So si

Futura publikacija

Svenka Savi &Marija AleksandroviStanka DimitrovJelena Jovanovi

RROMNJA

RROMNJATrajo purane Rromnjango ande Vojvodina

SVENKA SAVIthajMarija AleksandroviStanka DimitrovJelena Jovanovi

Nakhada pe romani hib: Jelena Jovanovi Lektori: Slavica Vasi

Inklistipe e lilesko FUTURA PUBLIKACIJE Novi Sad, Stevana Musia 24

Te erpe o lil pe rromani hib utisarda Next Page Foundation, Sofia, Bulgaria, a te idol pe o trajo ando lil katar 2000. OXFAM

Svenka SavithajMarija AleksandroviStanka DimitrovJelena Jovanovi

RROMNJAtrajo purane Rromnjango ande Vojvodina

Novi Sad, 2004.Futura publikacije

TELJARIPEProjekto Terne Rromnja palaj purane Rromnja erde terne Rromnja sar agoresko kotor katar dujvresko siope ande Duvljikane studije (love dija Oxfam ando 2000. br), a guda sas samo nastavko sao dija o Fondo palav putardo idipe 1998. br sar edukativno projekto thaj kotor palaj mentorsko bui. Po teljaripe sas pand Rromnja, studentice po univerziteto ando Novo Sado, saje sikalas e Svenka Savi. Ciljo sas te e terne studentice sikaven pe te dan ande studije, jehe riga, te sion sar erel pe o bivladako idipe amende thaj, pe aver rig te piro danglipe mothon thaj sikaven ande pire care. Studentice si katar averhande thana: Nio, Somboro, Kovilji, ablja thaj Stara Pazova. O sikavipe sas korkoro, a kana trubulas avenas sa. Goda motholas kaj e manunji saji majbut danol poloe sikavol kolen saje majcra danen, gajda te e studentice korkore malaven reenje palav piro puipe, a te autil la koja aver manunji. Dalpe katar kova so e studentica kamol thaj dalpe te voj zorjarelpe korkore. Goda si kaj nas majanglal kaj puipe numaj si erdo kova so sa jekh studentica ande grupa dihol so si lahe pharo. E bui sas kasaji sa jekh studentica erda piro plano sao sas kotor katar zajedniko ciljo. Marija kamlja te ramolpe pe studije pe Srbikani knjievnost thaj hib po Filozofsko fakulteto ando Novo Sado thaj te dol agor o maj uo sikamno than.Jelena kamlja te ramol thaj te dol agor e Vio poslovno kola.Stanka sas ramome po Medicinsko fakulteto thaj kamlja te dol le ukar gata.Refika dija agor o Filozofsko fakulteto ando Nio, kotor katar e srbikani hib thaj knjievnost thaj kamlja te ramolpe maj dur po filozofsko fakulteto ando Novo Sado.Usnija sas ramome po Uiteljsko fakulteto ande Sombora thaj siolas but sas er o bivladako idipe.E Marija thaj e Jelena ramosajle ande Duvljikane studije thaj khote line goaveripe palaj puimata trajoske katar e dulja ande amaro them, majbut palaj Rromnja thaj dulja katar aver minoritetuja ande Vojvodina.Po agor katar o mentorsko siope, Jelena, Marija i Sstanka erde NVO Danglimasko idipe terne Rromengo ande Stara Pazova, thaj e podrunica ande ablja (dija love BCIF u 1999. i 2000.). Kana erdilo o idipe Danglimasko idipe terne Rromengo dijape agor jekho faza edukacionog programa-te den ande bivladako idipe ande amari phu, thaj teljarda lengo siope palav danglipe. Gudale ciljova sas idipe trajoske paramia (oral history) purane Rromnjengo ande Vojvodina, saje si ande gadav lil ramome.

Kova so siile e Marija, Jelena i Stanka lino si (cra averhande) katar o Meunarodno projekto saji si erutni Pavla Fridlova ando Prago. Vo sile faze: te malaves e purane Rromnja kasa ereja svato; sniamnje pe radijoski traka (majcra jekh traka katar 90 minutuja) sa so e dulji kamol te mothol katar piro trajo katar o bijandipe dikaj o puranipe. Odolae si e puimata phangle palav trajo: bijandipe, siope, trenipe, kana les rom, njamurja, kana san de, bui, so si o hobi, lako gndipe katar o trajo, vera, obiaji thaj kova so si phanglo palaj sa jekh es. Sa gadala dulja trajinas ande vrjama savo sas socijalizmo ande amari phuv, numaj vi ande istono thajjuno Evropa, puipe sas vi pe politika (bijandipe thaj odsustvo, poinipe thaj aver).Snimome materijali katar e traka, otoskar, sas ramome pe ortuja palav ramosaripe sao si ande gadav danglipe. Otoskar si ramome ando kompjuter, redigujime thaj erdo te dal ande tampe. Bui palaj transkripcija si te erpe kova so si mothodino te ramolpe, gajda te garadol kova so si mothovimaski hib.. guda mothol kaj trubujam, palaj gada, te er kova palaj soste sa inarenape: garadino si kova so si ande srbikani hib katar o Pravopis katar 1993. taka, zarez, znak uzvika, upitnik, trin take thaj crta.Purane Rromnja khate si manunja katar 55 br, vrjama kana pe orta katar o poinmipe e duvljengo ande Jugoslavija dan ande penzija. Trubu te almen ande goi vi ka kaj o trajipe e Rromnjengo si aver hande katar aver majlahe dulja ande aver thema, thaj gada kaj idape aj al uzorko laho te mothol palaj gadav them sao mothol sar purane Romnja ande thana katar aven thaj kaj trajin. E podatkuja si but lahe palaj aver danglimata. O lil sile 20 trajoske paramia katar purane Romnja (katar averhande thana andaj Vojvodina), 17 mothodine paramia sas pe srbikani hib, katar saje si tar nakhadine pe englikani hib, a trin si mothodine pe rromani hib thaj e Jelena nakhadalen pe srbikani hib. Jekh trajo naj mothodino di po agor thaj naj thodino ande gadav lil. Paramia si thodine po puranipe ande trin kotora: 1920-1930 (si 7), 1930-1940 (si 9), 1940-1950 (si 3).Ande kava lil naj thodino (a ande Duvljikane studije ando Novo Sado si vareso) vi trin dokumentuja saje si phangle pala sa jekh paramii: saetko palav kova so e paramia sila, protokolo sar erdape o mothovipe thaj lako trajo thaj kova so si importantno palaj late.Ande kala paramia si trin thana ando trako sa jekh Rromnjako: maripe, biinipe/kana line roma thaj puranipe. Kana phena mripe, guda si o II themutno maripe thaj e marimata katar e EKS Jugoslavija ande kala nakhle br.Katar e Rroma, a majbut katar e Rromnja si but predrasude. Odolae si ukar kana aunes e Rromnjan sar mothon katar piro trajo, but kotora saje mothon kaj e predrasuduja saje palaj lende silen aver thema trubul te na aven. Ake nesaje dihimata thaj kova so si sa jehe Rromnaja ande lengo trajo.Bijandipe. Bijandipe sas lengo, pharo numaj sas vi helimata. helimata sas kasaje kaj savren helenaspe. Gudala helimata sas: helipe po iv, prastape, e hika po sokakao, majbut pire but prhalenca thaj phejenca. Ni jeha nas igrake, erenas e lutke katar e drze. helipe sas otoskar kana sas gadii ckne kaj natik erenas bui, numaj kana sas len ov br danas pe da te hanaven il te lesaman pire majterne phejen thaj prhalen, ando her dok e de i avol. Kola saje i barile ando romano sokako helenaspe e Dasnjenca, Toticenca il e Maaricenca, zavisil ande savo than barile, odolae mothon vi e hib katar aver them.: srbikane il toticki, numaj ungrikane, kana sas ckne. Numaj guda khonik i gndil pozitivno. Ando aver them, numaj kaj guda trubul te danen zbog khote kaj trajin. Kotor katar o bijandipe sas kaj i troman, maripe, thaj von putarde mothon anda guda.

Siope. Jekh katar majanglini predrasuda amaende si kaj e rromane havra i kamen te dan ando sikamno than, thaj kaj o sikamno than i dal lene, maj but e hejene, maj but dal lene ilji, helipe thaj ... gra. Maj but purane Rromnja i danas ando sikamno than, varesaje danas nesavo klaso. Sostar i danas mothon: odolae kaj barile ando gav kaj nas sikamno than, odolae kaj e Rromen i priminas ande sikamno than, sikamno than sas dur, ande aver than, thaj o de thaj o dad i meenas korkore kaj si Romnja, maj but heja andaj aver grupe, vi marenasle. Vi odolae kaj ando her sas maj terne havra saje trubulas te lesamalpe, thaj kana sasla efta br utilas pire dae pe njiva, sas lae buardi te aj sajeg es trajinas. O horipe i dolas e terne Rromnjen te dan ande kola.Jek nasvajli, lija khanjako idihipe thaj e de thaj odad i inardela kav sastarno kaj naj sas len love. Sas vi guda kaj i danas ande sikamno than odolae kaj o dad ( majcra e de ) i dolas, odolae kaj hora i trubun te dan ando sikamno than: - Mungri phen ni jekh i daklas ando sikamno than( tar sasla) ... me sem majterni ... jekh klaso eljem natik majbut... khani i danav, samo te ramoma thaj te ito vareso( Radmila 61). - But sem bi bahtali kaj i eljem ando sikamno than. Mungro dad sasle thaj aj bihaladama ando sikamno than, numaj e de i dija. Voj bijanda havren, trubul te er bui, me te lesamav e havren. A, lahe tue trin br. Danes te ramos thaj te itos, i aveja sikamni, mothol mane. Sar kaj me natik aviljem sikamni. Akana sem bi bahtali kaj i eljem thaj dijem agor, thaj te av vareko ando trajo. Dijem agor trin klasuja lahe uspehoa (Radinka 78).Dijem agor e Upravno administrtivno kola ando Beogrado thaj duj br ortonengo fakulteto, thaj bui khate natik maladem... dok i eljem ande Jugoslavija ( urevka 55). Kova so si importantno kaj sa e Rromnja mothon kaj si bi bahtale kaj i dine agor o sikamno than. Gndiv kaj o trajo avilosa lene averhande thaj maj laho te avilosalen e kola. Maj but mothon kaj sa korkore siile: te pindaren e grafemuja, te ramompe, te iton. Gajda katar e Rromnja kana si o siope po puhipe, kaj saslen but pharo trajo katar aver havra, saje natik andaj lene br nakhaven korkore, a zor katar e de trhaj o dad thaj e amal naslen te aj sion. Odolae piren havren den ande kola ( uo siope sas obavezno kan naklo II themesko maripe palaj sa e havra andaj Jugoslavija), thaj aj dihol pe kaj e terne manunja ele ando sikamno than, bar varesaje klasuja.

Linipe. Katar o linipe naj kova so i dangljam, numaj si laho mothovipe palaj goda. he paav pire de thaj dade saje biron lae Rome thaj roden love. E he trubul te avel paivali- poinpe lako paiv. Maj purane manunja ga lenas Rroma ( varekana aunen palaj kazom love si biinde). E de thaj odad maj but lesaman e hejen / hejoren: i meenlen te inkljen, i troman te haminpe kolenca saje i pindarenlen, a kana len rom guda si ande vrjama katar 12-22 br. Kola saje gndin pire oreja gudala naen , numaj otoskar naj svaturja, savo si suno katar sa heja. O linipe si dukhado ...linipe naj anglo matiar, varekana si pe khanilae ortuja, kaj si importantnote volis. Odolae e Rromnja ahen bi Romesko thaj in len aver Rrom, odolae kaj kana meen e romen natik eren svatokatar e hereski orta ando linipe. Linipe dolpe agor gajda kaj e manunji lol phire havren thaj boldolpe ande pire dako thaj dadesko her.

Bijanipe. But njamuja bijande ande piro her, varekana saslen utipe katar amal il katar aver manunji, varekana sas vi o rom here. Silen maj but katar duj havra, a but mothon vi katar bi lahe lavimata saje erde i danglje manunja.

Bui. Dujto predrasuda si kaj e Rromnja i kamen te eren thaj odolae najlen bui. Najlen sikavipe, terne dan pe da te eren bui: Pe hera : spremon, kreon, laven, hanavensa kola bua saje naj katar e institucije. Odolae von, jehe riga, danen but averhande bua te eren, thaj guda khonik i cenil, a dujto rig, von i danen sar er sistem vlasti.Kana erdape o socijalizmo, kana nakhlo II themesko maripe, ande Vojvodina sas dramatino bihinipe katar o iv thaj bihalipe katar e politiki duarne po Goli Otok. Katar gudaji vrjama, saji sas prekretnica kana erdape o socijalistiko sistemo, pherde 50 br amende, Rromnja mothon kaj e dogaajujaj nakhle makar lende( maj but si bi bahtale palav Tito saje najsarenas). Vareso danen katar gudav sistemo, kroz e praznikuja: Ohto marto, es Phujako, Nevo br. Numaj , katar o trajo duj Rromnjengo dikha sar sas uspeni, sar malavenas te len love thaj te barvaon.

Puranipe si bi bahtalo thaj dukhado. Maj but si korkore numaj nesaje si kaj pire havra il unukuja. Trajoske paramia Rromnjene aj aven lahe palaj analiza katar e rromane obiajuja thaj lengo uticaj pe aesutni rromani familija. Vi e veze e kolenca saje naj roma prelaminpe ande lene paramia. Trajoske paramia purane romnjengo ande Vojvodina aj aven palaj maj dur analiza tho trajo e Rromnjango ande aver thana Jugoslavije, Balkana thaj Europe.

Nais sa purane Rromnjane saje mothode pire trajoske paramia, butenca vi pindardamen thaj but lendar katar o trajo siiljam. Naes e Fondoske palav putardo idipe pe podrka kaj gudavo projekto aj al laho, a OXFAMOSKE palaj atipe te paramia purane Rromnjango aven kotor phanglo katar e Rroma ande amari phuv. Maj but nais Editi Jankov palaj translacija e paramiengo pe engikani hib, Mirjani Joci palaj lektura thaj e Relji Draiu palaj tampa kale lilesko. Novi Sad, 10.02.2001. Svenka Savi

Kazom si trajuja katar purane RromnjaBra 1920-19301. Ljubica1921GardinovciStanka Dimitrov2. Radinka1923S. BanovciSvenka Savi3. Cica1924abaljMarija Aleksandrovi4. Gina1925abaljaMarija Aleksandrovi5. Kristina1926S. PazovaJelena Jovanovi6. *Vida1927S. PazovaJelena Jovanovi7. Verica1929KoviljStanka DimitrovBra 1930-19408. *Marija1929S. PazovaJelena Jovanovi9. Rua1930S. PazovaJelena Jovanovi10. Nada1932abaljaMarija Aleksandrovi11. Drenka1935KoviljStanka Dimitrov12. ivka1934S. BanovciSvenka Savi13. Zlata1935S. BanovciSvenka Savi14. Divna1935abaljMarija Aleksandrovi15. *Vidosava1936S. PazovaJelena Jovanovi16. Radmila1939S. PazovaSvenka SaviBra 1940-195017. Jelena1940abaljMarija Aleksandrovi18. Dragica1941S. PazovaJelena Jovanovi19. urica1946VojkaJelena Jovanovi

* Paramia si mothode pe rromani hib.

Ljubica (1921)

Kamav te danav vareso anda iro trajo? - Bijandi sem ovto januari inja ela bi thaj jekhto br. Mungri de rodolas thaj pravarde men.Sasma maj pand pheja: Julka, Sofija, Danica thaj Nina thaj duj phral. Thaj godala duj phral mule thaj jekh phen muli, a kala si duvde. Von i danas ande kola. Numaj danen korkore te ramon thaj sion. But si goaver thaj haarne. Ae eren bui bare goa, danen sa te eren, a i danas ande kola. Davas ande kola, trin klasuja, semas lahi po siope. Otoskar sas tar klasuja thaj gimnazija. Kamle te dena ma vi maj dur ande kola, numaj natik kaj dobisardem khajnjako koripe, thaj i dikhlem khani ande tar saturja kana al o mismeri. Thaj i dinema mungre te dav maj dur. Sema majangluno sikamni, pe jekto than, so godi puenas ma sa danas. Vi ae danav pala soste erolpe. Davas ande kola, avav here, ande kola sa danas, thaj goda sa ande goi, so god puenas. Siijasas, te phenav tue, te da ande khaniri. Siijasas te da kaj sikamni ande bar, te hanava. Me i danavas te inaklav e ar, thaj inkaldem e rajae sa e purum. Thaj kana mungri raji dikhlja, voj peradili thaj i danglja pestar. Marenas men. Sar he sema nasvali. Bijandem de havra. Jokhar ljem rrom. Rom buholas Milano, a sama jehe breske. Jekh avre paavas vi ando lahipe vi ando bilahipe. Pindara sas men kana sama ckne, avolas ando Aradco kaj mungre. Khote pindardam amen. Thaj kana sasma deu efta br, otoskar ljem le, a katar deu ohto br bijandem e Rade thaj e Berislave. Naj sama venime. Otoskar nas o venanje ando puipe, numaj goi thaj paivalipe. Pal akana, nade Devla so erol pe! Akana bijanen e havren thaj den len ando domo. Ni jekh havre i bijandem ande bolnica, sa here. Thaj sasti semas dikaj 70-to br. A akana sima eftavarde thaj ohto br. E, gadii br sima. Si efta hon sar sas ma logo. Sima cra rat, a nas ma habe te hav so trubul thaj dama o logo ando oro. Akana si mane maj lahe odolae kaj lema sama. Lolma sama e Daliborka, munri unuka. But lol ma sama, hav uklo thud thaj pavlaka, pee angre, a mas i tromav. Ni slanina i tromav, maj but roja, kolompirja. Goda hav. Goda sastarel ma. Anol mane bori munri, Drenka, supa, zumi. Draba pijas, dine ma pand nekcije. Thaj gajda sastardem o oro thaj kor. But eras bui, natik maj but. Kana dama goi, varekana sas sa, nas thudara, nas thud te biindol pe, hasas andav gav habe. De havra me barjardem thaj duj unukuja, Daliborka the Bobana. So destu goi kana sanas cikni, kana elan ande sikavni? - Me semas but bi lahi. Me volisardem but te marav ma e havrenca. Toskar dobisardem pand pecke -pe palma. Pruto katar e vrba. Ga sas e havrenca. A mungre sikavna marlas mungri de, kaj hinlas mungre bal. Me semas ramome ando Zrenjanin te dav ande gimnazija. A kaj i mekle e sikavne te hasarav. Lije te den ma sa o so trubul, vi knjige, vi sa, al i dije mungre, dolae kaj lijem e khajnjako dihipe. Akana kana si bare grafemuja ande novine, an mane e Daliborka te ito raa, dikaj inja-de satuja me ito, mekav e televizija, poloe ilabol, me ito. Thaj voli nevimata te aunav. Goda interesujil ma but. Sar tromajan te marestu? - E porjalenca sas ma bui. Avilo o porjalo mande, te phen mane sostar sem me ga bi laho. A me lijem baro tijari, e salata, hudav ande leste, phagav e tijarja, a le sa polivisar dem. Vo phenda: - Nais tue kaj san tu bi lahi. Khani i dirisarda ma. i, opte i alada ma, khani i phenda mane. Thaj jo pozdravisarda ma, umida ma. Devleja. Thaj elo. Sar sas kana ljan rom? - Man o papo poinda 1500 dinarja toskar. Goda sas but love. Toskar inenas pe e heja, nas te naes, toskar e Romnja inenas pe. Goda sas trijanda thaj eftako br, a trijanda thaj ohtoto bijandem e Berislave. Sasma sokra, duj zaove, duj deverja, sasma sokro. Gai sas opasno kaj natik inkljistam leja po gor nisar. Marlas le mungro rom! Marlas le thaj smirisarda le. Avilo, vo sas ande, ande armija, a vo ahilo rom ando her. Avilo thaj mardama. Thaj mardama. Kana avilo o Milano here ande vojska, po odsustvo, toskar marda le. Sas toskar ladavo te o dad marpe. Me prahosar dem vi e sokro vi e sokra. O deveri maj sig mulo, neg so me la mungre rome. Terno, leske bi thaj duj br, sas pluno nasvalipe. Toskar sas: pluni nasvalimata, dok nahes paa leste thaj pes khote paj il sogodi, oma si tu. Goda sas but bi laho nasvalipe. Thaj eke, mungre sa havra si akana pluni nasvalimata. Samo me naj sem. Me sem katar aver koreno. Katar maj zuralo rat. Man sas papo, e dako dad, trajisarda el thaj pand br. A e mami muli, peli thaj kana bijanda. Me sem katar but sasto koreno, a vo sas katar bi laho koreno. Leste sas sa nasvale: de, dad, phral, phen sa mule leske. Vi vo mulo katar tarvarde br katar e plua. Thaj goda mule ando Panevo, ande bolnica. Sar sas goda kana o papo mulo? - Me das leste ande bolnica, vo garalas mandar, a hungarlas rat. Vi me hutas o zido thaj das andre. Khote sas mane vi e hori Bisa. Vi o Boko tho uro. Das andre raa lende te dikhav so eren. Sas o efo katar e bolnica neski Baika. Voj posle eli ande Engleska, thaj maj but i aundem pala late opte khani i phenda mane. Naisarde mane kaj sem vorta de, dolai kaj nakhas e ziduja te av kaj mungre havra. Vi o papo mulo. Najilo, ranglja pe, laharda pe, dal talaj rjat te dihol televizija khote kaj dan sa nasvale thaj per po vudar thaj mer. O rat tasadale. Meklja o sato po pato thaj e angrusnji, te dav e Senija. Thaj me thav po naj te na hasarav, al hasardem la. O sato lijem thaj dav kav Boro. Eketalo vi ae kav Boro. So erenas kana sas o papo dudo? - inasas por, biinasas e drze, sar vi akana. Sasa amen but love. Trajisardam but lahe, naj sama ni bokhale, niti khani, a akana sam vi bokhale. Dikhlem lila e romnjene, dikhas lene ande kali, las love. Dobijas svega: aro, ien, slanina, mas, love svega. Sas ma lila thaj dikhas lene ande lila. Paaje mane, sa paaje. Thaj sa pogodisar dem lene. E hejene majbut dikhas, a e romnja saje naslen Roma kurvinas pe thaj lendar trajias. Merel lako rom thaj voj kurvil pe. Me dav pe goda, dikhav lae ande lila, pherav e trasta svega. Denas iral, slanina, mas, love, angrusnja, lanii thaj svata. Gaja trajisar dem. Thaj aver trajo nasma. ina sas por. Rumusara sas e por, dasas ando magacino ando Panevo. Romane te mothav tue: e heja toskar nas kurve, e he moraja te auar te al o Rom te manol la, te lako dad kamlja te biin la, a te na, voj i tromal te lol rom. Sostar? - Dolae kaj i dol la lako dad. O papo sas baro trgovco, thaj men rumusas e por, thaj das kaj Rada, ando magacino, ando Panevo. A o Rado si akana ande Englesko, amaro magacioneri. Thaj so vo erel akana? Aundan pala leste sogodi? - Thasas ande por ik thaj khul e papinene. A so si papina? - Guska. E khul e papinene idasas ande bakhrai, thaj metlica thaj prskosara sas o por te al maj but. Thasas ando vordon thaj inara sas ando Panevo, thaj biina sas thaj anasas pherdo bukvari love. Thaj me garav e love ando poreto. Thaj? - Thaj sasma cikno heroro, bugarsko, nas tavano, thaj thas ande huja o bukvalo, kaj khote i orena. Pherdo love! A semas vi phandadi kav Njamco sao sas, a vo sas baro Njamco, sar vo phenda, ga vi sas. Thaj inkalda ma trin drom, te mudarel ma. Hitleri! Mothoda ma jekh Rom, akhardola Pica, katar Raca, ando Elimir thaj vo phenda kaj sem me komunista. O Dol te mudarel ma te hohava! Thaj inarenma e porjale trin drom po mudaripe, thaj prastal mungro rom kav gado, thaj al o gado thaj haral e porjalen mandar. Rangle ma dikav amb, a me elem kaj godav Njamco, lavas e upa thaj khanjako kher, thaj paanas anda mande. Thaj menjisar (arlisar) dem mungro alav, najsem Ljubica, neg Mari, njamcicko alav, me sem Njamcojka njamcicko Romnji te na mudaren ma. Thaj vo phen: - Jo jokhar dok dirin e Mari, toskar te danen sa trada tumen ando Elimir, vi tumen vi vojnikon vi sa! Thaj khani. Dav me kaj leski romnji, thaj phenav me: - Me thodem e love ande hujori thaj o havro lija len thaj dija len jag. Dal vo andar banka thaj promenil godala love opa jagdine thaj anel len here. Kasao paipe man sas. Anlen godaj Njamcojka, Mari buholas pe. Ilo mungro bijandino. Ande Englesko eli. Te ramo lae jekh lil, moda vi akhar las. A moda vi muli, purani sas. Sas la duj heja, Efi thaj Megi thaj von but paanas. Sa jekh es anenas pherdi vedra thud, po pand, ov litre, mangro, aro, slanina. Thonas ande kolice thaj anenas, te pravarav mungren havren, kaj nasvaljem dolai kaj but darajljem, kana kamle te mudaren ma. Thaj inkalen man ga avri te mudaren, a mungro manu rovel: - Na mudaren mungre romnja, dihen kazom havra sima. Najsem me komunista, me sem Njamcojka. Al i danglem Njamcicki. A sar tu i danes njamcicki, kana san Njamcojka? Mungri de sas dasnji, a dad Rom, ga kaj me danav samo gadikane thaj romane. Thaj ga vi ahilem. Ali ... Thaj khani. Si jekh baro Badandovo, si but paj, Badandovo buholas pe. Baro, paj, ik. A von dikav amb ranglema. Tradenas ma te halav mungro oro ande goda paj. Sas l? - Pe godav l, pe godav mrazo, pe godav ledo! Men dasas thaj halavasas amaro oro a naj sas amen bal. Kana aviljam here, purano, mungro sokro, thoda bobo, thaj tatarlas bobo thaj thoda e jag ando bov. Thodema paav bov thaj tatiljem. So te erav akana? Sastiljem, utiljem thaj dav kaj Njamci, kaj Mari te lav e koina palav kurko e. Natik o gazda lalas, raja Umperaco! Baro gav, sa Njamci, thaj ladem. Thaj thol vo pe kolice aro, ien, mangro, thoda ande nesoski kisi thaj thoda sa pe kolice thaj an here. Eke, ga me barjardem kalen de havren thaj kalen do unukon. Aver trajo i pindardem, aver trajo naj sas. A sar haardan kana sas gata o maripe? - Sas mudardo o them. Goda sas umblade. Al Baindan, a me semas phari e Bokoa. Umblade mungre dade pe Zeleja pijaca ando Zrenjanin. Le sas tarvarde br kana umblade le. Ahilam men efta horora. i dine amen khani, khonik khani. i primisar dam e penzija. Nas nisosko trajo, a vo sas mudardo thaj jagdino ando Baglja, khote kaj inkalena e mulene kokala. Preko e televizija sas, mulene kokala kaj inkalde katar o them. Mudarde len thaj ande bari jama sar kaj soba, hudena len. A mungro dad phenda: te ala te umblaven, pindarena ma, meka o niro katar e cipelja tele, goda sem me. Thaj ga samas po mosto thaj dikhasa sar umblaven len. Thaj tovarisar de len ando kamijono thaj inarde len khote ando Baglja. Khote mudarde len thaj hude sa ande jama. Dudo kreo hudenas pe lende thaj prskosarde len e pajea, pelo sa goda mas lendar, e kokala ahile. Thaj dikhas preko e televizija, kokala mulene sar inkalen ando Zrenjanin. Posle but bra. Thaj so akana, i troma te da pae khote, i troma te ava amen. Sas jekh reza khote, pae, thaj ande godaj koliba sa o them sas thaj dikhla sar mudarde len thaj kaj huden thaj ga danglam kaj si von. Kaj si hudine, kaj si saranime, te ga danglamas, a averhande i danglam. A pe limorja i tromajam te da, lesamaje. Kas god dikh le, mudarde e Rromen. Morajen te inaren kola galbeno traka? - Morajem te inarav galbeno traka, morajem te dav kaj god trade ma. Marde ma, ga phari marde ma, i marisarde khani. Goda sas sasto bi bahtalo trajo. O them i tromaja raa kana al pand satuja te inkljen po sokako, oma mudarenas. E porjale vapski! Jek sas, kasaje danda sas le. Kana del tusa svato, a vo phen: - So mothos! Te kurav e da! Vo i danglja romane. A posle kana siile, toskar i tromajan te vaares. A dok i danlas gadikane, vo kana phen njamcicki a men phena gadikane. i tromajam te da khatende, khatende! i tromajam, e por kana inarasas, morajam e dozvola katar o direktor ando Panevo te dobisara, te inara e por. A averhande i tromajam te da, devla lesa amen! Sas jekh Mile Brki, le phangle palo kamijono, ando kamijono sas topo thaj vojska njamcicko thaj le crde paa amaro romano her. A trajias tu ande goda romano gor? - Ande romano gor trajisaras, ande cikno heroro, nas tavano. Beda, oripe sas. Sas struja, al men nas. Rromen khanikas nas. A godav Badanovo, goda sas rovo kaj garadonas e komunistuja. Me pekas mulen balen ande jekh bakrai mas thaj das te han, sa jekh rjat inaras, ov-opa efta, me semas ve kav rovo. Auarenas ma thaj das len te han. Proja hasa. er mungri sokra tar- pand proje, me thav goda ando mas thaj godaj proja inarav thaj von han. Sas jekh Ljubo Zumbuli ando Elemir. Leja semas sar komunista. Ande godaj bui me morajem te mothav godole Romeske kaj inarav godav mas. Godava Rom, kaj prsarda ma kaj sem komunista, goda sas o Pio ando Elemir, mulo vo. Thaj mothodem leske. Thaj vo phen: - Dav vi me tusa! Thaj vo dal manca thaj inara men godala duj traste habe kaj komunistuja. Kaj karing, kaj koring thaj vo thol e Njamcen kav rovo te mudaren e theme. Ando Sremo, katar sa e riga sas. Toskar avilo jekh komunista, me i pindaras le, al posle danglem le, te dikhav leske e karte so ala leske pe godav drom. Thaj me buljarav e karte thaj vo dol man de dinarja. Toskar za e de dinarja aj indana but, sas opa dinari kila mangro. Thaj me khani. Phenav leske dasa pe kav drom, al aveja baro manu thaj boldeja tu dudo thaj sasto, samo ala tu rane pe peste. Kana vo boldape, vo al mande kana dijape gata o maripe thaj puol man: - Danes kaj dikhljan mane ande karte thaj phendan kaj da pe jekh drom, thaj ava ranime. E, ranime san. Kaj sem ranime? Ande zeja me phenav. Thaj vo hudol pestar thaj sikavol mane zeja sar si ranime ande zeja. Al o metko si ande leste. i inkalde o metko. Ko dan kaj hasajlo godav metko! Al metko sas le ande zeja. Thaj umida pe manca thaj pozdravisajlo mungre gazda, numaj avilo o papo ando maripe. Thaj dal. Uh, sostar i ahiljan phenav te anav tue bar soda te pes il jekh klakeri. Toskar sas klakeri, soda akana naj. Goda erenas e gade, kala kaj eren o soko. A godav Badanov sas pae kav rovo. A kav rovo pored e pruga sas kola kaj lesa man, kaj garadonas e komunistuja. Sa phandadi. Sas vo thaj lesko cikno havro. Thaj tatarenas e ipka, ande jag thaj probisarde godaja lesamarni, thaj vo thoda o va thaj skroz eli godaja ica kroz o va. Thaj vo i phenda ni jao. Phen khote naj khonik, i haravasa la. Sar ele e Njamca? - E pozivoa ele. Sas Roma, sas Srbi, sas Totuja, sas vabe thaj ele. Ko si Totuja? - Slovakuja. Thaj nahol o rato a men vi maj dur ha Kulje, proja, irava paprikai, irava zumnji, irava gusto Kulja. Morajam te ida kuruzo. Toskar o kuruzo naj sas praime thaj sas isto proja, natik nasvaosas thaj te dobis neski fleka il sogodi. Thaj nasvao me, dobi isesko tifus. irava sas maho, a o maho nas irado, a me semas bokhali. Thaj dobi isesko tifus. Thaj sar te sastijav, ko te spasil man! Doktori nas, sa sas ando Rato. Vi mungro pokojno kako, e dadesko phral, malal ga jekh ... sar phujalo. Goda barjol ando reza ande krjang, ga kalo. Thaj goda has. i danav ni ae sar goda akhardo las. Thaj thonas mane pe tabaja thaj pe palme, po oro, po por, thaj nahol godav tifus mane palaj nekoliko esa. Akana sem me rangli. Sar te dav po them? Thaj te godaj mungri, reparoski romnji, neco, khuda mane neco, gusto kalo pandas po oro sar god kaj sima bal. Nakhlo o rato, a e havra sar bijandon, ni jekh i boldol pe. i. O Boro si samo boldo, a o Milano naj, Boko naj, Tomo naj. Ni heja naj bolde. Al al e Kulunda, a men jadni Rroma, prosjakuja da te ilaba katar e pendera dikaj e pendera, korinosara, te ida te ha. Kana men haljam, aljardam amen, ande goda aresen e porjale thaj puen: - Sostar si kav mangro khate umblado? Goda men prosisar dam te ha. Mar, e mind tumari dai, so phenen! Godav isto Zubati. Me phenav: - Mar duheleja jekh, tu san palaj mande duhel, najsan manu, goda trubul te halpe! Lahe! Boldol pe vo thaj dal. Toskar, me snaima kaj leni godaja kaj er bui lende, te na voj kamlja te thol o patoso, te me morajem te dav te halav, trubu dikaj danda, patoso, te lav mangro. Kifle, mangro, kali parni, goja, mas, sa dudo, tovarisarde mane ande trasta thaj ga kaj me posle pravaras mungren havren. E, aven e naadine ande Bosna, Bosancuja. Nale ande Bosna. Pae dudujam, avon i dangle so si dudo. Von kuen pherde inije duduja. Thaj inaren pe pijace te biinen duduja, dudice. Thaj me ga phenav: - Pa goda men era raija godolestar, goda naj lahe. Goda si guglo, goda ukar but, inen samo! Me phenav: - i, ikam te inav, goda si man anglaj e pendera. Sas duduja kaj god te boldes tu, a akana thon akhora. Vi man si duj akhora.Phen mungro pokojno manu: E, akana valda oslobodisajljam. Puol vo leske amale preko e pota: - Sem slobodno te anav tue por? Gata si! Slobodno san, av slobodno thaj na dara khani. Thaj prskosara sas por. Goda vo inlas thaj predajilas ande Subotica, ande Maarsko, Englesko, ko dan kaj vo goda biinlas. Thaj ga kaj men dijam gata sa godav maripe khote. Opa o gav sas mudardo amende. Sas jekh Mara, saji dalas manca ando rovo, te inar te han. Lasas po pand kile aro honestar. Samo te zapri, khani majbut. E, me lav aro, dav late thaj biinav. Sar lav aro, Rroma, men sa inara late thaj biina, a voj rano komunista. A khonik i danglja. Thaj al jekh Rromnji makaral, la saranisarde ande interica, grastesko limori. Thaj phen godale Rromnja. E Srbi mudarde la, thaj sa hinde la pe kotorora, sar duhel. Thaj thode ande hu te aj haaren e komuniston, kaj si saranime ando Baglja. Men samas khote kaj von la saranisarde. ida amen havra Rromnja thaj haljamen pe lako limori. Te dihol voj sar sas o kreo pe amaro them, te dihol voj khul pe late. Thaj aunen lako dad thaj lai de thaj umbladon. Hasajlo o maripe thaj ponisarda o miro, e ponisarda. Thaj trajisardam sar kamljam. Svega thaj svata sasa amen, love majbut. erasas pale e porjenca thaj e demperonca. Trgujisardam. Khani i danglem ando trajo samo trgovina. Vi ae esesko trguji. i danglem te hanav, i danglem te seji, i danglem khani. Bihalejas e havren ande sikavni? - Me len bihalas ande sikavni, samo marenas len e njamcicki havra. Njamci thaj Totuja, jekh avresas danas ande sikavni. Marenas e havren. Me dikhlem kaj naj miro mungren havren, thaj me i dijem te von dan. Khonik i dija gata e sikavni, samo e Senija kaj sila ov ckni sikavni. Thaj goda o Tito bolda. i dangljem sar te snaima, te barvao. Gndisardem: E, akana sima de havra, thaj akana o Tito bihalola so godi mane. Thaj bihalav preko FNRJ, preko Narodoski Republika lil e Titoske. Thaj boldol vo la, bihal lako alav, Ksenija. Samo voj dija gata ov razreduja cikni, khani majbut. O Rajko dija gata e cikni sikavni thaj elo ando Kredino za mainbravari. Thaj kana khote elo, o Rrom peolas raija, sasle koa muljo katar o Komino. Thaj ajde te laven e momkuja godav Komino, te inkalen von goda avri. Thaj tasol jekh hao, tasol aver, trito, tarto, pandto. Kana pand tasile, mungro Milano prekrstisajlo, boldol pe thaj phen: - Me ikam te erav! Thaj avel here. Thaj eketalo akana trgujil pale. Kaj si akana e havra? - O Milano si ando Belegii, Senija ando Kovilji, Milena isto ando Belegii, e Bisa si khate, i eli ande sikavni. Voj si nasvali katar o bubreko, eke akana sastar pe, ae trubul te aresol ande Bolnica. E unuka Daliborka dija gata trin klasuja katar e ckni sikavni, numaj maj but dan neg te al la fakulteto. E, aj goda te phenav kaj si gadii goaver thaj gadii haar, gai kazom dihol tu te itol so gndis. Goda si kasaji horori goaver, paivali te na dal raa. i dal raa uopte, aunda ando Vilovo kaj e Rromnjen phangle palo pato, a e havre phandenas kaj beamni thaj orde 700 maraka. Dolae i dan khatende. Man nas muke e havrenca. Thol mungri sokra e balaja, me nakhav e balaja duj trin drom thaj o havro dal. Thaj naj sas amen pelene, ande purane drze e havren vulisara sas, purane gadora, purane sohice, thaj ga sa barjardam len, sa bare thaj thule, samo si nasvale. A danes kaj sovljardi, neski paramia purani? - i danav. Uvek sema ozbiljno, uvek semas holjariko, i tromaja ni jekh Rrom te dihol man. Gai semas dukhlani. Volijas te marama. Vi e Rromenca vi e Gadenca vi e Rromnjenca. Ande kav sokako sa maras len. Te sarani e Daliborka, ga maras la! Kate, palo her, mardem vi e Rromnja vi e hora vi e damutre vi leske havre. Izazivisarde ma: - Cinagturo, gaduro, majmuno, tu san majgore, maj dili! E, me astarav, thaj alav. Thaj khote naj Dol. A sas khate jekh hajing, naj sas amen pupma uopte. E Daliborka sas cikni katar duj br. Man naj paj sar da e havre paj. Dav pe hajing te inkalav. Ande leste hude nafta, khul, praho, svata. Thaj al kav Hrvato khate dujto her, Zvonko, phen: - i leja paj, kurav e da Rromanja, akana aveja mardi! Man sas godav baro rafciger ande poska. O Boro belja ande avlija, lija e motika te hanal ande bar. Aun vo mungro krlo thaj inkljol avri. Me kana ljem e kanta thaj alav le, pharav lesko oro. Inkalav o rafcigeri te alav le ando oro, a o Boro astar o va, i dijama. Dejo phari si e robija! Na da ande Mitrovica, ka mora te smiril pe! Thaj phanda de godaj hajing. Eke, godaj Rromnji akana kamol te mer! Nasvajli katar o ilo, valda o Dol poin lae za goda kaj i dija paj mungre havren te pen. A, kaja palo her, te mardem la, orlas po pherdi kanta paj thaj anlas mane te pijav. Dihes kazom semas me patisajljem. Thaj doekisardem akana eftavarde thaj ohto br te doivi pe pungre. Pe pungre! Akana mulo o havo Tomica. Mudarda e Rromnja, umbladilo. So da bi br ando phanglipe, phen. Smirisaj le. Thaj majlahe kaj goda erde, neg kaj sas propalice, bitange, rumume. Te silujilti te aveja leski phen, leski de, te aveja ko. Sar o Boro enisajlo? - Sas godaja Rua katar deupand br. A me mardem jehe Romnja, e deveroske hora, thaj dobi ov thaj opa hon phanglipe. O Rajko sas cikno pe ui, thaj me lav e havre pe ui, thaj inar ma e porjale ando phanglipe. Izdrisardem ov thaj opa hon. Maras la, saste maras la, kaj moraja te dal ande bolnica. Dolai kaj izazivisarda ma. i mekljem te izazivil ma khonik. Kasaji me sema, ga drsko kaj akharenas man Hitleras. Sargod o Hitleri kaj mudar. Al jek Bosanka khate, dujto her, muli. Kurav e da, romnjani, me tut mudara. Me tut mara voj phen. A majsig indam godaj koliba, thaj ikamljem te zamerima lae. Samo so o papo mulo. Zurali sem sar phuv, kaj orinla, thaj hinen la, thaj sejin la! Ga sema zurali! Zurali! Thaj kaj sas ma narav te pekav la khote, oma haravav la. Talo vudar alav la thaj oma si te mer. Kasaje va sasma sargod katar o bar. Thaj akana, dav me pe hajing te anav paj. i aneja paj, kurav e da romanja, akana mudarav tu! thol voj muj pe mande. Man? Tut. huri sasma, skakavco ili rafcigeri mande veito. Dangljem so snailama sa po sokako. Man tu mudareja? Tut. Astarav la za e bal, ahav me e pungrenca pe va. Gai e jakha lahardem lae. Kana e jakha gai lahardem, a voj thol muj e devero: - Deverina! A joj! Mudarda ma e Rromnji! A koj! Ajde, spasima! Khani. Kana me la mardem, a godav Zvonko kaj phaglem lesko oro, thaj Rrom palo her asan. Lahe lae erdan, kurav e da gunojeski, te na altu miro te na altu miro latar! Godav Zvonko phen: - Lahe erdan kaj mardan man. Thaj al lako deveri thaj kana pekljem le e palma, khate peklem le, ande jak, oma pelo. Ha, tu, kurav e da romanja, tu manes te mudares saoren. Sa akana tasava tumen! Inkalav me mungro skakavco thaj akana hinalen. Ake prastan e havra, i den: - Mek le, smiri tu, dasa men pe hajing, i dasa tu majbut! A semas Rromnji, Smilja, voj volisarda ma saste. Sas kurva, naj mogue. A dikhas lae ande karte. Thaj kana dikhas lae ande karte, voj svata dolas man. Mane sas lahe, pravaras mungren havren thaj sas mane lahe. Thaj voj inkljol avri thaj phen: - A joj, dejo! i trubujanas te hamistu kaj mami! Sostar? Kaj akana godaj mami mudarela tu. Ake inkalda e huri, akana hinla tu! Thaj prastal jekh havo, thaj me ga av here. Pale nahol kav damutro, za o her, a me nasvali. Sasma valda eeri, i danav so sasma, thaj semas nasvali. A mungro Milano kuol spanai, godav majterno hao. Thaj vo phen: - Me phendem kaj marava tu, kurav e da, akana aveja mardi! Dok vo goda phenda, o Milano palaj mungre zeja. Huklo palo spanai thaj pala mungre zeja. Thaj kana pekla le, odma pelo, thaj e va vazdolas, te meol le te na majbut mar le. Tu te mares mungre da?! Tu, slepcona, tu bedo jekh! Akana marava tu kaj i aveja pala khaneste. Thaj al leski romnji te branil. Thaj astarav me leske romnja thaj alav la ando zido. Thaj pharav lako oro. Thaj dan ratvale li duj andre thaj phanden pe. Eke, ga me nakhlem mungro sasto trajo. Thaj pravardem mungren havren. Branijas thaj i mekas khonik te pipnil len. Khonik i tromaja te alal mungre havre. Khonik! Oma mudarav. Sar e Boko enisardan? - Leski Rromnji kana lijem la palaj bori, sas cikni. i danglja khani, ni te iral ni te halal, sas cikni. Thaj ga trajisardam, trajisardam, trajisardam. Thaj voj siili, siili, siili thaj, eke, akana si Rromnji leste. A tu posle o papo i majbut udajisajljan? - Nikad i ni gndisardem kaj udajiama ni kaj valerijama! Nikad! Naj sasma kana, te gndiv pe makar so. i mekas goda. Mungro majpurano havro sile ovarde br. Al sajekh detharin kana me nasvaljem, dihol po vudar sem duvdi jel sem muli. ire kola havra? - Vi kola havra sas arjat mande, ku. Vi Milena, Dejano, Bobano, Milano, ko jo sas, i danav. Von pand-ov sas, nasma mangro te davlen. A sas bokhale. i hale here, kaj si bokhale jo e herestrar, a man naj ni mangro. Destu goi koa kana aviljam jokhar, thaj kana erdan mene kola ... - Aha! Al e Senija thaj o Rado mande thaj ande sa e havren. A man nas mangro, neg sa kore thaj kotorora. A sas ien. A me so era tumenca, bokhale sar duhela! A me pekav godav mangro thaj o cikno Danil phen: - Kasaje kolaa i nikad ereja sar mungri mami er! Pamtisarda godav peko mangro, kaj halja, jadno, bokhalo thaj bedno. Thaj sar akhardon godala kolae? - Pa i akhardon nisar! Peko mangro po ien. Thaj volinas sa te han katar godala peklice. Thaj phenlas uvek o Dane, akana kana sas skoro: - Kana aveja, mami, amende te eres amene peklice? Kana natik, sine mungreja, ni te umesi, ni te izmesi. Najma ni va akana, najma ni pungre. Kana o logo pekljama! Von lije te roven, pozdravisajle thaj ele here. A sar e heja udajisajle? - Sa ukar udajisajle. E Senija nali. Thaj semas pala e Senija. Thaj molisarda ma e Bojka pokojno: - Na kana molima tue te les mane e borja, kaj mudarav ma! A o Rado phen: - Pa, te kamlja mek inaren la. Voj naj pherde bresko, la si pravo pe lai hori, thaj te kamol, mek inar la! Thaj ikamljem, mekljem la. Thaj bijan voj tut. Thaj kana bijanda tut, me la lav, thaj tut mekav lende. Vi o Rado khote boldolas, boldolas e kamijonoa thaj zaveka, zaveka i tromaja posle te al. Posle voj kana cra sastili, voj dal. Voj mothoda, avilo Rado, dal thaj vi ae trajin zajedno. Thaj naes e Devleske, steknisarde laho kapitali, kaj te na alatu lahi Rromnji thaj domaica, najtu ni laho her. Najtu prazno avlija. Te ala tu lahi domaica thaj lahi Rromnji, toskar ala tu sa. Kana me udajisajljem palo papo von leske thon lului, a mane thon venco po oro. Thaj me lav e graste te dav te dav e graste pe hajing, per leski lului ande hajing. Me phenav : - Akana tu mereja, a me aha! Thaj gajda vi sas. Samo tavarde br sasle kana mulo, a me eke jo dudi. Sar si e rromane svaturja? - But ukar. Des svato e hanamika kazom bale hineja, dal dola e gurumnja ili biko, kaom love dola. Kana mungro unuko, phjako havro udajisarda e hora ando Zrenjanin. Lija de milje marke. Lija pand bale, hinda gurumnja. Svaturja erda ando birto. Javisarda e telefonoa saorene, ko kamol te dal. Thaj? - Men mora te dijam, sar ko. Neko milja, neko duj, sar ko aj, gajda darujisara. Thaj eke gajda akana mungro unuko nasvajlo thaj valda merola. Pacika. Vo si khotar kaj beel o Paci! Ando Elmir. Sile her sar optina, but si barvalo. Vi vo thaj vi leske duj havra. Sasto si barvalo. Thaj goda kana skoro erda svaturja, si jekh hon. E svaturja sas aundine. Katar sao them elo e vordoneja,vozoa, e aftonca te dihen godala svaturja. Goda sas sasto ukar fino thaj sasto paivale. Nas te hanpe ni maripe, khani nas. Situ de avra, a kazom situ unukuja? - E, kana te inav tue. Tu san jek, Danilo duj, Igori tri, Dalibrka tar, e Ruka pand, Dejano ov, Bobano efta, aver Bobano ohto, phjako hao andaro Opovo, inja, tho Slobodano e Dudako de, thaj o Robert si deujekto, thaj kaja ckni Bisa si deudujto, Buba deutrito, Milena deutarto, pa e Nena e Bokoski deuovto, e Milena deueftako, Paci deuohtoto, thaj leske duj havra deuinjako, aver hao bi, pa e Kristina, e Slaana, o Tomica, o Buca, e Goga bi thaj pand. Sima vi praunukuja. E Slaana si havo. E Slaana si hao. Me traji e Milanoske hora, Daliborka. A me ramosardem e unukae o her thaj sa so si ando her, te lol ma sama. Thaj voj majlahe lolma sama, neg te me bijandemas la. Sar goda kaj voj ahili tute, a naj ire haje thaj heja? - Ana nali, lai de, a lako dad elo here. Thaj kamen te denla ando domo, a me phenav ando sudo: - i dav ando domo, pa taman te umblaven la! Thaj lav me la. Thaj lav me e kolice. Thaj uharav godala kolice, thaj moliv e raaje, thaj dolma o raaj aver kolice. Me la crdem pala mande dikaj bi thaj jekh br. Ake akana sila bi thaj jekh br. La naj momko, i dal po sokako, voj naj kurva, voj er, voj trgujil. in demperja, roba thaj gajda pravar man. Me sem latar, i danav so naj la, i danav so i inol, i danav so an. Sa an mane, thol mane pe sinija thaj i kamol te hal bi mango. Voj man saste lesamal. Sila jekh bar, sejisarda svata. Sila jo cra sogod te sejil, thaj goda se jila, sila rana. Bokhali naj, nani naj, purani naj, i dav la uopte te al nani thaj purani thaj te na hal. Phenav: - in thaj ha, thaj na av bokhali! Thaj voj aun. Jo i man spida, jo voj mane i phenda ni jekh alav, Devla lesama! Nego: - Mamije mungrije, dejo mungrije, dejorije mungrije, umidol tut i Daca! A me so erava! Davla alav Slavujka ande Kasandra serije. Kana halma ili kana i aun ma me phenav: - Ej, Slavujka, av andre! Voj asal thaj al andre thaj phen: - So kames, dejo mungrije? Haralma katar o klozeto, tholma, halal ma. Hndema, hndema ande sosteja. Thaj lol voj e sosteja thaj hudol. Al e pidama i huda, halam len thaj uar. isto sem. Savej e- trito e tholma thaj halal ma. Ga mungri hori i kama er, so voj er manca. Zahvalno sem lae, te dol la o Dol bah thaj sastipe kajgod teljarla. Thaj te o Dol dol la kasao rom laho, te na halal la te na sekiril la. Kamav lae sa majlahe thaj majukar. E akana motho mane palo ohtoto marto, si goda maj pre slavilas pe? - Slavisajlo ohtoto marto. Kana trgujivas, majbut biinas po ohtoto marto. Thaj das trujal. Mungre hejen dijem poklono. So sajae aj goda eras. Thaj von denas man, arai sas e Duda mande, thaj dijama de dinarja. Slavisajlo vi o e Republikako, dasas ando birto jel ando bioskop kaj sas. Khote helenas thaj ilabonas, ilabenas sa e partizanski ilja. A slavilape iro bijando e maj sig neg so lijan Rrom? - Slavilas pe uvek mugro bijando e otkad ljem rom, vi ae slavile. Svata ande mane: haljina, bluza, suknja, robe, dikhle. Mamije danes kaj ili te ilabes? - E Devlestar te phenav tue i danav. Dita Devla! i danav te merav me. i danav. Neski legenda, sogodi kaj tue mothonas kana sanas cikni? - Me ini danav so si goda legenda, so si goda ili, man nas kana. Akana ilaba tue: Ando Zrenjanin prdal o drom si jekh galbeno her. Ande godav her si svega, a e robija ni te na mothav.Khote e amavipe robujisarda ov hon, jekh milaj. Po milaj Ljuba eke.Katar e bakhre thaj kablari, terni amavipe.Goda ilabas kana semas ando phanglipe. Danes sar tu lijan o alava, iro alav? - Mungro alav? Me sem boldini. Me akhardo Ljubica, me sem pe mungri de, najsem po dad. Mungro dad sas o Dragutino, a e de sas Rado Anka. Si goda naj rumunsko prezime? - Dolai kaj naj venime kaj toskar naj venime e Rroma, neg gajda thaj ga trajin. Toskar sas aver, aver trajo, a akana si kurdo trajo! Venime, na venime, i tue, te na al laho o trajo, mora te meesle thaj dastar. Mek dol o Dol te sa uspil so kames. Valjda auara te sios e sikavni, thaj te aves doktori. Toskar te desma nekcija.

Radinka (1923)

Teta Radinka motho mane vareso anda o trajo. - Me bijndilem milja inja ela bi thaj trito br ande Buanovci. O dad buholas pe mane Micano, pal e de Saveta. Sasma deujekh phral, a me korkore ahilem anda saorende. Majbibahtali sem kana hasardem kala mungre pheja kaj muli po bijandipe. Ahilo o havro katar duj satuja. Thaj akana, nais e Devleske voj sasti thaj si vi la duj havra thaj bahtali si pe romeja. Goda si sa kaj si mane maj loe te aj phenav pale, naes e Devleske kana gajda sas. Dujto, sar nakhlem ando munro trajo cra halma thaj dal mane pe ivcuja. Jekho kova rato tarvarde thaj dujto bresko. Amaro dad sas tradino ando logor, a e de ahili amenca, a me pale lav Rrom terni. Sasma deu efta br thaj lav kate ando gav ande Buanovci jehe Rrome saje volisardem. Phurosko Markosko havro, Vaso buholas pe. E, otoskar ahav leja phari. E, le mudaren, goda br kana me ljem le. elo, tradino ande Mitrovica, von el thaj bi. Numaj, nesake mekle, nesaje...ahile trijanda tha duj. Makar godala vi munro Rrom ahilo. Otoskar leste bijandem hori. Buhol Ruica. Vi voj si bahtali pe Rromeja. Vi la si akana, najes e Devleske, unukuja. Sar ljan Rrom? - E, kana me ljem godale munre Rrome, marimaki vrjama, aj gndin! Ve sas e okupacija. A vo nesar garadolas, toskar sas e sokako straarja, e patrola leni njamcicko dalas. Vi vo len cra pindarlas: - E, kana enisajlo, Vaso, an te pja raija! A me sar bori talo perino eljem. Mungre i kamlje te smeton amene. Phenen: - Mekla. Kana voj kamlja, voj naola vi dujto drom. Jo o dad nas mane tradino ande Nemaka. Ali, nas goda raija nisoski. O dad cra akharda pe amalen. Leske amalen. Sato, duj, khote pile. E, moraje te dan kaj sas Nemaka, toskar sas kaj aj samo dikaj inja satuja, de majdugo, te aj kazgode dihen po sokako kaj toskar kas malaven posle de satuja godale phandavenas thaj marenas e Njamci. Men maladiljam vareso ande prolea, a vo mulo 19. avgusto 1941. thaj goda sas strano pala mande. Kazom tut toskar sas br? - Pa so sasma, sasma deuefta thaj opa br, me toskar i dangljem ni kaj, ni so thaj me dav kaj de tho dad. A e de sas terni romnji thaj voj bijan havro posle mande ov hon. Thaj goda oro havroro trajisarda nekolko hon thaj koa mer thaj voj, de, so erla. Avile Njamci thaj phenen: - Anglal, fort, forta! A e de phen: - Pa dihes, kaj man si aipe katar o Rrom. Toskar denas neko, sar neski lino karta te na dirinle, amen. Al akharda Rroma! Men i dana romane, i dana lahe romane. Naj sam makar e Rroma, nit dana romane, nit ha koa kaj naj lahe. era bui. Mungre erenas, isto vi me. Posle e de thaj me era sas kana sas o dad tradino. era sas Miki Radovi romnjae, za e Gavroski de, era sas... Toskar voj men dol meteri-duj iv. E de kosil, sar hinol, me phandav. Thaj ga trajisaras, eras bui thaj sas ma e love palaj mangro. A i dasas te ora thaj te prosisara. O phral mulo mane sasle inja br pherde, ande deto, toskar sas te lesamal e balen kav gazda, kav Jankovi, kav Jankovi Mikano. Akana si khate o Jovica, e Mikanosko unuko. Thaj toskar si khate o phral zaradil pandvarde kile iv thaj tar kile vi ien thaj ga men pravarasas amen. E de moraja te lesamal amen katar e kola saje naj amala. Dok auna kaj neko prastal e sokakoa, oma e de idol men. E de i haralas amen e grastestar, ande tala sas e grasnji. Sas amen vordon loko, thaj e de oma astar e grasnja. Akhardolas Cura. Kana mungri de astar e grasnja, me samo hudav e havren thaj proja, naj sas mangro, kaj e faistuja inarde sa, dok i amen posle meljisardam, a voj dihol kaj neko naol e sokakoa, phen: - So si? Ma vojska! A e de oma astar e grasnja, a me hudav e havren, jorgano, eranda. Sas amen vi duva. Sas strano. Nas tu kana te hudes tutar. Te sluajno hudan tutar mora te al tute koa iro odelo. Nas tu kana te halados. E Njamci avenas ande Buanovci. Sas kana nahen e pruga. Strano si mane kana dama goi! Kana najol e pruga e patrola katar e Nikinci di ande Ruma. Goda maj but patrole lesamanas e pruga. Toskar kana nahol khate, onda phen e vojska. Men naa, von mene khani i erde. Toskar men mora te naa. Kaj naes i danes, neko ande njive... A men ciknen havren, sas tar-pand havra: Svetlana, Dragica, Ljubia, Vida thaj mungri Ruica. Jo vi e amalen inara. Sas amen e Cura, sar vila. Kana si milajeski doba, a e de samo thol muj, kala Rroma za duj gra phanden, koa gurumnja, koa so. Mungri de samo thol muj: - Cura! Sa nakha, fulja ando Vrac, kana koa katar e kanilji thol muj: - Na khatende te sklonin tumen, eke dal e vojska ande Nikinci! i danav, te dikhav, jo i avile dikaj hajing. Te von banarde pala e Buanovci, toskar si vi o Vrac te teljarde za o Vrac toskar naen ande Buanovci! Katar e khanilji koa thol muj, a e de beol thaj auar. Saje havra. Nit goda sas lado, nit halado. Soske sosteja! Samo phangle ande krpe. Koa mothol: - slobodni si e Buanovci. Ajde akana palpale ande Buanovci. Kana men avilam, me phenav e dae: - Danes so, dejo, akana men thas amen kajgodi ando iv. Sas milajeski doba. Sas o iv baro. Meteri thaj opa, duj. Da ando iv, pa di pe rjat avasa khate, a e rjat dasa here. Uvek ando atari si gadala amare naade manua. Phen: - Slobodni si Buanovci, eli vojska po Brestai. Thaj ga kaj pe godav es naklo o opasnost. Kana aver e e de so erla, Devla, so hasa. Proja, e havra cikne. Sosko thud, sogodi! patijasma. A o dad ramol. Kamasas vrasidino kolompiri, sosko vrasidino kolompiri thaj proja. A e havra amare kana dine svato i dangle te manen mangro, ve proja. Voj i dan te phen proja neg mangav popa! Huvici, proja goda sas maro habe. Poto naj samen phuv a e de al thaj phen, a sas palo amaro her o ika Kuzmo, phen: - Saveta, tu i tromas te das te ores palaj grasnji iri ando atari, khonik aver i tromal. Tu tromas dolai kaj trubul tut te lesamas e havren. Kana jokhar thol muj o havro, phen Vida pokojno. A jekh kar ande pendera, a e de kaj pendera, beol kaj klupa thaj dihol ande pendera. i tromal te javil pe. i dan ko si. Dal si partizaja jel faistuja? Vi e faistuja avenas raa, i danav ande saji vrjama satuja, a vo phen: - Ej, ej, Saveta. A e de toskar mothol, sar bai pindaren pe: - Pa sosi phen sostar rol tue o havro. Kaj san. Te na eljan tu kajgodi? Tu san here. Pa nasvalo mane ohavro e de phen. Thaj ga kaj mende aresas. Mungre da i trubuje, sar te phenav, kola bua. Voj men lesamalas. Vi mane. Man sas deuohto br. ini danglem kaj sem me majterni. ini gndisardem po ternipe thaj pe ljubav. Samo gndijas sar nahola o maripe. Thaj dok dikhav kaj e sokakoa neko prastal, phenav: - So si, vojska?. pa naj, dav te dikhav e balen, il palaj neski bui. Thaj ga men ande dar barjardam gadale amaren havren. E, posle o dad so erla, sasle khote neskoski bah thaj e aanonca nesoske khote druisajlo thaj von mene bihalde kuruzo. Sar lene Rromnjene javisarde, jekh Rromnji ala thaj denla koa so trubul la. A munro dad khote erlas thaj dolas len te von khote han. A munro dad, poto o polas, neto poinenas godala Njamci khote e kola kaj eren bui leske, a si neko kaj volilas te nahol. Averhande amaro dad, oro, vi khote gndilas pe mende. Thaj gajda amen: e de dal ande Sase thaj inar godale ciknja kaj sas, Vida akhardolas, dal a khote koja Rromnji: - Pa amare Rroma si jekh avresa, thaj khote druisajle. Sogod kames te dav tu. Khote si vi odelo za e havra vi habe. Amene sas nuda. Nas amen phuv. So voj dija, kolompirja thaj purum, ande lako vordon thoda.. E, a me khate ahilem kale havrenca ciknenca. Kana jokhar dal o vozo ande Ruma. Phen, dal baro vozo. A joj, so erel akana godav vozo? So si goda? A me, so era, kaj da, pharol, pharol katargodi. Neko leni vojska inarda khote ando abco, so me danav, a koa baaven, a me naav talo kreveto! i dangljem kaj da. Talo kreveto, so era. Eke goda sas munro garadimos. Cra sas asamno thaj opasno. Von khanikas men i mudarda. Samo baavenas. Ahenas khate kav Cikoko hajing. Khote amare seljakuja lesamanas e grasten, khote preko e pruga. Thaj ga, nakhla. Valda von leni vojska ispratisarde thaj amen i dirisarde. Al me trpisardem dar thaj, so si maj opasno. E, de avili. Ga khote haljam. Phen: - So sas? Sen dude? Saste sen? Sa sam lahe!. Ajde, ajljiljam. E de mothol sar lako Rrom ramolas. A mungri de i dan te ramol, toskar me ramo, danes. A tu danes te ramos? - Me sem pismeno. elem trin razreduja osnovno sikavni. Pala amende goda toskar sas dosta thaj za mungre sas odlino, dolai kaj me morajem te lesamav e havren kalen ciknen. Thaj me ramo e dae. Dejo inar e havre, dav thud thaj phen: - Ramo, 'Drago mungreja Mile'. A me ramo: - Drago mungreja Mile. Voj pale inar e havre khote, bistar so phenda, phenav: - Drago mungreja Mile. A me pale: Drago mungreja Mile. Phen: - Ramosardan?. E, so akana te ramo? Voj e havre khote mutril, koa aver, trito, a me samo aunav, me samo ga maj but asas, pala lende. Pale: - Drago mungreja Mile. Pa phenav, ajde dejo maj but neto motho, na samo drago mungreja Mile. Pa phen: - Ramo tu so danes. Tu danes so si ando her thaj sar sam... A me toskar ga ramoas: te ava saste jo, dude, naj sam bokhale, si amen cra maj but khote duva, pherde amen vi e partizaja thaj men nas soa te tha amen thaj naj sas amen goda... al vano kaj sam saste thaj ajle sam. i marenas amen. Kana sas, i danav sao sas goda hon, danav kaj sas milajeski doba, e vinje kuenas pe, a mungri tetka avili ando Ovaro te dal te erel bui kaj si voj ori. Te dal te erel bui khate. Khate si maj but bui. Amende sola thaj gajda. Kana jekhar avile faistuja thaj sigo, sigo . Kana amen ande , jao goda sas strano! Trujal amende Njamci, uuu, kana dama goi! Kana jokhar anen e Sremevi Bajoske havra. Trin haje. Von malade. Von sas gazde amende preko drom. Al von sas ande baza garade thaj ko len mothoda. Pa von len ande ensko khaniri preko nesoski duruli hohade, marde, marde gajda, a men sama moda samo bi meterja katar godaj ensko khaniri. Sar toskar von nabisarde amen, sa. Thaj me aunav kaj mungri de phen: - Danes so si e Radinka, da tu cra majdur, a te trade men ande Roma, te na traden vi tut. A me mungre havreja dav negde kaj neske Rroma, ahav, uvek, ande godaj vrjama, than kaj me mungre Ruica beljem. Thaj khote godala Rroma gai thode muj, aj gndin, litrin. Marde len dikaj kamle, thaj trade len thaj mudarde len. Kana jokhar, a pe khaniri astarde jehe Jovanovie, akhardol Milivoj, vo sas lesamno pe khanir. Thaj astarde le kaj sol. Vo sas valda kaj hori raa thaj astarde le kaj sol. Thaj vo, ore buholas pe. A e de leski sas, mungre dejae pe anga beolas... Ga nabisarde amen e ustae. A vo dal prekal amende sargod, prekal o idipe godoa utavenas peko a pala leste ustaa thaj phen: - Ajde akana te phenes Ko si de partizansko jel Rrom. Mungre da sas duj haje, deuduj-trin br , a vo sas ande partizaja, a darajli inaren amen ande Rroma thaj inaren amen, sar onda kana ve vi e havren hajen lenas. Sas o Savo Cekati ...havren godalen katar deiduj-deutrin br inarde za e Nemako. A vo avilo, ore godav thaj phen: - Kava Romalen. Kana alada le koa Njamco e puka ande zeja, a vo, jao de mungrije, toskar vo mothoda so danglja thaj so i danglja. A leski de beol mungre dae, aj phenes ande anga. A e de mothol: - ore mungreja! A e de phen: - Kurtu o ore! phen sar dikhla kaj sem me Rromnji, i darajlo lendar nego dikhla kaj sem me Rromnji! A godaja Rromnji ahol, so erla. Ga kaj nakhlam. Jokhar akhar kova kole thaj kole i danav godala alava, cra sas nervozno. De pe jek rig, de kala pe aver rig. Delisarda kas za e Nemaka, kas... toskar sas vi heja vi Rromnja. Danav kaj sas Mileva Krunieski Vladoski Rromnji thaj so me danav, koja Drljoski he, a me samo dikhav pe mungri Ruica thaj davla ui, te na gndil kaj sem me he thaj vi man tradena, a e hori ahola mane. Jokhar koa Bauer sas andaj Ruma, Njamci, phenasa vabuja, thaj von mothon: - Ajde onako, man si hori mek dav here, a e de jekh, voj nesar sas majpae, la si orta, sostar te bilo kas al orta ande Nemako, a mungri de goda thaj lil nesosko sasla za o dad kaj vo er bui, leski slika, kana vi ka si munro havro thaj me la naav. Ga inkljistam ande porta. But von ahile godav e. Natik ni dama goi kazom sas, lesa ma man Devla. Kana, ahili e tetka. Ga phen e de: - Da phejo here thaj sar dol tu o Dol! Gajda kaj men godav drom ahiljam saste. Kana nakhlja neski vrjama, pa nas ni hon e, toskar pale aven, roden Kuzmano Maletie. A Kuzmano, vo sas ande mesno zajednica akhardolas, ande privatno her. A, roden le, a von nale ande baza. Saslen ue ka neske, thaj khote garadili e mami Gina thaj o papo Kuzmano garadile ande hu! A e de, jao te pule, kaj kala amare vabuja danen gadikane. Te pule le o Ljubia goda phenla, thaj so toskar erdam. Joj, a partizaja mudarde jehe avre. Si e partizaja vi e Romen mudarenas? - Mudarenas vi e Rromen. Toskar trade dosta Rromen, men crda amen, kaj sas amen havra. Ga nesar crda amen. A khotar naen kaj san Rom, katar naes kaj san terno. Pe ljubav khonik i gndisarda, bar i me. i gndisardem kaj sem me terni, katar deuohto br. A khote sas mane o havro khote thaj khate efta-ohto hon kana trade amen, vi de so me danav kazom barilo. O dad, so erla, vo khote mene natik bihal love. Neg bihal pe godala aanuja. Sas strano. Natik sa ni dama goi. Kana goda nakhlo, munro dad sas khote trin br. Ande tarto avilo. Munro Rrom mulo. so era toskar. orpe. Pa aj motho sar udajisaljan palaj goda tumaro jekhto Rrom. - Akana bolda ma palpale, katar o teljaripe. Mane samo mothol koja Nada, sar amali, phen: - Tut volil o Vaso. A me le ve volisardem. Vo sar jekhto sas vi ukar, dihes le pe slika. Naj sema ni me gadno leske thaj ga men dikhasas amen. Nit vo mane avilo te umidol man, nit me leske. Samo, me izdras kana sas vo ando idipe. Vo danglja te ilabol ande prima, tambura nesoski. Men khote drmoasas amen, hela sas. E, ba sas goda mene toskar ukar. i tromajam te da ande sala. A sostar i tromajen? - Katar aven kola saje naj amala. Katar tromajam te ida amen. Cra branisarde e partizaja bare. Sas khate, so me danav, neske propagadne. Danes, sar vi sajek, neko volisarda te hohal, neko ga,. Maj but darasas kana aven duj, nesosko Mile ngalo ande Hrtkovcuja thaj nesosko Joco ande mlina hrtkovako. Von ele kaj nesoski Vera khate, la sas havro, a o Rrom sas lae ande Nemako thaj voj leja etol, jertisaren, suta leja. Sar goda akana te phenav, te na phenav kurvisajli. Thaj men, mungri de ba, ori si, phen: - Saveta, ajde te vozis ma ande Hrtkovci, dobija gono aro. Kaja mungri bokhali, ori de, thaj phen: - Natik men ga, Vero, ivendeski vrjama. Man si grasnji lahi thaj saunice, al aunena e partizaja. Phen: - Na daran men dasa bai te ina aro. Kana von ele, a mungri de sas vi majdur, a von khote so erde latar so me danav, jokhar dal e Vera lija aro, svega so kames. E, godaj rjat mudarde godale Vera. E, posle mungri de i tromaja te dol svato khanika. Ni e partizanonca. Voj daralas thaj lesamalas o trajo. O Vaso si tuce jekhto rom, si ga? - Si: Kana pindardema e Vasoa, vo man volilas. Pa men dangljam kaj jehe avre volisara. Vo danolas te ilabol, me hela khote po sokako. Ga, idinjajlo o idipe. Toskar koa phen: - Na ilabe goda! Koa so me phenav goda vo ilabol. E, kana samas ando idipe, pa vo prekal aver mane phen sar vo man volil, khote kova-kava. i me leja tromajem, nit vo roda te men maladija, te trajisara. E, kana me udajisajljem mothol tue leski de. E, munro Vaso, anda he! Cra erda khote so phendem ve, veera, raija. Sas, te somaj sig te na e Njamci astaren amen. E, ga sas. E, toskar dejorije mungrije: - i trubujan pala leste, vo si but oro so me danav. E, posle vo mulo. O maripe amen dijam gata opa sastipe thaj zor. Thaj ga, ve mungri Ruica, kana dija gata o maripe, voj ve teljarda e pungreja. Kana me bijandem mungre Ru]ica, sas samo sokra thaj ando gav jekh romnji. Kana voj avili, a po sokako Njamci, phen: - Ej, danen kaj tumene phabol e letrika. A e sokra thol e eranda thaj phen: - Danes so, daral mane e bori, ga te danen kaj naj goda e partizaja thaj kaj i erpe sogodi, makar so. A amene sas o aruga, bari bui partizano, trito her amendar. Thaj von astarde vi e aruga thaj so me danav, godala aver. Sas khote dosta. Sas nesosko List, akharenas le ga. Thaj ga kaj goda aruga inenas amale, a me semas terni. Thaj ga mungri sokra sa bahtali. Katar si bahtali kaj sila unuka, katar rol palo havro. i o Vaso i dijape goi hora. numaj, posle so erasa.. Me kaj de, kav dad, so era, kaj da. Akana godav phral vi barilo Ljubia mungri manol vi vo te momil pe. E, pa redo si te lol romnji. Thaj lol Rromnji ando Tovarniko. E, toskar goda vi e racije nakhle. So ala, koa cra bahtale karing-koring. Ljubia munro sile hori. E, toskar erasa svaturja. Toskar aj. Soske si amare obiajuja kana si svaturja? - Danes so, me das ande romane svaturja. Me aj goda mothav. Men najsam ga. Men sam naade. Nali e bori, so me danav. Lahe volja, lae. Naj lahi volja. Sar kana. A me das ande romane svaturja. enisarda e haje nesosko Dule Rrom thaj akana si dudo o Bane Rrom.Khonik i phen kaj sam Rroma. Samo eke ga, kana kogod phenlas gada si Rroma. A ko si mane Rrom i danav ni me, ga sas. Ajde te phenav tue. Goda sas oma posle o maripe: Radinka ande iatovcuja, sar me le auarav. Dasa ande Vojka, a me dikhav, so e sokra inar. Inar nas gono, neg arao nesosko. Plus tar mangre. Pa so tu phen Dule, inares tar mangre? Phrala, pa moda ala cra e havrene te han. Thaj samas amen dosta, mungre amale, parne, kale, a kurle, me i danav romane. A von, kana elam ande Vojka palaj he, a voj terni. Mladoenja terno, a e he vad]i maj terni. A kazom sas len br? - Phare te saslen deutar br. Voj deutrin a vo deutar. Thaj von, sokro thaj sokra, a e piri bari. iradol nesoski supa... kova tuano piri. Makar e avlija. Thaj so ereja, lahe si vi goda. Men bokhaljam. Ajde akana te halpe. A o sokro anda pre nesao e bakhri thaj mangro. Samo leske falisarda. Sas maj but idipe neg so o gazda phenda. Thaj ga amen hela, a avri herora cikne, natik te crdestu. Te men ilaba: - Poin, Brao, na ali Banka, a lai de i dol e hora. Phen: - Terni si. Thaj ga goda. Zamalo te na maren pe. Kala amare svaturja, pa kaj dasa bi e bori. Ladavo. O damutro phen: - Kazom love dijem. Pa i danav kazom dija ien, pa aro, pa piperja inkalde. Thaj ga sas godala svaturja. Amene sas ukar. Men heldam. Druijasas amen e themeja. E muzika sas lahi. E Rroma si sviraa. heldem me. Al kana bokhajljem, natik ga helas. A von, line, e Rromen sas loko vordon tha gra. Toskar nas vordona thaj goda. Thaj phenen mane: - Pael, pael. A samas pand-ov al i dangljam rromane, vi parne vi kale. Pa si pael o Dol tut, phen koja jekh kaj prevodil te hela. Maren e Rroma, e kandijenca, mora te hutes vi te najsan bahtalo. Thaj ga men nakhljam. Ajde akana te ha. Naj khate ni tijarja gadii. Me dobi nesosko tijari, vo pial. Phenav, so akana. Me maj sig hav. Bokhali sem. Maj sig hav, dok i pial. Hasas, kazom haljam te haljam. Kana aviljam here khate kaj kav sokro naj khani te ha. Khote kaj haljape goda si. Thaj ga kaj von khote trajisarde, so me danav. Thaj von posle eletar. Glavno kaj amen erdam e svaturja. Thaj me so era kaj da, toskar i udajisajljem posle o Vaso. Terni san thaj o phral kamol te lol Rromnji, e de kava-kova phen: - Danes so Radinko, tu le rom. Pa kas akana enija. Pa sar kaj sem me, i gndi ukar, gndiv lahe trajil, naj kasavo. Khanikas i voli. Kana jokhar al e muterija, neski Drinka Stepanovi ande Kraljevci phen: - Si nesko Rrom, e Rromnji si tradini ando logori, ajde phen te me lav Rrom. A me jedva auardem. A kazom toskar sas tu br? - E, sas ma bi thaj duj. Thaj goda sas, ajde te me lav Rrom. Naj havra, naj Rromnja, akhardolas Novo Aleksandrovi. Tradine leske ando logori thaj so me danav, purani de. Pa mek la. A toskar sas phuveske idimata. Phen e de: - So eres ande phuveske idimata? E, me ba ga voli. Dav me, thaj vi me ande phuvae idimata. Ga eljam men ande phuvae idimata.. Thaj venija amen thaj khote bijanav hori, akhardolas Julijana. Thaj me volijas la pa nek al vi man, kate sima Ruica, kote ... thaj naes e Devleske phenav. Kana godav munro rom volilas te kartil pe. Volilas sa kaj khonik i. Thaj vo dal te lesamal e grasten khote pe karte hasar e Trudone. A man tradol ando gav te dav te erav bui, te le pravarav, - Da, phen, kaj ire Rromnja. Sas khote ande Buanovci neske duj-trin Rromnja. Da, phen, mang sogodi. Me natik mangav. Me phenav: - danes so tu i kames te lesamas goda kaj zaradisara, a me so eras tu dijan pe karte. Me natik ga te traji. Pa phen vo Kana natik, natik. Thaj me av thaj mekav godole havre kaj sokra. Me ande mungre trajo... Kana me meklem godale mungre havre, so sas la duj hon. Vo i lja khanika dogod me i inardem e havre. Lja Rromnji nesoski thaj anda lako havro. A e sokra, kana me inardem e hora phen: - Mek tu kana vo anda lako havro, mek pravar vi iro. E, goda munro havro trajisarda duj trin hon thaj voj mer. Me gadii rujem kaj si mane ao, gadii me phendem naes e Devleske man te na dav khote te na maren ma thaj svata gndisardem. Godala bi ukar, i trubujem khote te dav, eke kaj danglem kaj si vo Rom. Vo dan vo romane thaj so i dan. ikamol te er, dol pe lila. Sa makar so.. Pale semas me neske de br bi Rromeste. Das te eres bui po phuvjengo imanje thaj ande nadnica kazom zaradis. ore trajilas pe. eljni samas sa koa so si ukar thaj mangro. erko kolompiri, fosuj, o mas hasas honestar moda jokhar il nijokhar. ines opa kila mas, i danes dal te ... Toskar trajias korkore. O sokro mulo mane. Korkore trajias ando her kaj limorja. E, khote sar terni so era, dija mane, merne haje, thema. Natik te na lijem. Al i lijem te hamima lene ando trajo. Goda lesamasas but vi me vi von. Neko danglja, neko i danglja. Si, naj, kazom lene kaj si, gai mane kaj naj. Kaj inisajlo vo. E, i maj but aveja. Akana koa kaj naj enime thaj ga me akhljem o trajo... E, goda sas mane dosadno. E, akana me pale udajiama pe bibah. i kamav maj but te kurvi ma, ikamav majbut. Naj mane ukar ga o trajo. Phenen si ando Brestai jekh, sile duj havra, e Rromnji leski udajisajli. Lahe. E, goda man trubul. Znai e Rromnji udajisajli, goda si korkoro manu. Nikola buholas pe. Kana me khote, leja trajisardem br e, i erdam havra. Kana posle me aunav, vo dalas te maladol godola leske jekhto. Akhardolas Jovanka. Pa so si Nikola? A so falil, phen. Mane goda cra nas pe volja. Pale nakha men duj br. Pa mek la, mek dal late. i voj te na lol koa. Anel la vo here. Me ga goda phenas ande komendije. O beng inarda e komendije. Vo la erda havro. Naslen cikno havro dok me i eljem. E, so era me, pale av ande Buanovci. Sas ma munro her. Goda o sokro meklja mane. Mulo thaj ga posle o Rrom, godaj kolonizacija... Katar dujto Rrom? - Katar dujto. A e he udajisajli mane ande Ruma. Akana si voj khate ve deuohto-deuinja br thaj voj lol Rrom. Thaj vi voj malalmakar so thaj voj avili khate. E, akana danes so, Ruice, kana si ga. Men ina her kaj dobisardam sar kolonizacija. ina katar o dad her. O dad naj e havrea, toskar boldape o hao, a me phenav: - Me ava khote tumende. Thaj ga indam o her.E, voj toskar so erla, kaj dala, voj lol Rrom. Phenav tue kana voj khote udajil pe, isto ga vi godav lako pale sasle neski he thaj voj bijanol vanbrano havro. E, Devla, sa makar so. Kana voj eli, vo ida pe godale leske ha thaj akana tradol mungre hora. Phen: - Man si hori kole hora, phen. Sostar man andan? Pa phen: - Mek akhardol kaj semas vi me romnjate. Sargon vo sas momko. Dilipe. Thaj ga voj al, khate jekh avreja trajisardam, dasas ande nadnica, po imanje. Patisarda amen. Ga tue al. Sasma nesoski phen katar e tetka ando Nevo Kneevco. Akhardolas Rua. Goda si khote pe rumunsko granica: Rumunuja thaj Maarja. Thaj voj tue phen: - Danes so si Radinka, de tu godale hora mande, pa khote sila bui. Moda khote arahola peske hao. So era la. Voj nervozno thaj nervozno. Kaj dasa, so erasa men. Me phenav: - Ruice so kames tu? Phen: - Mangav te dav. Sas Rromeste. Danes sar sas toskar, ladavo! So erla ande komendije, sas Rromeste. Uh, dav me, dejo mungrije. Dav kaj tetka Rua ando Nevo Kneevco. Cra si goda dur. i danav me ni kaj si goda. A so era, kaj da. Ajd akana kana si ga. Tu mane samo javi kaj san thaj te trubujastu kaj utipe, javi thaj me tue e pota bihala. Ramo mane. Toskar nas godala telefonuja. Pa lahe, phen. Daltar voj. Khote sas sa nesar, so me danav. Vi voj sas ori Rromnji. Malal voj nesosko hao. eli ando hoteli, te malal hao. Koa kaj erda ando hoteli. Sar nesosko konobari thaj von han pe thaj voj lol aver Rrom. Daltar voj ando Banatsko Aranelovo. Goda si khote pae pale kav Kneevco. Ramol voj mane: - Dejo me udajisajljem, pa te kamej aav. Phen, av dejo te dihes man, thaj ga te dihes kaj ahav, hereski sem. Ajde, da. Toskar e karta sas, lahe so me danav... Das ande nadnica za bi-trjanda dinarja. Thaj me dav kaj mungri hori. Akana si voj ve khate, sila bi thaj nesao br. Phe, maladem laho thaj khote sa dav me nesar... Dama goi ba sas 29. novembro kana me eljem te dikhav godola mungre hora. Man nas khote ni fino te furjama. Snaima me kaj amal. Toskar katar e Kela Milinkovi dobi neve cipelja, jo nas phirade. Katar koja Danica Zeevi dobi jakna, thaj man nesar sas haljina thaj me laharama. Toskar sema me sargod hereski romnji kana eljem kaj hanamika jekhto data. Dav tue me, mungi horije, ando Nevo Kneevco akana najma kaj sas 29. novembro vordon. So era akana? Phen, i eren e autobusuja. Nesar man neski Rromnji khote inkal kaj voj trajilas. Thaj phen voj: - Khate a! Khate si samo Banatsko Aranelovo thaj me, nesar inar ma jekh e vordoneja, akana aunen kaj si kombi. Thaj ga me eljem. Me eljem ande godav gav thaj me puav godale tradine: - Phenen tumen mane, sar me akana malava mungre hora?. Pa i danav, kaj si voj?. Pe nesko Sigeto. E, kaja Rromnji si katar o Sigeto, mek voj inartu. Thaj ga me dikhlem godale romnja sar si furjadi. Voj phen mane: - Aun, a tu khate, dav me kaj mungri phen te aver vareso poi. Me gndiv goda si khate pae, kana kova jo trin kilometruja trubus phujatar te das, a me nervozno. Sa gndi akana phenla, ka si lako her, ka si lako her. A trin kilometruja trubus phujatar dikaj lako her. Phen Siget. Ga me aviljem kaj lako vudar. Me thav muj, kas akana tha. Devla! Me thav muj: Ruice! Ande jokhar inkljol jekh Rromnji, cikni thuli: - Ko sen tumen?. Me sem e Ruicai de, si khate mungri Ruica? Pa phen: - E, a me sem lai sokra. Inkljol jekh Rrom: A me sem e Ruicako sokro. Si khate mungri Ruica? E. Me samo gndi so von mane akana den svato? Me mangav te dikhav mungre Ruica. Kana jokhar inkljol o damutro. Ga naisarav tumen. Mane e jasva e bahtatar. Danen sar si. Kana sem me khate, hanamika mungreja te dihes kazom sima gurumnja, te dihes kazom sima bale. Kate telcuja. E hori mungri eli. Von man oma inarde karing ande avlija. Kate uara o tutuno, kate uara alevo piperi palaj fabrika. Lahe hanamike. ajdam akana andre. Kana me andre, a mungre Ruica phen: - Sar san, dejo, dromardan? Arai teljardem oko deujekh sato. Auar kate, auar kote. Sas svakojako. Kana jokhar, a munro damutro sas lovco. Vo elo ando lovo thaj mudar e fazano. Khote e hanamik mothol: Ajde akana te urisara, te iral so me danav. Sas khote jo sogodi. A me dikhav samo sogod urin. Me gndiv: so von akana urin? Ajde me ande koja aver soba, kaj phenen Sovimaski. Kana me eljem, e Ruica mungri beol e Rromeske ande angali thaj rol. Me gndi, kaj men Roma, danes so me gndi goda von kaj sam men Roma, me sem cra kali. Sargod kaj la lesaman mane here, a me akana: - Ruice, so tu roves? Me ga otro danes. Pa naj goda, kurav e da, e hanamik thol muj, mudarda e fazano thaj mora oma pe robija. Oma thejara! Maj sig vo neg me here. E, lahe, ga vo sas ando phanglipe 3 hon. Voj sas toskar kav sokro vi ae, naes e Devleske, sila lai familija. Ando Banatsko Aranelovo putrol munro damutro privatno biindi. Vo khote lahe erlas, mungri hori sas paivali, bi melali, sargod konobarica, sar phena gazdarica, saslen ilabipe, sar kana sas. Sas kanagodi pol cra vi o damutro, thaj vo toskar peol pe gazdarica. Voj naol thaj ga pale pomirin pe. Sas svata ando trajo. Thaj ga bijan voj leja duj hejora. Godala hejora erenas sargod heja. Danas ande sikavni. E, jekh dal ande Kikinda, lol neske buarne, kaj lahar e vordona. A kaja mungri dujto, majterni unuka dal e Muslimanova. E, kaj eli palo Muslimano, o dad sar dad thaj e de dal, me i danav sar akhardol goda prekal e Sava thaj dal khote oro. Naj lahe thaj so me danav, bijan oma jekh havro. Vo i kamolas te er bui . Kaj maladile, sar, leni bui. Thaj bijan hao. Thaj kana si koa maripe e Hrvatonca e Srbinenca vi Turcuja thaj godala so si, me phenav Turci, gndiv Muslimanuja. E, godav munro unuko bai i danglja kaj dal, kaske dal, kana o phral lija e Srpkinja, vo lija Srpkinja. Phen: - so te erav, il te mudarav e havre dolai kaj e Srpkinja bijanda le. Il te mudarav e neako kaj bijandale e Srpkinja. ikam, phen. Von naen ande Nemako thaj khote si akana sa, godaj leski familija. A e hori dal kaj e de thaj akana o damutro si mane ande penzija. Sile, te trubula te phenas kazom sile penzija. Sile 3.500 dinarha. Vo astarda majbari skala, kaj vo inarlas vi e ilabarne thaj boldape pe sa e riga. Sas opasno za e love. Thaj so ala, kaj dala, kana kaja cikni so erla, i dol la o dad havra. E, ande godav lako khate, khote, te voj ahol phari thaj bijan jekh hori. E godaj hori si sunakuni, dal akana ve ando jekhto klaso.... Voj al tue praunuka? - E, praunuka. A o havro dal ando eftato klaso. Jao, e papo erol le. Akana naj vo maj but Turino, akana si vo Acin, e paposko alav. Thaj lahe o havro siol e sikavni, a e unuka sargod horai hori, er ando birto. Ga von akana ahile mirno. A me so era, kaj da. But drom ramon mane, akharen e telefonoa. A me ve purajljem thaj natik ni dav, te dromarav. Dosadno si mane, von aven kana aven. A me so era, kaj da. E akana kam vi me lav Rrom. Po trito drom? - Po trito. Aven mane nesoske provodaije kaj sem me ve hiome najsem ni za e nadnica. Naj goda maj but koa. Maj but hudenpe godala hemiski sredstva thaj so me danav sar sas goda. Thaj najsem me maj but za e nadnica. Phen mane jekh lahi amali: - E, si jekh ando Tovarniko. Te les Rrom! Kaj da me phaine korako? Kazom sas tu toskar br? - E, sas ma ovarde thaj tar br. Kaj da me akana ande mungre br te me akana lav Rrom. Phen, laho Rrom. Veli Ana, Rom danes. Goda lako nesko amalo. Phen, laho rom, te merav me. A me gndi sokam meres, devleja! E kana si laho, kurtu vo, lele tu. Man i trubul! Kana vo dan romane, me i danav thaj ikam te biinenma e Rroma. Ma laho Rrom, te merav me. E me i kam akana, i trubul man. Ake tue godav rom. Thaj kana buljarda e va me gndiv: E, kav va kana alal ma ini trubul te alal ma, lahe si te samo nahol paa mande, me perav ando nesvesto, gata. Marma, me darav katar o maripe . Me khote aviljem kaj amal, provodadinice Ruo, kurtu o, dad ajde, laho Rrom, kasao si, kasao si me phenav: - Si laho. Phen: Si. Phenav: - Lele tu, a man de e Stanoja, me voli e Stanoja, le danav, a godale i danav, kurtu vo. Kana le si Rromnji thaj bare haje. Marenle e haje, so ala manca. Avena leske havra thaj marena vi le vi man. Phen: - i danes tu! Laho Rrom. Vo er bui. Danes. E Rroma kana eren bui si Rrom parno thaj ga laho, toskar si vo buako. Phenav, so er mane, lele tu; voj dal; kures goda. Dantar von. Jokhar ake al tue godav Rrom. Anol le o Stanoje. A o Stanoje oma inkljista. Kana vo man meklja leske, devleja, sosko si goda manu, i alada o plafono e oreja. Me gndi, devleja mungreja: Phenav: - Danes so amal. Tu ukar da here a me tue ramoa. Akana si tu autobus, pa da ukar here. Znai trades ma. Tu kames, i kames, me lenca natik. E haje marde ma, ande Nemako e heja dan. E Rromnji er vune lole, e bal mahol. Diljajli.i trubul ma. Ni me la, ni voj man. Vi me eljem. Jekh ivend trajias ande upa, sastruno vudar. Me i tromas ni te astarav jag. Natik posle inklja avri. Me asav. Danes so amala, da tu tue here kaj i Rromnji. Kana si ga, me dav. Kana i nakhlja goda, dama goi, sas deupandto novembro, avilo munro momko. Akana me puljem. Si khote amal ando Tovarniko, von sa phenen maj but neg so vo mane phenda. Goda si them mato. Len lestar e poin, poin lahi. Voli me poin phen: danes so tu le mek ando her. Goda si je fino Rrom. Thaj ga, ajde lahe. Jokhar, ake tue munro momko. i me ni ramosardem. Phen: - Danes borije, me aviljem. Moda tu ramosardan. Kala mungre bi lahe lije o lil. Me aviljem te aunav ande tumaro muj: e il i. Aun amalka, man sas ve jek momko kaj alas, thaj haljem o ladavo leja. Dosta si ladavo. Nesko raj ande Nikinci, katar o poligono nesosko. Sar akhardol, te dama goi, nesko Stanko. Raj e mana. Pa akana vi tu. Preko o oro si mane. Phen: danes so borije, ga thaj ga. E, so ljem te phenav? Kana godaj amal phenda mane palaj leste, pa phenav: danes so, tu amala a. Pa phen: - si me te ahav, il godav iro poligono. Phenav, tu. Vo jadno sa bahtalo. Sas vi smeno. So akana. Kana godav e, a munro amal preko drom kuolas kuruzo. Dav me te erav, sogodi semas udile. A munro momko ahilo here. Gndiv me ande mande: akana kana avili e rjat, me da ando komiluko thaj sova, a vo dihola kaj naj sem, thaj dala here. A mane phenen e amal: - E, Radinka, auna ga. Dikhljam godale Rrome. Me sema hasardi, mudardijas. Phenen naj loo rom. Ako si laho, mek ahol, te na ala laho, e porjalenca tradasale. E, kures le, nikad e porjalenca i baratujisardem... Av me here, munro momko paljol. Rovljardo! Me gndiv kaj vo akana avilo kaj Radinka, phen: - Danes so si mamjie natik vo mane phen Radinka, mami sem, pa so. Phen: - Danes so, sas e Rua khate, erda pe ande bui... Rua si telefono, te na sogod akharde ire kaj roden tu. i, phen, rol o Rrom. Kaj vo haradolas sar domaino. Me phenav akana: - te ala tue bi bah kaj aviljan, tu da ire hereske, bolde tu. Naj goda, Rromnjije, mamije mungrije, neg sem me kaj munro her, mungre amale, munro orpe, mungre amale katar e sikavni, mungre ... A vo erlas sargod ando vo, hinolas sar god katohindo nesosko, so me danav. Phen: me mekljem mungre phralen, munro her. Pa me eljem ando them. Ladavo te al lendar, te dol o Dol te na al len bah. Me ga e romeja das svato. So vredil akana mora vi me te sov leja. Kana me paljilem, khani vo mane. Samo mothol sar vo khote patilas. Danes so, me najsem ni muko ni ensko. Pa man ini trubul majlaho, tu san, phenav, patilas but, a vi me jo maj but. Thaj akana men aj sar amale te trajisara. O ternipe nakhlja. A tu av fino te na asan e amal. Tu dihes kaj sem me makar o them. Tu av sar domaino, sar Rrom thaj so er men akana, ljubav nakhlja. E, te nakhlja tute, mande jo maj sigo. i trubul goda men. Samo tu av fino thaj mirno. Te na aves mato, te na phaes, kues e da, e dada e amalene. Phen: me godav ni najsema. Lahe. Kana me khote leja neski vrjama trajisardem dikaj 29. novembro, khote sas vi Kulunda, vo phen: danes so, mamjije, trujal e Kulunda, me i bea te na erav, phen, najma ka te mudarav e gadija. Kaj si gadija? Phenav. A vo phen: - Pa goda ga phenpe kana najma ka natik mudarav la ni kana dikhav e gadija. Thaj phenav lahe, ajde akana, me darajljem. Phen: malav tu mane sogod te erav. Kaj me malava tue te eres. Akana ande Kulunda. Kaj sanas kana erlas pe? Phen: danes so, me sem katosea, man naj ni tover, man naj khani. Pindarama vareseja themeja saje si te laven e kanalja, te hinav neske panjuja. Me gndi sosko si ka rom, kaj inkala e panjuja akana pe kulunda. Phen: - Me sem goda Rrom kaj volil te er bui. Me boldama thaj molima. Phenav, Devla naes tue kana si kasaje kaj manen te eren bui. Thaj me dav kaj o Sremevi Lazari. Phen mane o Jozov Savo, kava, phen: - Si kav Lazaro khote njiva 2,5 kilometruja, si kanali te lal. Jao kana o papo munro goda aunda, phen: - inar tu man kaj godav gazda here. Danav me kaj si lesko her. Dastar. Men kaj godav gazda, domaino, sile radijuja leske danes sar, baro her. Oj Rajka, si goa iro kov papo. Ju, mane ladavo. E, Lazo. ajde andre te pen raija. Danes so, Lazo men aviljam, kamol munro papo te lal iro kanali ivja, phenav. Samo te leske godala ka aven. Thaj munro papo tue sikada pe, pogodinpe von. Samo sikav tu leske o drom, phen: Danes so, e njiva si khote thaj khote kav Brestai. Danav me kaj si godaj njiva. Kaj uprija khote, pe levo rig. Thaj ga da men, munro papo phen: - Danes so gazda, jertisar, me kama moliv tu, man naj, mangro ina sima love, a najma slanina. U, si slanina, mothol o Lazo, al e slanina si katar o lano. A me voli slanina, me kama mekav o peko mas, kana dikhav slanina. Phen: - Danes so, ake tue slanina! Lol vo gono katar o eeri, koa andral thaj thol sigurno po metro. i danav vorta dal sa 10 15 kilograma, so me danav, i merisardam. A me sem bahtali kana me hav slanina. Mane hal pe slanina. i danav ni kana haljem. Kana dav pe njiva avreste. Thaj ga vo inar here thaj vo oma: - Ake, mamije, te sikaves mane. Koa cra golomrazica, tu tatareja: gndiv me kaj me tatoa, ivend, Kulunda avili. Phen: akana me tue era, vo marol tar kocuja, lahar ga sar nogarja, me khote beav thaj vo oma hinol sargod e kosa te kosil. Ake tue, de jag, ka tatar e Devleski volja. E, me tatiljem, kana has! Inara men mangro thaj paj: - Na te al udro o paj, tho paa e jag te tatol! Vo er e tovereja sar e kosa. Me gndiv: o Devla, si ka uvek ga buarni il samo kana me beav paa leste. Phen akana men hasa, vo oma po ka, peol slanina, sar vo goda dan ando vo, me goda nikad i dikhlem, paj simen. ajlija, pija aj. Me beav, vo hinol koa kangro. A o kangro, devla, majbaro katar duj meterja. hinda, avilo kaj bare. Lija tover katar e gazde, man nas tover. Kaj si mane tover, si ma koaja. Jokhar dal jekh Rrom vordoneja so eres Moko a munro papo dan rromane. A ka, i kamol te dol svato romane, poto me i danav. Phen: - Ake, erav. Ladavo te al tue, tu eres khate avreske romnjae, a irae o her mekljan. A mungri hori lija ire havre. Phen: - Kurav e da thaj e havreske thaj e horae, mungre havreske thaj e horae! Jaoj, akana marena pe e Rroma! Ka munro ikamol te mothol rromane, me goda danav, ame phenav leske: - Jao, Stevo mek tu godolestar, goda mudarda e manue, na leja! Nesko Bane Rom. Phen: lahe, boldol pe vo thaj er. Daltar goda Rrom. Thaj danes so, dosta tu erdan, ajda here. Kana men aviljam mungre hereste, o papo sa bahtalo: - Ej, akana sima bui, phen. Sar trubuja sa hinda te al dikaj thule ka. Thaj goda hin, beol thaj ga godav Milano Lazarev havro anda amene phedo gono ka. Danes so znail ande koja vrjama ande nevo br amaro aneja ka. Goda sas pala mande utipe. Posle kana avilo o milaj vo korkore lja te hin e ka. O them akharolas le. Kate er, kate inar o sulum. O Rrom sas te mothol pe natik, natik al majlahe. Khote al leski hori, phen: primijala? Sostar te na. Al jekh hori, al aver, al raa. Thol muj o Stanoja, munro amal, navodija, phen: - Ej, phrala, ake avili i hori, a munro Rrom utol mandar thaj daltar. Nit vo phen, naj le sato, duj. Me utav, ajde me, kana khote lesko damutro thaj hori. Dav me, lahi rjat lahi rjat. Savo si ka i hori. E. Me sem e Savoski mami, me korkore sikadijav, khonik man i trubul te sikavol. Ga me khote dijem svato. Jokhar me phenav: - Aun, Savo, si goda i hori? E. Si goda o damutro? E. So eren e havra ande avrsko her. Ajde tu inar e havren ande amaro her. Goda von aven, sa maj ukar. Sas, dan. Posle avenas bi melale. ini ni le marenas thaj vaarenas. i ni man.Thaj ga, munro papo: al jekhto, poin, o papo an e poin. Danes so, mamije, tu in e love, a man de samo o odresko. Thaj me trajias. umidas amen thaj grlijas amen. Sas vi kana o papo volisarda te pol, a me toskar, ahav. Me teljarav te baav dok vo i mothol. Kana vo mothol, me daras e marimatar , alala ma, devla, thaj dolma ande phuja. Me crdav e nga. Thaj al vo jokhar, toskar sas dujto br, Kulunda, Devla. Po Baindan an isto, katar nesko Stevo Amerikanco, ka kaj kreisarda. Ma sa e amalenca idinjajle. Alal tue, Savo! E, akana men phena, vo sas e amalenca ukar, sar kaj danenle sa. Aver e, jekhto e Kulundango, me av ande khaniri, vo khote, ruko sas, so sas sas. Kana vo: - Ajde te men ana ka. Na, Savo, Kulunda si, sar ka, koa so si veza poloe. Ajde me inkalav litra mol pe klupa khote ana men, a me samo ilabav: - A dik munro manu matilo katar e raija. Vo phen: a, a, gndila o them kaj sem dilo, kaj sam men dile, mate. A me: A joj Savo, eeri oro, naj he kasa i sutan. Phen: - a, mamije, na, av dili, phen, aunena tu e amala. A mane i ilabol pe, me samo gajda te goda al fino. Thaj ga men trajisardan tar br thaj ande pandto munro papo nasvajlo. Thaj so sas, ajde ande bolnica ande... pe koa, sar akhardol, po Venco. Akana phenen sar goda khote akhardol, ajde khote te sastaren tu , kava, koa. Vo dobisarda rako pe plua. E, naopako pa goda si... dangljem me kaj le i sastarena thaj das me leske, thaj vo mane, sas bahtalo, gndilas pe mande. A sasle khote Rromnji, kaj mekla la. Voj, ni leske havra i ele leske ande poseta. Avilo vo here, vrjama, kana von phenen ajde, mora pale te boldol pe. Thaj me jokhar aunav munro Savo mulo. Te danes kaj sas mane ao. Vi ae si mane bi bah katar lesko lahipe thaj meklja mane bari uspomena, erda mane katar o sokako sastruni ograda, inda mane televizija, laharda e pendere, her, koa crepo, odako, mas man ni odako. Goda sa erda thaj mulo. E, kana vo mulo, oma khate e Rua Stanojeski, i dangljem ni kastar sas le telefono. Oma godaj Rua akharda kole havre kaj sasle vi ande jekhto brako vi ande dujto. Al o havro: dane, dane, dane romane. i danav me, Devla, kamol jo man te tradol e herestar. Me gndiv ande mande so ala mandar, naj man khate kaj te rov trujal munro papo. Khani. Thaj ga, erdam sa goda. Munro papo dal. Ande Buanovci prahosardem le. Thaj kana goda nakhlja opa o br, me vazdav leske spomenik, vi te ava, sar zajedno, cra maj bulo spomeniko. Thaj toskar las e poin leski, posle o meripe, goda sa. aj godale lovenca kaj las pe leste, al me aj dijemas mungren havren, mungre Ruicae. Me sa goda erdem gajda, natik khonik er majlahe, kaj goda zasluisarda. E, Da, po gor sem korkore, so era. a delisarasas e poin, me thaj godaj leski Vera ande jekhto brako. Ga la sas opa so si steknime e imovina. Te me venisajljem leja, vi voj si sar bi venime al si steknime imovina, ga kaj voj e dromeja katar orta sasla opa. E, posle me aunav, naj ni duj-trin hon sar muli vi voj. Thaj akana nahol opa, akana si man sogod preko milja dinarja. Kana najtu ando her khani. E havra utinas ma, mungri Ruica. Na, edo, tu uti maj but man, man si akana, te furjava ma, te poi ma, a naj sem neski te vareso kamas, te me khate inav neske bare stvarja, ku. Numaj, so akana aj te mothav, aj te mothav pale naes e Devleske. Dav sar vi aver Rromnja, kana aj thaj so aj... A dujto, akana me pale kana kam lav Rrom. Kama les Rrom pale? - Lav pale kana alas nesko laho Rrom, lahi poin, al na te vo al ando her. Te al ando her sar kaj sas o Savo thaj al makar sar o Savo. Tetka Radinka so tu gndin ando puranipe? Dikhav trajis korkore, ahilen korkore. Sar si tu'e akana? - Te phenav tue jekh: jekhto, sasti sem, a voli ga... Maj but sem bahtali nekasa, makar te al vi amalenca il mungre havrenca.... ito. Maj but godoleja trajiv. So itos? - Lav me katar e amal vi nesko Bazar. aj goda te al katar duj-trin br. Ili Politika. Me khani i prati, al voli te ito vi romanuja. Samo si mane ao kaj i das ande sikavni. Natik naj ma mogunostuja. Munro dad sas moguno te bihal man ande sikavni, al e de i dolas. Dijem gata trin razreduja thaj goda sa lahe. Vrlo laho. Naj sema maj lahi. Siilem latinica thaj irilica te ito. A bi bahtali sem mane kaj natik majdur eljem ande sikavni. Phenav tue zbog e de. Voj bijanda havro, trubul voj te dal te er, a me lesamo e havre. A, dosta tue trin br. Danes te itos, ramos, i aveja sikavni, phen mane. Sargod kaj me natik aviljemas sikavni. A goda kanagodi gndinas: pa so, ensko havro aver her. Ajde akana tu karing irav thaj tho, lesama e havren thaj lesama o her. A akana si mane bi bah kaj natik dijem gata thaj vareso ando trajo. A majphare si mane ka kaj ahilem korkore, ande kala br najsem ni kaj havra. Te inkljistem po sokako, khote po sokako koa aunda, koa phenda thaj me sogod phenav. Thaj danes kaj si mane but phare thaj nervozno sem ande godala razloguja. Obiil tu vareko kanagodi? - Pa but phare, retko kana. Khanika i haljema. Kaja preko o drom bori, voj cra maj but obiil ma. Toskar men cra da svato, cra si vi khote komendije. Me phenav lae la naj sokra, a sila sokro, phenav: - an tu le katega, vi ga sem korkore, thaj ga cra era komendije thaj ga nahol e vrjama. Inae, phenav tue te eljemas ande sikavni, sar kaj lijem thaj ande godaj vrjama i poindolaspe, kana me das. i trubuja ni bari moda, ali eke ande jek va mungre lesamanas ma, a ande aver upropastisardema. E, kana nakhlja o maripe, sasma horori. Voj ve sas pand-ov br. Avilo o dad ande Nemako, munro Rrom mulo, avilo jekh than, i me toskar itoas, itosarde neske sikavne. Me sema lahi vi e sikavnenca vi e sikavnenca, volijas te dav pe helimata thaj spidasasma makar o them. Phen: - Ajde te era helipe, ajde, me khote te helav. E, phen, Radinka, tut si zor, te me tut preporui ande radijo stanica. Me samo poradem e jakha. So, tu mothos, te me dav ande radijo stanica? Phen, kaj godav iro krlo thaj o taletno thaj vi kaj danes te itos, danes latinica, goda sas baro, sar akana kaj situ fakulteto. Thaj me phenav e dae thaj dadeske me sa bahtali, danes. Kamav. Kana al posle e sikavni, jeha lahi kaj khote amenca dalas pe helimata AF-a thaj ga 8. marto, phen: - Ajde tu, Radinka, akha