A veces las personas son egoístas, ilógicas e insensatas. Aún así… Perdónalas.
A MEMORIA DA DESMEMORIA - core.ac.uk · Leváronnos os prados,l e leváronnos as fontes, ... Una...
4
ISSN: 1138-9664 2001,4 141 144 A MEMORIA DA DESMEMORIA ANA ISABEL E MÓNICA HIDALGO MOURIÑO Quen sexa o que recorde ten un nome bordado na miña memoria de vio/etas, naj+esca vizosidade da mesta carballeira, nos enredos, nos xogos, no pan branco, nas memorias futuras que aloumiño, sen medo, cas meus dedos de ensoño. (A. Cunqueiro) SOÑQ COA PRIMEIRA CEREIXA DO VERAN’... A primeira Galicia que coñecemos fol a Galicia do verán. Tardabamos doce horas en chegar. Nece- sariamente riña que ser unha auténtica odisea, unha viaxe ó « bansai ada’nticat. O primeiro mar que coñecemos o mar galego, mar bravío do silen- cío, mar salgado das algas. Dolores, a nosa avoa, casou con dezasete anos. Tivo dez Pillos. Para un deles, Plácido, Galicia foi sempre «a rerra do adeus». No derradeiro momento en que volveu tiña sesenta e un anos. Daquela non nos decararamos, pero estáballe dicindo adeus á rerra: Adios ríos, adiosfantes, adios regatos pequenos, adios vista etas meus o//os non sei canelo nos veremos..-. E a mirada de Plácido parecía seguir dicindo: Un día voltare¿ nativa terra a descansar en ti dos meus camiños, man non te a/contra rei. En mm te levo, pero eu estou mt» lonxe, lonxe, /onxe... En Cien Años de So/edad, Gabriel García Már- quez escribiu’~ : «Uno no es de ningz~n sitio mientras Rivas, M.: ¿Que me queres, amar?, Vigo: Galaxia, 1995. 2 Rivas, M.: Galicia, el bansal atldnrica, Madrid: ti! País Aguilar, 1989. Castro, Rosalía de: Obra poética, Madrid, Espasa-Calpe, 1972. García Márquez, G.: Cien añas de sa/edad, Madrid: Cáte- dra, 1994. no tenga un muerto bajo la tierra». Plácido nunca chegou a ser arxentino, por máis que dixese: — « Piva, ¿vos no manejás?». Está enterrado aló, ó outro lado do Océano Atlántico, só, lonxe da sria nai, lonxe dos seus mor- ros, fóra do útero da súa rerra. Cando remataba o verán, nós tamén tiñamos que ducir adeus. Velai que Galicia acabou sendo ramén para nós a Terra do Adeus, e iso que nós sabiamos que sempre iamos voltar. Cada verán Fila estaría ah para recibirmos, cunha forte aperra agarimándonos cos seus brazos. Foi o primeiro lugar onde coñece- mos a vida e a morre. Un día de verán, era moi cedo alMa, estabamos no leito e oímos berrar embaixo. A vaca estaba parindo na corre, debaixo de nós, e berraba coma unha muller. «Aínda me segue imp re- sionando un bufar de animais / que sube po/as táboas do meu cuarto desde o curral t. Foi como escoltar unha longamerraxe de vampiros dende o cuarto e maxína-lo que está a pasar. Nós, así sentadas no leiro, escoirabáino-lo bulicio embaixo, e non sabe- mos nín qué podiamos pensar. Nin sabemos se che- gamos a baixar á corre, pero cravóusenos tan forte na memoria que foi como se esrivesemos diante. Foi a primeira vez que escoltamos nacer a alguén. A pri- meira morre non a lembramos como unha traxedia. Eramos moi pequenas e fomos ó velorio dunha vella da casa que está por debaixo da nosa. Pasámolo moi ben coa nosa curmá Isabel mentres a vella morta durmía dentro dunha caixa con venta. Tódolos Pillos da nosa avoa naceron na casa e, carro dos cinco que morreron, fixérono tamén na casa. Unha casa da vida e da morre que, como unha enorme gorxa, líe cospe ós seus f’íllos e os traga cando morren. Cada curruncho da casa ¿ a lem- branza dun nacemento e dunha despedida. Unha das filías, Aurira. morreu na cociña despois de que Novo, O.: Nós ni,,, Vigo: Xerais, 1997.
Transcript of A MEMORIA DA DESMEMORIA - core.ac.uk · Leváronnos os prados,l e leváronnos as fontes, ... Una...
ISSN: 1138-9664
2001,4 141 144
A MEMORIA DA DESMEMORIA
ANA ISABEL E MÓNICA HIDALGO MOURIÑO
Quensexao que recordeten un nomebordadona miña memoriade vio/etas,
naj+escavizosidadeda mestacarballeira,nosenredos,nosxogos,no pan branco,
nasmemoriasfuturas quealoumiño, senmedo,cas meusdedosde ensoño.
(A. Cunqueiro)
SOÑQ COA PRIMEIRA CEREIXA DOVERAN’...
A primeiraGaliciaquecoñecemosfol a Galiciado verán.Tardabamosdocehorasen chegar.Nece-sariamente riña que ser unha auténticaodisea,unhaviaxeó « bansaiada’nticat. O primeiro marque coñecemoso margalego,mar bravíodo silen-cío, marsalgadodas algas.
Dolores, a nosa avoa, casoucon dezaseteanos.Tivo dez Pillos. Paraun deles, Plácido, Galicia foisempre«arerrado adeus».No derradeiromomentoen que volveu tiña sesentae un anos.Daquelanonnosdecararamos,peroestáballedicindo adeusárerra:
Adiosríos, adiosfantes,adios regatospequenos,adiosvista etasmeuso//osnon sei canelonos veremos..-.
E a miradadePlácido parecíaseguirdicindo:
Un día voltare¿ nativa terraa descansaren ti dos meuscamiños,mannon te a/contrarei. En mm te levo,pero euestou mt» lonxe, lonxe, /onxe...
En Cien Años de So/edad,Gabriel GarcíaMár-quezescribiu’~ : «Uno no esdeningz~nsitio mientras
Rivas, M.: ¿Quemequeres,amar?, Vigo: Galaxia,1995.
2 Rivas, M.: Galicia, el bansal atldnrica, Madrid: ti! País
Aguilar, 1989.Castro,Rosalíade: Obrapoética,Madrid, Espasa-Calpe,
1972.GarcíaMárquez,G.: Cien añasde sa/edad,Madrid: Cáte-
dra, 1994.
no tenga un muerto bajo la tierra». Plácido nuncachegoua ser arxentino,por máisque dixese:
— « Piva, ¿vos no manejás?».Está enterradoaló, ó outro lado do Océano
Atlántico, só, lonxedasrianai, lonxedosseusmor-ros, fóra do úteroda súarerra.
Candorematabao verán,nóstaméntiñamosqueducir adeus.Velai que Galicia acabousendoraménparanós a Terrado Adeus, e iso que nóssabiamosquesempreiamosvoltar. CadaveránFila estaríaahpararecibirmos,cunhaforteaperraagarimándonoscos seusbrazos.Foi o primeiro lugar ondecoñece-mosa vida e a morre.Un díadeverán,eramoi cedoalMa, estabamosno leito e oímosberrarembaixo.
A vacaestabaparindonacorre,debaixodenós,eberrabacomaunhamuller. «Aíndamesegueimpre-sionandoun bufardeanimais/ quesubepo/astáboasdo meu cuarto desdeo curral t. Foi como escoltarunha longamerraxede vampirosdendeo cuartoemaxína-lo que estáa pasar.Nós, así sentadasnoleiro, escoirabáino-lobulicio embaixo,e non sabe-mosnínquépodiamospensar.Nin sabemosse che-gamosa baixará corre, pero cravóusenostan fortenamemoriaque foi como seesrivesemosdiante.Foia primeiravezqueescoltamosnacera alguén.A pri-meiramorrenon a lembramoscomounhatraxedia.Eramosmoi pequenase fomosó velorio dunhavelladacasaqueestápor debaixoda nosa.Pasámolomoiben coa nosacurmá Isabelmentresa vella mortadurmíadentrodunhacaixacon venta.
TódolosPillos da nosaavoanaceronna casae,carro dos cinco quemorreron, fixérono taménnacasa.Unhacasadavida e damorreque,como unhaenormegorxa, líe cospeós seus f’íllos e os tragacandomorren. Cadacurrunchoda casa¿ a lem-branzadun nacementoe dunhadespedida.Unhadas filías, Aurira. morreuna cociñadespoisde que
Novo, O.: Nós ni,,, Vigo: Xerais,1997.
ANA ISABELE MONICEAMIDALGO MOURiÑO A MEMORIADA DESMEMORJA
trnhabalaaccidentallíe atravesaseo estómago.Tiriadezaoitoanos.As ourrasdrias pequenasmorreron,unha de meninxire con dous anos,e a outra —diDolores— que morreu ameigadacando contabameses.Inés, a última filía que rivo, agásLola —nosanaí—, morrenno mesmocuartono quenacen.
De que o rempo é comaun círculo que viraráinfinitamente,decarámonoscandoeramosmozas,candoos momentosde encontrose desencontrosse repetíancadaverán.Petonuncapensamosataenrónque o espaciotam¿no fose,queos mesmoslugareseataos mesmosmoblesqueos parironpre-senciasenas súasmortes.
Dos serePillos queviviron, cinco homese driasmulleres,cinco foron parao estranxeiro:FranciaeArxentina. TodosvoltaronmenosPlácido, e sé undeles quedou en Galicia despois de botar enMadrid e Bilbao unhamoreade anos.Imaxino quctódolosgalegosde ruáisde cincuentaanosreilen asriaparticularvisión da emigración.Nosa nai con-rounosque o nosoavó recitabade memoria unsversos tun poemade Rosalía de Castro que di« Castellanosde Castilla tratadeben ósgalegos!candovan,van comorosas, caneloven vencomonegros».
En Galicia, elbonsaiatlántico, Rivasdefineaemi-gracióncomo fenómenode «carácterbíblico’> e ¡lilada Arxentinacomo a «patria na diáspora».É unhadefinición preciosa;sóanoscomo se un gaiego, ves-tido de palestino, fose botando aturisxos polomundo,así din osDiplomáticos.Sumandoosgale-gos quemarcharoná Arxenrinacosde Europae osdascapiraisde Fispaña,entrefinais do séculoXIX emediadosdo XIX, resultaunha cifra semellanteáactualpoboacióngalega.As midIeres—e entreelasanosaavoaque,ó nacerno 1907, viviu tétialascmi-graciónsgalegasdo XIX— converréronsenas «viudasde vivos e mortos’A. Quizais fose ese matriarcadorural o que permirin unha maior toleranciasexualque nourras sociedadespróximas. «Matriarcadorural»entrecomiñas,porqueparamoiraspersoas—eentreelasestáMariaXoséQueizán—o sistemaseguesendopatriarca1.Ben, pois quizais fose esa nova eprimixenia ordea que fixo que ocorreseen Galiciao primeiro casamenroentredous irmáns7,e quesedesen,ademais,siruaciénscomoado Rei eA Coru-ñesaque nos contotí a nosaavoa, e que relataunpentágonoamoroso.
O alcume tiesta muller «XI» era A Coruñesaporqueesrivo vivindo ah despois de sair da sriavila en Ribadulla.Na Coruñativo dousamanteseun deles,ó quechamabanO Rei, estabacasado.O Rei decarousede queA Coruñesaandabacononíro e maronno.A Coruñesapagoníleo enterroó amantemorto e sacouÓ Rei do cárcere.Des-pois volveu con el a Ribadulla e ah vivíron osdousxunros maila muller do Rei. A Coruñesa,parapodervivir coneles, pasoníletodopor ventaá muller desroutroamante.6 rempo,A Coruñe-sa, casoucun fulano quepensouque elariña car-rospero, candose dencomade quenon era así,aborreceuna.Ela volveuco Rei a servértice,agorado triángulo.Polo quesabemos,nosúltimos anosviven os tres xuntiños,e as tirias mulleresdiscu-ten de seguidopor ver quen leva a vida da casa.
DAQUIL PERDIDo EDÉN SOlO MEQUEDA,! NA NEBOA DA MEMORIA,tJN HORREO.
Un mundo<tan inormeinas re’pedastardiñasdo outono.Alt ofogar, alt a oficiña.
ala’ o teatro i oscómicos.Alt navigacióse viaxes,ala’ cantigase contos8.
Canto chegabantosa Beigondo.a vila da nosafamilia, o que máis nos gustabaera baleira-lohórreocheodequeixos, millo e xabrón.A primei-ravezque o fixemos teriamosunssereou oiro anose démosíleun nomeentreródalascurmása aquelacubillo: «El Refugio Mouriño».
O Hórreo foi paranóso desexoque reñenródo-los nenosa esaidade:ter un lugarondesó poidaniras persoasquenósqueiramos,comoIsabel(coassúasamigasa fumarpitos) on comoo sobriñodunhadasamigasde Isabel,queera o único rapazdaaldea.
Unha vez collemos tantasamorasque fixemosmarmeladano hórreo.Taménfaciamostortas coalama e as flores roubadasdunhacasapróxima ánosa.Colliamosasespigasdo millo paraxogarconelas como se ffisen monecas.As máis codiciadaseranas quetiñan as barbasruáis longas.
Castro,Rosalíade: Fallas Novas,Edición de VI. Montea-
gudo e D. Vi¡avedra,Vigo: Galaxia,1993.»Edipoen Cambrc>’, TempasNavas,n”l, maio 1997. Ferreiro,C. E.: Anca/ox/aPoética,Vigo: Xerais, 1989
1422001,4:141-144
Cando no se podía parar coa calor no verán,iamos 6 río. Chamabámosílerío aíndaque foseunencoro.No ano 1970, Francomandouconstruirunha presana confluenciados ríos Ulla e Iso. Oencoro de Portodemourosacabou coa vida depaxarose anímaisdasribeirasdosríos. O feito rivomoita repercusióne, como non podía serdoutroxeiro, esperronosespíriroscríticosde ródolosafec-tadoscreándosediros e canciónsnasque deixa-lassúasqueixas:
En Brocas antestiñamostroitas e salmós,e agoraternosaughaata os collós.
A EmpresaMoncabril, quefoi a encargadadeface-lo«choio»,chamábaníle«SociedadsinAlma».O nosorío JoséPixo un poemaparaa ocasión9:
Leváronnosos prados,l e leváronnos as fontes,leváronnosos muiños,etaménleváronnasasfontes. 1 Fasponteseran nosas.
¡Que nosfaghanoutraspontes,/yasbarcaspalEenosa!
6 serán sentabamosá beira da casa nunhapedra,que é paracarga-logandocanelo o levanavenderás feiras, e mirabamosas estrelasfugacespedindo desexos.Despois da cea subiamosóscuartos e borabamosunhas partidas de cartas.Cando xa esrabamoscansas,deirabámonoscheasde emociónesperandoo día seguinre.Ana e majseu dormiamosxuntas.Cadanoire a nosaavoasen-tabanun leiro e conrábanosun conro. O quemusnosgustabaera o da SantaGenovevai0:
Santa Genovevacasou cun candeporque e/a eramoiguapae comoera tanguapaqueo condenamo-rousede/a. Os condestiñanqueir a gherra e e/a que-dou embarazadacanelo elmarchou.E despoilo mar-domeiroque tiña doscriadospara mirarda riquezaquetiña, namorábasede/a e e/a non o quería. Nonoquixo. E entoncesel chamouó condedicíndolle queestabaembarazadadun criado, queandabaun cria-da con e/a, e sin andare. O condedixo quesi era así,poisquea matara,Entonceselcomono queríair dixoóscriadosquea matarane e/a marchouco neniñonos
Transcritalircralmentedo nosotío.Transcritaliteralmentedanosaavoa.
brazas. Entonceseles levaronunhaperra e e/esquixé-ron//e tira-lo nenoe e/a díxol/es:
— ,A mi 14/o no, primeiro me matadesa mi quematara mi h&o.
Entoncesdixéroníle eles, porque eles querían/lemoitoporque e/a era moi buena,entoncesdixéronlleeles:
— Bueno,poissí nuncamaisapareces,matámo-laperra e levámo-lalengua daperra.
Porquea lenguadoscas¿parecidaá doscristianos.[Risas].E entoncesmataron á perra e leváronlle alenguae dixo:
— Jo nuncamáisvou aparecere,nuncamais.Eentoncese/amarchausee buscóunhacueva,ato-
pota unha cueva no monte,e meteusene/a. Meteusenaquelacueva.Despoisviñan las ciervasesasquesoncoma as cabras, ven unha xa pa lle dar leite pa oneno.Edespoisven, noii seisifoi un monooir un oso,parécemequefbi un mono, tróuxolle unhapiel. ¡No!,¡era un oso!. Una pie/pa acosta-lonenona cueva.Ee/a estabaasí, bueno,vivía así, e traían//e, carreixá-batalle de comere,o oso traía/le comidapara comerEntoncese/a estábaseal!, e despoisnaqueltempo,aca-bousea gherraperoela xa estabacubertadepelo, Uñatodopelo i o neniñotaméntiñapelo de estarenah. Eentoncesocabousea gherra i o condeandabamoi tris-te, claro. Eentonceshaberáunha cacería,a ir cazar,eforan cazaralíaaquelmonte.Entoncesel ciervoeseiba corriendo corriendopasemeterno cueva,i elsig-heunapamata/ae cheghouah e estabae/a na bocada mina quehabíaal!, había unha minapor debai-xo da terra. E entoncese/catadoa veu,pois conoceu-na e abrazousene/ae díxolle comos‘estabaal!, e des-pois contau/le a vida comofora. Entonceselsacou oabrigho que tiño e visteullea e/a, cubreuna.Bueno,marchoncon tía ináis ca neno,e despoischeghou4casa e e/queríamata-lo mardomeiroi e/adíxo/lequenon, quenon o matara. Entoncesnon o matou. Edespois estiveron al! pero e/a /ogho marrea, paucotempoIle viveu, ó queveupa al!, viveupoucotempo.Earmau unhafeseamoighrandee toda, e despoiselamorreu e el quedouca neno.A cierva esaiba tódo/osdíasao cementerioa chorar por e/a, berrar por e/acoma sefora unhapersona.E el despoismeteusenoconvento,el mailo neno. ¡a/a!, acabouse. EdespoisquedauseSantaGenoveva.E bensantaqueera.
Ata o ano 89, nosaavoanon tivo lavadora.Nóslamos coa nosa tía Encarnaciónlava-la roupa aCarandián.E coma se aquelapaisaxe,aquel estan-que, coa pedra suaviñapara enxabrona-laroupa,
1432001,4: 141-144
ANAISABELE MONICAHIDALGO MOLIRIÑO AMEMORIADA DESMEMORIA
onde as silveiras ííe gallabana cadapaso terreo,anosaría que lavabanaaugaxeadainvernoe veran.desapareceseagoracomosenuncaestívese.Algunhasveces,as menos,lavabamosunhasbragasou un pardecalcerínse deixabamoscae-loxabrónó fondo dolavadeiro...Aíndao lembro como un lugar sen fin,comaunhapozasenfondo,comoa porraparaoutrolugarque senosanrollabamírico. Candofa chegan-do o serán,voltabamosrodasmolladasá casa,empa-padase comasevolvesemosdunhaviaxemarabillo-sa. Intentamosvoltar aIf moitas veces,pero non odemosaropado.De ródolosveitos,como dixo Var-gasLlosa1’ recordandoa Valle Inclán: «Las cosasnoson comos las vemossino como las recordamos».Oslugaresda nosainfancia non sonxa como osvemossenóncomo os lembraremossempre.
Para nós, escoirar galego xa era esrarmosenGalicia. Jesús,o noso río máis novo, emigrou aMadrid despoisde estaren Francia.Casou cunhagalegade Roblido(unhavila deOurense).No pisoque alugaronforon vivir taména nai da miña ría e
Inés, a nosa única tía. AIf só se falaba galego.Canelo chegabamosó piso diciamos que íamosaGalicia. Paranós, aquelprimeiro andarde longose escuroscorredores, con grandes fiestras quedabana un patio interior polas que non entrabanuncaa luz, que non tiria plantasnin flores, aquelprimeiro andarera Galicia.
Hai unsanos,Antón Santamarina,dixo nunhaconferenciaque, mediantea palabra,o homecon-verte, creae ve o mundocoasúa fala. Se daquelaosmeustíosfalasencastelán,nósnuncaestaríamosen Galiciano centrode Madrid.
A nosamemoriaqueataagorafoi a desmemo-ría, non nosdeixou inventa-lo traballo.Obrigou-nos a escribir de nós, da nosa familia, das nosasledicias e dos nososdevanceiros.Ademais, axu-dounosa que a nosaavoa lembraseos romancesaprendidoscaneloera nena,presentounosa «Gen-naldo»e á «Mora Cauriva». E rróuxonosas vidasda xentede hai sesentaanos,sé con pregunraríle.Nuncaunha preguntanosdeuparatanto.
VargasLlosa, M.: La verdadde Las mentiras,Barcelona,Seix Barral, 1990.
144 MtTI2001,4:141-144
