลาด” (Intellect) หรอ “ปญญาแตกฉานของมนษย ” (Human Being Discrimination: ปฏสมภทา ๔) กระบวนการหาขอสรป (Generalizations) ซงเปนกระบวนการสงเคราะห (Synthesis หรอ Induction: อปมาน) เพอจดกลมหาคณสมบตทเหมอนกนเปนสวนใหญ ซงหมายถง “ลกษณะสากล” (Universality: สามญลกษณะ) เพอสรางทฤษฎ (Theory) โดยพจารณาเหนองคประกอบยอยๆ หลายอยางมารวมกน ดวยวธการวเคราะห (Analysis หรอ Deduction: อนมาน) ททาใหพบ “ลกษณะเฉพาะ” (Uniqueness: ปจจตตลกษณะ) ฉะนน เพอใหเขาใจถงความแตกตางระหวาง “โลกตตรธ รรม” (มรรค ๔ ผล ๔ นพพาน ๑) กบ “โลกยธรรม” ดงน
ความจรง–Truths โลกตตรธรรม –Supramundane States จกรวาล –Universe อรรถบญญต Concepts ธรรมชาต –Nature ปรมตถสจจะ Absolute Truths สรรพสง –Reality ความเขาใจทถกตอง Significations
ธรรม –Dhamma สมมตสจจะ Conventional Truths โลก –World นามบญญต Terms
สจฉกตถะ–Signified โลกยธรรม–Mundane States เพราะฉะนน ผปฏบตธรรมตองมคณสมบตเปน “นกทฤษฎ” (Theorist) ดวย ไมใชเปนไดเพยงแค “ผร ” (Scholar) เทานน แตไมสามารถขบไดด วยทฤษฎ (ทฏฐยา สปฏวทธา ) ยอม ไมใชนกวปสสนาทดไดจรง เพราะ “ทฤษฎ” (Theory หรอ Principle: หลกการ – Rule: กฎ) คอ เครองมอในกระบวนการคด ทใชบรรยายหรอพรรณนาสภาวธรรม ปรากฏการณ หรอเหตการณ ตางๆ ทเกดขนในธรรมชาตไดอยางละเอยด โดยผ คดตามสามารถเพมเตมรายละเอยดตามภมปญญาของตน ยกตวอยาง เชน พระสมมาสมพทธเจาทรงใช หลกธรรม “ขนธ ๕” เพออธบายสงมชวตทงหลายในภมทง ๔ ไดแก
(๑) “กามาวจรภม ” คอ ชนททองเทยวอยในกาม ระดบจตใจทยงปรารภกามเปนอารมณ นนคอ ยงเกยวของกบกามคณ ระดบจตใจของสตวในกามภพทง ๑๑ ชน
(๒) “รปาวจรภม ” คอ ชนททองเทยวอยในรป ระดบจตใจทปรารภรปธรรมเปนอารมณ ระดบจตใจของทานผไดฌานหรอผอยในรปภพทง ๑๖ ชน
(๓) “อรปาวจรภม ” คอ ชนททองเทยวอยในอรป ระดบจตใจทปรารภอรปธรรมเปนอารมณ ระดบจตใจของทานผไดอรปฌาน หรอผอยในอรปภพทง ๔ ชน
(๔) “โลกตตรภม ” คอ ชนทพนจากโลก ระดบแหงโลกตตรธรรม ระดบจตใจของพระอรยเจาอนพนแลวจากโลกยภม ๓ ขางตน
เพราะฉะนน ในการปฏบตธรรม ทเรยกสามญวา “นงสมาธ” นน ผปฏบตธรรมตองมความถงพรอมดวย
“วปสสนาภม –ปญญาภม ” อยางแทจรง ไดแก (๑) ขนธ ๕ (๒) อายตนะ ๑๒ (๓) ธาต ๑๘ (๔) อนทรย ๒๒
(๕) ปฏจจสมปบาท ๑๒ (๖) ปฏจจสมปปนนธรรม : อทธา ๓–สงเขป ๔–สนธ ๓–วฏฏะ ๓–อาการ ๒๐–มล ๒–กฎแหงกรรม–กมมสสกตา (๗) อรยสจจ ๔ ซงจะทาใหเขาถง “สามญลกษณะแหงไตรลกษณ: อนจจตา–ทกขตา–อนตตตา” เพอออกหนจากสงขารธรรม (สงขตธรรม) ทงหลาย แลวเขาไปส “อรยสจจ ๔” ทเรยกวา “อรยมรรค” ซงประกอบดวย (๑) อรยมรรคมองค ๘ กบ (๒) มคคญาณ ๔–ทกขนโรธคามนปฏปทาอรยสจจ ในคาวา “วปสสนาภม –ปญญาภม ” หมายถง ธรรมทเปนภมของปญญา ธรรมทเปนภมของวปสสนา คอธรรมทงหลายอนเปนพนฐานทจะมองดรเขาใจ ใหเกดปญญาเหนแจงตามเปนจรง พอเจรญวปสสนา หรอมนสการกรรมฐาน เมอเขาถง “สมถนมต” และ “วปสสนานมต” ในแตละครงทเจรญภาวนา ปญญารอบรยอมเกดขนดวยเชนกน การสงสะองคความรทเกดขนในแตละครงนน กคอการพสจน และยนยน “ทฤษฎ” ทงเกาและใหมในเวลาเดยวกน คาวา “ทฤษฎใหม” (New Theory) กบ “ทฤษฎเกา” (Old Theory) กคอ การสรางสมมตฐานขนใหมในแตละครงทจะมการเจรญภาวนาเกดขน ทเรยกวา “ขอสมมตฐาน” (Hypothesis) แตกอนทจะมการพสจน “ขอสมมตฐาน” ทงหลายนน กตองม “ขอคดเหนเบองตน” (Assumptions: Belief and Confidence) ทเปนสาระสาคญทเกยวของกบปญหาหรอหวขอทกาลงนอมจต (สตสมปชญญะ–ญาณทสสนะ: ปรญญาทเปนกจในทกขอรยสจจ ) ไปพจารณาในภมแหงการเจรญภาวนา (สมถะ–วปสสนา) นนๆ เพราะฉะนน ลาดบกระบวนการคดสาคญๆ ในการเจรญภาวนาจงม ๖ ขน ดงน
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๗
(๑) ความเชอพนฐาน
(๒) ขอสมมตฐาน
(๓) ทฤษฎ–หลกการ–กฎ
(๖) ขอสรปใหม
(๕) พสจนและยนยน
(๔) ธมมวจยะ
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๘
อนง คาวา “ทฤษฎ–หลกการ–กฎ” หมายถง พระอภธรรม ขอธรรมหลก ขอธรรมยอย ทงหลาย ทมสวนเกยวของ โดยตรงกบ “วปสสนาภม –ปญญาภม ” เพราะฉะนน การประมวลความคดหรองคความรทเกดขนนน คอ ขนตอนทแสดงถงความกาวหนาในการปฏบตธรรม ซงตองเปนกระบวนการคดทมขนตอนทเปนวธวทยาศาสตร (Scientific Methods) เพราะกระบวนการคดในพระพทธศาสนา ยอม ประกอบดวยความเชอทมเหตผล ทมผลลพธเปน “อรยสจจธรรม–ปรมตถ” นนคอ “ปรมตถสจจะ” ไมใชเรอง “สมมตสจจะ” แตประการใดเลย ดงนน ผปฏบตธรรมจงควรมการวางแผนและการจดการลาดบความสาคญในศกษาพระสทธรรมทง ๓ ประการ อยางระมดระวงและรอบคอบเปนพเศษ ไดแก
(๑) “ปรยตตสทธรรม” คอ สทธรรมคอคาสงสอนอนจะตองเลาเรยน ไดแก “พทธพจน” หรอ “พทธวจนะ” อนเปนพระอนสาสนของพระศาสดา
(๒) “ปฏปตตสทธรรม–อธคมสทธรรม” คอ สทธรรมคอปฏปทาอนจะตองปฏบต ไดแก “อรย
อฏฐงคกมรรค –อรยมรรคมองค ๘” ไดแก “สมมาทฏฐ–สมมาสงกปปะ–สมมาวาจา–
สมมากมมนตะ–สมมาอาชวะ–สมมาวายามะ–สมมาสต–สมมาสมาธ” หรอ “ไตรสกขา” คอ “ศล–สมาธ–ปญญา”
(๓) “ปฏเวธสทธรรม” คอ สทธรรมคอผลอนจะพงเขาถงหรอบรรลดวยการปฏบต นนคอ
“โลกตตรธรรม ๙” ไดแก “มรรค ๔–ผล ๔–นพพาน ๑” ในการปฏเสธสทธรรมหมวดใดหมวดหนงนน ยอม ทาใหความเจรญงอกงามไพบลยแหงปญญาบกพรองไป เพราะขาดการตรวจสอบทเปนคขนานกนใน ๓ คต (ปรยต–ปฏปตต–ปฏเวธ) ดงกลาวนน การจดยทธศาสตรในการปฏบตธรรมจงเปนทกษะความชานาญในกระบวนการคดทถอเปนมออาชพ (Professional) เทานน จะ
มาทาอยางมอสมครเลน (Amateur) ไมไดเดดขาด อนตรายหมายถงชวตเชยวนะ คอ เขาทานองวา “เทหมด
ตกไปเลย ไมตองออมแรงหาพระแสงอะไรอก” ดงทานผไดบรรลคณวเศษแหงอธคมธรรมปรารภวา “งานน
ใหเอาชวตเขาแลกกนไปเลย มฉะนน ไมสาเรจคณอนใหญนไดเดดขาด ” (อยเปนอย –ตายเปนตาย) คาวา “คณอนใหญ” คอ “โลกตตรธรรม ” ฉะนน การสนทนาธรรมกบผรหรอผบรรลค ณวเศษไดเปน “อรยบคคล ” แลว ยอมไดประสบการณและเปนความรอบร ทเรยกวา “สตมยญาณ ” ได เพราะมโสภณบรษเปนกลยาณมตรได ในการตอยอดองคความรทางพระพทธศาสนาน ผปฏบตธรรมตองประกอบความตน ไมเกลยดคราน ทจะสรางกศลบารมไวตลอดเวลา การพอกพนอรยสจจธรรมใหเจรญงอกงามไพบลยเปนเรองใหญของผใฝสงในพระธรรมของพระสมมาสมพทธเจา เพอใหเขาถง “ปญญา ๓” (Wisdom) ใหบรบรณสมบรณยง ดงน
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๙
“ปญญา ๓” หมายถง ความรอบร–ความรทว–ความเขาใจ–ความรซง ไดแก
(๑) “จนตามยปญญา” คอ ปญญาเกดจากการคดพจารณา ปญญาสบแต “โยนโสมนสการ” ทตงขน
ในตนเอง คาวา “โยนโสมนสการ” คอ การใชความคดถกวธ ความรจกคด คดเปน คอ ทาในใจโดยแยบคาย มองสงทงหลายดวยความคดพจารณา รจกสบสาวหาเหตผล แยกแยะสงนนๆ หรอปญหานนๆ ออก ใหเหนตามสภาวะและตามความสมพนธแหงเหตปจจย
(๒) “สตมยปญญา ” คอ ปญญาเกดจากการสดบเลาเรยน ปญญาสบแต “ปรโตโฆสะ” คอ เสยงจากผอน การกระตนหรอชกจงจากภายนอก คอ การรบฟงคาแนะนาสงสอน เลาเรยน หาความร สนทนาซกถาม ฟงคาบอกเลาชกจงของผอ น โดยเฉพาะการสดบสทธรรมจากทานผเปนกลยาณมตร
(๓) “ภาวนามยปญญา” คอ ปญญาเกดจากการปฏบตบาเพญ ปญญาสบแตปญญาสองอยางแรกนน
แลวหมนมนสการในประดาสภาวธรรม จนเกด “ญาณทสสนะ–ยถาภตญาณทสนนะ ” กบ
“จกข–ญาณ–ปญญา–วชชา–แสงสวาง” ทเรยกวา “ปญญาญาณ” หรอ “พทธปญญา ” ดวยเหตน เพอใหเรมเหน “อาณาจกรแหงธรรม” ทผปฏบตธรรมตองทาความเขาใจอยางแจมแจง ไมมขอ สงสยตดอยในใจเลย ไดแก (๑) “เอกตตรธรรม ” หมวดธรรมทควรทาใหแจงทงหมด ๑๐ ขอ และ (๒) “อภญเญยธรรม” หมวดธรรมทควรรยงทงหมด ๒๒ ขอ ดงน สจฉกาตพพนทเทส (พระสตตนตปฎก ขททกนกาย ปฏสมภทามรรค เลม ๗ ภาค ๑ - หนาท 391–395 FILE 68)
[๗๗] ปญญาเครองทรงจาธรรมทไดสดบมาแลว คอ เครองรชดซงธรรมทไดสดบมาแลวนนวา ธรรมเหลาน
ควรทาใหแจง ซง “สจฉกรณะ–สจฉกรยา” หมายถง การทาใหแจงซงนพพาน นนคอ บรรลนพพาน ชอวา “สตมยญาณ ” อยางไร ในอนดบตอไปน พระสารบตรกลาววสชนา “เอกตตรธรรม ” ม ๑๐ ขอ ดวยการทาใหแจงถงการไดเฉพาะ ดงน
“ธรรม ๑” ควรทาใหแจง คอ เจโตวมตต ๑ อนไมกาเรบ คอ ความพนแหงใจ ไดแก อรหตผลวมตต นอกจากน ยงหมายถง เมตตาเจโตวมตต กรณาเจโตวมตต มทตาเจโตวมตต อเบกขาเจโตวมตต
“ธรรม ๒” ควรทาใหแจง คอ วชชา ๑ คอ วชชา ๓ ไดแก บพเพนวาสานสตญาณ จตปปาตญาณ อาส
วกขยญาณ วมตต ๑ คอ พนจากปจนกธรรมทงหลาย [นวรณ ๕ วตก ๖ วจาร ๖ เปนตน] และนอมไปในอารมณ ไดแก วมตต ๒ คอ การนอมจตไป –จตตสส จ อธมตต ๑ และ นพพาน ๑
“ธรรม ๓” ควรทาใหแจง คอ วชชา ๓ คอ ความรแจง ความรวเศษ ไดแก บพเพนวาสานสตญาณ ๑ จตปปาตญาณ ๑ อาสวกขยญาณ ๑
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๑๐
“ธรรม ๔” ควรทาใหแจง คอ สามญญผล ๔ คอ ความเปนสมณะ ไดแก โสดาปตตผล ๑ สกทาคามผล ๑ อนาคามผล ๑ อรหตผล ๑
“ธรรม ๕” ควรทาใหแจง คอ ธรรมขนธ ๕ ไดแก สลขนธ ๑ สมาธขนธ ๑ ปญญาขนธ ๑ วมตตขนธ ๑ วมตตญาณทสนขนธ ๑
“ธรรม ๖” ควรทาใหแจง คอ อภญญา ๖ คอ ญาณอนยง ไดแก อทธวธญาณ ๑ ทพโสดธาตญาณ ๑ บพเพนวาสานสตญาณ ๑ เจโตปรยญาณ ๑ ทพจกขญาณ ๑ อาสวกขยญาณ ๑
“ธรรม ๗” ควรทาใหแจง คอ กาลงของพระขณาสพ ๗ ไดแก ปญญาเหนสงขารไมเทยง ๑ ปญญาเหนกามเปนหลมถานเพลง ๑ เนกขมมะ วเวก ๓ สตปฏฐาน ๔ อนทรย ๕ โพชฌงค ๗ อรยมรรคมองค ๘
“ธรรม ๘” ควรทาใหแจง คอ วโมกข ๘ ไดแก ภกษมรปยอมเหนรป นเปนวโมกขขอท ๑ ภกษมความสาคญในอรปภายใน ยอมเหนรปภายนอก นเปนวโมกขขอท ๒ ภกษนอมใจไปวา นงาม
เปนวโมกขขอท ๓ ภกษเขาถง อากาสานญจายตนะ วา อนนโต อากาโส – อากาศไมมทสดอย เพราะลวงรปสญญาโดยประการทงปวงดบปฏฆสญญา ไมใสใจถงนานตตสญญา นเปนวโมกข
ขอท ๔ ภกษเขาถง วญญาณญจายตนะวา อนนต ว ญาณ –วญญาณไมมทสดอย เพราะลวง อา
กาสานญจายตะ โดยประการทงปวง นเปนวโมกขขอท ๕ ภกษเขาถง อากญจญญายตนะ วา นตถ ก จ –อะไรๆ ไมมอย เพราะลวง วญญาณญจายตนะ โดยประการทงปวง เปนวโมกขขอท ๖ ภกษเขาถง เนวสญญานาสญญายตนะ อย เพราะลวง อากญจญญายตนะ โดยประการทงปวง นเปนวโมกขขอท ๗ ภกษเขาถง สญญาเวทยตนโรธ อย เพราะลวง เนวสญญานาสญญายตนะ โดยประการทงปวง นเปนวโมกขขอท ๘
“ธรรม ๙” ควรทาใหแจง คอ อนปพพนโรธ ๙ หรอ นโรธ ๙ ไดแก กามสญญาของผเขาปฐมฌาน ยอม ดบไป ๑ วตกวจารของผเขาถงทตยฌาน ยอมดบไป ๑ ปตของผเขาถงตตยฌาน ยอมดบไป ๑ ลมอสสาสะปสสาสะของผเขาถงจตตถฌาน ยอมดบไป ๑ รปสญญาของผเขาถงอากาสานญจายตนะ ยอมดบไป ๑ อากาสานญจายตนสญญาของผเขาถงวญญาณญจายตนะ ยอมดบไป ๑ วญญาณญจายตนสญญาของผเขาถงอากญจญญายตนะ ยอมดบไป ๑ อากญจญญายตนสญญ าของผเขาถงเนวสญญานาสญญายตนะ ยอมดบไป ๑ สญญาและเวทนาของผเขาถงสญญาเวทยตนโรธ ยอมดบไป ๑
“ธรรม ๑๐” ควรทาใหแจง คอ อเสกขธรรม ๑๐ ไดแก สมมาทฏฐ ๑ สมมาสงกปปะ ๑ สมมาวาจา ๑ สมมากมมนตะ ๑ สมมาอาชวะ ๑ สมมาวายามะ ๑ สมมาสต ๑ สมมาสมาธ ๑ สมมาญาณะ ๑ สมมาวมตต ๑
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๑๑
[๗๘] ดกอนภกษทงหลาย สงทงปวงควรทาใหแจง ดกอนภกษทงหลายกสงทงปวงควรทาใหแจง คอ อะไร (๑) จกษ รป จกษวญญาณ จกษสมผส สขเวทนา ทกขเวทนา หรอแมอทกขมสขเวทนา ทเกดขน
เพราะ จกษสมผส เปนปจจย ควรทาใหแจงทกอยาง (๒) ห เสยง โสตวญญาณ โสตสมผส สขเวทนา ทกขเวทนา หรอแมอทกขมสขเวทนา ทเกดขน
เพราะ โสตสมผส เปนปจจย ควรทาใหแจงทกอยาง (๓) จมก กลน ฆานวญญาณ ฆานสมผส สขเวทนา ทกขเวทนา หรอแมอทกขมสขเวทนา ทเกดขน
เพราะ ฆานสมผส เปนปจจย ควรทาใหแจงทกอยาง (๔) ลน รส ชวหาวญญาณ ชวหาสมผส สขเวทนา ทกขเวทนา หรอแมอทกขมสขเวทนา ทเกดขน
เพราะ ชวหาสมผส เปนปจจย ควรทาใหแจงทกอยาง (๕) กาย โผฏฐพพะ กายวญญาณ กายสมผส สขเวทนา ทกขเวทนา หรอแมอทกขมสขเวทนา ท
เกด ขนเพราะ กายสมผส เปนปจจย ควรทาใหแจงทกอยาง (๖) ใจ ธรรมารมณ มโนวญญาณ มโนสมผส สขเวทนา ทกขเวทนา หรอแมอทกขมสขเวทนาท
เกดขนเพราะ มโนสมผส เปนปจจย ควรทาใหแจงทกอยาง พระโยคาวจรเมอพจารณาเหน รป ยอมทาใหแจงโดยทาใหเปนอารมณ (ตงแตขอนเปนตนไป คอ ความหมายเกยวกบ “ทกข ” แตการถอมนยดมนในธรรมกยอมเปนทกขเชนกน เพราะธรรมทงหลายไมม ตวตน) โดยมลาดบตอไปน
“ขนธ ๕” เมอพจารณาเหน รป ยอมทาใหแจงโดยทาใหเปนอารมณ เมอพจารณาเหน เวทนา ยอมทาใหแจงโดยทาใ หเปนอารมณ เมอพจารณาเหน สญญา ยอมทาใหแจงโดยทาใหเปนอารมณ เมอพจารณาเหน สงขาร ยอมทาใหแจงโดยทาใหเปนอารมณ เมอพจารณาเหน วญญาณ ยอมทาใหแจงโดยทาใหเปนอารมณ
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๑๒
“อภญเญยธรรม” (๑) “ขนธ ๕” = รป เวทนา สญญา สงขาร วญญาณ (๒) “อายตนะภายใน ๖–อนทรย ๖–สฬายตนะ” = จกข โสตะ ฆานะ ชวหา กาย ใจ (๓) “อายตนะภายนอก ๖–อารมณ ๖” = รป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ (๔) “วญญาณ ๖” = จกขวญญาณ โสตวญญาณ ฆานวญญาณ ชวหาวญญาณ กายวญญาณ มโน
วญญาณ (๕) “ผสสะ ๖” = จกขสมผส โสตสมผส ฆานสมผส ชวหาสมผส กายสมผส มโนสมผส (๖) “เวทนา ๖” = จกขสมผสสชาเวทนา โสตสมผสสชาเวทนา ฆานสมผสสชาเวทนา ชวหาสมผสส
ชาเวทนา กายสมผสสชาเวทนา มโนสมผสสชาเวทนา (๗) “สญญา ๖” = รปสญญา สททสญญา คนธสญญา รสสญญา โผฏฐพพสญญา ธรรมสญญา (๘) “เจตนา ๖” = รปสญเจตนา สททสญเจตนา คนธสญเจตนา รสสญเจตนา โผฏฐพพสญเจตนา
ธรรมสญเจตนา (๙) “ตณหา ๖” = รปตณหา สททตณหา คนธตณหา รสตณหา โผฏฐพพตณหา ธรรมตณหา (๑๐) “วตก ๖” = รปวตก สททวตก คนธวตก รสวตก โผฏฐพพวตก ธรรมวตก (๑๑) “วจาร ๖” = รปวจาร สททวจาร คนธวจาร รสวจาร โผฏฐพพวจาร ธรรมวจาร (๑๒) “ธาตกมมฏฐาน ๑๖” = ปฐวธาต อาโปธาต เตโชธาต วาโยธาต อากาสธาต วญญาณธาต ปฐว
กสณ อาโปกสณ เตโชกสณ วาโยกสณ นลกสณ ปตกสณ โลหตกสณ โอทาตกสณ อากาสกสณ วญญาณกสณ
(๑๓) “อาการ ๓๒–ทวตตงสาการ” = ผม ขน เลบ ฟน หนง เนอ เอน กระดก เยอในกระดก มาม หวใจ ตบ พงผด ไต ปอด ไสใหญ ไสนอย อาหารใหม อาหารเกา ด เสลด หนอง เลอด เหงอ มนขน นาตา เปลวมน นาลาย นามก ไขขอ มตร สมองศรษะ
(๑๔) “อายตนะ ๑๒” = จกขวายตนะ รปายตนะ โสตายตนะ สททายตนะ ฆานายตนะ คนธายตนะ ชวหายตนะ รสายตนะ กายายตนะ โผฏฐพพายตนะ มนายตนะ ธมมายตนะ
(๑๕) “ธาต ๑๘” = จกขธาต รปธาต จกขวญญาณธาต โสตธาต สททธาต โสตวญญาณธาต ฆานธาต คนธธาต ฆานวญญาณธาต ชวหาธาต รสธาต ชวหาวญญาณธาต กายธาต โผฏฐพพธาต กายวญญาณธาต มโนธาต ธรรมธาต มโนวญญาณธาต
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๑๓
(๑๖) “อนทรย ๒๒” = จกขนทรย โสตนทรย ฆานนทรย ชวหนทรย กายนทรย มนนทรย ชวตนทรย อตถนทรย ปรสนทรย สขนทรย ทกขนทรย โสมนสสนทรย โทมนสสนทรย อเบกขนทรย สทธนทรย วรยนทรย สตนทรย สมาธนทรย ปญญนทรย อนญญตญญสสามตนทรย [อนทรยของผปฏบตดวยมนสการวา เราจกรธรรมทยงไมร อนทรยนเปนชอของโสดาปตตมรรคญาณ] อญญนทรย [อนทรยของผรจตสจธรรมดวยมรรคนน อนทรยนเปนชอของญาณในฐานะ ๖ คอ โสดาปตตผลถงอรหตมรรคญาณ] อญญาตาวนทรย [อนทรยของพระขณาสพผรจบแลว อนทรยนเปนชอของอรหตผลญาณ]
(๑๗) “ธาต ๓” = กามธาต รปธาต อรปธาต (๑๘) “ภพ ๙” = กามภพ รปภพ อรปภพ สญญาภพ อสญญาภพ เนวสญญานาสญญาภพ เอกโวการ
ภพ จตโวการภพ ปญจโวการภพ (๑๙) “ฌาน ๔” = ปฐมฌาน ทตยฌาน ตตยฌาน จตตถฌาน (๒๐) “อปปมญญา ๔” = เมตตาเจโตวมตต กรณาเจโตวมตต มทตาเจโตวมตต อเบกขาเจโตวมต (๒๑) “อรปสมาบต ๔” = อากาสานญจายตนสมาบต วญญาณญจายตนสมาบต อากญจญญายตนส
มาบต เนวสญญานาสญญายตนสมาบต (๒๒) “ปฏจจสมปบาท ๑๒” [อทปปจจยตา–ปจจยาการ–ตถตา] = อวชชา สงขาร วญญาณ นามรป
สฬายตนะ ผสสะ เวทนา ตณหา อปาทาน ภพ ชาต ชรา มรณะ
สาหรบรายละเอยดในขอธรรมยอยทงหลายนน ผปฏบต ธรรมสามารถคนเพมเตมไดจาก “พจนานกรมพทธ ศาสตร” หรอ “พระไตรปฎก” กได ซงตองใชเวลามากเปนพเศษ เพอไขปรศนาธรรมตางๆ ทเกดขนได ฉะนน ในบรรดาธรรมทงหลายทกลาวมาขางตน ผปฏบตธรรมจาเปนตองจาใหไดหมด เพราะเกยวของกบ กจในการบาเพญเพยรภาวนาทงหมด โดยเฉพาะอยางยง “อภญเญยธรรม” จะเกยว ของกบการเจรญวปสสนากมมกฐานโดยตรง ไมวาจะเปน “อนปสสนา ๗” หรอ “มหาวปสสนา ๑๘” กตาม นอกจากน ควรเขาใจใหถองแทถง สมมตฐานของพระพทธศาสนาทวา :
(๑)“รชวตสนตตของมนษยทกคน คอ อปาทานขนธ ๕ เปนทกข ” ซงทาความเขาใจไดดวย “ปพเพนวาสานสสตญาณ–นามรปปรจเฉทญาณ”
(๒) “รการเกดเหตปจจยแหงนามรปดวย อนโลมปฏจจสมปบาท และรการดบเหตปจจยแหงนาม รปดวย ปฏโลมปฏจจสมปบาท ” ซงทาความเขาใจไดดวย “จตปปาตญาณ–ทพพจกขญาณ–ปจจยปรคคหญาณ” รวมทง ปฏจจสมปปนนธรรม ไดแก อทธา ๓–สงเขป ๔–สนธ ๓–วฏฏะ ๓–อาการ ๒๐–มล ๒–กฎแหงกรรม–กมมสสกตา
(๓) “รนานรปโดยไตรลกษณ ” ซงทาความเขาใจไดดวย “สมมสนญาณ”
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๑๔
ความรทเหลอจากนน เรยกวา “วปสสนาญาณ ๙” (วฏฐานคามนปฏปทา) ซงกอยใน “ญาณ ๑๖” เชนกน จนถง “โลกตตรธรรม ๙” (มรรค ๔ ผล ๔ นพพาน ๑) และ “ปจจเวกขณฌาน” (โลกยญาณ ) เปนญาณอนดบสดทาย แลวตามดวย “อาสวกขยญาณ” ซงเปนโลกตตรญาณเชนกน อยางไรกตาม ในอนดบสดทายน ใหผ ปฏบตธรรมพจารณาบรรดาธรรมทงหลายใน “อนปพพปฏปทา ” ไดแก อนปสสนา ๗ (ปญญา ๑๐)–มหาวปสสนา ๑๘–การจาแนกอารมณ ๓๘–และ–โพธปกขยธรรม ๓๗ ดงน “ปญญา ๑๐” หมายถง ปญญาทเกดจากการเจรญอนปสสนา ไดแก
(๑) “ชวนปญญา” คอ ปญญาเรว โดยเจรญ “อนจจานปสสนา ” [เหนความไมเทยง ]
(๒) “นพเพธกปญญา” คอ ปญญาทาลายกเลส โดยเจรญ “ทกขานปสสนา ” [เหนความทกข]
(๓) “มหาปญญา” คอ ปญญามาก โดยเจรญ “อนตตานปสสนา ” [เหนความไมใชตวตน ]
(๔) “ตกขปญญา” คอ ปญญาคมกลา โดยเจรญ “นพพทานปสสนา ” [หนายในกองทกข ]
(๕) “วบลปญญา ” คอ ปญญากวางขวาง โดยเจรญ “วราคานปสสนา ” [ดบความกระหายวฏฏะ]
(๖) “คมภรปญญา” คอ ปญญาลกซง โดยเจรญ “นโรธานปสสนา ” [ดบกเลส ]
(๗) “อสสามนตปญญา” คอ ปญญาไมใกล โดยเจรญ “ปฏนสสคคานปสสนา ” [สลดคน]
(๘) “ปฏสมภทา ๔” คอ ปญญาแตกฉาน โดยเจรญ “อนปสสนา ๗” [ปญญาแตกฉาน–อเบกขา]
(๙) “ปถปญญา ” คอ ปญญาแนนหนา โดยเจรญ “ปญญา ๘” [ความรทวถวน–สพพญ ]
(๑๐) “หาสปญญา” คอ ปญญาราเรง โดยเจรญ “ปญญา ๙” [ทพยจกข–ปญญาจกข] ใหพจารณา “ญาณ ๑๖–โสฬสญาณ” เปรยบเทยบกบ “วสทธ ๗” และ “มหาวปสสนา ๑๘” ดงน “ญาณ ๑๖–โสฬสญาณ” หมายถง ความหยงร ในทนหมายถงญาณทเกดขนแกผเจรญวปสสนาตามลาดบ
ตงแตตนจนถงทสด ใหพจารณาถง “วปสสนาภม –ปญญาภม ” ไดแก (๑) “นามรปปรจเฉทญาณ ” คอ ญาณกาหนดจาแนกรนามและรป นนคอ รวาสงทงหลายมแต
รปธรรมและนามธรรม และกาหนดแยกไดวา อะไรเปนรปธรรม อ ะไรเปนนามธรรม ซงทาใหเหน “ขนธ ๕” [อปาทานขนธ ๕ เปนทกข–สงสารทกข ใหดภาคผนวก–เบญจขนธ] ทงหมด =
“ขนธ ๕–อายตนะ ๑๒–ธาต ๑๘–อนทรย ๒๒” (๒) “ปจจยปรคคหญาณ” คอ ญาณกาหนดรปจจยของนามและรป นนคอ รวา รปธรรมและ
นามธรรมทงหลายเกดจากเหต ปจจย และเปนปจจยแกกน อาศยกน โดยรตามแนว “ปฏจจสมปบาท” กด ตามแนว “กฎแหงกรรม” กด ตามแนว “วฏฏะ ๓” กด เปนตน ซงทาใหเหน
“ปฏจจสมปบาท ๑๒” และ “ปฏจจสมปปนนธรรม” [ภวจกร] ทงหมด = “ปฏจจสมปบาท ๑๒”
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๑๕
(๓) “สมมสนญาณ” คอ ญาณกาหนดรดวยพจารณาเหนนามและรปโดยไตรลกษณ นนคอ ยกรปธรรมและนามธรรมทงหลายขนพจารณาโดยเหนตามลกษณะทเปนของไมเทยง เปนทกข
มใชตวตน ซงทาใหเหน “ไตรลกษณ” ทงหมด = “สามญลกษณะ ๓” (๔) “อทยพพยานปสสนาญาณ ” คอ ญาณอนตามเหนความเกดและความดบ นนคอ พจารณาความ
เกดขนและความดบไปแหงเบญจขนธ จนเหนชดวา สงทงหลายเกดขนครนแลวกตองดบไป
ลวนเกดขนแลวกดบไปทงหมด [จากขอ ๔–๑๒ = วปสสนาญาณ ๙] = “ปญญาเหนธรรม” [ไตรลกษณ กบ กจในอรยสจจ ๔ ไดแก ปรญญา –ปหานะ–สจจกรยา –ภาวนา]
(๕) “ภงคานปสสนาญาณ ” คอ ญาณอนตามเหนความสลาย นนคอ เมอเหนความเกดดบเชนนนแลว คานงเดนชดในสวนความดบอนเปนจดจบสน กเหนวาสงขารทงปวงลวนจะตองสลายไป
ทงหมด = “อนตตตา” (๖) “ภยตปฏฐานญาณ ” คอ ญาณอนมองเหนสงขารปรากฏเปนของนากลว นนคอ เมอพจารณาเหน
ความแตกสลายอนมทวไปแกทกสงทกอยางเชนนนแลวสงขารทงปวงไมวาจะเปนไปในภพใด
คตใด กปรากฏเปนของนากลวเพราะลวนแตจะตองสลายไปไมปลอดภยทงสน = “อนจจตา” (๗) “อาทนวานปสสนาญาณ ” คอ ญาณอนคานงเหนโทษ นนคอ เมอพจารณาเหนสงขารทงปวงซง
ลวนตองแตกสลายไป เปนของนากลวไมปลอดภยทงสนแลว ยอมคานงเหนสงขารทงปวงนน
วาเปนโทษเปนสงทมความบกพรอง จะตองระคนอยดวยทกข = “ทกขตา ” (๘) “นพพทานปสสนาญาณ ” คอ ญาณอนคานงเหนดวยความหนาย นนคอ เมอพจารณาเหนสงขาร
วาเปนโทษเชนนนแลว ยอมเกดความหนาย ไมเพลดเพลนตดใจ = “วราคะ” (๙) “มญจตกมยตาญาณ ” คอ ญาณอนคานงดวยใครจะพนไปเสย นนคอ เมอหนายสงขารทงหลาย
แลว ยอมปรารถนาทจะพนไปเสยจากสงขารเหลานน = “นโรธะ” (๑๐) “ปฏสงขานปสสนาญาณ ” คอ ญาณอนคานงพจารณาหาทาง นนคอ เมอตองการจะพนไปเสย จง
กลบหนไปยกเอาสงขารทงหลายขนมาพจารณากาหนดดวยไตรลกษณเพอมองหาอบายทจะ
ปลดเปลองออกไป = “มรรค” [ปหานะ] (๑๑) “สงขารเปกขาญาณ ” คอ ญาณอนเปนไปโดยความเปนกลางตอสงขาร นนคอ เมอพจารณา
สงขารตอไป ยอมเกดความรเหนสภาวะของสงขารตามความเปนจรง วามความเปนอยเปนไป ของมนอยางนนเปนธรรมดา จงวางใจเปนกลางได ไมยนดยนรายในสงขารทงหลาย แตนน
มองเหนนพพานเปนสนตบท ญาณจงแลนมงไปยงนพพาน เลกละความเกยวเกาะกบสงขาร
เสยได = “อเบกขา ” [“ตตรมชฌตตเปกขา” —อเบกขาในความเปนกลางในธรรมนนๆ] (๑๒) “สจจานโลมกญาณ –อนโลมญาณ ” คอ ญาณอนเปนไปโดยอนโลมแกการหยงรอรยสจจ นนคอ
เมอวางใจเปนกลางตอสงขารทงหลาย ไมพะวง และญาณแลนมงตรงไปสนพพานแลว ญาณอน
คลอยตอ “การตรสรอรยสจจ ” ยอมเกดขนในลาดบถดไป เปนขนสดทายของ “วปสสนาญาณ”
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๑๖
ตอจากนนกจะเกด “โคตรภญาณ” มาคนกลาง แลวเกด “มรรคญาณ” [มคคญาณ] ใหสาเรจ
ความเปน “อรยบคคล ” ตอไป = “อรยสจจ ๔” (๑๓) “โคตรภญาณ ” คอ ญาณครอบโคตร นนคอ ความหยงรทเปนหวตอแหงการขามพนจาก “ภาวะ
ปถชน” เขาส “ภาวะอรยบคคล” = “ญาณคนระหวางโลกยะกบโลกตตระ ”
(๑๔) “มคคญาณ” คอ ญาณในอรยมรรค นนคอ ความหยงรทใหสาเรจ “ภาวะอรยบคคล ” แตละขน
ซงทาใหเหน “อรยสจจ ๔” ทงหมด = “โลกตตรมรรค [มรรค ๔–มคสมงค–มคคญาณแหงมรรค ๘]”
(๑๕) “ผลญาณ” คอ ญาณในอรยผล นนคอ ความหยงรทเปนผลสาเรจของพระอรยบคคลชนนนๆ =
“โลกตตรผล [ผล ๔–ผลสมงค–ผลญาณแหงมรรค ๘]” (๑๖) “ปจจเวกขณญาณ” คอ ญาณหยงรดวยการพจารณาทบทวน นนคอ สารวจรมรรคผล กเลสทละ
แลว กเลสทเหลออย และนพพาน เวนแตวาพระอรหนตไมมการพจารณากเลสทยงเหลออย ซง
สดทายทาใหเกด “อาสวกขยญาณ” = “ปญญาตรสร” [สมโพธะ–นพพาน ๒] หมายเหต: ความแตกตางระหวาง “ญาณ ๑๖–โสฬสญาณ” กบ “อนปพพปฏปทา : อนปสสนา ๗–มหาวปสสนา ๑๘–การจาแนกอารมณ ๓๘–โพธปกขยธรรม ๓๗” คอ ธรรมทงหลายในสวนหลงน ผปฏบตธรรมจกตองหมนพจารณาอยบอยๆ ทเรยกวา “มนสการกรรมฐาน” นนคอ ทาใหมาก บรบรณสมบรณ เจรญพอกพนงอกงามไพบลยยง ยอมบรรลถงดวย “ปญญาแตกฉาน” (ปฏสมภทา ๔) ในไมชา การศ กษาทางโลก กมความปรารถนาในเรอง “ปญญาแตกฉาน” เชนเดยวกน คอ “ความเปนปราชญ” (Guru) คอ นกปราชญบณฑต ในทางธรรมเรยกวา “ปราชญมหามน” (Sage) คอ บคคลผทฉลาดมาก ดงเชน คากลาว
วา: “พระพทธเจาองคพระมนผประเสรฐทรงยงพทธกจประจาวน ๕ ประการนใหหมดจด” เปนตน ไดแก (๑) เวลาเชาเสดจบณฑบาต (๒) เวลาเยนทรงแสดงธรรม (๓) เวลาคาประทานโอวาทแกเหลาภกษ (๔) เทยงคนทรงตอบปญหาเทวดา (๕) จวนสวางทรงตรวจพจารณาสตวทสามารถและทยงไมสามารถบรรลธรรมอนควรจะเสดจไป
โปรดหรอไม
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๑๗
“วสทธ ๗” หมายถง ความหมดจด ความบรสทธทสงขนไปเปนขนๆ ธรรมทชาระสตวใหบรสทธ ยงไตรสกขาใหบรบรณเปนขนๆ ไปโดยลาดบ จนบรรลจดหมายคอนพพาน ไดแก
(๑) “สลวสทธ ” คอ ความหมดจดแหงศล นนคอ รกษาศลตามภมขนของตนใหบรสทธ และใหเปนไปเพอสมาธ วสทธมคควาไดแก ปารสทธศล ๔
(๒) “จตตวสทธ ” คอ ความหมดจดแหงจต นนคอ ฝกอบรมจตจนบงเกดสมาธพอเปนบาทฐานแหง วปสสนา วสทธมคควา ไดแก สมาบต ๘ พรอมทงอปจาร
(๓) “ทฏฐวสทธ ” คอ ความหมดจดแหงทฏฐ นนคอ ความรเขาใจมองเหนนามรปตามสภาวะทเปนจรงเปนเหตขมความเขาใจผดวาเปนสตวบคคลเสยได เรมดารงในภมแหงความไมหลงผด ขอนจดเปนขนกาหนดทกขสจจ [อปาทานขนธ ๕ เปนทกข]
(๔) “กงขาวตรณวสทธ ” คอ ความหมดจดแหงญาณเปนเหตขามพนความสงสย ความบรสทธขนททาใหกาจดความสงสยได นนคอ กาหนดรปจจยแหงนามรปไดแลวจงสนสงสยในกาลทง ๓
[ปฏจจสมปบาท ๑๒] ขอนตรงกบ “ธรรมฐตญาณ–ยถาภตญาณ –สมมาทสสนะ” และจดเปนขนกาหนดสมทยสจจ
(๕) “มคคามคคญาณทสสนวสทธ ” คอ ความหมดจดแหงญาณทรเหนวาเปนทางหรอมใชทา ง นนคอ เรมเจรญวปสสนาตอไปดวยพจารณากลาป จนมองเหนความเกดขน และความเสอมไปแหง
สงขารทงหลาย [ไตรลกษณ–สามญลกษณะ ไดแก “อนจจง–ทกขง– อนตตา”] อนเรยกวา “อทยพพยานปสสนา” เปนตรณวปสสนา คอวปสสนาญาณออนๆ แลวม “วปสสนปกเลส” เกดขน กาหนดไดวาอปกเลสทง ๑๐ แหงวปสสนานนมใชทาง สวนวปสสนาทเรมดาเนนเขาสวถ นนแลเปนทางถกตอง เตรยมทจะประคองจตไวในวถคอ “วปสสนาญาณ” นนตอไป ขอนจดเปนขนกาหนดมคคสจจ
(๖) “ปฏปทาญาณทสสนวสทธ ” คอ ความหมดจดแหงญาณอนรเหนทางดาเนน นนคอ ประกอบความเพยรในวปสสนาญาณทงหลายเรมแต “อทยพพยานปสสนาญาณ” ทพนจากอปกเลสดาเนนเขาสวถทางแลวนน เปนตนไป จนถง “สจจานโลมกญาณ” หรอ “อนโลมญาณ” อนเปนทสดแหงวปสสนา ตอแตนกจะเกด “โคตรภญาณ” คนระหวางว สทธขอนกบขอสดทาย เปนหวตอแหง
“ความเปนปถชน ” กบ “ความเปนอรยบคคล ” โดยสรป วสทธขอน กคอ “วปสสนาญาณ ๙” [กระบวนการทบขนธ ๕]
(๗) “ญาณทสสนวสทธ ” คอ ความหมดจดแหงญาณทสสนะ นนคอ ความรใน “อรยมรรค ๔–มรรค
ญาณ” [ปญญาอรยะ–โลกตตรปญญา] อนเกดถดจาก “โคตรภญาณ” เปนตนไป เมอมรรคเกดแลว
ผลจตแตละอยางยอมเกดขนในลาดบถดไปจาก “มรรคญาณ” นนๆ “ความเปนอรยบคคล ” ยอมเกดขนโดยวสทธขอน เปนอนบรรลผลทหมายสงสดแหงวสทธ หรอไตรสกขา หรอการปฏบต ธรรมในพระพทธศาสนาทงสน
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๑๘
“มหาวปสสนา ๑๘” หมายถง การทาใหแจงในธรรม การแทงตลอดธรรมมความสงบเปนประโยชน การทาใหแจงซงธรรมทควรทาใหแจงทศกษาอย เมอรความทจตมอารมณเดยว ไมฟ งซาน ดวยสามารถความเปนผระงบในสภาวธรรมนนๆ ไดแก
(๑) “อนจจานปสสนา ” คอ การพจารณาเหนความไมเทยง เมอละนจจสญญาได (๒) “ทกขานปสสนา ” คอ การพจารณาเหนความทกข เมอละสขสญญาได (๓) “อนตตานปสสนา ” คอ การพจารณาเหนความไมใชตวตน เมอละอตตสญญาได (๔) “นพพทานปสสนา ” คอ การพจารณาเหนความเบอหนาย เมอละความพอใจได (๕) “วราคานปสสนา ” คอ การพจารณาเหนความคลายกาหนด เมอละราคะได (๖) “นโรธานปสสนา ” คอ การพจารณาเหนความดบ เมอละสมทยได (๗) “ปฏนสสคคานปสสนา ” คอ การพจารณาเหนความสละคน เมอละความยดถอได (๘) “ขยานปสสนา ” คอ การพจารณาเหนความสนไป เมอละฆนสญญาได (๙) “วยานปสสนา ” คอ การเหนความเสอมไป เมอละอายหนะ (การประมวลไว) ได (๑๐) “วปรณามานปสสนา ” คอ การพจารณาเหนความแปรปรวน เมอละธวสญญา (ความสาคญวายงยน ) ได (๑๑) “อนมตตานปสสนา ” คอ การพจารณาเหนความไมมเครองหมาย เมอละนมตได (๑๒) “อปปณหตานปสสนา ” คอ การเหนธรรมไมมทตง เมอละปณธได (๑๓) “สญญตานปสสนา ” คอ การพจารณาเปนความวางเปลา เมอละอภนเวสได (๑๔) “อธปญญาธรรมวปสสนา” คอ การพจารณาเหนธรรมดวยปญญาอนยง เมอละสาราทานาภนเวสได (๑๕) “ยถาภตญาณทสนะ ” คอ ความรความเหนตามความเปนจรง เมอละสมโมหาภนเวสได (๑๖) “อาทนวานปสสนา ” คอ การพจารณาเหนโทษ เมอละอาลยาภนเวสได (๑๗) “ปฎสงขานปสสนา ” คอ การพจารณาหาทาง เมอละอปปฏสงขะได (๑๘) “ววฏฏนานปสสนา ” คอ การพจารณาการเหนอบายทจะหลกไป เมอละสงโยคาภนเวสได
เมอขามโคตรจากปถชนไปเปนอรยบคคล ดวยการเจรญวปสสนาในอรยมรรคทง ๔ ดงน
(๑) เมอเจรญ “โสดาปตตมรรค” ยอมละกเลสทตงอยทเดยวกบทฏฐได (๒) เมอเจรญ “สกทาคามมรรค” ยอมละกเลสอยางหยาบเสย ได (๓) เมอเจรญ “อนาคามมรรค” ยอมละกเลสอยางละเอยดได (๔) เมอเจรญ “อรหตตมรรค” ยอมละกเลสทงหมดได
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๑๙
จตตานปสสนาสตปฏฐาน จาแนกอารมณของจต (การจาแนกอารมณ ๓๘)
(พระสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค เลม ๒ ภาค ๒ - หนาท 314–315 FILE 14)
บรรดาบทเหลาน บทวา “จตมราคะ ๘” คอจตทเกดพรอมดวยโลภะ ๘ อยาง บทวา “จตปราศจากราคะ ๘” คอ จตทเปนกศล แล อพยากฤตฝายโลกยะ แตขอน เปนการพจารณา มใชเปน
การชมนมธรรม เพราะฉะนนในคาวา จตมราคะ น จงไมไดโลกตตรจต แมแตบทเดยว อกศลจ ต ๔ ดวง ทเหลอ จงไมเขาบทตน ไมเขาบทหลง
บทวา “จตมโทสะ ๒” ไดแก จต ๒ ดวง ทเกดพรอมดวยโทมนส บทวา “จตปราศจากโทสะ ๒” ไดแก จตทเปน กศล และ อพยากฤตฝายโลกยะ อกศลจต ๑๐ ดวงทเหลอ ไม
เขาบทตน ไมเขาบทหลง บทวา “จตมโมหะ ๒” ไดแก จต ๒ ดวง คอ จตทเกดพรอมดวย วจกจฉา ดวง ๑ ทเกดพรอมดวย อทธจจะ
ดวง ๑ แตเพราะโมหะยอมเกดไดในอกศลจตทงหมด ฉะนน แมอกศลจตทเหลอ กควรไดใน บทวาจต มโมหะน โดยแท จรงอย อกศลจต ๑๒ (โลภมล ๘ โทสมล ๒ โมหมล ๒) ทานประมวลไวใน ท กกะ (หมวด ๒) นเทานน
บทวา “จตปราศจากโมหะ ๒” ไดแก จตทเปน กศล และ อพยากฤตฝายโลกยะ รวม ๒๔ อามรมณ
บทวา “จตหดห ๑” ไดแก จตทตกไปใน ถนมทธะ กจตทตกไปในถนมทธะนน ชอวา จตหดห บทวา “จตฟงซาน ๑” ไดแก จตทเกดพรอมดวย อทธจจะ จตทเกดพรอมดวยอทธจจะนน ชอวา จตฟงซาน บทวา “จตเปนมหคคตะ ๒” ไดแก จตทเปน รปาวจร และ อรปาวจร บทวา “จตไมเปนมหคคตะ ๑” ไดแก จตทเปน กามาวจร บทวา “สอตตร ๑” จตมจตอนยงกวา ไดแก จตทเปน กามาวจร บทวา “อนตตร ๒” จตไมมจตอนยงกวา ไดแก จตทเปน รปาวจร และ อรปาวจร แมในจตเหลานน จตทชอ
วา สอตตระ ไดแก จตเปนรปาวจร จตชอวา อนตตระ ไดแก จตทเปนอรปาวจร บทวา “สมาหต ๒” จตตงมนแลว ไดแก อปปนาสมาธ หรอ อปจารสมาธ บทวา “อสมาหต ๑” จตไมตงมน ไดแก จตทเวนจากสมาธทงสอง บทวา “วมตต ๒” จตหลดพน ไดแก จตหลดพนดวย ตทงควมตต และ วกขมภนวมตต บทวา “อวมตต ๑” จตไมหลดพน ไดแก จตทเวนจากวมตตทงสอง สวน สมจเฉทวมตต ปฏปสสทธว มตต และ นสสรณวมตต ไมมโอกาสในบทนเลย
รวม ๑๔ อารมณ
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๒๐
โพธปกขยธรรม ๓๗ หมายถง ธรรมเครองเกอกลความตรสร หรอสนบสนนอรยมรรค ไดแก สตปฏฐาน ๔–สมมปปธาน ๔–อทธบาท ๔–อนทรย ๕–พละ ๕–โพชฌงค ๗–มรรคมองค ๘ ดงน
(๑) “สตปฏฐาน ๔” หมายถง ทตงของสต–การตงสตกาหนดพจารณาสงทงหลายใหรเหนตามความ
เปนจรง คอ ตามทสงนนๆ มนเปนของมน ซงทาใหลถง “อนตตานปสสนายถาภตญาณ ” [ยถา ปชาน] นนคอ ปญญาเหนนามรปโดยไตรลกษณ ในความหมายรวมๆ ฉะนน การเจรญธรรม “มหาสตปฏฐาน ๔” น เปนดานแรกแหงการปฏบตธรรม ทเรยกวา “อรยมรรค” ไดแก
(๑) “กายานปสสนาสตปฏฐาน ” คอ การตงสตกาหนดพจารณากาย ใหรเหนตามเปนจรงวา เปนแตเพยงกาย ไมใชสตวบคคลตวตนเราเขา โดยจาแนกวธปฏบตไวหลายอยาง นน
คอ (๑) “อานาปานสต” กาหนดลกษณะลมหาย ใจเขาออก “อสสาสะ–ปสสาสะ” ควร
ใชเจรญฌานในขนแรก (๒) “อรยาบถ” กาหนดรทนอรยาบถ (๓) “สมปชญญะ” สราง
สมปชญญะในการกระทาความเคลอนไหวทกอยาง (๔) “ปฏกลมนสการ ” พจารณา
สวนประกอบอนไมสะอาดทงหลายทประชมเขาเปนรางกายน (๕) “ธาตมนสการ ”
พจารณาเหนรางกายของตนโดยสกวาเปนธาตแตละอยางๆ และ (๖) “นวสวถกา” พจารณาซากศพในสภาพตางๆ อนแปลกกนไปใน ๙ ระยะเวลา ใหเหนคตธรรมดาของรางกาย ของผอนเชนใด ของตนกจกเปนเชนนน
(๒) “เวทนานปสสนาสตปฏฐาน ” คอ การตงสตกาหนดพจารณาเวทนา ใหรเหนตา มเปน
จรงวาเปนแตเพยงเวทนา ไมใชสตวบคคลตวตนเราเขา นนคอ มสตอยพรอมดวยความรชดเวทนาอนเปน สขกด–ทกขกด–เฉยๆ กด ทงทเปนสามส [มเครองลอ –วตถ] และเปนนรามส [เปนอสระ] ตามทเปนไปอยในขณะนนๆ
(๓) “จตตานปสสนาสตปฏฐาน ” คอ การตงสตกาหนดพจารณาจต ใหรเหนตามเปนจรงวา เปนแตเพยงจต ไมใชสตวบคคลตวตนเราเขา นนคอ มสตอยพรอมดวยความรชดจตของตนท มราคะ–ไมมราคะ–มโทสะ–ไมมโทสะ–มโมหะ–ไมมโมหะ–เศราหมองหรอผองแผว–ฟ งซานหรอเปนสมาธ เปนตน อยางไรๆ ต ามทเปนไปอยในขณะนนๆ
(๔) “ธมมานปสสนาสตปฏฐาน ” คอ การตงสตกาหนดพจารณาธรรม ใหรเหนตามเปนจรงวา เปนแตเพยงธรรม ไมใชสตวบคคลตวตนเราเขา นนคอ มสตอยพรอมดวยความรชดธรรมทงหลาย ไดแก นวรณ ๕–ขนธ ๕–อายตนะ ๑๒–โพชฌงค ๗–อรยสจจ ๔ วาคออะไร เปนอยางไร มในตนหรอไม เกดขน เจรญบรบรณ และดบไปไดอยางไร เปนตน ตามทเปนจรงของมนอยางนนๆ
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๒๑
(๒) “สมมปปธาน ๔–ปธาน ๔” หมายถง ความเพยร–ความเพยรชอบ ความเพยรใหญ ไดแก
(๑) “สงวรปธาน” คอ เพยรระวงหรอเพยรปดกน นนคอ เพยรระวงยบยงบาปอกศลธรรมทยงไมเกด มใหเกดขน [ใหพจารณาถง “อนทรยสงวร” กบ “สตสงวร”]
(๒) “ปหานปธาน” คอ เพยรละหรอเพยรกาจด นนคอ เพยรละบาปอกศลธรรมทเกดขนแลว
(๓) “ภาวนาปธาน” คอ เพยรเจรญ–เพยรกอใหเกด นนคอ เพยรทากศลธรรมทยงไมเกด ใหเกดมขน
(๔) “อนรกขนาปธาน ” คอ เพยรรกษา นนคอ เพยรรกษากศลธรรมทเกดขนแลวใหตงมน และใหเจรญยงขนไปจนไพบลย [ใหพจารณาถง “อารกขกมมฏฐาน” เพอความไมประมาท ]
(๓) “อทธบาท ๔” หมายถง คณเครองใหถงความสาเรจ–คณธรรมทนาไปสความสาเรจแหงผลทมงหมาย ซงตองเปนองคประกอบภายในตน ทเรยกวา “พลงความคด–ขวญกาลงใจ–แรงดลบนดาลใจ” ซงจะนาไปสความสาเรจ ความเปนเลศ ความถงพรอมสมบรณในทกดาน ไดแก
(๑) “ฉนทะ” คอ ความพอใจ นนคอ ความตองการทจะทา ใฝใจรกจะทาสงนนอยเสมอ และ
ปรารถนาจะทาใหไดผลดยงๆ ขนไป = “พอใจ–ศรทธาเลอมใส”
(๒) “วรยะ” คอ ความเพยร นนคอ ขยนหมนประกอบสงนนดวยความพยายาม เขมแขง อดทน
เอาธระไมทอถอย = “ขยน–อดทน–บากบน”
(๓) “จตตะ” คอ ความคดมงไป นนคอ ตงจตรบรในสงททาและทาสงนนดวยความคด เอาจต
ฝกใฝไมปลอยใจใหฟ งซานเลอนลอยไป อทศตวอทศใจใหแกสงททา = “มงมน ”
(๔) “วมงสา” คอ ความไตรตรอง–ทดลอง นนคอ หมนใชปญญาพจารณาใครครวญตรวจตราหาเหตผล และตรวจสอบขอยงหยอนในสงททานน มการวางแผน วดผล คด คนวธแกไข
ปรบปรง เปนตน = “คด–วเคราะห–แยกแยะ–หาผล–ปรบปรงแกไข ”
(๔) “อนทรย ๕” หมายถง ธรรมทเปนใหญในกจของตน ซงธรรมทตรงกนขามแตละอยาง จะเขาครอบงาไมได ไดแก
(๑) “สทธา–สทธนทรย” คอ ความเชอ ยอมระงบปดกนความไรศรทธา –อสทธา
(๒) “วรยะ–วรยนทรย” คอ ความเพยร ยอมระงบปดกนความเกยจคราน –โกสชชะ
(๓) “สต–สตนทรย” คอ ความระลกได ยอมระงบปดกนความประมาท –ปมาทะ
(๔) “สมาธ–สมาธนทรย” คอ ความตงจตมน ยอมระงบปดกนความฟ งซาน –อทธจจะ
(๕) “ปญญา–ปญญนทรย” คอ ความรทวช ด ยอมระงบปดกนความหลงลมสต –โมหะ หรอ
“อสมปชญญะ” คอ ความไมรไมเหน ขดของเพราะ อวชชา–ความหลง–อกศลมล หรอ
“มฏฐสจจะ ” คอ การอยอยางขาดสต –ไมมสต –ระลกตามไปไมได –ระลกยอนไปกไมได –
นกไมออก –จาไมได –ฟนเฟอน–หลงลม–หลงเลอน–หลงใหลไป–หลงพรอม คอ “สมโม
หวหาโร” แปลวา “อยดวยความหลง” [ตงนโมไมทน ]
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๒๒
(๕) “พละ ๕” หมายถง ธรรมทเปนกาลง [ขวญพลงใจ–แรงบนดาล–จตทตงมน เลอมใส ศรทธา = อธโมกข] ใหเกดความเขมแขงมนคง ซงธรรมทตรงกนขามแตละอยาง จะเขาครอบงาไมได [ดปฏปกษธรรมเชนเดยวกบ อนทรย ๕] ไดแก
(๑) “สทธา–สทธาพละ” คอ ความเชอ นนคอ เลอมใส ศรทธา เชอมนในอรยมรรค ระงบ–อสทธา
(๒) “วรยะ–วรยพละ” คอ ความเพยร นนคอ เพยรชอบในการละชวทาด ระงบ–โกสชชะ
(๓) “สต–สตพละ” คอ ความระลกได นนคอ ไมหลงลม เลอนลอย ระงบ–ปมาทะ
(๔) “สมาธ–สมาธพละ” คอ ความตงจตมน นนคอ ไมฟ งซานสดสาย ระงบ –อทธจจะ
(๕) “ปญญา–ปญญาพละ” คอ ความรทวชด นนคอ โยนโสมนสการ ฉลาดคดถกวธ ระงบ–โมหะ
(๖) “โพชฌงค ๗” หมายถง ธรรมทเปนองคแหงการตรสร–องคธรรมตรสร ไดแก
(๑) “สต” คอ ความระลกได–สานกพรอมอย–ใจอยกบกจ –จตอยกบเรอง ยอมทาใหเกด
“อปฏฐาน ” นนคอ สตชด ประกอบดวย “สมปชญญะ ๔”
(๒) “ธมมวจยะ” คอ ความเฟนธรรม–ความสอดสองสบคนธรรม–สามารถจาแนกแจก
ธรรมได ทาใหเกด “ญาณ” นนคอ ความรทคมชด
(๓) “วรยะ” คอ ความเพยรบากบนเพอทาดละชว ทาใหเกด “ปคคาหะ” นนคอ ความเพยรทพอด ทตนตวอยเปนนตย ชาระจตมใหมนวรณ คอ “ชาครยานโยค” หรอ หมนประกอบกศลธรรม คอ “กสลธมมานโยค”
(๔) “ปต” คอ ความอมใจ ความดมดาในใจ ทาใหเกด “อธโมกข” นนคอ ศรทธาแรงกลาททาใหใจผองใสทวมลนอยางยง
(๕) “ปสสทธ” คอ ความผอนคลายสงบเยนกายใจ–ความอมใจปลาบปลม ทาใหเกด “สข ” (ปราโมทย) นนคอ ความสขฉาชนทวทงตวทประณตอยางยง
(๖) “สมาธ” คอ ความมใจตงมน–จตสงบแนวแนในอารมณเดยว–ไมฟงซาน ทาใหเกด
“จตตถฌาน –อปปนาสมาธ” นนคอ สมาธทแนวแน หรอ “เอกคคตา” คอ ความมอารมณเปนอนเดยวตามระดบขนฌานทง ๔ จนเปนสมาธในวปสสนา
(๗) “อเบกขา ” คอ ความมใจเปนกลางทลงตวสนทเพราะเหนตามเปนจรง ทาใหเกด “ตตร
มชฌตตตา–ตตรมชฌตตเปกขา ” นนคอ ความเปนกลางในอารมณนนๆ ทผานเขามา ภาวะทจตและเจตสกตงอยในความเปนกลาง
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๒๓
(๗) “มรรคมองค ๘” หมายถง “ทางมองคแปดประการ อนประเสรฐ” เปรยบเทยบกบ “จรยา ๘” คอ ความประพฤต ไดแก
(๑) “สมมาทฏฐ” คอ เหนชอบ ไดแก ความ รอรยสจจ ๔ หรอ เหนไตรลกษณ หรอ รอกศลและ
อกศลมลกบกศลและกศลมล หรอ เหนปฏจจสมปบาท = ทสสนจรยา –การเหนแจง
(๒) “สมมาสงกปปะ” คอ ดารชอบ ไดแก เนกขมมสงกปป อพยาบาทสงกปป อวหงสาสงกปป
=อภโรปนจรยา –มกระบวนทศน
(๓) “สมมาวาจา” คอ เจรจาชอบ ไดแก วจสจรต ๔= ปรคคหจรยา –สารวมวาจา
(๔) “สมมากมมนตะ” คอ กระทาชอบ ไดแก กายสจรต ๓ = สมฏฐานจรยา –สรางสรรค
(๕) “สมมาอาชวะ” คอ เลยงชพชอบ ไดแก ประกอบสมมาชพ = โวทานจรยา –ความบรสทธ
(๖) “สมมาวายามะ” คอ พยายามชอบ ไดแก สมมปปธาน ๔ = ปคคหจรยา –หมนพากเพยร
(๗) “สมมาสต” คอ ระลกชอบ ไดแก สตปฏฐาน ๔ = อปฏฐานจรยา –สตชดแกกลา
(๘) “สมมาสมาธ” คอ ตงจตมนชอบ ไดแก ฌาน ๔ = อวกเขปจรยา –จตสงบตงมนสนท อยางไรกตาม เพอใหเกดความเขาใจใน “ภาพรวมเชงองครวม” (Holism: ญาณสมปยตต–สหวตต คอ มความเปนไปรวมกน ) ซงแสดงนยถง คาวา “ธรรม–สภาวธรรม” (Dhamma) ดงทกลาวไวในหวขอขางตน คอ “เอกตตรธรรม ” และประการสาคญ ในการศกษาพระศาสนาใหลกซงนน ตองคนควาดวย “วธวทยาศาสตร” (Scientific Method) เพราะพระพทธศาสตรมหลกการหรอทฤษฎทเปนวธวทยาศาสตร และยงเปนองคความรทสามารถอธบายสงทเรยกวา “ธรรม–สภาวธรรม” (ธรรม ๒–ธรรม ๓) ไดทงหมด ไดแก (๑) สภาวะ–States (๒) เหตปจจย–Conditions (๓) สง–Things หรอ ปรากฏการณ–Phenomena (๔) คานยม –Values (๕) วทยาการ–Technology (๖) ความนกคดทถกตอง–Right Ideas (๗) พระธรรม–Doctrines ดงน
(๑) สภาพททรงไว–ธรรมดา–ธรรมชาต–สภาวธรรม–สจจธรรม–ความจรง (๒) เหต–ตนเหต–ปจจย–องคประกอบ (๓) สง–ปรากฏการณ–ธรรมารมณ–สงทใจคด–ความนกคด (๔) คณธรรม–ความด–ความถกตอง–ความประพฤตชอบ (๕) วทยาการ–เทคโนโลย–หลกการ–ทฤษฎ–กฎ–ระเบยบ–แบบแผน–ธรรมเนยม–หนาท (๖) ความชอบ–ความถกตอง–ความยตธรรม (๗) พระธรรม–พระสตถสาสน–พระอนสาสน–คาสงสอนของพระพทธเจา ซงแสดงธรรมให
เปดเผยปรากฏขน
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๒๔
“ธรรม ๒” หมายถง “สภาวะ–States สง–Things ปรากฏการณ–Phenomena ความนกคด–Ideas” ไดแก (๑) “รปธรรม –รปโน ธมมา–Corporeality” คอ สภาวะอนเปนรป สงทมรป ไดแก รปขนธทงหมด
ไดแก “รป ” คอ สภาวะทเปนราง พรอมทงคณและอาการ นนคอ (๑) “มหาภตรป ๔” คอ รปใหญ รปเดม” ไดแก (๑) “ปฐวธาต” คอ สภาวะทแผไปหรอกนเนอท , สภาพอนเปนหลกทตงทอาศยแหงสหชาตรป เรยกสามญวา “ธาตแขนแขง–ธาตดน” (๒) “อาโปธาต” คอ สภาวะทเอบอาบหรอดดซม หรอซานไป ขยายขนาด ผนก พนเขาดวยกน เรยกสามญวา “ธาตเหลว–ธาตนา” (๓) “เตโชธาต” คอ สภาวะททาใหรอน เรยกสามญวา “ธาตไฟ” (๔) “วาโยธาต” คอ สภาวะท
ทาใหสนไหว เคลอนท และคาจน เรยกสามญวา “ธาตลม” และ (๒) “อปาทายรป ๒๔” คอ รปอาศย รปสบเนอง
(๒) “อรปธรรม –อรปโน ธมมา–Incorporeality” คอ สภาวะมใชรป สงทไมมรป ไดแก นามขนธ ๔ และ นพพาน ไดแก (๑) “จต” คอ สภาพทคด ภาวะทรแจงอารมณ นนคอ “จต ๘๙” (๒) “เจตสก” คอ สภาวะทประกอบกบจต คณสมบตและอาการของจต นนคอ “เจตสก ๕๒” (๓) “นพพาน” คอ สภาวะทสนกเลสและทกขท งปวง สภาวะทปราศจากตณหา นนคอ “นพพาน ๒” ไดแก (๑) “สอปาทเสสนพพาน” คอ นพพานยงมอปาทเหลอ กบ (๒) “อนปาทเสสนพพาน” คอ นพพานไมมอปาทเหลอ
“ธรรม ๓” หมายถง “สภาวะ–States สง–Things ปรากฏการณ–Phenomena ความนกคด–Ideas” ไดแก
(๑) “กศล ธรรม” คอ ธรรมทเปนกศล สภาวะทฉลาด ดงาม เออแกสขภาพจต เกอกลแกชวตจตใจ ไดแก “กศลมล ๓” กด “นามขนธ ๔” ทสมปยตดวยกศลมลนนกด “กายกรรม–วจกรรม–
มโนกรรม” ทมกศลมลเปนสมฏฐาน กด กลาวสนวา “กศลในภม ๔” (๒) “อกศลธรรม ” คอ ธรรมทเปนอกศล สภาวะทตรงขามกบกศล ไดแก “อกศลมล ๓” และ กเลส
อนมฐานเดยวกบอกศลมลนน กด “นามขนธ ๔” ทสมปยตดวยอกศลมลนน กด “กายกรรม–วจกรรม–มโนกรรม” ทมอกศลมลเปนสมฏฐาน กด กลาวสนวา “อกศลจตตปบาท ๑๒”
(๓) “อพยากตธรรม” คอ ธรรมทเปนอพยากฤต สภาวะทเปนกลางๆ ชขาดลงมไดวาเปนกศลหรออกศล ไดแก (๑) “นามขนธ ๔” ทเปนวบากแหงกศลและอกศล เปนกามาวจรกตาม รปาวจรก ตามอรปาวจรกตาม โลกตตระกตาม อยางหนง (๒) ธรรมทงหลายทเปนกรยา มใชกศล มใช อกศล มใชว บากแหงกรรม อยางหนง (๓) รปทงปวง อยางหนง (๔) “อสงขตธาต” คอ
“นพพาน” อยางหนง กลาวสน คอ “วบากในภม ๔–กรยาอพยากฤตในภม ๓–รป –และ–
นพพาน”
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๒๕
นอกเหนอจากน จดมงหมายสงสดในการปฏบตธรรมของพระพทธศาสนานน คอ การบรรลความตรสรถ ง “โลกตตรภม –โลกตตรธรรม ” ทเรยกวา “ววฏฏะ: ภาวะทปราศจากขนธ กเลส กรรม วบาก ” คอ ภาวะทอยเหนอ “วฏฏะ: กเลส กรรม วบาก หรอ สงสารทกขแหงอปาทานขนธ ๕” ซงเรยกวา “อมตธาต –บรมธรรม –พระนพพาน” ทอยเหนอภมทง ๓ ไดแก (๑) กามาวจรภม–มนษยโลก (๒) รปาวจรภม–รปพรหมโลก และ (๓) อรปาวจรภม–อรปพรหมโลก ด “ภม ๔” เพมเตม ดงน
“ภม ๔” หมายถง ชนแหงจต–ระดบจตใจ–ระดบชวต ไดแก (๑) “กามาวจรภม ” คอ ชนททองเทยวอยในกาม ระดบจตใจทยงปรารภกามเปนอารมณ คอ ยง
เกยวของกบกามคณ ระดบจตใจของสตวในกามภพทง ๑๑ ชน (๒) “รปาวจรภม ” คอ ชนททองเทยวอยในรป ระดบจตใจทปรารภรปธรรมเปนอารมณ ระดบจตใจ
ของทานผไดฌานหรอผอยในรปภพทง ๑๖ ชน (๓) “อรปาวจรภม ” คอ ชนททองเทยวอยในอรป ระดบจตใจทปรารภอรปธรรมเปนอารมณ ระดบ
จตใจของทานผไดอรปฌาน หรอผอยในอรปภพทง ๔ ชน (๔) “โลกตตรภม ” คอ ชนทพนจากโลก ระดบแหงโลกตตรธรรม ระดบจตใจของพระอรยเจาอน
พนแลวจากโลกยภม ๓ ขางตน — ขอนในบาลทมา เรยกวา “อปรยาปนนภม” คอ ขนทไมนบเนองในวฏฏะ ระดบทไมถกจากด
อนง ธรรมทงหลายทใชบรรยายสภาวะใน “โลกตตรภม –โลกตตรธรรม ” ไดแก (๑) โพธปกขยธรรม ๓๗
(๒) อาสวกขยญาณ (๓) ปรมตถธรรม ๔ และ (๔) โลกตตรธรรม ๙ ดงน (๑) “โพธปกขยธรรม ๓๗” (เอกายนมรรค) หมายถง ธรรมอนเปนฝกฝายแหงความตรสร คอ เกอกลแกการ
ตรสร ธรรมทเกอหนนแกอรยมรรค ไดแก สตปฏฐาน ๔ สมมปปธาน ๔ อทธบาท ๔ อนทรย ๕ พละ ๕ มรรคมองค ๘ (ดงรายละเอยดกลาวมาแลวขางตน ) ดงน
(๑) “สตปฏฐาน ๔” คอ การตงสตกาหนดพจารณาสงท งหลายใหรเหนเทาทนตามความเปนจรง (๒) “สมมปปธาน ๔” คอ ความเพยรชอบทละเวนความชวและสรางความด (๓) “อทธบาท ๔” คอ คณเครองใหถงทางแหงความสาเรจสมประสงค (๔) “อนทรย ๕” คอ ธรรมทเปนใหญในกจของตนนาสมปยตตธรรมกาจดธรรมทเปนปฏปกษ (๕) “พละ ๕” คอ ธรรมเปนกาลงใหเกดความเขมแขงมนคงซงธรรมตรงขามเขาครอบงาไมได (๖) “โพชฌงค ๗” คอ ธรรมทเปนองคแหงการตรสร (๗) “มรรคมองค ๘” คอ ขอปฏบตใหถงความดบทกข ทางดาเนนอนประเสรฐของพระอรยะ
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๒๖
(๒) “อาสวกขยญาณ” หมายถง ญาณหยงรในธรรมเปนทสนไปแหงอาสวะทงหลาย ความรททาใหสนอาสวะทงหลาย หรอ ความตรสร (สมโพธะ: Enlightenment) ซงเปนปญญาในความเปนผมความชานาญในอนทรย ๓ ประการ ไดแก อนญญาตญญสสามตนทรย ๑ (โสตาปตตมคคญาณ) อญญนทรย ๑ (โสตาปตตผลญาณ ถงอรหตตมคคญาณ) อญญาตาวนทรย ๑ (อรหตตผลญาณ)
(๓) “ปรมตถธรรม ๔” (ปรมตถสจจะ–อรรถบญญต) หมายถง สภาวะทมอยโดยปรมตถ , สงทเปนจรงโดยความหมายสงสด ไดแก
(๑) “จต–จต ๘๙” คอ สภาพทคด ภาวะทรแจงอารมณ (๒) “เจตสก–เจตสก ๕๒” คอ สภาวะทประกอบกบจต คณสมบตและอาการของจต (๓) “รป –รป ๒๘” คอ สภาวะทเปนราง พรอมทงคณและอาการ ไดแก มหาภต ๔ คอ รปตนเดม
ไดแก ธาต ๔ กบ อปาทายรป ๒๔ คอ รปอาศยมหาภต ๔ (๔) “นพพาน–นพพาน ๒” คอ สภาวะทสนกเลสและทกขทงปวง สภาวะทปราศจากตณหาอยาง
สมบรณ ไดแก สอปาทเสสนพพาน–นพพานยงมอปาทเหลอ กบ อนปาทเสสนพพาน–นพพานไมมอปาทเหลอ
(๔) “โลกตตรธรรม ๙” หมายถง ธรรมอนมใชวสยของโลก สภาวะพนโลก ไดแก (๑) “มคคญาณ–มรรค ๔–อรยมรรค ๔” หมายถง ญาณในอรยมรรค ปญญาสงสดทกาจดกเลส
เปนเหตใหบรรลความเปน “อรยบคคล” ชนหนงๆ ไดแก โสตาปตตมคคญาณ–สกทาคามมคคญาณ–อนาคามมคคญาณ–อรหตตมคคญาณ
(๒) “ผลญาณ–ผล ๔–อรยผล ๔–สามญผล ๔” (สมมาญาณ) หมายถง ญาณในอรยผล ญาณทเกดขนในลาดบ ตอจาก “มคคญาณ” และเปน “ผลแหงมคคญาณ” นน ซงผบรรลแลวได ชอวาเปนพระอรยบคคลขนนนๆ ม โสดาบน–โสดาปตตผลญาณ ๑ สกทาคาม–สกทาคามผลญาณ ๑ อนาคาม–อนาคามผลญาณ ๑ อรหนต–อรหตตผลญาณ ๑
(๓) “นพพาน–นพพาน ๒” หมายถง สภาพทดบกเลสและกองทกขแลว ภาวะทเปนสขสงสด เพราะไรกเลสไรทก ข เปนอสรภาพสมบรณ ไดแก
(๑) สอปาทเสสนพพาน –นพพานยงมอปาทเหลอ หรอ กเลสปรนพพาน–ดบกเลส ยงมเบญจขนธเหลอ ซงเปนนพพานของพระอรหนตผยงเสวยอารมณทนาชอบใจและไม
นาชอบใจทางอนทรย ๕ รบรสขทกขอย เรยกวา “สอปาทเสสบคคล –พระเสขะ”
(๒) อนปาทเสสนพพาน –นพพานไมมอปาทเหลอ หรอ ขนธปรนพพาน–ดบกเลส ไมม เบญจขนธเหลอ ซงเปนนพพานของพระอรหนตผระงบการเสวยอารมณทงปวงแลว เรยกวา “อนปาทเสสบคคล –พระอเสขะ”
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๒๗
อยางไรกตาม เพอปองกนสตฟนเฟอนหรอสบสนในการจา แนกแจกธรรมทงหลาย ใหทาความเขาใจอยางละเอยดเกยวกบธรรมในหมวด “วปสสนาภม –ปญญาภม ” (ภมร–ภมธรรม–ภมปญญา) หมายถง ภมแหงวปสสนา ๑ ฐานทตงอนเปนพนทซงวปสสนาเปนไป ๑ พนฐานทดาเนนไปของวปสสนา ๑ โดยจาแนกออกเปน ๒ นย ไดแก
(๑) “วปสสนาภม ” หมายถง การปฏบตอนเปนพนฐานทวปสสนาดาเนนไป คอ การมองดรเขาใจ (‘สมมสนะ’ มกแปลกนวา ‘พจารณา’) หรอรเทาทนสงขารทงหลายตามทมนเปน “อนจจะ–ทกขะ–อนตตา” (อนจจง–ทกขง –อนตตา: ตามนยของคาวา “วปสสนา” คอ การพจารณาใหเหนแจงโดยสามญลกษณะแหงไตรลกษณ หรอ ธรรมนยาม ๓) อนดาเนนไปโดยลาดบ จนเกด “ตรณวปสสนา ” (วปสสนาออนๆ ) ประกอบดวย “ญาณ ๔” ไดแก (๑) “สงขารปรจเฉทญาณ–
นามรปปรจเฉทญาณ –ปพเพนวาสานสตญาณ ” คอ ญาณกาหนดแยกนามรป หรอความรระลก
ชาตได (๒) “กงขาวตรณญาณ–ปจจยปรคคหญาณ–จตปปาตญาณ –ทพพจกขญาณ ” คอ ญาณ
กาหนดจบปจจยแหงนามรป หรอ ความรจตและอบตของสตวทงหลาย (๓) “สมมสนญาณ” คอ ญาณหยงรดวยพจารณานามรปโดยไตรลกษณ ญาณทพจารณาหรอตรวจตรานามรปหรอสงขาร มองเหนตามแนวไตรลกษณ คอ รวา ไมเทยง ทนอยไมได ไมใชตวตน และ (๔) “มค
คามคคญาณ–อทยพพยานปสสนาญาณ ” (มคคามคคญาณทสสนวสทธ ขอ ๕ ในวสทธ ๗) คอ ญาณทมองเหนนามรปเกดดบ ซงญาณทงหมดเหลาน กจะ เปนพนของการกาวสวปสสนาท
สงขนไป เรยกวา “พลววปสสนา” (วปสสนาทมกาลง หรอแขงกลา ) อก ๔ ญาณ ไดแก (๑) “ภย
ตปฏ ฐานญาณ” คอ ปรชาหยงเหนสงขารปรากฏโดยอาการเปนของนากลวเพราะสงขารทงปวง
นนลวนแตจะตองแตกสลายไป ไม ปลอดภยทงสน (๒) “อาทนวญาณ–อาทนวานปสสนาญาณ ” คอ ญาณอนคานงเหนโทษ ปรชาคานงเหนโทษของสงขารวามขอบกพรองระคนดวยทกข เชน
เหนสงขารปรากฏเหมอนเรอนถกไฟไหม (๓) “มญจตกมยตาญาณ ” คอ ญาณอนคานงดวยใครจะพนไปเสย ความหยงรททาใหตองการจะพนไปเสย คอ ตองการจะพนไปเสยจากสงขารทเบอหนายแลวดวย “นพพทานปสสนาญาณ” และ (๔) “สงขารเปกขาญาณ ” คอ ปรชาหยงรถงขนเกดความวางเฉยในสงขา ร ญาณอนเปนไปโดยความเปนกลางตอสงขาร คอ รเทาทนสภาวะของสงขารวาทไมเทยง เปนทกข เปนตน นน มนเปนไปของมนอยางนนเปนธรรมดา จงเลกเบอหนาย เลกคดหาทาง แตจะหน วางใจเปนก ลางตอมนได เลกเกยวเกาะ และใหญาณแลนมง
สนพพานอยางเดยว กลาวโดยยอ คอ นามรปรจเฉทญาณ –ปจจยปรคคหญาณ–สมมสนญาณ–
และ–วปสสนาญาณ ๙ (วฏฐานคามนปฏปทา–การทบขนธ ๕)
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๒๘
(๒) “วปสสนาภม –ปญญาภม ” หมายถง ธรรมทเปนภมของวปสสนา คอ ธรรมทงหลายอนเปน
พนฐานทจะมองดรเขาใจ ใหเกดปญญาเหนแจงตามเปนจรง ตรงกบคาวา “ปญญาภม ” ไดแก ขนธ ๕–อายตนะ ๑๒–ธาต ๑๘–อนทรย ๒๒–อรยสจจ ๔–ปฏจจสมปบาท–และ–ปฏจจสมปปนนธรรมทงหลาย เฉพาะอยางยง ทานเนน “ปฏจจสมปบาท ๑๒” (อนโลมปฏจจสมปบาท–
ปฏโลมปฏจจสมปบาท = โยนโสมนสการ คอ การคดถกวธดวยอบายแยกคายในใจ) ซงเปนทรวมในการทาความเขาใจธรรมทงหมดนน แตวาโดยสาระ กคอ ธรรมชาตทงปวงทมใน “ภม ๓” ใหพจารณารายละเอยดทงหมดใน “ภม ๔” ดงน
(๑) “กามาวจรภม ” คอ ชนระดบจตใจหรอชวตทยงทองเทยวอยในกาม ไดแก “กามาวจรจต ๕๔” คอ จตทเปนไปในกามภม ซงประกอบดวย “อกศลจต ๑๒” = โลภมลจต ๘–โทสมลจต ๒–โมหมลจต ๒ “อเหตกจต ๑๘” = อกศลวบากจต ๗–กศลวบากอเหตกจต ๘–อเหตกกรยาจต ๓ “กามาวจรโสภณจต ๒๔” = มหากศลจต ๘–มหาวบากจต ๘–มหากรยาจต ๘
(๒) “รปาวจรภม ” คอ ชนระดบจตใจหรอชวตททองเทยวอยในรป หรอชนของพวกทได รปฌาน หรอ “รป ฌาน ๔” คอ ปฐมฌาน–ทตยฌาน–ตตยฌาน–จตตฌาน ไดแก “รปาวจรจต ๑๕” = รปาวจรกศลจต ๕ รปาวจรวบากจต ๕ รปาวจรกรยาจต ๕
(๓) “อรปาวจรภม ” คอ ชนระดบจตใจหรอชวตททองเทยวอยในอรป หรอชนของพวกท ไดอรปฌาน หรอ “อรปฌาน ๔” คอ อากาสานญจายตนะ–วญญาณญจายตนะ–อากญจญญายตนะ–เนวสญญานาสญญายตนะ ไดแก “อรปาวจรจต ๑๒” = อรปาวจรกศลจต ๔ อรปาวจรวบากจต ๔ อรปาวจรกรยาจต ๔
(๔) “โลกตตรภม ” คอ ชนระดบจตใจหรอชวตทพนโลก หรอระดบพระอรยบคคล (โสดาบน–สกทาคาม–อนาคาม–อรหนต) ผบรรลความตรสรถง “โลกตตรธรรม ๙” นนคอ มรรค ๔–ผล ๔–นพพาน ๑ ไดแก “โลกตตรจต ๘” = โลกตตรกศลจต ๔–โลกตตรวบากจต ๔
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๒๙
แตอยางไรกตาม “วปสสนาภม –ปญญาภม ” ไดแก ขนธ ๕–อายตนะ ๑๒–ธาต ๑๘–อนทรย ๒๒–อรยสจจ ๔–ปฏจจสมปบาท–และ–ปฏจจสมปปนนธรรมทงหลาย ทงหมดน คอ “ปรมตถสจจะแหงพระอภธรรม”
ซงจะใชเปน “เกณฑมาตรฐาน” (Standard Criteria: ทฤษฎ–กฎ–หลกธรรมอางอง) ในการมนสการกรรมฐานทงหมดทเกดขนในการเจรญภาวนา ฉะนน ธรรมทงหลาย ๑ สภาวธรรมทงหลาย ๑ ปรากฏการณทงหลาย ๑ ความนกคดทงหลาย ๑ ทเกดขนในภมแหงสมถกรรมฐานและวปสสนากมมฏฐานนน หมายถง ความแปรปรวน (Derivations: วปรณาม: Changes) หรอ การปรวรรต (Transformations: ปรวฏฏ–ปวตต) ของ “จต” (Consciousness or Mind) หรอ จตวญญาณ–Spirituality ซงเปน “มโนภาพ” หรอ “ภาพนมต” ทเ รยกวา “สมถนมต–วปสสนานมต” นนคอ “ภาวะทจตตามพจารณาจตในขณะอยในภวงคจต ” (สตสมปชญญะตามดวถจตแหงชวนะในขณะจตเปนจตตถฌาน หรอ “จตประภสสร” อนเปนจตดงเดมท
ปราศจากนวรณ ทเรยกวา “อบกขา –เอกคคตาแหงสมาธ” อนประกอบดวย [๑] “ปญญาในสมาธ–ญาณทส
สนะ” และ [๒] “ปญญาในวปสสนา–ปญญาญาณ” พรอมๆ กน) หลกธรรมทใชเปนเกณฑนน ไมจาเปนทจะตองนาขอธรรมยอยทงหมดมาอธบายสภาวธรรมทเกดขนในแตละขณะจต ซงเปรยบเสมอนการกาหนดอรรถลกษณหรอคณสมบตความหมายยอยเทาทจะกาหนดได ถาสมปยตตดวย มขอธรรมยอยนนปรากฏเปน “คณลกษณะ เฉพาะ” (Distinctive Features) กคอ การกาหนด “คาบวก” (Plus Value) เพออธบายคาความหมายของสภาวธรรมนน ถาวปยตตดวย ไมมขอธรรมยอยนนปรากฏเปนคณลกษณะ กคอ การกาหนด “คาลบ” (Minus Value) เพออธบายคาความหมายของสภาวธรรมนนเชนกน ซงแนวคด (Approach) น กไม ตางจากนแนวคดในการศกษาในศาสตรสาขา “อรรถศาสตรเ ชงปรวรรตเพมพน ” (Generative Transformational Semantics) ทนาไปประยกตใชกบ “ภาษาศาสตรคอมพวเตอร” (Computer Linguistics) เพอสรางโปรแกรมชดคาสงแปลภาษาตางๆ (Translation Machines or Applications) ทใชในเครอขายคอมพวเตอรและอนเทอรเนตในเทคโนโลยสมยใหมนเอง ใหพจารณาเปรยบเทยบระหวาง “สภาวธรรม” ใน ๕ กลม (สจฉกตถะ –Signified) ไดแก (๑) สตว (๒) ปถชน (๓) ผร (๔) พระเสขะ และ (๕) พระอเสขะ ฉะนน “คาของคณลกษณะเฉพาะ ” (Distinctive Feature Values) นน มฐานะเปนคาใน “ปรมตถะ–ปรมตถสจจะ” (Absolute Truths) และระดบความเขาใจใน “สภาวธรรม” ใน ๕ จาพวก (สจฉกตถะ –Signified) นน เปน “หนวยรวมความหมาย–ความคดรวบยอด” (Concept: สงกปปะ–สงกปป ซงจะประกอบดวยสงกปปยอยๆ หลายๆ หนวยมารวมกนกได ) กขนอยกบขอบเขตปรมาณของจาน วน “คาของคณลกษณะเฉพาะ ” (เขตพรหมแดนแหงความหมาย ) ซงจะเพมจานวนขนไปเรอยมากกวาตวอยางขางลางน “สภาวธรรม” ใน ๓ พวกแรกนน จะมคาไมมนคง เปลยนแปลงได จากาหนดคาเปนบวก สวน ๒ กลมหลง นน พระเสขะยงมทตองเปลยนไปเปนพระอเสขะซงมความเสถยรมนคง ทเรยกวา “อมตธาต–บรมธรรม–การดบขนธปร
นพพาน” หรอ “อนปาทเสสนพพาน ” ดงรายละเอยดขางลางตอไปน
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๓๐
สตว ปถชน ผร พระเสขะ พระอเสขะ
+ รป + รป + รป – รป – รป + เวทนา + เวทนา + เวทนา + เวทนา – เวทนา + สญญา + สญญา + สญญา + สญญา – สญญา + สงขาร + สงขาร + สงขาร – สงขาร – สงขาร + วญญาณ + วญญาณ + วญญาณ – วญญาณ – วญญาณ + ธาต ๔ + ธาต ๔ + ธาต ๔ + ธาต ๔ – ธาต ๔ + กเลส + กเลส + กเลส + กเลส – กเลส + กรรม + กรรม + กรรม – กรรม – กรรม + วบาก + วบาก + วบาก – วบาก – วบาก + ชวตนทรย + ชวตนทรย + ชวตนทรย + ชวตนทรย – ชวตนทรย + นจจสญญา + นจจสญญา + นจจสญญา – นจจสญญา – นจจสญญา + ทกขสญญา + ทกขสญญา + ทกขสญญา – ทกขสญญา – ทกขสญญา + สขสญญา + สขสญญา + สขสญญา – สขสญญา – สขสญญา + อตตสญญา + อตตสญญา + อตตสญญา – อตตสญญา – อตตสญญา + สงขตะ + สงขตะ + สงขตะ – สงขตะ – สงขตะ + วฏฏะ + วฏฏะ + วฏฏะ – วฏฏะ – วฏฏะ
ขอพงสงเกตทสาคญยง คอ “แนวคดเชงพทธศาสตร ” (Buddhistic Approach) นน ถอเปนทฤษฎพนฐานตนแบบของทฤษฎในความกาวหนาของเทคโนโลยสมยใหมในทกศาสตรสาขา เพยงแตวาไมใครนามา กลาวถง เพราะไมไดพากนศกษาพระพทธศาสนากนอยางจรงจง คอ ไมไปถงดวงดาวแหงพทธปญญาญาณ ทเรยกวา “ภาวนามยปญญา” ขานอยฯ จงถอโอกาสเรยนเชญสาธชนทงหลายผใฝสงในธรรม มาศกษาธรรมและปฏบตธรรมกนอยางจรงจง ซงทาใหเกดความฉลาด อยางมคณธรรมและศลธรรม ปญญาแตกฉาน และเปนอจฉรยะได แถมไดบญกศลในการสบทอดพระศาสนาอยางมเหตผลอนเปนวธทางวทยาศาสตร ไมเชอ ในแนวไสยาศาสตรแหงลทธนอกพระพทธศาสนา ท มผอบปญญาเปนเจาสานก ทเรยกวา “เดยรถย” อยาไปอบอายทแสดงความเปนชาวพทธ ถาปฏบตจรงทาไดจรง มแตปวงประชา และพระอรยเจาตางก สรรเสรญวา “ทานเปนพระอรหนตแลว” หรอ “ทานไดเปนพระอรยสงฆแลว” ดงนน จงกลาวไดวา “พระพทธศาสนาเหมาะควรกบผมปญญา ” อนมตนไดพฒนาแลวดวย “ภาวนา ๔: กายภาวนา–สลภาวนา–จตตภาวนา–ปญญาภาวนา” อยางแนนอน
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๓๑
“ขนธ ๕–เบญจขนธ” หมายถง กองแหงรปธรรมและนามธรรมหาหมวดทประชมกนเขาเปนหนวยรวม ซงบญญตเรยกวา สตว บคคล ตวตน เรา –เขา เปนตน สวนประก อบหาอยางทรวมเขาเปนชวต ไดแก
(๑) “รปขนธ ” คอ กองรป สวนทเปนรป รางกาย พฤตกรรม และคณสมบตตางๆ ของสวนทเปน รางกาย สวนประกอบฝายรปธรรมทงหมด สงทเปนรางพรอมทงคณและอาการ ไดแก รป ๒๘ = มหาภตรป ๔ กบ อปาทายรป ๒๔
(๒) “เวทนาขนธ” คอ กองเวทนา สวนทเปนการเสวยรสอารมณ ความรสก สข ทกข หรอเฉยๆ ไดแก เวทนา ๖
(๓) “สญญาขนธ” คอ กองสญญา สวนทเปนความกาหนดหมายใหจาอารมณนนๆ ได ความกาหนด ไดหมายรในอารมณ ๖ เชนวา ขาว เขยว ดา แดง เปนตน ไดแก สญญา ๖
(๔) “สงขารขนธ” คอ กองสงขาร สวนทเปนความปรงแตง สภาพทปรงแตงจตใหดหรอชวหรอ เปนกลางๆ คณสมบตตางๆ ของจต มเจตนาเปนตวนา ทปรงแตงคณภาพของจต ใหเปนกศล อกศล อพยากฤต ไดแก สงขาร ๓ อภสงขาร ๓
(๕) “วญญาณขนธ” คอ กองวญญาณ สวนทเปนความรแจงอารมณ ความ รอารมณทางอายตนะทง ๖ มการเหน การไดยน การไดกลน การรรส การรสกกายสมผส การรความนกคด ไดแก วญญาณ ๖ จต ๘๙ เจตสก ๕๒
“มหาภตรป ๔” หมายถง สภาวะอนปรากฏไดเปนใหญๆ โตๆ หรอเปนตางๆ ไดมากมาย รปทมอยโดยสภาวะ รปตนเดม นนคอ “ธาต ๔” ไดแก
(๑) “ปฐวธาต” คอ สภาวะทแผไปหรอกนเนอท สภาพอนเปนหลกทตงทอาศยแหงสหชาตรป เรยก สามญวา “ธาตแขนแขง” หรอ “ธาตดน”
(๒) “อาโปธาต” คอ สภาวะทเอบอาบหรอดดซม หรอซานไป ขยายขนาด ผนก พนเขาดวยกน เรยก สามญวา “ธาตเหลว” หรอ “ธาตนา”
(๓) “เตโชธาต” คอ สภาวะททาใหรอน เรยกสามญวา “ธาตไฟ” (๔) “วาโยธาต” คอ สภาวะททาใหสนไหว เคลอนท และคาจน เรยกสามญวา “ธาตลม”
“อปาทายรป ๒๔” คอ รปอาศยซงเปนคณสมบตและอาการของ “มหาภต ๔” ทเกดอยอยางตอเนอง ซงใชอธบายคณสมบตยอยของ “มหาภตรป ๔” หรอ “ภตรป ๔” ดงน
(๑) “ปสาทรป ๕” คอ รปทเปนประสาทสาหรบรบอารมณ หรอ “สฬายตนะ” ไดแก ๑. จกข [ตา] ๒. โสตะ [ห] ๓. ฆานะ [จมก] ๔. ชวหา [ลน] ๕. กาย [กาย–เรอนกาย]
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๓๒
(๒) “โคจรรป ๕” หรอ “วสยรป ๕” คอ รปทเปนอารมณหรอแดนรบรของอนทรยหรอระบบประสาท ทไดรบผลจากการกระทบกบปจจยภายนอก หรอ “อายตนะภายนอก ๖” ไดแก
๖. รปะ [รป] ๗. สททะ [เสยง] ๘. คนธะ [กลน] ๙. รสะ [รส] – “โผฏฐพพะ” คอ สมผสทางกายทเกดขนระหวาง ปสาทรป กบ โคจรรป [ขอนไมน บเพราะเปนอนเดยวกบ มหาภต ๓ คอ ปฐว–เตโช–และ–วาโย]
(๓) “ภาวรป ๒” คอ รปทเปนภาวะแหงเพศ ไดแก ๑๐. อตถตตะ–อตถนทรย [ความเปนหญง] ๑๑. ปรสตตะ–ปรสนทรย [ความเปนชาย]
(๔) “หทยรป ๑” คอ รปทเปนหทย ไดแก ๑๒. หทยวตถ [ทตงแหงใจ –หวใจ]
(๕) “ชวตรป ๑” คอ รปทเปนชวต ไดแก ๑๓. ชวตนทรย [อนทรยคอชวต]
(๖) “อาหารรป ๑” คอ รปทเปนอาหาร ไดแก ๑๔. กวฬงการาหาร [อาหารคอคาขาว อาหารทกน ]
(๗) “ปรจเฉทรป ๑” คอ รปทกาหนดเทศะ ไดแก ๑๕. อากาสธาต [สภาวะคอชองวาง ]
(๘) “วญญตรป ๒” คอ รปแสดงการเคลอนไหวใหรความหมาย ไดแก ๑๖. กายวญญต [การเคลอนไหวใหรความหมายดวยกาย] ๑๗. วจวญญต [การเคลอนไหวใหรความหมายดวยวาจา]
(๙) “วการรป ๓” คอ รปทแสดงอาการทดดแปลงทาใหแปลกใหพเศษได ไดแก ๑๘. ลหตา [ความเบา] ๑๙. มทตา [ความออนสลวย ] ๒๐. กมมญญตา [ความควรแกการงาน ใชการได ]
และรวมกบ “วญญตรป ๒” เปน “วการรป ๕” (๑๐) “ลกขณรป ๔” คอ รปทแสดงลกษณะหรออาการเปนเครองกาหนด ไดแก
๒๑. อปจยะ [ความกอตวหรอเตบขน ] ๒๒. สนตต [ความสบตอ ] ๒๓. ชรตา [ความทรดโทรม] ๒๔. อนจจตา [ความปรวนแปรแตกสลาย]
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๓๓
“เวทนา ๖” หมายถง การเสวยอารมณ ไดแก (๑) “จกขสมผสสชาเวทนา ” คอ เวทนาเกดจากสมผสทางตา (๒) “โสตสมผสสชาเวทนา” คอ เวทนาเกดจากสมผสทางห (๓) “ฆานสมผสสชาเวทนา” คอ เวทนาเกดจากสมผสทางจมก (๔) “ชวหาสมผสสชาเวทนา” คอ เวทนาเกดจากสมผสทางลน (๕) “กายสมผสสชาเวทนา” คอ เวทนาเกดจากสมผสทางกาย (๖) “มโนสมผสสชาเวทนา” คอ เวทนาเกดจากสมผสทางใจ
“สญญา ๖” หมายถง ความกาหนดไดหมายร ความหมายรอารมณ ความจาไดหมายร ไดแก (๑) “รปสญญา ” คอ ความหมายรรป เชนวา ดา แดง เขยว ขาว เปนตน (๒) “สททสญญา” คอ ความหมายรเสยง เชนวา ดง เบา ทม แหลม เปนตน (๓) “คนธสญญา” คอ ความหมายรกลน เชนวา หอม เหมน เปนตน (๔) “รสสญญา” คอ ความหมายรรส เชนวา หวาน เปรยว ขม เคม เปนตน (๕) “โผฏฐพพสญญา” คอ ความหมายรสมผสทางกาย เชนวา ออน แขง รอน เยน เปนตน (๖) “ธมมสญญา” คอ ความหมายรอารมณทางใจ เชนวา งาม นาเกลยด เปนตน
“สงขาร ๓” หมายถง สภาพทปรงแตง ธรรมมเจตนาเปนประธานอนปรงแตงการกระทา นนคอ สญเจตนา
หรอ เจตนาทแตงกรรม ไดแก (๑) “กายสงขาร” คอ สภาพทปรงแตงการกระทาทางกาย “กายสญเจตนา” คอ ความจงใจทางกาย (๒) “วจสงขาร” คอ สภาพทปรงแตงการกระทาทางวาจา “วจสญเจตนา” คอ ความจงใจทางวาจา (๓) “จตตสงขาร–มโนสงขาร” คอ สภาพทปรงแตงการกระทาทางใจ “มโนสญเจตนา” คอ ความจง
ใจทางใจ “อภสงขาร ๓” หมายถง สภาพทปรงแตง ธรรมมเจตนาเปนประธานอนปรงแตงผลแหงการกระทา หรอ เจตนาทเปนตวการในการทากรรม ไดแก
(๑) “ปญญาภสงขาร ” คอ อภสงขารทเปนบญ สภาพทปรงแตงกรรมฝายด ไดแก กศลเจตนาทเปน กามาวจรและรปาวจร
(๒) “อปญญาภสงขาร ” คอ อภสงขารทเปนปฏปกษตอบญคอเปนบาป สภาพทปรงแตงกรรมฝายชว ไดแก อกศลเจตนาทงหลาย
(๓) “อาเนญชาภสงขาร” คอ อภสงขารทเปนอาเนญชา สภาพทปรงแตงภพอนมนคงไมหวนไหว ไดแก กศลเจตนาทเปนอรปาวจร ๔ หมายเอาภาวะจตทมนคงแนวแนดวยสมาธแหงจตต ถฌาน
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๓๔
“สงขาร ๔” หมายถง คาวา “สงขาร” ทใชในความหมายตางๆ ไดแก (๑) “สงขตสงขาร” คอ สงขารคอสงขตธรรม ไดแก สงทงปวงทเกดจากปจจยปรงแตง รปธรรมกตาม
นามธรรมกตาม ไดในคาวา “อนจจา วต สงขารา” เปนตน (๒) “อภสงขตสงขาร” คอ สงขารคอสงทกรรมแตงขน ไดแก รปธรรมกตาม นามธรรมกตาม ในภม
สาม [ชนของจต = กามาวจรภม–รปาวจรภม–อรปาวจรภม] ทเกดแตกรรม (๓) “อภสงขรณกสงขาร” คอ สงขารคอกรรมทเปนตวการปรงแตง ไดแก กศลเจตนา และ
อกศลเจตนาทงปวงในภมสาม [ชนของจต = กามาวจรภม–รปาวจรภม–อรปาวจรภม] ไดในคาวา สงขาร ตามหลกปฏจจสมปบาท คอ สงขาร ๓ หรอ อภสงขาร ๓
(๔) “ปโยคาภสงขาร” คอ สงขารคอการประกอบความเพยร ไดแก กาลงความเพยรทางกายกตามทาง ใจกตาม
“วญญาณ ๖” หมายถง ความรแจงอารมณ โดยผาน “ผสสะ ๖” คอ ความประจวบกนแหงอายตนะภายใน
อายตนะภายนอก และ วญญาณ ประกอบดวย (๑) จกขสมผส –ความกระทบทางตา (๒) โสตสมผส–ความ
กระทบทางห (๓) ฆานสมผส–ความกระทบทางจมก (๔) ชวหาสมผส–ความกระทบทางลน (๕) กาย
สมผส–ความกระทบทางกาย (๖) มโนสมผส–ความกระทบทางใจ ไดแก (๑) “จกขว ญญาณ” ความรอารมณทางตา คอ รรปดวยตา = เหน (๒) “โสตวญญาณ” ความรอารมณทางห คอ รเสยงดวยห = ไดยน (๓) “ฆานวญญาณ” ความรอารมณทางจมก คอ รกลนดวยจมก = ไดกลน (๔) “ชวหาวญญาณ” ความรอารมณทางลน คอ รรสดวยลน = รรส (๕) “กายวญญาณ” ความรอารมณทางกาย คอ รโผฏฐพพะดวยกาย = รสกกายสมผส (๖) “มโนวญญาณ” ความรอารมณทางใจ คอ รธรรมารมณดวยใจ = รความนกคด
เพอใหเกดความตอเนองกบ “วญญาณ ๖” ซงหมายถง “จต ๘๙–จตวญญาณ” ในรายละเอยดเพมเตม เพอเปนการเปรยบเทยบกบฝายรปธร รม คอ “รป ๒๘” ทประกอบดวย (๑) มหาภตรป ๔ กบ อปาทายรป ๒๔ ดงน
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๓๕
“จต ๘๙” หมายถง ธรรมชาตทรอารมณ–สภาพทนกคด–ความคด–ใจ–วญญาณ ในโลกแหงเปนจรงนน “การพฒนาตนเอง–การเจรญภาวนากรรมฐาน” กมจดประสงคเพอปรบเปลยนคณภาพชวตและระด บของ
จตต แยกออกเปน ๔ ชนภม หรอ “ภม ๔” นนคอ ชนแหงจต ระดบจตใจ ระดบชวต ซงประกอบดวย “กามาวจรภม–รปาวจรภม–อรปาวจรภม–โลกตตรภม” ไดแก
(๑) กามาวจรจต ๕๔ [กามาวจรภม] คอ ชนททองเทยวอยในกาม ระดบจตใจทยงปรารภกามเปนอารมณ คอ ยงเกยวของกบกามคณ ระดบจตใจของสตวในกามภพทง ๑๑ ชน ไดแก (๑) “อบายภม ๔” ภมทปราศจากความเจรญ คอ นรยะ–ตรจฉานโยน–ปตตวสย–อสรกาย (๒) “กามสคตภม ๗” กามาวจรภมทเปนสคต คอ มนษย–จาตมหาราชกา–ดาวดงส–ยามา–ดสต–นมมานรด–ปรนมมตวสวตด
(๒) รปาวจรจต ๑๕ [รปาวจรภม] คอ ชนททองเทยวอยในรป ระดบจตใจทปรารภรปธรรมเปน อารมณ ระดบจตใจของทานผไดฌานหรอผอยในรปภพทง ๑๖ ชน ไดแก (๑) “ปฐมฌานภม ๓” คอ พรหมปารสชชา–พรหมปโรหตา–มหาพรหมา (๒) “ทตยฌานภม ๓” คอ ปรตรตาภา–อปปมาณาภา–อาภสสรา (๓) “ตตยฌานภม ๓” คอ ปรตตสภา–อปปมาณสภา–สภกณหา (๔) “จตตถฌานภม ๗” คอ เวหปผลา–อสญญสตว–อวหา–อตปปา–สทสสา สทสส–อกนฏฐา
(๓) อรปาวจรจต ๑๒ [อรปาวจรภม] คอ ชนททองเทยวอยในอรป ระดบจตใจทปรารภอรปธร รมเปนอารมณ ระดบจตใจของทานผไดอรปฌาน หรอผอยในอรปภพทง ๔ ชน ไดแก (๑) อากาสานญจายตนภม (๒) วญญาณญจายตนภม (๓) อากญจญญายตนภม (๔) เนวสญญานาสญญายตนภม
(๔) โลกตตรจต ๘ [โลกตตรภม] คอ ชนทพนจากโลก ระดบแหงโลกตตรธรรม ระดบจตใจข องพระอรยเจาอนพนแลวจากโลกยภม ๓ ขางตน ไดแก (๑) “มรรค ๔” คอ โสดาปตตมรรค–สกทาคามมรรค–อนาคามมรรค–อรหตตมรรค (๒) “ผล ๔” คอ โสดาปตตผล–สกทาคามผล–อนาคามผล–อรหตตผล (๓) “นพพาน ๑” คอ อรหตตผลวมตต [อนปาทเสสน
พพาน–นพพานไมมอปาทเหลอ ] ขอนในบาลทมา เรยกวา “อปรยาปนนภม ” คอ ขนทไมนบ
เนองใน “วฏฏะ” ระดบทไมถกจากด
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๓๖
ถาแยกใหละเอยด มรายละเอยดดงน
๑. กามาวจรจต ๕๔ [จตทเปนไปในกามภม] ๑) อกศลจต ๑๒ จตอนเปนอกศล ประกอบดวย อกศลมล ๓ ไดแก โลภะ –โทสะ–โมหะ
โลภมลจต ๘ โทสมลจต ๒ โมหมลจต ๒
๒) อเหตกจต ๑๘ จตอนไมมสมปยตตเหต คอ ไมประกอบดวยเหต ๖ ไดแก โลภะ –โทสะ–โมหะ–อโลภะ–อโทสะ–อโมหะ
อกศลวบากจต ๗ กศลวบากอเหตกจต ๘ อเหตกกรยาจต ๓
๓) กามาวจรโสภณจต ๒๔ จตดงามทเปนไปในกามภม มหากศลจต ๘ มหาวบากจต ๘ มหากรยาจต ๘
๒. รปาวจรจต ๑๕ [จตอนเปนไปในรปภม] ๑) รปาวจรกศลจต ๕ กศลจตทเปนไปในรปภม ไดแกจตของผเขาถงรปฌาน ๒) รปาวจรวบากจต ๕ วบากจตทเปนไปในรปภม คอ จตทเปนผลของรปาวจรกศล ๓) รปาวจรกรยาจต ๕ กรยาจ ตทเปนไปในรปภม คอ จตของพระอรหนตผกระทารปาวจรกศล
๓. อรปาวจรจต ๑๒ [จตทเปนไปในอรปภม] ๑) อรปาวจรกศลจต ๔ กศลจตทเปนไปในอรปภม ไดแก จตของผเขาถงอรปฌาน ๒) อรปาวจรวบากจต ๔ วบากจตทเปนไปในอรปภม คอ จตทเปนผลของอรปาวจรกศล ๓) อรปาวจรกรยาจต ๔ กรยาจตทเปนไปในอรปภม คอ จตของพระอรหนตผกระทาอรปาวจรกศล
๔. โลกตตรจต ๘ [จตทเปนโลกตตระ] ๑) โลกตตรกศลจต ๔ กศลจตทเปนโลกตตระ คอ กศลจตททาใหขามพนอยเหนอโลก ๒) โลกตตรวบากจต ๔ วบากจตทเปนโลกตตระ คอ จตทเปนผลของโลกตตรกศล
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๓๗
ใหพจารณาลงรายละเอยดยงขนถง “จต ๘๙” ทม “เจตสก” ตางๆ ทมาสมปยตตดวย ดงน ๑. กามาวจรจต ๕๔ [จตทเปนไปในกามภม]
๑) อกศลจต ๑๒ [จตอนเปนอกศล] อกศลจตมแตทเปนกามาวจรนเทานน คอ
• โลภมลจต ๘ [จตมโลภะเปนมล] ๑. จตทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา ประกอบดวยมจฉาทฏฐ ไมมการชกนา ๒. จตทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา ประกอบดวยมจฉาทฏฐ มการชกนา ๓. จตทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา ไมประกอบดวยมจฉาทฏฐ ไมมการชกนา ๔. จตทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา ไมประกอบดวยมจฉาทฏฐ มการชกนา ๕. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยมจฉาทฏฐ ไมมการชกนา ๖. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยมจฉาทฏฐ มการชกนา ๗. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยมจฉาทฏฐ ไมม การชกนา ๘. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยมจฉาทฏฐ มการชกนา
• โทสมลจต ๒ [จตมโทสะเปนมล]
๑. จตทเกดพรอมดวยโทมนสสเวทนา ประกอบดวยปฏฆะ ไมมการชกนา ๒. จตทเกดพรอมดวยโทมนสสเวทนา ประกอบดวยปฏฆะ มการชกนา
• โมหมลจต ๒ [จตมโมหะเปนมล]
๑. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยวจกจฉา ๒. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยอทธจจะ
๒) อเหตกจต ๑๘ [จตอนไมมสมปยตตเหต คอ ไมประกอบดวยเหต ๖ ไดแก โลภะ–โทสะ–โมหะ–อโลภะ–อโทสะ–อโมหะ] • อกศลวบากจต ๗ [จตทเปนผลของอกศล]
๑. จกขวญญาณจต ทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ๒. โสตวญญาณจต ทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ๓. ฆานวญญาณจต ทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ๔. ชวหาวญญาณจต ทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ๕. กายวญญาณจต ทเกดพรอมดวยทกขเวทนา ๖. สมปฏจฉนนจต ทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ๗. สนตรณจต ทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๓๘
• กศลวบากอเหตกจต ๘ [จตทเปนผลของกศล ไมมสมปยตตเหต ] ๑. จกขวญญาณจต ทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ๒. โสตวญญาณจต ทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ๓. ฆานวญญาณจต ทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ๔. ชวหาวญญาณจต ทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ๕. กายวญญาณจต ทเกดพรอมดวยสขเวทนา ๖. สมปฏจฉนนจต ทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ๗. สนตรณจต ทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา ๘. สนตรณจต ทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา
• อเหตกก รยาจต ๓ [จตทเปนเพยงกรยา ไมมสมปยตตเหต ]
๑. ปญจทวาราวชชนจต* ทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ๒. มโนทวาราวชชนจต** ทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ๓. หสตปปาทจต*** ทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา * จตทราพงถงอารมณทกระทบทวารทง ๕ ** จตทราพงถงอารมณอนมาถงคลองในมโนทวาร = โวฏฐพพนะ *** จตททาใหเกดการแยมยมของพระอรหนต
๓) กามาวจรโสภณจต ๒๔ [จตดงามทเปนไปในกามภม]
• มหากศลจต หรอ สเหตกกามาวจรกศลจต ๘ [จตทเปนกศลยงใหญ หรอ กศลจตทเปนไปในกามภม มสมปยตตเหต]
๑. จตทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกนา ๒. จตทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกนา ๓. จตทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกนา ๔. จตทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา มการช กนา ๕. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกนา ๖. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกนา ๗. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกนา ๘. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ม การชกนา
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๓๙
• มหาวบากจต หรอ สเหตกกามาวจรวบากจต ๘ [จตอนเปนผลของมหากศล หรอวบากจตทเปนไปในกามภม มสมปยตตเหต] [เหมอนกบมหากศลจตทกขอ ]
๑. จตทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกนา ๒. จตทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกนา ๓. จตทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกนา ๔. จตทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา มการชกนา ๕. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกนา ๖. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกนา ๗. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกนา ๘. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา มการชกนา
• มหากรยาจต หรอ สเหตกกามาวจรกรยาจต ๘ [จตอนเปนกรยาอยางททามหากศลแตไมม วบาก ไดแก การกระทามหากศลของพระอรหนต หรอกรยาจตในกามภม มสมปยตตเหต ] [เหมอนกบมหากศลจตทกขอ ]
๑. จตทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกนา ๒. จตทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกนา ๓. จตทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกนา ๔. จตทเกดพรอมดวยโสมนสสเวทนา ไมประกอบดวยปญญา มการชกนา ๕. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา ไมมการชกนา ๖. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ประกอบดวยปญญา มการชกนา ๗. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา ไมมการชกนา ๘. จตทเกดพรอมดวยอเบกขาเวทนา ไมประกอบดวยปญญา มการชกนา
๒. รปาวจรจต ๑๕ [จตอนเปนไปในรปภม] ๑) รปาวจรกศลจต ๕ [กศลจตทเปนไปในรปภม ไดแก จตของผเขาถงรปฌาน ]
๑. ปฐมฌานกศลจต ทประกอบดวย วตก–วจาร–ปต–สข–เอกคคตา ๒. ทตยฌานกศลจต ทประกอบดวย วจาร–ปต–สข–เอกคคตา ๓. ตตยฌานกศลจต ทประกอบดวย ปต–สข–เอกคคตา ๔. จตตถฌานกศลจต ทประกอบดวย สข–เอกคคตา ๕. ปญจมฌานกศลจต ทประกอบดวย อเบกขา–เอกคคตา
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๔๐
๒) รปาวจรวบากจต ๕ [บากจตทเปนไปในรปภม คอ จตทเปนผลของรปาวจรกศล] [เหมอนกบรปาวจรกศลจตทกขอ เปลยนแตคาทายเปน วบากจต ]
๑. ปฐมฌานวบากจต ทประกอบดวย วตก–วจาร–ปต–สข–เอกคคตา ๒. ทตยฌานวบากจต ทประกอบดวย วจาร–ปต–สข–เอกคคตา ๓. ตตยฌานวบากจต ทประกอบดวย ปต–สข–เอกคคตา ๔. จตตถฌานวบากจต ทประกอบดวย สข–เอกคคตา ๕. ปญจมฌานวบากจต ทประกอบดวย อเบกขา–เอกคคตา
๓) รปาวจรกรยาจต ๕ [กรยาจตทเปนไปในรปภม คอ จตของพระอรหนตผกระทารปาวจรกศล ] [เหมอนกบรป าวจรกศลจตทกขอ เปลยนแตคาทายเปน กรยาจต ]
๑. ปฐมฌานกรยาจต ทประกอบดวย วตก–วจาร–ปต–สข–เอกคคตา ๒. ทตยฌานกรยาจต ทประกอบดวย วจาร–ปต–สข–เอกคคตา ๓. ตตยฌานกรยาจต ทประกอบดวย ปต–สข–เอกคคตา ๔. จตตถฌานกรยาจต ทประกอบดวย สข–เอกคคตา ๕. ปญจมฌานกรยาจต ทประกอบดวย อเบกขา–เอกคคตา
๓. อรปาวจรจต ๑๒ [จตทเปนไปในอรปภม]
๑) อรปาวจรกศลจต ๔ [กศลจตทเปนไปในอรปภม ไดแก จตของผเขาถงอรป ] ๑. กศลจตประกอบดวยอากาสานญจายตนฌาน ๒. กศลจตประกอบดวยวญญาณญจายตนฌาน ๓. กศลจตประกอบดวยอากญจญญายตนฌาน ๔. กศลจตประกอบดวยเนวสญญานาสญญายตนฌาน
๒) อรปาวจรวบากจต ๔ [วบากจตทเปนไปในอรปภม คอ จตทเปนผลของอรปาวจรกศล] [เหมอนกบอรปาวจรกศลจตทกขอ เปลยนแตคาทายเปน วบากจต ]
๑. อรปาวจรวบากจต ประกอบดวยอากาสานญจายตนฌาน ๒. อรปาวจรวบากจต ประกอบดวยวญญาณญจายตนฌาน ๓. อรปาวจรวบากจต ประกอบดวยอากญจญญายตนฌาน ๔. อรปาวจรวบากจต ประกอบดวยเนวสญญานาสญญายตนฌาน
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๔๑
๓) อรปาวจรกรยาจต ๔ [กรยาจตทเปนไปในอรปภม คอ จตของพระอรหนตผก ระทาอรปาวจรกศล] [เหมอนกบอรปาวจรกศลจตทกขอ เปลยนแตคาทายเปน กรยาจต ]
๑. อรปาวจรกรยาจต ประกอบดวยอากาสานญจายตนฌาน ๒. อรปาวจรกรยาจต ประกอบดวยวญญาณญจายตนฌาน ๓. อรปาวจรกรยาจต ประกอบดวยอากญจญญายตนฌาน ๔. อรปาวจรกรยาจต ประกอบดวยเนวสญญานาสญญายตนฌาน
๔. โลกตตรจต ๘ หรอ ๔๐ [จตทเปนโลกตตระ] ๑) โลกตตรกศลจต ๔ หรอ ๒๐ [กศลจตทเปนโลกตตระ คอ กศลจตททาใหขามพนอยเหนอโลก ]
๑. จตทประกอบดวยโสตาปตตมคคญาณ คอ กศลจตทเปนทางใหถงกระแสอนไหลไปสนพพาน ๒. จตทประกอบดวยสกทาคามมคคญาณ คอ กศลจตทเปนทางใหถงความเปนพระสกทาคาม ๓. จตทประกอบดวยอนาคามมคคญาณ คอ กศลจตทเปนทางใหถงความเปนพระอนาคาม ๔. จตทประกอบดวยอรหตตมคคญาณ คอ กศลจตทเปนทางใหถงความเปนพระอรหนต
(อยางพสดาร ใหแจก มคคจต ๔ น ดวยฌาน ๕ ตามลาดบ กจะไดจานวน ๒๐) ๒) โลกตตรวบากจต ๔ หรอ ๒๐ [วบากจตทเปนโลกตตระ คอ จตทเปนผลของโลกตตรกศล]
๑. จตทประกอบดวยโสตาปตตผลญาณ ๒. จตทประกอบดวยสกทาคามผลญาณ ๓. จตทประกอบดวยอนาคามผลญาณ ๔. จตทประกอบดวยอรหตตผลญาณ
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๔๒
“เจตสก ๕๒” หมายถง ธรรมทประกอบกบจต หรอ สภาวธรรมทเกดดบพรอมกบจต มอารมณและวตถทอาศยเดยวกนกบจต หรอ อาการและคณสมบตตางๆ ของจต ไดแก
ก. อญญสมานาเจตสก ๑๓ [เจตสกทมเสมอกนแกจตพวกอน คอ ประกอบเขาไดกบ จตทกฝายทงกศลและอกศล มใชเขาไดแตฝายใดฝายหนงพวกเดยว ] ๑) สพพจตตสาธารณเจตสก ๗ [เจตสกทเกดทวไปกบจตทกดวง ]
๑. ผสสะ [ความกระทบอารมณ] ๒. เวทนา [ความเสวยอารมณ] ๓. สญญา [ความหมายรอารมณ] ๔. เจตนา [ความจงใจตออารมณ ] ๕. เอกคคตา [ความมอารมณเปนอนเดยว] ๖. ชวตนทรย [อนทรย คอ ชวต สภาวะทเปนใหญในการรกษานามธรรมทงปวง ] ๗. มนสการ [ความกระทาอารมณไวในใจ ใสใจ ]
๒) ปกณณกเจตสก ๖ [เจตสกทเรยรายแพรกระจายทวไป คอ เกดกบจตไดทงฝายกศลและ อกศล แตไมแนนอนเสมอไปทกดว ง]
๘. วตก [ความตรกอารมณ] ๙. วจาร [ความตรองหรอพจารณาอารมณ] ๑๐. อธโมกข [ความปลงใจหรอปกใจในอารมณ] ๑๑. วรยะ [ความเพยร] ๑๒. ปต [ความปลาบปลมในอารมณ ความอมใจ] ๑๓. ฉนทะ [ความพอใจในอารมณ]
ข. อกศลเจตสก ๑๔ [เจตสกฝายอกศล] ๑) สพพากสลสาธาร ณเจตสก ๔ [เจตสกทเกดทวไปกบอกศลจตทกดวง ]
๑๔. โมหะ [ความหลง] ๑๕. อหรกะ [ความไมละอายตอบาป ] ๑๖. อโนตตปปะ [ความไมสะดงกลวตอบาป ] ๑๗. อทธจจะ [ความฟ งซาน ]
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๔๓
๒) ปกณณกอกสลเจตสก ๑๐ [อกศลเจตสกทเกดเรยรายแกอกศลจต ] ๑๘. โลภะ [ความอยากไดอารมณ] ๑๙. ทฏฐ [ความเหนผด] ๒๐. มานะ [ความถอตว] ๒๑. โทสะ [ความคดประทษราย] ๒๒. อสสา [ความรษยา] ๒๓. มจฉรยะ [ความตระหน] ๒๔. กกกจจะ [ความเดอดรอนใจ] ๒๕. ถนะ [ความหดห] ๒๖. มทธะ [ความงวงเหงา ] ๒๗. วจกจฉา [ความคลางแคลงสงสย]
ค. โสภณเจตสก ๒๕ [เจตสกฝายดงาม] ๑) โสภณสาธารณเจตสก ๑๙ [เจตสกทเกดทวไปกบจตดงามทกดวง ]
๒๘. สทธา [ความเชอ] ๒๙. สต [ความระลกได ความสานกพรอมอย] ๓๐. หร [ความละอายตอบาป ] ๓๑. โอตตปปะ [ความสะดงกลวตอบาป ] ๓๒. อโลภะ [ความไมอยากไดอารมณ ] ๓๓. อโทสะ [ความไมคดประทษราย ] ๓๔. ตตรมชฌตตตา [ความเปนกลางในอารมณนนๆ] ๓๕. กายปสสทธ [ความสงบแหงกองเจตสก ] ๓๖. จตตปสสทธ [ความสงบแหงจต ] ๓๗. กายลหตา [ความเบาแหงกองเจตสก ] ๓๘. จตตลหตา [ความเบาแหงจต ] ๓๙. กายมทตา [ความออนหรอนมนวลแหงกองเจตส ก] ๔๐. จตตมทตา [ความออนหรอนมนวลแหงจต ] ๔๑. กายกมมญญตา [ความควรแกการงานแหงกองเจตสก ] ๔๒. จตตกมมญญตา [ความควรแกการงานแหงจต ] ๔๓. กายปาคญญตา [ความคลองแคลวแหงกองเจตสก ] ๔๔. จตตปาคญญตา [ความคลองแคลวแหงจต ] ๔๕. กายชกตา [ความซอตรงแหงกองเจตสก] ๔๖. จตตชกตา [ความซอตรงแหงจต ]
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๔๔
๒) วรตเจตสก ๓ [เจตสกทเปนตวความงดเวน] ๔๗. สมมาวาจา [เจรจาชอบ] ๔๘. สมมากมมนตะ [กระทาชอบ] ๔๙. สมมาอาชวะ [เลยงชพชอบ]
๓) อปปมญญาเจตสก ๒ [เจตสก คอ อปปมญญา] ๕๐. กรณา [ความสงสารสตวผถงทกข] ๕๑. มทตา [ความยนดตอสตวผไดสข ]
๔) ปญญนทรยเจตสก ๑ [เจตสก คอ ปญญนทรย] ๕๒. ปญญนทรย–อโมหะ [ความรเขาใจ ไมหลง ]
“กจ ๑๔–วญญาณกจ ๑๔” หมายถง กจของวญญาณ หนาทของจต ทเรยกวา “วญญาณปวตต–วญญาณปวตต
อาการ” ซงเปนองคความรททาใหรแจงในการทางานของจตใน ๑ ขณะจต [วถจต = มโนทวารวถ คอ การ
คานงอารมณใหมทางทวารนนๆ ในทวารทง ๕ เรยกวา “มโนทวาราวชชนะ” หรอ “ชวนจต” คอ หมายถงจตซงทาหนาทรบอารมณในวถ หรอ การทาหนาทของจตในการรบอารมณนน] ไดแก
(๑) “ปฏสนธ” คอ หนาทสบตอภพใหม ไดแก จต ๑๙ คอ อเบกขาสนตรณะ ๒ มหาวบาก ๘ รปวบาก ๕ อรปวบาก ๔
(๒) “ภวงคะ” คอ หนาทเปนองคของภพ ไดแก จต ๑๙ อยางเดยวกบปฏสนธ (๓) “อาวชชนะ” คอ หนาทคานงอารมณใหม ไดแก จต ๒ คอ ปญจทวาราวชชนะ–มโนทวาราวชชนะ (๔) “ทสสนะ” คอ หนาทเหนรป ไดแก จกขวญญาณ ๒ (๕) “สวนะ” คอ หนาทไดยนเสยง ไดแก โสตวญญาณ ๒ (๖) “ฆายนะ” คอ หนาทรกลน ไดแก ฆานวญญาณ ๒ (๗) “สายนะ” คอ หนาทลมรส ไดแก ชวหาวญญาณ ๒ (๘) “ผสนะ ” คอ หนาทถกตองโผฏฐพพะ ไดแก กายวญญาณ ๒ (๙) “สมปฏจฉนะ” คอ หนาทรบอารมณ ไดแก สมปฏจฉนะ ๒ (๑๐) “สนตรณะ” คอ หนาทพจารณาอารมณ ไดแก สนตรณะ ๓ (๑๑) “โวฏฐพพนะ–โวฏฐปนะ” คอ หนาทตดสนอารมณ ไดแก มโนทวาราวชชนะ ๑ (๑๒) “ชวนะ” คอ หนาทแลนเสพอารมณ อนเปนชวงททากรรม ไดแก จต ๕๕ คอ กศลจต ๒๑ อกศล
จต ๑๒ กรยาจต ๑๘ คอ เวนอาวชชนะทงสอง โลกตตรผลจต ๔ (๑๓) “ตทาลมพนะ” คอ หนาทรบอารมณตอจากชวนะกอนตกภวงค ไดแก จต ๑๑ คอ มหาวบาก ๘
สนตรณะ ๓ (๑๔) “จต ” คอ หนาทเคลอนจากภพปจจบน ไดแก จต ๑๙ อยางเดยวกบในปฏสนธ
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๔๕
หมายเหต: ใหพจารณากระบวนการวญญาณกจทง ๑๔ ขนตอน เพอใหเกด ปญญาแหงปฏจจสมปบาท และ
ไตรลกษณ คอ (๑) เหนการเกดดบทแปรผน และ (๒) ความเสอมสลายไปแหงนามขนธ นนคอ “จต–จตวญญาณ” เพอเปรยบเทยบกบรปขนธ นนคอ “มหภตรป ๔” ดวย (๑) อนจจานปสสนายถาภตญาณ คอ ความไมเทยง (๒) ทกขานปสสนายถาภตญาณ คอ ความเปนทกข (๓)
“อนตตานปสสนายถาภตญาณ คอ ความไมใชตวตน อนเปน “ญาณวโมกข” ได “อายตนะ ๑๒” ประกอบดวย (๑) อายตนะภายใน ๖ และ (๒) อายตนะภายนอก ๖ ดงน “อายตนะภายใน ๖” หมายถง ทเชอมตอใหเกดความร แดนตอความรฝายภายใน บาลเรยก “สฬายตนะ–
อชฌตตกายตนะ = อนทรย ๖” ไดแก (๑) “จกข” คอ จกษ–ตา (๒) “โสตะ” คอ ห (๓) “ฆานะ” คอ จมก (๔) “ชวหา” คอ ลน (๕) “กาย” คอ กาย (๖) “มโน” คอ ใจ
“อายตนะภายนอก ๖” หมายถง ทเชอมตอใหเกดความร แดนตอความรฝายภายนอก บาลเรยก “พาหรายตนะ
= อารมณ ๖” ไดแก (๑) “รปะ ” คอ รป สงทเหน หรอ วณณะ คอส (๒) “สททะ” คอ เสยง (๓) “คนธะ” คอ กลน (๔) “รสะ” คอ รส (๕) “โผฏฐพพะ” คอ สมผสทางกาย สงทถกตองกาย (๖) “ธรรม–ธรรมารมณ” คอ อารมณทเกดกบใจ ส งทใจนกคด
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๔๖
“สมผส ๖–ผสสะ ๖” หมายถง ความกระทบ ความประจวบกนแหง (๑) “อายตนะภายใน ๖” (๒) “อายตนะ
ภายนอก ๖” และ (๓) “วญญาณ ๖” ไดแก (๑) “จกขสมผส ” คอ ความกระทบทางตา นนคอ “ตา + รป + จกขวญญาณ” (๒) “โสตสมผส” คอ ความกระทบทางห นนคอ “ห + เสยง + โสตวญญาณ” (๓) “ฆานสมผส” คอ ความกระทบทางจมก นนคอ “จมก + กลน + ฆานวญญาณ” (๔) “ชวหาสมผส” คอ ความกระทบทางลน นนคอ “ลน + รส + ชวหาวญญาณ” (๕) “กายสมผส” คอ ความกระทบทางกาย นนคอ “กาย + โผฏฐพพะ + กายวญญาณ” (๖) “มโนสมผส” คอ ความกระทบทางใจ นนคอ “ใจ + ธรรมารมณ + มโนวญญาณ”
“วญญาณ ๖” หมายถง ความรแจงอารมณ โดยผาน “ผสสะ ๖” คอ ความประจวบกนแหงอายตนะภายใน
อายตนะภายนอก และ วญญาณ ประกอบดวย (๑) จกขสมผส –ความกระทบทางตา (๒) โสตสมผส–ความ
กระทบทางห (๓) ฆานสมผส–ความกระทบทางจมก (๔) ชวหาสมผส–ความกระทบทางลน (๕) กาย
สมผส–ความกระทบทางกาย (๖) มโนสมผส–ความกระทบทางใจ ไดแก (๑) “จกขวญญาณ ” คอ ความรอารมณทางตา นนคอ รรปดวยตา = เหน (๒) “โสตวญญาณ” คอ ความรอารมณทางห นนคอ รเสยงดวยห = ไดยน (๓) “ฆานวญญาณ” คอ ความรอารมณทางจมก นนคอ รกลนดวยจมก = ไดกลน (๔) “ชวหาวญญาณ” คอ ความรอารมณทางลน นนคอ รรสดวยลน = รรส (๕) “กายวญญาณ” คอ ความรอารมณทางกาย นนคอ รโผฏฐพพะดวยกาย = รสกกายสมผส (๖) “มโนวญญาณ” คอ ความรอารมณทางใจ นนคอ รธรรมารมณดวยใจ = รความนกคด
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๔๗
“ธาต ๑๘” หมายถง สงททรงสภาวะของตนอยเอง ตามทเหตปจจยปรงแตงขน เปนไปตาม ธรรมนยาม คอ
กาหนดแหงธรรมดา หรอ กฎธรรมชาต ไมมผสรางผบนดาล และมรปลกษณะกจอาการเปนแบบจาเพาะ ตว
อนพงกาหนดเอาเปนหลกไดแตละอยางๆ (ลาดบตามอายตนะ ๑๒ = อนทรย ๖ กบ อารมณ ๖) ไดแก (๑) “จกขธาต ” คอ ธาตคอจกขปสาท (๒) “รปธาต ” คอ ธาตคอรปารมณ (๓) “จกขวญญาณธาต ” คอ ธาตคอจกขวญญาณ (๔) “โสตธาต” คอ ธาตคอโสตปสาท (๕) “สททธาต” คอ ธาตคอสททารมณ (๖) “โสตวญญาณธาต” คอ ธาตคอโสตวญญาณ (๗) “ฆานธาต” คอ ธาตคอฆานปสาท (๘) “คนธธาต” คอ ธาตคอคนธารมณ (๙) “ฆานวญญาณธาต” คอ ธาตคอฆานวญญาณ (๑๐) “ชวหาธาต” คอ ธาตคอชวหาปสาท (๑๑) “รสธาต” คอ ธาตคอรสารมณ (๑๒) “ชวหาวญญาณธาต” คอ ธาตคอชวหาวญญาณ (๑๓) “กายธาต” คอ ธาตคอกายปสาท (๑๔) “โผฏฐพพธาต” คอ ธาตคอโผฏฐพพารมณ (๑๕) “กายวญญาณธาต” คอ ธาตคอกายวญญาณ (๑๖) “มโนธาต” คอ ธาตคอมโน (๑๗) “ธรรมธาต” คอ ธาตคอธรรมารมณ (๑๘) “มโนวญญาณธาต” คอ ธาตคอมโนวญญาณ
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๔๘
“อนทรย ๒๒” หมายถง สงทเปนใหญในการทากจของตน ซงทาใหธรรมอนๆ ทเกยวของเปนไปตามตน ในกจนนๆ ในขณะทเปนไปอยนน ดงน
หมวดท ๑ คอ อายตนะภายใน ๖ได เพอ “อนทรยสงวร” คอ สารวมอนทรย มสตระวง รกษาใจ มใหกเลสคอความยนดยนรายเขาครอบงา เมอรบรอารมณดวยอนทรยทง ๖ มเหนรปดวยตา ไดยนเสยงดวยห ไดกลนดวยจมก ไดรสดวยลน ไดรสกสมผสดวยกาย ไดรรบเสพธรรมารมณดวยใจ ซงเกดขนพรอมๆ กน จนนกคดไมทนในอารมณนนๆ ไดแก
(๑) จกขนทรย (จกขปสาท)
(๒) โสตนทรย (โสตปสาท)
(๓) ฆานนทรย (ฆานปสาท)
(๔) ชวหนทรย (ชวหาปสาท)
(๕) กายนทรย (กายปสาท)
(๖) มนนทรย [ใจ ไดแก จต ๘๙]
หมวดท ๒ คอ ภาวะแหงชวตในรปธรรม เพอพจารณาเหนความแตกตางระหวางเพศทเปนหญงหรอ ชายปรากฏในรปธรรมทเปนสงมชวต ไดแก
(๗) อตถนทรย [อตถภาวะ]
(๘) ปรสนทรย [ปรสภาวะ]
(๙) ชวตนทรย [ชวต]
หมวดท ๓ คอ เวทนา ๕ ความรสกในอารมณ เพอพจารณาความรสกทมตออารมณทง ๖ ทผานเขามาทางอนทรยทง ๖ ทงกายและใจ อนจะทาใหเกดจตและเจตสกตางๆ เพมเตม ไดแก
(๑๐) สขนทรย [สขเวทนา]
(๑๑) ทกขนทรย [ทกขเวทนา]
(๑๒) โสมนสสนทรย [โสมนสสเวทนา]
(๑๓) โทมนสสนทรย [โทมนสสเวทนา]
(๑๔) อเปกขนทรย [อเบกขาเวทนา]
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๔๙
หมวดท ๔ คอ อนทรย ๕–พละ ๕ แหงโพธญาณ เพอพจารณาถง อนทรยทแกกลา และพละท
แขงแกรง ทาใหธรรมปฏปกษเขาครอบงาจตใจไมได จนทาใหถงพรอมดวย “โพชฌงค ๗” ทเปนองคธรรมแหงความตรสรได ไดแก
(๑๕) สทธนทรย [ศรทธา]
(๑๖) วรยนทรย [วรยะ]
(๑๗) สตนทรย [สต]
(๑๘) สมาธนทรย [สมาธ]
(๑๙) ปญญนทรย [ปญญา]
หมวดท ๕ คอ วปสสนาปญญาญาณ เพอพจารณาเหนลาดบความหลดพนจากการดบกเลส ซงเปน
ความจรงแหงอรยสจจทง ๔ คอ “วราคะ” อรยมรรควถแหงมคคญาณ ซงเปนธรรมทละเอยดประณต
ขนสง และ “นโรธ” อรยผลวธแหงผลญาณ ซงเป นธรรมทละเอยดประณตขนสง ธรรมดงกลาวน ยอม ทาใหกลยาณปถชนกลายเปนอรยบคคล ไดแก
(๒๐) อนญญาตญญสสามตนทรย [อนทรยแหงผปฏบตดวยมงวาเราจกรสจจธรรมทยงมไดร ไดแก โสตาปตตมคคญาณ ]
(๒๑) อญญนทรย [อญญา หรอปญญาอนรทวถง ไดแก ญาณ ๖ ในทามกลาง คอ โสตาปตตผลญาณ ถงอรหตตมคคญาณ]
(๒๒) อญญาตาวนทรย [ปญญาผรทวถงแลวของพระอรหนต ไดแก อรหตตผลญาณ]
“อรยสจจ ๔” หมายถง ความจรงอนประเสรฐ ๑ ความจรงของพระอรยะ ๑ ความจรงททาใหผเขาถงกลายเปนอรยะ ๑ เรยกสามญวา “ทกข–สมทย–นโรธ–มรรค” ไดแก
(๑) “ทกข ” คอ ความทกข สภาพททนไดยาก สภาวะทบบคน ขดแยง บกพรอง ขาดแกนสารและความ เทยงแท ไมใหความพงพอใจแทจรง ไดแก ชาต ชรา มรณะ การประจวบกบสงอนไมเปนทรก การ พลดพรากจากสงทรก ความปรารถนาไมสมหวง โดยยอวา “อปาทานขนธ ๕ เปนทกข”
(๒) “ทกขสมทย ” คอ เหตเกดแหงทกข สาเหตใหทกขเกด ไดแก ตณหา ๓ คอ กามตณหา ภวตณหา และ วภวตณหา
(๓) “ทกขนโรธ ” คอ ความดบทกข ไดแก ภาวะทตณหาดบสนไป ภาวะทเขาถงเมอกาจดอวชชา สารอกตณหาสนแลว ไมถกยอม ไมตดของ หลดพน สงบ ปลอดโปรง เปนอสระ คอ “นพพาน”
(๔) “ทกขนโรธคามนปฏปทา ” คอ ปฏปทาทนาไปสความดบแหงทกข ขอปฏบตใหถงความดบ
ทกข “มรรค ๔–มคคญาณ” ไดแก “อรยอฏฐงคกมรรค” หรอเรยกอกอยางหนงวา
“มชฌมาปฏปทา” แปลวา “ทางสายกลาง” มรรคมองค ๘ น สรปลงใน “ไตรสกขา” คอ “ศล–สมาธ–ปญญา”
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๕๐
“กจในอรยสจจ ๔” หมายถง หนาทอนจะพงทาตออรยสจจ ๔ แตละอยาง ขอทจะตองปฏบตใหถกตองและเสรจสนในอรยสจจ ๔ แตละอยาง [ปโยคะ] จงจะชอวารอรยสจจหรอเปนผตร สรแลว ไดแก
(๑) “ปรญญา” คอ การกาหนดร เปน “กจในทกข ” ตามหลกวา “ทกข อรยสจจ ปร เญยย” ทกขควรกาหนดร คอ ควรศกษาใหรจกใหเขาใจชดตามสภาพทเปนจรง ไดแก การทาความเขาใจและกาหนดขอบเขตของปญหา
(๒) “ปหานะ” คอ การละ เปน “กจในสมทย ” ตามหลกวา “ทกขสมทโย อรยสจจ ปหาตพพ” สมทยควรละ คอ กาจด ทาใหหมดสนไป ไดแก การแกไขกาจดตนตอของปญหา
(๓) “สจฉกรยา” คอ การทาใหแจง เปน “กจในนโรธ” ตามหลกวา “ทกขนโรโธ อรยสจจ สจฉกาตพพ” นโรธควรทาใหแจง คอ เขาถง หรอบรรล ไดแก การเขาถงภาวะทปราศจากปญหา บรรลจดหมายทตองการ
(๔) “ภาวนา” คอ การเจรญ เปน “กจในมรรค” [มรรค ๔] ตามหลกวา “ทกขนโรธคามน ปฏปทา อรยสจจ ภาเวตพพ” มรรคควรเจรญ คอ ควรฝกอบรม ลงมอปฏบต กระทาตามวธการทจะนาไปสจดหมาย ไดแก การลงมอแกไขปญหา
“ปฏจจสมปบาท ๑๒” หมายถง การเกดขนพรอมแหงธรรมทงหลายเพราะอาศยกน, ธรรมทอาศยกนเกดขนพรอม, การทสงทงหลายอาศยกนๆ จงเกดมขน ดงน
“อนโลมปฏจจสมปบาท ” = ฝายสมทย
(๑) เพราะ อวชชา เปนเหตปจจย ปจจยธรรม จงม
(๒) เพราะ อวชชา เปนปจจย สงขาร จงม
(๓) เพราะ สงขาร เปนปจจย วญญาณ จงม
(๔) เพราะ วญญาณ เปนปจจย นามรป จงม
(๕) เพราะ นามรป เปนปจจย สฬายตนะ จงม
(๖) เพราะ สฬายตนะ เปนปจจย ผสสะ จงม
(๗) เพราะ ผสสะ เปนปจจย เวทนา จงม
(๘) เพราะ เวทนา เปนปจจย ตณหา จงม
(๙) เพราะ ตณหา เปนปจจย อปาทาน จงม
(๑๐) เพราะ อปาทาน เปนปจจย ภพ จงม
(๑๑) เพราะ ภพ เปนปจจย ชาต จงม
(๑๒) เพราะ ชาต เปนปจจย ชรามรณะ จงม
ความโศก–ความคราครวญ–ทกข –โทมนส–และ–ความคบแคนใจ กมพรอม ความเกดขนแ หงกองทกขทงปวงน จงมดวยประการฉะน
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๕๑
“ปฏโลมปฏจจสมปบาท ” = ฝายนโรธ
(๑) เพราะ อวชชา สารอกดบไปไมเหลอ
(๒) เพราะ อวชชา ดบ สงขาร จงดบ
(๓) เพราะ สงขาร ดบ วญญาณ จงดบ
(๔) เพราะ วญญาณ ดบ นามรป จงดบ
(๕) เพราะ นามรป ดบ สฬายตนะ จงดบ
(๖) เพราะ สฬายตนะ ดบ ผสสะ จงดบ
(๗) เพราะ ผสสะ ดบ เวทนา จงดบ
(๘) เพราะ เวทนา ดบ ตณหา จงดบ
(๙) เพราะ ตณหา ดบ อปาทาน จงดบ
(๑๐) เพราะ อปาทาน ดบ ภพ จงดบ
(๑๑) เพราะ ภพ ดบ ชาต จงดบ
(๑๒) เพราะ ชาต ดบ ชรามรณะ จงดบ
ความโศก–ความคราครวญ–ทกข –โทมนส–และ–ความคบแคนใจ กดบ ความดบแหงกองทกขทงปวงน ยอมมดวยประการฉะน
สาหรบ “ปฏจจสมปปนนธรรม ” ถอเปนฝายสมทย คอ “อนโลมปฏจจสมปบาท ” เพยงแตนาองคประกอบ
ปจจยทง ๑๒ อยาง มาจาแนกแจกตามหลกธรรมยอย “ปจจยธรรม” สวนเรอง “กฎแหงกรรม” และ “กฎ
กรรมของสตว” นน อยใน “วฏฏะ ๓–ไตรวฏฏ” ดงน
๑. อทธา ๓ (Periods) “อทธา ๓” หมายถง กาลเวลาทง ๓ ชวง ไดแก
(๑) “อดต” = อวชชา–สงขาร (๒) “ปจจบน ” = วญญาณ–นามรป–สฬายตนะ–ผสสะ–เวทนา–ตณหา–อปาทาน–ภพ (๓) “อนาคต” = ชาต–ชรา มรณะ (โสกะ–ปรเทวะ–ทกข–โทมนส–อปายาส)
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๕๒
๒. สงเขป ๔ (Sections) “สงเขป ๔” (สงคหะ ๔) หมายถง ชวงองคประกอบปจจยสบเนองกนดวยเหตและผลเปนระยะ ๔ หมวด หรอแยกเปน ๔ กลม ไดแก
(๑) “อดตเหต” = อวชชา–สงขาร (๒) “ปจจบนผล ” = วญญาณ–นามรป–สฬายตนะ–ผสสะ–เวทนา (๓) “ปจจบนเหต ” = ตณหา–อปาทาน–ภพ (๔) “อนาคตผล” = ชาต–ชรามรณะ (โสกะ–ปรเทวะ–ทกข–โทมนส–อปายาส)
๓. สนธ ๓ (Connections) “สนธ ๓” หมายถง ขวตอ ระหวางสงเขป หรอชวงทง ๔ ไดแก
(๑) ระหวาง “อดตเหต” กบ “ปจจบนผล ” (๒) ระหวาง “ปจจบนผล ” กบ “ปจจบนเหต ” (๓) ระหวาง “ปจจบนเหต ” กบ “อนาคตผล”
๔. วฏฏะ ๓ (Cycles)
“วฏฏะ ๓” (ไตรวฏฏ) หมายถง การวน วงเวยน องคประกอบปจจยใหญทหมนเวยนตอเนองกนของ “ภว
จกร” หรอ “สงสารจกร” ดงน (๑) “กเลสวฏฏ” คอ วงจรกเลส ไดแก อวชชา–ตณหา–และ–อปาทาน (๒) “กรรมวฏฏ” คอ วงจรกรรม ไดแก สงขาร–และ–กรรมภพ (อภสงขาร ๓ หรอ เจตนา) (๓) “วปากวฏฏ” คอ วงจรวบาก ไดแก วญญาณ–นามรป–สฬายตนะ– ผสสะ–เวทนา ซงแสดงออกใน
รปปรากฏทเรยกวา “อปปตตภพ” คอ ภพทอบตขน ชาต–ชรามรณะ–ความโศก–ความคราครวญ–ทกข–โทมนส–และ–ความคบแคนใจ
๕. อาการ ๒๐ (Modes) “อาการ ๒๐” หมายถง องคประกอบแตละอยาง อนเปนดจกาของลอ จาแนกตามสวนเหต (Causes) และสวนผล (Effects) ไดแก
(๑) “อดตเหต ๕” = อวชชา–สงขาร–ตณหา–อปาทาน –ภพ (๒) “ปจจบน ผล ๕” = วญญาณ–นามรป–สฬายตนะ–ผสสะ–เวทนา
(๓) “ปจจบนเหต ๕” = อวชชา–สงขาร–ตณหา–อปาทาน –ภพ (๔) “อนาคตผล ๕” = วญญาณ–นามรป–สฬายตนะ–ผสสะ–เวทนา
หมายเหต: “อาการ ๒๐” คอ หวขอทกระจายใหเตมในทกชวงของ “สงเขป ๔”
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๕๓
๖. มล ๒ (Roots) “มล ๒” หมายถง กเลสทเปนตวมลเหต ซงกาหนดเปนจดเรมตนในวงจรแตละชวง ไดแก
(๑) “อวชชา” เปนจดเรมตนในชวงอดต สงผลถงเวทนาในชวงปจจบน (๒) “ตณหา” เปนจดเรมตนในชวงปจจบน สงผลถงชรามรณะในชวงอนาคต
ในอนดบตอไป ใหพจารณาในเรอง “กฎแหงกรรม–กมมสสกตาปญญา” ตามบทสวดมนต ดงน
กฎแหงกรรม (The Law of Volitional Actions)
กฎขอท ๑ กมมสสะโกมมะห (เรามกรรมเปนของๆ ตน)
กฎขอท ๒ กมมะทายาโท (เราเปนผรบผลของกรรม)
กฎขอท ๓ กมมะโยน (เรามกรรมเปนกาเนด )
กฎขอท ๔ กมมะพนธ (เรามกรรมเปนเผาพนธ )
กฎขอท ๕ กมมะปะฏสะระโณ (เรามกรรมเปนทพงอาศย)
กฎขอท ๖ ยง กมมง กะรสสาม (เราจกทากรรมอนใดไว)
กลละยาณง วา ปาปะกง วา (ดหรอชวกตาม )
ตสสะ ทายาโท ภะวสสาม (เราจกเปนผรบผลของกรรมนนๆ) นอกจากน ยงหลกธรรม “ปจจย ๒๔” ทมลกษณะกระบวนการคดคลายคลงกบ “ปฏจจสมปบาท ๑๒” ซงเปนการอธบายลกษณะความสมพนธของปจจยตางๆ ดงน
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๕๔
“ปจจย ๒๔” [อยในบทสวดพระอภธรรม –ขอนมประโยชนสาหรบนกวจยในการอภปรายผลการ วจย
เพราะเปนการแยกความสมพนธออกเปน ๒๔ ประการ และเปน “มหาปฏฐาน” แหงพทธปญญา ] หมายถง ลกษณะหรออาการแหงความสมพนธระหวางสงทงหลาย ทสงหนงหรอสภาวธรรมอยางหนง เปนองคประกอบทชวยเออ เกอหนน คาจน เปนเหต หรอเปนเงอนไข ใหสงอน หรอสภาวธรรมอยางอน เกดขนคงอย หรอเปนไปอยางใดอยางหนง และยอมเหนผลแหงอกศลวบากทตามมา คอ “โสกะ–ปรเทวะ–ทกข –โทมนส–อปายาส” เชนกน ไดแก
(๑) “เหตปจจย ” คอ ปจจยโดยเปนเหต (๒) “อารมมณปจจย” คอ ปจจยโดยเปนอารมณ (๓) “อธปตปจจย” คอ ปจจยโดยเปนเจาใหญ (๔) “อนนตรปจจย” คอ ปจจยโดยเปนภาวะตอเนองไมมชองระหวาง (๕) “สมนนตรปจจย” คอ ปจจยโดยเปนภาวะตอเนองทนท (๖) “สหชาตปจจย” คอ ปจจยโดยเกดรวมกน (๗) “อญญมญญปจจย” คอ ปจจยโดยอาศยซงกนและกน (๘) “นสสยปจจย” คอ ปจจยโดยเปนทอาศย (๙) “อปนสสยปจจย ” คอ ปจจยโดยเปนเครองหนนหรอกระตนเรา (๑๐) “ปเรชาตปจจย ” คอ ปจจยโดยเกดกอน (๑๑) “ปจฉาชาตปจจย” คอ ปจจยโดยเกดทหลง (๑๒) “อาเสวนปจจย” คอ ปจจยโดยการซาบอยหรอทาใหชน (๑๓) “กรรมปจจย” คอ ปจจยโดยเปนกรรมคอเจตจานง (๑๔) “วปากปจจย” คอ ปจจยโดยเปนวบาก (๑๕) “อาหารปจจย” คอ ปจจยโดยเปนอาหาร หรอเปนเครองหลอเลยง (๑๖) “อนทรยปจจย” คอ ปจจยโดยเปนเจาการ (๑๗) “ฌานปจจย” คอ ปจจยโดยภาวะจตทเปนฌาน (๑๘) “มรรคปจจย” คอ ปจจยโดยเปนมรรค (๑๙) “สมปยตตปจจย ” คอ ปจจยโดยประกอบกน (๒๐) “วปปยตตปจจย ” คอ ปจจยโดยแยกตางหากกน (๒๑) “อตถปจจย” คอ ปจจยโดยตองมอย (๒๒) “นตถปจจย” คอ ปจจยโดยตองไมมอย (๒๓) “วคตปจจย” คอ ปจจยโดยตองปราศไป (๒๔) “อวคตปจจย” คอ ปจจยโดยตองไมปราศไป
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๕๕
ดงนน ในการปฏบตธรรมตามหลกพทธศาสนานน ผปฏบตธรรมมความจาเปนอยางสง ทจะตองประยกตองคความรทมอยทงหมดมาใชจรงในทางสรางสรรค เพอใหเปนอบายวธทแยบยลในใจ ทจะทาใหเขาใจในหลกการของพระธรรม (พระอภธรรม–ปฏปตตสทธรรม) และแนวทางประพฤตปฏบตทถกตองเหมาะควรแกธรรม ทเรยกวา “ธมมานธมมปฏปทา ” (ธมมานธมมปฏปตต) ผทประสบความสาเรจในการศกษาศาสตรทางโลกไมวาจะเปนศาสตรสาขาใดก ตาม ถามโอกาสไดศกษาถงขนบณฑตศกษา (ปรญญาโท–ปรญญาเอก) ทมการศกษาอยางแทจรงหรอชนดดงดาในศาสตรของตน (หลกสตรทาวทยานพนธ: Thesis or Dissertation Program) เพอใชความรทไดรบมาใชในการประกอบอาชพเลยงตนอยางสจรต แตศาสตรทางโลกวส ยทงหมดนน ไมใชความรหรอปญญาทจะชวยใหหลดพนจาก “กเลสทงหลายและกองทกขทงปวง ” ทเรยกวา “สงสารทกขแหงภวจกร ” ซงมกจะเปนการพอกพนสะสมกเลสมากกวา (“อกศลวตก ๓” คอ ความตรกทเปน
อกศล ความนกคดทไมด ไดแก กามวตก: ความตรกในทางกาม ความนกคดในทางแสหาหรอพวพนตดของ
ในสงสนองความอยาก ๑ พยาบาทวตก: ความตรกในทางพยาบาท ความนกคดทประกอบดวยความขดเคอง
เพงมองในแงราย ๑ วหงสาวตก: ความตรกในทางเบยดเบยน ความนกคดในทางทาลาย ทารายหรอกอความเดอดรอนแกผอน ๑ ) เพราะฉะนน ศาสตรหรอความรทงหลายทางโลกทใชเลยงชพไมวาสจรตหรอทจรตก ตาม ตางกเรยกวา “ดรจฉานวชา” ไมใชความรทประเสรฐทจะทาใหหลดพนจากกเลสทงหลายหรอทกขทง ปวงไดจรง ทเรยกวา “อรยธรรม: อรยศล–อรยสมาธ–อรยปญญา–อรยวมตต” หรอ “อรยมรรค: อรยมรรคมองค ๘–อรยสจจ ๔–มคคญาณ ๔” ซงเปนแนวคดแนวทางปฏบตทางสายกลายแหงปญญา ทเรยกวา “มชฌมาปฏปทา” ทอรยบคคลผบรรลถง “อรยมรรค ๔” และ “สามญผล ๔” (พรอมดวย นพพาน ๒ รวมทงอาสวกขยญาณ) ยอมมปรชาสามารถในการทาลาย “ทฏฐ ๒–ทฏฐ ๓: ความเหนถอผด” ๑ “วปลาส ๔: ความเหนทผดเพยนจากความเปนจรง” ๑ “ทสด ๒ อยาง: ขอประพฤตปฏบตทเอยงสดโตง” ๑ “อปาทาน ๔: ความยดมน ความถอมนดวยอานาจกเลส ความยดตดอนเนองมาแตตณหา ผกพนเอาตวตนเปนทตง” ๑ และประการสดทาย คอ “อวชชา ๔–อวชชา ๘: ความไมรจรง ความไมรแจง” จนรวมถง ความเชออยางผดๆ ตาม “ลทธนอกพระพทธศาสนา : ลทธกรรมเกา–ลทธพระเปนเจา–ลทธเสยงโชค” พวกกเลสตณหาทงหมดท
กลาวมาเปนเหตให เกด “สงสารทกขแหงภวจกร ” นนคอ “ผม ชาต –พยาธ–ชรามรณะ–โสกะ–ปรเทวะ–
ทกข –โทมนส–อปายาส เปนธรรมดา ” ซงหมายถง เหลา “อนธปถชน –พลาปถชน ” คอ ผไรการศกษาพระธรรมของพระสมมาสมพทธศาสนาอยางถกตอง เพราะฉะนน การพฒนาทกษะการเรยนรของตนจนถงขน ทเรยกวา “อตตสมปทา: Self–Actualization” คอ ความสามารถทเขาถงศกยภาพแหงจตวญญาณของตนดวยการบาเพญเพยรภาวนาตามแนวพระพทธศาสนา (แตอยาไปเกงมากเกนไป จนประกาศลทธศาสนาใหม ) หรอ เรยกอกวา “พาหสจจะ ๕: ความเปนผไดศกษาเลาเรยนมาก” หมายถง ความเปนผไดยนไดฟงมาก ความเปนผไดเรยนรมาก หรอคงแกเรยน ไดแก (๑) “พหสสตา ” คอ ไดยนไดฟงมาก (๒) “ธตา” คอ ทรงจาไวได (๓) “วจสา ปรจตา” คอ คลองปาก (๔) “มนสานเปกขตา ” คอ เจนใจ (๕) “ทฏฐยา สปฏวทธา ” คอ ขบไดดวยทฤษฎ
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๕๖
เพราะฉะนน ปญญาความรอบรทเกดจากการบาเพญเพยรภาวนา ท ง “สมาภาวนา” และ “วปสสนาภาวนา” นน ยอมเปนความรทเกดจากความบรสทธหมดจดจากนวรณหรอกเลสทงหลาย (พระอรหนต) นนคอ “ความเปนพทธะ ” หมายถง (๑) ผร (๒) ผตน (๓) ผเบกบาน ทประกอบดวยองคมรรคในอรยมรรคทง ๘ ประการ (อรยมรรคมองค ๘: สมมาทฏฐ–สมมาสงกปปะ –สมมาวาจา–สมมากมมนตะ –สมมาอาชวะ–สมมาวายามะ–สมมาสต–สมมาสมาธ) ฉะนน คณชาตความดทงหลายยอมเปนบารมวาสนาทาใหเปน
“พทธะ ” (ความเปนพระพทธเจา) ทประกอบดวย (๑) เวสารชชกรณธรรม ๕ และ (๒) อรยทรพย ๗ ดงน “เวสารชชกรณธรรม ๕” หมายถง ธรรมทาความกลาหาญ คณธรรมททาใหเกดความแกลวกลา ไดแก
(๑) “ศรทธา” คอ ความเชอทมเหตผล มนใจในหลกทถอและในการดททา (๒) “ศล” คอ ความประพฤตถกตองดงาม ไมผดระเบยบวนย ไมผดศลธรรม (๓) “พาหสจจะ ” คอ ความเปนผไดศกษาเลาเรยนมาก (๔) “วรยารมภะ” คอ ปรารภความเพยร คอ การทไดเรมลงมอทาความเพยรพยายามในกจการนนๆ
อยแลวอยางมนคงจรงจง (๕) “ปญญา” คอ ความรอบร เขาใจชดในเหตผล ด ชว ประโยชน มใชประโยชน เปนตน รคด ร
วนจฉย และรทจะจดการ “อรยทรพย ๗” หมายถง ทรพยอนประเสรฐ ทรพยคอคณธรรมประจาใจอยางประเสรฐ ไดแก
(๑) “ศรทธา” คอ ความเชอทมเหตผล มนใจในหลกทถอและในการดททา (๒) “ศล” คอ การรกษากายวาจาใหเรยบรอย ประพฤตถกตองดงาม (๓) “หร” คอ ความละอายใจตอการทาความชว (๔) “โอตตปปะ” คอ ความเกรงกลวตอความชว (๕) “พาหสจจะ ” คอ ความเปนผไดศกษาเลาเรยนมาก (๖) “จาคะ” คอ ความเสยสละ เออเฟอเผอแผ (๗) “ปญญา” คอ ความรความเขาใจถองแทในเหตผล ดชว ถกผด คณโทษ ประโยชน มใช
ประโยชน รคด รพจารณา และรทจะจดทา ในประการสดทายน แนวทางในการศกษาพระธรรมในพระพทธศาสนานน เปนเรองทยากแสนยากสาหรบผทขาดความอดทน (ขนตสงวร) ความขยนหมนเพยร (วรยสงวร) และ ความรรอบ (ปาฏโมกขสงวร–สตสงวร–ญาณสงวร) แตอยางไรก ตาม “ปญญา” นน ยอมสรางขนได ดวยความขยนอดทนอยางมความ แตกฉาน อนเปนคณสมบตเบองตนของบคคลผสาเรจเปนพระอรหนต ทเรยกวา “ปฏสมภทปปตตะ” ดงน
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๕๗
“ปฏสมภทา ๔” หมายถง ปญญาแตกฉาน ไดแก (๑) “อตถปฏสมภทา” คอ ปญญาแตกฉานในอรรถ ปรชาแจงในความหมาย เหนขอธรรมหรอความ
ยอ กสามารถแยกแยะอธบายขยายออกไปไดโดยพสดาร เหนเหตอยางหนง กสามารถคดแยกแยะ กระจายเชอมโยงตอออกไปไดจนลวงรถงผล
(๒) “ธมมปฏสมภทา” คอ ปญญาแตกฉานในธรรม ปรชาแจงในหลก เหนอรรถาธบายพสดาร กสามารถจบใจความมาตงเปนกระทหรอหวขอได เหนผลอยางหนง กสามารถสบสาวกลบไปหา เหตได
(๓) “นรตตปฏสมภทา ” คอ ปญญาแตกฉานในนรกต ปรชาแจงในภาษา รศพท ถอยคาบญญตและภาษาตางๆ เขาใจใชคาพดชแจงใหผอนเขาใจและเหนตามได
(๔) “ปฏภาณปฏสมภทา” คอ ปญญาแตกฉานในปฏภาณ ปรชาแจงในความคดทนการ มไหวพรบซมซาบในความรทมอย เอามาเชอมโยงเขาสรางความคดและเหตผลขนใหม ใชประโยชนไดสบ เหมาะ เขากบกรณเขากบเหตการณ
ในปญญาแตกฉานดงกลาวน ยอมเกดจากการเจรญภาวนาใหมาก ทาใหบอยเรอยๆ อยางสบเนอง ทาใหบรบรณสมบรณ ทาใหปญญาเจรญงอกงาม มความพอกพนดวยอรยมรรคอยางไพบลยยง ความสาเรจในทางธรรมจงเปนเรองทยงใหญแหงชวต เพราะเปนสงทประเสรฐสงสดเหนอวสยแหงโลกทงปวง ยงยงใหญมากเทาไหร ยงทาทายและลาบาก ทงร ผลไดชา เทานน ความมงมนตงใจจรงดวยแรงอธษฐานทแขงกลาจงเปนองคประกอบทสาคญ เพอใหบรรลปฏเวธรแจงแทงตลอดถงความตรสรซง “สมโพธญาณ: ปญญาตรสร” ฉะนน ความเปนผรจาแนกแจกธรรม (แจกธรรมเมดมะขามสนามหลวงเพอสอบเปรยญ) ได ทเรยกวา “ธมมวจยะ: วจยธรรม” กลาวโดยสรป คอ การเจรญ “สตตโพชฌงควภาวนญาณ: โพชฌงค ๗” หมายถง ญาณคอทาใหแจงซงโพชฌงค ๗: สตสมโพชฌงค ๑ ธมมวจยสมโพชฌงค ๑ วรยสมโพชฌงค ๑ ปตสมโพชฌงค ๑ ปสสทธสมโพชฌงค ๑ สมาธสมโพชฌงค ๑ อเบกขาสมโพชฌงค ๑ เพราะเกยวของ โดยตรงกบ “สมโพธญาณ: ปญญาตรสร” นนเอง ใหพจารณาองคธรรมตรสร ดงน
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๕๘
“โพชฌงค ๗” หมายถง ธรรมทเปนองคแหงการตรสร–องคธรรมตรสร ไดแก
(๑) “สต” คอ ความระลกได–สานกพรอมอย–ใจอยกบกจ –จตอยกบเรอง ยอมทา ใหเกด “อปฏฐาน ” คอ สตชด ประกอบดวย “สมปชญญะ ๔”
(๒) “ธมมวจยะ” คอ ความเฟนธรรม–ความสอดสองสบคนธรรม–สามารถจาแนกแจกธรรมได ทา
ใหเกด “ญาณ” คอ ความรทคมชด
(๓) “วรยะ” คอ ความเพยรบากบนเพอทาดละชว ทาใหเกด “ปคคาหะ” คอ ความเพยรทพอด ทตนตวอยเปนนตย ชาระจตมใหมนวรณ คอ “ชาครยานโยค” หรอ หมนประกอบกศลธรรม คอ “กสลธมมานโยค”
(๔) “ปต” คอ ความอมใจ ความดมดาในใจ ทาใหเกด “อธโมกข” คอ ศรทธาแรงกลาททาใหใจผองใสทวมลนอยางยง
(๕) “ปสสทธ” คอ ความผอนคลายสงบเยนกายใจ–ความอมใจปลาบปลม ทาใหเกด “สข ” (ปราโมทย) คอ ความสขฉาชนทวทงตวทประณตอยางยง
(๖) “สมาธ” คอ ความมใจตงมน–จตสงบแนวแนในอารมณเดยว–ไมฟงซาน ทาใหเกด “จตตถฌาน–อปปนาสมาธ” คอ สมาธทแนวแน หรอ “เอกคคตา” คอ ความมอารมณเปนอนเดยวตามระดบขนฌานทง ๔ จนเปนสมาธในวปสสนา
(๗) “อเบกขา ” คอ ความมใจเปนกลางทลงตวสนทเพราะเหนตามเปนจรง ทาใหเกด “ตตร
มชฌตตตา–ตตรมชฌตตเปกขา ” คอ ความเปนกลางในอารมณนนๆ ทผานเขามา ภาวะทจตและเจตสกตงอยในคว ามเปนกลาง
สาหรบในประเดนน ใหพจารณาเรอง “ธรรมสมาธ ๕” ประกอบกบ “สตตโพชฌงควภาวนญาณ: โพชฌงค ๗” ซงธรรมทง ๕ หรอคณสมบต ๕ ประการน พระสมมาสมพทธเจาตรสไวทวไปมากมาย เมอทรงแสดงการปฏบตธรรมทกาวมาถงขนเกดความสาเรจชดเจน ตอจากน ผปฏบตจะเดนหนาไปส (๑) การบรรลผลของสมถะ นนคอ การบรรลไดฌานสมาบต หรอ (๒) การบรรลผล ของวปสสนา นนคอ การบรรลไดปญญาญาณ แลวแตกรณ ดงนน จงใชเปนเครองวดผลการปฏบตขนตอนในระหวางไดด และเปนธรรมหรอ คณสมบตสาคญของจตใจททกคนควรทาใหเกดมอยเสมอ ดงน
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๕๙
“ธรรมสมาธ ๕” หมายถง ธรรมททาใหเกดความมนสนทในธรรม เกดความมนใจในการปฏบตธรรม
ถกตอง กาจดความของใจสงสยเสยได เมอเกด “ธรรมสมาธ” คอ ความมนสนทในธรรม กจะเกด “จตต
สมาธ” คอ ความตงมนของจตอนเปน “เอกคคตาแหงสมาธ–จตตสมาธ” ไดแก (๑) “ปราโมทย” คอ ความชนบานใจ ราเรงสดใส = “อธโมกข” (ขอ ๑๐ ในเจตสก ๕๒) คอ ความ
ปลงใจหรอปกใจในอารมณ (๒) “ปต” คอ ความอมใจ ความปลมใจ = “ปต” (ขอ ๑๒ ในเจตสก ๕๒) คอ ความปลาบปลมใน
อารมณ อมใจ (๓) “ปสสทธ” คอ ความสงบเยนกายใจ ความผอนคลายรนสบาย = “กายปสสทธ” (ขอ ๓๕ ใน
เจตสก ๕๒) คอ ความสงบแหงกองเจตสก กบ “จตตปสสทธ” (ขอ ๓๖ ในเจตสก ๕๒) คอ ความสงบแหงจต
(๔) “สข ” คอ ความรนใจไรความของขด = “ฉนทะ” (ขอ ๑๓ ในเจตสก ๕๒) คอ ความพอใจในอารมณ
(๕) “สมาธ” คอ ความสงบอยตวมนสนทของจตใจ ไมมสงรบกวนเราระคาย = “เอกคคตา” (ขอ ๕ ในเจตสก ๕๒) คอ ความมอารมณเปนอนเดยว
เพราะฉะนน องคธรรมเครองตรสรในธรรมทงหลายไดนน คอ “โพชฌงค ๗” กบ “ธรรมสมาธ ๕” โดยมธรรม ๔ ไดแก “ปราโมทย” เกดขนในจตใจกอน อนเปนปทฏฐานใหเกด “ปต–ปสสทธ” ทงใน “โพชฌงค ๗” และ “ธรรมสมาธ ๕” พรอมดวยเกด “สข ” ขนในขณะ “สตชดคม: อปฏฐาน” กอนเกด แลวตามดวย “สมาธ–เอกคคตา” ขน ทงใน “โพชฌงค ๗” และ “ธรรมสมาธ ๕” ดงนน “สตตโพชฌงควภาวนญาณ” นอกเหนอจาก องคธรรมเครองตรสรทง ๗ ประการ (รวมทง โพธปกขยธรรม ๓๗) แลว ยงแฝงดวย (๑) ปราโมทย กบ (๒) สข อนเปนสมปยตตธรรมอกสวนหนง กลาวอกนยหนง “สมาธในมรรค” คอ “สมโพธะ” (ความตรสร) ทประกอบดวยธรรม ๔ ดงน
(๑) “ธรรมสมาธ ๕” = อธโมกข
(๒) “รปฌาน ๔” = อเบกขา –เอกคคตา
(๓) “สตปฏฐาน ๔” = สตสมปชญญะ–อปฏฐาน –อภญญา
(๔) “โพชฌงค ๗” = สมโพธะ
บทความท ๘๗ ประจาป ๒๕๕๘ – การปฏบตธรรมตามแนวธมมานธมมปฏปตต – นธ ศรพฒน
หนา ๖๐
ดงนน ทกษะกระบวนการคดทพจารณาเหนแจงแทงตลอดถง “อธคมธรรม–อตตรมนสสธรรม ” (การบรรลธรรมวเศษในหมวด ฌาน วโมกข สมาบต อภญญา มรรค และ ผล) ไดนน ยอมประกอบดวย “ปฏสมภทา ๔” คอ ปญญาแตกฉาน เปนธรรมเครองนาทางใหเกดปญญาตางๆ อนมสมฏฐานมาจากการเจรญพอกพนใน
“อนปพพปฏปทา ” คอ ขอประพฤตปฏบตททาตามลาดบ ไดแก “อนปสสนา ๗–มหาวปสสนา ๑๘–การ
จาแนกอารมณ ๓๘–โพธปกขยธรรม ๓๗” กบ “อนปพพสกขา ” คอ ความเจรญงอกงามไพบลยยงดวย
ปญญาแหงไตรสกขา ไดแก “ศล–สมาธ–ปญญา” รวมทง “อนปพพกรยา ” แหงธดงคธรรมทง ๑๓ ประการ
อนสงสมเปนปทฏฐานในปญญาบารมแหง “อรยทรพย ๗” ไดแก “ศรทธา–ศล–หร โอตตปปะ–พาหสจจะ –
จาคะ–ปญญา” และเกดผลานสงสยงใหญ คอ “ปฏสมภทา ๔” คอ ปญญาแตกฉาน อนเปนภมแหง “ปฏสมภ
ทปปตตะ” ของพระอรหนตขณาสพ ไดแก “อตถปฏสมภทา–ธมมปฏสมภทา–นรตตปฏสมภทา –ปฏภาณ
ปฏสมภทา” ดงนน การสงวร สารวมระวง ในกระทาการใดๆ ทเปนขอประพฤตปฏบตทเหมาะควรถกตองแกธรรม “ธมมานธมมปฏทา ” จงเปนเรองคณสมบตหรอคณชาตความดแหงปญญาทง ใน ๓ ขณะแหงอทธา (กาล ๓ อยาง ) ไดแก (๑) “กอนทา” คอ รอดตอทธาอนงามในเบองตน (๒) “ระหวางทา” คอ รปจจบนนทธาอนงามในเบองกลาง และ (๓) “หลงทา” คอ รอนาคตอทธาอนงามในเบองปลาย ทเปนภาวะจตทงดงามประเสรฐยง ทครอบตนไดทง “ศล–สมาธ–ปญญา” หรอ “อรยมรรคมองค ๘” อนคณธรรมความด ทบงบอกถง ความเจรญงอกงาม ความบรบรณสมบรณ และ ความไพบลยอยางยง ของความเปนผ เจรญแลว (ภาวตตต) อนเปนเรองธรรมดาปกตใน “ชวตแหงความเปนพทธะ ” ไมใชเรองทฝนใจประพฤตปฏบต เดยวกสข
เดยวกทกข (สงสารทกขแหงภวจกร ) ไมเปนไปตามธรรมชาตทแทจรงแหง “ความเปนอรยะโสภณบรษ ” เพราะฉะนน ผมจตใจประเสรฐดวยกระแสแหงอรยมรรค จงเปนบคคลผเปน “ชนผไมหลงทศ ” ชนะไดเดดขาดทงตนเองและกเลสทงหลายทพวงดวยกองทกขทงปวง อนพระอรย เจาทงหลายตาง สรรเสรญอยางแนนอน ทงหมดน คอ ความจรงโดยปรมตถ.
