A 600 éves Dobsina

5/7/2018 A 600 éves Dobsina - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/a-600-eves-dobsina 1/250

N n t é z U t a y F W r á



6OO

132C-192G



EMLÉKKÖNYV

OBSIXA

TASAIVA

i:vi u

ALEZREDES

I£OMVVIWYOJ*I»AVAAAPODY



DOBSINA ACMA.

Dobsina, az ősrégi királyi bányaváros, hatszáz eves életénektündöklő felét a föld alatt élte át, mert ott van a világ legcsodásabb

jégbarlangja és ott van a világ leghíresebb kobaltbányája.

Őslakossága német, — mint ők mondják: buléner, — abból

a németségből való, amelynek faji kiválósága akkor gyullad vakítófényre, mikor magyar szél éleszti tüzet.

A trianoni diktátorok, akiket olykor azzal gyanúsíthatnánk,

hogy gyönyörűségük telt a kezükbe adott népek gyötrődésében,

északi Gömörí is letépték Magyarország testiről és Rákóczy feje-delem hősies fegyverkovácsait, akár a vásárra hajtott nyájat, elal-

kudták Prágának. Hogy miért éppen annak, azt senki sem tudja,maguk a csehek talán a legkevésbbé.

Amióta cseh zsandár csizmája tapossa a Sajó völgyének gyö-nyörű földjét, azóta csendes város lett Dobsina. Az ősi és dicsősé-

ges céhek szerszámát rozsda eszi, mert a prágai gazdasági politika

céljául tűzte, hogy az egykor gépek zakatolásától és üllők csengé-

sétől hangos magyar Felvidékre a temetők csendje boruljon.

Ebben a tragikus korszakban virradt rá Dobsinára a hatszá-

zadik születésnapja. Buléner polgárok, akik a cseh Heródes kor-

mányrendszere elől Csonka-Magyarországba menekültek, elhatároz-

ták, hogy méltó formában megülik városuk jubileumát. Jól teszik,

és joggal teszik, mert Dobsina szive, az igazi Dobsina szive, ma

az ő keblükben dobog. Az Ősi, a szabad, a magyar Dobsina ott

van, ahol a menekültek vannak. A szomorú házcsoport, amely atérképen Dobsina nevét viseli és hegykoszorú ölén ma a jobb jövő-ről álmodozik, nem maga Dobsina, csak annak áléit teste.

Miféle jókívánsággal járuljak az alvó város elé?

Hatszázadik születésnapjára azt kívánom, hogy holnap már

magyar ifjak éneke riassza föl lidércnyomásos álmából; kívánom,hogy a kelő nap fényözöne aranyozza meg homlokát; hogy Ölelje

anyai szivére a bujdosásból megtért gyermekeit; hogy érezze bol-

dogan, mint indul meg sziklatestének tárna-ereiben a forró élet,új századok munkás, magyar élete.

HERCZEG FERENC

a Revíziós-Liga elnöke.



EXÖS2SÓ. „Egek! — tán tiltva nincs hozzátok szótanom —Hagyjátok meg e két csillagzatot nekemAz élet tengerén.Remény, emlékezet indítsa telkemetS ha ez leszáll, amaz derüljön ékesebbLánggal hajóm felé." (Vörösmarty)

T^oszorús k ö l t ő n k e z e n s o r a iv a l s ó h a j t u n k f e l , m i d ő n v á r o s u n k^ *• m ú l t j á t és j ö v ő j é t i d é z z ü k s z e m e i n k elé. Milye n vo l t városunkmúlt j a , a n n a k h ű e l b es z é lé s é t e z e n m u n k a t ö r t é n e l m i k ö z l e m é n y e i b e n

o l v a s h a t j u k , a m i b e n n ü n k e t é l ő k e t a z o n b a n k ö z e l e b b r ő l é r d e k e l ,a z a m ú l t , a m e l y e t m i á t é l t ü n k : a n n a k a n e m r é g m ú l t n a k a zál lapota — a n n a k g y ö n y ö r e i é s élve ze te i , a m e l y k e d é l y ü n k érze-te i re hat . Fá jó érze t te l e mléke zünk v i s s z a a z o k r a a s z é p n a p o k r a ,a m i k o r a S z t r a c e n a i v ö l g y b e a he g ye s-kőhöz, a j é g b a r l a n g h o z , aR a b e n s t e i n h e z k i r á n d u l t u n k , p u s k á v a l a v á l l o n é s az e r d ő b e n tüzet-r a k v a s z a l o n n á t é s z s i v á n y p e c s e n y é t s ü t ö t t ü n k , a m i k o r a Z e m b e r gb á n y á h o z f e l r á n d u l v a , ott a h e u e r f i u k á l t a l í z le te se n e l k é s z í t e t t dob-s i n a i „ K n e t c h e n t " e l f o g y a s z t o t t u k , a m i k o r a F r i e d w a l d a l a t ti

§ „ N é p k e r t b e n " a k e d é l y e s d o b s i n a i m a j á l i s o k o n v ig t á n c r a p e r d ü l -t ü n k é s az i f j ú k o r n a k m e g f e l e l ő é l v e z e t e k b e n g y ö n y ö r k ö d t ü n k .

H e j ! D o b s i n a a k k o r b o l d o g v o l t , d e n e m c s a k a z é r t , m e r t m i

f ia ta lok v o l t u n k b o l d o g o k , h a n e m D o b s i n a egész t á r s a d a l m a isb o l d o g v o l t é s s o r s á v a l m e g vol t e lég e dve .

N em ü l t ek ide g e ne k a n y a k u n k o n , n e m r o n t o t t á k m e g b á -n y á s z a t u n k a t és v a s i p a r u n k a t a b e t o l a k o d o t t a k ö n z ő pol i t i ká j a , n e mszün e te l te k a k o h ó k , m i n d e n k i n e k a k a d t m u n k á j a , n é p ü n k a m u n k a -n é l k ü l i s é g á t k á t n e m ö s m e r t e . N e m e r ő s z a k o l t a k r e á n k i d e g ennye lve t . Mag a u ra v o l t a b ü s z k e d o b s i n a i p o l g á r ú g y a saját por-tá ján, m i n t ő s i szép b á n y a v á r o s á b a n !

Á m a m ú l t r ó l v a l ó m e g e m l é k e z é s a s i v á r j e l e n b e n e g y f á j -d a l m a s g é n i u s z , a m i n t a k ö l t ő n k m o n d j a :

„Csak összetört hajónk egy deszkaszála,M it a hullám és a sors viszályaA tengerpartra vet."



4

D e a m i s z ü l ő v á r o s u n k m ú l t j a m é g i s b i z a l m a t g e r j e s z t b e n -

n ü n k , h o g y a z ö s s z e t ö r t h a j ó t m e g i n t h e l y r e á l l í t j u k , h o g y a z a zö n é r z e t , a z a z e r k ö l c s i e r ő , a z a k i t a r t á s é s m u n k a k e d v , a m e l yv á r o s u n k a t a z é v s z á z a d o k v i h a r j a i k ö z ö t t i s m i n t s z ű k e b b h a z á t ,a n a g y m a g y a r h a z á b a n f e n t ar t o t t a , a j ö v ő b e n i s f e n f o g j a t a r t a n iD o b s i n a város s z ü l ö t t j e i k ö z ö t t a z t a r o k o n i e g y ü t t é r z é s t , a m e l yő k e t a m a i s ú l y o s i d ő b e n i s ö s s z e h o z t a .

N e f e l e d j ü k e l, h o g y D o b s i n a h á m o r a i b a n k é s z ü l t e k a z o k af e g y v e r e k , a m e l y e k k e l R á k ó c z i é s T ö k ö l y a f ü g g e t l e n s é g é s sza-badság h a r c a i t v í v t á k .

A r e m é n y s é g g é n i u s z á h o z f o r d u l v a p e d i g a z t k é r d j ü k :

„Te csendes völgy a Kárpátok tövében,

7e szülőföldem, édes otthonom!Te lennél most már idegen előttem ?

S enyém maradt a szentelt fájdalom ?

N e m , n e m soha! N e c s ü g g e d j é l e l D o b s i n a s z ü l ö t t j e ! A v i -l á g t ö r t é n e l e m a z t t a n í t j a , h o g y m i n d e n b ű n n e k m e g v a n a b ü n t e -tése. H a n e m i s k ö v e t k e z i k b e m i n d j á r t , d e a z igazság g y ő z e l m ee l n e m m a r a d .

D o b s i n a t e h á t n e m c s a k v o l t , h a n e m l e s z i s !

Sztehlo Kornél.



D o b s i n a .

„GLÜCKLAU "SZÜLŐVÁROSUNKNAK.A000ÉVES

I r t a : df. Szláulk Mátyás.

a u f ! — B á r f á j d a l m a s é r z é ss e l , d e m é g i s i m á d k o z ó l é l e k k e lé s b i z ó r e m é n y s é g g e l a m a t ő l ü n k t á v o l l e v ő s z ü l ő v á r o s u n k -

n a k e z e n h a g y o m á n y o s b á n y á s z ü d v ö z l e t ü n k e t k ü l d j ü k - k ü l d j ü k h e -g y e i n k n e k , v ö l g y e i n k n e k , m a g a s l a t a in k n a k , ( „ L á n d e r , F l e c k e n , H i-b e l , B i e z e n u n d S z i f e n " ) a F r i e d w a l d t ő l é s S i l b e r z e c h t ö l k e z d v ea B u c h w a l d o n , C s u n t a v á n , T r e s z n y i k o n é s G u g e l e n á t e g é s z e n aB a b i n á í g , a m e l y e k f e l s é g e s e n v a d r e g é n y e s h e g y k o s z o r u j a s z i n t e á t -ö í e l i é s a z o r d é s z a k i s z é l v i h a r o k e l l e n m e g v é d e l m e z i a z a z o k lá-

b á n á l f e k v ő , i m á d o t t s z ü l ő v á r o s u n k a t . T a l á l ó a n m o n d j a v o J t g ö m ö r it a n f e l ü g y e l ő n k Lorínczy György, v i d é k ü n k é s n é p e i n k j ó i s m e r ő j e ,a „ B u d a p e s t i H í r l a p " 1921. dec. 1 0 - i k i „ T o p s c h e r G a t s c h o l p e r "c í m ű t á r c á j á b a n , h o g y k e v é s o l y a n g y ö n y ö r ű v i d é k e v a n i s t e n szép

m a g y a r v i l á g á n a k , m i n t a j ó b u l é n e r e k d o b s i n a i f ö l d j e , a m i r e am i n d e n s é g n a g y a l k o t ó j a valósággal t o b z ó d v a p a z a r o l t a m i n d e n -h a t ó t e r e m t ő k e z e i m á d a n d ó c s o d á i t. S z í n e s e l n e v e z é s ű h e g y e i ,m é l y s é g e , s z a k a d é k a i , b e l ü l r ő l érces, r e z e s és vasas h e g y h á t a i , o l -d a l a i , o r m a i , a m e l y e k r ő l k ö z v e t l e n k ö z e l r ő l l á t h a t ó a n a g y v í z v á -l a s z t ó K i r á l y h e g y s a M a g a s T á t r a l i i r t c l e n é g n e k m e r e d ő c s ú c s -



k o s z o r ú j a s a z t á n s z t r a c e n a i v ö l g y e , a g ö l n i c i t ü n d é r v ö l g y , a m e l y -n e k vadregényes b á j a és f e n s é g e a D u n a j e c é v e l kél versenyre, —

n o m e g ö r ö k j e g ü h a z á j a é s jeges t ü n d é r p a l o t á j a : a z 1870-ben f e l -f e d e z e t t jégbarlang a b u l é n e r f ö l d r i t k a szép csodái. Hisz a Tátra,E r d é l y , a B a l a t o n és a Vágvölgy u t á n t e r m é s z e t i szépségben aD o b s i n a - n a g y r ö c e i és a G ö m ö r - s z e p e s i érchegység k ö v e t k e z i k at ö r t é n e t i Magyarországon. T e l e v a n a z é r c c e l é s d r á g a k ö v e k k e l ,m i n t akárcsak S z o m o l n o k vagy S e l m e c b á n y a v i d é k e . Ásványvilágaa s e l m e c i m e l l e t t p á r a t l a n a maga n e m é b e n . És a t ü n d é r s z t r a c e n a iv ö l g y 700 m é t e r magasságban f o l y ó p a t a k j a : a m i n d u n t a l a n Gö-m ö r é s Szepes v á r m e g y e h a t á r á n k a n y a r g ó k is f ü r g e Q ö l n i c , a s i khegyi N i l u s k i c s i b e n !

És h a g y o m á n y o s b á n y á s z ü d v ö z i e t s z ü l ő v á r o s u n k összes lako-

sainak, v a l a m i n t á l d o t t e m l é l c ü e l h u n y t t a n í t ó i n k n a k ; K u b i t s e k n e k ,

J é g b a r l a n g . — O l t á r .



H a n k i s z n a k , M e l c z e r n e k , F á b r y n a k , k é s ő b b K l e i n n a k é s k i v á l ó l e l -k é s z e i n k n e k p o r a i k b a n i s o t t a k é t n a g y t e m e t ő h e g y o l d a l á n , a k i kk ö z ö t t o ly n e v e k s z e r e p e l n e k , m i n t P á k h M i h á l y (P . A l b e r t a n a g y

m a g y a r i r ó é d e s a t y j a é s e r d é l y i k ö l t ő n k : R e m é n y i k Sándor dé d-a p j a , ) R u f f i n y i , S z í e h l ó , C z é k u s , L í n b e r g e r , Máday, C z u n d e l é s é l ő86 éves öreg l e l k é s z ü n k n e k Weisz A n t a l n a k , a k i k mélységes k e -r e s z t y é n vallásos é r z e l m e k e t c s e p e g t e t t e k h i v ő s z i v e i n k b e ! M é l t á nm o n d o t t a Z e l e n k a p ü s p ö k e g y h á z u n k a t a p ü s p ö k e g y h á z n a k . „ O í ü c k -auf!" ü d v ö z l e t e l h u n y t s z ü l é i n k n e k , r o k o n a i n k n a k , b a r á t a i n k n a k é st e m e t ő i n k n e k ís! S í r j a i k h o z s z á l l m a b u l é n e r l e l k ü n k , hogy b e t e l -je se d jé k a l e g n a g y o b b magyar k ö l t ő - p r ó f é t a jóslata;

„ H o l s í r j a i n k d o m b o r u l n a kU n o k á i n k l e b o r u l n a k ,S á l d ó i m á d s á g m e l l e t tM o n d j á k el s z e n t n e v e i n k e t ! " . , .

É s bányász ü d v ö z l é s s e l e m l é k e z z ü n k s z o m o r ú p á t r i á n k á h i -tatos h u s z i t a t e m p l o m á r a . H a r a n g j a i i s h i r e s e k v o l t a k , s ő t D o b s i -n á n i s g y á rt o t ta k i l y e n e k e t . B u l é n e r l e l k ü n k a z á h í t a t s z á r n y á n m ao d a s z á l i , a h o l a keresztség é s a k o n f í r m á t i ó á l d á s a i b a n r é s z e s ü l -t ü n k . D e hálás e m l é k e z é s s z ü l ő v á r o s u n k r é g e b b i k é p v i s e l ő t e s t ü l e -t e i r e i s , a m e l y n e k m ü v e l ő d é s v á g y a é s r i t k a áldozatkészsége s o k u n -kat , s z e g é n y b á n y á s z c s a l á d o k j e l e s e b b f i a i t (e sorok hál ás Í r ó já t ,K i r s c h n e r t , V a l l e n t i n y i t , G ö m ö r i t , E l t s c h e r t , S c h w i r i a n t , M r ázt s tb . )t a n í t ó i n k bölcs t a n á c s á r a a z e v a n g . e g y h á z t a n á c c s a l e g y ü t t ö s z t ö n -

d i j a k k a l i s t á m o g a t v a a s z o m s z é d o s r o z s n y ó i evang.f ő g i m n á z i u m -b a n i s k o l á z t a t o t t . B ü s z k e ö n é r z e t t e t , d e h á l á s s z í v v e l v a l l j u k , h o g yn e m e s l e l k ü f á r a d o z á s a n e m v o l t h i á b a v a l ó . A v i l á g h á b o r ú u t á n b e -á l l o t t n a g y v á l t o z á s , a f ö l d r a j z - é s t ö r t é n e t e l l e n e s f e l f o r d u l á s ször-n y e n f á j , d e m i n d e g y ! F o g a d j o n b á r f o r r ó n Ö í e l ő a n y a i k a r , avagyh o r p a d t s i r o k k o r h a d t f e j f á j a , t u d d m e g , vérző p á t r i á n k , h a l l d m e ga v i l á g m i n d e n t á j á r a e l s z ó r t d e r é k f i a i d i m á d k o z ó é s b í z ó s ó h a -j á t : b u l é n e r l e l k ü n k i s , épugy m i n t a c z i p s z e r , h a z a s z á l l , vissza-s z á l l , v i s s z a s z á l l s h a z a t é r j ü k ! ! V i s s z a t é r ü n k ! !

S z ü l ő v á r o s u n k G ö m ö r v á r m e g y é n k , e n n e k a „ k i c s i b e n M a -gyarországnak" é s z a k k e l e t i r é s z é n , a Dobsa p a t a k , a S a jó e g y i k

f o r r á s a v a d r e g é n y e s v ö l g y é b e n , n y u g a t r ó l k e l e t r e I g ló , P o p r á d é s aG a r a m f e l é n a g y s z i k l a h e g y e k k ö z ö t t t e r j e d , t e l j e s e n v é d e t t völgy-k a t l a n b a n . A B á n r é v e -d o b s i n a i v a s ú t v o n a l v é g á ll o m á s a . A n é m e t -



8

s é g e g y e d ü l i p o n t j a G ö m ö r m e g y é b e n , d e n é p e m i n d e n i z é b e n

magyaros érzésű németség. V i d é k e m e l l e t t n é p e i s m é l t ó a f i g y e -l e m r e . S a j á t o s n é m e t n y e l v j á r á s a , régi h á z é p í t ő s t í l u s a , ö r ö k l ö t t s o kj e l l e m z ő szokása, a m e l y n e k m a L ux Gyula t a n á r a legalaposabbi s m e r ő j e é s i r o d a l m i m ű v e l ő j e , n é p r a j z i érdekességgé a v a t j a D o b -sinát a vele r o k o n alsószepességi n é p p e l , a m e l y n e k egyéniségea z o n b a n n e m f e j l ő d ö t t o ly f e l ö t l ő v é . M é r s é k e l t é s egészséges é g -h a j t a t a v a n . A t é l u g y a n h o s s z ú é s k e m é n y , d e a magas hegycsú-csok és o r m o k a Magas Tátra és a K i r á l y h e g y f e l ö l jövő sze l e ké s v i h a r o k (té len „ K u r n a v a " a n e v ü k ) e r e j é t m e g t ö r i k . E g y i k h á -g ó j a a C s u n t a v a é s a G a r a m f e l é a t ö r t é n e t i Magyarország l e g h i -degebb p o n t j a . M é l t á n v i s e l i a z ö l d ö l ö ( „ B e s z n i k " ) n e v e t .

S z ü i ó v á r o s u n k k e l e t k e z é s é t é s t ö r t é n e t é t L u x G y u l a t á r g y a l j ae k ö n y v b e n . Én csak k i e m e l e m , h o g y a város lakossága u g y a n i sa z egri k á p t a l a n e í ö t t 1326-ban k ö t ö t t egyesség é r t e l m é b e n a h i r e s„ k o r p o n a i szabadsággal" m e g a j á n d é k o z t a t v á n , szabadon ű z t e b á -n y á s z a t á t , d e a j ö v e d e l e m e g y h a r m a d része u g y a n a z o n egyezségs z e r i n t a f ö l d e s ú r n a k v o l t f e n t a r t v a . B i r á j u k a t é s p a p j u k a t s z a b a d o nv á l a s z t h a t t á k , vagyis „szabad p o l g á r o k " v o l t a k . P o l g á r s á g u k r a ar é g e b b i c s a l á d o k (p . o. S t e m p e l , L u x , A n t o n y , K a i s e r , K i é i n , H a n k ó ,K r a u s z , S z o n t a g h , F i s c h e r , P a c k , G o t t h a r d t , R a c h l s tb . ) máig isügy h i v a t k o z n a k , m e r t k e d v e z m é n y e k k e l is járt, m i n t h a j d a n a

r ó m a i a k .L e g r é g i b b b á n y a c i m e r e 1569-böl és p e c s é t j e 1585-ből v a l ó .

K é s ő b b i u r a i T h ö k ö l y e k é s a R á k ó c z i a k v o l t a x . D e m á re l ő b b is, 1540-ben Basó Mátyás szomszédos v á r l o v a g és 1556.,m a j d 1584-ben a f ü l e l d t ö r ö k basa p u s z t í t o t t a é s m e g s a r c o l t a , sőt350 l a k o s á t rabságba v i t t e . D o b s í n a gazdasága f ö l ö t t é b b i n g e r e l t ea t ö r ö k h ó d í t ó k z s á k m á n y s z o m j á t . 1584. o k t . 1 5. é j s z a k á j á n ugyanis,m e r t a város n e m a k a r t a a z é v i a d ó t d u p l á n m e g f i z e t n i , a t ö r ö k ö kr átör te k D o b s i n á r a é s t e l j e s e n k i f o s z t o t t á k . E p u s z t í t á s t ö r t é n e t é t aváros a k k o r i l e l k é s z e , Pilcz Gáspár, k o r á n a k e l s ő r a n g ú t h e o l ó ^ u s ai r ta me g, (a s z e r z ő é l e t r a j z á v a l b ő v í t v e K l e s c h D á n i e l l e l k é s z adtak i l a t i n u l W i t t e n b e r g b e n , u t ó b b G o t t h a r d t l e l k é s z f o r d í tá s á b a n n é -m e t ü l é s K l e i n S . t a n á r f o r d í t á s á b a n 1905-ben m a g y a r u l is m e g -

j e l en t . ) A t ö r ö k ö k u t á n o s z t r á k c s a p a to k s a r c o l t á k m e g a várost,bár 1605. Basta, 1644. Gőtz és 1680-ban S t r a z a l d ó császári h a d -v e z é r e k : nagy p é n i e k f e j é b e n m e n e d é k l e v e l e t a d t a k a városnak. Agazdagság k i c s á b i t o t t a , a t ö r ö k ö k h ö z h a s o n l ó a n a r o s s z u l f i z e t e t to s z t r á k c s á s z á r i zsoldos h a d a k a t .



1584. török dulás gyászos e m l é k é t az evang. t e m p l o m b a n l e v őe m l é k t á b l a ö r ö k í t e t t e meg, a m e l y n e k l a t i n é s n é m e t n y e lv ű f e l i r a t a

Pitcz m ü v é h e z h a s o n l ó a n e b e t ö r é s b e n a b ü n t e t ő i s t e n i igazság-s z o l g á l t a t á s e s z k ö z é t l á t j a „a nép tudatlansága, erkölcstelensége, ajóra v a l ó restsége, kevélysége, t e ü e t é s e , d ö l y f e , gyönyörkeresése,f á s u l t s á g a , nyakassága és konoksága m i a t t . "

Szövege igy h a n g z i k :

„ D o b s i n a m é l t á n tartsd e s z e d b e n m i n d e n k o r a z1584. évet és oki. 15-ét, a m i k o r é j j e l t ö r ö k porrá ége-tett, m i n d e n b ő l k i f o s z t o t t é s b i l i n c s r e verve h u r c o l t a m a -gával n é p e d e t , n ő t , g y e r m e k e t , a k i k e t f ö l n e v e l t é l 350

l e l k e t é s a z o n f e l ü l , a k i k r e akadt. N é m e l y e k e t m e g m e n t e t t

I s te n e g y ö t r e l r n e s s o r s t ó l , a k i k messze h á m o r o k b a n e r -d ő k b e n és k o h ó k b a n dolgoztak, vagy a l ő c s e i vásáronj á r t a k . A szegény r a b o k a t s i e t v e h a j t o t t á k R i m a s z o m b a tf e l é , a h o l I s t e n haragjába! a z é j s z a k á t t e m p l o m b a z á r v at ö l t ö t t é k , a m e l y e t boldogabb i d ő k b e n n e m l á t o g a t t a k ,í m e Íg y b ű n h ő d i k a z e m b e r restségéért, a k i k I s t e n t é si g é j é t m e g v e t e t t é k , a z o k a t k á r h o z a t é r i . I n n e n , m l k é p am a r h a c s o r d á t , F ü l e k r e h a j t o t t á k ő k e t . A s z é p e n f e l c i c o -m á z o í t i f jú s á g g a l S z o l i m á n c s á sz á r n a k k e d v e s k e d t e k ,a h o l é l t ö k végéig m a r a d t a k . A t ö b b i r a b o t e l a d t á k ide-gen országba (33 f e l n ő t t f é r f i , 66 gyenge n ő , 10 öreg

a s s z o n y , k i s e b b n a g y o b b f i a t a l s á g m i n d k é t n e m b ő l 243l é l e k , összesen 352) K ö z ü l ö k c s a k n é h á n y a t l e h e t e t t k i-v á l t a n i é s v i s s z a h o z n i , e g y e s e k e t h ű s z o l g á l a t u k m e g -m e n t e t t a keserves rabijától. A f o g l y o k tú l n y o m ó részé-r ő l s e m m i h i r n e m é r k e z e t t többé. I s t e n f o g a d j a ő k e tm e g s z a b a d í t ó , segítő k e g y e l m é b e ! "

E f e l í r á s a r i t k a m á l y ö n m e g a l á z á s k e s e r ű n a p j a i b a n s z ü l e -te t t . A l a t i n d i s t i c h o n a t ö r t é n e l m i a d a t o k a t t a r t a lm a z z a . M a g aPilcz l e l k é s z a m á i g i s „ p a p i liget"-nek ( „ P f a r r e r s Péschl") n e v e -z e t t m a g a s l a t i f e n y v e s b e e l b u j d o s o t t . Egy a d o m a és a h a j n a l i 3

ó r a i c s e n g e t é s i s e m l é k e z t e t m a i n a p i g e s z ö r n y ű k a t a s z t r ó f á r a .D o b s i n a j ó k o r á n c s a t l a k o z o t t a r e f o r m á c i ó h o z . N é m e t n y e l v e ,

n é m e t o r s z á g i t a n u l m á n y i , k e r e s k e d e l m i összeköttetései é s polgársá-g á n a k n a g y o b b p o l i t i k a i s ú l y r a való t ö r e k v é s e e g y e n g e t t é k e l ő t t ea z u t a t . 1557-ben m á r evang. l e l k é s z e v o l t s s z é p f e k v é s ü é s m ű -k i n c s e k b e n gazdag t e m p l o m a h u s z i t a e r e d e t ű . E d d i g Mikulik m e g -



10

á l l a p í t á s a s 1626 óta v e z e te t t a n y a k ö n y v e s z e r i n t 32 p a p j a v o l t .

Szabad v a l l á s g y a k o r l a t á t c s a k I. L i p ó t császár t á m a d t a m e g , a m i -k o r p a p j á t e í ü z t é k , d e k ü l ö n b e n m i n d i g f e l a l e g ú j a b b i d ő k i g e g y ikv e z é r e g y h á z k ö z s é g e v o l t a h a z a i evang. e g y h á z n a k . H i s z ' 3 p ü s -p ö k e v o l t Puffinyi, Pákh és Máday s z e m é l y é b e n . M a g y a r prot.e g y h á z t ö r t é n e t i nevezetesség, h o g y 1743-ban D o b s i n á n k ö t ö t t é kmeg a t i s z a k e r ü l e t i e g y h á z a k a h í r e s „Dobsinai koaüüót", m e l y afelsőmagyarorsz. szabad k i r , városi és t i s z a k e r ü l e t i s z u p e r i n t e n -d e n t i a egygyéoívadását s z a b á l y o z t a . S k i v á l ó é rz é k e v o l t m i n d i ga z i s k o l a ü g y e k i r á n t . E g y k o r i h i r e s g i m n á z i u m b ó l k é s ő b b virágzóp o l g á r i i s k o l a l é t e s ü l t . M á r 1851. ó ta v a n ó v o d á j a . A magyar aerae l ő t t k i v á l ó t a n í t ó i t a W i m m e r - f é l e f e l s ő l ö v ö i t a n i t ó k é p e z d é b ő l

v e t t e é s a városi p é n z t á r f i ze t t e . A régi n a g y p á t r ó n u s o k h o z h a -s o n l ó a n n e v e l t e t t e t e h e t s é g e s e b b f i a i t ( á l l a n d ó a n n é g y e t ) a r o z s n y ó ievang. g i m n á z i u m b a n é s a z ő s i e p e r j e s i k o l l é g i u m b a n . Ország-szerte t a l á l h a t ó k m a i n a p i g , a Szepességhez h a s o n l ó a n D o b s i n af i a i a z i p a r i , f ő l e g t a n ü g y i k ö z é l e t m i n d e n ágátan. A 70-es é v e k -b e n 35-en, n a g y o b b á r a b á n y á s z c s a l á d o k g y e r m e k e i j á r t u n k g i m -n á z i u m b a n .

A m ű v e l t s é g n e k e z t a s z e r e t e t é t k i e g é s z í t i l o k á l p a t r i ó t a szel-l e m b e n az erős h a z a f i a s érzés. „ D o b s i n a város lakossága" —m o n d j a Mikuük — „ a h a z a f i s á g é s á l d o z a t k é s z s é g t e k i n t e t é b e n s o h ak i f o g á s alá nem esett." S k ö z t ü k soha sem a k a d t á r u l ó — e g é s z í t ik i Lőrínczy F. e m i i t e t t t a n u l m á n y á b a n . (A csehbarát o l á h p a t a k i g o r -

d a n n a k p o l g á r m e s t e r k e d é s e a k o m m u n s a v a d i d e g e n t r e n c s é n ie r d ő k e r ü l ő é a f e l f o r d u l á s é s m e g s z á l l á s a l a t t , e l ő t t e i d e g e n gondolat-világ.) T e v é k e n y r e s z t v e t t m i n d e n n e m z e t i m o z g a l o m b a n . R é s z e v o l tm i n d e n s z a b a d s á g h a r c u n k b a n é s p e d i g ó r i á s i á l d o z a t o k k a l . Támo-gatta B e t h l e n t , T ö k ö l y t é s b u j d o s ó társait, d e f ő k é p II. R á k ó c z iF e r e n c e t . Ü g y M á t y á s k i r á l y f e k e t e s e r e g é n e k , m i n t a k é s ő b b i f ö l -k e l ő k s z a b a d s á g h a r c á n a k D o b s i n a város gazdag h á m o r a i b a n é s k o -h ó i b a n k o v á c s o l t á k a f e g y v e re k e t . A t ö rö k u r a l o m u t á n k e z d ő d ö t ta b á n y á s z a t és k o h á s z a t v i r á g z á s á n a k s e z e n a r é v e n a város g a z -dagodásának a k o r s z a k a . A város t e t e m e s j ö v e d e l m e i n e k k e t t ő h a r -m a d a R á k ó c z i h a d i p é n z t á r á b a v á n d o r o l t . Maga a f e j e d e l e m i á a

S a jó é s G ö l n i c v ö l g y éb e n f e gy v e rk o v á c s m ü h e l y e k e t á l l í t t a t o t t f e l ,a m e l y e k e t a z a c é l g y á r t á s n a g y kárára a s z a t m á r i b é k e k ö t é s 1 7 1 1 .u t á n a z o s z t r á k z s o l d o s o k l e r o m b o l t a k , 1848. a város 2000 f o r i n -t o t a j á n l o t t f e l , a z o n k í v ü l a m i t l a k o s a i a d a k o z t a k . A z ö n k é n t bevo-n u l t d o b s i n a i h o n v é d é i t s a j á t k e z ű n é v a l á í r á s á t f ö l d i n k Csiskó János



1 1

k a s s a i l e l k é s z a d o m á n y á b ó l a k a s s a i m ú z e u m ő rz i. R e n g e t e g é r té kep u s z t u l t e l a v á r o s n a k é s h a z a f i a s l a k o s s á g á n a k a K o s s u t h b a n k ó k

e l é r t é k t e l e n d é s e m i a t t . B e n e d e k é s V o g e l c s á s z á r i t á b o r n o k a v á -r o s t m e g i s s a r c o l t a . E csapást n y o m o n k ö v e t t e a m á s i k . 1855-benp o r i g égett s a t ű z v é s z n e k á l d o z a t u l e s t e k r é g i é r d e k e s f a h á z a i , am e l y e k b ő l a t e m p l o m f e l e t t i v á r o s r é s z e n c s a k n é h á n y m a r a d t f e n .M i n d e z e n á l d o z a t o k a t s e v e s z t e s s é g e k p ó t l á s á t polgárságánakr e n d k í v ü l i s z o r g a l m a é s k ö z i s m e r t n é m e t takarékossága t e r e m t e t t ee l ő . Az a szívósság és bátorság, a m e l l y e l a város e l m ú l t százade l s ő é v t i z e d e i b e n a z A n d r á s s y g r ó f o k k a l s z e m b e n j o g a i k a t v é d t e ,a r é g i v á r m e g y é k e l l e n á l l á s á r a e m l é k e z t e t .

T a l á l ó a n m o n d j a M i k u l i k : „ A b á n y a - é s v a s i p a r tör té n e teD o b s i n á n " B u d a p e s t 1880, c . m ü v é n e k b e v e z e t ő j é b e n , h o g y „ D o b -

s in a a b á n y a - é s v a s i p a r n a k k ö s z ö n i e r e d e t é t , a K ó b u r g o k a l a t t i sf e l v i r á g z á s á t , m e g a l a p í t o t t h í r é t é s r é g i gazdagságát, d e v i s z o n te z e n ő s t e r m e l é s virágzásától f ü g g ő t j ö v ő j e i s , " m e l y k é s ő b b s a j n o sk a t a s z t r o f á l i s s á v á l t . M á r a z 1683. „bánya- é s h á m o r r e n d j e " i ss z o c i á l i s s z e m p o n t b ó l f o n t o s s a k k o r i b a n l é t e s ü l t „ t á r s l á d á j a " é s„ B r u d e r : c h a f t " - j a a 6 r a n g o s z t á l y b a s o r o z o t t b á n y á s z o k a t , k o h á -í z o k a t és s z é n é g e t ő k e t i s t e n f é l ő életre, a z i s t e n t i s z t e l e t e t s z o r g a l m a slátogatására, az Urvacsora gyakori élvezésére, az e g y h á z i és világi{ e l s ő b b s é g , v a l a m i n t a m u n k a a d ó k i r á n t i ti sz t el e tr e , s z o r g a l o m r a ^ é sh ű s é g r e a m u n k á b a n é s v é g ü l a p á l i n k á i v á ' , t a r t ó z k o d á s r a " k ö t e -l e z i . B á n y á s z a t a v i r á g z á s á n a k t e t ő p o n t j á t a m ú l t s z á z a d 60-as é s70-es é v e i b e n é r t e e i . K o b á l t b á n y á s z a t á n a k d ü s j ö v e d e l m é b ő l f e l -é p í t e t t e 20 0 e z e r f o r i n t o n d í s z e s s z é k h á z á t , g a z d a g o n f e l s z e r e l t e é st á m o g a t t a e v a n g . e g y h á z á t é s i s k o l á j á t s a m e l l e t t a k k o r a vagyontg y ű j t ö t t , h o g y a z ö s s z e o m l á s i g D o b s i n a e g y e t l e n p o l g á r a s e m f i z e -tett k ö z s é g i , vagy e g y h á z i a d ó t . A b á n y á s z a t j ö v e d e l m e z ő s é g e k é -s ő b b a l á s z á l l o t í , M i k u l i k j ó s l a t a b e v á l t s a l a k o s s á g o t a z é l e tgon ds ú l y a s a k e r e s e t f o r r á s o k i e i j e s h i á n y a R u d a b á n y á r a , S a l g ó t a r j á n b ac s f ő l e g A m e r i k á b a v a l ó k i v á n d o r l á s r a k é n y s z e r i t e tí e . A m a g y a rh a z á n a k h ű f i a i t a k o r m á n y o k s e m t á m o g a t t á k . T á n a p o p r á d i v a -s ú t i ö s s z e k ö t t e t é s h o z s z á m á r a b i z t a t ó b b j ö v ő t ! K i n o s vergődés

m a i h e l y z e t e .A d o b s i n a i e v a n g . e g y h á z n a k s o k é r d e k e s m i i e m i é k e v a n .

E l s ő s o r b a n h u s z i t a t e m p l o m a , 1739-ből v a l ó o l t á r a , s z ó s z é k e é se l s ő r a n g ú o r g o n á j a , t o v á b b á a h u s z i t a k o r b ó l v a l ó e l s ő k e l y h e , a z1585-ös k e h e l y , a m e l y e t ' a v á r o s b í r á j a a t ö r ö k d u l á s e m l é k é r e a j á n -d ó z o t t , s m e l y e t b á n y á s z j e l v é n y é k e s í t . Id e v a l ó a z 1704-es p a -



M i k u l i k József



13

t e n a , az 1720-as ostyatartó s az 1728-as k e r e s z t e l ő k a n n a a város

n a g y l e l k ű s é g é n e k e m l é k e . Már a b á n y a - és h á m o r is a z e g y h á zt á m o g a t á s á r a s z ó l í t j a f e l a h í v ő k e t . A m ú l t századi virágzás évei-ben a bányatársulatok, f ő l e g a c e m b e r g i , sok a j á n d é k k a l h a l m o z t á ke l a z e g y h á z a t é s a t e m p l o m o t .

Legsajátságosabb n é m e t d i a l e k t u s a b u l é n e r e k ő s i n y e l v e .N y e l v e m l é k e , egyes s z a v a k t ó l e l t e k i n t v e , s a j n o s f ő n n e m m a r a d t .K é s ő b b i f e j l ő d é s é b e s o k l a t i n , ' t ó t é s magyar e l e m v e g y ü l t . U t ó b b i r an é z v e a p é l d a : bácsi, s u b a , guba, k u r t a , bekecs, b u n d a , c s i z m a ,c s á k á n y , csurgó, b a j u s z , p i p a , ba-p, d o h á n y , zseb s t b . L e g k ö z e -l e b b á l l a m e r é n y i , g ö l n i c i é s m e c e n z é f i u . n . „ g r ü n d l e r " n y e l v -j á r á s h o z . D e v i sz o n t s o k b a n k ü l ö n b ö z i k is t ő l e a z „ e , o , u , ú , ésó " h a n g o k s a j á t o s h a s z n á l a t á b a n . B á r a város l e v é l t á r a m á r IV .

B é la k i r á ly k o r á b ó l ő r i z o k i r a to k a t , a n y e l v j á r á s n a k Í r o t t e m l é k en e m m a r a d t . Ma Moldoványi G., Spangel R, és Lux Gy. t a n á re g y ü c l e g j o b b i s m e r ő j e é s m ű v e l ő j e . E z a n y e l v , m i n t L ö r i n c z y i sm o n d j a , valóságos k u r i ó z u m , a m e l y b e n n é p é n e k egész kedélye,

bölcsessége é s gazdag t a p a s z t a l a t a ju t k i f e j e z é s r e . Nyers é s k e m é n yk i f e j e i é s ü , m i n t m a g a a k e m é n y k o p o n y á j u , hűséges, b e c s ü l e t e s ,v a l l á s o s , m e g b í z h a t ó , igen s z o r g a l m a s , t a k a r é k o s , a z i d e g e n e k k e ls z e m b e n kissé t a r t ó z k o d ó b u l é n e r k a r a k t e r s mégis f a r s a n g i é sc s a l á d i m u l a t o z á s o k tr é f á s változatosságaival, l a k o d a l m i b o h ó s á g a i v a lé s a h u m o r c s i k l a n d o z ó é s n e v e t t e t ő s z i p o r k á i v a l . Ő s i n y e l v é v e l a zerős m a g y a r é s s z l á v n y e l v h a t á s s a l s z e m b e n i s m e g ő r i z t e p á t r i á r -k á i i s ő si s z o k á s a i t , e r k ö l c s e i t é s h a g y o m á n y a i t f ö l a l e g ú j a b b nagyk a t a s z t r ó f á i g . E r e d e t i s é g é v e l L u t h e r r e e m l é k e z t e t .

L e g g a z d a g a b b k i f e j e z ő j e Klein S. f 1915. „Topscher Gatschol-

per" 1 9 1 4 . c . k ö l t e m é n y f ü z é r e é s Pellionisz S, a „ D o b s i n a é s V i -d é k e " h a s á b j a i n m e g j e l e n t k ö l t é s z e t e . E l ő b b i l e í r j a s z ü l ő v á r o s a n é p é t ,g o n d o l a t v i l á g á t , m a g y a r m o t i v u m u é s m e l o d i á j u n é p d a l a i t és i s -m e r t e t i h í v e n a t á j s z ó l á s t . L e i r ó k ö l t e m é n y e i , g o n o s z k é p e i, d o b s i n a ik ö z m o n d á s o k a t é; f u r c s a s á g o k a t r í m b e s z e d ö p a r a f r á z i s a i , n é p s z o k á -s o k a t f e s t ő verses i n t e l m e i é s p a j k o s a d o m á i m i n d i g e n ö t l e t e s e ké s s i k e r ü l t e k . M e l e ge n m é l t a tt a L ö r i n c z y G y . „Magyar é j s z a k á k "c . t á r c a g y ü j t e m é n y é b e n (Bpest 1927.) A szép hegye:, erdős k ö r -n y é k e t i s m e g d a i o l j a s z é p é s e r e d e ti m e g f i g y e l é s e k a l a p j á n . L eg -

m é l y e b b é r z é s e a s z ü l ő f ö l d s z e r e te t e. A z i g a z i b u l é n e r f o l y t o n vissza-vissza v á g y i k B u i é n i á b a , h a m á s k é p e n n e m , h á t sóvár e p e d ő h o n -vággyal h o l t a n k í v á n k o z i k h a z a . A m á s i k , Pellionisz a n é m e t H a n sS a c h s - r a e m l é k e z t e t ő ügyességgel f o r g a t j a a h u m o r é s a l o k á l p a t r i o -



14

t i z m u s p e n n á j á t . M é ly t e r m é s z e t é r z é se egyesül i t t b u l é n e r l o k á l -pa t r i ó t a , de a z é r t m a g y a r h a z a f i a s é r z é s s e l . A m a g y a r e m b e r sógo-r á n a k és r o k o n á n a k t u d j a magát. A v i l á g h á b o r ú oka a n n a k , hogyk ö l t e m é n y e i ö n á l l ó k ö t e t b e n meg nem j e l e n h e t t e k — bár a k a p t a f am e l l e t t születtek. M é g s o r k e r ü l r á j u k !

Ős l a k o s s á g á b ó l , s z a b a d p o l g á r a i b ó l á l l o t t a k elő, m i n t em-i i t e t t ü k a z o k a k ö z i s m e r t t é n y e z ő k , f ő l e g t a n ü g y i t é r e n , a k i k ad e r é k szepesiek p é l d á j á r a b e c s ü l e t é r e v á l t a k és v á l n a k D o b s i n av á r o s á n a k és h a z a f i a s , k u l t u r á l i s n é p é n e k az egész t ö r t é n e t i M a g y a r -országon. Az e r e d e t i tehetség b e n n ö k r i tk a b e c s ü le t e s n é m e t szorga-l o m m a l p á r o s u l . A z erős k u l t u r á l i s é r z ék é s a m a g y a r h a z a f i a s g o n -d o l k o z á s t a l á l k o z i k itt e g y m á s s a l s a t ö r t é n e t i m ú l t n a k t i s z t a hagyo-

m á n y a i b a n g y ö k e r e d z i k .N a g y és dicsőséges m ú l t j á v a l s z e m b e n nagy h a t á r a d a c á r af ő l e g gazdasági s z e m p o n t b ó l a n n á l s i r a l m a s a b b , sőt e g y e n e s e nm e g d ö b b e n t ő s z ü l ő v á r o s u n k n a k a jelene. Mai k é p e s z o m o r ú , sőt

„tristissima facies!" A v e s z t e t t h á b o r ú és m e g s z á l l á s egy csapásraö s s z e r o m b o l t m i n d e n t . A n y í l t sá g h o z é s őszinteséghez s z o k o t t b u -l é n e r e m b e r a z t s e m t u d j a , h o g y m e l y i k l á b á r a á l l j o n é s k i e l ő t ttár ja f ö l b ú s keserűségét. M a g y a r és n é m e t i s k o l á i te l je se n e l n é m u l -t a k . Balassa B. „nagyerős b á n k o d á s a " s z e r i n t D o b s i n á n is „ R é g ii d ő n k e l m ú l t , m o s t m á s k é p e n f o r d u l t . " D e 6 0 0 éves m ú l t j á b ó l m e -r i t s e n e r ő t és vigaszt a j ö v ő r e és h i g g y e n „ r e n d ü l e t l e n ü l , " h o g y l e s zm é g k i k e l e t G ö m ö r m e g y e f e l e t t ! A z igazságos é s k e g y e i m e s Iste n

m e l l e t t t e k in t s e n b á n y á s z é i m eré re . M i pedig a t á v o l b ó l k i á l t j u k f e l é j es z ü n t e l e n : „ölück auf szülővárosunknak, a 600 éves Buléniának!

Találkozunk!

.



EMLÉKEZÉSEK.

I rta : Cukócs Gé&a ny . f ő i s p á n .

e m szemrehányás, avagy n e h e z t e l és n y i l v á n u l meg b e n n e m , a n n a khangoztatásával, hogy a „nagy összeomlás u t á n " sajátságos

— hogy ne m o n d j a m — é r t h e t e t l e n i d ő k e t é l t e m keresztül. EgészG ö m ö r vármegye i n t e l ü g e n t i á j a t u d j a , hogy vármegyém közigazga-

tásának 36 é v e n át v o l t a m szorgalmas munkása, c s a k n e m 20 é v e n

k e r e s z t ü l f ő j e g y z ő j e , a l i s p á n i és f ö i s p á n i m i n ő s é g e m b e n v e z e t ő j e ,a v á r m e g y e i és községi a d m i n i s t r á t i ó h o z t e h á t v a l a m i t é r t e n e m k e l l ;és e n n e k d a c á r a l a k ó h e l y e m e n sem s z e m é l y e m e t megtisztelni, sem

m u n k a e r ő m e t igénybe v e n n i azzal, hogy a község képviselőtestü-letébe tagként beválasszanak — nem kívánták. Ez a szigorú t é n yleszögezése.

E z az oka a n n a k , hogy a m i k o r f elszól i t a t t a m , hogy a dob-

s i n a i j u b i l á r i s ü n n e p a l k a l m á b ó l m e g j e l e n t e t n i s z á n d é k o l t e m l é k -k ö n y v b e í r n é k én is, — ügy gondoltam, hogy ez a f e l s z ó l í t á sm é z e s m a d z a g a k a r l e n n i a „vaskakadúvá" á t v e d le t t k ö z a l k a l m a z o t ts z á j a i z é n e k megédesitése c é l j á b ó l , a m e l y e t a z o n b a n k o m o l y kí-

v á n s á g n a k n e m k e l l m i n ő s í t e n i é s e z e n o k b ó l m i n d e n i n k á b b j á r teszembe, s e m h o g y t o l l a t ragadni s z á n d é k o z t a m v o l n a .

H ó n a p o k m u l t á v a l a z u t á n egyik magyarországi f i a m t ó i l e v e l e tk a p t a m s abban G ö m ö r y Á r p á d szíves ü z e n e t é i , hogy az e m l é k -k ö n y v s z á m á r a i r t m u n k á m a t f e l t é t l e n bizonyossággal várják!

E z e n n e k e m adressált ü z e n e t b ő l a r ró l k e l l e tt m e g g y ő z ő d n ö m ,hogy az első f e l h i v á s v a l ó b a n k o m o l y a n v o l t értelmezendő; és mi-

v e l a t e r h e m r e rótt kötelességek lerovását m a g a m t ó l soha el nem

u t a s i t á m , — m o s t is e l h a t á r o z t a m a n n a k t e l j e s í t é s é t , h a b á r aggo-d a l o m m a l , m e r t a z é n egyszerű Í r á s m ó d o m a z i f j ú gárda á l t a lk u l t i v á l t m ó d o k t ó l a n n y i r a e l ü t, hogy ezek s z e m é b e n g o n d o l a t a i m

l e f ek t e t é s e t á n e l l e n s z e n v e s i s leend.T e h á t e m l é k e z z ü n k ; é s i t t m i n d j á r t s z á m o t a d o k a r r ó l , hogy

D o b s í n a rt, város v e z e t ő e m b e r e i s e z e k é l é n v o l t polgármestereivel

ó h a j t o k f o g l a l k o z n i , ügy, a m i k é n t ő k e t ösmerni t a n u l t a m .

H á z a s s á g o m megkötése u t á n n é h á n y h ó n a p p a l i f j ú n ő m m e lD o b s i n á r a u t a z t a m , h o g y o t t n a g y n é n j e c s a l á d j á n á l , i g l ó i Szontagh



16

B o l d i z s á r é k n á l l á t o g a t á s t t e g y ü n k . A h á z n á l m e g i s m e r k e d t e m ac s a lá d s z e m e f é n y e k é n t s z er e te t t é s n a g y m ű v e l t s é g ű I l o n k a l e á n y á -val, a k i társalgás k ö z b e n t ö b b e k k ö z ö t t a z t m o n d o t t a , hogy: „ H aaz egész v i l á g o t n e k e m a d n á k , de D o b s i n a n é l k ü l , — a k k o r az

egész vilájot v i s s z a u t a s í t a n á m és m e g m a r a d n é k d o b s i n a i n a k . "N a g y o t n é z t e m e z e n k i j e l e n t é s h a l l a t á r a é s é v e k m u l t a k , a m i d ő nr á j ö t t e m , h o g y m i é r t ragadtatta m a g á t a kedves I l o n k a e n a g ys z a v a k k i m o n d á s á r a .

K e d v e s h á z i g a z d á n k magyaros sziveslátása k ö z b e n t ö l t ö t t ü ke l a n a p o t é s jókésőre h a l a d t a z id ő , a m i d ő n n y u g o v ó r a t é r t ü n k .M i tűrés-tagadás bosszúsan é b r e d t e m a m i d ő n m á s n a p ko ra re g -g e l a z e l ő s z o b á b ó l b e h a n g z ó s z e n té n e k z s o lo z s m á j a z a v ar t f e l á l -m o m b ó l , m e l y é n e k s z ó t a k e f e e g y h a n g ú s z ö s z m ö t ö l é s e k i s é r t e .R e g g e l i u t á n a z u t á n a h á z ú r n ő j e e l ő a d t a , hogy f é r j e a s a j á t c i p ő -jé t m i n d e n reggel maga t i s z t o g a t j a s e z e n e l f o g l a l t s á g a k ö z b e n

é n e k l i a reggeli s z e n t é n e k e k e t és hogy e z e n s z o k á s á t o t t h o ns e m m i e s e t b e n m e g n e m v á l t o z t a t j a . S z o n t a g h B o l d i z s á r e g y é b b k é n tD o b s i n a v á r o s á n a k l e g e l s ő p o l g á r m e s t e r e v o l t , a k i f é r f i k o r á n a k d e -lé t a C s e t n e k v ö l g y é n t ö l t ö t t e és m i n t a szó l e g n e m e s e b b é r t e l m űs p o r t o l ó vadász, Sajó v ö l g y i ( H a n v a y Z o l t á n ) B a l o g h v ö l g y i( B o r n e m i s s z a I s t v á n ) m e l l e t t , a v a d á s z i r o d a l o m t e r é n C s e t n e k v ö l -g y i í r ó i n é v a l a t t i g e n s z á m o s , t a n u l s á g o s é s é l v e z e t e t n y ú j t ó k ö z -l e m é n y e i v e l m a g á n a k s o k t i s z t e l ő t é s b a r á t o t s z e r z e t t . P o l g á r m e s t e r iá l l á s á r ó l a z o n b a n e g y é v i s z o l g á l a t u t á n l a m o n d o t t .

S z o n t a g h B o l d i z s á r t a p o l g á r m e s t e r i s z é k b e n f e l s ö k u b i n iMeskó S a m u k ö v e t t e . E g y f é r f i , a k i t n e m csak D o b s i n a város k ö -

z ö n s é g e , h a n e m az egész G ö m ö r vármegye előkelősége o s z t a t l a n u ls z e re t e t t . A z e m b e r e k k é ! v a l ó b á n á s m ó d j á n a k t u l a j d o n i t h a t ó , hogya szabadságharc l e v e r e t é s e u t á n o d a b u j d o k o l t M e s k ó s z e m é l y é tk ö z a k a r a t t a l e m e l t é k d í s z e s állására s r á t e r m e t t s é g é t i g a z o l j a a z o nt é n y , hogy a polgárság h o z z á ragaszkodó b i z a l m á n a k h a l á l á i g le-

t é t e m é n y e s e v o l t .A k ö z b e c s ü l é s b e n m e g h a l t M e sk ó t e m e té se u t á n , a város

k ö z ö n s é g e k é t z á s z l ó a l á t ö m ö r ü l t , e g y i k p á rt G ö m ö r y P á l t , a m á s i kM i k u l i k J ó z s e f e t ó h a j t o t t a p o l g á r m e s t e r é v é , d e a sors a z e l ö l -n e v e z e t t n e k k e d v e z e t t , m e r t a v á l a s z t á s o n e l l e n j e l ö l t j é v e l s z e m b e negy s z a v a z a t t ö b b s é g e t n y e r t .

It t m e g e m l í t e m , h o g y M i k u l i k J ó z s e f d o b s i n a i s z á r m a z á s úü g y v é d v o l t , a k i „ M a g y a r k i s v á r o s i é l e t " c í m e n m e g j e l e n t k ö n y v é -b e n R o z s n y ó város i p a r o s polgárságának k ö z é p k o r i é l e t é t s el-



1 7

h e l y e z k e d é s é t i r t a m e g . Maga az egyéniség, s o k a t t u d ó , j e l l e m e sés r o k o n s z e n v e s , a k i é r t v a l ó b a n k á r , h o g y k o r á n l e t t az e n y é s z e tm a r t a l é k á v á .

A m i d ő n v á r m e g y e i s z o l g á l a t b a l é p t e m D o b s i n á n a k polgár-m e s t e r k é n t G ö m ö r y P á l t t i s z t e l t é k . Erős a k a r a t u t e t t e r ő s e m b e r ,k i n e k a z o n b a n sok Ö s s z e ü t k ö z é s e i v a l á n a k a lakosság egyes r é s z e i -v e l é p e n e n e r g i á j á n a k nagysága m i a t t .

U t á n a S z o n t a g h B é l a ( a z e l ő b b e m i i t e t t Boldizsár f i a ) követ-k e z e t t . Szép készültségi!, c o n c i l i á n s m o d o r ú , a barátságot és vadá-szatot k e d v e l ő f é r f i ú . A z ő i d e j é b e n nagy p o r t k e v e r t f e l a z a t é n y ,h o g y a város á i t a l a G l a z i n g e r f a k i t e r m e l ő c é g n e k e l a d o t t f a k i -h a s z n á i a t i szerződés e l l e n K u b i n y i G é z a é s G r ü n m a n n A r n o l dóvást e m e l t e k a t ö r v é n y h a t ó s á g n á l s a város h a t ó s á g á t s z a b á l y t a -l a n e l já r á s s a l m i n t e g y m e g g y a n u s i t o t t á k . A s z ig o r ú v i z s g á l a t s o r á n

t ö r t é n t a z o n é r d e k e s eset, h o g y K u b i n y i G é z a a m e g g y a n ú s í t o t t a kü d v ö z l é s é r e s i e t v é n B e n e d i k t y K á l m á n n a k k e ze t n y ú j t o t t , e z p e d i ga n y ú j t o t t k e z e t n e m f o g a d t a e l . T e r m é s z e t e s , h o g y e r r e magyará-z a t k é r e te t t, a m i d ő n is B e n e d i k t y k i f e j t é , h o g y K u b i n y i G éz a é sG r i l n m a n n A r n o l d ő k e t szabálytalansággal g y a n ú s í t j a ; addig t e h á tm i g ő k m a g o k a t n e m t i s z tá z z á k a g y a n ú a l ó l , n e m f o g h a t n a k k e -z e t a g y a n ú s i t ó k k a l , m e r t e k é z f o g á s a f e l j e l e n t ő k e t i s b e p i s z k o l n á .H a pedig m a g o k a t t i s z t á z n i f o g j á k , a z i s m é t m á s kérdés, m i k é n tv i s e l e n d i k m a g o k a t a f e l j e l e n t ö k k e l s z e m b e n . A z ü g y é r d e m é r em e g á l l a p í t j á k a l e v é l t á r b a n e l f e k v ő i r a t o k D o b s i n a v á r o s v e z e t ő sé -g é n e k m i n d e n k i f o g á s o n f e l ü l i e l j á r á s á t .

S z o n t a g h B é l a p o l g á r m e s t e r n ő m n e k első i z ü u n o k a - t e s t v é r e

l é v é n , e r é v e n t u d t a , hogy ü l ő i r o d a i é l e t e m k ö v e t k e z t é b e n g y a k o r iv é r t o l ó d á s o k és f ő f á j á s o k k í n o z t a k s e z e n b a j t ó l m e n e k ü l e n d ő ,v a d á s z n a k c s a p t a m f ö l . Ő t e h á t e n g e m e g y a u g u s z t u s i d o b s í n a inagy v a d á s z a t r a m e g h í v o t t s én a m e g h í v á s n a k ö r ö m m e l t et te me l e g e t . A v a d á s z a t o n ö s m e r k e d t e m össze t ö b b d o b s i n a i ú r r a l se z e k k ö z ö t t G ö m ö r y J ó r i ( G y ö r gy ) , K r a u s z J á n o s , H a l a s s y J e n ő s t b .u r a k k a l , a kik részéről r e n d k í v ü l szíves-látásban r é s z e s ü l t e m s a k i kv a l ó b a n m i n d e n t e l k ö v e t t e k e r e d m é n y e s v a d á s z a t o m é r d e k é b e n .Á m d e e m b e r t e r v e z , I s t e n végez: r e á m a z egész n a p o n v a d n e m jö t t .N a g y t a n a k o d á s u t á n m é g e g y u t o l s ó ú g y n e v e z e t t vigasz h a j t á s b a ná l l a p o d t a k m e g , h a j ó l e m l é k s z e m a Schwarzenberg d i i l l ő b e n , h o l i sa „ g ö r b e b ü k k f a " m e l l e t t i s t a n d r a G ö m ö r y a z o n m e g je g y z é ss e l d i s -

p o n á l t , h o g y i t t o k v e t l e n p u s k á z o m s ö m a g a á l l o t t s z o m s z é d o m b a .A m é l y c s e n d e t a z u t á n m e g t ö rt e e g y ő z i k e óvatos l é p k e d é s e s m i d ő n



18

a s ű r ű b ő l 20—30 l é p é s r e e l ő t t e m m e g j e l e n t , s z o m o r ú a n á l l a p í t o t t a mm e g , h o g y n e m b a k , t e h á t l ö v é s n é l k ü l b o c s á j t o t ta m t o v a . É r d e k e s ,h o g y a suta é p e n o l d a l a m o n t a r t o t t p i h e n ő t é s é n m e g i s s i m í t o t t a m ah á t át . L e h e t k é p z e l n i m e n n y i r e m e g r ia d t s z e g é n y v a d é s m i l y r o h a n -vást f u t o t t - e l t ő l e m . A z a j r a a s z o m s z é d b ó l J ó r i b a r á t u n k f e l k e r e s é sá l m é l k o d v a k é r d i , v a j o n m i é r t n e m l ő t t e m ? s m i d ő n a z o k o t m e g -h a l l o t t a , b a l k e z é t v a d á s z t a r i s z n y á j á r a csapva e l k e s e r e d e t t e n v á g t av i s s z a „ M i n d e gy k é r e m , 5 p e r c m ú l v a o l y a n b a k l e t t v o l n a b e l ő l em i n t a p i n t y " s e z z e l h e l y é r e t á v o z o t t .

V a d á s z a t u t á n k é r d ő r e v o n o m B é l á t , h o .r y m i f é l e e m b e r aG ö m ö r y , h i s z e n t i l o s i d ő b e n vadat l ő n i n e m szabad vagy t á n ö i sorvvadász? N e m a z , v o l t a f e l e l e t ; h a n e m m e r t é n a vadásztársa-k a t m á r n a p o k e l ő t t e l ő k é s z í t e t t e m , h o g y o ly v e n d é g ü n k l e s z , a k ik e z d ő t é t é re m é g ö z e t s o h a s e m l ő t t é s Í g y h a esetleg v é l e t l e n ü l

s u t á t l ő n e , a társaság rósz n é v e n n e vegye, — e r r e v a l ó e l ő r e l á -t á s b ó l k é t agancsba c s a v a r t szeget a l k a l m a z o t t , h o g y a z e s e t l e g e l-ej tet t s u t a k o p o n y á j á b a b e s r ó f o l v á n , b a k k á a l a k í t s a a s u t á t é s h o g ya n e t á n i v a d á s z a t i h i b a n y i l v á n o s s á g r a n e j ö h e s s e n , a z egész v a -d á s z a t a l a t t m i n d é g s z o m s z é d o m b a : ! h e l y e z k e d e t t a z o p e r á c i ó s ü r g ő sk e r e s z t ü l v i t e l e é r d e k é b e n . I l y e n k e d v e s e m b e r v o l t G ö m ö r y J ó r i !

S z o n t a g h B é l a n é h á n y é v i p o l g á r m e s t e r s é g u t á n v á r a t l a n u l e l-h a l á l o z v á n , h e l y é r e d r . C s e r m á k S á n d o r , a t ó t k o m l ó s ! á g . é v . l e l k é s z( C s e r m á k K á l m á n ) f ia v á l a s z t a t o t t , a k i a S á r k á n y c s a l á d d a l á l l o t tr o k o n i ö s s z e k ö t t e t é s b e n , Ö e g y s z e r e t e t r e m é l t ó , j o g i l a g s z é p e n k é -pes í t e t t , s z o r g a l m a s t i s z t v i s e l ő v o l t , e g y é b b k é n t a z o n b a n a l i g p á ré v e s m ű k ö d é s e közigazgatásilag m a r a d a n d ó e m l é k e t n e m h a g y o t t .

D o b s i n a r t . városnak e d d i g u t o l s ó p o l g á r m e s t e r e d r . L a n g -h o f f e r Lá s z ló v ol t . M é r t m o n d o m u t o l s ó n a k , m e r t a nagy össze-o m l á s u t á n a j e l e n l e g i D o b s i n a v á r o s t i s nagyközséggé f e j l e s z t e t t evissza é s m o s t m á r a v á r o s n a k b i r o (starosta) a h i v a t a l o s v e z e t ő j e ,a k i k k e l f o g l a l k o z n i n e m t a r t o m s z ü k s é g e s n e k .

É l ő e m b e r r ő l b í r á l a t o t f e l e t t e n e h é z m o n d a n i ; a n n y i t a z o n b a nh i z e l g é s n é l k ü l m o n d h a t o k , h o g y ő a v á l a s z t á s á h o z f ű z ö t t r e m é -n y e k n e k t é n y l e g m e g f e l e l t , m e r t a város e l ő k e l ő s é g e é s a z ö n t u d a t o sp o l g á r i e l e m e k é rd e k e l l e n t é t e i t m i n d i g k i e g y e n l í te n i t ö r e k e d e t t . A ző p o l g á r m e s t e r s é g e i d e j é b e n ö l t ö t t n a g y o b b m é r e t e t t a város e r d e i -n e k k i h a s z n á l á s a s e n n e k k ö v e t k e z t é b e n a v á r o s i f ü r é s z n e k a zu j a b b t e c h n i k a i v í v m á n y o k k a l v a l ó f e j l e sz té se . U g y a n c s a k

a z ö s i -k e r e s f e l l é p é s é n e k e r e d m é n y e k é n t ü d v ö z l e n d ő a L a n g e n b e r g i ü t á t -h e l y e z é s e i s . M i n t e m b e r k i f o g á s o n f e l ü l i , m i n t b a r á t e l é g g é m e gn e m b e c s ü l h e t ő .



19

A m i n d e n k o r i p o l g á r m e s t e r e k e n k í v ü l v e z é r e i v a l á n a k a v á r o s

k ö z ü g y e i é s t á r s a d a l m i é l e t é n e k a n a g y o n r e á l i s G ö m ö r y G u s z t á v é sS z o n t á g h M á r t o n , az i l e n c f a l v i S á r k á n y K á l m á n é s M i k s a a k i k m i n tb á n y á s z o k i s s z á m o t t e v ő t é n y e z ő k v a l án a k , N i k i G y u l a a m u n k á b a n é sp o n t o s s á g b a n p é l d a k é p e n e m l í t e n d ő városi f ő j e g y z ő . K l e i n S a m u ab u l é n e r k ö l t ő , U l r e i c h J á n o s i s k o l a i g a z g a t ó , R u f f i n y i J e n ő m é r n ö k é sb á n y a b i r t o k o s , M é g a E n d r e v á r o s i t a n á c s n o k é s L á n g G u s z t á v r e n d ő r -k a p i t á n y , k i k n e k n e v é h e z kötve v a n a v i l á g h í r ű d o b s i n a i jégbarlangf e l f e d e z é s e i s é s h o g y a z utas m a g á t ügy a városi, m i n t a j é g b a r l a n g !v e n d é g l ő b e n v a l ó b a n o í t h o n i a s a n érezhesse, a r r ó l F e j é r E n d r e m i n -d e n r e k i t e r j e d ő f i g y e l m e s s z e r e t e t r e m é l t ó n e j é n e k e l ö s m e r t jó gazd-a s s z o n y v o l t a b i z t o s g a r a n c i á t n y ú j t .

É s e z e k e t a v e z e t ő f é r f i a k a t m i n d a magyar h a z a i r á n t i l á n g o l ós z e r e t e t h e v i t é s a p u r i t á n b e c s ü l e te s s é g i r á n y i t á c s e le k e d e t e i k b e n .

A m i d ő n a f é r f i a k a t i m é n t j e l l e m e z t e m , e z z e l D o b s i n a város n ő ik ö z ö n s é g e f e l e t t is Ítéletet m o n d t a m , m e r t csak a h o n s z e r e l e m é s a b e -c s ü l e t szentsége á l t a l l e l k e s í t e t t n ő t u d h a t a z é l e t n e k j e l l e m s z i l á r d h o n -s z e r e t ő f i á k a t n e v e l n i . E t é r e n t e h á t c s a k arra n y i l a t k o z o m , h o g y s z é -p e k n e k , m ü v e i t e k n e k és b á j o s a k n a k készséggel e l ö s m e r e m és v a l l o mő k e t .

D o b s i n a város k é t h e g y l á n c k ö z ö tt h ú z ó d v a é p ü l t ; e h e l y z e t é b e n— b á r h a k l í m á j a elég f r i s s , m é g is f e d v e v a n a n a g y o b b hideg e l l e n .

H a t e h á t a v á r o s n a k i ly h e l y r a j z á t a d v a f i g y e l e m b e r és z e s ít e m D o b s in av á r o s v e z e t ő i n e k k i v á l ó s á g á t s h o z z á t e s z e m n ő i n e k s z e r e t e t r e - m é l t ó -sággal k a p c s o l a t o s magas s z e l l e m i k é p z e t s é g é t , b á j o s s z é p s é g é t , m e g -értem S z o n t á g h I l o n k á n a k a z o n m e g n y i l a t k o z á s á t , m e l y s z e r i n t n e k in e m k e l l e n e a z egész v i l á g D o b s i n a n é l k ü l !

R i m a s z o m b a t , 1927. é v i j ú n i u s h ó 4 - é n .



101Q. JANUÁR HAVA.

• N / r a g y a r o r s z á g t ö r t é n e l m é n e k l e g f á j d a l m a s a b b s t a l á n m é g M o h á c s -^ * n á l is gyászosabb ide je és d á t u m a ez. H a z á n k a t t e t i p o r t á k , F e l s őMagyarországot m e g s z á l l o t t a k s e z z e l e g y ü t t e l v e s z t e t t ü k g y ö n y ö r űszép G ö m ö r v á r m e g y é n k e t . A f o r r a d a l o m l á z á b a é s k á b u l a t á b a ö n -t e s t é t m a r c a n g o l v a t e h e t e t l e n é v á l t a N e m z e t s i g y e l l e n á l l á s n é l k ü lm a s í r o z h a t t a k b e a c s e h e k h e g y e i n k b e , v ö l g y e i n k b e , v á r o s a i n k b a é s

f a l v a i n k b a . A n a g y csapás s ú l y a a l a t t s e m v e s z t e t t ü k el a h i t ü n k e t ,m e r t e z e k e t a s ö t é t n a p o k a t csak m ú l ó f á j d a l m a s e p i z ó d n a k t e k i n t e t t ü k .B á r n a p o k , m a j d a z é v e k i s e l m u l t a k , m a i s r e n d ü l e t l e n ü l b í z u n k a

N e m z e t e l e v en e r e j é b e n . S é n , a k i n e k m a P u t n o k n y ú j t m e n e d é k e t ,r e n d ü l e t l e n ü l h i s z e k é s b i z o m a b b a n , hogy vissza t é r h e t e k o t t h o n o m -b a , s z ü l ő f ö l d e m r e .

N e m s z á l l o t t m e g a csüggedés m a s e m , p e d i g ö n k e z ü n k k e lr e n d i t e t t ü k m e g l e l k ü n k erősségét, a m i k o r C s o n k a - G ö m ö r v á r m e g y é t

f e l s ő b b h a t ó s á g i i n t é z k e d é s s e l Borsod v á r m e g y é v e l e g y e s i t e t t é k .Borsod v á r m e g y e te s tv é r i s z e re t e t t e l f o g a d o t t , d e a f á j ó v é r z ő s e b e tb e g y ó g y í t a n i , a m e l e g t e s t v é r i s z e r e t e t s e m t u d j a .

N e m k u t a t o m e h e l y e n , h a v á j j o n c é l sz e r ű, h e l y e s v o l t - e e z a zi n t é z k e d é s , v a g y sem? É n csak a z t t u d o m , h o g y a z é n k ö n n y e i m ,c s e n d e s e n , f á j d a l m a s a n p e r e g t e k l e a z a r c o m o n , ügy m i n t a m e g -

s z á l l á s r e t t e n t ő n a p j á n .A z a csüggedő érzés, a m i a k k o r e l f o g o t t e n g e m , m i n d e n gö-

m ö r i t e s t v é r csügeedö é r z é s e v o l t s e b b e n l á t t a m ö n á l l ó s á g u n k f e l -adásának l e g n a g y o b b v e s z e d e l m é t . M e n n y i r e m é n y t h e r v a s z t o t t l e e za z i n t é z k e d é s o d a á t , n e m c s a k m a g y a r v é r e i n k , d e a h a z a f i a s n é m e té s t ó t a j k ú g ö m ö r i t e s t v ér e i n k s z i v é b e n ! A k i k t ő l ü n k v á r j á k a z ú jé le t e t , a f e l t á m a d á s t !

A z e g y k o r h a t a l m a s , e r ő s é s gazdag G ö m ö r , m e l y a r c c a l d é lf e l é , a n a g y m a g y a r A l f ö l d f e l é f o r d u l t é s s z ó r t a m é r h e t e t l e n k i n c s e i t ;f á j á t , é r c e i t , a m e l y a z a l f ö l d n e k a d t a a z a r a tó m u n k á s k e z et , — j o g a i -

b a n i s m e g s z ű n t . Pedig a t ö r ö k h ó d o l t s á g i d e j é n Pest v á r m e g y e an ó g r á d i F ü l e k v á r á b a n t a r t o t t a k ö z g y ű l é s e i t , h o g y a j o g f o l y t o n o s s á -g o t s é r t e t l e n ü l f e n n t a r t s a .



21

A z e g y k o r h a t a l m a s , e r ő s , g a z d a g , G ö m ö r v á r m e g y e , m a m i n ta t e h e t e t l e n , l e é g e t t , m e g h a j s z o l t f ö l d ö n f u t ó , a z erős, i n t a k t , s z o m -szédos t e s t v é r v á r m e g y e , B o r s o d s z i v é n s i r j a k i f á j d a l m á t . A t e s t v é r i

s z e r e t e t v i g a s z t a l , m e l e g í t , d e m é g i s c s a k é r e z z ü k k o l d u s v o l t u n k a t ,é r e z z ü k a szükség n y ú j t o t t a k e n y é r k e s e r ű i z é t . H a m u p i p ő k é k v a -g y u n k , b á r m e l e g s z e r e t e t t e l ö v e z e t t H a m u p i p ő k é k . É s r e n d ü l e t l e nh i t t e l k e r e s s ü k a H a m u p i p ő k e c s o d á s v a r á z s c i p ő j é t , a m e l y e l i n d u la z u t ó n é s v i s s z a v e z e t b e n n ü n k e t a g ö m ö r i érchegység t ü n d é r b i r o d a l -m á b a . R e n d ü l e t l e n h i t t e l v á r j u k , h o g y a H a m u p i p ő k e l e v e t i a z e l -h a g y a t o t t s á g é s szegénység s z ü r k e r u h á j á t , f e l v e h e t i ú j b ó l zúgó e r d e it ü n d é r p a l á s t j á t . F e l t e h e t i ú j b ó l a r a n y , e z ü s t , v a s , n i c k e l , k o b a l d é sr é z é r c e k b ő l k o v á c s o l t , d r á g a k ö v e i é k e s í t e t t f é n y l ő t ü n d é r k o r o n á -j á t , hogy d é l f e l é f o r d u l v a i s m é t t e l e k é z z e l szórhassa r é g i d ú s k i n -c s e i t . S é n a r é g i N a g y G ö m ö r v á r m e g y e u t o l s ó a l i s p á n j a a z i n t e -

g e r G ö m ö r v á r m e g y e f ö l d j é n s i r h a t o m e l a boldogság ö r ö m k ö n y -n y e i t . A z t i r t a m , h o g y „ U t o l s ó " a l i s p á n j a a v á r m e g y é n e k ? N e m ;m e r t n é p ü n k l e l k e a m i é n k s m a i s ü g y é r z e k , ügy v a l l o m , h o g yG ö m ö r v á r m e g y é n e k a l i s p á n j a v a g y o k . A c s e h e k t e l h e t e t l e n f a l á n k -sága, T r i a n o n k e g y e t l e n s é g e , a s z ü k s é g i n t é z k e d é s e k n e m ö l h e t t é k k ib e l ő l e m e z t a z érzést é s s e m e r ő s z a k , s e m h a t a l o m n e m g á t o l h a tm e g a b b a n , h o g y e z t v a l l j a m . E z t kell e r e z n e m , e z t kell v a l l a n o m ,h a h i s ze k és h i s z ü n k a m i f e l tá m a d á s u n k b a n .

T u d o m , hogy a f e l t á m a d á s h i t é b e n m i n d n y á j a n e g y e k v a -g y u n k g ö m ö r i e k . T u d o m , h o g y a z o k a G ö m ö r é s z a k i h e g y e i k ö -z ü l D o b s i n á v a ! e l s z a k a d t t e s t v é r e k , k é z a k é z b e n m e l l é m s o r a k o z -n a k , v e l e m é r e z n e k , a k i a d é l i s z e l í d n a p s u g a r a s g ö m ö r i h a l m o k

k ö z ü l i n d u l t a m ú t n a k vá n d o r b o t o m m a l . T u d o m , h o g y a m a g as a j á t o s s z o k á s a i v a l , n y e l v é v e l , b á j o s é s b ü s z k e z á r k ó z o t í s á g á v a l ,k ü l ö n v i l á g b a n é l ő d o b s i n a i p o l g á r , a m a g y a r h a z a i r á n t i s z e r e -t e t b e n m i n d n y á j u n k k a l e g y. H i s z e n k e m é n y m a g y a r s á g á n a k , k i -t a r t ó h i t é n e k , h ű s é g é n e k a n n y i g y ö n y ö r ű l é l e k e m e l ő t a n u j e l é t a d t a .

E z é r t n e m b e s z é l e k k ü l ö n ö s k é p e n Dobsináról s e z é r t b e s z é l e ka m i k ö z ö s drága f ö l d ü n k r ő l G ö m ö r r ö l .

S m i n t G ö m ö r v á r m e g y é n k e z i d ö n k s z e r i n t u t o l s ó a l i s p á n j a ,e h e l y e n i s k ö s z ö n ö m Borsod v á r m e g y e n e m e s t e s t v é r i s z e r e te t é t,m e l l y e l v á r m e g y é n k e t f o g a d t a s b i z t o s í t o m , h o g y a szebb j ö v őv i s s z a t é r t é v e l i s m i n d e n k o r h á l á v a l é s s z e r e te t te l f o g u n k v i s s z a e m -l é k e z n i a r r a , hogy v á r m e g y é n k e t a n e h é z s ú l y o s n a p o k b a n s z er e -

t e t t e l ö l e l t e s z i v é r e .H á l á s a n k ö s z ö n ö m P u t n o l t k ö z s é g é n e k , h o g y a G ö m ö r r ö l k i-



22

ü l d ö z ö t t f i a i n k a t s e n g e m e t , a h o n t a l a n n á v á l t m e n e k ü l t e t m e g é r t ős z e re t e t t e l f o g a d o t t f a l a i k ö z ö t t .

T i p e d i g h a t á r o n t ú l lé v ő v é r e i n k , n é m e t é s t ó t a j k ú t e s t v é -r e i n k s k ü l ö n ö s e n t i d o b s i n a i m i n d e n k o r h ű s é g e s v é r e i n k é s te s t-v é r e i n k b í z z a t o k é s h i g y j e t e k a f e l t á m a d á s b a n ! H i g y j e t e k é s b í z z a t o kN a g y - M a g y a r o r s z á g , G ö m ö r v á r m e g y e f e l t á m a d á s á b a n é s i n t e g r i -t á s á b a n ! M e r t a n e m z e t l e l k é t f e g y v e r e s e r ő s z a k m e g n e m ö l h e t is o h a sem. A N e m z e t l e l k e t o v á b b é l , o t t d o b o g s z i v e t e k m é l y é n al e p e r d ü l ö k ö n n y e k f á j d a l m á b a n , m e l e g é b e n , A N e m z e t l e i k é él,a l k o t é s m e l e g í t .

P u t n o k , 1927. j ú n i u s hó.

Dr. Fornel Gyula



DOBSINAMÚLTJA.

I r t a : £U A Gyula.

y gazdag m ú l t t a l bí ró város t ö r t é n e t é t n é h á n y lapra t e r j e d őc i k k b e n e l m o n d a n i n e m l eh et . D e c é l u n k n e m i s r é s z l e t es tör-

t é n e t e t a d n i , h a n e m csak a z o k a t a f o n t o s e s e m é n y e k e t e l m o n d a n i ,a m e l y e k v á r o s u n k k e l e t k e z é s é n e k , f e j l ő d é s é n e k é s h a n y a t l á s á n a k a zú t m u t a t ó i .

H o g y m i k o r t e l e p e d e t t le D o b s i n á n a z e l s ő e m b e r é s m i v e lf o g l a l k o z o t t , a z t h o m á l y f ö d i . N i n c s k i z á r v a , h o g y v a l a m e l y ő s -g e r m á n t ö r z s b o l y o n g á s a i k ö z e p e t t m á r r á a k a d t a gazdag érc-

í e l e p r e , d e s e m m i f é l e a d a t u n k e z e n f e l te v é s a l á t á m a s z t á s á r a n i n c s .

A z o k a f e l t e v é s e k , h o g y a D o b s i n a h a t á r á b a n t a l á l h a t ó ő s i b á n y á s z -n y o m o k a q u á d o k t ó l s z á r m a z n á n a k , s e m m i v e l s e m i g a z o l h a t ó k .F e l t e h e t j ü k u g y a n , h o g y a G a r a m v ö l g y é b e n é s N ó g r á d v á r m e g y é -b e n é lő q u á d o k i d e i s e l jö t t ek , d e D o b s i n á n eddig s e m m i f é l el e l e t r e n e m a k a d t a k , a m i e z t a f e l t e v é s t m e g e r ő s í t e n é . V á r o s u n ke l s ő t ö r t é n e t i r ó j a B a r t h o l o m a e i d e s L á s z l ó l ) a z t á l l í t j a u g y a n , h o g y& d o b s i n a i n é p a q u á d o k i v a d é k a , d e e z a z a d a t t c s u p á n E n e aS i l v i o P i c c o l o m i n i e g y o d a v e t e t t m e g j e g y z é s é r e t á m a s z k o d i k , m e l ys z e r i n t a s z e p e s i n é p i s a q u á d o k i v a d é k a l e n n e . E z persze r é g e nm e g d ő l t á l l í t á s .

N e m t u d j u k t e h á t , h o g y v o l t - e h o n f o g l a l á s e l ő t t i t t e m b e r -l a k t a t e l e p , vajy sem. A z e l s ő h i t e l e s a d a t o t a r r a n é z v e , h o g y

it t b á n y á s z a t f o l y t , IV . Béla k i r á l y n a k 1243 j ú n i u s 3-án k i a d o t ta d o m á n y l e v e l é b e n t a l á l j u k . 2 ) I V . B é l a a t a t á r j á r á s i d e j é n k i v á l ó é r -d e m e k e t s z e r z e t t B e b e k c s a l á d n a k a d o m á n y o z z a G ö m ö r v á r m e g y é -n e k j e l e n t é k e n y r é s zé t , t ö b b e k k ö z t D o b s i n á t i s . E b b ő l a z o k m á n y -b ó l a z i s k i t e t s z i k , h o g y a k i r á l y o k m á r a z e l ő t t i s b i z o n y o s j ö v e -d e l m e k e t h ú z t a k a z o t t a n i b á n y á k b ó l . K é t s é g t e l e n t e h á t , h o g y Dob-s i n á n m á r a t a t á r j á r á s e l ő t t i s , t eh á t a 13 . s z á z a d e l s ő f e l é b e nb á n y a t e l e p l e h e t e t t . 3) H o g y m i f é l e n é p b á n y á s z o t a k k o r ott, a z t

*) Cadlslaus BarfQolomaeldes: I n c l i t i S u p e r i o r i s Ungar iae Co -m i t a t u s G ö m ö r i e n s i s N o t i í i a h i s t o r i c o - g e c g r a p h i c o - s t a t i s í i c a . L c u í s h o v i a e1806—1808.

) Fe/ér: C o d e x D i p l o m a t i k u s H u n g á r i á é IV . k ö t . I. r. 287. 1 .& ) UJen&el Gusztáv: M a g y a r o r s z á g b á n y á s z a t á n a k k r i t i k a i t ö r t é -

n e t e . B u d a p e s t 1880. 102. 1 .



24

a d a t o k k a l i g a z o l n i n e m t u d j u k , M i v e l a z o n b a n a k k o r a s z o m s z é dSzepességben m a r virágzó n é m e t b á n y a t e l e p e k v o l t a k , n y i l v á n -v a l ó , hogy D o b s i n a a k k o r i b á n y á s z a i i s n é m e t e k l e h e t t e k .

A f e n t n e v e z e t t a d o m á n y o z ó l e v é l D o b s i r t á t Topsucha n é v e ne m l í t i , E n é v e r e d e t e k ö r ü l s o k v i t a f o l y t m á r . It t n i n c s t e r ü n ke n n e k b ő v e b b f e j t e g e t é s é b e b o c s á t k o z n i . M i v e l a z o n b a n a város-n a k a n e v e a n é p k ö r é b e n m é g m a i s Topscha, n i n c s k i z á r v a *h o g y i t t e g y i r á s h i b á r ó l v a n s z ó . D o b s i n a k ü l ö n b ö z ő e l n e v e z é s e i -n e k a m a g y a r á z a t a k ö r ü l s z á z a d o k ó t a valóságos i r o d a l o m f e j l ő d ö t t ,It t r ö v i d e n c sa k a r r a m u t a t o k rá , hogy D o b s i n a e r e d e ti e l n e v e z é s e ,a m i n t erre a f e n t e m i i t e t t o k m á n y b ó l é s a n é p m a i h a s z n á l a t á b ó l i sk ö v e t k e z t e t h e t ü n k , v a l ó s z í n ű l e g Topscha v o l t . C s a k k é s ő b b k e l e t -k e z e t t a s z l á v b i r t o k j e l z ö k é p z ő v e l e l l á t o t t Dobsina e l n e v e z é s (aD o l i n a , D u b i n a s t b . ) é s v a l ó s z í n ű l e g m é g k é s ő b b a Dobschau e l-n e v e z é s a R o s e n a u , K a s c h a u m i n t á j á r a . M e l i c h J á n o s p r o f e s s o r a z t

i g y e k s z i k b i z o n y í t a n i ( M a g y a r Nyelv XXI. köt. 383, 1. 1925.), hogya Topscha e l n e v e z é s a Dobsa c s a l á d n é v r e v e z e t h e t ő vissza. É na z o n b a n a z t h i s z e m , hogy a z i d e t e le p i t e tt b á n y á sz o k m a g u k k a lh o z t á k e z t a n e v e t épugy, m i n t ahogy m a g u k k a l h o z t á k m á s b á n y a -városok ősi telepesei is a Pleissmtz (Pelsöc), S c t i m ö l l n i t z (Szo-m o l n a k ) , K r e m n i t z ( K ö r m ö c b á n y a ) , S c h e m n i t z ( S e l m e c b á n y a ) , E i n -s i e d e l ( S z e p e s r e m e t e ) s t b . n e v e k e t a z ő s h a z á b ó l . V a l ó s z í n ű v é t e s z ie z t a f e l t e v é s t a z , h o g y a d o b s i n a i a k v a i ó s z i n ü ő s h a z á j á b a n , a zE r z g e b i rg e k e l e t i v i d é k e i n é s Csehország r é g e b b e n n é m e t t a k t a v i-d é k e i n m é g m a i s t a l á l u n k h a s o n l ó n e v ű h e l y s é g e k e t : D o b s i n (aj i c i n i j á r á s b a n ) , D o b r z ( a s t r a k o n i t z i járásban), D o b r s c h i n ( S c h ü t t e n -

h o f e n m e l l e t t ) s t b .A k ö v e t k e z ő h i t e l e s t ö r t é n e t i a d a t u n k 1326-ból v a l ó . E z t a zé v e t t e k i n t j ü k a város a l a p í t á s i é v é n e k . B e b e k M á t é n a k a z u t ó d a iu . i . e b b e n a z é v b e n o s z t á l y e g y e z s é g e t k ö t n e k a z egri k á p t a l a ne l ő t t é s B e b e k M i k l ó s , L á s z l ó n a k a f i a a z z a l a k i k ö t é s s e l k a p j am e g a D o b s i n a p a t a k m e n t i t e r ü l e t e t , h o g y t a r t o z i k o d a a k o r p o n a ijo g é r t e lm é b e n n é p e k e t t e l e p í t e n i . „ A z o n b a n a s z e p e s i k á p t a l a n n a k1334-iki b i z o n y s á g l e v e l e s z e r i n t , a z e m i i t e t t M i k l ó s , a n é l k ü l , h o g ye l v á l l a l t k ö t e l e s s é g é n e k e l e g e t tet t v o l n a , s z ö k v e e l t á v o z o t t . S Íg ykétséges, h a v á j j o n D o b s i n a a k k o r f ö l é p ü l t - e vagy s e m . " ( W e n z e lG. i. m. 103. 1.)

A s z e p e s i k á p t a l a n n a k f e n t i d é z e t t b i z o n y s á g l e v e l e s z e r i n t t e h á tn e m v a l ó s z í n ű , h o g y a m á r b i z o n y á r a m e g l é v ő b á n y a t e l e p r e nagyobbs z á m ú t e l e p e s k e r ü l t v o l n a 1326-ban. T é n y a z o n b a n a z , h o g y D o b s i n a



25

a 1 4 . s z á z a d f o l y a m á n a n n y i r a b e n é p e s e d e t t é s o l y j e l e n t ő s é g r e t e t ts z er t , h o g y Z s i g m o n d k i r á l y 1 4 1 7 - b e n a b b a n a z i d ő b e n j e l e n t é k e n y

v á s á r t a r t á s i jogot a d o m á n y o z z a D o b s i n á n a k , s a z a d o m á n y o z ó l e v é l -b e n D o b s i n á t „ o p p i d u m " - n a k , t e h á t v á r o s n a k n e v e z i . F e l k e i ! t e h á tt é t e l e z n ü n k , h o g y i t t a k k o r m á r v i r á g z ó b a n y a - é s v a s i p a r v o l t é s h o g ya t e l e p m á r n a g y o b b s z á m ú lakossággal é s m e g f e l e l ő k u l t ú r á v a l r e nd e l-k e z e t t . E b b ő ! p e r s z e a z i s k ö v e t k e z i k , h o g y a v á r o s n a k m á r b i z o n y o sm ú l t j a i s l e h e t e t t .

H o g y h o n n a n jö t t e k D o b s i n a ö s l a k ó i, a z t n e m t u d j u k . T ö r t é n e t ia d a t u n k e r r e n é z v e n i n c s . N e m t u d j u k , hogy egyszerre j ö t t e k - e , avagyk ü l ö n b ö z ő i d ő b e n és k ü l ö n b ö z ő c s o p o r t o k b a n . N e m t u d j u k a z t s e m ,h o g y e g y h e l y r ő l j ö t t e k - e , avagy N é m e t o r s z á g k ü l ö n b ö z ő v i d é k e i r ő l .M a c s u p á n c s a k egy, többé-kevébbé b i z t o s e s z k ö z ü n k v a n a z ő s h a z am e g á l l a p í t á s á r a : a d o b s i n a i n y e l v j á r á s . A d o b s i n a i n y e l v j á r á s a zo n b a na z t m u t a t j a , hogy i t t t ö b b n é m e t v i d é k n e k a n y e l v j á r á s a k e v e r e d e t t . Al e g t ö b b n y e l v i s a j á t s á g a z o n b a n m é g i s a z Erzgebirge t á j é k á r a v e z e tb e n n ü n k e t . ( Lá s d D r . M r á z G u s z t á v je l e s t a n u l m á n y á t : A d o b s i n a in é m e t n y e l v j á r á s . B u d a p e s t , 1908. Magyar T u d o m á n y o s A k a d é m i akiadása.)

D e t é r j ü n k vissza a t ö r t é n e t i e s e m é n y e k h e z . A város t ö r t é n e t é n e ke l ő t t ü n k i s m e r t e s e m é n y e i l é n y e g ü k b e n m e g e g y e z n e k a l e g t ö b b j ó -m ó d ú város e s e m é n y e i v e l . R a b l ó l o v a g o k é s f o s z t o g a t ó h a d s e r e g e kp u s z t í t á s a i a l k o t j á k a l e g n e v e z e t e s e b b e s e m é n y e k e t . 1540-ben a k i n c s -vágyó é s t e l h e t e t l e n c s o l t ó i Bassó Mátyás t á m a d j a m e g a várost, a k i -n e k a f o s z t o g a t á s a i t v é g r e a z o r s z á g g y ű l é s i s m e g s o k a l t a é s 1548-ban

m i n t a h a z a e l l e n s é g é t el i s Ítélte.S o k k a l s z o m o r ú b b é s a város f e j l ő d é s é r e végzetes k i m e n e t e l űv o l t a z o n b a n a t ö r ö k ö k b e t ö r é s e D o b s i n á r a . 1553-ban a t ö r ö k ö k e l-f o g l a l j á k F ü l e k v á r á t é s e t t ő l k e z d v e s o k a t s z e n v e d n e k a f e l v i d é k i v á -r o s o k a t ö r ö k ö k t ő l . Már 1556-ban r á t e s z i k a k e z ü k e t D o b s i n á r a is éset tő l k e z d v e k ö t e l e s a v á r o s a d ó t é s m á s i l l e t m é n y e k e t f i z e t n i a t ö r ö -k ö k n e k . A város, c s a k h o g y a l a k o s s á g o t esetleges f o s z t o g a t á s t ó l m e g -k í m é l j e , p o n t o s a n b e is f i z e t t e a r e á j a k i v e t e t t a d ó t . így t ö r t é n t 1580-bani s . A b e f i z e t e t t a d ó t a f ü l e k i basa, a k i t i d ő k ö z b e n e l h e l y e z t e k , ü g y lá t-s z i k e l s i k a s z t o t t a é s a z u t ó d a r n é g e g y s z e r k ö v e t e l t e a z a d ó t . A v á r o sn e m t u d t a i g a z á t b i z o n y í t a n i , s í g y l e g a l á b b h a l a d é k o t k é r t a k ö v e t e l tösszeg b e f i z e t é s é r e . A t ö r ö k látszólag m e g i s adta a h a l a d é k o t , a z o n -

b a n 1584. október 14-én e g y t ö r ö k c s a p a t m e g t á m a d t a a z a l v ó v á r o s t ,a z t t e l j e s e n f e l d ú l t a é s f e l é g e t t e é s t ö b b m i n t 35 0 e m b e r t e l h u r c o l t .E s z ö r n y ű e s e m é n y t a v á r o s a k k o r i l e l k é s z e , P i l c z i u s G á s p á r e g y



26

l a t i n n y e l v ű m u n k á b a n i r t a m e g , a m e í y a z o n b a n c s a k 1 6 71 - b e nj e l e n t m e g W i t t e n b e r g b e n .

A város a z o n b a n m é g e z z e l se m s z a b a d u l t m e g a t ö r ö k i g á -t ó l , m e r t a z adót e z e n t ú l i s f i z e t n i k e l t e t t .A l i g m ú l t e l a z o n b a n a t ö r ö k v e s z é l y , u j a b b s a n y a r g a t á s o k

z ú d u l t a k a v á r o s r a . A t ö r ö k ö k k i ű z é s e u t á n i s m é t h a r c i zaj tö l-töt te b e a f e l v i d é k e t . A v á r o s t f e l v á l t v a l á t o g a t t á k m e g k u r u c é sl a b a n c c s a p a t o k , é s i ly e n l á to g a t á sn a k m i n d i g s z o m o r ú k ö v e t k e z -m é n y e i v o l t a k , A város e z e n s a r c o l á s o k é s f o s z t o g a t á s o k e l i e nm e n l e v e l e k k e l p r ó b á l t védekezni. A városi l e v é l t á r b a n ő r z i k a z o k a ta m e n l e v e l e k k e t , a m e l y e k r é s z i n t a c s á s z á r i h a d a k v e z é r e i t ő l , r é -s z i n t a szabadságharc v e z é r e i t ő l s z á r m a z n a k .

A 17. és 18. század s z a b a d s á g h a r c a i b a n n e v e z e t e s s z e r e p e tj á t s z i k a v á r o s . A B e b e k család k i h a l á s a u t á n D o b s i n a városa

ö r ö k ö s ö d é s r é v é n B e t h l e n G á b o r e r d é l y i f e j e d e l e m b i r t o k á b a j u t .A város t a r t o z i k bizonyos m e n n y i s é g ű é r c e t é s f e g y v e r t s z o l g á l -t a t n i . E t t ő l k e z d v e szoros k a p c s o l a t á ! l f e n n a m a g y a r s z a b a d s á g -h a r c v e z é r e i é s D o b s i n a polgárai k ö z t . S z u h a y M á t y á s , K e n d e G á -b o r , Szepesi P á l, T e l e k i M i h á l y é s T h ö k ö l y i m r e l e v e l e i b ő l ,a m e l y e k e t a v á r o s i e l ö l j á r ó s á g h o z i n t é z te k , m e g t u d j u k , h o g y aváros é l é n k r é s z t v e t t a s z a b a d s á g h a r c m o z g a l m a i b a n é s a n e v e -z e t t v e z é r e k h á l á b ó l v é d e l e m b e n r é s z e s í t e t t é k a v á r o s t .

A v á r o s i l e v é l t á r b a n Őrzöt t j e g y z ö k ö n y v e k é s egyéb f e l -j e g y z é s e k b ő l t u d j u k , hogy II. R á k ó c z y F e r e n c s z a b a d s á g h a r c a i b a ni s i ge n j e l e n t é k e n y á l d o z a t o k a t h o z o t t a v á r o s . É v i j ö v e d e l m é n e kk é t h a r m a d r é s z é t a j á n l o t t a f e l a szabadságharc c é l j a i r a é s a d o b -s i n a i f e g y v e r g y á r a k s z á l l í t o t t á k a k u r u c o k részére a k i t ű n ő f e g y v e -r e k e t . A s z a t m á r i b é k e u t á n ( 1 7 1 1 ) a z o n b a n a d o b s i n a i f e g y v e r -gyárakat l e k e l l e t t r o m b o l n i é s D o b s i n á r a i s s z o m o r ú sors v á r t .H i r e s a c é l g y á r t á s a t ö n k r e m e n t .

M i e l ő t t a t ö r t é n e t i e s e m é n y e k f e l s o r o l á s á b a n t o v á b b m e n n é n k ,m e g k e l l m é g e m l é k e z n ü n k a d o b s i n a i p o l g á r o k jogi v i s z o n y a i r ó l .A n é p f ő f o g l a l k o z á s a a b á n y á s z a t v o l t . A z e l s ő t á r s a d a l m i o s z t á l y ta b á n y á s z o k a l k o t t á k , a m i n t a z t a z 1683-iki b á n y a - é s h á m o r -s z a b á l y z a t b ó l (Berg- u n d H a m m e r o r d n u n g ) t u d j u k . U t á n u k k ö v e t -k e z t e k a h á m o r k o v á c s o k ( H a m m e r s c h m i e d e ) , a z u t á n a f ú j t a t o k( E i s e n b l a s e r ) , a f ű t ö k é s v é g ü l a s z é n é g e t ő k . V a l a m e n n y i e n a z o n -

b a n s z a b a d p o l g á r o k v o l t a k é s s e n k i n e k s e m t a r t o z t a k s e m m i f é l es z o l g á l a i t a l . M i n d e n k i s z a b a d o n ű z h e t t e i p a r á t , e n g e d é l y t n e m k e l -l e t t k é r n i e a f ö l d e s ú r t ó l . A k i p l . b á n y á t a k a r t n y i t n i , a z e g y s z e r ű e n



27

b e j e l e n t e t t e s z á n d é k á t a z e l ö l j á r ó s á j n á l , l e f i z e t t e a z i l l e t é i . e t ( M u t u n g )é s m i n d e n t o v á b b i n é l k ü l h o z z á f o g h a t o t t a m u n k á h o z . A k o r p o n a ij o g é r t e l m é b e n u g y a n k ö t e l e s e k v o l t a k a b á n y a j ö v e d e l e m n e k b i z o -

n y o s r é s z é t a f ö l d e s ú r n a k b e s z o l g á l t a t n i , d e a m i k o r a M i k s a - f é l eb á n y a r e n d e i e t é r v é n y b e l é p e t t (1723), a t t ó l k e z d v e m é g e t t ő l ak o r l á t o z á s t ó l i s f e l l e tt e k m e n t v e . A város t e h á t a szabad k i r á l y iv á r o s o k j o g a i t é l v e z t e . E n n e k k ö s z ö n h e t ő , hogy b á r i g e n s o k a ts z e n v e d e t t a lakosság k ü l ö n b ö z ő r a b l á s o k é s f o s z t o g a t á s o l ; f o l y t á n ,mégis i g en h a m a r k i h e v e r t e a c s a p á s o k a t .

E z e k e t a k i v á l t s á g o k a t é s j o g o k a t a z o n b a n n e m é l v e z h e t t é kz a v a r t a l a n u l a város p o l g á r a i . A város f ö l d e s u r a i k ü l ö n ö s e n a 1 8 .s z á z a d v é g e f e l é m i n d j o b b a n k o r l á t o z n i k e z d t é k e z e k e t a j o g o k a t é so l y a n k ö t e l e z e t t s é g e k e t r ó t t a k a város p o l g á r a i r a , m i n t h a D o b s i n ajobbágyközség l e t t v o l n a . A f ö l d e s u r a k segítségére j ö t t a z , h o g yk ü l ö n ö s e n II . J ó z s e f i d e j é n n e m j ó s z e m m e l n é z t é k a s z a b a d k i-r á l y i b á n y a v á r o s o k a u t o n ó m i á j á t s i g y a h a t a l o m r a t ö r ő n e m e s s é gc s a k n e m z a v a r t a l a n u l g y a k o r o l h a t t a j o g f o s z t ó h a t a l m á t . A várose l ö l j á r ó s á g a a n e m e s s é g t ú l k a p á s a i e l l e n k ü z d ö t t u g y a n , d e a zu r i s z é k e k t ö b b n y i r e a n e m e s s é g n e k a d t a k igazat. N e v e z e t e s s é v á l t av á r o s n a k a p e r e a d o b s i n a i L á n y c s a l á d e l l e n , a m e l y c s a l á d h o s s z úi d ő n á t a l e g k í m é l e t l e n e b b m ó d o n b á n t a város p o l g á r a i v a l . E z e nc s a l á d ö n k é n y e s k e d é s e i t ö l c s a k a m ú l t s z á z a d 40-es é v e i b e n s z a -b a d u l t m e g , a m i k o r a város k i v á l ó ü g y é s z é n e k , S z i k l a y - S c h m i d tE d é n e k végre s i k e r ü l t a v á r o s régi j o g a i t é s k i v á l t s á g a i t vissza-s z e r e z n i e é s a város ú j r a a „ s z a b a d bányaváros" c í m é v e l é s j o g a i v a lr u h á z t a t o t f e l .

A v i s s z a s z e r z e t t k i v á l t s á g o k a t a z o n b a n n e m sokáig é l v e z h e t t e av á r o s , m e r t n é h á n y é v m ú l v a k i t ö r t a szabadságharc, a m e l y n e k le -v e r e í é s e u t á n a város ú j r a e l v e s z t e t t e a n e h e z e n v i s s z a s z e r z e t t j o g o k a t .A k i v á l t s á g o k e l v e s z t é s é v e l e g y ü t t j á r t a h a n y a t l á s i s . A t t ó l k e z d v e ,h o g y a f ö l d e s u r a k m e g s z o r í t j á k a polgárság k i v á l t s á g a i t , a k o r m á n yp e d i g s z e r e n c s é t l e n i n t é z k e d é s e i v e l m e g n e h e z í t e t t e a z é r c e k é r t é k e s í -t é s é t , a b á n y á s z a t m i n d j o b b a n h a n y a t l i k .A b á n y a n y i t á s j o g á n a k m e g -s z o r í t á s á v a l é s a t e r m e l t é r c e k s z a b a d f o r g a l m á n a k k o r lá t o z á sá v a l ab á n y á s z o k e l v e s z t e t t é k l e g f o n t o s a b b j o g a i k a t é s a s z a b a d p o l g á r b ó ll a s s a n k i n t e g y s z e r ű b á n y a m u n k á s le t t , t á r s a d a l m i l a g l e h a n y a t l o t t .T e t é z t e a h a n y a t l á s t m é g a z , h o g y a t e r m e l t é r c e k e t csak a z á l l a m n a kv o l t szabad e l a d n i a , m i n e k k ö v e t k e z t é b e n a z é r c á r a l e s z á l l t , a b á -

n y á s z t p e d i g m i n d e n f é l e ú j a d ó v a l s ú j t o t t á k , a m i n e k k ö v e t k e z m é n y ea b á n y á s z a t h a n y a t l á s a , a b á n y á s z o k e l s z e g é n y e d é s e l e t t . R ö v i d id e i g



28

t a r t ó f e l l e n d ü l é s t h o z o t t u g y a n m é g a m ú l t század 60-as é s 70-esé v e i b e n a k o b a i t b á n y á s z a t , d e a z a u s z t r á l i a i k o b a l t b á n y á k f e l f e d e -

zése u t á n , v a l a m i n t a d o b s i n a i k o b a l t b á n y á k k i m e r ü l é s e f o l y t á nú j r a b e á l l a h a n y a t l á s é s a z elszegényedés. Pedig hogy m i t j e l e n -t e t t a v á r o s r a n é z v e e z a z u t o l s ó f e i S e n d ü l é s i s , m u t a t j a a z a z a d a t ,hogy a n é h á n y é v t i z e d i g t a r t ó virágzás i d e j é n a városnak a k k o r aj ö v e d e l m e v o l t , h o g y p o l g á r a i n a k s e r n v á r o s i p ó t a d ó t , s e m egy-h á z i a d ó t n e m k e l l e t t f i z e t n i ü k .

A b á n y á s z a t h a n y a t l á s á n a k l e g s z o m o r u b b k ö v e t k e z m é n y e ak i v á n d o r l á s le t t . A b á n y á s z o k k é n y t e l e n e k v o l t a i t részben m á sb á n y a v i d é k e k r e , r é s z b e n A m e r i k á b a k i v á n d o r o l n i . A z i f j a b b n e m -z e d é k p e d i g k é n y t e l e n v o l t m á s p á l y á n e l h e l y e z k e d n i é s t e r m é s z e -tesen s z i n t é n m á s v i d é k e n s z e r e n c s é t p r ó b á l n i . A k i v á n d o r o l tbányászok h e l y é b e azonban ú j e l e m , t ó t napszámosok, f u v a r o s o k

és f ö l d m ü v e l ö k v á n d o r o l n a k : D o b s i n á r a , úgyhogy a század máso-d i k f e l é b e n lényegesen m e g v á l t o z n a k a népesség s t a t i s z t i k a i a d a t a i .A t ö r t é n e t i e s e m é n y e k sorából m é g csak k é t n e v e z e t e s e b b

e s e m é n y t k e l l k i e m e l n ü n k , a m e l y e g y b en f é n ye s v i lá g o t v e t e n n e ka sokat p r ó b á l t , s z o r g a l m a s és b e c s ü l e t e s n é p n e k a g o n d o l k o d á -sára és j e l l e m é r e . Tagadhatatlan t ö r t é n e t i t é n y e k hosszú s o r o z a t ai g a z o l j a , h o g y D o b s i n a n é m e t lakossága s o h a s e m l e t t h ű t l e n a h h o za n é p h e z , a m e i y s z e r e tő s z í v v e l i d e h i v t a é s ú j h a z á t a d o t t n é k i .H u n y a d i M á t y á s , B e t h l e n Gábor, T h ö k ö l y é s R á k ó c z i n e h é z h a r c a i -b a n m i n d i g o t t t a l á l t u k a h a z a é s a z a l k o t m á n y v é d ő i n e k a sorá-b a n . A magyar h a z á h o z való h ű r a g a s z k o d á s á n a k a d o t t k i f e j e z é s t1848-ban i s , a m i k o r e g y h a n g ú l e l k e se d é s s e l c s a t l a k o z o t t K o s s u t h

z á s z l a j a a l á é s h o z o t t igen súlyos á l d o z a t o k a t a szabadság o l t á r á r a .És u g y a n a z z a l a hűséggel és r a g a s z k o d á s s a l h a r c o l t a magyarh a z a v é d e l m é b e n a v i l á g h á b o r ú f o l y a m á n i s é s n e m m a r a d t h ű t l e na magyar h a z á h o z a v i l á g h á b o r ú u t á n b e k ö v e t k e z e t t e s e m é n y e ksorán s e m .

A r ö v i d r e f o g o t t t ö r t é n e t i a d a t o k a t k i k e l l e g é s z í t e n e m n é h á n yf o n t o s s t a t i s z t i k a i a d a t t a l . A régebbi s z á z a d o k r ó l s e m m i f é l e sta-

t i s z t i k a i a d a t u n k n i n c s . C s u p á n k ö v e t k e z t e t é s e k ré v én á l l a p í t h a t j u km e g a 1 7 . s z á z a d b e l i e v a n g é l i k u s a n y a k ö n y v i a d a t o k b ó l , h o g y a1 7 . s z á z a d e l s ő f e l é b e n k b . 1000—1200 l a k o s a l e h e t e t t D o b s i n á -n a k . A z e l s ő h i t e l e s a d a t u n k 1 7 7 1 - b ő i a z t m o n d j a , h o g y a lakos-

ság száma 2748 v o l t . 1869-ben már 5505-re s z ö k ö t t fel a l é l e k -

s z á m , m i g 1880-ban e l é r i a l e g m a g o s a b b l é l e k s z á m o t : 5592-őt.E t t ő ! k e z d v e á l l a n d ó a n c s ö k k e n a lakosság száma. 1890-ben m á r



29

c s a k 4643 l e lk e t m u t a t k i a n é p s z á m l á l á s . 1900-ban 5115, 1910-ben5029 e z 1920-ban p e d i g 4568 l a k o s a v o l t D o b s i n á n a k ,

A z u t o l s ó h á r o m n é p s z á m l á l á s a d a t a i a lakosság v a l l á s á r a é sa n y a n y e l v é r e v o n a t k o z ó l a g a k ö v e t k e z ő k :

1900-ban 1 9 1 0 - b e n 1920-banE v a n g é l i k u s . . . 2846 2583 2160R ó m a i k a t h o l i k u s . 1901 1977 1985G ö r ö g „ „ . 134 173 120R e f o r m á t u s . . . 120 148 124U n i t á r i u s . . . . 4Zsidó 110 146 178G ö r ö g k e l e t i . . . 2 l

Magyar a n y a n y e l v ű 746 1739 1618

N é m e t „ „ 2790 1503 1398Tó t „ „ 1509 1637 1527M ás „ „ 70 99 25

í r n i o l v a s n i t u d o t t : 3445 3 6 4 1 i s m e r e t l e n .

Dóbsinará vonatkozó fontosabb irodalom :

Ladislaus Bartholomaeides: I n c l i t i S u p e r i o r i s U n g a r i e C o m i -t a t u s G ö m ö r i e n s i s N o t i t i a h i s t o r i c o - g e o g r a p h i c o - s t a t i s t i c a . L e u t -s c h o v i a e 1806-1808.

Wenzel Gusztáv: M a g y a r o r s z á g b á n y á s z a t á n a k k r i t i k a i t ö r t é -n e t e . Budapest 1880.

Johann Kachelmann: D a s A l t é r u n d d i e S c h i c k s a í e d e s u n g -r i s c h e n z u n a c h s t s c h e m n i t z e r Bergbaues, Pressburg 1870.

Johann Kachelmann: O e s c h i c h t e dér u n g a r i s c h e n Bergstádteu n d i h r e r U m g e b u n g . S c h e m n i t z 1853.

Josef Mikulik: D o b s c h a u . K a s c h a u 1879.Mikulik József: A bánya- és vasipar t ö r t é n e t e D o b s í n á n . T ö r -

t é n e l m i T á r 1880. K ü l ö n l e r v o m a t b a n 1881.H . J . Schwicker: D ie D e u t s c h e n i n U n g a r n u n d S i e b e n b ü r g e n .

W i e n 1 8 8 1 .Kainál: G e s c h i c h t e d é r D e u t s c h e n Í n d e n K a r p a t e n l a n d e r n ,Eisele Oustáv: G ö m ö r és B o r s o d v á r m e g y é k b á n y á s z a t i és

kohászati m o n o g r á f i á j a . S e l m e c b á n y a 1 907.

Borovszky: M a g y a r o r s z á g v á r m e g y é i é s v á r o s a i . G ö m ö r é sK i s h o n t v á r m e g y e .Balogh Pál: A n é p f a j o k M a g y a r o r s z á g o n . B u d a p e s t 1 8 9 7 .



Hunfalvy János: G ö m ö r - K i s h o n t v á r m e g y e l e í r á s a , Pest 1867.Franz Sartori: L a n d e r - u n d V ö l k e r - M e r k w ü r d i g k e i t e n d e s

ö s t e r r e i c h i s c h e n K a i s e r t u m s . W i e n . 1809. IV . T e i l 179-180.Sámuel Bredetzky: B e y t r á g e z ű r t o p o g r a p h i e d e s K ö n i g r e i c h s

U n g a r n . W i e n 1803. 40-48. íap.Caspar Pützius: T o p s c h a , sive D o b s c h i n a , ( d i e h ü b s c h e A u e

z w i s c h e n d e m G e b ü r g e ) á l . T o p s c h i n u m , etc . . . ( P i l z G á s p á rd o b s i n a i p a p n a k t á t i n n y e l v ű m u n k á j a a z 1584-es t ö r ö k d u l á s r ó l .M e g j e l e n t 1 6 7 1 - b e n .

L ux Gyula: D o b s i n a . D o b s i n a é s V i d é k e 1914. 4 , 5, 2 2 . s z .



33OBSINAI NYELVJÁRÁS.

I r t a : dr. Moldovőnyi Gusztáv.

T~^obsina a z e g y e t le n n é m e t h e l y s é g G ö m ö r m e g y é b e n . K ö r ü l ö t t e- ' — c s u p a tót község van és a d o b s i n a í a k n y e l v j á r á s a m i n t egy

k i s s z i g e t e m e l k e d i k k i e b b ő l a t ó t t e n g e r b ő l . É p a z é r t i g a z á ncsoda, h o g y nem érte u t ó i u g y a n az a sors, m i n t több más gömör-megyei községet, p l . C s e t n e k e t , a m e l y e r e d e t i l e g s z i n t é n n é m e tvolt, de már a X V Ü . s z á z a d b a n t e l j e s e n e l t ó t o s o d o t t . Ez m i n d e n

e s e t r e a r r a m u t a t , h o g y a d o b s i n a i a k m i n d e n i d ő b e n szívósan ra-g a s z k o d t a k a n y a n y e l v ü k h ö z . De a z é r t szívesen és ö r ö m m e l beszél-n e k f ő k é n t m a g y a r u l é s t ó t o k k a l t ó t u l is. D é l r ő l a r o z s n y ó i m a -gyarok v a n n a k h o z z á j u k l e g k ö z e l e b b , é s z a k k e l e t r ő l pedi^ a szepes-ségiek; ez u t ó b b i a k t ó l az Ö r d ö g f e j és még t ö b b k i s e b b hegy vá-

l a s z t j a e l ő k e t . T á n e z a k ö z e l i szomszédság c s á b í t j a d r . G r é bG y u l á t 1 arra, h o g y a d o b s i n a i n y e l v j á r á s t is az a l s ó s z e p e s i n y e l v -j á r á s o k , a z u . n . „ G r ü n d l e r " - e k k ö z é s o r o l ja . M e r é s z f e l t e v é s é b e na z o n b a n c s a k e g y - k é t j e l e n s é g b i z o n y í t á s á r a s z o r í t k o z i k .

T ö r t é n e l m i a d a t a i n k n i n c s e n e k a r r a n é z v e , h o g y a d o b s i n a i a km i k o r é s N é m e t o r s z á g n a k m e l y i k v i d é k é r ő l v á n d o r o l ta k b e ú j h a -z á j u k b a . Nem b i z o n y o s , h o g y a s z e p e s s é g i e k k e l e g y ü t t j ö t t e k be,

a k i k r ő l m á r m e g á l l a p í t o t t á k , h o g y k é t nagy c s o p o r t b a n t e l e p e d t e kl e ; az első a X I I . s z á z a d b a n , a m á s o d i k pedig a t a t á r j á r á s u t á nt a l á l t i t t ú j h a z á r a . G ö m ö r m e g y é b e n i s m á r a l e g r é g i b b i d ő b e nv o l t a k n é m e t e k ; m é g a k ö z é p k o r b a n n é m e t község v o l t a t ö b b ik ö z ö t t J o ls v a , R i m a s z o m b a t , R o z s n y ó és F e l e d . Ez u t ó b b i n a k n e v e a

n é m e t „ F e l d " - b ö l s z á r m a z i k . D e G ö m ö r s z ó t i s a z ó f e l n é m e t „ G e -m e r k , " „ G e m e r l i " ( h a t á r ) a l a k r a v e z e t t e t j ü k v i s s z a .

D o b s i n a n é p i e s n e v e : Topscha már n e h e z e b b e n m a g y a r á z -h a t ó , m e r t n y e l v j á r á s i e m l é k e k h i á n y á b a n n e m k i s é r h e t j ü k f i g y e -l e m m e l f e j l ő d é s é t a l e g r é g i b b i d ő k t ő l k e z d v e. V á r o s u n k n e v e elő-

ször I V , B é l a k i r á l y n a k e g y o k l e v e l é b e n f o r d u l e lő „Topsucha"

a l a k b a n , a v á r o s l e g r é g i b b c í m e r é b e n ( S i g i l l d é r B e r g s t a t t Top-s c h a u 1585.) p e d i g m á r T o p s c h a u van.E z u t ó b b i l e t t á l t a l á n o s a z

1Dr. Gréb Gyula: A s z e p e s i n é m e t n y e l v és e r e d e t e . M e g j e l e n t :

„A S z e p e s s é g " c . emlékkönyvben.



32

i r o d a l m i n y e l v b e n é s m a i s D o b s c h a u , E r e d e t é t k ü l ö n f é i e k é p e np r ó b á l t á k m a g y a r á z n i ; a z első m a g y a r á z a t a X V I . s z á z a d b ó l v a l ó .A régi, n a g y r é s z t n a i v m a g y a r á z a t o k a t m e l l ő z v e , k ö z l ö m m i n d e n -

n e k e í ő t t a m a i s é l ő é s a várost m a g y a r á z ó m o n d á t . E s z e r i n ta z első l e t e l e p e d e t t b á n y á s z o k e l h a t á r o z t á k , h o g y n e v e t a d n a k te le -p ü k n e k . É p e n e b é d j ü k e t f ő z t é k , m i d ő n hosszas t a n a k o d á s u t á n a b -b a n á l l a p o d t a k m e g , hogy h a l l g a t n i f o g n a k ; a z e l s ő s z ó , m e l l y e l ac s e n d e t m e g t ö r i k , l e s z a v á r o s n e v e . R ö v i d id ő m ú l v a e g y b á n y á s za f a z é k b a n f o r r n i k e z d ő v i z r e m u t a t v a , e l k i á l t j a magát: Én T o pschá! í n d e n T o p f s c h a u ! N é z z a f a z é k b a !

A z u j a b b i r ó k k ö z ü l K l e i n S á m u e l (1847-1915) ügy f o g j a f e la T o p s c h a u s z ó t , h o g y m á s o d i k r é s z e A u ( e - r é t ) , első része pedigTobis; j e l e n t é s e t e h á t T o b i s - A u : Tóbiás ré t j e .

L e g ú j a b b a n dr. M e l i c h János2 m a g y a r á z t a a D o b s c h a u s z ó t .

S z e r i n t e e l ő b b D o b s a m a g y a r n e v e v o l t a h e l y s é g n e k é s e b b ő llett a z t á n D o b s c h a u , V é l e m é n y é t a v v a l t á m a s z t j a a l á, h o g y a m a -g y a r b ó l á t v e t t „ a " végű h e l y n e v e k k é s ő b b „au" v é g z e t e t v e t t e k f e l .I l y e n n e v e k m é g K a s c h a u , L e u t s c h a , a m e l y e k s z i n t é n a - r a végződ-t e k a b b a n a z i d ő b e n , a m i k o r a m a g y a r b ó l a n é m e t n y e l v b e k e r ü l -t e k . A m a g y a r h e l y n é v k i v e s z e t t a m a g y a r n y e l v b ő l é s h e l y é t a t ó tD o b s i n a f o g l a l t a e l .

N e m v a l l o m e n é z e t e t , b á r n a g y t e k i n t é l y ű n y e l v é s s z e l á l l o ks z e m b e n . D r . M e l i c h J á n o s n e m i s m e r v é n n y e l v j á r á s u n k a t , n e mt u d h a t j a , h o g y a n é p i e s Topscha é s a z i r o d a l m i T o p s c h a u , i l l e t ő -le g D o b s c h a u e l s ő t a g j a a z o n o s a l a k . K é t s é g t e l e n , h o g y D o b s c h a uk é s ő b b i e r e d e t ű , e l ő s z ö r a z 1585 é v b ő l v a l ó p e c s é t k ö r i r a t á n f o r -d u l e l ő , D e a b b a n a z i d ő b e n G ö m ö r m e g y é n e k m é g j ó részen é m e t v o l t . E g y á l t a J á b a n n e m h i h e t ő t e h á t , h o g y a z a u - v é g ü iro-d a l m i s z ó k é p z é s é n é l e g y m a g y a r a l a k (Dobsa) s z o l g á l t m i n t á u l .E m a g y a r á z a t n e m e g y e z t e t h e t ő össze a z z a l a t ö r t é n e l m i t é n n y e ls e m , h o g y a m a g y a r o k G ö m ö r m e g y é n e k csak d é l i r é s z é i g h ú z ó d -t a k ; é s z a k i r é sz é t a m a g y a r o k b e v á n d o r l á s a u t á n i s m é g h o s s z úi d e i g sűrű, á t h a t o l h a t a t l a n erdőségek b o r í t o t t á k . T ö r t é n e l m i adata-in k s z e r i n t a n é m e t e k a l a p í t o t t á k k ö z s é g e i k e t , a z ő k ö t e l e s s é g ü kv o l t i r t a n i a r e n g e t e g e k e t é s l a k h a t ó v á t e n n i a f ö l d e t . M a g y a re r e d e t ű n é v n e k m i n á l u n k s e h o l s e m m i n y o m a , a D o b s i n á t szegé-l y e z ő h e g y e k n e k , e r d ő k n e k , d ű l ő k n e k t ö b b n y i r e n é m e t n e v ü k v a n ,

csak e l v é t v e a k a d t ó t i s .*) M a g y a r n y e l v 283 I.



33

B i z o n y á r a n e m t é v e d e k , m i d ő n a z t á l l i t o m , h o g y D o b s c h a ua n é p n y e l v i T o p s c h a s z ó b ó l f e j l ő d ö t t é s l e t t á l t a l á n o s a z i r o d a l m in y e l v b e n . T o p s c h a h a t á r o z o t t a n ö s s z e t ét e l; e l s ő t a g j a T o p ( To p f ,

f a z é k ) m á s o d i k t a g j a p e d i g A c h ( f l i e s s e n d e s Wasser, f o l y ó v í z ) ,a m e l y v a g y m e g m a r a d t h e l y - é s f o l y ó n e v e k b e n ( S c h w a r z a c h ) , vagyp e d i g „ a " - v á t o m p u l t , a k á r c s a k T o p s c h a s z ó b a n . I l y e n a l a k o k G o t h a ,F u l d a (ófn. F u l d a h a ) . T o p s u c h a a l a k b a n m é g f e l i s m e r h e t ő a m á s o -d ik t ag i s . J e l e n t i t e h á t T o p f e s Wasser ( f a z é k n a k , i l l e t ő l e g v ö l g y -k a t l a n n a k a v i ze ) , a m i t e l j e s e n r á i l l i k D o b s i n á r a . A z i r o d a l m iT o p s c h a u , D c x b s c h a u p e d i g a z o k n a k a s z ó k n a k a z a n a l ó g i á j á r ak e l e t k e z e t t , a m e l y e k a n é p n y e l v b e n a - r a v é g z ő d n e k ( f r á : F r a u ,h a : h a u f e ) .

A d o b s i n a i a k sajátságos n é m e t n y e l v j á r á s t b e s z é l n e k , a m e l yt e l j e s e n e l ü t a t ö b b i m a g y a r o r s z á g i n é m e t n y e l v j á r á s t ó l . L e g k ö z e -l e b b á ll h o z z á a z a l s ó s z e p e s i , a z u . n . g r ü n d l e r n y e l v j á r á s é s a

K ö r m ö c b á n y a v i d é k é n l a k ó n é m e t e k n y e l v e ( J á n o s ré t , K ú n o s v á g á s a ) .T ö b b egyezést é s r o k o n s á g o t t a l á l u n k m é g a m e c e n z é f i n y e l v j á r á s -b a n i s . N y e l v ü n k ú j h a z á j á b a n l e g a l á b b 70 0 éves f e j l ő d é s r e t e k i n tv i s s z a . M a g á t ó l é r t e t ő d i k , h o g y e h o s s z ú id ő a l a t t ó r i á s i f e j l ő d é s e n ,v á l t o z á s o n m e n t k e r e s z t ü l a z ú j é g h a j l a t i v i s z o n y o k , k ö r ü l m é n y e ké s f ő k é p a z ú j k ö r n y e z e t , a t ó t n y e l v h a t á s a a l a t t . B i z o n y á r a e zu t ó b b i n a k t u d h a t ó b e a z e r ős , k e m é n y k i e j t é s , a z á r t a b b m a g á n -h a n g z ó k s ű r ű h a s z n á l a t a é s a m á s s a l h a n g z ó k r o p o g t a t á s a . T ó th a t á s n a k k e l l v e n n ü n k azt i s , h o g y n y e l v j á r á s u n k b ó l k i v e s z t e k a zö , ü h a n g o k ; ö h e l y e t t r ö v i d e v a n m i n t a m a g y a r é, r ö v i d e n e j t v e( k e c h e r n : K ö c h i n ) , a z ü h e l y é n pedi£ a h o s s z ú í á l l , vagy a ze l ő b b i e (Tír: Tű r , B r e c k : Brücke). Csak ú j h a z á j u k b a n s z o k t a k

le a d o b s i n a i a k a z a j a k g ö m b ö l y i t é s r ö l . A t ó t h a t á s n a k k ö v e t k e z -m é n y e a k - n a k h e h e z e t n é l k ü l v a l ó k i e j t é s e i s , h o l o t t a n é m e t s é g -b e n á l t a l á n o s a h e h e z e t e s - k . S o k t ó t s z ó , k i f e j e z é s i s v an n y e l v ü n k -b e n ( z s a b a : F r o s c h , h ő s t g a v l a d a i t ? warst d u im s t a n d é ? k é p e sv o l t á l ? E s o k f é l e h a t á s o n n e m s z a b a d m e g ü t ő d n ü n k , h a f i g y e l e m b ev e s s z ü k azt , h o g y s o k d o b s i n a i é p o l y j ó l b e s z é l i a t ó t n y e l v e t ,m i n t a n y a n y e l v é t . A t ó t h a t á s f o s z t o t t a m e g n y e l v ü n k e t a t t ó l a k e d -ves l á g y sá g t ó l a m e l y , m i n d e n n é m e t k i e jt é s r e n é z ve j e l l e m z ő . E za z o k a a n n a k , hogy i d e g e n f ü l n e m t a l á l j a k e l l e m e s n e k k i e j t é s ü n -k e t ; s e n k i s e m a k a r j a e l h i n n i , h o g y a d o b s i n a i a k n é m e t ü l b e s z é l -n e k . H a n g o s a n , s z i n t e k i a b á l ó h a n g o n s z ó l n a k e g y m á s h o z é s sok-s z o r i s m é t l i k e s z ó t : ( : b u l e n e r w e l c h e r , m e l y i k ? : ) , a z é r t e l n e v e z t é k

n y e l v ü n k e t b u l é n e r n e k , D o b s i n á t p e d i g B u l é n i á n a k .



34

E s z ű k k e r e t b e n n e m i s m e r t e t h e t e m n y e l v ü n k h a n g j á n a kt ö r t é n e t i f e j l ő d é s é t , c s a k a z e r e d m é n y t k ö z l ö m , a m e l y e t 1909. meg-j e l e n t munkámban3) m e g á l l a p í t o t t a m . M i n d e n e k e l ő t t s z e m b e ö t l ő ,

h o g y n y e l v j á r á su n k b a n t ú l n y o m ó s z á m m a l v a n n a k z ár ta b b h a n g o k ,j ó f o r m á n m i n d e n k ín hang e g y vagy k é t f o k k a l z á r t a b b l e t t . Szá-m o s v o c a l i s a z u f e l é f e j l ő d ö t t . J e l l e m z ő m i n d e n e k e l ő t t a r ö v i dvagy h o s s z ú „o" ott, a h o l „ a " van a z i r o d a l m i n y e l v b e n ( H o m f : H a u f ,L o c : Latte, plocn: p l a t z e n , Món: M a n n , R ő t : R á d , knogn: nogen),

z á r t a b b a n h a n g z i k n á l u n k a z e i s , m e l y é p o l y a n m i n t a m a g y a ré (Re: R e h , Schlegl: Schlágel.) E f e j l ő d é s i f o l y a m a t már a XII.s z á z a d b a n k e z d ő d ö t t a k f n - b e n s n á l u n k t e l j e s e n b e f e j e z ő d ö t t .Elősegítette t e r m é s z e t e s e n a tót n y e l v is. A n y í l t a b b f e j l ő d é s r ecsak e l v é t v e a k a d eset. A zártabb h a n g o k a t m e g t a l á l j u k a m e c e n -zéfi,4) a l e i b i c i és a szepesi F e l f ö l d n y e l v j á r á s á b a n is, de n á l u n ks o k k a l s ű r ű b b e n f o r d u l n a k elő. L e g n y í l t a b b e j t é s ű a z e l s ő n y e l v -

j á r á s , a h o l az a hang m e g m a r a d , de a l e i b i c i és a f e l s ö s z e p e s in y e l v j á r á s b a n o á ll h e l y e t t e , a m e l y n é l a z o n b a n a d o b s i n a i o ,m i n t személyes m e g f i g y e l é s b ő l t u d o m , e g y f o k k a l z á r t a b b . S o k k a lg y a k r a b b a n k ö v e t k e z e t t be n á l u n k a d i f t o n g u s egyszerűsítése is ésm e g f o r d í t v a a z egyszerű h a n g o k d i f to n g i z á l ás a . N á l u n k k i v é t e ln é l k ü l e g y s z e r ű h a n g o k k á l e t t e k a k ö v e t k e z ő k f n d i f t o n g u s o k : o u ,ouw, ie , öu, öuw, uo, üe (pucobern: b e z a u b e r n , t r o m : T r a u m ,h a n : h a u e n . ) E g y r é s z ü k t e r m é s z e t e s e n a z u f n - b e n i s i l y e n n é fej-l ő d ö t t . G y a k o r i b b j e l e n s é g a kfn. h o s s z ú h a n g z ó k d i f t o n g i z á i á s a ,a z r e l ő t t k ö v e t k e z e t e se n v a n d i f t o n g u s é s e l ö l t e c s a k a h a n g s ú l y -t a l a n e m a r a d t meg egyszerű h a n g n a k . (Staek: Steig, d e r b i a g n :e r w ü r g e n , k o a r n : K o r n , h í n g e r n : h u n g e r n , d e r c é i n : e r z á h l e n . ) M i n d -k é t j e l e n s é g e l ő f o r d u l a z e l ő b b e m l í t e t t n y e l v j á r á s o k b a n i s , s ő t af e l s ő s z e p e s i b e n túlságosan k i v a n f e j l ő d v e a d i f t o n g i z á l á s . N a g y o nj e l l e m z ő a f ő n é v i igenév én s z ó t a g j á n a k erős n a s a l i z á l á s a ( r i c h 1 :r i e c h e n , schlóf: s c h l a f e n , ) m á s k o r pedig u g y a n e n n e k a szótagnak

e r ő s e b b e j t é s e a n a l a k j á b a n ( té m á n : d a m m e n . ) E z a z a n m e g v a nf ő n e v e k b e n is (Qalgan: l a f a n c o s ) és s z á m n e v e k b e n ( v i r z a n :v i e r z e h n . ) E k e l e t i f r a n k sajátság m e g v a n a m e c e n z é f i n y e l v -járásban is.

A m á s s a l h a n g z ó k s o k k a l kevesebb v á l t o z á s o n m e n t e k k e r e s z -t ü l , m i n t a m a g á n h a n g z ó k . E r ő s e n h a n g o z t a t j u k ő k e t , f ö k é p ott,

3)Dr. Mrás. Gusszíúu: A d o b s i n a i n é m e t n y e l v j á r á s .

•*) Gedeon Alajos: A z a l s ó m e c e n z é f i n y e l v j á r á s h a n g t a n a .•*) Gráb Gyula: A s z e p e s i Felföld n é m e t n y e l v j á r á s a .



35

a h o l a z u t á n u k következő m a g á n h a n g z ó e l e s i k ( G e r c t : G e r e d e ,P l ó k : P l a g e .) É p i l y e n e r ő s a z r k i e j t é s e i s , s o k k a l e r ő s e b b m i n ta t ö b b i n é m e t n y e l v j á r á s b a n ( F ő t é r : V a í e r , B e t é r : W e í t e r . ) N a -g y o n j e l l e m z ő n y e l v j á r á s u n k r a n é z v e a z i s , hogy w h e l y é n k ö v e t -k e z e t e s e n b á l l a s z ó e l e j é n , h a m a g á n h a n g z ó k ö v e t i ( b o n t : Wand,b e s c h n : w e s c h e n . ) E s a j á t s á g á l t a l á n o s v o l t a k ö z é p k o r i b a j o rn y e l v j á r á s b a n é s a d o b s i n a i a k m e g t a r t o t t á k a m a i n a p i g . B r e m e rs z e r i n t m o s t c s a k a k e l . f r a n k b a n , W e s t p h á l i á b a i s m e r e t e s . M e g -találjuk még a szomolnokhutei, m e c e n z é f i és a g r ü n d i e r ( : d é l 3 z e p 2 s i : )n y e l v j á r á s b a n . E k é t u t ó b b i v a l e g y e z i k m é g a b b a n íz, h o g y b - n e kn á l u n k p f e l e l m e g a s z ó e l e j é n ( P l u m : B l u m e , p e n d n : b i n d e n . )U g y a n c s a k p -t e j t e n e k a d o b s i n a i a k a s z ó k ö z e p é n é s v é g é n o t t ,a l i o l a z i r o d a l m i n y e l v b e n p f v a n ( k l o p n : k l o p f e n , s í o p m : s t o p f e n ,S u m p : S u m p f ) a m i k e l e t i k ö z é p n é m e t j e l le g r e m u t a t . U g y a n e z t

l á t j u k a g r ü n d l e r n y e l v j á r á s b a n i s . K ö z ö s v o n á s u k m é g a z ö n g é s„ s " h a s z n á l a t a a s z ó e l e j é n é s a s z ó k ö z e p é n m a g á n h a n g z ó k k ö z ö t t .É p ü g y h a n g z i k t e h á t m i n t a Bühnensprache s-je,

A d o b s i n a i a k e r e d e t é n e k k i d e r í t é se n e h é z k é r d é s , a m e l y r et u l a j d o n k c p e n a t ö r t é n e l e m n e k k e l l e n e f e l e l n i . R ó l u n k a z o n b a ns e h o l s i n c s s z ó é s a k r ó n i k a i r ó k , m i k o r a F e l v i d é k b e n é p e s í t é s é r ő lí r n a k , a N é m e t o r s z á g b ó l b e v á n d o r o l t n é m e t e k e t — S a x o n e s —n é v e n e m i i t i k . E z e k e n a z o n b a n n e m c s u p á n a s z á s z o k a t k e l l é r t e n i ,h a n e m á l t a l á b a n a z o k a t a n é m e t e k e t , a k i k M a g y a r o r s z á g b a j ö t t e k .A z e l s ő n a g y t ö m e g I I . G é z a i d e j é b e n v á n d o r o l t b e é s t e l e p e d e t tle a Szepességben és E r d é l y b e n . 1 1 4 1 é s 1 1 6 1 k ö z ö t t a R a j n a é sM o s e l f o l y ó k v i d é k é r ő l i n d u l t a k e l ú j h a z á t k e r e s n i , 1142—1150

k ö z ö t t T h ü r i n g i á b ó l é s S z i l é z i á b ó l , 1259 k ö r ü l p e d i g B a j o r o r s z á g -b ó l ö z ö n l ö t t e k o r s z á g u n k b a . B i z o n y o s , hogy a d o b s i n a i a k é s G ö -m ö r e l m a g y a r o s o d o t t é s e l t ó t o s o d o t t n é m e t j e i i s e r a j o k h o z t a r t o z -t a k , m e r t a n y e l v é s z e t i s i g a z o l j a azt , a m i t a t ö r t é n e l e m m o n d .V a n n a k u g y a n i s n y e l v ü n k b e n s z i l é z i a i é s b a j o r e l e m e k i s . N a g yk é r d é s a z o n b a n a z , h o g y m e l y i k a z ő s i n y e l v , m e r t a d o b s i n a in y e l v j á r á s m a i á l l a p o t á b a n k e v e r é k n y e l v j á r á s n a k t e k i n t h e t ő . T ö r t é -n e l m i a d a t o k s z e r i n t i s t ö b b í z b e n t e l e p í t e t t e k D o b s i n á r a n é m e t e -k e t ; íg y 1326. B e b e k L á s z l ó f i a , M i k l ó s , e n g e d é t y t k a p o t t a r r a ,h o g y n é m e t e k e t h o z z o n o d a . E g y r é g e b b i o k l e v é l s z e r i n t p e d i gk o r p o n a i a k a t k e l t e t t o d a h í v n i a , a m i t é v e k m ú l v a m e g i s t e t t .B a r t h o l o m o e i d e s pedig C o m i t a t u s G ö m ö r i e n s i s not i t ia 1800 c .m ű v é b e n a z t á l l í t j a , h o g y a z o k a z e m b e r e k , k i k e t B e b e k M i k l ó s ak ö z e l i v i d é k r ő l D o b s i n á r a t e l e p í t e t t , t u l a j d o n k é p e n a k v á d o k u t ó d a i



36

v o l t a k , k ik s z e r i n t e m é g a X I V . s z á z a d b a n i s é l t e k . E s z ó „ k v o n d l "s z é n p o r — ú g y m o n d — k v á d s z ó . V a l ó b a n n e m t a l á l j u k m e g -f e l e l ő j é t a r é g i n é m e t n y e l v b e n ; a t ó t b a n m e g v a n , d e i d e a d o b -s i n a i b ó l k e r ü l t .

Igaz, h o g y B a r t h o l o m o e i d e s t n e m k e l l k o m o l y a n v e n n i , d ev i s z o n t s z i n t e b i z o n y o s a z i s , h o g y a z o k a n é m e t t ö r z s e k , k ikT i m o n é s S e v e r i n u s s z e r i n t a f e l s ő G a r a m i g é s a S a j ó i g h ú z ó d -t a k , n e m t ű n h e t t e k e l egyszerre a f ö l d s z í n é r ő l . N e m l e h e t e t l e n ,h o g y a d o b s i n a i a k é s G ö m ö r m e g y e t ö b b i n é m e t j e i a m e g y e ö s-r e n g e t e g e i b e n m á r k u l t u r á l t h e l y e k r e i s b u k k a n t a k .

A k á r m i l y e n n ép t ö r z s v o l t a k i s a z u t ó d o k , t é n y a z , h o g y azu t ó d o k ö s s z e o lv a d t a k D o b s i n a r é g e b b i l a k o s a i v a l . T e l e p í t é s e k , tö -m e g e s b e v á n d o r l á s o k m i n d i g v o l t a k o l y a n v á r o s b a n , m i n t D o b s i n a ,m e l y n e k h í r é t gazdag b á n y á i e l v i t t é k messze f ö l d r e . E l s ő s o r b a n a

s z o m s z é d n é p e k k ö l t ö z t e k b e D o b s i n á r a , b i z o n y á r a o l y a n k o r , m i-k o r a l a k o s s á g e r ő s e n m e g f o g y o t t , pl . a t ö r ö k ö k b e t ö r é s e vagyn a g y j á r v á n y u t á n . I n n e n t á n a z egyező v o n á s a g r ü n d l e r e k( a l s ó s z e p e s i ) é s D o b s i n a n y e l v j á r á s a k ö z ö t t . E g y n y e l j á r á s n a ka z o n b a n n e m l e h e t ő k e t t e k i n t e n i , m e r t a z e g y e z ő s a j á t s á g s o k k a lkevesebb, h a csak a z t n e m n é z z ü k , h o g y a d o b s i n a i a k é s g r ü n d -l e r e k m e g é r t i k e g y m á s t . A m e g é r t é s a z o n b a n n e m i g a z o l j a a t u -d o m á n y o s á l l á s p o n t o t . A p a l ó c i s m e g é r t i a s z e g e d i e m b e r t sm é g i s m i n d e g y i k n e k m á s a n y e l v j á r á s a .

M i n t a z u n o k á r ó l r á i s m e r ü n k n a g y a t y j á r a , vagy a z á t ö r ö k l é st ö r v é n y é n é l f o g v a s o k s z o r ő s i tes t i é s l e l k i t u l a j d o n s á g o k ö r ö k l ő d -

n e k a p á r ó l f i ú r a , é p ú g y v a g y u n k a n y e l v j á r á s o k ő s i e l e m e i v e l is .A d o b s i n a i n y e l v j á r á s b ó l egész h a t á r o z o tt a n m e g á l l a p í t h a t j u k , h o g yk e l e t i k ö z é p n é m e t j e l l e g ű n y e l v j á rá s , m e l y b e h a t o l t a k u g y a n m á se l e m e k i s a s o k f é l e t e l e p í t é s e k k ö v e t k e z t é b e n , e r e d e t é t a z o n b a nh a n g t a n i é s l e x i c á l i s s a j á t s á g a i m i a t t a k e l e t i f r a n k o k , k ö z e l e b b r ő la z é r c h e g y s é g i n y e l v j á r á s o k t e r ü l e t é n k e l l k e r e s n ü n k .



BULENIA POÉTÁI.

I r t a : Cám Frigyes, l e á n y g y m n á s i u m i c , i g a z g a t ó . * ')

T ~ \ o b s i n á n a k l e g i s m e r t e b b Í r ó d e á k j a , m i n d e n buleener-hagyomáuy-•*— n a k m e g h a t ó s z e r e t e t t e l é s b á m u l a t o s s z o r g a l o m m a l m e g á l d o t tf e l j e g y z ő j e é s tehetséges p o é t á j a : K l e i n S á m u e l .

1 8 4 7 . j a n u á r 29-én s z ü l e t e t t D o b s i n á n . 1870-ben t a n í t ó l e t ts z ü l ő v á r o s á b a n . 1878-ban i g a z g a t ó j a l e t t a községi e l e m i i s k o l á n a k ,Ő s z e r v e z t e az a l s ó f o k ú i p a r i s k o l á t és a b á n y á s z i s k o l á t . 1898-baná l l , p o l g á r i i s k o l a i t a n í t ó l e t t , később a polgári t e á n y i s k o l a igaz-

gatója. S o k c i k k e t i r t , a m e l y e k b e n szülővárosát é s n é p é t i s m e r t e t t e .L e f o r d í t o t t a P i l t z i u s G á s p á r m ű v é t : „ A törökök betörése Dobsinára"

(1584). M e g j e l e n t R o z s n y ó n 1903-ban (80 l a p) . Legkiválóbb ésl e g t e rj e d e l m e s e b b n é p r a jz i m ü v e : „Bulenia" 1906. K ü l ö n l e n y o m a ta „ G ö m ö r és Borsod v á r m e g y é k b á n y á s z a t i és k o h á s z a t i m o n o -g r a p h i á j a " c í m ű m i i b ő l . ( A l b u m a l a k , 26 1 . ) E b b e n l e í r j a s z ü l ő -v á r o s á n a k n é p é t , g o n d o l a t v i l á g á t , i s m e r t e t i a t á j s z ó l á s t é s e n n e ki l l u s z t r á l á s á r a a s a j á t maga verses m ű v e i b ő l i d é z egy csokorra-

v a l ó t , d e e l t i t k o l j a szerzőségét. R e n d k í v ü l szép é s élvezetes olvas-

m á n y ; i l y e n m u n k á t k e l l e n e í r a t n i m i n d e n egyes v á r o s k á n k r ó l !H i á b a t i t k o l t a e l K l e i n a szerzőségét, — neve széles k ö r b e n i s m e r t

v o l t , n e m c s a k B u l e n i á b a n , a m i D o b s i n a t r é f á s n e v e . R é g e n t u d t am i n d e n k i , h o g y K l e i n t ö l s z á r m a z i k m i n d e n k ö z s z á j o n f o r g ó dob-

s i n a i k ö l t e m é n y . M ű v e i t i d é z t é k S i e g m e t h K á r o l y é s K ö v i Imre.2

A m e s t e r t i s z t e l ő i végre e l é r k e z e t t n e k l á t t á k a z i d ő t , hogyk ö l t e m é n y e i t k ö t e t b e n ö s s z e g y ű j t v e k i b o c s á s s á k . 19 14 ő s z é n j e l e n tm e g a „ T o p s c h e r G a t s c h o S p e r " c í m ű g y ű j t e m é n y . A c í m a n n y i tj e l e n i , m i n t d o b s i n a i csevegések. E l ő s z ó t Weber R u d o l f í r t h o z z á ;S p a n g e l R u d o l f p e d i g f e j t e g e t é s t a b u l e e n e r h e l y e s í r á s t ö r v é n y e i r ő l .

A k ö t e t e l s ő része d a l o k b ó l á i f , a m e l y e k e t a s z e r z ő r.agyobbára

m a g y a r n é p d a l o k z e n é j é r e í r t , a m i s o k s z o r i g e n g r o t e s z k h a t á s ú ,m e r i z . n é m e t n y e l v é s a magyar m u z s i k a r i t m u s a n e m i l l e n e ke g y m á s h o z , d e e z a t u d a t o s a n a k a r t k o m i k u m csak f o k o z z a a

*) Dr. CoJscQ János: „A Szepesség" c. e i i í l é k k ö r i y v b e n j e ' .ent m e g .—) SiegmejV?: J a h r b u c h t i c s Karpathenvereins-ben, 1887. Köui:

P i s e n s t e t z c h e n . K é s m á r k , 1912.



38

t á r g y b a n l e v ő e x o t i k u m o i é s n a g y o n h o z z á j á r u l t a v e r s e k n é p-s z e r ű s é g é h e z . N é h á n y d a l s z e r ű k ö l t e m é n y e K l e i n n a k „ Á s K r a m e l

én d é r K e t t " c í m ű k i a d a t l a n , d e m á r e l ő a d o t t v í g j á t é k á b ó l v a l ó ,a m e l y a b á n y á s z é l e t b ő l v a n merítve.5

A m á s o d i k c s o p o r t o t m o n d á k a l k o t j á k , a m e l y e k r e n d e s e n e l-r e j t e t t k i n c s e k k ö r ü l f o r o g n a k . ( D i e d r e i T u l i p p e n , D i e V e n e d i g e r ,És P e e t l e r - B r e n n e l , D ie S i l b e r z e c h e n , D ie N o o t e r v o n d é r Sott etc .)

A z e l b e s z é l ő k ö l t e m é n y e k e l e v e n m e n e t ü e k , f r i s s h a n g ú a k ,k e d é l y e s e k , d e s o k s z o r t e r j e n g ő s e k , b ö b e s z é d ü e k i s , K l e i n m e g -é n e k l i a t ö r p é k , m a n ó k , b á n y a t ü n d é r e k é s k i s é r t e t e k m e s e v i l á g á t .H o g y m i l y e n k e d v e s e n t u d r e g é l n i , á l l j o n i t t n é h á n y s z a k a s z a a„búbos p a c s i r t á r ó l " s z ó l ó v e r s é n e k , m e l y n e k b e v e z e t és e e s z ü n k b ej u t t a t j a K i s f a l u d y S á n d o r „ C s o b á n c " c í m ű k ö l t e m é n y é t .

Á S M E A R C H E N V O N K O B E L E A R C H E N .

K o m m n o r h é a r , d u k l e e n a s K e a r l c h e n !S e t z d i c h h i e d a n o f m a i K n i e !Ic h e r z S h l d é r i t z a M é a r c h e n ,A s c h e n ' r a s b i s t h e a r e n n i e !

A m i k o r a z Isten a t e r e m t é s u t á n a d o m á n y a i t k i o s z t o t t a , e g yk i s m a d á r p á r o c s k a a z t k í v á n t a :

D ö f i ó m H e e p s i l l t i h n a n b o c h s e n ,

B ie a n S c h a n d a a r a F e d e r s c h u p p ;D e a r s a f á t b o l l t s a u b e r s c h m i c k e n ,K i w a i n s i c h p a i j e t i é n Z u p p ,

é s Is te n t e l j e s í t e t t e a k é r é s t . A k i s b ó b i t á s m a d a r a k

„ T e n z e i n d a t t e n o f én S t r o s s e r ,K w e s c h e n o n d e r n V e g e i n s c h e e n ,B i e ó m B a a l d ie s t o l z e n F r a u l e n ,D ie ás i h n a n o b g a s e h n .U n d dós és dós s c l i e e n a M é a r c h e n

A u s é n D e a f e l K o b e l e a r .V o n d e n l i e b e n K o b e l e a r c h e n ,D o s u n s o l l n g a f a l l t só scar.

3) N e m e r e d e t i v í g j á t é k , h a n e m F e s t E m i l i a d a r a b j á n a k á t a l a k í t á s a .



39

-



40

A mesékbe K l e i n sokszor m o d e r n v o n á s t visz b e l e , é r t é k e s í t ia t ö r t é n e l e m é s a t e c h n i k a v í v m á n y a i t i s . A V l o a r e n s e i f e n - b e n p l .s i r a t j a a m a n ó k e l t ű n é s é t , — t a l á n A m e r i k á b a v á n d o r o l t a k ő k i s !

, .Die W i n s c h e l r u t e én d é r Topsch"-ban e l m e s é l i , h o g y h á r o mb á n y á s z a L a p i s R e f u g i i - r e m e n t a v a r á z s v e s z ö v e l , e g y b a r l a n g b a nk í s é r l e t e z n e k v e l e , o t t i d e g e n t l á t n a k , a k i b e n k í s é r t e i é t s e j t e n e k . D ee z a k i s é r te t b e m u t a t k o z i k . E g y e t e m i t a n á r . Ö s s z e s z i d ja b a b o n á j u -k a t . A r é g i W ü n s c h e l r u t e h u m b u g ; m i n d e n e m b e r n e k v a n v a r á z s -vesszeje, e z a z ész. A z é s z t a l á l t a í j a m e g v e l ü n k a f ö l d re j te t tk i n c s e i t . K l e i n t e h á t r a c i o n á l i s s z í n e z e t e t a d a régi m e s é k n e k . A„Grubenfee"-b&n l e í r j a a m é l y s é g i g a z i t ü n d é r é t , a k i s u g a r a i v a l ö l.A rádium e z a t ü n d é r k i r á l y n ő . A t ü n d é r m e g f é k e z h e t ő ; h a r a b i g á b ah a j t j á k , D o b s i n a i s m é t nagy l e s z :

„ R á d i u m , dós m u G t sich f é ' n d e nÉn B u l e e n i e n gonz p u s t i m m t ! "

A h a r m a d i k rész v i d á m e l b e s z é l é s e k e t é s t r é f á s v e r s e k e t t a r -t a l m a z . M e g é n e k l i a k ö l t ő p l . „ B r ú d e r M i c h e ! " - t , a k i m i n d i g i n n ia k a r , a m e n n y o r s z á g o t b o r p i n c é n e k , a z a n g y a l o k a t p i n c é r e k n e kt e k i n t i . A b o l d o g u l t i v ó k n a k I s t e n h o s s z ú n y a k a t a d , h o g y t o v á b bé r e z z é k a z e r j e d t m u s t m e n n y e i í z ét .

M i c h e l i d e á l j a e z é r t a l i o s s z ú n y a k ú z s i r á f .

A z e l b e s z é l é s e k gyöngye: „ Á s R i c h t e r s e t z e n ö n dér Topsch".

— A r é g i i d ő b e n n e m ú g y v á l a s z t o t t a k b í r ó t , m i n t m a . A leg-t e k i n t é l y e s e b b l e t t a b í r ó . É s k i v o l t a z ? A l e g k ö v é r e b b ! M é r l e g r et e t t é k a j e l ö l t e k e t . A l e g s ú l y o s a b b le t t a p o d e s z t a . Egyszer k é t p á r tv e r s e n y z e t t ; m i n d a k e t t ő h i z l a l t a t t a a maga j e l ö l t j é t . A v á l a s z t á s o na z e g y i k p á r t c s a l t ; v a s r e s z e l é k k e l b é l e l t e t t e k i Öpocaksága n a d -r á g j á t . A győztes, a k i s o k d i s z n ó p e c s e n y e - é s k á p o s z t a f o g y a s z t á sá l t a ! e m e l k e d e t t a b í r ó i s z é k b e , a K r a u t u n d f l e i s c h n e v e t k a p t a .( T é n y l e g v o l t D o b s i n á n egy L a c h a n o s a r c u s — k á p o s z t a l i ú s n e v űc s a l á d ! ) A f e l ü l m ú l h a t a t l a n v í d á m s á g ú k ö l t e m é n y t K l e i n a z z a l f e -j e z i b e 7 h o g y h a m a v o l n a i l y e n b í r ó v á l a s z t á s , a k k o r g y ő z t e s a zl e h e t n e — aki ezt a verset í r t a !

L e í r ó k ö l t e m é n y e i , g e n r e k é p e i , d o b s i n a i k ö z m o n d á s o k a t é sf u r c s a s á g o k a t r ím beszedő p a r a f r á z i s a i , népszokásokat f e s t ő verses

i n t e l m e i é s p a j k o s a d o m á i m i n d i g e n ö t l e t e s e k é s s i k e r ü l t e k . As z é p h e g y e s , e r d ő s k ö r n y é k e t i s m e g d a t o l j a s z é p é s e r e d e t i m e g -f i g y e l é s e k k a p c s á n .



41

M a g a s z t a l j a a régi p o l g á r i egyszerűséget, n é h a i g e n f u r c s a

p é l d á k k a l , p l . :F r i h e r b o a r e n ó l l á L e ü tM et é r h e l z e r n K i a c h z o f r i e d e nU n d i t z muss d é r l i a b a G o t tG l e i c h a B a s i l i k a k r i e g e n .

Szívesen választja k i i n d u l ó p o n t n a k valamely i s m e r t k ö l t e -m é n y b e v e z e t ő s o r a i t , s z e r e t i a r e f r a i n - n e l e l l á t o t t v e r s f o r m á t .

A t r é f a j ó l á l l n e k i , d e m e g h a t ó é s m é l y h a n g o k a t t a l á lf á j d a l m á n a k k i f e j e z é s é r e i s ; s i r a t j a a z e l h u n y t a k a t , a r é g i j ó i d ő t ,az öregséget, a maga e l á r v u l á s á t .

L e g m é l y e b b érzése a s z ü l ő f ö l d szeretete. A z igazi b u l e e n e rf o l y t o n v i s s z a - v i s s z a v á g y i k D o b s i n á r a , h a m á s k é p e n n e m , h á th o l t a n k í v á n k o z i k h a z a .

D t e i i e b a , sissa H e e m o tH o n b i e r v o n H a r z e n géarn!

B i e r b e i l n h o l t ó l l á b i e d e rÉn T o o t n o c h T o p s c h e r b e a r n !U n d d a t m'ét E l d e r n , B r i d e r n ,B e n n o c h n o r é n d é r T r u h n ,Z u s o o f m ét u n s e r n L i e b e nZ o g u t e r L e t z t z o r u h n !

K l e i n m e l e g k e d é l y ; p a j k o s h u m o r a n é h a i ge n e r e d e t i b u k -f e n c e k e t h á n y . T a l á l é k o n y é s ö t l e t e s . It t-ot t é r z i k ra j ta a pedagó-gus, a k i a z t h i s z i : r e p e t i t i o e s t m a t e r s t u d i o r u m . E l i a p i t j a s o k s z o ra j ó l i n d u l t m e s é t . V e r s e i s z i n t e t ö k é l e t e s e k , s z e r e t i a n e h é z s é g e k e t .S z i n t e l á t j u k ö r ö m é t , a m i k o r j á t s z v a f a r a g j a k i a z e g y r í m e t k í v á n ós z a k a s z o k a t . B á t r a n m o n d h a t j u k , h o g y j ó é s h ű s á f á r j a v o l t a r e áb í z o t t t a l e n t u m n a k , u z s o r á t ű z ö t t a v e l e s z ü l e t e t t tehetséggel. Össze-

m é r h e t ő a l e g n a g y o b b t á j s z ó l á s k ö l t ö k k e l .K l e i n S á m u e l m e g h a l t 1 9 1 5 f e b r u á r h a v á b a n .

S í r já n m i n d i g ö r ö k z ö l d m a r a d a b u í e e n e r - h á l a k o s z o r ú j a , d e

a z i p s e r e k i s m e l e g r o k o n s z e n v v e i z a r á n d o k o l h a t n a k p i h e n ő h e l y é r e ,m e r t b á r m i t m o n d j o n i s a k o m o i y n y e l v t u d m á n y a k é t n y e l v j á r á sn e m e g y m á s h o z v a l ó t a r t o z á s á r ó l , a z i p s e r , a k i K l e i n t olvassa, a z té r z i , h o g y u g y a n a z a s z e l l e m l e n g i á t , m i n t W e b e r vagy S c h m a -



42

l a t i n é k ö l t é s z e t é t , — t e s t v é r é r e i s m e r a d o b s i n a i b a n ! D o b s i n á n a ka z i p s e r a z t k í v á n j a , a m i t K l e i n e g y i k „leghelybelibb" verse ó h a j t :

G L 1 C K A U F !

( D a s alté Z a u b e r w o r t d é r Berge.)

Of é n R o t h a u s é n d a T o p s c h a h a n g t a S c h i l d ,O f én S c h i l d és a u s g a s c h n i t t e n a f á i n P i l d .M án gasieht ó m P i l d c h e n a k l e e n T e p p e í s t e h n ,U n d a M a n n e l k u c k t d a t é n dós T e p p e í r e n !

H a n o b a í t e r ! Beest's i s o c h , bős dós p o d e i t ?H o l t ' s én E a r dós P i l d c h e n f á t i s T o p s c h e r L a i t !

É n d ie T o p p d ie e a s c h t e n T o p s c h e r s e a r - v o r g n i g tH o n geschaat u n d i a r e n N o m a n h e a r g a k r i e g t .

O c h d i e g o n z a Topscha és a K e s s e l - T o p ,S c h a h t m á n s c h e e n v o n L o n g a n p a r k e n s T o o l h i e r o p pBős d a t d r e n é n U e r z a i í e n gabraschgait h o t ,V o n d e n h e e p b é r v i e l a J o a r ás F e t t a o b .

K o p p e r , S é l b e r , K o b a l t , N i k i , A i s e n s t e e nS a i n d ie F e s s e n , d i e d a b o a r n é n K é s s e l d r e n .V i e l a J o a r s c h o n s a i n v o r f l o s s e n p a i d e n S c h m a u s ,

It z b i é r t ' s k n o p p e r ! d e n n a B r o n n s c h e p p t o c h s i c h a u s !

M o n c h a s u c h e n o n d r a T e p p s i c h o n d e r s b u ' ;B o n d e r n bég! H o n h i e p a i u n s k e F r i e d , k e R u h .O b e r i c h , i c h n i e e n , ás k i n n t o c h o n d e r s s a i n !S c h a t , ás M a n n e l d a t ó m R o o t h a u s i e a r t ás f e i n !

K u c k t ás d o c h n o c h f á t e n s k l e e n a T e p p e í r e n .Á s mu(3 m o n c h e n F e s s e n d a t t e n n o c h g a s e h n !N e t v o r z o g t ! Én Poarer t i e f e r o n g a s e t z t !Á s m u f ó b i e d e r pesser b e a r n z o g u t e r L e t z t .

P is ás M a n n e l s c h a t e n s Topscher T e p p e í f á i n ,S o i l d é r T o p s c h e r o c h n o c h f á t „ T o p s c h a u e r " sain!B e n n dós M a n n e l n i m m t v o n T o p p d i e A a g e n r o p p !E a s c h t d e n é s v o n B r o c k e n l e d i c h u n s e r Topp!



4 3

O f dós í r i n k bér i t z m a i l i e b e n H á u j e r s l a i t ,Bős b é r h o f f e n , d ő l i u n s u n s e r H a r r g o í t g a i t lH o c h s o l l n l é b e n h a i t o f P f i n g s t e n ó l l á s c h e e n ,D ö f i d ie G r u b e n b i e d e r p o l d én Segen s t e h n !

D o b s i n á n a k v o l t m á s v e r s e l ő j e i s , p l . J ex András „ H u t m a n n " ,aki i g e n ügyes k ö l t e m é n y b e n í r t a le „Bie die öltén Hüuer hon ás

Pfingsfest gaholden" ( B u l e n i a . 22—23. 1.)

S c l i o n t d r e i B o c h n v o r „ P f i n g s í e n és b o a r e n p o r o t e nP e i n B r u d e r v o t e r , d i e A l í s t e n o c h u n d z w a J ü n g e r a m'ét:B i ás H a u e r f e s t s o l l g a h o í d e n sein?

N a t i r l i c h boar g l e i c h d i e R e d v on b i f l Fol3 B e i n ?

D é r B r u d e r v o t e r sogt: „ I c h m e e n o c h t F o f i s e i n ganug."„ Z a i n , p l o f t n o r a h e e m é n M a t b r i d e r n é n K r u g .— M e l d t s i c h d é r J á k o b — sei d o c h net t o m m !V i e r h u n d e r t M o n n p r a u c h n d o c h h o l t n o r s c h o n t 1 2 F o f i ,D o B d o c h j e d e r b i a t o c h a F i n k e l n o f i ! "D é r D a i n j e l sogt: „ Z w a loJi p e r ob, z e h n m u B n sein,

O b e r gebí o c h t , d ö f i n e t G a s p i e l i c h b i t s e i n !

J e l e n l e g is van a b u l e e n e r e k n e k egy v á r o s i p o é t á j u k , r í m f a r a g ó -j u k : Pellionis Sámuel s z e m é l y é b e n . P e l l i o n i s z S á m u e l s z ü l e t e t t 1 870 .j ú n i u s 27-én. F o g l a l k o z á s á r a n é z v e c i p é s z , a k i H a n s Sachsra e m l é -k e z t e t ő ügyességgel f o r g a t j a a h u m o r é s a l o k á l p a t r i o t iz m u s p e n n á j á t .

K ö l t ő i l é l e k , a k i h a k e l l ő i s k o l á z á s t k a p o t t v o l n a , i g e n szép d o l g o k a th o z o t t v o l n a n a p v i l á g r a .

M u n k a k ö z b e n m i n d u n t a l a n m e g f o g a m z i k l e l k é b e n egy-egyk ö l t e m é n y , d e ő ezeket n e m í r j a le , e l l e n b e n k ö n y v n é l k ü l e l t u d j am o n d a n i a z összes a l k o t á s a i t , í r t b a r á t j a i nógatására k é t s z í n d a r a b o ti s (Dér gascheita Hciaer és A lostich Trauerspiel.) I g e n m u l a t s á g o sk ö l t e m é n y e : Die gastearía Vorsteliung. Egy d o b s i n a i baka statisztá-

n a k szegődik be egy b é c s i P r a t e r - s z i n h á z b a . V a l ó s á g n a k veszi a

d a r a b o t : ö l e l g e t n i k e z d i a z e g y i k s z í n é s z n ő t ; a k ö z ö n s é g nagy g a u -d i u m á r a l e k e l l g ö r d ü l n i e a f ü g g ö n y n e k .

M e g h a t ó é s k e r e s e t l e n s z a v a k b a n s i r a t t a e l K l e i n S a m u é i h a l á l á t

( Z o n O n d e n k n v o n Topscher D i c h t e r S a m l K l e i n : )„ G a k o n n t h o t a n d i e gonze T o p s c h aU n d b i t s e i n N o o m a n e e w ic h n e n n a n .G a k o n n í h o n a n o c h sear v i e l F r e m d aU n d b á n a n f a t t n o o n e r k e n n a n . , ,



44

L e l k e s s z a v a k b a n v a l l j a m a g á t d o b s i n a i n a k .M á n t a r r o c h t o p s c h r i s c h r e d n ,M á n t a r r o c h T o p s c h e r s e i n ,B it s i c h n i s c h í d e r m e t v o r g e b nV o n R e c h t u n d N o b e S s c h e i n !

* *

A j e d e S p r o c h é n E a r n , A V e r s i o b e r B e n t s c h lD ie és g e i t ö l G o t t e s E a d . R i h r t o c h én o i d e r n J o n t s c l i ,K e e n a t a r r m á n v o r b e a r n , Sogt ó m és j u n g a J e n t s c h lJeda h o t d e e n g l e i c h n B e a t ! É n s e i n e r S p r o c h a n B o n í s c h .

A k ö l t ő — h o z z á m i n t é z e t t sorai s z e r i n t — 33 éves k o r á b a nm e g s i k e t ü l t . E z é r t k ö l t m o s t , h o g y a z u n a l m a t e l ű z z e . ( S c h r e i b t aus

L a n g e r w e i l e m a n c h m a l e i n e n U n s i n n — m o n d j a . )D o b s i n a 60 0 éves a l a p í t á s á n a k ü n n e p é n ő ü d v ö z ö l t e h o n f i -társait z a m a t o s b u l e e n e r v e r s b e n , m e l y e t b e f e j e z é sü l i t t k ö z l ü n k .

Z O R S E C H S H U N D E R T J O A H R F A A j E R D ÉR STOOT

T O P S C H A .

1 S e c h s h u n d e r t J o a h r heesst Topscha h i e d e a r Oat,S a i t u n s e r A h n a n h e a r s a i n k o m m a nU n d m á n dós f r o m m a P e a k m o n n s b o a tZ u m e a s c h t e n m o l h o t h i e v o r n u m m a n :

2 „ G l i c k a u f ! " D u h a ü ' j e r P e a k m o n n s g r u s s ,B ie d u d e n T o o l z u e a s c h t e r k l u n g a n ,H o t ó m d é r H í m m e l gebn a n K u s sU n d E n g e l h o n d e r z u gasungan:

3 „ W i l l k o m m a n l i e t e n P e a k l a i t h i e ,S u c h t s e m a t e m én Peak u n d G r e n d e nM e t g r u s s e n F l a i s s u n d H a r í e r M ihU u d bős i s s u c h t s , bats r a i c h l i c l i f e n d e n !

4 D i e P e a k l a i t h o t G o í í n i e v o r l o s s e n ,D ie f r o m m l é b e n n o c h G o t í s G a p o t ,l e h r O a b e r t l a i s t e n u n d v o r d r o s s e nV o r l a i h t ó m S e e g e n G o t t e s R o o t ! "

5 U n d b i e d i e E n g e l dós g a s u n g a n ,A i s b e a r a G a i s t én s a g a f o a h r ' n ,És s e c h s f o c h a „ G l i c k a u f " e r k l u n g a n 'V o n e a s c h t e n S e c h s e n , d i e h i e b o a r ' n .



45

6 Sich g l a ic h p u m i h t m et Schlagel, AisenBú h i eda n bea r r a i ch E a z z u f e n d e n ,A ls k i h n a M á n n e r z u p u b a i s e n ,Bi e m á n s ich m u s s a H e e m o t g r e n d e n .

7 És boa r ne t l a i c h t ! N o c h g r u s s e r PloogU n d m i hsom vie! u n n i t z a n Beegen ,Hon s a g a f o n d e n 'n G o n g von Tog,Dea r óm v or sp rochen r a i c h e n Segen.

8 Gaoaber t g la ich met gonzen Flaiss,Én G o n g bie meegl ich o f z u d e c k e n ,Pis zoobens t s a óm T o n n a n r a i sV or M i ed i chka i í d ie GHeder s t r ecken .

9 U n d G r i n d n e r B r ú d e r b a i s t a S tu f ,

D ie é n den G o n g e a r d a t g a f o n d e n ,„ H i e s chaa m a i S u h n , d ie Aagen of,O b n e t d re nn Se lbe re a z v o r h o n d e n ! "

10 „Mai Seck, jo- jo , schaa t nor d ie Sp l i s sen ,V on dea r a Sa i t , hie of é n Q u o a zZ u m E e d e r c h e n z u s o o m a n f i i e s s e n ,B ie of d é r Toon d é r f r i scha H o a z ! "

11 „ O l l m a c h t ' g e r Got t , He r r Jesus k o m m ,Vo r l a ih uns h ie a n r a i chen Segen,L o s t s s i n g a n u n s u n d peeten f r o m mU n d b o n d e l n of garechten B é g e n ! "

12 U n d Q o t t dé r Har r ho t s a e rhe a r t ,Gadiegen Selber s a erreechenU n d die hon, b ie ás s i ch gahea r tD ie G r u b g l a i ch „Se lbe r zech " g a h e e s s e n .

13 „ M a i Suh n , du gehs t g l a i ch of die Boca,D ie f r a id ' ga Poot schof t zu v o r k i n d e n ,B r e n g hear da i Baib , och die k leen a Koca,Bier belln un s h ie a H e e m o t g r e n d e n .

14 Ruf óllá L o n d s l a i t , B a i b u n d K e n d .Die d a t é n Boogtool du bi s t f e n d e n ,D e n n s a i n bé r n et m é h é n dé r F r e m d ,B e n n bé r a Heemot s -Oa t s ch o f í grerden!"

15 Só s a i n s a óllá h e a r g a z o g e n :M et B a i b un d K e n d ens' n a a j a L o n dU n d bie a schen e r R e g e n s p o o g e nGare e c h t s i ch b r i e de r l i ch d ie H o n d .



•

46

1 6 D í e e a s c h t e n l í r á m s a i n p o l t e n s t o n d e n ,S c h o n o f g a p a u t o c h u n a K u a t ,D o c h h o n k é é n N o o m a n sa g a f o n c i e n ,B ie h e e s e n s o l l d e a r n a a j a O a t .

1 7 B i e s a p e i n F a a j e r s a i n gasessen,Sogt e e n e r : „És s a i G o t t c s B e l l ,M i e g u n s e r O a t , b ie dós B o á t b e e s s e n ,Bős z u e a s c h t f a l i t , — u n d it z saits síeli!"

1 8 Só s a i n sa s t e l l a Poos gasessenP is i h n ' ás T e p p e l i e b e r l e e f t„Top scha!" K r a i s c h t een er , b ie pusessenU n d m á n d e n O a t g l a i c h T o p p s c h a t e e f t .

19 A s p a s i j e r N o o m a n és v o r b o a r ,M á n k o n n a n n e t só l a i c h t vorgessen,T o p p s c h a h e s s t s c h o n s e c h s h u n d e r t J o a h rU n d s o l l o c h b a i t e r Toppscha b e e s s e n .

2 0 J e h r O h n a n , d i e i s h e a r saits k o m m a nG a s e g e n t boar a i c h j e d e r S c h r i t t ,B i e l a t és s i c h h i e h e r r l i c h b o h n a nU n d b o n d e l n a a j e r n f r i e h e r n T r i t t .

21 D e a r O a t és n e t g a n a a p u k o n n t ,B ú i é h r U a r h e e m o t b o a r v o r h o n d e n ,Á s I á i t goar b a i t : én S o c h s e n l o n d ,B ú e n s t e n s i e h r Bieg g a s t o n d e n .

22 B a r u m d ie H e e m o t s a v o r l o s s e n ,O b N o o t g a l i í t e n s a h o n s e a h r ,B e e s n i e m o n d ; d ó s és b e g v o r f l o s s e nÉn d é r V o r g e s s e n h e i t e w g e n M e a r .

2 3 V o n U n g a r n K e e n i c h s T h r o n e s s t u f e n ,H i e z u p u t r a i b e n é n Q r u b e n p a uM e t F r a i b r i e f b o a r e n s a g a r u f e n ,Z u d u a c h s c h i r f e n H i e b e l u n d A u .

2 4 M e t i e h r e n W e r k z a i g : A i s e n , S c h l a g e lH o n s a só m o n c h a G r u b e r s c h i r í t ,D u a c h i e h r e n Schweess h o t m o n c h e r E n k e lD e n s p a t e r g o l d n a n B a i n g a s c h l i r f t .

25 Ö n d e a r a P o c h h o n s a g a g r i e b e ' t ,Bős o m g a s c h a i t s t e n b e a r z u t ű n ,I h r K e r p e r h o n s i c h d r e n n g a s p i g e l i t ,P a i i h r e r P l o o g , p a i i h r e r R u t i n .



47

26 Die S o n n a hot of sa g a s c h i e n a n ,Die oc h noch ha i t , hie of u n s s c h a i n t ,

Dea r Hímme l hot of sa g a g r i e n a n ,Meí Reegen , bie ea r of u n s g r a i n t ,2 7 Doch n e t aso! U n s schi tzen Hi t t e rm ,

Die s a voa r u n s h o n o f g a p a u t .Doch s ie hon schu t z l o s oll ' s g a l i t t e nU n d doch derpa i of Got t v o r t r a u t ,

2 8 M e t f r o m m a n S i n g a n u n d m e t Peeten ,Én grusser Soag, p a i k i u g e n H o n d e l n ,Die Beég un d Síeeg, die sa ga t r ee ten ,Bier i h n a n ung l a i ch bai te r b o n d e l n ,

2 9 Aso, v o r b o a h r : n i s c h t g l a i ch bé r i h n a n ,Sie boa ren a g o t t f i r ch t i ch Volk

Puree t nor Got t a ü e e n z u d i e n a n ,N et Ipp ichke i t u n d a i t e l n U l k .

30 Sie hon a H eem ot un s ga s cho f f enV or i é h r N o c h k o m m a n fá t gasoagt,B i é r t a r r e n dós och ne t zu ro f í en ,Die hon é s u n s doch n or g a p o a g t .

31 Hon voa r u n s F é l d u n d F l u r g a p i l de tU n d g o n z a B a l d e r a u s g a r o o n t ,H on voa r u n s F r o s t u n d H e t z g a d u l d e tU n d n et pudoch t , ob és sich l o h n t .

32 Ke ah r bé r é n sich u n d losts u n s fo l g en ,

G a n i e s s bé r d o c h i é h r g o l d n a F l u r ,D e n n bi t sich Gott m e t u n s g a do l de nUn d f i eh ren of dé r O l t e n s S p u r .

33 Vl a i c h g a i t u n s G ot t d en r a i chen Seg en ,B ie u n s e r O h n a n h o n g a h o t ,D e n n k imú l t och b i ede r n a a j e s Lé benÉn un se r v i e l -g a l i eb t a Stoot.

34 „ G t i c k a u f ! " Got t géb , és so l l g a l i n g a n ,Doss u n s e r B o n t s c h s ich boll e r f e l l nU n d u n s n e t k i n n t ás Schicksol z w i n g a nZ u b o n d e r n é n d ie F r e m d s ich q u S l n .

35 Me t D ó n k g a d e n k t s d é r t a a j e r n Ö l t é n ,D ie g rood i t z vor s e c h s h u n d e r t Joa h r ,M et i eh re r Kroft , m et k i u g e n B o l t é nG a t r o t z t a jeglicher G a f o a h r .



48

36 S i c h u n d o c h u n s a H e e m z u g r e n d e n ,V i e l W e r k e r p a u e n ö n d i e P o c h ,Én S c h a c h t u n d S t e l l n r a i c h E a z z u f e n d e n ,P u t r a i b e n o c h d é r S c h m e l z u n g s F o c h .

37 Dos o l l e s schen zu h e t i d e r l o s s e nD ér eengenan N o c h k o m m a n s c h o a r ,U n d f i e h r e n b a i t e r u n f o r d r o s s e n ,Pusteht schont itz sechshundert Joahr.

38 Én deara E a d h i e r u h n i e h r G l i e d e r ,D ie s i c h z ű r i e t z t e n R u h g a s t r e c k t ,D ie E ad , d ie d e c k t o c h u n s ' r a bieder,

B e n n m á n u n s eenstens r e n n g a l e e g t .

39 G o t t géb é n H i e b e l n r a i c h e n Segen,D é r P e a k m o n n s c h o f t n a a j ' n L e b e n s l a u f ,D ér Toppscha n o c h a longas L é b e n ,O f doos r u u f bér; „ G l i c k a u f ! G l i c k a u f ! "

Sámuel



DOBSINA LEGRÉGIBBMŰVÉSZETI EMLÉKE.Ir t a : D r. Cux Kálmán, m űe g ye t e m i m ag án t an ár .

T_Ja v a l a m e l y város régi k u l t ú r á j á r a vagy k o r á r a h e l y e s k ö v e t -• *• •'•keztetést a k a r u n k v o n n i , v i z s g á l a t t á r g y á v á k e l l t e n n ü n k a n n a kl e g r é g i b b m ű e m l é k e i t i s . E z e k sokszor t ö b b e t m o n d a n a k , m i n tm e g c s o n k u l t vagy t ö r e d é k b e n m a r a d t o k m á n y o k . T ö r t é n e l m i o k -m á n y o k é s f e l j e g y z é s e k b i z o n y í t j á k D o b s í n a h a t s z á z éves k o r á t , d erégi k u l t ú r á j á n a k m e g d ö n t h e t e t l e n b i z o n y í t é k a ö t ö d f é l é v s z á z a d n á löregebb t e m p l o m a , a m a i á g o s t a i e v a n g é l i k u s t e m p l o m .

A t e m p l o m kőbe vésett f o r m á i u t á n Ítélve a X V . század m á -s o d i k f e l é b e n , M á t y á s k i r á l y u n k i d e j é b e n é p ü l h e t e t t . A r c h i t e k t ú r á j a ,é p í t é s z e t i k i v i t e l e e l á r u l j a , h o g y g y a k o r l o t t m e s t e r é v s z á z a d o k r as z ó l ó a l k o t á s a : o l y a n m e s t e r é , k i a k é s ő g ó t é p í t é s z e t i s t í l u s m i n -d e n m ű v é s z i k ö v e t e l m é n y é v e l é s s z e r k e z e t i s z a b á l y á v a l t i s z t á b a nv o l t . A t e m p l o m t ö r t é n e t é t é s a z a h h o z f ű z ő d ő t ö r t é n e l m i e s e m é -n y e k e t n e m i s m e r e m , a z o k n a k k i d e r í t é s e é s t i s z t á z á s a i l l e t é k e s e b bk u t a t ó k f e l a d a t a : é n tisztán csak a n n a k é p í t é s z e t i a l a k í t á s á t tet temt a n u l m á n y t á r g y á v á . S a j n o s e z t i s c s a k f u t ó l a g t e h e t t e m , m i n d -a m e l l e t t r e m é l e m , hogy m e g f i g y e l é s e i m n é m i l e g m é g i s h o z z á -j á r u l h a t n a k a z e m l é k é p í t é s z e t i m ú l t j á n a k t i s z t á z á s á h o z .

A t e m p l o m e r e d e t i l e g e g y s z e r ű b b a l a p r a j z o n é p ü l t , e g y hossz-n é g y s z ö g ű s a h í v ő k e t m a g á b a f o g l a l ó ú g y n e v e z e t t h a j ó j á h o z k e -le t í e l é d í s z e s e b b e n a l a k í t o t t s z e n t é l y , n y u g a t f e l é p e d i g e g y m a -gasra s z ö k ő t o r o n y c s a t l a k o z o t t . A s z e n t é l y a l a k í t á s a t e l j e s e nm e g f e l e l a X V . s z á z a d b e l i g ó t t e m p l o m o k é p í t é s i s z a b á l y a i n a k :k é t s z a k a s z b ó l á l l , a h a j ó h o z k ö z v e t l e n ü l c s a t l a k o z ó h o s s z n é g y -s z ö g ü r é s z b ő l é s a s z a b á l y o s n y o l c s z ö g o l d a l a i n a k m e g f e l e l ő e népí te t t t u l a j d o n k é p e n i s z e n t é l y r é s z b ő l , m e l y a f ő o l t á r t f o g l a l t a m a -gába. A t e m p l o m h a j ó t a s z e n t é l y t ő l s z é p e n t a g o z o t t h a t a l m a s cs ú c s í v ,a z ú g y n e v e z e t t a r c u s t r i u m p h a l i s v á l a s z t o t t a e l . M i n d a h a j ó t , m i n da s z e n t é l y t a z a k k o r i i d ő k í z l é s é n e k m e g f e l e l ő e n g a z d a g o n t a g o -z o t t k ö b o r d á s b o l t o z a t t a l f ö d t é k . A b o l t o z a t b o r d á k o l d a l n y o m á s á terős t á m p i l l é r e k k e l e l l e n s ú l y o z t á k . M í g a s z e n t é l y r é s z t á m p i l l é r e ik í v ü l r ő l é r v é n y e s ü l t e k , a d d i g a h a j ó b o l t o z a t á n a k o l d a i n y o m á s á t a



50

E v a n g é l i k u s t e m p l o m f ő b e j á r a t a .D r. R á t h Zo ltán f e lvé t e le .

A t e m p l o m a l a p r a j z a . D r . L u x K á l m á n t ó l .



5,

b e l s ő t é r b e b e é p í t e t t p i l l é r e k f o g t á k f e l . A z e r e d e t i t e m p l o m h a j ó

h á r o m s z a k a s z r a o s z o l h a t o t t , m e l y s z a k a s z o k a t h o s s z ú csúcsíves é sgazdag k ő r á c s o z a t o k k a l d í s z í t e t t ü v e g f e s t é s ü a b l a k o k v i l á g í t o t t á km e g . A f ő b e j á r a t o t m a g á b a f o g l a l ó t o r o n y e r e d e t i l e g t e l j e s e n at e m p l o m t e r é n k í v ü l esett. M é g a l i g f e j e z h e t t é k b e a t e m p l o m é p í -t é s é t , a z m á r i s s z ű k n e k b i z o n y u l t , í g y k é n y t e l e n e k v o l t a k a z t k i -b ő v í t e n i . A k i b ő v í t é s t s a j á t s á g o s m ó d o n h a j t o t t á k végre. A h a j ó -t é r n e k a s z e n t é l y f e l é n é z ő k é t s z a k a s z á t e g y b e f o g l a l v a k é t o l d a l tegy-egy b o l t m e z ő v e l k i b ő v í t e t t é k s e z e n a h e l y e n valóságos k e r e s z t -h a j ó t l é t e sí t e tt e k . A h o s s z h a j ó m e g m a r a d t s z a k a s z á t n y u g a t f e l éh o s s z i r á n y b a n m e g t o l d o t t a k ú g y , h o g y a t o l d a l é k b e l s ő t e r e a tor-n y o t k é t o l d a l t f é l i g k ö r ü l f o g j a . A z á t a l a k í t á s f o l y t á n e z e n r é s z n e kb e l s ő k i k é p z é s e a k ü l s ő h o m l o k z a t i m e g o l d á s s a l ö s s z e ü t k ö z é s b ej u t o t t m i n e k f o l y t á n a h o m l o k z a t k i k é p z é ; egységesítése m i a t t ak ö z é p s ő t á m p i l l é r e k e t e i k e l l e t t t o l n i .

A k e r e s z t h a j ó r é s z e i á t l ó s i r á n y ú t á m p ü l é r e k k e l s z e r v e s e nh o z z á i l l e s z k e d n e k a t e m p l o m é p í t m é n y é h e z , e z z e l s z e m b e n a hossz-hajj k ü l s ő k i k é p z é s e a h o m l o k z a t k e d v é é r t e l t o l t d e k o r a t í v t á m -p i l i é r e l í k e l n e m t ü k r ö z í e t i vissza h í v e n a b o l t o z a t s z e r k e z e t i köve-t e l m é n y e i t . A t o r o n y t e s t e m a f é l i g b e n y ú l i k a t e m p l o m t é r b e , m e l y -n e k n y u g a t i h o m l o k f a l a a t o r o n y n a k t á m a s z k o d ó o r o m z a t a i v a lú g y h a t , m i n t h a a t o r o n y n a k széles t á m p i l l é r e i t a l k o t n á . M i n d an y u g a t i h o m l o k f a l o n , m i n d a k e r e s z t h a j ó o r o m f a l a i n á l a t á m p i l l é -r e k b e f e j e z é s e k é n t magasra k i e m e l k e d ő k a r c s ú k ő t o r n y o c s k á k (f iá lék)

s z ö k n e k f e l , m e l y e k n e k c s ú c s á t d í s z e s e n f a r a g o t t k e r e s z t r ó z s a k o -r o n á z z a . S z é p e n f a r a g o t t k e r e s z t v i r á g d í s z í t i a k e r e s z t h a j ó o r m a i -n a k h e g y é t . N y o l c k e r e s z t r ó z s a f e j e z i b e é s é k e s í t i a magas t o -r o n y o r o m t e t ö z e t e i n e k ( w i m p e r g á i n a k ) é s s a r o k t o r n y o c s k á i n a k ( f i á i é i -n a k ) k ő a r c h i t e k t u r á j á t . A n a g y t o r o n y s ü v e g négy s a r o k t o r n y o c s k á j an e m c s a k a r c h i t e k t o n i k u s d í s z , h a n e m e g y ú t t a l a v á r o s h a j d a n iv á s á r t a r t á s i p r i v i l é g i u m á n a k h i r d e t ő j e é s s y m b o l u m a ; e z a n é g yk e c s e s k o t o r n y o c s k a , — h a í r á s b e l i b i z o n y í t é k n e m i s v o l n a —m á r m a g á b a n i s h i r d e t i , h o g y D o b s i n a m á r a X V . s z á z a d b a n m á sv á r o s o k k a l s z e m b e n j e l e n t é k e n y e l ő j o g o k a t é l v e z e t t . 1

A t e m p l o m c s ú c s í v e s a b l a k a i k ü l ö n ö s f i g y e l m e t é r d e m e l n e k ,m i n d e n a'.i lak más-más i d o m ú dís:e3 k ö r á c s o z a t o t m u t a t , n i n c s e n

k é t e g y f o r m a k i k é p z é s ű a b l a k d í s z í t m c n y , m i n d e n a b l a k k ü l ö n l e g e sé r d e k e s m é r m ü v e s z á r a d é k o t n y e r t ; m i n d e n a l i l a k m á s - m á s m ű -v é s z i ü v e g f e s t m é n n y e l l e h e t e t t e l l á t v a .

l) V á s á r t é r i jogot Z s i ^ n o n d k i r á l y 1 4 1 7 - b e n a d o m á n y o z t a a v á r o s n a k .



52A t e m p l o m d í s z e s é s m é l t ó k i v i t e l e arra i s enged k ö v e t k e z -

t e t n i , h o g y f a l a i t h a j d a n a c s e t n e k i t e m p l o m f a l f e s t m é n y e i h e z l ia-s o n l ó f r e s k ó k b o r í t h a t t á k . Er r e enged k ö v e t k e z t e t n i S z t e h l o K o r n é lf e l j e g y z é s e , k i a „ K é t s z á z n e g y v e n e s z t e n d ő a z e g y h á z s z o l g á l a t á -b a n " c í m ű m ü v é b e n m e g e m l i t i , h o g y a z 1855-iki t ű z v é s z e l ő t t at e m p l o m t e l e v o l t f a r a g o t t s z e n t e k k e l é s szentképekkel s a r e s t a u -r á l á s a l k a l m á v a l e z e k e t k i d o b á l í á k s a z i s k o l á s g y e r m e k e k t e v é k e n yr é s z t v e t t e k a s z e n t e k l e f e j e z é s é n e k é s m e g c s o n k í t á s á n a k m u n k á j á -b a n , b i z o n y á r a nagy k á r á r a a m a g y a r t ö r t é n e l m i s z o b r á s z a t n a k . K i

t u d j a , hogy a h o z z á n e m é r t é s é s t ü r e l m e t l e n s é g m i l y e n é r t é k e k e ts e m m i s í t e t t m e g .T ö r t é n e l m i a d a t vagy f e l j e g y z é s n e m m a r a d t a t e m p l o m é p í -

t ő i r e n é z v e ; a k ö z v é l e m é n y a z t t a r t j a , hogy a h u s z i t á k é p í t e t t é k .E z a h i e d e l e m t e l j e s e n t a r t h a t a t l a n , m e r t a t e m p l o m f e l é p í t é s é n e kr e n d s z e r é b ő l , a z a l k a l m a z o t t é p í té s z et i f o r m á k b ó l , a t a g o z a t o k a l a k -j á b ó l é s m é r e t e z é s é b ő l v i l á g o s a n k i m u t a t h a t ó a n a g y rokonságm e l y a szászországi k ö z é p k o r i é p í t ő i s k o l á k k a l ( B a u h ü t t é k k e l ) h o z -h a t j a v o n a t k o z á s b a . M é g v i l á g o s a b b a n k i t ű n n é k e z a k a p c s o l a t , h aa f a r a g v á n y o s k ö v e k e n , a j tó é s a b l a k k e r e t e k e n f e l t á r n ó k a z i t td o l g o z ó k ő f a r a g ó k m e s t e r j e g y e i t . N e m k é t e l k e d e m , h o g y a f a r a g o t t

k ö v e k e n s z á m o s o l y a n m e s t e rj e g y l a p p a n g , m e l y e k n e k s z e rz ő i as z á s z o r s z á g i B a u h ü í t é k k ö t e l é k é b e t a r t o z t a k . S a j n o s o l y a n r ö v i di d ő t t ö l t h e t t e m D o b s i n á n , hogy e m e s t e r j e g y e k f e l k u t a t á s á r a n e mt e r j e s z k e d h e t t e m k i . E z t a m u l a s z t á s o m a t t a l á n l e sz a l k a l m a m p ó -t o l n i s a t e m p l o m p o n t o s f e l m é r é s é v e l , r é s z l e t e in e k b e h a t ó t a n u l -m á n y o z á s á v a l s i k e r ü l n i f o g a d o b s i n a i ősrégi t e m p l o m o t , m á s m ű -e m l é k e k k e l v a l ó ö s s z e h a s o n l í t á s r é v é n a m ű v é s z e t i a l k o t á s o k a z o nk a t e g ó r i á j á b a b e s o r o z n i , m e l y a z t m ű v é s z i k v a l i t á s á n á l f o g v a m é l -t á n m e g i l l e t i .



K e r e s z t h a j ó .

D r. R á í h Z o l t á n

f e l v é t e l e i .

É v . t e m p l o m b e l s e j e :

K e r e s z t e l ő m e d e n c e .



Év. t e m p l o m belse je :

Ol t á r és szószék.

S z e n t é l y r é s z .~ . ^ ^ — ~ — . . —

d r . Ráth Zol t á n

iL-l VCLCC* i tB 3V VB -JBmf m^m* ^mmLÍ :*•



DOBSINA EVANGBLIKUS LELKÉSZEI-*)

1. Gnisner Bálint, 1557-ig, m e g h a l t P o p r á d o n .2. Pilízius Gáspár, s z ü l e t e t t S z e p e s v á r a l j á n 1526 k ö r ü l .1584.

é v b e n d o b s i n a i év. l e lk é s z . M e g h a l t M á r k u s f a l v á n a Szepességen1605-ben.

3. Petzelius Zsigmond, más n é v e n A l t z m a n n , N e i s s é b ő l ,S z i l é z t á b a v a l ó , 1585-ben P i l t z i u s u t ó d j a l e tt . M e g h a l t D o b s i n á n1627-ben.

4. Lachanosarcus Mihály, n é m e t n e v é n K r a u í u n d f l e i s c h , szü-

le te tt D o b s i n á n . 1637-ig v o l t d o b s i n a i l e l k é s z ,5. Schürger Bálint, O l a s z i b c l v a l ó ; 1645-ig. M e g h a l t p e s t i s b e n .6. Id. Heutschius Fülöp, szepességi H u n f a l v á r ó i való. Meg-

h a l t 1656-ban.7. I f j . Heutschius Fülöp, a z e l ő b b i n e k fia, S z e p e s v á r a l j á n

s z ü l e t e t t , 1661-ig l e l k é s z k é d e t t , a z u t á n M a í h e ó c z o n é s v é g ü l Kas-s á n p a p le t t , a h o l is e g y ú t t a l 1683-ban a f e l s ö m a g y a r o r s z á g i sza-

b a d k i r . v á r o s o k S u p e r i n t e n d e n s é v é v á l as z t a to t t . M e g h a lt u g y a n o t taz 1686. é v b e n .

8. Zarewuczius Pál, S z e p e s - I g l ó n s z ü l e t e t t , 3666-ig D o b s i n á n ,erre R o z s n y ó n n é m e t l e l k é s z .

9. Meltzelius János, N e u t i t s c h í n , M o r v a o r s z á g b ó l v a l ó ; 1674-ig,

e r r e C s ü t ö r t ö k h e l y r e m e n t l e l k é s z n e k .1 0 . Hirsch Gregor, s z ü l e t e t t T e s c h e n b e n , D o b s i n á n 1674-ig

v o l t , a z u t á n E r d é l y b e t á v o z o t t .11 Birnstein Melchior, l e i b i t z i s z á r m a z á s ú , 1682-ig v o l t dob-

s i n a i l e l k é s z , a z u t á n n é m e t p r é d i k á t o r R o z s n y ó n .1 2. Hirsch Gregor, másod í z b e n 1683-1702. M e g h a l t D o b s i -

n án 1704-ben.13. Budaus Dániel, Sárosm e g y é b ő l j ö t t , C z e r n o v i t z b ó l való,

1702-1716-ig. E r r e m i n t m a g á n z ó é lt D o b s i n á n 1724.évig.1 4 . Plaíány Sámuel, Sárosban s z ü l e t e t t , 1721-ig. M e g h a l t

D o b s i n á n ,

1 5. Frühauff Dávid, l ő c s e i s z á r m a z á s ú . M e g h a l t 1 7 31 - b e n ,1 6. Szolkovius Jakab, k é s m á r k i s z ü l e t é s ű , m e g h a l t 1753-ban.

*} Klein Samu: „A t ö r ö k ö k b e t ö r é s e D o b s i n á r a , " c i m í í k ö n y v b ő l .



54

17. Rüffini János, T r e n c s é n b e n s z ü l e t e t t , 1791-ig, e g y ú t t a l1779. é v ó t a a T i s z á n i n n e n é s t ú l l a k ó összes e v a n g . egyházközség-n e k S u p e r i n t e n d e n s e volt

18. Rüffini Godofredas János, e l ő b b i n a k tia, e l s ő í z b e n1791—1803-ig

1 9. Schramkó Péter Pál, g ö m ö r m e g y e i , r á h ó i s z ü l e t é s ű1803—1810-ig.

20. Rüffini Göd. János, m á s o d í z b e n 1810—1842-ig.2 1 . Peíróvics János, S z e n t - M i k l ó s r ó l v a l ó , 1812— - \ 844-ig

t a n á r é s l e l k é s z .22. Niki Jakab, d o b s i n a i s z ü l e t é s ű 1840—1848-ig k á p l á n és

l e l k é s z .23. Sztehló András, B á c s - B o d r o g m e ^ y é b ő I , P e t r o v á c z r ó l v a l ó ,

1844—1857' k é s ő b b n ó g r á d i f ö e s p e r e s . M e g h a l t m i n t n y ű g . b u d a il e l k é s z .

24. Reményik János, s z ü l e t e t t D o b s i n á n 1848—1859-ig. Meg-h a l t m i n t d o b s i n a i l e l k é s z .

25. Pákh Mihály, d o b s i n a i s z á r m a z á s ú , 1 8 5 7 - b e n , m e g h a l tm i n t S u p e r i n t e n d e n s s z ü l ő v ár o s áb a n D o b s in á n .

26. Czékus István, s z ü l e t e t t G ö m ö r - P a n y i t o n 1818. é v b e n .A z 1858. é v b e n i t t e n i l e l k é s z . K é s ő b b R o z s n y ó r a m e n t é s o t t m i n tS u p e r i n t e n d e n s h a l t m e g a z 1890. é v b e n .

27. Linberger Károly István, s o p r o n i s z á r m a z á s ú 1859—1865-ig. M e g h a l t 1902-ben m i n t k é s m á r k i l e l k é s z .

28. Máday Károly, S u p n r i n t e n d e n s , s z ü l e t e t t K é s m á r k o n .D o b s i n á n l e l k é s z v a l a 1865—1870-ig, a m e l y é v s z e p t e m b e r h a -v á n a k 28-án it t e l h u n y t .

29. Czundel Károly, s o p r o n i s z á r m a z á s ú . D o b s i n á n a l k a l -m a z v a v o l t m i n t l e l k é s z és v a l l á s t a n á r 1870—1892-ig, h a l á l a b e -k ö v e t k e z t é i g .

30. Weisz Antal, s z ü l e t e t t 1841-ben A b a ú j - S z á n t ó n . D o b s i -n á n l e l k é s z 1870. é v óta. N y u g d í j b a n él u g y a n o t t .

31 . Poputh Viktor, k é s m á r k i s z á r m a z á s ú , a z 1892. é v ó t ad o b s i n a i l e l k é s z é s v a l l á s í a n á r , 1925 ó ta n y u g d í j b a n é l B u d a p e s t e n .32. Pósch Gusztáv, 1912. é v t ő l l e l k é s z v á r o s u n k b a n . A v á r o s

j e l e n l e g i l e l k é s z e .



UOBSINA BÍRÁl ÉS POLGÁRMESTEREI.N h , Klein Samu Ö s s z eá l l í t á s a ,

A) A d o b s i n a i b í r á k n é v j e g y z é k e . *)

1. L e l k ó B e r t a l a n 1595.

2. F r a n z J á n o s 1615.3. W a s s e r b a u c h S i m o n 1618, 1629, 1637.4. G o t t h a r d t M á r t o n 1620.5. S t u b n e r É l i á s 1623.6. F r a n z Gregor 1624, 1628, 1638.7. S t e m p e l G y ö r g y 1625, 1627.8. S t e m p e l D á n i e l 1633.

9. L u k a s K r i s t ó f 1626,1634.

10. K a i s e r L ő r i n c 1630, 1639,1649.

1 1 . W a s s e r b a u c h A n d r á s 1631.12. K r a u t u n d f l e i s c h Péter 1635,1654.13. P e t s c h e l i S á m u e l 1636, 1641, 1648,1652.

14. C s i s k ó Jakab 1640.15. Lux K r i s t ó f 1642, 1646, 1656.

16. K l a u s z m a n n L é n á r d 1643.17. C s i s k ó B i a s i u s 1645.

18. A z m á n i A z m á n 1647.

19. J e s t e l É l i á s 1650, 1653, 1658.

20. C s i s k ó Tóbiás 1655, 1657, 1662, 1665.21. K a i s e r M i h á l y 1659,1666.

22. Lux A n d r á s 1664, 1670.

23. K a i s e r S i m o n 1672.

24. S t e m p e l D á n i e l 1667, 1676, 1680, 1687, 1692.

25. K a i s e r A n d r á s 1677.26. Mega B á l i n t1678.

*) A község b í r á j a csak egy évre v á l a s z t a t o t t , de b í r ó i é v é n e k l e t e l t eu t á n m i n d i g ú j r a v o l t v á l a s z t h a t ó .

1852-től 1860-íg D o b s i n a r e n d e z e t t t a n á c c s a l b í r t , 1860-ban ú j b ó l nagy-községgé lett . 1871-ben SsoniagQ Bertalan a l i s p á n vezetése a l a t t n a g yszótöbbséggel D o b s i n a r e n d e z e t t t a n á c s ú várossá v á l t és a cseh megszállásiga v á r o s é l é n p o l g á r m e s t e r e k á l l o t t a k .



56

2 7 . J e s t e l I s t v á n 1681.

28. A n t o n y É l i á s 1682, 1688, 1697, 1701.29. Gömöry Simon 1691' 1696, 1703, 1706, 1709.

30. P u r z M i k l ó s 1695.3 1. S t e m p e l A n d r á s 1707.

32. Szoyka J á n o s 1698, 1718.

33. Wasserbauch J á n o s 1699, 1 7 1 1 , 1720, 1724, 1728,

1732, 1738.

34. Szoyka Simon 1702.

35 . J e s t e l J a k a b 1704, 1 7 1 5 , 1721.36. Csiskó Tóbiás 1689, 1700, 1705, 1708.

37. K a i s er M i h á l y 1719, 1722, 1726.

38. Gömöry Mátyás 1723, 1725.

39. H e u t s c h y S á m u e l 1727, 1734, 1736, 1739, 1744, 1747,

1749, 1750, 1758, 1778.

40. C s i s k ó V i l m o s 1731, 1733, 1735, 1737, 1740, 1741 , 1743.41. Szoyka A n d r á s 1742, 1745, 1746, 1751, 1752, 1755,

1756, 1757, 1759, 1762.

42. Gömöry Simon 1754, 1760, 1761, 1763, 1764, 1765,

1768, 1769, 1770, 1771, 1772, 1777, 1785.

43 . Jestel J á n o s 1766.

44. H e u t s c h y J á n o s 1767.

45. Pack M i h á l y 1773, 1774, 1775, 1776, 1779, 1780, 1781,

1782, 1784.

46. Gömöry György 1783.

47. C s i s k ó J a k a b 1787, 1788.

48. K ö h l e r J á n o s 1789.49. Gömöry Simon 1790, 1791, 1792, 1793, 1795, 1796, 1797,

1799, 1800, 1801.

50. Pack J á n o s 1794.

51. R oz l o s n i k J á n o s 1798.

52. Antony A n d r á s 1802.

53. R o zl o s n i k A n d r á s 1803, 1804,

54. S c h a b l i k A n d r á s 1805.

55. H e u t s c h y S á m u e l 1806, 1807, 1808, 1809, 1846, 1847.

56. Gömöry J a k a b 1810, 1813, 1814.

57 . S p r i n g e r I s t v á n 1811, 1812, 1815, 1816, 1817, 1818,

1819, 1820.58. A d ri á n y S á m u e l 1821, 1830.

59. Gömöry J a k a b 1822, 1823.



5760. Gál Józ s ef 1824, 1825, 1826.61. Gál M á t y á s 1827. 1828.62. Langs fe ld Lipót 1829.63. N i k i M i h á l y 1831, 1832, 1833, 1834, 1835, 1836, 1837.

1838, 1841, 1848, 1849.64. R o z l o s n i k A n d r á s 1839, 1840.65. F i s c h e r S á m u e l 1842, 1843.66 . Göm öry Sá mu el 1844, 1845.67. S z e n t i s t v á n y i Józ se f 1850, 1851.68. Spr i nge r Sámuel 1861, 1862.69. F á b r y K á r o l y 1862, 1863, 1864, 1865, 1866, 1867, 1870,

1871, 1872.70. Gömöry Pál 1868, 1869, 1870.

B) A dobs i n a i po lgá rmes t e rek n év jegy z éke .

71. Szen t i s t v án y i Józ s e f 1852—1856.72. Gál J á n o s 1857—1860.73. S z o n t a g h B o l d i z s á r 1872—1873.

74 . M e s k ó S á m u e l 1873—1881.75. Gömöry Pá l 1882—1889.76. S z o n t a g h Bé l a 1890—1906.77. C s e r m á k S á n d o r d r . 1907—1909.78. Langhof fe r Lás z ló dr . 1910 ót a Dobs in a ezideig utolsó

po lgá rmes te re .



A DOBSINAI S ONTAOH HÁ2SRÓL.Ir ta : S&oníagf} Sándor dr.

K é s z s é g g e l t e s z e k e l e g e t a m e g t i s z t e l ő f e l h í v á s n a k , a m i k o rs z ü l ő v á r o s o m e m l é k k ö n y v e rés z ére a l e g r é g i b b v á r o s i h á z n a k , vala-m i n t e g y k o r i l a k ó i n a k i s m e r t e t é s é h e z n é h á n y a d a t t a ! h o z z á j á r u l o k .

V á r o s u n k a l a p í t ó j a : B e b e k M i k l ó s — M i k u l i k s z e r i n t —s o k a t i d ő z ö t t e v a d r e g é n y e s v i d é k e n , a h o l a D o b s p a t a k k ö z e l é -b e n a m a g a r é s z é r e l a k ó h á z a t i s ép í t t e t e t t .

It t l a k t a k k é s ő b b j o g u t ó d a i : a C s e t n e k y n e m z e t s é g t ag ja i i s ,k i k r e k s z é k h e l y e e g y é b k é n t a c s e t n e k i v á r k a s t é l y v o l t . — U t o l s óf é r f i t a g j a a n e m z e t s é g n e k C s e t n e k y I s t vá n , — M i k u t i k s z e r i n t —D o b s i n á n h a l t e l 1594-ben, m i k o r i s a 1 9 k ö z s é g h a t á r á b a n f e k v őc s e t n e k i u r a d a l o m a l e á n y á g i ö r ö k ö s ö k , n e v e z e t e s e n a G ö r g e y ,Máriyássy, A n d r á s s y , L ó rá n r f f y , S z é c h y , T ö k ö l y f a m í l i á k é s a z o kl e s z á r m a z o t t a i n a k b i r t o k á b a k e r ü l t é s m i n t n e m e s i k ö z b i r t o k o s s á g ,o s z t a t l a n k ö z ö s s é g b e n k e z e l t e t e t t m é g m i n t e g y 250 é v e n á t.

A z e l ő a d o t t a k u t á n h a t á r o z o t t b i z o n y í t é k o k n é l k ü l i s k ö v e t -k e z e t e s n e k t a r t o m a m a f e l t e v é s t , h o g y a d o b s i n a i r é g i S z o n t a g hh á z — h a b á r m á s a l a k b a n — v a l a m i k o r a B e b e k M i k l ó s , m a j dC s e t n e k y I st v á n h á z a l e h e t e tt . U t ó b b i n a k n y o m a i r a u g y a n i s a z egész

d o b s i n a i h a t á r b a n s e h o l se m t a l á l u n k , m á r p e d i g a k ö z t u d a t s ze -r i n t a város l e g r é g i b b é p ü l e t e a l u t h e r á n u s t e m p l o m é s a rég iS z o n t a g h h á z vo l t .

E n é z e t f e l é h a j l o t t e g y k o r i k e d v e s t a n á r o m , n é h a i K l e i nS a m u i s , a k i f e l k é r é s e m f o l y t á n a v á r o s i l e v é l t á r b a n i s s o k a tk u t a t o t t a c s a l á d o m r a v o n a t k o z ó f e l j e g yz és e k u t á n é s D o b s i n a m ú l t -j á t a l a p o s a n i s m e r t e .

D e l e g i n k á b b t á m o g a t j a f e l t e v é s e m e t a z a k ö r ü l m é n y , h o g yc s a l á d o m a h á z a t a b á r ó A n d r á s s y n e m z e t s é g t ő l s z e r e z t e m e g >m e l y u t ó b b i t u d v a l e v ő l e g a k i h a l t C s e t n e k y f a m í l i a e g y i k f ő -ö r ö k ö s e v o l t .

A s z ó b a n f o r g ó h á z v á r s z e r u f a l a i , a m a g a s a n e l h e l y e z e t tk is rácsos a b l a k o k , a z a l a c s o n y , m a s s í v b o l t í v e k , a r é g e n e l a v u l té p í t é s i m ó d , b i z o n y s á g o t t e t t e k a rró l , h o g y e h á z é p í t é s e ó t a h o s z -s z ú é v s z á z a d o k m ú l t a k e l .

•



59

A S z o n t a g h c s a lá d e l s ő n y o m a i t n e m D o b s i n á n , h a n e m as z o m s z é d o s Szepességen t a l á l j u k . — I de t e l e p í t e t t é k Á r p á d - h á z i

k i r á l y a i n k n a g y k i v á l t s á g o k k á ) a „ v e n d é g s z á s z o k a t " m é g a tatár-járás előtt , h o g y a z ip a r t , f ő l e g a b á n y á s z a t o t f e l l e n d í t s é k , a k u l -t ú r á t e m e l j é k .

A S z o n t a g h f a m í l i á t k e z d e t t ő l f o g v a b á n y á s z c s a l á d n a k i s m e r -j ü k , m e l y a S z e p e s s é g en v a l ó l e t e l e p e d é s e i d e j é n m á r szász l o v a g ir a n g b a n á l l o t t é s a n a p o t v i s e l t e c í m e r é b e n a m i n t a z t k é s ő b b io k i r a t o k i s i g a z o l j á k . — M ű k ö d é s é t c s a k h a m a r k i t e r j e s z t e t t e akör-m ö c i b á n y a v i d é k r e i s . — A T ú r ó c m e g y e i l e v é l t á r b a n ő r z ö t tú g y n e v e z e t t „ t ú r ó c i r e g e s t r u m " t a n ú s á g a s z e r i n t N a g y L a j o s k i r á l y1 3 4 3 - b a n m e g a d o m á n y o z t a a Z o n t a g é s a z z a l v é r é s jogközösség-b e n é lő n é h á n y m á s c s a l á d o t a k ö r m ö d b á n y a v i d é k h e z t ar to z ó

C s e r n a k o u h e l y s é g g e l , m e l y n e k h e l y é b e 1359-ben a T ú r ó c m e g y e iM u t h i n a é s C s e p e s i n n e v ű h e l y i s é g e k e t k a p t á k k i r . a d o m á n y b a , —E k é t k ö z s é g h a t á r á b a n a r é g i a r a n y m o s á s o k n y o m a i m a i sf e l t a l á l h a t ó k . —

A 1 3 s z e p e s i v á r o s e l z á l o g o s í t á s a u t á n — 1418-ban — k é -s z ü l t I g l ó n a h á z t u l a j d o n o s o k e l s ő j e g y z é k e , a m e l y b e n a S o n t a gf a m í l i á t m á r f e l t ü n t e t v e l á t j u k , — I g l ó t t e k i n t i a c s a l á d ő s i fé sz -k é n e k , h o l n é h á n y é v t i z e d e l ő t t m é g m e g v o l t a m a r é g i k ő h á z ,m e l y n e k k a p u j a f e l e t t k ő b e vésve a z é p í t ő n e v e á l l o t t : „ H a n e sS u n t a g 1533." — A c s a l á d i h a g y o m á n y s z e r i n t e z e n J á n o s f ia v o l t :G á s p á r , a k i t 1556-ban a z i g l ó i f ő b í r ó i s z é k b e n t a l á l u n k . — Gás-

p á r f i a p e d i g K r i s t ó f , a m a é lő S z o n t a g h n e m z e t s é g k ö z ö s őse,a k i t ő l k e z d v e a c s a l á d f a 1 2 n e m z e d é k e n á t í z r ö l - í z r e , t ö b b m i n t50 0 s z e m é l y r e v o n a t k o z ó a d a t o k k a l m á r p o n t o s a n i g a z o l h a t ó .

A z e m i i t e t t S o n t a g K r is t ó f 1543-ban s z ü l e t e t t é s m i n t f e l s ő -m a g y a r o r s z á g i b á n y a k a m a r á s k a p t a a m a g y a r n e m e s s é g e t I I. M á -tyás k i r á l y t ó l 1610. m á r c . 20-án, e g y b e n m e g e r ő s í t e t t a r é g i szászl o v a g i c i m e r h a s z n á l a t á r a , a z z a l a c í m e r t o l d á s s a l , h o g y a n a p a l áa m a g y a r h á r m a s h e g y h e l y e z t e t e t t .

K r i s f ó f u t ó d a i b a n k é t j e l l e g z e t e s v o n á s t t a l á l u n k . N e v e z e t e s e n ,h o g y g e n e r á c i ó k o n á t b á n y á s z a t t a l , v a l a m i n t a z z a l k a p c s o l a t o s i p a r -ra l é s k e r e s k e d e l e m m e l f o g l a l k o z t a k , m á s r és z t p e d i g a r e f o r m á c i ó

óta, d e k ü l ö n ö s e n a z ü l d ö z t e t é s i d e j é n t ö r h e t e t l e n l e l k e s h i v e i vo l -ta k a l u t h e r á n u s e g y h á z n a k .K ö v e t v e a c s a l á d u t ó b b D o b s i n á n m e g t e l e p e d e t t á g á n a k to -

v á b b i f o n a l á t , a z t l á t j u k , h o g y a m a g y a r n e m e s s é g s z e r z ő K r i s t ó fi d ő s e b b f i a :



60

/. Lajos (1569-1661) nagy b á n y a m í v e l ő v o l t , a k i r ő l f ö l v a njegyezve, hogy a z i g l ó i t e m p l o m o t a s a já t h á m o r a i b a n k é s z ü l t r éz -

l a p o k k a l f e d e t t é , m i é r t i s h á l á b ó l c í m e r é t , az arany n a p o t helyez-té k a tor on y te te jé r e , öt pedig h a l á l a u t á n a f őo l tár e l ő t t i s í r b o l t b at e m e t t é k el. — E g y i k f i a :

/. Gól (1606-1682) az í g l ó i h a t á r b a n f e l t á r t a a h a m a r nagyáldásba k e r ü l t L e u t h a u s - J o h a n i n b á n y á t, m e l y e t u t ó d a i — J o h a n i nb á n y a t á r s u l a t n é v e n — még több m i n t 200 é v e n át t a r t o t t a k ü z e m -b e n . — Pál i g l ó i emeletes háza ma is viseli köbe vésve é p í t ő j en e v é t : „ P a u l u s S o n t a g h A n n o 1640." — Többször v i s e l t e Ig l ón af ő b í r ó i t i s z t e t é s m i n t L u t h e r h i v é n e k t á n t o r í t h a t a t l a n h í v e a z e l l e n -r e f o r m á c i ó i d e j é n (1678-ban) k e g y e t l e n ü l m e g i s k í n o z t a t o t t .

N e v e z e t t P á l r ó l , m i n t egyben d o b s i n a i b á n y a b i r t o k o s r ó l a v á -

rosi jegyzőkönyvek már e m l í t é s t tesznek; úgyszintén f i á r ó l ./. Gáspárról (1649-1711) is, a ki r e n d k í v ü l erélyes, eszes és

a m e l l e t t szerencsés b á n y a v á l l a l k o z ó v o l t . R é z s z á l l i t m á n y a i a D u -n a j e c z e n é s V i s z t u l á n egészen V a r s ó , sőt D a n z i g városig m e n t e k .Ü z e m e i t f o l y t o n f e j l e s z t e t t e é s o l y a n s z e r e n c s é v e l m ű k ö d ö t t , hogyn e m c s a k a c s a l á d u n k n a k l e t t leggazdagabb tagja, a m i l y e n se me l ő t t e , s e m a z ó t a n e m v o l t , h a n e m a z egész s z e p e s i p r o v i n c z i a ,sőt L e n g y e l o r s z á g s z o m s z é d o s r é s z e i n m i n t legnagyobb bányabir-tokos v o l t i s m e r e t e s . .Ő t v á l a s z t o t t á k m e g 1709-ben egyhagúlag a1 3 szepesi város g r ó f j á v á . A d o b s i n a i t e m p l o m n a k 1666-ban orgo-n á t a j á n d é k o z o t t .

A család f e j l ő d ő d o b s i n a i b á n y á s z a t a a 17-ík század köze-p é t ő l kezdve m á r szükségessé t e t t e e g y o t t a n i l a k ó h á z megszerzé-s é t , m e l y k e z d e t b e n a z I g l ó n l a k ó c s a l á d n a k c s a k i d e i g l e n e s e n szol-gált l a k á s u l . — A d o b s i n a i h á z a t m i n d e n v a l ó s z í n ű s é g s z e r i n t m é gI. P á l , vagy e s e t l e g f i a , I. Gáspár szerezte m e g a 17-ik századm á s o d i k f e l é b e n . — I . Gáspár f i a :

//. Gáspár (1675-1729) k e z d e t b e n m é g I g l ó n l a k o t t , v a l ó s z í -n ű l e g a d d i g , m í g e l s ő n e j e : p o n g y e l o k i R ó t h C a r i t a s é l t , ( m e g h a l t1716.) d e m á s o d i k n e j e : Máriássy J ú l i a r é v é n ( L o r á n t f í y - P e t n e h á z yl á n y j o g o n ) a c s e t n e í d u r a d a l o m egyik f ö b i r t o k o s á v á válván, a z u t á nm á r C s e t n e k e n és D o b s i n á n is b í r t r e n d e s l a k h e l l y e l . — ó v o l t a

c s a l á d n a k e l s ő g ü m ö r i t á b l a b í r á j a a z i g l ó i ágból. — U g y a n ő v o l ta z , a k i a d o b s i n a i h á z o n n a g y o b b á t a t a k í t á s o k a í v é g e z te t e tt . N e v e -z e t e s e n ő é p í te t te a k a p u b e j á r a t f ö l é a f é l e m e l e t e t é s a f ö l d s z i n tf e l é a z e m e l e t e s r é s z t . E r r ő l t a n ú s k o d i k a kapu f e l e t t elhelyezve

v o l t c i m e r k ő i s ( j e l e n l e g a s o t t i h á z b a n ) m e l y a z é v s z á m o n k í v ü l



61

Casparus nevének kezdőbetűit és az évszámot is viseli: „C. 1726.

S." E ház lett most már a Dobsinán végleg megtelepedett családiágnak rendes otthona és nem sokára ú j pezsgő élet vonult az öreg

f a l a k közé.

Nevezett Gáspárról fel van jegyezve, hogy a protentáns hithez

való ragaszkodásának váltságdíja fejében 1700-ban 100 aranyat fi-

zetett a szepesi káptalan pénztárába. A dobsinai templomnak új

keresztelő medencét adományozott.1 Fia:///. Gáspár (1711-1786) folytatta apja bányászati tevékenysé-

gét, mely téren csakhamar szép eredményeket ért el.2

Már apja révén is tagja volt a csetneki közbirtokosságnak, m a j d1741-ben zálogba vette 10000 f r t . kölcsön ellenében a csetneki do-

miniumból báró Andrássy Istvánt megillető részt, mely körülmény

megyei befolyását és tekintélyét még inkáb b növelte. Csetnek vá-ros piacán új emeletes házat építtetett. (Ma Rezessy-féle ház.)

A z anyagi jólétnek megfelelően Gáspár szép úri háztartást

vitt. — Pompás lovair óí, ezüstverete s díszhintóiról, nagy cselédségé-

ről sok régi feljegyzés tesz említést. A megyei és egyházi élet sok

előkelősége f o r d u l t meg akkor a dobsinai házban.

*) A d o b s i n a i l u t h . e g y h á z a n y a k ö n y v é b e n a k ö v e t k e z ő b e j e g y z é s t ta -l á l j u k : „ A n n o 1723. d e t i 4 M ar t . ha t t i t l . H e r r C a s p a r Sontag a u f m e i n E r -s u c h e n e i n T a u f - B e c k e n v e r e h r e t .

2- ) Mikullk: „ A b á n y a é s v a s i p a r t ö r t é n e t e D o b s i n á n " c i m ü m u n k á j as z e r i n t G á s p á r n a k a k ö v e t k e z ő d ű l ő k b e n v o l t b á n y a ü z e m e : G a p e l , S í l b e r z e c h ,N i k e l h a n n e s g r u n d , S t e m p e l s c h e u e r , Q r ü n d f , E b e n d , B i n g a r t e n , H i r s c h k o h l u r i g ,K r e b s s e i f e n , N e u w e g , P e c k e n b e r g é s W o l f s e i f e n v i d é k é n . A z o n k í v ü l v o l t vas-

h á m o r a a D o b s é s S a j ó ö s s z e f o l y á s á n á l , v a l a m i n t a H a n n e s h ö h a l a t t é s a m a iv a s ú t i f ű t ő h á z h e l y e n . A N e u w e g a l a t t p e d i g z ú z d á i á l l o t ta k .

3) E r r e v o n a t k o z ó l a g a z e g y h á z i a n y a k ö n y v b e n a k ö v e t k e z ő b e j e g y z é s tt a l á l j u k : „ A n n o 1739 m e n s e S e p t e t nb r i , i s t d em u n s t e r b l i c h e n G o t t z u E h r e nu n d u s e r e r K i r c h e z u Z i e r d e , d u r c h w o h l t h a t i g e H a n d d e s w o h í e d e l g e b o r e n e nH e r r n C a s p a r i S z o n t a g h u n d s e i n e r w o h i e d e l g e b o r e n e n F r a u e n M á r i a , e i n e rg e b o r e n e n Z i m m e r m a n i n n , das n e u e u n d h e r r l i c h g e z i e r t e A l t a r d ér n a c h -k o m m e n s c h a f t z u m i m m e r w a h r e n d e n A n d e n k e n , i h n e n s e l b s t e n a b e r z u m ewi-g e n R u h m a u f g e r i c h t e t u . d en 21 . t e n c u r r e n t i s d é r H e i ü g e n D r e i f a l t i g k e i ti i b e r g e b e n u n d s o l e n n i t e r e í n g e w e i h e t w o r d e n . "

G á s p á r n e j e : Z i m m e r m a n n M á r i a u t ó b b m é g e g y k é t f e j ű s a s s a l ' d í s z í -t e t t b r o n z c s i l l á r t a d o m á n y o z o t t a d o b s i n a i t e m p l o m n a k ( m a i s m e g v a n . )

A f e n t e b b e m l í t e t t o l t á r , ú g y s z i n t é n a z I. G á s p á r á l t a l 1666-ban ado-m á n y o z o t t o r g o n a , v a l a m i n t a c s a l á d t a g j a i r é s z é r e d í s z e s e n f a r a g o t t t e m p l o m i

s z é k e k , a t e m p l o m f a l á n e l h e l y e z v e v o l t s í r e m l é k e k é s c s a l á d i a r c k é p e k a z1855. é v i t ű z v é s z u t á n f o g a n a t o s í t o t t t e m p l o m r e s t a u r á l á s k o r l e t t e k e l t á v o l i t v a .— A régi o l t á r Q r é n i t z község t e m p l o m á b a k e r ü l t . — A t ű z v é s z k o r o l v a d t e la S z o n t a g h V i l m o s á l t a l a d o m á n y o z o t t é s a z ö n e v é t v i s e i ö h a r a n g is .



62

M é g egészen f i a t a l o n l e t t a d o b s i n a i e g y h á z í n s p e c t o r a , h ó i1739-ben ú j o l t á r t á l l í t t a t o t t a t e m p l o m részére.3 E szép r é g i t e m p -l o m k ö r ü l a z u t á n n a g y h a rc o k d ú l t a k . A m e g y e f i a t a l f ő i s p á n j a :g r ó f B a l a s s a P á l 1741-ben e g y f e g y v e r e s c s a p a t t a l b i r t o k b a v e t t ea z t a k a t h . e g y h á z r é s z é r e . H i á b a b i z o n y í t o t t a a z egyházközségé l é n G á s p á r , hogy D o b s i n á n a k a t h . e g y h á z n a k m i n d ö s s z e n é h á n yh í v e v a n , k i k i d e g e n b ő l j ö t t e k é s c s e l é d s o r b a n s z o l g á l n a k . — A ze r ő s z a k m é g i s g y ő z ö t t . D e a l i g t á v o z o t t a f e g y v e r e s erő , a p o l g á r -ság visszafoglalta a t e m p l o m o t , a z u t á n k i t e t t e a s z e n t e k szobraité s a z o k a t a t e m p l o m k ö r ü l i s í r k e r t b e n t e m e t t e e l . — G á s p á r a k -k o r a k i r . h e l y t a r t ó t a n á c s r e n d e l e t é r e , „ n y o m o z ó c á f o l a t o k a t " t e r -j e s z t e t t b e g r ó f A n d r á s s y F e r e n c t ú l z ó á l l í t á s a i v a l s z e m b e n , —

H á r o m s z o r i s j á r t a b b a n a z i d ő b e n G á s p á r B é c s b e n a F e l -

ségnél, m í g végre s i k e r ü l t a t e m p l o m o t a l u t h e r á n u s o k részérevégleg m e g m e n t e n i . — D o b s i n a város a z o n b a n k é n y t e l e n v o l t ak a t h . p l é b á n o s részére a R e m e n y i k - f é l e c u r i á t m e g s z e r e z n i és azé p í t e n d ő k a t h . t e m p l o m r é s z é r e t e l k e t é s a n y a g o t s z o l g á l t a t n i .

1743-ban n e v e z e t e s e g y h á z k e r ü l e t i g y ű l é s t a r ta t o t t D o b s i n á n ,— Itt j ö t t l é t r e az a f o n t o s megegyezés, m e l y az e g y h á z t ö r t é n e -l e m b e n „ d o b s i n a i c o a í i t i o " n e v e a l a t t i s m e r e t e s . — I t t t ö r t é n t ,hogy Gáspár, f ő l e g sógorai: Berzeviczy Sándor, Máriássy F e r e n c ,J ó n y J á n o s é s S/rmiensis F e r en c h a t a l m a s b e f o l y á s á t ó l i s t á m o -gatva r á b í r t a a k ü l ö n e g y h á z k e r ü l e t e t k é p e z ő s z a b a d k i r á l y i v á r o -sokat, n e v e z e t e d e n B á r í f a , E p e r j e s , K i s s z e b e n , Kassa, K é s m á r k é sLőcse k i k ü l d ö t t j e i t , hogy Ö n á l l ó s á g u k r ó l l e m o n d v a b e l e o l v a d j a n a k at i s z a i e g y h á z k e r ü l e t b e . Nagy élénkség, s o k t a n á c s k o z á s f o l y t a k k o ra d o b s i n a i h á z b a n , m e l y n e k e z a l k a l o m m a l S z i r m a y Tamás k e r ü -l e t i i n s p e c t o r i s vendége v o l t .

P á r é v v e l később e v e n d é g s z e r e t ő h á z a t ű z m a r t a l é k a l e t t .— Az u d v a r végén á l l o t t l ő p o r t o r o n y — hol G á s p á r a b á n y á s z a t arészére szükséges r o b b a n t ó a n y a g o t t a r t o t t a , e g y v i l l á m c s a p á s f o l y -tá n a l e v e g ő b e r e p ü l t . — A n y o m á b a n k e l e t k e z e t t t ű z v é s z el-h a m v a s z t o t t á a Szontagh h á z a t , de leégett egy utcarészlet is, 4)m e l y e t G á s p á r a s a j á t k ö l t s é g é n u j r a é p i t t e t e t t .

•*) A d o b s i n a i egy h ázi a n y a k ö n y v b e n e r r e v o n a t k o z ó l a g a k öve t k e zőbe jegy zés t t a l á l j u k . „ A n n o 1746 den 7. J u l i e n t s t a n d d u r c h göt í i ic h es V e r h a n g -n i s s d ér göi t l i chen Maje st á t i n d e n t i t l . Her r n C a s p a r Szon t ag hi sche n Hau se i n e ent set l i che F e u e r s b r u n s t , g l e i c h f r ü h , noch u m M itter n ac h t , w e l c h e he -r u n t e n bis zu des J oha n V a s h e s W o h n u n g , her a uf a b e r b is zu d ie Ba ch a l léH a u s e r a u f g e f r e s s e n .



Evangé l ikus t emplom. Lux Géza ra j za .



63

Gáspár nagy j o g i tudása, s z ó n o k i képessége és vagyona te-k i n t é l y r e e m e l t e a m e g y é b e n , h o l c s a k h a m a r a l e g e l s ő t á b l a b i r á kk ö z ö t t f o g l a l t h e l y e t . — Pedig rossz i d ő k j á r t a k a p r o t e s t á n s o k r a ,a k i k k ö z ü l G á s p á r o n k í v ü l G ö m ö r b e n csak Bodó Mátyásnak ju -

t o t t még s z e r e p . — A m e g y e i j e g y z ö k ö n y v e k tanúsága s z e r i n tGáspár m i n t h e l y e t t e s a l i s p á n is m ű k ö d ö t t több i z b e n és a m i k o rM á r i a T e r é z i a 1764-ben végre Ö s s z e h í v t a az országgyűlést, a me-

gye nagy l e l k e s e d é s s e l Gáspárt k ü l d t e k ö v e t n e k — Kis J ó z s e ft á r s á v a l — P o z s o n y b a .

É l e t e vége f e l é a d o b s i n a i b á n y á s z a t nagy h a n y a t l á s n a k in -d u l t , d e v i s z o n t m i n d e n protestáns e m b e r nagy megnyugvássalv e t t e I I . J ó z s e f t ü r e l m i r e n d e l e té t , m e l y n e k n y o m á n a z a k l a t á s o km e g s z ű n t e k é s m i n d e n f e l é m e g i n d u l t a t e m p l o m é p i t é s munkája.5)

G á s p á r n a k 1786-ban b e k ö v e t k e z e t t h a l á l a u t á n f i a i k ö z ü l :IV . Gáspár (1743—1807) l e t t a dobsinai ház u r a . Ő is bá-

n y á s z k o d o t t és h e l y e t f o g l a l t a m e g y e i t á b l a b i r á k sorában, A nagy

a n y a g i j ó l é t a z o n b a n megszűnt A s z ü l ő i örökség 7 f e l é m e n t , ab á n y á s z a t j ö v e d e l m e z ő s é g e is c s ö k k e n t . 1771-ben n e c p á l r ó l a d o b -s i n a i h á z b a h o z t a f i a t a l n e j é t : J u s t h Évát, m a j d a n n a k k o r a i h a l á l au t á n m á s o d i k n e j é t P o n g r á c z R ó z á t L i p t ó b ó l . E l e g á n s szép f é r í i v o l t ,a k i s o k a t f o r d u l t m e g a f e l s ő b b m e g y é k ú r i t á r s a d a lm á b a n , m i n t ahogy a l i p t ó i és gömöri rokonság is g y a k o r i - v e n d é g e v o l t a d o b -s i n a i h á z n a k .

N e v e z e t t G á s p á r e g y é b k é n t s o k a t f o g l a l k o z o t t a v á n d o r cigá-n y o k l e t e l e p í t é s é v e l , k i k részére a „ G r u n d é i " - b e n f e k v ő t e l k e i n k i s

z s e l l é r h á z a k a t é p í t t e t e t t , a z o k a t szögkovácsolásra s z o k t a t t a . A cigá-n y o k akkor f e l v e t t é k f ö l d e s u r u k v a l l á s á t é s m a g u k a t Szontagh vallá-s u a k n a k m o n d o t t á k . Gáspár u t á n 1807-ben i d ő s e b b f i a :

Vilmos (1776—1848) l e t t u t ó d j a a d o b s i n a i h á z b i r t o k á b a n .M é g 6 i s ü z e m b e n t a r t o t t a a H a n n e s h ö h a l a t t i , v a l a m i n t a város a l a t t iv a s h á m o r á t . K a t o n á s t e r m é s z e t e f o l y t á n a n e m e s i f ö l k e l ő seregnél1800-ban h a d n a g y l e t t , 1805-ben f ő h a d n a g y és 1809-ben k a p i t á n y .M i n t i l y e n r é s z t v e t t a N a p ó l e o n e l l e n i h a d j á r a t b a n , i l l e t ő l e g a k o m á -r o m i é s ú j s z ö n y i t á b o r o z á s b a n . A z u t o l s ó n e m e s i f e l k e l é s e r e d m é n y é -r ő l V i l m o s a z 1810 á p r i l 25-én m e g t a r t o t t m egyegyü l é s e n t e t t j e l e n -

t é s t , m e l y g y ű l é s ő t t á b l a b í r á v á é s m e g y e i f ö s z á m v e v ő v é v á l a s z t o t t a .5)A g ö m ö r i esperességi j k v e k s z e r i n t G á s p á r 1 7 G 4 — 1 7 8 6 . v o l t az

esperesség f e l ü g y e l ő j e . A z e g y e t e m e s e g y h á z é v k ö n y v e i s z e r i n t k e r ü l e t i f e l -ü g y e l ő is volt.



64

A d o b s í n a i e g y h á z n a k sok éven át v o l t f e l ü g y e l ő j e .ö)Az ő ide jébe n

let t a d o b s i n a i t e m p l o m gyökeresen restaurálva,7

) m i k o r i s V i l m o se g y h a r a n g o t a j á n d é k o z o t t a z e g y h á z n a k , (A n e v é t is v i s e l ő e z e n h a -rang az 1855-iki t ű z v é s z k o r olvadt el.)

M i n t h o g y a S z o n t a g h h á z r ó l éppe n a V i l m o s i d e j é b ő l v a n n a km é g m e g b í z h a t ó a d a t a i n k , a z ér t a z t abban a z á l l a p o t b a n m u t a t j u k b e .

A z ő s i h á z a város k ö z e p é n á l l o t t , a v ö l g y ö n végig v o n u l ó f ő ú tm e n t é n a régi v á r o s h á z a ( m a i v e n d é g l ő ) a l a t t , a m e l y t ő l e g y k i s k e r tv á l a s z t o t t a e l. A z u t c á r a h á r o m k is rácsos a b l a k a v o l t a f ö l d s z i n t n e ké s u g y a n a n n y i a z e m e l e t n e k . A k a p u b e j á r a t f ö l ö t t a f é l e m e l e t v o l t e l-h e l y e z v e , m e l y n e k a b l a k a a t ö b b i a b l a k t ó l e l térő magassággal bir t .N é m i érde ke sség e t , vagy i n k á b b e r e d e t i s é g e t csakis a k a p u b e j á r a t f a r a -

g o t k ö k e r e t e , a z a f ö l é b e é p í t e t t c i m e r k ö é s a n e h é z t ö l g y f a k a p ú régivasverete k ö l c s ö n z ö t t a h á z n a k . A h á z előtt — a k o r szokása s z e r i n t— f a r a g o t t k ő o s z l o p o k r a e r ő s í t e t t v a s l á n c o k e lke r í te t te k egy r é s z t aj á r d a t e s t é b ő l . ( E z e k a z 1855-iki t ű z v é s z u t á n f o g a n a t o s í t o t t u t c a r e n -d e z é s a l k a l m á v a l e l l e t t e k t á v o l i t v a . )

A k a p u n b e l é p v e, e g y h o s s z ú b o l t o z o t t a l a g ú t s z e r ű b e j á r a t t á r u l te l é n k , m e l y n e k k ö z e p é n l é p c s ő v e z e t e t t a m a g a s f ö l d s z i n t r e . E n n e ku t c a i részét e g ye t le n, d e ig e n tágas 4 a b l a k o s h e l y i s é g f o g l a l t a el . Ezv o l t a család e b é d l ő j e é s n a p p a l i t a r t ó z k o d á s i h e l y e . A z i t t l á t h a t ó m é l ya b l a k n y i l á s o k , a f a l b a é p í t e t t s z e k r é n y e k , a z a l a c s o n y n e h é z b o l t i v e k ,a z ó r i á s i m é r e t ű k á l y h a , a r e m e k b e k é s z ü l t régi b ú t o r o k , a f a l o n f ü g g ő

f e g y v e r e k m o n d h a t n á m k ö z é p k o r i a s s z i n t k ö l c s ö n ö z t e k a z e g é sz n e k .A s z o b a p a d l ó j a t ö l g y f á b ó l k é s z ü l t é s ta l l é r nagyságú s z ö g f e j e k k e l v o l td í s z í t v e . E g y c s a p ó a j t ó a p a d l ó n k ö z v e t l e n ü l a b o r o s p i n c é b e e n g e d e t tl e já rást . O ly v a s t a g o k v o l t a k e f ö l d s z i n t f a l a i , h o g y a z o k e g y i k é b e ne g y k i s l é p c s ő v o l t e l r e jt v e , a m e l y e n á t a f ö l d s z i n t i t e r e m b ő l a f é l em e -le t i u t c a i s z o b á b a l e h e t e t t j u t n i .

A f ö l d s z i n t r ő l e g y é b k é n t e g y s z é l e s t ö l g y f a l é p c s ő v e z e t e t t a ze m e l e t r e , m e l y a f é l e m e l e t e n e g y nagyobb t é r s é g e t a l k o t o t t . I n n e n n y í -lot t a j tó e g y r é s z t a z u t c a i , m á s r é s z t a z u d v a r i f é l e m e l e t i l a k ó s z o b á k b a .A v i l á g o s l é p c s ő h á z e z e n tágas t e r r a s s z á n v o l t a k e l h e l y e z v e a z o k arég i — c s a v a r t o s z l o p o k k a l é s f a r a g á s o k k a l d í s z í t e t t — h a t a l m a s m é -

r e tű s z e k r é n y e k , m e l y e k b á r ó L ö f f e l h o l z t á b o r s z e r n a g y h a g y a t é k á b ó le)F e n m a r a d t az e g y i k l e l k é s z ( S z t e h l ó A n d r á s ) megjegyzése, a m e l y

s z e r i n t a z e g y h á z f e l ü g y e l ő erőszakos természetére c é l o z v a szokta v o l t m o n -d a n i : Jede W o c h hat s í é b e n Tagé, dér S z o n t a g h ist des P f a r r e r s Plage.

7) Ezt ö r ö k í t i meg az e g y i k t e m p l o m i c s i l l á r b a t ö r t é n t bevésés: Re-

n o v a t u m s u b S p b Ü a e G r o s o D n o I n s p e c t . V i l h e l m o d e Szo n tagh 18 25 .



65

k e r ü l t e k örökség u t j á n D o b s i n á r a 1725-ben. U g y a n i t t v o l t e l h e l y e z v eL S z- L aj o s díszes s í r e m l é k e (1661-ből,) m e l y a z iglói t e m p l o m b ó l k e -r ü l t i d e . A z ő s ö k o í a j f e s t é s ü e r e d e t i a r c k é p e i i s e l é p c s ő h á z f a l a i t dí-s z í t e t t é k .

A f é l e m e l e t r ő l a l é p c s ő e g y f o r d u l a t t a l a z e m e l e t r e v e z e t e t t ,h o l k é t l a k ó s z o b a v o l t a z u d v a r f e l é é s k e t t ő a z u t c a i részen.U t ó b b i a k k ö z ü l a n a g y o b b i k f é r f i s z o b á n a k , p i p á z ó n a k v o l t b e -r e n d e z v e , m í g a k i s e b b i k a k ö n y v t á r t f o g l a l t a m a g á b a n . E n n e k alap-j á t m é g I I I . G á s p á r v e t e t t e m e g , a k i ö s s z e g y ű j t ö t t e k o r á n a k j e le -s e b b f i l o z ó f i a i , j o g i é s a l k o t m á n y t ö r t é n e t i m u n k á i t , v a l a m i n t a ze g y h á z i v o n a t k o z á s ú k ö n y v e k e t é s i r a t o k a t . A s z o b a f a l á h o z t á -m a s z t v a k ö r ö s k ö r ű i á l l o t t a k i t t a f a r á c s o s a j t ó k k a l b í r ó k ö n y v s z e k -

r é n y e k é s f a r a g o t p o l c o k . E g y vasból k é s z ü l t r e m e k l e v e l e s lá d á b a nit t ő r i z t é k a c s a l á d a r m a l i s á t , a L u b o m i r s k y h e r c e g e k t ő l a z i g l ó ih a t á r r a k a p o t t t ö b b b á n y a p r i v i l e g i u m o t , a d o m á n y o z á s i o k i r a t o k a t ,s z e r z ő d é s e k e t s t b .

A h á z h o z tartozó virágos kert az u t c á n t ú l a patak m e n t é nt e r ü l t e l .

V i l m o s n a k 1848-ban t ö r t é n t e l h a l á l o z á s a u t á n özvegyére am e g p r ó b á l t a tá s k o r s z a k a k ö v e t k e z e t t . N é g y f i a : P á l, M á r t o n , B o l-d i z s á r és Á b r a h á m a magyar szabadságért h a d b a v o n u l t , ( B e rt a la né s L á s z l ó m é g s e r d ü l ő k o r b a n volt,) a z a l a t t Vogel é s B e n e d e ko s z t r á k t á b o r n o k o k nagyobb h a d e r ő v e l v o n u l t a k á t D o b s i n á n é s av á r o s f e l e t t i r é t e k e n ü t ö t t e k t á b o r t . A z e g y i k generális ( B e n e d e k ) aS z o n t a g h h á z e l ő t t l o v á t m e g á l l í t v a k é r d i a b í r ó t ó l : „ V e r w o h n t i nd i c s e m Haus?" „ D i e Wittwe S z o n t a g h " v o l t a b í r ó válasza. „Szon-tagh?'' k é r d i a g e n e r á l i s e l g o n d o l k o z v a , m a j d h o z z á t e s z i : „dér

H a u p t m a n n L e o p o l d v . S z o n t a g h w a r e i n s t i n W i e n m e i n K a m e -r á d . " E r r e a b í r ó m e g j e g y e z t e , h o g y a sógora v o l t a z i t t l a k ó öz-v e g y n e k , d e m á r r é g e n m e g h a l t . E p á r b e s z é d e t S z o n t a g h V i l m o sö z v e g y e , a s z e l í d l e l k ű L a n g s f e l d A n n a aggódó s z í v v e l h a l l g a t t a arácsos a b l a k m ö g ö t t é s a m i k o r a t á b o rn o k e l r e n d e l t e , h o g y i t tc s i n á l j a n a k n e k i s z á l l á s t , m e g k ö n n y e b t i l t l é l e k k e l f o g a d t a a h i v a t l a nv e n d é g e t . ( E zt S z . P á l e l b e s z é l é s e a l a p j á n t u d o m . )

A z 1855-iki nagy t ü v é s z n e k a S z o n t a g h h á z i s á l d o z a t u l

eset t . A z e m e l e t e b e é g e t t m e r t k ö b o l t o z a t a n e m v o l t é s m e r t V i l -m o s ö z v e g y e a k k o r m á r e g y e d ü l l a k o t t a h á z b a n , a z e m e l e t i részc s a k n a g y j á b ó l l e t t h e l y r e á l l í t v a é s e z u t á n csak l o m t á r n a k s z o l g á l t .

1872-ben V i l m o s e g y i k f i a : B o l d i z s á r f o g l a l t a e l a p o l g á r -m e s t e r i s z é k e t , a m i k o r i s c s a l á d j á v á ! D o b s i n á r a a s z ü l ő h á z b a



66

k ö l t ö z ö t t . D e a h á z régi b e o s z t á s á v a l k e v é s k é n y e l m e t n y ú j t o t t ; af e j l ő d ő i g é n y e k e t n e m e l é g í t h e t t e k i , m i é r t i s a z t V i l m o s gyer-m e k e i a h e t v e n e s é v e k k ö z e p é n a v á r o s n a k e l a d t á k , m e l y u t ó b b ia k k o r a n a g y v e n d é g l ö é s a S z o n t a g h h á z k ö z ö t t i k e r t e t i s b e é p í -t e tt e . A S z o n t a g h h á z e g y i k o l d a l a i l y m ó d o n e l e s e t t a le v e g ő t ő lé s v i l á g o s s á g t ó l , d e m é g i l y e n á l l a p o t b a n i s vagy 25 é v i g s z o l g á l ta városi f ő j e g y z ő n e k l a k á s u l . A j e l e n század e l e jé n a z u t á n l e b o n -tatta a város e házat, hogy h el y ére a p o l g á r m e s t e r r é s z é r e új la-kást é p í t s e n (a z a l a p f a l a k m e g m a r a d t a k . )

M i e l ő t t e h á z e m l é k é n e k b ú c s ú t m o n d a n é k — a m e l y n e k t i t -k o s l é p c s ő j e é s r e j t e l m e s f ü l k é i g y e r m e k f a n t á z i á m a t a n n a k id e j éno l y s o k a t f o g l a l k o z t a t t á k , m é g e g y d o l g o t k e l l f e l e m l í t e n e m . —U g y a n i s c s a l á d o m b a n soká é l t a z a h i t , h o g y e h á z b a n n a g y k i n -csek v a n n a k e l r e j t v e . A l a p ú ! s z o l g á l t e f e l t e v é s n e k a m a k ö r ü l m é n y ,hogy I I I . G á s p á r m é g a s a já t g y e r m e k e i s z e m é b e n i s d ú s g a z d a ge m b e r h í r é b e n állott, h a l á l a u t á n pedig s o k k a l kevesebb k é s z p é n z tt a l á l t a k , m i n t r e m é l t é k . S o k e z e r d r b . a r a n y v o l t a h i á n y . N e mg o n d o l h a t t a k m á s r a , m i n t a r r a , hogy a p j u k a k i n c s e t v a l a h o l b e -f a l a z t a , a m i n t a z a k k o r n é h a m e g i s t ö r t é n t . K e r e s t é k i s a k i n -c s e t m i n d e n f e l é , d e e r e d m é n y n é l k ü l . M é g a m i k o r n e v e z e t t Gás-p á r s z é p u n o k á i e h á z a t a v á r o s n a k e l a d t á k , k i k ö t ö t t é k , h o g y h a ak i n c s e l ő k e r ü l , a z a c s a l á d o t f o g j a m e g i l l e t n i é s n e m a város t . Al e b o n t á s k o r a z u t á n t a l á lt a k i s a f a i a k b a n t i t k o s r e j t e k h e l y e t , n e mis egyet, d e b i z o n y k i n c s n é l k ü l . A z ö r ö k r e e l t ű n t , m i n t a i i o g yc s a l á d u n k d o b s i n a i á g a i s e l p u s z t u l t m á r .

K is v á r o s u n k t ö r t é n e t e a z u t o l s ó s z á z a d o k b a n 4 b i r t o k o s n e -m e s c s a l á d o t e m l í t M i n d a n n y i a n b á n y á s z a t ta l f o g l a l k o z t a k , gazda-g o k v o l t a k é s e l ő k e l ő k . L e g e l ő s z ö r k i h a l t D o b s i n á n a z A n t o n y c s a l á d ,k ö v e t t e a L á n y i f a m í l i a , a m e l y e k b ő l m á r h í r m o n d ó s e m m a r a d t .A z u t á n a R e m e n y i k c s a l á d o t érte e l v é g z e t e , m e l y n e k m á r i t t f é r f it a g j a n i n c s e n . M í g a S z o n t a g h f a m í l i á n a k u t o l s ó f é r f i t a g j a é l m á rc s a k s z e r é n y e n k i s s z ü l ő v á r o s u n k b a n , m e l y n e k b á n y á s z a ta t ö b bm i n t 2 0 0 é v e n á t g e n e r a t i ó k o n k e r e s z t ü l b i z t o s í t o t t j ó l é t e t c s te -k i n t é l y t a c s a l á d n a k .

S i c t r a n s i t glória m u n d i .



DOBSINA BÁNYASXATA.I r t a : Roszloxsnlk Púi, m. kir. íögeológus.

A t e r m é s z e t i k i n c s e k k e l o ly b ő v e n m e g á l d o t t S z ep es - Q ö m Ö ri Érc-•^•hegységben D o b s i n a ú g y f ö l d t a n i m i n t b á n y á s z a t i t e k i n t e t b e ni s k i v á l ó h e l y e t f o g l a l e l . N e m a z é r c e k mennyiségét, m i n t i n k á b ba minőségét t e k i n t v e , m i v e l a l i g a k a d a S z e p e s - G ö m ö r i É r c h e g y -s é g n e k o l y a n é r c e l ő f o r d u l á s i t í p u s a , a m e l y D o b s i n á n k é p v i s e l v en e l e g y e n .

A f e l v i d é k i é r c e l ő f o r d u l á s o k l e g k ö z ö n sé g e s e b b k é p v i s e l ő j e avaspáttelérek, m e l y e k — k ü l ö n ö s e n a f e l s ő b b s z i n t e k b e n — g y a k -ra n j e l e n t é k e n y m e n n y i s é g ű sárga r é z é r c e t é s f a k ó é r c e í i s t a r t a l -m a z n a k . A d o b s i n a i k a rb o n k o r u m é s z k ő t e r ü l e t e n 1 ) a í e l é r h a s a d é -k o k m e n t é n f e l s z á l l ó v a s k a r b o n á t o s o l d a t o k a m é s z k ő h ö z é r v e a z tf e l o l d o t t á k é s e l t á v o l í t o t t á k , m íg h e l y é b e a n e h e z e b b e n o l d h a t óv a s k a r b o n a t c s a p ó d o t t l e . Il y m ó d o n , metaszomatiküs kiszorításá l ta l j ö t t e k l é t r e D o b s i n a l e g n e v e z e t e s e b b t e l e p t ö m z s a l a k ú vas-é r c e l ő f o r d u l á s a i , m i n t a G u g l , M as s ö r t e r - B i n g ar t e n , S t e i n b e r g A l-t e n b e r g , — M i c h a e l i síb.—

A r é z t e r m e l é s s z e m p o n t j á b ó l f o n t o s s z e r e p e t j á t s z o t t a k akvarcos-, ankerítos-, vas- é s rézkovandos f e l é r e k , m e l y e k h e l y e n -k é n t t ö b b f a k ó é r c e t is t a r t a l m a z t a k , ső t a H í r s c h k o h l u n g b á n y á k -b a n a z 1862-84 é v e k b e n n a g y o b b m e n n y i s é g ű bismutin-t is ered-m é n y e z t e k . A s c h w a r z e n b e r g i , f r i e d w a l d í , h i r s c h k o h l u n g i é s z i n n o p e l -k a m m i b á n y á k e t í p u s l e g n e v e z e t e s e b b k é p v i s e l ő i .

D o b s i n a v i l á g h í r n e v é t a z o n b a n kobalt nikkeltelérei .á l la p í to t-ták m e g .

») D o b s i n a egyik l e g n a g y o b b f ö l d t a n i nevezetessége é p e n a J í ö v ü l e t e sf e l s ő k a r b o n j a , m e ! y a K á r p á t o k ö v é n e k l e g r é g i b b k ö v ü l e t e s i i i e d é k s o r o z a t a . A zé v e k h o s s z ú s o r á n á t a szerző é s m á s o k á l t a l ö s s z e g y ű j tö t t k ö v ü l e t a n y a g o tu j a b b a n dr. TZakuséz Gyula b u d a p e s t i m ű e g y e t e m i tanársegéd úr d o l g o z t afe l s v i z s g á la t i e r e d m é n y e i , m e l y e k e t a z e z é v i , a h o l l a n d i a i H e e r l e n b e n t a r t o t tk a r b o n k o n g r e s s z u s o n terjesztett elő, az orosz és f e l s ő s z i l é z i a i f e l s ő k a r b o n

ö s s z e f ü g g é s é n e k kérdését i g e n é r d e k e s e n v i l á g í t j á k m e g . M o n o g r a f i k u s mun-k á j a a j ö v ő é v f o l y a m á n a m . kir. F ö l d t a n i I n t é z e t k i a d á s á b a n f o g meg-

j e l e n n i . It t e m l í t h e t ő fel,h o g y a M o k s g r ü n d e ! k a r b o n s o r o z a t á b a n v é k o n ya n t r a c i t o s - g r a f i t t e l e p e c s k e i s f o r d u l e l ő , m e l y n e k i p a r i é r t é k e s í t é s e a z o n b a na z a n y a g s i l á n y s á g á n é s a z . e l ő f o r d u l á s k is k i t e r j e d é s é n m e g h i ú s u l t .



68

A z é r c f a j t á k é s a z é r c e l ő f o r d u l á s o k e m e sokasága v o l t a k D o b -

s i n a város és b á n y a p o l g á r s á g a n a g y s z e r ű f e l v i r á g z á s á n a k a l a p -f e l t é t e l e i .Legrégibb és e g y s z e r s m i n d l e g á l l a n d ó b b b á n y á s z a t a a vas-

bányászat. A régi vasgyártás anyaga a vaspát f e l s z i n t h i d r a t i z á c i ó j aá l t a l k e l e t k e z e t t barnavasérc v o l t , m e l y n a g y o b b m e n n y i s é g b e n k ü -l ö n ö s e n a z e m l í t e t t k a r b o n r é í e g e k h e z k ö t ö t t v a s é r c t ö m z s ö k k i-b ú v á s a i n f o r d u l t e l ő . A d o b s i n a i a c é l régi h í r n e v é t e l s ő s o r b a ne m e é r c e k k i t ű n ő m i n ő s é g é n e k k ö s z ö n h e t t e . A vaspát értékesítésecsak a m ú l t s z á z a d u t o l s ó n e g y e d é b e n lett á l t a l á n o s s á , m ig a vas-és r é z k o v a n d d a l vegyes v a s p á t értékesítése j e l e n s z á z a d v í v m á n y a .

A d o b s i n a i vasbányászat k e z d e t e b i z o n y á r a m é g a vaskor-s z a k b a n y ú l i k vissza. E k o r f i a t a l a b b u . n . L a T é n e k u l t ú r á j á n a ke l ő h a r c o s a i u g y a n i s a f e l v i d é k e n , jelesen G ö m ö r m e g y é b e n i s ag a l l g o t h i n o k v o l ta k , a k i k r ő l C o r n e l i u s T a c i t u s K r . u . 6 0 k ö r ü la z t Ír ja, h o g y a s z a r m a t á k n a k és q u á d o k n a k a d ó f i z e t ő i s gyaláza-t u k a t még a z z a l is t e t é z i k , h o g y vasat b á n y á s z n a k ! H o g y a d o b -s i n a i vasbányászat a z Á r p á d o k a l a t t a t a t á r j á r á s előt t i i d ő b e n v i-r á g z o t t , a r r ó l már o k m á n y o k is t a n ú s k o d n a k s ép ügy b e b i z o n y í -t o t t t é n y , hogy h o l l ó s M á t y ás g y ő z e d e lm e s h a d a i D o b s i n á n k é -s z ü l t f e g y v e r e k k e l h a d a k o z t a k . A d o b s i n a i v a s i p a r m a g a s f e j l e t t s é -g é r ő l , t a n ú s k o d i k a m a k ö r ü l m é n y i s , hogy a z e l s ő m a g y a r o r s z á g inagyolvasztó, a z u . n . g ö l n i c v ö l g y i nagyolvasztó, Fischer Dániel

szász t e c h n i k u s tervei szerint 1680. évben D o b s i n a város t e r ü l e t é n

é p ü l t . A d o b s i n a i vasipar k i v á l ó s z e r e p e t j á t s z o t t a k u r u c h a r c o ki d e j é b e n is ú g y , h o g y Lányi Pál, II . R á k ó c z i F e r e n c f e j e d e l e mg ö m ö r v á r m e g y e i k o r m á n y b i z t o s a , D o b s i n á n 1 71 0 . é v b e n m é g e g ym á s i k n a g y o l v a s z t ó t i s á l l í t o t t f e l .

A m ú l t század f o l y a m á n a dobsinai v a s i p a r a r o h a m o s h a l a -dással l é p é s t t a r t a n i n e m t u d v a t e t e m e s e n a l á h a n y a t l o t t . A m o d e r nn a g y i p a r s z á m á r a k ü l ö n b e n D o b s i n a m á r s z ű k v ö l g y i é s f é l r e e s őf e k v é s e m i a t t s e m n y ú j t h a t t a a m e g f e l e l ő t e r e p e t . K ö z v e t l e n ü l amegszállás e l ő t t D o b s i n a v a s é r c t e r m e l é s é b e n Dobsina város, aCoburg Fülöp herceg-féle Bánya- és Kohómüvek rí. és a Rimamurány-

Salgótarjáni Vasmű rí. o s z t o z t a k , az évi ö s s z t e r m e l é s 300,000 q -n

a l u l m a r a d t . A nyersvasgyártás a C o b u r g h e r c e g i s z t r a c e n a i é sD o b s i n a város r e n d s z e r i n t b é r b e a d o t t , k é t r é g i n a g y o l v a s z t ó j á -b a n f o l y t .

A rézércbányászat n y e r s a n y a g á t a s á r g a r é z é r c s z o l g á l t a t t a ,m í g a f a k ó é r c h o l e z ü s t - é s r é z t a r t a l m a , h o l p e d i g h i g g a n y t a r t a l m a



D o b s i n a h a t á r á n a k e l ső f ö l d t a n i t é r ké p e Kiss Anial dr. 1858, é v i f e l v é t e l en y o m á n Ruífinyi Jenő k i e g é s z í t é s é v e l .



70

r é v é n v á l t keresett é r c c é . A higany z i n n o b e r a l a k j á b a n h e l y e n k é n ts z i n t é n n a g y o b b m e n n y i s é g b e n f o r d u l e lő.

A r é z b á n y á s z a t k e z d e t e b i z o n y á r a s z i n t é n n a g y o n régi. A ze l ső i r o t t n y o m a X V - i k s z á z a d b ó l v a l ó . A m i d ő n Temesváry Lőrincm e s t e r a b u d a i k á p t a l a n é s Miklai Mihály a k i r . k ú r i a k i k ü l d ö t t e iperes ü g y b ő l k i f o l y ó l a g a h e l y s z í n e n m e g j e l e n t e k , a várostól É-raé s É N Y - r a t ö b b , r é s z i n t ü z e m b e n l é vő r é z b á n y á r a t a l á l t a k . 1 ) Ar é z b á n y á s z a t a X I X . s z á z a d e l e j é i g v i r á g z o t t . A v á r o s maga is ab á n y á s z a t f e j l e s z t é s é b e n j ó p é l d á v a l e l ü l j á r t , a m i d ő n a XVII-iks z á z a d v é g é n t ö b b e k k ö z r e m ű k ö d é s e m e l l e t t a r é g e l h a g y o t ts c h w a r z e n b e r g - g a p e l i r é z- é s e z ü s t b á n y á k a t ú j b ó l m í v e l é s a lá v e t tes e z z e l k é s ő b b i g a z d a g s á g á n a k v e te t te m e g a l a p j á t . A X I X . s z á z a d -b a n a n a g y s z e r ű e n f e t v i r u l ó n i k k e l - k o b a l t b á n y á s z a t a r é z b á n y á -

s z a t o í h á t t é r b e s z o r í t o t t a s u t ó b b i l a s s a n k é n t t e l j e s e n m e g s z ű n t ,Csak a j e l e n s z á za d k e z d e t é n t a l á l k o z u n k k o m o l y a b b k í s é r -l e t e k k e l a r é z b á n y á s z a t ú j r a é l e s z t é s é r e . A z 1911. é v b e n a l a k u l t„ D o b s i n a i R é z m ű v e k r t . " d o b s i n a - h o l l ó p a t a k i r é z b á n y a v á l l a l a t a a zősrégi z e m b e r g i és l a n g e n b e r g i b á n y á k a t , az 1908. évb en al ak u lt„ M a g y a r B án y a r t . " a s c h w a r z e n b e r g i , f r í e d w a l d i é s z i n o p e l k a m m ib á n y á k a t s v é g ű i „ P . H a g y i R i s t ó é s T á r s a i W i e n " a h i r s c h -h o h l u n g i r é z b á n y á k a t n y i t o t t á k m e g ú j r a . K o m o l y a b b er e d m é n y e-k e t c s a k a t ő k e e r ő s e b b e l s ő v á l l a l a t é r t e l, m í g a M a g y a r B á n y ar t . a h e l y t e l e n ü l m e g v á l a s z t o t t é r c e l ő k é s z í t ö m ű f o l y t á n c s a k h a m a rválságba k e r ü l t . A v i l á g h á b o r ú o k o z t a n y e r s a n y a g h i á n y a d o b s i n a i

r é z b á n y á s z a t b a ú j él e te t ö n t ö t t . A k a t o n a i b á n y a f e l ü g y e l ő s é g f e l-v i d é k i II . c s o p o r t j á n a k , m e l y n e k Pethe Lajos m i n i s í e r i t a n á c s o s ú rv o l t a v e z e t ő j e , első s z é k h e l y é ü l , a r é z t e r m e l é s f o n t o s s á g á r a v a l ót e k i n t e t t e l D o b s i n á t v á l a s z t o t t a s í g y n e m csoda, hogy D o b s i n a b á -n y á s z a t a h a m a r o s f e l p e z s d ü l t . A D o b s i n a i R é z m ű v e k r t . r é z ér c t er m e -l é se pd. 1916- ba n m á r 132,900 q -r a e m e l k e d e t t , m á r i a v ö l g y i é r c -e l ő k é s z í t ö j e 1000-1200 q n a p i t e l j e s í t m é n y r e v o l t b e r e n d e z v e s a ze m i i t e t t é v b e n r é z k o h ó j a é s r é z g á l i c g y á r a i s e l k é s z ü l t . A f e n t em -l i t e í t m á s i k k é t t á r s u l a t é s J , K i r s c h n e r é s C o . J o h a n n i n e v ű r é z -é r c b á n y á j a Panthó Dezső k i r . b á n y a t a n á c s o s ú r v e z e t é s e a l a t t k a -

i) Mikulik József a . X V - i k század BCemberkIÍ-jét a schwanzenberg-

g a p e l i b á n y á k k a l v é i i a z o n o s í t h a t n i . A s c h w a r z e n b e r g i V i l m o s t á r ó k p o m p á s anm e g m a r a d t „ é k - é s kalapács" m u n k á j á t m a g a m i s l á t h a t t a m , m i g a b á n y á klegbelső m í v e i e t e i m á r a p u s k a p o r h a s z n á l a t á r ó l t a n ú s k o d n a k , A k é t b á n y a -m í v e l é s i m ó d h a t á r a t á j á n a F e l s ő V i l m o s t á r ó b a n a z 1726 é s 1 727 é vsz á m o -k a t t a l á l j u k bevésve.



tona i üzemeké a la kul-ta k át, g é p f u r á s s a l let-tek fe l szer e lve s aS c h w a r z e n b e r g r ő l aL á n y i - h u t á h o z köté l-pálya i s ép ül t . A régié r c e l ő k é s z i t ő m ü v e tHumboldt n é m e t c égm o d e r n i z á l t a , melya zonba n sa jnos n e mváltotta b e igéretét.M i n d a m e l l e t t a ka tona iü z e m e k b ő l egyedül a t-WPJP- < = , &m argi t fa lv a i P h o e n i x u fe^M£ ^ g

kohóba 32,000 q vá- * 'lógatot t érc me n t el ,amihez m é g hozzá -j á rul t ak az é r c e l ö - ^f 5 WWil l

„ .« O* V e V - 1 TlrVJV/1 .S3 ™*

k é s z i t ő m ü f l o t á t u m a i .A kobalt-nikkel

bányászat ércei a c / z / o -stnaltit, gers ^ O s s ^ * * * * gdobschauit és ^

:*]tV-* "S*

n i c k e l i n e l ő f o r d u l á s a aD o b s i n á t ó l É-raÉK -DNY - i i r á nyba n h ú -zódó k v a r c o s d i o r i t -a m p h i b o l i t v o n u l a t el- ^| \gjjjjW ^ *ter jedésével esik össze.Az e n n e k a v o n u l a t n a k tíSNtí^t—*.§ ííészaki és d é l i szegé-l y é n e l ő f o r d u l ó telérekaz érceknek igen érdé- EH^N^ §. Í£ké s d ő l é s m e n t i e l k ü l ö -n ü l é s é t muta t tá k . Ne-vezetes a cember gi te -l é r e k n é l 40 m. m é l y -s ég i g tartott a H m o n i -f o s o x i d á c i ó s ö v , m e l ya la t t e lőször e g y t ú l -



72

n y o m ó a n sárgarézércet, m a j d pedig f ő l e g f a k ó é r c e t t a r t a l m a z ó ö vk ö v e t k e z e t t . M é g m é l y e b b e n , a P á l tá ró s z i n t j é n a k o b a l t - n i k k e l -é r c e k j e l e n t k e z t e k s kb. 50 m. s z i n t k ü l ö n b s é g b e n a f e l s ő b b s z i n t e ké r c e i v e l vegyesen e l ő f o r d u l v a l e f e l é t e l j e s e n t ú l s ú l y r a v e r g ő d t e k . Af e l s ő dús r é z é r c k ö z ö k e t a régiek már l e f e j t e t t é k s a b á n y á s z a t o t ak ó b a l t - n i k k e l é r c - ö v h ö z érve b e s z ü n t e t t é k . 1780 . é v b e n a szász-országi s z ü l e t é s ű Schön öotilieb János Magyarországon f e s t é k -k o b a l t u t á n k u t a t v a Dobsinára k e r ü l t , a G u g ! és Steinberg va s-é s r é z b á n y á i b a n a z eddig „ t i s z t a a r s e n n e k " t a r t o t t k ó b a l t é r c e t f e l -i s m e r t e s e z z e l a d o b s i n a i b á n y á s z a t a r a n y k o r á n a k a l a p j á t v e t e tt em e g . Schönnel m a g á v a l a sors i g e n m o s t o h á n b á n t e l ; b á n y a -j o g o s í t v á n y a i t e l p e r e l t é k , a p e r k ö l t s é g e k e t nem t u d t a m e g f i z e t n i sí g y D o b s i n a e g y ü c legnagyobb j ó l t e v ő j e m i n d e n k i t ő l e l h a g y a t v a a zadósok b ö r t ö n é b e n h a l t m e g . A k ó b a l t - n i k k e l é r c e k e t 1810-ig as z t r a c e n a i k i n c s t á r i k o h ó b a n , 1828, óta pedig Malveux pesti b a n k á rk ö z v e t í t é s é v e l Askin é s Evans a n g o l c é g n e k s z á l l í t o t t á k . A c o b a l t -n i k k e l b á n y á s z a t f é n y k o r a egy évszázadig t a r t o t t s D o b s i n a vá-rost, b á r a m á r i a t á r ó i b á n y á n á l csak ^32-ed, a c e m b e r g i b á n y á n á lp e d i g 46j i3s -ad résszel v o l t é r d e k e l v e , igen ga2dag várossá t e t t e .V a g y o n a o ly t e k i n t é l y e s v o l t , hogy k ö z i g a z g a t á s á t s k u l t u r á l i s i n -t é z m é n y e i t j ö v e d e l m é b ő l t a r t h a t t a f e l .

A m ű i t század vége f e l é a kóbalt-nikkel-bányászat nagy vál-ságon m e n t k e r e s z t ü l , A drága k ó b a l t k é k h a s z n á l a t á t a z olcsó

u l t r a m a r i n s z ű k k o r l á t o k k ö z é s z o r í t o t t a , a k o b a l t é s n i k k e l á r a ipedig a z 1863. é v b e n f e l f e d e z e t t ú j k a l c d o n i a i h a t a l m a s ú j elő-

f o r d u l á s o k s k é s ő b b e n a k a n a d a i b á n y á k t ö m e g t e r m e l é s e f o l y t á nr o h a m o s a n c s ö k k e n t e k , E u r ó p a k i s e b b k ó b a l t - n i k k e l - b á n y á i ü z e -m ü k e t e g y m á s u t á n b e s z ü n t e t t é k s ez a s z o m o r ú sors n e m k e r ü l -h e t t e e! D o b s i n á t s e m . A gazdagabb ércközök már k i m e r ü l t e k , az

átlagos f é m t a r t a l o m l e f e l é t e t e m e s e n c s ö k k e n t s a t e l é r h á l ó z a t l e -f e l é t e l j e s e n k i s z o r u l t . A z 1850. évben Czerva Frigyes t e r v e i a l a p -já n e l h a t á r o z o t t v á r o s i a l f á r ó , m ely et 1 902. é vb en 1 872 m . h o s z -s z u s á g b a n b e f e j e z t e k , a z é r c t e l e p ü l é s r ö l a l k o t o t t t é v e s f e l f o g á s a l a p -j á n h o z z á j a f ű z ö t t t ú l v é r m e s r e m é n y e k e t n e m v á l t o t t a b e . A Bene-

dikti é s Martini t e l é r e k t a l á l k o z á s i h e l y é n a z 1890—96. é v e k b e nt e r m e l t e k ugyan 2100 q dús g e r s d o r f f i t ércet 17926 f r t . tiszta jö-v e d e l e m m e l , d e a z é r c f o l y t a t á s á t szorgos k u t a t á s dacára s e m s i -

k e r ü l t f e l t a l á l n i . A M a r t i n i b á n y a f á r s u l a t á l t a l m é g b é k é b e n f e l t á r tk ó b a l t - n i k k e l - é r c k ö z ö k e t a v i l á g h á b o r ú a l a t t 1 9 1 6 . é v b e n f e j t e t t é kl e , a m i k o r is m i n t e g y 100 q 1 0 0 ; o - o s és 30 q 3-40|0 n i k k e l é r c e -



M f l G Y A R f l Z f i T+ + 4- + +

jjjf-r ,-rT*?*+\ +

H - Cofrurj herceg i t isnyams ió

V - O o b s u s a vá ros i bányameiö

- Kincstár i bányamező

T - Társulat i bányamező

S íl-GrófRndrássy bán i j

+.+'.f^m.+

1 nva rcos dr&r i l 2.feJrate-ér

k - S ids r i t

A városi a l t á r ó s k ö r n y é k é n e k b á n y a f ö l d t a n i viszonyai.



74

n y e r t e k . A városi a l t á r ó h a j t á s a m i n d a z o n á l t a l n e m v o l t m e d d ő

m u n k a , a m e n n y i b e n a t e l e p ü l é s i v i sz o n y o k t i s z t á z á s á n k i v ü l a vas-é r c t e l é r e k k e r e s z t e z é s é v e l a vasbányászat j ö v ő j é n e k b i z t o s í t á s á h o zj e l e n t é k e n y e n h o z z á j á r u l t .

B á r n e m t a r t o z i k a szorosabb é r t e l e m b e n v e t t b á n y á s z a t h o z ,még sem hagyható f e l e m l i t é s n é l k ü l , hogy a d o b s i n a i azbeszt iparié r t é k e s í t é s é n e k régóta v a j ú d ó kérdése u j a b b a n Stempel Samu m é r -n ö k ú r s z a k a v a t o t t v e z e t é s e a l a t t a s z e r e n c s é s megoldás f e l ék ö z e l e d e t t .

D o b s i n a polgárságára a k ó b a l t - n i k k e l b á n y á s z a t válsága an-n á l s ú l y o s a b b a n n e h e z e d e t t, m i v e l e z a bányagazdaság t e l j e s á t-a l a k u l á s á v a l eset t össze. A p a t r i a r c h á l i s á n s z ű k k e r e t e k k ö z ö t t

ű z ö t t b á n y a p o l g á r i és k i s t á r s u l a t i b á n y á s z k o d á s és vasipar i d e j é tm u l t a s h e l y é t a v i l á g v e r s e n n y e l is d a c o l ó t ő k e e r ő s r é s z v é n y -t á r s u l a t o k tömegtermelése f o g l a l t a el. A bányapolgárt a tömeg-m u n k á s s z o r í t o t t a k i s u t ó d a i n a g y r é s z t m i n t b á n y á s z a l t i s z t e k - é sm é r n ö k ö k s z é t s z é l e d t e k a z egész világbán. A z ú j e l h e l y e z k e d é s t ad o b s i n a i b á n y á s z a l t i s z t i i s k o l a n a g y b a n e l ő s e g í t e t t e . A szétszéled-

t e k a d o b s i n a i b á n y á s z e r é n y h i r é t m e s s z i r e e l v i t t é k s elég ha eh e l y e n csak HÜSZ Samu é s J ex Simon n e v é t f e l e m l í t e m , m í g a zo t t h o n m a r a d o t t a k k ö z ü l Ruffiny Jenő, a d o b s i n a i j é g b a r l a n g f e l -f e d e z ő j e , a d o b s i n a i b á n y á s z a t jeles i s m e r ő j e s a d o b s i n a i bányá-s z a t i i s k o l a l e l k e s t a n á r a e l ő t t h a j t h a t j u k m e g a m e g e m l é k e z é szás z l a j á t .

J e l e n század e l e j é n e m e s z o m o r ú átcsoportosulás n a g y j á b a nb e f e j e z ő d ö t t , a v a s b á n y á s z a t á l l a n d ó t e r m e l é s i k e r e t e k k ö z ö t t m o z -gott, a r é z b á n y á s z a t u j r a k e l t é s i k í s é r l e t e i p e d i g m o z g a l m a s a b b bá-n y á s z a t i tevékenység á r n y é k á t v e t e t t é k e l ő r e , m e l y a h á b o r ú s b e -f e k t e t é s e k révén m á r r e a l i z á l ó d n i l á t s z o t t . A magyar u r a l o m u t o l s óé v e i b e n a z o n k í v ü l m á r e r ő s e n k i s é r t e t t a D o b s i n á t é r i n t ő Budapest-Tátra k ö z v e t l e n v a s ú t i ö s s z e k ö t t e t é sn e k t e r ve , m e l y D o b s i n á t e l -s z i g e t e l t s é g é b ő l k i r a g a d t a s m o d e r n f e j l ő d é s é n e k l é t f e l t é t e l e i t m e g -a l a p o z t a v o l n a .

A t r i a n o n i m e g d ö b b e n t ő , m i n d e n f ö l d r a j z i é s gazdasári tör-v é n y e k e t k i c s u f o l ó h a t á r m e g á l l a p i t á s e m e f e j l ő d é s n e k h i r t e l e n végetv e t e t t s a d o b s i n a i b á n y á s z a t n á l is b e á l l o t t a n a g y I i a l á l o s csend.

A t r i a n o n i f é r c m ü o k t a l a n v o l t á n a k f e l i s m e r é s e a z o n b a n ö r -vendetes m ó d o n m á r világszerte u t a t tör magának s a d o b s i n a ib á n y á s z a t r e m é l h e t ő l e g m á r a l e g k ö z e l e b b i j ö y ő b e n f o l y t a t h a t j a ah á b o r ú a l a t t m e g i n d u l t r e n a i s s a n c e - á t a m a gazdasági k e r e t e k kő-



75

-z ö t t , m e l y e t s z á m á r a f ö l d r a j z i f e k v é s e , é v e z r e d e s m ú l t j a és a g az-daság

v a s t ö r v é n y e iki j e lö l t e k .

Legfontosabb összefoglaló és forrás-munkák:

Mikulik József: A b á n y a - é s v a s i p a r t ö r t é n e t e D o b s i n á n .B u d a p e s t , 1880.

Edvi Illés Aladár: A m a g y a r v a s k ő b á n y á s z a t é s v a s k o h á s z a ti s m e r t e t é s e . B u d a p e s t , 1900.

Eisele Gusztáv: G ö m ö r - é s K i s h o n t törvénye se n e g y e s ü l tv á r m e g y é n e k b á n y á s z a t i m o n o g r á f i á j a . S e l m e c b á n y a , 1907.

Rozlozsnik Pál: F ö l d t a n i j e g y z e t e k D o b s í n á r ó l . A m . k i r .F ö l d t a n i Intézet 1913. év i j e l e ntése . Budape st , 1 9 1 4 . p . 373.

Dr. Papp Károly: A M a g y a r B i r o d a l o m \ a s é r c k é s z l e t e . A m .ki r . F ö l d t a n i I n t éz e t k i a d v á n y a i . B u d a p e s t , 1 9 1 5 .Wahlner Aladár: M a g y a r o r s z á g b á n y a - é s k o h ó i p a r a a z 1916.

é v b e n . B á n y á s z a t i és K o h á s z a t i L a p o k . LHI. 1920.Dr. Rakusz Gyula: A dobsinai azbe sz t és feldolgozása. Föld-

t a n i K ö z l ö n y , 1924. LIV . 1924.D r. Rákász Gyula: Z űr K e n n t n i s d é r B r a c h i o p o d e n f a u n a d e s

D o b s c h a u e r C a r b o n s . C e n t r a l b l a t t fü r M i n e r a l o g i e etc. 1926. p. 515.



A DOBSINAI JÉGBARLANG.I r t a : D r. KúíQ Zoltán.

A d o b s i n a i jégbarlang! K i n e h a l l o t t v o l n a m á r r ó l a , k i n e igye-k e z e t t v o l n a m e g n é z n i , h a h a l l o t t r ó l a é s k i t n e l e p e t t v o l n a

m e g e z a p á r a t l a n t e r m é s z e t i t ü n e m é n y a maga k ü l ö n l e g e s csodá-latosságával! M i e l ő t t a z e m b e r l á t t a , t a l á l g a t t a , u g y a n m i l e h e t a z ?Barlang-e a jégben, vagy t a l á n j é g a b a r l a n g b a n ? A z é r te le m n e ma d j a m e g r á a v á lasz t , o d a k e l l m e n n i é s m e g k e l l n é z n i , h a f o -g a l m a t a k a r u n k a l k o t n i r ó l a . É s m é g a k k o r i s , h a m á r m e g n é z t ü k ,n e m t u d j u k m e g m a g y a r á z n i e z t a t e r m é s z e t i csodát, n e m h i s s z ü k ,n e m h i h e t j ü k , hogy e z e g y s z e r ű f i z i k a i e r ő k m ű v e l e h e t n e . V i s s z a -t ér n ek e m l é k e z e tü n k b e a g y e r m e k k o r u n k b a n h a l lo t t m e s ék a l a k j a iés k é p z e l e t ü n k b e n b i r o k r a k e l n e k egymással T é l a p ó és a J é g t ü n -d é r e k K i r á l y a a z o n versengve, hogy m e l y i k t u d n á h á t rá b b s z o rí ta n ia m á s ik a t , m e l y i k f o g l a l h a t n á e l m a g á n a k z u z m a r á s o d ú j á u l , vagyi n k á b b t ü n d é r p a l o t á u l , k i r á l y i l a k á u l a J é g b a r l a n g o t , É n a J é g t ü n -d é re k K i r á l y á n a k j u t ta t n á m a b a r l a n g o t , m e r t o ly szép, o t y a n t ü n -d é r i e n p o m p á s .

M á r a h o z z á j u t á s is e r r e k é s z í t e lő b e n n ü n k e t . H a P o p r á d r ó lj ö t t ü n k , u t u n k a felséges K i r á l y h e g y l á b á n á l k a n y a r o d o t t e l a bar-

l a n g fe lé , h a D o b s i n á r ó l i n d u l t u n k , u t u n k a S z t r a c e n a i - v ö l g y m a -gasba t ö r ő f e n y v e s e i k ö z ö t t v e z e t e t t el idáig. M i n d k é t ú t v o n a l amaga t e r m é s z e t i szépségeivel csak e l ő k é s z í t ő i v o l t a k a n n a k , a m ir á n k v á r . A J é g b a r l a n g - t e l e p h e z m e g é r k e z v e n e k i k e l l f o g n i a h e g y -m á s z á s n a k . N e m a d j á k a z t i n g y e n , n e m o l y a n k ö n n y ű a b e j u t á s at ü n d é r k i r á l y p a l o tá já ba , m e g k e l l a z t é r d e m e l n i .

H a l l g a t a g f e n y v e s e n h a l a d u n k k e r e s z t ü l . L é p t e in k n e sz é t f ö l -f o g j a a z ö s v é n y r e h u l l o t t f e n y ő t ű k s z ő n y e g e . E l é r j ü k a V i i m o s - t e r e t ,m e g c s o d á l j u k ó r i á s i , f ö t d i g é r ő l o m b o z a t u k k a l , barátságos sá t r a t a l-k o t ó g y ö n y ö r ű f e n y ö s z á l l a i t é s ú j a b b k a p a s z k o d ó h o z é r ü n k . A zu t a c s k a h e l y e n k é n t m e g s z ü k ü l : nagy s z i k l á k s z o r í t j á k a l e j t ő f e l é ;

n é m a t i s z t e l e t t e l n é z z ü k ő k e t , h á t h a é p p e n most f o l y t a t j á k m a j d út-j u k a t le a v ö l g y b e , a m i k o r m i e l h a l a d u n k e l ő t t ü k ? D e n e m , a T ü n -d é r k i r á l y p a l o t á j á n a k e z e k a z ő r e i n e m b á n t o t t a k é s egyszerre e lőt-t ü n k ál l a b a r l a n g s z á já n á l l e v ő m e n e d é k h á z .



77

H a k e d v e z a z i d ő , a k k o r i n n e n a K i r á l y h e g y b e n g y ö n y ö r k ö d -h e t ü n k és e se t le g m é g a Magas T á t r a e g y i k - m á s i k c s ú c s á t — aL o m n i c i c s ú c s o t é s s z o m s z é d a i t i s — l á t h a t j u k . E n n y i t e r m é s z e t iszépség l á t á s a , h a n e m i s v o l t u n k k ü l ö n ö s e n é r z é k e n y e k a t e r m é -szet szépségei i r á n t , mégis f o g é k o n n y á t e t t b e n n ü n k e t é s í g y gy ö-n yö r t e l i é r z é s e k k e l é r ü n k a b a r l a n g h o z .

H a i d á i g a z o n v o l t u n k , h o g y m é r s é k e l j ü k l é p t e i n k n e s z ét ,m o s t — a m i n t f e j ü n k e t m e g h a j t v a b e l é p ü n k a z a l a c s o n y s z i i t l a b o l -t o z a t a l á — i g y e k e z e t ü n k e t m e g k e t t ő z z ü l í . A T ü n d é r k i r á l y megkö-v e t e l i a m a g á é t , megcsap a je^es l e v e g ő é s m i s z i n t e e l f o g ó d o t ts z í v v e l l é p ü n k b e a j é g b i r o d a l m á b a . A z első, a m i f i g y e l m ü n k e tm e g r a g a d j a , e g y nagy k i d ő l t f e n y ő j é g b e f a g y o t t h o l t t e s t é n e k k i á l l ód a r a b j a . N é z z ü k é s g o n d o l k o d ó b a e s ü n k .

P á r l é p é s s e l l e j j e b b m é g e g y n a g y m e g h a j l á s é s c s o d á l a t o sl á t v á n y k á p r á z t a t j a e l s z e m ü n k e t : a z első ragyogó, c s i l l o g ó , s z i k -r á z ó j é g ! A K i s t e r e m b e n v a g y u n k . E l h a l a d u n k a S í r k ö v e k é s as z i k l a b o l t o z a t h o z t á m a s z k o d ó F a t ö r z s m e l l e t t . N é z z ü k a jeget é sn e m é r t j ü k , h o g y k e r ü l t i d e , m i é r t t ü n d ö k l i k i l y e n p o m p á s a n av i l l a n y l á m p á k ragyogó s u g á r ö z ö n é b e n , m i é r t n e m o l y a n h o m á l y o s ,p i s z k o s , v a k é s f é n y t e l e n , m i n t o t t f ö n t a f ö l d i jég? É s a s z i k l a b o l ti s ! K ö z ö n s é g e s m é s z k ő , d e o l y a n , m i n t h a c s a k g y é m á n t o k k a l , s m a -r a g d d a l , r u b i n n a l é s a s z i v á r vá n y m i n d e n s z í n é b e n p o m p á z ó drága-k ö v e k k e l v o l n a k i r a k v a végtöl-végig! M e g n é z z ü k j o b b a n , h á t e z i sa J é g t ü n d é r m ü v e . B e v o n t a a p r ó - k i c s i j é g k r i s t á l y k á k k a l a s z i k l á t ,

f ö l ö l t ö z t e t t e j é g b e , m e r t ez i t t a jé.? b i r o d a l m a , h o g y a s z i k l a , ak ő s e k ü l ö n b ö z z é k e n n e k a h e l y n e k a t ö b b i l a k ó i t ó l .K ö z e l e d ü n k a N a g y t e r e m b e l e v e z e t ő l é p c s ő f e l é . A j é g b e s ü -

l y e s z t e t t u t a t j o b b r ó l a N a g y o s z l o p , b a l r ó l a V í z e s é s s z ű k í t i ö s z -s z e . U j a b b c s o d á l k o z á s . H a e d d i g a j é g f e l ü l e t é s a k r i s t á l y o k c s i l -logása, t ü n d ö k l é s e k á p r á z ta t o tt e l , m o s t a j é g s z í n e i n c s o d á l k o z -z u n k . A N a g y O s z l o p h a r m a d f é l m é t e r vastag j é g t ö m e g e a m ö -g ö t t e f ü g g ő í v l á m p a f é n y é b e n g y ö n y ö r ű f e h é r - z ö l d - k é k s z í n e k b e np o m p á z i k a s z e r i n t , h o g v h o l vastagabb, h o l v é k o n y a b b , h o l ü r e g e sa v a s k o s o s z l o p . B a l r ó l a V í z e s é s h ó f e h é r , h i b á t l a n z u h a t a g a f e -n y e g e t , h o g y e g y s z e r r e csak m i n k e t i s m e g f a g y o t t h u l l á m a i a l át e m e t .

M e r e d e k l é p c s ő n m e g y ü n k le a j é g h e g y o l d a l á n , e g y e n e s e nn e k i a z a l a c s o n y r a l e e r e s z k e d ő s z i k l a b o l t o z a t é s a f e k e t e j é g k ö z ö t tt á t o n g ó s ö t é t l e j t ő n e k . D e n e m , u t u n k m é g i s c s a k j o b b r a k a n y a -r o d i k é s f e l l é l e g z ü n k . A s z i k l a t e t ő magasba s z ö k i k , n a g y , l e v e g ő s



78.

ü r e g b e n v a g y u n k , a N a g y t e r e m b e n . H a h o z t u n k m a g n - n k k á l k or-c s o l y á t , m o s t k o r c s o l y á z h a t u n k it t , h a n i n c s , v í g a n c s ú s z k á l u n k a

O l t á r .

tágas t e r e m j e g é n . H a n e m m e r ü n k a jégre l é p n i , d e s z k á v a l k i p a l -l ó z o t t u t u n k k ö r ű i v e z e t a. nagy terem szélén, G y ö n y ö r k ö d h e t ü n k az



79

O l t á r p o m p á j á b a n . K a r c s ú , magas, k e s k e n y g ó t o s z l o p e z , m e l y a z

í v l á m p á k áteső v i l á g á n á l k r i s t á l y f é n y e s e n ragyog f e h é r , z ö l d e s é sh a l v á y k é k s z í n e k b e n , U g y a n e z t a s z í n p o m p á t t á r j a e l é n k a r é g e nk i s z á r a d t K ú t h a t a l m a s j é g o s z l o p a i s , m e l y a z o n b a n gazdagabb a ze m l í t e t t s z í n e k s ö t é t e b b á r n y a l a t a i b a n . N e f e l e d j ü k a z o n b a n , hogy

e z e k m i n d n e m i s a n n y i r a s z í n e k , m i n t i n k á b b f é n y e k , m i n t h a n e mi s j ég v o l n a ott, d e a k ü l ö n b ö z ő f é n y e k , világosságok m á s v i l á g i teste.

A z O l t á r t ó l a K ú t f e l é h a l a d v a s o h a n e m lá t o t t csoda t á r u le l é n k . A Jé^-Tiindérkirály trónszéke f ö l é b o r u l ó menyezet és a hát-t e ré t b o r í t ó k á r p i t e l ő t t á l l u n k . A N a g y t e r e m s z i k l a f a l á n a k egyiksarkában kis k u p o l a és g y ö n y ö r ű f a l b e v o n a t a r a s z n y i vastagon m e g -ü l ő , k i t á r t t e n y é r n i nagyságú j é g k r i s t á l y o k b ó l , m e l y e k l e f ü g g ő c s o -m ó i a m e n y e z e t r ő l l e o m l ó gazdag r o j t o k h a t á s á t k e l t i k . H a a z t

a k a r j u k t u d n i , m i l y e n a z , a m i t h ó f e h é r n e k n e v e z n e k , a k k o r j ó l n é z -z ü k m e g e z e k e t a j é g k r i s t á l y o k a t é s véssük jó l e m l é k e z e t ü n k b e h ó -f e h é r t i s z t a s á g u k p o m p á j á t ,

A n a g y t e r e m b ő l a jégbe v á g o t t mesterséges f o l y ó s ó n á t b o -c s á t k o z u n k l e a b a r l a n g m é l y e b b e n f e k v ő részeibe. E l ő s z ö r i s ak é t e m e l e t n é l m a g a s a b b j é g f a l m e n t é n l e e r e s z k e d v e a B a l o l d a l i vagyR u f f i n y - f o l y ó s ó b a j u t u n k . K e s k e n y , s z ű k , m é l y szakadék e z . B a l r ó la v í z m o s t a , szaggatott s z i k l a f a l , t ö v é b e n f é l i g j é g b o r í t o t t a l e o m l o t ts z i k l á k , j o b b r ó l a s i m a , magas, rétegesen s z i n e z ő d ö t t , a szikla-b o l t o z a t i g é rő j é g f a l . L e n t n e m i s l á t j u k a k i v e z e t ő u t a t .

A v e z e t ő e g y s z e r r e csak e g y , a j é g f a l b a n l é v ő n y i l a s r a m u t a té s a z o n á t a t í z m é t e r h o s s z ú mesterséges f o l y o s ó végén k i ö b l ö -södő k á p o l n á b a v e z e t . E z n e m t e r m é s z e t e s k é p z ő d m é n y , a z é r tv á j t á k , h o g y a jég vastagságát m u t a s s á k be. A kis k á p o l n á t a fo-l y o s ó végén a z o t t e l h e l y e z e t t p e t r ó l e u m l á m p a m e l e g e o l v a sz t o tt av o l t k i i d ő f o l y a m á n a m é r h e t e t l e n , t i t o k z a t o s j é g h e g y b ő l . K ö r ü l ak á p o l n a f a l á r a é s j é g p a d l ó j á b a f a g y a s z t v a a b a r l a n g l á t o g a t ó k n é v -j e g y e i . M e g n é z z ü k , n e m a k a d u n k - e i s m e r ő s r e ?

M e g i n t e g y mesterséges s z o r o s , m a j d a l a g ú t é s a j o b b o l d a l i f o -l y o s ó h í d j á n a k d e s z k á j á n k o n g ó l é p é s e in k t ő l v i s s z h a n g z i k a tágasü r e g . B á n t ó a n é r i n t i f ü l ü n k e t a z a j é s m e g á l l u n k . C s ö n d l es z , é se b b e n a s z i n t e h a l l h a t ó c s ö n d e s s é g b e n k ü l ö n ö s c s e n d ü l é s t h a l l u n k ,m e l y i d ő n k é n t i s m é t l ő d i k . E z a z e g y e t le n n e m e m b e r i h a n g . R á -

j ö v ü n k l a s s a n , h o g y a b o l t o z a t s z i k l á i r ó l a b a r l a n g p a d m a l y á n h e -verő k ő t u s k ó k r a h u l l ó v í z c s e p p e k o k o z z á k e z t a m e g ü t ö t t üveg-c s e n g ő h a n g j á h o z h a s o n l ó c s e n g é s t , f é m e s p e n d i i l é s t .

D e m e n j ü n k t o v á b b . A P o k o l b a n v a g y u n k , a b a r l a n g i e g -



80

m é l y e b b j á r h a t ó r é s z é n . Balról a s z i k l a t ö m b ö k k e l t e le szórt le j tőh ú z ó d i k l e f e l é a t e t ő z e t t e l p á r v o n a l a s a n a f e k e t e i s m e r e t l e n m é l y -

ségek f e l é , j o b b r ó l a l e z u h a n t F ü g g ö n y r o m j a i k i s é r n e k , m í g a h í de g y i k h a j l á s á n á l e g y ú j , a k o m o r h a n g u l a t o k é r t b ő k á r p ó t l á s t n y ú j t óragyogó c s o d a r a g a d j a m e g f i g y e l m ü n k e t : e l ő t t ü n k t ü n d ö k l i k aK a r á c s o n y f a . I g e n , b i z o n y , i l y e n is csak T ü n d é r o r s z á g b a n l e h e t s é -ges, a z e m b e r e k v i l á g á b a n a P o k o l b a n n e m t a l á l u n k á m k a r á c s o n y -f á t ! V a l ó b a n , egészen r e n d k í v ü l i j é g k é p z ő d m é n y e z a f e n y ő f á h o z ,a n n a k g a l l y a i h o z h a s o n l í t ó , a n a g y j é g f a l egész magasságát b e -t ö l t ő j é g a l a k u l a í , m e l y u j a b b a n m i n d nagyobb h e l y e t f o g l a l e l ,ú g y h o g y n e m s o k á r a m á r i n k á b b „ e r d ő s z é lé n e k " l e h e t m a j d n e -v e z n i , A z a r e n d k í v ü l i e z e n a j é g k é p z ő d m é n y e n , h o g y m í g a jég-c s a p o k f e n t a f ö l d f e l s z í n é n f ö l ü l r ő l l e f e l é , f ü g g ő l e g e s i r á n y b a n

k é p z ő d n e k , addig itt, a p o k o l b e l i k a r á c s o n y f á n a k a z á g a i t v íz-s z i n t e s e n k é p z ő d ö t t vagy g y ö n g é n le j tő jégcsapok a l k o t j á k é s h o g yt e l j e s l e g y e n a z i l l ú z i ó , e z e k r ő l , a k á r c s a k a f e n y ő f a n a g y o b bg a l l y a i r ó l f ü g g é l y e s e n l e f ü g g ő k is j é g c s a p o c s k á k , a f e n y ő l o m b j á tm i n t á z z á k m e g a j é g b ő l . E n n e k a k a r á c s o n y f á n a k n i n c s szükségek ü l ö n d í s z í t é s r e , g y e r t y á k r a , a z í v l á m p á k f é n y é b e n r a g y o g ó jé gm a g a a l e g s z e b b d i s z e g y ú t t a l .

K i c s i t o d é b b a régi O r g o n a — m o s t i n k á b b H á r m a s H a l o m— h e l y e z k e d i k el a s z i k l a m e n y e z e t é s a l á b u n k a l a t t l e v ő k ő -t ö m b ö k k ö z ö t t V a l a m i k o r k a r c s ú , m a g a s , o r g o n a s í p - s z e r ű j é g -o s z l o p o k v o l t a k e z e k , d e m o s t m e g ö r e g e d t e k , m e g v a s ta g o d t a k , e l h í z t a k .

V e z e t ő n k m o s t a m e r e d e k j é g f a l o n f ö l k ú s z ó l é p c s ő r e m u t a t ,h o g y e z e n f o g u n k k i k a p a s z k o d n i m e g i n t a f ö l v i l á g r a a P o k o l b ó l .M e g m o n d j a m i n d j á r t a z t is , h o g y a l é p c s ő t e t e j é r ő l r e m e k k i l á t á sn y í l i k v i s s z a f e l é a m é l y s é g b e , d e arra is f i g y e l m e z t e t , h o g y a k i n e ka f e j e n e m b i z t o s , s z é d ü l ő s . a z i n k á b b n e n é z z e n v i s s z a , m e r tb i z o n y a m é l y s é g esetleg vissza h ú z z a . A m a j d n e m f ü g g é l y e s jé g -f a l o n p e d i g n i n c s m i b e k a p a s z k o d n i , h a e g y s z e r l e k e r ü l t ü n k aa l ép c s ő r ő l. E m l é k e z z ü n k m e g i n t a m e s é k r e : A T ü n d é r k i r á l y t ó lc s a k ú g y l e h e t e l j ö n n i , h a a l o v a g v i s s z a n e m n é z , k ü l ö n b e nk ő v é d e r m e d , vagy l e h ú z z á k l o v á r ó l a t ü n d é r e k é s m e g ö l i k , d e h az s e b é b e n v a n a bűvös k í g y ó k ő , v i s s z a p i l l a n t h a t .

B a j n é l k ü l é r t ü n k f ö l a S í r k ö v e k m ö g ö t t a K i s t e r e m b e n . L e -n é z t ü n k mégegyszer a N a g y t e r e m b e , m é g e g y p i l l a n t á s t v e t ü n k aF a t ö r z s é s a S í r k ö v e k c s o n k j á r a , a s z i p o r k á z ó , ragyogó j é g r e , an a g y ü r e g e k t i t o k z a t o s h o m á l y á r a é s n a g y o t f ú j u n k s z e g é n y k ö r -m e i n k r e , m e l y e k a l ap o s a n á t f áz t a k a P o k o lb ó l k i k a p a s z k o d t u n b a n ,



81

a l é p c s ő k o r l á t já n . D e s e b a j ! C s a k h o g y f ö l é r t ü n k ! A j é g b e fa g y o t t

f e n y ő h o l t t e s t é t k ö r n y e z ő f é l h o m á l y o n á t h a l a d v a ú j r a m e g p i l l a n t j u ka n a p p a l i világosságot é s k i n t v a g y u n k a b a r l a n g t o r k á b ó l , h á t u n km ö g ö t t a j é g t ü n d é r v i l á g a , m e s é b e i l l ő p o m p á j a . H á l á s a n t e k i n -t ü n k f ö l a z égre: M é g i s csak j o b b i d e f ö n t a f ö l d s z í n é n , m i n t aJ é g - T ü n d é r k i r á l y p a l o t á j á b a n ! N e m á l l a n d ó e m b e r i t a r tó z k o d á s r as z á n t h e l y a z .

A z e r d ő n l e f e l é m e n e t g o n d o l k o d u n k a l á t o t t a k o n . H o g y a nis j ö h e t e t t l é t r e e z a c s o d a b a r l a n g ? N e m t a l á l u n k rá m e g f e l e l őm a g y a r á z a t o t , h e l y e s m e g f e j t é s t . A z i s m e r t e l m é l e t e k n e m k i e l é g í -t ő k , n e m h e l y t á l l ó k . A b a r l a n g , m e l y b e n a j é g l e r a k o d o t t , v í z -m o s t a b a r l a n g , m e l y s o k k a l n a g y o b b v o l t a b e j á r t ü r e g n é l . H i -

s z e n k e l e t i r é s z e b e o m l o t t . T a n ú r á a b a r l a n g s z á j á t ó l t í z perc-n y i r e l é v ő nagy „Ducsa-szakadás" az ő t i t o k z a t o s egymásra-h a l m o z o t t k o t u s k ó i v a l , m e l l i g é r ő h a t a l m a s p á f r á n y rengetegével.V i s s z a k e l l k é p z e l n ü n k m a g u n k a t abba a z Ő s k o r i i d ő b e , a m i k o r am a i s z e r é n y e n k í g y ó z ó G ö l n i c p a t a k t a l á n m é g t e n g e r v o l t é s t ú l -ö m l ö t t a h e g y e k e n . A k k o r m o s ta ő k i a b a r l a n g o t é s a k k o r h o z tal é t r e a b a r l a n g t ó l n e m m e s s z e e s ő Kriván-hegy kiszögelő c s ú c s á na T ü n d é r v á r n a k k e r e s z t e l t s z i k la k a p u k a t - b á s t y á k a t -t o r n y o k a t - b a r -l a n g o k a t , meg a S p i t z e n s t e i n t is. H a t a l m a s , n a g y v í z t ö m e g e k n e kk e l l e t t a k k o r f o r r o n g ó á r a d a t u k k a l k a v a r o g n i o k e b b e n a v ö l g y b e n ,h o g y a z egész J é g b a r l a n g - h e g y e t k i v á j h a s s á k . L e h e t , h o g y t a l á nu t a t t a l á l t m a g á n a k a v í z e h e g y b e n é s e l t ű n t a f ö l d g y o m r á b a n ,

m i n t a K a r s z t f o l y ó i . K é s ő b b e l c s ö n d e s e d e t t a víz háborgása és am e g t o r l ó d é * h a b o k a m a g u k k a l h o z o t t t ö r m e l é k e t l e ra k t á k o d a,a h o l m o s t a h e g y é s z a k i l e j t ő j e v a n , a b a r l a n g k ü l s ő f a l a . Vala-

m i l y e n f ö l d r e n g é s m á s f e l é n y i t o t t l e f o l y á s t a t e n g e r n e k , l e f u t o t t a ka v i z e k és o t t m a r a d t a k i v á j t h e g y a m a j d n e m e l t o r l a s z o l t b a r -l a n g g a l . A b a r l a n g n a k l e g m a g a s a b b a n f e k v ő p o n t j a a s z á j a é s ab a r l a n g m a g a z s á k s z e r ű é n m é l y e d l e f e l é a hegy g y o m r á b a . A v i d é ké g h a j l a t a v a l ó s z í n ű e n so k k a l t a h id e g e b b v o l t, m i n t m a . A b a r l a n ge r e d e t i l e g t a l á n e n y h é b b l e v e g ő j e a h i d e g e b b évszak b e á l l t á v a lf ö l f e l é s z á l l v á n a b a r l a n g m a g a s a n f e k v ő n y í l á s á n e l t á v o z o t t é sh e l y é t m i n d h i d e g e b b é s h i d e g e b b l e v e g ő f o g l a l t a e l , a m i n t m i n d -j o b b a n t é l r e f o r d u l t a z i d ő . A h i d e g l e v e g ő n e k a z a t u l a j d o n s á g a ,h o g y l e f e l é i g y e k s z i k , b e n n e m a r a d t t e h á t m e g f o g v a a b a r l a n g b a n .A b a r l a n g s z á d á j á n becsorgó c s a p a d é k v í z m e g f a g y o t t a h i d e g h a -tására a b a r l a n g f e n e k é n é s n e m t u d o t t t ö b b é f ö l e n g e d n i . E z v o l ta z e l s ő j é g a D o b s i n a i J é g b a r l a n g b a n . É h e z a z u t á n a z i d ő k f ő -



82

f o l y a m á n m i n d t ö b b é s t ö b b jé g r a k o d o t t , m íg csak a m o s t a n ij é g tö m e g k i n e m a l a k u l t .A b a r l a n g n a k sajátságos k ü l ö n lélegzése v a n . N y á r o n a bar-

l a n g s z á j á n k i f e l é ö m l i k a h i d e g l e v e g ő . E z t m a g a m i s t a p a s z t a l -t a m . T é l e n á l l í t ó l a g f o r d í t v a v a n e z , a b a r l a n g h i d e g ét t e h á t n e mf e n y e g e t i s e m m i v e s z é l y , n ő i s b e n n e a j é g é v r ő l - é v r e . A b a r l a n gh ő m é r s é k l e t i v i s z o n y a i e g é s z e n k ü l ö n ö s e k . A z e m b e r a z t v á r n á ,h o g y a f i z i k a i t ö r v é n y e k h e z a l k a l m a z k o d v a a l e g m é l y e b b h e l y e n ,a P o k o l b a n , i l l e t ő l e g a F o l y ó s ó b a n lesz a l e g h i d e g e b b . D e n e míg y v a n . I t t v an a l e g m a g a s a b b é v i á t l a g h ő m é r s é k l e t , a m i n t e z t aH a n v a i E d e i g a z g a t ó á l t a l D o b s i n á n 1900-ban k i a d o t t „ D i e Eis-h ő h l e u n d U m g e b u n g v o n D o b s i n a " c í m ű k ö n y v e c s k e 1 8. o l d a l á n

l é vő t á b l á z a tb ó l m e g á l l a p í t h a t j u k . V á j j o n m i é r t ? A J é g b a r la n g r at a l á n n e m v o n a t k o z n a k a f i z i k a i t ö r v é n y e k ? É s h o g y a n k e l e t k e z i ka b a r l a n g m é l y é b e n a z a l é g á r a m l a t , m e l y a h i d e g l e v e g ő t n y á r o nk i s z o r í t j a — még h o z z á f ö l f e l é — a b a r l a n g b ó l ?

E z ek m i n d m e g f e j té s re v á r ó p r o b lé m á k , d e i d á i g b i z o n y jó lő r i z t é k a t ü n d é r e k t i t k u k a t , a m e g f e j t é s k u l c s á t .

H a g y j u k a b b a m i i s a t ö p re n g é st , é l v e z z ü k i n k á b b a z e r d ő t ,a f e n y v e s t , a N a p o t , a p á r a t l a n u l t i sz t a l e v e g ő t é s b í z z u k e kér-d é s e k m e g f e j t é s é t e g y k é s ő b b i k o r r a , a m i k o r a t u d o m á n y h a l a d o t -t a b b , e s z k ö z e i t ö k é l e t e s e b b e k , e l m é l e t e i k i e l é g í t ő b b e k l e s z n e k , m i n tm a . I n d u l j u n k l a s s a n h a z a f e l é :

„ G l i c k a u f ! "



ÖOBSINA OKTATÁS ÜGYE.

I r t a : S&íankouics Károly.

A z e m b e r i m ű v e l ő d é s t ö r t é n e t é b e n v a j m i k e v e s e t s z á m i t e g y el-*"*e l s z ig e t e l t város k u l t ú r á j a . H i s z e n f a j o k , n é p e k , e m b e r c s o p o r -to k is s o k s z o r n y o m t a l a n u l t ű n n e k e l a t ö r t é n e l e m s z í n p a d á n . Sm é g i s v a n n a k e s e t e k , a m i d ő n n e m c s a k i l l ő k eg y e l e t t e l é s s z er e t e t -t e l , h a n e m a k ö t e l e s s é g s z ü k s é g s z e r ű s é g é v e l k e l l m e g á l l n u n k a G é n i u s zegy-egy s z e r é n y m e g n y i l a t k o z á s a e l ő t t . N e k ü n k e l g y ö t ö r t magya-

r o k n a k p e d i g t ö b b s zö r ö s é r d e k ü n k , m e g r a g a d n i m i n d e n o l y an a l-k a l m a t , a m e l y f é n y e s b i z o n y í t é k á u l s z o l g á l a z ő s e r ő t ő l d u z z a d óm a g y a r s z e l l e m m i n d e n t á t k a r o l ó é s ö s s z e f o r r a s z t ó e r e j é n e k .

A f e l ü l e t e s és m i n d e n t ö r t é n e t i k r i t i k a n é l k ü l s z e m l é l ő d ö kt ú l z o t t s o v i n i z m u s z a g y a k r a n b i z o n y o s n e m t ö r ő d ö m s é g g e l s i k l i k elt é n y e k fe le t t , a m e l y e k a z i d e g e n s z e r ű s é g n e k m é g a l á t s z a t á t i s a l i gk e l t i k f e l . T é n y , h o g y a z i g a z i n e m z e t i k u l t ú r á n a k e r e j e s a j á t m a -gában k e l l , h o g y l e g y e n . M a g á n a k k e l l k i t e r m e l n i a z o k a t a k u l t u -r á l i s g y ü m ö l c s ö k e t , m e l y e k n e k a c s i r á i t ö n m a g á b a n h o r d j a . D ea m i n t a l e g n e m e s e b b f a s e m t e r e m h e t g y ü m ö l c s ö t , h a n e m t á p -l á l j á k a z t e g y é b t e r m é s z e t i e r ő k , ú g y a l e g n e m z e t i b b k u l t ú r a s e mf e j l ő d h e t , h a n e m á l l a n a k r e n d e l k e z é s é r e m á s , g y a k r a n i d e g e n b e -h a t á s o k . S a z i g a z i n e m z e t i k u l t ú r á n a k a l é n y e g e é p p e n a b b a nre j l i k , h o g y m a g á b a f o g a d j a e z e k e t a k ö r ű l ö v e z ö e l e m e k e t , a m e l y e -k e t a z u t á n a m a g a ő s e r e j é v e l n e m z e t iv é g y ú r á t . M i n é l n a g y o b b ab e f o g a d ó k é p e s s é g e é s á t f o r m á l ó e r e je a n n a k a k u l t ú r á n a k , a n n á li n k á b b v á l i k s a j á t o s s á , n e m z e t i v é . H i s z e n a m a g y a r n e m z e t i k u l -t ú r a ös íá j a é p p e n a m a g a á t a i a k í t o t t e r e j é v e l j u t t a t t a d i a d a l r a am a g y a r G é n i u s z a l k o t á s a i t ! Á r p á d h á z i n a g y k i r á l y a i n k , a z A n j o u k ,a H u n y a d y a k , K o s s u t h , P et ő f i s t b . f é n y es b i z o n y í t é k a i e n n e k .

B á r m i n e k a b i r t o k á b a n is l eg y en a z e m b e r , s o h a s e m érté-k e l i a z t a n n y i r a , m i n t a m i k o r e l v e s z í t e t t e !

így v a g y u n k m i m a g y a r o k i s a z z a l a s o k k i s k u l t ú r t é n y e z ö -

v e l , s z e l l e m i k ö z p o n t t a l , m e l y e t T r i a n o n e l s z a k í t o t t t ő l ü n k . S e z e kk ö z ö t t j e l e n t ő s s z e r e p e t j á t s z o tt a k a F e l v i d é k n é m e t v á r o s a i , a m e -l y e k n e k l á t s z ó l a g i d e g e n k u l t ú r á j a v a l ó j á b a n e r ő s t á p l á l ó f o r r á s av o l t a m a g y a r n e m z e t i k u l t ú r á n a k !



84

D o b s i n a o k t a t á s ü g y e a z o n o s a n n a k a s o k é v s z á z a d d a l a z e l ő t tl e t e l e p e d e t t , t ö b b n y i r e n é m e t i d e g e n n e k a z

o k t a t á s ü g y é v e l .H i s z e n

e z e k a t e l e p e s e k a k u l t ú r a s z e r e t e t é t m á r m a g u k k a l h o z t á k ú j h a -z á j u k b a é s a n y a g i g y a r a p o d á s u k k a l m a g á t a s z e l l e m i k u l t ú r á t i sf o k o z t á k . S b á r k ü l ö n l e g e s k e d v e z m é n y e i k v o l t a k , a m e l y e k s o k s z o rs z e p e r á l ó d á s r a v e ze t te k, m é g s e m z á r k ó z h a t t a k e l a z o k t ó l a z ál ta lá-n o s t ö r v é n y e k t ő l é s s z a b á l y o k t ó l , a m e l y e k ú j h a z á j u k b a n k ö t e l z ő kv o l t a k . A m a i é r t e l e m b e n v e t t i s k o l á i k n e k i k s e m v o l t a k m é g . T a -n í t ó i k a l e l k é s z e k v o l t a k , a k i k k ö t e l e z ő i s t e n t i s z t e le t u t á n a gyer-m e k e k e t é s i f j a k a t v i s s z a t a r t v a , a h i t e l e m e i n e k a z i s m e r t e t é s é v e le g y ú t t a l í r á s r a , o l v a s á s r a é s s z á m o l á s r a i s o k t a t t á k a z o k a t . R e n d -szeressé csak k é s ő b b e n é s e l v é t v e s l e g i n k á b b a n é p e s e b b t e l e p e -

k e n v á l t a z o k t a t á s . I t t a z u t á n segéderők, p a p j e l ő l t e k v é g e z t é k a zo k t a t á s t a v e z e t ő l e l k é s z f e l ü g y e l e t e a l a t t . E z a r e n d s z e r s z i n t e k ö -t e l e z ő szokássá v á l t k ü l ö n ö s e n a r e f o r m á c i ó ó t a , a m i k o r m á r k ü -lö n i s k o l á k a t á l l í t o t t a k f e l k ü l ö n t a n í t ó k k a l .

S z ű k e z a k e r e t a h h o z , h o g y a z o k t a t á s ü g y r e n d s z e r e s tör té -n e té t a d j a m . H i s z e n a k k o r f o g l a l k o z n o m k e l l e n e s o r b a n a z o k k a l a za k a d á l y o k k a l i s , a m e l y e k e t r é g e b b e n a h u s z i t á k , m a j d k é s ő b b e n a ze l l e n r e f o r m á c i ó g ö r d í t e t t e k a z o k t a t á s ü g y f e j l ő d é s e e l é s a m e l y e tegy-egy B e t h l e n , B o c s k a y , vagy R á k ó c z y f e l k e l é s i s m e g - m e ga k a s z t o t t e g y i d ő r e . A n n y i t é n y , h o g y a v á ro s n a k m i n d i g e l s ő r e n d űi s k o l á i v o l t a k é s s o k o l y o k t a t á s ü g y i s z e m p o n t v o l t m á r é r v é n y b e n

o t t a k k o r i s , a m i k o r M á r i a T e r é z i a R a t i o e d u c a t i o n i s - a s z a b á l y o z t aa z egész o k t a t á s ü g y e t . D e n e m t a l á l t a k é s z ü l e t l e n ü l a v á r o s t s e m m ik é s ő b b i r e n d e l e t , vagy t ö r v é n y s e m . S a m i k o r a z 1868-i n é p o k t a -t á s ü g y i t ö r v é n y t e r v e z e t e k é s z ü l t , s o k o l y r e n d e l k e z é s t v e t t á t,a m e l y e z e k b e n a f e l v i d é k i v á r o s o k b a n s í g y D o b s i n á n i s , r é g e nm e g v o l t ! T a n í t ó k , é p ü l e t é s f e l s z e r e l é s d o l g á b a n p e d i g m e s s z e f e -l ü l m ú l t a a z t a n í v ó t , a m e l y e t e t ö r v é n y e lő í r t . T a n í t ó i m a j d n e mk i z á ró l a g v a l a m i h a z a i f ő i s k o l á t , vagy k ü l f ö l d i e g y e t e m e t v é g z e t tf é r f i a k v o l ta k . I s k o l a é p ü l e t e i m i n t á u l s z o l g á l t a k s o k m á s i s k o l á k n a ké s f e l s z e r e l é s t e k i n t e t é b e n v e z e t t e k . A v á r o s e u r ó p a i h í r ű á s v á n y -g y ű j t e m é n y é t , m a j d á l l a t g y ü j t e m é n y é t i s e z i s k o l á k r e n d e l k e z é s é r e

b o c s á t o t t a .A jó i s k o l a a jó t a n í t ó . E z v o l t a z e l v e a v á r o s n a k . S h o g y

m e n n y i r e k o m o l y a n v e t t e , e z t m u t a t j a a z , h o g y a m i k o r C s á k y A l-b in g r ó f k u l t u s z m i n i s z t e r a 30 0 f o r i n t o s t a n í t ó i f i z e t é s t i k t a t t a t ö r -v é n y b e s a m i k o r a f e l e k e z e t i k ö z é p i s k o l a i t a n á r o k n a k 60 0 f o r i n tv o l t a f i z e t é s ü k , a d d i g a d o ' o s i n a i t a n í t ó k 70 0 f o r i n t f i z e t é s t é s 1 0 0



85

f o r i n t l a k b é r t k a p t a k . Bizonyos h á t , hogy i l y e n j a v a d a l m a z á s m e l -le t t gond n é l k ü l é l h e t t e k h i v a t á s u k n a k s f e j l e s z t h e t t é k i s k o l á i k a t .E l e i n t e csak ú g y n e v e z e t t v á r o s i e l e m i i s k o l á j a v o l t a város-

n a k 6 é v f o l y a m m a l ; a k é t f e l s ő é v f o l y a m b a n rendes l a t i n t a n í t á sv o l t ú g y , hogy a 6 e l e m i o s z t á l y elvégzése u t á n m i n d e n f e l v é t e lés k ü l ö n b ö z e t i vizsgálat n é l k ü l m e h e t t e k a t a n u l ó k a rosznyói év.g i m n á z i u m b a . A z 1 8 8 3 . t ö r v é n y a z o n b a n m e g s z ü n t e t t e e z t a patri-á c h á l i s á l l a p o t o t úgy, hogy a m e s s z e idegenből i d e t ó d u l ó tanulóseregis m e g c s a p p a n t s már r e n d e s e n c s a k n é m e t szóra j ö t t a 4 e l e m i b e .A város vezetősége m o s t v a l a m i m á s , magasabb f o k ú i s k o l a f e l á l l í t á -tását v e t t e t e r v b e . S m i n t h o g y a k ö r n y e z ő v á r o s o k b a n m i n d e n ü t t voltg i m n á z i u m , e l h a t á r o z t a , hogy e g y m i n t a s z e r ű ú j p o l g á r i iskolát m i n t

ú j i s k o l a t í p u s t á l l í t f e l . A v á r o s j ö v e d e l m e a z o n ba n i d ő k ö z b e n a világ-h í r ű k o b a l t b á n y á s z a t h a n y a t l á s á v a l s z i n t e r o h a m o s a n alászállt, ú g y ,h o g y e z t a t e r v é t csak hosszas u t á n j á r á s s a l v a l ó s í t h a t t a m e g a z á l l a msegitségével. A város e g y díszes i s k o l a é p ü l e t e t e m e l t é s v á l l a l t a a d o -l o g k i a d á s o k a t , (évi 6000 f o r i n t ) s az á l l a m egy m i n t a s z e r ű 6 o s z t á l y úp o l g á r i i s k o l á t á l l í t o t t f e l e g y k ü l ö n l a t i n t a n s z á k k e l , m e l y n e k költsé-geit, 1200 f o r i n t o t u g y a n c s a k a v á r o s v á l l a l t a s így a l a t i n m i n t vi-s z o n y l a g o s a n k ö t e l e z ő t a n t á r g y s z e r e p e l t a z alsó 4 o s z t á l y b a n . M i n t -h o g y a város r a g a s z k o d o t t a n é m e t n y e l v n e k i n t e n z í v e b b t a n í t á s á h o zis , a n é m e t n y e l v e t k i v é t e l e s e n é s r e n d s z e r e s e n m á r a z I . o s z t á l y b a ni s k ö t e l e z ő v é t e t t é k , sőt r e n d s z e r e s k ü l ö n t á r s a l g á s i ó r á k t a r t á s á v a l

l e h e t ő v é v á l t a n é m e t n y e l v n e k t e lj e s e l s a j á t í t á s a . E z a k ö r ü l m é n y ú j r af e l l e n d í t e t t e a város i s k o l a ü g y é t , m e r t ú j r a s z á z á v a l k e r e s t é k f e l mesz-

s z e v i d é k r ő l a j ó h í r ü i s k o l á t . A város akkor m é g k ö z s é g i p o l g á r i le -á n y i s k o l á j á b a n p e d i g m é g egyes t á r g y a k a t i s n é m e t ü l t a n í t o t t a k , a m i

m é g i n k á b b f o k o z t a a z i d e g en t a n u l ó k s z á m á t . A l i g v o l t G ö m ö r ö n k í -

v ü l A b a ú j n a k , B o r s o d n a k , H e v e s n ek , Z e m p l é n n e k , H a j d ú n a k st b. v a -

l a m i j e l e n t ő s e b b községe, a h o n n a n e g y - k é t jobb c s a l á d n a k g y e r m e k e

n é h á n y évet n e t ö i t ö t t v o l n a D o b s i n á n n é m e t szón.

A város i d ő v e l s o k a l t a a t ö b b i községi i s k o l á j á r a (óvoda, e l e m i

i s k o l a , polg. l e á n y i s k o l a ) s z á n t é v e n k i n t i m i n d i n k á b b szaporodó k ö l t -

ségeket és k i j á r t a összes i s k o l á i n a k á l l a m o s í t á s á t . S bár a város így

n a g y t e h e r t ő l s z a b a d u l t m e g , i s k o l á i v e s z í t e t t e k l á t o g a t o t t s á g u k b ó l ,

m e r t a z egyes t a n t á r g y a k n a k n é m e t n y e l v e n v a l ó t a n í t á s á t m á r n e m

e n g e d t e m e g a z á l l a m , így a n é m e t t a n u l ó k j ó l m e g t a n u l t a k m a g y a r u l ,

d e a m a g y a r g y e r m e k e k m á r n e m s a j á t í t h a t t á k e l a n é m e t n y e l v e t



86

ú g y , m i n t a z e i ő t t E z z e l m a g y a r á z h a t ó m e g a z a n e m z e t i s z e m -

p o n t b ó l s z e r e n c s é s k ö r ü l m é n y , h o g y e g y 1910. é v i s t a t i s z t i k a s z e -

r i n t a m a g y a r o s o d á s terén a z összes m a g y a r városok közöt t Dob -s i n a f o g l a l t a e l a z e l s ő h e l y e t . K é s ő b b e n e l s o r v a d t a m i n t a s z e r ű e nf e l s z e r e l t p o l g á r i i s k o l a 2 f e l s ő o s z t á l y a i s , m i v e l m i n d a z o n p á -l y á k r a , m e l y e k n e k e l n y e r é s é re e l e g e n d ő v o l t a 6 osztá ly , f o k o z a t o -z a í o s a n é r e t t sé g i b i z o n y í t v á n y t k ö v e t e l t e k . N é m i f e l l e n d ü l é s t a dot ta z i s k o l a ü g y n e k a z , h o g y a p o l g á r i l e á n y i s k o l a f ö l é e g y k é t é v f o -l y a m ú n ő i i p a r i s k o l á t s z e r v e z t e k , a m e l y a m e g s z á l l á s i g m ű k ö d ö t t ,

M i n t e z e k b ő l a v á z l a t o s a n f e l s o r o l t a d a t o k b ó l l á t h a t ó , a v á r o so k t a t á s ü g y e m i n d i g magas s z í n v o n a l o n á l l o t t és b á r m i l y e n v á l t o z á sá l l o t t b e a m a g y a r i s k o l a ü g y t e ré n , D o b s i n a m i n d i g a z e l s ő k k ö -zöt t v o l t , a m e l y á l d o z o t t a z i l y e n c é l r a . H o g y c s a k e g y e se te t e m -

l i t s e k , D o b s i n a á l l í t o t t a f e l a z o r s z á g b a n a m á s o d i k k i s d e d ó v ó t ,m e l y n e k sze r v e zőj e é s v e ze tő j e a m a g y a r o r s z á g i k i s d e d n e v e l é se g y i k ú t t ö r ő j e i s v o l t n é h a i F á b r y J á n o s .

U g y a n c s a l t f i i r e s i p a r i s k o l á j a i s v o l t . E z e k m e l l e t t a z i s k o l á km e l l e t t a város e g y b á n y a a l t i s z t i . i sk o l á t i s t a r t o t t f e n nh o s s z ú i d ő n k e r e s z t ü l , m e l y e t R u f f i n y i J e n ő bánya i gazgató s aj é g b a r l a n g f e l f e d e z ő j e s z e r v e z e t t é s v e z e t e t t t ö b b é v t i z e d e n k e r e s z -t ü l . M i n t h o g y a z á l l a m e n n e k f e n n t a r t á s á h o z h o z z á j á r u l n i n e makar t , a v á r o s p e d i g t ö b b é á l d o z n i n e m t u d o t t , a z i s m e g s z ű n t .P e d i g n a g y o n k e r e s e t t s z a k e m b e r e k e t k é p e z e t t e z a z i s k o l a s n e m -c s a k h a z á n k b a n , d e k ü l f ö l d ö n i s s o k a n k ö z ü l ö k , k ü l ö n ö s e n m a -

g á n v á l l a l a t o k n á l , v ezet ő p o z í c i ó t t ö l t ö t t e k b e é s t ö l t e n e k b e m é gn a p j a i n k b a n is..

M i v e l a város j ö v e d e l m e e r d ő g a z d a s á g á n a k o k s z e r ű é s i n te -z í v m ű k ö d é s e r év é n ú j a b b a n i sm é t j a v u l t , a v e z e t ő s é g e g y e r d é -s z et i k ö z é p i s k o l a f e l á l l í t á s á n a k g o n d o l a t á v a l k e z d e t t f o g l a l k o z n i sm e g s z e r v e z é s é v e l a z u t o l s ó m a g y a r e r d ő m e s t e r t , K e l l n e r V i k t o r tb i z t a m e g .

M i n d e n n e k e g y s z o m o r ú k i m e n e t e l ű h á b o r ú , e g y f o r r a d a l o ms a z e z e k n y o m á b a l é p ő l e g n a g y o b b c s a p á s : T r i a n o n v e t e t t v é g e t .M a c s a k c s e h - t ó t i s k o l a v a n m á r o t t , a m e l y b e n a n é m e t n y e l v i sc s a k m i n t v e n d é g f o g l a l e l s z e r é n y h e l y e t , a m a g y a r n y e l v e t p e -d i g v é g l e g k i k ü s z ö b ö l t é k a w i l s o n i d i c s ő e l v e k a l a p j á n , h o l o t t al a k o s s á g n a k t ö b b m i n t e g y h a r m a d a v a l o t t a m a g á t m a g y a r n a k . D ea c s e h e k n e m r i a d n a k v i s s z a s e m m i t ő l s e m , í g y a s t a t i s z t i k á n a kn y í l t é s a k a r v a m e g h a m i s í t á s á t ó l s e m .



87

A z é v s z á z a d o s kapcsola tok, a m e l y e k a magyarság és a fel-v id ék i német és tót l ak o s s ág közöt t f e n n á l l n a k , n em t ü n t e t h e t i k e ld ema r k á c ió s vo na l a k k a l s a t r a d i c íós m a g y a r nemz et i sz e l l em iz z ók o h ó já bó l fe l sz á l l ó l é l ek m a é s t o v á b b r a i s m a g y a r ! A ter mész etö r ö k tö r vényei n e m tűr nek i g a z s á g t a l a n s á g o t ! ... Hiszen m á rvirrad . .



DOBSINA ItlSDEDÓVASI ÜGYE.

Irta : Jaeger Emília

D o b s i n a v á r o s a m i n d i g s o k a t á l d o z o t t k u l t u r á l i s c é l o k r a , Af e l s ő b b é s e l e m i i s k o l á k m e l l e t t a k i s g y e r m e k e k t e s t i é s l e l k ig o n d o z á s á r ó l s e m f e l e d k e z e t t m e g , 1853-ban k i s d e d ó v ó d á t á l l í t v á nf e l . A z ó v o d a m e g a l a p í t ó j a a z á g . é v . n ő e g y l e t volt

M i n t ó v o d a v e z e t ő n é h a i F á b r y J á n o s , v o l t e l e m i i s k o l a i ta ní-tó t v á l a s z t o t t a m e g . A k i s d e d ó v á s i ü g y t a n u l m á n y o z á s á r a N é m e t -országba k ü l d e t e t t k i . H a e l g o n d o l j u k , hogy Magyarországon a k -k o r csak e g y ó v o d a , a b u d a p e s t i „ F r ő b e l k e r t " v o l t , ú g y ezen e l-d u g o t t k is város l e l k e s a s s z o n y a i ó r i á s i l é p é s t t e t t e k D o b s i n a k u l -t ú r á j á n a k e l ő m o z d í t á s á b a n .

F á b r y b á c s i , a g y e r m e k e k k e d v e n c e , 1853-tól 1897-ig, t e h á t4 4 é v i g v e z e t t e a z ó v o d á t . E z i d ő a l a t t a z ó v o d a , v a l a m i n t a d o b -s i n a i i s k o l a is a l e g j o b b h í r n é v n e k ö r v e n d e t t . L e l k e s v e z e t ő j e a z„ Országos K i d e d ó v ó E g y e s ü l e t " - b e n i s t e v é k e n y r é s z t v e t t . E n n e ke l i s m e r é s é ü l 1 87 2- be n a z e g y e s ü l e t a l e l n ö k é v é v á l a s z t o tt á k m e gn a g y l e l k e s e d é s s e l . T e v é k e n y é l e t é n e k 76 éves k o r á b a n v e t e t t v é -gett a h a l á l h o s s z a b b betegség u t á n .

D o b s i n a k i s d e d o v o d á j á í 1895-ben a város v et t e á t é s a m á rg y e n g é l k e d ő F á b r y b á c s i m e l l é J a e g e r E m í l i a ó v ó n ő t v á l a s z t o t t am e g . É n a k e d v e s F á b r y b á c s i m e l l e t t a z ő h a l á l á i g m ű k ö d t e m é sb ő t u d á s á b ó l c s a k h a s z n o t m e r í t e t te m , 1 897. á p r i l i s h a v á t ó l 1899.s z e p t e m b e r i g e g y e d ü l v e z e t t e m a s z é p e n k i f e j l e s z t e t t ó v o d á t .

1899-ben v e z e t ő ó v ó n ő n e k let tem m e g e r ő s í t v e é s t á r s u l k a p -ta m N e m e s E l l a ó v ó n ő i , k i a k k o r fe jezte b e t a n u l m á n y a i t E p e r j e s e n .

1900-ban a z e l e m i i s k o l á k á l i a m o s í t á s a u t á n a z ó v o d á t i s á t-v et t e a z á l l a m m i n d k é t ó v ó n ő v e l e g y ü t t .

A z ó v o d á b a n e g y ö n t e t ű m ű k ö d é s f o l y t é s s z é p c é l t é r t ü n k e lm i n d k e t t e n a m a g y a r o s í t á s t e r é n .

D a c á r a a n n a k , h o g y a z ó v o d a á l l a m i k e z e l é s b e n v o l t , D o b -s i n a v á r o s a a l e g n a g y o b b b ő k e z ű s é g g e l g o n d o s k o d o t t a z i n t é z e t é r ő l .1908-ban g y ö n y ö r ű é p ü l e t e t e m e l t e t e t t a régi h e l y e t t , a m e l y M a -gyarország l e g s z e b b é s l e g c é l s z e r ű b b e n b e r e n d e z e t t ó v o d á i k ö z ée m e l t e . É v e n t e a v á r o s j ó v o l t á b ó l gazdag k a r á c s o n y f a j u t o t t a gyér-



89

m e k e k részére, ú g y s z i n t é n k ü l ö n b ö z ő a l a p í t v á n y o k b ó l m e l e g r u h aé s c i p ő a s z e g é n y k i c s i k é k s z á m á r a a s z o k á s o s k a r á c s o n y f a ü n n e -p é l y k e r e t é b e n , m e l y valóságos k is vizsga v o l t a z a p r ó s á g o k szá-m á r a .

É v e n t e e g y s z e r a z e l e m i i s k o l á v a l k a p c s o l a t o s a n m a j á l i s s a lk e d v e s k e d t ü n k a g y e r m e k e k n e k é s a z o k s z ü l e i n e k .

A z ó v o d a ügyes-bajos d o l g a i t e l s ő s o r b a n a z e l e m i i s k o l aigazgatósága é s a g o n d n o k s á g i n t é z t e e l . F e l ü g y e l ő h ö l g y b i zot t-s á g i s m ű k ö d ö t t a g o n d n o k s á g m e l l e t t .

1913-ban a z Országos K i s d e d o v ó E g y e s ü l e t i t t tar tot ta szo-k á s o s v á n d o r g y ű l é s é t , h o l a v á r o s b ő k e z ű e n v e n d é g e l t e m e g é ss z ó r a k o z t a t t a a n e m z e t e s z e r é n y m u n k á s a i t . E z u t á n D o b s i n a v á -r o s á r ó l é s k i s d e d o v ó ü g y é t ő l h a n g z o t t a z ország.

A m i k e d v e s ó v o d á n k r a is végzetes lett 1914. év, a h á b o r ú .A h o l e d d i g m i n t e g y m a d á r s e r e g c s i c s e r g é s t ő l v o l t h a n g o s a h á -r o m t e r e m , o tt a k k o r h a r c t e r e t já r t , f á r a d t é s s e b e s ü l t k a t o n á k j a j -gatása h a l l a t s z o t t , a k i k e t a m i n d e n a n y a g i á l d o z a t r a kész v á r o s lá -tott e ! é l e l e m m e l . A l e l k e s h ö l g y k ö z ö n s é g pedig a z á p o l á s t v á l l a l t am a g á r a . 1917. őszén a m i n d e n é l e l e m b ő l k i f o g y o t t v á r o s b e z á r t aa k ó r h á z a t é s ó v o d á j á t m e g i n t e r e d e t i c é l j á n a k a d t a á t .

M ű k ö d é s ü n k e t k i t a r t ó s z o r g a l o m m a l f o l y t a t t u k 1 9 1 9 . m á r c i u sh a v á i g , a m i k o r a m e g s z á l l ó c s e h e k a t a n í t á s t a z egész f e l v i d é k e n

b e s z ü n t e t t é k .A d o b s i n a i ó v o d á b a n e l n é m u l t a m a g y a r s zó , ó v ó n ő i m á s h o l

k a p t a k e l h e l y e z é s t , a „ C s o n k a - M a g y a r o r s z á g " - b a n , N e m e s E l l aM i s k o l c o n , é n B u d a p e s t e n . É l e t ü n k l e g s z o m o r ú b b n a p j a v o l t , m i -k o r k i s n ö v e n d é k e i n k n e k b ú c s ú t m o n d t u n k é s a magyarság e k i ss z e n t é l y é t b e z á r t u k . L e ik ü n k b e n a z o n b a n m é g m o s t s e m a l u d t k i ahit , h o g y „ Lesz m é g s z ő l l ő , l á g y k e n y é r " é s e l h a g y o t t k e d v e s h e -l y ü n k ö n m é g f e l c s e n d ü l egyszer a m a g y a r n ó t a .



AKJS HARANGCSENG. ..

Szkalosné, Járossy Erzsébet.

(Meghalt 1027-ben.)

:,,

l

>í

T U r a l l j á t o k - e ? E z ü s t a h a n g j a , á l o m r a h í v ó , a s z o b á b a n b ö l c s ő t.** r e n g e t a. f e h é r c s i p k e f ő k ö t ő s „bábé" s c é r n a v é k o n y h a n g o nd a l o l j a a l t a t ó d a l á t : — „ S c h l a f e n g e h n , s c h l a f e n g e h n i s t d a s a l l e rbeste, F r ü h a u f s í e h n , f r ü h a u f s t e h n i s t d a s a l l e r s c h l e c h s t e . "

P á r n á r a h a j t j a f e j é t m i n d e n g y e r e k é s f é l i g é b r e n , f é l i g á l o m -b a n s z á l l a z é g f e l é a l e l k e a „ V a t e r u n s e r " s z á r n y a i n . H á r o m -negyed k i l e n c az óra, a kis harang á l o m r a h í v o g a t j a D o b s i n á t .

M i l y e n j ó i s l e n n e ú j r a g y e r m e k n e k l e n n i s o t t j á r n i a v i r á -g o s a b l a k ú k i s v á r o s b a n . M i l y e n j ó i s l e n n e , h a d é r c s i p e t t f e j ü n -k e t n e m n y o m n á m á s g o n d , c s a k a W e l t g e s c h i c h t e i j e s z t ő g ó tb e t ű i , m e l y e k j a j I s t e n e m , d e n e h e z e n i s s é t á l n a k b e a m o k á n yk is m a g y a r k o p o n y á k b a , k i k n e k h ű s é g e s p á s z t o r a : M e l c z e r B á c s ia n n y i jóságos r é s z v é t t e l t u d a k í n l ó d ó l e l k e k r e n é z n i .

M i l y e n jó l e n n e gyerekszívvel j á r n i az e r d ő n , a m e z ő n s mi-l y e n jó l e n n e n e m t u d n i s e m m i t a r r ó l a m i v a n , c s a k á l m o d n i a r -r ó l , a m i volt.

A k a r j á t o k - e ? A m ú l t b ó l v i s s z a h o z o m a k i s , e z ü s t h a n g ú á l o m -

h a r a n g o t s m e g k o n g a t o m . E l d a l o l o m n e k t e k a z e l s ő n é m e t d a l t ,m e l y e t a z e z e r r á n c o s b á b é t ó l t a n u l t a m : „ S c h l a f e n g e h n , s c h l a f e ng e h n i s t d a s a l l e r b e s t e " s á l m o d ó l e l k e t e k e l h o z o m h a z a . N e k t e kn y í l i k Dobsína ezer virága, a pisztrángos patak f e l é t e k s i e t és nemsír, m o s o l y o g , t i t e k e t v á r s z ü l ö a n y á t o k : D o b s i n a .

E m l é k e z t e k - e ? S z e p t e m b e r v a n é s a z á l l o m á s r ó l h o s s z ú r a -j o k b a n j ö n n e k a c s e r e g y e r e k e k . J ö n n e k a z a l f ö l d i k i s m a g y a r f i ú ks l á n y o k é s m i n d e n h á z b a n , a h o l v á r j á k ő k e t u t r a k é s z e n v a negy-egy d o b s i n a i d i á k . T ö b b n y i r e g i m n a z i s t a . M e n n e k , h o g y t a -n u l m á n y a i k a t f o l y t a s s á k , n e m g o n d n e k i k a z e l h e l y e z k e d é s , v á r j aő k e t a n y a i s z e r e te t , m i t n e m l e h e t p é n z e n k a p n i , csak cserébe.

V á r j a ő k e t p u h á r a v e t e tt á g y , u g y a n a k k o r a d o b s i n a i s z ü l ő i h á z -b a n i s p u h a á g y a t v e t n e k - c s e r é b e . H i s z e n m i n d e n jó f a l a t o t , s z e -r e t e t e t , d é d e l g e t é s t c s e r é b e a d n a k , c s e r é b e v e s z n e k .

S m e g i n d u l l a s s a n a m e t a m o r f ó z i s , egyre k ö n n y e b b l e s z ad e r - d i e - d a s és m o s o l y g ó s a b b , p i r o s a b b a kis m a g y a r g y e r e k k é p e ,



91

n e m l e h e t m á r e l a d n i , p e r e g a j a k á r ó l a n é m e t s z ó s b ü s z k é n á l lki a p a d e l é b e , h a M e l c z e r b á c s i k i m o n d j a a z t a z e l é r h e t e t l e n n e k

l á t s z ó s z ó t : — F r e i w í l l i g . Ó h , n e m fe le j tem e l s o h a . M i k o r a z elsőh o s s z ú l e c k é t l á t t a m , a z t h i t t e m Ö r ö k r e j t é l y m a r a d e l ő t t e m a világ-t ö r t é n e l e m csodavilága, m e r t n é m e t ü l e z t m e g t a n u l n i n e m l e h e t s o h a .M e n n y i k ö n n y b e , b i z t a t á s b a , a k a r a t e r ő b e k e r ü l t , m í g e l j u t o t t a mo d á i g , h o g y b ü s z k é n k i á l l h a t t a m a s z ü l e t e t t n é m e t e k k ö z é ö n k é n t :f r e i w i l l i g , m e r t t u d t a m végre a z egész h o s s z ú f e l a d a t o t , m e g é r t e t -t e m , s ő t m e g i s s z e r e t t e m . M í g i d e j u t o t t a m h ó t ó l v o l t a k f e h é r e k ad o b s i n a i h e g y e k .

T e g n a p v ol t , vagy t e g n a p e l ő t t t a l á n ? D o b s i n a i f i ú k t ó l v o l th a n g o s a r o z s n y ó i g i m n á z i u m s r o z s n y ó i c s e r e l á n y o k t ö r t é k k e -r é k b e a d e r - d i e - d a s t D o b s i n á n .

T e g n a p v ol t , vagy t e g n a p e l ő t t t a l á n ? M i k o r „ a b i m b ó százc s o d á t i g é r t " , — m i k o r r ü g y e z n i k e z d e t t a z első s z er e l em drágam á j u s f á j a — s e g y m á s s z e m é b e n l á t t a meg a t a v a s z t a b u l é n e rf i ú é s s z ő k e c o p f o s s z é p a l f ö l d i l á n y .

T e g n a p v o l t agy-e, h o g y ü n n e p e t ü l t é l , ragyogó drága m a -g y a r ü n n e p e t : K o s s u t h s z o b o r l e l e p l e z é s e v o l t s m i k o r K o s s u t hF e r e n c e g y ő s b u l é n e r c s a l á d ö r e g t a g j á v a l b e s z é l v e c s o d á l k o z o t ts z é p m a g y a r b e s z é d é n , b ü s z k e ö n é r z e t t e l m o n d t a a bácsi: m i n e mc s a k b e s z é l ü n k m a g y a r u l , h a n e m m a g y a r u l e r e z ü n k i s .

T e g n a p v o l t ugy-e? A z ó t a ü r e s e n m e r e d é g n e k a s z o b o r ta -l a p z a t a . A z ó t a e g y r e k e v e s e b b a m a g y a r szó D o b s i n á n ... de am a g y a r é r z é s m e g m a r a d t .

M e g m a r a d t a s í r v a v i g a d á s m a g y a r n ó t a h a n g j a i m e l l e t t , at o m b o l ó l e l k e s e d é s , h a n é h a , c s o d á r a m a g y a r szó c s e n d ü l m e g as z i n p a d o n .

M e g m a r a d t a k ö n n y , s i ra t n i a m ú l t s z á z g y ö n y ö r ű s é g é t s m i n th a m u a l a t t l a p p a n g ó p a r á z s , m e g m a r a d a j ö v ő b e n v e t e t t h i t.

M e g v i r r a d m é g v a l a h a !M e g v i r r a d még v a l a h a . . . h ú z z a a c i g á n y , sírva vigadó bu-

l é n e r e k a r c a t ű z b e n é g , boros p o h a r a k a r a n y s z í n é b e n el is h i s z i kt a l án ...

M e g v i r r a d m é g v a l a h a . . . l e k e r ü l r ó l u n k a z ö z v e g y i f á t y o lé s v i r á g n ő a s í r o k o n .

A d d i g v i r r a s z t a n a k t o v á b b . A d d i g . . . t o v á b b f á j a s z i v ü k ,m e r t g y e r m e k e i k a j k á r ó l e l l o p t á k a m a g y a r s z ó t . A d d i g g y á s z o l j á ka c s e r e g y e r e k e k e t , a k i k n e m j ö h e t n e k é s f á j ó s z í v v e l e n g e d i k ar o z s n y ó i tó t g i m n á z i u m b a a f i a i k a t .



92

M e g v i r r a d m é g v a l a h a . . . d e a d d i g a l t a s d e l e z ü s t c s e n g é s üá l o m h a r a n g , n e l á s s á k a z t a m i v a n , csak a z t . a m i v o l t .

A d d i g é r e z z é k , h o g y h a k i n y ú j t j á k f e l é d vágyón a k e z ü k , h ae l i n d u l n a k o t t h o n t k e r e s ő n h o z z á d , m e g t a l á l j á k a r é g i D o b s i n á t .

Á l o m r a h í v ó n c s e n g j k i s e z ü s t h a r a n g , c s e n g é s e d a r é g i , k e d -v e s a l ta tó nótá t ve r je k i : — „ S c h l a f e n g e h n , s c h l a f e n g e h n i s td a s t a l l e r beste..." S n e z ú g j o n addig c s e n g ő h a n g o d é b r e d ő r e ,m íg n.em v i r r a d m e g , n e z a v a r j a e l a z á l o m k é p e k e t , m ik o t t h o n th a z u d n a k , b o l d o g é le t e t , m e r t igaza v a n a z a l t a t ó d a l n a k : — „ F r ü ha u f s t e h n , f r ü h a u f s t e h n i s t d a s a l l e r s c h l e c h s t e . "

Á l m o d j a t o k m e s s z e k e r ü l t d o b s i n a i a k . Á l m o t o k l e g ye n s z é p ,m ú l t b a n é z ő á l o m s j ö j j ö n e l egyszer b o t d o g é b r e d é s t e k .

M e gv ir ra d m é g v a l a h a !



BUL£NER KIVÁLÓSÁGOK.I r t a : l&eismger Kőroly

" N / f i n t a z a r a n y o s m a r ó t i á l l . f ő g i m n á z i u m i g a z g a t ó j a 1914- ben a z t* • • "• az u t a s í t á s t k a p t a m , h o g y az i n t é z e t e l ső t a n é v i é r t e s í t ő j e s z á -m á r a í r jam m e g a város t ö r t é n et é t . K u t a t á s a im k ö z b en meglepe-téssel v e t t e m é s z r e , h o g y e n n e k a k i s v á r o s k á n a k h á r o m n a g y n e v űs z ü l ö t t j e i s v o l t , a k i k n e k m i n d e g y i k e a valóságos b e l s ő t i t k o s t a -n á c s o s i m é l t ó s á g o t , k e t t e n k ö z ü l ö k a S z e n t I s t v á n r e n d nagyke-r e sz t jé t n y e r t é k e l ; az e g y i k a l e g f ő b b í t é l ö s z é k t a n á c s e l n ö k e , a m á -

s ik n a g y v á r a d i p ü s p ö k , a h a r m a d i k egri érsek let t .I l y en n a g y n e v ű e m b e r e k k e l D o b s i n a n e m d i c s e k e d h e t i k , B u -

l é n e r s z á r m a z á s ú é r s e k m é g n e m vo l t , d o b s i n a i e m b e r m e l l é t aS z e n t I s t v á n r e n d n a g y k e r e s z t j e m é g n e m d í s z í t e t t e , d e valóságosb e l s ő t i t k o s t a n á c s o s s k e g y e l m e s ú r s e m a k a d t e d d i g a b u l é n e -r e k k ö z ö t t . A n n y i a z o n b a n b i z o n y o s , h o g y D o b s i n a a f ő i s k o l a i -e g y e t e m i k é p e s í t é s s e l b í r ó k , a k ö z é l e t m i n d e n á g á b a n s z e r e p l ő k ,a z i p a r é s k e r e s k e d e l e m t e r é n j e l e s k e d ö k o ly r a j á t b o c s á t o t t a k i an a g y v i l á g b a , a m e l y m i n d e n ü t t t i s z t e l e t e t , b e c s ü l e t e t s z e r z e t t a b u -l é n e r n é v n e k , ú g y , h o g y e t e k i n t e t b e n e g y e t l e n h a s o n l ó népességűváros s e m v e h e t n é f e l D o b s i n á v a l a v e r s e n y t .

A d o b s i n a i , h a t e h e t s é g e t f e d e z e t t f e l f i á b a n , i n k á b b a szá-j á t ó l v o n t a e i a f a l a t o t , d e i s k o l á z t a t t a a g y e r m e k é t . S o k a n a s a j á te r e j ü k b ő l k ü z d ö t t e k f e l m a g u k a t n e m egyszer igen s z é p p o l c r a .

A l e g t ö b b e n M a g y a r o r s z á g o n h e l y e z k e d t e k e l . D e n i n c s a v i -l á g n a k a z a része, a h o l b u l é n e r r e l n e t a l á l k o z n á n k . N a g y o n s o k a nA m e r i k á b a n k e r e s n e k b o l d o g u l á s u k s z á m á r a t a l a j t , s o k a n a Bal-k á n t v á l a s z to t t á k m á s o d i k h a z á j u k n a k , t ö b b e n E u r ó p a m á s orszá-g a i b a n f e j t e n e k k i h a s z n o s m u n k á l k o d á s t . D e vesse ő k e t b á r m e r r ea sors, s o h a s e m f e l e d k e z n e k m e g s z ü l ő f ö l d j ü k r ő l , a h o v á — h acsak t e h e t i k — s z í v e s e n t é r n e k vissza s a m e l y r e m i n d e n k o r a leg-n a g y o b b s z e r e te t te l g o n d o l n a k .

E m e l l e t t a s z i n t e v é g t e l e n nagy széíszóródás m e l l e t t l e h e -te t l e n t e l j e s k é p e t a d n i a b u l é n e r k i v á l ó s á g o k n a k . S o k a n l e s z n e k ,a k i k h i á b a k e r e s i k m a j d n e v ü k e t e k i s é r t e k e z é s b e n , l e g y e n e k a z o n -b a n m e g g y ő z ő d v e , r ó l a , h o g y e n n e k o k a k i z á r ó l a g a z e m l í t e t t k ő -



94

r ü l m é n y b e n r e j l i k . K e g y e l e t t e l s o r o l o m f e l a z o k n e v é t , a k i k b á rö r ö k á l m u k a t a l u s s z á k m á r , b ü s z k e s é g e i m a r a d n a k m i n d e n k o r av á r o s k á n k n a k . F ő l e g a z t a c é l t t a r t j u k s z e m e l ő t t , hogy a z o k n a ká l l í t s u n k e c i k k k e r e t é b e n m a r a d a n d ó e m l é k e t , a k i k a m o s t a n in e m z e d é k é r d e k k ö r é b e e s n e k s a k i k r e ez a n e m z e d é k b ü s z k e ön-t u d a t t a l t e k i n t .

B u l é n e r n e k n e m c s a k a z t vesszük, a k i d o b s i n a í s z ü l e t é s ű , d em i n d e n k i t , a k i a n n a k t a r t j a m a g á t a k á r s z á r m a z á s a r é v é n , a k á razon a j o g c í m e n , hogy D o b s i n á n j á r t iskolába, a k á r a z é r t , hogye g y é b k é n t is h o s s z a b b ideig v o l t e k i e s város l a k ó j a .

E c c l e s i a p r a e c e d i t .D o b s i n á n a k h á r o m evang. l e l k é s z e i s v i s e l t e a s z u p e r i n t e n -

d e n s i m é l t ó s á g o t : M á d a y K á r o l y , P á k h M i h á l y é s C z é k u s I s t v á n .Máday K á r o l y 1863-tól v o l t e v a n g . l e l k é s z D o b s i n á n s u g y a n i t t i sh a l t m e g 1870-ben. Pákh M i h á l y D o b s i n á n s z ü l e t e t t 1795-ben su g y a n i t t h a l t m e g 1858-ban. F ia P a k l i A l b e r t a h í r e s h u m a n i s t aé s n é p i e s í r ó , a V a s á r n a p i Ú j s á g m e g a l a p í t ó j a s z i n t é n t e o l ó g i á tv é g z e t t . Czékus I s t v á n m i n t s z u p e r i n t e n d e n s h a l t m e g 1890-benR o z s n y ó n .

Szlávik M á t y á s d r . a z e p e r j e s i ő s i c o l l é g i u m t e o l . f a k u l t á s á -n a k n y u g a l m a z o t t r e n d e s t a n á r a 1860-ban s z ü l e t e t t . A g i m n á z i u m o tR o z s n y ó n , t e o l ó g i a i t a n u l m á n y a i t E p e r j e s e n v é g e z t e , m a j d h á r o mé v e t t ö l t ö t t a h a l l e i e g y e t e m e n , a h o l t u d o r i o k l e v e l e t s z e r z e t t . 34évig v o l t t eo l . t a n á r , m i k ö z b e n s z é l e s k ö r ű i r o d a l m i mukásságot fe j-

t e t t k i . Tanári é s n e v e l ő i m u n k á s s á g á n a k f é n y p o n t j a a r ra a z i d ő r ee s i k , a m i k o r a z e p e r j e s i t e o l . o t t h o n f e l ü g y e l ö t a n á r i t i s z t s é g e t v i-s e l t e , s z á z á v a l n e v e l v é n a l e l k é s z e k e t a m a g y a r o r s z á g i evang. egy-h á z s z á m á r a . 33-szor v o l t é r e t t s é g i k o r m á n y k é p v i s e l ő . A l e g l e l k e -sebb b u l é n e r , a k i m i n d e n s z ü n i d ő t s z ü l ő f ö l d j é n t ö l t ö t t s m o s t Buda-p e s t e n á p o l j a a d o b s i n a i a l c k ö z ö t t a z e g y ü v é t a r t o z á s , a s z ü l ő f ö l d -h ö z v a l ó ragaszkodás é r z e t é t . N é h a i Csiskó J á n o s K a s s á n v o l t é v .l e l k és z . Weisz A n t a l , a k i m o s t a j ó l m e g é r d e m e l t n y u g a l m a t é l v e z i ,e g y e m b e r ö l t ö n v o l t a d o b s i n a i a k c k e s s z a v ú evang. l e l k és z e , a90-es é v e k e l e j é n e l h u n y t Zundl K á r o l l y a l e g y üt t, a k i n e k u t ó d aPoputh G y ő z ő m o s t N á d u d v a r o n v a n n y u g a l o m b a . K o r t á r s a n é h a i

Szuszát A n t a l p l é b á n o s e l i s m e r t í r ó ( f ő b b m ü v e i : A p o l o g e t h i k a ;E l ő k é s z ü l e t e k a nagy n a p o k r a ; A nagy m ű v é s z e t — g y e r m e k n e -velés) v o l t . Posch G u s z t á v D o b s i n a j e l e n l e g i l e l k é s z e . M r á z P á lE t r e f a l v á n e v a n g é l i k u s , i f j . Szombathy L á s z l ó M e z ő k ö v e s d e n r e f o r -m á t u s l e l k é s z .



95

A t a n ü g y t e r é n L ux K á l m á n d r . v e z e t , a k i 1880-ban s z ü l e -t e t t . K ö z é p i s k o l a i t a n u l m á n y a i t R o z s n y ó n és Besztercebányán, am ű e g y e t e m e t B u d a p e s t e n végezte. T a n u l m á n y a i v é g e z t é v e l a v a j d a -h u n y a d i v á r é p í t é s v e z e t ő j e l e t t , m a j d a M ű e m l é k e k orsz. B i z o t t s á -

gának építésze. Sikeresen v e t t részt több m ű v é s z i t e r v p á l y á z a t o n ,

S z l á v i k M á t y á s d r .

így a R á k ó c z i s í r e m l é k t e r v p á l y á z a tá n a z első d i j a t n yer te. 1913-bana k i r á l y a F e r e n c J ó z s e f r e n d l o v a g k e r e s z t j é v e l t ü n t e t t e k i ; e g yé v v e l később a m ű s z a k i d o k t o r i c í m e t s z e r e z t e meg s ö v o l t ha-z á n k b a n a 3-ik é p í t é s z m é r n ö k , a k i e c i m e t e l n y e r t e . 1 9 1 8 - b a n m ű -



96

egyetemi m a g á n t a n á r l e t t . A Magy. T u d . A k a d . a r c h , b i z o t t s á g á -

n a k tagja, f ő t i t k á r a a Magyar K é p z ő m ű v é s z e k e g y e s ü l e t é n e k s a l -e l n ö k e e z e g y e s ü l e t é p i t ő m ü v é s z i s z a k o s z t á l y á n a k . A „ b u d a i k i r .p a l o t á r ó l M á t y á s korában" c í m ű m ü v e d i s z k ö t é s b e n magyar é s o l a s zn y e l v e n j e l e n t m e g . A X V . s z á z a d b e l i v á r p a l o t á n a k r e k o n s t r u k í i ó sk í s ér l e t é t , — egyik l e g é r d e k e s e b b és legszebb m ű v é t , — e m l é k -k ö n y v ü n k m ű m e l l é k l e t é n l á t h a t j u k . E z e n k í v ü l nagy i r o d a l m i m ű -k ö d é s t i s f e j t k i . Számos m o n u m e n t á l i s é p ü l e t b e n n e t i s z t e l i m e s -t e r é t . M é g sokat v á r h a t u n k t ő l e .

Melczer G u s z t á v dr. e g y e t e m i m a g á n t a n á r k o r á n sírba s z á l l t .D r . Lipták Pál a t u d . e g y e t e m g y ó g y s z e r t a n i t a n s z é k é n a d j u n k t u s .N é h a i Rath A r n o l d , év. f ő g y m n . t a n á r B u d a p e s t e n a K . M .T e r m é s z e t t u d o m á n y i T á r s u l a t n a k é v e k e n á t k ö n y v t á r n o k a . L ux G y u l a

a b u d a p e s t i p o l g á r i s k o l a i t a n á r k é p z ő f ő i s k o l a r e n d e s t a n á r a ,Wiesinger K á r o l y a balassagyarmati á l l . f ő g i m n á z i u m i g a z g a t ó j a ,14-szer v o l t eddig é r e t t s é g i k o r m á n y k é p v i s e l ő . N é h a i Szoyka G y u l aa d e b r e c e n i f e l s ő k e r e s k e d e l m i i s k o l a i g a z g a t ó j a v o l t . Oömory

Krausz Sándor az iglói t a n í t ó k é p z ő igazgatója B u d a p e s t e n él n y u -g a l o m b a n . N é h a i Eltscher S i m o n n y í r e g y h á z i evang., n é h a i Kubi-

c s e f c A l b e r t d r . b u d a p e s t i át ! . , n é h a i Spangel R e z s ő c e g l é d i á l l . f ő -g i m n á z i u m i t a n á r v o l t . Schwirián J ó z s e f a s z e k s z á r d i , d r . Lipták

J á n o s k é s m á r k i , Moldoványi (Mráz) G u s z t á v d r . b u d a p e s t i V I. k é r ,á l l . , Kameniczky A n d r á s a b é k é s i r e f . f ő g i m n á z i u m , Horváth A d o l fa szegedi, Becht J ó z s e f a m i s k o l c i t a n í t ó k é p z ő t a n á r a . Gál J ó z s e fd e b r e c e n i , Jakab J ó z s e f k ö r m e n d i polg. i s k . igazgató. N é h a i Klein

S a m u a dobsinai p o l g á r i s k o l a i g a z g a t ó j a é s e l i s m e r t b u l é n e r k ö l t őv o l t . Nagy G u s z t á v T o k a j b a n , Rachl János Békéscsabán, Pákh

K á r o l y Sarkadon, Rachl M i h á l y S á r v á r o t t , Szombathy L á s z l ó Izsá-k o n , Sztankovics K á r o l y , a k i m i n t ú j s á g í r ó i s j e l e s n e v e t s z e r z e t t ,„ D o b s i n a é s V i d é k é " - n e k v o l t f ő s z e r k e s z t ő j e , M i s k o l c o n , Bakos

K á l m á n Ú j p e s t e n , Zsebők János a k i v á l ó i l l u s z t r á t o r B u d a p e s t e n ,Uherkovics Á g o s t K i s p e s t e n , Stubner S i m o n D o b s i n á n p o l g á r i s k o l a iigazgató, i l l . t a n á r . i d . Haíasy J e n ő polgárisk. i g a z g a t ó D o b s i n á né l v e z i a n y u g a l m a t , s z i n t ú g y Fű - v E r z s é b e t é s Fábry V i l m a polg.

i s l c . t a n á r n ő k i s . L ux G u s z t á v , ^arthomoleidesz M a r g i t é s Ráth

E m í l i a a p u t n o k i p o l g á r i s k . t a n á r a i . Sztankovics K á r o l y n é Jaeger

V i l m a polg. i s k . t a n á r n ő M i s k o l c o n , Lux. M i h á l y S z o ln o k o n , L uxB é l a K ö r m e n d e n t e l j e s í t s z o l g á l a t o t , Hanvai E d e polg. i sk. igazgatóP o z s o n y b a n , Ujházy J á n o s a z ú j p e s t i , Pocsubay J á n o s a békés-c s a b a i poK i s k . t a n á r a . A d o b s i n a i k i v á l ó e l e m i i sk o l a k é p z e t t



m&g

frg3 5

*fő

0

ft í?B

r !?S ;S f »S. H• f

ft

•ö

fl



97

D a n i t ó l k a r á b ó l k e g y e l e t t e l e m l é k s z ü n k m e g n é h a i Ulreich J á n o s r ó l ,a d é l c e g t ü z o l f ó f ő p a r a n c s n o k r ó l , n é h a i Wiesínger K á r o l y r ó l , a k i av i d é k i l a p o k b a a c i k k e k sz á z a i t ir ta , a m e l y e k k ö z ü l s o k a t a f ő v á -rosi l a p o k i s á t v e t t e k , n é h a i Nagy A l b e r t r ő l , a k i v á l ó zeneszerző-r ő l , n é h a i Becht J ó z s e f é s Kubicsek K á r o l y r ó l , a z e l i s m e r t e g y h á z iz e n e s z e r z ő i r ő l é s a jóságos n é h a i Melczzr E d é r ő l . Spangel M i h á l y ,Schrancz S z i l á r d é s Nemes G é z a D o b s i n á n é l n e k n y u g a l o m b a n ,Síró J á n o s H o s s z ú s z ó n t e l j e s í t s z o l g á l a t o t , Ráth L a u r a é s Láng

L a u r a pedig D o b s i n án é l n e k n y u g a l o m b a n . Ráth G i z e l l a t e s t n e v e -l é s i t a n á r n ő M i s k o l c z o n .

L ux J á n o s H e n c z k ó n , Hankó J á n o s M e g y e s e g y l i á z o n , Gál J á -n o s K i s b á n y á n , Götnöry S a m u S z e p é s b é l á n , Kass S á n d o r D o b s i -n á n , Eltscher K á r o l y é s Eltscher E d e R u d a b á n y á u , Rozlozsnik J e n őG ö m ö r r á k o s o n , Waüentiny E n d r e Z s e l y k e n , Szombathy B é l a Tisza-

c s e g é n , Kirschner A n n a B á n f a l v á n , Huszthyné R á t h L e n k e M i s k o l -c o n , Peíszerle B o r i s k a H a l m a j o n e l e m i i s k o l a i t a n í t ó , i l l e t ő l e g o k -l e v e l e s t a n í t ó n ő .

N é h a i Fabry J á n o s a magyar o v ó e g y e s ö l e t a l e l n ö k e , é v t i z e -d e n á t v o l t v e z e t ő j e a d o b s i n a i k i s d e d o v ó n a k , a z ország első i l y -n e m ü i n t é z e t é n e k . Jaeger E m í l i a B u d a p e s t e n , Neims E l l a M i s k o l -c o n v e z e t ő ó v ó n ő , Liposits J á n o s n é , Ráth L a u r a ó v ó n ő v o l t Tata-b á n y á n .

D o b s i n a t u l a j d o n k é p e n b á n y a v á r o s e r d ő k k e l k o s z o r ú z v a ,így n e m c s o d á l h a t ó , h o g y a k ö z é p i s k o l á t v é g z e t t e k n a g y o b b r é s z ea b á n y á s z a t i é s e r d é s z e t i f ő i s k o l á t k e r e s t e f e l . E g y magyar város-

b ó l s e m v o l t s o h a a n n y i d i á k S e l m e c z b á n y á n e g y ü t t , m i n t D o s i n á -ró l . E t é r e n l e g t ö b b r e n é h a i Síempel G y u l a v i t t e , b á n y a k a p i t á n yl e t t B e s z t e r c z e b á n y á n , Weisz K á r o l y b á n y a k a p i t á n y v o l t E r d é l y b e n ,j e l e n l e g b á n y a f ö t a n á c s o s B u d a p e s te n , Róíh. T e o f i l n y . b á n y a f e l ü -g y e l ö H ó d m e z ő v á s á r h e l y e n é l , n é h a i J ex S i m o n bányaigazgaíó v o l tT a t a b á n y á n , n é h a i Raffinyi J e n ő a j é g b a r l a n g e g y i k f e l f e d e z ő j e , a k ik é s ő b b a b á n y a t a n á c s o s i c í m e t k a p t a , b á n y a i g a z g a t ó v o l t D o b s i n á n ,u t ó d a l e t t Fábry A n d o r . Benedikty K á l m á n n y ű g . b á n y a i g a z -gató u g y a n o t t .

I r o d a l m i m u n k á i ré v én e j e le n k o r l e g is m e r t e b b b á n y a m é r n ö k eRozlozsnik Pál , k i 1880-ban s z ü l e t e t t s j e l e n l e g a m . k i r . f ö l d t a n i

i n té z e t f ö g e o l ó g u s a . É v t i z e d e s f ö l d t a n i t a n u l m á n y a i v a l g a z d a g í t o t t aa s z a k i r o d a l m a t . L e g k i v á l ó b b m u n k á i k ö z é t a r t o z n a k : „ B e v e z e t é s aN u m m u l i n á k é s A s s i l i n á k t a n u l m á n y o z á s á b a . " „ N u m m u l i n á k M a -gyarország ó h a r m a d k o r i r é t e g e i b ő l . " „ A z esztergomvidéki s z é n t e r ü l e t



98

b á n y a - f ö l d t a n i v i s z o n y a i " s számos a „ F ö l d t a n i S z e m l e és K ö z -l ö n y " - b e n m e g j e l e n t t u d o m á n y o s c i k k e i , m e l y e k t ö b b v i lá g n y e l v e nj e l e n n e k meg. M i n t á z e o c é n korszak kiváló s alapos i s m e r ő j e , tudo-

m á n y o s munkássága e l i s m e r é s é ü l a Magyar T u d o m á n y o s A k a d é m i al e v e l e z ő t a g j á n a k t e t t m e g v á l a s z t v a .

B á n y a m é r n ö k ö k t o v á b b á : Raffinyi A l a d á r Ö t ö s b á n y á n , Span-gel E r n ő A r a n y i d á n , Rozlozsnik A n d r á s A r g e n t i n i á b a n , Horváth

Sándor és Rozlozsnik S á n d o r R o z s n y ó n , Heutschy K á l m á n Péters-w a l d o n , Csiskó E m i l V a r e s , Rozlozsnik Á r m i n D o b s i n á n , Roz-lozsnik Dezső és Pocsubay János S o p r o n b a n , Csiskó J a k a b R u t t k á n ,Piovarcsy J e n ő Z a k á r f a l u n , n é h a i Kreutzer L a j o s T a t a b á n y á n , n é h a iHarencsár J á n o s D o b s i n á n , n é h a i Rusznyák S á m u e l b á n y a g o n d n o kv o l t B a r c i k á n , Szoyka V i k t o r b á n y a t i s z t v i s e l ő T a t a b á n y á n , KaiserM i k s a b á n y a t i s z t v i s e í ö D o b s i n á n . Gömőry M i k s a k o h ó m é r n ö k Duis-

b u r g b a n .E r d é s z m é r n ö k ö k : n é h a i Szoyka G y u l a e r d ő m e s t e r D o b s i n á n ,

n é h a i Szoyka Sándor erdőmester G a r a m i o n , Keilner V i k t o r Dobsaié-n a k v o l t e r d o m e s t e r e , Pelszerle P á l n y ű g . e r d ö t a n á c s o s H a ! m á j o n ,Vassányi ( N i k i ) M i h á l y e r d ő t a n á c s o s B ő d o k o n , Krausz J á n o s é sSzoyka K o r n é l M u r á n y b a n , Peiszerle J ó z s e f H o m o n n á n , Remenyik

G u s z t á v A p a t i n b a n , Antony K a r o l y C s e r é p f a l u n , Köhler B é l a Besz-t e r c é n , volt e r d ö t a n á c s o s , L ux János J o l s v á n , n é h a i Nemes G é z aD o b s i n á n , Sztankovics G é z a D i ó s g y ő r ö t t é s Lipták S i m o n L u c s i v -n á n , n h . Ráth K á r o l y e r d é s z h a l l g a t ó .

Egyébb m é r n ö k i p á l y á r a l é p t e k : n é h a i Ráth. G u s z t á v B u d a -

p e s t , n é h a i Szoyka L a j o s P o z s o n y , n é h a i Harmaíha G u s z t á v B u d a -p e s t , Harmatha J á n o s S z e p e s v á r a l j a , Harmatha J ó z s e f B e r l i n , Wie-singer A l f o n z B a s e l , Tóth F e r e n c A t h é n , Burger A n d r á s , Krausz

J ó z s e f , Csuchran J ó z s e f , Dinda E r n ő és Láng E l e m é r B u d a p e s t ,Klein P á l G r é n o b l e , Stempet S a m u D o b s i n á n .

S z í v e s e n m e n t e k a d o b s i n a i f i ú i t orvosi p á l y á r a i s . Szontagh

Á b r a h á m (1830-1902) a z o r v o s i e g y e t e m e t B é c s b e n v é g e z t e ; j e l e s ho-m e o p a t a o r v o s . Adriányi János dr. D o b s i n a f ő o r v o s a v o l t , Wiesin-ger Frigyes dr. v o l t e g y e t e m i e l s ő t a n á r s e g é d , a k o r o n á s a r a n y ér-d e m k e r e s z t t u l a j d o n o s a , a F e r e n c J ó z s e f r e n d l o v a g j a , j e l e n l e g f ő -o r v e s é s n e v e s nőgyógyász B u d a p e s t e n , n é h a i Fábry Á r p á d d r .

Rudabánya, n é h a i Köhler S i m o n é s n é h a i Keilner V i k t o r d r . D o b -sina város főorvosa v o l t , n é h a i Meskó M i k l ó s dr. G ö m ö r v á r m e g y ef ő o r v o s a v o l t , n c l i a i Schwirián J á n o s d r . D o b s i n á n v o l t o r v o s , Gö-

möry K á l m á n d r . n y ű g . t á b o r n o k o r v o s d o b s i n a i s z á r m a z á s ú , i f j .



99

Schwirián J á n o s dr. G a r a d n á n o r v o s , Klauszmann V i k t o r dr. k ó r -h á z i g a z g a t ó G y ö n y g y ö s ö n , Csolsch G y u l a d r . H ó d m e z ő v á s á r h e l y e n ,Altstock A r t h u r dr. D o b s i n á n o r v o s , Balázsy D e z s ő dr. és Balázsy

A n d o r dr. K a s s á n , Breuer S á n d o r dr. G ö l n i c b á n y á n , Gömöry S á n -d o r d r . N e w - Y o r k b a n , Poputh T i h a m é r d r . B u d a p e s t e n , Kass A n -drás dr. C s e t n e k e n , Dirner L a j o s dr., Uherkovich G é z a dr. és Liska

J e n ő d r . B u d a p e s t e n orvos.Szoyka G u s z t á v B u d a p e s t e n , Szoyka J ó z s e f B a j á n v o l t á l l a t -

o r v o s . Barna L á s z l ó M i s k o l c o n , Remenyik L a j o s Hagykosztolány-b a n , G ö m ö r y J á n o s C s o n g r á d o n gyógyszerész.

K a t o n a i p á l y á r a l é p t e k : Schlesmger A n d r á s g á r d a k a p i t á n y v o l tB é c s b e n , Gömöry L á s z l ó c s e n d ő r a l e z r e d e s A l s ó s a j ó n , Cslskó M i k -l ó s e z r e d e s B u d a p e s t , Gömöry Á r p á d a l e z r e d e s M i s k o l c , Simon

K á r o l y a l e z r e d e s , — d o b s i n a i d e á k —, Gömöry R e z s ő ő r n a g y S z e n t -g o t t h á r d o n , Antony O l i v é r ő r n a g y é s v i t é z Magyarossy ( M e r k o v i c s )

S á n d o r ő r n a g y B u d a p e s t e n , v i t é z Lemberkovics A l a j o s százados,a k i t ö b b évig j á r t D o b s i n á n i s k o l á b a é s a z e l l e n f o r r a d a l o m i d e j é nv é r t a n ú h a l á l t h a l t , Láng Z o l t á n százados S z o l n o k o n , Gömöry E l e -m é r h u s z á r s z á z a d o s K e c s k e m é t , v i t é z Vassányi G y u l a s z á z a d o sB u d a p e s t e n , a k o r á n e l h u n y t Nickl Z o l t á n f ő h a d n a g y és Fischer

K á l m á n f ő h a d n a g y , Poputh V i k t o r f ő h a d n a g y B u d a p e s t e n , Hanzély

P á l f ő h a d n a g y , a k i s i k e r e s é l e t m e n t é s k ö z b e n S z o l n o k o n h a l á l á tl e l t e a h u l l á m o k b a n , Wlachovszky A n d r á s h a d n a g y , ( f i a t a l o n h ő s ih a l á l t h a l t ,) Poputh Á r p á d hadnagy B u d a p e s t e n , Dinda Dezső h a d -n a g y ( m e g h a l t , ) Ráth G u s z t á v t e n g e r é s z t i s z t v o l t , j e l e n l e g C u b as z i g e t é n é l .

A m ű v é s z i p á l y á n e l ő k e l ő n e v e t s z e r e z t e k Fehér K a m i i iá s z í n -m ű v é s z n ő B e r l i n b e n , Basilidesz M á r i a a m . k i r . O p e r a h á z tagja.a k i t ö b b é v i g j á r t D o b s i n á n i s k o l á b a , Fadrusz J á n o s n é a v i l á g h í r űs z o b r á s z m ű v é s z ö z v e g y e , m a g a i s e l i s m e r t f e s t ő m ű v é s z n ő , Antony

J á n o s h e g e d ű m ű v é s z K r i s z t i á n s u n d b a n , d r , G a l l i n a F r i g y e s n é Gömöry

V i l m a a N e m z e t i S z í n h á z tagja, Uh&rkovics Á g o s t é s Ujházy J á n o sf e s t ő m ű v é s z e k B u d a p e s t e n , i f j . Halasy J e n ő é s Sárkány K á l m á nf e s t ő m ű v é s z e k D o b s i n á n , Antony K á r o l y z e n e m ű v é s z Budapesten,Kass A n d r á s i p a r m ű v é s z D o b s i n á n , ( m e g h a l t ) é s Fábry P á l é p í t ő -i p a r m ű v é s z B u d a p e s t e n .

A z í r ó k s o r á b ó l Remenyik S á n d o r (Végvári) K o l o z s v á r v á l ikk i , m i g a m á r r é g e n e l h a l t Mikalik J ó z s e f r o z n y ó i k ö z j e g y z ő m i n t

t ö r t é n e t í r ó s z e r z e t t h í r n e v e t . F ő b b m ű v e i : „ D o b s i n a város t ö r t é -n e t e , " „ A d o b s i n a i b á n y a - é s v a s i p a r , " „ D o b s i n a e r d ő g a z d a s á g a , "„ K i s v á r o s i é l e t , " „ A g ö m ö r i evang. esperesség t ö r t é n e t e . "



100

D o b s i n á n bíróság n i n c s , a m á s városban székelő b í r ó s á g n á lpedig csak nagy r i t k á n k e r e s i a b u l é n e r — aki igazán nem per-

l e k e d ő t e r m é s z e t — a z i g a z á t . A b i r ó , ü g y v é d f o g a l m a ú g y s z ó l v á ni s m e r e t l e n e l ő t t e , t a l á n e z a z o k a a n n a k , hogy legalább r é g e b b e nn e m i g e n k e r e s t é k f e l a b u l é n e r e k a jogi pályát. Jogi t a n u l m á n y o -k a t v é g z e t t n é h a i Szontágh P á l (1821-1911.) 1846-ban m e g y e it á b l a b í r ó , k é s ő b b o r s z á g g y ű l é s i k é p v i s e l ő l e t t . A c s e t n e k i e g y h á zf e l ü g y e l ő j e é s a g ö m ö r i esperesség i n s p e c t o r a v o l t . N é h a i Szontágh

B o l d i z s á r v á r o s i t a n á c s n o k v o l t D o b s i n á n .Sztehlo K o r n é l s z ü l e t e tt D o b s i n á n 1847-ben. A t y j a S z t e h l o

A n d r á s d o b s i n a i e v a n g . l e l k é s z v o l t . I f j ú é l e t é n e k n y a r a i t D o b s i -n á n n a g y a n y j a özv. S á r k á n y n é s z ü l . G ö m ö r y Z s u z s a n n a h á z á n á lt ö l t ö t t e é s o t t s z í v t a magába a z t a sze r e te te t , a m e l y e t s z ü l ő v á r o s a ,m i n t i g a z i o t t h o n a i r á n t érzett.

H í r n e v e s ügyvéd l e t t , m i n t házasságjo^ász k i v á l ó s z a k t e k i n -t é l y . S z t e h l o a z e v a n g é l i k u s e g y h á z t e r é n i s j e l e n t é k e n y m ű k ö d é s tf e j t e t t k i . H o s s z ú é v e k e n á t f e l ü g y e l ő j e v o l t a b u d a i e g y h á z n a k ,j e g y z ő j e a b u d a p e s t i e s p e r e s s é g n e k és e g y e t e m e s e g y h á z n a k és en-n e k f ő ü g y é s z e 27 é v e n át. A p r o t e s t á n s e g y h á z k ö r ü l s z e r z e t t é r -d e m e i é r t 1908-ban a m . k i r . u d v a r i t a n á c s o s i c í m m e l le t t k i t ü n -t e t v e . V a l l á s e r k ö l c s r e v o n a t k o z ó é s h á z a s s á g j o g i n a g y i r o d a l m it e v é k e n y s é g e t f e j t e t t k i . É r d e k e s m u n k á j a a S z t e h l o c s a l á d t ö r t é -n et é t , d e e g y s z e r s m i n d e v a n g . k u l t ú r t ö r t é n e t i a d a t o k a t i s tar tal-m a z ó „240 e s z t e n d ő a z e g y h á z s z o l g á l a t á b a n " c í m ű m u n k a .

D o b s i n a i s z á r m a z á s ú v o l t d r . Gömöry M i k l ó s z ü r i c h i ü g y -

v é d , k i m i n t a l e z r e d e s a s c h w e i z i h a d s e r e g s z e r v e z ő j e v o l t , m e g h a l tZ ü r i c h b e n .N é h a i M es kó S a m u , n é h a i Gömöry P á l é s n é l i a i Szontágh B é l a

m i n t p o l g á r m e s t e r e k s z e re z t e k é r d e m e k e t a város f e j l ő d é s e k ö r ü l .D o b s i n a e z i d e i g u t o l s ó m a g y a r p o l g á r m e s t e r e Langhoffer L á s z l ó d r .m o s t ü g y v é d R o z s n y ó n . Borbély Maczky E m i l b o r s o d i f ő i s p á nD o b s i n á n v o l t n é m e t s z ó n . Fischer F r i g y e s d r . t ö r v é n y s z é k i b i r óB u d a p e s t e n , n é h a i Gömöry K á r o l y p ó s t a f ö t a n á c s o s v o l t u g y a n o t t .A k o r á n e l h a l t Rozlozsnik S a m u é s n é h a i M eg a A n d r á s , a j é g b a r -l a n g e g y i k f e l f e d e z ő j e , D o b s i n a város t a n á c s o s a i v o l t a k , Gömöry

A l b e r t d r . s z é k e s f ő v á r o s i f ő j e g y z ő , Meskó B a r n a d r . á r v a s z é k i ü l -n ö k é s i r ó M i s k o l c o n , n é h a i Nickl G y u l a D o b s i n a f ő j e g y z ő j e v o l t ,Nickl G á b o r d r . ü g y v é d J o l s v á n , Nickl J á n o s d r . t ö r v é n y s z é k i t i t -k á r M i s k o l c o n , Szontágh S á n d o r dr . a R i m á m u r á n y r.-í. i g a z g a t ó j aB u d a p e s t e n , G'Jmöry B a r n a é s Sárkány A l f r é d d r . b u d a p e s t i m i n .



10 1

t i s z t v i s e l ő , Sárkány O s z k á r d r . u g y a n o t t m i n i s z t e r i t i tk á r , Szoyka

K á l m á n d r . á l l a m r e n d ő r s é g i k a p i t á n y B á n r é v é n , Sárkány K á l m á nd r . s z á m v e v ő D o b s i n á n , n é h a i Burger J ó z s e f r e n d ő r f o g a l m a z ó v o l tD o b s i n á n é s B u d a p e s t e n , Rozlozsnik M i k l ó s p . ü . f o g a l m a z ó H e v e s e n ,

Kárpáthy B é l a t ö r v é n y s z é k i b í r ó Gy ő rö t t , Fleischer G u s z t á v d r ,ü g y v é d B u d a p e s t e n , Krausz G y u l a á l l a m r e n d ő r s é g i f ő f e l ü g y e l ő B u -d a p e s t e n , Lehotzky K á r o l y d r . f ő j e g y z ő V á m o s m i k o l á n , Ráth Zol-t á n d r . v m . á r v a s z é k i ü l n ö k B u d a p e s t e n . I d e s o r o l h a t j u k m é g n é h a iCsiskó J á n o s é s n é h a i Láng G u s z t á v d o b s i n a i r e n d ő r f ő k a p i t á n y o -k a t , (a z u t ó b b i a j é g b a r l a n g e g y i k f e l f e d e z ő j e . ) Kaiser K á r o l y m o -n o r i é s Gál J ó z s e f p ö s t y é n i f ő j e g y z ő k e t .

V a s u t a s o k : Demeter L á s z l ó n y . M á v . f e l ü g y e l ő G y o m r o n ,Kirschner A n d r á s a K s o d . h e l y . f o r g . f ő n ö k e B u d a p e s t e n , Spangel

V i k t o r h i v a t a l n o k F e l e d e n , Kreutzer L a j o s M á v . f ö e l l e n ő r é s Csolsch

M i k ; a M á v . f ő f e l ü g y e l ő M i s k o l c o n , Dinda Á r p á d k a r á n s e b e s i á l l ó -

m á s f ö n ö k , Nikházy V i k t o r M á v . e l l e n ő r Ó z d o n , Szoyka S á n d o r n y .M á v . f ő f e l ü g y e l ő H a t v a n b a n , Szoyka B é l a M á v . f e l ü g y e l ő D e b r e -c e n b e n , Szontágh M a n ó á l l o m á s f ő n ö k D o b s i n á n , ( m e g h a l t ) Kár-páthy A n t a l f ő t i s z t v i s e l ö R o z s n y ó n , Pour R e z s ő M á v , f ö e l l e n ő rD o b s i n á n , ( m e g h a l t ) Kiszely Á r p á d m ü h e l y f ö n ö k S z a t m á r o n é s Gö-

möry L a j o s p ó s t a f ő e l l e n ö r B u d a p e s t .A közgazdasági é l e t t e r é n h e l y e z k e d t e k e l : Adriányi K o r n é l

t a k a r é k p é n z t á r i i g a z g a t ó H a j d ú b ö s z ö r m é n y b e n , Balás K á r o l y k ö z -v á g ó h í d i igazgató S z e g e d e n , Fischer J á n o s b u d a p e s t i v í z v e z e t é k im ű v e z e t ő , Fischer A n d r á s gyáros B u d a p e s t e n , Gömöry S á n d o r ,Krausz G y u l a é s Krausz G u s z t á v b u d a p e s t i n a g y k e r e s k e d ő k , Ku-

bicsek K á r o l y a z A d r i af ő t i s z t v i s e l ő j e

F i ú m é b a n ,Szoyka

S á n d o r ab u d a p e s t i G a n z g y á r e l s ő k o n s t r u k t e u r j e , L ux L a j o s k a s s a i g á z -g y á r i igazgató, Nehrsr S á m u e l t i s z t v i s e l ő Z a k á r f a i v á n , Krausz K á -r o l y d o b s i n a i k ö n y v e l ő , Aczél A n d o r u d v a r i s z á l l í t ó R o z s . i y ó n , Sár-kány M i k s a vasgyári i g a z g a t ó C s e í n e k e n , Krausz A n d r á s n y ű g ,v á r o s i gazd. t a n á c s o s D o b s i n á n , Sárkány S á n d o r d o b s i n a i városip é n z t á r o s é s Sárkány K á l m á n a C o n c o r d i a i g a z g a t ó j a ( m i n d -k e t t e n m e g h a l t a k , ) é s Stempel A n d r á s d o b s i n a v i l i a n y g y á r i igazgató,Szontágh P á l r é z g y á r o s C s e t n e k e n , Kárpáíhy D e z s ő b e s z t e r c e b á -n y a i é s Ujházy A n d r á s b u d a p e s t i p é n z i n t é z e t i f ő t i s z ív i s e l ö k , K o -schik M á t y á s k a l k u t t a i n a g y k e r e s k e d ő , i f j . Peüionisz S a m u b u d a -p e s t i g ő z m a l o m i g a z g a t ó , Bogdán K á l m á n m i s k o l c i f ö t i s z t v i s e í ö , i d .Peüionisz S a m u k e d v e l t b u l é n e r k ö l t ő , Kirschner M i h á l y t i s z t v i s e l őT o p u s z k o , Kirschner A n d r á s i r o d a t i s z t Pereces, Harmattá A n d r á s



102

d o b s i n a i k ö n y v e l ő , i f j . Sárkány Boldizsár, Kracsun A n d r á s é s János,yfihler A r t h ú r , Qömöry Á b r i s W l a h o v s z k y J á n o s d o b s i n a i kereske-d ő k é s L i p t á k J á n o s órás. V é g ü l e m l í t e m a 76 éves K ra u s z J á n o s t ,a régi D o b s i n a d e r é k városi g a z d á j á t .

S z ere t e t t e l ü d v ö z l ö m a f e l s o r o l t a k k ö z ü l a z é l ő k et , c s ö n d esn y u g a l o m é r t f o h á s z k o d o m a m e g h a l t a k s z á m á r a , a k i k n e k e m l é k é tk e g y e l e t t e l ő r i z z ü k s z i v ü n k b e n é s a z z a l a r e m é n n y e l é s s z i k l a s z i -lá rd hi t te l f e j e z z e m b e s z e r é n y k ö z l e m é n y e m e t , hogy D o b s i n a m i-k é n t a múltb ,an, ú g y a j ö v ő b e n i s so k é s d eré k k i v á l ó eg y é n t f o ga t á r s a d a l o m n a k s z á l l í t a n i .



103

20 N O N D E N K ' N O O N

T O P C H E R D Í C H T E R

S2SAML KLEIN.-f'- • ; - . - « • - \

'"•j;

" • ' . A T r a u e r f o l l h o t u n s p u t r o f f ' n ,V o r n u m a n h o t j e d T o p s c h e r K e n t .O b e r Ó l l á s ol l ' n és bess'n,D i e o c h b a i t s a i n én d é r F r e m t .

U n s e r h a r z g a l i e b t e r D í c h t e rÉs v o n d e a r a B ei t g a s c h i e d ' n ,G a s c h i e d ' n o o c h s a i G a i s t e s l i c h t e r ;N u n r u h t ér d a t én G o t t e s - F r i e d ' n .

Q a k o n n t h o t a n d i e g o n z a T o p s c h aU n d b i t sa i n N o o m a n e e w i c h n e n a n .G a k o n n t h o n a n o c h sear v i e l F r e r n d aU n d b á n a n f a t t 'n o o n e r k e n a n .

E a r és v o n u n s i t z b e k g a s c h i e d ' n ;Ic h b r a i t c h a n o o c h n e t z u p u s c h r a i b 'n .E a r r u h t én b o l l v o r d i e n t ' n F r i e d ' nU n d m e l ó m o o c h sa i G a i s t e s t r a i b ' n .

A n j e d ' n b i n k t u n s d a t d é r F r i e d e .B e n n b é r o c h b i e s a i n g a i s t e s r a i c h .És Le b' n s c h o f f t d i e U n t e r s c h i e d e ,D ér T o o t m a c h t O l l e s b i e d e r g l a í c h .

f N u n r u h ' ér s o n f t én G o t t e s - F r i e d ' n ,D é r T o p s c h e r D í c h t e r S z á m i K l e i n .B ő s e a r g a s c h o f f t , b it e e w i c h p l a i b ' n ;S a i O n d e n k ' n sol! l i e b v o l l s a i n .

S . P E L L í O N I S Z .



BULÉNER £SDOBSINAI.

I r t a : S&lankouics Károly.

A kár úgy m o n d h a t n á m , hogy m i n d a l c e t t ő egy és u g y a n a z , a k á r• * * • p e d i g ú g y . h o g y a z k é t k ü l ö n b ö z ő f o g a l o m é s m é g i s egy.

V a l a m i f i n o m á r n y a l a t v a n a k e tt ő között B u l é n e r t u l a j d o n k é p e nc s a k a z ő s l a k o s l e s z á r m a z o t t j a , a z a u t o c h t o n ; a k é s ő b b i i d ő k b e nl e t e l e p e d e t t e k csak d o b s i n a i a k . D e h á t a z i d ő k f o l y a m á n m i n d e n k ib u l é n e r r é v á l t . A város elszigetelt f ö l d r a j z i f e k v é s e , k ü l ö n l e g e s ter-m é s z e t i v i s z o n y a i , é g h a j l a t a , á l l a t- é s n ö v é n y v i l á g a , l e v e g ő j e , v i z estb. rövid id ő a l a t t i s o l y v á l t o z á s t i d é z e t t e l ő a l e t e l e p e d e t t e k b e n ,h o g y m é g csak e g y e m b e r ö l t ő s e m k e l l e t t hozzá, h o g y e l b u l é n e -r e s e d j é k v a l a k i . H a v a l a k i o tt szüle te t t , vagy g y e r m e k k o r á b a n k e -r ü l t o d a , vagy h o s s z ú i d e i g o t t v o l t , ú g y m i m i k r i s z e r ü e n v á l t b ú -l e n é r e . A z i l y e n „ H i n u n d h e r g e l a u f e n e r " — j ö t t m e n t — i d ő v e l m i n te g y t e r m é s z e t e s f e l f r i s s i í ö j é v é v á l t a z ő s l a k o s s á g n a k s l a s s a n á t -ö r ö k ö l t e a z o k a t a t u l a j d o n s á g o k a t , a m e l y e k e z t a k ü l ö n l e g e s e m b e r -s z i g e t e t j e l l e m e z t é k .

E z e k a t u l a j d o n s á g o k t e r m e l t é k ki a H a n z é l y P á l o k a t s szá-m o s m á s k i t ű n ő s é g e t , a k ik m i n d i g ö r ö m m e l é s r a g a s z k o d á s s a lv a l l o t t á k m a g u k a t b u l é n e r e l c n e k , d e a k i k e t a d o b s i n a i a k i s t e s t v é r ibüszkeséggé! v a l l o t t a k a m a g u k é n a k .

A k e g y e l e t n e k , a m e g é r d e m e l t e l i s m e r é s n e k v é l ü n k e le g e tt e n n i , a m i k o r a m i s k o l c i „ M a g y a r Jövő" 1 9 2 7 . j a n u á r 1 4 - i k i s z á -m á b a n a t r a g i k u s v é g e t é r t H a n z é l y P á l r ó l , — U S z o l n o k o n , 1 9 2 7j a n u á r 9 - é n k o r c s o l y á z á s k ö z b e n b e s z a k a d t , f u l d o k l ó j e g y e s p á r ts a j á t é l e t e á r á n k i m e n t e t t , — i r t r ö v i d m e g e m l é k e z é s n e k a z e m l é k -k ö n y v b e n h e l y e t a d u n k , í m e :

Hanzély f ő h a d n a g y ú r .Tegnap t e m e t t é k . K a t o n ai p o m p á v a l . O l y a n n a l , a m i l y e n csak

a z i g a z i n a g y o k n a k j á r k i . A z á l l a m f ő i s részt k é r t a gyászból,

a m e l y e g y s z e r e n c s é t l e n a n y á t o ly m é l y e n s ú j t o t t l e . O d a t ü z e t t ea r a v a t a l o n i s m o s o l y g ó a r c ú k i s k a t o n a m e l l é r e a v i t é z s é g i é r m e t .A h o n v é d s é g , a z egész m a g y a r t á r s a d a l o m o s z t a t l a n r é s z v é t e k i s é r t e

u t o l s ó ú t j á r a a s z o l n o k i k e d v e s k i s f ő h a d n a g y o t , a t r a g i k u s végűH a n z é l y P á l t .M e g é r d e m e l t e . M e r t h ő s v o l t . I g a z i h ő s . A m a g y a r i f j ú n a k , a



magyar k a t o n á n a k m i n t a k é p e . A k ö z e l i és r é g m ú l t nagy i d ő k e l e -v e n e d n e k fel e l ő t t e m , m i k o r se s z e r i , se s z á m a a magyar hősök-n e k ... Ott t e r m e t t e k , a h o l v e s z e d e l e m v o l t , a h o l szükség v o l tr á j u k , a h o v á a h a z a h í v t a őket. N e m kötelességből t e t t é k , n e m

h i ú s á g b ó l . V a l a m i ö s z í ö n s z e r ü ős erő h e v í t e t t e őket. . .Egy e g y s z e r ű j a j k i á l t á s ott a s z o l n o k i s i m a j é g e n is ezt az

őserőt v á l t o t t a k i a f i a t a l f ő h a d n a g y b ó l . B a j v a n , v a l a k i veszede-l e m b e n v a n , a f é l h o m á l y b a n t a l á n n e m i s t u d j a , k i k é r segítséget:odarohan g o n d o l k o d á s n é l k ü l , m o s t az „egy m i n d n y á j u n k é r t sm i n d n y á j a n egyért" erős é r z e t e él b e n n e . M e g m e n t i a f u l d o k l ó k a t ,d e maga á l d o z a t á u l e s i k h ő s i e s ö n f e l á l d o z á s á n a k . M o s o l y o g v a ö l e l im a g á h o z a h a l á l s ő s z i n t e v a l a m i m e g e l é g e d é s s e l t e k i n t k ö r ü l am e n t é s é r e s i e t ő k f e l é : n e e r ő l k ö d j e t e k , t e t t e m , a m i t t e t t e m , igyp a r a n c s o l j a a l e l k e m . . .

S t a l á n csak az e g y e t l e n f i á é r t aggódó édesanya k é p e az,a m i u t o l s ó p i l í a n a t i b a n m e g d ö b b e n t i . H i s z o l y a n sokat á l d o z o t t f e le z a z ú r i n ő eddig i s h a z á j á é r t . F é r j é t , D o b s i n a város u t o l s ó m a -gyar ügyészét a c s e h e k ü l d ö z t é k h á l á l t a . T ú s z u l v i t t é k el, e l h u r -c o l t á k J o s e f s t a d t b a , m e g h ű l t , megbetegedett, — m e g h a l t . Nagyob-b ik f i á t i s tragikus k ö r ü l m é n y e k k ö z ö t t v e s z í t e t t e e l . E l v é g e z t e aL u d o v i k á t , egy gyakorlat a l k a l m á v a l t e t a n u s z t k a p o t t s b e l e h a l t .M o s t u t o l s ó r e m é n y é t , e g y e t l e n f iá t i s i g y v e s z í t e t t e e l . I l y e n t r a -g i k u s sors a t e l j e s e n i s m e r e t l e n b e n is m é l y n y o m o k a t hagy. B e n -n ü n k e t d o b s i n a i a k a t, a k i k i s m e r j ü k a c s a l á d o t s egész tragédiája^

m é l y e b b e n é r i n t a s z o m o r ú sors. Az a kis k o s z o r ú , a m e l y e t asirra h e l y e z t ü n k , l e g y e n m e m e n t o s z á m u n k r a , d e m i n d e n igaz m a -gyarra is. L e g y e n j e l k é p e az összetartásnak, a k ö l c s ö n ö s megbe-csülésnek, a kötelességtudásnak, a s z e r e t e t n e k , a h á l á n a k s az em-

l é k e z e t n e k .H a n z é l y P á l f ő h a d n a g y n a k , k i n e v é t a m . k i r . H o n v é d s é g

t ö r t é n e t é b e a r a n y b e t ű k k e l beírta, — a K o r m á n y z ó Ú r v i t é z nagy-b á n y a i H o r t h y M i k ló s Ő f ő m é l tó s á g a b á t o r m a g a t a r t á s á n a k e l is m e -r é s é ü l , a személyes bátorsággal véghezvitt t et te k j u t a l m a z á s á r a a la -p í t o t t e z ü s t é r m e t a p i r o s - f e h é r pólyás s z a l a g o n a d o m á n y o z t a . —A l e g f e l s ő b b k i t ü n t e t é s t a H o n v é d s é g F ő p a r a n c s n o k a O n a g y m é l t ó -sága a s í r n á l s z e m é l y e s e n h e l y e z t e k o p o r s ó j á r a . — E m l é k é t ő r z iS z o l n o k városa is és egy u t c á t n e v é r ő l n e v e z e t t el.

Te hős kis katona, á l m o d d n y u g o d t a n ott a vitézek sorában,a m i t oly e r ő s en r e m é l t é l , a m i n e k é l e t e d e t s z á n t a d , — hogy test-v é r e i d s z a b a d o n j á r h a t n a k m é g o t t a g ö m ö r i h e g y e k k ö z ö t t , a h o v ágyermekéveid e m l é k e i o l y r a j o n g v a f ű z t e k . S z . K .



A ÖOBS1NAI

Irta: S&ombalf)y Cőszzló, p o l g . í sk. igazgató

• N / r i n t h a n e m i s o l y a n régen t ö r t é n t v o l n a , o l y é l é n k e n e m l é k e -* • • *• z e m vissza a f e l e j t h e t e t l e n kedves i d ő k r e s azokra az ese-m é n y e k r e , m e l y e k k é t é v t i z e d d e l e z e l ő t t játszódtak le . M i n t h a aboldog v i ss z a e m l é k e z é s á l o m k é p e i n é l l e lk e m gyorsan, p i h e n é s n é l -k ü l r e p ü l n é á t a borús, viharos é v e k e t , s z i n t e ügy t ű n i k f e l n e k e m ,m i n t h a h o n t a l a n s á g o m , a z tá n ide-oda t ö r t é n t v á n d o r l á s o m egy be-

teges, lázas éjszaka v í z i ó j a , l i d é r c n y o m á s a l e t t v o l n a c s u p á n s ma

is ott é l n é k az ö r ö k z ö l d f e n y v e s e k alatt, az én régi L a n g e n b e r ga l a t t i k is t a n y á m o n . H e j h , pedig, d e s o k m i n d e n t ö r t é n t m á r a z -ó t a . O tt , a h o l a h á z a k b a n is, a s z i v e k b e n is a magyarok I s t e n é n e képítgették a z oltárokat, m a csak t i t k o n f o r g o l ó d h a t n a k e z o l t á r o kk ö r ü l : m i pedig, a k i k e t a m e g t ö r n i , f e l e d n i , k i b é k ü l n i n e m t u d ómagyar érzés a k a r a t u n k e l l e n é r e sodort a bolyongó, v á n d o r l ó é l e tú t j á r a , m a m é g o l y a n távolságra l á t j u k m a g u n k t ó l a régi h a z á t át-

ö l e l ő hegyeket, m i n t h a a z t a z é n m o s t a n i d é l í b á b o s r ó n á m t ó l e n -n e k a s á r t e k é n e k összes ó c e á n j a v á l a s z t a n á e l . A z ó t a m á r n á l a mis, m á s o k n á l is a napsugaras n y á r őszi a l k o n n y á v á l t o z o t t .

Csak egy m a r a d t meg t i s z t á n , é r i n t e t l e n ü l : a régi o t t h o n k é p es e k é p h e z f ű z ő d ő e m l é k e k e g y m á s u t á n i s o r o z a ta . G y a k o r t a el-

m e r e n g ü n k e z e k e n a régi k é p e k e n , kedves e m l é k e k e n . M i k o r az

a l k o n y i óra í i t o k t e l j e s csendje ö l e l k ö r ü l , b e j á r o m , átszárnyalom a

régi u t a k a t , ismerős h e l y e k e t , v i s s z a á l m o d o m az oly rég l e j á t s z ó -d o t t e s e m é n y e k e t , íme, m o s t i s ú t j á r a i n d u l a v i s 3 z a j á r ó e m l é k e -z et , a m i k o r m e g t i s z t e l ő f e l h í v á s r a Dobsina n é p é t i e k azt a legszebb

t a v a s z á t , legdicsöségesebb n a p j á t k e l l egy szép c é l t szolgáló

E m l é k k ö n y v s z á m á r a m e g ö r ö k í t e n e m , a m i k o r o t t m i n d e n k i h i t e t ,bizonyságot t e t t arról, hogy s z i v é b e n is, l e l k é b e n is m a g y a r s

ö s s z e f o r r , ö s s z e ö l e l k e z i k a n e m z e t i i d e á l o k szentséges i m á d a t á b a n .

D o f c s i n a r . t . város h a z a f i a s közönsége éber f i g y e l e m m e l k i -sérte k e z d e t t ő l f o g v a a z t a nagy országos m o z g a l m a t , m e l y n e k a z



10 7

a s z é p é s h a z a f i a s c é l j a vo l t , h o g y K o s s u t h L a j o s ne vét , e m l é k é ta m a g y a r v á r o s o k é s k ö z s ég e k s z o b r o k a l a k j á b a n ö r ö k í t s é k m e g .

K ü l ö n ö s e n a j e l e n s z á z a d e ls ő é v e i b e n valóságos v e r s e n y r e k e l t am a g y a r t á r s a d a l o m s a városok, t e h e t ő s e b b k ö z s é g e k e g y m á s u t á ná l l í t o t t á k f e l é s l e p l e z t é k le a K o s s u t h - s z o b r o k a t . T e r m é s z e t e s , h o g yD o b s i n a városának l e l k e s é s h a z a f i a s k ö z ö n s é g e s e m m a r a d h a t o t tk i e b b ő l a m o z g a l o m b ó l s m i n d i g e r ő s e b b e n n y i l a t k o z o t t meg aza z ó h a j t á s a , h o g y K o s s u t h s z o b r a d í s z í t s e a k i s város e g y i k e r r el e g a l k a l m a s a b b t e ré t , í g y t ö r t é n t , hogy a z 1906-ik é v ő s z é n a v á -r o s e l ö l j á r ó s á g a , m i n t a z e r r e l e g i l l e t é k e s e b b t á r s a d a l m i t é n y e z ő ,k e z e t f o g v a a z e g y h á z a k v e z e t ő s é g é v e l , a k é t K a s z i n ó v a l , továbbáa z á l l a m i p o l g á r i i s k o l á k t a n á r t e s t ü l e t é v e l , m e g i s i n d í t o t t a a k i -v i t e l m u n k á j á t . A s z o b o r b i z o t t s á g H a n v a y J . E d e pplg. i s k . igaz-t ó e l n ö k l e t e m e l l e t t m e g a l a k u l t s a d a k o z á s r a h i v t a f e l a város á l-d o z a t k é s z közönségét, m e r t az v o l t a közös ó h a j , hogy a szobrotn e a város maga, h a n e m a lakosság á l d o z a t k é s z s é g e h o z z a l é t r e .I g a z , h o g y a s z o b o r így t a lá n k i s e b b m é r e t ű n e k í g é r k e z e t t , d e a zv o l t a v é l e m é n y , h o g y igy e r k ö l c s i é r t é k e l e s z nagyobb. A f e l -h i v á s n y o m á n m e g i s i n d u l t a j ó k e d v ű adakozás s r ö v i d e s e n o l y a ne r e d m é n y t é r t e l , h o g y a s z o b o r b i z o t t s á g a szobor e l k é s z í t é s é r eH o r v a y E d e s z o b r á s z m ű v é s z ü n k e t h i v t a f e l , a k i a f e l h í v á s n a k e n -gedve a kisebb m é r e t ű m e l l s z o b r o t a z 1907. é v tavaszára e l i sk é s z í t e t t e .

A bizottság a leleplezés t 1907. é v i j ú n i u s h ó 1 6 . n a p j á r atűzte k i a k ö v e t k e z ő m e g h í v ó k i b o c s á t á s a m e l l e t t :

M E G H Í V Ó .

D o b s i n a r. t . város k ö z ö n s é g e K o s s u t h L a jo s e m l é k é n e ks z o b r o t e m e l t , m e l y n e k 1 90 7. é v i j ú n i u s h ó V6.-án d é l e l ő t t f é l 1 0ó r a k o r t a r t a n d ó ü n n e p i e s l e l e p l e z é s é r e c í m z e t t e t t i s z t e l e t t e l m e g h í v j u k .

D o b s in á n , 1907 . m á ju s hó 27.-énA s z o b o r b i z o t t s á g .

S o r r e n d :

1. D é l e l ő t t 9 ó r a k o r g y ü l e k e z é s a K a s z i n ó E g y e s ü l e t t e r m e i -b e n s i n n e n d. e . 9 l 4 ó r a k o r k i v o n u l á s a s z o b o r e l é .

2 . H i m n u s z . É n e k l i a d o b s i n a i a l k a l m i é n e k k a r ,

3 . A z ü n n e p e t m e g n y i t j a : P o p u t h V i k t o r .4 . Ü n n e p i b e s z é d e t m o n d : J a k a b J ó z s e f .5. A s z o b r o t a város k ö z ö n s é g e n e v é b e n átveszi: C s e r m á k

S á n d o r d r . p o l g á r m e s t e r .



108

6. G y ő z e l m i d a l . É n e k l i a z ó z d i gyári m u n k á s o l v a s ó - e g y e s ü l e td a l á r d á j a .

7 . Ü n n e p i ó d a . I r t a é s s z a v a l j a : S z o m b a t h y L á s z l ó .

8. Tavasz e l m ú l t . . . É n e k l i a d o b s i n a i a l k a l m i énekkar.9. A s z o b o r m e g k o s z o r ú z á s a .10. R á k ó c z i - i n d u l ó . É n e k l i a z ó z d i gyári m u n k á s o l v a s ó -

e g y e s ü l e t d a l á r d á j a u g y a n e z e n e g y e s ü l e t z e n e k a r á n a k k í s é r e t é v e l .

** *

A n a g y n a p o t , a s z o b o r l e l e p l e z é s ü n n e p é l y é t l á z a s k é s z ü l ő d é se l ő z t e m e g . L e i r h a t a l a n az az ö r ö m és lelkesedés, a m e l y a lakos-s á g r é s z é r ő l m e g n y i l a t k o z o t t . M i n d e n k i n e l c a z v o l t a v á g y a , t ö r e k -vése, h o g y az a nap a város é l e té b e n i d ő t l e n - id ő k i g e m l é k e z e t e sl e g y e n . A l e l k e s e d é s k ü l ö n ö s e n a k k o r é rt e e l t e t ő p o n t j á t , a m i k o rm e g h a l l o t t u k , h o g y a z ü n n e p é l y e n K o s s u t h F e r e n c é s K o s s u t h

T iv a d a r s z e m é l y e s e n f o g n a k m e g j e l e n n i a p o l i t i k a i é s k ö z é l e t s z é ps z á m ú k é p v i s e l ő i n e k t á r s a s á g á b a n . A s z o b o r b i z o t t s á g á l l a n d ó a nm u n k á b a n v o l t n a p o k o n k e r e sz t ü l s m i n d e n t e l k ö v e t e t t , h o g y a zü n n e p é l y l e f o l y á s a m é l t ó l e g y e n a város l a k o s s á g á n a k p á r a t l a n l e l -k e s e d é sé h e z , d e m é l t ó l e g y e n a h o z a t r a d í c i ó h o z is, a m e l y n e km i n d e n k o r hűséges k ö v e t ő j e v o l t.

V é g r e a n a g y nap is e l é r k e z e t t . Az egész város z á s z l ó d i s z b e ,virágba ö l t ö z ö t t . Z á s z l ó k k a l , v i r á g o k k a l , z ö l d ágakkal, s z ő n y e g e k -k e l v o l t a k d í s z í t v e a h á z a k m i n t e g y k i f e j e z é s é ü l a n n a k , h o g y en a p o n m i n d e n k i n e k n a g y ü n n e p e v a n . M é g a t e rm é s z e t is v e l ü n kü n n e p e l t : a k é k é g b o l t o z a t o n t e n y é r n y i f e l h ő f o s z l á n y s e m v o l t lát-ható, m i n d e n t á t ö l e l t , m i n d e n t c s ó k d o s o t t a z a r á n y l ó t a v a s z i n a p -sugár.

M á r a k o r a reggeli ó r á k b a n t a l p o n v o l t a város; ü n n e p l őr u h á b a n , ü n n e p i é r z é s e k , h a n g u l a t o k m e l l e t t j á r t á k a t e r e k e t , u t -c á k a t s v á r t á k a v o n a t o t , a v e n d é g e k m e g é r k e z é s é t . K i l e n c ó r af e l é j á r h a t o t t a z i d ő , m i d ő n a z á l l o m á s f e l ő l b e h a l l a t s z ó é t j e n z é sj e l e z t e a v e n d é g e k m e g é r k e z é sé t . N é h á n y p e r c m ú l v a a h o s s z úk o c s i s o r a f ő u t c á r a k a n y a r o d o t t , m a j d m e g á l l ó i t a v á r o s h á z a előtt ,a h o l r ö v i d v i l l á s r e g g e l t v á r t a a z u t a s o k a t , a z i l l u s z t r i s v e n d é g e k e t .M e g é r k e z e t t a z ó z d i g y á r i m u n k á s o k d a l á r d á j a é s z e n e k a r a i s ,h o g y a z ü n n e p é l y f é n y é t e m e l j é k s m ű v é s z e t ü k k e l g y ö n y ö r k ö d-

tessék a z ü n n e p l ő k e t . A Z r í n y i m e n t é s e g y e n r u h á s c s a p a t m á rp u s z t a m e g j e l e n é s é v e l is egyszerre m e g h ó d í t o t t a D o b s i n a l a k o s -ságát, m ű v é s z i s z e r e p l é s ü k k e l p e d i g f e l e j t h e t e t l e n e m l é k e t h a g y t a km a g o k u t á n s a v á r o s h á l á s t i s z t e l e t é t v i t t é k h a z a m a g u k k a l .



109

A l e l e p l e z é s ! ü n n e p é l y a m e g h i v ő s z e r i n t i p o n t o s i d ő b e n v e t t ek e z d e t é t s a j e l z e t t s o r r e n d s z e r i n t t ö r t é n t a n n a k l e f o l y á s a i s . A z

ü n n e p i b e s z é d e l h a n g z á s a u t á n K o s s u t h F e r e n c i n t é z e t t p á r s z ó ta z e g y b e g y ű l t e k h e z s m e g k ö s z ö n t e a város l e l k e s k ö z ö n s é g é n e km a g y a r s á g á t , tiszta, s z e n t h a z a f i s á g á t .

A z ü n n e p é l y u t á n K o s s u t h F e r e n c f i v é r é v e l é s k í s é r e t é v e l ad o b s i n a i j é g b a r l a n g h o z r á n d u l t ki s a m e n e t h e z a v á r o s l a k o s a ik ö z ü l i s t ö b b e n c s a t l a k o z t a k . A b a r l a n g m e g t e k i n t é s e u t á n i t t v o l ta d i s z e b é d is.

A k i k b e n t m a r a d t a k , a z o k a v á r o s i v e n d é g l ő n a g y t e r m é b e ng y ű l t e k össze k ö z e b é d r e . I t t v o l t v e l ü n k a z ó z d i d a l á r d a i s ss z e b b n é l s z e b b d a l a i k b a n g y ö n y ö r k ö d t ü n k egészen a d é l u t á n i v o -n a t i n d u l á s á i g . T e r m é s z e t e s , h o g y p o h á r k ö s z ö n t ő k b e n se m ott,s e m itt nem v o l t h i á n y . Este 8 órakor t á n c v i g a i o m volt a városiv e n d é g l ő n a g y t e r m é b e n , m e l y n e k csak a reggeli ó r a v e t e t t véget.

A s z o b o r a b i z o t t s á g h a t á r o z a t a f o l y t á n a K o s s u t h - s é t a t é r n e ka v á r o s h á z a f e l é e s ő vége m e l l é k e r ü l t , a legszebb, l e g a l k a l m a s a b bté r sé gr e . E l ő k e l ő v e n d é g e i n k a l e l e p l e z é s a l a t t a s z o b o r k ö z e l é b e nf e l á l l í t o t t d í s z s á t o r b a n f o g l a l t a k h e l y e t , a közönség p e d i g a z ü n n e -p é l y t a v á r o s h á z a m e l l e t t ö s s z e á c s o l t t r i b ü n r ő l n é z t e végig.

** *í m e , e z a d o b s i n a i K o s s u t h - s z o b o r f e l á l l í t á s á n a k , l e l e p l e z é s é -

n e k rövid t ö r t é n e t e é s leírása. E m l é k e z e t e s v o l t e z a z ü n n e p é l ym á r a z é r t i s , m e r t az országban ez volt az egyetlen Kossuth-szobor,

melynek leleplezésénél Kossuth Lajosnak mind a két fia ott volt.

E z e k b ő l a z e g y s z e r ű s o r o k b ó l i s k i r a g y o g , k i m a g a s z t o s u l an y e l v é b e n r é s z b e n i d e g e n , d e é r z é s é b e n a k u r u c - m a g y a r o k h o z h a -s o n l ó „ b u l é n e r " n é p n e k t i sz t a , s z e n t h a z a f i a s s á g a . M i k o r m o s t , aP e t ő f i l e i k é t ő l á t j á r t , á t i t a t t o t K i s k u n s á g b ó l , a b ü s z k e , d a c o s , a k a -r at os m a g y a r o k h a z á j á b ó l v i s s z a s z á l l a l e l k e m o d a , a h o l j ó m a g a mi s k é t é v t i z e d e t é l t e m á t , ú g y t ű n i k f e l n e k e m , m i n t h a o t t t i s z t á b b ,s z e n t e b b , ö n z e t l e n e b b érzéssé jegecesedett v o l n a k i a h a z a s z e r e t e tf o g a l m a , a szabadság i m á d a t a . E z t h i r d e t i , e z t i g a z o l j a a z a n a pi s , a m i k o r a t e l k e k csodás f e l h e v ü l é s é b e n m i n d e n k i i zz ó m a g y ar -s á g á r ó l , a h a z a i f ö l d s z e r e l m é r ő l é s a t r a d í c i ó k h o z való h ű s é g é r ő lte tt b i z o n y s á g o t . A z é v e k , é v t i z e d e k f e l e d t e t ő k ö d é n á t i s t i s z t á nl á t o m a s z o b o r h o z v o n u l ó k c s a p a t á t , a m i k o r egy-egy ü n n e p é l y a l -k a l m á v a l a d o b s i n a i n é p l e l k e o t t , a K o s s u t h a p á n k n e v é n e k s ó h a j -s z e r ű e l r ö p p e n é s e m e l l e t t o l v a d t össze, ö l e l k e z e t t össze a m a g y a rh a z a i m á d a t á b a n .



110

M a p u s z t a , j e l t e l e n a tér, h o v á t ö b b m i n t e g y é v t i z e d e n á tm i n d e n h a j l é k b ó l a z a r á n d o k l ó k k i t a p o s o t t ú t j a vez etet t . E g y b o r -

z a l m a s r e g g e l e n a z á l l a t i vadság „ d i a d a l m a s " m u n k á j á t b e t et ő z te ,a k e g y e l e t o l t á r á t l e r o m b o l t a . M a g a m i s l á t t a m , a m i n t a k i s szo-b o r n a p o k o n á t o t t f e k ü d t a D o b s p a t a k m e d r é b e n , l á t t a m , a m i n ta „ g y ő z ő k " v a d röhögése k í s é r e t e a s z e m e k b ő l k i c s o r d u l ó k ö n n y e k e t .

D e f á t y o l t a k é p r e ! A Sors k i m é í e t l e n , k e g y e t l e n j á t é k a c s a ks z ü n e t e l , d e b e f e j e z v e n i n c s : P e t ő f i , a m a g y a r szabadság l a n t o s am e g í r t a a „ L e d ő l t szobor" t ö r t é n e t é t , m e l y f e r t ö á g y á b ó l ú j r a c s a kr é g i h e l y é r e k e r ü l t v i s s z a . É n h i s z e m , t u d o m , h o g y a z a s z o b o regyszer még — és t a l á n nem is s o k á r a — s z a b a d m a g y a r f ö l d ö na m i f ö l k e l ő n a p u n k g l ó r i á s f é n y é t ő l l e s z k ö r ü l ö v e z v e . É r r e a z ú js z o b o r l e l e p l e z é s r e k é s z ü l ü n k , d e o t t i s l e s z ü n k !



KOSSUTHA z 1907. é v i j ú n i u s hó 16.-án D o b s i n á n t a r t o t t s z o b o r l e l e p l e z é s r e i r t a é s

s z a v a l t a : Ssombaf$y Cás ló.

K i m o n d j a , h o g y a szabadság v i r á g aD é l i b á b o s r ó n á n s z e b b e n v i r u l ,É s, h o g y a m u l t a k é d e s - b ú s s z a v á r aS z e b b v i s s z h a n g k é l a z A l f ö l d t á j i r ú l ?S i k r ó n a s á g n a k z i z e g ő k a l á s z a ,A b é r e i t ö l g y , s u d á r f e n y ő f e l e t t

E g y n a p ragyog. N é p é n e k b o l d o g á l m a ,H i t e , r e m é n y e c s a k i s e g y l e h e t :A h á r m a s b é r c é s n é g y f o l y ó h a z á j aL e g y e n s z a b a d , b o l d o g n é p n e k t a n y á j a .



112

S o k s z o r v i r r a d t gyászos nap a hazára,S o k s z o r h i t t ü k , h o g y f é n y e a l k o n y u l ;Á m a z ő s i szabadság b ü s z k e váraE g y e z r e d é v v i h a r j á t é l t e t ú l .

Szabadság l e l k e f é n y é t r á n k ragyogtaS ha b é k l y ó t v i s e l t is a c é l k a r u n k :F e l h ő k k ö z ü l i s f e l - f e l t ü n t n a p o n t aA szent szabadság, a m i c s i l l a g u n k ,S a f é n y é n é l a h o s s z ú é j s z a k á n a kA n e m z e t boldog á l m o t s z ő t t magának.

H o s s z ú v o l t á l m u n k . N a g y i d ő k k o r á b ó lD i c s ő s é g ü n k csak f é l v e j á r t h a z a .S z é t d ú l t v i l á g le t t a m a g y a r h ó n á b ó l ,

M e g t ö r t r e m é n n y e l m é g s e m é l t soha.É s im , a h ő s R á k ó c z y l e l k e f é n y eK o s s u t h L a j o s s a l ú j r a v i s s z a t é r tS a l á n g s u g á r , m e l y r é g e n s z á i l t az égre,Szabadság f é n y é t h i n t i szerteszét.L e l k e t ü z é v e l g y ú j t o t t é g i l á n g o tS t e r e m t e t t itt egy b o l d o g a b b v i l á g o t .

A z e g y k o r e l t i p o r t m a g y a r h a z á b a nI s m é t m a g y a r a z ú r é s s e n k i m á s ,Pedig m á r l e n t v o l t u n k a f ö l d p o r á b a n ,

M é g i s le t t é l e t é s f e l t á m a d á s .D e r m e s z t ő t é l r e , gyászos é j s z a k á r aL e l k ü n k szép h a j n a l t , ú j t a v a s z t r e m é l tS a n a g y n a p o n , az e s k ü v é s s z a v á r aA n e m z e t r a b b i l i n c s é t t ö r t e szét.A v i h a r n a k b á t r a n n é z t e k e l é b e ,S z a b a d s á g é r t é l t e t a d t a k c s e r é b e .

D e h a j n a l u n k b ú s é j s z a k á b a s z á l l o t tS n e m l á t o t t l e l k ü n k e g y reménysugár!.

B ú s v é g z e t ü n k a porig m e g a l á z o t t ,U j a b b t a v a s z r a i s h i á b a v á r t .T á v o z z a t o k t ő l ü n k b ú s s i r i á r n y a k !N i n c s m á r b i l i n c s , k e z ü n k i s m é t szabad;



H a z á n k , h o l m o s t i s m é t sasok t a n y á z n a kSzabadság f ö l d j e v o l t , a z i s m a r a d !

M i g a K o s s u t h n e v é t s z i v é b e z á r j a ,B o l d o g j ö v ő j é t n e m h i á b a v á r j a .

K o s s u t h a p á n k ! s z e n t ö r ö m m e l k ö s z ö n t iÉ r c a l a k o d e z ü n n e p l ő sereg.T a v a s z v i r á g i t m i n d , m i n d i d e h i n t iH s ö r ö m k ö n n y é v e l f ü r ö s z t i m e g .N e v e d i m á d s á g , é l t e t ő varázsaT ü n d ö k l i k , m i n t a z é g n e k c s i l l a g a .R a g y o g j o n i s , h o g y a z t m i n d e n k i lássa,H i s z e c s i l l a g a szabadság maga.E c s i l l a g n a k s z e r t e ö m t ö v i l á g aK ö z t ü n k é lő l e i k e d n e k s z e n t s u ? á r a .

K o s s u t h a p á n k ! m i c s a k f é l é n k k e z e k k e lB o l y g a t j u k f e l a h ő s i d ő k k o r á t .S z e m ü n k a f é n y b e m é g b e n é z n i s e m m e r ,M e r t a z t l e l k e d t ü z e r a g y o g j a á t .Á m e s z o b o r n á l n i n c s o k c s ü g g e d é s r e ,i t t erős h i t , s z e n t r e m é n y s é g t a n y á z ;í v 'a id h í v n a k m é g b e n n ü n k e t é b r e d é s r eS h a m é g n e m v o l t , m a j d l e s z f e l t á m a d á s .Ú t j á t á l l . u k m i n d e n v é s z n e k , v i h a r n a k ,S z a b a d s á g a m é g i s l e s z a - m a g y a r n a k !

D o b s i n a c í m e r e 1569-ből.



A VILAGHASORU EIvSÖ NAPJAI

OOBSINÁN.I r t a : í f j . S&ombaíQy Cőszló ref. lelkésss.

Junius 28. v a s á r n a p . T ü z o l t ó m a j á l i s a N é p k e r t b e n .

K i t ű n ő a h a n g u l a t . A z alsó t á n c h e l y i s é g b e n h ú z z a ac i g á n y , f o l y i k a t á n c . A f e l á l l í t o t t k e r e s k e d ő s á t r a k k ö r ü l e l e v e nélet. A n é p k e r t i tó k ö r n y é k e n v i d á m c s o p o r t o k é n e k e l n e k , A k e r tf e l s ő részén l e v ő a s z t a l o k n á l is v i d á m a z é l e t . A v á r o s i h ö l g y e k -n e k , u r a l m a k s z é p m a g y a r n ó t á k a t h ú z B a l o g B á l i n t , h a l k é n e k -s z ó v a l k i s é r i k . A s z ü n e t e k b e n t réfás , v i d á m b e s z é l g e t é s ; c s e n g a

p o h á r , a s s z o n y o k , l á n y o k s ü t e m é n n y e l , t o r t á v a l k í n á l k o z n a k .A b é k e u t o l s ó b o l d o g , g o n d t a l a n n a p j a .K i h i t t e v o l n a a k k o r , h o g y a z u t o l s ó ? K i h i t t e v o l n a a k k o r ,

h o g y n é h á n y h é t m ú l v a m e g d ö r d ü l n e k a z á g y ú k , k i t ö r a f ö l d e t -rá z ó v i h a r , m e l y e l s ö p r i e z t a b é k é s , b o l d o g é l e t e t , h o g y t a l á ns o h a t ö b b é v i s s z a n e j ö j j ö n ! K i g o n d o l t v o l n a o t t i l y e s m i r e ? É sk i t ö r ő d ö t t a z z a l a r e n d ő r r e l , a k i e s t e f e l é a v á r o s b ó l e g y h i v a t a l o st á v i r a t o t h o z o t t k i é s m a r t á t m o s t L a n g h o f í e r L á s z l ó p o l g á r -m e s t e r n e k ? P e d i g e z a t á v i r a t v o l t a régi b o l d o g v i l á g s í r k ö v e . . .A p o l g á r m e s t e r g o n d t a l a n u l b o n í j a f e l a t á v ir a t o t, e l o l v a s sa , l e ü l ,ú j r a e l o l v a s s a , a z t á n k ü l ö n ö s r i a d t é s g o n d t e l i a r c c a l n é z m a g aelé. M i v a n a b b a n a t á v i r a t b a n ? — k é r d e z t ék n é h á n y a n , k i k n e kf e l t ű n t a p o l g á r m e s t e r m e g d ö b b e n t a r c a . A p o l g á r m e s t e r h a l l g a t á s r ain t e t t e a c i g á n y o k a t s a b e á l l o t t c s e n d b e n k i m o n d o t t a a m e g d ö b -b e n t ő h í r a d á s t : M a d é l e l ő t t S z a r a j e v ó b a n m e g ö l t é k a t r ó n ö r ö k ö s tm e g a f e l e s é g é t !

D e r m e d t c s e n d t á m a d t e z e k r e a s z a v a k r a ; m i n t h a a j ö v e n d ősors s ö t ét á rn y a b o r u l t v o l n a a t á r s a s á g r a . A f e s z ü l t c s e n d b e nv é g r e v a l a k i k i m o n d t a azt , a m i r e m i n d e n k i g o n d o l t :

I t t a h á b o r ú !

N é h á n y p e rc m u l t á v a l a n ó í a s z ó e l h a l t a N é p k e r t egész te -r ü l e t é n . A m u l a t s á g n e m k e l l e t t t ö b b é , i z g a t o t t a n t á r g y a l t á k m i n -d e n ü t t a s z ö r n y ű e s e m é n y t . . . íg y v é g z ő d ö t t a b é k e u t o l s ó b o l d o gn a p j a D o b s i n á n .



1 1 5

M á s n a p a h é t f ő d a c á r a i s m e g j e l e n t e k a z összes l a p o k é sh o z t á k a s z e r a j e v ó i t r a g é d i a r é s z l e t e i t . A k ö v e t k e z ő n a p o k , h e t e ka z i z g a l m a s v á r a k o z á s i d e j é t j e l e n t e t t é k . A m o n a r c h i a j ú l i u s 23,-i

u l t i m á t u m a m é g i n k á b b f o k o z t a a z i z g a l m a t . 26.-án reggel nagyn é p t ö m e g g y ű l t össze a n y o m d a e l ő tt , a h o l a f a l o n k i v o l t f ü g -g e s z t v e a z „ A z U j s á g " - n a k , a „ D o b s i n a é s V i d é k e " részére k ü l -d ö t t k ö v e t k e z ő t á v i r a t a : „Válástnem k i e l é g í t ő , G i e s s l é s a k ö v e t -ség e l h a g y t a B e l g rá d o t . " H á b o r ú , h á b o r ú — r e z g e t t m i n d e n k il e l k é b e n a b i z o n y o s s á g : m é g csak a z a kérdés, h o g y c s u p á n s z e r bh á b o r ú - e , vagy v i l á g h á b o r ú .

M é g a z n a p e l r e n d e l t é k a részleges m o z g ó s í t á s t , h a r -m a d n a p pedig m e g t ö r t é n t a h a d ü z e n e t S z e r b i á n a k . A h a d ü z e n e tá l t a l á n o s l e l k e s e d é s t k e l t e t t . M e r t k i l á t a j ö v ő b e , k i t u d j a a z te l ő r e , hogy a z e l i n d í t o t t l a v i n a h o l á l l m e g é s m i l y e n p u s z t í t á s t

o k o z ?J ú l i u s u t o l s ó d é l u t á n j á n a S z é c h e n y i - k e r t b e n f o l y t a r e n d e sk u g l i z á s . A p o l g á r m e s t e r n e k ú j r a h i v a t a l o s t á v i r a t o t h o z n a k ; a z a l -i s p á n i h i v a t a l k ü l d i : — E l r e n d e l t é k a z á l t a l á n o s m o z g ó s í t á s t ; amozgósitás első n a p j a augusztus 4.-e. Szétrebben a k a s z i n ó i t á r -saság; f é l ó r a m ú l v a a z egész város t u d j a a n a g y ú j s á g o t : n a g yl ó t á s - f u t á s t á m a d a z u t c á k o n , i z g a to t t c s o p o r t o k g y ű l n e k összea s s z o n y o k s i r n a k , j a j g a t n a k , f e n e k e s t ü l f e l v a n f o r d u l v a a város,e g y f e l d ú l t h a n g y a b o l y h o z h a s o n l ó a n . A v e n d é g l ö k , k o r c s m á k m e g -t e l n e k f é r f i a k k a l , m i n d e n k i a társaságot k e r e s i , a m á s o k v é l e m é -n y é t a k a r j a h a l l a n i .

H a j n a l b a n a h á b o r ú m e l l e t t t ü n t e t ő c s o p o r t o k é n e k s z ó v a l j á r -j á k b e a várost, m a j d e g y h a t a l m a s m e n e t t é e g y e s ü l v e k é t zászló-v a l a K l a p k a - i n d u l ó é s K o s s u t h - n ó í a h a n g j a i n á l S z o m b a t h y L á s z l ót a n á r h á z a e í é v o n u l n a k . A t ü n t e t ő k n e v é b e n L e l k o A n d r á s v a s u t a sÍ gé r e te t t e t t , h o g y ő k m a j d a h a r c t é r e n t e t t e l f o g n a k b i z o n y s á g o ta d n i a h a z a s z e r e t e t r ő l , a m e l y r e ő k e t t a n í to t t a . S z o m b a t h y L á s z l ók é t s z e r i s i n t é z e t t h o z z á j u k l e l k e s í t ő beszédet. Beszéde k ö z b e n k i -v á l t a t ö m e g b ő l S z o m b a t h y P á l vigtelkei t a n í t ó , a k i b ú c s ú z n i j ö t tfe l h a r c t é r r e i n d u l á s a előtt .

D é l e l ő t t k i f ü g g e s z t e t t é k a m o z g ó s í t á s i h i r d e t m é n y e k e t , m e -l y e k e t nagy t ö m e g olvas, k ö z t ü k siró-rivó a s s z o n y o k . A h i r d e t -

m é n y e k b ő l n e m n a g y o n t u d n a k e l i g a z o d n i , d e f e l v i l á g o s í t á s t n e mt u d s e n k i a d n i . K a p k o d j á k a z ú j s á g o k a t i s , m e l y e k n e k t e r j e d e l m em á r f e l é n y i m i n t a z e l ő t t , a c e n z ú r a b e n n ü k e r ő s e n é r e z h e t ő .

M á s o d i k á n a r e g g e l i v o n a t t a l m á r s o k k a t o n a k ö t e l e s m e n t e l



116

k i k e t r o k o n a i k , i s m e r ő s e i k s a z é r d e k l ő d ö k n a g y t ö m e g e k í s é r t k ia z á l l o m á s r a . V o l t nagy sírás. A d é l u t á n i v o n a t t a l ú j r a m e n t e30-35-en.

S o k r e n d ő r is b e v o n u l t . H o g y a k ö z b i z t o n s á g s a város éj-s z a k a i ő r i z e t e h i á n y t n e s z e n v e d j e n s h o g y k a r h a t a l m i a l a k u l a t i sl e g y e n , 24 f ő i s k o l a i d i á k f i u a u g . 6 - á n m e g s z e r v e z t e a p o l g á r ő r s é -g e t, m e í y e t n e h é z W e r n d l - f e g y v e r e k k e l l á t t a k e l . S a j n o s , p o n t o sn é v s o r r a l m á r n e m t u d o k s z o l g á l n i , e z ő r s é g n e k t a g j a i v o l t a k t ö b -b e k k ö z ö t t a k ö v e t k e z ő f i u k : F á b r y Pá l , G r i m m M i k l ó s é s V i l m o s ,H a l a s y J e n ő , K l a u z m a n n B e r t a t a n , K r a u s z K á r o l y , L á n g E l e m é r ,N e m e s G é z a , N i k i G á b o r é s Z o l tá n , P o p u t h V i k t o r , T i h a m é r é sM i k l ó s , S c h w i r i á n J e n ő , S p a n g e l V i k t o r , S z o m b a t h y L á s z l ó é s B é l a .

E f i u k k ö z ü l a v i l á g h á b o r ú h ő s i h a l o t t a l N e m e s G é z a é s N i k iZ o l t á n v o l t a k , v a l a m i n t a h a r c t é r e n s z e r z e t t b e t e g s é g b e n e l h a l tS c h w i r i á n J e n ő .

A p o l g á r ő r i s z o l g á l a t elég t e r h e s é s f á r a s z t ó v o l t : e g y é j -szaka 16-an v o l t a k k ö z ü l ö k őrségen, f e l e es t i 9 ó r á t ó l f é l l-ig, am á s i k n y o l c p e d i g f é l 1 -től h a j n a l i 4-ig. S z a b a d é j s z a k a c s a km i n d e n h a r m a d n a p v o l t . D e t e l j e s í t e t t é k a f i u k b e c s ü l e t e s e n é ss z í v e s e n . É s o l y a n k ö z b i z t o n s á g t a l á n s o h a n e m v o l t D o b s i n á n , ,m i n t a z ő ő r k ö d é s ü k a l a t t , m e r t a l e g e l d u g o t t a b b u t c á t i s f i g y e l e m -m e l t a r t o t t á k , s e m m i n e m t ö r t é n h e t e t t a z ő t u d t u k n é l k ü l .

A z ö n k é n t e s p o l g á r ő r s é g a u g u s z t u s 29,-én o s z l o t t f e l , m i v e l

a k ü l ö n f é l e i s k o l á k e l s z ó í i t o t í á k a f i u k a t . H e l y ü k e t f i z e t e t t p o l g á r -ő r ö k t ö l t ö t t é k b e .K ö z b e n a u g u s z t u s e l s ő n a p j a i b a n egész s o r h a d ü z e n e t t ö r -

t é n t s a t ö r t é n e l e m l e g n a g y o b b h á b o r ú j a l á n g b a b o r í t o t t a a v i l á g o t .D o b s in á r a m i n d e n n a p t á v i ra t i la g k ü l d t é k e l ő b b a z o s z t r á k - m a g y a r ,m a j d a n é m e t h i v a t a l o s h a r c t é r i j e l e n t é s e k e t . M i n d e n n a p nagy, i z -g a t o t t t ö m e g o l v a s t a a H ö f e r v e z é r ő r n a g y é s S t e i n n é m e t f ő h a d i -s z á l l á s m e s t e r j e l e n t é s e i t . A u g . 20.-án e g y m á s o d i k m o z g ó s í t á s ih i r d e t m é n n y e l a h a d v e z e t ő s é g u j a b b b e h í v á s o k a t t e t t a u g . 24-reé s D o b s i n á n m i n d é g k e v e s e b b f é r f i m a r a d t o t t h o n .

A v i l á g h á b o r ú s z ö r n y ű g é p ez e te d ü b ö r ö g v e i n d u l t m e g , m a g a

a lá g á z o l t a a r é g i b o l d o g b é k e v i i á g o t , a m i t ö b b é n e m j ö t t vissza...



A VILÁGHÁBORÚBAN.

I r t a : Gömory Árpád.

/"•yszágok sorsát i n t é z ő v e z e t ő f é r f i a k sokat t u d h a t t a k e l ő r e egy

- e l k e r ü l h e t e t l e n n a g y h á b o r ú , egy e u r ó p a i á l t a l á n o s f e l f o r d u l á so k v e t l e n b e k ö v e t k e z é s é r ő l , A m á r f e l d o l g o z o t t, n y i l v á n o s á g r a k e r ü l td i p l o m á c i a i a k t á k h a l m a z á b ó l l á t j u k , hogy a v i l á g h á b o r ú előkészí-

t é sé n b i z o n y s z á m o s nagy é s k i s h a t a l o m d i p l o m a t á i t e v é k e n y e nf á r a d o z t a k . E z e k a z i n g a d o z ó e g y e n s ú l y t n e m i s a n n y i r a békésen

k i e g y e n l í t e n i , m i n t i n k á b b t e l j e s e n f e l b i l l e n t e n i t ö r e k e d t e k . I l y e t é nt e v é k e n y s é g ü k e t j e l l e m z i I z w o l s k i n a k , a p á r i s i o r o s z n a g y k ö v e t n e k ,k ö z v e t l e n a h á b o r ú k i t ö r é s e k o r t e tt h i ú , d i c s e k e d ő k i j e l e n t é s e : „C'est

la g u e r r e moü" (Pedig ha a j ö v ő b e l á t o t t volna!? . . .)M i, kis e m b e r e k persze k e v e s e b b e t t u d t u n k és csak a t ö m e g

k ö z é r z e t é v e l b í r v a , m á r p á r é v e n á t h a n g o z t a t t u k , h o g y „és h á n g twas i n dér L u f t " — v a l a m i n e k k e l l t ö r t é n n i e !

A z 1908.és 1912-13. évi b a l k á n i e s e m é n y e k és az e z e k k e lk a p c s o l a t o s k a t o n a i i n t é zk e d é s e k a z o n b a n m i n k e t i s m e g g y ő z h e t t e ka r r ó l , h o g y a nagy l e s z á m o l á s ó r á j a k ö z e l van.F e l t ű n t n e k ü n kf ő l e g m a g y a r o k n a k , hogy a k ö r ü l ö t t ü n k é l ő f ő k é n t szláv é s r o m á nn e m z e t i s é g e k , d u z z a d ó f a j i é s n e m z e t i é r z é s t ő l h e v í t v e , i r á n y u n k b a nm i n d i n k á b b n a g y o b b aggressivitással é s h a t á r o z o t t g y ű l ö l e t t e l v i s e l t e tt -n e k . Tervszerű a l at to m o s a k n a m u n k á j u k é v ti z e d ek r e n y ú l i k vissza.

I l y e n e l ő z m é n y e k u t á n a S a r a j e v ó i kettős gyilkosság m á r v a -

lóságban m a g á n a k a h á b o r ú n a k t u l a j d o n k é p e n i k e z d e t é t j e l e n t e t t e .Több t i s z t t á r s a m m a l k a t o n a i t a n u l m á n y i u t ó n l é v é n T i r o l b a n ,

a v o l t m o n a r c h i a e g y i k legszebb k i l á t ó h e l y é n , az 1 00 m é t e r e sP e n e g a l o n é r t m i n k e t 1 9 1 4 . j ú n i u s 28.-án k é s ő i d é l u t á n a m e g d ö b -b e n t ő h i r , hogy a t r ó n ö r ö k ö s p á r b o r z a l m a s m e r é n y l e t n e k esett á l -d o z a t u l .

É r d e k e s és szép k i r á n d u l á s u n k a t v i l l á m c s a p á s s z e r ü e n é r t e e

végzetes h i r , m e l y h e z p a r a n c s n o k u n k , H o f f m a n n t i i z é r k a r i őrnagy

a z t a r ö v i d meggyőződéses m o n d a t o t f ű z t e ; „ D é r W e l t k r i e g i s tf e r t i g ! "

J ú l i u s e l e j é n m á r B é c s b e n v o l t u n k é s t a n ú i [ e t t ü n k a z o n s z o m o r ú

j e l e n e t n e k , m i d ő n F e r e n c F e r d i n á n d t r ó n ö r ö k ö s é s n e j é n e k t e t e m e ia f ő v á r o s b a é r k e z t e k . E s t e t i z ó r a k o r , ó r i á s i t ö m e g j e l e n l é t é b e n ,



118

h o z t á k a S ü d b a n h o f f ő l é p c s ő j é n l e a k é t h a t a l m a s é r c k o p o r s ó t ,m e l y e k a f ü l l e d t s ö t é t s é g b e n , f á k l y á k t ó l m e g v i l á g í t v a , k é t v é s z t e r -

h e s f e l k i á l t ó j e l n e k t ű n t e k f e l .A gyászlobogós u t a k a t , a p á l y a u d v a r t ó l a Burgig, k a t o n a i s o r -f a l a k s z e g é l y e z t é k . A k é t f e k e t e g y á s z k o c s i t k b . 100-an t i s z t e k k i-s é r t ü k c s u p á n , m i n d e n f e l s ő b b r e n d e l e t n é l k ü l , — h a t á r o z o t t a nt ü n t e t v e a v é r l á z i t ó m e r é n y l e t e l l e n . É j f é l u t á n é r t ü n k a z ő s i , k o -m o r B u r g b a , A H a b s b u r g o k é v s z á z a d o k o n á t s o k ü n n e p e t , Ö r ö m e t ,b ú t é s v i h a r t l á t o t t k i s k á p o l n á j á b a n h e l y e z t é k e g y e l ő r e , a k i t ö r ő -f é l b e n l évő v i l á g é g é s n e k e l s ő k é t á l d o z a t á t . A f e k e t e d r a p é r i á k k a lt e l j e s e n b e v o n t , k r i p t a s z e r ü j e l l e g e t ö lt ö t t k á p o l n a k ö z e p é n á l l t ak é t t e r j e d e l m e s , gyertya é s f á k l y á k k a l k ö r ü l v e t t k a t a f a l k , b e t ö l t v ee g é s z e n a z ő s i t e m p l o m k i s h a j ó j á t . A p a d o k b a n K á r o l y , a z ú jt r ó n ö r ö k ö s é s M i k s a f ő h e r c e g , k i r . f e n s é g e k , v a l a m i n t u d v a r i k a -

m a r á s o k é s p á r t i s z t v o l t csak j e l e n .A z é j f é l i d e r m e s z t ő f é l h o m á l y b a n , a l é l e g z e t n é l k ü l i , h a l o t t i

c s e n d b e n , o t t a k é t k í s é r t e t i e s k o p o r s ó m e l l e t t , a g o n d o l a t o k ö r -j ö n g ő t ö m e g e i k o r b á c s o l t á k f e l l e l k e m e t . Ú j s z e r ű k i m o n d h a t a t l a né r z é s e k f o g t a k e l. É r e z t e m a s o r s d ö n t ő t ö r t é n e l m i i d ő n e k h a l l h a t a t -l a n , m e g k a p ó p i l l a n a t á t . K é t e l l e n t é t e s v i l á g h a t á r á n t a l á l t a m m a -g a m : a m e g s z o k o t t h é t k ö z n a p i , t e r v s z e r ű e n l e é l t b é k e v i l á g h a t á r á né s e g y ö s m e r e t l e n , k é r d é s t e l i , k ü l ö n ö s ú j világ s z é l é n , a m á r elke-r ü l h e t e t l e n h á b o r ú s végzet k e z d e t é n . Ö s z t ö n s z e r ű í e g é r e z t e m , h o g ye k á b u l t s ö t é t s é g nagy v i h a r o s , é l e t e t é s v i l á g o k a t e l s ö p r ő i d ő k -n e k k o m o r e l ő e s t é l y e : ú j t ö r t é n e l m i k o r s z a k n a k m e g m á s í t h a t a t l a n

k e z d e t e !É s a l a v i n a m e g i n d u l t !M i n t a l e g t ö b b h á b o r ú t , ü g y a m i g e n e r á c i ó n k n a g y h á b o -

r ú j á t i s é g i j e l e n s é g e k e l ő z t é k m e g . ' E z e k k a p c s o l a t á n a k é s ö s s z e -f ü g g é s é n e k t u d o m á n y o s b í r á l g a t á s á t , vagy k é t s é g b e v o n á s á t m e l l ő z v e ,e m l í t é s t t e s z e k m é g i s r ó l u k , m e r t n e m c s a k é r d e k e s e k v o l t a k , d ek ü l ö n ö s k é p h a t o t t a k i s r eá m é s b a j t á r s a i m r a .

M á r a z 1910. é v i H a l l e y ü s t ö k ö s l á z b a h o z t a a z e m b e r i s é g e té s s z á m o s k o m m e n t á r t f ű z t e k m e g j e l e n é s é h e z .

1914. j ú l i u s 25-én d é l u t á n h a t ó r a k o r pedig, t e h á t a z u l t i -m á t u m n a p j á n , e g y h a t a l m a s m e í e o r k ő h u l l á s a m i n t h a k i m o n d o t t a n

a vész k e z d e t é t j e l e n t e t t e v o l n a b e , E z en v á r a t l a n t ü n e m é n y D e b -r e c e n b e n v i l á g o s n a p p a l v o l t l á t h a t ó , a m i n t r e p ü l a z é g e n , t ü z e sg o l y ó a l a k j á b a n , r o h a m o s ú t j á t e r ő s f é n n y e l j e l e z v e . M i d ő n h a l l -h a t ó r o b b a n á s s a l a l e v e g ő b e n e l ő t t ü n k s z é j j e l h u l l o t t , ö n k é n t e l e n ü l



11 9

e l k i á l l t o t t a m m a g a m : „ O d a n é z z e t e k — h á b o r ú lesz!" — Fél ó r á-v a l k é s ő b b v e t t ü k i s m á r a száguldó h í r t , h o g y a s z e r b e k a z u l t i -m á t u m o t n e m f o g a d t á k e l é s m á s n a p , vasárnap reggel k i h i r d e t t é k

a m o z g ó s í t á s i p a r a n c s o t .A h á b o r ú első h ó n a p j á b a n , a z augusztus 21,-i n a p f o g y a t k o -

zás, m e l y e t P a n c s o v á n f i g y e l t e m m e g , h a s o n l ó f e l e j t h e t e t l e n b e -n y o m á s t k e l t e t t . N a p o k o n k e r e s z t ü l , m e g f e s z í t e t t idegekkel ü l t ü n ke g y m á s s a l s z e m b e n , a m á r nagy csatákat l á t o t t ősi D u n a p a r t j á n ,m i n d e n p i l l a n a t b a n a h a r c k i r o b b a n á s á t várva, m i d ő n a z n a p d é l -u t á n k é t ó r a k ö r ü l a p e r z s e í ö n a p e l s ö t é t ü l , a k ü l ö n b e n derűs é g -b o l t o z a t , v a l a m i n t a z egei* f u r c s a k ö r n y e z e t k í s é r t e t i e s e n e l h o m á -l y o s u l n a k . E h á b o r ú s n a p f o g y a tk o z á s n a k k ü l ö n ö s é s s z o k a t l a n k ö -r ü l m é n y e k k ö z ö t t i m e g f i g y e l é s é n é l , egyszerre é r e z t ü k a v i l á g m i n -denség v é g t e l e n nagyságát és f e n s é g é t és a t ö r p e , h a l a n d ó e m b e r ilé t p a r á n y i k i c s i s é g é t é s e g y b e n nagy gyarlóságát.

A m i n t a szerb t e m p l o m n a k t o ro n y e r k é ly é r e * s i e t t e m é s f i g y e l n ik e z d e n i a k ü l ö n ö s t ü n e m é n y t , m e g s z ó l a l n a k a d o m i n á l ó p á r t r ó la z ellenséges ágyuk é s é n e l ő s z ö r l á to m é le t em b e n , m i n t t ü z e l n e ké iő e m b e r e k r e ...

2

P á r n a p m u l t á n m á r G a l í c i á b a n j á r tu n k , m i d ő n u j a b b é g it ü n e m é n y m u t a t k o z o t t . A u g u s z t u s 26-án M i k o l a j o w b a n k i r a k o d v a ,h o s s z ú e r ő l t e t e t t , sietős m e n e t b e k e z d t ü n k .

É j j e l i n e h é z u t u n k a t g y ö n y ö r ű , t i s z t a csillagos é g b o r í t o t t a .A m i n t a k is p i h e n ő a t a t t t á b o r i l á t c s ö v e m m e l a z eget k é m l e l e m ,— n é m i a s t r o l o g i a i hajlamossággal m i n d i g bírtam, — nagy m e g -l e p e t é s e m r e e g y csóva n é l k ü l i k i s g ö m b a l a k u üstököst3 v e t t e m

észre a H a t t y ú c s i l l a g k é p k ö z e l é b e n . S i e t v e ú j s á g o l o m a n a g y e s e -m é n y t a f á r a d t a n és á l m o s a n p i h e n ő b a j t á r s a i m n a k s k a t o n á i m n a ka z z a l a m e g j e g y z é s s e l , h o g y h o s s z ú l e s z a h á b o r ú , m i v e l üstökös

v a n a z égeníB i z o n y v o l t is e z en é g i m e g n y i l a t k o z á s o k n a k b ő v e n m i t

j e l e z n i ü k . I l y nagy a r á n y ú k ü z d e l m e k , a n n y i e m b e r t é s országotm e g m o z g a t ó h a d j á r a t a m é g n e m v o l t a v i l á g n a k .

M i k é p h a to t t s z e r et e tt b á n y a v á r o s u n k b a n , D o b s i n á n a hábo-r ú n a k h í r e , m i l y e n v o i t a h a n g u l a t a z e ls ő n a p o k b a n , e z t m e g í r t a

1 A z e r k é l y a j t a j a a szerb part f e l é n y í l t , m i v a l ó s z í n ű l e g azon szán-d é k k a l l e t t i g y é p í t v e , h o g y á r u l ó k é m j e l e k l e a d á s á v á a l k a l m a s l e g y e n .

2 A D u n a p a r t n a k n y o m u l ó 12. m a g y a r n é p f e l k e l ő e z r e d e t v e t t é k tűza l á . . .3E z e n ü s t ö k ö s m e g j e l e n é s é t a s z a k l a p o k k é s ő b b i s m e r t e t t é k is.



120

a t ö r t é n e l m i h ű s ég n e k m e g f e l e lő e n é s k i v á l ó a n r a j z o l v a i f j . Szom-

b a t h y L á s z l ó t e s t v é r ü n k .

M i n t t u d j u k , a m o z g ó s í t á s i parancs n e m f é l e l m e t , kétségbe-esést, d e l e l k e s e d é s t , e l s z á n t h a r c i k e d v e t v á l t o t t k i b u l é n e r vére-

i n k n é l is. D a l o l v a , v í g a n é s t e t t r e vágyóan i n d u l t a k e l i s m é t ah a d a k u t j á n ő s i h a z á j u k é r t , m i n t m á r a n n y i s z o r m á s k o r . H i s z e ncsak a 1 9 . s z á z a d b a n m á r o tt h a r c o l t a k a N a p ó l e o n i c s a t á k b a n é spedig h o l e l l e n e , h o l m e l l e t t e 4 , m e l y u t ó b b i a l k a l o m k o r 1812-benOroszországban u g y a n o t t j á r t a k a R o k i t n o m o c s a r a k b a n , h o l m i

1915-ben.

R é s z t v e t t e k a z 1848J49. é v i szabadságharcban; v a l ó s z í n ű l e gt ö b b e n S z o n t á g h P á l , B o l d i z s á r é s Á b r a h á m m a l , k i k m i n t n e m z e t -ő r k a p i t á n y , f ő h a d n a g y é s u t ó b b i , m i n t t ü z é r á l l o t t a k b e é s szá-m o s ü t k ö z e t b e n h a r c o l t a k v i t é z ü l . A d o b s i n a i h o n v é d e k névsorát

k ü l ö n b e n a k a s s a i m ú z e u m őrzi.

O tt k ü z d ö t t e k 1866-ban a c s e h é s o l a s z h a r c s z i n t é r e n i s é svégig h a r c o l t á k egyesek a b o s z n i a i o k k u p á c i ó t 1878. é s 1882. évben.

A v i l á g h á b o r ú b a n a l e g t ö b b d o b s i n a i a v o l t 16-ik h o n v é d é s2 5 . l o s o n c i k ö z ö s gyalogezredekbe v o n u l t . A z o n b a n k é p v i s e l v ev o l t a k m a j d m i n d e n f e g y v e r n e m n é l , f ő k é p p e n t ü z é r e k n é l . Hogym e n n y i e n v o n u l t a k h e , a r r ó l s a j n o s , h i t e l e s f o r r á s a i n k n i n c s e n e k ,m i u t á n a h a d b a v o n u l t a k r ó l a z összes k i m u t a t á s o k e l t ű n t e k . Pontosa d a t o k h i á n y á b a n csak h o z z á v e t ő l e g á l l a p i t h a t j u k m e g a lakosság

és a veszteség a r á n y á b ó l , h o g y 500-nál több l e h e t e t t a v i l á g h á b o -r ú t j á r t b u l é n e r e k s z á m a .

H a r c t é r i v i s e l k e d é s ü k k i f o g á s t a l a n , f e g y e l m e z e t t , b á í o r é sh a r c i a s . N e m e g y t i s z t t á r s a m t ó l , m i n t s z e m t a n ú t ó l h a l l o t t a m őketd i c s é r n i é s m é l t a t n i . M i n d e n ü t t k i t ű n t e k v i t é z s é g ü k k e l , m e g b í z h a -t ó s á g u k k a l é s a m i ő k e t f ő k é n t j e l l e m z i , t i s z t e s s é g í u d á s u k - é ss z e r é n y s é g ü k k e l . T o l a k o d ó a n f e l t ű n n i n e m tudtak.5 E n n e k t u d h a t ób e , hogy b á r a l e g t ö b b t i s z t i é s a l t i s z t i r a n g o t v i s e l t , a z o n b a na r á n y l a g m é g i s k e v é s l e t t m e g f e l e l ő e n e l ő l é p t e t v e é s k i t ü n t e t v e .

4Klein Samu elbeszé lése a J a p j á n .5I l y e n é r d e k e s e s e t p é l d á u l , hogy m á s f é l é v i g e g y ü t t küzdöt te m a 11.

l o v a s h a d o s z t á l y n á l L i n d á k M i h á l y 5-ös h o n v é d h u s z á r r a l , ( mir ő l p e r s z e c s a kh á b o r ú ut á n ér t e s ü l t e m. ) M i d ő n ő a h a r c t é r e n n e v e m e t h a l l o t t a , k é t s z e r ise l j ö t t m e g n é z n i és m i n t k é s ő b b m o n d t a , l á t v a h o g y n e m G ö m ö r y Á b r i s , há tn e m i s m e r t n á l a m j e l e n t k e z n i . P e d i g én igen ö r ü l t e m v o l n a , h a a v á l s á g o sn a p o k b a n l e g a l á b b e gy f ö l d i n i v an m e l le t te m .



1 2 1

A n n á l i n k á b b s z a p o r í t o t t á k , k e m é n y e n , v i t é z ü l h a r c o l v a , a sebe-s ü l t e k é s h ő s i h a l o t t a k s z á m á t .

É s i t t k e g y e l e t t e l e m l é k e z z ü n k m e g a z o n m e g d i c s ő ü l t h ő sb u l é n e r t e s t v é r e i n k r ő l , k i k a h a z a s z e n t v é d e l m é b e n é l e t ü k k e l á l -d o z t a k é s m o s t a világ m i n d e n t á j á n e l s z ó r v a , e l h a g y a t v a egye-d ü l p i h e n n e k .

í g y p i h e n e l h a g y a t va H o r n i k J a k a b h o n f i t á r s u n k i s G a l í c i á b a na S i e d t i s k a - i t e m e t ő b e n , k i n e k f r i s se n h a n t o l t s í r j a m e l l e t t m a g a mis á l l ta m bánatos m e g i l l e t ö d é s s e l . N e v e m e l l e t t a k i s f a k e r e s z t e no t t t ü n d ö k ö l t „ D o b s i n a " i s , e l m é l y e d é s r e , s ó h a j t o z á s r a , vágyódásrak é s z t e t v e a h a d a k o z ó b u t é n e r t .

É s h a s o n l ó a n p i h e n n e k messze-messze t ö b b i h ő s h a l o t t test-v é r e i n k i s , — k i l e n c v e n h a t a n ö s s z e s e n , b e l e é r t v e a z e l t ű n t e k e t i s ,

k i k e t a n a g y világégés v a l ó s z í n ű e n h a s o n l ó a n h a m v a s z t o t t e l .D e H ő s ö k v o l t a k M i n d a n n y i a n !H ő s ö k , m e r t l e g t ö b b j e h a l á l f é l e l m e t n e m i s m e r ő b á t o r b á n y á s z -

i v a d é k voltH ő s ö k v o l t a k , m e r t D o b s i n a i a k v o l t a k !Ö r ö k d i c s ő s é g ü k r e h a j t s u k m e g a h á l á n a k , e l i s m e r é s n e k , b á -

m u l a t n a k é s s z e r e t e t n e k z á s z l a j á t , a s o h a e l n e m f e l e d h e t ő testvé-r e k e m l é k e e l ő t t !

A z ősi , szabad, h a t a l m a s Magyarország k ü l d t e ő k e t a h a d a kú t j á r a é s e g y b ú s , m e g t é p e í t, m e g s z e n v e d e t t C s o n k a o r s z á g s i r a tj aő k e t . D e s i r a t j a ő k e t f á j ó s z i v ü h o z z á t a r t o z ó i k k a l e g y e t e m b e n , m e g -

t ö r t s z ü l ő v á r o s u n k i s , a h ű Topscha, m e l y n e k s i v á r s z o m o r ú j e l e n ee g y e l ő r e n e m e n g e d i , hogy m é l t ó t ü n d ö k l ő s z o b r o t á l l í t h a s s o nd i c s ő e m l é k ü k n e k .

A d d i g i s i t t ez „ E m l é k k ö n y v b e n " ö r ö k i t s ü k m e g n e v e i k e tm i n d a z o k n a k , k i k b á t r a n , v i t é z ü l k ü z d ö t t e k é s h ő s i e s e n h a l t a k aM a g y a r H a z á é r t !



1 22

Ti*)

HALOTT HŐSEINK:

B u r g e r M i h á l y t . h a d n a g y , h á b o r ú b a n s z e r z e t t b e t e g s é g b e n 1921.M i s k o l c .

F i s c h e r K á l m á n f ő h a d n a g y , 1915. V . 1 8 . B a b í n a - G a l i c i a .D i n d a D e z s ő h a d n a g y , D o b e r d ó n .

K l e i n K á r o l y e . é . ö n k . f ő t ü z é r , 1918. R u d a b á n y a .K r e u í z e r L a j o s z á s z ló s , u t á s z z á s z l ó a l j , 1 91 4. D u k l a s z o r o s b a n .N e m e s G é z a h a d a p r ó d , 25. gy. e . ( n a g y e z ü s t v. é.) 1915. III. 4.

R á b e - G a l i c i a .N i k i Z o l t á n t ü z é r h a d n a g y , M a r o s b a f ű l t , R o m á n f r o n t .R i e d e r Ö d ö n t a r t . h d g y . 82 . k ö z . g y . e . k . é . k . 1915. VII. 3. G a l í c i a .R ö c e y J á n o s t . h a d n a g y .S c h w i r i á n J e n ő t ü z é r h d g y . a h á b o r ú b a n s z e r z e t t betegségben, 1919.

D o b s i n a .W t a c h o v s k y A n d r á s h d g y . 1 2. k ö z . gy . e . 1914. G a l í c i a .

B a l á z s G y ő z ő s z k v . v a s u í e z r e d 1916. I V. 1 4.B a l l á s M i h á l y h á b o r ú b a n s z e r z e t t betegségben, 1 9 1 9 . D o b s i n a .B i t t n e r S a m u n é p f . 25 . k ö z . gy . e . 1915. IX. 30 . J a s i n o w - G a l i c i a .B l á j a G y u l a k ö z i . 25. k ü z . g y . e . 1 9 1 6 . O ro s z f o g s á g b a n .B o z s o k S á n d o r k ö z i . 1 6. h o n v . g y . e . 1 9 1 5. I I I . 1 0 . B i es n a - Ga l i c i a .B u d i n s z k y L a j o s s z k v . 29 . v a d á s z z l j .B u r g e r S a m u kö z! . 16. gy . e . 1915. II. 24. Seschen.C s e r n i c z k y J ó z s e f k ö z i . 29. v a d á s z z l j . 1 9 1 5 . X. 25. K r u t n i e w -

V o l h i n i a .C s i s k ó J ó z s e f t ü z é r , 29. t . e . 1918. IX. 30. P e l a z i n o - T i r o l .D a n i e l i s z A n d r á s , t íz . 25. k ö z . g y . e .D o b a y K á r o l y , O r o s z f r o n t o n . „

E r n s t J á n o s v a d á s z , 1 5 . v a d á s z z l j . 1 9 1 6 . X . 1 4 .F i s c h e r S a m u p ó t t . 25. k ö z . gy. e. 1914. XI. 26. Z a v l a k a - S z e r b i a .



12 3

G á l L é n á r d köz i . 16. h. gy. e. 1914. XI. 22.Gá l Mihá ly s zkv . 1914 , X I. Prága.Gá l S á n d o r s z k v . 6. á rká sz l j . 1917. V. 29. R ov n o- O l a s z f ron t .

Gfimör y József köz i . 16. h. gy. e. 1916. 4. B u c a c .G ö m ö i y M i h á l y k ö z i . 25. köz . gy. e. 1914. IX . 19. J a g o d s i a - S z e r b i a .H a r m a t h a János köz i . 16. h. gy. e. 1917. R u d a b á n y a .Havj á r J á n o s orv . 25. köz . gy. e. 1917. V. 16. Ola s z f r o n t .Hejcsi M i h á l y köz i .Hlavács Józ se f k ö z i , 16. h on v .Hóim ok G u s z t á v , köz i . 25. köz . gy. e .H o r n i k Ja!:ab köz i . 16. h. gy. e. 1915. H l. 16 . S i e d l i s k a - Ga l i c i a .H o r n i k Lajos köz i . 16. h o n v . gy. e .H u t n i k I s tvá n t i zedes , 16. honv. gy. e .j a k u b c s á k I s t v á n köz i . 2 5 . köz . gy . e .

K l a u s z m a n n A n d r á s t i z e d e s , vá r t ü z é r e. O r o s z fogságban e lha l t ,K i r s c h n e r A . József t iz . 16 . honv. gy. e , 1915. IV. 4. S t e r n b e r g .Kir schne r János t i z . 25. köz . gy. e . 1914. XII. 22 . Bukovice .K i r s c h n e r Tó b i á s A n d r á s ö r m . 16. h. gy. e.Kocsiba J á n o s köz i . 25. k öz . gy . e . 1915. I I I , 11. L u t k o w .Koílá r K á r o l y k ö z i . 2 9. v a d á s z z i j . 1915. X. 25 . K r u í n i e w .K o t i á r I s t v á n k öz i . 16. h. gy. e. 1915. V Í Í I . 12. K r a s u e - G a l i c i a .K r a u s z A n d r á s k ö z i , 16. h. gy. e.K r a u s z G u s z t á v a l t i s z t , h a d i t e n g e r é s z e t , 1916. I I . 2 3. P ú l a .K r a u s z S a m u t i z . 2 9. v a d á s z z i j .K u l l a Józef ho iw. 10. honv. gy. e . 1915. Tas lcend k a d i f o j s á g b a n ,Lach Mihá ly í i z . 25 . köz . gy. e.Lac i i S imon s z k v . - 3 2 . vadászz i j" . 19Í5. IX. 3. O r o s z f o g s á g b a n .Láda Józ se f köz i . 25. köz . gy. e. 1916. 1. 25. Kosa rce .Lelkó A n d r á s köz i . 16. honv. gy. e .Lichy J á n o s örm. 1917. II . 13. Lemberg .L i p t á k Káro ly n é p f . 1914. XI. 4. P i k u l i c e Gal íc i a .Lip í ák Józ se f köz i . 16. h. gy. e. 1915. I I I . 10. S t a s zk ovvka -Ga l i c i a ,Lip t ák J á n o s köz i . 16. h o n v . gy. e .L u k á c s J a k a b köz i . 16. h o n v . gy. e .Lux S a m u örm. 16. ta . ágyús ezr. 1914. X . 15. P r ze v o r s k - G a l i c i a .

M o sk o v i t s Be r t a l a n k ö z i . 67. köz . gy. e . 1914. IX . T o m a s o w .Moskovics János n é p f . 16. honv. gy. e . 1915. VII . 17. Kol. Lipi-a n y - G a l i c i a .

N i c k I G y u l a , J a k a b s z k v . 16. honv. gy . e . 1915. VII. 30 . R a s o n aG a l í c i a .



124

N o v o t n y E d e k ö z i . 25. k ö z . g y . e z r . 1914. X Ií . 2. K a d i n a L u k aS z e r b i a .

O r a v e c z B e r t a l a n k ö z i . 25. k ö z . g y . ezr. 1915. VII. 21 . K r a s z n i k

G a l í c i a .Pocsubay Á r m i n o r v , 25. k ö z . gy. e. 1915. X. 25. Lep va Ol a sz f r .Pocsubay S a m u p ó t t . 16. h. gy. e. 1914. XI. 16. Zagorzice.R é p á s z k i J á n o s k ö z i . 29. v a d á s z z l j .S á r k á n y S á n d o r k ö z i . 25. k ö z . g y . e . 1916.S c h w i r i á n A n d r á s o r v . 25. k ö z . g y . e . 1916. X . 30 . R u d n i k .S z m e r e k J á n o s k ö z i . 29. v a d á s z z l j . 1914. XI. 22. J a n o v i c e .S z m e r e k J ó z s e f n é p f . 16, h o n v . g y . e . 1 9 1 5 . V I I . 18. K o l . L i p i a n y ,Szoyka J ó z s e f ő r m . h á b o r ú b a n s z e r z e t t betegségben.

H a l o t t h ő s e i n k e z e n h o s s z ú s o r a a z o n b a n n e m tel jes, m i v e l

p o n t o s m e g á l l a p í t á s o k a t e s z k ö z ö l n i a m a i s z e r e n c s é t l e n v i s z o n y o km e l l e t t n e m l e h e t e t t .

It t f e l s o r o l j u k a z e l t ű n t e k e t i s , s a j n o s , v a l ó s z í n ű , h o g y e z e ks e m t é r n e k t ö b b é vissza . . . é s i g y h ő s i h a l o t t a í n k m e g s i r a t o t t c s o -p o r t j á b a t a r t o z n a k .

ELTŰNTEK:

B r o s z t m a n n S a m u , B a l l á s J á n o s , B r e u e r A n d r á s , C s e r v e n k oJ ó z s e f , C s i s k o J á n o s G y ö r g y , C s u c h r á n E d e , F i s c h e r S i m o n , F r a n -k o v i c h J á n o s , G ö m ö r y J á n o s , H a r m a t b a B é l a , H a d u s o v s z k y S a m u ,J a k u b c s á k J á n o s, K o z s u c h G y u l a , K o v á c s Á r m i n , L i p í á k B e r t a l a n ,L i p t á k L a j o s , L u x J a k a b , P oIIák J e n ő , R e i p r i c h A n t a l , R e s o v s z k yT a m á s , R o z l o z s n i k A n d r á s , R o z l o z s n í k J a k a b é s Q u i t k o János.

A s z á m o s s e b e s ü l t e t n e m i s e r n l i t j ü k , h i s z e n m a j d m i n d e nh a r c t é r e n j á r t f ö l d i n k e t s e b h e g e k d i s z i t i k . A r o k k a n t a k s z á m a30-on f e l ü l v a n .



125

Igen s o k h o n f i t á r s u n k e t t e a s i r a l m a s h a d i f o g s á g n a k s z á r a zk e n y e r é t Szerbia-, O l a s z - , R o m á n - , F r a n c i a - , d e l e g t ö b b j e Orosz-o r s z á g b a n .

E g y - k é t I l y e n s z o m o r ú rabság t ö r t é n e t é t i s m e r t e t e m , m e r t a

l e g tö b b s z i b é r i a i h a d i f o g o l y h a s o n l ó s z e n v e d é s e n m e n t k e r e s z t ü l .G ö m ö r y R e z s ő , a 30 2 . h o nvéd g y a l o g e z r e d f ő h a d n a g y a 1 9 1 5 .IX . 23-án N o v o - A l e x i n i e c - n é l egész h a d o s z t á l y á v a l fogságba esett.F o g o l y t á b o r h e l y e i : M e n z e l i n s k h a t h ó n a p ; O r e n b u r g l é v ; B í j s kl é v ; N o v o - N i k o l a j e v s l c l é v , h o n n a n s z ö k é s t k í s é r e l m e g , d e e zc s e h á r u l á s f o l y t á n m e g h i ú s u l t ; K n a s z n o j a r sz k , h o n n a n e g y é v u t á nü g y e s e n m e g s z o k i k . K é t h ó n a p a l a t t S z i z r á n - i g é r ( e u r ó p a i O r o s z -ország), k i ü t é s e s t í f u s z t k a p é s a j á r v á n y k ó r h á z b a n 3 h ó n a p i g s i n y -l ö d i k , 1 8 n a p o n á t e s z m é l e t e n k i v ü l . V a l a h o g y l á b r a á l l é s i n v a l i -d u s t r a n s z p o r t a i M o s z k v á b a v i s z i k , h o g y t ú s z k é n t a f o g o l y t á b o r b at e g y á i c . H a j n a l b a n a z o n b a n i sm é t m e g s z ö k i k , M o s z k v á b a n b u j k á l

é h e s e n , r o n g y o s á n és b e t e g e n , m i g v é g r e egy o r v o s n ő a „ C e n t r o -S z e j u z " é l e l m i r a k t á r á b a j u t a t j a , h o l n é m i k é p egészségileg r e n d b ej ö n , d e i g e n n e h é z t e s t i m u n k á t ( z s á k o lá s t s t b .) k e l l v é g e z n i e e g yé v é s h á r o m h ó n a p i g . V é g r e n a g y s o k á r a r á v i r r a d a s z a b a d u l á sn a p j a , t u s z t r a n s z p o r í t a l i n d u l R i g a , S t e t t i n , B e r l i n — B é c s e n keresz-t j l é s 1 9 2 1 . d e c e m b e r é b e n 6 é v i k i n o s fogság u t á n , s ó v á r g o t t ott-h o n á b a v i s s z a t é r h e t e t t .

K r a u s z J á n o s e r d é s z m é r n ö k , t a r t a l é k o s f ő h a d n a g y , k i a v é d e l m ih a r c o k b a n t ö b b h ő s t e t t é v e l t ű n t k i , a 1 6 . n é p f e l k e l ő h o n v é d e z r e d d e lk e r ü l fogságba P r z m y s l e t e s t e k o r , 1915. III. 23-án. I d e g ő r l ő hosz-s z u i d ő t t ö l t K r a s z n o j a r s z k b a n , h o l e g y é l ő bagoly v o l t dédelge-

t e tt c i m b o r á j a . A z ó r i á s i f o g o l y t á b o r b a n , r é s z b e n e r év e n m a j dm i n d e n k i i s m e r t e . A t á b o r b a n e r d é s z e t i s z a k i s k o l a i t a n f o l y a m o tt a rt o tt , m a g a k ö r é g y ű j t v e f o g o l y erdész t á r s a i t . K é s ő b b sorsa n e k ii s r o s s z a b b r a f o r d u l t ; h o l m i n t s z é n b á n y á s z , h o l m i n t f a k i t e r m e l őm u n k á s k e r e s t e n e h é z k e n y e r é t . H é t é v u t á n k e r ü l t c s a k h a z a .

F e l s o ro l o m i tt m é g a h á b o r ú b a n r é s z t v e v ő k k ö z ü l a z o k a t ,k i k r ő l n é m i a d a t o k a t b e s z e r e z n i eddig l e h e t s é g e s v o l t :

N h . A d r i á n y i J á n o s d r . s z á z a d o s o r v o s 1 1 . h o n v . g y . e . 6*

6* R ö v i d í t é s e k : t .- tarta lékos; h d a p r j . - h a d a p r ó d j e l ö i t ; karp.-karpaszomá-n y o s ; honv.-honvéd; h d g y . - h a d n a g y ; f h d g y . - f ő h a d n a g y ; n é p f . - n é p f e l k e l ö ; h.-h u s z á r ; ő r m . - ö r m e s t e r ; s z k v . - s z a k a s z v ez et ő ; t iz.- t izedes ; g y . e.-gyalogezred;

t. á.-tábori á g y ú ; h . e.-huszár e z r e d ; v z l j . - v a d á s z z á s z l ó a l j ; köz.-közös; k. é. k.-katonai érdem k eres z t ; e. é. é.-ezüst érde m é r e m ; b r. é. é.-bronz é. é.; vk.-v a s k e r e s z t ; e. v. é.-ezüst v i t é zs é g i é r e m ; a. é. k.-arany é r d e m k e r e s z t ; seb.~s e b e s ü l i ; közi .-közlegény.



126

A n t o n y O l i v é r őrnagy, 17. h o n v . gy. e.; — s eb ; fogság.Balázsy A n d o r d r . t . f ő o r v o s . 7 *Balázsy D e z s ő dr. f ő o r v o s , l*

Burger János h d a p r j , 25. gy. e.

Csisko M i k l ó s ezredes 34, k ö z . gy. e.; k. é. k.; e. é. é.; br. é. é. 7*E l t s c h e r Ede h a p r . 16. h o n v , gy. e.; s eb ; — fogság.E l t s c h e r K á r o l y k a r p . h o n v . ; 1 6. h o n v . g y . e.; s eb .F á b r y Pál t. hdgy. 25. k ö z . gy. e. ; br, é. é.; br. v. é.; seb.F e h é r E n d r e t. h d g y . 25. k ö z . gy. e. br. é. é.; br. v. é. 7*F l e i s c h e r G u s z t á v dr. t, z's. 25. k ö z . gy, e. Nagy e z ü s t és b r o n z

v. é.G ö m ö r y Á b r i s n é p f . f ő h a d n a g y . 7 *G ö m ö r y Á r p á d a l e z r e d e s , 39. k ö z . gy, e. I I I . oszt. v a s k o r o n a r e n d ;

k . é. k .; k é t s z e r e. é. é.; br. é. é.; n é m e t v. k.; s e b .G ö m ö r y E l e m é r h . f h d g y . 8 . h . e .; fogság. 7*

G ö m ö r y G é z a t . t ü z é r f ö h a d n a g y , 127.1.1. e. ; ki s e . v . é . k é t s z e r , 7*G ö m ö r y J á n o s t. géppuskás h a d n a g y , 29. h o n v . gy. e. ; br. v. é.;

seb.n h . G ö m ö r y J á n o s t. hdgy. 33. líöz. gy. e. kétszer kis e. v. é. 7*G ö m ö r y K á l m á n dr. t á b o r n o k orvos. 7*

G ö m ö r y L á s z l ó c s e n d ő r a l e z r e d e s , k. é . k.; br . é . é .G ö m ö r y R e z s ő ő r n a g y , 8. h o n v . gy. e.; br. é. é.; seb.; fogság,n h . G ö m ö r y G u s z t á v t . u t á s z f ő h a d n a g y , a u t ó s z c s a p a t ; a . é , k . 7*G ö m ö r y V i k t o r f h d g y . k. é. k.; e. é. é.; br. é. é.; kis e. és br

v. é. 7*

G r á f Sándor szds., 12. k ö z . gy. e.; s z á m o s k i t ü n t e t é s s e l , l*

n h . H a r m a t b a G u s z t á v t. hdgy. 25. k ö z . gy. e. 7*H a l a s s y J e n ő t, zls. 7*

Jex K á r o l y t. hdgy. 16. h o n v . gy. e.; kis e. v. é.; br. é. é.Je x V i k t o r alhdgy. 16. h o n v . gy. e, ; 7*K a i s e r M a x t . f h d g y . 25. k ö z . gy . e . 7 *K a i s e r János t. hdggy. 25. k ö z . gy. e. fogság. 7*K a i s e r G y u l a t . t ü z é r z l s . 7*K a i s e r K á r o l y t . hdgy. 7 *

K l a u s z m a n n B e r t a l a n t. fhdgy.; 16. h o n v . gy. e. 7*K l a u s z m a n n V i k t o r d r . sgorvos. 7 *K o v á c s J á n o s t . t e n g e r é s z t i s z t . 7*

K r a u s z G y u l a százados, 23. h o n v . gy. e.; k. é. k.; br. é. é.; n é m e t v. k.

7 * A d a t a i h i á n y o s a k ,



127

K r a u s z J á n o s n é p f . f ő h d g y . 1 0 . n é p f . g y . e.; fogság. 7*K r a u s z K á r o l y t , hdgy. 25. k ö z . gy. e . k . é . k . ; k i s e . é s br . v . é .

seb,; r o k k a n t .

L á n g E l e m é r t . t ü z é r f ő h d g y . 2. t . ágyús é . br . é . é .L á n g Z o l t á n s z á z a d o s , 68. k ö z . gy. e. fogság.Lu x G y u l a t. hdgy. 25. k ö z . gy. e.; br. é. é.; br. v. é.Lu x B é l a t h d g y . 16. h o n v . gy. e. 7*L u x G u s z t á v k r p . h o n v . 7*Lu x M i h á l y t. h d g y . 25. k ö z . gy. e. l*

L e h o t z k y D e z s ő t. f ő h d g y . 16. h o n v . gy. e.; k. é. k. seb.v i t é z M a g y a r o s s y S á n d o r ő r n a g y , 1 0 . h o n v . g y . e . III. o s z t . v a s -

k o r o n a r e n d . 7*

N i k i G á b o r t . h a d a p r j . ; fogság. 7*N i k i J á n o s

t .t í i z é r f h d g y .

34 .k ö z .

t . á.e.;

br . é . é.; kis e . é s b r .v. é ,

P e l l i o n i s z S á m u e l t. hdgy. 25. k ö z , gy. e. kis e. v. é.; s e b .P o c s u b a y J á n o s t . h d g y . 1 6, h o n v . g y . e . fogság. 7*P s z o t k a A l a d á r t f h d g y . r o k k a n t . 7*P o p u t h V i k t o r t ü z é r f ő h a d n a g y . 7*R a t h Z o l t á n d r. t ü z é r hdgy. 4. hegyi á . e .; e. é. é.; br . é. é.;

br. v. é.

R o z l o z s n i k Á r m i n t . hdgy.; 25. k ö z . g y , e . 7 *R o z í o z s n i k D e z s ő t t ü z é r z l s . 7*R o z l o z s n i k J e n ő t . h d g y . ; 25. k ö z . gy. e . 7*

R o z l o z s n i k M i k l ó s t. h d g y . ; 25. k ö z . gy. e. 7*R o z l o z s n i k M i k s a t , h d a p r . 25. k ö z . gy. e . 7*R o z l o z s n i k P á l n é p f . százados 6. v á r t ü z é r e.; k . é . k.; e. é . é.;

b r. é. é.

S á r k á n y B o l d i z s á r n p f . f ő h d g y . 1 6. h o n v . g y . e.; a . é . k .S á r k á n y K á l m á n , t . t ü z é r h d g y . br . é . é .S á r k á n y K á r o l y , a l e z r e d e s 1 5. h o n v . g y . e . s e b . r o k k a n t ; k. é . k .S á r k á n y K o r n é l , t . f d g y . 1 0 . h . g y . e . s e b . r o k k a n t .S c h v i r i a n J á n o s d r . f ő o r v o s . 7 * .S c h v i r i a n J á n o s t . hdgy. 16. h . gy . e . 7*

S t e m p e l S a m u , t , t e n g e r é s z t i s z t . 7*S t e m p e l A n d r á s , t . t e n g e r é s z t i s z t . 7*S z i k o r a J e n ő , t . hdgy. 16. h . gy . e . 7*S z i k o r a S á m u e l , t . hdgy. 7*S z o m b a t h y B é l a , t . h d g y . 16. h . gy . e.; ki s e . v . é.; s e b . r o k k a n t .



128

S z o n t á g h V i l m o s , dr . t , t ü z é r f h g y . l , h o n v . l o v , oszt . ; br . é . é .

Szoyka Béla, t. hdgy. 16. h o n v . gy. e.; fogság 7*S z o y k a K o r n é l , t . h d g y . 25. gy . e.; b r , é . é.; br . v . é .S z o y k a S á m u e l , t. h p j . 25. gy . e .S z e d l á k G u s z t á v , t. h d g y . 25. gy. e.; nagy e. v. é.

S z e d l á k Z o l t á n , t . z l s . 25. gy. e. 7*V i t é z V a s s á n y i G y u l a , száz. 25, gy . e.; v a s k . III, k. é . k. 7*W i e s i n g e r A l f o n z n é p f . s z á z a d o s . 7 *W i e s i n g e r F r i g y e s d r . o r v o s ; F e r e n c - J ó z s e f r e n d l o v a g j a .Z n a c s k o K á l m á n t . h d a p r j , 7*

C s i s k o S á m u e l t ű z m e s t e r , 5. h. t ü z é r e.; II. e. v. é.; b r. v. é. 7*F ó r i s c h G u s z t á v , o r v . 16. h. gy. e. 7*G r á f J ó z s e f ö r m . 25 . gy-. e.; a r a n y , n a g y é s k i s ezüst . ; br . v . é . seb.G r e s i t s G éza ő r m e s t e r , 7*H a r m a t b a S a m u ő r m . 6. k ö z . h. e . s z á m o s k i t ü n t e t é s s e l 7*L e l k o A n d r á s t ö r z s ő r m e s t e r , 25. gy. e.; L e. v. é.; k é t s z e r l i . e. v.

é.; br. v. é.; r o k k a n t , k é t s z e r seb.L i s k a K á r o l y , t i z . 29. v. z l j , ; kis e . és br . v , é . k é t s z e r s e b e s ü l t .R o z l o z s n i k A n d r á s s z k v . k i s e . é s b r . v . é. ; se b .S t e m p e l J á n o s , ő r m . 25. gy. e.; kis e. és br. v. é.; ké t sze r se b .T a p o d y Á r p á d , t ű z . 4 0. h . tar. t ü z é r , e.; br. v. é,W a g n e r S i m o n , k ö z l e g é n y l*

E t ö r e d é k n é v s o r b ó l l á t h a t j u k , h o g y k b . m e n n y i en , m i k é p p e né s hogy an v e t té k k i r é s z ü k e t b u l e n e r j e i n k a h a z a i r á n t i ö n f e l á l d o z ók ö t e l e s s é g b ő l .

V é g ü l a h a r c o s o k h á l á s k ö s z ö n e t é v e l t e s z e k m é g e m l í t é s ts e b e s ü l t j e i n k g y ó g y k e z e l t e t é s é r ő l , á p o l á s á r ó l é s e l l á t á s á r ó l .

Ü g y D o b s í n a v á r o s , m i n i a v ö r ö s k e r e s z t e gy le t e n e m e s ,c h a r i t a t i v é s i r g a l m a s u j u n k a t p é i d á s b u z g ó l k o d á s s a l é s o d a a d ós z e r e t e t t e l t e l j e s í t e t t e .

A z i s k o l á k a t é s ó v o d á t k ó r h á z a k k á v á l t o z t a t t a á t é s a z o k a tm e g f e l e l ő e n b e r e n d e z t e , a k ö z ö n s é g á l d o z a t k é s z s é g e f o l y t á n ágy-é s f e h é r n e m ű v e l f e l s z e r e l t e .

A z o r v o s i k a r é l é n n é í i a i j ó ' e i k ü d r . K e l l n e r V i k t o r á l i t , k in a g y s z a k t u d á s a m e l l e t t g o n d o s k o d ó , a t y a i sziwel é s j ó i n d u l a t t a llá t ta e l a n a g y h á b o r ú s e b e s ü l t j e i t .

A z ő v e z e t é s e é s i r á n y í t á s a m e l l e t t v é g e z t é k e z e n h a z a f i a sk ö t e l e s s é g e i k e t v á r o s u n k n e m e s s z i v ü a s s z o n y a i é s l e á n y a i m i n tö n k é n t e s á p o l ó n ő k m e l e g s z e r e te t t el , m i n d e r e k i t e rj e d ő f i g y e l e m m e l



129

é s n e h é z f á r a s z t ó m u n k á v a l . L e í r h a t a t l a n k ü l ö n ö s e n a z e l s ő á ld o -z a t o k m e l e g f o g a d t a t á s a , l ég ye n e z b u l é n e r t e s t v é r vagy i d e g e n .

A z o n b a n n a g y e s e m é n y s z á m b a m e n t m i n d e n k o r , h a e g y s e -

b e s ü l t h o n f i t á r s é r k e z e t t h a z a . A város a p r a j a - n a g y j a v e t t e ő t m i n d -j á r t k ö r ü l . G y ó g y í t o t t á k , á p o l t á k , e t e t t é k , ü n n e p e l t é k . K ö z b e n p e r -s z e a z i l le tő h a d f i n a k b e s z é l n i e k e l l e t t a n a g y c s a t á k r ó l , sebesülé-s é r ő l é s f ő l e g a t ö b b i b u l é n e r t e s t v é r r ő l , k i k r ő l h o l j ó t , h o l b i z o n ys z o m o r ú hír t k e l l e t t k ö z ö l n i e . . .

S a j n o s , e g y e l ő r e n e m á l l n a k i t t sem a d a t o k r e n d e l k e z é s ü n k r ea v á r o s á l d o z a t k é s z s é g é n e k m é r e t e i r ő l , a g y ó g y k e z e l t s e b e s ü l t e ks z á m á r ó l , a z a n y a g i k i a d á s o k r ó l , d e e g y b i z t o s , h o g y D o b s i n a i t ti s m e g t e t t e k ö t e l e s s é g é t é s p e d i g t e h e t s é g é n f e l ü l a n n y i r a , h o g yid ő e lő t t é l e l e m , f e h é r n e m ű é s r u h á z a t b ó l k i f o g y v a 1 9 1 8 . e l e j é n ak ó r h á z a k t o v á b b i f e n n t a r t á s a m á r l e h e t e t le n n é v á l t .

É s b á r m i n d e z e n ó r i á s i vér,- éle t é s v a g y o n i á l d o z a t n a k n a g yd ú l á s é s v e s z t e s s é g l ö n a b é r e ; a s z o m o r ú v é g a z ő s i h a z a , a v á -r o s m a g y a r s z a b a d s á g á n a k e l v e s z t é s é t , a r é g i b u l é n e r n A r t á k i d e -g e n e k k e z é r e v a l ó j u t á s á t e r e d m é n y e z t e : a z o n b a n . e r k ö l c s i t é r e nb e b i z o n y í t o t t e r ő s l e l k i f ö l é n y ü n k m é g i s n a g y n y e r e s é g n e k ü n k ;h o n f i h ü s é g i i n k , h a z a s z e r e t e t ü n k , ö n f e l á l d o z á s u n k p é l d á s , m e l y b u -l é n e r e r é n y e k o k v e t l e n b i z t o s í t j á k s z á m u n k r a a s z e b b , b o l d o g a b bj ö v ő t , m e r t k é p e s í t e n e k m i n k e t u j j a b b h a r c r a , d i a d a l m a s győze-l e m r e t ö r t é n e l m i Magyarországunkért é s b e n n e szabad k i r á l y i b á -n y a v á r o s u n k é r t : Dobsináért!

„ G l i c k a u f ! "



l-EN JANUÁR

A c h bíeder h o t és R o o d dér Z a i t ' nS i c h e e m o l e m sai A c h s e e m g a d r e h t !B i e r t i c h t ' n d r o o n m e t schwear'n S a i f z ' nU n d n é m á n O b s c h i e d f r o m m m e t a n GapeetP l u u t i c h és doos J o a r von uns gaschied'n,

N o c h p l u u t i j e r és n a a j a b e a r n k o n n .V l a i c h b r e n g t és u n s én b o l l v o r d i e n t ' n F r i e d ' n ,B i e r f l e h n o c h d r e m é n l i e b ' n Harrgotí o o n .

B e a r h a i t a J o a r én h o f f n t t n g s v o l l ' n Streb'n,É n L e b ' n s l o s t m e t F r a i d ' n f r e h l i c h b o a r ,A c h v i e l d e r v o n r u h n i t z t a n s c h o n é n F r i e d ' n ,D o o s hot g a b r o o c h t d o o s t r a u r i c h grussa J o a r .D é r M e n s c h g a s i e h t v o n h a i t n e t p o s o f m o a g ' n ,O b S c h l e e c h t ' o b G u í e s ó m ás S c h i c k s o o l b r e n g t ;D e n n e e w i c h p l a i p t d i e Z u k u n í t u n s vorpoag'n,D ér V o a r h o n g és z u d e c k , dear vor'n F e n s t e r hángt.

B ie g e a r n b o l l t ic h i t z é n V o a r h o n g h e b ' n ,R e n k u c k ' n é n d é r Z u k u n f t s K á m m e r c h e nU n d bess'n, bős d o o s J o a r s i c h bit pugeb'n,Doss i c h d e r z á l n k i n n t , b í e a B o a r s o g e r c h e n .D o c h Iái t d o o s én k e e n e r M e n s c h ' n m o c h t o f Ead'n,Bős k o m m á n b i t , g o n z b o a r z u p r o p h e z a i n ,D e n n ó l l á l e e p p e r h i e é n G o t t e s G n o d ' n ,Bős ér u n s o f e r l e g t , k o n n n e t m é h o n d e r s sain.

A c h H é b e r G o t t , loss d o c r T d o o s n a a j a J o a rA Pissel t i e f e r e n ' s G l e c k s a c k e l r e e c h n ' n !O b bers's v o r d i e n t h o n , bees i c h n e t v o r b o a r ,D o c h s o l l d i c h u n s e r k e n d l i c h P i í t ' n h ie e r b e e c h ' n .

B r e n g uns doos J o a r én l o n g e r s u c h t ' n F r i e d ' n ,G é b d o c h én V e l k e r n b i e d e r F r i e d u n d R u h ,S a i F r a i n d u n d F a i n d o l l G u t e s n o r p u s c h i e d n ' nIt z é n d e n n a i e n J o a r ! — P r o s i t d e r z u .

S , P e l l i o n i s z .



OOBSINAIAK.I r t a : Eliscfier Károly.

r - N o b s i n a b á n y á s z a t á b a n a z 1870-es é v i nagy v i r á g z á s u t á n ,J- 1880-as é v e k f e lé , n agy fokú h a n y a t l á s , pangás k ö v e t k e z e t t be,

a m i é r t i g e n s o k b á n y á s z , m i n d e n n a p i k e n y e r e m e g s z e r z é s e v é g e tt ,n e h é z s z i v v e l bár,k e d v e s s z ü l ő v á r o s á n a k b ú c s ú t m o n d o t t , — ak ö z e l i é s t á v o l i i d e g e n b e k ö l t ö z ö t t , s ő t A m e r i k á b a i s k i v á n d o r o t t .

E k k o r j u t o t t a k t ö b b e n a d o b s i n a i a k k ö z ü l R u d a b á n y á r a , a h o laz a k k o r l é tes í te t t B o r s o d i B á n y a t á r s u l a t a régi 14-16. századigm i v e l t é s v i r á g z á s n a k ö r v e n d ő b a r n a v a s é r c b á n y á t , m e l y a k é s ő b b iá l d a t l a n k ö z v i s z o n y o k f o l y t á n a b b a n h a g y a t o t t é s i d ő k ö z b e n f e l e -désbe m e r ü l t , — ú j b ó l m e g n y i t o t t a , még pedig a régebbi bánya-m i v e l é s s e l e l l e n t é t b e n , a m é l y í t é s h e l y e t t a k ü l s z í n i m i v e l é s t v e -zette b e .

M i n t h o g y h e l y b e n l a k ó , k é p z e t t b á n y a m u n k á s o k b a n nagy v o l ta h i á n y , a b á n y a t á rs u l a t ö r ö m m e l a l k a l m a z t a a b á n y á s z a t b a n j á r t a s , jó -z a n , szorgalmas é s m e g b í z h a t ó d o b s i n a i m u n k á s o k a t , a k i k a R u d a -b á n y a é s k ö r n y é k é r ő l r e k r u t á l o d ó m u n k á s o k n a k k e z d e t b e n t a n í t ó i v o l -t a k é s k é s ő b b k ö z ü l ö k s o k a f e l v i g y á z ó i s z o l g á l a t ta l b í z a t o t t m e g , A b á -n y á s z a t n á l a l k a l m a z o t t f e l ő r ö k , m e s t e r e k , — k i v é t e l n é l k ü l , —m i n d d o b s i n a i a k v o l t a k é s a z o k m é g m a i s : 1927. évben, k i k k ö -zöt t ta lá l j uk : H a r t n a t h a Ján os , Pocsubay S á m u e l , T h e r n S á m u e lé s W a g n e r J á n o s b . f ő f e l ö r ö k é t , R o z l o z s n i k A n d r á s s e g é d t i s z t , M a -t e jz e l S á m u e l f ö m ű h e l y v e z e t ö , L o v a y J á n o s é s W i m m e r A n t a l r á k -t á r n o k o k , F o r i s c h G u s z t á v é s K i r s c h n e r S á m u e l é l e i m , oszt, veze-t ő k , v a l a m i n t a B a c h n y á k , B r e u e r , C s i s k ó , D u c k , K a i s e r , K r a u s z ,K a n d r a , K r e c h l , K í a u s z m a n n , L i n d á k , M e g a , R o x e r é s Z n a c s k óc s a l á d o k h o z z á t a r t o z ó i t .

R u d a b á n y a k ö z s é g e a m i n d n a g y o b b s z á m m a l é r k e z ő m u n -kások b e f o g a d á s á r a m e g f e l e l ő s z á m ú lakással n e m r e n de lke ze t t ,ugy> h°gy c s a k h a m a r , — a szükséges ü z e m i é p ü l e t e k k e l e g y i d e j ű -leg, — é p ü l n i k e z d e t t a m u k á s g y a r m a t i s . A m e d e n c e s z e r ü l e g össze-s z o r u l t ru d a b á n y a i v ö l g y b e n n e h é z v o l t m e g f e l e l ő é p í t k e z é s i h e l y e i t a -l á l n i , m e r t a m é l y e b b r é s z e k v i z e n y ő s e k , a m a g a s a b b a k t ú l s á g o s a np a r t o s a k v o l t a k . Ez o k b ó l a régi s a l a k h á n y ó k o n — a troszkás terü-



132

l e t e k e n — é p ü l t e k a z e l s ő l a k ó h á z a k é s a b á n y a g y a r m a t n a k e z e n r é s z em é g m a is „Tarackos" ( t r o s z k á s ) n e v e t v i s e l , a m i r e a m a g y a r o s í t á s r a

h a j l a m o s r u d a b á n y a i a k k e r e s z t e l t é k e l a s a l a k h á n y ó n é p ü l t h á z c s o -p o r t o t .

A d o b s i n a i b á n y a i p a r p a n g á s a m i n d tö b b é s t ö b b d o b s i n a i m u n -k á s t h o z o t t i d e, a k i k n e k e l h e l y e z é s e c é l j á b ó l n e m s o k á r a f ö l é p ü l t a z„ A l s ó t a r a c k o s " - n a k e l n e v e z e t t m u n k á s g y a r m a t i s .

A d o b s i n a i a k e z u j a b b p á t r i á j u k a t K i s - D o b s i n a n é v v e l i l le té k,m a j d p e d i g c s a k h a m a r m e g a l a k í t o t t á k e v a n g é l i k u s f i ó k e g y h á z - k ö z s é -g ü k e t é s c s a t l a k o z t a k a s a j ó k a z a i e v a n g é l i k u s a n y a e g y h á z h o z .

A z e v a n g . f i ó k e g y h á z b a n a d o b s i n a i a k a n y a n y e l v e : a n é m e t v o l te g y i d e i g a k i z á r ó l a g o s i s t e n t i s z t e l e t i n y e l v , d e k é s ő b b a k é t n y e l v ű i s -t e n t i s z t e l e t d í v o t t , m i g m a k i z á r ó l a g m a g y a r n y e l v e n d i c s é r i k a z Ur a t ,

m e r t K i s - D o b s i n a m i n d e n b u l é n e r j e n y e l v é b e n i s m a g y a r le t t .M i d ő n 1888-ban a b á n y a t e l e p i s k o l a l á t o g a t á s r a k ö t e l e z e t t j e i t a

k ö z s é g i i s k o l á k b e f o g a d n i m á r n e m t u d t á k , f ö l é p ü l t a b á n y a t á r s u l a t ie l e m i n é p i s k o l a é s a z u j a b b g e n e r á c i ó — a n é m e t n y e l v m e l l e t t —t e r m é s z e t s z e r ű l e g m a g y a r o k t a t á s b a n r é s z e s ü l t s Íg y a z u j a b b g e n e -r á c i ó : s z ü l ő i - é s n a g y s z ü l ő i n e k m a g y a r n y e l v m e s t e r é v é l e t t .

A b á n y a t á r s u l a t i e l e m i i s k o l a é l é n 2 5 é v i g a s z e p e s i s z á r m a z á s úD u d a s l í ó Jakab v ol t , 1 9 1 8 . ó t a p e d i g a D o b s i n á r ó l s z á r m a z ó : E l t s c h e rK á r o l y f ő t a n i t ó v e z e t i a b á n y a t á r s u l a t ö t t a n e r ö s i s k o l á i t , a k i m e l l e t tE l t s c h e r E d e m i n t t a n í t ó m ű k ö d i k .

R u d a b á n y á t ; „ K i s - D o b s i n á t " k ü l ö n l e g e s k i t ü n t e t é s é r te 1 926.

j ú n i u s 2-án. D o b s i n a a l a p í t á s á n a k 60 0 éves é v f o r d u l ó j a , D o b s i n á n a ki d e g e n m e g s z á l l á s a f o l y t á n , R u d a b á n y á n ü n n e p e l t e t e t t m e g , a h o l v i -s z o n y l a g o s a n a C s o n k a o r s z á g h a t á r a i n b e l ü l a l e g tö b b d o b s i n a i l a k i k .F e l e j t h e t e t l e n ü n n e p e v o l t e z ü g y a z it t l a k ó , m i n t a z i d e z a r á n d o k o l td o b s i n a i a k n a k e g y ü t t e s e n . A z é d e s a n y a n y e l v e n , f e l h a n g z o t t a z e l v e -sz í t e t t o t th o n , m i n d e n s z ó b a f o g l a l h a t ó szépsége, e m l é k e s a f e l s z a b a -d í t á s vágya c s i l l a n t m e g m i n d e g y i k n e k a j k á n . B i z o n y s á g o t s z e r e z h e -te t t m i n d e n k i a r r ó l , h o g y a R u d a b á n y á n é s k ö r n y é k é n l a k ó d o b s i -n a i a k s z i v é b e n é l a s z ű k e b b : e l v e s z t e t t H a z a i r á n t i vágy é p p ú g y , m i n ta h a r c i k é s z s é g a r r a n é z v e , h o g y D o b s i n á v a l N a g y - M a g y a r o r s z á g é r td o l g o z n i s h a r á k e r ü l a s o r , h a r c o l n i é s m e g h a l n i i s t u d n a k . V a j h a a

g y ö n y ö r ű b á n y a v á r o s a l a p í t á s á n a k l e g k ö z e l e b b i é v f o r d u l ó j á t N a g y -D o b s i n á n l e h e t n e m e g ü n n e p e l n i !



AeOOÉVESDOBSINAV ROSÜNNEPER u d a b á n y á n .Irta: I f j . S&ombaí$y Cúszlő.

k i é l e t é n e k n a g y o b b r é s z é t , g y e r m e k k o r á t , i f j ú s á g á t a F e l v i d é -k e n t ö l t ö t t e , a z m e g n e m s z o k j a a z A l f ö l d l e v e g ő j é t , egy-

h a n g ú , u n a l m a s v i d é k e i t s o h a s e m , a z m i n d i g v á g y a k o z n i f o g a h e -gyek, e r d ő k u t á n . M e r t v a r á z s e r e j e v a n a t e r m é s z e t szépségének,m e l y n e m s i k r ó n a s á g o n , h a n e m f e l v i d é k e n t á r j a e l é n k l e g p a z a r a b bp o m p á j á t s a m e l y a v a d r e g é n y e s h e g y e k , v ö l g y e k , e r d ő k é s f o r r á -sok ö r ö k s z e r e l m e s é v é t e s z i a z t , aki s z e r e t i és k e r e s i a szépet s

á h i t a t o s é r z és s e l t u d m e g h a j o l n i I st e n c s o d á la t o s r e m e k m ü v e e l ő t t.H o z z á t a r t o z i k e z a szépség é l e t e t a r t a l m á h o z s h a m e g f o s z t j á k t ő l e ,ügy é r z i , m i n t h a é l e t é n e k e g y r é s z é t v e t t é k v o l n a e i .

A c s o d a s z é p v i d é k e n f e k v ő D o b s i n a i g y f o r r t össze a m i l e l -k ű n k k e l . K ü l ö n k i s világ a m i D o b s i n á n k , l a k ó i k ü l ö n n y e l v e t b e -s z é l n e k , a n é m e t n y e l v e g y ik d i a l e k t u s á t k é p e z ő u . n . „ b u l é n e r "n y e i v e t , k ü l ö n s z o k á s a i v a n n a k , sőt e l m o n d h a t n i , h o g y k ü l ö n t í p u s ti s a l k o t n a k , m e r t a z ő s e r e d e t i b u l é n e r t m á r a r c á r ó l i s m e g l e h e ti s m e r n i . K e d v e s , szép é l e t v o l t o t t, m e l y n e k m e l e g h a n g u l a t a a zi d e g e n t i s a s s z i m i l á l t a r ö v i d id ő a l a t t . Csoda-e, h a a dobsinai, h an e m i s o t t s z ü l e t e t t , d e n é h á n y é v i g o tt l a k o t t , ragaszkodással g o n -

d o l k e d v e s városára s a z t t a r t j a i g a z i o t t h o n á n a k , b á r h o l l e g y e ni s ? A b o l d o g m ú l t r ó l , régi k e d v e s é l e t r ő l e m l é k e z v e m é g m o s t i sh i h e t e t l e n n e k , l e h e t e t l e n n e k , e g y rossz á l o m n a k t e t s z i k a z , hogy am i D o b s i n á n k m á r n e m a m i é n k , n e m m a g y a r , h a n e m i d e g e n o t ta z ú r . Ü g y é r e z z ü k é s b i z t o n r e m é l j ü k , h o g y e z a m i m o s t a n i á l-l a p o t u n k c s a k á t m e n e t i , ideig-óráig tartó, a z u t á n m i ú j r a össze-g y ű l ü n k s z é t s z ó r t s á g u n k b ó l é s m e g y ü n k h a z a .

M á r h é t é v e n e m j á rt a m D o b s i n á n , d e é j s za k a á l m a i m b a ng y a k r a n j á r o k o t t . F ö l k e r e s e m a r é g i kedves h e l y e k e t é s á l m o m -b a n ü g y é r z e m , h o g y D o b s i n a ú j r a szabad, ú j r a m a g y a r é s ú j r ao t t van az én o t t h o n o m . Oly boldog az á l m o m ... és u t á n a f ö l -é b r e d é s k o r o ly s z o m o r ú vagyok.

I d e g e n u r a l o m , c s e h m e g s z á l l á s a l a t t é r t e m e g D o b s i n a bá-n y a v á r o s a l a p í t á s á n a k 600-ik é / f o r d u l ó j á t . O d a f ö n t c s e n d b e n ü n -n e p e l t é k a z é v f o r d u l ó t , o ly c s e n d b e n , h o g y m é g a s z o m s z é d o s



134

R o z s n y ó n s e m t u d o t t r ó l a s e n k i . D e m e g ü n n e p e l t é k m a g y a r t e r ü -l e t e n a v á r o s e l ű z ö t t l a k ó i o ly g y ö n y ö r ű e n , o l y m e g r a g a d ó a n , m e l yk i e m e l k e d e t t a h e l y i k e r e t e k b ő l s m é l t ó v o l t a r r a , hogy egész o r -

szág f e l f i g y e l j e n r á .G ö m ö r y Á r p á d , B o r s o d - G ö m ö r v á r m e g y e t e s t n e v e l é s i f e l ü -g y e l ő , v o l t a z ü n n e p é l y f ő r e n d e z ő j e , a k i 1 9 2 6 , j ú n i u s 2.-ára R t t d a -b á n y á r a h í v o t t a z ország m i n d e n részéből ü n n e p e l n i , a cse h rab-l á s e l l e n t i l t a k o z n i m i n d e n d o b s i n a i t . A z é r t R u d a b á n y á r a , m e r t a zo t t a n i b á n y a m ü v e k b e n n a g y s z á m ú b á n y á s z t e st v é rü n k d o l g o z i k . Á l l -j o n i t t e m l é k e z e t o k á é r t a b á n y á s z j e l v é n y e s m e g h í v ó t e l je s szövege:

M E G H Í V Ó

D o b s i n a bányaváros 600 éves f e n á l l á s á n a k

EMLÉKÜNNEPÉLYÉREm e l y e t a z ő s i f é s z k ü k t ő l t á v o l é lő b u l é n e r e k 1926. j u n .2 . - á n R u d a b á n y á n , a borsodi b á n y a t á r s u l a t „Tiszti K a s z i -n ó j a " összes h e l y i s é g e ib e n t a r ta n a k , m e l y r e t . C i m e t é s b .

c s a l á d j á t t i s z t e l e t t e l m e g h í v j aA D O B S Í N A I A K R E N D E Z Ő S É G E .

É r t e s í t j ü k a z é r k e z ő k e t , h o g y j ú n i u s 2 - á n a M i s k o l c r ó l 1 3 ó r a 5 0p e r c k o r i n d u l ó v o n a t h o z O r m o s p u s z t a é s o n n a n R u d a b á n y á r a k ö z-v e t l e n c s a t l a k o z á s v a n . E l s z á l l á s o l á s r ó l a r e n d e z ő s é g g o n d o s k o d i k .

A Z E M L É K Ü N N E P É L Y S O R R E N D J E :

J ú n i u s 2- án 1 8 ó r a k o r a v i d é k i b u l é n e r e k ü n n e p é l y e s f o ga d -ta tása . Este 8 ó r a i k e z d e t t e l m ű s o r o s e s t é l y t á n c c a l e g y b e k ö t v e .

M Ű S O R :. 1. H i m n u s z .2. Pósa L a j o s : Szeresd ezt a f ö l d e t , — a d o b s i n a i a k n a k irt k ö l -

t e m é n y , — s z a v a l j a E l t s c h e r E d e .



135

3. P e l l i o n i s z S a m u : D ie M o t t e r s p r o c h , s z a v a l j a L i n d á k A n d r á s .4 . Ü n n e p i b e s z é d , t a r í j a d r . S z l á v i k M á t y á s n y ű g . t h e o l . a k a d . ig .5. K l e i n S a m u : D é r P l e s c h k o , s z a v a l j a F ó r i s c h G u s z t á v .6 . D o b s i n a t ö r t é n e t e , i s m e r t e t i L u x G y u l a t . - i n t . t a n á r .7. K i é i n S a m u : „ Á s K r a m e l é n d é r H e t t , " d o b s i n a i s z í n d a r a b .

S z e r e p l ö k :S c h i a g e r J á k o b , O l t h a j e r - — T h e r n S a m uA n n a m r i e c h e n , sai B'aib — — B i l i k K á r o l y n éM r i n t s c h e l , T o c h t e r W a g n e r I r é nH ó n a , d e a r e n s J u n k e r — — R o z l o s n i k F e r e n cS u s a , d i e N o c h p e r n H a r m a t h a J o l á nS o m é i , ih r S u h n - — P o c s u b a y J á n o sM a r t s c h e l ) — — R o z l o s n i k G e t r u dS e f c h e n ) M r i n t s c h e l s K o m e r o t a n — L o v a y A r a n k aS c h i s t e r c h e n ) T h e r n K o r n é l i aS c h i m e k ) * * *D r é l a ) M a a d e l s J i n k e r

íf* *

M e c h e l ) * * *8. K l e i n S a m u : „ G l i c k a u f , " s z a v a l j a P o c s u b a y J á n o s .9 . Z á r ó b e s z é d , t a r t j a G ö m ö r y Á r p á d , B o r s o d - G ö m ö r v m .

t e s t n . f e l ü g y e l ő .10. H i s z e k e g y .

I I .J ú n i u s 3-án d é l e l ő t t 11 ó r a i k e z d e t t e l a B o r s o d i B á n y a t á r s u l a t

G v a d á n y i J ó z se f e le m i n é p i s k o lá b a n ü n n e p i á g . h i t v . év. i s t e n t i s z -t e l e t , t a r t j á k d r . S z l á v i k M á t y á s n y . t h e o t . a k a d . igazgató é s P o -p u t h V i k t o r n y . d o b s i n a i é v . l e l k é s z .

D é l u t á n 3 ó r a k o r a r u d a b á n y a i b á n y a t á r s u l a t i t e m e t ő b e nn y u g v ó b u l é n e r e k s í r j á n a k m e g k o s z o r ú z á s a .

** *

A z estély m ű s o r a ügy f o l y t le , m i n t f e n t i m e g h í v ó j e l z i , am á s n a p i ü n n e p s é g p r o g r a m m j á b a n t ö r t é n t c s a k v á l t o z á s .

A m e g h í v ó a z ország m i n d e n r é sz é n f ö l k e r e s t e a d o b s i n a i a k a té s a b u l é n e r e k l e l k é t f á j d a l m a s e r ő v e l r a g a d t a m e g a h a z a i s z ó -z a t s a l e g t á v o l a b b r ó l i s m e g h a t o t t s z í v v e l k e l t e k ú t r a D o b s i n as z ü l ö t t e i , k i ü l d ö z ö t t l a k ó i e g y m á s s a l t a l á l k o z n i , e g y ü t t ü n n e p e l n iR u d a b á n y á r a . G y ö n y ö r ű g o n d o l a t v o l t , p á r a t l a n szép m e g m o z d u l á ss t a l án csak az e g y m á s h o z oly testvéries é r z é s ű d o b s i n a i a k t u d -h a t t á k ig y m e g v a l ó s í t a n i .

„600 é v e s D o b s i n a " : h i r d e t t é k a c é d u l á k a v a s ú t i k o c s i a b -l a k a i n , m e l y M i s k o l c r ó l á t s z á l l á s n é l k ü l v i t t b e n n ü n k e t R u d a b á -

n y á r a . A t á v o l a b b r ó l é r k e z e t t e k é s M i s k o l c r ó l i n d u l ó k b o l d o g a n k ö -s z ö n t i k e g y m á s t , r é g n e m l á to t t g y e r m e k k o r i jó b a r á t o k , i s k o l a t á rs a k ,



136

n a g y á l l á s u e m b e r e k é s e g y s z e r ű m u n k á s o k ö r ö m m e l ö l e l k e z n e k össze,h i s z e n ő k m i n d édes t e s t v é r e k , m i n d d o b s i n a i a k . A m i s k o l c i á l lo m á su t a s a i p e d i g m i n d f ö l f i g y e l n e k a z i s m e r e t l e n h a n g z á s ú b u l é n e r b e -szédre ; c s o d á l k o z v a , m a j d m e g h a t o t t érzéssel s z e m l é l i k ő k e t , a m í ge l i n d u l a v o n a t .

Ú t k ö z b e n i s t ö b b e n s z á l l n a k f e l a k ü l ö n k o c s i b a , m e l y z s ú f o l á s i gm e g t e l i k . D e a h e l y s z űk e m i a t t n e m p a n a s z k o d ik s e n k i , m i n d e n á l l o -m á s o n f i g y e l n e k s h a e g y d o b s i n a i m á s h o v a a k a r n a f e l s z á l l n i , a z t i so d a h í v j á k , l e g y e n e g y ü t t m i n d e n k i . E g y c s a l á d v o l t a z egész, ig ym e n t e k R u d a b á n y á r a .

A r ú d a h á n y a i á l l o m á s o n h a t a l m a s t ö m e g v á r t a a z é r k e z ő v e n -d é g e k e t . A z o t t l a k ó d o b s i n a i a k n e v é b e n H a r m a t b a J á n o s f ő a k n á s zb u l é n e r , E l t s c h e r K á r o l y f ő í a n i t ó p e d i g m a g y a r n y e l v e n ü d v ö z ö l t ea z é r k e z ő k e t . A z ü d v ö z l é s r e d r . S z l á v i k M á t y á s n y ű g . e p e r j e s i é v .t h e o l o g i a i i g a z g a t ó v á l a s z o l t a h a g y o m á n y o s b á n y á s z k ö s z ö n t é s s e l :„ G l i c k o f " ( „ G l ü c k auf-al) v é g e z t e m a g y a r b e s z é d é t . A v e n d é g e kd i s z r u h á s b á n y á s z o k , t ű z o l t ó k , l e v e n t é k é s i s k o l á s g y e r m e k e k s o r -f a l a k ö z t v o n u l t a k a b á n y a t á r s u l a t i k a s z i n ó b a , h o n n a n e l o s zl a tt á kő k e t s z á l l á s a i k r a . P á r a t l a n m a g y a r v e n d é g s z e r e t e t t e l f o g a d t á k ő k e tm i n d e n ü t t , a z ételt, i t a l t s z i n t e t ö m t é k v o l n a a v e n d é g e k b e , e g y -m á s s a l v e r s e n y e z t e k , k o g y k i l á t j a ő k e t s z i v e s e b b e n . E s o r o k k a lf e j e z z ü k k i k ö s z ö n e t ü n k e t s á l l í t s u n k e m l é k e t d i c s é r e t ü k r e , h a d do l v a s s á k a k é s ő b b i i d ő k b e n i s , h o g y R u d a b á n y a k e d v e s , d e r é k l a -k ó i h o g y a n f o g a d t á k a d o b s i n a i a k a t !

A z ü n n e p é l y este 8 ó r a k o r k e z d ő d ö t t a k a s z i n ó b a n szép kö-z ö n s é g j e l e n l é t é b e n ; h i s z e n m i n t e g y 2 0 0 d o b s i n a i é r k e z e t t R u d a -b á n y á r a , k i k n e k s o r a i b a n D o b s i n a m i n d e n c s a l á d j a k é p v i s e l v e v o l t .A k e z d ő H i m n u s z t k ö n n y e s s z e m e k k e l , m e g h a t o t t a n é n e k e l t é k as z ű k e b b h a z á j u k b ó l e l ü l d ö z ö í t e k . U t á n a Pósa L a j o s n a k a d o b s i n a i -a k n a k i r t k ö l t e m é n y é t s z a v a l t a e l E l t s c h e r E d e t a n í t ó n a g y hatással.L i n d á k A n d r á s s z a v a l a t á t j ó l e s ő é r z é s s e l h a l h a t t a a k ö z ö n s é g : h a -z a i h a n g o k . D r . S z l á v i k M á t y á s ü n n e p i b e s z é d é t g y e r m e k , i f j ú - é sf é r f i k o r i e m l é k e k k e l k e z d t e s e c s e t e l t e T r i a n o n gazságát. T a l á l óv o n á s o k k a l r a j z o l t a m e g a d o b s i n a i p o l g á r k é p é t, k i n e k j e l l e m z őt u l a j d o n s á g a i a m é l y h a z a s z e r e t e t , e r ő s l o k á l p a t r i o t i z m u s , a h a l a -

d á s é s m ű v e l ő d é s i r á n t i k u l t u r é r z é k , m u n k a s z e r e t e t , m e g b í z h a t ó s á gé s erős h i t . U t á n a L i g e t i E d e s a j ó k a z a i e v a n g . l e l k é s z o l v a s t a f e ld o b s i n a i v o n a t k o z á s ú k é t k ö l t e m é n y é t . F ó n s c h G u s z t á v ú j r a e g yé r d e k e s b u l é n e r v e r s e t s z a v a l t , m a j d E l t s c h e r K á r o l y t a n í t ó , a d o b -s i n a i s z á r m a z á s ú t e k i n t é l y e s b u d a p e s t i k ö z j o g á s z , a z a k k o r 7 9 éves



137

S z t e h l o K o r n é l b u l é n e r ü d v ö z l ő versét o l v a s t a f e l . L u x G y u l a t a n i -t ó k é p z ö - i n t . t a n á r D o b s i n a t ö r t é n e t é t i s m e r t e t t e 1326-tól, m i d ő nB e b e k M i k l ó s m e g a l a p í t o t t a , 1417-ben m á r város v o l t v á s á r j o g g a l .1584-ben a t ö r ö k ö k f e l d ú l t á k . A k u r u c v i t é z e k f e g y v e r e i t a dobsi-n a i k o h ó k b a n k é s z í t e t t é k , a m e l y város i z z ó h a z a f i a s é r z é s ű n é p et e v é k e n y r é s z t v e t t a szabadságharcban is. Legsúlyosabb a sorsa ac s e h m e g s z á l l ó k a l a t t f ő l e g a z é r t , m e r t e g y a l k a l o m m a l a z o ka t f e g y -v e r e s e n v e r t e k i f a l a i k ö z ü l .

A z ü n n e p é l y legérdekesebb p o n t j a a b u l é n e r n y e l v ű dobsinais z í n d a r a b e l ő a d á s a v o l t . E l t s c h e r K u r o l y e z é n e k e s d a r a b r e n d e -z é s é v e l k i t ű n ő m u n k á t v é g z e t t s a z összes s z e r e p l ő k i g a z á n s z é pk é s z ü l e t r ő l , t e h e t s é g r ő l t e t t e k bizonyságot s o d a v a r á z s o l t á k a s z í n -p a d r a d o b s i n a l e v e g ő j é t .

N a g y s z e r ű h a t á s s a l a d t a e l ő K l e i n S a m u „ G l i c k a u f " c i m üversét P o c s u b a y J á n o s . M á r m e g j e l e n é s é v e l i s h a t á s t ér t e l : a leg-t i p i k u s a b b b u l é n e r a í a k . K i t ű n ő k i e j t é s é v e l , h a n g s ú l y o z á s s a l , a z„ e c h t " b u l é n e r k i f e je z é s e k , s z ó l á s m ó d o k i n t e r p r e t á lá s á v a l n a gy s i -k e r t a r a t o t t .

A z á r ó b e s z é d e t G ö m ö r y Á r p á d m o n d t a . „ Ü g y l á t l a k i t t b e n -n e t e k e t — m o n d o t t a t ö b b e k k ö z t , — m i n t a h o g y e l k é p z e l e m N o éh á n y t v e t e t t b á r k á j á b a n a z e g y m á s t f é l t ő , s z e r e t ő c s a l á d o t , t e s t v é r t ,r o k o n t , k i k e t k ö z ö s , s z e n v e d t e t ő sors, d e a m e l l e t t a z ö s z t ö n ö s é í n i -a k a r á s n a k p a r t o t r e m é l ő vágya szorosan f ű z e g y ü v é . Ü g y t ű n t ö ki t t n é k e m e l ő , m i n t a f ö l d s ö t é t m é l y é b e n v á j k á l ó b á n y á s z n a k a

f e l c s i l l a n ó , t ü n d ö l ő , é r t é k e s k v a r z - k r i s t á l y c s o p o r t , m e l y drága k i n c s b e no tt l á t o m a m e l e g s é g e t sugárzó k r i s í á l y s z e m e c s k é k n e k d e r ű s t ö m e -g é t , k ö z t ü k a s z á m t a l a n nagyokat é s a t e h e t s é g b e n , e r ő b e n k i v á l óegyeseket, d e m i n d e t szorosan egymásba t a p a d v a , egymást t á m o -g a t v a , eggyé s i m u l v a é s k e m é n y e n , b e c s ü l e t e s e n á l l v a e g y k ö z ö ső s i , Ö r ö k g r á n i t t a l p a z a t o n . . . " — és b e f e j e z é s ü l — „Ne k é r d e z z ü k ,m i k o r é s h o g y a n j ö n e l e g y szebb j ö v ő . T e g y ü n k ügy, m i n t a b e k ö t ö t ts z e m ű v a d á s z s ó l y o m . Ü l ü n k n y u g o d t a n , k o m o r a n , d e s z i v ü n k , l e l k ü n kt u d j a , h o g y e g y s z e r c s a k r e p ü l ü n k l e n d ü l e t t e l , m a g a s a n é s l e c s a p u n k ,h o g y a z a l a t t o m o s h i é n á k m o c s k o s s z e m e i t k i v á j j ü k . T e g y ü n k ügy,m i n t szép h a z á n k v i z e i . N e vegyük észre, h o g y egy-két szerencsét-

l e n k i f e l é t ö r e k s z i k , h a n e m m i f o l l y u n k e g y b e m i n d a n n y i a n , n ö j -j ü n k S a j ó k k á , d a g a d j u n k T i s z á v á é s d u z z a d j u n k h a t a l m a s D u n á v áé s t ö r j ü n k k e r e s z t ü l d i a d a l m a s a n m i n d e n p o s v á n y o n , m o c s á r o n . á té s s z á l l j u n k s z e m b e a t e n g e r e k v i l á g á v a l i s ! T e s t v é r e i m , i l y erősh i t ü n k l e g y e n é s a k k o r m i é n k l es z i s m é t a j ö v ő , ö r ö k N a g y m a -



138

gyarországunk é s b e n n e ő s i s z a b a d k i r á l y i b á n y a v á r o s u n k : D o b -sina! B u l é n e r í e s t v é r e i m ! G l i c k auí!"

A nagyhatású, m i n d e n r é sz l e té b e n s z é p e n s i k e r ü l t i r r e d e n t aü n n e p é l y a Magyar H i s z e k e g y e l é n e k l é s é v e l é r t véget.

U t á n a v i d á m h a n g u l a t ú t á n c m u l a t sá g k ö v e t k e z e t t reggelig.D e e z e n a t á n c m u l a t s á g o n n e m c h a r l e s t o n t é s m á s m o d e r n tánco-k a t t á n c o l t a k , h a n e m csárdást, d o b s i n a i r e z g ő t , k r e u z - p o l k á t . A l á -n y o k k ö z ö t t b u b i f r i z u r á s t s e m l e h e t e t t l á t n i .

Másnap d é l e l ő t t 1 1 ó r a k o r a r u d a b á n y a i t e m e t ő b e n p i h e n őd o b s i n a i a k s í r j á n á l ü n n e p i e v a n g é l i k u s i s t e n t i s z t e l e t v o l t , m e l y e tN e m e s K á r o l y év . esperes, P o p u t h V i k t o r n y ű g . d o b s i n a i é v . le l-kész és L i g e t i Ede s a j ó k a z a i év. l e l k é s z t a r t o t t a k . És f e l z e n g e t t is-m é t a z e v a n g é l i k u s b u l é n e r e k ő s i szép é n e k e : „ A c h b l e i b m it D e i -n e r G n a d e , b e i u n s , H e r r Jesu C h r i s t . . ." Megható m o z z a n a t v o lt ,m i d ő n a régi d o b s i n a i a k n a k régi, kedves l e l k é s z ü k , P o p u t h V i k t o rt a r t o t t beszédet, m e l y u t á n a s í r o k a t m e g k o s z o r ú z t á k . A z i s t e n t i s z t e l e t e tegyházi d í s z k ö z g y ű l é s k ö v e t t e .

D é l b e n a k a s i n ó b a n k ö ze b é d v o l t, m e l y e n a z egyes f o g á s o k a tPocsubay J á n o s b u l é n e r k ö s z ö n t ö v e r s e k k e l v e z e t t e b e . A k ö z e b é da l a t t d r . S z l á v i k Mátyás, G ö m ö r y Á r p á d , K á l l a y b á n y a i g a z g a t ó ,L i g e t i E d e év. l e l k é s z , N e m e s K á r o l y é v . esperes, H o s z t j á k A l b e r to r m o s p u s z t a i f ő f e l ü g y e l ő , P o p u t h V i k t o r nyűg. év. d o b s i n a i l e l k é s z ,S z o m b a t h y L á s z l ó m e z ő k ö v e s d i r e f . l e l k é s z é s t ö b b e n t a r t o t t a k f e l -k ö s z ö n t ő k e t . A z ebéd a l k a l m á v a l olvasták f e l a k ü l ö n f é l e ü d v ö z l ő

t á v i r a t o k a t , l e v e l e k e t , k ö z l e m é n y e k e t . E g y r é s z ü k e t a z a l á b b i a k b a nk ö z ö l j ü k .

1 . D r . Soldos B é l a , B o rs o d- G ö m ö r v m . f ő i s p á n j a :D o b s i n a bányaváros 600 éves f e n n á l l á s á n a k e m l é k ü n n e p s é g é n

s a j n á l a t t a l m e g n e m . j e l e n h e t t e m , e z ú t o n k ü l d ö m e l s z a k a d t g ö m ö r iv é r e i m n e k l e g s z i v é l y e s e b b ü d v ö z l e t e m e t .

*

2 . L u d v i g h György gyalogsági t á b o r n o k , h o n v é d f ő p a r a n c s -n o k h e l y e t t e s :

K e d v e s B a r á t o m !

A R u d a b á n y á n t a r t a n d ó D o b s i n a e m l é k ü n n e p é l y r e é n i s k a p -ta m m e g h í v ó t . B i z to s r a v e s z e m , h o g y N e k e d k ö s z ö n h e t e m a f i -g y e l m e t , hogy r e á m i s g o n d o l t a r e n d e z ő s é g . A z é r t H o z z á d f o r d u -lo k é s a T e u t a d o n k é r e k b o c s á n a t o t , hogy i g a z á n nagy e l f o g l a l t -s á g o m m i a t t n e m m e h e t e k e l er r e a m i n d e n g o n d o la to t a s z e r e t e t t ,s a j n o s e l v e s z e t t é s i d e g e n k é z r e k e r ü l t s z ű k e b b p á t r i á r a t e r e l ő ,



139

k é t s é g t e l e n ü l h a z a f i a s ü n n e p é l y r e . H a n e m i s v a g y o k d o b s i n a i , d es z ü l ő f ö l d ü n k n e k e g y a s z o m o r ú sorsa. K í v á n o m , h o g y e z a szépt ö r t é n e l m i h á t t e r ű ü n n e p é l y a z z a l a m e l e g s é g g e l f o l y j o n le , a m í l y

m e l e g a b u l é n e r e k n e k , z i p s e r e k n e k é s m á n i á k n a k s z ü l ő f ö l d j ü k h ö zv a l ó ragaszkodása.

* *3. B ó n i s f ő s z o l g a b í r ó :A z ő si f é s z k ü k t ő l t á v o l é l ő b u l é n e r e k r u d a b á n y a i ö s s z e j ö v e -

te lé n g y e n g é l k e d é s e m m i a t t r é s z t n e m v e h e t v é n , m a g y a r s z i v e megész m e l e g é v e l il y m ó d o n k ö s z ö n t ö m a derélc b u l é n e r e k e t k í v á n v a ,h o g y m i e l ő b b a m a g y a r D o b s i n á n ü n n e p e l h e s s ü k Ő k e t .

4 . K i m o n d h a t a t l a n é r z e l m e k t ő l k ö n n y i g m e g h a t o t t a n k ü l d i k ,

s a j n o s c s a k k ü l d h e t i k ü d v k i v á n a t a i k a t a z o n b i z t o s í t á s s a l , hogy szel-l e m i l e g egész s z í v v e l j e l e n l e s z n e k a szép e m l é k ü n n e p é l y e n :

D o b s i n a i T h e o s o f i s t á k .** *

5. „ G l ü c k a u f " h a z a f i a s ü d v ö z l e t t e l :L á n g Z o l t á n s z á z a d o s .

* *

6. An s c h e n G r u s s v o nS z i k o r a

* ' *

7. A s z e p e s i szövetség d e b r e c e n i f i ó k j a te s tv é r i sze r e te té t é sü d v ö z l e t é t k ü l d i a b u l é n e r e k n e k .

G á l p é n z t á r o s .** *

8. D o b s i n a város 60 0 éves é v f o r d u l ó ü n n e p é l y é h e z f o g a d j as z e r e n c s e k i v á n a t a i m a t .

Gr áf S á n d o r n y . százados.

** *

9. L é l e k b e n o tt v a g y u n k , h á l á s k ö s z ö n e tF á b r y é k t ó l .

** *

1 0 . E l f o g l a l t s á g o m m i a t t n e m m e h e t t e m , l é l e k b e n o t t v a g y o k .G l ü c k a u f !

S z o m b a t h y B é la .



140

1 1 .E R I N N E R U N G .

v. C o r n e l S z t e h l o .

K e n n s t D u d a s L a n d , wo K o b a l d e r z e b l ü h n ?N a c h l á n g é n J a h r e n d o r t h i n m ö c h t i c h z i e h n ,W o im H o c h o f e n p r a s s e l n d F e u e r g l ü h í ,U n d v o n d e s H a m m e r s - S c h l a g d a s E i s e n s p r ü h t .

D ie H e i m a t i s t és! A c h i s t s i e és n o c h ?D ie b l u t e n d w e i n t j e t z t u n t e r f r e m d e n J o c h ,H e i m a t und jugend! — Ach was s u c h s t Du dórt...?D ie H e i m a t i st n u n D i r e in f r e m d e r Őrt.

E r i n n e r u n g ! e in G a n g é i v o r d e m D a c h —

W o h o l d é M a d c h e n f ü l l e n d a s G e m a c h :Z űr B l u t n e r e i f í d i e K n o s p e w e i l s í é m u s s —D en S p i e l e n , S c h e r z e n f o l g t e i n k e u s c h e r K u s s .

V o r b e i , v o r ' o e í ! z e r r i s s e n i s t d a s B á n d ,D a s F r o h s i n n , L i e b e i n n i g s t e i n s t V e r b a n d .V e r g a n g e n u n d v e r s c h w u n d e n ! s c h a u r i g k a i t ,Só r a u s c h t és t r a u r i g i n d e m T a n n e n w a l d .

1847—1926.E i n a l t é r B u l é n e r .

1 2 . D r . L a n g h o f f e r L á s z l ó ü g y v é d , „ D o b s i n a v á r o s n a k a l k o t -m á n y o s u t ó n v á l a s z t o t t u t o l s ó p o l g á r m e s t e r e " ü d v ö z l ő l e v e l eR o z s n y ó r ó l .

** *1 3. E m l é k ü n n e p é l y e t e k e n s z e r e t e t te l g o n d o l o k R á t o k é s l é le k -

b e n e g y ü t t ü n n e p e l V e l e t e k . M it f r ö h l i c h s t e n G l ü c k auf! S . K . ü d -v ö z l ő l e v e l e D o b s i n á r ó l .

1 4 . ö r ö m m e l é r t e s ü l t e m a r u d a b á n y a i ü n n e p é l y r ő l . M i n t jó

b u l é n e r , n a g y o n s z e r e t t e m v o l n a o t t l e n n i , d e h i v a t a l o s t e e n d ő i ma k a d á l y o z n a k , így c s a k l é l e k b e n l e h e t e k k ö z ö t t e t e k . Téged é s a ze g y b e g y ű l t e k e t i g a z h o n f i t á r s ! s z e r e t e t t e l ü d v ö z ö l v e stb,

W i e s i n g e r K á r o l yá l l . f ő g i m n á z i u m i kir. igazgató.



141

1 5. R o z l o s n i k S a m u ü d v ö z l e t e D o b s i n á r ó l

1 6. G e e h r t e H e a r n ! L i e b a B r i d e r !B e n i c h o c h o f d é r 60 0 j e a r i g e n F e i e r u n s e r e r V o t e r s t o d t

l e i b l i c h n e t u n t e r e i c h s e i n k o n , o b e r e n G e i s t s e i i c h p e i e i c h .Ic h h o f f f e s t , doss d i e Z e i t n e t o l l z u b e i t és, b ú b i e d e r ó l l á t r e i aT o p s c h e r d a r h e m i n d é r V o t e r s t o d t f e i e r n b á n o l s f r e i a u n g a r i s c h aPiager! G o t t s e i m e t u n s e r e r V o t e r s t o d t u . m e t u n s e r n t r a i e n B r i -d e r ! G l ü c k a u f !

G ö m ö r y S á n d o r ny. . á . t a n í t ó k é p z . i . i^azg. B u d a p e s t .

1 7 . S z ü l ő v á r o s o m a l a p í t á s á n a k é v f o r d u l ó j á ra r e n d e z e t t ü n n e p -ségen n a g y f o k ú h i v a t a l o s e l f o g l a l t s á g o m m i a t t l e g n a g y o b b sajná-l a t o m r a n e m v e h e t e k részt, d e a z é r t a z ü n n e p é l y s i k e r é h e z 1 0 0ezer k o r o n a a d o m á n n y a l k í v á n o k h o z z á j á r u l n i . Összes b u l é n e r tár-s a i m a t ü d v ö z ö l v e :

S c h w i r i a n J ó z s e f r e á l g i m n . t a n á r .

18. A „ B u d a p e s t i H í r l a p " f . h ó 2 7 - i k i s z á m á b ó l é r t e s ü l t e m ,h o g y Dobsina 600 éves f e n n á l l á s á n a k e m l é k é r e az ősi f é s z k ü k b ő lt á v o l é l ő d o b s i n a i a k j u n . 2-án R u d a b á n y á n ü n n e p e t ü l n e k . A l u l í r o t t ,

m i n t v o l t d o b s i n a í d i á k , m é g m o s t i s a l e g n a g y o b b s z e r e t e t t e l , h á -l á v a l g o n d o l o k v i s s z a a j ó d o b s í n a i a k r a s a D o b s i n á n e l t ö l t ö t ts z é p i d ő k e t m i n d e n k o r a l e g k e d v e s e b b e m l é k e i m k ö z é s o r o z o m .F o g a d j á k t e h á t e z a l k a l o m m a l l e g s z í v e s e b b ü d v ö z l e t e m e t é s leg-ő s z i n t é b b k í v á n s á g a i m a t . A d j a a m a g y a r o k i s t e n e , hogy e z t a z e m -l é k e t m i n é l előbb m i n t Nagymagyarország boldog polgárai o t t h o n ,k e d v e s s z ü l ő f ö l d j ü k ö n , a virágzó s z é p D o b s i n á n ü n n e p e l h e s s é k m e g !

B o l l a P á l m . k i r . f ö i n t é z ő ( M e z ő h e g y e s , )a z 1899-1901. é v e k b e n v o l t d o b s i n a i d i á k '

** *

1 9. S z í v v e l - l é l e k k e l v e l e t e k l e s z e k !K r a u s z M i l i , Portorose.

** *

2 0 . Ü d v ö z l e t a b u l é n e r e k n e k !Ö z v . R á t h A r n o l d n é , B u d a p e s t .



142

2 1 . S o k j ó t k í v á n o k é s ü d v ö z l ö m a b u l é n e r e k e t !G á l J ó z s e f t a n á r , D e b r e c e n .

A f e l s o r o l t a k o n k í v ü l m é g számos k e d v e s ü d v ö z l ő l e v é l é r k e z e t t .

** *A „ R o z s n y ó i H í r l a p " c i k k e :D o b s i n a 60 0 éves f e n n á l l á s á n a k e m l é k ü n n e p e R u d a b á n y á n .

M e g h í v ó t h o z o t t a pósía. R á p e r d ü l t a k ö n n y e m , m i k or e l o l v a s t a m .Ü n n e p e t ü l n e k a b u l é n e r e k . A drága, m e l e g s z iv ü b u l é n e r e k , a k i km e s s z e s z a k a d t a k az ő s i f é s z e k t ő l , s z e r t e s z ó r ó d t a k a z o r s z á g b a n ,k i k e t a h a t á r s o r o m p ó n á l i s n a g y o b b h a t a l o m t a r t o t t t á v o l a z a n y a -város ü n n e p é t ő l , Ö s s z e g y ű l n e k e g y k i s f é s z e k b e n , hogy ü n n e p e ts z e n t e l j e n e k . C s o n k a m a g y a r o r s z á g sik t e r ü l e t é n k e r e s t e k e g y h e l y e t ,m e l y h a s o n l í t a s z ü l ő f ö l d h ö z . H e g y e k e t k e r e s t e k , vadregényes tá j a t ,a m e l y m e s é l j e n n e k i k o t t h o n r ó l , a s z í r a c e n a i v ö l g y g y ö n y ö r ű s é g e i -

r ő l , f e n y v e s e k r ő l . R u d a b á n y á n t a l á l t á k m e g ü n n e p l é s ü k h e l y é t . O t tj ö n n e k össze j ú n i u s 2 - á n é s e m l é k e z n e k : e l k ü l d i k s z e r e t e t ü k e t , só-v á r g á s u k a t , k ö n n y e i k e t é s r e m é n y e i k e t a z ő s i f é s z e k n e k : ü d v ö z l e -t ü k e t a p i s z t r á n g o s p a t a k o k n a k , f o r r ó v á g y u k a t a C s u n t a v á n a k ,egész v é r z ő , gyászoló s z i v ü k e t n é k e d , D o b s i n a , k i a n y j u k v o l t á l ,d é d e l g e t ő édes a n y j u k , a k i n e k ö l é b e n o l y a n jó l e n n e l e h a j t a n i b á -n at- é s g o n d t e r h e s f e j ü k e t . Ü n n e p e t ü l n e k a z e l s z a k a d t b u l é n e r e k .Ü n n e p l é s ü k z a j á t f ö l s z i v j á k a r u d a b á n y a i h e g y e k é s e r d ő k s k e -r e s z t ü l a l é g e n m e g é r z i a d o b s i n a i t á j . F e l é j ü k k ü l d i csobogását ap i s z t r á n g o s p a t a k , zúgását a c s u n t a v a i e r d ő . J ú n i u s 2-á n D o b s i n a

m i n d e n á l m a , vágya é s áldása f e l é t e k s z á l l , e l s z a k a d t b u l é n e r e k ! "*

* *23. A „ M e z ő k ö v e s d é s V i d é k e " h í r e :

D o b s i n a város e m l é k ü n n e p e .j ú n i u s 2 - á n s z é p , m e g h a t ó é s i m p o z á n s i r r e d e n t a ü n n e p é l y

l e s z a b o r s o d m e g y e i R u d a b á n y á n . A z e l s z a k í t o t t g ö m ö r i t e r ü l e t e nf e k v ő , j é g b a r l a n g j á r ó l v i l á g h í r ű D o b s i n a b á n y a v á r o s f e n n á l l á s á n a k60 0 éves j u b i l e u m i ü n n e p é l y é r e g y ű l n e k össze a m e g n e m s z á l l o t tt e r ü l e t e n é l ő d o b s i n a i a k , h o g y a r u d a b á n y a i b á n y a m ü v e k b e n d o l -gozó s z á m o s d o b s i n a i b á n y á s s z a l e g y ü t t e m l é k e z z e n e k m e g k e d -

v e s v á r o s u k r ó l , m e l y m a c s e h r a b l ó k k e z é b e n v a n . Ö s s z e j ö n n e k ak i s n é m e t n y e l v ű , d e m i n d i g e r ő s m a g y a r é r z e l m ű városka e l-ű z ö t t v o l t l a k ó i , h o g y ö s s z e j ö v e t e l ü k a t r i a n o n i gyásznap h a t o d i ké v f o r d u l ó j a e l ő t t k é t n a p p a l é lő t i l t a k o z á s l e g y e n T r i a n o n gazságae l l e n . V a l ó s z í n ű l e g D o b s i n á r ó l i s j ö n n e k t ö b b e n , a z o t t m a r a d t a kn e v é b e n , h o g y e g y ü t t é r z é s é t t o l m á c s o l j á k a z o k n a k , k i k n e k o t t n e m



143

s z a b a d s z ó l n i o k a rabbá te t t v á r o s b a n . A z ország m i n d e n részé-b ő l ö s s z e g y ű l ő d o b s i n a i a k 2-án d é l u t á n a 1 3 ó r a 50 perces v o n a t -t a l i n d u l n a k M i s k o l c r ó l R u d a b á n y á r a . A z ü n n e p é l y r e v a l ó s z í n ű l e g

M e z ő k ö v e s d r ő l i s m e g y n é h á n y g ö m ö r i .*

* *A v e n d é g d o b s i n a i a k a f e l e j t h e t e t l e n e m l é k ű ü n n e p é l y végé-

v e l d . u . 5 ó r a u t á n b ú c s ú z t a k R u d a b á n y á t ó l é s o t t a n i d o b s i n a it e s t v é r e i k t ő l . A b á n y á s z i n d u l ó v a l k ö s z ö n t e k e l a v o n a t i n d u l á s a k o r .A m i g a v o n a t O r m o s p u s z t á n e g y ó r á n á l t o v á b b t a r t ó z k o d o t t , Hoszt-j á k A l b e r t f ő f e l ü g y e l ő k e d v e s c s a l á d j á v a l e g y ü t t r e n d k í v ü l szívé-l y e s v e n d é g s z e r e t e t t e l v e n d é g e l t e m e g a d o b s i n a i a k a t . A társaságl e g n a g y o b b r é s z e M i s k o l c o n b ú c s ú z o t t e l e g y m á s t ó l .

P á r a t l a n , m e g h a t ó m e g n y i l a t k o z á s a v o l t e z a z ü n n e p é l y e g y

m e g s z á l l t v á r o s e l ű z ö t t g y e r m e k e i h ű s é g é n e k , h a z a s z e r e t e t é n e k ,m e l y l e g f o r r ó b b l á n g g a l a z ő l e l k ű k b e n é g . B i z o n y m o n d o m , a zA l f ö l d n é p e t a n u l h a t t ő l ü k erősebb i r r e d e n t a érzést, f o r r ó b b h a z a -s z e r e t e t e t !

D o b s i n a r a b . É s m i, o t t h o n u k t ó l m e g r a b o l ta k a z ót a v á r u n ké s r e m é n y k e d ü n k . R e m é n y s é g ü n k t e l j e s ü l é s é b e n b i z o n y o s a k v a g y u n k ,m e r t t u d j u k , h o g y t ö r t é n e l m i é s f ö l d r a j z i k é p t e l e n a l a k u l a t o t e r ő -s z a k k a l i s c s a k r ö v i d i d e i g l e h e t f ö n n t a r t a n i . D e v á r a k o z á s u n k b a nn é h a - n é h a t ü r e l m e t l e n e k v a g y u n k é s k e s e r ű e n k é r d e z z ü k : T i , A l f ö l dl a k ó i , m a g y a r o k v a g y t o k - e ? h o g y a n t u d t o k t i n y u g o d t a n é l n i ,

a m i k o r m i l l i ó t e s t v é r e t e k s z e n v e d a z e l r a b o l t hegyek k ö z t ? M i ttettetek e d d i g é r t ü n k ? V a g y t a l á n t i n e m h a l l j á t o k a b i l i n c s e k csör-gését , a h e g y e k s z a v á t , a z e r d ő k s ó h a j á t , a m i n t f e l é t e k k i á l t a n a k :t e s t v é r e k ! Is tenér t , m a g a t o k é r t n e h a g y j a t o k ? !

L e he t, h o g y n é h a i g a z ta l a n o k v a g y u n k k e s e r ű s é g ü n k b e n , d eb o c s á s s a t o k m e g érte , a l f ö l d i t e s t v é r e k , m e r t m i t u d j u k é s m ié r e z z ü k i g a z á n , h o g y m it v e s z í t e t t ü n k , m i t v e t t e k e l t ő l ü n k .

D e é l m é g a m a g y a r o k i s t e n e é s m i e r ő s h i t t e ! b í z u n k aj ö v ő b e n ! T u d j u k , h o g y a h o s s z ú é j s z a k á k r a a f ö l t á m a d á s h a j n a l ak ö v e t k e z i k t a l á n m á r n e m i s o l y s o k á r a . A d j a a m a g y a r o k I s t e n e ,h o g y a s z ü l ő f ö l d j ü k r ő l e l ű z ö t t m a g y a r o k s k ö z t ü k a d o b s i n a i b u -l é n e r e k i s m i e l ő b b v i s s z a m e h e s s e n e l í ő s i f é s z k ü k b e , v i s s z a s z e r z e t tk e d v e s v á r o s u k b a !



144

"* ^

• •

- >

1 „

"!

r-

-

'

j, -

s'•7 ^

2 t :-™ , * *<

3- S'

3 || i ;

7 ^'

_ • ^

t ; :

* — 1 1 .

t : :

T "'

r*:,S

-. .U

l!lf

bK

':- H

K

^i Y

M¥-5

v £ -

[ft iN

' £ÍS



A 600 ÉVES DOBSINA

Halasy Jenő festőművész festményének leírása.

T V " ö n y v ü n k e t d i s z i t ö első m ü m e l l é k l e í ü n k , a j u b i l e u m i é v b e n a* *• d o b s i n a i v á r o s h á z a t a n á c s t e r m é b e n e l h e l y e z e t t k b . m 2 t e r ü l e t űo l a j f e s t m é n y r e p r o d u k c i ó j a .

A k é p a l le g o r i k u s , i l l e t v e s z i m b o l i k u s m e g f es té s e a z ős b á -n y a v á r o s j e l l e m z ő m o t í v u m a i n a k é s h a t é v s z á z a d o t r e j t ő m ú l t j á n a k .A város c í m e r e , a „ T o p s c h a " - c í m e r a z é g b o l t o z a t o t u r a l j a , m e l y -n e k éj i és n a p p a l i részét e g y s z e r s m i n d el i s v á l a s z t j a . A n a p p a l ié s é j i é g b o l t o z a t a d e r ű s , g o n d t a l a n , i l l e t ő l e g a söt é t , súlyos n a -p o k v á l t o z á s á t j e l z i ; a k e t t ő s é g b o l t e g y ú t t a l a z i d ő k v é g t e l e n s é g é ti s s z i m b o l i z á l j a , m e l y b e a város t ö r t é n e l m é n e k i d ő b e l i f o l y á s a b e l e -i l l e s z k e d i k ; a k é t v é g s z á m a j u b i l e u m s z é l s ő é v s z á m a i t r ö g z í t i m e g .A t á v o l b a n l e v ő t ű z v é s z a z o k a t a v e s z e d e l m e k e t é s p u s z t u l á s o k a tf e j e z z i k i , m e l y e k e t m ú l t j á b a n a v á r o s á t s z e n v e d e t t .

A v á r o s l á t k é p e i t t s e j t h e t ő e n , h a l v á n y k ö d b e b u r k o l v a v o l tcsak á b r á z o l h a t ó , m e r t a z i d ő k f o l y a m á n D o b s i n a m i n d i g é p ü l t , le -r o m b o l t a t o t t vagy l eé get t , u j r a é p ü l t , f e j l ő d ö t t ; s z ó v a l e g y — m o n d -h a t n i — é l ő , m o z g ó l é n y v o l t , m í g a z a z t k ö r ö l z á r ó hegyek t i s z -

t á b b , á l l a n d ó b b a l a k o t m u t a t n a k .A v i l á g h í r ű j é g b a r l a n g é s a r é g e n i s m e r t b á n y a , m e l y e k e g yk ö r n y é k b e l i k a r a k t e r i s z ti k u s g e o l ó g i a i a l a k u l a t b e l s e j é b e n , á tm e t s z é s -s z e r ű é n l á t h a t ó k , s z i n t é n f ő t é n y e z ő i a v á r o s j e l l e g é n e k ; e z e k a d t á kD o b s i n á n a k az egész k o n t i n e n s e n e l t e r j e d t h í r n e v é t és l a k o s a i n a ká l ta l á b a n m a j d n e m k i z á r ó l a g a f ö l d sötét m é l y e j e l e n t e t t e a m e g -é l h e t é s t , a b o l d o g u l á s t .

A k é p k ö z e p én k i e m e l k e d ő m e r e d e k s z i k l a f o k , — h a s o n l ó aT ü n d é r f o k h o z , — j e l z i a z t a m e g t i s z t u l t m a g a s l a to t , h o v a becsü-l e t e s c é l k i t ű z é s s e l é s erős a k a r a t t a l e l i n d u l v a , boldog megelége-d é s s e l f e l é r h e t ü n k , h o g y ö r ö m m e l s b ü s z k e s é g g e l t e k i n t h e s s ü n k

k ö r ü l é s e l s ő s o r b a n i s i m á d k o z va h á l á t a d h a s s u n k a M i n d e n h a t óI s t e n n e k a z é r t a szépséges p á t r i á n k é r t , m e l y e t n e k ü n k k i t ü n t e t e t tb u l é n e r e k n e k b ő k e z ű e n a j á n d é k o z n i k e g y e s k e d e t t . H á l a t e l t s z í v v e le m e l j ü k o n n a n t e k i n t e t ü n k e t a d e r ű s k é k é g f e l é , a z z a l a f o h á s s z a l ,

1 0



146

h o g y l e g y e n v é l ü n k t o v á b b r a i s az Ú r ! A d j o n e z á r v á n á l l ó k isn é p c s a l á d n a k m e g i n g a t h a t a t l a n erős h i t e t , t i s z t a l e l k i s é g e t , e l ő r e l á t ój ó z a n s á g o t , h o g y e g y m á s t s z e r e t e t t e l m e g é r tv e , e g y e té r tő m u n k á v a lé p í t h e s s é k é s f e j l e s z t h e s s é k m é g s z á m o s é v s z á z a d o k o n á t e k i e sv á r o s t és t e r e m t h e s s e n e k „Ős B u l é n i á b ó l " dicsőbb Dobsinát.

A f e s t m é n y a l j á n l e v ő f ö l i r á s ő s B u l é n i a f i a i n a k i s m e r t é ső k et j e l l e m z ő m o n d á s a , a m e l y n e h éz id ő k b e n t ü r e l m e t é s r e m é n y t ,a m u n k á l k o d á s n a p j a i b a n pedig ö n b i z a l m a t és k i t a r t á s t csepegte-te te t t s z i v ü k b e .

A m i , t e h e t s é g e s m ű v é s z b u l é n e r t e s t v é r ü n k n e k e z a z é r t é k e sé s e r e d e t i m ü v e beszédesebb, s o k a t m o n d ó b b a l e g t e r j e d e l m e s e b b

l e í r á s n á l i s . A z igaz b u l é n e r e k é s D o b s i n á n k é r t r a j o n g ó h o n f i t á r -s a i n k á l l a n d ó a n s z e m l é l h e t i k , c s o d á l n a t j á k e kedves e m l é k k é p e t é sm i n d i g u j a b b é s u j a b b l e b i l i n c s e l ő r é s z e k e t f o g n a k r a j t a f e l i s m e r n i -f e l f e d e z n i .

E k é p b ő l ő s i b u l é n e r l é l e k s z ó l l b i z t a t ó n h o z z á n k ! . . . R e -g é l a d i c s ő m ú l t r ó l , f e l j a j d ú l a j e í e n s z o m o r ú s á g á n é s meggyőzőe r ő v e l m u t a t t a szebb, b o l d o g a b b j ö v ő f e l é ! .. .

M i s k o l c , 1 9 2 7 .Gömöry Árpád

A „Topscha" c i m e r .



»TÜNDÉRFOK.«

A z é l e t e d n e k v a n e g y t i t k o s csúcsa,M e l y r e j t v e ő r z i boldogságod,Egy s z i k i a t o k , a h o n n a n Te az é l e tT ö r e t l e n t e l j e s s é g é t l á t o d ,H o l i m á d k o z n á l hosszan, t é r d e n á l l v a ,M e r t o n n a n v é g t e l e n a p a n o r á m a .

A z é l e t e d n e k v a n e g y t i t k o s csúcsa,K ö r ö s k ö r ü l ő s e r d ő , ös-bozót —

K e r e s z t ü l - k a s u l v á g t a t ó csapások,A so k h a m i s t ó l n e m l á t n i a j ó t ,I s t e n e l ő r e m e n t , a c s ú c s o n vár be —Csak az a k é r d é s , h o g y oda talász-e?

A z é l e t e d n e k v a n e g y t i t k o s csúcsa,H o v á a m é l y b ő l k i b u k k a n f e j e dS a s z é p s é g m i n d e n gazdasága, f é n y eM e g á ld j a k é t c s o d á l k o z ó s z em e d ,H o l t i sz t a vagy, m i n t k r i s t á l y p a t a k o kS m e g n y i t o d s z i v e d , m i n t egy ablakot

A z é l e t e d n e k v a n e g y t i t k o s csúcsa,V e z e t n e k h o z z á s z e n t v é l e t l e n e k ,J a j , h o g y l e s z á t l n i k e l l , ja j h o g y n e m a d h a t s zA p i l l a n a t n a k ö r ö k é l e t e t!S botiasz ú j r a sok rögös, b u t a utón. —D e m i n d e g y . E g y s z e r f e n n v o l t á l a c s ú c s o n ,

Dobsina. Reményik Sándor.



148

i m-

co

érc

o•n

c.fii

* m *

( * •

s

\

|i^ HU sx i r f+ i í

; y. k

fb

F

W

\

^ ^ ' s f T T "

< ;f

Ni

Kt

I

*

5N

fe,

r



.

SZÜLŐVÁROSUNKBUDAPESTIJUBILARIS UNNEPÉXYE.

I r t a : ár. S&láuík Móíyás.

A R u d a b á n y a - i f é n y e s é s f e l e j the te t l e n e m l é k ü n n e p n e k f o l y t a t á -- * ^ - t á s a k é n t k ö v e t k e z e t t a z ő s i D o b s i n a m e g ü n n e p l é s e Budapes-te n is, m i u t á n a f ő v á r o s b a n t ö b b m i n t 1 0 0 t e s t v é r ü n k t e l e p e d e t tle . R e n d e z t ü k a z ü n n e p é l y t 1 9 2 6 . d e c e m b e r 4-én, a b á n y á s z o kn a p j á n , a p o l g á r i l ö v é s z e g y l e t m a r c t b á n y i t é r i h e l y i s é g e i b e n , f é n y e sm ű s o r k í s é r e t é b e n . A r e n d e z é s f ö m o z g a t ó j a , l e l k e , i t t i s G ö m ö r y

Á r p á d v o l t . E l o k á l p a t r i ó t a l á n g b u z g a l m á n a k m ü v e v o l t a rudabá-n y a i b u l é n e r m ű k e d v e l ő i n e k l e r á n d u l á s a i s .M é l t ó k é p p e n e m l é k e z t ü n k m e g e h a n g u l a t o s e s t é l y e n i s

s z ö l ő f o l d u n k 60 0 éves d i c s ő , r é g i m ú l t j á r ó l . Itt i s b i z o n y s á g o t tet-t ü n k a r r ó l , h o g y s z ü l ő f ö l d ü n k h ű s z e r e t e t é b e n , egymás k ö l c s ö n ö sm e g b e c s ü l é s é b e n s t á m o g a t á s á b a n s z é t s z ó r o d o t t a n is e g y m á s r a ta-l á l u n k . A s z ü l ő f ö l d h ö z v a l ó r a g a s z k o d á s p é l d á j a e z , m e l y m i n d e n -k o r ékessége, d i s z e v o l t m i n d e n b u l é n e r n e k . B á r h o v á i s s o d o r n ávégzete é s s z a k í t o t t a e l a v i l á g f o l y á s a é s a z é le t , m é g A m e r i k á -b a n i s , a d o b s i n a i m e g m a r a d t a n n a k a m i v o l t . A n n a k , a k i n e k n e -v e l t é k s z ü l e i : „ jó m a g y a r - n é m e t n e k s z í v b e n , l é l e k b e n egyaránt,"

i r j a a z ü n n e p é l y r ő l a „ R o z s n y ó i H í r l a p " a v a t o t t t u d ó s í t ó j a .A gazdag m ű s o r k e r e t é b e n á h i í a t o s im a u t á n L u x G y u l a , at á r s a s k ö r e l n ö k e , k i l e l k e s i o r e n d e z ő j e v o l t a p á r a t l a n e s t é l y n e k ,m e g n y i t ó b e s z é d e t m o n d o t t é s m é l t ó k é p e n e m l é k e z e t t m e g a z ü n -n e p é l y m a i j e l e n t ő s é g é r ő l . Főleg a d o b s i n a i h ű m a g y a r h a z a f i a sérz és s e l t e l i t e t t g ö m ö r i é s b u l é n e r l o k á l p a t r i o t i z m u s á t f e j t e g e t te .M a j d Stepanek Margit, a n y a i ágon dobsinai származású, Végvári-é s N o s z l o p y v e r s e k e t s z a v a l t m e g r á z ó d r á m a i e r ő v e l .

A z ü n n e p i beszédet e sorok í r ó j a t a r t o t t a , a m e l y b e n m a is z o m o r ú p á t r i á n k b u l é n e r f i a i n a k erős m a g y a r h ü h a z a f i s s á g á t , k ú t -t ú r é r z é k é t , m u n k a s z e r e t e t é t , m e g b í z h a t ó s á g á t , j ó z a n t a k a r é k o s s á g á t ,

b e c s ü l e t e s s é g é t , h ű evang. vallássoságát ( m e l y á t t é r é s t , vagy r e -v e r s á l i s t n e m i s m e r , ) d e f ő l e g k e m é n y v á g á s u k a r a k t e r é t i s m e r t e t t e .S z o r g a l o m , k i ta r t á s, n é m e t a k a r a t é s p o n t o s s á g , h ű s é g , t i s z t a é sb é k é s c s a l á d i érzés, k ö v e t k e z e t e s s é g , i z z ó f a j i é r z é s é s m e g b i z h a -



150

tóság annak nemes vonása i . D e m e g e m l é k e z e t t hibáiról is , ahováa z e g y e n e t l e n k e d é s t , a z i d e g e n n e l s z e m b e n v a l ó t a r t ó z k o d á s á t , a

a n y e r s e s s é g e t , a t ú l s á g o s k o n s e r v a t i v i z r n u s t , a m a g y a r é s t ó t k á -r o m k o d á s t , ( n é m e t ü l n e m t u d , ) s t o i k u s h i d e g v é r ű s é g é t , s ő t m a -r a d i s á g á t s o r o z í a . U t ó b b i t a z a m o n d á s a j e l l e m z i , h o g y m é g m i n -d ig v o l t v a l a h o g y a n , ( „ E s z b o a r n o c h f á t a b i e . " ) V e n d é g s z e r e t e t ei n k á b b s z e r é n y , d e s z í v ó s é s ő s z i n t e , b é k é s , d e a z é r z é k e n y s é g i gö n é r z e t e s . A b ü n t e t ő b í r ó s á g r é s z é r ő i 50 p e n g ő v o l t a z á r a a n n a k ,h a v a l a k i r ő l a z t m o n d o t t á ! : , hojy „ h a z u g , " („plóna") vagy „gazem-be r" ( „ s c h l e c h t e r M e n s c h . " ) R u h á z a t u k m a g y a r o s , m i n t a b á n y á s z -g a l u s k á t ( „ k n é t c h e n " ) k i v é v e , é t k e z é s ü k i s . K i r á n d u l á s a i k n á l s z e -r e t i k a g u l y á s t é s a p a p r i k á s t . E b e s z é d r ő l a z t i s i r t a a „ R o z s n y ó iH í r l a p " t u d ó s í t ó j a , h o g y „ k i e m e l k e d ő p o n t j a v o l t a z ü n n e p i e s t é l y -n e l í s m á l y h a t á s t t e t t a j e l e n v o l t a k l e l k é b e n . "

L á n g E l e m é r m é r n ö k s z í v b e m a r k o l ó g y ö n y ö r ű m a g y a r n é p -d a l a i é s k u r u c n ó t á i u t á n , k i n e k r i t k a s z é p h a n g j a a z e g y e t e mé n e k k a r b a n , a r o z s n y ó i d i á k s z ö v e t s é g m á j u s 8. a l a k í t ó k ö z g y ű l é s é ni s f e l t ű n t . P o c s t i b a y J á n o s l e l k e s s z a v a l a t a k ö v e t k e z e t t , k i K l e i n S a m u„ G l ü c k a u f ! " k e d v e s k ö l t e m é n y é t s z a v a l t a e l l e l k e s e n d o b s i n a í t á j s z ó -l á s s a l . M a j d S z o m b a t h y L á s z l ó , m e z ő k ö v e s d i r e f , l e l k é s z , h a s o n n e v űa p j á n a k , v o l t d o b s i n a i p o l g . i s k . t a n á r á n a k , j e l e n l e g i z s á k i i g a z g a t ó -n a k m é l t ó f i a , k ö l t ő i s z á r n y a l á s a e l b e s z é l é s t o l v a s o t t f e l D o b s i n a v a d -r e g é n y e s v i d é k é r ő l , é r d e k e s v á r o s á r ó l é s k e d v e s t á r s a d a l m i é l e té r ő l .A z i f j ú k o r i e z e r é d e s b o l d o g e m l é k é v e l o d a v a r á z s o l t a f i a i n k n a k é s k ö z -

tü k a n y o l c v a n é v e s S z t e h l o K o r n é l ü g y v é d é s G ö m ö r y L . L á s z l ó k ü l -ü g y m i n i s z t e r i t a n á c s o s é s n a g y s z á m ú szepességi, v i d é k i é s f ő v á r o s iv e n d é g e i n k n e k , D o b s i n a m i n d e n s z é p s é g é t . E l ő t t ü n k f e l v o n u l t a k ad o b s i n a i h e g y e k , a z e r d ő s b é r c e k , s s z e b b n é l s z e b b v ö l g y e k é s a s z t r a -c e n a i v ö l g y i d ő s z a k i f o r r á s s a l é s s z i k l a k a p u v a l , a v ü á g c s u d á n k :t ü n d é r i j é g p a l o t a ; a v á r o s k a t i s z t a u t c á i ; a r i t k a s z é p n a g y p i a c s am a e l t ű n t K o s s u t l i - t é r . M e g j e l e n t e k a G r ü n d l , a Pi s i , a D o b s a p a t a k m e l-l e t t i g y a l o g ú t , a s z é p é s e m l é k e z e t e s N é p k e r t , a F a r k a s v ö l g y , a t ö r ö ke m l é k ű R a m z e n g r u n d , a F e d e r a t a é s a T ü n d é r f o k k a l e g y ü t t A n d r e j s z k os z i k l a c s o p o r t s a C s u n t a v a s t b . s z e b b n é l s z e b b k é p e i é s k e d v e s e m -l é k e i . Z a j o s t a p s k ö v e t t e r i t k a szép é s h ű e l ő a d á s á t , m e l y e t k ü l ö n b e n„ E m l é k k ö n y v ü n k " i s k ö z ö l .

A z e s t é l y é r d e k e s s é g e a K l e i n S a m u „ E s z K r e m l in d é r H é t " (ab á n y á s z k u n y h ó a h u t á b a n ) c . d o b s i n a i t á j s z ó l á s s a l í rot t , a m a g y a rJ á n o s vi t éz k e d v e s s é g é r e e m l é k e z t e t ő s a R u d a b á n y á n l a k ó , d o b s i n a ih o n f i t á r s a k á l t a l e r e d e t i b á n y á s z v i s e l e t b e n e l ő a d o t t s z í n d a r a b j a v o l t ,



151

a m e l y n e k s z e r e p l ő i k ö z ü l P o c s u b a y J á n o s (S oméi ,) T h e r n S a m u (Olt-hajer) és S z o y k a S a m u ( H ó n a ) t ű n t ki. A t ö b b i s z e re p l ö k v o l t a k : F ó -r i s E sz ter , Wa gner Ir én, H a r m a t b a J o l á n , R o z l o z s n i k G e t r u d , L o v a yA r a n k a , T h e r n K o r n é l i a , L i n d á k A n d r á s , W o l f J e n ő é s D u c k R e z s ő ,

A s z í n d a r a b ü g y e s e l r e n d e z ő é é s g y ö n y ö r ű m a g y a r o s d a l a i n a k z o n -g o r á n v a l ó k í s é r ő j e E t t s c h e r K á r o l y r u d a b á n y a i t a n í t ó v o l t . V e n d é g e -in k a p e s t i t e s t v é r e k n é l v o l t a k e l s z á l l á s o l v a .

A k i v á l ó a n s i k e -r ü l t k e d v e s é s sz ép m ű-so r o s e s t é l y i r e g g e l i gtartó tá nc k ö vet te . Ap é n z t á r k ö r ü l G ö m ö r yS á n d o r , F i s c h e r J á n o sés B u r g e r A n d r á s a -t y á n k f i a i s á f á r k o d t a k .

M é l t ó f ü g g e l é k é -n e k m é g m e g e m l í t h e t -j ü k a d o b s i n a i t á r s a s k ö r( m e l y n e k k é t l e g h ű b bl á t o g a t ó j a G ö m ö r y S á n -d o r n é é s K r a u s z S a m u )á l ta l r end ez et t é s f . év im á r c i u s 24-én a p e s t iV á m h á z p i n c e h e l y i s é -g é b e n t a r t o t t d o b s i n a ik u l t ú r e s t é l y t é s a m e -

l ye n u g y a n c s a k S t e p a -n ek ( K r a u s z ) M a r g i tV é g v á r i v e r s e k e t , U h e r - D o b s p a ta k . d r. R á t h Z . f e l vé t e l e ,k o v i c s n é d o b s i n a i t á j -s z ó l á s s a l „ D é r P l e s k o " és „ D é r olta M ó n " c . K l e i n v e r s e k e t é sL á n g E l e m é r k u r u c n ó t á k a t a d o t t e lő h a t á s o s a n .

A „ R o z s n y ó i H i r l a p " t u d ó s í t á s á v a l f e j e z z ü k b e f e l e j t h e t e t l e nk é t f ő v á r o s i b u l é n e r e s t é l y ü n k le í r á sá t e k é p e n :

„ D o b s i n a b ü s z k e l e h e t t á v o l b a n é lő f i a i r a . K e v é s v á r o s d i-c s e k e d h e t i l y e n e k k e l ! S z i v ü k b e n o t t é l a s z ü l ő f ö l d é d e s - k e d v e sk é p e s l e l k ű k b e n a z ő s i e r é n y e k n e k , s z o k á s o k n a k é s h a g y o m á -

n y o k n a k a t isz telete. G l ü c k a t t f a z ú j é v b e n és a j ö v ő b e n is D o b-s i n a ő s i l a k o s a i n a k ! G t ü c k a u f a t á v o l b a n s z é t s z ó r t a n é lő „ m i f i a -i n k " - n a k ! Glück auf! Glück auf! Glück auf!!"



EREDJ, HA TUOSX! ® )

I r t a : Végvári.

(Egy szívnek, mely ép p ügy fáj, mint az enyém.)

E r e d j , ha t u d s z . . .E r e d j , h a g o n d o l o d ,H o g y v a l a h o l , b á r h o l a nagy világonK ö n n y e b b l e s z m a j d a sorsot h o r d a n o d .E r e d j . . .S z á l l j m i n t a f e c s k e d é l n e k ,V a g y é s z a k n a k , m i n t a v i h a r m a d á r ,M a g a s á b ó l a m é r h e t e t l e n é g n e kK é m l e l d a p o n t o t ,

H o l f é s z e k r a k ó vágyaid k i b o n t o d .E r e d j , h a t u d s z .

E r e d j , h a h i t t e t e nH i s z e d : a h o n t a l a n s á g o d a k ü n nN e m k e s e r ű b b , m i n t i d e b e n n .E r e d j , h a a z t h i s z e d ,H o g y o d a k ü n n a v i l á g b a n n e m á c s o lA t e l k e d b ő l , e z é r z ő , é lő f á b ó lA z e m l é k e z é s ú j k e r e s z t e k e t .A l e l k e d c s i l l a p u l ó v i h a r á n a kÉ s z r e v é t l e n e z e r ú j h a n g j a t á m a d ,S ü v i t , s i k o l t ,S az e m l é k e z é s k e r e s z t f á i r aTéged f e s z i t a h o n v á g y és a bánat.E r e d j , h a n etn h i s z e d .

H a j d a n á b a n M i k e s s e h i t t e e z t ,K i r a b h a z á b a n é l n i n e m t u d o t t ,D e v á l l á n é g e t t a z ö r ö k k e r e s z tS egy csillag Z ág o n f e l é m u t at o t t .

H a e s t é n k é n t a c s i l l a g o kF ü r ö d n i a M á r v á n y t e n g e r b e j á r t a k ,

* ) A z e m l é k ü n n e p é l y e n s z a v a l t a S t e p a n e k M a r g i t .



1 5 3

M e g l á t o g a t t á k a z i t t h o n i á r n y a k ,S z e l í d e m l é k e k : e s z e v e s z e t t h o r d á k ,A s z i v é t k i t é p t é k ,

S h e g y e k e n , t e n g e r e k e n t ú l r a h o r d t á k .Er e dj , h a t u d s z .

H a m a j d ü g y l á t o d , m i n d e n elveszett:I n k á b b , s e m m i n t h o r d a n i i t t a j á r m o t ,S z ó r d a s z e l e k b e m i n d e n r é g i á l m o d ;H a ú g y l á t o d , h o g y m i n d e n e l v e s z e t t ,M e n j ő s e r d ő k ö n , t e n g e r e k e n t ú l r aA j á n l a n i f e l k é t m u n k á s k e z e d .M e n j hát , h a t e h e t e d .

I t t h o n m a r a d o k é n !K á r o g v a és s ö t é t e n ,M i n t t é l i v a r j ú s z á r a z j e g e n y é i ! .M é g n e m t u d o m :J u t - e n e k e m e g y n y u g a l m a s sarok,D e i t t h o n m a r a d o k .

L e s z e k ő r l ő s z ú a z i d e g e n f á b a n ,L e s z e k a z a l j a f e l h a j t o t t k u p á b a n ,A z i d e g e n v é r b e n l e s z e k a m é r e g ,M i g z m a , l á z , o r o z v a d ú l ó f é r e g ,D e i t thon m a r a d o k !

A k a r o k l e n n i a h a l á l h a r a n g ,M e l y t e m e t b á r : h a l l ó f ü l e k b e c s e n gÉ s l á z i t : v i s s z a v e n n i a m i e n k !A k a r o k l e n n i a g y u j t ó z s i n ó r ,A k a n ó c r é s z e , l á n g r a l o b b a n t v é r ,M e l y t i t k o n k ú s z i k t i z - s z á z é v e k i gM íg a k e s e r v e k l ő p o r á h o z é rÉs a k k o r . . .!

M é g n e m t u d o m :J u t - e n e k e m e g y n y u g a l m a s s a r o k ,D e a d d i g , v a r j ú a s z á r a z j e g e n y é n :É n i t t h o n m a r a d o k .

1 9 1 8 . d e c e m b e r 29.



DOBSINAI EMLÉKEK.

Irta é s 1926 . d ec em b er h ó 4-én a „ D o b s í n a i T á r s a s k ö r " á l t a l B u d a pes t enr e n d e z e t t e s t é i y e n f e l o l v a s t a : Szombal&y Cássíló.

D o b s i n a . E z e r édes e m l é k r a j z i k e lő a b o l d o g m ú l t b ó l , h a am i k e d v e s v á r o s u n k n e v e cseng f ü l e m b e . N e m o t t s z ü l e t t e m , b u -l é n e r n y e l v é t s e m é r t e m , d e é l e t e m l e g s z e b b i d e j é t ; g y e r m e k k o r o m a t ,i f j ú s á g o m a t , o tt t ö l t ö t t e m . A z a z é n h a z á m . M a a z „ o t t h o n " szóth a l l o m , o l v a s o m vagy k i m o n d o m , l e l k i s z e m e i m e l ő t t f e l t ű n n e k ad o b s i n a i h e g y e k , e r d ő k , a v á r o s k a t i s z t a u t c á i , a n a g y p i a c , aK o s s u t h s é t a t é r , a D o b s p a t a k m e l l e t t i gyalogút, a G r i n d l i , a P i s l i ,

a F a r k a s v ö l g y , N é p k e r t , F e d e r á t a .D o b s i n a . A t e r m é s z e t i c s o d á k , r i t k a s á g o k , é r t é k e k é s é r d e -

kességek f ö l d j e . N e v é t v i l á g h i r ü v é j é g b a r l a n g j a t e t t e , a m e l y h e zf o g h a t ó n i n c s e n a v i l á g o n . E g y b a r l a n g a f ö l d m é l y é b e n , h o l n y á r o nk o r c s o l y á z n i l e h e t , h o l a jéggé k ö v ü l t v i z csodálatos a l a k z a t o k a th o z l é t r e . E m l é k s z e m , a h á b o r ú m á s o d i k é v é b e n , m i l y m e g h ö k k e -n é s s e l á l l t m e g k é t n é m e t t u d ó s e g y a k k o r i j é g k é p z ő d m é n y , a z u .n . „ k a r á c s o n y f a " e l ő t t . M e n n y i t v i t a t k o z t a k a r r ó l , h o g y a n k e l e t k e z -h e t e t t o l y s o k h o s s z ú v í z s z i n t e s j é g c sa p a l á t á m a s z t ó a la p n é l k ü l .B á r s z e m e i k k e l l á t t á k , mégis e l m o n d t á k százszor i s , h o g y „ u n -

m ö g l i c h . "H á t a z o d a v e z e t ő s z t r a c e n a i völgy? V a n - e a v i l á g o n s o k i l yv a d r e g é n y e s csoda a z a m e r i k a i C a n y o n o k h o z h a s o n l í t h a t ó s z a k a -dékával, m e r e d e k e n é g f e l é s z ö k ő s z i k l a - c s o p o r t j á v a l , s z i k l a k a p u -j á v a l , a f ö l d b e n el-elvesző, m a j d ú j r a e l ő b u k k a n ó p a t a k j á v a l .

M i n d e n f e l é t e r m é s z e t i ritkaság vagy érdekesség. A S c h w a r z e n -berg h e g y legmagasabb csúcsán v a n e g y f o r r á s , m e l y n e k lé teh e g y c s ú c s o n s z i n t e - t e r m é s z e t i l e h e t e t l e n s é g . T á v o l a b b i , m é g m a -gasabb h e g y e k v i z á r j a t e s z i e z t l e h e t ő v é a k ö z l e k e d ő e d é n y e k f i-z i k a i t ö r v é n y e s z e r i n t . A h o l a J é g b a r l a n g h o z v e z e t ő g y a l o g ú t a zo r s z á g u t t a l t a l á l k o z i k , a z o r s z á g ú t o n kissé v i s s z a f e l é m e n v e , a t ú l s óo l d a l o n v a n e g y f o r r á s , a. „ K a l t e n b r u n n " , m e l y n e k v i z e a leg-m e l e g e b b i d ő b e n i s o l y j é g h i d e g , h o g y a b e l é d u g o t t k é z csak pil-l a n a t o k i g b i r j a k i t a r t a n i . D e v a n a h a t á r b a n i d ő s z a k i f o r r á s i s ,m e l y b ő l a v i z h a t órás i d ő k ö z ö k b e n bugyog e l ő .



t/5N

Oo >

23

esi



156

A v á r o s t ó l k ö z v e t l e n k ö z e l b e n é s z a k f e l é e m e l k e d ő h e g y e k -b e n b ő s é g e s e n f o r d u l e l ő e g y r i t k a á s v á n y , a z ö l d s z i n ű s z e r p e n t i n ,

b e n n e vastag f e h é r e r e k k e l , m e l y e k a n y a g a a z a z b e s z t , e z á s v á n y ig y a p j ú , m e l y t ű z á l l ó v o l t a m i a t t n é l k ü l ö z h e t e t l e n s o k f é l e i p a r b a n sa t ű z o l t ó s á g n á l . D o b s i n á n k i v ü l M a g y a r o r s z á g o n c s a k a M e c s e k -h e g y s é g e g y p o n t j á n t a l á l h a t ó s z e rp e n t in k i s m e n n y i s é g b e n ; o t tg y á ra k b a n d o l g o z z á k f ö l , D o b s i n á n k i h a s z n á l a t l a n u l h e v er , m i n ta h o g y c s a k k is m é r t é k b e n h a s z n á l j á k k i a vas-, réz- é s k o b a l tb á n y á k a t i s .

A n ö v é n y v i l á g b a n i s t a l á l u n k r i t k a s á g o t ; a n é p k e r t b e n a za l s ó t á n c h e l y i s é g m e l l e t t á l l e g y b a l z s a m f e n y ő , m e l y n e k l e v e l ecsodás i l l a t ú . I l y fa t u d t o m m a l m é g c s a k e g y v a n M a g y a r o r s z á g o n ,v a l a h o l a k é s m á r k i h a t á r b a n .

Á l l a t v i l á g ? K ü l ö n f é l e e rd e i á t l á t o k : ő z , szarvas, v a d d i s z n ó ,f a r k a s , v a d m a c s k a , h i u z , m e d v e m á s h o l i s t a l á l h a t ó k , d e a z é r t at e r m é s z e t e z o r s z á g á b ó l i s s z o l g á l h a t o k r i t k a s á g g a l , m e l y f ő l e g al e p k e g y ü j t ő k e t , b o g a r á s z t u d ó s o k a t é r d e k l i . A R a d z i m t e t e jé n i ge nk e v é s s z á m b a n v a n e g y s z é p , ragyogó, sárga, k é k é s p i r o s p e t t y e sl e p k e f a j , m e l y n e k r a j z á t vagy l e í r á s á t s z e g é n y h ő s i h a l á l t h a l t N e m e sG é z a b a r á t o m m a l h i á b a k e r e s t ü k a l e p k e m e g h a t á ro z ó k ö n y v e k b e n .

B á r m e r r e m e g y a z e m b e r , s z e b b n é l s z e b b t á j a k r a t a l á l . A z o ka g y ö n y ö r ű h e g y e k , v ö l g y e k , e r d ő k , f o r r á s o k , c s ö r g e d e z ő t i sztap a t a k o k ; m e n n y i k e l le m e s e m l é k e m f ű z ő d i k h o z z á j u k ! H o g y s ze -r e t t e m k ö z t ü k j á r n i , h o g y i s m e r te m m i n d e n t á j é k o t ! H a e g y f e n y ő -

e r d ő s u d á r e g y e n e s f á i n a k f é l h o m á l y á b a n , ü n n e p i c s e n d jé b en h a -l a d t a m , ügy tetszett , m i n t h a t e m p l o m b a n j á r n é k . A k o m o r f e n y ő -e r d ő n é l j o b b a n s z e r e t te m a t ö l g y e r d ő k m e g h i t t e b b m a g á n y á t , h o lm i n d e n é l e t r ő l b e s z é l t . S e h o l o l y i s t e n i b é k é t n e m é r e z te m , m i n ta k k o r , h a m e s s z e b e n t , a z e r d ő m é l y é b e n m e g p i h e n t e m e g y k i d ő l tf a t ö r z s ö n é s ü g y f i g y e l t e m a z e r d ő é le té t . C s o d a s z é p k é k h a r a n g -v i r á g o k , d ú s p á f r á n y o k v a n n a k a z e r d ő b e n . E l n é z e g e t t e m a f ü r g eg y í k f u t á s á t , a nagy e r d e i h a n g y á k a t , a m i n t szorgosan c i p e l n e ks ú l y o s t e r h e k e t . T á v o l a b b r ó l k a k u k s z a v a h a n g z i k s e g y h a r k á l ye g y h a n g ú k o p á c s o l á s a , e m i í t a b o k o r b a n e g y m á s t ű z i k é t b o h óm a d á r . H i r te le n t o v a s z á l l n a k s a s z é t n y í l ó b o k o r b ó l egy ő z i k e jön

f e l é m . P á r l é p é s r e t ő l e m m e g á l l , r á m n é z g y ö n y ö r ű s z e m é v e l , m a j dc s e n d e s e n a v i z - é r h e z l é p d e l , m e l y n e k f o l y á s á t csodás k é k s é g ün e f e l e j c s e k j e l z i k . S z é t v e t e t t l á b a k k a l i s z i k , a z t á n r á m v i s s z a n é z v en y u g o d t a n m e g y t o v á b b . M a j d f e j e m f ö l ö t t a f á k o n m e g j e l e n i k a ze r d ő b o h ó c a : a m ó k u s é s b á m u l a t o s l é g t o r n á s z á s s a l g y ö n y ö r k ö d t e t .



Karácsonyfa



1 5 7

S o k s z o r ó r á k i g ü l t e m igy a z e r d ő b e n . M a j d f ö l k e l t e m , f ö l -m á s z t a m a k ö r n y é k l e g m a g a s a b b h e g y c s ú c s á r a , h o n n a n l á t h a t t a m

v ö l g y e k e t , e r d ő k e t , t á v o l b ó l k é k l ő h e g y l á n c o k a t . M i n d e n a z e n y é mv o l t s e s o k szépség l á t t á r a v a l a m i á h i t a t o s , i m á d k o z ó érzés s z á l l ta s z i v e m b e : m i l y e n n a g y é s m i l y e n jó Is ten, k i e szép v i l á g o tter emtet te !

E g y a l f ö l d i r o k o n o m , k i n é l 1 5 é v v e l e z e l ő t t l á t o g a t ó b a n v o l -t a m , e r r e a z t m o n d t a : E l h i s z e m , h o g y n y á r o n s z é p D o b s i n a , d et é l e n i gen rideg l e h e t ! C s o d á l k o z v a n é z t e m rá , m e r t é n éppen arrag o n d o l t a m , h o g y a z a l f ö l d ö n m i l y k i e t l e n l e h e t a té l . A jeges s z é ls z a b a d o n s i i v ö l t h e t végig a r ó n á n , n e m f o g j á k f ö l a hegyek. H ah i d e g v a n , a z k e g y e t l e n e b b , m i n t o d a f ö n t , m á s k o r pedig borzal-m a s s á r é s l o c s - p o c s j e l e n t i a t ele t. N e k ü n k p e d i g o d a f ö n t a t é l

i s m i l y s o k ö r ö m e t h o z o t t . A k i D o b s i n á n t ö l t ö t t e g y e r m e k é s i f j úk o r á t , v i s s z a e m l é k e z h e t i k a h ó g o l y ó c s a t á k r a , a G r i n d ü b e n , P i s l i b e nv a l ó s z á n k á z á s o k r a , a H á r o m R ó z s á h o z le v e z e t ő n a g y r ó d l i p á l y á r a .M i l y f e l s é g e s é r z é s v o l t o t t p é l d á u l k o r c s o l y á v a l a g y o r s v o n a t s e -bességével l e ro b o g n i , m i k o r r e p ü l t a z e m b e r , m i n t a m a d á r . K iv á g y a k o z o t t v o l n a a k k o r a z a l f ö l d r e ?

É s h a j ö t t a t a v a s z , o t t v o l t a z i g a z á n s z é p ! A m i k o r a F e -d e r á t á b a n k i n y í l t a h ó v i r á g . A h ó b u c k á k k ö z ö t t t e l e v o l t a z e r d őb á j o s f e h é r h a r a n g o c s k á k k a l . A z e m b e r g y e r m e k ü l é s e k r e g o n d o l té s s z i n t e l e s t e , v á r t a , h o g y h o l r ö p k ö d n e k a k i s v i r á g t ü n d é r e k .G y ö n y ö r ű , m e s é s v o l t a k k o r a v é n F e d e r á t a ; m i n t h a a z e r d ő a

t é le n s z é p e t á l m o d o t t v o l n a é s tavasszal á l m á t v a l ó r a váltaná! Ac i o b s i n a i t a v a s z r a g o n d o l v a , s z i n t e m a i s é r z e m a z i b o l y á k , gyöngy-v i r á g o k i l l a t á t .

D o b s i n a . É r d e k e s város, érdekes n é p . Ez 5000 lakosú vá-r o s n ak k ü l ö n n y e l v e v a n , m e l y e t se h o l a v i l á g o n m á s o k m e g n e mé r t e n e k , c s a k d o b s i n a i a k . É s e z a n y e l v i r o d a l m i l a g i s k i v a n m ű -v e l v e ; e l b e s z é l é s e k , v e r s e k , s z í n d a r a b o k j e l e n t e k m e g „ b u l é n e r "n y e l v e n . K l e i n S a m u é s P e l l i o n i s z S a m u í r á s a i k i s r e m e k m ü v e k .T a l á n e z a n y e l v o k o z z a azt , h o g y a d o b s i n a i a k ügy ö s s z e t a r t a n a k .B á r h o l l e g y ü n k i s , a m i i g a z i o t t h o n u n k D o b s i n a é s m i n d e n dob-s i n a i t e s t v é r ü n k , m i n t h a c s a k e g y c s a l á d n a k v o l n á n k t a g j a i . E n n e k

b i z o n y s á g a a j ú n i u s 2.-Í r u d a b á n y a i í ö l e i n e l ő e n s z é p ü n n e p é l y ,e n n e k b i z o n y s á g a , h o g y m i, e l ű z ö t t d o b s i n a i a k m a i t t ú j r a e g y ü t t v a -g y u n k , h o g y m e g e m l é k e z z ü n k e l r a b o l t, drága D o b s i n á n k r ó l .

D o b s i n a ; e ze r é d e s g y e r m e k k o r i e m l é k . M i n t h a l á t n á m m a g a -m a t , m i n t g y e r m e k e t , a m i n t ö r ö m m e l m e g y ek a b o l t b a é d e s g y ö k e r e t



158

v e n n i , m e l y l e g f ő b b c s e m e g é n k v o l t. Sárkány B o í d i , K ö h l e r , B la n k a ,A d r i á n y i n é ü z l e t e i k é p z e l e t b e n s z i n t e f e l t ű n n e k e l ő t t e m .

H á t a m a j á l i s ? V o l t - e a n n á l nagyobb boldogság e g y g y e r m e kr é s z é r e ? H i s z e n , a m i k o r e l ő z ő e s te a g y e r m e k s e r e g b e j á r t a a várost,m é g a z öreg a s s z o n y o k i s ö r v e n d e z v e t a p s o l t a k ; m o r g e n i s t m a j á l i s !M e n n y i g y e r m e k a r c ragyogott a b o l d o g s á g t ó l , m i d ő n reggel dobszóm e l l e t t , z á s z l ó k a l a t t é l j e n e z v e v o n u l t u n k k i a n é p k e r t b e . O t t m á rv á r t a k b e n n ü n k e t a k e r e s k e d ő k s á t r a i . V o l t a z o k b a n m i n d e n f é l e c s o -d á l a t o s d o l o g : s o k f é l e c u k o r k a , csokoládé, szerencsecsomag, csoko-l á d é s z i v a r , f ü t y ü l ő , j á t é k s z e r , a m i csak boldoggá t e h e t e g y gyerme-k e t . D é l f e l é a z t á n k i h a l t l e t t a v á r o s ; m i n d e n é p k é z l á b e m b e r igye-k e z e t t k i a n é p k e r t b e , k i gyalog, k i k o c s i n a g y e r m e k e k u t án s v i t t é km a g u k k a l a z e b é d e t , a g r u l i p i r o c h i t . H á t a d é l u t á n i j á t é k v e r s e n y e k ,a l á t v á n y o s s á g o k m i l y ö r ö m t e l j e s i z g a l m a t o k o z t a k : l u f t b a l l o n eresz-tés, p ó z n a m á s z á s , f a z é k t ö r é s , k ö t é l h ú z á s é s z s á k b a f u t á s . A z u t á n r á -h ú z t a Balog B á l i n t b a n d á j a é s k é t h e l y e n is f o l y t a t á n c estig,

m i d ő n a gyermeksereg v i d á m n ó t a s z ó v a l v o n u l t h a z a s e g y évigv o i t m i t c s i l l o g ó s z e m e k k e l e m l e g e t n i ö k .

K i s e b b k e r e t e k k ö z t t ö r t é n t a t ű z o l t ó m a j á l i s , m e l y n e k e l -m a r a d h a t a t l a n b e f e j e z ő p o n t j a v o l t a városba v i s s z a t é r v e n é h a i

U í r e i c h J á n o s f ő p a r a n c s n o k v á ll r a e m e l é se .

E m l é k e z z ü n k vissza a m á l n á z á s o k r a , m i d ő n s z á z a k t ö m e g ev o n u l t a F e d e r á t a f e h é r o r s z á g ú t j á n k i a m á l n a e r d ő k b e . E m l é k e z -

z ü n k vissza a b á n y á s z ü n n e p é l y e k r e , a z esti k o r z ó r a , a m ű k e d v e -lő i e l ő a d á s o k r a , t á n c m u l a t s á g o k r a a F e j é r - v e n d é g l ő b e n , e m l é k e z -z ü n k a K a s z i n ó r a , a S z é c h e n y i k e r t r e ! E m l é k e z z ü n k vissza aK o s s u t h s z o b o r l e l e p l e z é s é r e , m i i y l e l k e s e d é s s e l , f é n n y e l ü n n e p e l t ea z t a z egész lakosság. M i l y nagy m a g y a r érzés, h a z a f i a s t űz n y i l -v á n u l t m e g o t t egy-egy m á r c i u s 15-iki ü n n e p é l y e n . M e r t abban an é p b e n iz z ó m a g y a r l é l e k l o b o g o t t é s a z lobog m a i s odaföni Am i D o b s i n á n k s o h a n e m l e s z c s e h . A b e t o l a k o d o t t a k e z t a magyaré r z é s t tett-lég i s t a p a s z t a l t á k 1 9 1 9 . j ú n i u s 1 1 - i k é n , m i d ő n a dobsi-n a i i f j ú s á g k i v e r t e a v á r o s b ó l a l a t r o k a t .

A z ó t a é v e k m u l t a k e l é s D o b s i n a r a b . M i e l ü z ö t t e k szét v a -

g y u n k s z ó r ó d v a K i s - M a g y a r o r s z á g o n , d e sokat g o n d o l u n k k e d v e sv á r o s u n k r a , m i n d i g v i s s z a v á g y ó d u n k e l v e sz t e tt o t th o n u n k b a , drágaD o b s i n á n k r a .

M á r h a t é v e n e m e t t e m i l l a t o s e r d e i s z a m ó c á t , n e m k ó s t o l t a mb e r d á r k a í f e k e t e s z e m ű ropogós c s e r e s z n y é t , b o r o v n i c á t , b r u s z n y i -



159

cát. * ) H a t é v ó t a n e m j á r t a m a z e l o r z o t t f ö l d ö n , csak a t á v o l b ó lk ü l d ö m h a z a v á g y ó s ó h a j o m a t D o b s i n a f e l é . A z ó t a , h o g y u t o l j á r aj á r t a m ott, e p e d v e v á r o m a m a g y a r f ö l t á m a d á s t , v á r o m , h o g y m i-k o r l e s z s z a b a d drága D o b s i n á n k ,

S z e n t a z é n h i t e m , h o g y n e m v á r o k , n e m v á r u n k h i á b a !E g ys z e r c s a k boldog r e m e g é s f u t á t a z e r d ő k f á i n , a z . Ö r ö m t ő lm e g d o b b a n a v é n h e g y e k s z i v e , m e l e g í t ő h u l i á m árad e l a l é g e ns a z e r d ő é n e k es m a d a r a i e l ő v e s z i k l e g s z e b b d a l a i k a t , h o g y a z z a lk ö s z ö n t s é k a m a g y a r k a t o n á k a t .

É s m i e l i n d u l u n k h a z a ! B á n r é v é n a v a s ú t i portás ú j r a f o g j ak i á l t a n i : T o r n a i j a , P e l s ő c , R o z s n y ó , D o b s i n a f e l é tessék b e s z á l l n i .É s m e g y v o n a t u n k . E g y m á s u t á n f o g j u k k ö s z ö n t em a k e d v e s k iső r h á z a k a t , a m i n t e l r o b o g u n k m e l l e t t ü k : K ö v e c s e s , G o m b a s z ö g ,S z a l ó c , V e s z v e r é s , H e n c k ó , G ó c s . M a j d e l h a g y j u k O l á h p a t a k o t é s

v o n a t u n k b e é r D o b s i n á r a s a z á l l o m á s o n a b o l d o g s á g t ó l sirva-k a c a g v a f o g a d n a k b u l é n e r t e s t v é r e in k . M a g y a r z á s z l ó k k a l , virágok-l ía l l e s z tele a N y á r i - u t c a , a h o l b e v o n u l u n k e g y e n e s e n a p i a c r a ac s o r g ó k u t , a n a g y g e s z t e n y e f a m e l l é é s o n n a n k ö s z ö n t j ü k D o b s i n á t ,a szabaddá lett testvéreket.

A z t á n l e s z e g y nagy m a j á l i s a n é p k e r t b e n , a m i k o r e l f e l e j t j ü ka k ö z b e e s ő é v e k e t é s ú j r a g y e r m e k e k l e s z ü n k . M e g i n t f o g u n k l u f t -b a l l o n t e r e s z t e n i , f a z e k a t t ö r n i , z s á k b a n f u t n i , k ö t e l e t h ú z n i , b o l d o gk a c a g á s u n k t ó l v i s z h a n g z a n i f o g a v é n F e d e r á t a .

F e l á l l í t j u k ú j r a a K o s s u t h - s z o b r o t r é g i h e l y é r e , h a d d h i r d e s s ef e l í r á s a a z u t á n u n k k ö v e t k e z ő n e m z e d é k e k n e k i s : a h a z a m i n d e n

e l ő t t ! M el l é j e h e l y e z z ü k a h ő s ö k e m l é k o s z l o p á t , m e l y e n a z e l e s e t th ő s ö k n e v e i m e l l e t t e m l é k e t á l l í t u n k 1919. j ú n i u s 1 1 . á l d o z a t a i n a k ,K á l m á n F r i g y e s s z á z a d o s n a k é s J a n i n a k , a k i s p i n c é r n e k .

E l j ö n e z a z i d ő , e l ű z ö t t t e s t v é r e i m , e l j ö n a m i n a g y ü n n e -p ü n k ! A z a n a g y ü n n e p a m a g y a r D o b s i n á n lesz. A k k o r , b á r m i l y e név s z a k i s l e g y e n , t a v a s z i v i r á g b a b o r u l n a k a f á k s a k e r t e k b ő lg y ö n g y v i r á g o k , i b o l y á k i l la t á t h o z z a s z á r n y a i n a s z e l l ő . A k k o r t a -vasz l e s z m i n d e n m a g y a r s z í v b e n , boldogság d e r ű s t a v a s z a . É s am e g p r ó b á l t a t á s o k t ü z é b e n m e g t i s z t u l v a t ö r t é n e t m é n e k ú j , dicsőséges

k o r s z a k á t k e z d i m e g b o l d o g N a g y m a g y a r o r s z á g !

*) F e k e t e és piros á f o n y a .



£»OBSINA

I r t a : Fábry Pál.

z a l fö l d i nagyobb k öz s é g e k k e l , s ő t v á r o s o k k a l e l l e n t é t b e n af e l v i d é k i k i s v á r o s k á k l a k o s s á g á n a k c s a k j e l e n t é k t e l e n r é s z e

f o g l a l k o z i k f ö l d m ü v e l é s s e l . A z é g h a j l a t i é s t a l a j i v i s z o n y o k a h e -gyes v i d é k e n a f ö l d m ű v e l é s n e k n e m k e d v e z n e k ; e l l e n b e n f a , k ő é sb á n y a t e r m é k e k a n y a g á n a k k ö n n y ű h o z z á f é rh e t ő s é g e a v á r o s i l a k o s -sá g j e l e n t é k e n y r é s z é t a z i p a r i f o g l a l k o z á s r a u t a l j a . É r t h e t ő t e h á t ,h o g y a F e l v i d é k i p a r a s e z z e l i p a r m ű v é s z e t e i s magas f o k o n á l l .E z en a t é r e n D o b s i n a se m m a r a d t e l a t ö b b i f e l v i d é k i v á r o s o k t ó l .

H a e g y d o b s i n a i p o l g á r l a k á s á b a l é p ü n k , a b ú t o r s a pol-g á r i l a k á s - m ű v é s z e t m a g a s f e j l e t t s é g e n y o m b a n s z e m é b e t ű n i k ah o z z á é r t ő n e k . M é g m a i s t a l á l u n k a l a k á s o k b a n g ó t i k u s , r e n a i s -s a n c e é s b a r o c k s t í l u s ú c s o d a s z é p l á d á k a t , a z u t ó b b i a k a t f e s t v esárga, z ö l d é s vörös s z í n e k b e n ; e g y i k -m á s i k g y ö n y ö r ű e n v a n f a -ragva é s f e s t v e , k i f o g á s t a l a n m é r e t e k k e l é s a r á n y o k k a l . L á t n i e g y e sh e l y e k e n e g é s z e n k e z d e t l e g e s b a r o c k - s t i l u s ú m á z o l t e d é n y - s z e k r é -n y e k e t , m e l y e k m ú z e u m b a i l l ő k .

A s t í l u s o k f e j l ő d é s é v e l a z a k k o r d i v a t o s n e o - b a r o c k b ú t o r o -

k a t k é s z í t e t t é k , m e l y e k e l ő á l l í t á s a p r ó b á r a t e t t e a m ü a s z t a l o s f o r -m a é r z é k é t , m e r t e b ú t o r o k v í z s z i n t e s é s f ü g g ő l e g e s i r á n y ú h a j l á -sa i t , jó a r á n y a i t k ü l ö n ö s e n a z i i ! ő - b u t o r o k n á l i g a z á n m e s t e r i k e -z e k n e k k e l l e t t e l k é s z í t e n i . Á l t a l á b a n e z a n e o b a r o c k i z t m e l y á t -m e g y a b i e d e r m e y e r s t í l u s b a , u r a l j a a d o b s i n a i l a k á s o k a t , m e l yb ú t o r o k f o r m a i l a g i s s h a d o b s i n a i m ü a s z t a l o s k é s z í t e t t e , a k k o rs z e r k e z e t i l e g i s k i f o g á s t a l a n o k .

A b i e d e r m e y e r - b u t o r o k a t d i ó f á b ó l k é s z í t e t t é k f é n y e z v e , i n t a r -z ia é s m o z a i k b e r a k á s o k k a l . E z e k m i n d e n b á n y á s z i l l e t v e p o l g á rl a k á s á b a n m e g t a l á l h a t ó k ; c s a k a X X. s z á z a d n e h e z e b b m e g é l h e t é s iv i s z o n y a i k é n y s z e r i t e t t é k rá ő k e t , hogy v ö r ö s - f e n y ő f a b ú t o r t i s

c s i n á l t a s s a n a k . D e a v ö r ö s f e n y ö b ő l k é s z ü l t b ú t o r o k i s jó í z l é s r ev a l l a n a k ü g y a p o l g á r , m i n t a m u n k á t v é g z ő a s z t a l o s r é s z é r ő l ,

A f a i p a r i m ű v é s z e t h e z t a r t o z i k m e g e m ü t é s e a n n a k is , h o g y aj é g b a r l a n g i b a z á r b a n á r u s í t o t t f á b ó l f a r a g o t t e m l é k t á r g y a k l e g s z eb bp é l d á n y a i t i s d o b s i n a i f a - s z o b r á s z o k f a r a g t á k é s f a r a g j á k m a i s .



161

A d o b s i n a i l a k á s o k b a n a s z é p b ú t o r o k o n k í v ü l t a l á l h a t u n kc s i n o s h a m u t a r t ó k a t , g y e r t y a t a r t ó k a t , d o b o z o k a t , v i r á g e d é n y e k e t ,t i n t a í a r t ó k a t é s m á s d í s z t á r g y a k a t . E z e k a z ö l d s z i n ü s z e r p e n t i n k ő -

b ő l k é s z ü l t e k , m e l y c s i k ó s , eres, k e m é n y k ő ; a K á l b l é s B i r k e l nv i d é k é n a v á r o s m e l l e t t b á n y á s z t á k . 1878-ban á l l a m i s e g é l l y e l á l-l í t o t t a k f e l D o b s i n á n s z e r p e n t i n - c s i s z o l ó t , m e t y 1 8 9 1 - b e s z ü n t e t t e am u n k á t s a z ó t a a s z e r p e n t i n - d í s z t á r g y a k k é s z í t é s e s z ü n e t e l .

H i r e s e k a d o b s i n a i h i m e s t o j á s o k , m e l y e k s z i n t é n a l a k á s o k -b a n v a n n a k k ö z s z e m l é r e k i t é v e . E h ú s v é t i t o j á s o k r a g y ö n y ö r ű n é -p i e s o r n a m e n t u m o k v a n n a k b e l e k o m p o n á l t n é m e t , vagy m a g y a rs z ö v e g e k k e l e g é s z e n réz- vagy f a m e t s z e t s z e r ü f i n o m s á g g a l r á k a r -c o l v a s ö t é t a l a p o n . I g e n r é g i , ő s i s z o k á s i l l e t v e m ű v é s z e t e z ; n e m -c s a k a b á n y á s z o k , h a n e m egyes i p a r o s o k i s h ó d o l t a k a z i p a r m ű -v é s z e t e z é r d e k e s , k ü l ö n l e g e s á g á n a k s e z a r é g i s z é p m ű v é s z e t

m o ^ t s e m s z ű n t m e g , m a i s é l a z .A l a k á s s a l k a p c s o l a t b a n e m l í t s ü k m é g m e g a h á z i t e x t i l - i p a r t ,m e l y b e n s z i n t é n magas m ű v é s z i f o k o n á l l D o b s i n a . A f ö l d e k e nl e n t t e r m e l n e k s o t t h o n f e l d o l g o z v a , s z é p m o t í v u m o k k a l d i s z i t v ev á s z n a k a t , h á z i f e h é r n e m ü e k e í , a s z t a l t e r í t ő k e t k é s z í t e n e k , g y ö n y ö r űs z í n e s , h á z i l a g k é s z i t e t t s z ő n y e g e k e t , m e l y e k e n s z i n t é n m e g é r z i k ak ü l ö n l e g e s d o b s i n a i i z .

A r é z m ü v e s s é g é s m ü l a k a t o s s á g t e r é n i s e l s ő r a n g ú t n y ú j t o t -ta k k ü l ö n ö s e n a r é g i d o b s i n a i m ü i p a r o s o k , H í r e s r é z m ű v e s v o l tR á t h A r n o l d , k i m ű v é s z i k o n y h a f e l s z e r e l é s i t á r g y a k a t k é s z i t e t t ; a ze v a n g é l i k u s t e m p l o m t e t e j é t 6 f e d e t t é r é z l a p o k k a l o l y m a s s z í v a n ,

o l y ö r ü k é l e t ü n e k s z á n v a , h o g y m i d ő n a h á b o r ú a l a t t a h a d v e z e t ő -s é g i g é n y e l t e e z t a r é z a n y a g o t , o ly e r ő f e s z í t é s b e k e r ü l t a r é z l a p o kl e s z e d é s e , h o g y m a j d n e m le k e l l e t t m o n d a n i r ó l a . A h í r e s m e s t e rcsak r ö v i d i d e i g m ű k ö d ö t t D o b s i n á n , a z t á n R o z s n y ó r a k ö l t ö z ö t t .K l e i n M i k s a m ü l a k a t o s s z i n t é n h í r e s v o l t ; t ö b b e k k ö z ö t t e g y m a i sigen n e v e z e t e s v a s k a p u t k é s z i t e t t C s e t n e k r e .

M ü l a k a t o s m u n k á k a t k ü l ö n ö s e n a z e v a n g é l i k u s t e m e t ő b e n le -h e t s o k a t l á t n i , a h o l a s í r h e l y e k s z é p v a s r á c s o k k a l v a n n a k d i s z i t v e .U g y a n i t t s o k , ú g y n e v e z e t t d o b s i n a i G e r e i s - k ö b ö l f a r a g o t t s í r e m l é kt a l á l h a t ó ; m é g a l e g e l s ő k k ö z ü l i s á l l e g y - k é t p é l d á n y 1848-as é v -s z á m m a l , s z o m o r ú a n f é l r e d ő l v e a r á b o r u l ó c s i p k e r ó z s a - b o k o r r a l .

V a n n a k i t t k o v á c s o l t v a s s í r e m l é k e k i s d o b s i n a i m e s t e r e k t ő l 1868-asstb. é v s z á m o k k a l e l lá t va . Lá t h a t ó k ö nt ö t t va s g ó t s t ü ü s re m t e k é k is ,d e e z e k e t n e m D o b s i n á n , h a n e m C s e t n e k e n , v a g y m á s h e l y e k e nö n t ö t t é k . — A r é g i d o b s i n a i s í r k ö v e k m á r p u s z t u l ó b a n v a n n a k s

1 1



162

h e l y e t t ü k i t t-ott r o s s z é s í z l é s t e l e n s z e c e s s z i ó s é p í t m é n y e k é k t e l e n -k e d n e k , m e l y e k m e g b o n t j á k a z ö s z h a n g o t é s s e h o g y s e m i l l e n e k a

d o b s i n a i e m b e r h á l ó p o r a i h o z .A d o b s i n a i i p a r m ű v é s z e i r ő l s z ó l v a n e m h a g y h a t j u k m e g e m l í -t é s n é l k ü l a k ü l ö n l e g e s t é g l a k á l y h á k a t , m e l y e k a c é l n a k l e g a l á b ba n n y i r a m e g f e l e l n e k , m i n t a drágább c s e r é p k á l y h á k . — A z ö t v ö s -s é g é s a k ö n y v d i s z i t é s t e r é n a t ö b b i s z a k m á v a l s z e m b e n a r é g i e kt e r m e l é s e j e l e n t é k t e l e n v o l t .

A r é g i n é p v i s e l e t is e r e d e t i v o l t ; s a j n o s , m a m á r c s a k a b á -n y á s z o k e g y e n r u h á j a m a r a d t m e g e b b ő l . A r é g i n ő i n é p v i s e l e t e g y -s z e r ű s a j á t k é k s z ö v é s ű v á s z o n s z o k n y á b ó l á l l t k i s f e h é r v i r á g m i n -t á k k a i , a k ö t é n y f e k e t e r á n c o s v o l t , a b l ú z k u r t a , k é t s o r g o m b b a l ,ö v v e l . A z egész k a b á t k é k p o s z t ó b ó l á l l t , f e h é r c s i p k é s , f e j r e s i-

m u l ó f ő k ö t ő e g é s z í t e t t e k i a z ö l t ö z e t e t .A r é g i f é r f i n é p v i s e l e t : c s i z m a , a b b a b e l e d u g o t t k é k p o s z t óz s i n ó r o s n a d r á g , a k a b á t k u r t a , s z i n t é n k é k p o s z t ó b ó l , z s í n ó r o z v a ,ö v t ő l l e fe l é r á n c o s , k é t o l d a l t g o m b o l ó n a g y e z ü s t g o m b o k k a l , f e -j ü k ö n p e d i g n a g y , s z é l e s k a r i m á j u f e k e t e k a l a p o t v i s e l t e k .

N a g y o n d e k o r a t í v h a t á s a v a n D o b s i n á n k é t e l l e n t é t e s é l e t e s e -m é n y n e k : a z e s k ü v ő n e k é s a t e m e t é s n e k : m i n d k é t h e l y r e a b á n y á -s z o k e g y e n r u h á j u k b a n é s j e l v é n y e i k k e l e l k í s é r i k a z é l ő t é s a h o l -ta t . Ér d ek es , jó í z l é s r ő l é s f i n o m l e i e k r ő l t a n ú s k o d ó régi s z é p s z o -k á s , h o g y e s k ü v ö k a l k a l m á v a l a z a n y a k ö n y w e z e t ő n é g y l e v e l ü ló -h e r é t n y ú j t á t a f i a t a l p á r n a k .

M i n t e r ö v i d r e s z a b o t t c i k k k e r e t é b e n e l m o n d o t t a k b ó l is k i v i -l á g l i k , D o b s i n a i p a r m ű v é s z e i é n e m á l lt h á t rá b b a t ö b b i f e l v i d é k iv á r o s é n á l . A k u l t ú r á n a k e z e n a t é r e n is tö r ek vő , s z o r g a l m a s v o l t an é p e , h o g y e l ő b b r e v i g y e a f e j l ő d é s t v á r o s a s sz er ete t t m a g y a r ha-z á j a j a v á r a .



ERDÉSZET ÉS VAOAS2SAT.I r t a : Szíankouics Géza.

T ~- \o bs ina r. t . v á r o s e r d ö b i r t o k a h á r o m f ö v ö l g y b e n : a S a j ó , a D o b sJ—' é s a G ö l n i c v ö l g y é b e n t e r ü l e l . R é s z b e n k ö z é p , r é s z b e nm a g a s h e g y s é g j e l l e g é v e l bir. T e n g e r s z i n f e l e ü i magassága 400-1300m . - i g te r je d s i gy i g e n v á l t o z a t o s k é p e t n y ú j t a z a m ú g y i s e r ő s e ns z é t t a g o l t b i r t o k t e s t . T e r ü l e t e 10020 kát . h o l d . A z a l t a l a j t agyag-p a l a , g n e i s z é s r é s z b e n g r á n i t , a G ö l n i c f e l é h a j l ó o d a l a k o n p e d i gt r i á s z m é s z k ő a l k o t j a , t e r m ő r é t e g e t ú l n y o m ó a n k ö v e s a g y a g t a l a j ,

h e l y e n k i n t m é l y e b b h u m u s z o s r é t e g e k k e l v á l t a k o z v a .A z e r d ő b i r to k h á r o m ü z e m o s z t ál y b ó l á!l: e g y s z á l e r d ő ü z e m -o s z t á l y b ó l , e g y s a r j ü z e m b ő l , m e l y n e k s z á l e r d ő v é v a l ó á t a l a k í t á s á tm é g a h á b o r ú e l ő t t e l h a t á r o z t á k é s m e g i s k e z d t é k é s e g y véd-e r d ö ü z e m o s z t á l y b ó l , m e l y a s z t ra c e n a i v ö l g y m e r e d e k s z i k l á s l e j tő i té s a j é g b a r l a n g m e l l e t ti p a r k e r d ő t f o g l a l j a m a g á b a n .

F ő b b f a n e m e i a l ú c - é s j e g e n y e f e n y ö , e ze k m e l l e t t e l ő f o r d u la vörös é s e r d e i f e n y ő , a z o n k í v ü l b ü k k , g y e r t y á n , e l szór tan k o -c s á n y t a l a n t ö l g y s o t t h o l a b ü k k a f e n y ő v e l e l e g y e d i k , s z é p n ö -v é s ü k ő r i s é s s z i l t ö r z s e k r e i s a k a d n i . M i n t g y o m f á k t a l á l h a t ó k am o g y o r ó , r e z g ő n y á r , k e c s k e f ü z é s n y í r , m e l y e k s o k h e l y e n szorí-

tot ták k i a b ü k k ö t a z e l ö r e g e d e t t s a r j e r d ő b e n .D o b s i n a e r d ő g a z d a s á g á n a k t ö r t é n e t é b e n t ö b b k o r s z a k o t k ü -l ö n b ö z t e t ü n k m e g a g a z d á l k o d á s f e j l ő d é s e a l a p j á n .

A z e r d ő r e v o n a t k o z ó l e g r é g e b b i f e l j e g y z é s t a z 1326. é v b e nk e l t v á r o s a l a p i t ó l e v é l b e n t a l á l j u k , m e l y s z e r i n t c s e t n e k i B e b e k M i k -lós , a v á r o s a l a p i t ó j a , e g y s ű r ű e r d ő v e l b o r í t o t t v ö l g y b e t e l e p i t e t t ea v á r o s b á n y á s z l a k o s s á g á t . E t t ő l k e z d v e e g é s z 1574-ig m e g t a l á l -h a t j u k a r e n d s z e r t e l e n erdőgazdasság s a t e l e p ü l é s s e l k a p c s o l a t o se r d ö i r t á s m i n d e n m ó d o z a t á t , m e l y n e k e r e d m é n y e k é p e n a z e r d ő h a -tára i a r o s s z a b b m i n ő s é g ű , n e h e z e b b e n m ű v e l h e t ő t e r ü l e t e k r e szo-r u l n a k vissza.

-

1574-ben M i k s a c s á s z á r b á n y a r e n d e le te g á t a t v e t a z o k t a l a ne r d ő p u s z t i t á s n a k , a z e r d ő t a b á n y á s z a t s z o l g á l a t á b a á l l í t v a s a ze r d ö i r t á s t a v á r o si t a n ác s e n g e d é l y é t ő l f ü g g ő v é t é v e . A r e n d e l e t k i-t e r j e d b i z o n y o s e r d ö r é s z e k n e k a l e g e l t e t é s a l ó l v a l ó t i l a l m a z á s á r a



164

é s e t t ő l k e z d v e e g é s z e n 1682-ig a f a h a s z n á l a t i s c s a k a t a n á c s ál-

ta l k i j e l ö l t h e l y e n e s z k ö z ö l h e t ő .1683-tól 1780-ig a z e r d ő m á r városi k ö z v a g y o n . A v i r á g z ó b á -

n y á s z a t f o l y t á n f e l s z a p o r o d o t t v a s o l v a s z t ó k é s h á m o r o k részére s z ü k -séges f a s z é n f o g y a s z t á s a v á r o s i p é n z t á r t g a z d a g í t j a . U g y a n c s a k e b -b e n a k o r s z a k b a n b e c s ü l i k m e g e l ő s z ö r a v á r o s i e r d ö b i r t o k o t 1 7 7 1 - b e n .

1781-től 1850-ig II . J ó z s e f „ W a l d o r d n u n g " - j a s z a b á l y o z z a aze r d ő g a z d á l k o d á s t 1820-ban m á r v á r o s i e r d ö t i s z t , a „ W a l d b e r e i t e r "k e z é b e v a n l e t é v e a z e r d ő g a z d a s á g ü g y e . 1851-ben H e r f u r t J á n o s , v á -r o s i e r d ő m e s t e r , e l k é s z í t i a z e l s ő ü z e m t e r v é t . D i c s é r e t é r e v á l i k a z a k -k o r i v á r o s i t a n á c s n a k , h o g y f e l i s m e r v e a z e r d ő v a g y o n n e m z e t g a z d a -sági j e l e n t ő s é g é t r e n d s z e r e s , s z a b á l y o z o t t m e d e r b e t e r e í i a g a z d á l k o -

d á s f o l y a m á t , m é g m i e l ő t t a t ö r v é n y k ö t e l e z ő e r e j e e r r e k é n y s z e r i t e t t ev o l n a !

E z z e l a z é v v e l k e z d ő d i k a r e n d s z e r e s erdőgazdaság k o r s z a k aé s e t t ő l k e z d v e a l k o t j a a z e r d ő a h e t v e n e s é v e k b e n a l á h a n y a t l o t t b á -n y á s z a t h e l y e t t a v á r o s f ő j ö v e d e l m i f o r r á s á t m i n d a m a i n a p i g .

A z 1879. XXXI. t . c . a z e r d ő t ö r v é n y 17. § -a, m e ly a k ö t ö t t f o r -g a l m i e r d ő b i r t o k r a n é z v e a z ü z e m t e r v s z e r i n t i g a z d á l k o d á s t e l ő ír ja, a za k k o r i v i s z o n y o k n a k m e g f e l e l ő e n ú j ü z e m t e r v k é s z í t é s é t v o n j a m a g aáíán. S z m i k G á b o r k é s z í t i a z ü z e m t e r v e t n a g y j á b ó l a Her f u r t - f é l ebeosztást v é v e a l a p u l . M a j d k é s ő b b S c h m i d t R o m á n , u t ó b b E n -d e r s z F r i g y e s e r d ő m e s t e r e k k é s z í t e n e k ü z e m t e r v e t ,

1907-ben a v á r o s i t a n á c s e l h a t á r o z t a , h o g y a z e d d i g i ü z e m -t e r v e k b e n s z e r e p l ő c s e k é l y h a s z n o t h a j t ó , t i s z t á n t ű z i f á t s z o l g á l t a t ós a r j e r d ö ü z e m o s z t á l y t f e n y ő s z á l e r d ő v é a l a k í t j a á t.

E t e r v e t é s m u n k á l a t o t K e l l n e r V i k t o r , 1908-tól k e z d v e a v á -ro s u t o l s ó m a g y a r e r d ő m e s t e r e k é s z í t e t t e é s v é g e z t e , k i a z E n d e r s z -f é l e b e o s z t á s t m e g t a r t v a a s a r j ü z e m o s z t á l y á t a l a k í t á s i i d e j é t 4 0 é v -b e n á l l a p í t o t t a m e g , m i n e k b e t e l t e v e i 1 20 éves f o r d u l ó b a n k e z e l v e ,a z ü z e m o s z t á l y e l é r t e v o l n a a s z a b á l y o s á l l a p o t o t , a n é l k ü l , h o g ya z á t a l a k í t á s i d e j e a l a t t a h a s z n á l a t b a n m e g s z o r í t á s á l l o t t v o l n a b e .

A m e g s z á l l á s k o r e l b o c s á t o t t m a g y a r e r d ő m e s t e r h e l y é t c s a k1921-ben e l f o g l a l ó c s e h e r d ö m e s t e r e ze n e l ő r e l á t á s s a l é s n a g y s z a k -t u d á s s a l k i d o l g o z o t t ü z e m t e r v b e n n e m t u d v á n e l i g a z o d n i , u j a t k é -sz í te t t , m e l y n e k e r e d m é n y e k é p e n a v á r o s é v i m ü f a h o z a m a c c a . 1500rrp-rel a p a d t .

A z e r d ő k k i h a s z n á l á s a a r é g e b b i i d ő k b e n csak a b á n y á k é sk o h ó k r é s z é r e s z ü k s é g e s é p ü l e t i é s b á n y a f á r a s z o r í t k o z o t t . E z t , v a -l a m i n t a l a k o s s á g s z á m á r a i g é n y e l t é p ü l e t i f á t s z á l a l v a s z e d t é k k i



165

ott, a h o i ez a l e g k ö n n y e b b e n m e n t s ezért v a n n a k úgy k i r i t k u l v a

a város h a t á r á b a n l e v ő e r d ő g y ű r ű i . A t ű z i f a a s a r j e r d ö b ö l k e r ü l tk i, a h a s z n á l a t a z o n b a n m i n d k e t t ő n é l csak a h á z i szükségletre ter-j e d t k i .

H o g y a z e r d ö t e r m é k e k értékesítésére kevés gondot f o r d í t o t t a k ,a n n a k o k a a b b a n k e r e s e n d ő , h o g y a v á r o s b á n y á i b ó l b e f o l y ó jö -v e d e l e m m i n d i g t e t e m e s e n f e d e z t e a k i a d á s o k a t , a n n y i r a , hogy magaa z e m b e r g i k o b a l t b á n y a é v e n t e á t l a g 100.000 f o r i n t o t j ö v e d e l m e z e t t .A h e t v e n e s é v e k v é g é n a K a n a d á b a n é s A u s z t r á l i á b a n f e l t á r t k o -b a l t é s n i k k e l t e l e p e k l e n y o m t á k a f é m e k é r té ké t , a d o b s i n a i b á -n y á s z a t j e l e n t ő s é g e c s ö k k e n v é n , m a m á r a z e r d ő t e r m é k a l e g n a -gyobb é r té k a város b e v é t e l i s z á m l á j á n .

M a g a a k i h a s z n á l á s tarvágással t ö r t é n i k l e g n a g y o b b r é s z t m é gn a p j a i n k b a n is, s a f e l ú j í t á s e n n e k k ö v e t k e z t é b e n mesterséges. A ze r d ő s í t é s ü l t e t é s s e l t ö r t é n i k s a szükséges c s e m e t é k e t 20 csemete-k e r t b ő l n y e r i k .

1 9 1 2 -b e n v e ze t te b e K e l l n e r V i k t o r e r d ő m e s t e r a t e r m é s z e t e sf e l n y i t á s t igen szép e r e d m é n n y e l . A h á b o r ú alatt m u n k a é s f ő l e gf u v a r e r ö , v a l a m i n t a k e r e s l e t h i á n y a k ö v e t k e z t é b e n a t e r m e l é s erő-s e n m e g c s a p p a n t , úgy, hogy h a t a l m a s f a k é s z l e t h a l m o z ó d o t t fel,k ü l ö n ö s e n a v á r o s t ó l t á v o l eső e r d ő k b e n , m e l y e t 1920-ban a v á -r o s i tanács é r t é k e s í t e t t m3-enkint 1 32 c s e h k o r o n á é r t , összesen7.800.000 k o r o n á v a l g y a r a p í t v a a város v a g y o n á t . E b e v é t e l é r d e -

m é t a z ú j r e z s i m m a g á n a k s z e r e t n é t u l a j d o n í t a n i , p e d i g t i s z t á n am a g y a r v e z e t ő s é g e l ő r e l á t á s á n a k k ö s z ö n h e t ő , a m e n n y i b e n a n n a ki d e j é n n e m v á g a t t a k i b i z o n y t a l a n r a e z e n á l l o m á n y o k a t . A z erdő-b i r t o k évi v á g á s t e r ü l e t e 90'73 k á t . h o l d 25.000 m

3 f a h o z a m m a l ,m e l y b ő l h a s z o n f a 14.000 m

3 m i n t f ö h a s z n á l a t i és 2000 m3 m i n t

e l ő h a s z n á l a t i f a t ö m e g . A döntés ú g y . t é l e n , m i n t n y á r o n f o l y i k sa z e r d e i t e r m é k e k s z á l l í t á s a k i z á r ó l a g t e n g e l y e n t ö r t é n i k , m e l y k é tt é n y e z ő á l l a n d ó k e r e s e t e t n y ú j t a k ö r n y e z ő f a l v a k t ó t lakosságának.A z é r t é k e s í t é s h á z i l a g m e g y végbe. A m ü f á n a k i n t e z i v e b b f e l h a s z -n á l á s á r a a h e t v e n e s é v e k b e n é p ü l t egy f ü r é s z t e l e p egy, később kétk e r e t t e l f e l s z e r e l v e , m e l y n e k h a j t ó e r e j é t v í z i e r ő s z o l g á l t a t t a . M i u t á n

e z n e m b i z o n y u l t e l e g e n d ő n e k , későbben m é g e g y 9 0 l ó e r e j ü lo -c o m o b i l t á l l í t a n a k fel. A v i z i e r ő k i h a s z n á l á s a v é g e t t a t e l e p ah e g y o l d a l b a n a v í z f o l y á s m e l l e t t é p ü l t , a m i elég s z e r e n c s é t l e n meg-o l d á s v o l t , m e r t a r ö n k ö - é s d e s z k a t é r c s a k a v ö l g y l a p á l y á n v o lte l h e l y e z h e t ő , a m i — s z á m b a v é v e a z t , h o g y a r ö n k ő f e l h e n g e r g e t é s em e l l e t t a f ü r é s z á r ú t e g y e n k i n t k e l l e t t l e v i n n i a d e s z k a t é r r e , — o l y



166

t ö b b l e t e i o k o z o t t a t e r m e l é s i költségekben, m e l y a z ü z e m rentabi-l i t á s á t v e s z é l y e z t e t t e . U j a b b a n a t e l e p á t h e l y e z é s t n y e r t a l a p á l y r a

s e g y f é l s t a b i l l o c o m o b i l l a l , m e l y e g y ú t t a l a város v i l l a n y v i l á g í t á s á tv a n h i v a t v a e l l á t n i , h a j t o t t 2 g y o r s j á r a t ú k er et , t e r m e l i a f ü r é s z á r ú t52-54 s z á z a l é k o s k i h o z a t a l l a l .

A f ü r é s z á r ú t a h á b o r ú e l ő tt i é v e k b e n b u d a p e s t i f a k e r e s k e d őv e t t e m e g m3-ként k b 3 4 k o r o n á é r t a b f ü r é s z . A m á s o d o s z t á l y úá r ú t a város f a t e l e p é n 25 k o r o n á é r t v e t t é k a város é s k ö r n y é k l a k ó i .A f ü r é s z á r ú r a n e m a l k a l m a s , v é k o n y a b b é p ü l e t f á t n y i l v á n o s á r v e -r é s e n 11- 13 k o r o ná ér t é r t é k e s í t e t t é k .

A l a k o s s á g é p ü l e t i f a f o g y a s z t á s a é v e n t e á t l a g 50 0 m 3 v o l t ,m i n e k m^-jét a p o l g á r j o g g a l n e m b i r o k 7 k o r o n á é r t k a p t á k a b e r -d ő a vágatási á r m e g t é r í t é s e m e l l e t t . P o l g á r j o g g a l b i r ó l a k o s 3 k o -

r o n á t f i z e t e t t l m

3

-ért a z e r d ő n . M é g n a g y o b b m é r t é k b e n é r v é n y e s ü l te z a k e d v e z m é n y a t ű z i f a á r á n á l m e l y m e g k ü l ö n b ö z t e t é s e g y i k f ö p i l -l é r e v o l t a d o b s i n a i p o l g á r b ü s z k é n h a n g o z t a t o t t é s f é l t v e ő r z ö t tp o l g á r i j o g á n a k .

M i n d e n j a v a d a l m a s polgár u d v a r á r a é v e n t e l p o l g á r j o g u t á n4 üm 3 t ű z i f a k e r ü l t b e ü n r M í é n t 2'50 k o r o n á é r t , m i d ő n i s a v á r o s e g yüm3-re 0'55 k o r o n á t f i z e t e t t r á . O l y s z i t u á c i ó j u v á r o s b a n , a h o l k ö z -s é g i p ó t a d ó i s m e r e t l e n f o g a l o m v o l t, e z t a n e g a t í v u m o t n e m é r e z t em e g a város p é n z t á r a . P o l g á r j o g g a l n e m b i r o k 5- 6 k o r o n á é r t s z e r e z t é kb e a t ű z i f á t üm3-ként. M a , a z ú j r e z s i m a l a tt e z a k e d v e z m é n y n e m á l lf e n n , m e r t a p o l g á r i t ű z i f a á r a 3 3 c s e h k o r o n a , m i g a z i d e g e n n é 4 0

c s e h k o r o n a .A t á v o l a b b i f e n y v e s e k b e n , m e l y e k b ő l a k i s z á l l í t á s c s a k n a g yk ö l t s é g g e l l e h e t s é g e s , a z á g é s c s ú c s f á b ó l , v a l a m i n t a z e l s z ó r t a n e l ő -f o r d u l ó b ü k k t ö r z s e k b ő l s z e n e t é g e t n e k , m e l y e t a C o b u r g h e r c e g i v a s -m ü v e k n e k a d t a k e l , a h á b o r ú e l ő t t 18-20 f i l l é r t ő á r a t é r v e e l . L ú c c s e r -k é r e g t e r m e l é s , l e g e l t e t é s , h a l á s z a t é s v a d á s z a t s z i n t é n ér té k e s m e l l é k -h a s z n á l a to k a t n y ú j t a n a k a z e r d ő g a z d a s á g n a k .

A város v a d á s z t e r ü l e t é t , m e l y a m e z ő g a z d a s á g i l a g m ü v e i t t e r ü -l e t e k e t i s m a g á b a f o g l a l v a k b . 16.000 k á t . h o l d a t t e t t k i , e l e i n t e k é t ,m a j d a h á b o r ú e l s ő é v e i b e n k e l l ő s e l e c t i ó u t á n e g y e s ü l v e e g y a v á r o sl a k o s s á g á b ó l a l a k u l ó társaság b é r e l t e k i , m i n d i g v i g y á z v a a rr a, h o g y

a s o k o l d a l r ó l m e g p á l y á z o t t v a d ás z a ti jo g i d e g e n k é z b e n e k e r ü l j ö n .A v a d á s z t á r s a s á g s z i g o r ú a l a p s z a b á l y a i b i z t o s í t o t t á k a v a d á l l o m á n yá l l a n d ó f e n m a r a d á s á t é s v é d e l m é t s a v a d á s z a t g y a k o r l á s á t m i n d i g an e m e s e b b é r t e le m b e n v e t t s p o r t k e r e te i k ö z é s z o r í t o t t á k . E z t ac é l t s z o l g á l t a pl . az a l a p s z a b á l y a m a r e n d e l k e z é s e , m e l y a v a d h ú s é r -



167

í é k e s i t é s é t t i l a l m a z t a . A k é t u r a d a l m i vadas — C o b u r g h e r c e g é é s A n -drássy G é z a g r ó f é — k ö z é é k e l t t e r ü le t t is z t á s o k k a l é s r é t e k k e l v á l t a -

k o z ó e r d ő r é s z e i v e l , s ű r ű r e n g e t e g e i k ö z t v o n u l ó n a p o s vágásaival,c s ö r g e d e z ő v í z f o l y á s a i v a l , k i t e r j e d t ú t h á l ó z a t á v a l i d e á l i s h e l y e t n y ú j -t o t t a v a d t e n y é s z e t n e k é s a v a d á s z a t g y a k o r l á s á r a . N e m csoda t e h á t ,h a n e m c s a k a m e g y e n o t a b i u t a s a i , d e a s z o m s z é d o s m e g y é k s z á m o sk i v á l ó v a d á s z a i i s s z í v e s e n k e r e s té k f e l , a k á r m i n t a társaság k ü l t a g -j a i , a k á r m i n t v e n d é g e i .

A v a d á l l o m á n y n a g y o n v á l t o z a t o s . A n e m e s v a d k ö z ü l a z ő z é ss z a r v a s d o m i n á l , u t ó b b i a z e l ő b b i rovására e r ő s e n s z a p o r o d v a . D ú v a -d a k k ö z ü l n a g y s z á m b a n t a l á l h a t ó a d i s z n ó , g y a k o r i a m e d v e , a z o n -k í v ü l r ó k a , v a d m a c s k a é s b o r z , s ő t a z 1 9 0 0 é v e k b e n e r ő s e n p u s z -t í t o t t a a z ő z á l l o m á n y t a h i ú z . A p r ó v a d a k k ö z ü l g y é r e n v a n n y ú l ,

n y i r f a j d é s c s á s z á r m a d á r s z é p s z á m b a n , s i k e t f a j d e l v é t v e f o r d u l e l ő .S z a l o n k a h ú z á s ú g y Ős s z e l , m i n t t a v a s s z a l s z é p e n s z o k o t t l e n n i .E z en v á l to z a t o s v a d á l l o m á n y k ö v e t k e z t é b e n r i t k á n l ó g o t t s z ö -

g ö n a N i m r ó d o k p u s k á j a . A s i k e t f a j d d ü r g é s é t ő l , m á r c i u s t ó l k e z d v ea u g u s z t u s 1 5 - i g a z egyes v a d á s z a t , c s e r k é s z é s , le s j á r j a . V a d ó v á sc é l j á b ó l m e g v o l t h a t á r o z v a a z egyes v a d á s z á l t a l c s e r k é s z v e e l e jt -h e t ő v a d s z á m a , 3 ő z , l s z a r v a s . A u g u s z t u s 1 5- tö l j a n u á r l -i gt a r t a t á r s a s h a j t ó v a d á s z a t h e t e n k i n t egyszer, s o r r e n d b e n a t e r ü l e tösszes h e l y e i t e g y a r á n t k i h a s z n á l v a a z összes t a g o k r é s z v é t e l é v e l .

E z a v a d á s z t e r ü l e t e g y i k e a l e g s z e b b e k n e k v o l t a F e l v i d é k e n .Szépsége m e l l e t t a vad m e n n y i s é g e és k ü l ö n f é l e s é g e is vonzóvá

s m i n d e n v a d á s z E l d o r á d ó j á v á tet te. H i s z e n n e m v o l t a z é v n e ka z a s z a k a , m i k o r n e m é l h e t e t t v o l n a m é g a l e g k é n y e s e b b i g é n y űn í m r ó d i s k é n y e - k e d v e s z e r i n t v a d á s z s z e n v e d é l y é n e k . K o r a t a v a s z -szaí a s i k e t f a j d , k é s ő b b e n a n y i r f a j d d ü r g é s e t e t t e v o n z ó v á a m é ghavas őserdőt. M a j d a szalonkavadászat h o z o t t ú j ö r ö m ö k e t későő s z i g , m e r t h i s z e n o tt t a n y á z o t t é s k ö l t ö t t e z a k e d v e l t m a d á r . D ev o l t b ő v e n c s á s z á r m a d á r is. A f ő á l l o m á n y t a z ú g y n e v e z e t t nagy- é sd ú v a d k é p e z t e : ő z , szarvas, v a d d i s z n ó , m e d v e , h i ú z , b o r z s t b . K e d -v e z ő é v e k b e n átlag 20 0 d r b . ő z , 30-40 d r b . s z a r v a s é s v a d d i s z n ók e r ü l t t e r i t é k r e . M e d v é t , h i ú z t , b o r z o t , v i d r á t is e j te t tek néh a . Nagyv e r s e n y g é s v o l t n é h a a t e r ü l e t é r t , d e a b e n n s z ü l ö t t e k f é l t v e ő r k ö d t e k

a f ö l ö t t , h o g y i d e g e n k é z r e n e k e r ü l j ö n . A v a d á s z t á r s a s á g s z í v e s e nv e t t f e l i d e g e n e k e t i s s m é g s z i v e s e b b e n l á t o t t v e n d e g e k e t , d e r e n -d e s t a g n a k b e j u t n i n e h é z v o l t . V o n z ó v á tet te a v a d á s z a t o t a s o k a ká l t a l p e r h o r r e s z k á l t k o p ó z á s é s e z é r t is m e s s z e f ö l d r ő l k e r e s t é k f ö la t á r s a s á g o t k e d v e s é s s o k s z o r e l ő k e l ő v e n d é g e k .



168

A f o r r a d a l m a k r o m b o l ó h a í á s a n a g y p u s z t í t á s t v i t t végbe av a d á l l o m á n y b a n . N e m j a v u l t a h e l y z e t a m e g s z á l l á s első é v e i b e ns e m s ú g y a v a d á s z a t , m i n t a z e r d é s z e t t e r é n m a i s á l t a l á b a n d e -c a d e n c i a é s z l e l h e t ő . A z ú j u r a l o m m i n d e n i n t é z k e d é s e a z t m u t a t j a ,m i n t h a é r e z n é k , h o g y n e m é r d e m e s o tt v e t n i , a h o l úgyis m á s f o ga r a t n i .



1 6 9

ELŐTT.

A h a m v a d ó t ű z ö n m a g á b a s ü l y e d ,

A h u n y ó m á g l y a e s i k s z é j j e lS t á n s z i k r a s z á l l n a p a t t o g v a a s z é l l e l ,H a j á r n a é ji szél.

D e c s e n d , c s u p á n a h a l l g a t á s m e s é l ,C s u p á n a m e g k ö v ü l t e r d ő - v a r á z s .

A h a m v a d ó t ű z ö n m a g á b a s ü l y e d ,A m o z d u l a t l a n f e n y ő t ű k e tN e m r e z z e n t i m e g s e m m i n e s z .

M it b á n o m é n m o s t , h o g y m i v o l t , m i lesz!

H á t a m m ö g ö t t s z é n é g e t ő k a r á m j a ,

F á r a d t t a g o m l á gy f e n y ő á l o m v á r j a ,D e jobb i t t k ü n n a m e s s z e b o l t a l a t tB e v á r n i m í g n e m j ő a v i r r a d a t .

J o b b it t a k i h a m v a d ó tűz k ö r ü l . ..A h o l d v i l á g a z ő s e r d ő r e ü lÉ s d e r m e d t á l m á t k ö r ü l l e n g i l á g y a n .M o s t f ö l d a p á r n á m , v é g t e l e n a z á g y a mÉ s s e l y e m á g y b a n n e m p i h e n t e m i gy .

E s z e m b e j u t n a k bús C o o p e r - r e g é k . ..A r é z b ö r ü e k s a m e d v e - ö l ő . ..

G y e r m e k k o r . .. á l o m . . . m i n d e n v i s s z a j ő .A z u t á n n e m j u t m á r e s z e m b e s e m m i ,C s a k , hogy m i l y jó a f á k k a l e g y ü t t l e n n i ,A csendes f á k k a l e g y ü t t , e g y e d ü l ,M i k o r a h o l d a z ő s e r d ő r e ü lS a h a m v a d ó tű z ö n m a g á b a s ü l y e d .

A z t á n ü g y é r z e m , h o g y m á r n e m i s é l e k ,H o g y h ő s e l e t te m e g y r é g i m e s é n e k ,H o g y f e l s z i t t n y o m t a l a n a z ö s m a g á n yÉ s ö n m a g á m t ó l , é l e t e m t ő l m e s s z e ,

P i h e n v e t ű z n é l , vagy n y o m o t k e r e s v e ,Én vagyok a z u t o ls ó m o h i k á n .

D o b s i n a , 1 9 1 7 . j ú n i u s . Reményik Sándor.



A VÁROSIISMERTETÉSE.

Irta: Gresiis Gé a v o l t üzem vezető .

A k u l t u r á l i s h a l a d á s t s z e m e l ő t t t a r t v a , a város i s m é t e l t e n fog-•c~\ i a l k o z o t t a z o n i g e n f o n t o s és c é l s z e r ű t e r v v e l , h o g y a várostv i l l a m o s v i l á g í t á s s a l l á t j a el. E z e n k o r s z a k o í a l k o t ó t e r v végre va-

l ó r a v á l h a t o t t é s 1 9 1 1 . é v b e n f e l é p ü l t e k a v á r o s i v i l l a m o s m ü v e k .A v i l l a m o s telep, m e l y k a p c s o l a t b a n v o l t a f ü r é s z - t e l e p p e l ,

á l l t : l d r b , n a g y h e n g e r k a z á n b ó l , l d r b . R . W o l f c o m p . c o n d .l o c o m o p i l b ó l , l d r b . f e k v ő c o n d . g é p b ő l é s 2 d r b . összesen 1 60K . V . Á . h á r o m f á z i s ú 3000 Woltos d y n a m ó b ó l , A k a z á n o k t ü z e l ő -a n y a g á u l f ű r é s z p o r s z o l g á l t , m e l y l é g n y o m á s s a l ( e x h a u s t o r ) segé-l y é v e l a z egyes f ű r é s z g é p e k t ő l k ö z v e t l e n ü l a k a z á n o k f ű t ő s z á j n y í l á -sába j u t o t t .

A 3000 W o l t f e s z ü l t s é g ű p r i m a r á r a m a v á r o s b a n e l o s z t o t t 6d r b . t r a n s f o r m á t o r o n k e r e s z t ü l 200105 W o l t s e k u n d a r f e s z ü l t s é g r er e d u k á l v a 300 d r b . u t c a i i z z ó l á m p á t és 6 d r b . i v l á m p á t v i l á g í t o t t .A f o g y a s z t ó közönség az á r a m o t H. W. O . - k é n t v i l á g í t á s i c é l r a 5f i l l é r é r t , m o t o r i k u s célra 2-3 f i l l é r é r t kapta. It t m e g k e l l j e g y e z n e m ,hogy a vezetőség, a m i k o r ez e n a l a c s o n y á r a m á r a t megszabta, he-l y e s e n a közönség é r d e k e i t t a r t o t t a s z e m e l ő t t , n e m p e d i g a z ü z e m

j ö v e d e l m i f o r r á s á t v e t t e a l a p u l . E z é r t v o l t lehetséges, hogy 1918-bana l i g v o l t h á z D o b s i n á n , a h o l a v i l l a m o s v i l á g í t á s e l ő n y e i t a leg-s z e g é n y e b b e k i s n e é l v e z h e t t é k v o l n a . 19 14 . é v b e n é p ü l t k i a jég-b a r l a n g i t á v v e z e t é k , m e l y a vadregényes C s u n t a v a i u t ó n v o n u l tvégig s ú t k ö z b e n a régi f ü r é s z 20 lóerős m o t o r j á n a k , a városi u t i -kavicstörögép 10 lóerős m o t o r j á n a k , a n é p k e r t i v e n d é g l ő n e k , av á r o s i k o h ó n a k és végül a j é g b a r l a n g t e l e p n e k s z á l l í t o t t a ki a szük-séges á r a m o t , b e v e z e t v e a v e z e t é k e t a v i l á g h í r ű b a r l a n g b a is, mi-

á l t a l e z t s z e b b é , f é n y e s e b b é é s e z á l t a l l á t o g a t o t t a b b á t e t t e . K é s ő b bm i n t t e k i n t é l y e s f o g y a s z t ó , a C ó b u r g h e r c e g i b á n y á m ö v e k f a r k a s -v ö l g y i l é g s ű r i t ö t e l e p e is c s a t l a k o z o t t a v á r o s h á l ó z a t á h o z . 1918-bana f ü r é s z ü z e m v i s s z a f e j l ő d é s e k ö v e t k e z t é b e n b e á l l o t t t ü z e l ő a n y a g h i á n y

a s z é p e n k i f e j l e t t városi ü z e m n e k a m á r a k k o r ü z e m e n k i v ü l á l l ó r éz -m ű v e k g ö l n i c v ö l g y i v i l l a m o s t e l e p é h e z v a í ó c s a t l a k o z á s t t e t t e szük-ségessé. E n n e k f o l y a m a t a a l a t t é r t e l m i n k e t a v é g z e t e s megszállás.D e h i s s z ü k é s r e m é l j ü k , h o g y n i n c s m e s s z e a z a z i d ő , a m i k o r af é l b e s z a k a d t m u n k á t a z o t t h o n m a r a d o t t a k k a l t e s t v é r i e s e n e g y ü t ti s m é t f o l y t a t h a t j u k .



NYÁRI KORCSOLYÁZÁS A

JÉGBARLANGBAN.Irta: M a r k ó Miklós.

A v i l á g h í r ű d o b s i n a i j é g b a r l a n g n a k a 90-es é v e k i g , é v e n t e m é g• ~*alig v o l t 300—400 l á togatója . E s z á m a z o n b a n t e t t e m e s e n n ö -v e k e d e t t , m i d ő n e s o r o k i r ó j a á l t a l f e l v e t e t t e s z m e , — a jégbar-l a n g i n y á r i k o r c s o l y á z á s , — v a l ó r a v á l t é s r e n d e z é s e m e l l e t t le -z a j l o t t 1893. július 18-án a z e l s ő n y á r i j é g ü n n e p é l y a c s i l l o g ó j é g -h e g y e k között.

A z é r d e k e s é s k ü l ö n ö s k o r c s o l y á z á s ! Ü n n e p é l y e n rész t ve t tt ö b b e k között a b u d a p e s t i K o r c s o l y á z ó - E g y l e t , 32 m i n t a k o r c s o l y á z ó -p á r r a l . A m a g a n e m é b e n a z egész v i l á g o n p á r a t l a n u l á l l ó t e rm é -s z e t e s é s ö r ö k j é g h e g y e k kö z t i , k á n i k u l a i n y á r i k o r c s o l y á z á s n a kR o h o n c z y G i d a é s I v á n k a Z s i g m o n d v o l t a k a v é d n ö k e i . M i n t e g ys z á z f ő r e r ú g o t t a k i r á n d u l ó k s z á m a s s z á m u k r a R o z s n y ó n n e mv o l t e lég k o c s i, R o h o n c z y G i d a k é r e l m é r e a z o n b a n g r ó f A n d r á s s yG éza a b e t í é r i k a s t é l y b ó l p o m p á s c s e n g ö s n é g y e s f o g a t o k a t bocsá-tot t a b u d a p e s t i k o r c s o l y á z ó - e g y l e t h ö l g y t a g j a i n a k r e n d e l k e z é s é r e ,k ik azóta m á r r é g e n b o l d o g n a g y m a m á k . A j é g ü n n e p é l y e n , m e l ydél i 2 órától 4-ig tartott , m i n t e g y 32 pár k e r i n g ő z ö t t , v é g ü l p e d i gR o h o n c z y r e n d e z é s é b e n s i k e r ü l t f r a n c i a - n é g y e s t a d t a k e l ő , R a d i c sL aj os p o m p á s m i s k o l c i z e n e k a r á n a k j á t é k a m e l l e t t . A j é g ü n n e p é -ly e n r é s z t v e v ő , 30 0 f ő n y i n é z ő k ö z ö n s é g a z e b é d u t á n oly jó h a n -g u l a t b a n v o l t , hogy szállás h i á n y á b a n v é g i g t á n c o l t á k a z egész é j-s z a k á t . R e g g e l f e l é a t á r s a s á g e g y r é s z e k o c s i n t á v o z o t t , a m á s i krész a f ü r d ö h á z k á d j a i b a n v a g y a t u r i s t a h á z n a g y t e r m é b e n — f ér-f i a k é s n ő k e g y r o z z a n t s p a n y o l f a l l a l e l v á l a s z t v a — p i h e n t meg,

d e t e r m é s z e t e s e n a l u d n i s e n k i s e t u d o t t s igy történt, h o g y ü g y afér f i- , m i n t a n ő i r é s z e n k e d é l y e s a d o m á z á s k ö z e p e t t e k ö s z ö n t ö t tb e a r e g g e l i 8 ó r a , a m i k o r i s a rossz k i s z o l g á l á s f o l y t á n a z ö r ö k k éu d v a r i a s g a v a l l é r , R o h o n c z y G i d a , a s z é p s é g e s b u d a p e s t i k o r c s o -

l y á z ó l e á n y o k n a k m a g a h o z o t t m o s d ó v i z e t a k ö z e l i k ú t r ó l . A z a k -k o r s z i n t é n i t t m u l a t ó , m á r 7 4 éve s ö r e g h ö n t i k u r u c , I v á n k a Z s i g -m o n d , éle te v é g é i g e m l e g e t te e z t a z é l v e z e te s s e p i z ó d o k b a n g az -d a g k i r á n d u l á s t é s a z z a l b ú c s ú z o t t a r e n d e z ő t ő l „ K e d v es u r a m



172

m3

CD*

"Ö

N

00

CJ

Ü LST

P

oo

s u -N

W2.

o*

VIN

O

< r>•t

CLC D



1 73

ö c s é m , h a m é g e g y s z e r i l y e n n a g y s z e r ű k á n i k u l a i m u l a t s á g o t r e n -d ez , ú j r a e l j ö v ö k . "

R o h o n c z y G i d á n a k a z 1893. é v i n y á r i k o r c s o l y á z á s l e z a j lá s au t á n n a g y t e r v e i v o l t a k a j é g b a r l a n g g a l é s c s o d á l a t o s k ö r n y é k é v e l ,

a s v á j c i t á j a k k a l v e t e k e d ő s z t r a c e n a i v ö l g g y e l . D e s a j n o s m e g h i ú -s u l t a k R o h o n c z y G i d a t e r v e i , k i e g y n é g y e m e l e t e s s z á l l o d á t a k a r t k ö z -v e t le n a b a r l a n g b e j á r a t á h o z é p i t e n i é s l i f t e n s z á l l í t o t t a v o l n a f e l ak i r á n d u l ó k a t a D u c s a i hegyek ö r ö k jéghegyei k ö z t l evő nyá r i k o r -c s o l y a p á l y á h o z .

E z a l k a l o m m a l n e m l e s z é r d e k t e l e n a régi b o l d o g v i l á g b a nl e z a j l o t t j é g ü n n e p é l y r ő l é s n y á r i k o r c s o l y á z á s i z g a l m a i r ó l e g y e t - m á s te l m o n d a n i a m i 1905. é v b e n z a j l o t t le .

A z a k k o r i m e l e g n y á r f o l y t á n r e n d k í v ü l k i t ű n ő é s a c é lk e m é n y -ségü s i m a jé g á l l o t t a n y á r i k o r c s o l y á z ó k r e n d e l k e z é s é r e . A m i n t -e g y 4 0 0 n é g y s z ö g ö l n y i p á l y á t e g y h é t t e l e l ő b b m á r f o l y t o n o s a n

g y a l u l t á k a z é v k ö z b e n k e l e t k e z e t t j é g d o m b o k m i a t t . ' A m ű k o r c s o -l y á z ó k a t , l e s z á m í t v a a z ú t f á r a d a l m a i t , l e g j o b b a n m e g v i s e l i a t u -r i s t a h á z t ó l 1 20 m é t e r m a g a sa n f e k v ő j é g b a r l a n g h o z v e z e tő s z e r p e n -t i n e s ü t m e g j á r á s a , a m i t a n y á r i f o r r ó s s á g k ö v e t k e z t é b e n i s f é l ó r a ip i h e n é s k ö v e t a b a r l a n g b e j á r a t a e l ő t t i v á r ó c s a r n o k n á l . I t t a k o r -c s o l y á z ó k 'a p i h e n ő t a r r a h a s z n á l j á k f e l , h o g y a z ö r g ö - b ö r g ö K o -l u m b u s z o k a t , H a l i f a x o k a t , a c i p ő k r e s r ó f o l t J a c k s o n H e i n e s - k o r c s o -l y á k a t n a g y s i e t v e f e l k ö t i k ,

A f é l é v ó ta p i h e n ő k o r c s o l y á z ó k a t é r t h e t ő i z g a l o m f o g j a el ab a r l a n g b a l é p é s k o r , a m i d ő n 30° C e l s i u s m e l e g r ő l e g y s z e r r e egy fo-k o s h i d e g b e l é p n e k f e l k ö t ö t t k o r c s o l y á k k a l , k e z ü k b e n h o s s z ú t u -

r i s ta - bo t ta l . A h a r m i n c n y o l c f o k ú , f ü r é s z p o r r a l b e h i n t e t t l é p c s ő n t i -z e n k i l e n c l é p é s s e l é r n e k le a n a g y t e r e m b e n l e v ő t ü k ö r s i m a j é g h e z ,a k o r c s o l y á z ó k v á g y á h o z .

Sajátságos é r z é s v e s z i e l ő a k o r c s o l y á z ó k a t , m i d ő n a jégrel é p n e k , A legerősebb, 90-100 k i l ó s ú l y ú e d z e t t a t l é t á k is ingadoz-n a k s a l á b u k r e s z k e t . E g y ó r a i k o r c s o l y á z á s u t á n a z o n b a n , m i n t -h a a t é l k ö z e p é n l e n n é n e k , o ly b i z t o s a n k o r c s o l y á z n a k .

K ü l ö n ö s e n i g e n f á r a s z t ó e k á n i k u l a i k o r c s o l y á z á s első n a p j a ,m i d ő n a m ű k o r c s o l y á z ó k egy-egy v e r s e n y d a r a b o t b e g y a k o r o l n a k ,így p l. M e s z l é r y T i v a d a r é s P o r z s o l t G y u l a b a j n o k o k , a v é g h e t e t -le n ü g y e s s é g e t k í v á n ó páros m u t a t v á n y o k n á l m a j d n e m összeestek

a r e n d k í v ü l i f á r a d s á g o s g y a k o r l a t o k m i a t t . H á r o m m á s i k m ű k o r -c s o l y á z ó , Tergovcsis J e n ő , P a l k o v i c s E d e é s D e z s ő A r t h u r , a k i kk ü l ö n ö s e n e r ő s s z e r v e z e t te l r e n d e l k e z t e k , a n n y i r a e i g y e n g ü l t e k , h o g y



174

crqcr

c rq

O



175

n e m i s vettek r é s z t m á r m á s n a p a v e r s e n y e k e n , b á r n e m ta ga d tá ka z t a s o k a k á l ta l h a n g o z t a t o t t t a p a s z t a l a t o t , hogy egészen olyan ér-z é s v e t t e ő k e t elő, m i d ő n a b a r l a n g b a n a j é g r e l é p t e k , m e l y l e g -i n k á b b é s l e g t a l á l ó b b a n a m é z e s h e t e k e l s ő n a p j a i n a k édes-kedvesh a n g u l a t á v a l h a s o n l í t h a t ó össze. A j e l e n v o l t m a g y a r m ű k o r c s o l y á z ób a j n o k o k a z e g y n a p i n é g y ó r á s p r ó b a u t á n o l y b r a v ú r o s m u t a t v á -n y o k a t p r o d u k á l t a k , h o g y a j e l e n v o l t n a g y s z á m ú k ü l f ö l d i v e n d é g e ki s e l r a ga d ta tva n y i l v á n í t o t t á k tetszésüket, a m i egyaránt i l l e t te a ki-t ű n ő m ű k o r c s o l y á z ó k a t , m i n t a m u t a t v á n y o k f ö l s é g e s ke re tét , m e l yv a l ó b a n p á r a t l a n l á t v á n y o s s á g o t n y ú j t o t t .

— E v v i v a ! B r a v ó ! H o c h ! H i p p - h i p p - H u r r á h ! — h a l l a t s z o t tv e g y e s e n a k ü l f ö l d i e k s o r á b ó l , k ü l ö n ö s e n D e z s ő A r í h u r m ű k o r c s o -l y á z ó s a j á t s z e r z e m é n y ű c s á r d á s á n á l . A c s á r d á s t t e r m é s z e t e s e n szó-l ó b a n j á r ta s i n k á b b a l e v e g ő b e n l á t s z o t t t á n c o l n i . A v é g é n b e m u -ta tó b o k á z ó u t á n v a l ó s á g o s t a p s o r k á n h a n g z o t t f e l . M é l t ó p a r t n e r ev o l t L y k a K á r o l y n é , k i a k e r i n g ő t á n c o k a t r e n d k í v ü l i b r a v ú r r a l t á n -c o l t a . H a s o n l ó t l e h e t m o n d a n i S t e í n e r H u g ó , D e z s ő E l e m é r é s M a r -k ó M i k l ó s k o r c s o l y á z ó k r ó l . A j é g b a r l a n g i - t e l e p i c i g á n y o k , é l ü k ö nB a l o g h D e z s ő p r í m á s s a l , a z e c é l r a k é s z ü l t e m e l v é n y e n dideregvebár, d e l e l k e s e n h ú z t á k t i ze n e g y ó r á tó l k e t t ő i g , k e l l ő s z i v e r ö s i t őm e l l e t t .

K r ó n i k á n k a c s o d á l a t o s a n szép j é g b a r l a n g d e r ű s m a g y a r n a p -j a i r ó l r e g é l - m e s é l . ..

E g y e n lő r e a z o n b a n m e g d e r m e d t , b e l e f ag y o t t a m a g y a r boldog-ság! Ám a csodabarlang lesi és v á r j a a t ü z e s e n csillogó új cso-d á t a jég o l tá r k ö r ü l ! . . .



VISXONYOSt AÖOBSINAI JÉGBARLAN

I r t a : Síeiner Cajos, a m . kir. ir.eteorologíai i n t . i g a z g a t ó j a .

A következőkben ama m e g f i g y e l é s e k e r e d m é n y e i t f o g l a l j u k ösz-sze, a m e l y e k e t a m. kir. orsz. M e t e o r o l ó g i a i I n t é z e t a dob-

s i n a i j é g b a r l a n g h ő m é r s é k l e t i v i s z o n y a i r a v o n a t k o z ó l a g a z u t ó b b ié v e k b e n v é g e z t e t e t t . E m e g f i g y e l é s e k k ü l ö n ö s e n é r d e k e s e k és érté-kesek a z é r t , m e r t az e d d i g i s z ó r v á n y o s és r ö v i d e b b i d ő t a r t a m r a

t e r j e d ő f e l j e g y z é s e k k e l s z e m b e n é v e k r e t e r j e d ő , f o l y t o n o s a d a t o k a ts z o l g á l t a t t a k .

A b a r l a n g l e í r á s á b a n a legszükségesebb t u d n i v a l ó k r a s z o r í t -k o z u n k , m i v e l a barlang b e h a t ó l e í r á s a úgyis m e g t a l á l h a t ó d r .K r e n n e r J ó z s e f Sándor: A d o b s i n a i jégbarlang (Budapest, 1874. K .M . T e r m t u d . T á r s u l a t ) c í m ű m u n k á j á b a n . A b a r l a n g 48° 5 2 Í2 é szakiszélességben, 20° 18í6 G r e e n w i c h i t ő l s z á m í t o t t n y u g a t i hosszúság-b a n , k ö r ü l b e l ü l 9 8 0 m . t e n g e r s z i n f e l e t t i magasságban f e k s z i k . B e -m e n e t i n y i l a s a észak f e l é n é z ; a b a r l a n g l e f e l é n y ú l ó z s á k , m e l y -n e k alsó keskeny n y í l á s á n á t t ö r t é n i k a v í z n e k l e f o l y á s a . E z u t ó b b in y i l a s a s z i k l a t ö m b e vezet. A k ü l s ő l e v e g ő v e l való k ö z l e k e d é s ab e m e n e t i n y i l a s o n é s a h e g y e t a l k o t ó s z i k i é b e n l e v ő keskeny, k a -p i l l á r i s h a s a d é k o n á t t ö r t é n i k . A b a r l a n g b a n t ö b b s z i n t e t k ü l ö n -b ö z t e t h e t ü n k meg. A b e j á r á s t ó l l e í e l é h a l a d v a a z ú g y n e v e z e t t „ k i st e re m b e " j u t u n k , e b b ő l lé p c s ő k v e z e t n e k a m é l y e b b e n f e k v ő „nagy

t e r e m b e . " E z e k a l k o t j á k a b a r l a n g f e l s ő s z i n t j é t (120 m . h o s s z ú ,35-60 m. széles, 10 m. magas;) e b b ő l l é p c s ő k ö n az a l s ó s z i n t b e :a jobb- é s b a l o l d a l i f o l y o s ó b a j u t u n k .

A M e t e o r o l ó g i a i I n t é z e t a „ n a g y - t e r e m " - b e n 1 9 1 1 . n o v e m b e r -b e n a n g o l h ö m é r ő h á z i k ó t á l l í t t a t o t t f e l , a m e l y b e n e g y h i g g a n y h ő -m é r ő , e g y R i c h á r d - f é l e t h e r m o g r a p h é s 1912. s z e p t e m b e r ó t a m é g

e g y h y g r o g r a p h i s n y e r t e l h e l y e z é s t . K ü n n a b a r l a n g e l ő tt h a s o n l óh á z i k ó b a n e g y h i g g a n y m é r ő é s e g y R i c h á r d - f é l e t h e r m o g r a p h v o l te l h e l y e z v e .

A m ű s z e r e k k e z e l é s e G á l S á n d o r e r d ő ő r r e v o l t b í z v a , a k i e

I.) M e g j e l e n i a „ M a í e m a t e k a i és T e r m é s z e t t u d o m á n y i É r t e s í t ő " X X X I X .k ö t e t é b e n .



177

m e g b í z á s n a k l e l k i i s m e r e t e s e n é s b u z g a l o m m a l t e t t eleget.A m e g f i g y e l é s e k b e n 1 9 1 7 - b e n v a n e g y h o s s z a b b hézag é s

1918-ban a k ü l s ő t h e r m o g r a p h b a n v a n s o k hézag m ű s z e r h i b a f o l y -t á n . 1915. j ú l i u s h a v a i s h i á n y o s .

/. A hőmérséklet évi menete.

1 . A z ábra a h ő m é r s é k l e t h a v i k ö z é p é r t é k e i t tü n t e t i f e l a bar-l a n g b a n é s k ü n n . A m i n t l á t j u k , a h ő m é r s é k l e t a b a r l a n g b a n t é l e nk ö v e t i a k ü l s ő h ő m é r s é k l e t e t , n y á r o n azonban csak n a g y o n t o m p í -t o t t m é r t é k b e n . N y á r o n a h ő m é r s é k l e t a b a r l a n g b a n 0 C° k ö r ü lvan és -K M C°-ig e m e l k e d i k .

A z é v i m e n e t b ő l l á t n i , (Lásd a z á b r á t ) hogy a b a r l a n g h ö -m é r ö é k l e t e k i f e j e z e t t e n é s g y o r s a n k ö v e t i a k ü l s ő h ő m é r s é k l e t e t , a

+ e 1— \ /—* —i =—V

'J I M I I >/i.M-» K.I-Í-H'H-K^*' ' Y i l l l,' l 1 l ' i\ l_ | l l l |/l t l l l\ l.ll' 1 .'l l l M'J l l H,0 l/tf_.._\_»_. J » V"'"/ H '. « / U . ' » / H \g

c—•.'•l—--4— /— . - \— /-.- - A- /--—— /.--—"Wv —

. 2 - * . , . - : A>- / / Vr^ Hf W V.í.íl CtJ. - . 4 L J_V Ív/

A h ő m é r s é k l e t h a v i k ö z é p é r t é k e i k ü n n í ) és a b a r l a n g b a n { - }.

m i k o r a z u t ó b b i a l a c s o n y a b b , m i n t a b a r l a n g h ő m é r s é k l e t e ; d ec s a k n a g y o n t o m p i t v a k ö v e t i , h a k ü l s ő h ő m é r s é k l e t magasabb ab e l s ő n é l . M é g j o b b a n s z e m b e t ű n i k ez , h a f o l y t a t ó l a g o s a n m i n d e nó r á n a k m e g f e l e l ő e n 24 órás k ö z é p é r t é k e t s z á m í t u n k é s i l y k ö z é p -é r t é k e k k é p e z é s é t h o s s z a b b i d ő t a r t a m o n k e r e s z t ü l f o l y t a t j u k . Il y raj-z o k k ö z l é s é t h e l y - é s k ö l t s é g k í m é l é s o k á b ó l m e l l ő z z ü k .

A b a r l a n g h ő m é r s é k l e t é r e á l t a l á b a n a k ö v e t k e z ő t é n y e z ő k mérv-a d ó k : L a k ü l s ő h i d e g e b b , t e h á t nagyobb s ű r ű s é g ű l e v e g ő a l e -f e l é n y ú i ó barlangba befolyik;2 2. a k ü l s ő levegőt a szél abar-

l a n g b e j á r ó n y i l a s á n é s a k e s k e n y s z i k la r e p e d é s e k e n á t a barlangba

h a j t j a ; 3. a k í v ü l r ő l a b a r l a n g b a j u t o t t l e v e g ő , h a a h ő m é r s é k l e t e0 C° f e l e t t van, l e h ű l é s k ö z b e n j e g e t o l v a s z t és í g y a b a r l a n g hő-

2. ) K r e n n e r L h . 17., 22. 1 . dr. W a l t h e r K n e b e i : H ö h l e n k u n d e , B r a u n -schweig, 1906, F r i e d r . Vieweg & S o n h . 190. 1. E. A. Martel: La Spéléologie.P a r i s . U a u t h i e r - V i l l a r s , 91. 1.

12



178

m é r s é k l e t é n e k e m e l é s é r e csak r é s z b e n h a t . A t i sz ta v e z e t é s a l á r e n -d e l t szerepet j á t s z i k .

A 2. t é n y e z ő j e l e n l é t é t a h ő m é r s é k l e t n e k a n y á r i h ó n a p o k b a nv a l ó l a s s ú e m e l k e d é s e b i z o n y í t j a . A z a j e l e n s é g a z o n b a n , hogy ab a r la n g h ő m é r sé k l e te m i n d a m e l l e t t c s a k n é h á n y t i z e d f o k k a l e m e l -k e d i k 0 C° f ö l é , k a p c s o l a t b a n a z z a l a t é n n y e l , h o g y a jég a n y á r ih ó n a p o k a l a t t r é s z b e n m e g o l v a d , ^ a h a r m a d i k h e l y e n e m l í t e t t t é -n y e z ő r e u t a l . T é l e n a z o n b a n h i d e g n a p o k o n a z l. t é n y e z ő f o n t o s ab a r l a n g h ő m é r s é k l e t e s z e m p o n t j á b ó l . A m i k o r a k ü l s ő h ő m é r s é k l e tm a g a s a b b á v á l t , m i n t a belső, r e n d s z e r i n t c s a k h a m a r 0 C° f ö l ée m e l k e d i k ( n y á r o n m i n d i g 0 C ° f e l e t t v a n ) é s a z o k a z i d ő t a r t a -m o k , m i a l a t a k ü l s ő h ő m é r s é k l e t m a g a s a b b , m i n t a belső, d e 0C ° a l a t t v a n , r ö v i d e k . E z é r t n e m s i k e r ű i a 3. h a t á s t é l e s e n e l v á -l a s z t a n i a t t ó l , m e l y a c s ö k k e n t l é g c s e r é b ő l , m e l y e t a nejatiwá v á l tk ü l ö m b s é g a b e l s ő é s k ü l s ő h ő m é r s é k l e t k ö z ö t t (|~() o k o z , s z á r -m a z i k .

2. A b a r l a n g f e l m e l e g e d é s é n e k e m i i t e t t m ó d j á v a l f ü g g összea z a j e l e n s é g , h o g y a t é l i f é l é v b e n ( o k t ó b e r - m á r c i u s ) a l e g a l a c s o -n y a b b h ő m é r s é k l e t a b a r l a n g b a n á l t a l á b a n — k e v é s k i v é t e l l e l u g y a n -ar r a a n a p r a e s i k , m i n t k ü n n , vagy e t t ő l c s a k e g y n a p p á ! t é r e l ;e j e l e n s é g l e g t ö b b n y i r e m é g á p r i l i s é s m á j u s h ó n a p b a n i s m u t a t -k o z i k . D e n i n c s m e g e g y e z é s a l e g m a g a s a b b h ő m é r s é k l e t b e k ö v e t -k e z é s é n e k i d ő p o n t j á r a v o n a t k o z ó l a g . E j e l e n s é g m a g y a r á z a t a a z ,

h o g y o k t ó b e r - m á r c i u s h ó n a p b a n a k ü l s ő l e g a l a c s o n y a b b h ő m é r s é k -l e t b e á l l t a k o r a h ő m é r s é k l e t k ü n n a l a c s o n y a b b , m i n t a b a r l a n g b a nés 0 C° a la t t v a n , a levegőcsere t e h á t é l é n k . A m i k o r a k ü l s ő hő-m é r s é k l e t e l é r i h a v i legmagasabb é r t é k é t , e g y ú t t a l m a g a s a b b , m i n ta b a r l a n g h ő m é r s é k l e t e és t ö b b n y i r e 0 C° f e l e t t v a n , a l e v e g ö c s e r e

3) A n n a k d a c á r a , h o g y a j é g n y á r o n m e g o l v a d , a j é g m e n n y i s é g e é v r ő l -é v r e n ö v e k s z i k : a t é l i f é l é v b e n ú j o n n a n k é p z ő d ö t t j é g m e n n y i s é g e f e l ü l m ú l j aa n y á r o n l e o l v a d t m e n n y i s é g e t . E z a k ö r ü l m é n y a j é g n e k t ú l n a g y m é r t é k b e nv a l ó m e g n ö v e k e d é s e f o l y t á n a szép, f a n t a s z t i k u s j é g a l a k u l a t o k l é t é t f e n y e g e t i .A j é g t ú l s á g o s m e g n ö v e k e d é s é n e k e l l e n s ú l y o z á s á r a a z a j a v a s l a t m e r ü l t fe ! ,h o g y a j e g e t n y á r o n a b a r l a n g b ó l r é s z b e n e l t á v o l í t s á k . A j é g n e k k i v á g á s a é se l s z á l l í t á s a k ö l t s é g e s é s n e m v i h e t ő k e r e s z t ü l a c é l n a k m e g f e l e l ő e n . E g y m á -

s i k , a c é l n a k j o b b a n m e g f e l e l ő e l j á r á s i m ó d o t M a r c e l G y ö r g y d o l g o z o t t k i é st e r j e s z t e t t e lő 1914. m árciu s 10-én D o b s i n á n t a r t o t t e l ő a d á s á b a n , E j a v a s l a ts z e r i n t n y á r o n a k ü l s ő m e l e g l e v e g ő t , s z e l l ő z h e t ő b e r e n d e z é s s e g é l y é v e l c s ő -v e z e t é k e k b e n a b a r l a n g k ü l ö n b ö z ő r é s z e i b e s z á l l í t h a t n é k é s t e t s z é s s z e r Í n t e l-o s z t h a t n ó k . A s z e l l ő z t e t ő k h a j t á s á t e l e k t r o m o t o r v é g e z h e t n é , m e l y a b a r l a n g -n a k m e g l e v ő e l e k t r o m o s v i l á g í t á s á t e l l á t ó á r a m b a v o l n a b e k a p c s o l h a t ó .



179

t e h á t k e v é s b b é é l é n k é s a b e t ó d u l ó k ü l s ő l e v e g ő m e l e g k é s z l e t e rész-b e n a j é g m e g o l v a s z t á s á r a f o r d i t t a t i k .

//. A hőmérséklet napi menete.

1. E v i z s g á l a t n á l a z a g o n d o l a t v e z e t e t b e n n ü n k e t , hogy ah ő m é r s é k l e t m e n e t é r e a b a r l a n g b a n a b e l s ő é s k ü l s ő h ő m é r s é k l e tk ü l ö n b s é g e a m é r v a d ó . H o g y e v i s z o n y o k b a j o b b t e k i n t é s t n y e r -j ü n k , a z összes n a p o k a t k é t c s o p o r t b a o s z t o t t u k : a z e g y i k b e azo-

k a t a n a p o k a t s o r o z t u k , a m e l y e k e n a n a p összes 24 ó r á j á n a b e l s őés k ü l s ő h ő m é r s é k l e t k ü l ö m b s é g e p o z i t í v (|I|24>0), a m á s i k cso-

p o r t b a a z o k a t , a m e l y e k e n e k ü l ö n b s é g e k n e g a t í v o k (\2\Z4 <0). I l y e nk i v á l o g a t á s u t á n |Il24>0 s z á m á r a 315,~

24<0s z á m á r a 410 na-

p u n k m a r a d t . C s u p á n o k t ó b e r - á p r i l i s i d ő k ö z t d o l g o z t u k i g y f e l . A

m á j u s - s z e p t e m b e r i d ő t a r t a m o t k i z á r t u k e v i z s g á l a t b ó l , m e r t e h ó n a -p o l c b a n a h ő m é r s é k l e t a b a r l a n g b a n i g e n k e v e s e t v á l t o z i k é s a n a p im e n e t — h a e g y á l t a l á b a n m e g v a n — o l y k i c s i n y , h o g y a m i m ű -s z e r b e r e n d e z é s ü n k k e l n e m m u t a t h a t ó k i .

U g y a n a n n a k a h ó n a p n a k a d a t a i t a z összes é v e k b ő l egyesítve,k ü l ö n v i z s g á l t u k m e g a z egyes h ó n a p o k a t . A k ö v e t k e z ő s z á m o k an a p i m e n e t e t a z összes h ó n a p o k t ó l e g y e s í t v e t ü n t e t i k f e l (közép-

tő l va!5 e l t é r é s e k ) :

Ó r a K ü n n A b a r l a n g b a n Ó:a K ü n n A b a r l a n g b a n

0 —0?42 4-0?018 13 +1?37 -fO?042! —0-55 —0-014 14 + 1 - 5 2 + 0 - 1 1 6 '2 — 0 - 7 1 —0-042 1 5 + T 4 4 +0"1603 —0-74 —0-072 16 ^ l ' Ö 7 40-1884 —0*83 —0-090 17 +0'66 +0-1905 _o-90 —0-122 18 + 0 - 3 4 - - f O ' 1 7 45 _ _ i - o o —0-152 19 - ( - Ó - Ö T + O M 4 27 _ _ i - 0 4 —0-170 20 —0-08 - f O ' 1 1 03 —0-84 —0-184 21 —0'18 +0-0869 —0-39 —0-178 22 —0'25 +0'060

10 -f 0 - 1 7 —0-144 23 —0-36 +0'040

11 4 - 0 - 6 4 —0-086 24 —0'42 -j.0'0181 2 +1-05 —0-018

K ö z é p h ö m é r s é k l e t : k ü n n —6'81, a b a r l a n g b a n —2'96I n g a d o z á s : k ü n n . . . 2-56, a b a r l a n g b a n 0'374



180

Ó r a K ü n n A b a r l a n g b a n Ó r a K ü n n A b a r l a n g b a n0 — Oí>77 —0?003 13 - f l ? 6 1 +0?007

1 —0-82 —0-012 14 4 . 1 - 6 8 +0-0022 —0-84 —0-008 15 - j . 1 ' 5 6 +0'0023 —0-91 —0-005 1 6 + 1 - 2 7 O ' O O O4 —0-97 —0-005 17 - j - 0 ' 7 5 +0-0025 —1 - 0 3 —0-013 18 40-30 —0-0026 —1-04 —0-008 19 —0-03 +0-0057 _o-87 —0-005 20 —0'24 +0-002g —0-54 —0-002 21 — 0'41 +0'0029 _o-09 O'OOO 22 —0'52 +0*002

1 0 + 0 - 4 0 +0'007 23 — 0'66 —O ' O O S11 + 1 - 0 7 +0-008 24 —0-77 — 0'0031 2 +1.31 + 0-007

K ö z é p h ő m é r s é k l e t : k ü n n 3'41, a b a r l a n g b a n —0-85

I n g a d o z á s : k ü n n . . . 2'72, a b a r l a n g b a n 0'02

A |Z|24->0 napokon a b a r l a n g b a n ki f e je ze t t é s a r á n y l a g je -l e n t é k e n y n a p i m e n e t m u t a t k o z i k . A |~|a-*<0 n a p o k o n a n a p i m e -n e t a b a r l a n g b a n á l t a l á b a n i g e n k i c s i n y , d e m é g k i m u t a t h a t ó . V a -l a m i v e l n a g y o b b n a k m u t a t k o z o t t e m e n e t a z e g y e s i t e t t j a n u á r - f e b -r u á r h ó n a p o k b a n , a m i k o r a z i n g a d o z á s 0'05 C°-ot tett k i . E n a -g y o b b i n g a d o z á s a z o n b a n 1912. f e b r u á r 7-12 é s k ü l ö n ö s e n f e b r u á r7-8 n a p o k b ó l e r e d . A z u t ó b b i k é t n a p b ó l m e g á l l a p í t o t t n a p i m e -n e t b e n a z i n g a d o z á s 0'25 C ° ( k ü n n 2'23 C°). A f e b r u á r 7-12 idő-k ö z b e n é s k ü l ö n ö s e n f e b r u á r 7-éné s 8-án n a g y o n h e v e s , v i h a r o s

sze lek d ú l t a k . A z a r á n y l a g n a g y napi me ne t a b a r l a n g b a n a 2. té-n y e z ő r e v e z e t e n d ő v i s s z a , m e r t l . és 3, t é n y e z ő k e n a p o k o n a n a p im e n e t e t c s ö k k e n t i k (a b a r l a n g h ő m é r s é k l e t e a l a c s o n y a b b , m i n t ak ü l s ő l e v e g ő é é s a z u t ó b b i 0 C°-nál m a g a s a b b .

A z a m p l i t ú d ó k b a n p á r h u z a m o s m e n e te t t a l á l u n k k ü n n é s ab a r l a n g b a n , íg y p é l d á u l a z e g y n a p o s h u l l á m b a n a l e g n a g y o b b a m -p l i t ú d ó k ü n n é s a b a r l a n g b a n f e b r u á r h ó n a p r a e s ik , a l e g k i s e b b p e -d i g o k t ó b e r - n o v e m b e r , i l l e t ő l e g d e c e m b e r r e . A f é l n a p o s h u l l á m b a na l e g n a g y o b b a m p l i t ú d ó ü g y a b a r l a n g b a n , m i n t k ü n n j a n u á r h ó -n a p r a e s ik , a l e g k i s e b b értékek p e d i g o k t ó b e r - n o v e m b e r , i l le tőlegd e c e m b e r h ó n a p r a . A h a r m a d n a p o s h u l l á m b a n i s t ö ké le te s p á r h u -

z a m o s s á g v a n a k ü l s ő é s b e l s ő a m p l i t ú d ó k k ö z ö tt .A f á z i s s z ö g e k r e v o n a t k o z ó l a g a k ö v e t k e z ő k e t á l l a p í t h a t j u k meg.A h a r m a d n a p o s h u l l á m b a n , m á r c i u s - á p r i l i s h ó n a p o t n e m t e k i n t v e ,a s z é l s ő é r t é k e k a b a r l a n g b a n k é s é s t m u t a t n a k a k ü l s ő k h ö z k é p e s t .



181

A z egy-é s f é l n a p o s h u l l á m b a n e késés a t é l i h ó n a p o k b a n k i s e b b ,a t a v a s z i és őszi h ó n a p o k b a n n a g y o b b és k ö z é p b e n 3** 14'4

m,

i l l e t ő l e g ln53'4m. A h a r m a d n a p o s h u l l á m b a n e l l e n k e z ő szabá-

lyosság m u t a t k o z i k : a késés té le n n a g y o b b , t a v a s s z a l é s ő s s z e l k i-sebb.

2. Az l. p o n t b a n k ö z ö l t s z á m o k b ó l l á t j u k , h o g y p4<0 na-p o k o n a k ü l s ő h ő m é r s é k l e t á t l a g b a n 0 C° f e l e t t van, a j~J24>0n a p o k o n e l l e n b e n 0 C ° ala t t . E s z e r i n t a k i c s i n y n a p i m e n e t e t a ze l s ő e s e t b e n é s a j e l e n t é k e n y n a p i m e n e t e t a m á s o d i k e s e t b e n a z1. és 3. té n y e ző e g y ü t t e s e n h o z z a létre. H o g y a z 1. t é n y e z ő n ki-v ű l a 2 . i s j e l e n t ő s , a k ö v e t k e z ő k b ő l l á t j u k . K i v á l o g a t t u k a z o k a t an a p o k a t , a m e l y e k e n a n a p m i n d a 24 ó r á j á b a n a k ü l s ő h ő m é r -s é k l e t a l a c s o n y a b b v o l t 0 C°-nál; i l y e n n a p v o l t ö s s z e s e n 462;

e z e k b ő l k i k e r e s t ü k a z o k a t , a m e l y e k e n H2.4>0, i l y e n v o l t 310;

Ö24>0 összes n a p o k s z á m a 315 v o l t , e z e k b e n az e l ő b b i 310b e n n f o g l a l t a t í k . A |~|a4> 0 n a p o k o n a m a x i m u m é s m i n i m u m k ö z t ik ü l ö n b s é g ( i n g a d o z á s ) r> -'3'74 C° v o l t a b a r l a n g b a n és 2'56 C°

k ü n n . Ezek a z é r t é k e k , m e l y e k a 315 |ZÍ24>0 n a p b ó l e r e d n e k , aa m o n d o t t 310 n a p r a i s e l f o g a d h a t ó k . A f e n t e m i i t e t t 4 92 n a p b ó lk i v á l o g a t t u k a z o k a t , a m e l y e k e n |~|a4<0 v o l t . I l y e n m i n d ö s s z e4 v o l t .

E n a p o k o n a n a p o k c s e k é l y s z á m a m i a t t a k ö z e p e s n a p i m e -n e t — k ü l ö n ö s e n k ü n n — k i s s é s z a b á l y t a l a n . M i n d a m e l l e t t meg-

e n g e d e t t n e k l á t s z i k a k ö v e t k e z ő k ö v e t k e z t e t é s . E 4 n a p o n , a m i k o rDz4>0 és a k ü l s ő h ő m é r s é k l e t 0 C° ala t t van,0?99 k ü l s ő in-

g a d o z á s n a k Oí»14 i n g a d o z á s f e l e l m e g a b a r l a n g b a n , t e h á t 2'562 56

k ü l s ő i n g a d o z á s n a k m e g f e l e l n e QÍQQ-X O114—0'362, t e h á t p o n t o s a n a z

az érték — O374 —, a m e l y e t |I|24>0 n a p o k r a n y e r t ü n k .E z a z e r e d m é n y is a r r a m u t a t , h o g y a b a r l a n g é s a k ü l s ő

l e v e g ő közt i lé gc se r é t a k ü l s ő é s b e l s ő h ő m é r s é k l e t k ü l ö n b s é g é nk í v ü l , v a g y i s a k ü l s ő h i d e g l e v e g ő n e k a b a r l a n g b a v a l ó l e f o l y á s á nk í v ü l , a b a r l a n g b a d y n a m i k u s u t ó n b e h a j t o t t l e v e g ő i s k ö z v e t í t i .

3. D e c e m b e r - f e b r u á r h ó n a p o k b a n k i v á l o g a t t u k a z o k a t a n a -p o k a t , a m e l y e k e n a n a p 2 4 ó r á j á b a n a h ő m é r s é k l e t k ü n n 0 C°-n á l m a g a s a b b (A . n a p o k ) , é s a z o k a t , a m e l y e k e n a k ü l s ő h ő m é r -

s é k l e t 0 C°-nnl k i s e b b (B , n a p o k ) . E n a p o k o n a h ő m é r s é k l e t n a p ii n g a d o z á s á t k ü n n (Sk) é s a b a r l a n g b a n (Sb) k i í r t u k é s e z u t á n ak ü l s ő i n g a d o z á s n a g y s á g a s z e r i n t c s o p o r t o s í t o t t u k ő k e t . E k k o r k i -tűnt, h o g y a z A . n a p o k o n n i n c s p á r h u z a m o s s á g Sk és S& k ö z ö t t ,



182

d e k i f e j e z e t t p á r h u z a m o s s á g m u t a t k o z i k a k e t t ő k ö z ö t t a B . n a p o -k o n . E n n e k oka, h o g y a z A . n a p o k o n kevésbbé é l é n k a légcsere

é s a b a r l a n g b a d y n a m i k u s ú t o n b e t ó d ú l t levegő jeget o l v a s z t , a B .n a p o k o n a légcsere é l é n k e b b é s jégolvasztás n e m t ö r t é n i k .

H o g y az L és 3. t é n y e z ő k , m e l y e k a b a r l a n g h ő m é r s é k l e t é r em é r t é k a d ó k , n e m v á l a s z t h a t ó k e l é lesen egymástól, a k ö v e t k e z ős t a t i s z t i k á b ó l t ű n i k k i . D e c e m b e r - f e b r u á r t é l i h ó n a p o k r a s z o r í t k o z v a ,a zt l á t j u k , hogy a 4 1 A . n a p o n 39 v an o l y a n , a m e l y e k e n |ZJ24<0.O l y a n A. nap, a m e l y e n il|z4>0, n i n c s . Továbbá a 229 napkö-z ü l , a m e l y e k e n |IJZ4>0, 225 o l y a n , a m e l y e g y s z e r s m i n d B . nap.(A z összes h ó n a p o k r a e z e k a z adatok: összes A . n a p o k s z á m a 327,a m a z A. n a p o k s z á m a , a m e l y e k e n e g y s z e r s m i n d ~Z4<0, 315;

a m a n a p o k s z á m a , a m e l y e k e n J24>0, 315, e z e k k ö z t 310 B.

n a p van.) É s m i k é n t f e n t e b b l á t t u k , a z összes B . n a p o k k ö z t c s a k4 va n o l y a n , a m e l y e n \

Ifi, A barlang hőmérsékletére vonatkozó egyéb tapasztalatok.

1. H ő m é r s é k l e t i é s nedvesség! m e g f i g y e l é s e k t ö r t é n t e k a bar-l a n g k ü l ö n b ö z ő r é s z e i b e n e g y A s s m a n n - f é l e a s p i r a t i ó s p s y c h r o m e -te r s e g é l y é v e l a k ö v e t k e z ő n a p o k o n : 1911. n o v e m b e r 1 . ( M a r c z e l lGy.) 1912. s z e p t e m b e r 3. ( K a s s n e r K ., R ó n a Zs., M a r c z e l l Gy.)

1913. a u g u s z t u s 25. ( R ó n a Z s. , M a r c z e l l Gy.)1914. m á r c i u s 9.( M a r c z e l Gy . , S t e i n e r L .) 1917. a u g u s z t u s 28, és 29. ( S t e i n e r L .)

E z e k b ő l a s z ó r v á n y o s a n v é g h e z v i t t m e g f i g y e l é s e k b ő l k i t ű n t , h o g y ab a r l a n g k ü l ö n b ö z ő r é s z e i k ö z t á l t a l á b a n n i n c s e n e k j e l e n t é k e n y k ü -l ö n b s é g e k . N é h á n y t i z e d f o k e l t é r é s a h ő m é r s é k l e t b e n é s 1-2 szá-

z a l é k a a nedvességben e l ő f o r d u l u g y a n , d e k i f e j e z e t t rendszerességn é l k ü l . Á l t a l á b a n — ú g y l á t s z i k — ott van a m a g a s a b b h ő m é r s é k -le t , a h o l erősebb v i z b e s z i v á r g á s (vagy jégolvadás) n y o m a m u t a t -k o z i k . E z e l l e n t é t b e n v a n a z z a l a f e l f o g á s s a l , m e l y a j é g b a r l a n g o ka l a c s o n y h ő m é r s é k l e t é t a beszivárgó, a l á h ű t ö t t v í z z e l magyarázza.^

2. 1917. a u g u s z t u s v é g é n a barlang a m a r é s z é b e n , a m e l y -b e n a m ű s z e r e k v a n n a k e l h e l y e z v e , a s z i k l a h ő m é r s é k l e t é n e k m é -r é s é r e a j é g tő l m e n t , c s u p a s z s z i k l a f a l b a 4 h ő m é r ő h e l y e z t e t e t t e l

v í z s z i n t e s h e l y z e t b e n . E z e k a h ő m é r s é k l e t e t 24, 33, 44 és 108 cm.m é l y s é g b e n a d j á k meg. E h ő m é r ő k adatai átlag h e t e n k é n t egyszera s z a l a g v á l t á s a l k a l m á v a l j e g y e z te t t e k fel. E s z ó r v á n y o s a n v é g z e t t

4) S c h w a í b e : D ie d r e i E i s h ö h l e n v o n D o m a n o v a , D o b s c h a u u n d Szí-l i cz e i n U n g a r n etc, G a e a X V I I I . 1882. 626-628. 1 .



183

m e g f i g y e l é s e k b ő l a h a v i k ö z é p é r t é k e k a d ó d n a k . E s z á r a t á b l á b a n a ze l s ő s z á m o s z l o p a b a r l a n g l e v e g ő j é n e k , t ehát a vele é r i n t k e z ő s z i k -l a f e l ü l e t n e k h a v i k ö z é p h ő m é r s é k l e t é t t ü n t e t i fe l (0 m é l y s é g ) .

1917. 0 0-24 0-33 0'44 l "08m é l y s é g m é l y s é g m é l y s é g m é l y s é g m é l y s é g

IX. +0?18 —0!»10 —0?09 —0?18 —0?76X . + 0 - 0 1 — O ' I O —0'04 —0-19 —0-52

XI. —0-05 —0-14 —0-08 —0-15 —0'40X I I . —2-76 —1-47 —1-27 —l'36 —l'05

1918.I. —3-31 —2-00 —1-87 — 1 - 9 7 —l'68

II . —2-88 —1-79 —T64 —l'77 —l '52I I I . —2-02 —1-56 —1-49 —1-59 —l'55IV . —0-95 —1-23 —1-28 —T29 —l '42V . —0-38 —0-63 —0-72 —0'68 —0 * 9 1

V I. —0-21 —0-60 —0-43 —0-.58 —0'73VI I . —0-05 — —0-27 —0-46 —0-64

VIII. +0' 11 — —0-17 —0-31 —0-51IX . - f O - 2 2 — —0 * 1 0 —0-19 —0-39X . + 0 - 3 1 — —0-08 —0-19 —0-36

XI. —1-05 — —0-34 — 0 - 5 1 —0-54XII. —2-34 —0-43 —0-64 —0'60

A 2 4 c m . m é l y s é g r e v o n a t k o z ó h ő m é r ő j ú l i u s b a n e l tör t .E s z á m o k a r r a m u t a t n a k , h o g y t é l e n a s z i k l a f a l j e l e n t é k e n y

m é l y s é g i g l e h ű l é s i g y — é s e r r e k ü l ö n ö s n y o m a t é k k a l u t a l u n k —a b a r l a n g f e l m e l e g e d é s e e l l e n hat. A j é g b a r l a n g o k k e l e t k e z é s e é s

f e n n m a r a d á s a k é r d é s é b e n t e h á t a s z i k l a l e h ű l é s é v e l m i n t i g e n fon-to s t é n y e z ő v el sz á m o l n u n k kell.5

I V . Relatív nedvesség.

M i k é n t e m l í t e t t ü k , a b a r l a n g b a n e l h e l y e z e t t h ő m é r ő - h á z i k ó b a n1 9 1 2 . s z e p t e m b e r ó t a e g y h y g r o g r a p h is m ű k ö d ö t t . K i t ű n t , h o g yn y á r o n a h y g r o g r a p h v á l t o z a t l a n u l e g y e n e s v o n a l a t i r le , a l e v e g őa b a r l a n g b a n te l í te t t . E k k o r a b a r í a n g h ő m é r s é k l e t e i s n a g y o n k isv á l t o z á s o k n a k v a n a l á v e t v e . A b e n y o m u l ó l e ve g ő n e k h ő k é s z l e t e e l s ő -s o r b a n j é g o l v a s z t á s r a f o r d i t t a t i k . A jeges v iz p á r á j a t e l í t i a l e v e g ő t .Télen a z o n b a n j e le n t é k e n y i n g a d o z á s m u t a t k o z i k n é h a a r e l a t í v

n e d v e s s é g b e n é s i l y e n k o r a k ö v e t k ez ő s z a b á l y s z e r ű s é g m u t a t k o z i k .

5) A s z i k l a l e h ű l é s é n e k j e l e n t ő s é g é r e — más v o n a t k o z á s b a n ugyan —m á r T e l l y e s n i c z k y Kálmán r á m u t a t o t t . A j é g b a r l a n g o k k e l e t k e z é s é r ő l . T e r i n .K ö z i . X X V I . köt. 1894. P ó t f . 86-89. I.



184

A m i k o r |~ ( b a r l a n g h ő m é r s é k l e t é b ő l l e v o n v a a k ü l s ő h ő m é r s é k -l e t e t ) k i s e b b , m i n t 0, a b a r l a n g l e v e g ő j e t e l i t e t t vagy k ö z e l v a n at e l i t e t t á l l a p o t h o z ; a m i k o r |~>0 lett , a r e l a t í v nedvesség f o g y é s

a b e t ó d u l ó l e v e g ő p á r a t a r t a l m a s z e r i n t v á l t o z i k addig, m í g i s m é t~ <0 le t t ; a m i k o r ez b e k ö v e t k e z i k , a r e l a t í v nedvesség n ö v e k e d n ik e z d é s f o k o z a t o s a n n ö v e k s z i k a t e l í t e t t s é g i g . E z a n é h a k i s e b b k ö -z ö k b e n i s m é t l ő d ő f o l y a m a t egyes e s e t e k b e n a n n y i r a s z a b á l y o s , h o g ye l s ő t e k i n t e t r e a r e l a t í v nedvesség n a p i m e n e t én e k v é l h e t n ő k ; m i n d e n -e s et re e g és ze n m e g l e p ő n a p i m e n e t v o l n a , m e l y n e k m a x i m u m a a d é l -u t án i é s m i n i m u m a a z é j je l i ó r á k b a n v a n . A r e l a t í v nedvesség v a l ó d in a p i m e n e t e a z o k o n a n a p o k o n j e le n t k e z i k , a m e l y e k e n f o l y t o n o s a n|~|>0. N é h a heves s z é l n e k b e f o l y á s a a légcserére és e z z e l kapcsolat-b a n a r e l a t í v n e d v e s s é g k i m u t a t h a t ó . 6

M e g v i z s g á l t u k a r e l a t í v n e d v e s s á g n a p i m e n e t é t n o v e m b e r - á p -

r i l i s a z o n n a p j a i n , a m i k o r \~s.4>0, v a g y i s a m i k o r a b a r l a n g h ő -m é r s é k l e t e i s k i f e j e z e t t n a p i m e n e t e t t m u t a t . E g é s z b e n 2 2 3 n a p h a s z -n á l t a t o t t f e l e c é l r a . ( S z a l a g v á l t á s i n a p o k o n m u t a t k o z ó ugrások m i a t te n a p o k a t n e m h a s z n á l t u k f e l a z 1912. n o v e m b e r — 1 9 1 8 . d e c e m b e ri d ő t a r t a l o m b ó l a z összes 31 5 n a p o t , a m e l y e n ~24>0 v o l t . ) Á t l a g -b a n a r e l a t í v nedvesség i n g a d o z á s a a n a p i m e n e t b e n i g e n k i c s i n y ,n o h a egyes e s e t e k b e n 8-1 0 s z á z a l é k o s v á l t o z á s o k e l ő f o r d u l n a k . A k ö -k e t k e z ő s z á m o k m u t a t j á k a r e l a t í v n e d v e s s é g n a p i m e n e t é t a b a r la n g -b a n ( á t l a g o t v é v e a m e g v i z s g á l t h ó n a p o k b ó l . ) A s z á m o k a k ö z é p t ő lv a l ó e l t é r é s e k .

Ó ra s z á z a l é k Ó ra s z á z a l é k Ó ra s z á z a l é k Ó ra s z á z a l é k0 4-0-19 7 -[-0-24 13 —0'27 19 —0'191 +0-26 8 +0-24 14 —0'42 20 —0'152 + 0 - 2 3 9 +0 - 21 15 —0'47 21 —0'053 +0'22 10 +0'20 16 —0'48 22 -j.0'064 +0-21 11 +0-07 17 —0-41 23 + O M O5 +0-2 7 12 —0-08 18 —0'32 24 -j-0'196 +0-2 7

K ö z é p 88'79. I n g a d o z á s 0'75.

6) A b a r l a n g h ő m é r s é k l e t é n e k és r e l a t í v nedvességének a szélerösség-gel é s s z é l i r á n n y á ! k a p c s o l a t b a n való v i z s g á l a t a n e m t ö r t é n h e t e t t m e g , m e r ts z é l m e g f i g y e l é s e k n e m t ö r t é n t e k . Egyes esetekben a z o n b a n n a g y o n heves s zé l

a l k a l m á v a l a D o b s i n a v á r o s á b a n l e v ő m e t e o r o l o g a i á l l o m á s a d a t a i v o l t a k f e l -h a s z n á l h a t ó k . D o b s i n a v á r o s a a j é g b a r l a n g t ó l d é l k e í e t i i r á n y b a n , k ö r ü l b e l ü l 8k m , t á v o l s á g b a n ( l é g v o n a l b a n ) é s 4 6 8 m . t e n g e r s z i n f e l e t t i magasságban f e k -s z i k , k ö z t e é s a b a r J a n g k ö z t egy, h e l y e n k é n k t k ö r ü l b e l ü l 1 1 7 0 . m . magassá-g i g e m e l k e d ő h e g y h á t v o n u l .



185

A r e l a t í v n e d v e s s é g n a p i m e n e t e a b a r l a n g b a n n e m f o g h a t ó f e la . h ő m é r s é k l e t m e n e t f o l y ó m á n y k é p c o n d e n s a t i o n é l k ü l , n o h a a f e l v é t e l

eg é s z b en é s n a g y j á b a n h a s o n í ó m e n e t r e vez et .D e a r e l a t í v n e d v e s s é g m e n e t e a b a r l a n g b a n n e m f o g h a t ó fe l i lym ó d o n .

K ü l s ő l e v e g ő b e h a t o l á sa n é l k ü l a p á r o l g ó j é g a l e v e g ő t f o l y t o nt e l í t e né. H a m o s t k í v ü l r ő l levegő j u t a b a r l a n g b a , a b e h a t o l ó l e v e g őp á r a n y o m á s a s z e r i n t m á s - m á s f o l y a m a t j á t s z ó d i k l e . H a a b e h a t o l ó le -vegő p á r a n y o m á s a k i s e b b a j é g p á r a n y o m á s á n á l a b a r l a n g b a n , jég f o ge l p á r o l o g n i ; h a nagyobb, a k k o r a l e v e g ő b ő l f o g p á r a l e c s a p ó d n i j é g -k r i s t á l y o k a l a k j á b a n , a m i a j é g s z a p o r o d á s á t m o z d í t j a elő.

H a a h ő m é r s é k l e t k ü n n a l a c s o n y a b b , m i n t a b a r l a n g b a n , a k k o ra b e h a t o l ó l e v e g ő n e k p á r a n y o m á s a k i se b b , m i n t a t e l í t e t t s é g i n y o m á sa b a r l a n g b a n . A b e h a t o l ó l e v e g ő f e l m e l e g s z i k é s a r e l a t í v nedvesség

n a g y s á g á t a jég párolgása és a b e h a t o l ó l e v e gő f e l m e l e g e d é s e szabá-l y o z z a .

H a a h ő m é r s é k l e t k ü n n m a g a s a b b , m i n t a b a r l a n g b a n é s a k ü l s ől e v e g ő b e h a t o l h a t a b a r l a n g b a , a k k o r k é t es et l eh et s é g es a s z e r i n t , am i n t a k ü l s ő p á r a n y o m á s k i s e b b , vagy n a g y o b b a b a r l a n g b a n l e v ő( t e l í t e t t s é g i ) n y o m á s n á l . A z e l s ő e s e t b e n a b e h a t o l ó l e v e g ő p á r á t v e s zf e l , a m á s o d i k e s e t b en a p á r a k i s j é g k r i s t á l y o k a l a k j á b a n k i v á l i k é s ab e h a t o l ó l e v e g ő m i n d k é t e s e tb e n l e h ű l .

E v i s z o n y o k a t a l e v e g ő k e v e r e d é s e j e l e n t é k e n y e n m ó d o s í t j a . Ak e v e r e d é s h a t á s a a r e l a t í v n e d v e s s é g e m e l é s é b e n á í l .

A m i e s e t ü n k b e n a r e l a t í v n e d v e s s é g n a p i i n g a d o z á s a k ü n n á t-

l a g b a n a l i g l eh et e t t n a g y o b b , m i n t a f e n t e b b f e l e m l í t e t t s z á m o k ; a f e l -t é t e l e z e t t e g y s z e r ű v i s z o n y o k m e l l e t t a n a p i m e n e t a b a r l a n g b a n a k ü l -s ő n e k f o r d í t o t t j a v o l n a. M i v e l a l e v e g ő k e v e r e d é s a r e l a t í v n e d v e s s é g e tn ö v e í i é s m i n t h o g y — a z e l ő b b i e k s z e r i n t — a b a r l a n g b a n o ly n a p im e n e t m u t a t k o z i k , m e l y a k ü l s ő n e k n a gy o n t o m p í t o t t , d e n e m m e g -f o r d í t o t t k é p e , a z t k ö v e t k e z t e t j ü k , h o g y a k e v e r e d é s a z é j je l i é s r e g g e l ió r á k b a n é l é n k e b b , m i n t a d é l i é s k o r a d é l u t á n i ó r á k b a n . A m i g a b a r -l a n g h ő m é r s é k l e t é n e k k i a l a k u l á s á b a n a z e m i i t e t t 1. t é n y e z ő a m é r v a d ó ,e z a z e r e d m é n y é r t h e t ő , m e r t a d é l i ó r á k b a n j ~ j k i s e b b , m i n t a z é j j e l ió r á k b a n (|~| a n a p 2 4 ó r á j á b a n a z i t t v i z s g á l t n a p o k o n p o z i t í v . )

A t o v á b b i t u d o m á n y o s m e g f i g y e l é s t s a j n o s a m e g s z á l lá s m e g -a k a d á l y o z t a , a z o n b a n e r ő s a h i t ü n k , h o gy e m a g y a r k u l í u rm u n k á íD o b s i n á n m i e l ő b b i s m é t f o l y t a t h a t j u k . . .



OOBSINA TURISZTIKÁJA.

I r t a : D r, Qáíf} Zoltán.

T T a í a l i n a s , nagy t á r g y k ö r t f e l ö l e l ő c í m , h i s z e n a város egész^ • *• h a t á r á t és a szomszédos t e r ü l e t e k e t is j e l e n t i . E r r ő l b i z o n yj o b b v o l n a k ü l ö n k ö n y v e t í r n i , e g y m o n o g r á f i á t , vagy v a l a m i é l-vezetes útleírás f o r m á j á b a ö l t ö z t e t n i a kérdés kidolgozását.

M i h á t a t u r i s z t i k a , m i h á t Dobsina t u r i s z t i k á j a ?

A t u r i s z t i k a a n n a k a z e m b e r i ö s z t ö n n e k e g y i k k i f e j e z ő d é s e ,m e l y a magasságok, a magasztosságok f e lé h a j t , késztet. E n n e ka z ö s z t ö n n e k n a g y s z e r ű a l k a l m a v a n D o b s i n á n , hogv a m a g a n e -v e l ő h a t á s á t k i f e j t s e . A k á r m e r r e i n d u l u n k i s k i f e l é a v á r o s b ó l , h e g y -

n e k f ö l f e l é k e l l m e n n ü n k é s a t e s t i f ö l e m e l k e d é s s e l e g y ü t t j á r al e l k i e m e l k e d e t t s é g is, m i g a z megszokássá, t u l a j d o n s á g g á n e m v á l i k .É s k é r d e m , k i l á t o t t m á r o l y a n d o b s í n a i t , j o b b a n m o n d v a b u l é n e r t ,a k i n e l e tt v o l n a f o g é k o n y n a g y e s z m é k , nagy g o n d o l a t o k , n a g yi d e á l o k i r á n t ? É n a z t h i s z e m , hogy n e m v o l t m é g o l y a n f i a ^ n n e ka v á r o s k á n a k , a k i n e t u d t a v o l n a , h a r á k e r ü l t a sor, h o g y m e l y i ka z a z e s z m e , m e l y e t p á r t o l n i a k e l l . — É s n e m v o l t a k u t o l s ó legé-n y e k a b u l é n e r e k . H o g y csak e g y p é l d á t e m l í t s e k , azok k ö z ü l , a k i kk a t o n á k v o l t a k a nagy h á b o r ú b a n , e l e n y é s z ő k i s k i v é t e l l e l cs i l la g -g a l a g a l l é r u k o n j ö t t e k vissza.

D e n e k o m o l y o d j u n k e l i l y e n s z ö r n y ű m ó d o n ! V a n a z é r t e g y

k i v é t e l i s , m e r t szabály, hogy l e g y e n . V a n e g y l e f e l é v e z e t ő ü t isk i a városból, a z , a m e l y i k r e l e g n e h e z e b b r á t a l á l n i . E z a S t re i s a nd -F a b r i k e l ő t t e l h a l a d v a a v a s ú t v o n a l i r á n y á b a n kanyarog l efelé aSajó-völgynek. Itt is van a z o n b a n v a l a m i , ami „ m e m e n t o mord-k é n t f i g y e l m e z t e t i a s z ü l ő f ö l d j é n e k elhagyására k é s z ü l ő b u l é n e r t ,h o g y városát, b u l é n e r v o l t á t , m e g n e t a g a d j a . É p p e n Dobsina h a -t á r á n á l l e g y k o r c s m a : a Trutz. E z f i g y e l m e z t e t i a város h a t á r á nt ú l m e n ő t , h o g y „ J u s t z u m T r u t z , d u m u s t a T o p s c h e r p l e i b n ! "é s „ T r o t z s e i d i r g a p ó t n z o f o r g e s s n , dós d u a B u l é n e r p e s t , b őás b o a r jó n o c h f á t a-bie!" N e m is f e l e j t i e l D o b s i n á t soha ab u l é n e r , d e m é g a z idegenből odaszakadí „ h i n u n d h e r g a l ó f e n e r

H i m m e l h u n d " s e ! V á g y i k o d a m i n d é g vissza. V a n v a l a m i o t t al e v e g ő b e n , a m i t i g e n n e h é z sokáig e l n é l k ü l ö z n i .



187

D e t é r j ü n k á t t a l á n t u l a j d o n k é p e n i t á r g y u n k r a .H o v á m e n j ü n k h o l n a p k i r á n d u l n i ? E z a n a g y p r o b l é m a iz -

g a t j a a n y a r a l ó vendégek k e d é l y é t . V a n i s m i n d é g s o k nagy n e h é z -ség, m í g a z e l l e n k e z ő n é z e t e k e t ö s s z e l e h e t e g y e z t e t n i . M e r t h a a ze g y i k a S p i t z r e akar m e n n i , a m á s i k b i z t o s a n a S c h w a r z e n b e r g e te m l e g e t i , m ég pedig t a g a d h a t a t l a n u l u g y a n a n n y i j o g g a l , m i n t a ze l ső a S p i t z e t . Mégis e z u t ó b b i p á r t g y ő z ö t t é s k o r á n reggel,a m í g m é g n i n c s m e l e g , i n d u l u n k .

V é g i g m e g y ü n k a H a i d u k k n - Z e i l c h e n e n , a Szontagh's-Wiesm e l l e t t , e l h a g y j u k a c i g á n y o k a t , a z á l l o m á s t , a S t r e i s a n d - F a b r i k o té s n e k i v á g u n k a N á j e r - B é g n e k . U t u n k szép f r i s s f i a t a l l o m b e r d ő n ,a g r ó f i t e r ü l e t i r á n y á b a v e z e t e l ő s z ö r , d e a z u t á n b a l r a k a n y a r o d i k ,h o g y a H i r s c h k o h l u n g g y ö n y ö r ű f e n y v e s é b e v e z e s s e n m i n k e t . J ó l

e s i k m á r egy k i s á r n y é k . A t a p a s z t a l t a b b a k b i z t a t j á k a z ú j o n c o k a t ,h o g y l e s z méj m a j d m e l e g e b b is , a m i k o r m a j d a S p i t z r e m a g á r ak e l l f ö l k a p a s z k o d n i . A f e n y v e s u t á n a z i r tá s k ö v e t k e z i k é s m o s tü g y e l n i e k e l l a v e z e t ő n e k , hogy e g y ü t t m a r a d j o r í a t á r s a s á g é sv é g k é p l e n e t el ep e d jé k , m e r t m i n d e n k i r á n d u l á s o k nagy v e s z e d e l m e ,a z e p e r é s m á l n a , m e g b o r o v n i c a j o b b a n c s á b í t j á k e g y e l ő r e a k i -r á n d u l ó k a t , m i n t a c s ú c s , a z o n n a n l á t h a t ó k i l á t á s s a l e g y ü t t .

V é g r e s i k e r ü l t a társasággal k e r e s z t ü l v e r g ő d n i a v e s z e d e l m e st e r ü l e t e n é s k i j u t o t t u n k a n a g y h e g y i r é t e k r e . H a a z o n b a n „ l e k a s z á l -t á k m á r a r é t e t " b ú s a n h a l a d u n k t o v á b b é s s z i d j u k a s o k a p r óf ü v e t , a m e l y i k o l y a n síkossá t e tt e m á r a c i p ő n k t a l p á t , h o g y am e r e d e k l e j t ö n a l i g t u d u n k f ö l j e b b k a p a s z k o d n i . K ö z b e - k ö z b e m í g

f u j t a t u n k n a g y o k a t , a k i l á t á s t é l v e z z ü k é s n e h o g y e l m a r a d j u n k at á r s a s á g t ó l , m á s o k a t i s n a g y b u z g a l o m m a l f i g y e l m e z t e t ü n k a m e s s z et á v l a t szépségeire, h o g y ő k i s m e g á l l j á n a k . N e m f o g o m e l m o n d a n im i m i n d e n t l e h e t o n n a n l á t n i . Tessék s z e m é l y e i é n f ö l m á s z n i é sg y ö n y ö r k ö d n i a v á r o s t ó l d é l r e , n y u g a t r a é s é s z a k n y u g a t r a e l t e r ü l őv i d é k p a n o r á m á j á b a n . M e g é r t e b i z o n y a f á r a d t s á g o t . — L e n t avölgy f e n e k é n a város h á z a i v i l l o g n a k , a p r ó e l s z ó r t gyöngy-s z e m e k g y a n á n t .

F ö l é r t ü n k a z o n b a n a g e r i n c r e . T o v á b b i m e r e d e k k a p a s z k o -d á s , c s ú s z k á l á s v i s s z a , m e l e g e n t ű z ő n a p a h á t u n k b a n , f o k o z o t tt ü r e l e m p r ó b a , m e r t h a f ö l k a p a s z k o d t u n k a c s ú c s r a , k i s ü l , h o g yn e m i s i g a z , m e r t a z m é g e l ő t t ü n k v a n , (akárcsak m i n t h a a K i r á l y -h e g y r e m á s z n á n k , ) e n n é l f o g v a h u l l a szidás a v e z e t ő á r v a f e j é r e ,a k á r a z á p o r . Ő a z o n b a n m i n t k i p r ó b á l t öreg t u r i s t a , e d z v e v a na z i d ő j á r á s m i n d e n n e m ű v i s z o n ta g s á g a i e l l e n és z e r g e l é p t e k k e lh a l a d t o v á b b .



189

K ö z b e , b ú f e l e j t ő n e k B a b i n á v a l , T e u f e l s k o p f a l , a K i r á l y h e g g y e ! ,S t e i n n e l é s m i n d e n f é l é v e l v i g a s z t a l g a t j a a z ú g o l ó d ó e l e m e k e t , m í gvégre, a m i k o r a T á t r á r a h i v j a f ö l a f i g y e l m e t , k i s i m u l n a k a zor dé s m o r d a r c o k é s á l t a l á n o s m e g e l é g e d é s m o r a j a n y o m j a e l azi m é n t i m o r g o l ó d á s t .

Le f e l é a z E b e r b e r g r e m á r k ö n n y ű a z ú t . O n n a n a z i r tá s t e l-h a g y v a , e r d ő b e n m e g y ü n k végig a M a s s ö r t e r f ö l ö t t , a z u t á n a K r e u z -w e g e t k e r e s z t e z v e a S t e i n b e r g s z á n t ó f ö l d j e i k ö z ö t t s z e r e n c s é s e n le -é r ü n k délr e a W o l f s e i f e n h á z a i k ö z é .

M á s n a p l u s t á k v o l t u n k , s o k á a l u d t u n k , n e m l e h e t n a g y o b bk i r á n d u l á s t t e n n i . F ö l s z a l a d u n k a z É b e n t r e , o n n a n a t u r i s t a - ú t r aé s e ze n végig h a l a d v a e l j u t u n k a z „ E k o n o m K r a u s z " n a g y r é t j é r e .H a a z e z e n l e f o l y ó p a t a k o c s k a m e l l e t t n e k i v á g u n k f ö l f e l é a s z ö r n y űm e r e d e k l e j t ő n e k , a k k o r n e m s o k á r a v é g k é p k i f u l l a d v a a H o b g a r t e nt e t e j é n , g y ö n y ö r ű s z é p f e n y ő s z á l e r d ő b e n t a l á l j u k m a g u n k a t . E n n e ks z ó l t m a i k i r á n d u l á s u n k .

A H o b g a r t e n g e r i n c é n nagy l é p t e k k e l l o h o l u n k végig, m e r tm á r 11 ó r a v a n é s d é l i h a r a n g s z ó r a b e t á l a l j á k a l e v e s t . A S t e m p e l -S á j e r f e l é i g y e k e z v e n e m b í r j u k k i á l l n i é s m e g á l l u n k a H o b g a r í e ng e r i n c é n m e g h a g y o t t f i a t a l f e n y ő c s o p o r t n á l , h o g y o n n a n a v á r o s tk ö r ü l f o g ó v ö l g y k a t l a n b a n é s a d é l f e l é n y í l ó k i l á t á s b a n g y ö n y ö r -k ö d j ü n k . E g y i k ü n k a f e n y ő c s o p o r t o t e l ő t é r ü l f ö l h a s z n á l v a , h a m a r lei s f é n y k é p e z i a z öreg R a d z i m o t , m e l y m é l t ó s á g t e l j e s e n u r a l k o d i k av á r o s t ó l d é l r e eső v i d é k h e g y e i f ö l ö t t .

A S t e m p e l - S á j e r f i n o m jó görgeteges ú t j a c s a k e l ő n y ü n k r ev a n m o s t , m e r t h o l l é p v e , h o l g u r u l v a s e b e s e n h a l a d u n k é s aB i r k e l n e n k é t f e l é v á l i k a társaság. E g y i k r é s z e a G r ü n d l b e m e g yle , a t ö b b i e k a z É b e n t e n á t a reggel h a s z n á l t ú t v o n a l o n a Zottb ai g y e k e z n e k a j ó l m e g é r d e m e l t e b é d h e z .

M i v e l p e d i g m a d é l e l ő t t k í m é l t ü k m a g u n k a t , o z s o n n a u t á nj á r u n k e g y e t . A M a s s g r a b e n e n á t f ö l m e g y ü n k a J o c h m a n n ' s - B r u n n -h o z , n a g y o t i s z u n k p o m p á s h i d e g v i z é b ő l é s f ö l ü d ü l v e f o l y t a t j u ku t u n k a t a S t e i n g e r á u s c h t e t e j é r e . O n n a n v i s s z a f o r d u l v a r ö v i d i d e i gl e g e l ü n k a H e r p e l h i b l b o r o v n i c á s á b a n , a z u t á n a T r a n k e n f e l é f ö l -k a p a s z k o d u n k a g e r i n c r e é s a n n a k m e n t é n h a l a d v a m e g l á t o g a t ju ka r é g e l a p a d t Ő s k o r i g e j z í r k ú p j á t , a K o p a n e c e t . M e g n é z z ü k r ó l a ,h o g y m i l y e n l e s z h o l n a p a z i d ő , m e r t h o l n a p egé:z n a p o s k i r á n -d u l á s r a m e g y ü n k a C s u n t a v á r a . A K i r á l y h e g y r a g y o g ó t i s z t á n , h i-d e g e n r a j z o l ó d i k a s á r g á s z ö l d a l k o n y a t i égre, jó i d ő t j ó s o l . M e gi s b i z h a t u n k b e n n e , m e r t a n a p l e m e n t é v e l b e á l l o t t h ű v ö s s z e l l ő



190

i s erre v a l l . H a z a m e n e t ú t b a e j t j ü k a Farrers-Peschl k ő f e j t é s é t ,a h o n n a n a gyerekek f e s t é k c s i n á l á s h o z való vörös f ö l d e t visznekh a z a — j ó s z ü l e i k nagy b á n a t á r a , — hogy a z z a l m a j d m i n d e n tö s s z e f e n j e n e k o t t h o n .

M á s n a p k o r a reggel i n d u l á s a C s u n t a v á r a . A z e v a n g é l i k u st e m p l o m m e l l e t t m e g y ü n k a f e l s ő u t ó n , a S c h l a c k e n h i b l - e n á t a zUszoda f e l é , m e r t e r r e á r n y é k o s , végig a N é p k e r t i g . A H á m o r n á lk e z d ő d i k a g ő z f ü r d ő ! A v ö í g y m e n t é n ugyanis reggel m i n d é g f ö l -

A m S c M a c k e n h i b l . H á t t é r b e n a S p i t z é s H i r s c h k o h l u n g . R á t h A r n o l d f e l v .

f e l é á r a m l i k a m e l e g e d ő levegő, úgyhogy e l k í s é r b e n n ü n k e t , s e -h o l e g y e n y h í t ő f u v a l l a t . C s a k h a m e g á l l u n k , k a p u n k e g y egészk i s gyönge s z e l l ő t . A M a s á n á l m á r m i n d e n k i „ t i s z t a s z í v b ő l " k á -r o m k o d i k és a F e d e r á t á n á l a társaság n ő i h ö l g y e i is k o n t r á z n a k am a g u k b á t o r t a l a n m ó d j á n , ebben a t e v é k e n y s é g b e n a f é r f i a k n a k .

A F e d e r á t a f ö l ö t t á t a p a t a k o n é s a z U n t e r e B u c l i w a l d olda-

lá n m e n e d é k e s e n e m e l k e d ő r e t t e n t ő rossz u t ó n k a p a s z k o d u n k f ö la z O b e r e B u c l i w a l d o n l e v ő i t a t ó h o z , m a j d o n n a n a z e r d ő n á t aC s u n t a v á n á l l ó k o r c s m á h o z . I t t nagy d é l i p i h e n ő é s e b é d e l é s v a n .U t á n a a l e g n a g y o b b hőség e l m u l t á v a l a v e z e t ő ö s s z e s z e d i a t á r -saságot é 3 e l i n d u l v e l ü k , h o g y a K o h á r y - r é t e t , o n n a n a K i r á l y -

h e g y e t , m a j d p e d i g a T ü n d é r f o k r ó l a r e m e k szép k i l á t á s t m e g -n é z z é k . N a g y a z ö r ö m , m e r t m e g i n t l á t s z i k a Tátra, a m i m i n d é gjó idő j e l e . A v e z e t ő nagy buzgón m a g y a r á z z a , hogy m o s t e z i t ta z O n d r e j s z k o , i n n e n e l l e h e t m e n n i a T a f e l r a , a T á f e l c h e n r e , aH o n a s h é h r e cs o n n a n a h í r e s - n e v e z e t e s Jégbarlanghoz, ahová kü-



191

l ö n b e n az Obere Ga r t en o n át a R é b e r - S a m l s - G r i n d l b e l e e r e s z k e d v ei s e l j u t h a t u n k , f ö l té v e , h o g y j o b b a n é r d e k e l m i n k e t a j é g b a r l a n g !v e n d é g l ő , m i n t m a g a a b a r l a n g .

A társaság a z o n b a n h a z a f e l é v á g y a k o z i k . H a m á r i t t v a g y u n ka z O n d r e j s z k o o l d a l á b a n , l e g e g y s z e r ű b b , h a e r r e f e l é e r e s z k e d ü n kle a G e m a u e r t e É r i e k h e z . E z m e g i s t ö r t é n t és m o s t a végi3 k i-i r t o t t G r u n d o n k e r e s z t ü l , a S z o n t a g h - S p r i n g m e l l e t t e l h a l a d v a k ö z e -l e d ü n k lassan v i g n ó t a s z ó v a l h a z a f e l é . A h é t ó r á t u g y a n e l h a r a n g o z t á km á r m i r e b e é r ü n k , d e a z n e m b a j, h a m a r m e g v a c s o r á z u n k és k i m e -g y ü n k még „of die csata", (Corso), hogy az esti sétát „ja" v a l a h o g ye l n e m u l a s s z u k ! (Esetleg m é g a s z e p a r é b a i s b e m e n t ü n k u t á n a r é s z -l e t e s m e g b e s z é l é s végett!)

M á s n a p d é l e l ő t t p i h e n ő n e k a k i s W o l f s e i f e n e n á t k i m e n t ü n k aZ e m b e r g r e é s o t t m i n d e n f é l e á s v á n y o k a t g y ű j t ö g e t t ü n k . D é l u t á n aM a u s l a n d l h a n g u l a t o s s z é p ö r e g b ü k k ö s é t k e r e s t ü k , d e hiáb a, k i-v á g t á k m á r a z t .

M o s t m e g i n t n a g y o b bk i r á n d u l á s r a is k é p e s e k v a -g y u n k a p i h e n ő n a p u t á n .M e g j á r j u k e g y d é l e l ő t t a L a n -g e n b e r g e t . A P u l v e r t u r n n á lm e g y ü n k f ö l a K e r e s z t h e z é sa z u t á n végig a g e r i n c e n aG u g l r a . E z e n a z ú t v o n a l o n

a z e m b e r m i n d é g h á t r a f e l én é z , m e r t o tt h i v o g a t ; a a t e-k i n t e t é t f o l y t o n a K i r á l y h e g y ,a . D o b s c h v ö l g y e , a S p i t z e n -h ü g e l é s R a d z i m , S z e r e n c s e ,h o g y f ö l f e l é m e g y ü n k , e z tm é g i s i n k á b b l e h e t h á t r a f e l én é z v e i s , m i n t h e g y r ő l le -m e n n i . M i k o r a z t á n a M á r i aT h e r e s i a f e l é k ö z e l e d ü n k , e l-h a l a d u n k a B l a u F á j e r - m ű -

v e k n a g y p i r o s g y á rk é m é n y em e l l e t t , m e l y elhagyatva, b ú - K i l á t á s a „ K e r e s z t " - t ö l ( K e u t z w e g ) . H á t t é r b e nSan áll magánosán a he^y aS p i t z e n h ü g e l {732 m.) F r i e d w a l d , m ö g ö t t ü k.i, rt •

ta R a d z i m (991 m.) d r . R á t h Z o l t á n f e l v .

t e t e j é n . O n n a n a g e r i n c e n t o -v á b b n e m m e g y ü n k , m i v e l m e g in t a z E b e r b e r g e n k e l l e n e l e j ö n -



192

n ü n k . I n k á b b l e b o c s á t k o z u n k a r e t t e n t ő m e r e d e k l e j t ő n a drotovka

m e l l e t t a K r i s t o í ' s É b n t r e é s o n n a n a S t e i n b e r g e n á t m e g y ü n k h a z a .D é l u t á n k i s é t á l h a t u n k a L á n y i - h u t á b a , a h o l v a l a m i k o r a „nagy-

ságos f e j e d e l e m úr" — I I . R á k ó c z i F e r e n c f e g y v e r k o h ó i b a n i z z o tta parázs, ö m l ö t t a f e h é r i z z ó m e g vörös é r c .

A L á n y i - h u t á n át a S c h w a r z e n b e r g r e is m e h e t ü n k , meg aJ é g b a r l a n g h o z i s . E z t a k é t u t a t a z o n b a n i r j á k l e o l y a n o k , akik i s -m é n k , m e r t é n m é g erre n e m j á r ta m . R é g e n g y e r m e k k o r o m b a nj á r t a m e g y s z e r a S c h w a r z e n b e r g e n , d e a k k o r a S t e m p e l - S á j e r e nk e r e s z t ü l m e n t ü n k f ö l . S ű r ű , s ö t é t, g y ö n y ö r ű f e n y v e s e r d e j é r e m ai s e m l é k s z e m , v a l a m i n t a P á t e r s r ö l n y í l ó r e m e k k i l á t á s r a i s , n omeg arra, hogy nem t a l á l k o z t u n k a Schwarzenbergen kisértő r é m -m e l a „ F a r r a m e t dér T r u h n " - a l ,

N a g y o n s ^ c p k i r á n d u l á s esik még a Windzogra is; továbbáaz Obere F r í e d w a l d - S i l b e r z e c h gerincre. A jégbarlang és a R a d z i m( K o p p e r m a r k ) már a szomszéd v ö l g y e k b e n v a n n a k — e l ő b b i av á r o s t ó l é s z a k r a u t ó b b i d é l r e — és . k ö r ü l b e l ü l egész napos k i r á n -d u l á s o k a t k ö v e t e l n e k , h a a z e m b e r n e m a k a r j a m a g á t agyon h a j -s z o l n i . N a g y o n szép, t ö b b napos í d r á n d u l á s D o b s i n á r ó l a K i r á l y -hegy, M u r á n y vára. É r d e m e s e l l á t o g a t n i a z I d ő s z a k i f o r r á s h o z ,r a j t a t ú l , a L i p o v e c f e n s i k j á t szegélyező K i s - S z o k o l b a , Nagy-Szo-k o l b a , a G e r a v á r a , G l a t z r a , a K á p o s z t a f a l v a i t e r ü l e t r e , esetleg aT e u f e l s k o p f o n á t I g l ó f ü r e d r e , I g l ó r a . D e m i n e k f o l y t a s s a m ? Ú g y i st u d j a m i n d e n k i , a m i t e l m o n d h a t n é k .

I n k á b b v a l a m i másra a k a r o m f ö l h í v n i a f i g y e l m e t .Eddig m i n d é g csak a h e g y e k e t e m l e g e t t e m és egy szót sem

s z ó l t a m a v ö l g y e k r ő l . Pedig b i z o n y e z e k i s s z é p e k , n a g y o n s z é p e k .M e g é r d e m l i k , h o g y e z e k e n i s v é g i g s é t á l j u n k , a völgyek m é l y é ncsörgedező p a í a k o c s k á k csevegését, b e s z é l g e t é s é t h a l l g a s s u k , h o g ya völgy ö l é b ő l t e k i n t s ü n k f e l a h e g y e k o r m á r a . N e h a n y a g o l j u k e la völgyeket s e ! E g y f o r m á n s z é p e k azok i s . M i n d e n k a n y a r u l a t u k -n á l ú j m e g ú j szépségeket t á r n a k e l é n k . K i r n e e m l é k e z n é k a g yö -n y ö r ű S z t r a c e n a i v ö l g y r e , vagy a z Engre? É s i l y e n e k , h o z z á h a -s o n l ó k t ö b b i v ö l g y e i n k i s .

L á t o g a s s u k ő k e t , a hegyet, a v ö l g y e t . H a a z e m b e r e m b e ra k a r m a r a d n i é s n e m a k a r j a , h o g y m e s t e r k é l t b á b v á l j é k b e l ő l e ,a k k o r vissza k e l l t é r n i e a nagy Természethez, A m i d o b s i n a i széph e g y e i n k é s v ö l g y e i n k pedig é p p e n e b b e n s e g í t e n e k m e g m i n k e t .Legyünk h á l á s a k i r á n t u k é s szeressük ő k e t . E g y k i s j ó z a n t e r m é -s z e t i m á d á s c s a k j a v u n k r a l e h e t .

„ A T e r m é s z e t ISTEN ö l t ö z e t e , " m o n d j a v a l a m e l y i k k e l e t is z e n t k ö n y v . V é s s ü k e z t j ó l e m l é k e z e t ü n k b e é s t a r t s u k f ő n az össze-k ö t t e t é s t a t e r m é s z e t t e l . T a n u l j u k m e g , D o b s i n á n , a h o l a n n y i szép-

sége r e j l i k , h o g y a n k e l l e z e k e t f ö l f e d e z n i , m e g l á t n i é s észre f o g j u kv e n n i , hogy m i l y e n m e g n y u g t a t ó , p i h e n t e t ő h a t á s ú , h a t e k i n t e t ü n k e te g y t á j s z é p s é g e i n j á r t a t j u k végig, vagy r á e m l é k e z ü n k . H a s zn á l ju k f ö la t e r m é s z e t n e k ezt a gyogyitó e r e j é t , a m a i e m b e r n e k nagy szükségev a n rá.



.

TOPSCHER

Ir t a : Cörlnczy György.

o l y a n g y ö n y ö r ű v i d é k v a n a v i l á g o n , m i n t a jó b u l é n e r e kd o b s i n a i völgye, a m i r e a z A l k o t ó d o b z ó d v a p a z a r o l t a t e r e m t ő

k e z e c s o d á i t ! Maga a t á j é k is csoda: t ü n d é r á l o m . Az égbe to-l a k o d ó h e g y e k ; a m e r e d é l y e k o l d a l á b a n , mélységek f ö l ö t t vagys z e s z é l y e s s z a k a d é k o k f e n e k é n k a n y a r g ó vas- és m é s z k ö v e s ösvé-n y e k , a sztracenai s z i k l a k a p u s a k ö r ö s k ö r ü l , f ö n n és l e n n és m i n -d e n ü t t s z a k a d a t l a n u l m o r a j l ó r e j t e l m e s sudár f e n y ő k ! M i n t h a m i n ds o r j á b a c s u p a i t t ő r k ö d ő K ó b u r g m e g K o h á r y v o l n a , a k i oligarka-göggel á l l j a a h ó v i h a r t é s h ó d o l a t l a n u l f o g a d j a a h a j n a l hideg k ö -s z ö n t é s é t vagy a k o r a i a l k o n y l e h o m á l y l ó c s ö n d j é t . A k i k m i n d e z tl á t t u k , m o s t é j s z a k á r ó l - é j s z a k á r a , ú j r a m e g ú j r a n a p o n k é n t bele-ő r ü l ü n k , h a e s z ü n k b e jut, k i k n e k a h a r a m i a k e z é r e j u t o t t j ó f o r m á nm i n d e n , a m i i g a z á n szép v o l t szép m a g y a r h a z á n k b a n !

H á t m é g a b u t é n e r - f ö l d egyéb c s o d á j a ! A t ö b b i . A z o k a zerdős h e g y h á t a k , o l d a l a k é s o r m o k b e l ü l n e m ü r e s e k . Tele v a n n a ké r c c e l , d r á g a k ő v e l , f e k e t e g y é m á n t t a l , a m i t a f e h é r g y é m á n t :Is ten jéggé d e r m e d t l e h e l l e t e ő r i z . O d a k ü n a z e r d ő n virág n y í l i ké s m a d á r d a l o l , a l a t t a m e g b e n n , a h e g y m é l y é b e n j é g p a lo t á b a nsétálgatsz, j é g u t o n s z á n k á z h a t s z , vagy a k á r t á n c o l h a t s z , k o r c s o l y á z -h a t s z i s . S z e l í d f e h é r t ü n d é r e k é s t r é f á s m a n ó k j á t s z a n a k ott, c i-v a k o d v a é s i n c s e l k e d v e e g y m á s s a l é s v e l e d : k i é r í i m i n d e z t ? M é ga z s e , a k i l á t j a , h á t m é g a z hogy é r t e n é , a k i vak. A l e l k e sze-r i n t vak.

A t ü n d é r v ö l g y p a t a k j a , a k i s f ü r g e G ö l n i c p a t a l c s e o l y a n , m i n t

m á s k ö z ö n s é g e s p a t a k . A G ö l n i c p a t a k a f f é l e h e g y i N i l u s , k i c s i b e n ,én m i n i a t ű r . H a l k a n csacsog m e l l e t t e d s e g y s z e r csak észre se ve-s z e d , h o g y e l t ű n t a f ö l d a l a t t , hogy f é ü d l o m é í e r m ú l v a m e g i n te l ő d b e b u k k a n j o n : i t t vagyok! M i n t h a ő i s b ú v ó c s k á t j á t s z a n é k é sp a j k o s á n m e g - m e g t r é f á l n á a l e s k e l ő d ő h e g y o r m o k a t . H o l j á r ? K it u d j a azt!

A jó b u l é n e r e k é v sz á z a d o k k a l e z e l ő t t v a l a h o n n a n a z E r c -h e g y s é g b ö l s z a k a d t a k ide. M i n d j á r t f ö l i s k u t a t t á k a d ú s b á n y á k a té s n é m e t a k a r a t t a l é s pontossággal i g a z g a t j á k , m ű v e l i k a z ó t a i s .M a g o k i s o l y a n á l o m - e m b e r e k , a k i k c s a k f é l i g é l n e k a valóság-b a n , f é l i g a l e h e t e t l e n s é g e k k ö z ö t t . F é l i g a f ö l d ö n , f é l i g a f o l d f ö -lött é s a f ö l d a l a t t ; a b á n y á k s ö í é t m é l y é n és a h e g y c s ú c s o k m a -g a s l a t a i n . M i n d a k é t é l e t ü k h ö z k ü l ö n c s u d á t k a p t a k a j á n d é k u l . AÍJ

f ö l d r e a g ö l n i c r ó z s á t , a f ö l d a l á a T o p s c h e r - G a l s c i i o i p e r í .* ) M e g j e l e n t a „ B u d a p e s t i H í r l a p " 1621. d e c e m b e r 10-iki s z á m á b a n .

13

•



194

A v i r á g e g y á l t a l á b a n a T e r e m t é s leggyöngédebb a l k o t á s a : b á jé s f i n o m s á g , s z í n é s i l l a t e g y ü t t . D e a g ö l n i c r ó z s á b a n m é g m i n d -e z e n k í v ü l e g y s a j á t o s v a r á z s i s v a n : a z é r i n t h e t e í l e n s é g á r t a t l a n u ls z i g o r ú m o s o l y g á s a . O l ya n h i d e g e n t u d f e l é d m o s o l y o g n i a hegy-

o l d a l r ó l ! M i n t h a c s a k a h e g y m é l y é b e n m e r e v l ö j é g v i l á g g y e r m e k e ,l e á n y a v o l n a . Sárga, m i n t a M a r é c h a l N i e l , d e s z i r m á n a k c s a ke g y e t l e n e g y l e v é l r é í e g e v a n . Az a z e g y e t l e n l e v é l r é í e g o l y a n f a g y o sm e r e v s é g g e l b o r u l össze, hogy m a j d n e m g y ü m ö l c s n e k , b o g y ó n a kl á t s z i k , v a g y m i n t h a a k e l y h é b e n é lő f e h é r á l m á t o l t a l m a z g a t n á . Ag ö l n i c r ó z s a t ö b b n y i r e o ít n y i l i k , a h o l s e n k i s e m l á t ja . N e m k a c é r -k o d i k , n e m a k a r t e t s z e n i . M e g e l é g s zi k a z z a l , h o g y a z e r d ő p á z s i t -j á v a l e g y ü t t s z ü l e t i k é s é l s a z a v a r r a l e g y ü t t h e r v a d e l ; a z e r d ő ntú l a v i l á g o t l á t n i s e a k a r j a .

É s é p e n s é g g e l o l y a n a z ő s b u l é n e r n y e l v i s : a T o p s c h e r - G a t -s c h o l p e r . M i n d e n m á s n y e l v t ő l k ü l ö n b ö z ő , ügy, h o g y a m é g s z ü -l e t e t t n é m e t se m ér t i m e g . M á r a l e g i f j a b b i k b u l é n e r - n e m z e d é k s eé l v e l e , d e a z ö r e g e k h e z m é g v i s s z a j á r a z e l h a g y o t t É r c h e g y s é ge m l é k e , h o g y ö l e l k e z z é k a s z é p m a g y a r f o l d k ö l t é s z e t é v e l . C s u p ae g y c s u d a a z a n y e l v m i n d e n e s t ü l ! M i k é p p e n v á l t o z i k el a z é v s z á -z a d o k f a r a g ó k e z é n a sz ó , a h a n g , a b e t ű ! H o g y k e r e s i e g y m á s -b a n a n é p i é l e k a r o k o n v o n á s o k a t , h a e r r e a z ú t r a a b e c s ü l e t e s , h űé s ő s z i n t e s z i v h í v o g a t j a ! A b á j o s n é p d a l o k , m e s é k é s m o n d á ku g y a n i s , a m i k e t g o n d o s k u t a t ó k a T o p s c h e r - G a t s c h o l p e r k ö l t é s z e -t é b ő l m e g m e n t e t t e k é s K i é i n S a m u n e v e z e t ű é r d e m e s b u l é n e r ta -n í t ó k ö n y v b e i s ö s s z e g y ű j t ö t t , t e le v a n n a k m a g y a r m o t í v u m o k k a l .N e m c s a k , h o g y t ö b b n y i r e m a g y a r n é p d a l o k m e l ó d i á j á r a ( H í r e s v á -r o s a z A l f ö l d ö n . K e c s k e m é t ; G y e r e b e r ó z s á m , g y e r e b e ) d a l o l j á k ,d e sz inte t ü n t e t ő é n v e g y i t i k a szövegbe a j e l l e m z ő m a g y a r s z ó l á -s o k a t : a f i k o m a d t á t , a z á l d o m á s t , a n é n é m a s s z o n y t .

M á r r é g ó t a k u r i ó z u m s z e r ü e n b e s z é l t é k a jó b u l é n e r e k a T o p -s c h e r G a t s c h o l p e r t . F a r s a n g i é s c s a l á d i m u l a t o z á s o k t r é f á s v á l t o -z a t o s s á g a k é p e n , a b u l é n e r c s i k l a n d o z ó é s n e v e t t e t ő f i g u r á j á u l . Pát-r i á r k á i i s ő s i e r k ö l c s ü k e t , s z o k á s a i k a t , h a g y o m á n y o s m a g y a r s z e r e t e -t ü k e t é l e s z t g e t t é k é s á p o l g a t t á k v e l e . B o l d o g h a z á n a k b o l d o g é sb e c s ü l e t e s g y e r m e k e i . T e r m é s z e t e s , h o g y b e c s ü l e t e s ; h i s z e n n é m e t .A z i g a z i n é m e t n e m i s l e h e t m á s .

D ej ö t t

a c s e h h ó d í t á s . A g y ű l ö l e t e s é s d u r v a ü l d ö z é s e k , b e -s u g á s o k , k u t a t á s o k g y á v a é s o t r o m b a k é m r e n d s z e r e . A m a g y a rn y í l t s á g h o z é s ő s z i n t e s é g h e z s z o k o t t s z e g é n y b u l é n e r a z ó t a a z t s et u d j a , m e l y i k í á b á r a á l l j o n . K i e l ő t t t á r h a t j a f ö l a s z i v e k e s e r ű s é g é t .



195

M i n d e n lép ésr e , m i n d e n s z a v ár a l e sn e k . Sohase t u d h a t j a , k i n e k ak é p é b e n ó l á l k o d i k k ö r ü l ö t t e , a z á l n o k c s e h k é m s z e r v e z e t e , h o g y k i -csalogassa a re j te g e te t t érzése i t é s g o n d o l a t a i t . A h ű s é g , a becsü-let, a h a z a s z e r e te t s z a v a i t , h o g y b e á r u l j a é s b e l é j e f o j t s a .

H á t m o s t m e g i n t e l ő v e t t é k a T o p s c h e r G a t s c h o l p e r t , A z t n e mérti a c s e h . Egyebet se ért, so k egyebet. D e a T o p s c h e r G a t s c h o l -pert , a z t m e g é p p e n s e m m i e s e t r e se m ér th et i . A sziv n y e l v é t . A b e -c s ü l e t n y e l v é t . A z t m e g t a n u l n i n e m l e h e t . A z t c s a k ú g y m a g á v a lh o z z a a z e m b e r , d e n e m Prágából. H a n e m a K a u k á z u s b ó l , vagy— az É r c h e g y s é g b ő l .

V a l a m i h ú s z - h a r m i n c k i l o m é t e r r e l a l á b b a S a j ó m e n t é n v a ne g y m á s i k m a g y a r k is város: T o r n a l l y a . A z o k a l a t t a s z ő l ő h e g y e ka l a t t , a m i k e n v a l a h a H o l l ó s Mátyás k a p á l n i t a n í t o t t a a g ö m ö r iu r a k a t . A n a g y k i r á l y — a k i s k i r á l y o k a t . T o r n a l l y a m e r ő e l le n t é tea b u l é n e r D o b s i n á n a k . L a k o s s á g a , nagy m e s s z i környéke, tisztaf a j m a g y a r s z á n í ó v e t ő , s e m m i f é l e i d e ge n n y e l v e t n e m ér t, n e m b e -s z é l t sohase. É s m o s t egyszerre c s a k e l k e z d í o p s c h e r - g a t s c h o l p e r ű lb e s z é l n i e z i s , a t o r n a l l y a i m a g y a r k u r u c .

C s e h e t e l e v e n e n s o h a s e m l á t t a k a z o n a k ö r n y é k e n , d e a v i t é zh ó d í t ó k a z é r t ü g y e l t e r p e s z k e d t e k ra]ta, m i n t h a c s a k u g y a n a z övékv o l n a . S z á j t á t v a , b a m b á n h a l l g a t j á k a s a j ó p a r t i f ü z e s e k b e n f ö l b ú g ó

g a l a m b k a c a g á s t é s d ü h ö n g v e a m é c s v i l á g o s f o n ó h á z a k b a n f e l s í r ób á n a t o s m a g y a r n ó t á t . N e m é r t i k , e g y i k e t s e , persze. N e k i k a z m i n d— T o p s c h e r G a t s c h o l p e r .

K ö n y ö r t e l e n ü l , á l n o k u l , f a j b e l i t e r m é s z e t e s z e r i n t , a c s e h e l -s z a k í t o t t a t ő l ü n k s a j ó v ö l g y i s z é p m a g y a r t e s t v é r e i n k sokaságát i s .M é g h í r i s a l i g é r k e z i k h o z z á n k f e l ö l ü k , a k i k k e l e g y t ö r t é n e l m ü n ké s e g y h a z á n k v a n . E g y n y e l v ü n k , e g y d a l u n k , e g y ö r ö m ü n k é se g y b á n a t u n k . A m i k ó s z a h í r t h a l l u n k , a z i s t ö b b n y í r e keservess ó h a j t á s , a z a z e l ő b b k ö r ü l ö l e l i a f ö l d g ö m b ö t , a m i g r á n k t a l á l . M é -g i s m e g t a l á l . A f ö l d ü n k e t e l r a b o l h a t j á k , v e r h e t i k g y e r m e k e i n k e t , b e -b ö r t ö n ö z h e t i k s z ü z e i n k e t . A s ó h a j t á s u n k k a l n e m b í r n a k . A z keresz-

t ü l t ö r i a h ő s c s e h á r m á d i á r , m é g a t e n y é r m u í o g a í á s t m e g i s t a k a -r í t ja n e k i k .A m e r i k a i ú j s á g b ó l t u d j u k m e g , hogy m o s t a n á b a n o t t j á r t a

g y ő z e d e l m e s a n t a n t ú g y n e v e z e t t h a t á r i g a z i t ó b i z o t t s á g a . O t t j á r t .A r r ó l , h o g y m it v é g z e t t , k é v é s e i t b e s z é l a n a g y a m e r i k a i p a p i r l e -p e d ö , a n n á l é r d e k e s e b b é s m e l e g e b b a z , a m i t a z ú j v i l á g m á s k a -



196

l ö n b e n s z ű k s z a v ú h í r m o n d ó j a a s a j ó v ö l g y i b ú s m a g y a r o k r ó l e l m e -s é l . E z ú t t a l n e m f u k a r k o d i k ; s ő t a m e l e g s z i v h a n g j a i s o t t rezegaz í r á s b a n . A T o p s c h e r G a t s c h o l p e r .

H o g y f ö l k e r e k e d e t t a z egész Sajóvölgy. M a g y a r n e m z e t i vise-l e t b e n h ö m p ö l y g ö t t a z e m b e r á r a d a t a bizottság e l é b e . A n n a k e g ya n g o l ezredes v o l t az e l n ö k e s v o l t b e n n e m i n d e n f é l e n á c i ó n a k e g yvagy k é t k é p v i s e l ő j e . A magyarság v e ze tő j e - é s s z ó s z ó l ó j a e g y öregf a l u s i t a n í t ó . Ősz, m e g t ö r t , k o p o t t , n a i v , b e c s ü l e t e s . S z ó v a l : m a -gyar t a n í t ó . R ö v i d p á r s z ó v a l h a m a r o s a n átesett a m o n d a n i v a l ó j á n .H i s z e n o l y a n egyszerű a z egész.

— M a g y a r o k v a g y u n k m i n d n y á j a n . É s m a g y a r o k a k a r u n k m a -r a d n i . A d j á t o k vissza a h a z á n k a t ! És a d j a t o k vissza m i n k e t — ah a z á n a k .

A d e p u t á c i ó g ú n y o s a n m o s o l y g o t t . A z a n g o l , a j a p á n , a f r a n -c ia m i n d n e v e t e t t . A c s e h r ö h ö g ö t t . A z ezredes k e m é n y , f e n y e g e tőh a n g o n f e l e l t .

— K i c s o d a ön?— T a n í t ó vagyok. — s z ó l t c s ö n d e s e n az öreg.— M i ó t a ? — f a g g a t t a t o v á b b az angol.— N e g y v e n k é t e s z t e n d e j e . A k i t i t t l á t , k ö r ö s k ö r ü l e z r e d e s

úr, m i n d é n n e v e l t e m , t a n í t o t t a m . Tisztességre, be csüle tre , h a z a -sze re te tre .

— Nos és m e n n y i a f i z e t é s e ?— H u s z o n n y o l c e z e r . . . de ... s z o k o l . Nem k o r o n a .

A z e z r e d e s f ö l f o r t y a n t .— H á t a k k o r m it akar? H i s z e n s o h a s em á l m o d t a v o l n a , h o g yv a l a h a a n n y i f i z e t é s e l es z . M i t a k a r mégis?

A t a n í t ó f é l é n k e n f ö í p i s l o g o t t r á . Öreg s z e m é t e l b o r í t o t t a ak ö n n y .

— A z t a k a r o m , h o g y s z é p m a g y a r h a z á m b a n , s z a b a d m a -gyar f ö l d b e t e m e s s e n e k e l . . .

N é m a c s ö n d k ö v e t t e a s z a v a i t . D e a z s e b k e n d ő k a z a r co k -h o z , a s z e m e k h e z t a p a d t a k . I tt o t t f ö l c s u k l o t t , m a j d p á r p e r c a l a t te g y e t e m e s e n t ö r t k i a z o k o g á s . T í z e z e r e m b e r s i r t , zokog ott . A ze l v e s z t e t t , a z e l r a b o l t h a z á j á t s i r a t t a .

M i n d e n k i m e g i l l e t ö d ö t t . A d ö l y f ö s h a t a l m a s o k a r c á r ó l e l t ű n ta g ú n y , még a mosolygás is. Az ezredes is m e g h a t o t t a n h a j t o t t ale a f e jé t .

— U r a i m , — s z ó l a l t meg egy kis v á r t a t v a , — i l y e t mégé l e t e m b e n n e m l á t t a m ! D e t i s z ti s z a v a m a t i s a d o m , h o g y m i n d e n



197

e r ő m m e l r a j t a l e s z e k , h o g y k í v á n s á g u k t e l j e s ü l j ö n .É l j e n e z n i a szegény, z o k o g ó m a g y a r o k n e m t u d t a k . A köny-

n y e i k b e s z é l t e k : a s z i v e k . M i n d e n k i sírt, m i n d e n k i z o k o g o t t . M é gaz i d e g e n e k s z e m e is k ö n n y b e l á b a d t. C s a k a c s e h e k r ö h ö g t e ka k k o r is és d ü h ö s e n k á r o m k o d t a k . A m a g y a r szív, a m a g y a r be-csüle t , a h ű s é g és h a z a s z e r e t e t n y e l v é t csak ők nem é r t e t t é k m e g ;A z e l c s u k l ó b á n a t z o k o g ó s ó h a j á t a k ö n n y e k s z o m o r ú n y e l v é t .H o g y i s ér te t ték v o l n a ? N e k i k a z b a r b á r , i d e g e n , vad, i s m e r e t l e n :Topscher Gatscholper.



Ir ta : Sssíankovícs Károly.

Eg y j ó ö r e g b a r á t o m s z o k t a v o l t m o n d a n i : „ H a v a l a k i v e l e g y ü t tu t a z o m , vagy é t k e z e m , v a g y k á r t y á z o m , ú g y r ö g t ö n t i s z t á b a n

v a g y o k egész l é n y e g é v e l . " N o s , é n k ö z e l h u s z o n k é t é v e n á t e g y ü t té tke z te m a b u l é n e r e k k e l , sokszor utaz tam és — sajnos! — mégg y a k r a b b a n — k á r t y á z t a m v e l ü k , így h á t j o g o s a n d i c s e k e d h e t e ma z z a l , h o g y e l é g m é l y e n h a t o l t a m b e l e a l é n y e g ü k b e .

S o k o l d a l r ó l v i l á g í t o t t á k m e g a j ó b u l é n e r e k e t m á r az e m l é k -k ö n y v k e r e t é n b e l ü l i s , d e é n ú g y g o n d o l o m , h o g y a k é p n e n r

v o l n a te l je s , h a n e m e m l é k e z n é n k m e g a z „ e n t r o " - r ó l .H o g y a n y á j a s o l v a s ó n e soká m a r a d j o n k é t s é g b e e m i s z t i -

k u s a n h a n g z ó v a l a m i f e l ő l , s ietek m e g m o n d a n i , h o g y a z „ e n t r o "k á r t y a j á t é k . D e n e m á m v a l a m i k ö z ö n s é g e s j á t é k , m é g c s a k n e mi s h a z á r d j á t é k , d e o l y a n i z g a t ó , m i n t s e m m i f é l e m á s j á t é k — ab u l é n e r e k részére . N e m i s i s m e r i k , n e m i s j á t s z á k m á s h o l , c s a kD o b s i n á n , R u d a b á n y á n é s S z e g e d e n . S a m i n t h o g y a r é g i jó b é k e -v i l á g b a n jó p a p , k i v á l ó p e d a g ó g u s , k i t ű n ő j e g y z ő c s a k a z v o l t , a k it a r o k k o z n i t u d o t t , ú g y i g a z i b u l é n e r s z á m b a c s a k a z m e h e t e t t , a k ia z e n t r ó h o z i s é r t e t t ! V a l a m i f é l e j á t é k h o z m a m i n d e n k i é r t , h i s z e na k á r t y a m á r a g y e r m e k s z o b a f e l s z e r e l é s é n e k i s e l e n g e d h e t e t l e n

k e l l é k e s h a a g y e r m e k b e l e u n a s o k m i n d e n f e l e j á t é k b a , a k k o rm é g m i n d i g f e l é l e d , h a d a d á j a p l . d u r á k o z n i v a g y f i l k ó z n i h í v j a . . .H i s z e n a s z e r e n c s e j á t é k e g y a z e m b e r i s é g t ör t é net é v e l , c i v i l i z á c i ó -j á v a l é s é n ú g y k é p z e l e m , h o g y a m i k o r a t ö r t é n e l e m e l ő t t i k o r b a nk é t e g y m á s t ó l m e s s z e f e k v ő v a d o n egy-egy ő s e m b e r e t a l á l k o z o t te g y m á s s a l , m e g b a r á t k o z v á n , a k ö z ö s z s á k m á n y e l f o g y a s z t á s a u t á n ,a jó l a k o t t s á g é r z e t é v e l j á r ó u n a l o m e l űz é s é r e b i z o n y á r a „ c i f l i z n i "k e z d t e k a — h u s á n g j a i k k a l ! . . . (Régészeink ezt a k ö r ü l m é n y t elégk ö n n y e l m ű e n f i g y e l m e n k í v ü l h a g y j á k . . .)

D e h á t , m i n t m i n d e n , ú g y a j á t é k i s f e j l ő d i g . H u s á n g , k o c k a ,sakk, k á r t y a , b á b u s t b . e g y m á s t k ö v e t i k . A z „ e n t r o " a k á r t y a k o r -

szak s z ü l e m é n y e . K ü l ö n l e g e s j á t é k , a m e l y e t a 32 l a p o s u . n . m a -g y a r k á r t y á v a l j á t s z a n a k . A d u r á k , a f i l k ó é s a m á r i á s k o m b i n á c i ó -j á b ó l á l l, b u l é n e r e l n e v e z é s e k k e l, c s a l a f i n t a s á g o k k a l . C s a k f é r f i a k -



199

n a k v a l ó s azért bizonyos t isz telet j á r k i n e k i a z a s s z o n y o k r é -s z é r ő l . K e v e s e b b e n n e m j á t s z h a t j á k , m i n t n é g y e n . A j á t é k b a n t i z e n -

e g y a d u v a n : d é r O l t a (a m a k k f i l k ó ) , d é r J u n g a (a z ö l d f i l k ó ) , d é rH e k u p a s s e r (a v ö r ö s f i l k ó ) , d é r G r u l i f r e s s e r (a t ö k f i l k ó ) , ez ek a sz u -ver én a d u k ; a v á l a s z t o t t s z í n b ő l a he te s , „die Spitz" ( é s n e m dé r) ,e z u t á n a z á sz , k i r á l y , alsó, t izes , k i l enc es , n y o l c a s .

A f e l v e v ő e l é g e r ő s n e k é r z i m a g á t , e g y idegen á s z t h í v segít-s é g ü l s h a p a r t n e r é v e l e g y ü t t összesen ö t ü t é s t c s i n á l , n y e r t . J í é g ijó h á r o m k r a j c á r v o l t a z á r a e g y közönséges p a r t i n a k . S e m több,s e m k e v e s e b b ! H a a z ö t ö d i k ü t é s u t á n l á t ták , h o g y a z e l l e n f é l " n e mc s i n á l ü tés t tö bbé , ú g y j o g u k b a n v o l t „maccs"-ot, vagyis vo l á to tm o n d a n i . E n n e k a z á r a m á r 6 k r a jc á r v o l t . H a egymaga v o l t any-n y i r a erős, ú g y j o g á b a n v o l t s z ó l ó t j á t s z a n i ugyancsak a z ö t ö d i k

ü t é s u t á n m a c c s o t m o n d a n i . A l e g n a g y o b b r i t k a s á g o k k ö z é t ar t o-zott, h a v a l a k i e l ő r e e g y m a g a m o n d t a k i a v o l á t o t . E n n e k a h i v a -t a l o s n e v e : „ sz ó l ó s z í m e m a c c s ' " v o l t é s n e m s i n e ! E g y i l y e n b i z -to s m a c c s o t k i n e m m o n d a n i v a g y l e t a g a d n i , e g y é r t e lm ű v o l t a tár-s a d a l o m b ó l v a l ó k i k ö z ö s í t é s s e l ! M e r t h á t — b á r s z e m é l y e n k i n t 1 5k r t . f i ze t te k érte — e n n e k a z á r a 2 ü v e g b o r é s e g y ü v e g á s v á n y -v íz v o l t . É s n e m á m h o l m i b o r t , h a n e m erős, f i n o m h e g y a l j a i t , am e l y e t jó b u l é n e r P eisz er l e P a l i s z á l l í t o t t a z A n d r á s s y g r ó f m o n o k ip i n c é j é b ő l . (El is f o g y o t t b e l ő l e a z i l y e n k ó s t o l g a t á s o k r é v é n 40-50H l . é v e n k i n t ! )

S e z i t t a d o l o g ve l e je . M er t a z e n t r o n e m c s a k k ö z ö n s é g e s

já ték , a z e n t r o f o g a l o m , a z e n t r ó b a n v a n a b u l é n e r ö r ö m e , b á n a t a ,b ú j a , r e m é n y s é g e , dicsősége, n y í l t s á g a , z á r k o z o t t s á g a , j ó z a n s á g a ,h u n c u t s á g a , m i n d e n e , e g y s z ó v a l egész j e l l e m e .

A z e n t r o e g y egész n a p i vagy h e t i k o m o l y m u n k á n a k a b e -te tő z ése . M er t h á t a z ú r i o s z t á l y h o z t a r t o z ó k : a z i n í e l l e k t u e l l e k , aa j o b b m ó d u i p a r o s o k , k e r e s k e d ő k m i n d e n n a p e z z e l s z ó r a k o z n a k , ab á n y á s z o k n a k , k o h á s z o k n ak s e g y é b b m u n k á s o k n a k m á r csak s z o m -b a t o n , vasár- é s ü n n e p n a p o k o n j á r k i a z entr o . Id egenek nek , jö t t-m e n t e k n e k , t ó t o k n a k m á r n e m va l ó . E z t i s z t á n a z iga z i b u l é n e r n e ka p r i v i l é g i u m a s h i á b a t a n u l t a m e g v a l a k i e z t a j á t é k o t , m a g á b ac s a k n e m j á t s z h a t t a ! E g y e n t r ó k o m p á n i á b a b e j u t n i , n a g y o b b m e g -t i s z t e l t e t é s volt, m i n t m a g á t a N e m z e t i K a s z i n ó t a g j a i s o r á b a f e l -v é t e t n i ! E z v o l t a z e l s ő l é p é s a h h o z , h o g y v a l a k i p o l g á r j o g o t n y e r -h e s s e n s igy b e l e k e r ü l h e s s e n a v á r o s a r a n y k ö n y v é b e . M e r t b i z o n ya z i s v a n á m B u l é n i á b a n !

S b á r a z egyes e n t r o k o m p á n i á k k ö z ö t t v o l t i s n é h a e g y k i s



20 0

társaságbeli á r n y a l a t , m é g i s b i z o n y o s d e m o k r á c i á n a k v o í t a z a l a p j aa z e n t r o . Egy-egy e n t r o a s z t a l n á l a l a k ú i t k i a k ö z v é l e m é n y , i t t v i -t a t t á k meg a város ü g y e i t , itt h á n y t á k - v e t e t t é k meg a világ sorát.

M e r t maga a j á t é k csak k e r e t v o l t a k é p h e z . M i n d e n en t r o já t é ko ti l y e n f o r m á n egy k o m o l y eszmecsere e l ő z ö t t meg egy-egy f é l i t e r bo-

rocska szürcsölése m e l l e t t . É n e i k ü l n i n c s e n t r o . A z i g a z i kártyásn e m i s z i k . D e a z e n t r ó t n e m a z é r t j á t s z á k , hogy k á r t y á z z a n a k , h a -n e m a z é r t k á r t y á z n a k , h o g y i h a s s a n a k . Lassan m e g g o n d o l v a k e z -d ő d i k a j á t é k . S z e l í d v i t a t k o z á s s a l . I n n i m o s t m á r csak egy-egyj á t s z m a b e f e j e z é s e u t á n e g y k o n t r a , r e k o n t r a v a g y s z ó l ó a l k a l -m á v a l s z a b a d . D e a k k o r a z t á n nagyobbat i s l i ú z h a t a z e m b e r ; p i -h e n h e t is k ö z b e , hogy meg ne erőltesse az agyát. A H e g y a l j a v u l -k á n i t ü z e a z o n b a n l a s s a n f e l f o r r a l j a m é g a b u l é n e r n y u g o d t a n cser-gedező v é r é t i s . A k o n t r á k , szólók m i n d g y a k o r i a b b a k k á v á l n a k ,

a h a n g u l a t e m e l k e d ő i r á n y z a t o t k e z d f e l v e n n i s m i tűrés-tagadás,az e l ő r e h a l a d t és k i s z a b o t t i d ő t jó v o l n a m e g h o s s z a b b í t a n i . . . Egyk i s ö n k é n y e s e n e n g e d é l y e z e t t k i m e n ő sohasem e s i k rosszul.

S í m e a sors is segítségül j ö n . V a l a k i v á r a t l a n u l „szóló s z i m emaccs"-oí m o n d . E z nagy e s e m é n y , f u t ó t ű z k é n t t e r j e d e l e n n e k ah i r e z á r t a b l a k o n , a j t ó k o n k e r e s z t ü l egész hazáig. E z t a z asszonyis r e s p e k t á l j a s m i g m á s k o r késések a l k a l m á v a l d u z z o g v a bosszú-b ó l is o d a k o z m á s i t j a a v a c s o r á t , m o s t csendes m e g a d á s s a l gondo-s a n t e s z i a z t f é t r e s h a a h ő s t ö r t é n e t e s e n a z u r a , ú g y b i z o n y o sbüszkesség t ö l t i e l , h i s z a b b ó l a z ő s z i n t e ü n n e p l é s b ő l n e k i i s j u te g y rész s a d i c s ő s é g t ő l m á m o r o s f é r j b ő l i l y e n k o r s o k k a l k ö n n y e b -b e n l e h e t k i c s i k l a n d p z n i egyet-mást: u j r u h á t , k a l a p o t , c i p ő t s egye-

beket. , . H a r a g u d n i ? N e m c s a k nem szabad i l y e n k o r , de a legna-gyobb i l l e t l e n s é g v o l n a .D e m i t ö r t é n i k , h a a f e l a j z o t t k e d é l y e k n e k jóleső k i m e n ő t a

sors s e m h o n o r á l j a ? H a z u d n i a z igaz b u l é n e r n e m h a z u d i k . K é n y-t e l e n - k e l l e m e t l e n h a z a m e g y a rendes p o l g á r i i d ő b e n .. .

H á t a j ó l n e v e l t k i b i c m i r e való?M i n t h o g y a h a n g u l a t e m e l k e d ő v o l t a f o r d í t o t t a r á n y b a t e r e l i

a j á t é k é s ivás k ö z ö t t l e v ő p a u z á k a t , a s z e m f ü l e s k i b i c összeját-s z o n v a l a m e l y i k k i m e n ő r e v á g y a k o z ó p a r t n e r r e l , e g y v á r a t l a n p i l -l a n a t b a n ú g y ö s s z e p a k l i z z a a k á r t y á t , hogy a k i s z e m e l t á l d o z a t n a kf e l t é t l e n ü l „szóló s z i m e maccs"-ot k e l l c s i n á l n i a . S e g y parázs k i sm u l a t s á g m e g é r egy kis kegyes c s a l á s t ! .. .

E g y i l y e n j ó l s i k e r ü l t e n t r o ö n b i z a l m a t , e rő t, r e m é n y t Ö n t ab u l é n e r b e . F o k o z o t t k e d v v e l n y ú l h o z z á m á s n a p a m u n k á j á h o z sszánakozva n é z a j á m b o r id e g e n r e , a k i n e m t u d j a , h o g y m i az—entro!..

A z é r t t e c s a k e n t r ó z z á l t o v á b b jó b u l é n e r ! Ó v j a d m e g m i v o l -t o d a t , m e r t o t t t á v o l Szegeden, t a l á n m é g P i t t s b u r g b a n i s szivszo-szorongva f i g y e l i k , h o g y t u d s z - e még — e n t r ó z n t ? ! . . .



SPITXNAMEN.

vo n K. K.

p ^ r ö h l i c h e , s o r g l o s e u n d g u t m f l t i g e L e u t e : w ie S t u d e n t e n , S o l d a -* t e n u n d K ü n s t l e r b e d i e n e n s i c h g e r n e im V e r k e h r e u n t é r e i n -a n d e r m it S p i t z n a m e n , a u c h V u l g o g e n a n n t . D i e s e b e z i e h e n s i chin vi e le n F a l l e n a u f e i n e b e s o n d e r e s e e l i s c h e o d e r k ö r p e r l i c h e E i-g e n s c h a f t d e s B e t r e f f e n d e n , m a n c h m a ! s p o t t e n s ie d a r ű b e r , v i e l m a l ss ind és a ber g a n z arglose D i n g e , űber d ie m á n h ö c h s t e n s l a c h e n ,a b e r s i c h n i e m a l s a r g e r n s o l l .

U n s e r e V o r f a h r e n b e s a s s e n gewiss d i e o b e n e r w á h n t e n g u t e n

s e e í i s c h e n E i g e n s c h a f t e n ű b e r a l l é M a s s e n , d a s i e u n s s p a t e r e nN a c h k ö m m l i n g e n e i n e U n m e n g e d i e s e r S p i t z n a m e n h i n t e r l i e s s e n .N i c h t n u r e i n z e l n e P e r s o n e n , s o n d e r n g a n z e F a m i l i e n b e s i t z e n e i n e ns o l c h e n u n d m i t d e n F a m i l i e n n a m e n d e s V a t e r s e r b t e d é r S o h na u c h d e n S p i t z n a m e n d e s s e l b e n ; só g i n g és v o n J a h r z e n t, J a h r h u n -d e r t e h i n d u r c h u n d h e u t e k a n n m á n n i c h t m e h r f e s t s t e l l e n , w o h e r ein-z e l n e a b s t a m m e n u n d w a s s i e b e d e u t e n s o l l e n ? M e i s t e n s d i e n t e n s i en u r z u U n t e r s c h e i d u n g d é r g l e i c h n a m i g e n F a m i l i e n d u r c h b e z e i c h -n u n g d e s H a n d w e r k e s o d e r W o h n o r t e s . In u n s e r e m t r a u r i ^ e n Z ei t-a l ter , w o d é r a l l e s b e s i e g e n d e R e a l i s m u s d e n I d e a l i s m u s a u s u n -s e r e m L é b e n z u v e r d r á n g e n s c h e i n t , w e r d e n a u c h d ie S p i t z n a m e n

l a n g s a m z ű r Seite g e s c h o b e n u n d e n d l i c h g a n z v e r s c h w i n d e n ; h e u t es c h o n b e n ü í z e n s i e n u r d i e A l t é n u n t e r e i n a n d e r .I n d e m ic h diese s a m r n e l t e u n d i n a l f a b e t i s c h e r R e i h e n f o l g e

l a u t F a m i l i e n h i e r v e r e w i g í e , g l a u b t é i c h e i n e n k l e i n e n S t e in z u me d i e n W e r k e b e i z u t r a g e n . d a s ű b e r d a s S c h a l t e n u n d W a l t e n u n -s e r e r l i e b e n V a t e r s t a d t z űr Z e i t d é r 600.J a h r e s f e i e r — e i n ewigess c h r i í t l i c h e s D e n k m a l f ű r u n s e r e N a c h k o m m e n z u b i l d e n b e r u f e n ist.

Spitznamen:

A c c i p i t e r — — — S t í e b e l , M a t h i a s L a i tA d r i a n y — — — E f r e i , F e l t s c h e r

A n t o n y — — — S c h o t z , H u n c h e nB u r g e r — — — L o r i n z k o , R i t z a , H a f u r a , S c h w o r t z , G l o c k e n -

gisser



202

Breuer — — — Fásakéi , Sro tschBa l l a s — — - — Fonan f lecke r , Klu t scher

Csisko — — — J ó n á s , K r e p u sc h , Be i d n , K á r é , Koad l , Be nz l ,Stieg, K u n a , Schena-Mechl.Celder — — — T o n k a , B e n j a m i n - B e n z s e ,Dan ie l i s — — — Kihpecher, Pletr ich, Tona Dánie l , Fletter-

má us e l .De tva i — — — K a r a t s c h (Morgenstern)D i r n e r — — — S c s w u t ze r , Tschena,El t s che r — — — W olken sch ieber , K a t z i n a .Fischer — — — I ba n k a , K l in t s c hik , H r o n z e r .F lei scher — — — Kípr ich.Gömöry — — — B a b y lon , Grusser S i m o n , Q u o nd l p o a t , Rot -

kap le r , K o m a r , Plotzer, Sa l ze r , Flet scher ,Ro thsch i ld , G e a r a c h e n , K a n t e r , Brotscher ,P oka , P en d e r , Prop ina te r , Rölps , Rieme rS i m o n , I s r a e l , Pe l l ion i s z .

G a a l — — — — Bosse rpauch , Gotscher, Mo tz - K a t n , V i g y á z .G o t t h a r d t — — — Pusa, P anb o h t s c h o k .H e u t s c h y — — — H a m b u r g e r , F i l i p , LeibI, Schnel láufer .H l av ac s — — — Labotsch.H a r m a t h a — — — K a r é .Harencsar — — Pára, Fides, K l u t z k a .J e x — — — — Schure t Kospe r .

Imr ich — — — Ro tke lchen .Kai se r — — — Z i m a n k ó, Tóbiás, M á z ó , P au l u s , P u r d a , Schil-ler , Zsoscha.

K r a u s — — — Tscholus, Hons 'n , Hotner , Strap , Tóni, Stra-n a f Fock, Meíkore, H o nc h e n , R a n d e a r , K o-pe r schmied , Z e m m e r m o n n .

K i r s c h n e r — — Klock, H e l p e r s t r a u c h , Davel, G u t a , Telky ,Z e ms e n moc h e r ,Schlosserhona,Dáv i d , Achsl.

K r ac s u n — — — Pipka .K l a u s z m a n n — — Pleschko, Schaajer -Schis te r , F lechen, S t iebel ,

Lapsch, P a m l i c s k a , Boron .

Kírchmaje r — — K o n r e k te r , (Polchen)Kovács — — — Z s i t n y .K a m e n i c z k y — — B r á n l , K e r c s m a r .L ux — — — — Pal tscha, Tinka, B o d n á r , E n d r o s c h , G r a n d i ,

Schles'chen, Tschekat ies l , M u d r a n z l .



203

Lelko — — — Bolf , S a h l e r .Lip t ak — — — Sponnangísser, Pakas-Palein, Beisheep ,

Lukác s — — — Peschta, Z a c h r i e d e s , R i e m e r .L i n d t n e r — — — R e n z k o .Liska — — — Geara, P a t e k , S e ib e r n a -H o se n k n o p , D a t ' n

gahott.L e h o c z k y — — — S p ie lm o n n , S t a n i s l a u s , F i x f o n g e r .Lerch — — — Melcl ier .L i t v á n y i — — — Prex l , H a n r a c k l , Schlap ,L i n d á k — — — R i e s , K u k u r i c a .M i k u l i k — — — Stieg, Pear.M e g a — — — P u r s c h f a .K i k l — — — — K r e u t z k a r IN e h r e r — — — N e a r a s t o n u s , Pfefl .N i k h á z y — — — B a b é r.

Poc subay — — Schi age r , B r e t s c h n e i d e r , K l u t s c h e r , R i t z c h e n ,W i n z le r, Danka, V e r o n a .

P a c k — — — — Tschockchen, Poka.P a l z m a r m — — Tóbiás.Pel i ion i s — — — T u er n í , B r i n z n t r i t í e r , Ripe i .R o z l o s n i k — — M e t t l p o c h , P e k a , K a p l , Kolpoch, Sch les s ' chen ,

C h r i s t a l , Tsche te r le , W i l em , L u k a s , S t u h l -r í ch t e r , B i n k l ( G u b a c h e n ) , R o d m o c h e r - J a k l ,Schle i fe r , LeibI , S l a n e c , S t a r k a - S t e f a n .

R o t h — — — — S c h w o d e r p a u c h .R e m e n y i k — — K r u í z .R u s z n a k — — — M a t e j c s i k .

S t e m p e l — — — Boron, R e i c h e r - B o r o n , Tschorgo, H a n z s o r i ,C s u p c s u r u p .S c h w i r i a n — — K a p e c , S t u r d u m s , B o l o b i k a .Szoyka — — — K r a k u l e s , Titschka, S u k a n i k , Teisel, Liesel,

H o s e n s c h o a t , Leschko .S z i k o r a — — — B r a n d l , Leffler .Schabl i l t — — — J i a k , M u n k a .S t u b n e r — — — J a n ó , R a p t o s c h .Schles inge r — — Stolica.Thern — — — Stetzka.Topóra — — — L a p k a , ( K r a u í u n d F l e i s c h )U c hr i n c s k o — — K r u z s , B o z s o k , G a m o l i l t a A c h s l .V a r g a — — — Brat.W a g n e r — — — Goja , J a k u b k o , M u d r a n z l .W a l l e n t i n y — — D r e i f u s .W l a ch ov s z k y ~— ZsepZ n a c s k o — — — M a r c s i n k o , M i s c h a n k o .Z i m m e r m a n n — — S c h e n d l m o c h e r .



PUSKAPORGYÁRTÁS.

Irta: I f t , SszombaíSy Cás&Ió.

G ú g e i o r m á n s a S c h w a r z e n b e r g e n m é g h ó k o s z o r ú f e h ér le t t ,de a v ö l g y b e m á r m e g j ö t t a tavasz. R a g y o g ó t a v a s z i napsugár

ö n t ö t t e e l a v ö l g y b e n e l t e r ü l ő f e h é r h á z a c s k á k a t ; a k ö r ö s k ö r ü l z ö l ds z í n b e ö l t ö z ő h e g y o l d a l a k r ó l , e r d ő k b ő l z s e n d ü l ő f ű s z á l a k , f é l é n k e ne l ő b ú v ó i b o l y á k i l l a t á t h o z t a s z á r n y a i n a s z e l l ő , A h o s s z ú té ls z o b a f o g sá g a u t á n m i n d e n k i i g y ek e z e t t k i a s z a b a d b a , f ü r d e n i a

n a p f é n y b e n , é l v e z n i a t a v a s z i i l l a t o t . A G r i n d l i é s P i s l i l a n k á i nk a c a g ó g y e r m e k e k j á t s z a d o z t a k , h e m p e r e g t e k .

M i pedig a z i s k o l a e m e l e t i t a n t e r m é b e n p a d o k b a s z o r í t v ah a l l g a t t u k a t a n á r u r a k m a g y a r á z a t a i t . A z a z d e h o g y h a l l g a t t u k . S z e-m ü n k t e k i n t e t e m i n d u n t a l a n a z a b l a k r a t é v e d t , h i s z e n k i n t r ő l an a p s u g á r , a h e g y e k , e r d ő k i n t e g e t t e k h i v o g a t ó n . A n y i t o t t a b l a k o nn é h a - n é h a b e c s a p ó d ó t a v a s z m á m o r o s b o g á r k a r ö p ü l é s e n a g y o b bé r d e k l ő d é s t ke l te t t m i n d e n szép m a g y a r á z a t n á l . Ó h , p r o f e s s z o r u r a k ,h a t u d n á t o k , m i l y e n k in ilyenkor e g y g y e r e k n e k i s k o l á b a n ü l n i !

E g y t e r m é s z e t r a j z - ó r á n n é h á n y a n mégis f i g y e l e m m e l , h a l l g a t -tu k H a n v a y igazgató u r a t . A z t m a g y a r á z t a , h o g y a p u s k a p o r m i-

l y e n a l k a t r é s z e k b ő l á l l . E r r e k ü l ö n ö s e n n é g y e n f i g y e l t ü n k . H i s z e na z u t ó b b i i d ő k b e n a z v o l t a l e g n a g y o b b s z ó r a k o z á s u n k , h o g y aG r i n d l i o l d a l á b a n p u s k a p o r ra l v é g e z t ü n k m i n d e n f é le k o m p l i k á lt k í-s é r l e t e k e t . Tele i s v o l t m i n d e n i k ü n k k a r j a fe k e t e, a p r ó p o n t o c s k á k -k a l , m i k e t a p u s k a p o r é g e te tt r a j t u n k , m i d ő n a f ü g g ő l e g e s e n vagyv í z s z i n t e s e n ásott a k n á k b a n h a m a r a b b l o b b a n t f e l , m i n t k e l l e t t v o l n a .E s z ó r a k o z á s u n k a t pedig v e s z é l y f e n y e g e t t e , m e r t L a j o s p a j t á s u n ks z o m o r ú a n j e l e n t e t t e , hogy f o g y t á n a p u s k a p o r , m e l y régebbenm e g h a l t a t y j á n a k vadászhagyatékában v o l t . E z é r t f i g y e l t ü n k m i ügya m a g y a r á z a t r a s ö s s z e v i l l a n ó t e k i n t e t ü n k e l á r u l t a e g y m á s n a k , hogym i n ő e s z m e f o r r m i n d a n é g y ü n k g o n d o l a t á b a n . A l i g v á r t u k , h o g y

vége l e g y e n a z ó r á n a k , m e r t a m a g y a r á z a t t o v á b b i r é s z e a p i r í tn e v ű á s v á n y r ó l m á r n e m é r d e k e l t b e n n ü n k e t .

V é g r e c s e n g e t e t t L e n d e r b á c s i s f é l p e r c m ú l v a H a n v a y igaz-gató ú r a z o s z í á l y k ő n y v v e í e g y ü t t k i v o n u l t . M íg a t ö b b i e k elszaba-d u l t c s i k ó k g y a n á n t r a j z o t t a k k i a z o s z t á l y t e r e m b ő l , m i n é g y e n e g y



205

s z ö g l e t b e h ú z ó d t u n k é s r ö g t ö n k é s z v o l t a z e g y h a n g ú h a t á r o z a t :c s i n á l u n k p u s k a p o r t !

M e g á l l a p í t o t t u k , h o g y a p u s k a p o r g y á r t á s n e m is o ly n e h é zm e s t e r s é g , h i s z e n c s a k e n n y i m e g e n n y i rész k é n , s a l é t r o m é s f a -szé n k e l l h o z z á . E z e k e t a z a l k a t r é s z e k e t k e l l t e h á t e l ö k e r i t e n i .S t e m p e l L a c i n y o m b a n k i j e l e n t e t t e , h o g y k é n t h o z , m e r t h a j d a n im é h é s z e t ü k b ő l m a r a d t m é g ejy c s o m ó k é n r ú d a p a d l á s o n . H o g yf a s z e n e t k e r í t s ü n k , m é g a z n a p k i r á n d u l t u n k a F e d e r á t á b a é s addigj á r t u k a z e r d ő k m é l y é t , m í g e^y s z é n é g e t ő - h e l y r e n e m b u k k a n t u n k ,a h o l m i n d e n z s e b ü n k e t m e g p a k o l t u k s z é n n e l .

L e g n a g y o b b g o n d u n k a s a l é t r o m m a l v o l t , m e r t a h o z p é n zk e l l e t t , m é g p e d i g e l ő t t ü n k t e k i n t é l y e s összeg: 25—30 k r a j c á r ;e n n y i r e m o n d t a S á r k á n y B o l d i . A d e b r e c e n i N a g y S á n d o r n a k v o l t

u g y a n 1 8 kr a jc ár ja , f ö l i s a j á n l o t t a , d e nagy á l d o z a t k é s z s é g r ő t ta -n ú s k o d ó a j á n l a t á t l o v a g l á s á n v i s s z a u t a s í t o t t u k . P é n z s z e r z é s r e m á sm ó d o t e s z e l t ü n k k i .

N a g y d i v a t v o l t ú g y t a v a s s z a l a g o l y ó c s k á z á s ; ú t o n - ú t f é l e na f a l a k t ö v é b e n g u r i g a t t á k a g o l y ó k a t s n y e r e g e t t é k e l e g y m á s t ó l agyerekek. A b o l t b a n ö t k ö g o l y ó t a d t a k e g y k r a j c á r é r t , d e h a s z n á l -t a t n y o l c a t i s a d t a k a g y e r e k e k , e g y t a r k a ü v e g g o l y ó é r t pedig t i z e t .M i n d a n é g y e n nagy m e s t e r e i v o l t u n k a g o l y ó c s k á z á s n a k , egy-m á s n a k e té r e n r e t te ge t t e l l e n f e l e i . M o s t szövetségre l é p t ü n k é s e za szövetség s z o m o r ú n a p o k a t j e l e n t e t t a g y e r e k t á r s a d a t o m golyó-

á l l o m á n y á r a n é z v e .

N é g y n a p i g m i n d e n szabad i d ő n k b e n n a gy b u z g a l o m m a lg o l y ó c s k á z t u n k ; a S z á b l e r - f é l e a s z t a l o s m ü h e l y i n a s a i n a k h í r h e d ts z ö v e t s é g é t k i f o s z t o t t u k m i n d e n v a g y o n á b ó l , m a j d m á s iparágakk ö v e t k e z t e k . N é g y n a p a l a t t k ö z e l ö t s z á z g o l y ó t s z e d t ü n k össze é sa k k o r m e g s z ű n t a g o l y ó k v e s z e d e l m e . K i h i r d e t t ü k , h o g y m i f i z g o -l y ó t a d u n k e g y k r a j c á r é r t é s e g y c s a p á s r a e g y ü t t v o l t a s a l é t r o m -h o z s z ü k s é g e s t ő k e . M e g i s v á s á r o l t u k a b o l t b a n v i g y á z v a , hogy

n e c h i l i - s a l é t r o m l e g y e n .A t u l a j d o n o s t u d t a n é l k ü l a W o í í s e i f e n b e n e g y p a t a k m e l l e t t i

n a g y c s ű r b e n r e n d e z t ü k b e puskaporgyártyó m ü h e l y ü n k e t . H a j ó le m l é k s z e m , W a g n e r b á c s i n a k h í v t á k a c s ű r g a z d á j á t . Egész szom-

b a t d é l u t á n d o l g o z t u n k , h o g y a s z e n e t , k é n t é s s a l é t r o m o t f i n o m r at ö r j ü k . A k e v e r é s v é g s ő m u n k á j a v a s á r n a p d é l u t á n r a m a r a d t . P on -t o s m é r l e g ü n k p e r s ze n e m v o l t , c s a k ú g y s z e m m é r í é k r e o s z t á l y o z -tu k a z a l k a t r é s z e k e t u j s á g p a p i r o s o k o n , végre a k é s z l e t e g y r é s z é tö s s z e k e v e r t ü k . E g y k i s p o r k u p a c o t a c s ű r e g y i k v é g é r e t e t t ü n k k i-



206

p r ó b á l á s v é g e t t . P a p í r s z a l a g o t v e z e t t ü n k h o z z á s a z t m e g g y u j t v al e s t ü k , h o g y j ó - e a puskapor?

H á t b i z o n y jó volt! A n n y i r a jó , h o g y n e m c s a k l o b b a n t , h a -n e m r o b b a n t i s ; a n n y i r a jó, h o g y n e m c s a k a p u s k a p o r g y ú l t m e g ,h a n e m a z o d a r a g a d t régi s z é n a c s o m ó k k a l t e l i c s ű r o l d a l i s ! Észn é l k ü l f u t o t t u n k a p a t a k h o z , k a l a p u n k b a n h o r d t u k a v i z e t é s l i h e g őf u t k o s á s k ö z b e n s i k e r ü l t i s e l o l t a n u n k a t ü z e t .

P e r s z e t ű z n i n c s f ü s t n é l k ü l , a f e lk a n y a r g ó f ü s t r e m e s s z e b b -rő l z ű r z a v a r o s k i a b á l á s t h a l l o t t u n k , d e m i r e Wagner bácsi é s as z o m s z é d o k o d a é r t e k a c s ű r h ö z , m á r n e m vol t tűz , e g y c s o m ós z é n á t d o b t u n k k é s z p u s k a p o r u n k r a é s m á r t ú l v o l t u n k n é h á n yk e r í t é s s e l .

M i k o r a z t á n az összeszaladt t ö m e g e l o s z l o t t s Wagner b á c s i

is a „ f a r f l u c h í a Kéri-"t j ó k í v á n s á g o k k a l e g y ü t t e m l e g e t v e b e f e l év o n u l t a h á z b a , ú j r a v i s s z a m e n t ü n k , h o gy s z é t n é z z ü n k . K é s z p u s k a -p o r u n k a t k i s s é letaposták, d e n e m h i á n y z o t t s e m m i .

N é h á n y n a p m ú l v a a z a l s ó s é t a t é r e n a p a t a k p a r t j á b a n á s -t u n k e g y p u s k a p o r o s a k n á t . G y a k r a n m e g z a v a rt a k b e n n ü n k e t e b -b e n a n e m e s t ö r e k v é sb e n ; e l ő s z ö r J a k a b t a n á r ú r s é t á l t a r r a B a -k o s „ t e s v i r " - r e l , m a j d a f e k e t e s z é k e l y Z a j z o n S a m u t a n á r ú r sie-tett a z á l l o m á s f e l é . V é g r e t a n á r m e n í e s v o l t a l e v e g ő , d e a k k o rm e g a k é t K a m e n i t z k i - f i u s z e m t e l e n k e d e í t o d a n a g y k í v á n c s i a n .T a n u k a t f ö l ö s l e g e s e k n e k t a r t o t t u n k , e z é r t a d i p l o m a t i k u s é r z é k űN a g y S á n d o r s z é p e n o d a s é t á l t h o z z á j u k é s f e n y e g e t ő h a n g o n r á -

s z ó l t a n a g y o b b i k r a :T e d o b t á l m e g e n g e m t e g n a p a H á r o m R ó z s á n á l ?

N a g y S á n d o r t n e m d o b t a m e g o t t s e n k i s a K a m e n i t z k i - f i uá r t a t l a n s á g a t u d a t á b a n n y u g o d t a n v á l a s z o l t a , h o g y n e m . D e a z a l -f ö l d i g y e r e k e z z e l n e m e l é g e d e t t m e g , h a n e m k i t a l á l t s é r e l m e m e g -t o r l á s a k é n t jó l p o f o n ü t ö t t e a f i ú t . A k é t K a m e n i t z k i erre n a g y f e -n y e g e t ő z é s e k k ö z b e n e l v o n u l t é s m i Íg y e l é r t ü k , hogy n é g y e n ta -n u k n é l k ü l m a r a d h a t t u n k . M e g v á rt u k , m íg L u x S i m e k i s végig-b a l l a g a s é t a t é r e n , a z t á n b e f e j e z t ü k a z a k n á t . M e g t ö l t ö t t ü k p u s k a -p o r r a l , d e m i d ő n a p a p i r v e z e t é k e t i s m e g g y u j t o í t u k m á r , a z a d d i g

n é p t e l e n s é t a t é r v é g é n f e l t ű n t H o r v á t h t a n á r ú r l a s s ú j á r á s ú a l a k j a .P i l l a n a t a l a t t á t l é p t ü n k a p a t a k o n é s l e s t ü k , h o g y észrevesz-e vala-m i t L a ss a n j ö tt , a p u s k a p o r n a k m á r r é g en m e g k e l l e t t v o l n a g y ú l n i ;ö r ö m m e l á l l a p í t o t t u k m e g , h o g y e l a l u d t a t ű z . M e g n y u g o d v a n é z -tü k a z ö r e g e t , a k i m o s t é r t o d a .



20 7

E k k o r h i r t e l e n e g y nagy p u k k a n á s , f ö l d é s l á n g c s a p f ö l a za k n á b ó l ! Öreg p r o f e s s z o r u n k i j e d t é b e n b o t j á t, k a l a p j á t ej t i e l, f o r -g o l ó d v a n é z k ö r ü l , f ö l t e k i n t a f á k ágai k ö z é , m a j d k a l a p j á t , b o t j á tf ö l s z e d v e f e j c s ó v á l v a , d ö r m ö g v e m e g y íovább. M e g k ö n n y e b ü l í ü n k :n em t u d o t t m e g s e m m i t .

V o l t a z o n b a n e g y t a n á r u n k , a k i m i n d é g v á r a t l a n i d ő b e n é sh e l y e n b u k k a n t a v e s z é l y t n e m i s se j tő , c i g a r e t t á z ó vagy m á s c s í n y te l k ö v e t ő d i á k g y e r e k e k e l é . A m i k o r a l e g n a g y o b b b i z t o n s á g b a né r e z t ü k m a g u n k a t , e g y k é z e g y s z e r c s a k n y a k o n r a g a d , e g y m á s i k -b a n La jo s p a j t á s v i c k á n d o z i k , k é t c i m b o r á n k p e d i g m e g n y ú l t a r c -c a l t e k i n t m ö g é n k , j a j ! — G a a l t a n á r ú r !

H á t b i z o n y e z v o l t a z u t o l s ó p u s k a p o r o s k í s é r l e t ü n k !



V o n a t csak e g y i r á n y b ó l é r k e z i k ,S csak egy i r á n y b a m e g y ,A s í n e k ú t j á t m á s világ f e l éE l á l l t a itt, a hegy.A v á l t ö és a s z e m a f o rZ ö l d f é n y e c s u p á n e g y f é l e m u t a t ,M é l y h e g y i u t a k k i s gyalogcsapások

V á l t o t t á k f e l a büszke v a s u t a t .

F e l s ő h a r a n g csak e g y i r á n y b a k o n d u lS c s a k e g y i r á n y b ó l , j e l e z v o n a t o t ;M á s o l d a l r ó l c s u p á n a s z é l i z e n g e t ;S h o z z a s z á r n y á n a f e n y ő i l l a t o t .L e g o t t f a n y a r édesség t á m a d ,H a f e n y ö i l l a t s k ő s z é n f ü s t v e g y ü l ,E z a v é g á l l o m á s o k i l l a ta ,É s é n it t á l m o d o z o m e g y e d ü l .

Patak csobog s z e l í d s ö t é t b e n ,Z i z z e n v e h u l l a l o m b ,

A v a s ú t i őr, m i n t e g y j e g e n y eMaga e lé borong.ÉS h a b e j ö t t a z é j f é l i v o n a tS p á r f á r a d t , késő utas ve le j ö t t ,E l a l s z i k s z é p e n a z e g y e t l e n l á m p aA z á l l o m á s e l ő t t .

A nagy hegyekre k o m o r csend terűi ,Szekér se dübörög...T ü c s ö k zeng ő s z i c s i l l a g f é n y a l a t tÉ s h a l l g a t j a so k é i ő - h a l o t t rög.E p i l l a n a t b a n mégis b é k e v a n , .A s z i v e m b e n i s b é k e s e m m i m á s .

Ó l e n n e e z a p i l l a n a t örök,S a s z i v e m is egy ily v é g á l l o m á s .

D o b s i n a , 1921. s z e p t . végén.

Reményik Sándor.



MOSOLYOGA MÚLT.

Irta: Meskó Barna. dr.

A zsenge g y e r m e k k o r e m l é k e i r i t k á n a l a k u l n a k k i a z e m b e r b e n*~* l o g i k u s , ö s s z e f ü g g ő e s e m é n y e k k é . A g y e r m e k i é l e k alig f i g y e l i ,a l i g t a r í j a s z á m o n a m e g t ö r t é n t d o l g o k m i é r t j é t é s c é l j á t , aligk a p c s o l j a e g y b e a z é l e t k e z d e t é n e k a l á n c s z e m e i t . M e d i t á l n i , mér-l e g e l n i , f i l o z o f á l g a t n i : e z m á r a h i m p o r á t v e s z t e t t l é l e k dolga.

A g y e r m e k m i n d i g i m p r e s s z i o n i s t a .

** *

H a t e s z t e n d ő s v o l t a m , m i k o r s z ü l ő v á r o s k á m b ó l , D o b s i n á r ó le l k e r ü l t e m . S é l e t e m első h a t e s z t e n d e j e , — a m i g o t t h o n o m a b u -l é n e r e k o t t h o n a v o l t , sőt a z egész v i l á g o t j e l e n t e t t e s z á m o m r a —m a m á r c s a k egy-egy p a s z t e l l s z í n ű e m l é k f o s z l á n y t k ü l d h o z z á m am ú l t b ó l , A ' . v i s s z a e m l é k e z é s r i tk a , c s ö n d e s ó r á i b a n i n c s e l k e d v em e g - m e g l i b b e n n e k e l ő t t e m e z e k a t a r k a f o s z l á n y o k , d e m i n d j á r ttova t ű n n e k , h a k i n y ú j t o m u t á n u k a k e z e m e t . H i á b a s z e r e t n é m e l-m o s ó d ó s z i n ö k e t k ö z e l e b b r ő l s z e m ü g y r e v e n n i , h i á b a a k a r n á mk ö n n y ű , s e l y e m f é n y ű a n y a g u k a t m e g t a p i n t a n i .

É r d e k e s e s e m é n y t , f o r d u l a t o s t ö r t é n e t e t n e m t u d o k k i c s i h o l n ie b b ő l a h a t e s z t e n d ő b ő l . C s a k a z a z é r z é s e m t á m a d , m i n t h a e g yr é ge n m e g p e n d í t e t t h ú r z e n g e n e tovább, m á r e l h a í ó a n s v a l a m ip r i m i t í v , bensőséges m e l ó d i á v a l s i m í t a n á egységes, m o s o l y g ó han-g u l a t b a g y e r m e k é v e i m e t . A m o s o l y g ó m ú l t h a n g u l a t - h u l l á m a egyreg y ö n g ü l , d e m é g e lé r h o z z á m , n é h a m e g t a l á l é s é n e l r i n g a t ó -z o m raj ta.

H a t ö b b e t a k a r o k , segítségül k e l l h í v n o m a k é s ő b b i é v e k e t .I s k o l á s k o r o m b a n is m i n d e n e s z t e n d ő b e n v i s z o n t l á t t a m első o t t h o -n o m a t s e ze k a n é h á n y h e t es t a r tó z k o d á s o k f o r m á l t á k k i b e n n e ma városka s a j á t o s a n e g y é n i , i n t i m - m e l e g k é p é t . Csupa-csupa n y á r ,a m i t e z a k é s ő b b i Dobsina a d o t t n e k e m . V a k á c i ó s p i h e n é s , á l m o -d o z ó , h a l k n a p o k , n a p f é n y e s d é l e l ő t t ö k é s k é k b e h a j l ó , p i r o s l ó e s t é k .

E z e k a régi n y a r a k m á r k o n t ú r o k a t r a j z o l n a k e l é m , a han-g u l at k é p p é f o r m á l ó d i k . P a p í r r a r ö g z í t e n i m a m á r c s a k e z e k e t ak é p e k e t t u d o m .

** *

14



210

S z é l e s n y u g a l o m m a l t e r p e s z k e d ő , f e h é r f a l ú h á z , a m i n t szembe-n é z a v á r o s k a s z i v é v e l . . . I n n e n i n d u l t a m n e k i a z é l e tnek . S z o -b á i b a n a z a h űvö s- t i sz ta l e v e g ő , a z a beszédes c s ö n d , a m e l y a r égi

c s a l á d i h á z a k s a j á t s á g a s a m e l y b e n egy-két l e t ű n t g e n e r á c i ó o tts e t t e n k e d ő l e l k é t é r z i a z e m b e r .

A nagy u t c a i szoba a b l a k á n a l u t h e r á n u s t e m p l o m t o r n y ain t b e , m i n t sárga f e l k i á l t ó j e l a k é k égen. E z a k é p első j e l e n t ő si m p r e s s z i ó i m k ö z é ta r to z o t t é s s o k a t s z e m l é l ő d t e m , m o t o s z k á l t a ma z a b l a k k ö r ü l . K é s ő b b , m i k o r d i á k o s h é v v e l f o r g a t ta m a z ecsetet,e n n e k a k é p n e k s z i n e i é s f o r m á i vászonra k e r ü l t e k , M ü v e c s k é mo tt k a p o t t h e l y e t v a l a h o l a n é h a i jó K e l l n e r d o k t o r o t t h o n á b a n .V á j j o n m i lett v e l e azóta?

* " *A h á z m ö g ö t t k a l a n d o z á s r a a l k a l m a s , tágas é s r e j t é l y e s b i r o -

d a l o m . U d v a r , i s t á l l ó k , k e r t , csűr . . . A z u d v a r o n e g y b u s o n g óa k á c f a , e g y f a l n a k t á m a s z k o d ó f i l a g ó r i a . S i m á r a g y a l u l t d e s z k a f a l á nc s a k h a m a r dolga a k a d t a c e r u z á n a k s a z é v e k s o r á n m e g t e l t f u r c s aá k o m - b á k o m o k k a l , írással, r a j z o k k a l .

A z i s t á ll ó k , ó l a k tá jé k a m i n d i g i m p o n á l t . A z é le t m e l e g p á -r á ja , ta r k a nyüzsgése á r a m l o t t o n n a n f e l é m s a s o k f a j t a é l ő l é n ys o k f a j t a é l e t e v a l a m i s z ö v e v é n y e s , ágas-bogas r e j t e l e m n e k l á t sz o t t ,m e l y e l ő t t t a r t ó z k o d ó c s o d á l a t t a l á l l t a m m e g . H a n e m a k e r t : a zm á s í C s ö n d , békesség, h a r m ó n i a . T is z t a é s d e r ű s i n t i m i t á s . A s z i l v a -f á k k a l s z e g e t t p á z s i to n h a n y a t t f e k v e f e d e z t e m f e l e l ő s z ö r a végte-l e n s é g e t , m i k o r f e l b á m u l t a m a m a k u l á t l a n égre. C s a k a z eget lá t-t a m , s e m m i t , a m i a f ö l d h ö z t a r t o z i k . É s s z é d ü l t e n t a p a d t a m af ö l d h ö z , m i n t h a f é l n é k , hogy e l s z a k a d o k t ő l e é s b e l e h u l l o k a t á -t o n g ó v i l á g ű r b e . .,

S a z é l m é n y e k é l m é n y e : a patak. D e r é k b a n s z e l t e k e t t é ak e r t e t é s k e d v e s m o r m o l á s s a l s z ö k k e l t végig kavicsos m e d r é n . E za m o r m o l á s m i n d i g e l r i n g a t o t t . F e l g y ú j t o t t a g y e r e k - f a n t á z i á m a t .C s a k ü l t e m , ü l t e m a p a r t f ü v é n é s l a s s a n m i n d e n m e g n ő t t k ö r ü -l ö t t e m . J e l e n t ő s é g e t k a p o t t . T a l á n m e g é r e z t e m a p a t a k é l e t é b e n a zegész é l e t p a r a d o x o n j á n : ö r ö k mozgás é s ö r ö k e g y h a n g ú s á g , Ö r ö kc s i l l á m l á s és ö r ö k s z i n t e l e n s é g ., .

It t i n d u l t a k ú t n a k a z e l ső p a p i r h a j ó k . K ő r ő l - k ő r e s z ö k e l l v eki sé r te m ú t j u k a t , m í g e l n e m t ű n t e k a s z e m e m e l ő l . S e l g o n d o l -k o z t a m a t o v á b b i s o r s u k o n , f é l t e t t em ő k e t .

H i s z e n a z é n t e r e m t m é n y e i m v o lt a k .



21 1

A z esős n a p o k i s m e g h i t t e k , s z í n e s e k , A h á z t ú l s ó o l d a l á nm o s t o h a - n a g y a n y á m i a k o t t s i l y e n k o r n á l a ü t ö t t e m f e l t a n y á m a t .Sötét, h o s s z ú f o l y o s ó v e z e t e t t a s z o b á i h o z , n e s z t e l e n l é p t e k k e l , l á t-h a t a t l a n u l j á r k á l t végig r a j ta , csak h a l k d u d o l á s a á r u l t a e l. V a l a m if u r c s a , k o p o t t d a l l a m o t p r ó b á l t m a k a c s u l é l e t r e k e l t e n i .

Le h e t e t le n v o l t n á l a u n a t k o z n i . S z o b á j a f a l á n z e n é l ő ó r a ,s z e k r é n y e t e t e jé n k a n á r i - k a l i t k a . A s z a l o n b a n k ö n y v e k sora, vaskosi l l u s z t r á l t köte te k. É s m i n d e n s z o b á b a n k é p e k : L otz, T e l e p y , J a n k ó ,egy-két n é v t e l e n , m u z e á l i s ér ték . K e d v e n c e m mégis a nagy n a p -p a l i s z e k r é n y e v o l t . N y i k o r o g v a , s í r v a n y í l t k i , f e l s ő p o l c á r ó l a s ü -t e m é n y e k é s l i k ő r ö k édes i l l a t a l i b b e n t e lő, alsó p o l c a i n a Garíen-l a u b e s o k - s o k é v f o l y a m a . A s ü t e m é n y h a l o m a l a p o s a n m e g f o g y o t t ,a G a r t e n l a u b e - k s o r r a a z o r o s z l á n k ö r m ű , k e r e k a s z t a l r a v á n d o r o l -t a k . M e n n y i k é p , m e n n y i m e g l e p ő é r d e k e s s é g ! S z e b b n é l - s z e b bs z í n e s m ű m el lé k l e t e k ! B ö n g é s z é s e i n e r e d m é n y e k é p e n f e l é b r e d t b e n -n e m a p i k t o r - h a j l a m s u t o l s ó d i á k é v e i m b e n a r r ó l á b r á n d o z t a m ,h o g y p i k t o r l e s z b e l ő l e m . A k k o r m á r l á z a s a n m á s o l g a t t a m a G a r -t e n l a u b e c s o d á i t . . .

Á b r á n d j a i m h o z a z e l ő s z o b a r é g i ó r á j á n a k k e t y e g é s e é s nagy-a n y á m d u d o l á s a a d t a a k í s é r ő ze n é t .

A z utc a, a v á r o s k a é l e t e n e m v o n z o t t , h i s z e n m i n d e n t m e g -t a l á l t a m o t t h o n . H a v a l a m i apróság h i á n y z o t t , a z t a K ö h l e r A r í h u rb o l t j a p ó t o l t a . O d a l á t o g a t t a m el n é h a - n é h a . S h a v a l a h o v á társa-ságba v e t ő d t e m , e z m á r s z o k a t l a n v o l t , k i z ö k k e n t e m h a l k , s z í n e s

é l e t e m b ő l . A n é p k e r t á r n y é k o s f á i , a B ü s c h I m e r e d e k ösvénye, ab á n y á k m é l y e m á r c s a k h o m á l y o s s e j t é s k é n t é l n e k b e n n e m .

D e D o b s i n a k ü l ö n ö s , d e r ű s - j o v i á l i s i ze , a h e g y e k k ö z é z á r tk ü l ö n k is v i l á g j e l l e g z e t e s s é g e i z á r k ó z o t t s á g o m b a n i s el h a t o l t a kh o z z á m . M e l e g b a r á t s á g o t , közösséget é r e z t e m m i n d i g D o b s i n a le i-k é v e l s z e m b e n .

S a közösség érzése a k k o r sem fog e l h a g y n i , ha a m o s o l y g óm ú l t h a n g u l a t a n e m é r m á r e l h o z z á m , h a a vakációs képek k o n t ú r -j a i t e l m o s s a a k e g y e t l e n i d ő .



MAI VATERUNSER.

— V a t e r u n s e r , d é r d u bis t im H ím m e l !Ach s ei doch oc h m ei Voter hie of E a d e n ,Vorlei m er Schutz é n dea ren Belts G a t im m e lU n d los mich n et elendikl ich v o rde a be n :D u n o r á l é n k o n n s t g n a d i c h u n s pusch i t zenV or ol l Ung leck und vo r d é s Lebens Q r a m eIch béli dich oc h dervoa r togtagl ich p i t t e n ,— Geheiüget wer d e dein N a m e !

Heil ich soll é r u n s s e i n u n d n e t u n n e t z l i c h fierenD e in N o m a n , b e n n d é r M e n sc h és pes.Puhi t dervoa r , loss u n s d e r z u n et k o m m a n ,Beil dós v on u n s a g r u s s e r Fehler és.D u k o n n s t u n s lenken d i e P e s e n , bie die F r o m m a n ;Ich pi t t dich drem, ach moch un s Óllá gleich;L é n k é n Gaschei íen , géb V or s t on t é n T o m m a n ,

— Z u un s kömmé de in Re ich !Én dein Re ich konn m á n n or bearen seelich,Vorges sen ol l é n M e n s c h e n h a s s und Grol l .

Loss pit ten em dei Reich u n s n e t vorgeblich,Moch kegen a n o n d e r u n s gonz l iebevol t :És leit doch Olles é n dein hei l ij en W i l len ,L é n k u n s aso, u m doss p er heüich be a r e n ;— Doch n or „dein W il le geschehe,W i e i m Hímmel , alsó a u c h a uf É rde n . "

B e n n d e i heilijer W i lt e bé l i ga s ch eh n ,Loss Olles s ich é n enes hi e e r g á n z e n ,Net lo s Kenich un d Velker é n G am e e nStrei ten em dé r E a d e n G r e n z e n .Vorlei u n s a n jeden gnad ig l i ch

D u a c h Oabe r t , n et d u a c h Raubesbei teVor se i F a m ü i e und vor s ich ,— U n s e r t agl iches Brot g ib u n s h e u te !



213

D u geist u n s u n s e r t á g l ic h B r o tBiér d o n k e n d e r v o a r , d u G o t t d u , g u t t e r ,D o c h géb d e r z u , b e n n o c h n e í m i ö r ,M e i n K e n d é m nor a P i s e l Pot te rB e l l m e t m e i n e r P i t t k e F r e c h h e i t t u h n ,Ic h p í t d u s o l l s t m i c h n or v o r s t e h n ;H o t d o c h s c h o n gasogt d e i S u h n :D ér M e n s c h l e b t n e t v o n Broí a l e e n ,Ic h pi t t h o l l í , n e m m m i c h é n d e i H ű l d ,B e n n ic h g a i r r t én M e n s c h e n l e b e n ,— Und vergib uns u n s ' r e S c h u l dSó w i e w i r v e r g e b e n !

A c h m i c h h o n sear V i e l p u t r o g e n ,U n d v o r g e b e n h o b ic h O l l n .D o c h b e n n m i e r be! l s e i n v o r g e b e n ,Ic h p i t t d i c h h e l f m e r z u p u z o h l n .Ic h v o r t r a u o f dií-r, d u b i s t m e r h e l f e n ,B i e d u f á t h e l f s t én S e n d e r n o l l n .B e a r k e n d l i c h s i c h t i t ön d é r b e n d e nL á s t v o n u n s d o c h k e h n n e t f o l ' n .E r h e a r m e i F l e h n ö n d e i P u r u f u n g ,P i s i c h h i e d a n d r i b e l g r i b e l :— F ü h r e u n s n i c h t in V e r s u c h u n g ,S o n d e r n e r i ő s e u n s v o n d e m Ü b e l !

J ó v o n Ibel s o l l s t u n s e r l e s e n ,D e n n d u p e s t d o c h f á t d e r p e i ,U n d p u h i t e n v o r V o r s u c h u n g ,D ie u n s plogt én M o n c h e r l e i .D e n n d u p e s t u n s u n s e r V o t e r ;A V o t e r , d e a r k e Ib e l b é l i ,G e i t ganaa o c h t o f s e i K e n d e r ,Doss k e h n e s ó m a n S c h r i t t t i t f e h l :A c h H é b e r G ott , m o c h o l l e s g l e i c h ,V o r l e i u n s ol l n d ie E e n i c h k e i t ,

— D e n n d e i n i s t d a s R e i c hU n d d i e H e r l i c h k e i t !



214

U nser Reich hest hie goar nischt,Dos biSrt fá t of's naa ja zuspolden ;Biér hóm sea r viel hie von den Geft,Die sich vor mé h bie Oetter holdénU nd vorlossen sich of unser Mocht,O f unser Mocht én Ihren Streit;Doch unser Mocht vorliert die K r o f t ,Denn é s noch a us met uns ' rer Herrlíchkeít.— ín Ewigkeit Á m e n !

S L Pellionisz*



A BIJLÉNEREK. MAGYAR

I r t a : Sajőmenii,

se h m e g s z á l l t t e r ü l e t e n , a S z l o v e n s z k ó n a k n e v e z e t t magyar f ö l d ö nv a n egy h a v i f o l y ó i r a t , c i m e : Magyar Barát, c é l j a : a magyar

l é l e k é b r e n t a r t á s a , szerkesztője: Egyed A l a d á r s a j ó g ö m ö r i év. lelkész,a M a g y a r N e m z e t i Párt k u l t u r á l i s e l ő a d ó j a . K i f e j e z ő b b e n s e h o l s e mo l v a s t a m m é g , m i n t a Magyar Barátban írt előszavában, azt a vesze-d e l m e t , a m e l y o t t a magyar j ö v e n d ő t f e n y e g e t i . Hogy m it j e l e n t m a ,m a g y a r n e m z e t i s z e m p o n t b ó l , a b u l é n e r e k erős magyar l e l k e , a z t ú g yf o g o m l e g j o b b a n é r z é k e l t e t n i , h a Egyed A l a d á r e l ő s z a v á b ó l e g y

r é s z l e t e t l e k ö z l ö k . Á t a d o m h á t n e k i a szót:„ M e s é v e l k e z d e m m o n d ó k á m a t . E g y a f a j á é r t r e m e g ő , d e sze-r e n c s é t l e n s o r s ú magyar í r ó r e g é n y é b e n olvastam e z t a g y ö n y ö r ű tör-t é n et e t . E n n e k n y o m á n — bár n é m i változással — m o n d o m el Önök-n e k e z t a m e s é t .

A m a g y a r o k egyik f e j e d e l m é t a n é m e t e k f e j e d e lm e h a t a lm á b as z e r e t t e v o l n a k e r í t e n i . Megpróbált h á t m i n d e n t v e le . E l ő s z ö r varázs-i t a l segítségével o l y a n beteggé te tte , hogy m á r - m á r a sírba k e r ü l t sze-g é n y f e j e d e l e m . A n é m e t e k f e j e d e l m e n e m n y u g h a t o t t , m á s m ó d o np r ó b á l k o z o t t h á t t e r v é n e k k e r e s z t ü l v i t e l é r e . A n y a g i j ó l é t b e n tá m a d t am e g a m a g y a r o k f e j e d e l m é t , f e l d ú l t a v e t és e i t , e l h a j t o t t a m a r h á i t . Szí-v ó s k i t a r t á s s a l e z t a csapást i s k i h e v e r t e . E k k o r n a g y e l h a t á ro z á s s a l

m é g egy u t o l s ó próbát te tt a n é m e t f e j e d e l e m c é l ja elérésére. Had-sereget g y ű j t ö t t s a z z a l i n d u l t e l l e n e a b b a n a b i z t o s t u d a t b a n , hogy am a r o k n y i magyarságot h á b o r ú b a n győzi l e . Á m d e , a h o l a n n y i bátor-sággal s o l y n a g y l e l k e s e d é s s e l v é d e k e z t e k , m i n t a m a g y a r o k , o t t n e -h é z v o l t g y ő z e l m e t a r a t n i s a h a r c a n é m e t f e j e d e l e m v e r e sé g é v e l vég-z ő d ö t t . T e h e t e t l e n d ü h é b e n e k k o r ravasz c s e lh e z f o l y a m o d o t t . A m i k o rk é m e i h i r ű l v i t t é k , hogy a d i a d a l t ó l m e g m á m o r o s o d o t t m a g y a r v i t é -z e k m i n d a l u s z n a k , tudós o r v o s a i á l t a l k i v é t e t t e a m e g h a l t n é m e t k a -t o n á k s z i v é t s k i c s e r é l t e az a l v ó magyar k a t o n á k s z i v é v e l .

S e z a z a l a t t o m o s c s e l f o g á s s i k e r ü l t , m e r t m á s n a p , a t t ó l f é l v e ,h o g y a t á m a d á s m e g i s m é t l ő d i k , h i á b a l e l k e s í t e t t e , b u z d í t o t t a m á r am a g y a r o k a t a z eddig b á l v á n y o z o t t f e j e d e l e m , szava m á r s ü k e t f ü l e k r et a l á l t , l e l k é n e k m á s k o r l á n g o t g y ú j t ó s z i k r á i m o s t m i n t h a m u - e s őh u l l t a k a k i c s e r é l t s z i v e k r e . "



2 1 6

E z a k i s m e s e , m e l y e t a z í r ó ragyogó f a n t á z i á j a r a jz o l t m e g ,m i n t h a c s a k a m i s o r s u n k a t p é l d á z n á .

A m i k o r e g y v i l á g h á b o r ú b o r z a l m a i v é g i g k o r b á c s o l t á k i d e g e i n -k e t , t i t o k z a t o s k e z e k v ö r ö s r e fes te t t , t e t s z e t ő s k e h e l y b ő l e g y m a j d n e mh a l á l u n k a t o k o z ó g y i l k o s m é r e g g e l i t a t ták m e g n é p ü n k e g y részét.

„ N e m i d e g e n g y ő z ö t t , i d e g e n e r ő , k a r d ,U n d o k b e l s ő f é r e g r á g t a m e g a magyart."

M á r m a j d n e m b e t e m e t e t t s í r u n k f ö l ö t t r e n d e z t e k s í r á s ó in k ö r ö m -m á m o r o s ü n n e p e t , a m i k o r a n é p „ b á r végkép e l f ö l d e l é k , h a l i g a , léleg-z i k , é l a f ö l d a l a t t s d ö n g e t i k o p o r s ó j a f ö d e l é t " . A m a g y a r o k I s t e n em e g s e g í t e t t : é í ü n k — v a g y u n k — é l n i a k a r u n k !

É s j ö t t a m á s o d i k p r ó b a , h a t á s á t m o s t is é r e z z ü k . A mestersé-gesen e l ő i d é z e t t gazdasági r o m l á s t e s t ü n k ö n a p á r d u c k a c a g á n y td a r ó c c a l c s e r é l t e f ö l , f e h é r k a l á c s h e l y e t t b a r n a k e g y e l e m k e n y e r e tn y o m o t t a m a r k u n k b a . M a i h e l y z e t ü n k b e n ö n k é n y t e l e n ű l i s e s z ü n k -b e j u t L i p ó t u r a l k o d á s a a l a t t ő s e i n k sorsa, a k i k , a t ö r t é n e l e m f ö l -jegyzése s z e r i n t , g y e r m e k e i n k e t e l v i t t é k T ö m ö s k ö z b e , o t t e l a d t á k at ö r ö k n e k , csakhogy k i f i z e t h e s s é k a z a d ó t . Sokáig t a r t e z a p r ó b as m i n é l t o v á b b tart, a n n á l s ú l y o s a b b , de h i s z e n , h o g y a magyar-s á g c s a k a z é r t i s é l n i a k a r á s á n m e g t ö r i k m a j d e z i s .

V é d e l m i h a r c o t i s r e á n k k é n y s z e r i t e t t e k k u l t u r á l i s f r o n t o n . A zelső r o h a m s o k á l d o z a t o t k ö v e t e l t : s o k m a g y a r n a k j u t o t t o s z t á l y -r é s z ü l a b u j d o s ó k sorsa, s o k c s a l á d b a n t ö r t e l a k e n y é r n e k b o t j a ,d e a z e l s ő r o h a m ö s s z e o m l o t t a z o n a z ezeréves p á n c é l o n , m e l y e ts z e l l e m i n a g y j a i n k v o n t a k a magyar k u l t ú r a k ö r é .

E n n é l a n y í l t h a r c n á l v e s z e d e le m e s e b b r á n k n é z v e a z a las-s ú te r v sze r ű é s t i t k o s kí sé r le t , a m e l y i k g y e r m e k e i n k b ő l a m a g y a rs z i v e t a k a r j a k i l o p n i , k i c s e r é l n i , m e r t e z z el a m a g y a r j ö v e n d ő f o -r o g v e s z é l y b e n . A nagy o p e r á c i ó r a a z a z i s k o l a p o l i t i k a v á l l a l k o z o t t ,a m e l y i k k ö v e t k e z e t e s h a t á r o z o t t sá g g a l v é g z i a z e l n e m z e í l e n i t é s t .V i g y á z z u n k , h o g y g y e r m e k e i n k b ő l j a n i c s á r o k n e v á l j a n a k , h o g y n el e g y e n m i n d e n m a g y a r g y e r m e k V a z u l , a k i k i o l t o t t s z e m e i v e l n e ml á t j a m e g a n e m z e t i t ö r t é n e t ü n k e z r e d é v e s d i c s ő s é g é b ő l f e l c s a p ól á n g o k a t , b e ó l m o z o t t f ü l e i v e l n e m h a l l j a m e g a z a p á k v é r é v e l ö n -t ö z ö t t s z e n t m a g y a r r ö g t a n í t á s á t é s i n t és é t. V i g y á z z u n k , h o g y am a g y a r i f j ú s á g h á z u n k b ó l v a l ó h ú s , v é r ü n k b ő l v a l ó v ér , i d eg e nl é l e k k e l , k i c s e r é l t s z í v v e l n e l e g y e n b i t o r l ó j a , k ö n n y e l m ű p a z a r l ó j aa z ő s e i n k r ő l r á n k m a r a d t s z e n t ö r ö k s é g n e k . "

í g y k i á l t a f i g y e l m e z t e t ő s z ó a m e g s z á l l o t t t e r ü l e t e k magyar-s á g á h o z é s m i m e g é r t j ü k b e l ő l e , h o g y a megszállott területen egye-



2 1 7

dűl a családi nev.elés az, amivel a nemzeti érzést felkeltem, ápolni,fejlesztem lehet a jövendő generációban, s így b o n t a k o z i k ki a n n a kh o r d e r e j e is e l ő t t ü n k , m it j e l e n t D o b s i n á n , a c s a l á d i é l e t b e n am a g y a r l e v e g ő , ig y l á t j u k b e b i z o n y o s o d v a , h o g y a b u l é n e r csalá-

d o k m a g y a r l e l k e a z o k h o z a v é g v á r a k h o z t a rt o z ik , a m e l y e n m i n d e n ,a n e m z e t i e s z m e e l l e n n y í l t a n , vagy a l a t t o m o s a n i n t é z e t t t á m a d á sm e g t ö r i k .

A b u l é n e r m a g y a r l e l k é n e k m i n t e g y s y m b o l u m a v o l t a z an e m z e t i s z í n ű z á s z ló , a m e l y d r . S z l á v i k M á t y á s s z ü l ő h á z á n v o l tk i t ű z v e v a l a h á n y s z o r o d a h a z a volt A r a b l ó c s e h e k k i l o p t á k e h á -r o m s z í n b ő l a z ö l d e t , hogv ne l e g y e n r e m é n y e a m a g y a r n a k sohat ö b b é f ö l t á m a d á s r a , A p i r o s - f e h é r z á s z l ó a lá ( c s e h e k színe) gyüle-k e z e t t z s e b r á k h a d , h a l á t t a , l e t é p t e a m a g y a r k e b l e k r ő l a n e m z e t isz ín t , d e n e m t é p h e t t e k i a s z i v e k b ő l , a h o v á a d o b s i n a i m a g y a r o ki s ö r ö k r e e l r e j te t té k. A m i k o r a magyar dicsőség c s i l l a g a i egymásu t á n l e f u t o t t a k , a t r i a n o n i g y á s z h í r , m i n t m i n d e n ü t t , D o b s i n á n i skétségbeesett h e l y z e t e t te r e m te t t . A k ö l t ő v e l ő k i s a z t h i t t é k , hogye n n e k a n e m z e t n e k „ n e m m a r a d t e g y e b e csak a d é l i b á b j a , e g y -k é t p á s z t o r t ü z e egyéb s e m m i se." D e k é s ő b b r á j ö t t e k arra, a m i ta k ö l t ő e z e k k e l a s z a v a k k a l f o l y t a t „ d e m e g m a r a d t h i t e e g y b o l -dogabb j ö v ő b e é s m e g m a r a d t I s t e n, a m a g y a r o k I s t e n e . " S a m i k o rf ö l l á n g o l t a m a g y a r é l n i a k a r á s s a m i k o r a r r ó l v o l t s z ó , h o g y s z ü l ő -v á r o s u n k a t k e l l m e g v é d e n i a b e l o p a k o d o t t i d e g e n e k t ő l a z e l s ő szóraé l e t ü k e t i s k é s z e k v o l t a k f ö l á l d o z n i a s z ü l ő f ö l d é r t é s f e g y v e r r e l p r ó -b á l t a k gátat v e t n i a r a b l ó á r a d a t n a k . G o l y ó , r a b l á n c , s z á m k i v e t é síe t t o s z t á l y r é s z e a h ű b u l é n e r m a g y a r t e l k e k n e k . C s a k a s z i v e k d o -b o g t a k „ s m i n t j e l a d á s t a k a t a k o m b á k m é l y é n " a z t d o b o g t á k h a l -k a n , h o g y c s a k a m á s i k s z í v h a l l j a m e g ; „ m a g y a ro k m a r a d u n k . "D e e z a l e t a r g i a c s a k a d d i g tar tot t , a m i g S z e n t - I v á n y J ó z s e f a m e g -s z á l l o t t t e r ü l e t m a g y a r j a i n a k l e l k e s v e z é r e m e g n e m k e z d e t t e e g yl á n g b a f o r r a s z t a n i a „ m a g y a r t é l b e n s z é t s z ó r t p i c i k e t ü z e k e t . " A m i -k o r D o b s i n á n i s k i b o n t o t t a a k i s g a z d a p á r t z ö l d s e l y m e s z á s z l a j á t ,ú g y h i t t é k , h o g y v i s s z a h o z t a a h i v a l k o d ó p i r o s - f e h é r h e z a z e l l o p o t th a r m a d i k a t : a z ö l d e t , a m a g y a r f ö l t á m a d á s b a v e t e t t r e m é n y s é g szí-n é t . L e l k e s e n s o r a k o z o t t a z á s z l ó a lá m i n d e n d o b s i n a i b u l é n e r se g y p á r t g y ü l é s e n , m i n t h a a d o t t j e l r e t ö r t é n t v o l n a , e l e m e n t á r i s e r ő -v e l s z a k a d t f ö l a l e l k e k b ő l a t i l t o t t m a g y a r h y m n u s z ; „ I s t e n á l l dm e g a m a g y a r t , " H o g y a k e z d e m é n y e z ő k b ö r t ö n b e k e r ü l t e k m i a t t a ,a z s e n k i t se m r e t t e n t e t t e l . S b á r m i n d e n m a r c . 14-én é j j e l r e n -d ö r ö k é s c s e n d ő r ö k árgus s z e m e k k e l ő r z i k a l e d ö n t ö t t K o s s u t h



218

s z o b o r c s o n k a t a l a p a z a t á t , m á r c . 1 5 -é n v i r r adór a n e m z e t i s z i n sza-laggal d í s z í t e t t c s o k r o k é s k o s z o r ú k k i á l t j á k a h a t a l o m s z é k é b e n

ü l ö k f e l é : h o g y a b u l é n e r D o b s i n a l e l k e Ö r ö k r e m a g y a r m a r a d t ! Sm e g k e l l n é z n i m i n d e n m o z g a l m a t , a m e l y e t ő k c s i n á l n a k (sportc l u b b , m ű k e d v e l ő e l ő a d á s , t á n c m u l a t s á g , t á r s a d a l m i ö s s z e j ö v e t e l ,stb.) m a g y a r s z í v dobog m i n d e g y i k b e n .

B e s z é l n i k e l l v e l ő k s m i n d e n k i m e g l á t j a , h o g y e z e k a z e m -b e r e k a J é z u s K r i s z t u s k é p e m e l l é a k a s z t o t t á k o d a a z ér intet l enMagyarország t é r k é p é t s m i n d e n vágy, m i n d e n imádság a C s u n -t a v a a l ó l f e l é n k s z á l l , m e r t s z é t t é p he te t le n k ö t e l é k v a n k ö z t ü n k : am a g y a r l é l e k .

E z z e l a l é l e k k e l t ű r n e k m i n d e n g y a l á z a t o t , i g a z s á g t a l a n s á g o t ,j o g t a l a n s á g o t , d e e z z e l a l é l e k k e l h i s z n e k , b í z n a k s v ár j ák a z t a

b o l d o g a b b j ö v e n d ő t , a m i k o r d r . S z l á v i k M á t y á s ú j r a k i t ű z h e t i an e m z e t i s z i n ű l o b o g ó t , m o s t m á r D o b s i n a t o r n y á r a . A d d i g s z o r g a l -m a s b á n y á s z o k m ó d j á r a a l e g n a g y o b b m é l y s é g b e n : a l é l e k m é l y é -b e n d o l g o z n a k a z é r t a j ö v ő é r t , a k ö l t ő s z a v á v a l í g y b i z t a t v a e g y m á s t :

„ V i r á g i t t c s a k a z é r t n y í l j o n ,B ú z a k a l á s z a z é r t r i n g j o n ,A z é r t f o r r j o n s z i v ü n k vágya,A z é r t e s d j e n i m á d s á g a ;A z a g y u n k b a , a k a r u n k b aA z é r t é gje n k e m é n y m u n k a .A z é r t le gy e n e r ő s k a r u n k ,A z é r t é l j ü n k , azé r t h a l j u n kC sak azé r t ,A k i m a g y a r : t u d j a m é r t ! "



HÁROM

Irta: Végvári.

A keblünkről le t i l to t ták ,Leszaggatták a három színt;K e b e l ü n k r ő l bel jebb vándorol t :Befogadták a s z i v e i n k .

A m e d d i g pi ro s lesz a vér,A m e d d i g f e h é r lesz a hó,A m í g zö ldé i a rét fü v e ,Lesz je l , eszünkbe jutta tó:

H ogy h i t ü n k h o l v an , h o l h a z á n k ,H o g y h o v a k i h e z tartozunk,S k ié a fö l d , h o l el sü lyedA koporsónk, ha m e g h a l u n k .

Hogy é letünk s ivatag,H o g y v é r b e m ár t o t t kép a táj,S a tes tnek a letépett ta gUtána s ir, utána fáj .

A m e d d i g piros lesz a vér,A m e d d i g f e h é r lesz a h ó ,A m í g zöldéi a rét füve,M ig l esz magyar sziv, d o b b a n ó :

A k e b e l ü n k r ő l l e ti lt h a t ják ,Letéphetik a három színt ,K e b e l ü n k r ő l be l j ebb vándorol ,B e fo g ad j ák a sz ive ink.

E három szín után fo g s z i v ü n kS i k o l t v a égni , vérezni,K i m i n d e n ü n n e n l e s z ag g at t a ,J ö j j ö n és onnan tép je k i!

1919. j ú l i u s 14.



A BITOHOI/T BOBS1NA.I r t a : Gömöry Árpád.

„ S z ü l ő f ö l d e m szép h a t á r aM e g l á t l a k - e v a l a h á r a ?A h o l á l l o k , a h o l m e g y e k ,M i n d e n k o r csak f e l é d nézek.

H a m a d á r j ö n , t ő l e k é r d e m :V i r u l s z - e , m é g s z ü l ő f ö l d e m ?

A z t k é r d e z e m a f e l h ő k t ő l ,A z t a s u t t o g ó s z e l l ő k t ő l . "

( K i s f a l u d y K á r o l y . )

K / r e g l á t u n k - e v a l a h á r a ? — k é r d e z z ü k f á j ó s z í v v e l , s í r ó l é l e k k e l• *• • "• m i k i ű z ö t t b u l é n e r e k és h a z a v á g y ó d o b s i n a i a k . L á t j u k - c m égszép h a t á r o d ? — h o l , h a t é v s z á z a d o n k e r e sz t ü l, ö r ö m m e l t e k i n te t -t e k k ö r ü l boldog ő s e i n k , a b ü s z k e szabad p o l g á r o k , a m a g y a r ha-z á n a k b á r n e m m a g y a r a j k ú , d e i g a z h ű f i a i . É s e z é r t s ó h a j t u n kf e l , h a n g o s a n , k ö v e t e l ő é n — m i k o r l e sz i s m é t szabad, m i k o r l e s z

i s m é t m a g y a r , a mi ősi v á r o s u n k D o b s i n a ? ! . . .L e h e t , h o g y f e j l ő d h e t n e , v i r u l h a t n a i s t á n a z i d e g e n u r a l o ma la t t , d e e z t n e r n k é r d e z z ü k a madártól... B o l d o g v i r u l á s á í m ic s a k a m a g y a r a n y a f ö l d k e b e l é n s z e r e t n é n k l á tn i , a z o n ő s i m a -gyar r ö g ö n , a m e l y e n „ B u l é n i a " h a t s z á z é v e l ő t t s z ü l e t e t t é s a m e -l y e n így ö r ö k h ű s é g g e l é l n i e vagy b e c s ü l e t t e l m e g h a l n i a k e l l ! . . .



221

A s z ü l ő f ö l d , — a „ t e u r e H e i t n a t " , — s z e r e t e t e e z é r t f o r rössze te l j e se n azon h ő k í v á n s á g u n k k a l , hogy D o b s i n a i s m é t m a -g y a r l e g y e n é s egész l e g y e n ú j r a , t ö r t é n e l m i M a g y a r o r s z á g u n k !

S a j n o s a z o n b a n a j e l e n m é g f á j ó — s z o m o r ú . B o r ú s e g ü n -k ö n sötét , ne héz f e l h ő k . A csüggedés á r n y a egyre n ő , m i n t ködösé j be n m i n d e n t á r g y . É s f e l s ő h a j t u n k , f e i j a j d u l u n k a k ö l t ő v e l :

„ K r a s z n a h o r k a váraM o s t i g a z á n árva,M o s t b o r u l t r á m i n d e n f e l ő l

s ö t é t é j h o m á l y a

R. • A, • -S • X • .fi

T o r n y a f e l e t t v a d s z é l s i k o l tB ü s z k e t o r n y a a m i é n k v o l t !M o s t c s a k e m l é k f á jó e m l é kD e egyszer a m i é n k l e s z m é gK r a s z n a h o r k a vára."

( S z i g e t h y F e r e n c . )

F á j ó e m l é k é s e z e r n y i seb, — a d i c s ő h a r c é r t é s h ő s i k ü z -d e l e m é r t ! — A z ő s i h o n n a k v é d e l m é n é l o t t k ü z d ö t t e k , ö n f e l á l d o -z ó a n D o b s i n a h ű f i a i i s é s e g y üH v e s zt e tt e k m a g y a r t e s t v é r e i k k e lm i n d e n t , — „ a z e z e r é v e s szép h a z á t . " É s k é r d j ü k , m i é r t — m i é r t ?— E n a g y v é g z e t e s p u s z t u l á s t k é t s é g k í v ü l s z á m o s o k i d é z t e e l ő .D e e g y b i z o n y o s , h o g y a s z e r e n c s é t l e n ö s s z e o m l á s t f ő k é p p a z tette



222

l e h e t ő v é , hogy a n e m z e t ö n m a g á v a l m e g h a s o n l o t t s h o g y o s z l o p o sp i l l é r e i t belső szú rágta s h i t v á n y férgek mérgezték a magyar le lké t .

E z e n bűnös ö s s z e o m l á s b a n n i n c s e n a z o n b a n s e m m i r é s z ü k a

d o b s i n a i a k n a k é s e z t m i b ü s z k é n v a l l h a t j u k i s .1918. o k t ó b e r végén értek a b u l é n e r h a r c o s o k h a z a , hole z e n i d ő b e n a l e g n a g y o b b r e n d és békesség u r a l k o d o t t . F e g y e l m e -z e t t l e n , l á z a d o z ó t ö m e g e k vagy erőszakoskodó, f e l f e g y v e r z e t t kato-n á k a m i v á r o s u n k b a n e k k o r n e m t ü n t e t t e k . A p e s t i o k t ó b e r i f o r -r a d a l o m h i r e D o b s i n á n s e m m i f é l e zavart vagy r e n d b o n t á s t n e mo k o z o t t .

F e l s ő b b i n t é z k e d é s r e h o z z á l á t o t t a város a n e m z e t ő r ö k m e g -s z e r v e z é s é h e z . N o v e m b e r h ó e l e j é n a város t a n á c s a , é l é n d r . Lang-h o f f e r L á s z l ó p o l g á r m e s t e r r e l , f e l s z ó l í t o t t a e sorok í r ó já t , m i n t rang-b a n l e g i d ő s e b b h a z a k e r ü l t t i s z t e t , h o g y parancsnoksága a l a t t , á l l í t -s o n f e l e g y n e m z e t ő r c s ap a to t . T e k i n t v e a válságos i d ő t , e z e n k é -r é s n e k e l e g e t i s t e t t e i n . A z e l s ő f e l h í v á s o m r a m á r e g y ü t t i s v o l te g y 1 2 0 f ő n y i n e m z e t ö r s z á z a d , m e l y n e k m i n d e n tagja a z o n e l t ö k é l ts z á n d é k k a l á l l t u j b ó í f e g y v e r a l á , hogy h a z á j á t é s városát m i n d e n -k é p p é s m i n d e n k i e l l e n m e g v é d i .

A század, a legnagyobb r e n d e t é s f e g y e l m e t t a n ú s í t v a , n o v e m b e r4 - é n s o r a k o z o t t első i z b e n a p o l g á r i i s k o l a t o r n a t e r m é b e n , h o l k o -m o l y t e t tr e k é s z s é g é n e k é s h o n f i h ű s é g é n e k j e l é ü l ü n n e p é l y e s e n f e l -c s e n d ü l t m i n d e g y i k a j a k á n az „ I s t e n á l d d meg a magyart!". ..

A n e m z e t ő r ö k m a j d m i n d b u l é n e r f i ú k v o l t a k . A z ö n k é n t j e -l e n t k e z e t t négy d o b s i n a i t ó t f i ú is m e g m a r a d t l e l k e s m a g y a r n e m -z e t ő r n e k , a p a r a n c s n o k k ü l ö n f i g y e l m e z t e t é s e d a c á r a , h o g y a szá-

z a d a z esetleg b e t o l a k o d ó c s e h e k e l l e n i s h a r c o l n i f o g .A s z á z a d b a n t i z e n k é t t i s z t , s z á m o s a l t i s z t é s c s u p a m e g b í z -

h a t ó d e r é k k a t o n a v o l t . A z egészséges s z e l l e m e t j e l l e m z i , hogy ab e l s ő r e n d é s f e g y e l e m r e n é z v e a k a t o n a i s z o l g á l a t i s z a b á l y z a t r e n -d e l k e z é s e i m a r a d t a k m é r v a d ó k . F e g y e l e m , vagy f ü g g e l e m s é r t é s n e mis f o r d u l t e l ő . — F e g y v e r e k k e l a r i m a s z o m b a t i k ö z p o n t l á t o t t el. —K o m o l y f e l l é p é s r e o k n e m a d ó d o t t , k i v é v e e g y f o s z t o g a t á s ! esetet,persze a z s e m D o b s i n á n t ö r t é n t , h a n e m A l s ó s a j ó n , h o l i s H n y i l e c - it ó t o k a s z ö v e t k e z e t e t k i r a b o l t á k , a z o n b a n e g y n e m z e t ő r j á r ő r l e f o g t aé s a v á r o s i r e n d ő r k a p i t á n y s á g n a k e l ö v e z e t t e ő k e t .

A nemzetőrség s a j n o s n o v e m b e r végén f e l s ő b b parancsra f e l -

o s z l o t t . A z o k t ó b e r i k o r m á n y n a k e z v o l t a l e g s z e r e n c s é t l e n e b bé s l e g h a z a f i a t l a n a b b i n t é z k e d é s e , m e l y s z é g y e n l e t e s é s g y a n ú s t e t -t ü k k e l ig en m e g k ö n n y í t e t t é k a z ország e l r a b l á s á t . A n e m z e t ő r alá-



223

k u l a t o k o k v e t l e n m e g a k a d á l y o z t á k , vagy l e g a l á b b i s m e g n e h e z í t e t t é kv o l n a a z e l l e n s é g s i m a beszivárgását, a n n á l i s i n k á b b , m i v e l u t ó b -b i a k k é m e k s e g í t s é g é v e l , g y á v á n , l o p ó d z v a , ú g y s z ó l v á n c s a k b e f u -

r a k o d t a k a z országba, n e m p e d i g v i t é z h a r c i g y ő z e l e m á r á n , f e g y -v e r r e l h ó d í t o t t a k .A t e t t r e k é s z n e m z e í ő r s z á z a d ig y v á l t t e h á t s e m m i v é , pedig

m i n t k i m o n d o t t „ b u l é n e r gárda" a r r a l e t t v o l n a h i v a t v a , h o g y h a -z a f i s á g é s l o k á l p a t r i o t i z m u s t ó l h e v i t v e s z e r e z z e n ú j dicsőséget D o b -sina t ö r t é n e t é n e k az ősi m a g y a r rög megvédésével .. .

A z ú t i m m á r szabaddá l e t t é s j ö t t e k i s a z á r u l ó k h a d a i , p e r -s z e n e m h a l á l t m e g v e t ő e n s v i t é z ü l , h a n e m m e g h u n y á s z k o d v a , ta -pogatózva, d e a h o l a z t á n e l l e n s z e g ü l é s t ő l t a r t a n i o k n e m k e l l e t e t t ,o t t s z e m t e l e n e r ő s z a k o s k o d á s s a l s f a j u k a t j e l l e m z ő p i m a s z s á g g a l .

É s s a j n o s e z a v é r n é l k ü l i h ó d í t á s , i l l e t ő l e g a v o l t f e g y v e r t á r -

s u k n a k e z a z a l a t t o m o s m e g t á m a d á s a s i k e r ü l t i s n é k i k é s a z árulásh o n o r á r i u m a k é n t , ö l ü k b e h u l l t a F e l v i d é k ! D e h o g y e z a megcson-k í t á s s z e m ü n k l á t t á r a t ö r t é n h e t e t t , e r r e m i m e n t s é g ü l k ü l ö n f é l e tá r -gyilagos m a g y a rá z at o t h o z h a t u n k f e l . A z o n b a n m é g i s m e g é r d e m e l -j ü k , hogy a j ö v ő , a m a i n e m z e d é k e t ö r ö k k é é s jogosan s z e m r e -h á n y á s s a l i l l e t h e s s é l

A megszállás h a l a d t k ö n n y e n előre. K ö r n y é k ü n k ö n D o b s i n á te l k e r ü l v e , e l ő b b R o z s n y ó t s z á l l t á k m e g s m i k o r v á r o s u n k m á r tel-j e s e n b e v o l t k e r í t v e , m e r é s z k e d t e k csak h o z z á n k .

J ö v e t e l ü k k ü l ö m b e n s e m m e n t m á r v a l a m i e s e m é n y s z á m b a n ,m i u t á n é r k e z é s ü k e t i s m é t e l t e n h i r e s z t e l t é k . A k ü l ö n ö s é s e d d i g m é g

á t n e m é l t t ö r t é n e l m i n a p o k a magára h a g y o t t b u l é n e r e k e t e l ő b bk a p k o d ó v á , k é s ő b b a z o n b a n f á s u l t t á , é r z é k t e l e n é t e t t é k , a n n á l isi n k á b b , m i v e l e z e n zavaros k o r s z a k b a n k e z d t e k f e l s z í n r e k e r ü l n i ,m á s u t t i s , ú g y D o b s i n á n i s , gyanús c s ö r t e t ő k , p é n z é h e s s e m m i ké s u r a l o m r a vágyó s e n k i k , k i k a z e l l e n s é g e s m e g s z á l l á s t h o l szán-d é k o s a n , vagy p e d i g t u d a t l a n s á g u k f o l y t á n ö n k é n y t e l e n ű l i s előse-g í t e t t é k . N e v ü k e t E m l é k k ö n y v ü n k e m l í t e n i n e m f o g j a , d e i t í i s m e g -á l l a p í t j u k , hogy d i c s t e l e n s z e r e p l é s ü k e l ő s e g í t e t t e v á r o s u n k i d e g e nu r a l o m a lá v a l ó j u t t á s á í , v a l a m i n t k é t sé g b e e jt ő r o m l á s á t . A k n a m u n -k á j u k a z é v vége f e l é m á r é r e zh e t ő v o l t , h a n g o s k o d n i a z o n b a n m é g n e mm e r t e k s c s a k a b e t o l a k o d ó k m e g j e l e n é s e u t á n á l l t a k k i n y í l t a n a z

a n y a g i h a s z n o t í g é r ő p o r o n d r a .És é r k e z t e k a h ó d í t ó k ! . . .A z e l s ő c s e h c s a p a t , — l e h e t t e k vagy h a r m i n c a n , — m i n t

v a l a m i e g y e n r u h á z o t t v á n d o r c i r k u s z , ö s z v é r e k t ő l h ú z o t t k é t k e r e k ü



224

t a li g á n c i p e k e d e t t R o z s n y ó f e l ő l v á r o s u n k b a . 1 9 1 9 . m á r c i u s 11. vagy12-e l eh e te tt . K ü l ö m b e n is a l i g v o l t v a l a k i , a k i ő k e t n é z z e , m i v e l

D o b s i n á n a k a p r a j a - n a g y j a e z i d ő b e n k i n t v o l t a t e m e t ő b e n . I f j úB e n k á r Gé zát , a f i a t a l , k ö l t ő i ih l e t te l m e g á l d o t t d i á k v e z é r t k i s é r t é ku t o l s ó ú t j á r a , k i n e k k o r a i h a l á l a m e g r e n d í t ő e s e m é n y k é n t t e t t e s z o -m o r ú v á , l e h a n g o l t t á a c s ü g g e d ő v á r o s t .

A t e m e t ö b ö l j ö v e t ú j s á g o l t á k a hi r t , h o g y i t t v a n n a k , b e j ö t -te k . . . A z e l s ő n a p o k b a n m é g n e m o k v e t e t l e n k e d t e k . M á r c i u s 15-étm é g l e l k e s e n ü n n e p e l h e t t e a v á r o s h a z a f i a s k ö z ö n s é g e , t ü n t e t ő l e gm é g l e l k e s e b b e n é s h a n g o s a b b a n , m i n t m á s é v e k b e n , E m e g s z á l l á sv á l t o t t a k i a z t a z izzó, l e n d ü l e t e s é s t ö r h e t e t l e n h ű s é g r ő l t a n ú s k o d ób e s z é d e t , m e l y e t e z a l k a l o m k o r L á m F r i g y e s n é , Z s a r n a y T h e k l at a r t o t t l e l k e s e n a s z o b o r n á l . K o s s u t h s z o b r á t r a j o n g ó s z e r e t e t t e l f e l -

v i r á g o z t á k , f e l d í s z í t e t t é k ... A h a d i t o k p e d i g csak h a l l g a t t a k , ó v a -t o s k o d t a k , A s z o b r o t m é g m e g i s b á m u l t á k , d e h o z z á n y ú l n i m é gn e m m e r t e k .

K e z d t é k i n k á b b f i g y e l n i a v o l t t i s z t e k e t , k i k n e k a z t á n e l l e n -ő r z é s v é g e t t n a p o n t a k e l l e t t a p a r a n c s n o k n á l j e l e n t k e z n i . M á r e k -k o r f e l t ű n t , h o g y e g y v o l t k a t o n a i á l l a t o r v o s , s a j n o s d o b s i n a i l a k o s ,k ü l ö n ö s b i z a l m a s m ó d o n é r i n t k e z i k a c s e h e k k e l é s m íg a t i s z t e k n e ka z a j tó e l ő tt k e l l e t t s o r b a n v á r a k o z n i j e l e n t k e z é s v é g e tt , a d d i g ő v í-g a n p a r o l á z o t t a c s e h b a k á k k a l . E z e n v i s z o n y r é g e b b i k a p c s o l a t o te n g e d e t t s e j t e t n i ... . A z i l l e t ő n e k s z e r e p l é s e n a p r ó l - n a p r a n y í l t a b b ,f e l t ű n ő b b l e t t. L a s s a n a z t á n v e z e t ő h e l y r e t o l t a f e l m a g á t . E g y i ki l y e n d i c s t e l e n s z e r e p l é s e v o l t 1919.

t a v a s z á n ,a z

e v a n g .t e m p l o m -

b a n , h o v á — é s e z j e l l e m z ő , — c s a k a z i s t e n t i s z t e l e t u t á n t é r t b e ,e g y k é t e s e l e m e k b ő l á l l ó p á r t é l é n , t ü n t e t v e a z e g y h á z g y ü l é s e n ah a z a , e g y h á z é s p a p e l l e n .

A c s e h e k n e k p e r s z e i l y e n e l ő m u n k á s a i n a g y s e g í t s é g e t é s b i z-t o n s á g o t j e l e n t e t t e k . M e n t i s aztán a b e r e n d e z é s ü k g y o r s a n és s i -m á n . I n t é z k e d t e k , r e n d e z k e d t e k . É s j ö t t é k - j ö t t é k m i n d i g t ö b b e n .E g y n a p o n P o p r á d f e l ő l é r k e z e t t e g y g y á m o l t a l a n k is k o f f e r e s . R e -b e s g e t t é k r ó l a , h o g y ő l e s z R o z s n y ó n v a l a m i z s u p á n - f é l e . Á p r i l i s19-én m á r . té n y le g m e g i s j e l e n t h i v a t a l o s a n D o b s i n á n , m é g p e d i gk o r m á n y b i z t o s i m i n ő s é g b e n . E n a p o n h í v t a f e l a v á r o s t i s z t i k a r á ta c s e h h ű s é g e s k ü l e t é t e l é r e . I g en é r d e k e s , h o g y a j e l e n v o l t 1 2,— a p o s t o l i s z á m ú — t i s z t v i s e l ő k ö z ü l , c s a k e g y e d i i ] egy, — azá l l a t o r v o s , — t e t t e l e a z e s k ü t , m i g a t ö b b i e z t l e t e n n i m e g t a g a d t a .It t f e l s o r o l j u k u t ó b b i a k a t : D r. L a n g h o f f e r L á s z l ó p o l g á r m e s t e r , K r a u s zA n d r á s t a n á c s n o k , n h . C s i s k ó J á n o s r e n d ő r k a p i t á n y , n h . D r . H a n -



225

zé ly L á s z l ó t i s z t i ü g y é s z , n h . D r . A d r i á n y i J á n o s t i s z t i f ő o r v o s ,K e l l n e r V i k t o r e r d ö m e s t e r , F á b r y A n d o r b á n y a i g a z g a t ó , D r . Sár-

k á n y K á l m á n a l j e g y z ő , B o g d á n K á l m á n a d ó e l l e n ő r , n h . B u r g e r J ó -z s e f r e n d ő r f o g a l m a z ó é s K r a u s z J á n o s v á r o s i g a z d a .

A m a g y a r h a z á h o z v a l ó h ű r a g a s z k o d á s u k é r t 1919. május31-én e l b o c s á j t o t t á k a z o k a t , k i k e z i d e í g a z u t o l s ó m a g y a r v á r o s it i s z t i k a r t k é p v i s e l t é k é s a v á r o s h á z á r ó l , — a m e l y e t a n n a k i d e jé nb u l é n e r s z o r g a l o m é s m a g y a r é r z e l m ű k u l t ú r - m u n k a e m e l t , — c s e hc s e n d ő r ú t j á n k i u t a s i t a t t a k . A m a g y a r v á r o s i t a n á c s m e g s z ű n t , d er e m é l j ü k nem véglegesen ...

A m í g D o b s i n á u e z e n e s e m é n y e k l e j á t s z ó d t a k , e z a l a t t a c s e hc s a p a t o k l e j j e b b h ú z ó d t a k a S a j ó v ö l g y b e n . Á p r i l i s b a n R o z s n y ó ne g y c se h szakaszvezető dicsekedve h a n g o z t a t t a , h o g y M i s k o l c r am e n n e k s o d a z e n é v e l f o g n a k b e v o n u l n i . H i h e t e t l e n n e k l á ts z o t t ek é r k e d ő k i j e l e n t é s , s a j n o s m é g i s í g y t ö r t é n t . N o d e c s a k p á r n a p o sv o l t e d i c s ő s é g ü k , m e r i m é g a t a n á c s k ö z t á r s a s á g n a k s z e d e t t - v e d e t tk a t o n á i i s k i ű z t é k ő k e t o n n a n é s k e r g e t t é k v i s s z a f e l é .

A z á g y ú d ö r g é s k e z d e t t h a l l l i a t ó b b á v á l n i é s k ö z e l e d e t t a„ f r o n t " , m i n t m o n d á k , m i n d i g jo b b a n D o b s in á h o z . J ú n i u s e l e jé nm á r R o z s n y ó — C s e t n e k v o n a l á b a n d ö r ö g t e k a z á g y ú k , nagy á m u -l a t á r a a g ö m ö r i n é p n e k , k i k a v i l á g h á b o r ú c s a t a z a j á b ó l í g y s z i n t é nk a p h a t t a k n é m i f o g a l m a t .

A m a g y a r e l ö n y o n w l á s z a v a r b a h o z t a a h a r c o l n i n e m i g e na k a r ó c s e h e k e t é s c s a p a t a i k k ö z ö t t m i h a m a r b o m l á s i j e le k v o l t a ké s z l e l h e t ő k , így p é l d á u l a v á r o s u n k o n á t v i s s z a v o n u l ó e g y i k z á s z l ó -a l j u k legénysége az e n g e d e l m e s s é g e t m e g t a g a d t a s a p a r a n c s n o k -k a l f e l e s e l v e r e n d e t l e n ű l i g y e k e z t e k a C s u n t a v á n a k . M e n e k ü l é s ü km i n d i n k á b b p á n i k s z e r ű j e l l e g e t v et t f e l . A z o n b a n e n a g y f u t á s n á lse m f e l e d k e z t e k m e g m e g r a k o t t , — s z é p e n k i f e j e z v e z s á k m á n y o l t ,a n y a g g a l t e l t k o c s i j a i k a t , b i z t o s r é v b e t e r e l n i é s B e t l é r b ő l n a g ys z e k é r k a r a v á n t i r á n y í t o t t a k i d e j é b e n é s z a k n a k .

C s a k a d o b s i n a i v é g á l l o m á s o n r e k e d t e k m e g a z é l e l e m é sl ő s z e r r e l t e l t v a s ú t i k o c s i k é s j ú n i u s 10-én é j j e l e gy i k c se h é le l-m e z é s i t i s z t jó p é n z é r t k í n á l t a a z á r ú t a z á m u l ó b u l é n e r e k n e k .

így v i r r a d t a város j ú n i u s 11-ére, e g y i k legválságosabb, de

a m e l l e t t legdicsőbb n a p j á r a , b e í r v a v é r r e l e n a p o t ü g y a város,m i n t a m a g y a r haza tör té n e té b e , ú j b ó l t a n ú b i z o n y s á g o t t é v e i s m e r te r é n y é r ő l : h o n f i h ű s é g é r ő l é s ö n f e l á l d o z á s r a k é s z h a z a s z e r e t e t é r ő l ,k o c k á z t a t v a v a g y o n t , c s a l á d o t , é l e te t , m i n d e n t a z i m á d o t t ő s i hazáé rt .

A z e l ő z ő e s e m é n y e k azt a lát szatot t kel tet ték, h o g y a z e l l e ns ég e s



226

EU -

3y



c sa p a to k m á r mmá e l v o n u l t a k é s z a k n a k , mii k ü l ö n b e n a ze l ő b b e m l í t e t t é l e l m e z é s i t i s z t i s á l l í t o t t .

É s D o b s i n a e r r e b o l d o g a n , u j o n g v a v á r t a , — m i n t n e h é zrossz á l o m u t á n a z ú j é l e te t a d ó rózsás h a j n a l t , a f e l s z a b a d í t ó k a t .N e m z e t i z á s z l ó k k a l , virággal k é s z ü l t e k f o g a d n i a magyar c s a p a t o -k a t . Lö n nagy sürgés-forgás. E m i t t t á r g y a l t á k a z e s e m é n y e k e t ,a m o t t t a n á c s k o z t a k a város b ö l c s e i , m á s u t t ö s s z e v e r ő d t e k a z aggo-d a l m a s k o d ó a s s z o n y o k , e l t ü n e d e z t e k a b ű n ö s s z e r e p l ö k s b é r e n c e k— é s tettre k é s z e n r o h a n t a h o n f i h ű f i a t a l s á g a cselekvés véres,de d i c s ő m e z e j é r e . . .

A z i z z ó , nagy t ö r t é n e l m i n a p n a k k é r d é s t e l i s t i g m á j a l á t h a t óv o l t m i n d e n b u l é n e r h o m l o k o n ! . .. Az e s e m é n y e k g y o r s a n pereg-t e k . K i n z ó v a j ú d á s s á f o k o z ó d t a k a z é r z é s e k a b o m b a s z e r ű l e g h a -t ó h i r r e , h o g y a c s e h c s a p a t o k m é g m i n d i g h a r cb a n á l l n a k A l s ó -s a j ó n á l . U j a b b l e l k e s o p t i m i s t a é r k e z ő k r á c á f o l n a k , h o g y - n i n c s m á ra r r a e g y f i a c s e h s e m . — A város m a g y a r é r z é s ű , l e l k e s buléníri f j ú s á g a m e g s z á l l t a a p á l y a u d v a r t , f e l f e g y v e r k e z t e k é s egyesek m á ri s r o h a n t a k , a d i c s ő ő s ö k h ő s i v é r é t ő l h a j t v a , v i t é z ü l a k a l ó z o ku tá n é s d é l e l ő t t t í z ó r a t á j b a n s z ó l t a k i s m á r a p u s k á k é s r o b b a n t a ka k é z i g r á n á t o k az öreg L a n g e n b e r g e n , h a n g o s a n h i r d e t v e a 600éves m a g y a r „ B u l é n i a " m e g n e m a l k u v ó , t ö r h e t e t l e n ragaszkodá-s á t é s á l d o z a t k é s z h a z a s z e r e t e t é t .

D o b s i n a v á r o s h á z a h a d i g c c p o n t t á v á l t o z o t t E l ő t t e n y u g t a l a n ,l á z a s t ö m e g é s b e n n e a z e l s ő h a d i f o g o l y , . e g y s e b e s ü l t c s e h t á b o r il e l k é s z , k i t m e g n y u g t a t n o m a í i g l eh etet t , m e r t r a b l ó h a d j á r a t u k m i at tp a p i l e l k é t a z á r u l ó k l e l k i i s m e r e t e i s b á n t h a t t a , d e l e h e t , hogy tá na z é r t i s , m i v e l m e l l ő l e l ő t t é k le S z e d l e k J ó z s e f c s e h századost, k itv i s z o n t a sors b ü n t e t ő k e z e i t t é r t u t ó i , l é v é n ő m é g a nagy h á -b o r ú e l ő t t k ö z i s m e r t m a g y a r g y ű l ö l ő c s e h t i s z t .

M i u t á n a d o l g o k i ly k o m o l y f o r d u l a t o t v e t t e k , a város a k k o r ii d e i g l e n e s vezetősége, — a k o n j u n k t ú r á i ö n j e l ö l t e k , — a f e l e l ő s s é gt e r h é t v á l l a l n i t o v á b b n e m m e r t é k , — f ő d n k o s u k m á r p á r n a p p a le l ő b b e l t ű n t , igy ők is i gyek ez tek a megrekedt gályát gyorsan el-h a g y n i . K é t ó r á r a n é p g y ü l é s t h i v t a k össze a n a g y v e n d é g l ő t e r m é b e .O t t a p ó d i u m o n e l h e l y e z k e d v e , n e m a s ü r g ő s é s szükséges t e e n d ő -k ö n t ö r t é k f e j ü k e t , h a n e m a s z á n a l m a s társaság e g y n a g y vég-n é l k ü l i m o s a k o d a s b a kezdett, f é l t ve b ő r ü k e t a z é r k e z ő m a g y a ro k -t ó l . V é g ü l f e l k é r t é k e sorok í ró j á t , h o g y a város v e z e t é s é t vegyeá t . B á r a v á r o s p a r a n c s n o k s á g á t á t v e n n i e g y percig se m h a b o z t a m ,h i s z e n ö r ü l t e m , hogy te j háta i m u l a g i n í é z k e d h e t e m h a z á m é s váro-



22 8

s í i n k é r d e k é b e n , m é g i s f e l e m l í t e t t e m s z e m r e h á n y á s k é p p e n , h o g y av á r o s i ly végzetes k ö r ü l m é n y e k k ö zé n e m k e r ü l t v o l n a , h a m i n d e nb u l é n e r ö s s z e t a r t és egységes er ő t képvisel. V i s z o n t h a n g o z t a t t a m

t o v á b b á l e l k e s e l i s m e r é s s e l , h o g y b á r a d é l e l ő t t i e s e m é n y e k a v á -r o s r a s ú l y o s k ö v e t k e z m é n y e k k e l j á r h a t n a k , a z é r t m é g i s b ü s z k é k le -h e t ü n k v i t é z f i a i n k e l s z á n t , h á l á l t m e g v e t ö ö n t e v é k e n y s é g ü k r e é sm é g m a i s s z e n t m e g g y ő z ő d é s e m , hogy a z ő s i h a z á é r t h a í n i készf i a i n k e b á t o r k u r u c o s t e t t e , k i m e r í t h e t e t l e n er ő fo r r á sa l esz m é g aj ö v ő b u l é n e r n e m z e d é k n e k i s , a z i g a z m a g y a r h o n f i h ű s é g ö r ö kistápolására!.. ,

A további e s e m é n y e k n e k , s z e r e p l é s ü n k n e k , f e g y v e r k e z é s ü n k -n e k s v á l l a l k o z á s u n k n a k n y i l t l e í r á s á r a a m a i v i s z o n y o k m é g n e ma l k a l m a s a k . D e f e l s o r o l j u k . a g y ű l ö l t e l le n s é g n e k a z o n k ö n y ö r t e l e nr e t o r z í ó s tettei t , a m e l y e k k e l ü g y a várost, m i n t egyeseket s ú j t o t t a k .

J ú n i u s 1 1 — 1 2 - é n é j j e l c s e h t é g i ó s c s a p a t o k é r k e z te k b í r á s k o d -n i — f o s z t o g a t n i . A v é d t e l e n f é r f i a k a t ö s s z e f o g d o s t á k . K á l m á nF r i g y e s t ü z é r s z á z a d o s t o r v u l l e lő t ték s a megsebesített t i sz te t k í-m é l e t l e n ü l e l v é re z n i h a g y t á k . T u r z á k J á n o s t , a k i s J a n i t , á r t a t l a n u lk i v é g e z t é k . O l c s á n J á n o s t , k i t f e l f e g y v e r k e z v e f o g t a k el, k i v e z e t t é ka S z t r o m i s r a , v e l e v i t e t t é k g é p p u s k á j u k a t s l á t s z ó l a g ö t e l b o c s á j t v a ,h á t u l r ó l l e l ő t t é k . E d e r é k h ő s a f e l f e g y v e r k e z e t t c s a p a t b a ö n k é n tj e l e n t k e z e t t s h i á b a i g y e k e z t e m ő t , h i v a t k o z v a k o r o s v o l t á r a é sn a g y c s a l á d j á r a , a v e s z é l y e s é s k o c k á z a t o s v á l l a l k o z á s b a n v a l ór é s z v é t e l é r ő l l e b e s z é l n i .

T ö b b e k e t K a s s á r a v i t t e k é s o t t v a l l a t t a k , k í n o z t a k s l e c s u k t a k .M á s o k a t T h e r e s i e n s t a d t b a h u r c o l t a k , b e b ö r t ö n ö z t e k , k i k k ö z ü l d r .H a n z é l y Lá sz l ó a f o g s á g b a n s z e r z e t t b e t e g s é g b e n m e g h a l t , H a n k óK á r o l y pedig a f o g h á z b a n m e g ő r ü l t é s m e g h a l t .

E z e n á l d o z a t o k ' k ö z é s o r o l h a t j u k m é g n h . L a n g h o f f e r J ó z s e f ,f e l s ő s a j ó i f ö l d b i r t o k o s t , k i n e k e l m é j e e l bo r u l t arra a téves h ír r e ,h o g y v e j é t , e sorok í r ó j á t , a c s e h e k a g y o n l ő t t é k é s v é g ü l a m e -n e k ü l é s é s s z á m ű z e t é s b e n m e g s z e n v e d e t t é s e l h a l t t e s t v é r e i n k e t i s ,B u r g e r J ó z s e f , G ö m ö r y J á n o s é s H a r m a t h a G u s z t á v - o t ,

D r á g a t e s t v é r e i n k n e k , D o b s i n a v é r t a n ú i n a k , s z e n t á l d o z a t aö r ö k k é f á jó , d e f e l e j t h e t e t l e n , b ü s z k e e m l é k is m a r a d . E l j ö n m é g

m a j d a z i d ő , m i d ő n a h á l á s v á r o s é s a m a g y a r h a z a t ü n d ö k l őo s z l o p o t á l l í t h a t e m l é k ü l a z o n v i t é z f i a i n a k , k i k ö n k é n t v á l l a l t n e -m e s k ö t e l e s s é g b ő l , a h a z á h o z v a ! ó h ű r a g a s z k o d á s b ó l h a l á l t m e g -

v e t ő e n c s e l e k e d t e k vagy n é m á n s z e n v e d t e k .



229

A f e n t i e s e m é n y e k k e l k a p c s o l a t b a n a m e g s z á l l ó hadsereg ak ö v e t k e z ő m e g t o r l á s t r e n d e l t e e l :

A S Z L OV E N S Z K O K E L E TI H A D S E R E G F Ő PA R A N C S N O K S Á G A .

PARANCS.J ú n i u s 1 1 - é n D o b s i n a város l a k o s a i a k ö v e t k e z ő c s e l e k e d e t e t

k ö v e t t é k e l :f e g y v e r e k e t é s a z á l l a m t u l a j d o n á t k é p e z ő tárgyakat r a b o l t a k .

f e g y v e r e s k é z z e l l á z ad t a k , m e r é n y l e t e t k ö v e t t e k e l a c s e h - s z l o v á k

k a t o n a s á g e l t e n és a v o n u l á s e l l e n , a m i n e k f o l y t á n e g y cseh-szlo-v á k k a t o n a t i s z t m e g ö l e t e t t , e g y m á s i k m e g s e b e s i t t e t e t t , ú g y s z i n t é negy k ö z l e g é n y is.

A f ö b ü n ö s ö k m á r f e l v a n n a k j e l e n t v e a h a d b i r ó s á g n a k .A k e l e t i S l o v e n s z k o f ö d i k t a t o r a a k ö v e t k e z ő k e t h a t á r o z z a :D o b s i n a v á r o s a a C s e h - s z l o v á k k ö z t á r s a s á g n a k 50.000 K .

bírságot f o g f i z e t n i .A z a l á b b n é v l e g m e g n e v e z e t t l a k o s o k , a k i k m a g u k é r t , vagy

c s a l á d j u k é r t k ü l ö n ö s e n f e l e l ő s e k , a k ö v e t k e z ő k ü l ö n b í r s á g o t tar-t o z n a k f i z e t n i :

F e j é rE n d r e 3000 K .G ö m ö r y Á r p á d b ú t o r a i e l k o b z a n d ó k é s e l a d a n d ó k .

G ö m ö r y N .* — 500 K.N i c k l J á n o s — — 500 K.P e l l i o n i s z S a m u — — — 500 K.Pocsubay J á n o s — — - 500 K.H a r m a t a G u s z t á v — — 500 K.

A j e l e n p a r a n c s o t a v á r o s k ö l t s é g é n 1 0 0 p é l d á n y b a n k i k e l ln y o m a t n i , e b b ő l 20 p é l d á n y t u d o m á s v é t e l v é g e t t k i r a g a s z t a n d ó ; 80p é l d á n y p e d i g a S l o v e r i s k o k e l e t i hadserege F ő p a r a n c s n o k á n a k b e -k ü l d e n d ő . A k e l e t i S l o v e n s k o f ö d i k t a t o r a :

E. Hennoctjvie.

* ) G ö m ö r y J á n o s , f ő h a d n a g y ,



230

A v á r o s a h a d i s a r c o t m e g f i z e t t e és a szükséges összeget alakosságra a z a d ó j u k a l a p j á n v e t e t t e k i .

A p a r a n c s b a n n é v l e g i d é z e t t e k e t , k i k k ö z ü l a z e g y i k t é n y l e -

g e s százados, a t ö b b i p e d i g t a r t a l é k o s t i s z t v o l t , a c seh h a d b i r ó s á gín c o n t u m a c i a m h a l á l r a ítélt

T i z e n h á r o m e l f o g o t t d o b s í n a i t p e d i g j ú n i u s 1 3 - á n I g lóra v i t -te k a c s e h r ö g t ö n i t é l ö bíróság e l é . E ze k m ű k ö d é s ü k e t a z za l k e z d t é k ,h o g y f e l á l l í t ta r tak h á r o m a k a s z t ó f á t a R e d o u t e k o c s i f e l j á r ó j a e l ő t t . —

A d e r é k b u l é n e r e k sorsa m e g p e c s é t e l tn e k l á t sz o t t , A b i r ó ií té let t é n y l e g k ö n y ö r t e l e n is vo l t .

K ö t é l á l t a l i h a l á l r a í t é l t é k D u k J á n o s t é s T a p o dy Á r p á d o t .B u r g e r J á n o s t , f i a t a l k o r u s á g á r a v a l ó t e k i n t e t t e l k ö t é l h e l y e t t 20 é v i ,a t ö b b i e k e t v i s z o n t 3—10 évig ter j ed ő v á r f o g s á g r a Í té l tek . K i-h i r d e t t é k ez en s ú l y o s í t é le t e ke t d é l u t á n h a t ó r a k o r é s a z a k a s z t á s

v é g r e h a j t á s á t p e d i g f é l ó r á v a l későbbre, t e h á t m á r f é l h é t r e r e n d e l t é k e l .A z e l i t é l t ek é l e t ü k m e g m e n t h e t é s é r ő l végleg l e m o n d t a k é s m á r

végső p e r c e i k e t s z á m l á l t á k .A z o n b a n Igló n e m e s v á r o s á n a k , a jó s z o m s z é d n a k , f e l j a j d u l t

tes tver i sz ive . A nagy i z g a l m a k k ö z e p e tt e , f u t ó t ű z k é n t s z á g u l d o t t ah í r : g y o r s a n s e g í t e n i — m e n t e n i ! A z ő s i g r ü n d l e r - z i p s e r sz e l l emf e l l á n g o l t ! C s e r be n h a g y n i n é k i k a b u l é n e r t e s t v é r e k e t n e m l e h e t e t t .H ű s z i v ö k e l v i s e l n i n e m b i r t a v o l n a , h o g y h a z á j u k a t v é d ő b u l é n e -re k é l e té t a szepesség f ö l d j é n i g a z s á g t a l a n u l o l t s á k k i o l y a n o k ,k i k n e k é h e z j o g u k n i n c s e n .

É s a t e s t v é r s z e p e s i e k c s e l e k e d t e k ! C s a k p er c ek á l l ta k m é g

r e n d e l k e z é s r e .E g y á l d o t t l e l k ű , a g i l i s , z i p s e r N a g y a s s z o n y , ö z v . L a n g s f e l dG é z á n é , a z i g l ó i e v a n g . n ö e g y l e t e l n ö k n ő j e p i l l a n a t o k a l a t t össze-h o z t a ö n z e t l e n , n e m e s e g y l e t é t .

A z e l n ö k n ő é s S ch e r f I A l a d á r n é , v a l a m i n t W a l s e r G y u l a evang.l e l k ész v e z e t é s e a l a t t s i e t v e m e g j e l e n t e k H e n n o q u e f r a n c i a t á b o r n o kelőtt — é s n e m hiába!... A l e l k e s e l n ö k n ő t ö k é l e t e s f r a n c i a n y e l -v e n e l ő a d o t t , m e g g y ő z ő k é r e l m e é s a z i g l ó i n e m e s l e l k ü asszonyok-n a k k e g y e l e m é r t esedező szive — d o b s i n a i é le t eket m e n t e t ! D u kJ á n o s é s Tapody Á r p á d (k i k ü l ö n b e n e D o b s i n a i E m l é k k ö n y v ü n k -n e k n y o m d a i e l k é s z í t ő j e ) k e g y e l m e t k a p t a k és h a l á l o s Í t é l e t ü k

é l e t f o g y t i g l a n i várfogságra le t t á tvá l to z ta tva .A b i t ó f á k r a í g y b u l é n e r n e m k e r ü l t , m e l y k ö r ü l m é n y e g y e d ü la g y o r s a n segítségükre s i e t ő é s n e m e s e n c s e l e k v ő n ő e g y l e t n e kk ö s z ö n h e t ő .



231

A z i g l ó i n ő k á l d o t t n e v e i t ú g y a m e g k e g y e l m e z e t t e k , m i n ta h á l á s D o b s i n a m i n d e n i d ő k ö n át e m l í t e n i f o g j á k .

A n ő e g y l e í e p á r a t l a n t e t t é v e l i s m é t s z o r o s a b b á f ű z t e egy -m á s h o z a k é t ősi t e s t v é r - b á n y a v á r o s t , m e l y e k a d i c s ő m ú l t h o z

m é l t ó a n , k i v á l t k é p n a g y t ö r t é n e l m i n a p o k i d e j é n s i e t t e k e g y -más támogatására.

A b ö r t ö n t s z e n v e d ő k i s k i s z a b a d u l t a k a z ó t a T h e r e s i e n s t a d tv á r á b ó l , de s z ü l ő f ö l d j ü k r ő l a z o n n a l , 1922. szept em ber 28-án vég-k é p p s z á m ű z v e l e t tek , h ú s z s z e p e s i t e s t v é r r e l e g y e t e m b e n .

M e g h a t ó e d e r é k f i u k n a k b ú c s ú j a a s z e r et e tt a n y a f ö l d t ő l m i ta „ K a r p a t h e n p o s t " k ö z ö l t e k k é p e n :

A B S C H I E D V O N D ÉR H E I M A T .

D r e i u n d z w a n z i g Z i p s er J u n g e n n e h m e n s c h w e r e n H e r z e n sA b s c h i e d v o n i h r e r H e b e n H e i m a t s c h o l l e .

N a c h s c h w e r e n M o n a t e n , — v e r b r a c h , i n d e n v e r s c h i e d e n e nK e r k e r n d é r R e p u b l i k , — v e r l a s s e n w i r s c h w e r g e p r ü f t e n u n s e r e H e i -m a t u n d b i í t e n u n s e r e l i e b e n Z i p s e r , u n s e i n g u t e s A n d e n k e n zu-b e w a h r e n , g e r a d e só w i e w i r v e r s p r e c h e n , t r e u u n d o p f e r f r e u d i g eS ő h n e u n s e r e r H e i m a t s s c h o l l e z u b l e i b e n . F e r n e r b i t t e n wir, h a l t é tf e s t u n d t r e u z u s a m m e n u n d a r b e i t e t f ü r d e n G r u n d u n d B ó d é n ,d e n u n s e r e V a t e r s e i t 8 0 0 J a h r e n b e s i í z e n . Lass t e u c h v o n n i e -m a n d e n v e r d r á n g e n , d e n n 80 0 J a h r i g e s R e c h t k a n n v o n n i e m a n d d e ng e t r e t e n w e r d e n ! W ir h o f f e n , d a s w i r a u f u n s e r e r S c h o l l e n o c ha r b e i t e n u n d l é b e n w e r d e n .

D ie 23 Z i p s e r J u n g e n :

A l a d á r B r ú d e r E m i l S c h w a r c z F r a n z M a l k oE d u á r d J a eg e r G é za G y u r a n ó josef JaszovcsákL u d v i g L u k á c h K a r i G o n c z i n s k y josef P r a s o v s z k yR u d o l f L a p k a j o h a n n L e s c h c s á k A n d r e a s B a b u r aR u d o l f Berger J o s e f T h a i n e r J o h a n Burger *J o h a n n K u k u r t J o s e f L i x o n J o h a n n D u c k *F r a n z P é k á r J o s e f K r a j n á k Á r p á d Tapody*Béla K r e d a t s z J o s e f Wolak * D o b s c h a u e r .

D o b s i n á r ó l a cseh, — ki a b u l é n e r t r e t t e g v e , k u t y a n é p n e kn e v e z t e , — h a s o n l ó a n k i ü l d ö z t e a m a g y a r h ű l a k o s s á g m i n d e n érté-

k e s e l e m é t , k i k a c s o n k a h a z á b a n , vagy a t e n g e r e n t ú l k e r e s t e k m a -g u k n a k e l h e l y e z k e d é s t . A z o t t h o n m a r a d o t t a k j a v a nagy l e t h a r g i á b aeset t , t e h e t e t l e n ü l n é z t é k ügy v á r o s u k p u s z t u l á s á t , m i n t m a g o k n y o -m o r b a j u t á s á t .



232

A b e t o l a k o d o t t a k m i n d aggressívebben v i s e l k e d t e k é s k ö n y ö r -telen e l j á r á s u k k a l i g y e k e z t e k k i ö l n i n e m c s a k a m a g y a r h a z á h o z valór a g a s z k o d á s t , de még a n é m e t j e l l e g e t is. S z á n d é k o s a n c s u z t a t t á k

a várost a le j tőn l e f e l é a p u s z t u l á s b a é s n y o m o r b a , így let t h i-r e s D o b s i n a b á n y a v á r o s á b ó l m i h a m a r nagyközség, a m i r e v o n a t k o -z ó l a g dr, B r u c k n e r G y ő z ő a „Szepesi L a p o k " - b a n 1920. január20-án a k ö v e t k e z ő k e t ír ja „ D o b s i n a város m ú l t j á b ó l " c í m ű c i k k é b e n :

„ N e m r é g e n v e t t ü k h í r é t a n n a k , hogy D o b s i n a b á n y a v á r o s a zú j v i s z o n y o k h a t á s a a l a t t nagyközséggé let t . E z a t é ny , m e l y ké t -s é g t e l e n ü l v i s s z a f e j l ő d é s n e k a j e l e , b i z o n y o s m e l a n c h o l i á v a l tö l t i e lm i n d a z o k a t , kik e b b e n a gazdag és virágzó v á r o s k á b a n m e g f o r d u l -t ak, vagy sorsa i r á n t é r d e k l ő d t e k .

I s m é t l e h a n y a t l o t t , e g y a k i c s i n y , d e a k u l t ú r a t e k i n t e t é b e nf e j l e t t v á r o s k á k k ö z ü l s l e m o n d o t t , vagy le k e l l e t t m o n d a n i a a vá-

rosi r a n g j á r ó l , k i v á l t s á g a i r ó l , m e l y e k e t a z e lő d ö k n e h e z e n s z e r e z t e ks m e l y e k r e la lcói é v s z á z a d o k o n á t büszkeséggel t e k i n t e t t e k . "

U g y a n e z e n s z á m b a n i r ja tovább d r . S z í á v i k M á t y á s „ D o b s i n avégzete" c i m ű c i k k é b e n :

„ I g a z a v a n e l a p o k é r d e m e s s z e r k e s z t ő j é n e k , h o g y s z ü l ő v á r o -s o m nagyközséggé t ö r t é n t á t a l a k í t á s á n a k s z o m o r ú j e l e n s é g e a z egészSzepességen m e g d ö b b e n é s t k e l t e t t és h i h e t e t l e n ü l f á j d a l m a s é rzé s tv á l t o t t k i a s z e p e s i t e s t v é r e k b ő l i s . H i s z e n D o b s i n á h o z h a s o n l ó a na s z e p e s i v á r o s o k n a k i s ezt a h a n y a t l ó f o l y a m a t á t j ó v a l a v i l á g h á -b o r ú é s a n n a k s z o m o r ú b e f e j e z é s e e l ő t t m á r a b é l a i W e b e r S a m ub á t y á n k is t ö b b i z b e n p a n a s z o l t a f e l e l ő t t ü n k . C s a k u g y a n rossz

i d ő k e t é l ü n k s rossz c s i l l a g o k j á r n a k és D o b s i n a és a k i s e b b s z o m -szédos s z e p e s i v á r o s o k fe le t t i s m e g n e h e z ü l t a z i d ő k járása. É n i sr é g ó t a s z e m l é l t e m é s g y a k r a n m e g i s r ó v ta m D o b s i n a v á r o s n a k eh a n y a t l á s á t . D e l e g ú j a b b a n a d e m a g ó g i a u r a l m a és i d e g e n képvi-s e l ő i n e k k e z e i a l a t t h i h e t e t l e n ü l g y o r s a n - a nagyközséggé v a l ó d e g -r a d á l á s á n a k á l l a p o t á b a j u t o t t , a h o n n a n a l i g h a l e s z f e l t á m a d á s é sélet."

„És e z z e l D o b s i n a n é m e t s ég e h a l á l o s á g y á r a j u t o t t . Egy n e m -z e d é k e n á t e l t ö r l i k a f ö ld s z í n é r ő l é s e z z e l a z evang. e g y h á z i sm e g s z ű n i k . „ N i n c s i s a r r a D o b s i n á n szükség" m o n d o t t a e g y i k m a i ,kevés s z a k é r t e l m ű és i n t e l l i g e n c i á j ú v e z e t ő j e . E n n e k a p e n d e n t j e

c s a k E p e r j e s e n v a n , a m e l y n e k ősrégi k o l l é g i u m i a n y a é p ü l e t é b e ne g y e t l e n e g y t a n á r s e m t a n í t , e g y e t l e n d i á k s e m t a n u l . S z o m o r úá l l a p o t o k ! «

„ T e l j e s e n i g a z a t a d o k L a p u n k a m a g o n d o l a t á n a k , h o g y a



233

t o r n a i Stósszal é s M e c e n z é f f e l e g y ü t t a Szepességhez k e l l e n e c s a t o l n is igy k u l t ú r k é p e s s é g é t és n é m e t s é g é t m e g m e n t e n i . De e b b e n énma már mit sem t e h e t e k . Nagyközségesitésére ma sincs elég ok.

A Szepességgel v a l ó vasúti, p o l i t i k a i , f ö l d r a j z i és közigazgatásiegyesítése t u d n á csak m e g m e n t e n i . Az v o l n a az a c s a t o r n a , a m e l y -b ő l é l e t e t é s e r ő i t u d n a m e r í te n i j ö v e n d ő b o l d o g u l á s á h o z . Bányászataés e r d é s z e t e még ma is a r a n y b á n y a , csak a s z a k é r t e l e m h i á n y z i k an-nak k i a k n á z á s á h o z . A Szepesség p e d i g siessen segítségére a j o b bsorsra é r d e m e s városnak és h a n y a t l ó n é m e t - m a g y a r i n t e l l i g e n -c i á j á n a k . " —

I g e n , i l y e n „ D o b s i n a végzete!", a m i t a z t á n a z 1920 . j ú n i u s4-iki T r i a n o n - i d i k t á t u m e g y e n l ő r e m e g is p e c s é t e lt a z á l t a l , h o g yaz e z e r é v e s egységes M a g y a ro r s zá g o t s z ö r n y ű m ó d o n f e l d a r a b o l t á k ,t e l h e t e t l e n á r u l ó k n a k d o b v a o d a n a g y k o n c o k a t . E gyalázatos

m e g c s o n k í t á s t e r j e d e l m é t é l e s e n v i l á g í t j a m e g a m e l l é k e l t t é r k é p ,m e l y e n e g y m á s m e l l é á l l í t v a l á t j u k m e g d ö b b e n t ő e n a v á r b á s t y a -s z e r ű e n f e k v ő K á r p á t o k t ó l k ö r ü l ö l e l t N a g y - M a g y a r o r s z á g o t é s m e l -J e t t e a c s o n k a t ö r z s e t . M é g m a g y a r é l e f ö l d ö n — n e m b í r j u k eg y a l á z a t o t ! É s erős a h i t ü n k , h o g y m é g m e g s e g i í m i n k e t a M i n d e n -h a t ó s m i n t a k ö í í ő b i zt a tó a n m o n d j a :

„ K r a n s z n a h o r k a v á r a ,N e m l e s z m i n d i g á r v a ,M i n d f e l é b r e d p o r b a n y u g v ó v i t é z k a t o n á j a .M e g s z ó l a l a m e s s z e h a n g z ó ,

H a r c r a h i v ó t á r o g a t ó .F e l k e l még a f e j e d e l e m ,M i é n k l e s z a g y ő z e d e l e m ,K r a s z n a h o r k a vára."

(Szigethy Ferenc.)

És m i é n k l e sz a végső g y ő z e l e m — m e r t m i é n k az igazság!És e z e n i g a z s á g k e z d is már u t a t t ö r n i m a g á n a k .E g y n e m e s a n g o l , R o t h e m e r e l o r d , s z ó l a l t fe l e z é v n y a r á n

v i l á g s z e r t e i s m e r t l a p j á b a n a „ D a i l y M a i í " - b e n a m a g y a r ü g y m e l -l e t t . „ S z ó t l a n u l i ly e n k i á l l í ó i g a z s á gt a la n s á g o t t o v á b b n é z n i n e ml e h e t " , — i r j a e g y n y í l t l e v é l b e n a c s e h k ü l ü g y m i n i s z t e r n e k . „ Ö né p p e n úgy t u d j a , m i n t én, — f o l y t a t j a a l e v é l b e n , — h o g y a t r i a -n o n i b é k e m a i f o r m á j á b a n e g y e d ü l a z é r t j ö h e t e tt lé t r e , m e r t a nagy-h a t a l m a k k é p v i s e l ő i teljesen tájékozatlanok v o l t a k a t e r ü l e t k ő i n -



234

p l i k á l t n e m z e t i s é g i é s p o l i t i k a i v i s z o n y a i r ó l . A b é k e r e n d e l k e z é s e ié p p e n e z é r t n e m t e k i n t h e t ő k véglegesnek. A z e l s z a k í t o t t t e r ü l e t e k

m a g y a r lakossága s o h a s e m n y u g s z i k b e le m a i h e l y z e t é b e , m i n d i gi g y e k e z n i f o g v i s s z a k e r ü l n i h a z á j á h o z . N e m a z é r t h a l t m e g e g ym i l l i ó b r i t k a t o n a , h o g y h a l á l u k á r á n a j o g t a l a n s á g o t t e g y ü k ú r r áE u r ó p á n a k e r é s z é b e n ! ..."

R o t h e r m e r e l o r d l e v e l é b e n f o g l a l t a z a t é n y m e g á l l a p í t á s , hogya n a g y h a t a l m a k k é p v i s e l ő i n e m i s m e r t é k K ö z é p e u r ó p a v i s z o n y a i t ,a l e g s ú l y o s a b b m a r a s z t a l ó í té let a z o n l e l k e t l e n e m b e r e k fe le t t , a k i -k e t n e m a bölcsesség é s igazság v e z e t e t t , h a n e m a z e l v a k u l t g y ű -l ö l e t . — E z é r t k e l l e t t t e h á t n e k ü n k s z e n v e d n i ! N e m , e z í g y t o v á b bn e m m a r a d h a t é s m i n t a n e m e s l o r d n e m n y u g s z i k , ú g y elsősor-b a n n e m n y u g s z i k b e l e n e m z e t ü n k s e , m íg a nagy t ö m b ö k b e n l a k ó

m a g y a r s á g é s n é m e t s é g a z e z e r é v e s A n y a o r s z á g b a n e g y e s í t v e n e ml e s z . E z t k e l l , h o g y m i e l ő b b h o z z a m e g n e k ü n k T r i a n o n r e v i s i ó j a !Jö n m é g a n a g y i g a z s á g s z o l g á l t a t á s é s v i s s z a k e r ü l n e k m i n d a z o nr é s z e k , m e l y e k n e k l a k o s s á g a ö n k é n t v i s s z a k i v á n k o z i k .

Ezé r t n e m m a r a d h a t cseh u r a l o m a l a t t a m i s z ű k e b b h a z á n k„ D o b s i n a " , l í . R á k ó c z i F e r e n c n e k f e j e d e l m i v á r o s a s e m !

E n n e k n é m e t a j k ú k u r u c n é p e — m a g y a r é s a z i s a k a r m a -r a d n i , h a k e l l í ü z ö n - v i z e n k e r e s z t ü l i s ! . . .

D e n é z z ü n k a s z i v ü k b e — l e i k ü k b e !E g y i k f e l v i d é k i l a p n a k í r ó ja , e z é v b e n „ B u í é n e r e k f ö l d j é n "

j á r v a e z t i r t a :

„ S z i v e k b e s z é d e , á l m o d o z ól e l k e k

szava b u z o g f ö la

b á n a -t o k k á ! t e í i t e í t k e b l e k m é l y é b ő l . S z e n v e d é s e k f á j d a l o m - g ő z e , nagye r ő s , t i szta é r z é s e k pár á j a sistereg a m e g n y í l o t t s z e l e p e k e n , h o g yk ö n n y e k k é s ű r ű s ö d v e , p a r á n y i c s e r m e l y e k k é n t f o l y d o g á l j o n végig as z o m o r ú a r c o k o n . A l e l k e k t ü k r e b e h o m á l y o s o d i k , b e s z é l n e k a szi-v e k s a h a n g t a l a n , d e a n n y i sokat m o n d ó n é m a b e s z é d e t m e g -é r te m . . .

... A m e s s z e s é g b e f u t ó n é z é s e k m e l e g e h a n g u l a t o k c s i r á j á té le sz tge t i . É r z é s b i m b ó k n y i l a d o z n a k a k e b l e k t e l e v é n y é b e n s al e l k e k k i v i r á g o s o d o t t k e r t j é b e n a k e d v e k i l l a t a t e r j e n g . N ó t a f a k e r ü la k é z b e . —- S z o r d i n ó s m u z s i k a s z ó s í r f ö l a h e g e d ű b ő l T á r o g a t ó

z o k o g s a m é l a b ú s a k k o r d o k s z i v e k b e f u t n a k , v i s s z h a n g o t v e r n e k .B ú b á n a t o k , e l f o j t o t t é r z é s e k , m é l y s é g e s f á j d a l m a k r e m i n i s c e n c i á k a té b r e s z t g e t ő . c s o d á s v i s s z h a n g j á t . „ V i h a r z ú g a T á t r a f ö l ö t t„ A k a n y a r g ó T i s z a p a r t j á n . . . " , „ K r a s z n a h o r k a b ü s z k e vára...",„ C s í n o m P a l k ó . . .", — rí a h e g e d ű , búg a t á r o g a t ó , p e r e g n e k a



p=s===T====Stes==p==

• ' Títe tKonsand-tjears-old La HJongríe íntégre Dos taiisetrdjdhflgeundivtded íHiingapy de mílleans eínlieitlíche Ungarn

lltúttt Unghecla Az ezerévesegységestnílletuifta . f f ^ Maguarorszáig

l:7.5OO.OOO

atid the treaty-ttionster ét lavorton de laíPaíx und die Míssgeburto f T p í a n o t t . de(Tptatiott. van íríanott.

di íTrímum.

ésa

.

tríano

.

t

?.szörnyszülöttje.

l:Z5OO.OOO

=r=áL

,-ssss = : - 1= =w

Area. Aire. BodetifXach*3. Area. Terület.

Before- Avant- Yoi'-Avanti ÍPÜirtOn előtt

325AílnKm.

After- Aprés- Nach-Dopo íírioUlOn atáa

Ol.il a Km.Inhabitante. Habitant. Eínwohner. A b i t a n t i . N é p e y í é g .

/

20,88687. 7A81.059. J-c X



235

k ö n n y e k . N é z e m , h a l l g a t o m é s a z é n le lkem is v e l e s i r , v e l e zokogs m e g é r t e k m i n d e n t . . . "

így s í r n a k a d o b s i n a i l e l k e k ! — á l l a p í t j a meg az o t t j á r ts z e m l é l ő . —

É s e m l í t s ü k , m é g m a g y a r s z i v ü , h a z a f i a s a s s z o n y a i n k a t is,h a d d s z á l l j o n a hír n e m z e d é k r ő l - n e m z e d é k r e . , ,A z egyik 80 éves b u l é n e r N é n i k é n k nem t u d o t t sehogyan

s e m a b b a b e l e n y u g o d n i , h o g y a d i c s ő m a g y a r z á s z l ó t k i t ű z n i en e m szabad. H o g y drága k i n c s é t , a z ő s i z á s z l ó t e l n e k o b o z h a s s á k ,s í r v a s z e d t e l e a r ú d r o l é s á g y á b a n re j t e t t e e l , d e a z o n re m é n y b e n ,hogy m e g é l i é s k i t ű z h e t i m é g a m a g y a r t r i k o l ó r t ! H a a z o n b a n a M i n-d e n h a t ó m é g i s m á s k é p r e n d e l k e z n é k , m e g h a g y t a h o z z á t a rt o z ó in a k ,h e l y e z z é k el a fé l te t z á s z l ó t a k o p o r s ó j á b a ! , ..

I l y e n m a g y a r h ű t ö r z s n e k b e t e l j e s e d i k k í v á n s á g a é s B u l é n i am e g f o g j a é l n i a n a g y f e l s z a b a d u l á s i, m e g k e z d e t t h e t e d i k é v s z á z a -d á n a k l e g ó h a j t o t t a b b , l e g b o l d o g a b b e s e m é n y é t , — a z Á r p á d o k b i -r o d a l m á n a k ékes bányavárosát — a m a g y a r D o b s i n a i !

Vlv«at, crescatét floreaípro



TARTALOM:

O l d a l

Dobsina á l m a . Irta: H E R C Z E G F E R E N C . l

Előszó. Irta: S Z T E H L O K O R N É L 3„ G l ü c k a u f " S z ü l ő v á r o s u n k n a k a 600 éves B u l é n i á n a k l Irta:

dr. S Z L Á V I K M Á T Y Á S . 5E m l é k e z é s e k . Irta: L U K Á C S G É Z A . 151 9 1 9 . J a n u á r h a v a . I r t a : dr. F O R N E T G Y U L A . 20

D o b s i n a m ú l t j a . I r t a : L U X G Y U L A . 23D o b s i n a i n y e l v j á r á s . I r t a : dr. M O L D O V Á N Y I G U S Z T Á V . 31

B u l é n i a Poétái. I r t a : LÁM F R I G Y E S . 37

Dobsina legrégibb é p i t ő m ű v é s z e t i e m l é k e . Irta:

dr. LUX K Á L M Á N . 49D o b s i n a e v a u g . l e l k é s z e i , n h . K L E I N S A M U ö s s z e á l l í t á s a . 53D o b s i n a b i r á i és p o l g á r m e s t e r e i . „ 55

A D o b s i n a - i S z o n t á g h h á z r ó l . I r t a : d r . S Z O N T Á Q H S Á N D O R 58D o b s i n a bányászata. I r t a : R O Z L O Z S N I K P Á L . 67

A d o b s i n a í j é g b a r l a n g . I r t a ; d r . R Á T H Z O L T Á N . 7 6D o b s i n a oktatás ügye. I r t a : S Z T A N K O V I C S K Á R O L Y . 83D o b s i n a k i s d e d ó v á s i ügye. I r t a : J A E G E R E M Í L I A . 8 8A k i s h a r a n g cseng. I r t a : n h . S Z K A L O S N É J Á R O S S Y E L S A . 90B u l é n e r k i v á l ó s á g o k . I r t a : W I E S I N G E R K Á R O L Y . 9 3Z o n A n d e n k ' n o o n v o n T o p s c h e r D i c h t e r S z á m i K l e i n .

P E L L I O N I S Z S. verse. 103B u l é n e r é s D o b s i n a i . I r t a : S Z T A N K O V I C S K Á R O L Y 1 0 4A d o b s í n a i K o s s u t h - s z o b o r l e l e p l e z é s e . I r t a :

id . S Z O M B A T H Y L Á S Z L Ó . 1 06K o s s u t h s z o b r á n á l . Id . S Z O M B A T H Y L Á S Z L Ó verse. 111

A v i l á g h á b o r ú első n a p j a i D o b s i n á n . írta;

i f j . S Z O M B A T H Y L Á S Z L Ó . 114B u l é n e r e k a v i l á g h á b o r ú b a n , í r t a : G Ö M Ö R Y Á R P Á D . 1 1 7Z u m l - é n J a n u á r 1 9 1 5 . P E L L I O N I S Z S. verse. 130D o b s i n a i a k R u d a b á n y á n , I r t a : E L T S C H E R K Á R O L Y . 1 31A 60 0 é v e s D o b s in a v á r o s ü n n e p e R u d a b á n y á n .

I r t a : i f j . S Z O M B A T H Y L Á S Z L Ó . 1 33



23 8

J u b i l e u m i é n e k . S C H R A N Z S Z I L Á R D - t ó I . 1 4 4A 60 0 éves D o b s i n a e m l é k k é p e . I r t a : G Ö M Ö R Y Á R P Á D . 1 45T ü n d é r f o k . R E M É N Y I K S Á N D O R verse. 147

K ét ő si b u l é n e r dal . 148S z ü l ő v á r o s u n k budapesti j u b i l á n s ü n n e p é l y e . Irta:

d r. S Z L Á V 1 K M Á T Y Á S . 149E r e d j , h a t u d s z ! V É G V Á R I verse. 1 52D o b s i n a í e m l é k e k . I r ta : i f j . S Z O M B A T H Y L Á S Z L Ó - 1 54D o b s i n a i p a r m ű v é s z e t é r ő l . I r t a : F Á B R Y P Á L . 1 60Erdészet és vadászat. Irta: S Z T A N K O V I C S G É Z A , 163A k a r á m e lő tt . R E M É N Y I K S Á N D O R verse. 169A városi v i l l a m o s m ű v e k ismertetése. Ir ta : G R E S I T S G É Z A . 1 70N y á r i k o r c s o l y á z á s a jégbarlangban. Ir ta : M A R K Ó M I K L Ó S . 1 71H ő m é r s é k l e t i v i s z o n y o k a d o b s i n a i jégbarlangban.

I r t a : d r. S T E 1 N E R L A J O S . 176D o b s i n a t u r i s z t i k á j a . I r t a : d r. R Á T H Z O L T Á N . 1 86T o p s c h e r G a t s c h o l p e r . I r ta : L Ő R í N C Z Y G Y Ö R G Y . 193A z e n t r o . I r t a : S Z T A N K O V I C S K Á R O L Y . 198B u l é n e r S p i t z n a h m e n v o n K . K . 2 0 1P u s k a p o r g y á r t y á s . I r t a : i f j . S Z O M B A T H Y L Á S Z L Ó , 20 4Végállomás. R E M É N Y IK S Á N D O R verse. 207Mosolyog a m ú l t . I r t a : d r . M E S K Ó B A R N A . 2 0 9M ai V a t e r u n s e r . P E L L I O N I S Z S. verse. 212B u l é n e r e k m a g y a r l e l k e . I r t a : S A J Ó M E N T I . 2 1 5H á r o m s z i n . V É G V Á R I verse. 2 1 9A b i t o r o l t D o b s i n a . I r t a : G Ö M Ö R Y Á R P Á D . 220T a r t a l o m . 237Képe k és m el l é k l e t ek . 239



KÉPEK. fcSMELLÉKLETEK.

Oldal

K ü l s ő , b e l s ő c í m l a p é s b á n y a m é c s . F Á B R Y P Á L ra jzai .D o b s i n a e m l é k k é p e . H A L A S Y J E N Ő f e s t m é n y e .D o b s i n a . 5J é g b a r l a n g , — Ol tá r 6T á b l a , — a t ö r ö k d ú l á s l e í r á s á v a l . 10-11

D o b s i n a l e g r é g i b b p e c s é t e l ő j e . 10-11

M i k u l i k J ó z s e f 12K l e i n S á m u e l 39E v a n g . t e m p l o m f ő b e j á r a t a . D r. R Á T H Z O L T Á N f e lv é te le . 50E v a n g . t e m p l o m a l a p r a j z a . D r . L U X K Á L M Á N - t ó l 50E v a n g . t e m p l o m b e l s e j e . D r. R Á T H Z O L T Á N négy f e l v é t e l e 52-53

E v a n g . t e m p l o m . L U X G É Z A r a j z a é s k l i s s é j e . 62-63D o b s i n a f ö l d t a n i t é r l í é pe . D r . PAPP K Á R O L Y k l i s s é j e . 69A v á r o s i a l t á r ó . D r . P A P P K Á R O L Y k l i s sé je . 71A v á r o s i a l t á r ó é s k ö r n y é k e . D r . P A P P K Á R O L Y k l i s s é j e . 73J é g b a r l a n g . — O l t á r . 78J é g b a r l a n g . — P o k o l . 80-81S z i á v i k M á t y á s dr . 95B u d a v á r a . D r . L U X K Á L M Á N r e k o n s t r u k c i ó s k í s é r l e t e 96-97„ M r i n t s c h e l . " Z S E B Ö K J Á N O S r a j z a . 103K o s s u t h s z o b o r . I l iD o b s i n a c í m e r e . 113

D o b s p a t a k . D r . R Á T H Z O L T Á N f e lvé t e le . 151A s z t r a c e n a i völgy. M A R K Ó M I K L Ó S k l i s s é j e . 1 55J é g b a r l a n g . — K a r á c s o n y f a . 156-157J é g b a r l a n g . — E m t é k k é p . B E L L O N Y ra jza. 174D o b s i n a t é r k é p e , h e l y i e l n e v e z é s e k k e l . J E S Z E K Á L M Á N r a jz a . 1 88Á m S c h l a c k e n h i b l . R Á TH A R N O L D f e lv é te le . 190Ki l á tá s a „Keresztitől. D r. R Á T H Z O L T Á N f e l v é t e l e . 191D o b s i n a . N I K L I R É N f e l v é t e l e , A S z e p e s i E g y e s ü l e t k l i s s é j e . 2 2 0K r a s z n a h o r k a . L U X G É Z A r a j z a és k l i s sé je . 221V á r o s h á z a . 226M a g y a r o r s z á g . U R M Á N C Z Y - A K C I Ó t é r k é p e . 234-235



HELYESBÍTÉSEK:

80-81. o l d a l , kép a l a t t : N a g y t e r e m — h e l y e t t „Pokol."93. o l d a l , 2. sorban: „Wiesinger"94. „ 13. „ Gzékus István — h e l y e t t „ R u f f i n i János"

104. „ 7. „ a l u l r ó l : „ á l l a m f ő "117. „ 11. „ „ „1700 m é t e r e s "161. „ 1 7. „ „ A r n o l d — h e l y e t t „ K á r o l y "

A 600 éves Dobsina

Documents

Transcript of A 600 éves Dobsina