A parte gasosa da Terra - oupe.es · Cando non está contaminada, esta mestura de gases é inodora,...

A parte gasosa da Terra

1. Que é a atmosfera?

2. O aire é un gas; cres queestá formado por unha soa substancia ou por unhamestura de substancias?

3. Cita algúns fenómenosatmosféricos que caractericendiferentes estacións do ano.

4. Explica por que o aire é importante para a vida e ilustra o teu razoamento con exemplos.

CU

EST

IÓN

S

0S1CNLA_05 2011-MAQUET 23/02/2011 17:22 Página 78

A orixe da atmosfera terrestre

Como sabes, a Terra está rodeada por unha capa de gases que a separado espazo baleiro que constitúe, na súa maior parte, o universo. Esta caparecibe o nome de atmosfera.

Para coñecermos como se orixinou a atmosfera, imos remontarnos áformación dos planetas.

Así, hai uns 5 000 millóns de anos, o Sol e os planetas que coñecemossó eran unha enorme nube de gases e po interestelar que xiraba amodo.Debido ás elevadas temperaturas existentes no interior desa nebulosa, superiores aos 2 000 °C, todos os elementos que a compoñían atopábanseen estado gasoso.

A nube foise arrefriando pouco a pouco, e os elementos comezaron acondensarse ata constituíren partículas sólidas, do mesmo modo que ovapor de auga pode chegar a converterse en xeo se a temperatura descen-de dabondo.

As partículas e os gases fóronse agrupando, mantendo o sentido do xiro orixinal da nube, e deron lugar aos planetas.

A intensa actividade volcánica que caracte-rizou as primeiras etapas de formación do no-so planeta liberou grandes cantidades destesgases, que se acumularon progresivamentearredor da Terra e orixinaron a atmosfera. Es-tes gases quedaron retidos arredor do nosoplaneta debido á gravidade terrestre.

Aínda que se descoñece a composicióndesta atmosfera primitiva, crese que era ricaen nitróxeno, dióxido de carbono e vapor deauga, e que non contiña osíxeno libre.

A temperatura do planeta continuou bai-xando e o vapor de auga condensouse,constituíndo os mares primitivos e, con iso,a hidrosfera.

A aparición dos primeiros organismos unicelulares fotosintéticos,hai aproximadamente 3 500 millóns de anos, provocou un cambio naatmosfera debido ao desprendemento de osíxeno. Posteriormenteapareceron as plantas e as algas, seres vivos tamén fotosintéticos que,ao consumiren boa parte do dióxido de carbono presente na atmosfe-ra e liberar osíxeno, foron transformando lentamente a atmosfera. Oosíxeno, xunto co nitróxeno, é un dos principais constituíntes da at-mosfera actual.

Actividades

Dá unha definición de atmosfera.

Indica que forza impide que os gases que forman a atmosfera se liberenao espazo exterior.

Que gases formaban a atmosfera primitiva?

Cal é a orixe do osíxeno atmosférico?

1

1

2

3

4

A parte gasosa da Terra 79

Formación do sistema solar.

As erupcións volcánicas liberan grancantidade de gases na atmosfera.


Composición da atmosfera

A atmosfera terrestre está formada por unha mestura homoxénea degases á que lle chamamos aire.

Cando non está contaminada, esta mestura de gases é inodora, inco-lora e insípida.

Debes ter en conta que, na actualidade, o aire que respiramos non secompón soamente dos gases que o constitúen de maneira natural;tamén aparecen nel, en cantidades variables, outros gases e fumes xera-dos pola actividade diaria do ser humano (industrias, coches, calefac-cións, etcétera).

O aire tamén se atopa entre as partículas constituíntes do solo edisolto na auga.

2

80 UNIDADE 580

1fotosíntese: produción de materia orgá-nica utilizando a enerxía da luz.

2transpiración: perda de vapor de augapor parte das plantas cara á atmosfera.

Actividades

Razoa por que o aire é unha mestura homoxénea.

Que gases forman o aire? En que porcentaxe?

En que proceso os seres vivos producen osíxeno een cal o consomen?

Explica como se forma o ozono.

De onde procede o CO2 da atmosfera?

De que depende a cantidade de vapor de auga quehai na atmosfera?

Razoa por que a composición do aire non é homoxé-nea en todas as zonas da Terra.11

10

9

8

7

6

5

� O nitróxeno (N2) é o gas maioritario do aire. Éinodoro, incoloro e insípido.

� O osíxeno (O2) é un gas que producen as plantasdurante a fotosíntese1. Este gas, que se atopa noaire, é imprescindible para que respiren os seresvivos. Ademais, o osíxeno é soluble en auga, oque lles permite respirar tamén aos organismosacuáticos.

� O ozono é unha substancia simple (constituída porosíxeno) que se representa por O3. Este gas, de corazul pálida e de olor forte semellante ao do marisco,orixínase cando o osíxeno do aire se ve sometido áacción das radiacións ultravioletas do Sol ou cando seproduce unha forte descarga eléctrica no transcursodunha tormenta.

A cantidade de ozono que hai na atmosfera terrestre émoi pequena e concéntrase na súa maioría nunha del-gada capa situada a uns 25 km de altura.

� O dióxido de carbono é un composto formado pordous elementos: o carbono e o osíxeno. Represéntasepor CO2. Este gas inodoro, incoloro e soluble en augaé o produto da respiración das plantas e dos animais,así como da combustión de certas substancias, poloque a actividade habitual dos seres humanos inflúena súa concentración na atmosfera. O dióxido de car-bono é imprescindible para que as plantas poidanrealizar a fotosíntese.

� O vapor de agua que se atopa na atmosfera varíamoito dun lugar a outro e dun momento a outro xaque depende da temperatura e das condicións clima-tolóxicas. Na súa maioría procede da evaporación das augas mariñas e das augas continentais, maliaque tamén contribúen as plantas que lle transfiren á atmosfera gran cantidade de auga mediante atranspiración2.

Composición do aire

0,97%

nitróxeno78%

vapor de augae outros gases

dióxido de carbono0,03%

osíxeno21%


Estrutura da atmosfera

Pola súa estrutura e composición, na atmosfera pódense distinguirtres capas principais: a troposfera, a estratosfera e a ionosfera.

Actividades

En que capa teñen lugar os fenómenos meteorolóxicos?

Onde se atopa a capa de ozono? Por que dicimos que esta capa permite aexistencia de vida no planeta?

Indica que grosor ten cada unha das capas da atmosfera.

Por que cres que moitos alpinistas levan botellas con aire para escalarmontañas de elevada altitude?15

14

13

12

3


Capas da atmosfera. Para aprecialas con claridade, ampliáronse as zonas inferiores. A escala realaparece á esquerda.

IonosferaA ionosfera chega ata unha altura de 400 km e nela apenas hai gases. Nestacapa reflíctense as ondas de radio e televisión, que son logo devoltas áTerra. Iso permite que non se perdan no espazo e que se poidan recibirnoutros puntos da superficie terrestre.

EstratosferaA estratosfera esténdese desde a troposfera ata unha altura duns 50 km. Esta zona da atmosfera está formada por capas ou estratos degases, e nela non se producen movementos verticais de aire, malia quesi horizontais.Na estratosfera atópase a capa de ozono que protexe os seres vivos daacción daniña dos raios ultravioleta procedentes do Sol.

TroposferaA troposfera é a capa que está encontacto coa superficie terrestre.Ten un grosor medio de 12 km,malia que é máis grosa no ecua-dor, onde mide 16 km, e vai di-minuíndo ata acadar os 8 km nospolos. Nela teñen lugar todos os fenó-menos meteorolóxicos e concén-transe a maioría dos gases queforman a atmosfera. Esta capareúne as condicións necesariaspara que poida desenvolverse avida na Terra.

O grosor da troposfera diminúe do ecuador aos polos.

I n t e r ésache sabe r

Na troposfera tamén é posible atoparozono que, en concentracións altas,pode resultar daniño para os seres vivos.


A atmosfera regula a temperatura

Durante o día, parte das radiacións solares que chegan á superficieterrestre son absorbidas e a súa enerxía quenta o solo que, á súa vez,quenta as capas de aire que están en contacto con el.

As radiacións que non son absorbidas polo solo son reflectidas etenden a escapar da atmosfera. Pero non todas saen ao espazo exterior,xa que o dióxido de carbono e o vapor de auga reflicten parte delas edevólvenas á superficie terrestre, que quentan de novo.

O vapor de auga e o dióxido de carbono presentes na atmosfera deixanpasar as radiacións que proceden directamente do Sol, pero, en cambio,reflicten e devolven á superficie terrestre as que proceden do solo.

Pola noite, a atmosfera evita que toda a calor que vai desprendendo aTerra se escape ao espazo. Así, retense calor dabondo para que a tempe-ratura media do noso planeta acade os 15 °C.

Isto significa que a parte baixa da atmosfera se quenta de abaixo arriba, o cal explica que na troposfera a temperatura diminúe coa alturaa razón de 5 °C por cada 1 000 m.

O vapor de auga e o dióxido de carbono compórtanse igual ca o cris-tal dun invernadoiro, que mantén a calor no seu interior. Esa é a razónpola que este fenómeno se coñece co nome de efecto invernadoiro. Senon existira un efecto invernadoiro natural, o mundo estaría conxeladoe a temperatura da Terra sería de �18 °C.

O efecto invernadoiro. O cristal permite o paso das radiacións procedentes do Sol, pero non o paso das que reflicte o chan do invernadoiro.

Actividades

Que gases da atmosfera son responsables do efecto invernadoiro? Por que?

Cando cres que arrefriará máis a superficie terrestre, nunha noite despe-xada ou nunha noite na que o ceo apareza cuberto de nubes? Razoa a túaresposta.

Explica por que a temperatura da atmosfera diminúe coa altitude.

A que se deben as diferenzas de temperatura na Lúa?19

18

17

16

4

82 UNIDADE 582

As nubes, o vapor de auga e o dióxido decarbono (CO2) devólvenlle á Terra parte dasradiacións que reflicte a superficieterrestre.

A temperatura da Lúa

A Lúa carece de atmosfera. Por estarazón, cando recibe os raios do Sol,a superficie lunar acada temperatu-ras de ata 105 °C. Porén, cando nonestá iluminada a temperatura dimi-núe bruscamente e pode chegar a�150 °C.


Aínda que a temperatura media do noso planeta sexa de 15 °C, oquentamento da superficie terrestre non se produce por igual en todosos seus puntos, senón que varía coa latitude1. Así, por exemplo, no ecua-dor do planeta, o quentamento é maior, xa que os raios do Sol incidenperpendicularmente sobre a superficie. No entanto, segundo nos afasta-mos cara aos polos, os raios solares chegan á superficie cada vez máisinclinados, debido ao cal o quentamento é menor, como tamén sonmenores as temperaturas que acada a atmosfera.

Ademais, nos polos, a espesura do aire que os raios do Sol deben atra-vesar é maior ca no ecuador, o que provoca tamén que se perda calor.

Os raios solares que chegan ao ecuador inciden perpendicularmente sobre unha superficiemáis reducida ca noutras latitudes, polo que o quentamento é maior.

A atmosfera evita os cambios bruscos de temperatura, mantén unhatemperatura media no noso planeta de 15 °C, filtra os raios ultravioletas,contén gases fundamentais para procesos vitais como a respiración e afotosíntese, etcétera.

Todas estas características fixeron posible a aparición da vida e odesenvolvemento dos seres vivos na Terra.

Actividades

Por que a temperatura máxima acadada durante un día non é a mesmano ecuador ca noutras latitudes?

Que ocorrería se a Terra perdese a atmosfera? Explica de maneira razoadaa túa resposta.

Observa o seguinte esquema:

� Por que mentres nun hemisferio terrestre é verán no outro hemisferio é inverno?

20

21

22


1latitude: distancia que existe entre unpunto da superficie terrestre e o ecua-dor, expresada en graos de meridiano.


A presión atmosférica

5.1. O aire pesa

Como puideches comprobar, o aire pesa,xa que está formado por gases, que sonmateria, e unha propiedade da materia é queten masa e, xa que logo, pesa. Todo o aireque compón a atmosfera pesa, aproximada-mente, 5 500 billóns de toneladas.

O peso que a atmosfera exerce sobre a superficie terrestre recibe o nomede presión atmosférica.

Todos os materiais terrestres e os seres vivos que poboan o planetaatópanse sometidos a esta presión, aínda que non a notan porque estánadaptados a ela e exércese por igual en todas as direccións. A auga dovaso da fotografía superior non cae precisamente porque o pulo do aireatmosférico cara arriba é maior ca o da auga cara abaixo.

A presión atmosférica é unha magnitude e a unidade que se adoitaempregar para medila é a atmosfera (atm). Outras unidades de presiónmoi comúns en meteoroloxía son o hectopascal (hPa) e milibar (mb).

O valor da presión atmosférica varía coa altitude e coa temperatura.

5

84 UNIDADE 584

Observa as seguintes fotografías:

a) Pesa o mesmo o globo inchado con aire cadesinchado?

b) A que se debe a diferenza?

c) Por que non cae a auga do vaso?

Pensa e deduce

A idea do baleiro non tiña cabida nas antigas teorías do universo. Así Aristó-teles (século IV a. C.) defendía que o baleiro, ao non ser algo natural, erainaceptable e, polo tanto, non podía existir. Este horror ao baleiro prolongou-se durante toda a Idade Media e comezos da Idade Moderna. Á luz desteprincipio interpretáronse fenómenos como a succión que exerce unha vento-sa, a aspiración da auga mediante bombas, etc. Estas observacións demostra-ban que a natureza se resiste a tolerar a ausencia de aire; nada máis extraereste, o baleiro creado reénchese pola materia dos arredores. Isto explica quea atmosfera non se concibira como unha capa que nos separase do espazobaleiro.

O principio do horror ao baleiro foi admitido ata o século XVII. O primeiroexperimento en contra foi o de Torricelli (1608-1647). Este científico italianodemostrou que os efectos atribuídos ao horror ao baleiro eran debidos á pre-sión do aire e estableceu a equivalencia entre esta presión e a altura que aca-da o mercurio nun tubo. Outros científicos investigaron na mesma liña. FoiNewton (1642-1727) quen fixo do baleiro un compoñente imprescindible naconfiguración do universo, xa que permitía establecer un límite na atmosferaa partir do cal só hai baleiro.

O horror ao baleiro

Experimento de Torricelli. A presión do aireequivale á presión que exerce unha columnade mercurio (Hg) de 760 mm de altura(760 mmHg � 1 atm).


A equivalencia entre atmosferas, mili-bares e hectopascais é a seguinte:

1 atm � 1 013 mb � 1 013 hPa


A presión atmosférica varía coa altitudeA atmosfera está composta por unha mestura de gases e, como xa

sabes, os gases son moi compresibles polo que, as capas inferiores daatmosfera, que soportan o peso de todas as que están enriba, se atopancomprimidas e son máis densas (hai máis cantidade de partículas porunidade de volume).

A medida que ascendemos, a cantidade de capas que hai por enriba émenor, polo que a presión diminúe. Así, a presión existente no cumiodunha montaña de 3 000 m de altitude é menor ca a que se rexistra nunha praia.

Establécese como presión normal a que existe ao nivel do mar, édicir, 1 atm ou 1 013 hPa. As presións superiores a esta denomínansealtas presións, e as inferiores, baixas presións.

A presión atmosférica varía coa temperaturaO quentamento desigual da atmosfera fai que a presión experimente

variacións horizontais.Cando o aire se quenta, as partículas que o constitúen sepáranse e

ascenden, deixando tras de si unha zona de baixa presión. Así se orixinaa aparición de certas áreas próximas á superficie terrestre, que se deno-minan depresións ou borrascas, nas que a presión diminúe cara aocentro.

O aire frío, pola contra, é máis denso e pesado, polo que tende a des-cender causando a compresión das masas de aire situadas baixo el e aaparición de zonas chamadas de anticiclón ou de altas presións, nasque a presión aumenta cara ao centro.

A existencia de variacións horizontais de presión ocasiona a apari-ción dos ventos, xa que a atmosfera tende a igualar as presións provo-cando o desprazamento do aire.

O aire desprázase desde as zonas de alta presión ata as zonas de baixapresión, orixinando con iso correntes de ventos.


Actividades

Por que pesa o aire?

A que lle chamamos presiónatmosférica?

Por que varía a presión atmosfé-rica coa altitude?

Como se establece a presiónnormal? Cal é o seu valor?

26

25

24

23

Nos cinco primeiros quilómetros daatmosfera concéntrase máis da metade de todo o aire existente nela.

Formación dunha zona de baixa presión ou borrasca. O aire quente ascende e o ocoque deixa éncheno as masas de aire veciñas.

Formación dunha zona de alta presión ou anticiclón. O aire frío descende e dispérsaseao chegar á superficie.


Fenómenos atmosféricos debidos ao vento

Os fenómenos atmosféricos teñen lugar na troposfera e son os res-ponsables dos cambios meteorolóxicos.

Deseguido, imos describir unha serie de fenómenos nos que o ventointervén de maneira decisiva e directa.

� Os furacáns son violentas tormentas tropicais. Están constituídospor unha zona central ou ollo do furacán, arredor da cal as nubese os ventos xiran a gran velocidade (200 km/h).Estes fortes ventos, que adoitan traer consigo chuvias torrenciais eorixinan ondas xigantescas nas zonas costeiras, causan unha grandestrución ao seu paso.

� Os remuíños pódense observar en días solleiros en zonas secas eabertas. A terra, ao quentarse, quenta o aire, que ascende xiran-do en espiral e arrastrando partículas de area e po. Os remuíñosapenas duran uns minutos e poden chegar a acadar os 100 m dealtura.

� Os tornados prodúcense en grandes nubes de tormenta e mani-féstanse en forma de cono invertido que sae da nube e chega aosolo ou ao mar. Estes ventos poden acadar unha velocidade de ata480 km/h e arrasan todo o que atopan ao seu paso.

6

86 UNIDADE 586

A maior parte dos furacáns orixínanse nas costas occidentais de África e desprázanseata o golfo de México.

Os remuíños causan menos catástrofesca os furacáns e tornados.

Un tornado pode derrubar unha casa e deixar intacta outra a 20 m de distancia.

Actividades

En que zona da Terra se adoi-tan formar os furacáns? Cales sonas súas características?

Que é o vento? Como se orixina?28

27


O movemento das masas de aire ori-xina os ventos, que tenden a igualar astemperaturas e as presións de diferen-tes zonas da Terra, ademais de trans-portar nubes e precipitacións arexións xeográficas distantes da súazona de formación.


A humidade atmosférica

Como estudaches na UNIDADE 3, a auga pasa do estado líquido aogasoso mediante un proceso xeral denominado vaporización, que sechama evaporación cando se produce unicamente na superficie dunlíquido. Ademais, en relación coa composición da atmosfera estudachesque o vapor de auga que contén o aire procede da evaporación dahidrosfera e da transpiración das plantas.

Chámaselle humidade á cantidade (volume) de vapor de auga que con-tén unha masa de aire determinada.

A cantidade de vapor de auga presente no aire varía dun lugar aoutro e dun momento a outro, e depende da temperatura. En xeral, oaire quente pode conter máis vapor de auga ca o aire frío.

Cando o aire non pode conter máis vapor de auga, dise que estásaturado. Para determinar a cantidade de vapor de auga que hai no aire,úsanse dúas medidas: a humidade absoluta e a relativa.

� Humidade absoluta. É a cantidade de vapor de auga, expresadaen gramos, que contén 1 m3 de aire nun momento determinado.

� Humidade relativa. É a relación, expresada en tanto por cen-to, entre a cantidade de vapor contida actualmente nun volu-me de aire e a que podería conter se ese mesmo volume estive-ra saturado.

Así, se o aire está completamente seco, a humidade relativa vale cero;se está saturado, vale 100%, e se contén a metade de vapor que poderíaconter, vale o 50%.

Actividades

Que é a humidade do aire?

Enumera os factores que inflúen na cantidade de auga que hai na atmos-fera terrestre.

Por que se utiliza a humidade relativa e non a humidade absoluta candose dá a información meteorolóxica?

7

29

30

31


a) Que lle ocorre á auga dun charco tras varios días sen precipitacións?

b) Por que a roupa mollada tendida ao aire libre acaba secando?

Pensa e deduce

Os puntos de saturación

O valor máximo de vapor de augaque pode conter unha unidade devolume de aire sen que se produzacondensación denomínase puntode saturación e varía coa tempera-tura. Así por exemplo, a 10 °C, 1 m3

de aire pode ter un contido má-ximo de 9,4 g de vapor de auga.

A humidade absoluta non nos pro-porciona moita información, xaque se desexamos saber se unhacerta cantidade de aire conténmoito ou pouco vapor de auga, de-beriamos coñecer o punto de satu-ración a esa temperatura. Por estemotivo, é máis útil coñecer a humi-dade relativa.


Fenómenos atmosféricos debidos ao vapor de auga

8.1. Fenómenos atmosféricos relacionados coa condensación de vapor de auga

O vapor de auga que contén o aire condénsase e pasa ao estadolíquido cando se produce unha diminución da temperatura. O aire arre-fríase ao ascender ou ao entrar en contacto cunha superficie máis fría,como o mar ou o solo. Os principais fenómenos atmosféricos debidos ácondensación son as nubes, a brétema, o orballo e a xeada.

As nubes

As nubes fórmanse cando o aire cargado de vapor de auga ascende e searrefría, condensándose.

O vapor de auga non pode condensarse no aire puro; necesita unhasuperficie á que adherirse, denominada núcleo de condensación. Estenúcleo componse, polo xeral, de minúsculas partículas de po, sal ou cin-zas que se atopan flotando no aire.

A brétemaAs nubes que se forman a rentes do solo, alterando o grao de visibili-

dade, constitúen a brétema. Normalmente, prodúcese cando o aire conhumidade próxima á saturación se arrefría, sen chegar a acadar os 0 °C,ao entrar en contacto cunha superficie (o solo) que, á súa vez, se arrefriou.

O orballoO orballo é vapor de auga atmosférico que se condensa durante a

noite formando pequenas pingas de auga sobre o solo ou as plantas. Estefenómeno apréciase mellor ao amencer, despois de noites despexadas esen vento, que favorecen un descenso das temperaturas.

A xeadaAs xeadas orixínanse en noites despexadas e moi frías, cando a tem-

peratura do aire preto do solo descende por debaixo de 0 °C. O vapor deauga, por sublimación, convértese directamente en xeo, que se depositasobre a vexetación e o solo formando un manto branco que produce oefecto dunha nevada lixeira.

8

88 UNIDADE 588

Orballo.

Actividades

Como se forman as nubes? Aque se denomina núcleo de con-densación?

Que diferenza hai entre o orba-llo e a xeada?

33

32


8.2. Fenómenos atmosféricos relacionados coa precipitación

A precipitación é a caída da auga en estado sólido ou líquido queresulta da condensación do vapor de auga.

Os principais fenómenos debidos á precipitación son a chuvia, a nevee a sarabia.

A chuvia

Cando no interior dunha nube hai correntes de aire, as pingas deauga chocan entre si e únense, creando unha pinga que ten peso dabon-do para caer en forma de chuvia.

A neve

Se a temperatura no interior da nube acada 0 °C, as pingas de augaconxélanse e forman pequenas partículas de xeo.

Os cristais de xeo chocan e únense entre si formando unha folerpade neve, que escapa da nube cando adquire peso dabondo.

A sarabia

Cando no interior de grandes nubes de tormenta se producenfortes correntes de aire, orixínase a sarabia.

Estas correntes de aire lanzan as pingas de auga cara á parte supe-rior, onde se conxelan (no cumio destas nubes acádanse temperatu-ras de �50 °C).

Cando caen, estes grans de xeo formados cóbrense dunha fina película de auga que tamén se conxela ao ascender de novo debidoao pulo do aire.

O proceso repítese ata que a corrente de aire xa non pode sopor-tar o peso dos grans e estes caen ao chan.

As precipitacións son importantes para os seres vivos xa que:

� A chuvia empapa a terra e é utilizada pola vexetación; ademais, infíltra-se formando as augas subterráneas, que constitúen unha importantereserva de auga potable para os seres vivos.

� A neve que permanece sobre a superficie terrestre sen derretersesupón tamén unha reserva de auga ata o momento do desxeo.


Actividades

A que se lle chama precipita-ción? Cales son os fenómenos at-mosféricos debidos a ela?

Investiga como se forma unhafolerpa de neve.

Como se forma a sarabia?36

35

34

Formación da chuvia, da neve e da sarabia.

Chuvia.

Sarabia.

Neve.


Clima e tempo

O quentamento desigual do planeta, a existencia de grandes masasde aire con diferentes características e a súa interacción ao desprazarse éo que determina o clima dunha rexión.

O clima é a sucesión de fenómenos atmosféricos que predominan nunharexión concreta e que se repiten anualmente.

O clima vén determinado pola latitude e pola proximidade ou distan-cia dos mares. Adoita definirse en termos de temperatura e pluviosidade.

As diferenzas de temperatura, humidade e presión que existen endistintas zonas da Terra fan que na troposfera se formen grandes masasde aire que presentan as características da rexión na que se orixinan.Distínguense, así, masas frías, quentes, secas ou húmidas.

Estas masas tenden a desprazárense. A liña que determina o puntode encontro entre unha masa de aire frío e unha masa de aire quentedenomínase fronte.

Cando unha masa de aire quente se move cara a unha masa de airefrío, a fronteira entre ambas denomínase fronte cálida. Cando a masade aire frío é a que se move cara á de aire quente, o límite recibe o nomede fronte fría.

Sen dúbida, moitas veces escoitarías na televisión información sobrea previsión meteorolóxica. Pois ben, non debes confundir o clima cotempo.

O tempo atmosférico non é máis ca a descrición do conxunto de fenóme-nos atmosféricos que se producen nun momento preciso e nun lugardeterminado.

O tempo atmosférico descríbese normalmente en termos de sol, chu-via, temperaturas máximas e mínimas, nubes, ventos e frontes.

9

90 UNIDADE 590

Actividades

Que entendemos por tempo?Cita algúns exemplos.

Define o concepto meteoroló-xico fronte e explica cando unhafronte é fría ou cálida.

38

37

Masas de aire. As dúas grandes masas de aire tropical e polar de cada hemisferio subdivídense, á súa vez, en aire continental e marítimo.


9.1. Os datos meteorolóxicos

A recollida de datos meteorolóxicos constitúe unha operación funda-mental á hora de predicir o tempo e determinar, a longo prazo, o climadunha rexión.

Estes datos recóllense mediante diversos aparatos de medida, como otermómetro, o barómetro, o pluviómetro, o higrómetro e o anemómetro.


Termómetro

Mide a temperatura atmosférica. Nas observaciónsmeteorolóxicas úsase o termómetro de máxima emínima, no que quedan rexistradas as temperaturasmáxima e mínima que se chegan a acadar no trans-curso dun día.

Barómetro

Emprégase para medir a presión atmosférica.O máis difundido é o barómetro metálico, queconsiste nun tubo de latón en cuxo interior se fixo o baleiro. Os movementos producidospolas variacións da presión do aire neste tubotransmítenselle a unha agulla que se desprazasobre un cuadrante graduado en hectopascaisou milibares.

Pluviómetro

Mide a cantidade de chuvia ou neve que cae nunlugar e tempo determinados. Consiste nun reci-piente que recolle as precipitacións mediante unfunil. Leva unha escala que indica os litros pormetro cadrado.

Higrómetro

Para medir a humida-de atmosférica empré-gase o higrómetro.

Catavento

A dirección do ventodetermínase medianteo catavento.

Anemómetro

Determina a intensidade dovento.

O anemómetro máis corrente éo de Robinson. Este aparatocomponse de tres cazoletas,que están unidas por uns bra-zos a un eixe vertical, conecta-do á súa vez cun sistema derodas engrenadas que indicana velocidade en km/h.

Aparatos de medida


A atmosfera e os seres vivos

A atmosfera posúe unha serie de características que contribuíron aproporcionarlle ao noso planeta un ambiente axeitado para a existenciae o desenvolvemento da vida.

10.1. Importancia do aire para os seres vivos

Case todos os seres vivos dependemos do aire para sobrevivirmos. Aimportancia do aire para a vida pódese resumir nestes puntos:

� Todos os organismos están constituídos por compostos que con-teñen carbono, hidróxeno, nitróxeno e osíxeno. O aire proporcio-na, en forma de vapor de auga, dióxido de carbono, nitróxeno eosíxeno, parte da materia prima coa que se constrúen todos osseres vivos.

� O dióxido de carbono da atmosfera é imprescindible para que osvexetais realicen a fotosíntese, proceso no que se fabrica materiaorgánica.

� O osíxeno cómpre para a respiración, proceso mediante o calmoitos seres vivos obteñen enerxía.

� Certos compoñentes da atmosfera, como o dióxido de carbono eo vapor de auga, manteñen, grazas ao efecto invernadoiro, unhascondicións óptimas de temperatura e humidade para que se poidadesenvolver a vida no noso planeta.

� A capa de ozono da atmosfera protexe os seres vivos das daniñasradiacións ultravioletas do Sol.

� O vapor de auga condénsase formando as nubes que, mediante asprecipitacións, lles proporcionan auga aos seres vivos.

10

92 UNIDADE 592

Actividades

Explica brevemente por que osseres vivos dependemos do airepara vivirmos.

Investiga como os astronautaspoden vivir fóra da atmosfera.

40

39

1combustión: proceso que transcorrecon gran rapidez no que se consomeosíxeno e se libera dióxido de carbonoe enerxía en forma de calor.

O vento é importante

Un gran número de plantas de-pende, para a súa reprodución, dovento, que transporta o pole e dis-persa a semente.

As aves tamén se benefician das co-rrentes de aire nas súas migraciónsou para planaren sen esforzo.

Mediante a fotosíntese, as plantasfabrican o alimento (materia vexe-tal). Para iso, necesitan a luz do sol,dióxido de carbono, que toman doaire, e substancias inorgánicascomo a auga e os sales minerais,que absorben do solo. Neste proce-so despréndese osíxeno.

A respiración dos seres vivos éunha combustión1 controlada quese produce no interior das células.

A maioría dos seres vivos necesitanosíxeno para obter, mediante acombustión dos alimentos, a ener-xía necesaria para manterse vivos,medrar, moverse, reproducirse, etc.As plantas, ao mesmo tempo querealizan a fotosíntese, tamén respiran.

Fotosíntese e respiración


10.2. A destrución da capa de ozono

A capa de ozono que existe na estratosfera actúa como un filtro pro-tector das radiacións solares, de forma que os raios ultravioleta do Solmáis daniños para os seres vivos non chegan á superficie terrestre encantidades excesivas.

Non obstante, a capa de ozono estase destruíndo, o que implica gra-ves consecuencias para os seres vivos: unha diminución no número dealgas, plancto1 e larvas, un incremento dos casos de cancro de pel, irri-tacións nos ollos, cataratas e incluso cegueira, así como unha reducióndas defensas ante alerxias e enfermidades infecciosas.

A zona máis afectada pola destrución desta capa é a Antártida (afotograf ía amosa a capa de ozono, en verde, e a zona destruída, enazul, en 2010). Neste lugar do noso planeta cada primavera des-aparece unha gran cantidade do ozono existente, orixinándoseo denominado burato de ozono.

Os principais responsables da destrución progresiva dacapa de ozono son os chamados CFC (gases clorofluorocar-bonos). As radiacións ultravioletas do Sol liberan o clorocontido nos CFC, o cal transforma o ozono en osíxeno sendestruírse no proceso. Os CFC empréganse de forma habi-tual como refrixerantes nos frigoríficos e aparatos de aireacondicionado, nos aerosois e como axentes produtores deespuma.

10.3. O perigo de aumentar o efecto invernadoiro

O efecto invernadoiro intensificouse considerablemente ao longo doséculo XX debido a dúas causas fundamentais:

� A liberación de grandes cantidades de dióxido de carbono naatmosfera como consecuencia da combustión dos derivados dopetróleo na industria, do gasóleo das calefaccións, da gasolina oudo gasóleo dos automóbiles e do carbón.

� A destrución de enormes superficies de bosque en todo o mundoque, mediante a fotosíntese, poderían consumir este exceso de dió-xido de carbono.

A consecuencia directa do aumento de gases invernadoiro na atmos-fera é unha elevación da temperatura global do planeta. Este quenta-mento, á súa vez, pode ter outras consecuencias:

� O ascenso do nivel do mar, provocado pola fusión dos xeos per-manentes dos polos, que inundaría moitas zonas costeiras destru-índo cidades e terreos agrícolas; ademais, as reservas de auga docepróximas ao mar contaminaríanse pola auga mariña.

� Un cambio climático, xa que a calor incrementaría a taxa de eva-poración, e isto alteraría o réxime global de chuvias e ventos.Aumentaría tamén a desertización en moitas zonas do planeta enoutras, pola contra, rexistraríanse chuvias torrenciais.

� A desaparición de moitas especies de animais e plantas.� O desenvolvemento de numerosas pragas, propiciado pola eleva-

ción da temperatura, e a propagación de enfermidades tropicaiscara ás zonas temperadas do planeta.


1plancto: organismos, na súa maioríamicroscópicos, que flotan nas corren-tes do mar ou nos lagos e constitúen oalimento de moitos animais.


Existen tres tipos distintos de radia-cións ultravioletas:

� UVA. É beneficiosa para a vida naTerra.

� UVB. Resulta prexudicial para osseres vivos.

� UVC. É absorbida totalmente polacapa de ozono.

Actividades

Investiga como se forma oozono e en que zona da atmosferase concentra formando a chamadacapa de ozono.

Que factores incrementaron oefecto invernadoiro?

Que gases son os responsablesda destrución da capa de ozono?Como actúan?

43

42

41


O aire e a saúde

Como ves, a composición e calidades do aire resultan factores funda-mentais para a supervivencia dos seres vivos; porén, as actividades doser humano alteran esta composición, introducindo outras partículas egases que poden chegar a ser daniños para a saúde.

O aire entra no noso organismo a través da boca e do nariz, perco-rre as vías respiratorias e chega ata os pulmóns. O sangue que baña os alvéolos pulmonares recolle o osíxeno para transportalo a todo o corpo,pero tamén se carga das substancias tóxicas presentes no aire, quepoden causar lesións nos órganos respiratorios, irritar os ollos e a pel eproducir envelenamentos.

A contaminación do aire é moito maior en cidades ca en zonasrurais, polo que enfermidades como a asma, a bronquite e o cancro depulmón se desenvolven con maior frecuencia nas áreas urbanas.

Actividades

Describe a traxectoria que seguen algúns contaminantes atmosféricosdesde o aire ata as células dos nosos órganos internos.

Indica de onde proceden os seguintes contaminantes atmosféricos ecales son os seus efectos sobre a saúde das persoas: monóxido de carbono,dióxido de xofre e óxidos de nitróxeno.

45

44

11

94 UNIDADE 594

PRINCIPAIS CONTAMINANTES DO AIREContaminante Fonte Efectos

Dióxido de carbono (CO2)

Todos os procesos de combustión.O ser humano tolera concentracións elevadas deste gas senrisco para a súa saúde, pero o aumento da cantidade de CO2

na atmosfera está incrementando o efecto invernadoiro.

Monóxido de carbono (CO)

Procede da combustión incompleta do gas natural edo carbón, aínda que a principal fonte de COconstitúena os vehículos con motores de combustióninterna (automóbiles e camións).

É perigoso para os seres humanos, porque, ao respirar, o monóxido de carbono se une á hemoglobina1 do sangue, en lugar do osíxeno, e impide que este chegue ata as células, o que pode provocar a morte da persoa afectada.

Dióxido de xofre (SO2)

Orixínase pola combustión de compostos queconteñen xofre, como o carbón e o petróleo, aíndaque tamén hai emanacións naturais procedentes daserupcións volcánicas.

Nos seres humanos, o dióxido de xofre causa lesións nosórganos respiratorios, irritacións de ollos e gorxa, etc., e nasplantas destrúe os tecidos das follas.

Sulfuro de hidróxeno(H2S)

De maneira natural emítese nas erupcións volcánicase nos procesos de descomposición da materiaorgánica en pantanos e esterqueiras. Despréndesetamén na fabricación industrial da celulosa edalgunhas pinturas, no proceso de refinamento dopetróleo e na incineración de lixo.

O sulfuro de hidróxeno é un gas incoloro que ten undesagradable olor a ovos podres. En espazos pechados onde a súa concentración pode ser elevada é moi tóxico.

Óxidos de nitróxeno

Prodúcense principalmente nas centrais térmicas,onde se queima carbón para producir enerxíaeléctrica.

O dióxido de nitróxeno provoca irritacións nos ollos e nas víasrespiratorias, aféctalles aos pulmóns e é mortal en niveiselevados.

OzonoOrixínase pola transformación de substanciascontaminantes procedentes dalgunhas actividadeshumanas pola acción dos raios solares.

Cando a cantidade de ozono no aire supón unha ou dúas partespor millón (ppm), pode provocar irritación das vías respiratorias,bronquite, dores de cabeza e alteracións no sistema nervioso.Ademais, resulta tóxico para algunhas plantas.

Partículas sólidas(fumes, po,cinzas…)

Teñen a súa orixe nalgúns procesos industriais, na queima de combustibles e nos incendios agrícolase forestais.

Cando as partículas son pequenas dabondo (dun diámetroinferior a 10 mm) poden depositarse nos pulmóns, irritandoos tecidos e afectándolle ao proceso respiratorio.

1hemoglobina: proteína do sangue quetransporta osíxeno.


Que é o Protocolo de Kyoto?O Protocolo de Kyoto é un convenio1 que a maioría dos países da

ONU asinaron en 1997 para reduciren as emisións de gases causantes do efecto invernadoiro, responsable, en gran medida, do cambio climático.

Este acordo entrou en vigor en febreiro de 2005, data na que o ratifi-caron 55 países, entre os que non se atopan nin Estados Unidos nin Chi-na, dous dos países que máis contaminan. Desde entón e ata decembrode 2006 sumáronse ao acordo 111 países.

O obxectivo deste protocolo é reducir ata un 5,2% a emisión dosgases de efecto invernadoiro entre os anos 2008 e 2012, tomando comoreferencia as emisións destes gases en 1990.

A Unión Europea aceptou reducir globalmente nun 8% as súas emi-sións dos seis gases de efecto invernadoiro, o CO2 entre eles, para o calrepartiu a cota de emisións entre os seus países membros. Deste xeito,algúns países debían reducir as súas emisións de gases, mentres queoutros podían incrementala. Entre estes últimos atopábase España, áque se lle concedeu un incremento do 15%.

Lonxe de diminuír, a concentración de CO2 na atmosfera seguiuaumentando. A día de hoxe, Europa baixou as súas emisións máis, inclu-so, do 8% marcado en Kyoto, pero o noso país superou a cota do 15%pactada para 2012.

En decembro de 2009 tivo lugar o Cumio do Clima de Copenhaguecoa intención de darlle continuidade a Kyoto e alongar o compromiso comedio alén de 2012. En cambio, os 192 países participantes, entre osque esta vez si se atopaban EE UU e China, tan só asinaron un acordoque incluía unha serie de recomendacións para evitar que a temperaturamedia do planeta aumente máis de 2 °C, pero non se comprometeron a seguilas. No Acordo de Copenhague, Nacións Unidas estableceu unfondo de axuda económica para os países máis afectados polo cambioclimático.

Actividades

Os datos recollidos no seguinte cadro corresponden ás emisións de con-taminantes atmosféricos dun país europeo:

Os datos veñen dados en quilogramos de contaminantes por cada 1 055 J de enerxía liberada na combustión.

a) Todos os combustibles fósiles contribúen a aumentar o quentamentoglobal do planeta?

b) Explica cal dos combustibles do cadro ten un maior efecto sobre a saúde.Cal é o máis nocivo para o medio en xeral? E o «máis limpo»?

46


Central térmica. En España, este tipo decentrais emiten 18 millóns de toneladas de dióxido de carbono ao ano.

CONTAMINANTES PRODUCIDOS POLA QUEIMA DE COMBUSTIBLES FÓSILES

Contaminante Derivados do petróleo Gas natural Carbón

Dióxido de carbono 74 500 53 200 95 000

Óxidos de nitróxeno 200 40 210

Dióxido de xofre 510 0,3 1 180

Partículas sólidas 38 3 1 205

1convenio: acordo entre varias partes(persoas, institucións, países).


96 UNIDADE 596

A orixe da atmosfera terrestre A atmosfera é a capa máis externa do noso planeta.Os gases liberados polos volcáns nas primeiras etapas deformación da Terra acumuláronse ao seu arredor e orixi-naron a atmosfera primitiva que, coa aparición da hidros-fera e dos primeiros organismos fotosintéticos, se foienriquecendo en osíxeno.

Composición da atmosfera

A atmosfera está constituída por unha mesturahomoxénea de gases: o aire. Os gases máis abundantesno aire son o nitróxeno (78%) e o osíxeno (21%), que éun produto da fotosíntese das plantas e é imprescindiblepara a combustión e a respiración.

O ozono, que se forma cando o osíxeno do aire ésometido á acción dos raios ultravioleta, protexe os seresvivos dos efectos nocivos destas radiacións.

O dióxido de carbono atópase nunha pequena pro-porción no aire; porén, resulta fundamental para a vida,xa que é utilizado polos vexetais para fabricaren materiaorgánica na fotosíntese.

Estrutura da atmosfera Distínguense tres capas principais na atmosfera polasúa estrutura e composición: a troposfera, a estratosfera(onde está a capa de ozono) e a ionosfera.

A presión atmosférica O peso que a atmosfera exerce sobre a superficieterrestre chámase presión atmosférica e varía coa altitu-de e coa temperatura.

Fenómenos atmosféricos Os furacáns, os remuíños e os tornados son fenóme-nos atmosféricos debidos á acción do vento.

As nubes, a brétema, o orballo e a xeada son fenó-menos atmosféricos debidos á humidade atmosférica,que é o vapor de auga que contén unha masa determi-nada de aire. Fórmanse por condensación deste vaporde auga atmosférico.

Outros fenómenos atmosféricos son a chuvia, a nevee a sarabia, que se deben á precipitación.

Clima e tempo Clima e tempo non son o mesmo. O tempo é o con-xunto dos fenómenos atmosféricos que se producen nunmomento preciso e nun lugar determinado; o clima é oconxunto das condicións atmosféricas que predominannunha rexión.

A atmosfera e os seres vivos: o efecto invernadoiro A supervivencia dos seres vivos depende do aire xaque a atmosfera actúa como filtro protector das radia-cións solares e regula a temperatura da Terra.

O efecto inverna-doiro é un fenómenobeneficioso que fai posi-ble a vida na Terra aoquentala e permitir asíque a temperaturamedia acade os 15 °C.

O vapor de auga e o dió-xido de carbono son osprincipais gases respon-sables do efecto inverna-doiro.

No entanto, o seu incremento provoca unha perigo-sa elevación da temperatura global do planeta. O efec-to invernadoiro intensifícase polo aumento da con-centración do dióxido de carbono na atmosferaproducido pola combustión do carbón e dos derivadosdo petróleo.

O Protocolo de Kyoto é un convenio que os paísesda ONU acordaron en 1997 co fin de reducir as emi-sións de gases causantes do efecto invernadoiro.

O posterior Acordo de Copenhague, que xurdiu doCumio do Clima de decembro de 2009, recolle reco-mendacións para controlar o efecto invernadoiro eestablece un fondo económico para os países máisafectados polo cambio climático.

Elabora un mapa conceptual cos principais contidos da Unidade.

0,97%

nitróxeno78%

vapor de augae outros gases

dióxido de carbono0,03%

osíxeno21%



Andrés e María son com-pañeiros de clase e acaban deasistir no seu colexio a unhacharla de Pedro Duque, o pri-meiro astronauta nacido enEspaña e de nacionalidadeespañola. Pedro Duque vooupor primeira vez ao espazo o29 de outubro de 1998 cotransbordador Discovery, ondeocupaba o posto de enxeñeirode voo núm. 3.

María quedou fascinada coas cousas que lles contouPedro Duque e está convencida de que, de maior, irá áLúa pasar as vacacións. Pedro díxolles que na Lúa nonpoderían respirar nin oír cando lles falasen, e que ninsequera poderían pasear sen o traxe espacial, porque sedesintegrarían.

Que hai no planeta Terra que non se atopa na Lúa eque nos permite vivir na súa superficie, escoitar sons,etcétera?

O astronauta faloulles da nosa atmosfera, díxollesque se trata dunha mestura homoxénea de gases e queestá estratificada en varias capas de distintas caracte-rísticas. Tamén lles dixo que a maior parte dos seusgases compoñentes se concentran nas capas inferiores eque só na máis baixa se poden atopar seres vivos epoden ocorrer os fenómenos atmosféricos.

Andrés non o ten moi claro e pídelle axuda a María,porque non sabe en que capa da atmosfera se realizanalgúns dos fenómenos que máis lle preocupan.

En que capa da atmosfera se leva a cabo cada undos seguintes procesos?

a) A formación do arco da vella.

b) A situación da capa de ozono.

c) A vida animal e vexetal.

d) Os voos das naves na órbita terrestre.

e) O reflexo das ondas de radio e televisión.

Pedro tamén lles dixo que a composición daatmosfera non foi sempre a mesma, pois durantemillóns de anos a vida transformouna unha e outravez. Por exemplo, a súa considerable cantidade de osí-xeno é posible grazas a algunhas formas de vida —tales como a das plantas— que consomen dióxidode carbono e producen osíxeno.

2

1

Que nome recibe o proceso mediante o cal as plan-tas consomen dióxido de carbono e liberan osíxeno áatmosfera?

Cando lle preguntaron a Pedro por que se aprazabacon tanta frecuencia o lanzamento das naves espaciais,contestoulles que, para que o lanzamento resultase unéxito, cumpría que as condicións atmosféricas de tem-peratura, presión, vento, etc. fosen as óptimas e, polotanto, había que esperar ata que así fose.

Que nome reciben os aparatos que se utilizan paramedir a temperatura, a presión atmosférica e a intensi-dade do vento?

O 25 de outubro de 2003Pedro Duque, no seu segundovoo espacial, escribía no seudiario: «O outro día levaba unbolígrafo enganchado ao pan-talón; pasei rozando algo eperdino. Como me decateiaxiña, volvinme rapidamentepara recollelo. Nada. O meubolígrafo non estaba por nin-gures, voara non sei en que di-rección e podía estar tanto nochan coma no teito coma encalquera parte».

A que se debe este comportamento estraño do bolí-grafo? Por que non caeu ao chan?

Algúns compañeiros de Andrés e María preguntá-ronlle ao astronauta polo efecto invernadoiro e poloburato na capa de ozono. Pedro decatouse de que con-fundían os dous fenómenos e intentou deixarlles benclaras as diferenzas e as consecuencias de cada undeles e a súa importancia para os seres vivos.

A que é debido o efecto invernadoiro? Sería posiblea vida na Terra sen o efecto invernadoiro?

Existe algunha relación entre o efecto invernadoi-ro e o burato na capa de ozono?

María preguntoulle polo tempo: concretamente qui-xo saber se chovera moito durante a súa última viaxeespacial. Pedro Duque non puido evitar un sorriso.

Por que se lle escapou un sorriso ao astronauta?Que ten de estraña a pregunta de María?8

7

6

5

4

3


�� Cando apareceron os primeiros organismosfotosintéticos na Terra? Que consecuencia tivo estefeito na composición da atmosfera?

�� Investiga que usos industriais, terapéuticos,etcétera teñen o nitróxeno e o osíxeno.

� Relaciona as seguintes columnas:

�� Observa a seguinte ilustración:

a) Sabes que gas se consome durante a combustiónda candea?

b) Por que, ao cabo dun tempo, a candea que estádentro da campá se apaga, mentres que a outrasegue ardendo?

�� Explica por que dicimos que os bosques sonimportantes sumidoiros de CO2.

�� Por que o aire da atmosfera non escapa aoespazo exterior?

�� Torricelli púxolle fin á teoría do horror aobaleiro.

a) Que experiencia realizou Torricelli para medir apresión atmosférica?

b) A cantos milibares ou hectopascais equivalen 760 mm de mercurio? E a cantas atmosferas?

c) A cantas atmosferas equivalen 1 032 hectopascais?

� Por que se caracteriza unha zona de alta pre-sión ou anticiclón?

�� Expón de forma razoada, por que a presiónatmosférica, a cantidade de osíxeno e a temperaturadiminúen coa altitude.

� Por que se taponan os oídos cando sobes oubaixas un porto de montaña?

�� Que fenómeno produce a evaporación daauga? Que relación existe entre este fenómeno e ahumidade do aire?

�� O tren das Nubes, en Arxentina, é o únicoferrocarril que acada no seu percorrido os 4 200 m dealtitude. A partir dos 2 500 m, algúns pasaxeiros pade-cen o chamado mal de altura, con síntomas como dorde cabeza, boca reseca, etc. Por que cres que o trendispón de máscaras de osíxeno?

�� Se pos ao lume unha pota con auga e tapa-da, ao cabo dun anaco aparecen pingas de auga notesto. Explica que fenómenos se produciron.

�� Cres que as plantas inflúen na humidade doaire? De que xeito?

�� Investiga se existe algunha relación entre otamaño e a forma das follas das plantas e a cantida-de de auga que hai no solo.

� Explica a relación que hai entre tempo e clima.

�� Se escoitamos que soprarán ventos do nortecon velocidades de 80 km/h, que aparatos se empre-garían para sabelo e que variable determinará cadaun deles?

�� Observa a táboa e contesta:

a) A que fan referencia os datos de temperaturamínima media e precipitación media?

b) Que aparato se emprega para medir as precipita-cións en forma de auga, neve, etcétera?

c) Que tres meses son os máis chuviosos? Estes datosfan referencia ao clima ou ao tempo? Por que?

18

17

16

15

14

13

12

11

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

98 UNIDADE 598

Troposfera

Ionosfera

Estratosfera

Contén a capa de ozono.

Nela concéntrase o 75% dos gases.

Reflicte as ondas de radio e televisión.

Prodúcense os fenómenosmeteorolóxicos.

Mes

Temperatura media (°C)Precipitación

total media (mm)Mínimadiaria

Máxima diaria

Xan 2,6 9,7 37

Feb 3,7 12 35

Mar 5,6 15,7 26

Abr 7,2 17,5 47

Mai 10,7 21,4 52

Xuñ 15,1 26,9 25

Xul 18,4 31,2 15

Ago 18,2 30,7 10

Set 15 26 28

Out 10,2 19 49

Nov 6 13,4 56

Dec 3,8 10,1 56



d) Realiza un gráfico coas temperaturas medias míni-mas e máximas. En que mes é maior a diferenzaentre a temperatura máxima e a mínima e en cal émenor?

e) Calcula a temperatura media mínima anual e asprecipitacións medias anuais.

� Relaciona as dúas columnas:

�� Indica que características pertencen a unhazona de alta ou de baixa presión no hemisferio norte:

a) Os ventos xiran no sentido das agullas do reloxo(sentido horario).

b) Os ventos xiran de forma que se aproximan a unpunto central.

c) O aire quente ascende.

d) A presión aumenta cara ao centro.

�� Un fenómeno meteorolóxico é o arco da vella.Investiga como se forma.

20

19

21

C O N T A M I N A C I O N

O O T L T T E M X O U Z P

N L E C M R O L N S I T S

D D H A O B H O A X P V A

E A U O S N S N E L E A R

N O M O F F E O I U N R A

S B I L E O L Z C I O X B

A N D R R O P O X S O I I

C P A M A L S I O N I L A

I A D X X P O S I X E N O

O P E O S I O P U L E S R

N R T A R E X S R P S R T

P R E C I P I T A C I O N

Termómetro

Higrómetro

Anemómetro

Barómetro

Quilómetros por hora

Hectopascais

Graos centígrados

Porcentaxe do valor da auga


A parte gasosa da Terra - oupe.es · Cando non está contaminada, esta mestura de gases é inodora,...

Documents

Transcript of A parte gasosa da Terra - oupe.es · Cando non está contaminada, esta mestura de gases é inodora,...