95 სოფრომ მგალობლიშვილი,...

541

Transcript of 95 სოფრომ მგალობლიშვილი,...

Page 1: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.
Page 2: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სოფრომმგალობლიშვილიკრებული

Page 3: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ყაყიტასქურდი

I

მდინარე ფრონის პირზე ყაყიტას სიმინდი ჰქონდადათესილი. მკათათვის გასული იდგა; სიმინდიდატაროებული იყო, საამურად გაჰქონდა მასღაღანიდაშრიალი.ყაყიტასისეგამოეწმინდასიმინდითოხით,რომადამიანი სათითაოდ დასთვლიდა ყოველ სიმინდისღეროს, რომელიც გალაღებულიყო, თავი მაღლა აეღო,ტარო უხვად დაესხა და ოქროს ქოჩორს ცელქს ნიავსაბურძგვნინებდა. ამ გაფუფუნებულს ყაყიტას სიმინდსმარჯვნივ წისქვილის რუ ჩამოუდიოდა, რუს გაღმითვენახიმდებარეობდა:მარცხნივ,მდინარისმახლობლად,იდგა უზარმაზარი კაკლის ხე, რომლის ჩრდილი ოდნავ

Page 4: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჰხვდებოდასიმინდს.ხემდინარესგადასცქეროდა;ერთიმისი ტოტი ფრონის ზვირთებს ელამუნებოდა, ქარისდევდა ტოტს და წყალი ეშხაპუნებოდა; წინწკლებითშემოპკურებული ფოთლები მარგალიტივით ნაკერსსახესმოგაგონებდა.ფრონეთავისპატარა,მაგრამგიჟმაჟწყალს უშხაპუნებდა იმ კედელს, რომლის გვერდითამართული იყო კაკალი; კაკლის ძირში ტრიალებდაწყალი,გაეკეთებინამორევი,რომელიცსოფლისბავშვებსსაბანაოდამოერჩიათ.

- ნათლი ყაყიტავ, ვერ გაათავე ე სიმინდის რწყვაი -გადმოსძახავენახიდანმეზობელმა.

ყაყიტამ შუბლზე ხელი მიიჩრდილა და გვერდზეგადახედა.

-აი,საცააბოლოშიგავა-უთხრაყაყიტამ.

Page 5: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- გუშინ ჩაუგდედა აქნობამდინრადაგემართა ნათლი?ძნელისარწყავითუა?

- რა სათქმელია! - დაეყუდა ყაყიტა ბარზე და უთხრამეზობელს: - ძნელი არ არის ნათლია-შვილობამ, მაგრამჯანი აღარ მომდევს: სიბერე ძნელი ყოფილა.შენოდნობისასემოტოლამიწაერთსწამსპირქარათაცარგამიხდებოდა, მაგრამ რა გაეწყობა, - თქვა ბერიკაცმათავისქნევით.

-კარგადაგიბუჟბუჟებია!ოჰშენიმადლისკიჭირიმე!არაღელვებულა ე დალოცვილი, ესა! ღვთის თვალიტრიალებს,ნათლი,ღვთისა,ამშენსსიმინდში.

ყაყიტას სიამოვნების ჟრუანტელმა გაურბინა დასიხარულით გული აუტოკდა; მოუნაკადლა წყალი,

Page 6: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

აიმართადაალერსითგადახედამოღაღანესიმინდს.

-აქკიდევრაარის!-სთქვაგულ-გაკეთებულმაყაყიტამ:-აბა, აი, კაკლისკენ წაიარე; ნაკორდალია, წრეულსგადავბარე, ასეთი სიმინდია, რომ ცხენიან კაცსგაუძნელდებაგავლა,სულმაჯისსისხოტაროაყრია.

- იცი, ნათლი? მე მივუნაკადლებ ბოლოში... აღარაჰკლებიარადამერემე ჩავუგდებ ჩემსსიმინდში. ერთიკვირაა,თანდავდევმერუეებსა.

- წაიყვანე, შვილო, მე რა დამშლელი ვარ; წყალიქვეყნისაა.

ყაყიტას ნათლობის სახელი სხვა იყო, მაგრამ სოფელსერთხელვეესსახელიდაერქმია.მისინათლობისსახელიაღარც კი ვინმემ იცოდა, სულ “ყაყიტას” ეძახდნენ და

Page 7: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ. ყაყიტამოხუცი იყო, ესე სამოცის წლისა; სახლში ჰყავდა ოთხიგომბიო, როგორც თითონ ეძახდა-ხოლმე. ოთხივ ერთი-ერთმანეთზე მომდევნოი, თითქმის ოთხივ მზა,გასათხოვრადმოწიფულიქალი.

ყაყიტა იყო შუათანა ტანისა, წელში ერთობ მოხრილი,თითქო რკალიაო. სახე ჰქონდა მშვენიერი: პირი მუდამსუფთად გაპარსული, რომელზედაც გადაჰფენოდათეთრი და განიერი ულვაშები. თმა მუდამ სუფთადჰქონდა გადავარცხნილი. ეს თეთრი და გრძელი თმაჩაფენილიჰქონდაკისერშიდაზედშავიჩითისთავშალიერტყა. შუა ალაგას სიმინდში, მაღლა სარზე თავისიძველიშავიქუდიჩამოეცვადაზედფარა-ფარადნაქცევილურჯილეინის პერანგი ჩამოეკიდა. ვენახის პირისპირედგა ორჩოფეხებზე შემდგარი ქოხი, რომელიც სიმინდსზედდაჰყურებდა.

Page 8: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ყაყიტამ რწყვა გაათავა, ჩაჯდა რუს პირას, თავიდანთავშალი წაიხსნა, პირი რუში ჩაიბანა და სველისავარცხლითქოჩორიგადივარცხნა.შემდეგავიდაქოხში,რომელსაცცალფეხიკიბეჰქონდამიდგმული.ზისყაყიტაქოხში, ჯამზე ცივი წყაროს წყალი დაუსხამს, რომელიციქვეკაკლისმახლობლადგამოჩხრიალებდა,ჩაუგდიაშიგსიცხისაგან გამომხმარი პური, ალბობს და სჭამს.ილოღნება მოხუცი ყაყიტა, რომელიც ცალი ნიდაყვითდაყრდნობილიამოკეცილფეხებზედამეორეხელიჯამშიჩაუყვიადაპურსამტვრევს.

II

- აბა, ვინ უფრო უწინ გაიხდის, ვინა? - მორბოდნენბავშვები მორევისაკენ, ეკამათებოდნენ ერთმანეთს დათანქამრებსიხსნიდნენ.

Page 9: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ხმაურობაზე ყაყიტამ ქოხიდან თავი წამოიგრძელა დაცალი ხელი ჯამში ჩარჩა პურის ამოსაღებად. ბავშვებიჩაცვივდნენ კაკლის ქვეშ, იძრეს ტანისამოსი საჩქაროდდაფოტოროდგან მორევში გადაეშვნენ. ასტყდა ყიჟინა,გამხიარულდა ჭალადა ვენახები. მწყემსებმაც შუადღისხარიმორევთანმორეკესსაგრილობლად.

-ეფრემ!აბამოდიდაეკაკლისტოტზეგავიდეთდაისეჩავიყურყუმელაოთმორევში!-უთხრამიხამ.

-გავიდეთ...ერიჰაა!მოიცა,კაცო-და!ერთადგადავხტეთ.-აცოცდნენკაკალზედაგავიდნენიმტოტზედ,რომელიცზედ მორევზედ იყო გადაშვერილი. მიხამ კაკლიდანგადახედა სიმინდს და მსუნაგობა აღეძრა. სიმინდისტაროებმა სრულიად წარიტაცეს; დაავიწყდა, რომკაკალზეზისდასაბანაოდემზადება.

Page 10: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-გასწი,ბიჭო,რასგაშტერდი?-დაეფრემამკისერშიხელიწაჰკრა.

-ბიჭო,ეფრემ,რატარო აყრია-და!ვინც არდაამტვრიოს,ელიასმადლიგაუწყრეს.

- წადი, შვილოსა, იმ დღევანდელი არ იყოს!დამამტვრევინე ტაროები და კინაღამ დედაჩემმადამარჩო;ნაქურდალისიმინდირადსჭამეო.

-შენრომდოყლაპიაიყო,ვისირაბრალია!მაგპირშიენაარა გქონდა? ეტყოდი, რომ ჩვენს ვენახშიდავამტვრიე-თქო... იცი? რო ვიბანაოთ, მოვიცადოთ: ხალხი მილაგ-მოლაგდება და მაშინ შევიპარნეთ. - ეფრემას სულმაწასძლია.თუმცაკირამდენსამეწამსშეყოყმანდა,მაგრამმიხას თანხმობის ნიშნად მაინც თავი დაუქნია,

Page 11: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ციყვებივითგაირბინესტოტზედდაგადახედესმორევს.

-აბა,ბიჭებო,გვიყურეთ,რომელიუფროდიდხანსიქნებადაყურყუმელავებული... ეფრემ! მოდი რაღა, ერთადგადავეშვათ!-დაუძახამიხამ.

აურ-დაურიესწყალი,რომელიცსოფლისბიჭებითაივსო:ზოგი ჭიდაობდა, ზოგი კამეჩზე ჯდებოდა, რომლებიცჩაყრილიყვნენმორევშიდასიამოვნებისნიშნადკუდებსასხმარტალებდნენ. ეფრემასსაქონელისწვალებაძლიერუყვარდა; ჩააცივდა კამეჩებს: ხან კუდზე მოეკიდებოდა,ხან რქაზე დაეკიდებოდა. ააბორგა მთელი საქონელი. -ბიჭო, რა აბუეტი რამა ხარ? ჩამოეხსენ მაგ კამეჩებსა! -შემოუტია მწყემსმა, რომელიც ფოტოროს პირზეგადმომჯდარიყო. - კიდევ!.. ჩამოეხსენ, თორემ ისეთსგადმოგაწნავამსახრესა,რომ “ვაი,დედაჩემსდაველიე!”იძახო.

Page 12: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ეფრემაგანზეგადგა,წამოავლოქვასხელიდამოუღერა.

- ასე გაგიხსნი მა შუბლს ამ პირიანი ქვით, რომ... - აქმწყემსი წამოუხტა. ეფრემა ხარხარით მორევში შევარდადაიხვივითჩაიყურყუმელავა.

-მაგისთანებსგასწავლიანქალაქში,ისკოლაში,ჰა-ე?..

მზე საშუადღეოდან გადაიხარა, სიოდაიძრა. მწყემსებმასაქონელი ჩრდილოებიდან წამოშალეს და მინდვრადსაძოვარზე გაირეკეს. ყველა მილაგდა, ყაყიტამაც ფეხიგაშალა და ტკბილს ძილს მიეცა. ეფრემამ და მიხამიდროვეს,მელასავითწაიგრძელესკისრები,ფეხაკრეფითშეიპარნენ ნაკორდალს სიმინდში, ჯიბე-უბეებიდაიტენეს,გაძვრნენჭალაშიდავიწროორღობითქაქანითშინაცვივდნენ.

Page 13: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ეფრემასმამაშუათანაშეძლების აზნაურიშვილიიყო. ამერთშვილსსასწავლებელშიზრდიდადადანარჩენებსაცამზადებდა. “თუ ამ დროში კაცმა სწავლა არ მიიღო,ცუდიაგვარიშვილობა,იგიადამიანსპურსვერაჭმევსო”,ამბობდა-ხოლმე ხშირ-ხშირად ცხოვრებისაგანგამოცდილი ნიკოლოზ აბულაძე, მამა ეფრემისა. იმსაღამოზე, რა დღესაც ეფრემამ ყაყიტას სიმინდისტაროები მოიპარა, ნიკოლოზ აბულაძემ ბალკონზედხალიჩაგააშლევინადაზედწამოწვა.ცოლიამისიკარებისდირეზედაჯდა.დედასბავშვებიშემოხვევოდნენ;პატარავაჟი დედას უკან ნაწნავებზე დაჰკიდებოდა,აცოცდებოდა ბეჭებზედ და ტკბილად ჰკოცნიდა დაეალერსებოდა.დედახმასაცარასცემდა,თითქოსშვილისალერსსარაჰგრძნობდა.ეფრმამგამოიტანაცხელ-ცხელისიმინდები და სათითაოდ დაურიგა. მამა წამოჯდა,გამოართვასიმინდიდაფხვნადაუწყო.

Page 14: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-სიდო,სიდო! -უძახისეფრემათავისპატარადას: -აბა,მარილი დააყარე შენცა, ისეთი გემრიელია მარილით,რომ...

- არა, შვილო, გატყუებს: დაგახველებს, გენაცვალოსდედაი.

- იიი, გამოჭორა!.. დაახველებს კი არა, დააქუშებს!მარილიანიუფროარაწყენს,-სთქვამამამ.

- რაც გინდათ ჰქენით, მამით შვილებიანად ჯიუტებიხართ,თქვენხომადამიანივერაფერსშეგასმენთ.

კარგა შეღამდა, მაგრამ ამომავალმა ბადრმა მთვარემგაჰფანტაღამისსიბნელედაქვეყანაგაასპეტაკა.თავისიშუქისვეტ-სვეტადჩაუშვაჭალა-ვენახებშიდაათასფრად

Page 15: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ააბრჭყვიალა. ფრონის ისედაც ანკარა წყალმა უფროციმციმ-კამკამიდაიწყო.

ამ ბუნების სიმშვენიერესა და სიკეკლუცეს უფროალაზათიანებდა და ფერს აძლევდა ურმის ჭრიალი დაზედ ტკბილი ურმული, რომელსაც მეურმეგულსაკლავადმტრედივითაღუღუნებდა,ჰკლაკნიდადაშოლტსმარდადუწკაპუნებდასაყევრისხარებს.

ეფრემას მამა გადაწვა ისევ მუთაქაზედ და ბუნებისსიმშვენიერითსტკბებოდა.

-სიდო,სიდო!შეხე,შეხე,მთვარეროგორგარბის.

- დედა! ი პატარა ვარსკვლავი რომ მისდევს უკანტუსტუსითა, იმისი შვილი არის, იმთვარისა? - ჰკითხაპატარავაჟმა.

Page 16: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ჩვენს ცხენს რო მისდევს ხოლმე კვიცი, ისე კიგამოსდევნებია-და?-დაურთოსიდომ.

- შვილი კი არა-და! აი, ის მთვარეა და ის იმისივარსკვლავი. მთვარეს შვილი ვინ მისცა! - ჩაერიალაპარაკშიეფრემა.

- მამა, მამილო! ის მართალია,რომ ცა გაიხსნება-ხოლმე,ღმერთი ხელს ჩამოჰყოფსო და, ვინც იმას დაინახავს,მაშინრასაცინატრებს,მისცემს?-ჰკითხასიდომმამასდამიუჩოქაწინ.

-ტყუილია,შვილო,შენისთანამოცლილებსმოუგონიათ.

- გაიხსნება კი არა-და, ის არ გინდა! მასწავლებელმაგვითხრა,რომ ესრასაც ვხედავთდა ცას ვეძახით, სულ

Page 17: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჰაერიაო. მზე, მთვარე და ვარსკელავები სულ ჰაერშიჰკიდიანო,-სთქვაეფრემამტაროსკბეჩით.

- სიდონია, ქალო! რას ინატრებდი, რომ გახსნილი ცადაინახო?-ჰკითხამამამ.

- ღმერთო, გამომიყვანე იმისთანა ნასწავლი, როგორცჩვენებიანთკატოარის-მეთქი.

-ჰა,ჰა,ჰა! -გაიხარხარესმშობლებმა: -სკოლაშიმიგცემ,შვილო, და ვნახავთ... - ამ დროს ძირიდგან ფეხის ხმა,ჯოხის კაკუნი და რაღაცის შრიალი მოისმა. მომავალიხანდისხან ახველებდა. ვინც იყო კიბესთან გაჩერდა...ბალკონზე ბაასი შეწყდა. პაწია ბავშვები კიბის კარებსმისცვივდნენ.

- ნათლია ნიკოლოზ, შინა ბრძანდებით? - იყო ხმა

Page 18: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ძირიდგან.

-ოჰ,ყაყიტავ,შენა?ამოდი,ნათლიმამ,ზევით.

მოხუცი ყაყიტა ჯოხის ბჯენით კიბეზედ ამოვიდა.ზურგზე მას ეკიდა დიდი კონა სიმინდის ღეროებისა,რომელიც ბალკონის იატაკზე დააგდო, ქუდი იღლიაშიამოიდო და გულზე ხელდაკრეფილი დადგა. ზურგიმთვარისაკენ ჰქონდა შექცეული. ბალკონზე მოკუზულიყაყიტას ჩრდილი წამოდგა. იმის ისედაც თეთრს თმასმთვარის შუქზე ელვარება გაჰქონდა. ყაყიტა უძრავადიდგა,თვალები სისხლის ცრემლით აევსო, ყელში სულიმოებჯინადაძლივსღაწამოილუღლუღა:

-საღამოკარგაყოფნისა!

ყაყიტას სახემ ეფრემა დაატორტმანა: მიპროწიალ-

Page 19: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მოპროწიალდა,მაგრამთვალთისედაუბნელდა,რომგზავეღარგაიგნო;დაასხაცივმაოფლმა,ტანშიცხელმაალმაგაუარა, აჭინჭრა. სიმინდის ტარო, რომელიც პირთანმიჰქონდა, ჰაერში გაუშეშდა. ყაყიტას მწუხარე სახემ,მისმა თეთრმა თმამ და მოკაკულმა სხეულმა ეფრემასგულიდაუწვეს.

-რასიტყვი,ყაყიტ?ესკონარასნიშნავს?

-ნუშემრისხავთ,შენიჭირიმე?..მოგეხსენებათ,ნახევარიდღისსიმინდიმაქვსჭალაზედ,ჩემინაწვავ-ნადაგი,ჩემიფეხით გადაბარული, სისხლი შიგ ჩამიწვიმებია;სიმინდია, რომ ღვთის თვალი შიგა ტრიალებს.შეპარულან, შენი ჭირიმე, ე თქვენი შვილი ეფრემი დათქვენებიანთმიხაი;რაცდაუმტვრევიათ,აიესერთიკონაგაახელით, რაც არა და, სულ ძირს დაუგიათ, ახალიმორწყული გახლდათ. ჩემი წვრილ-შვილის ცოდვას ნუ

Page 20: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დაიდებენ, ეს ერთი ღვთისთვინაც დამივალებია დამაგათთვისაცმიპატივებიანათელმირონობისხათრით.

ეფრემასრომ მიწა გასკდომოდადა შიგ ჩავარდნილიყო,ის ერჩივნა. სირცხვილის ცეცხლით იწვოდა, სრულებითგაშეშდა:სულიერიარსებისნიშანიაღარაჰქონდა.

-შეგირცხვესნამუსი,ჰო-და-ჰო, -მიაძახესმშობლებმა: -ეგიმედიგვქონდაშენგან?

- არა,ზიარებისმადლმა,ჩემიბრალი არაყოფილა:მიხამგამაბრიყვა.

წასქდაეფრემასთვალიდგანცრემლი,მოჰყვაქვითინსდაყაყიტასწინდაემხო.

Page 21: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჯორ-ზაქარა(ბატონყმობისწინდაშემდეგ)

I

- მაშ ვერა ბედავ, ჩემო პეტრე, კვარხეთში ქალისგათხოვებასა?.. შენ ტყუილად გვწუნობ ჩვენ,კვარხელებსა.

-ღმერთიგაუწყრეს,ჩემ-თავადა,დამწუნებელსა,მაგრამხომ გითხარი, მეშინიან, ძმაო, თქვენი ბატონისა... რადდავაჯიჯგნინო ჩემი გოგო იმ გულმურდალს თქვენსბატონსა...არა,ძმავ.მეშვილიმაგისთვისარგამიზდია! -უთხრაპეტრეჯიღაურმამაჭანკლადმოსულსსოსეს.

Page 22: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სოსემ თავი ჩაჰკიდა; დარბაზში შუაცეცხლი ენთო,სინათლეცეცხლისადაციმციმებდასოსესჩაფიქრებულბსსახეზე; სოსეს ლუკმა პირში გაუჩერდა, ყელი აღარუშვებდა დაბლა, ჩაშტერებოდა ცეცხლს, თითქო სურსიმისალსადანაკვერჩხლებშიამოიკითხოსმიზეზითავისბოღმებისაო.

- აჰა, ჩემო სოსე, გადუსვი ე ჯამით მაჭარი, ცოტაშევჭიჭინდეთ,თორემბოღმამლამისმეცწამიღოს.

- ოჰიმე, რა სიცოცხლეა ჩვენი სიცოცხლე, რა!!. რადგაგვაჩინა გამჩენელმა... ის არა სჯობდა, ისევ პირუტყვ-მხეცებად ვყოფილიყავით! მშურს, როცა ვუცქერი, რომისინი ხარობენთავის შვილებითა, ხელს არავინუშლის,არავისი მურდალი ხელი მათ ნამუსს არ ეხება... ჩვენავართ მხოლოდ დაწყევლილები; ჩვენ გავჩენილვართმხოლოდ ბატონების ლუკმადა, ნამუსი გაგვიწყეს! -

Page 23: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სთქვა თავჩაქინდრულმა სოსემ და ბოღმამორეულიხარბად დაეწაფა მაჭრის სავსე ჯამსა. გამოწაფა,გადმოატრიალაჯამიდა ენითტუჩ-ულვაში ჩაიწუწნა, -ასემტერიდაგეცალოს, ჩემო პეტრე,დააყოლასოსემდაჯამიგადააწოდა.

- ჩვენს მტერს რა დასცლის!.. გაიხედე რამდენიახალგაზდაა ამ ჩვენ სოფელში უცოლოდ დარჩენილი,რამდენიქალიაგაუთხოვარი!..კაცსქალივერუთხოვნიაბატონისშიშითა...პირველიღამეკანონითჩემიაო...წადიდაშენსამართალიდაკანონისთხოვე...

- კანონიც მაგითი დაწერილია და სამართალიცა, -დაურთოშეჭიჭინებულმასოსემდაპირსღიმიმოადგა. -ჰაი,ნეტაერთიდღემეცამქნაბატონი,ვაჩვენებდიიდიდქალბატონსსეირს..

Page 24: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ხა, ხა, ხა! - გადაიხარხარა პეტრემ, - ჰაითუ, ჰაითუ...მაგრამვინმოგვცაეგბედი.აიჩემიშვილისულგაიძახის,ბატონყმობა საცაა გადავარდებაო. ჩემ ცოლს მაშინმოვიყვანო...

-რომელიშვილი?

- აიჩემიზაქარია!ისეთიგოგოვუთხოვე ახალსოფელში,როგორც მარწყვი, იმის ნახვას არა სჯობიან რა, მაგრამ,ძმაო, ჩემი ბატონის შიშით ვერ მომიყვანია... აივლისდაჩამომივლის: პეტრე, რატომ რძალი არ მოგყავსო! მეცვეუბნევი:,,რავქნა,შენიჭირიმებატონო,შავდაუკუღმაის დღე, როცა ჩემმა ზაქრომ იქორწინა ი ახალშენელქალზე.ჭირკოტიანიგამოდგადარაოხრადმინდა,იროსახლში მოვიყვანო-მეთქი”...,, ჰაი, შენ დიდი კუდიანიხარო, მეუბნევა ბატონი მუდამა, ალბათლამაზი იქნებადამიმალამო,სადწამიხვალ,როდემდისდამიმალამო”...

Page 25: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ახლა, პეტრე, კარგი, ვთქვათ ბატონყმობა გადავარდა,როგორ გგონია, კარგი იქნება, ან როგორ უნდაგადავარდეს...

-რავიცი,როგორიქნებადარაიქნება...

ამ დროს დერეფნის კარმა ჭრიალი მოიღო; მაჭრითშეხურებულმა მობაასებმა ყურები ცქვიტეს, პეტრემიხვდა, უთუოდ ზაქარა დაბრუნდა მოყვრებიდან,თორემ სოფელს სძინავს და ამ დროს ვინ მოვიდოდაძაღლებისშიშითაო.

-რომელიხართშინა.ერთიმკვარიგამომისინათეთ.

პეტრემ იცნო შვილის ხმა,გაფიცხებულ მკვარსწალდისყუითთავიდაუჩეჩქვა, მიადო ნაკვერჩხლებს,დაუბერა

Page 26: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დამკვარისანთელივითაენთო.

შემოვიდა ზაქარა დარბაზში; ის შარვალში იჯდა, ჩოხაშემოკაპიწებული ჰქონდა, მხარ-იღლივ საპირისწამლე,წინხანჯალი,წელშიდამბაჩადამარჯვენახელშითოფი,რომელიც ჯოხივით დაიბჯინა და გაჩერდა ცეცხლისპირსა.

- ძაან დავგვიანდი; მინდორმა შემიქცია ნადირობით,ერთი მელა გამოვასალმე წუთისოფელსა და ორიკურდღელი;ვენაცვალეჩემსჯეირანას,სწორედქორივითაიყონასამივენი...

- აი, შვილო, ეს სოსე ხმიადაშვილია, ჩამცივებია ი ქალიმიათხოვეჩემსსახლისკაცსა,კაიოჯახიშვილიაო...მაგრამრა ვქნა, ერთი ახორმაზი ბატონი ჰყავთ, სვავივითგაუმაძღარი; ვერც ვერავის გაათხოვებენ, ვერც ვერავის

Page 27: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რძლად მოიყვანენ იმის შიშითა... რა ვქნა, სიბერემდენამუსიანად მიცხოვრია და ეხლა სიბერის დროსსაეშმაკოდრადგავიხადოსული.

- ფიქრი არ არის, მამაჩემო! ეხლა მე გადავსწყვიტე,ნადირის მაგივრად ბატონზე ვინადირო... რა არის ჩემისიცოცხლე! ორი წელიწადია, ცოლი შევირთე, შვილიცგამიჩნდადაჯერჩემისსახლისჭერსარგაუცინია!..ეხლამე გადავსწყვიტე, დღეისწორებში მომყავს ჩემი ცოლი,ქორწილი უნდა გადავიხადო, მოვიდეს ჩემი ბატონიესტატედა,თუ ბიჭია, გაბედოს რამე. აი ეს ჩემი სიათაგასცემს პასუხსა... მოიყვანე შენც, სოსე, ჩვენი სასიძო...თაფლო, გამოდი აქეთ... აი ჩემი დაი, კაი გოგონაა, თუჩვენისასიძოცკაიბიჭია,ფიქრიარარისბატონისა...ჩემისიათაიმასაცეყოფა.

- ბიჭო-შვილო, ეს ერთითვეა მე შენ ვეღარ გცნობ... რა

Page 28: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

წერას აუტანიხარ... დაგიჭერენ, შვილო, კოსტროშიგაგატარებენ და მერე იმ ოხერ ციმბირში გიტუცამენთავსა∗.

- უნამუსოდ სიკვდილს ყველაფერი სჯობიან. ერთხელამოსასვლელისულიუნდაერთხელამოვიდეს...

- ე ოხერი ბატონყმობა რო გადავარდება, მაშინაც ასეიქნება?.. აქეთ-იქით დადიხარ, შეიტყობდი რასმესა, -ჩაეკითხა სოსე ზაქარასა და ისეთნაირად ჩააშტერდათვალებში,თითქოშიგუნდაჩაუძვრესო.

-ჰმ... არციმისაგანიქნებახეირი,თორემ ესდღენიშანიიყოს,ესცხვირიმომჭერით,თუხეირიიქნებარამე...

- მაშ ასე უნდა ვეწვალოთ ჩვენი დღენი?!. - ერთადწამოიძახესპეტრემდასოსემ.

Page 29: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ვინც ჩვენ გვაწვალებს, ჩვენც ვაწვალოთ: მომკლამს,მოვკლამ; გულის საყვარელს მომგლეჯს გულიდან, მეცამოვგლეჯ...

-მერე,ადამიანო,ისოხერიკოსტრაი,იოხერიციმბირი!..

- ხა, ხა, ხა! - გადაიხარხარა გულიანადზაქარამდატაშიშემოჰკრა, - თქვე დალოცვილი შვილებო, ეხლა სულმუდამ კოსტრაში არა ვართ? ციმბირი არა გგონია, რომუდამ ტყე-ღრეში ვმალავთ დედაკაცებსა? ერთხელგავლასჯობიაბეწვიხიდზე,ათასჯერკანკალსა...

-რასამბობ,კაცო!-ერთხმადშესძახესსოსემდაპეტრემა.

- ჰო, ზიარების მადლმა, მართალს ვამბობ... იხვალინდელი მზის თვალის მადლმა!.. ახლაც არ

Page 30: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დაიჯერებთ!

პეტრესპირიღიადარჩადალუკმაპირშიგაუშეშდა,სოსექანდაკებად დარჩა: მაჭრის ჯამი გაშვერილი, თვალებიგაჭყეტილი და მარცხენა ხელის მაჩვენებელი თითიწაკაკული.

- ნწა-არა! ეგრე არ შეიძლება, ნუ იცი ე ახირებაი შენა...ტყუილადკიარდაგარქვასოფელმაჯორ-ზაქარაი:რასაცაიხირებ გაქირ ჯორივითა, უკან აღარ დაიხევ, - უთხრამამამ. - მე ისევ ესეთი წვალება მირჩევნია ი ოხერკოსტრას და ციმბირსა... ჰეჰეი! მე რომ კოსტრაშიგატარებული კაცი მინახავს!!. დედა, დედა!.. ღმერთმანურავის აჩვენოს... ხორცის ნაფლეთები სულ ცაშიადიოდა,კანსადაბისტსროკოსტროდაჰკრეს∗...

- ი კოსტროში ერთხელ მოკვდება კაცი, ჩვენ კი ჩვენი

Page 31: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დღენი სულ სიკვდილში ვართ, სულ ვკვდებით დავკვდებით, სულ ერთთავად სიკვდილს ვუცქერით...საწყალი კაცის ხარს, ხომ იცი, კისერი მოღლეტილი აქვსმუდამუღლისტარებითა,ჩვენცისევართ...

- ბატონყმობა რო უნდა გადავარდესო... გლუხარიჩსჩამოუტანიარუსეთიდანამბავი,რომაოუნდაბატონებმაყმები გაააზატონო, ისინი თავისთვის იქნებიან, ჩვენჩვენთვისაო...თურმე გლუხარიჩს კიდევაც გაუაზატებიათავისიყმებიო**.

- ბაკში რომ საქონელს დავამწყვდევთ, ისიცთავისუფლადდადის ბაკში, ეხახუნება ბაკის კედლებს,ერთმანეთს ებუჩავებიან; ჩვენ ერთი ბაკიდანგამოგვიშვებენდა მეორე ბაკში შეგვამწყვდევენ... ის კიდაგვავიწყდა, ჩვენმა ბატონმა ესტატემ რო გვითხრა:ლაპარაკობენ,ბატონყმობაგადავარდება,მაგრამმამული

Page 32: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

კიჩვენიიქნებაო...ეხლარამდენსაცდავერევით,იმდენსავხნავთ,მერეთუბატონმა არმოიპრიანა,ერთსკვალსაცარმოგახვნევინებს...არა,თვალისხვანაირადმითამაშებს,გულისხვაფრივშემომკვნესის.

-შენქრიტეცვერდაგაჯერებს.ქრიტეი!-წყრომითუთხრამამამ... - სოსე, დალიე: ეს ღმერთმა გაუმარჯოს შენსმაჭანკლობასა, ისეთი გოგო მოგცეთ, როგორც მარწყვი,როგორცმოწყვეტილივარსკვლავი.

-ჩვენიბიჭირაღაგგონიარა,ისეთია,როგორცმერცხალი.

ამდროს ვიღაცას ძაღლები მოედვნენ,დარბაზის ბანზეშემოაგდესდაყეფითძალზემისდიეს.

- ნადირის ყეფა არ არის... სწორედ ვიღაც გაჭირვებულიკაციმოგვადგა...ადე,შვილო,ძაღლებმაარააწყენინონრა,

Page 33: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სტუმარიღვთისაა,თუნდმტერიციყოს,შემოიყვა,ღვთისმოწყალებაყველაგვაქვს...

მინამზაქარა ადგებოდა, ბანში ჩამოჰკიდა ვიღამაცთავიდაჩამოიძახა:

-პეტრეჯიღაურო,შინახარ?

-რომელიხარ,კაცო!..დერეფნისკენმოიარე...

- ძაღლებმა ალყა შემომარტყესდაფაცური ვერ მიქნია...მედანაცვალივართ,კარის-კარსდავდივართ...

-ნინიკა,შენაა?..რაიყო,კაცო?

- ოჯახი რომ დაექცეს ჩვენი დიამბეგის იასაულებსა, -ჩამოიძახა გზირმა ნინიკამ. - ყველა ბატონის კაცებს

Page 34: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გამოუცხადეთ, რომელიცა რომაო ამ თვის რვაშიო...ნაცვალო,რათვეაეხლა?..

-გიორგობისთვე.

- ჰო, გიორგობისთვის რვაში ყველა ბატონის კაცებიუმეტნაკლებოდ გორში გამოცხადდნენ ნაჩალნიკთანაო,უნდა რვაში გამოუცხადონ ხემწიფის ბრძანებაო...ბატონყმობისგადავარდნაო.

-ოჰო-ჰო!ბა,ბა-აა!-გააბესქვემოდანპეტრემდასოსემ,-მაშშენდანაცვალსსამახარობლოგერგებათ...შემოდით,ერთიმაჭრითჩაისველეთპირი.

- მაშ არა და ოქროებით ამომიტენ პირსა! - ჩასძახანინიკამ.

Page 35: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

პეტრესოჯახშიჟრიამული ჩამოვარდა,პეტრესჯალაბიცგამოძვრა დარბაზის კუთხიდან, თავი წამოყო პეტრესგოგომაც. ყველას სახე გაუსხივიანდა. დანაოჭებულისახიდანდარდიგადაეყარათ.რაღაცსიამესგრძნობდნენ,მაგრამრაიყოესსიამე,ამისიგულიდანგარეთგამოტანავერშეიძლეს.

მხოლოდ ჯორ-ზაქარა შეუცვლელად დარჩა: იმის სახესარცსიამე,არცწყენაარდასჩენია.

II

თუმცაშემოდგომისსუსხიანიდილაიყო,მაგრამუქაროიყო, მყუდრო, მზემ ნელ-ნელა მოახურა არე-მარე; აქა-იქხეებს კიდევ ჰქონდათ შერჩენილი ფოთლები, სოფლისბეღურა ჩიტები ამ ფოთლებს დახვევიყვნენ,პროწიალობდნენ, ხტოდნენ, ჟივჟივებდნენ და თან

Page 36: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მზეზე თბებოდნენ. აბუზული პირუტყვი საქონელიმყუდრო ადგილებს ამოჰფარებოდა, მზეზე თბებოდნენდა ილოკავდნენ გვერდებსა. აქა-იქ ხალხიც გამოვიდასაბძლებიდანრუსულფარაჯებშიგახვეულნიდალეკურნაბადწამოსხმულნი.უფრომეტმახალხმამოიყარათავიდუქნებთან, რომელიც შიგ შუა სოფელში იყოგაშენებული. ჩავარდა ხმაურობა, სიცილ-კისკისი, ერთიდუქნიდან მეორესკენ გადასვლა. ხალხიჯგუფ-ჯგუფადდასდევდა ერთს კაცსა; ეს კაცი ხან ერთ ალაგასმიჰყავდათ, ხან მეორესკენ; ბოლოს ერთი დუქნის წინშეჯგუფდნენ ყველანი: პატარა ბიჭები ჯგუფშიძვრებოდნენ; ასე გასინჯე, სოფლის დედაკაცებიც კიგამოსულიყვნენ სეირანზე. პირები თავშლის წვერებითწაეკრათ,ხელებიუბეშიეწყოთდაცნობისმოყვარეობითგაიცქირებოდნენიქითკენ,სადაცრაღაციყოშეჯგუფულიდავიღაცასლაპარაკსყურსუგდებდნენ.ამხალხშიმეტიწილი გლეხობა იყო, ერივნენ შიგადაშიგ აზნაურებიც,

Page 37: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ხოლობრწყინვალეთაგანკიარცერთი.ბოლოსხმაურობანელ-ნელადაწყნარდა,ჩიტებმაცშესწყვიტესჟრიამული,მიყუჩებულ ბუნებაში ისმოდა მხოლოდ ერთის კაცისბოხის ხმით ლაპარაკი; ამ კაცს ხალხიდან კითხვასკითხვაზე აძლევდნენ და ისიც მკვირცხლად აძლევდაპასუხსა.

ეს კაცი იყო ჯორ-ზაქარა, რომელიც სხვათა შორისდაესწროგორშიბატონყმობისგადავარდნისამბავსა*.

-ტევა აღარ იყო გორში, -დაიწყო ჯორ-ზაქარამა, - ჯერმარტოკაიმდენიქორ-მეძებრებიიყობატონებისა,როისეყოფოდა;ეხლაბატონებისცხენებისმხლებლები;ყველაკუთხიდან ნიაღვარივით მოსკდა ხალხი: ქალი, კაცი,გოგო,ბიჭი.რავიცი,რამილეთისხალხიარიყო.დაიარესმთელი გორი იასაულებმა და ცხვრის ფარასავითმიგვრეკეს რუსების მეიდანზე, აი სალდათებს რომ

Page 38: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ათამაშებენ ხოლმე, იქა. ბატონებიც ცხენდაცხენმოვიდნენ,ზოგიდამწუხარებული,ზოგი გახარებული, -“რას ამბობ, კაცო! ქეციან ყმებში ეხლა კაილამაზ-ლამაზოქროებს ჩამიჩხრიალებენჯიბეში,ფული არ მირჩევნიანწილიან-წირპლიანკაცებსა”,ამბობდაერთითავადი...

-ჰეიჰე...კაცო!მაშჩვენგვყიდიან, -წამოიძახაერთმადაგააწყვეტინალაპარაკიზაქარასა...

-დამაცა,კაცო,მეყველაფერიგავიგეიგორშია, -დაიწყოჯორ-ზაქარამ. -ხემწიფესუფიქრია,ქვიშაზეუმრავლესიაეთავადაზნაურობაო,ყმებიროჩამოვართვა,დამესევიანდა სულ შემჭამენო; მოდი არც მწვადს დავწვავ, არცშამფურსაო.თითოსულზეფულიგადაუწყვეტია;ფულსროდავპირდებიო, სულ ელეთ-მელეთი მოუვათო. ეხლათურმე ყველას, ვისაც კი ყმა ჰყოლია, ყველას ფულსმისცემენ... ჰო, იმას ვამბობდი, ზოგი კი ძალიან

Page 39: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დაღონებულიიყო.ერთმათავადმა,როგადახედარაზმადდაწყობილს მოედანზე გლეხობასა, მწარე სიცილითსთქვა:,, ჰაი რადროდაგვიდგა! ჩემს ნაყმევს ხელს ვერშეუბრუნებ, კვლავინდებურად დანაშაულისათვისკბილებსვერ ჩავამტვრევ,ბოსელშივერგამოვამწყვდევ,ჯურღმულშისულსვერამოვხდიო.ესისევჩვენიძმებისსაქმეაო. სულ გლუხარიჩის ბრალია თურმე... აბა,თავადიშვილი ხემწიფის წინააღმდეგი რო გახდება,ციმბირში თავს ამოაყოფინებენ და მერე ისევდატრიალდება, რა ხეირს მოიტანს ისაო... გლუხარიჩიპირველი ბუნტოვჩიკი კაცი იყო და ხემწიფემ იმასგაუგონაო”... ,,მერე იმდალოცვილმა ხემწიფემ, -უთხრამეორემ,- რატომ ჩვენს მამა მზეს არ ჰკითხა, ყაბულსიყვნენ თავადები თუ არა*”. ბოლოს ხალხმა უცებდაიძახა: მოდიან, მოდიანო... მოვიდნენ ვიღაცა კაცები,სულ ოქროთი მოქარგულ-მოვარაყებულ ტანისამოსითა;მოედანზე,შუაალაგასამაღლებულიადგილიიყო,იმაზე

Page 40: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ავიდნენ; დეკანოზმა ლოცვა გადაიხადა... აბა ისიც კიყოფილა ლომ-კაცი, ის დეკანოზი; რა გითხრა, ძმაო,სწორედ კაცნახევარი სიმაღლე აქვს, ამასთანწამოსადეგობა. რო გაათავა, მერე გაშალა ქაღალდი,წაიკითხადა ისეწაიკითხა ამ მამაცხონებულის შვილმა,რომ ადამიანს ერთი სიტყვა არ გამოეპარებოდა: ჩვენრუსეთისმავანმადამავანმახემწიფემაო...ესეოდაესეო,დღეისუკან...

- ჰეი ვენაცვალე რუსის ხემწიფესა და! - წამოიყვირახალხმა,ქუდებიმოიხადეს,პირჯვრისწერამორთეს.

- ბატონითავისთვის იქნება, - განაგრძო ზაქარამ, - ყმათავისთვინაო; ვეღარცა სცემს, ვეღარც დააგირავებს,ვეღარცგაჰყიდისდავეღარცნამუსსშეურცხვენსო...

-ეგრეწაიკითხაიმდეკანოზმა?სწორედეგრეწაიკითხა?-

Page 41: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-ჩაეკითხნენაქეთ-იქიდან...

-არა,კაცო,იმანწაიკითხა,რომაო,ხემწიფემბრძანაო:მე,შენ ხარ ჩემი ბატონი, ბატონყმობა გადამიგდიაო... მერესწავლულიხალხი,იოქრომკერდიანებილაპარაკობდნენ,კანონები დაიბეჭდაო, რომ ვეღარც სცემსო, ვეღარცნამუსს შეურცხვენსო; ერთი სიტყვითა მთა და ბარიგასწორდაო, - მწარედ სთქვა უკანასკნელი სიტყვებიზაქარამა.

- ეხლა მაშა, ზაქარო, ვეღარც გვამუშავებენ, ვეღარცბეგარასგამოგვართმევენ,ტყეშიდაველშითავისუფლადვივლით, ვეღარც ღალა-კულუხს წაგვართმევენ, არა? -ჩაეკითხა მოხუცი კაცი, რომელიც ნიკაპით ყავარჯენზეიყო დაყრდნობილი და დაფიქრებით ლაპარაკობდა,თითქოარასჯერაგლეხობისგანთავისუფლებაბატონისბრჭყალებისაგანაო.

Page 42: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- კაცო, შენ რაღას ამბობ?.. რაკი ხემწიფეს უბრძანებია,ვენაცვალე იმის მადლსა და ძალსა, მერე ისიც რუსთხემწიფესა... მერე იცი რა არის რუსის ხემწიფე? მთელიალი-ოსმალო სულ ააწიოკა, ფეხებქვეშ გაიფრთხო... ჰო,რაკი იმას უბრძანებია, რომაო ნუღარ სცემთო, ნუგაყიდითო, ნუ გააძევებთო, კიდევ რაო, ზაქარო?.. ჰოერთის სიტყვით, ბატონი და ყმა გათანაბრდესო, მაშინბატონი ვეღარაფერს ვეღარ შეეხება... ჰაი, მომეცაღვთისწყალობა, ჩემი ვენახი დღეის შემდეგ ავაყვავო დანაფუძარი გავაპატივო! - სთქვა ერთმა თავმომწონეგლეხმა.

-მაგისიკირამოგახსენო;მამულისთაობაზეხეირიანადვერა გავიგე რა, - სთქვა ჩაფიქრებით ზაქარამა, - სულბატონს დავდევდი ფეხდაფეხა; საცა კი ლაპარაკი იყო,ყველგან სულგანაბული ვუგდებდი ყურსა, მაგრამ

Page 43: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მამულისა ვერა გავიგე რა. სწორედ ეგა მწვამს გულსა;ყველაფერი სთქვესდა ე მამულისა კი კრინტი არ იყო.გზაზე გადაველაპარაკე ჩემს ბატონს ესტატესა, ერთიისეთი გადმომიბღვირა, რომ ენა მუცელში ჩამივარდა;ვიფიქრე, ამ ბატონყმობის გადავარდნისას გულისბუხარიჩემზეარიყაროს-მეთქი.“დედითქვენისთიებსაო,ახლა ჩემ ზვრებსა და ნაფუზრებსაც თქვენ მოგცემენო.შიმშილით რომ დაწყდებოდეთ, ერთ კვალს არმოგახვნევინებთო. ჯერ ერთი ფულები ჩავიჩხრიალოჯიბეშიო; თქვენი თავი, მარტო გატლეკილი თავიგამოისყიდა, ჩვენგან ხემწიფემაო”... აი ხალხნო, აქ არისისფონი,რომელიცარჩობს...მერეკიდევმამასახლისებს,სუდიებს თქვენ აირჩევთ და თქვენ საქმეებს თქვენთითონგაასამართლებთო...

- ნწარა! მამულიც ჩვენი იქნება, კაცო! მარა ცარიელაგატლეკილთავსრასვაქნევ.

Page 44: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- მარა ი დალოცვილი ხემწიფე რად აძლევს ფულებსა!იმიტომ რომ მამულიც ჩვენი იქნება, ესე იგი რომელიცარომ ჩვენ გვიჭირამს დღესა და საღალო-საკულუხოდვმუშაობთ,-ჩაერიალაპარაკშისოფლისნაცვალი.

- სულ ერთი-ორი კვირის საქმეა ე ბატონყმობისგადავარდნა, და ჯერ საქმე ისევ ძველებურ ყაიდაზეა,ჯერ ისევ ბატონყმობაა... ჩემი ბატონი ესტატე ისევძველებურად გაჰკივისდა იცემება. გუშინ ხაბაზს სულყბები შემოამტვრია, პური უღვივარი მოგსვლიაო...მოვიცდით,ვნახამთ,-დაათავაზაქარამა.

- შენ როგორღაც არ გეჯერება! კაი ბოლო არ უნდაპქონდესამსაქმესა...

- კაი კი ექნება, მაგრა ბატონყმობა კი ისევ იქნება... მე

Page 45: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გულისულსხვასმეუბნება.

- იიი, მაგას რო ყური უგდო, სულ გადაირევით, -წარმოსთქვანაცვალმა: -რასაც აიჟინებს,გადათქმა აღარშეიძლებამაგისი...ტყუილადარგეძახიანჯორ-ზაქარას...

- მა, კაცო!.. ხემწიფემ ბრძანაო, ამბობს... და კი აღარასჯერა-რა ხემწიფისა. რაკი ბრძანა, გათავდა - სულჩვენია...

-მოიცადეთ,ვნახოთ,-კვლავჩაფიქრებითსთქვაზაქარამდაგაშორდახალხსა.

III

მთელ სოფელ ტორტლაში პეტრე ჯიღაურის ოჯახიქებულიყოდოვლათით, პურ-მარილითდა შეძლებითაც.

Page 46: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ერთადერთიჯიღაურებისოჯახი იყო საეკლესიო გლეხი,მაგრამ პეტრეს პაპამ ჩააგდო ეს სახლი აქაურ ბატონისხელში. შეუყვარდა ბატონიანთლამაზი გოგო ვაშლადათავი მოიკლა, მინამ შეირთავდა; ბატონმაც იმ პირობითმიათხოვა,თუიმისიოჯახი,იმასეყმობოდა.სიყვარულმათავისიგაიტანადაჯიღაურისოჯახი,მხოლოდესერთიკომლი, ყმად გადიქცა, დანარჩენი ჯიღაურები კისაეკლესიო გლეხებად ითვლებოდნენ ბატონყმობისდროსაც,მაგრამრაკიერთსსოფელშიცხოვრობდნენყმა-გლეხებთან, იმათაც ხშირად გამოუცდიათ აქაურიბატონისსუსხიდამუქარა.

ჯიღაურებს ძალიან კარგი მამული ჰქონდათ დაბლომადაც ეჭირათ; საკუთარი ეკლესიაც ჰქონდათთავიანთ უბანში; საბოსტნე ადგილები, კარგიშემუშავებული ვენახები... თვით პეტრე ჯიღაურსაცჰქონდა კარგი მამული და კარგადაც შემუშავებული;

Page 47: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ოჯახშიაც ხალხი მრავლად იყო; ზაქარას გარდა სამივაჟიშვილიკიდევჰყავდა,საკუთარიგუთნეული,უხვადწველა-დღვება, წვრილფეხა საქონელიდაორმოში პურიგამოულეველი.

ასეშეხვდაესოჯახიბატონყმობისგადავარდნას.

ჯორ-ზაქარამართალი,პირდაპირიდაამასთანავეერთობჯიუტიდახასიათმოუტეხილიიყო,რომიტყვიან-,,თავისნებაკაციო”;თუთავისიგულიარეტყოდა,ისესაქმესარდაიჭერდა. ბატონყმობის გადავარდნისას ჯორ-ზაქარამისედაც თავისუფლების მოყვარემ, მინდორ-ველისთავისუფალმა შვილმა, უფრო ღონივრად ამოისუნთქა,ხელები გაეხსნა, თავისი სახლის ჭერიც გააცინა ცოლ-შვილისმოყვანითა;ოჯახიუფრომოკეთდა,ხელისძალამოეცა,გაღონიერდაზნეობითა.

Page 48: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბატონისაურ-ზაურიანობასაცცოტაყუჩიმოსტყდა,ცოტაშეტკბა ბატონი, თუმცა გული მისი ბოროტებისაგანგაწმენდილი არ იყო, ღვარძლს და სიძულვილს ჯერკიდევ ღრმად ჰქონდა გადგმული ფესვები ბატონისგულსადაღვიძლში.

ახალგაზრდა ბატონიშვილები მაინც კიდევდაიარებოდნენ სოფლად,დააქროლებდნენ ცხენებსადაუწრუწუნებდნენქორებსა,მაგრამგლეხებმა,რაკიიგემესთავისუფლების სიტკბოება, აღარ დაუთმესბატონიშვილებს და ბევრჯერ გაუსახრიათ კიდეც ურჩიდაგალაზღანდარებულიბრწყინვალეთაძენი.

ერთი ჩვეულება იყო ბატონობის დროს; იშვიათი იყოისეთიბატონი,რომელიცმისდევდასაქონლისმოშენებას,ჯოგების ყოლასა, შინაურიფრინველების გამრავლებასა,ან კი რად უნდოდა: მთელის სოფლის საქონელი, თუ

Page 49: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჯოგი,ფრინველიიმისსაკუთრებასშეადგენდა;როგორცუნდოდა,ისეცხოვრობდა.მაგალითად: აიეწვიაბატონსსტუმარი ვინმე, თუნდ დიამბეგი, მაზრის უფროსი;გამოვიდოდა მოურავი ბიჭებით, დაერევოდა სოფლისძროხა-ხბორებსა, ბატ-ინდაურებს, ერთის სატყვით, რაცმოეწონებოდა,დაიჭერდადამიჰქონდაბატონისსახლში.აი ეს ჩვეულება ისევ დარჩა კარგა ხანს კიდევ სოფ.ტორტლაში.მთელისოფ.ტორტლა,ჯიღაურებისოჯახისგარდა, ბატონისა იყო; ტორტლას კიდევ ორი პატარასოფელი ეკრა დასავლეთ და ჩრდილოეთის მხრივ, ესსოფლებიც იმავე ბატონისა იყო. თვით ბატონი შუატორტლაშიიდგა,იდგამეფურად,ძვირფასადმოწყობილსახლ-კარში.

ბატონყმობა გადავარდა, ხალხს საკომლო მამულიმიუზომეს, ზოგან მიუსაჯეს მეოთხედი, ზოგან მეტ-ნაკლები. ტორტლაში კი სულ სარწყავი და ნაფუძარი

Page 50: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ადგილებიიყო,ამიტომმეოთხედიგადაუწყვიტეს.ისეთიუდიერი გამოდგა აქაური ბატონი, რომ ვენახისმოსავალზედაც კი მეოთხედს ართმევდა: კიტრზე,ვენახისლობიოზედასიმინდზე,მწვანილზე,ხილზეხომ,რასაკვირველია, გლეხს არ შეეძლო ერთი ხიჩატელირამმოეგლიჯა ვენახში, მინამ ბატონის მოურავი სოსიკაპურიჭამიაშვილი არ ჩამოივლიდა სოფელში და არდასწერდა მეოთხედსა. ეს სოსიკა ისეთი წყეული იყო,რომ სოფელ ტორტლას დღესაც ახსოვს იმისი ბოროტისახელი.

ბატონყმობის გადავარდნის შემდეგაც სოსიკა მოურავიდათარეშობდა სოფლის პირუტყვ საქონელზე:დახოცდაინდაურებს,ქათმებს,დაიჭერდაკაილამაზგათამამებულდაგალაღებულს,ღიჭითგასუქებულს კვებულა - ხბოსადა მოემზადებოდა ბატონის სახლში ძველებურადსტუმრების დასახვედრად. სოფელი არ უთმობდა

Page 51: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ადრინდებულად: გამოცვივდებოდნენ ქალები, მეხრებიჭები და გაჩნდებოდა ერთი ჩხუბი, თავ-პირის ჩეხა-მტვრევა.

- სოსიკა, ბატონყმობა გადავარდა; ბატონი ჩამოგვეხსნადა ახლა შენ, ჩვენი სისხლი და ხორცი, მოგვევლინებატონად და ამაწიოკებლად სოფლისა. ჩამოეხსენსოფელს, ნუ აწიოკებ, თორემ იაფად არ დაგისვამ მეამასა... რას მიყურებ? მეჯორ-ზაქარას მეძახიან... მე ისეამოგამტვრევ მაგ ცხვირ-პირსა, რომ სთქვა, ეს რასგადავეყარეო.

-მაშესულვაში ამიწიედაშიგჩამაფურთხე,თუმეშენუნარიარგიყო!-დაემუქრათავისმხრივაცსოსიკა.

-ძრიელნუიკვეხამთავსა.ბურთიდამოედანიგამოაჩენსვაჟკაცობასა! - მწარე ღიმილით წარმოსთქვა ჯორ-

Page 52: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ზაქარამ.

მალე,ძალიანმალეშეხვდნენერთმანეთსჯორ-ზაქარადასოსიკა. ბატონს ბლომად ეწვივნენ სტუმრები, სხვათაშორის,ძველინადიამბეგარი.დიდიპურმარილისკაციდაქებულისოფელშისიტყვაწყლიანობითაიასერამანიჩი*.

დატრიალდა ბატონი, დაპროწიალდა სოსიკა. ჯორ-ზაქარას გულზე რაღაცამ უკბინა: ამოდენა ზღვასტუმრებს, რომლებიც, ვინ იცის, რამდენს დღესდარჩებიანო, მთელი სოფლის ხბო-გოჭები და ქათამ-ინდაურებიმოუნდებაო.

- ბიჭებო, დღეს მე გული მეუბნევა, სოსიკა მოურავიჩამოუვლისსოფელსდავლისათვისდამარჯვედიყავით,სახრეები მოიმარჯვეთ, მეთქვენი სხვა არა მინდარარა,როცადავკრადაწავაქციო,მაშინმომეშველენითდაიმის

Page 53: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბიჭებსნუგაახარებთჩემზედა.

აი აღრიალდა სოსიკა, დაერია სოფელსა. ისმის აქეთ-იქიდან დედაკაცების წყევლა-ქოქვა, ლანძღვა-გინება.გადმოდგადარბაზისბანზეჯორ-ზაქარა.სოსიკასიქნებაამ დღეს აზრადაც არ ჰქონდა ჯორ-ზაქარას დაწიოკება,მაგრამრაკიბანზედაინახა,გაახსენდაიმისიმუქარადაგაქანდაზაქარასკარ-მიდამოსაკენ.

- რასაც მიზამ, შევიტყობ? - დაიწყო თავის ქნევითსოსიკამდათვალებისისხლითდაეგუდა.

- მე კი უკან დაბრუნებას გირჩევ, - უთხრა დინჯად,აუჩქარებლივზაქარამ.

- ღორის ტილი ფეხზე დაისვი, თავზე აგაცოცდებაო,სწორედ შენზეა ნათქვამი... წამოუარეთ, ბიჭებო, ემა

Page 54: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

კვებულასა!-დასჭყივლასოსიკამა...

ის-ის იყო გაშალეს ბიჭებმა ხელები, სოსიკამ სახრედაატრიალა და შემოურბინეს ზაქარას ხბორებსა. მაშინზაქარა, ეს დინჯი ზაქარა, ფრინველად იქცა, თითქოფრთებიშეესხაოდაბოხისხმითდასჭყივლა:

- თითონ შენ ღორის ტილო! შენ ხარ ჩვენის სისხლითგაუმაძღარი, ცხენის წურბელასავით გაბერილისისხლითა,მეშენდაგცლიმაგსისხლისაგან.-თქმაიმისიდა ჯოხის დარტყმა ერთი იყო: სოსიკას დაჰკრა თავშიკომბალი ისე მძლავრად, რომ ის კალმახივითგადატრიალდა ჰაერში და ზღართანი მოსძვრა მიწაზე,წამოიწია ერთი ხელობა, მაგრამ აქ ანაზდეულადგაჩნდნენ ზაქარას ძმები სახრეებით და გველივითგააჭრელესსოსიკამოურავი.

Page 55: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

როცა ის ჭილობზე დასვენებული კვნესა-გმინვითგაატარეს, სოფლის გოგო-ბიჭების მხიარულებასსაზღვარიარაჰქონდა.

-აი,იხაროსიმისმამარჯვენამ,ვინცეგსიყმედაგიშავა!-ამბობდნენმანდილოსნები...

- ვენაცვალე იმის მარჯვენას, ვინც ამოგაშხამა ჩვენიდარბევა-აკლებაი!-დასძინესბერიკაცებმა.

-ქა,გაიგეთვისმიუბეჟნია?..ჯიღაურიანთჯორ-ზაქარასა.მივიდა ნამგალი და დახვდა ქვაო!.. ჩვენსავით არავისდაებრიყვინებაზაქარაი!..უიიმისმარჯვენამიხაროსცასადა ქვეყანაზე, გაიხაროს თავის ცოლ-შვილზედა! -იძახოდა ხალხი და იმათ სიხარულს და კიჟინასდასასრულიარაჰქონდა.

Page 56: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გაწყრა თავადი ესტატე, გაწყრა, ისე გაწყრა, რომ სულცოფები ჰყარა პირიდან და ისეთი ჩიბუხი დაამტვრიაბალკონზეკოწიაწითა,რომფასდაუდებელი. ამანუფროგაამწვავა: თურმე ის ჩიბუხი ბარიათინსკის ცოლისნაჩუქარიყოფილიყო.სტუმრებიცძალიანშეწუხდნენ.

- მომგვარეთ აა, მომგვარეთ ის წყეულ-შეჩვენებულიზაქარა ჯიღაური! მაშ მე კაცი აღარა ვყოფილვარ!..ციმბირს წავალ და მაგას კი არ შევარჩენ! - ყვიროდათავადიესტატე.

-კნიაზოესტატე! ,,წარვიდენდრონი,ნაქებნიმტკბარად,მარადდამარად!”-სიცილითუთხრაიასერამანიჩმა.-შედალოცვილო,მერომსოფელშიშევიდოდიდიამბეგობისდროს,ძაღლებიცკიყეფვასშესწყვეტდნენ,ისეთსშიშისზარს შევიტანდი ხოლმე. ეხლა კი წილიან გლეხებსგვერდით მოვისვამ-ხოლმე და გულით ცივცივ ღვინოს

Page 57: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ერთად შევექცევით. ჩემო ესტატე, ხელი ხელსა ჰბანს,ეხლა უერთმანეთოდ არ ვარგივართ; რაც იყო, წავიდა,წინანაფეხურსუკანაჰშლის.

- შენში აზნაურის სისხლი ტრიალებს, ჩემშითავადიშვილის; შენ ბევრით არ განირჩევიგლეხკაცისაგან; მე კი სულ სხვა ვარ, ჩემი სისხლი იმასვერმოითმენს,რასაცშენიდაგლეხისა.

-მეკიმიყივლია,მამლისაარიყოს,დადანარჩენიშენიცი,იყავნნებაშენი!-უთხრადაცინვითიასერამანიჩმა.

დიდხანსიბობოქრაესტატემ.ვერმოისვენა,არგაუგონაარც კნეინა ქეთევანის მუდარასა. ,,მამგვარეთ დამამგვარეთ,ზაქარა!”სულამასგაიძახოდა.

მოვიდამოციქულადგაგზავნილიკაციდამოახსენა:

Page 58: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ზაქარამ ასე მოგახსენათ: მე მოსასვლელი რა მაქვსბატონთანაო,იმისიმოურავიმეკობრესავითდამეცა,მეცპასუხი გავეციო. სახლს ბატონყმობის დროსაც ვერავინმიკლებდა და ეხლა ვის ავაკლებინებო... ასე კიმოგახსენათ.

-ძაღლიძაღლისძვალსგასტეხსგანა!..რატომძალაზეარდაუდექი,შეწუწკისშვილო!-დაუშტიალაბალკონიდანესტატემა.

- შე დალოცვილო, გინდა ჩემთვინაც სოსიკას დღედაეყენებინა!.. ჯორ-ზაქარას ტყის დათვები ვერასაკლებენდა იმასთან ჭიდაობა სად შემიძლიან! -უთხრამოციქულადგაგზავნილმა.

-მაშმედავეჭიდები!ანმეუნდავიყოამსოფელში,ანეგ

Page 59: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჯორ-ზაქარაი...მაშულვაშინუმსხმია,თუარშევასრულოესჩემიმუქარა.

- აბაშენგან არმიკვირს,რომთავსუყადრებგუშინდელყმასა, - უთხრა ლმობიერად ესტატეს თანამეცხედრექეთევანმა. - შენ მაინც ბატონი ხარდა გლეხსთავი არუნდა გაუყადრო: სცემ? კანონი დაგსჯის. აბა, შენგენაცვალე რად უნდა ჩაიგდო თავი ამისთანა ყოფაში,რად უნდა ვათქმევინოთ სოფელს, რომ ბატონსაღარაფერიმნიშვნელობადაძალააღარააქვსო.თუჯორ-ზაქარასგაუმკლავდები,სწორედასეიფიქრებსსოფელი,სოფელსკიამისთანააზრიარუნდაჩავადებინოთთავში,თორემჩვენაქარგვედგომინება.

- შედალოცვილო, -უთხრეს აქეთ-იქიდან სტუმრებმა. -სუდიდაპალატაშენხელთ არის,სულშენიმოკეთეებისხედან, მოუდე რამ მიზეზი და აქედან ააბარგვინე

Page 60: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მაგისთანა მოწინააღმდეგე კაცი. მაგისთვის რადიბოროტებ თავსა. მაგისი სული ხომ შენ ხელშია,მამულშინუგაუშვებ,სულიამოჰხადედათვითონმოვაშენთან, ძაღლისლეკვივით მოგელაქუცებადა ფეხებზელოკვასდაგიწყებს.

დამშვიდდა გარეგნად ბატონი, მაგრამ სისხლი ისევბობოქრობდადაშურსეძიებდა.

ჯორ-ზაქარა იმ დღეს ხალხის თვალში ერთიორადგაიზარდა,ამაღლდა,სიყვარულიდაპატივიდაიმსახურა.პირველი მაგალითი იყო, რომ ბატონის კაცს სოფელშიხელი შეახეს და როგორ შეახეს? სიკვდილის პირზემიაგდეს ბატონისდაახლოვებული კაცი, მისი მარჯვენახელი. ჯორ-ზაქარამ კარგად იცოდა, რომ ეს ამბავიმუქთად არ ჩაუვლიდა,მაგრამ არ ეშინოდა,გულისალიკლდესავით მაგარი ჰქონდა. ამისათვის სოფელმა

Page 61: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

შეიყვარა, უიმისოდ არავითარ საქმეს არ დაადგებოდა,უთუოდ ამისათვის უნდა ეკითხნათ დარიგება.სიკვდილი იყო, თუ სიცოცხლე, ჭირ-ვარამი თუმხიარულება,გაჭირვებათუდალხენა,სოფლისშეწუხებავისგანმე, მიმართავდნენ ჯორ-ზაქარას და ის ისესარისტიანადმომართავდასაქმეს,რომყველაგაოცებაშიმოჰყავდა. სოფელმაც დააჯილდოვა: დიდის ხვეწნა-მუდარის შემდეგ ჯორ-ზაქარა მამასახლისად აირჩიასოფელმა.ორჯერ გადაადებინაზაქარას არჩევათავადმაესტატემ. მაგრამ სოფელმა თავისი გაიტანა და თავისისაყვარელიზაქარაგაამამასახლისა.

IV

ტორტლის მებატონის სახლ-კარი,როგორც ვთქვით, შუასოფელში იყო. წინ დიდი მინდორი ჰქონდადატოვებული. მერე მისდევდა ვიღასიც ნავენახარი და

Page 62: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

შემდეგ იწყობოდა ზაქარა ჯიღაურის სახლ-კარბინადრობა, ისე რომ ახლო მეზობელი ესტატემარუშიძისაიყოზაქარა.ვერცპირუტყვი,ვერც ადამიანიესტატე მარუშიძის სახლის წინ მდებარე მოედანს ვერასცდებოდა.

სოფელ ტორტლას შუაზე ჰყოფდა დიდი რუ,გამომდინარე მდინარე ლიახვიდან. ეს რუ გამოდიოდამარუშიძისსასლიდანდაჩამოდიოდაზაქარასბაღ-ვენახსგვერდითა.ჯიღაურებისოჯახმაესრუკარგადგამოიყენა:გაჰყოორად,ერთინაწილიეკლესიისგვერდითგაიყვანა,ზედ წისქვილი გამოჭიმადა მეორე ნახევარი ისევ ძველკალაპოტშიმიდიოდა;ისემოაწყოზაქარამამრუსორივეტოტი, რომ ქვემოთ მდებარე მოსახლეებს წყალი არაკლდებოდა.

ესტატე მარუშიძემ უბრძანა ბიჭებს და ერთ ღამეს

Page 63: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სახლიდან სხვა გზით გადაახევა რუ და მოუწყვიტაზაქარას წყალი; მაშინვე გაცვივდნენ ჯიღაურები, დაწყალი ისევ გადმოაგდეს. შეიქნა მიხლა-მოხლა: აქეთჯიღაურები, იქითთავადი ესტატე მარუშიძის მოურავისოსიკა;ბევრჯერ ამოასველესრუშისოსიკა,დაუჩეჩქვესცხვირ-პირი.

მთელი სოფელი ყალყსდადგა. მარტოზაქარაჯიღაურსარმოსდიოდაზარალი,მთელუბანსაკლდებოდაწყალი,თურუსხვაგზითწავიდოდა.

ზაქარაჯიღაურმა,როგორცმამასახლისმა,აარჩიამარჯვებიჭები და ღამღამობით მიუჩინა რუს ყარაულადა დაბატონესტატესმოახსენა:

-უხსოვარდროიდან, იმდროიდან, როდესაც, ვინ იცის,არცშენიგვარიიყოსოფელტორტლაში,არცჩემი,ესრუ

Page 64: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ასემოდის;ამასამტკიცებსრიყე,რომელიცრუსდაუდვიაქვეშა. შენ ეხლა გინდა წყალი აღმა ააბრუნოდა მთელისოფელი ამოარჩო. ჩემთან შურისა და მტრობისათვისმთელს სოფელს უნდა ამოხადო სული. თუბატონყმობისასესრუთავისსადინარითმოდიოდა,ეხლაუფრო ივლის; კანონია და სამართალი; წადი და თუეხლანდელი კანონი იტყვის, ტორტლის რუ აღმაწაიყვანეთო,მაშინბატონიბრძანდებით.

-მამულიჩემია,ამრუსსათავეჩემმამულშია,მთელირუჩემ მამულზე გამოდის;რაკი მამული ჩემია, მაშწყალიცჩემია: მინდა მოგცემთ, მინდა არა,- სთქვა ამაყად დათავისა და თითის ქნევით თავადმა ესტატემ, კაბისსახელოკისერზეშესტყოცნადაახალოხისყოშიგადიწია,თითქოსაბრძოლველადემზადებაო.

- მამული შენია, მაგრამ წყალი ღვთისაა, ქვეყნისაა...

Page 65: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გაბრუნდი,ბატონო,შენსამზესა,სისხლსნუგვაძლევ!!.-შუბლშეკვრითუთხრაზაქარამდაჯოხიმაგრადააბაკუნამიწაზე.

- მე შენ გასწავლი ჭკუასა მაგ ახირებულილაპარაკისათვის,-გადუბრიალათვალებიესტატემ.

- თუ ჭკუას მასწავლი, დიდი მადლობელი ვიქნები, -უთხრა ზაქარამ, ქუდი მოუხადა და მდაბლად დაუკრათავი ესტატესა - მაგრამ მე კი არა,თუ სოფელს წყალსწაართმევ, მაშინ სისხლი დაიღვრება და მიზეზი შენიქნები.

-ააა,მამასახლისიდამაგისთანალაპარაკი?!აქშენხალხსაქეზებგანა?მაშკარგი!მაშკარგი!..

- ხალხო, რა ცხვრის ფარასავით გაშტერებულხართ! მე

Page 66: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მართმევსმარტოწყალსათუთქვენცა?

-შენართმევხალხსაწყალსა,შენა!-დასჭყივლასოსიკამ,-შენრომამსოფელშიამოვარდები,ყველამოისვენებს.

-ხალხნო,მართლაასეა?!მაშმევართქვენიდამღუპავი?..თუ ასეა,მეშემიწირავსთავი: ჩემსახლ-კარბინადრობასსოფლისბოლოსგადავიტანხვალვე,ოღონდთქვენჩემიგულისათვისუწყლოდნუდარჩებით.

-ვაი,შენჩემოთავო!როგორთუაიყრები!ვინცკაციადაბუზს აგიფრენს! - იგრიალა ხალხმა და მიიწიასოსიკასკენ,რომელიცბზობისყვავივითსადღაცგაჰქრა.

- ზაქარა, ხალხს ნუ აქეზებ, მამასახლისის ჯაჭვისაგერიდებოდეს! - უთხრა ხმამაღლა ესტატემ დაგვერდშებრუნებითგადახედაზაქარას.

Page 67: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ჰა, ეს მამასახლისის მედალი და ჯაჭვი, შენმაბიძაშვილმა ჩამომკიდადაუკანვე წაიღეთ, მე ძალიანაცარ მეპიტნავება მამასახლისობა! - გაიკრაზაქარამჯაჭვსხელი, ჯაჭვი გაგლიჯა და მენდლიანად ფეხებქვეშშეუგდოთავადესტატესა.

ესტატემ ახლა კი იკადრა გაბრუნება, ნელის ნაბიჯითშეიარასახლისკენა,მალ-მალედგებოდაგზაზე.ღელავდა,თითქო მოტრიალებაუნდა ხალხისკენო. გრძნობდათუარა დანაშაულს, ძნელი გამოსაცნობია; იქნება კიდეცგრძნობდა, მაგრამ ხალხთან პირის შერცხვენა არუნდოდა, არ უნდოდა სახელი გასტეხიყო. ეტყობოდა,თავისკნეინისდარიგებასდაადგა,ესკიიყო,რომმეორედღეს წყალითავისუფლად მოჩუხჩუხებდათავის ძველკალაპოტში.

Page 68: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მუცელს აქორებ - ქორიაო, აღორებ -ღორიაო,ნათქვამია.თავადმაესტატემარათუმარტოთავისიმუცელიააქორადა ააღორა,თავისი ქვენა გრძნობანიც კი ააქორ-ააღორა;მოინდომა ისევ ისე პარპაში, როგორც ბატონყმობისდროს.სხვახერხსმიმართაზაქარასდასამცირებლადდამისი ოჯახის შესალახავად. ზურგი მაგარი ჰქონდა დაროგორ გაუჭირდებოდა ზაქარას დამარცხება: ერთიბიძაშვილი მაზრისუფროსი იყო, მეორე - მომრიგებელიშუამავალი, სიძე -ოლქის სასამართლოსთავმჯდომარე,ათასგანჰქონდაქსელებიგაბმული.

- სოსიკა, მაგ ზაქარას ჯავრს ნუ შემაჭმევ... დღე ხომსახლში არა გდია, ყველანი მინდორ-ველად არიან: მერეეხლაანეულობაა,გუთანზეყრიან,სახლშიპეტრესცოლიდაბავშვებითუღაარიან;მინდაერთიროგორმეზაქარასცოლი ვიგდო ხელში;დიდი ხანიაჯავრი მჭირს, ძალიანსანდომიანია; რომ მოვიგონებ, სულ ნერწყვი მომდის

Page 69: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

პირში, ერთი როგორმე მოვიგდოთ ხელში. დავიჯერო,არსადარგადის?-ჩაეკითხაესტატეერთგულსოსიკასა.

- მალე მტერი მოგიკვდეს და მეც მომიკვდეს, მალე მეიმას შეგახვედრო, აი ხვალვე, უნდა მეოთხედებიდავწეროხილისა...ჰო!..ესკარგადმომაგონდა,ამსაქმეშიდიდი გამოცვეთილია ჩვენი დალაქი ხოხელა, დიდიგაიძვერაა, ყველას ოჯახში დაძვრება... ზაქარას ვენახიკარ-წინა აქვს, ზაქარას მარინეს გადავატყუებინებვენახში...ჰმ,რასვამბობ!რამგამამაყრუა!..მარინესხომამზაფხულსსულვენახშივაშლისქვეშუდგიააკვანიდაიქვეხელსაქმობს...

- აბა მაშ კარგა ყოფილა საქმე!.. ერთი იმას ჩემებურითილისმამოუსვა,-სთქვაესტატემ.

-რათილისმაუნდა? ბატონო, გლეხი ქალი ცხვარია,რო

Page 70: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დაგინახავს, სულ ცახცახს დაიწყებს, ენა ჩაუვარდება,იქვე შევათრევ ვაზებშიდა... - ამდროსთვალი მოჰკრადალაქხოხელასდახელიდაუქნია.-აქეთიარე,აქეთ!

ხოხელამოიჭრა.

-ჩემოხოხელ,რასდაცანცალებ,შეკუდიანო,შენა!..

-რაუშავს-რა,შენიჭირიმე,ბატონო,საცალამაზიქალიდაგოგოა, ამას არ ასცდება, ყელამდე დაცურავს შიგა. -ეშმაკურადდათვალისჩაკვრითწარმოსთქვასოსიკამ.

-რატომაც არა, ქვრივი კაცია,უნდადროებაგაატაროს, -სიცილითუთხრათავადმაესტატემ.

-აი,ბატონსვენაცვალე!.ბატონსვებრალები,მოურავსკიშურს,-სთქვადალაქმახოხელამ.

Page 71: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-ჰოდა,ჩემოხოხელ,ჩვენცუნდაწილიდაგვიდო!..

- შედალოცვილო, მანდაც ხომ მეოთხედი არ გინდათ! -სიცილითუთხრახოხელამდათანთვალ-წარბშიდაუწყოცქერა,ბატონიხომარგავანაწყენეო.

-ამოგაგდოსღმერთმა!ეგკარგიმითხარ!..სწორეგითხრა,ზაქარასმარინესსამეოთხედოდარდავიწუნებდი.

- ოჰოჰო! - პირის წლაკუნით სთქვა დალაქმა, - უნდამოგახსენოთ, რომ სწორედ თარაქამული ძროხაა; ორიშვილის დედა რომ მაგითანა ლამაზია, მკვრივხორცაა,გასათხოვარი რა იქნებოდა. იმ ოჯახდაქცეულსლოყებისულ ზედ ასკდება, გულ-მკერდი და გავა, უნდამოგახსენო, კარგ გათამამებულ დეკეულსაც არ ექნებაიმისთანა... აჰ, იმისი დაძმუძვნა რა მადლია... მაგრამ

Page 72: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ისეთიქოფაკიძაღლი ადგიათავსა,რომიმისშიშითვინმიუდგება!-წარმოსთქვადალაქმა.

-მგლისშიშითცხვარივისგაუწყვეტია...ჩემოხოხელ,არცმედავიწუნებდიიმქოფაკისცოლსა...

-რასსწუხარ,ბატონო,ხვალვეგაჩვენებ,-თავგამოდებითუთხრახოხელამ.

- რა ძნელია, შედალოცვილო! - გაუადვილადალაქმა. -ბატონი ხარ, ის ყმაა;რა ძალა აქვს! ვენახში მიბრძანდი!მეციქგავჩნდები;პეტრესცოლსმაინცუნდაწურბლებიმოვუტანო... ამასმოვიმიზეზებ,მეიმასშევიქცევ,თქვენთქვენისაქმეგააკეთეთ.

სამთაკავშირიდაისკვნა...

Page 73: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

V

ზაფხულია, მკათათვის თვეა, სოფელი მინდორ-ველადარის გაკრეფილი, სოფელი დარჩენია ქალებს, ბავშვებს,ბებერძაღლებსდაამაყმამლებს...

მინდორ-ველიდან მოისმის ჰოპუნას ხმა: ყანას მკიან;ტკბილიოროველაა,ანეულსხნავენ.

ზაქარას სახლის წინ ნიგვზის ხის ქვეშ ჭილობისნაგლეჯზეწევსდაძილსმისცემიაპეტრესმოხუცებულიჯალაბი, მარინეს დედამთილი; იქვე ახლო სძინავსიმისავით ბებერ ჭრელას; ძილისგან მოთენთილა,ხანდისხან დუნედ ამოიფხანს ფეხით გვერდებს, ხანკბილებითმოიჩიჩქნისმკერდს,რომმკბენარიმოიშოროს.იქვეორ-სამნაბიჯსიქითღობეაგავლებულიდაზაქარასვენახიიწყება.შესავალშისდგასუზარმაზარიხართუთა,

Page 74: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ვენახს შუაში ხეივანი აქვს, აქეთ-იქით ხეხილი.ხართუთას ქვეშ დაცუნცულებს ოთხი-ხუთის წლისთმახუჭუჭაშაგვრემანიბიჭი,დასდევსპეპლებს,ბუზებსდადატრიალებსბალახებში. იქვეჭილობზეზის მარინე,ზაქარას ცოლი ქალილამაზი, მხნე შეხედულობისა; წინუდგიააკვანი,ცალისფეხისორითითითაკვნისსაგოგავიუჭირავსდაარწევსბავშვსა;ხელთუჭირავსთითისტარი,საჩეჩელზე გაწმენდილს მატყლს ართავს, თითისტარიპროწიალობს,ბზუის.მარინეარხეინადდაუდარდელადარის. ხანდისხან თვალს ავლებს პატარა გიგლას, რომშორსარწავიდესდაარამდაჰკბინ-დასუსხოს.

უცბადღობემლაწუნიმოიღო,მარინემყელიმოიღერადათვალიმიავლ-მოავლო;გიგლასგაშლილიხელებიჰაერშიდარჩა;ჭრელამკაკალქვეშშეიზმუკუნა.

კვლავ ლაწუნი მოიღო ღობემ. მარინე წამოფრინდა,

Page 75: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თავშალი ჩამოიშალა, ნიკაპთან ანაზდეულად შეიკრადასარტყელშიჩაკრულიკაბაცჩამოიშალა.

უცნაური სანახაობა წარმოუდგა თვალ წინ. მის წინგაჩნდადალაქი ხოხელა სადალაქო იარაღითდადოქით,რომელშიაცწურბლებიუსხდა.

-ნათლი-ჯალაბსვახლავარ!შენსდედამთილსწურბლებსდავპირდი...

- სახლის გზა დაგვიწყებიათ!!. ვენახზე ღობე რომ არგადმოგემტერია,განაარშეიძლებოდა,-უთხრაუკმეხადმარინემ.

დალაქიწავიდაგანგებმარინესდედამთილთან.მარინემვერც კი მოასწრო ჭილობზე დაჯდომა, რომ გაჩნდნენბატონიდამისისოსიკა.

Page 76: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მარინე აენთო, სახეზე ალმურმა აჰკრა,თმა აებურძგლა,ყალყს შეუდგა. თვალებიდან წითელი წინწკლებისცვივოდა, რომელნიც საპნის ბუშტებივითპროწიალობდნენმისთვალებისწინ.

- ხილის მეოთხედისათვის მოვედით... საკალოე მსხალიძალზეშემოსულა,-უთხრასოსიკამ.

- ჩემი კაცი შინ არ გახლავს*, ეს მისი საქმეა, -უპასუხამკვახედ მარინემ, გულხელი დაიკრიფა დაღაზლშემოხვეული თითისტარი მარცხენა იღლიასამოიფარა.

- მე დავბერტყავ მსხალს და შენ გაჰყავ, - უთხრაალერსითთავადმა, ახლო მიიწიადა კისერგადაგდებითსახეშიშეაშტერდა.

Page 77: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბატონს უხვად მოადგა ნერწყვი ვნება-ღელვისა, თავივეღარ შეიკავა და ნიკაპში მაგრა მოჰკიდა თითებიმარინესა.

-იქით,შეუსირცხვილო! -დაისემაგრაამოუქნიახელი,რომ ბატონი ძალაუნებურად უკან შესდგა და თითებიჰაერში შერჩა... დასტაცა აკვანს ხელი, გიგლა წინგაიმძღვარა და გააშურა ვენახიდან. მაგრამ სოსიკადასწვდა უკნიდან, შემოატრიალა. ბატონმა იდროვა დათავ-პირიდაულოშნამარინესკოცნითა.

მარინემიბრძოლაძუ-ვეფხვივით,დაავიწყდააკვანიცდაგიგლაც,რაც ძალიდაღონე ჰქონდა გაიწია,დააფრინდაკბილებით, გაუძვრა ბატონს ხელიდან; ბატონს შერჩახელშიმარტომარინესმანდილი.

Page 78: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მარინესდალალ-კავებიაებურძგლა,სახეგაუმრისხანდა,თვალებისისხლითაევსოდაგააბაკივილი.

სოფელი ცარიელია. კივილზე მხოლოდ ინდაურებმამისცესბანიდასოფლისპატარაწვრილფეხობამ.

მარინემმოიმარჯვასაბრძოლველადთითისტარი,კვლავწავიდააივანისკენ,რომელშიცბავშვიჩხაოდა.

ქვენა-გრძნობითაბობოქრებულმაბატონმადამოურავმაგანიზრახეს მარინეს ვაზებისაკენ გათრევა. აი ორივემმიიზიდეს. ამ დროს მარინემ გამეტებით და მძლავრადდასცა სოსიკას გულში თითისტარი და შიგ მიამტვრია;ნამუსის შერჩენა არჩია შვილებსა: მივარდა ვენახისკარებს, გავარდა გარეთ ყვირილით, კაკლის ქვეშმუხლმოკეცილი დაეცა და მეტის მღელვარებით გულსშემოეყარა...

Page 79: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

VI

კვირადღეა...სოფელიტორტლათავმოყრილიაეკლესიისმოედანზე. ხალხი ერთმანეთს არ აცლის ლაპარაკსა,ხმამაღალილაპარაკიდამითქმა-მოთქმაა.ქალებსცალკეჯგუფი შეუდგენიათ, ესენიც ცხარედ ბაასობენ. ქალსაცდაკაცსაცგაცხარებულიმსჯელობააქვთზაქარასოჯახისშეურაცხყოფისგამო.

-ჯერკიდევბატონყმობისკუდიარარისგასწორებული,მაინც გვხვდება ეს კუდი და გვსუსხავსკვლავინდებურად; დიდხანს არ გასწორდება; სწორედძაღლის კუდია, თუ გინდ კალაპოტშიაც ჩასდო, არგასწორდება;სანამძირშიარგასწყვეტთ...ხელისშეშვებაარვარგა,თორემბატონობასბოლო არმოეღება,ბოლო...მე იმისთვის კი არ ვამბობ, რო გული მეწვის და ჩემი

Page 80: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ოჯახისშეურაცხყოფამოინდომეს.სულაცარა!თუკიმე,რომელიც კრიჭაში ვუდგევარ ბატონსა და მისსისხლიგუდა მოურავსა, ასე მიშვრებიან, რას უზმენსაწყალს, უილაჯოს, ან ობოლ ოჯახსა, - ასე ამბობდაგაცხარებულიზაქარაჯიღაური.

-ოღონდაც,ოღონდაც!-გაიხმაურახალხმა.

- კანონის წინაშე გავერთიანდით, გვეგონა მთადა ბარიგასწორდაო,მაგრამფუჭიგამოდგაჩვენიიმედი:მამულიბატონსდარჩა;უმამულოდ კიფრთა შეკვეცილს ქათამსვგევართ, რომელიც, ისეც ფრენას გადაჩვეული,ღობეზედაც ვერ შეფრინდება... ჯანი გავარდეს, ამუმამულობასაც როდისმე მოუვლით; სოფელი განიერია,მივდგებ-მოვდგებით,მაგრამნამუსსროგორმოვუაროთ,როგორ დავიცვათ მყრალი მგლებისაგან, აი ეს არისსაფიქრებელი!-განაგრძოზაქარამ. -ბატონყმობისდროს

Page 81: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ვინ რას გვკითხავდა: ჩვენი ქალები იმათი იყო... მაგრამახლა?..კანონისწინაშეერთნიხართო,ეგენიკი,ებატონ-მოურავები,თავისას არ იშლიან. სოფელმათუთავი არგაიმაგრა, ნამუსი გაწყვება სოფელში, სირცხვილს ვჭამთდაჩვენისოფელითითითსაჩვენებელიგახდება...

-ოღონდაც,ოღონდაც! -დაჰკრაკვერიზაქარასსიტყვებსხალხმა... - უნდა ავლაგმოთ ეგენი, უნდა ავლაგმოთ:წამოაყენეთჯერისჩვენიგამყიდველიდალაქიხოხელა!მოიყვანეთ აქ, უნდა დღესვე გავასამართლოთ ჩვენისსამართლითა!-ყვიროდახალხიდაბობოქრობდა.

- ჩავქოლოთ, ჩავქოლოთ ის შეჩვენებული ხოხელა! -ამბობდაერთი.

-სახლითავზედავაქციოთ,სახლი!-ყვიროდამეორე.

Page 82: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-არა,საქვეყნოდლაფიდავასხათ,გამოვწყვიტოთჩვენში,ავიძულოთ ჭირიანივით,დეეტყე-ტყე იაროს მგლებთანდადათვებთან. ერთხელ სიკვდილი მაგისთვისჯილდოიქნება; ეგ უნდა ნელ-ნელა კვდეს, სიკვდილი მუდამთვალწინ უდგეს; იკვნესოს, გაილიოს, გაიხვეწოსძაფივითსიკვდილისლოდინში,-ამბობდამესამე.

- მარტო დალაქს კი არა, სოსიკასაც არ აწყენს ლაფისდასხმა! - გაიხმაურეს ქალებმა. - ის არის ქვეყნისდამქცევიდაამომგდები.იმისიგაბრიყვებულიიქნებოდაეგუბედური,ქარაფშუტახოხელაი.

- სოსიკას მე მოვურიგდები, ის მე დამანებეთ! -წარმოსთქვაზაქარამულვაშისგრეხითა.

ხალხის მსჯავრი სწრაფი და მკვეთრია: შუადღის ჟამსრუს პირას ხალხს გაეკეთებინა ლაფი შემდგარი

Page 83: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სხვადასხვაუწმინდურებისაგან.მზესაშუადღეოზეიდგადა ძალზე იკბინებოდა. ხალხსდიდი წრე გაეკეთებინა.შუა რუში იდგა წელამდე გატიტვლებული ხოხელადალაქი, ხელები უკან ჰქონდა გაკრული, იდგათავშიშველა,ხალხისაგანშეჩვენებულიდაგანრისხული;ადამიანის სახე აღარ ედო, თვალები დაეხუჭა, თავიჩაექინდრადაგულშიჯოჯოხეთისცეცხლიუტრიალებდა.ეტყობოდა, პირი უშრებოდა, ენას მალ-მალ ტუჩებზეივლებდადასასველებლად,მაგრამენასაცსისველე აღარჰქონდა... როგორც იყო, თავს ძალა დაატანა დაწამოილუღლუღა:

- მაპატივეთ, ხალხო, მაპატივეთ! დანაშაული ვარ! -მუხლებზე დაეცა წყალში, თავი ჩაჰკიდა და ცრემლინაკადულსავით გადმოსკდა თვალთაგან და ჩაერთორუში. რუმაც კი არ მიიკარა ეს ცრემლი სინანულისა,ზეთივითმოიგდოზედაპირზედანაპირისკენგაასრიალა.

Page 84: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მაგრამ ხალხი ულმობელია, როცა მის წმიდათა წმიდასშელახავსვინმე. აისათითაოდდაასხაყველამნიჩბებითლაფი დალაქ ხოხელასა. გათავდა თამაშობა. ხოხელასნება მისცეს წასულიყო სახლში.ტალახში ამოვლებულიდარეტიანებულიამოვიდარუდანდამთვრალიკაცივითტორტმანითგასწიასახლისაკენ.

ხალხი სდუმდა; კრინტი აღარავის დაუძრავს; მინამმიეფარებოდა ხოხელა თვალთაგან, იმის გზასშესცქეროდა; მერე ნელ-ნელა უსიტყვოდ დაიშალა დასახლშიწავიდა.

რასაკვირველია, ბატონმაც გაიგო ეს ამბავი. მისი სოსიკაალეწილი იყო, გული ეწვოდა, თითქო ღველფიჩაუყრიათო-ორნაირიცეცხლიეკიდაიმისგულსა:შიშისადაშურისძიებისა.

Page 85: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბატონიც ვერ იყო ქეიფზე. რაც უნდა იყოს, სხვა დროდადგა. ვინც გაიგებს, რას იტყვისო, ამბობდა გულშითავადი ესტატე, მაგრამ რა ექნა, ჩვეულებამ,სისხლხორცში გამჯდარმა ჩვეულებამ, თავისი ქნა დათავისკვალზეწაიყვანა.

კნეინაქეთევანიცცეცხლისალშიატარებდათავისქმარსა.როცა მარტონი იყვნენ, მალ-მალ აგონებდა ამ ამბავსა,ამრეზილი ადგა ქმარსა, ბუტიაობა შეეჩვიათდა მთელიდღეგაბღვერილები იყვნენ.როცასტუმარიგაჩნდებოდავინმე, თავად ესტატესათვის დღეობა დადგებოდახოლმე. მაშინ ცოლ-ქმარნი, რომ არ ეგრძნობინებინათსტუმრებისათვის, ბუტიაობას იქით გადასდებდნენ დაშეექნებოდათმხიარულება.

- შენ ისეთი საქმე ჩაიდინე, რომ ჩვენ სოფელში აღარ

Page 86: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გვედგომება, ჩემო ესტატე. ეხლა ხომ ფული ბლომადაგვაქვს, ჩავიდეთ ქალაქში და იქ ვიცხოვროთ; სოფელსსოსიკაც გაუძღვება. გეუბნებოდი, სოფელს თავს ნუგაუყადრებ-მეთქი, მაგრამ შენ შენი არ დაიშალე.გლეხკაცი გულჩახვეულია. იმას წყლული გვიანგაუმთელდება; თუ გაუმთელდება, წყლულისაგანტკივილებიისევ ახსოვს,გულზე აქვსდაჭდეული. ახლარამდენი ჭდე აქვს გულზე ტკივილებისა დამწუხარებისა! ამას ვინ დასთვლის... ავიკრათ ბარგი დაქალაქში გადავსახლდეთ; რაც უნდა იყოს, სულდიდკაცობაში ვიქნებით და ამ ტეტიების ცქერასმოვრჩებით. ზაფხულობით ჩამოვალთ სოფლადგასართობად და ჰაერის გამოსაცვლელად. ხალხიგულიდან გადიყრის ჩვენს სიძულვილსა. ხომმოგეხსენება,როგორცთვალიშორს,ისეგულიცშორსაო,თორემთუჩვენსოფელსჩავაცივდებით,კარგიარიქნება.მაინც ჩვენ რაუნდა ვაკეთოთ სოფელში? მუშაობასდა

Page 87: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მურეხ საქმეს მიჩვეულნი არა ვართ. იდიდოს ხემწიფეიმპერატორი, თითო სულზე ოცდახუთი მანეთიგადაგვიკვეთა; მამულები რაც მისაზმონი იყო,მიუზმონეთ ჩვენს ნაყმევებსა, დანარჩენი მამულიხელუხლებელია; როგორც ჩვენ გვენებოს, ისე გავცეთ;ჩამოვიყვანოთ ჩვენი მთიდან ოსები და სულ იმათმივცეთ იჯარითა... მერე ვიცხოვროთ ხემწიფურად...მეორეც ესა,შვილებისთვისაც კარგია ქალაქშიცხოვრება,იქვე სასწავლებლებია... სოფელს ჩვენი ერთგულისოსიკაცეყოფა.სოსიკაარიქნება,მაგისფერისხვაიქნება,მაგისთანაძაღლებსქვეყანაზერადალევს.

კნეინა ქეთევანის აზრი ჭკუაში მოუვიდა თავადესტატესა.დაასკვნაქალაქშიგადასახლება.

დადგასოსიკასბატონობისდღე.

Page 88: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

VII

თავადიესტატემარუშიძედიდიმამულისპატრონიიყო,ყმაცბევრიჰყავდა;გლეხებსსაკომლომოუზომეს;ზოგსერგო ათი დღიური, ზოგს ნაკლები. ზაქარა ჯიღაურისოჯახს ათი დღიური ერგო დებულებითა (უსტავნიგრამოტითა). არ ეყო ხალხს საკომლოდ მიზომილიმამული (ნადელი). ისინი ძალაუნებურად გადიოდნენნაბატონევის მამულში; ერთმანეთის ჯიბრზეუმატებდნეს ღალა-კულუხსა, ოღონდ კარგი მამულებიეგდოთ ხელში; მოქრთამეობა, მოურავის მოსყიდვა,მლიქვნელობა, გაიძვერობა, ძღვენები და პატიჟიმოურავისა,მოურავისდანათლიებასანატრელიგახდა.

ჯიღაურების ოჯახი სულ სხვა მდგომარეობაში იყო.თუმცა ზაქარა ნაყმევი იყო, მაგრამ საეკლესიო მამულიჰქონდა თითქმის სამოც დღიურამდე, ამისი საბუთიც

Page 89: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჰქონდა;თვით ის ნაფუძარი, რომელიც კარწინ ჰქონდა,საეკლესიოიყო.ამიტომზაქარასნაბატონართანდაიმისმოურავთანსახვეწარიარაჰქონდარა.

გავიდა ხანი და ჟამი იმის შემდეგ, როცა თავადმაესტატემ შეურაცხყოფა მიაყენა იმის ოჯახსა. ზაქარასთუმცაგულიდანგადაყრილიარაჰქონდასოსიკასჯავრი,მაგრამმაინცთავისსაქმესდამშვიდებითშეუდგა;პეტრეისევყოჩაღადიყოდაგუთნისდებობდაოჯახში;ზაქარასძმები წამოიზარდნენ, ორი კიდეცდაქორწილდა; ოჯახიძაან დააწინაურეს; ყოველწლივ ღვინოსა და პურსბლომად ჰყიდდნენ; სოფელში სუფთად გამოდიოდნენ.გლეხობის კვალობაზე პირველი ოჯახი იყოტორტლაში.ფუფუნებდადახარობდაოჯახი.

ბუნებაშიაცხშირიაასეთიფუფუნებადამხიარულება:ცალაჟვარდოვანი; იგი კიდით კიდემდე მოკრიალებულია;

Page 90: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მზე ეტრფიალება ცას და ქვეყანას, ანათებს, ათბობს,სხივებით ეთამაშება, თავს ევლება ცას და ქვეყანას;ყველა სულდგმული ხარობს, აღტაცებაშია ბუნებისსილამაზე-სიმშვენიერით.

აი ოდნავ იჩინა თავი მთის მწვერვალებზე თეთრმანისლმა;გრილმასიომდაუბერა;ნელ-ნელათეთრიქულანისლები შექუჩდნენ, ფერი იცვალეს, დალეგავდნენ,დევებივითწამოიყუყნენმთებზე,მოიცვესმთადაბარი,მოგრაგნესმთლადლაჟვარდოვანიცა...

ჩამობნელდა, იჭექა, გამოჰკრთა ელვა და კლაკვნითწავიდა ცის სივრცეში; ჭექა-ქუხილმა ჰაერი შეარყია,შეაზანზარა; თავზარი დასცა მხიარულს ცხოველებს;ჰაერისრყევასმოჰყვაღაპაღუპითმსხვილიწვიმა.ყველაგულხეთქებით გარბის ბუნაგისკენ. ადამიანი ელვა-ჭექისაგანშეშინებულიპირჯვარსიწერსდაშესთხოვსწმ.

Page 91: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ელიასმშვიდობასადაშეწყნარებასა...

ერთს წამს შეირყა ბუნების მხიარულება... ერთს წამსშეწუხდა ცხოველი არსება... შეეხუთა გული ერთს წამსადამიანსაც... ყოველიცვლილება ასე არყევსდა აწუხებსადამიანსა...

ზაქარა ჯიღაურის ოჯახის გარშემოც ნისლი მიადგა,გაიზარდა,მეხადიქცადაანაზდეულადთავსდაატყდა.

შუადღე გადახრილია... პეტრეს კარწინ ნაფუძარშიგუთანი უბია... გუთნისდედა მეხრეებით სამხარსშეექცევიან ნიგვზის ხის ძირში, დღის მეხრეებსგუთნეული რუს პირად საძოვრად ჰყავთ. ზაქარა,რომელიც კარებზე საბარო ურემს ამზადებდა, მოუჯდამამასდამეხრეებსდაესეცსამხარსტკბილადშეუდგა.

Page 92: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

აგერ დღის მეხრეებმა გუთნეული ნიგვზის ხესთანმორეკეს, ახლა ამათ ისამხრეს... გუთანი კვლავ შეიბა...გაჩაღდა ოროველა, დასვენებულმა გუთნეულმახალისიანად გასჭიმა ჭაპანი. ოროველა გაიბა:გუთნეულმა სახრე აღარ დაირტყა... აი გავიდა გუთანიბოლოს, შემოტრიალდა პეტრე გუთნით მეორეკვალისაკენ,კვლავაუბაგუთანი.

ამდროსორღობიდანგამოვიდათავადესტატესცნობილიმოურავი სოსიკა ორის შეიარაღებული ოსითა. მოვიდაგულადადგუთნისდედასთანდათამამადუთხრა:

-ბატონისაგანმომივიდაბრძანება,რომამმამულსხელიარშეახო,შენსაკომლოდ (ნადელად)ათიდღიურიგაქვსმოცემული, დანარჩენი ბატონისაა; ის არ გიშვებს სხვამამულში;ვისაცუნდაგამოართვასდა ჩემსმამულშიკიდღეიდანფეხსნუღარდასდგამსო...

Page 93: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

პეტრესესამბავისიცილადარეყო.ზაქარამ,რომელიცამდროს კაკლის ხის ქვეშ საბარო ურმის თვლებსჰკვერცხავდა ხელეჩოთი, თავი მაღლა აიღერა, მარცხენახელი ქამარში გაივლო, მარჯვენა მხარზე ხელეჩო გაიღოდადაუწყოცქერა.

- გააჭიმინეთ ჭაპანი, ბიჭებო, რას გაშტერდით...გაუჯავრდითწინახარებსა.

- აუშვი-მეთქი,გეუბნები...ნაბძანებიმაქვს! -გადაუდგასოსიკაწინგუთნეულსა.

ზაქარა ჩქარი ნაბიჯითწამოვიდა,თვალი ჩაუკრა ძმებსადა ღამის მეხრეებსა, მივიდა მამასთან, გამოართვაგუთანიდადასძახა:

Page 94: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-აბა,ბიჭებო,გაუჯავრდით!..

-სისხლსნუიძლევი,ზაქარო!-შემოსჭყივლასოსიკამ.

- თითონ შენ ნუ იძლევი სისხლსა!.. ეს მიწა და სხვაამისთანები ჩემი საკუთრებაა, საეკლესიოა, მე იგისაბუთებით მიჭირავს... შენ თითონ იცი, რომბატონყმობისდროსაცგვჭერია,მაშინ არავინშეხებიადაეხლავისრანებააქვს?

- წადი და იჩივლე, რაზე მაკვდები!.. აუშვი გუთანი,თორემ ვეტყვი ბიჭებსა და კარგა გავასახვრინებ შენსთავსა.

- გეუბნევი, ამ მიწის საბუთები მაქვს-მეთქი. თქვენთითონ იჩივლეთ, მე საჩივარი რა მაქვს... მე საბუთსსასამართლოსწარვუდგენ...

Page 95: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბიჭებმა შეუტიეს გუთნეულსა; წინა ხარებმა გაჰკრესჭაპანსა და სოსიკა მიწაზე გაანარცხეს. წამოფორთხდა,იძროხანჯალიდაუნდადაეცახარისათვის,მაგრამღამისმეხრემ გაუქნია სახრე, გაარტყა მაგრა შიგ ჩონჩხში დახანჯალიგააგდებინა. ამავედროსზაქარამუშვაგუთანსხელი და მძლავრად დაჰკრა ხელეჩოს ყუა სოსიკასმხლებელს, რომელმაც ჩაიჩოქა, დარეტიანდა დაწამოდგომა ვეღარ მოახერხა. მეორე მხლებელმა იერიშივეღარ მიიტანა, გადგა განზე და თავის თავის დაცვასშეუდგა.მეტიღონეაღარიყო,უნდადამორჩილებულიყოსოსიკაბედსა.

ერთი კვირის შემდეგ მოვიდა ქალაქიდან მომრიგებელიმოსამართლე, ღვიძლი ბიძაშვილი თავად ესტატემარუშიძისადაგამოუცხადაზაქარაჯიღაურსა:

Page 96: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-შენიოჯახიესტატესნაყმევია;თქვენსოჯახსკანონითადა სამართლით მიეცა ათი დღიური, დებულებაში,უსტავნი გრამოტაში ასე გიწერია... დანარჩენი მამულიბატონისაა;უნდამოგახვნევინებს,უნდა არა, ესსრულიიმისი ნებაა. ეს ნაფუძარი უსტავნი გრამოტაში ხომ არგიწერია?..-ჩაეკითხამომრიგებელიმოსამართლე.

-არმიწერია...

-ჰოო,გაცოცხლაღმერთმა!რაცარგიწერია,შენიარარი,ბატონისაა. ხელმწიფე ვერ წაართმევს და შენ როგორუნდაწაართვა.

- ეს მამული საეკლესიოა; ესტატეს ყმა გახდა პაპაჩემი,მაგრამიმასსაეკლესიომამულებიცშერჩა,როგორცსხვაჯიღაურებსა.ჩვენამისისაბუთებიგვაქვს.

Page 97: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-მაშწარმოადგინესაბუთი.

- უკაცრავად კი გახლავართ, ბატონო, მაგრამ ვერწარმოგიდგენთ... ესტატემ მიჩივლოს და სასამართლოსწარვუდგენ...

-როგორთუ ვერ წარმომიდგენ? მაშ მე არ მენდობი, მემოსამართლეარავარ?..ესსაქმესაკუთარიჩემისაქმეა,მემეკითხვისბატონყმისარიგებადაშენკი...

-ანწუხზედაცრომდამაგოთ,აიმხეზერომჩამომახრჩოთ,მე იმ საბუთს თქვენ ვერ ჩაგიგდებთ ხელში... თქვენიმისი ღვიძლი ბიძაშვილი ხართ... არ დამინდობთ, იმსაბუთს გამიქრობთ და ამ მამულს ხელიდანგამომაცლით... რომ ეს მამული ბატონისა ყოფილიყო,უსათუოდ ნადელში მოვიყოლიებდი. ეს მამული როწამერთოს, უნდა სული ამომეხუთოს, სახლიდან

Page 98: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გამოსასვლელი გზა აღარ მექნება; მაშინ მერცხალივითუნდაბანიდანავფრინდ-ჩამოვფრინდეთ...

- მე განაჩენს შევადგენ, რომ არ მემორჩილები,წარვუდგენსადაცჯერარსდაშენციხეშიამოგაყოფინებთავსა.

-ციმბირშიაცმზადვარწავიდესიმართლისათვის.

- მაინც მე გირჩევ, შეაყენე ამ მამულის ხვნა-თესვა...სამართალიგაარჩევსსაქმესდავისაციგიაკუთვნებს,ისმოუვლის...

-ეგსამართალიდაეგბატონი:წავიდეს,იჩივლოსდათუაკუთვნებენ,დავინახავ,-უთხრამტკიცედზაქარამა.

- შენთან ლაპარაკი წყლის ნაყვაა სწორედ... შენ რასაც

Page 99: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გეუბნებიან, უნდა გაიგონო... დაჰკათ, ბიჭებო, ამმამაძაღლსა, ამას! - დააბდღვრიალა თვალებიმომრიგებელმა მოსამართლემ, თავადმა ვარდენმარუშიძემ,თვით მიიწია ზაქარაზედა სილა გაჰკრა; ამდროს წაეშველნენ იასაულები, სოსიკა ბიჭებით დადააყარესზაქარასმათრახიდაჯოხები.

რას იზამდა: ათი ერთს სცემდა,დევიც რომ ყოფილიყო,ვერ შესძლებდა წინააღმდეგობასა, თუმცაღა თითონაცვისაცმოასწროკეთილიარდააყარა.

- აღარ გაბედო ამ მამულში შესვლა... მამასახლისსგამოუცხადებ,რომხელიარახლო...მეშენისაბუთებისაარა ვიცირა... სოსიკა!თუ ეს მიწა კიდევ მოუხნავს... ესნახნავიც შენ დააფარცხვინე ესტატესათვის... ვეტყვიესტატესდავაიშენსდღესა!..

Page 100: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ეგრე კი მიბრძანეთ და ვაჩვენებ მე მაგას სეირსა...მთელი სამი სოფელი ბატონისაა, ახლა ე ჯიღაურებიცბატონობენ, ჩვენსაეკლესიოგლეხებივართო...ჰაი,მეიბატონისა ვიყვე, ყველა ჯიღაურებს ავაბარგვინებაქედანა...

- გლეხს ვინ მისცა საკუთრება, - დაიწყო ვარდენმარუშიძემ, - ღმერთს ვედრება შესწირეთ, რომხელმწიფემ საკომლო გიწყალობათ... შენ კიდევ სხვასაცეპოტინები...

ზაქარა თითქო ქვად იქცა, ხმას აღარ იღებდა. ის სხვაფიქრებმა გაიტაცეს; აღარ გრძნობდა ტკივილებსაც;სისხლი ღვარად ჩამოსდიოდა შუბლიდგან; სისხლისღვარმამკერდზეწითელიზოლიგაავლოდაპერანგსადაშალვარ შუა დაგუბდა... გარს ეხვეოდნენ ცოლი, დედა,ბავშვები...

Page 101: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

პეტრემდა სხვა ამისმა შვილებმაზაქარას მარცხი გვიანშეიტყვეს;მოიჭრნენისინიც...

ზაქარამიიყვანესკაკლისქვეშ,დასვესჭილობზე.ცოლმამოჰბანა სისხლი, იარები მოუწმინდა და ერბოშიმოშუშული ბამბებით შეუხვია. ზაქარას ერთიც არდაუკვნესია, კრინტი არ დაუძრავს. ცოლის დამშობლებისლაპარაკიარესმოდა..

- რა ვქნა, ეს რა მომივიდა!.. შვილო ზაქარო! შენგენაცვალოსდედა, ხმა ამოიღე!.. აი ჩაუგდოს ენა ჩემმასასო ღვთისმშობელმა სოსიკა მოურავსა და იმ ტურამოსამართლესა!. შვილო მარინე!. გაირბინე დალაქიანთმოსოსთან, ერთი შეშინებულისა შეულოცოს... სწორედენა ჩაუვარდა და რაღა ვქნა! -ოხრავდა და იკაწრიდაზაქარასდედასახესა;მარინეუხვადაბნევდაცრემლებსა,

Page 102: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ხოლო მამა პეტრე და ძმები გულხელდაკრეფილნი დამწარედდაძმარებულნიშესცქეროდნენგაყრუმუნჯებულზაქარასა.

ზაქარას სახეზე ნისლი გადაეყარა; თვალებზე ხელიმოისვადაწამოვარდა.

- თოფი!.. ჩემი თოფი!.. ოოჰ!.. კაცის სისხლში უნდაგავისვარო ხელი!.. უნდა სისხლით მოვრწყო ესნაფუძარი...-დაიწყონაწყვეტ-ნაწყვეტადლაპარაკი...

- ნუუ, შვილო, ნუუ!.. უწინამც დღე დალევიათ შენსმტრებსა. იმათის გულისათვისა რად უნდა გაიხადო,შვილო, თავი საციმბიროთა, - ეუბნებოდა დედა დადამჭკნარსძუძუებშიიყოფდაშვილისხელებსა.

-კარგი,კარგი!..ერთიწყაროსთანმიმიყვანეთ...

Page 103: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გავლამ სისხლი აამოძრავა, წყაროს ცივმა წყალმა გულიგაუგრილა,გამოაფხიზლა.

მთელი ტორტლა საღამო ჟამზე პეტრე ჯიღაურის კარ-მიდამოზე გაჩნდა: ყველა კითხულობდა იმის ამბავსა,ყველა ნუგეშს სცემდა, ზოგი მასხარაობდა, რომ ზაქარახალისზემოეყვანათ.

- წყალი აიმღვრა!.. ეს ამბავი მუქთად არ ჩაივლის...სოფელში დიდი ცოდო დატრიალდება: მაგ საწყალზაქარას მოუკლავს არ გაუშვებენ, მერე ჩაიგდებენსაწყლის ოჯახს ხელში და სულ დაანიავებენ, -ლაპარაკობდაგზადაგზაზაქარასმეზობელი.

-ვინვისმოჰკლავს,კაცმაარიცის...ზაქარაჯიღაურსნუეხუმრებით. მთელ ხეობაში კაცი არა სჯობიან,

Page 104: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თავმომწონეკაცია,-უპასუხამეორემ.

-რაღაცკიდატრიალდებადა!-კვლავსთქვამოხუცმა.

- მართალია!.. ეს საქმე უბრალოდ არ ჩაივლის, -დაეთანხმნენმოხუცსსხვები.

VIII

ზაქარა ჯიღაურს სასამართლოებში სიარულითგამოუღამდა:თითქმისყოველთვედაათრევდნენგორისმომრიგებელ თუ ტფილისის ოლქის სასამართლოებში.თუმცა მომრიგებელმა უარი უთხრა ესტატე მარუშიძესდაროგორცისნაფუძარი,ისე-სხვამამულები,რომელიცკი საეკლესიო საბუთით ეჭირა ზაქარას და სხვაჯიღაურების ოჯახსა, მიუსაჯა ზაქარას და მისსახლიკაცებს საბუთის ძალით, მაგრამ ესტატეს რა

Page 105: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გააჩერებდა:საქმეგადიტანაოლქისსასამართლოში.აქკისაბუთი სადღაც გაჰქრა. ათასნაირად ატრიალა საქმენათესავების შემწეობითდაზაქარას ოჯახს სულტყავიგააძრო,,სუდებში”თრევითადაუბრალოხარჯითა.

ზაქარაც მოუთმენელი და ჯიუტი იყო, არას უთმობდა,ხშილად ლანძღავდა ბატონს და წელიწადში ამის გამოორჯერ-სამჯერ იჯდა ციხეში. გამოიცვალა ჯორ-ზაქარა,სახეზე შეიშალა, ოჯახი წელში გატყდა, ნელ-ნელავალებში ჩაჯდა. წყეულმა ადვოკატებმა ხომ ბატონზეუარესად ამოწოვეს ტვინი; გაურიგდებოდნენ,გამოართმევდნენნახევარსხელფასისასწინდაწინ,რაღაცუბრალო ქაღალდსდაუწერდნენ; მერე ერთი ორითვისშემდეგეუბნებოდნენ:ამსაქმესხელსვერმოვკიდებთო;ჯერერთიიმიტომრომესტატემარუშიძემძლავრიკაცია,მაზრის თავად-აზნაურობის წინამძღვარია, ოლქისსასამართლოშიდაპალატაშინათესავები,მოკეთეებიდა

Page 106: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

კეთილის მყოფელები ჰყავს, ჩვენ ხელს ვერმოვკიდებთო.

ეწვალა, ეტანჯა ასე წოწიალითა და სიარულითა.სასამართლომ მამული თავად ესტატეს მიუსაჯა. როცაუკანასკნელადწააგოდაგანაჩენიგამოუცხადეს,ზაქარამთავივეღარშეიმაგრა,ცრემლიმოადგადანაკადულივითგადმოსკდათვალთაგანდაუთხრამოსამართლეებს:

- თქვე დალოცვილებო! საბუთი დამიკარგეთ, მაგრამადგილობრივად მაინც გასინჯავდით იმ მამულსა.დაწყივ-დაბადებიდან ჩვენი ოჯახი იმ ნაფუძრის პირსცხოვრობს,უიმისოდჩვენცხოვრებაარშეგვიძლიან.როცაეკლესიასისმამულიმოუციაჩვენიოჯახისათვისდაიქვედაუსახლებია, ის ჰქონია სახეში, რომ უმამულოდცხოვრებაარშეიძლებოდადასწორედიმიტომაცმიუციაეკლესიასა. თქვე დალოცვილებო, მერცხალი არა ვართ,

Page 107: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბანიდანავფრინდ-ჩავფრინდეთსახლში,ბუზიარავართ,კედელს მივეკრათ და ისე ვიცხოვროთ უსახლკაროთა,სად წავიდე, როგორ შეველიო მაგისთანა მამულსა?ავიყარო იქიდან, სხვაგან გადავიდე? მერე სად მაქვსშეძლება,რომახლადმოვეწყოკუდამდიტყავგამძვრალი.ღმერთო!ამისთანასამართალიგაგონილა!!.

- სამართალს ჩვენსასუკადრისად ნუ ეხები,თორემ ამადა ამკანონისძალითციხეშიიქნები ჩასმული, -უთხრაერთმამოსამართლეთაგანმა.

- რაღას ვაქნევ ჩემს თავსა: მე ციხეში ყოფნა და იქსიკვდილი მირჩევნია, ასე გათახსირებასა და სულისწუხილსა...

წაართვეს ზაქარას მამული... მაგრამ ერთი ღონე კიდევსცადა: მიმართა უმართებულეს სენატს ქაღალდითა,

Page 108: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რომელიცვიღაცმადლიანმაკაცმადაუწერა...

ამ ქაღალდისა ეიმედებოდა; გადაწყვიტა სისხლიდაეღვარა მამულში, შიგ მომკვდარიყო ბარემ და მერეთუნდაცწაერთმიათ,არინაღვლიდა.

ზაქარასოფლად აღარგამოდიოდა;გულხელდაკრეფილიიდგაკარებზეთითქმისმთელისაათობითგაჩერებული,ჩაფიქრებული; ფიქრს დაჰყავდა იგი თავისყოვლადშემძლებელ ფრთებით ათასგან - ხან აიყვანდაცად, ხან ჩააფრენდა ქვესკნელში, ხან ტკბილადგაუღიმებდა, ზოგჯერ კი ჯოჯოხეთის ცეცხლსდაუნთებდა-ხოლმე გულ-მკერდში. ყოველივე ეს მისსახეზეიხატებოდა,მისსახესდაღსასვამდა.

-რაღაა ჩემი სიცოცხლე! - იფიქრაზაქარამ - აგერორმოცწელს გადავაბიჯე, ბატონყმობის გადავარდნიდან

Page 109: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

აქამომდე ამ მამულის გამო ერთი ნათელი დღე არმინახავს; მოვდივარდა მოვიწვ-მოვიდაგვი. ერთი კევრიარ მოტრიალებულა ჩემს თავზე, წისქვილს არდაუტრიალნია, თორემ სხვა ყოველივე გადამხდა. აისულიღა შემრჩა, ცარიელი სული და ესეც მუდამწუხილშია, მუდამ ქენჯნაშია... უნდა ჩამოვიცალოგზიდან ეგ წყეულები,უნდა ჩამოვიცალო... ერთადერთიგზაღადამრჩენია; სისხლით, ადამიანის სისხლითუნდაშევისვარო ჩემი მარჯვენა. ამოდენა ხნით კაჩხაზეჩამოკიდებულიჩემისიათაუნდაავახმიანო.

ერთ ღამეს გაიმზადა ყველაფერი; დუმა, საშალე,საპირიწამლე, სხვადასხვანაირი კაჟი. გატყდა ღამე...სახლშიყველასსძინავს...ჩამოიღოდაჟანგებულისიათა;მოუშალა ჩახმახი; გადუმა ლულა, ჩახმახი გაწმინდანაცრით, გამოწმინდა ლულა, დაასხა ჩახმახი, შეურჩიაისეთი კაჟი, რომელიც ნაპერწკლებს უხვად სცემდა:

Page 110: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სცადა რამდენჯერმე, ფალია მარჯვედ ჰფეთქავდა, არცერთხელ არ აუწვავს. წვრილ-წვრილად გაასორსოლავატყვიები, დასჭრა საფანტად, ჩაალაგა საპირიწამლეში.მეორედილითთოფიმზისგულზეჩამოჰკიდა,რომდუმაგასჯდომოდა, ჟანგი მზეს მოეჭამა. ერთი კიდევგასწმინდაშალითადანაცრითადაისევდაჰკიდა-გარეთბოძისყბაზე.

ყველასეუცხოვაესამბავი.აქამდეზაქარასხელეჩოსადაგუთნისთვის ხელი არ უშვია, მთელი სოფლის ურმისამსხმელი ის იყო, ქებული გუთნისდედა, სოფლისმოკეთე, ეხლა კი ყველას თავი დაანება და სახლშიჩაიკეტა.

- კაცო, ზაქრო! ე თოფი რას გამოგიმზევებია? -ეკითხებოდნენმეზობლები.

Page 111: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ძველი ხელობა, მონადირობა უნდა დავიწყო! - ისიცდინჯად უპასუხებდა; - რაღა დამრჩენია რა? მამულიადგილი წამართვეს. ვივლი მინდორ-ველად, ტყე-ღრედ.მგელს მოვკლავ, მელას თუ დათვს, ტყავს ბაზარშიგავიტან,სხვანანადირევსოჯახშიმოვიხმარ.

- მგონი, კიდეც გადაეჩვიე სროლასა?... მაინც რამდენიხანია, რაც აღარ გისროლია თოფი? - ჩაეკითხა ერთხელმეზობელი.

-აბა,როგორგითხრა?-უპასუხაზაქარამ.-ბატონყმობისშემდეგ ერთი ოთხი წელიწადი კიდევ დავეხირებოდისანადიროდ,კიდევჩვეულებათავისასარიშლიდა.მაშინოცდაორის წლის ბიჭი ვიყავი... ჰო, ესე ოცდაორიწელიწადიცუნდაიყოს...თუმეტიარა,ნაკლებიმაინცარიქნება.ეხლაუნდაგავიხსენო..ერთიორჯერ-სამჯერრომგავისვრი, ისევდამიტრიალდება სიმარჯვეთვალისადა

Page 112: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მკლავისა,თუმცამკლავიისემტკიცეაღარამაქვს,მაგრამთვალიუფრომიჭრისთითქო...ამითიმაინცგავაყოლიებდარდიანგულსა...-სთქვაზაქარამ.

თავადი ესტატე მარუშიძე ამ დროს მაზრის თავად-აზნაურთა წინამძღოლი იყო. ქალაქში ყოფნის დროსძალიან გამოიქნა, სამშობლოსადა ხალხის სიყვარულზემაღლაყვიროდა,თუმცაორივეფეხითსთელავდახალხსა,სულს ართმევდა, მაგრამ თბილ ოთახში ესეც ტაშსუკრავდა სხვა მაღლა მყვირალებს მამულისდა ხალხისკეთილდღეობაზე. თავადი ესტატე ხშირად მღეროდა,,მრავალ-ჟამიერს”, ,,ყანწით ვსვამ ღვინოს, თქვენსადღეგრძელოსდა გაუმარჯოს ჩვენ საქართველოს”; ანკიდევ: ,,მე შენი მომწონს შავი თვალები, შენგენაცვალნენ რუსის ქალები”, მაგრამ ღვინო ერჩივნასაქართველოსა და, იქნება, რუსის ქალები მართლა არუყვარდა, მაგრამ რუსის ჩინოსნების წინ კი ძლიერ

Page 113: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

უყვარდაწაკაკვადამლიქვნელობა.

დიახ, თავადმა ესტატემ წინამძღოლობის დროს უფრომაღლადაიწყო ყვირილი საქართველოსადა ერზე, სულკორიანტელი ააყენა; იაფფასიანი ჩვენი მწერლები -ლიტერატორები ესტატეს ტაშს უკრავდნენ და იმისსტვირზე თამაშობდნენ. ამ მხრივაც ესტატემ ზურგიგაიმაგრა, ყველას თვალში ნაცარი ჩააყარა, დააბრმავა.ამავე დროს იგი რომ თავის გლეხებს აწიოკებდა, ისკანონივრად მიაჩნდათ იმის მწერალ მეგობრებსა, ხოლოტეტიაგლეხისგმინვადატანჯვამოგონილამბად.

სოსიკა მოურავი ამ დროს დიდი კაცი გახდა: თავზეკალმუხისჩატეხილიქუდიეხურა,კვირა-უქმით,,ენიანი”კაბითდადიოდადაისესადაგდღეშიმუდამჩექმაშიდამოკლექართულიშავიშალისჩოხითგამოწყობილი.იმისქამარ-ხანჯალს, მასრა-ყაწიმებს, საუცხოოდ

Page 114: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დასევადებულს, ფასი არ ედო. სამოურაოში როწავიდოდა, შორიახლო მისდევდა ბიჭი ცხენითა;თითონაც, რა საკვირველია, სანაქებო ცხენზე იჯდა. იმდროსბატონიციყოსოსიკა,პატრონიცდა ერთიცკიდევზედმეტი რაღაცა. ეხლა თავადი ესტატეც და ხალხიცსოსიკას აღარ ეძახდნენ, ეხლა ის ყველასათვის ,,იოსებპაატიჩი” გახდა, და ვაი იმის დედას, ვისაც სოფელშიწამოსცდებოდა ,,სოსიკა”, სულ მათრახით გააჭრელებდახოლმედათანდააყოლებდა: ,,შემამაძაღლო,მეშენირასოსიკავარ,ჰა!!.”

ყველა სოფელში სოსიკას, აწინდელ ,,იოსებ პაატიჩს”,თითო მსუქანი ნათლიმამა ჰყავდა; ამ ნათლიმამებთანჩამოხტებოდა ხოლმე; აქ მოჰქონდათ ძღვნები: ცივ-ცივიღვინოსველიხელადებით,ცივადმოხარშულიდედლებიდა ჩახრაკულ-ჩაბრაწული ვარიები. სოსიკა გასუქდაწიფელნაჭამ ღორივითა, კისერი მორგვივით

Page 115: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჩამოურგვალდა. მუდამ ხალისიანად იყო,უდარდელად,და ილაგებდა ჯიბეში ფულებსა, ბეღელ-ორმოებშიხორბალსა,სდუღდადაგადმოსდიოდა.თავადესტატეზენაკლები შეძლება არა ჰქონდა... იმასავით გიმნაზიაშიზრდიდა შვილებსა. ჩაცმა დახურვით, შეხედულებით,თავად ესტატეს და “იოსებ პაატიჩის” შვილები არც კიგანირჩეოდნენ.

თავად ესტატესდამის კნეინასთავიმწვანე კიტრივითმოჰქონდათ, რომ სოსიკა, რომელიც ერთსდროს ღორისტილივითდაძვრებოდა,ეხლაისეგასუქდა,თავსმოექცაყველა გლეხს და ,,იოსებ პაატიჩად” გახდა. აბა, მეტისამშობლოსდაერისსიყვარულიუნდოდაკიდევთავადესტატეს!.. ერთი კაცი გააბედნიერა. სოფელს თავზეწამოასვა,თავისთანისვამდასუფრაზედასტუმრებთან-,,იოსებ პაატიჩს” უწოდებდა. სრული ბედნიერებათავადისათუგნებავთესიყო.

Page 116: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სოსიკაც აფასებდა ბატონის სიყვარულსა: ტყავიდანძვრებოდა, ოღონდ კი ბატონისათვის ესიამოვნებინა,შეემატნარამეიმისქონებისთვის,გაემდიდრებინაიმისისახლი. რაკი თითონაც გემო გაიგო სიმდიდრისა,თითონაც ფეხი ჩადგა ბატონობაში, რაკი ისე დააყენაყველგან საქმე, ,,ბატონ მოურავს ვახლავართ, ბატონიმოურავი ადღეგრძელა ღმერთმა” - სულ ეს ესმოდაგლეხებისაგან, უფრო და უფრო უმატა მხნეობას,გლეხების ყვლეფასა. შებრალებადა შეწყნარება ვისიმე,ტკბილადდაძმურადმოპყრობა, ქვრივ-ობლისგაკითხვაიმის დროშაზე არ ეწერა, მხოლოდ, როგორც ზემოთაცვთქვით, თითო სოფელში თითო კაცი ჰყავდაგააზატებული,ნათლიმამადმოკიდებული,რომმყუდრობინა ჰქონიყო. ეს ნათლიმამაც იმ სოფელში ერთ რამესნიშნავდა: სოფელი ეფერებოდა და ხანდისხან ხიდადხმარობდამოურავთანსაქმისგასაკეთებლად.

Page 117: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თავადესტატემარუშიძესამბოროტსოსიკასწყალობითმთელს მაზრაში, მაზრაში-მეთქი, მთელს გუბერნიაში,კაცი აღარსჯობდაშეძლებითა.ორი-სამიწლისნამკალი,თორმეტ-ცამეტიძირიბჯაპურისძნისამუდამიდგაიმისკალო-საბძლის წინა. ახალი ძნა რჩებოდა, ძველიილეწებოდა სალეწი მანქანებითა. თავად ესტატესსაქონელი:ხარ-კამეჩი,ჯიშიანიძროხები,იმისიხეხილისფერმაგანთქმულიიყომთელსმაზრაში.

ფუფუნებდა, სდუღდა და გადმოდიოდა თავადიესტატეს ოჯახი... ფუფუნებდა, სდუღდა დაგადმოდიოდა ,,იოსებ პაატიჩის” ბოროტი სოსიკასოჯახიც...

მაგრამ არა ნაკლებფუფუნებდა სოფლის გულში შური,მტრობა და სიძულვილი ესტატესა და სოსიკასადმი.

Page 118: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბოღმა-ვარამმა, ჭირმა და ვაებამ აავსო სოფლის გული,იწყოდუღილი სოფლისგულმადაფიალა მოთმინებისააავსო.

IX

ათასრვაასსამოცდაათსადაოთხმოციანწლებშისოფელ-სოფელ გამოჩნდებოდნენ ხოლმე თითო-ოროლა,,ერთობის” მქადაგებელნი; სთესავდნენ ,,თესლსაკეთილსა”,თესლსა ,,ერთობისასა”. ხალხის გული სალიკლდესავით შეხვდა ამ ერთობის მთესველებსა, არიკარებდა თვისთ მოყვასთა სიტყვებს ადას დევნიდაკიდეცა,მაგრამთითო-ოროლაისეთიციყოსოფლად,ვისგულსაც ღრმად ჩასწვდა კეთილი სიტყვა ,,ერთობა “მქადაგებლებისა,იპოვაამზოგიერთებისგულშიკეთილინიადაგი,ღრმადგაიდგაფესვი; იზარდა იგი, იზარდადაშტო გამოიღო. ეს შტო ერთის გულიდან მეორეზე

Page 119: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გადაიმყნოდანელ-ნელახალხისგულიერთობისბაღად-წალკოტად გადაიქცა: იხარა, იფეთქა ხალხის გულში“ერთობის”ძალამ,ხელიხელსმისცეს,პირიპირს,გულიგულსშეაჭედესდათამამადშესძახეს:

- გაუმარჯოს ერთობას, თავისუფლებას!.. სოფელი რადუნდაემორჩილებოდესერთსა,ერთიათასისბატონირადუნდა იყოს? თავისუფლება საერთოა, ყველას უნდაათბობდეს იმისი სხივები, სიყვარული საერთოა, ყველათანაბრად უნდა გვიყვარდეს: მიწა ყველასია, თითო-ოროლას ჩაუგდია ხელში და მთელ ხალხს ტვინსასწოვენო.

მოედო ნელ-ნელა სოფელს ასეთი აზრები. სოფელტორტლაში დიდი ხანია ამ აზრების წარმომადგენელიჯორ-ზაქარა იყო; ჯერ ბუნდად ჰქონდა წარმოდგენილიყველა ეს ღვთიური აზრები, მაგრამ ნელ-ნელა გაუჯდა;

Page 120: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ცხოვრებამ, ტანჯვა-ვაებამ, თავადმა ესტატემ და მისმასოსიკამ სისხლსა და ტვინში გაუთქვიფეს ზაქარას ესაზრები.

-მუსრიჩვენსსისხლისმწოველებსა,მუსრი!-იმეორებდაზაქარაგულშიდახალხსკიჯერ-ჯერობითვერუმხელდა.-ხალხისიტყვითმოგვყვება,მაგრამსიტყვასსაქმედვერგადააქცევსდასაქმეწახდებაო,-ამბობდაცხოვრებისაგანგამობრძმედებულიზაქარა.-მაგალითებიასაჭირო.უნდადაუმტკიცო, რომ ბატონი ესტატე და მისი მოურავისოსიკა ისე საშიშარი არ არიან, როგორც ხალხსაჰგონიათო. - გადასწყვიტა, გასტეხიყო ერთ-ორს თავისთანამოაზრე გლეხსა და ისე დაეწყო ბატონებისგამუსვრა.

რაცდღეგადიოდა,სოფელიუკან-უკანმიდიოდა,ღარიბ-ღატაკდებოდა: ვისიცოჯახში ხალხი მრავლად იყო, იმას

Page 121: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

კიდევ არა უშავდარა; ვინც მარტოხელი, იმისი საქმემთლადდაღუპულიიყო:სულიგაუთავისუფლდახალხსხორცი კი ბატონს დარჩა; სულის ძალა ჯანისსიმრთელეზეა დამყარებული; თუ ხორცი უძლურია,სულიც უძალოა, მაგრამ ბოლოს და ბოლოს ხალხისსულიც ბრჭყალებში ჩაიჭირეს და მისი სულისთავისუფლება გალიაში ჩამწყვდეულ ბულბულისყოფაშიჩავარდა.ყოველმხრივშეეზღუდათავისუფლება;საითაცკიგაიწევდა,მაგარკედელსაწყდებოდა,როგორცგალიაშიჩიტი-ბულბული.

ბატონებმაცგააბესჯაჭვიმონობისა,ხალხისშეწუხებისადა ქენჯნისა. ამათ ტაშს უკრავდნენ იაფფასიანიმწერლებიც,რომლებიცმსუნაგიძაღლივითდაეძებდნენიმათ სუფრაზე გდებასა, ბოლოში მაინც ,,ბერიქედანივითა”.

Page 122: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ზაქარას ოჯახი სრულიად დაინგრა, გაღარიბდასასამართლოებში თრევითა; ის ნაფუძარი, რომელსაცზაქარამ თავისი სიყმაწვილე, თავისი ოჯახისკეთილდღეობა შესწირა, ეგდო უპატრონოდ, მოხვნისნებაარაჰქონდადაარცბატონიმისიესტატეხმარობდა.ავი ძაღლივით არცთითონ სჭამდა, არც სხვას აჭმევდა.მარტო ზაქარა არდაიღუპა, მთლად მის საგვარეულოს,საეკლესიო გლეხებს წაეკიდა და იმათაც წაართვამამული.

-ფიალა მოთმინებისა აივსო, -უთხრა ერთხელზაქარამთავისმოაზრეებსა,-უნდაგზიდანჩამოვიცალოთბატონიესტატე და მოურავი სოსიკა. თქვენ ნუ გეშინიანთ, მევკისრულობ, მხოლოდ თქვენ ნუ მომაკლებთ თქვენსმეგობრობას, თქვენს სიყვარულსა. სოფელი სულითდაცემულია; მე მესმის, იმათი გული სავსეა ბრაზითა,ჯავრის ამოყრა სწყურიან, მაგრამ ძალა არ შესწევს. ის,

Page 123: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რაცმეუნდაშევასრულო,ხალხსშეადრკობს,შეაშინებს.მაშინვეპირშიდახელშიმიაჩეჩებენდამნაშავესა.მეარცამისიმეშინიან,სოფლისჭირისსანაცვლოვიყო,მაგრამარმინდა ხელში ჩაუვარდე მტერსა იმ დრომდე, მინამ არშევასრულებ ჩემი გულის წადილსა, მინამ სრულიად არგავუკაფავსოფელსგზასა...

-მაგასჩვენმოვახერხებთ,-უთხრესამხანაგებმა.

- თქვენ მარჯვედ იყავით, დარაჯად გაუხდითშემდრკალს სოფელსა და მე გზიდან ჩამოვაცლიმტარვალებსა...მაშ,ბიჭებო:დედაშერთვიაცოლად,ვინცერთმანეთსუღალატოს!..

- დედამც შერთვია ცოლადა! - მკვირცხლად და ერთადმიარტყესპირშიზაქარასამხანაგებმა.

Page 124: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ამ წამიდან ზაქარას ბუნება სრულიად გადაუბრუნდა;მშვიდი ზაქარა, გუთნისდედა ზაქარა, გამოვიდა ახალასპარეზზედ: განიზრახა სოფლის განთავისუფლებამტარვალებისაგან.ზაქარაამწამიდანგავიდასოფლიდან:დღეტყე-ღრედადიოდა,ათასშიერთხელღამემოვიდოდასოფლად;სადაცდაუღამდებოდა,იქვეუთენდებოდა.

დიდხანს ებრძოდა თავსა: გავისვარო კაცის სისხლშიხელი, თუ არა? ყოფნა მტარვალებისა, თუ არყოფნა?სახესაც დააჩნდა სულის ღელვა. ზაქარა ჩამოთხელდა,ხორცი დაჰყარა, ნელ-ნელა შეაჩვია გული თავის ჭკუა-გონებისგარდაწყვეტილებასდაბოლოსჟამმაცდაჰკრა.

-რომდამიცდეს,რომჩემმათოფმაფალია აიწვას,მაშინწახდება საქმე; სოსიკა ბიჭებით იქნება, შემომეხვევიან,მომკლავენდასოფელსმთლადაიკლებენ...ასჯერზომვა,ერთხელ ჭრაო, ნათქვამია... უნდა იარაღი გამოვცვალო,

Page 125: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ახალი თოფი ვიშოვნო; სოფელში ბევრია... - ფიქრობდაზაქარა,არიგებდათავისთავსდააფრთხილებდა.

X

შუაზაფხულია,კალოობააგახშირებული.ურემიურემზემოდისბატონისასღალები;სოსიკაგაფაციცებითდარბისსოფელში; იმისი ყვირილი თავზარს სცემს სოფელსა.თავადესტატესსახლშიმუდამსტუმრიანობაა,ღრეობაა,ყველამონატურიიყოიმისსახლშიყოფნასა.

- რა პურ-მარილის კაცია!.. იშვიათი კაცია, შენმა მზემ,იშვიათი!.. მოკვდება ესტატე და ძველებური ადამიანიმოისპობა, მხოლოდ ზღაპრად დარჩება ქართულიპურმარილობა,ძველიქართველითავადიშვილისოჯახისძლიერება... ეხლანდელი თაობა რის მაქნისია? ღმერთიაღარა სწამთ, ხემწიფე და მღვდელი... აი თვით ჩვენი

Page 126: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

შვილებიამასლაპარაკობენდარაგავამტყუნომღვდლისდა გლეხუჭა ბიჭები... - ასე ამბობდნენ ხოლმე ესტატესპურ-მარილითმოყირჭებულისტუმრები.

სოსიკა მოურავმა სოფელში რაკი მოისაქმიანა, ახლამთისაკენგაემზადა.მთაცზანზარებდაიმისშიშით;მთისსოფლები გულის ფანცქალით უცდიდნენ სოსიკას; ვისდაატყდებოდამისიძლიერიმეხი-ყველაამასფიქრობდა.

მტრედის ფრად ირიჟრაჟა... სოსიკა ორი ბიჭით,შეიარაღებული,გაემგზავრამთისკენრამდენიმედღითა.მთა იყო, რაც იყო: ყველი, ერბო, მატყლი, საბალახეცხვარი, ძროხა, თუ სხვა პირუტვი - სულ იქიდანმოჰქონდა და მოუდიოდა... სოსიკას გზა ტყე-ტყემიდიოდა; ჯონჯლის ტყეს გზის პირი ისე ჰქონდაშეკრულიდა გადაქოლგავებული, რომ მზე ვერ ატანდათავის სხივებს მიწამდე. სხივები ფოთლებზე

Page 127: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დაფარფატებდნენ და თუ ნიავი ფოთლებს შეარხევდა,მხოლოდმაშინთუჩაანათებდნენძირამდესხივები.

ზაქარაცამტყეშიელოდათავისმსხვერპლსა.ერთალაგასგზა ხევიდან სერზე ადიოდა, სერზე მხოლოდ თითო-თითოდშეეძლოცხენიანსმგზავრსგავლა;პირისპირრომშეხვედრიყვნენ, საძნელო იყო ერთმანეთის აქცევა;ამიტომსერზე ამოსულსმოსახვევისკენუნდახმამიეცამომავალიმგზავრისათვის,რომშეელოდნამოსახვევთან.აქკი ასახვევიგზაიწყებოდა. ამმოსახვევთანმთამთასუერთდებოდა და იმ ალაგას, სადაც ერთდებოდნენ,თვით ბუნებისაგან კარი იყო დატოვებულისარკმელივით,რომელსაც ხალხი “გადაკვეთილს” ეძახისდღესაც. ეს ხვრელი აქეთ-იქიდანტყით იყო მიბურული.გზა შედიოდა შიგ. მიადგებათუ არა კაცი ამ სარკმელს,,,გარდაკვეთილს”, საოცარი სანახავი წარმოუდგება:გაჰყოფ თავს სარკმელში, თვალს ხვდება დიდებული

Page 128: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მთები, მყინვარი თავის თეთრი ჩადრითა, ზღვედდაწყობილიმთები,სავსესაბალახოდმორეკილიცხვრისფარებითა. “გადაკვეთილიდან” იწყება საშინელიდაღმართი, კაცი უნდა ცხენს ჩამოუხტეს, რომ დაბლაჩავიდეს; ,,გარდაკვეთილიდან” დაღმართისკენ ტყეცთავდება, იწყება ხავერდისავით ბალახი, მშვენიერსუნოვანი.

აი ამ ,,გარდაკვეთილთან” იმ მხრივ, საითაც მოდიოდასოსიკა მოურავი ბიჭებით, ტყიან, მიბურულს ადგილასსაფარიგაეკეთებინაზაქარას.აქუცდიდაიგიმტარვალსა.ზაქარამ გამოიანგარიშა, როგორც კარგმა სარდალმა:თუდამიცდათოფინიშანში,შემფთხვალიმსხვერპლისცხენიგაფრთხება და მოსახვევს იქით თვით გადავარდებაკლდეზე, თუ მტერთან შეჯახება მომიხდა,“გარდაკვეთილში” სარკმელში გავალ და იქითჩავუსაფრდებიო. იქით ჩასაფრება უფრო საიმედო იყო,

Page 129: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მაგრამზაქარასპირისპირუნდოდაშეხეჩება.

სოსიკაღიღინით მოდიოდატყე-ტყე ვიწრო გზით:უკანორი ბიჭი მოსდევდა თითო-თითოდ, შორიახლო.მოღიღინებდადათან მათრახს ხისტოტებს სცემდადაფოთლებსაყრევინებდა.

ზაქარას გულმა საათივით ჩამოჰკრა და სული ყელშიმიებჯინა.

-შესდეგ! -დაუძახამტკიცეხმითსოსიკასა. - ანშენ, ანმე!..პირისპირშეგვყარაღმერთმა.

სოსიკა შესდგა, ტორტმანი იწყო, დაიბნა, თითქო ხმაჩაუწყდა.

- დაემზადე, თუ ბიჭი ხარ!.. ნუ იყოვნი, ერთად

Page 130: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ვესროლოთ ერთმანეთსა... სოფელში მამაცო, ლაჩარომთად!..

სოსიკამ ფათური დაიწყო თოფისა, რომელიც ბუდეშიუჯდადალაჯს ქვეშ უნაგირზე ჰქონდა გაკრული: ვერმოახერხაგამოღება...“

-არიქა,ბიჭებო!..მიშვ...

აღარ აცადაზაქარასთოფმა სიტყვისდასრულება, იჭექათოფმა. სოსიკა ცხენზე შეტორტმანდა, უზანგებზედაეკიდა.ცხენიგაფრთხადაგაიტაცა;სისხლიდატვინიმახლობელხესშეასხა.

ბიჭებიაირივნენ,ვერმიაგნეს,ვინმოჰკლაამისთანაყრუდა უხვედრს ადგილას სოსიკა მოურავი. ძალიან არშეწუხებულან,საწუხრადმხოლოდისშეექმნათ,რომრას

Page 131: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გვეტყვის ბატონი, ჯავრს ხომ ჩვენზე იყრისო. როგორწაგივიდათხელიდანმკვლელიო.

გოგრაგამოფიტულისოსიკაწამოიღესცხენზედაკრული.

გავიდა ,,გარდაკვეთილში” ზაქარა, დაეშვათავდაღმართზედამინამბიჭებისოფელშიჩავიდოდნენდასოსიკასმოიტანდნენბატონთან,ზაქარაუკვეჩავიდატორტლაშიდაგაუზიარაამხანაგებსთავისიამბავი.

XI

როცა ჩაირბინა ზაქარამ დაღმართი, ძირს დახვდამშვენიერი წყარო; ხარბად დაეწაფა კალოს ხარივით,გაძღა, მერე ხელ-პირი გაიგრილა და ხეობით წამოვიდასახლისაკენ.

Page 132: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- კარგად ვქენ,თუ ცუდად, რომ მოურავი გამოვასალმეწუთისოფელსა? ადამიანის სისხლის დაქცევა ცოდვაა,დიდი ცოდვაა!.. ქრისტიანმა კაცმა არუნდა ჩაიდინოს!..ცოლ-შვილმარადააშავა? -იფიქრა ამსაკითხზედიდხანმომავალმა გზადაგზა. იდუმალად ეკითხებოდა თავისთავს მკვლელობის გამო. ჭკუა-გონება სრულიად კვერსუკრავდა ზაქარასა: შენმა ძმამ სოფლის სისხლს რომწოვნადაუწყოს,ბედშავიმოძმეარდაინდოს,იმისიჭირილხინადმიაჩნდეს,ლხინიკიჭირად,მოსპე,მოჰკალიდამისი სისხლით შეისყიდე სისხლი ათასთა,უდანაშაულოდ დაღუპულთა იმისი ხელითა. სტიროდადღემუდამსოფელისოსიკასბატონობისაგანდაკიდევაცდიდხანს იტირებს, იტირონ ახლა მისმა ოჯახმა დათავადმაესტატემ.

გულსაც ყური მიუგდო ზაქარამ; გულმა მხოლოდერთხელ ჩამოჰკრა ზაქარას მაშინ, როდესაც სოსიკას

Page 133: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თოფი გაუღერა სასროლად. გული არუშლიდა ზაქარას,წინ არ ეღობებოდა, მხოლოდ გააფრთხილა: მსხვერპლიხელიდან არ წაგივიდესო. ეხლაღა, როცა მსხვერპლმაზაქარას წინ ხეს მიასხა ბოროტი ტვინი, გული იოტისოდენადაც არ შეჰკვნესდა ზაქარას. არ ამხელდადა არაჰქეჯნიდა იმასა. ამიტომ ზაქარა ერთობ არხეინადმოდიოდა სახლისაკენ. მოკლე გზით მოსჭრა გძელისავალიდაჯერგუთნისგამოშვებისდროარცკიიყო,რომსახლში გაჩნდა. თავის სიათას ჭდე გაუკეთა და თავისალაგასჩამოჰკიდა.

ზაქარა თუმცა ერთობ დაღლილი იყო, მაგრამ შინ არგაჩერდა, გაიარა სოფელში, დაენახვა სოფელსა, ასეგასინჯე,ბედადბატონიესტატეცკიწინშეეხეჩა.ზაქარასთანამოაზრეები, მასთან გაფიცული მეზობლებიშეხვდნენ,გაუზიარაამათსოსიკასმოკვლა.

Page 134: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- სოფელი მაგრაა, ნუ გეშინიან, ზაქარო, ნუ! როგორცერთი კაცი, ისეა მთელი სოფელი. თუ ჩვენ სოფელსშესდესპირადიმისსიკვდილი,ყველაცულებსავისხავთდამთლადბატონისსახლსძირსდავუშვებთ.

- სოფელს ბევრი რამ და დიდი რამ შეუძლიან!.. დიდიხანია გვეუბნებოდნენ ერთობის კაცები, მაგრამ არგავუგონეთ... ერთხელ კიდევაც სცემეს საწყლებსა:ხემწიფემ ძლივს ბატონყმობა გადააგდო, და თქვენ კიიმის წინააღმდეგს ლაპარაკობთო, ასე ეუბნებოდასოფელიიმჩვენმოკეთეებსა.ეხლასანამკუდამდეტყავიარ გაგვძვრა, სანამ სული არ შეგვიწუხდა, ხმა არამოვიღეთ. კაცო, სოფელს რა გაუძლებს, რა... დეე,დაგვხოცონ, დეე გვარბიონ, გვაწამონ, ერთი მაინცდარჩება სოფელში მძევლად. აი ეს მძევალი ისეთსყლორტებს ამოიხეთქს, მძლავრ ყლორტებს სისხლითგაპოხიერებულ ნიადაგიდგან, რომ იმისი მოსპობა

Page 135: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

არაფრითაღარშეეძლებათ...

ზაქარა ამხანაგებით სოფლის დუქანთან მივიდნენ,ჩასხდნენკარწინდამოსავალზედაიწყესლაპარაკი.

-მოსავალი,ძმაო,სოსიკამადაბატონმაგაიხარონ...შეხეიბატონის შარშანდელ ბჯებსა. როგორ გაჭიმულან... იდასაქცევი სოსიკა ხომ ყველის გუდასავით არისგატენილი, ყელამდე ცურავს დოვლათში, -გამოელაპარაკატორტლელიგლეხივე...-არცმემაკლებენგადასახადსა; მალი-მალ შემოთვლის სოსიკა: ესადა ესგამოგზავნე,მეცვუგზავნიდამომცემივინარის...

- დედა ვაცხონე მაგათი და მამა! რატომ უარესსაც არგვიშვრებიან! - დაიწყო ზაქარამა; - სოფელი ვნახეუძაღლო, შიგ გავიარე უჯოხოო; ჩვენ ყველანიყურწაყრუებულნივართ:გვცემენ,ხმასარვიღებთ,პირში

Page 136: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გვაფურთხებენ, ულვაშს გვირცხვენენ, გვაწიოკებენ დაჩვენ გავყრუებულვართ, ხმას არ ვიღებთ. აბა სოფელიდაირხეს,შეინძრეს,ხმაამოიღოს,სიმართლემოთხოვოს,თუ ყველა ეს შეწუხება არ მოისპოს, წყალივით არგადავარდეს...

მზე ჩაესვენა. საღამოს სიომ დაჰკრა არემარესა.მინდვრიდან დაიძრა ნახირი; ბღავილით მოადგნენძროხები სოფელსა, იმათ ბანს აძლევდნენ ლოდინითმოქანცული ხბორები; ღორებმა მიაშურეს სასუნალბაკებსა. პირუტყვმა საქონელმა აახმაურა სოფელი;გამოცვივდნენ დერეფნიდან მანდილოსნები, ზოგიმოერეკება ხბორებს, ზოგი ძროხას, რომ ხბომ არმოუწოვოს,ზოგიღორებსერეკებასაღორისკენ.

მოისმა დუქნის ზემოდან, შარა გზაზე ბავშვებისჟრიამული.მოდისურემი,უკანმოსდევსორიცხენოსანი;

Page 137: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ურემს გარს შემორტყმიან სოფლის გოგო-ბიჭები;ასდევნებიანდიდრონებიც;სინჯავენურემშიმწოლარეს.

ჩავარდა სოფელში ხმა, სოსიკა მოურავი მოუკლავთო.შეიქნა ალიაქოთი. ურემი აღარ სჩანდა, ხალხიჭილყვავივითდაედო. ყველა ნატრობდა გაეგო,რომლისმადლიანმამარჯვენამმოუსპოსოფლისჭამიასდღეო.

ზაქარას ულვაშებში ეცინებოდა; მისთანამოაზრეებს კიგულშიეცინებოდათ.

სოსიკას მხლებლები უჯავრდებოდნენ ხალხსა,ერეკებოდნენურმიდან,მაგრამხალხიაჩერებდაუსულოსოსიკასა. ზოგი თითსა ჰკრავდა სახეში და სინჯავდა,ზოგი მუჯლუგუნს გვერდში; არა სჯეროდათ, თუ ისბაიყუშიკაციმკვდარიიყო.

Page 138: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ურემი გააჩერესდუქნის ქვემოთ, საყდრის მოედანთან.სოსიკას ერთი მხლებელი დაწინაურდა ბატონისშესატყობინებლად. თავადი ესტატე თავშიშველაგარბოდა, თან მისდევდა კნეინა თავ-მანდილისსწორებითა.

მოიჭრნენურემთანწეწვა-გლეჯითსოსიკასცოლ-შვილი.ჩავარდაესტატესდასოსიკასოჯახშიალიაქოთი,წივილ-კივილი.

სოფელი გულდამშვიდებით შესცქეროდა იმათ წივილ-კივილსა. “ახლა თქვენ სცადეთ, როგორია მწუხარება -ვაება, სხვის სისხლის და ტვინის წოვნაო”, ამბობდამთლად სოფელი და თითქო სტკბებოდა იმათიმწუხარებითა.

აქამდეთავადესტატესდასოსიკასოჯახსმწუხარებაარ

Page 139: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ენახათ, სულ ფუფუნებასა და განცხრომაში იყვნენ. ამამბავმათავზარიდასცა,ფიქრებიათასგანგაუფრინდათ.

- გაიხარეთ, გაიხარეთ, ხალხნო! ხომ მოუღეთ ბოლო ამჩემსერთგულსკაცსა!..ნახავთთქვენსსეირსა!..

- ჩვენ რა, მერე! უალაგო ალაგას, მთაში ვიღამაც ეგმოჰკლა, ჩვენ რა პასუხის მგებელნი ვართ, - დაიწყოერთმა ზაქარას თანამოაზრემ... - მთელი დუნიამომყრალებულიჰყავდადამაშრაეგონა...

-ოჰი,ჩემიკაბითაცდამჯდარაამისისიყმისმომსპობი! -დაიწყოსოსიკასცოლმადათანსახესიკაწრავდა.

- რამდენი ოჯახია მისგან შავი კაბით დამჯდარი, ვინმოსთვლის!-წამოიძახესაქეთ-იქიდგან.

Page 140: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ჰეი, ძალიან მარჯვედ არ უსროლია იმარჯვენანაკურთხსა, იმასა. ბიჭმა თქვა, შიგ მარჯვენასაფეთქელშია ტყვია ნაკრავიო, ნატამალი ტვინი აღარდარჩათავში,სუხესშეესხაო...მერესადდახვედრიადა!.აი გარდაკვეთილთანა... იქ ძე ხორციელი ადამიანი ვერნახავდა... ყორნებისა და არწივების მეტი სხვა არამოიპოვებარა. ჰაი, თუ ყორნები ფერხულ დააბამდნენსოსიკას სისხლთან და კენკვას დაუწყებდნენ იმისტვინსა,-დაიწყოერთმაპირწყლიანმაგლეხმა.

-მაგისლაპარაკისდროარარის,-დაიწყოზაქარამ.-ეხლასოფელს მისდგებიან, ეგზეკუციას ჩაგვიყენებენ.სოფელმა უნდა თავი გამოიდოს, გვეყო ამდენიმორჩილობა, ამდენი სიჩუმე, ამდენი ლაჩრობა. ყველაუნდაერთისპირობითშევიკრათ.უნდაგავერთიანდეთ,მთელი სოფელი, როგორც ერთი კაცი, ერთ პირზეუნდადავდგეთ: შეგვაწუხებენ, შევაწუხოთ, დაგვკვრენ,

Page 141: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დავკრათ, მოგვკლავენ, მოვკლათ... ვაჩვენოთ ჩვენცქვეყანას,რომ კაცნი ვართდა ქუდი გვხურავს,რომ არცასე ადვილიაჩვენიდაბრიყვება,როგორცჰგონიათ. აიმესოფლისჭირისსანაცვლოვიქნები...თქვენიგულისათვისთავს არ დავიზოგავ; გავიფიცნეთ აი აქ ყველანი, რომერთმანეთს არ ვუღალატებთ. ის ღმერთმა გაატიალოს,დაანიავოს,ვინცუღალატოსერთობასა!

- ამინ! - დასძახა მთლად საყდრის მოედანზე მდგომმახალხმა.

- დაარისხეთ, ბიჭებო! ვინც უღალატოს ერთმანეთს,ქრისტეგაუწყრეს,იმისირისხვაიყოსიმისთავზე!

სამჯერ ჩამოჰკრეს საყდრის ზარი, დაარისხეს, კვლავდაიძახეს:“ამინ”დადაიშალნენ.

Page 142: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

XII

სოფელმატორტლამდამთლადთავადესტატესსაყმომმოისვენა სოსიკას მოურავობისაგან; თითქოთავისუფლადამოისუნთქა,მაგრამდიდხანარგასტანაამქარისამოღებამა.ბატონმაესტატემგაიჩინამთელირაზმიჩაჩნებისა, რომელნიც თავითფეხამდე იარაღით იყვნენშელესილნი,ერთიზარბაზანიარაჰქონდათ,თორემსხვაარააკლდათრა.ერთისოსიკასნაცვლადგაჩნდასოფლადერთიდუჟინისოსიკა.თვითბატონიესტატედაბინავდასოფლადდაქალაქშიცხოვრებასდაანებათავი.ანრაღასგააკეთებდა ქალაქად: ორი შვილი უკვე სტუდენტიჰყავდა, სოსიკას შვილიც ათავებდა აგერ გიმნაზიასადაისიც სტუდენტთა სიაში გამოიჭიმებოდა. ახლაუჯობდასოფლად ცხოვრება, რომ სოსიკას დაწყობილი საქმეებიარამც თუ ჩაშლილიყო, არამედ უფრო მეტი სიმტკიცემისცემიყო. დღე მუდამ მუხრუჭს უჭერდა სოფელსა

Page 143: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თავადი ესტატე, რომ წესრიგს არ გაჰქცეოდა, რომელიცდამყარებული იყო ტორტლაში და მთლად თავადისმამულ-დედულში. ამ მუხრუჭს ხალხის ტოკვა მოჰყვა,ურჩობა, ბატონის შეურაცხყოფა; შური და მტრობაიზრდებოდა და ბოლოს ღელვად იქცა. ჩაჩნებიშეუბრალებლად ხოცავდნენ სოფლის პირუტყვ-საქონელსა; მუდამ გამოულეველი ჰქონდათ ხორცი;როგორც საყასპოს კარზე, ისე იმათ ბინის კარზე მუდამფეხშო-ფეხშო ხორცი იყო გამოკიდებული. მაგრამრამდენსაც ჩაჩნები მოჰკლავდნენ, ნახავდნენ მეორედღეს,რომბატონისრომელიმეძვირფასიძროხა,ანცხენიეგდო სადმე გამოფაშული და სამგლედ დაგდებული.თავადი ესტატე სულტუჩებს იკბენდა, ჩუმათ ხორცებსიგლეჯდა ტანზე, მატულობდა იმისი სიძულვილისოფლისადმი და განსაკუთრებით ზაქარასა და იმისამხანაგებისადმი. კარგად იცოდა, საიდანმომდინარეობდამისწინააღმდეგტალღა. ჩაჩნებიცსულ

Page 144: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ალესილი და თვალებში სისხლმორეულნიდააქროლებდნენ ცხენებს სოფელ-სოფელ, სისხლისწყუროდათ, მაგრამ ხალხი ისე იყო გაწვრთნილი, რომცხად მიზეზს არ აძლევდა სისხლის წყურვილისმოკვლისათვის. გადასწყვიტესჯერჯერობით იდუმლადმოქმედება.

თავადმაესტატემაცგადასწყვიტაზაქარასდაიმისიერთიმუჭათანამოაზრეებისგანადგურება...“რაკიიმსაზიზღარჯორ-ზაქარას ჩამოვიცლი გზიდან, სოფელი შეჩერდება,შედრკება; გლეხი ნადირივით, ბავშვივით მიჰყვებაყველასა.ბავშვსკივინცდააშინებს,იმასსცემსპატივსა.შიში შეიქმს სიყვარულსა, უთქვამთ ძველებსა. ასეფიქრობდა თავადი ესტატე და გულში აწყობდასხვადასხვაგეგმას,რომზაქარამოეკლადასოფელიცალხელშიმაგრადჩაეჭირა.

Page 145: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მაგრამ მოსტყუვდა ანგარიშში.ზაქარამაც პატარა რაზმიდაამზადასოფელში,რომელიცსისხლისგუდაჩაჩნებსარჩამოუვარდებოდა. ამ პატარა რაზმმა, სულ ზაქარათიცხრაკაცმა,ჯერჯერობითცხადლივარდაიწყესბრძოლა.ზაქარასაზრიისიყო,ყოველდარბევაზებატონესტატესადა მის ჩაჩნებისათვის ჩუმად გაეცათ პასუხი. გაჩნდაორსავე მხრივ დევნა. აღარ ხუმრობდნენ ჩაჩნები:ცხადლივ თუ მალვით იკლებდნენ სოფელს დაშვილისადარ პირუტყვ საქონელსუხოცავდნენ, ნათესშიცხენებს აბამდნენ:ხშირადშიგშუავენახშიჩაუბამდნენცხენებს, რომლებიც იქაურობას სულ ნაცარტუტასადენდნენ.

არ ეძინაზაქარასრაზმსაც. ერთს საღამოს,როცა ჩაჩნებიძილ-ღვიძილშიიყვნენ,მიიყვანაზაქარამრაზმიბატონისზვარში. გადასწყვიტეს, ერთად უნდა გავარდნილიყოცხრა-ცხრატყვიადა ჩაჩნების ცხენებიდაეხოცნათ; ჯერ

Page 146: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

კაცის სისხლის დაქცევა არ უნდოდათ. იცოდნენ ესეც,რომ ჩაჩნები მაშინ არიან ყოჩაღნი, როცა მსხვერპლსპირისპირს უიარაღოს ჰხედავენ; საფარიდან ნასროლიტყვია იმათ სულ თავგზას დაუბნევდა. ესეც იცოდნენ,რომისინიისესწრაფადღამეიერიშსვერმიიტანდნენდარაზმი ნელ-ნელა აუჩქარებლივ უკან დაიწევდასამშვიდობოგზისაკენ.იცოდაზაქარამ,რომამასზეკუციამოჰყვებოდა, მაგრამ ცდა აღარ შეიძლებოდა დაგამოსაშვებისისხლიუნდაგამოშვებულიყო.

- აბა, ბიჭებო, ფეხაკრეფით იყავით! - უთხრა ზაქარამ,როცა ბინაზე მოიყვანა თავისი რაზმი, - გულმაგრობააყველაზე დიდი ვაჟკაცი... ერთად უნდა გავარდეს დანიშანს მოხვდეს ცხრავე თოფი, მაშინვე ცხრავემსწრაფლადგამზადდესდამეორეცხრავევისროლოთ...

შუაღამე გაწურული იყო; ბატონის გრძელ საბძელთან

Page 147: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

არხეინად ახრამუნებდნენ ჩაჩნების ცხენები თივასა;თვით ჩაჩნები ბინაზე იყვნენდა ის იყო პირველ ძილსმიეცნენ. ბატონ ესტატეს სასახლეში კი ჯერ ისევღვიძილში იყვნენ. ის გულგაღეღილი დადიოდაბალკონზე და კრიალოსანს ათამაშებდა; საზოგადოდსიწყნარეიყობატონისოჯახში,თავადიესტატე,ვინიცის,ამ დროს რა ფიქრებში იყო. იქნება მეფე ნერონივითნატრობდა, ნეტა ერთის შემოქნევით, ერთის ხმლითგავაყრევინებდე მთელსტორტლასთავებსაო, ან არადანეტა ერთ დღეს ყველა კელაპტრებივით ამენთოს დავტკბებოდეიმათისწვითადახრაკვითაო.გასაკვირველიარ არის, თუ ასეთი ფიქრები დააფრენდნენ იმას აღმა-დაღმა. ამდროს ესტატეს ძაღლმარაღაც ალღო აიღოდაბალკონიდან ზვრის მხარისაკენ ზმუკუნით გაირბინა;ესტატემშეატყოძაღლსდანელ-ნელგაჰყვათანა.

სწორედ ამდროს იგრიალათოფებმა. ესტატეს მუხლთ

Page 148: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მოჰკვეთა და ძლივს შეეთრია ოთახში. ძაღლმა ასტეხაყეფა. ცხენებიზოგიუსულოდდაეშვა,ზოგმადაწყვიტათოკებიდა გაფრთხა. აირივნენ გამოღვიძებული ბიჭები.ერთი ცხრა ტყვიაც დააყოლეს არეულ ბიჭებს, და ნელ-ნელადაიწიესუკან; ხელახლავ ჩააწყესთოფებშიტყვიადასამშვიდობოსგამოვიდნენ.

სოფელს არ გაჰკვირვებია თოფის ხმა, არავინ არგამოიხედა ხმაურობაზე. ზაქარას რაზმი დაბინავდა.ესტატემ მწარე ღამე გაათენა. ჩაჩნები კბილებსიმტვრევდნენ სიბრაზითა. ცხენებს არ სჩიოდნენ,სირცხვილი სჭამეს სისხლით და უდიერებით ქებულმაჩაჩნებმა:ცხენებიდაუხოცეს,ორი ამხანაგიდაუჭრესდამესამე სიკვდილის პირზე დაუტოვეს. დანარჩენებმაიარაღიაისხესდამთელიღამეჩასაფრებულებიისხდნენ.

ესტატემ დილა-რიჟრაჟზე სტუდენტი შვილი ორის

Page 149: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჩაჩნით თავის საკუთარის ეტლით აფრინა ქალაქისაკენმაზრისუფროსთან.

XIII

ხალხის ღელვა, აბობოქრება ზღვის ღელვასა დააბობოქრებასაჰგავს,არათუმიაგავს,ნამდვილადჰგავს.ხშირად ზღვის შუა გულში იწყობა დუღილი, არევ-დარევა;ზედაპირიმაშინჭმუჭვნასშეიქმს;ცოტარამსიო,მცირე ქარიდაზედაპირიზღვისა სრულიად შეიცვლება;ძირიდან მონაწოლი ტალღები აქოთდებიან, იქცევიანმთებად, გარბიან ღრიალით და ეხეთქებიან ნაპირსა.სარკესავით წმინდა წყალი ზღვისა, რომელშიაცრამდენიმე ადლის სიღრმეზე ადამიანის თვალი არჩევსსაგნებსა, ღელვის დროს ნაცარტუტასავით ხდება,შავდება, ჭუჭყიანება, ზედაპირზე მოიგდებს, როგორცწყალიზეთს, ყოველნაირსჭუჭყს, ქაფსა.დაუნდობელია

Page 150: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

აბობოქრებული და აზვირთებული ზღვა: ანგრევს დაანადგურებს ყოველივეს, რაც კი მას იმ დროს წინგადაეღობება; დიდრონს გემებს ნაფოტივით ათამაშებსდა შურდულის ქვასავით ისვრის ნაპირისკენდა ვაი იმგემს, რომელსაც კლდის ნაპირს მიახეთქებს! ლუკმა-ლუკმადაქცევსდაანაჭუჭებს.

ხალხის გულშიც მოგროვილია ათასიდარდიდა ვარამი,ყველა უსამართლობა ეჭდევა იმას გულზე. ხშირადაბობოქრდება, იწყებს მისი გული ღელვას, სახეზეიბეჭდება; იჭმუჭნება კაცის სახე, სწუხდება გულისღელვისა გამო. აღარ ეტევა მის გულში უსამართლობა,მიყენებული ბატონისა, მღვდლისა, მოხელისადა ათასისხვა მტარვალისაგან, რომელნიც მთავრობამ კისერშიწურბელასავითდაასხა.აიამდროს,როგორცზღვაშისიო,მცირექარი,შემდეგქარიშხლადქცეული,საჭიროამცირერამ სიტყვა, სიტყვა კეთილი, სიტყვა ერთობისა და

Page 151: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

საბოლოო ნუგეშისა, სიტყვა, რომელიც ხალხს თვალსაუხელს, გააცნობს აწმყო ცხოვრებასა, უჩვენებს გზასმონობიდანთავისდახსნისა,გააკაფვინებსეკლიანგზას,რომ თუ თითონ უეკლოდ ვერ გაივლის, მომავალსმოდგმასმაინცშეაძლებინოსუეკლოდსიარული.

ასე დუღდა ჩვენი ქართველის გულშიც ბოღმა,უსამართლობისაგან დაგუბებული. მოაწვა იგი ხალხისგულს. აი აგრე იხრჩობოდა იგი ამ უსამართლობისაგან,რომ გაუჩნდნენ ხალხს მოციქულნი ერთობისა. ამათდაჰკრეს კვერი ხალხის გულს, გადმოსკდა ბოღმაგულიდან. იწყო ხალხმა ღელვა, ბობოქრობა, გაისმაკიდითიკიდემდე:

“მიწადათავისუფლება!..”

“მიწა იმისია, ვინც მუშაობს, ვინცოფლს აწვიმებს შიგა.

Page 152: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ხალხმათითონუნდაუპატრონოსთავისთავსა; კმარა,რაც ხანი ედგა უღელი და ათასი გადიები და ძიძები,მამინაცვალ-დედინაცვლებიხედნიდნენიმას,სიცოცხლესუმწარებდნენ,ხორცსაგლეჯდნენცხელისშანთებითდაცოცხლივ დღისით, მზისით სჭამდნენ იმას გაუმაძღარისვავები”.

ხალხმაიხრიალასოფელტორტლაშიაც.გამოცხადდააქაცსრული თავისუფლება; სოფელს განაგებდა თვითსოფელი,მისგანრჩეულნი.

აი ჯორ-ზაქარა და მისი მოაზრენი განაგებენ სოფელსა.უკვე ხანში შესული ზაქარა გაყმაწვილდა, ახალი ძალაშეემატამისსულსა,იგიაღფრთოვანდა.

თავადი ესტატეც აბობოქრდა, მაგრამ ეხლა ის ცალადდარჩა, აქნამდე ძლიერკლანჭებიანი უკლანჭო ლომს

Page 153: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დაემგვანა.მაინციხტიბარსარიტეხდა.ეგონა,ეს-ესიყოზეკუციით სული ამოვართვი და როგორ გაბედავენრამესო, მაგრამ ის ზეკუცია იყო, რომ ერთობისმოციქულებს ხელი შეუწყო და ხალხის მუწუკი მალეგამორწყო.

ახლა უფრო საშინელება განიზრახა თავადმა ესტატემ;გამოსთხოვა მთავრობას ყაზახ-რუსები, რომ მათისშემწეობით ხალხი აელაგმა, დაწყობილი ღელვაშეეყენებინა.

სოფელმა შეიტყო ეს ამბავი. მსწრაფლ შეიყარა საყდრისმოედანზე.

- დღეს პირი პირს მისცეს მებატონემ და მღვდელმა,ვაჭარმადა მოხელემ, ყველა ჩვენზე ამხედრდება. იმათზურგი მაგარი აქვთ ჯარითა: ჯარი, რომელიც ჩვენი

Page 154: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

შვილებისაგან არის შემდგარი, იმათ ეხმარება,განსაკუთრებითყაზახები.რაარისდღესყაზახი?ძველადთავისუფლების მოყვარე, თავდადებული იმისათვის,თავგანწირული თავის მოძმისვის, დღეს იგი, ყაზახი,განხორციელებული ტარტაროზია, წყეული სულია,რომელიცისედალევსადამიანისსისხლს,როგორცწმიდაზიარებასა, ისე დაჰკლავს ბავშვს, უსუსურ ბავშვსაკვანში, როგორც კრავსა. იგი მხეცია, არაკაცია, კაცთაგარეგანია. აი ამისი იმედი აქვს მთავრობასა, აი მაშინვეიმათმიმართავენხოლმეთავადები,მღვდლებიდაათასიწურბელადასისხლისმსმელისოფლისა.რამგარდაჰქმნაძველად თავის უფლების მწყურვალი ყაზახი დღესსისხლისმსმელად?თვითმთავრობამ:დაასახლამდიდარადგილებში, მისცა უხვად მიწა, იმდენი, რამდენსაცდაერევა კაცი; გაააზატა ყოვლიფრისაგან, მხოლოდჯარისკაცად უნდა გამოვიდნენ; აქაც მეტი პატივისცემააქვთ, ვინემ სხვაჯარისკაცებს; “შენ მიერთგულედა აი,

Page 155: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რაც გინდა, წაიღეო”. ერთადერთი გლეხი, რომელიცუზრუნველად ცხოვრობს მთელ ამოდენა რუსეთისსახელმწიფოში, ყაზახია; ერთადერთი გლეხი,რომელსაცმთელ ამოდენა რუსეთში კუჭი არ ეწვის შიმშილით,ყაზახია. ვისი ბრალია მისი ასეთი ყოფა-ცხოვრება?მთავრობისა. ყაზახიც მადლს უხდის. მადლიც არის დამადლიც. ბოროტს ბოროტით უხდის მადლს, სისხლისმსმელს უმანკოთა სისხლით უკლავს წყურვილსა. აიამათთან გვაქვს დღეს ჩვენ საქმე, - დაიწყო ერთმაერთობისმოციქულმა.-დიდიშეწუხებამოგველის,დიდიბრძოლა... მაგრამ თუ არ ვიბრძოლებთ, არავინ არასმოგვცემს. დაწყივ-დაბადებიდან ჩვენ დაბეჩავებულივიყავით, გვხედნიდნენ, გვჭამდნენ, სისხლს ნელ-ნელა,წვეთ-წვეთად გვწოვდნენ. ჩვენ ეხლა უსულო საგანსწარმოვადგენთ, ცარიელს უსისხლო ლეშსა. ისედაცმკვდარივართ,მაშგავინძრეთდადიდებითმოვკვდეთ.ბოროტება იმის ბოროტებაა, რომ სიმართლე არა სწამს;

Page 156: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ნათელისიმართლისასწვამსიმასა,თვალებსუბრმავებს.ნუ შეგეშინდება ძალისა, თოფისა, ყაზახის მათრახის,მისი უდიერობისა. თვით ქრისტეს, რომელმაც თვისშიგანახორციელა ღვთაებრივი სიმართლე, ერთობა,სიყვარული და თავისუფლება, თვით ქრისტე, ესგანხორციელებული სიყვარული ყველასადმი, ჰგვემეს,სცემეს, გაამათრახეს და ბოლოს ჯვარს აცვეს... აი ამწამსაცრომაქიყვესიგი,განხორციელებულისიმართლე-ქრისტე, რომელსაც ცისმარე დღე საყდრებშიხელგაპყრობილნი ემუდარებიან, შესთხოვენ ათასსიკეთესათავისათვისისთვის მხოლოდ,და შესთხოვენხალხის მყვლეფელნი, ხალხის სულის ამომხდელნი,თვითიმქრისტეს-მეთქიჯვარსაცმენ,გაამათრახებენისწყეულნი,ისმუდამჟამსიმისსახელისმახსენებელნი!..მაშ ვიყვიროთ კიდითი კიდემდე: მიწა დათავისუფლება!..გათანასწორება,გაერთიანებაყველასი!..

Page 157: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ხალხნო, - დაიწყო ჯორ-ზაქარამა, - მე აგერ სიბერემეთქმის; ჩემი დღენი თქვენთან გავატარე; მარტოდმარტო ვიბრძოდი ბატონებთან, მოხელეებთან; ბევრიმწარე დღენი ვნახე; ბევრჯერ ვხეხე ციხის, სატუსაღოსკედლები.სამართალივერსადვპოვე; ალერსიანისიტყვავერსად გავიგონე; ყველასაგან გლეხია დაჩაგრული. ისდაბალიღობეადა ყველაზედ გადადის, ამტვრევს იმას,სწიხლავს.ყველასჩვენვაცხოვრებთ:თავადს,მღვდელს,მოხელეს, ვაჭარს, თვით იმ ჯარს, რომელიც ჩვენდასაწიოკებლად ჰყავთ გამოყვანილი; ჩვენ ერთს დღესხარჯი რომ არ გავიღოთ, ამ წუწკ ქვეყანას ღერძიგამოეყრება, ჩაინგრევა ის ტახტი, რთმელზედაც,ტკბილად განისვენებს ჩვენგან განებივრებულიდიდკაცობა... შევინძრეთ, შევირყეთ ერთად დაშევარყიოთ იმ განცხრომილების ცხოვრება, გავუმწაროთწუთისოფელი,მართალია,დიდიგანსაცდელიმოგველის:წვა-დაგვა,დარბევა-დაქცევა ნამუსის შერცხვენა, ხოცვა-

Page 158: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჟლეტა; ეს არასდროს არა გვკლებია, მაგრამ არგავმწყდარვართ. მძევალი მაინც დარჩენილა და კვლავყლორტი ამოუტანია... ძალას ძალა ვუფაროთ; ხალხსრაგაუმაგრდება,თუმთელიხალხიგადიბმისჯაჭვით,პირსმისცემს ერთმანეთს და ერთგულად შეებმისგაბატონებულ ბოროტებასა... შევისხათ ჩვენც იარაღი,აღვიჭურვოთ, ვისაც რითი შეგვეძლოს და მტერსმედგრად შევხვდეთ: მომყევით, ძმებო, მომყევით!.. მეცუდისგზითარმივლია,არცთქვენგატარებთ...დღეიდანვსპობთ ყოველივე კავშირს ბატონებთან, მღვდლებთან,მოხელეებთან;დღეიდანსოფელიტორტლათავისუფალიქვეყანაა. ის თვით განაგებს თავის საქმეებსა... ძალაერთობაშია.თუერთადვიქნებით,ერთპირზევიდგებით,ისე დაიმსხვრევა ძალა მთავრობისა, როგორც კიდეზემიხეთქებულიგემი...

-ყველაზესაშიშია,-დაიწყოერთობისმოციქულმაქალმა,

Page 159: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ქალთა მდგომარეობა. ყაზახობა ნამუსს ხდისდედაკაცებსა... ამიტომ ყველა ქალმა, ყველა ოჯახისდედამ უნდა მამაკაცებს მივბაძოთ. დროებით უნდაგადავდოთ თითისტარი და ნემსი; აკვანიც მივდგათგვერდზე,მოვიკრიფოთსულისძალა;თუიარაღითვერა,ბასრის ფრჩხილებით შევებრძოლოთ უსამართლობას,ბოროტებას. სისხლი სისხლითუნდა მოიბანოს, სისხლსსისხლი მოსდევს, მსხვერპლს მსხვერპლი.გარდავაქციოთ სახლი, კარი, ბაღ-ვენახი და თვით ესჩვენიგულისფიცარიციხე-სიმაგრედ,სალკლდეთა.დეე,მოვიდნენ ჩვენზე ბნელი ძალებით იერიშითა, ნუშევუდრკებით: ბნელს სინათლისა ეშინიან; ქურდი,ავაზაკი, ყველანაირი მტარვალი სინათლეს გაურბის;მივიტანოთ ჩვენც სიბნელეზე იერიში, ვიდინოთმკერდიდან სისხლი თავისუფლებისათვის. მტარვალიმხდალია, ხალხი კი მძლავრი, სავსე ზნეობით,სათნოებით და ქვეყნისადმი სიკეთითა. ხალხი

Page 160: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ცხრათავიანი დევია. რა გაუმაგრდება იმას, თუმოინდომა, თუ გაიწია და დაამტვრია უღელ-ტაბიკიმონობისა!..

ერთობის მოციქულთა მადლიანი სიტყვა მოეფინასოფლითი-სოფლათ.ხალხიაზვირთდა,აბობოქრდა.ადგაქარიშხალი და დაუწყო მტვრევა აქა-იქა შეყუჟულსგემებსა.მოიკუნტნენგემთაპატრონნი,აღძრესტკბილადბაგენი, იწყეს ღიღინი “ახალ მოდაზე” მაგრამ ნემსკავმათევზი ვეღარ დაიჭირა: ტკბილ სიტყვებში რამდენიბალღამი ერია, “ახალ მოდაზე” ღიღინში რა გესლი იყოჩართული,სოფელიმიხვდადააღარმოტყუვდა.

XIV

ახალმა სიომ მოძრაობამ ხალხისამ თანდათან იმატა;აქნამდე დაბრმავებული თვალი აუხილა ხალხსა,

Page 161: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

უცნაური სანახაობა ანახვა, გულიდა გონება გაუნათლადა გაუნათა მოძრაობამ, ერთობის ხმამ,თავისუფლებისდროშისფრიალმა.

ერთი ხანი სოფელი ტორტლა და ყველა მის გარემომდებარესოფლებისამოთხედგადაიქცა;დაემკვიდრაისსასუფეველი ღვთისა, ის სასუფეველი სიმართლის,სიყვარულისა და ძმობისა, ერთობის და სათნოებისა,რომელიც ქრისტემ ცით ქვეყნად ჩამოიტანა, როგორცამირანმაცეცხლი,რომლისდამყარებასკაცთაშორისთავიშესწირადაჯვარსეცვა.

აღარ იყო სოფლად ქურდობა, ავაზაკობა. ცილისწამება,მრუშობა, ერთმანეთზე საჩივარი, კიცხვა-დაცინვა,გაუკითხაობაურთიერთისა;აღარაწუხებდაამსოფლებსმამასახლისიდა გზირი, მღვდელიდა ბერი, მთავარიდამედავითნე, იასაული და ყაზახი, ბატონი და მისი

Page 162: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მოურავი.

მთელ ამ სოფელსთავისუფლების სხივიდაადგათავზეშარავანდედად, გულს სიყვარულისადა ძმობა-ერთობისსხივი სვეტად ჩაადგა. ყველა წყნარად და, მშვიდადმუშაობდა. შემოვიდა, დამწიფდა მინდვრის და ბაღ-ვენახისმოსავალი.სოფლადრთვლობაა.

თუ სოფელში სამოთხე დამყარდა, ურთიერთისსიყვარულითგაიმსჭვალაყველა,თავადესტატესსულსადაგულშიჯოჯოხეთისალიტრიალებდა.მისსულშიდაგულშიდაისადგურატარტაროზობამა,ბოროტმასულმა.მას ხელს უმართავდნენ შვილები, მეზობელიმებატონეები.თავადესტატესრთვლობისდროსხალხმაგამოუცხადა: ,,იმდენს ღალა-კულუხს ვეღარ მოგცემთ,რაც გვიძლევია; არსად მთელ საქართველოში ვენახისმოსავალზე, ლობიოზე კიტრზე, ნესვზე, სხვადასხვა

Page 163: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ხილზეღალასარიღებენ,თქვენკითითოკვალიხახვისადა კართოფილის ღალასაც კი გვართმევთ, ხახვის ფოჩსთავისუფლად ვერ მოვგლეჯთ პურის შესატანებლად.დღეის შემდეგ ხელს ნუღარ ახლებ ვენახის მოსავალს,გარდაკულუხისა,და ამასაცმეათედსმოგცემთ,სახნავ-სათესიდანაც მეათედი მიირთვი. არ დაყაბულდები დასულაც არასფერს მოგცემთ. ნებაყოფლობით გავათავოთსაქმეო...

თავადმა ესტატემ შორს დაიჭირა; “ერთს მუჭასაც არდავიკლებ,ერთსმუჭასაო”,შემოუთვალა.

-შენნუგველაპარაკები,-შეუთვალასოფელმაბატონსა,-გამოგვიგზავნე შენი შვილები, ახალგაზრდები არიან,სტუდენტები, ქვეყნიერობის ავ-კარგი უეჭველიაგაცნობილიექნებათ;მოვიდნენ,იმათმოველაპარაკებით:კმარა, რაც სისხლი დაიღვარა; ეყოფა ხალხს ამდენი

Page 164: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ტანჯვა-ვაების გამოვლა. ღმერთი მოიახლოვეთ,მოვრიგდეთდადავზავდეთო.

სოფელი მართლაც ბევრჯერ იწვევდა, ეხმაურებოდაესტატეს ორს შვილსა, უმაღლესის სასწავლებლისსტუდენტებსა,მაგრამისინიარეკარებოდნენსოფელსა.

-მეთქვენყაზახებსგამოგიგზავნითმოსალაპარაკებლად,-შემოუთვალაბატონმაესტატემმამასახლისისპირითა.-ვიღაც წუნკალეებს უნდათ საუკუნოებით ჩემიკუთვნილი მიწა-წყალი წამართონ. ვის შეუძლიანსისხლითა და ოფლით ნაშოვარი, მეფეებისაგანბოძებული სიგელ-გუჯრებითა, ვინმემ წამართოს.თვითრუსთ ხელმწიფემ ვერ გაბედა მამულის წართმევა დაგლეხუჭებივინოხრებიყრიან,რომწამართვანო.

-მამასახლისო,მამულისდათმობაროგორშეიძლება!არც

Page 165: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მამაჩვენი იზამს იმას, რომ შეუძლებელიდა ხელმოკლეგლეხიდაახრჩოს,შეღავათიარმისცეს,ღალა-კულუხიარაპატიოს. მიწა ჩვენიაო. მიწა და თავისუფლებაო: მიწაიმისია,ვინცშრომობსო,რომყვირიან-ესსულტყუილია.მიწაიმისია,ვინცთავდაპირველადსისხლითიშოვაიგი.არც ერთითავადიდა აზნაური არ არის,რომლისოჯახსრამდენიმე შვილი არ შეეწიროს მსხვერპლადმამულისათვის, საქართველოსათვის. თავად-აზნაურობასისხლსა ღვრიდა თავის ქვეყნის და სარწმუნოებისდასაცავადმგლებივითმოსეულსმტრებისგან, -დაიწყომჭევრმეტყველურად ესტატეს შვილმა სტუდენტმაარჩილმა; - აი ამ სისხლის ნაცვლად მეფე ასაჩუქრებდათავადაზნაურობასმამულებითა,ყმითა,ღირსებითა.

- მაშ, ბატონო, მაშ!.. ეგ სულ მართალია.თქვენ რომ არიყოთ, თავი არ მომიკვდება, სოფელში ძაღლსაც არშემოესვლება, არა თუ კაცსა, - უთხრა ცბიერებით

Page 166: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მამასახლისმა.

- ახლა, შედალოცვილის შვილო, - წამოუმხარდამხარდაარჩილს შინა მოსამსახურე და უთხრა: - განა მარტოთქვენა ღვრიდით სისხლს! ჩვენ სადღა ვიყავით? აისწორედ ჩვენა ვღვრიდით მაშინაც სისხლსა, ჩვენვიცავდითქვეყანასაცდასარწმუნოებასაც,მაგრამსახელითქვენ დაგრჩათ, სახრავი ჩვენა... აი ეხლაც სისხლისოფლს ვაწვიმებთ, წელებზე ფეხს ვიდგამთ, მოსავალიმოგვყავს, თქვენ მიგაქვთ, ჩვენ მშრალზე ვრჩებითთევზივითდამშიერიკუჭითდავწოწავთქვეყნად...

- დახე, დახე, ამ... წუწკის შვილსა, ამასა! - შემოუტიაესტატემ,-სულკბილებსამოგამტვრევ...

-ვერცამომამტვრევდავერცვერაფერი!ამომამტვრიორა,შენი მჭადით ხომ არა ვარ გაზრდილი. შენ ხარ ჩემით

Page 167: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გამოზრდილიდაგაბერილი,დაარამე!-უთხრარიხიანადბიჭმადაცალიხელიქამარშიჩაირჭო.

-სახლშიმყოლიამტერი,სახლში!..წადიჩემისახლიდან.წადი!..

-მედღესისედაცმივდიოდი,შენიდასტურიარმინდა, -უთხრაბიჭმადაგანშორდაბატონისსახლსა.

- აი წადიდა ელაპარაკე ამათა, - სთქვა არჩილმა, - ჩემთავში არ ვარჩევდი, სულ გვერდზე მიჯდა ფაიტონშიხელგადახვეულიდადახერეებისთქვა!

-არა,ყაზახიმაგათ,ყაზახი!..-დაიღრიალაესტატემ.

XV

Page 168: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თავადი მარუშიძის სახლი არაჩვეულებრივ სანახაობასწარმოადგენდა: აგერ წელიწადი გავიდა, რაც სოფლადდაბინავდა,და ამოდენა სტუმარიჯერ არ ყოფილა იმისსახლში: აივანზე, კარმიდამოზე, ბაღებში ფუსფუსითირეოდნენ. ძმა ძმისთვისაო და ამ დღისათვისაო,ნათქვამია. გაჭირების დღისთვის შეჰყარა მთელიმდიდარი და გავლენიანი ნათესაობა: ბიძაშვილიშუამავალი, სიძე ოლქის სასამ -ართლოს, თუ პალატისწევრი, ამისი შვილები - მომრიგებელი მოსამართლენი,ახლა ამათი მხლებელი წვრილ-წვრილი ჩინოსანნი:მაზრისუფროსი ბოქაულებით, კაზაკებისოფიცრებიდაერთიასეულიცკაზაკი.დიდიხმაურობა,მითქმა-მოთქმა,ხან სიცილ-ხარხარი, ხან მუქარა გამოისმოდა ესტატესკარ-მიდამოდან. ყველა ეს ხალხი სოფელ ტორტლისდასაზავებლადიყომოსული.

-არგაგონილა,ყმაწვილებო,ასეთისაქმე:იდიდოსიმისი

Page 169: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სახელი-ხელმწიფე იმპერატორმა გამოგვართვა ყმა,ჩამოგვაშორა, კანონისწინაშე ყველანი ერთნი გაგვხადა;ქვეყნის ოდენა კანონები გამოიცა, ყველა ამ კანონებსუნდა ემორჩილებოდეს. იმპერატორმა რომ ჩამოგვაშორაყმა,სამაგიეროდმამულიდაგვიტოვაჩვენსაკუთრებად,ყმასაც მოუზომა საკომლო,რომელიც იმის საკუთრებადდარჩება, როცა გამოსყიდვას შეიძლებს. აჰა, ჩემო ძმაო,გამოისყიდე და ღმერთმა მოგახმაროს. ჩემსას რადმართმევ?-ასეჩიოდათავადიესტატესტუმრებთან. -ესარმაკმარეს:საუკეთესოერთგულიკაციმომიკლეს,ჩემისოსიკა, ის დიდებული მოურავი, თავიანთივე გლეხი,თავიანთივეღვიძლიშვილი,დამიწიოკესბიჭები-ჩაჩნები:ცხენები დაუხოცეს, ერთი მომიკლეს, ორი დღესაცსავსაობენ, ძლივს გადაურჩნენ სიკვდილსა. ამითისოფელსჩემიშეშინებაუნდა,მაგრამჩემსგვარსშიშიარუწერიათავისდროშაზე,თავის საგვარეულო სიგელში!ჩემ წინაპრებს ვაჟკაცობისათვის აქვთ ბოძებული ეს

Page 170: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მამული. ეხლა კი სოფელი მეუბნევა: აიკრიფე ბარგიდამიბრძანდიო: მიწა ჩვენიაო. ჰაიდა-ჰაა!.. რა კარგია და!..კარგია შენმა მზემ, მეც ვიტყვი: დუნია სულ ჩემია,მიბძანდით ყველანი-მეთქი... ამ თქმას საფუძვლადკანონიუნდაედოს.ყვირილითრაიქნება...

- მართალსლაპარაკობ, ჩემო ესტატე, -უთხრათავადმაპეტრემ, ცოლის ძმამ, მაგრამ დრო მიდის, ცხოვრებაციცვლება, რთულდება, კანონებიც ამისდაგვარად ნელ-ნელა თანდათან იცვლება, ცოტა რამ ჩვენც უნდადავუკლოთგლეხებსა,ცოტარამესისინიცდაიკლებენდამოვრიგდებით. აურზაურით არა გამოვა რა; როგორცცხვირი პირისაგან არ მოიჭრება და თუ მოიჭრება,ადამიანი დასახიჩრდება, ისე გლეხი და თავადი ვერჩამოშორდებიან ერთმანეთსა, ესე იგი უერთმანეთოდცხოვრება იმათი სიმახინჯე იქნება. ჩვენ ისტორიისმსვლელობას ვერ შევაყენებთ; ის თვით მოიტანს, რის

Page 171: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მოტანაცსაჭიროა...

-ჰოოვაცხონეშენიდედა-მამა!-გააწყვეტინაესტატემ. -მეცსწორედმანდავარ!..კაცო,შვილო,ძმაო!რადუსწრებისტორიასა? ყველა იმას, რასაც შენ თხოულობ, დრომოიტანს. მოთმინება იქონიე. როგორც ყმობიდანგაგანთავისუფლა იმ სულგანათლებულმა ხელმწიფეიმპერატორმა, ისე კიდევ მამულს მოგცემს,გამოგისყიდის მამულსა და შენ შენთვის იქნები, მეჩემთვის...არაო,შენუნდაამოსწყდე,ქვეყნისპირისაგანაიგავოო და მე უნდა ვიპარპაშოო... სად გაგონილაამისთანაამბავი...აბაერთიქვეყანადამისახელე,რომმთადა ბარი გასწორებული იყოს; მდიდარ-ღარიბი,მამულიანიდაუმამულო, გლეხიდათავად-აზნაურობაარ იყოს? - ცხარობდა და კითხვას კითხვაზე იძლეოდათავადიესტატე.

Page 172: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ჰოდა! კიდეც ეს მიმართულება, წინამასწარობაგლეხებისადა მუშებისუნდა აილაგმოს, ჩადგეს ძველსკალაპოტში,დარასაცდრომოიტანსდამთავრობათვითდაინახავს თავის დროზე საჭიროდ, ისე გაწესრიგდესმაგათი ცხოვრება. ყველა რიგიანი კაცი. მთავრობისადახალხისგულშემტკივარი, ამასუნდა ეცადოს. ეხლა ჩვენყველასოფელიუნდაგავმარგლოთ;დავიჭიროთმოთავეკაცები, რომელნიც სოფელს რე -ვენ, და ცივ ქვეყნებშიამოვუყოთ თავი, ციხეებში გავგზავნოთ. ჩვენი მისსია,ჩვენიდანიშნულება ეს არის - სთქვა კაზაკ-ოფიცერმა. -რასაც ვერ შესძლებს კანონი, იმას მათრახი შესძლებს! -დაიქნია მძლავრად მათრახი და ჰაერს ზუზუნიშეაქნევინა.

ესტატეს სახე გაუბრწყინდა, კრიალოსანი რამდენჯერმესიამოვნებით შეაპროწიალა და ყარაულ-სალდათივითამაყად დაიწყო აივანზე ბოლთა. კნეინა მისი ხომ

Page 173: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სიამოვნებით კინაღამ სულ ერთიანად დადნა. ამათისტუდენტებიც არ ჩამორჩნენ დედ-მამას, აქეთ - იქითშემოუდგნენ ოფიცერს, მკლავი-მკლავში გაუყარეს დატკბილადმოახსენეს:

- თქვენზეა, გაბრიელ ევტევიჩ, დამყარებული ჩვენიიმედიდანუგეში.

- თქვენ მაგის დარდი ნუ გაქვთ: როგორც ქორი, ისეავკრებ,ავმარცვლავსოფლიდანყველა,“ბუნტოვჩიკსა”.

სადილობამოტანებულიყო;სახლიდანისმოდაჭურჭლისრახარუხი; სამზარეულოდან სხვადასხვა საჭმლის სუნიტრიალებდა და მადას უღვიძებდა სტუმრებსა. იმდროისთვის თავადმა ესტატემ რამდენიმე ქვევრსმოშვლიპა თავი, სადილობამდე დააჭაშნიკეს ღვინოები.სტაქანი ჭაშნიკისა უწინ ძვირფას სტუმრებთან

Page 174: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მიჰქონდათ, ხოლო ძვირფასი სტუმარი ოფიცერი იყო,რომელიც წესიერების დამცველს იარაღს მათრახს არიშორებდა და მაჯაზე ჰქონდა ჩამოკიდებული, როგორცძვირფასირამნივთი.

- ნუ გედარდება, ჩემო კნიაზო! სადილს უკან ერთიანბოლოსმოვუღებთთქვენსსაქმესა.რაძალააქვსგლეხსა!იმისი სული ჩვენს ხელშია. თითო-ოროლა კაცი ურევსსოფელსა.თქვენისინიგვაჩვენეთ,დავიჭერთ,ჯერკარგაგავამათრახებთ, რომ სამუდამოდ ახსოვდეთ, და მერეციხეში ამოვაყოფინებთ თავსა. თქვენ, რასაკვირველია,იცითვინცარიან?-ჰკითხამაზრისუფროსმა.

- რას ბრძანებთ, როგორ არ ვიცით, სულ თითებზეჩამოგითვლით.ანრადგვინდაჩამოთვლა.ერთიკაციააქ,სულისმირევსსოფელსა;ისრომწავიყვანოთ,მორჩადაგათავდა!სოფელიკრინტსვეღარდასძრავს...ესამრევია

Page 175: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ზაქარა ჯიღაური, რომელსაც მეტსახელად, როგორცჯიუტსდა შეუპოვარს,ჯორ-ზაქარას ეძახიან. აი ეს კაციმოვაშოროთ სოფელ ტორტლის საზოგადოებას დაყველანიმოვისვენებთ,-უთხრაესტატემ.

სადილზე დიდი მხიარულობა ჩამოვარდა: სიცილი,კისკისი, სადღეგრძელოები, სხვადასხვა მრავალ-ჟამიერები. მოურავები და ჩაჩნები შერბოდ-გარბოდნენსახლში,ეზიდებოდნენსაჭმელს,ცივცივსღვინოებს.

სოფელი ამ დროს მთლად მინდვრად იყო, იცოდა კისოფელმა,რომ ყაზახებიმოვიდოდნენ.ბატონთანდიდიწვეულება, ღრეობა, და თათბირი იყო. სოფელი თავისსაქმეს აკეთებდა ჩუმად, წყნარად. მინდვრიდანმოისმოდა “ჰოპუნას” ძახილი, კიჟინა მომკლებისა,ტკბილიგუთნური“ოროველა”.

Page 176: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სოფელიშრომობდა.ქვეყნისპატრონნიქეიფობდნენ.

სოფელს შრომის ოფლი ჩამოსდიოდა გულ-მკერდზე;შუბლიდან წურწურით ჩადიოდა ოფლის წვიმა ყანაში,ხნულში.

ესტატეს სახლში კი ხარხარი იყო.ღვინით შეხურებულსდაშეოფლიანებულსშუბლსსტუმრებინელსაცხებელშიდასველებულისხაიათისხელსახოცებითიწმენდნენ.

სტუმრების კიჟინას გალიაში დამწყვდეული იადონებიდასჭიკჭიკებდნენ; შეხურებული სტუმრების ყურს არესმოდა ჩიტების კვნესა-გოდება, რომელსაც ისინისიმღერაში ხატავდნენ და თან ეხეთქებოდნენ გალიისკედლებსა.

მინდვრად მუშებს ხშირ-ხშირად გადუვლიდნენ თავზე

Page 177: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჩხავილით ჭილყვავები; კირკიტები ჩამოჰკირკიტებდნენზემოდან ყანებს, ხელებში ჩამოსცქეროდნენ მუშებსდაამოფრინდებოდათუ არა კალია, ან გამოსრიალდებოდახვლიკი, მაშინვე დაექანებოდნენ და პროწიალ-პროწიალით მიჰქონდათ ჰაერში. ხანდისხან ტოროლაამოფრინდებოდა ბამბი-ქულას ბუჩქიდან, წავიდოდაისარივითჰაერშიგალობითდაახარებდაესთავისუფალიბუნების შვილი ოფლში გაწურულ მუშის გულსა. მუშაერთ წამს შედგებოდა, შეხედავდა თავისუფალფრინველს და მადლობას უხდიდა გამჩენელს, რომათასში ერთხელ მაინც ესალმუნება რამე იმის გულსა,შეიტანს გულში სიამოვნებას და ერთს წუთსაც არისდაავიწყებსჭირსდავაებას.

აიშალა ესტატეს სახლში სტუმრობა. შეჟინჟღილებულისტუმრები გამოიშალნენ აივანზე; ჩრდილებში გაიშალანარდი,ქაღალდისსათამაშოსტოლები;ყვითელოქროებს

Page 178: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სტოლზესრიალიგაუდიოდა.

მაზრისუფროსს განკარგულების მიცემა არდაავიწყდა,აფრინაჩაფრებიმამასახლისთან.

მამასახლისი ისაკა ტეტუნაშვილი სულ ცუნცულითმოიყვანეს.

-ამწუთში,აღარცაცივო,აღარცაცხელო,წაიყვაჩაფრებიდა ზაქარა ჯიღაური და ყველა ისინი, ვინც სოფელსრევენ, აქ მომგვარე. გესმის? - გადმოხედა გვერდზემაზრის უფროსმა და თან ქაღალდს ატყაპუნებდასტოლზე.

- მინდვრად გახლავან, შენი ჭირიმე, აი აგერ გუთნისგამოშვებაა,საცაამოვლენდაგაახლებ.

Page 179: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მაზრის უფროსს და ჟაზახის ოფიცერს ქართული არესმოდათ,თარჯიმანიუთარგმნიდა.

-მეგიბრძანებ,ამწუთშიაქგააჩინე-მეთქი.

- მანამ შევაგროვებდე, აქა-იქ დაფანტულნი არიან,მოვლენსოფელშიდაგაახლებ.

-ააა,ჯიუტობკიდეც!ჩემსბრძანებასარასრულებ?..

- მოითმინეთ! - მკლავი დაუჭირა ოფიცერმა მაზრისუფროსს... - მაგას ამას ჩავაყლაპებ... ბიჭებო, მათრახიმაგას!..მხოლოდრბილალაგას.

მგლებივით გამოცვივდნენ ყაზახები. მათრახმაზუზუნიიწყო.მამასახლისიისაკასიმწვავისაგანხტოდადასულასკიკუკასუვლიდა.

Page 180: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სტუმრებიიცინოდნენ.ესტატეხარობდა.

-კიდევ,კიდევ!..ჩლიქებში,ჩლიქებში!..ჰო,ეგრე,ეგრე!..-ეუბნებოდა ოფიცერი, რომელსაც მაგრა ჰქონდაჩაბღუჯულისათამაშოქაღალდიხელში.

-წავალ,ბატონო,წავალ!-გაიძახოდაისაკა.

ისაკა ხვითქში გაცურდა, ძალა გამოელია და ჯოხისბჯენით ლასლასით წავიდა. თან გაჰყვნენ სოფელშიჩაფრები და სანამ ესტატეს სახლს მოეფარებოდნენ,ისაკასმუჯლუგუნებსსცემდნენ.

XVI

შუაგული კალოობაა!.. დათარეშობენ, როგორც მტრის

Page 181: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბანაკში,ყაზახები,დაათრევენთანისაკამამასახლისსდააგროვებენ ღალას. ავსებით აივსო თავადი ესტატესპურის ბეღლები, კვლავ გაიჭიმა იმის საბძელ-კალოსპირზე ბჯები. ესტატე ცას ეწევა სიხარულითა, ნიშნსუგებსსოფელსა.სოფელიკიგაყრუმუნჯებულია,თითქომთელს ტორტლის სოფლის საზოგადოებაში ხალხისმაჯისცემაშესდგაო;ძალასაღმართიახვნევინათავადმაესტატემ: ყაზახებიცემა-ტყეპით ართმევდნენღალას; არინახებოდა სოფელში არც ერთი ადამიანის სული, რომდასახიჩრებული არ ყოფილიყოს ყაზახის მათრახისაგან.განსაკუთრებულიიერიშიმიჰქონდათზაქარაჯიღაურისდა მთლად ჯიღაურების ოჯახებზე. ზაქარას დარბაზისბანი მთლად მოუნგრიეს, ბოსელი ჩაუქციეს, ვენახიაუოხრესყაზახისცხენებისშიგჩაბმითა.ქალებიხომვერაჩნდებოდნენ; ბოლოს ეს ხერხი იხმარეს: ყმაწვილიქალები გახიზნეს მეზობელ სოფლებში ნათესავებთან,ნათელმირონებთან, კეთილ მეზობლებთან; დარჩნენ

Page 182: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ხნიერი დედაკაცები და ისინიც ღამე ჯიხურებშიიმალებოდნენ და დღე, დილაადრიან, ქმარ-შვილებსმისდევდნენ მინდორ-ველად, კალოზე ერთადმუშაობდნენ.

- მე დღეიდან ხალხისა აღარ მეშინიან! - კვეხულობდათავადი ესტატე, რადგან ძალა შესწევდა საქადილოდ. -მერმისიდან სულ პატარ-პატარა “კაზაკები” მოედებიანსოფლად.იმათიშერეულისისხლიგასწმენდსგლეხებისღვარძლსა და ტორტლა თავის დროზე აივსება ყაზახისჩამომავალთა სისხლითა. სრულად გადავქმნი მეტორტლელებსა.

თუმცა ასე კვეხულობდა, მაგრამ მაინც გულში შიშიჰქონდადაუყაზახოდვერდადიოდა;იმისიშვილებიხომსულ ყაზახების უფროსთან (ოფიცერთან) ერთადდასეირნობდნენ ხან ცხენებით, ხან ეტლითა; უკან

Page 183: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

შეიარაღებული და თოფებგაწვდენილი ყაზახ რუსებიმისდევდნენ. ყოველ საღამოს იყო ერთი ჟრიამული,სიცილ-კისკისიესტატესაივანზე.სტუმრებიცარაკლდა;ახლომახლომეზობელიმემამულეებიაქიყრიდნენთავს,ესტატეს ჭერქვეშ პოულობდნენ მყუდრო ბინას დაშენატროდნენ. ესტატეც გულღიადუხვდებოდადათანაგრძნობინებდა:

-ჰაი,თქველაჩრებო!ჰხედავთ,როგორდავარჯულეჩემისოფლები.როგორაღვადგინეისევძველიწესწყობილება!თქვენცასემოიქეცით!

მაგრამ არც იმდენი ყაზახი იყო, რომ ყველა სოფელშიერთი ასეულიგაეგზავნათდა არციმდენიგაბედულობადა გავლენა ჰქონდათ მთავრობასთან, რომ იმათაცგამოეთხოვნათმცველადყაზახები.

Page 184: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ესტატესოჯახმაგულიგულისალაგასდაიდო...სოფელიკი ჩუმად ღელავდა, კვლავ გროვდებოდა იმის გულშიბოღმა-ვარამიდალამობდაამოხეთქვასა.

აიშუაღამეგაიწონა...სოფლისბოლოს,სამებისეკლესიისეზოში,რომელიცგარშემორტყმულიადიდრონცაცხვებითდარცხილებით,ხალხსზიმზიმიგაუდის.

- მოთმინების ფიალა აივსო, ამხანაგებო, - დაიწყო აწმოხუცებულმა ჯორ-ზაქარამ, - წელში გაგვწყვიტეს,მამულ-დედული გაგვიოხრეს, ნაშრომ-ნაჭირნახულევიწაგვართვეს.კვლავივსებაესტატესოჯახიჩვენისნაშრომნაჭირნახულევით და ჩვენი, ისეც დაცარიელებულიოჯახი, მთლად გამოიფიტა, გამოიფშუტა. ხომ გინახავთობობისგან გამოფშუტული ბუზი!.. რომ ნახავ, ბუზიაროგორც ბუზი, მაგრამ თითები რომ გაუსვა,ბურნუთივით გახდება. ჩვენც ესე გამოგვფიტეს

Page 185: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ყაზახებმა ესტატეს წყალობითა. ჩვენ გავძვალტყავდით,ღმერთმანი, არვხუმრობ,დავინმემკლავღონიერმარომმოგვიჭიროს ხელები, ბურნუთივით მოვიფშვნიტებით...თითქო ერთობა ჩაქრა ჩვენში, იმისი ძალა აღარგვასულდგმულებს.ნუთუყაზახთაძალამჩააქროჩვენშიერთობის ძალა! ძალას ძალა უნდა ვუფაროთ, ნუდავქალაჩუნდებით... ბარემ ერთს დღეს დავიხოცნეთ,უცბად მოვისპოთ სიცოცხლე, ასე წვეთ-წვეთადდაწრეტასსისხლიდანა...

- “გასწიე, ბერო მინდიავ, მუხლი მოიბი მგლისაო,გაიყოლიე უმცროსნი, ვისაც თავი აქვს ცდისაო”, -შესძახესჯორ-ზაქარასაახალგაზრდაგლეხებმა.

- მე, ამხანაგებო, მოვხუცდი, სისხლში ხელს ნუღარგამასვრევინებთ...

Page 186: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- შენ წინ გაგვიძეხ, შენი გამოცდილებითგვასულდგმულედაჩვენვიცით,რასაცვიზავთ.

- უნდა თავზედ დავანგრიოთ სახლ-კარი... სულერთიანადგადავბუგოთმისიძნები:ნურცჩვენდანურციმას!-აყვირდახალხი.

- წყნარად, ამხანაგებო, წყნარად, ნუ ახმაურდებით!..უნდა მოვსპოთ, ძირიანად ამოვაგდოთ ესტატეს სახლ-კარი. ჩვენ იმის წინაშე დანაშაულნი არა ვართ. ჩვენვსთხოვეთ მორიგება, შეთანხმება ღალა-კულუხზე, იმანარინებადაძველიგზითდაიწყოსიარული,უფროტყავიგაგვაძრო. ეს არაფერი: ნამუსი შეგვიგინა, კვეხულობს,რომ ჩვენს ქალებს ნამუსს ახდისდა “პატარა ყაზახებს”გაამრავლებს...

- სიკვდილი, სიკვდილი!.. ცეცხლი, ცეცხლი!.. - გაისმა

Page 187: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ერთხმად მთელ კრებაში და არემარემ ხმა გამოსცა,ყოველივემირგვლივგაიმეორა:-სიკვდილი,ცეცხლი!!.

გადასწყდა!..სიკვდილსდაცეცხლსთხოულობდახალხი!- სიკვდილს და ცეცხლს თხოულობდა მთელი არემარე,ბანს აძლევდა ხალხის გულს, ტაშს უკრავდა დაამხნევებდა...

ტკბილიასისხლითნაშოვნითავისუფლება.

XVII

თავადმა ესტატემ ჩაჩნებისა და ყაზახების წყალობითძალიანგაიმაგრამამული;რამდენიმე ჩაჩან-ყაზახიეყენაფერმაში;ესფერმაჰქონდასამვერსზესოფლიდან,თავისსახლიდან; ფერმა იქნებოდა ასე ორმოცი მძლავრიდღიური, ირგვლივ შემოვლებული მაღალის ქაცვის

Page 188: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ეკლის ღობითა; ფერმაში ხილის ბაღი ცალკე იყო,შვეიცარული ძროხების ბინა ცალკე, სხვადასხვა ჯიშისღორებისა, ქათმებისა და სხვა ორფეხა ცხოველებისაცალკე. ჰყავდა ყველა ეს, ხარობდა, მხიარულობდაიმათით. არცსოფელს, არცვისმესხვათავისსავემსგავსმეზობელს არ გაუჩინა არც თავისი ძროხის ჯიში, არცღორისა და არც სხვა ცხოველებისა. მხოლოდმარტოდმარტო თვით სტკბებოდა; ბოლოს ყაზახ-ოფიცრებსთუუფეშქაშებდა-ხოლმეგოჭს,წიწილებსდახანდისხანხბოსაცა.

ყოველსაღამოსთვითდაკნეინამისიეტლით,შვილები,ოფიცრები და უკან ყაზახ-რუსები იორღა ცხენებითჩაისეირნებდნენ ფერმაში; იქ დიდებულადმომზადებული საღამოს საუზმე დაუხვდებოდათ,იქეიფებდნენ და როცა გულს მოიჯერებდნენსიამოვნებით, ბრუნდებოდნენ ისევ სასახლეში (ასე

Page 189: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ეძახდა სოფელი ესტატეს სახლ-კარსა). სოფლის კვნესაესტატესოჯახისთვისლხინიიყო,ხოლოსოფლისლხინიკვნესასშეჰყრიდახოლმემთელესტატესოჯახსა.

- რატომ არ იძლევი ღალასა? - ჰკითხა აივანიდანგადმომდგარმა ესტატემ გლეხს, როდესაც ისთავპირდასისხლიანებულიმოიყვანესყაზახებმა.

- აი ეს ცარიელი ნაგვემ-ნაცემი თავიღა შემრჩენია, თუგამოსადეგია რაშიმე, სისხლიღა შემრჩა ცოტა რამძარღვებში, აი დალიეთ! - უთხრა გაბოროტებულმაგლეხმა.

- თქვენ მაინც თქვენს სიჯიუტესა და ბოროტებას არიშლით...რომპოპოქივითგასკდებოდე,უნდამამცე;შენრომგაპატიო,სხვაცმამთხოვს. ყველასსადვაპატიო,მეცხოვრება არ მინდა! - უთხრა ცალდოინჯ შემოყრილმა

Page 190: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ესტატემ, რომელიც მეორე ხელით ქარვის კრიალოსანსაპროწიალებდა.

-ბატონო,შენღმერთმამოგცეს,სდუღდაგადმოდიხარ,რაღაჩემისთანაკაცისგაგლეჯაგინდა.

- მაშ მე შენ გგლეჯავ, ჰა, გგლეჯავ! - პირში ხელებიჩააქანა ესტატემ ნაწამებ გლეხსა და თვალებიგადაუბრიალა.

ყაზახებმა, რომლებიც თვალ-წარბში შესცქეროდნენესტატესა,შენიშნესრაბატონისწყრომა,მოუბრდნდნენგლეხსა,მათრახებიმოუღერეს.გლეხმაწარბიცარშეხარა.

-სჯობია,უბრძანოამკაციჭამიებს,რომშენფეხთწინაშებარემმომკლანდამომაშორონწუთისოფელსა! -უთხრახელგაპყრობითგლეხმა.

Page 191: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-ეგრედაიტანჯები,სანამიჯიუტებ...წადი,იშოვე,ისესხედა ისე გადაიხადე... მომიტანედა გაპატივებ, ისევუკანმოგცემ, დაგიბრუნებ. ხალხს უნდა დავანახვო, რომ მეყველასვართმევღალასადაარავისარშევაწევ.

-ისესხე!..ვისვესესხო,რომყველაჩემსტაფაშიიწვის...

- კიდევ?.. - შეუტია ესტატემ და თვალები ისეგადააბრიალა, რომ ყაზახებმა შეაზუზუნეს ჰაერშიმათრახებიდაუწყალოდდაუშინესგლეხსა.

საბრალო ჩაიკეცა, გული წაუვიდადა გულშეწუხებულსმაინც არ ეშვებოდნენ ქორივით ყაზახები. ამჟამადმხოლოდ ოფიცერმა გამოიჩინა ლმობიერება დადაშოშმინებითუთხრაყაზახებსა:

Page 192: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ეყოფა, ძმებო! მოსულიერდეს და თუ საჭირო იქნება,კიდევ იხმარეთ გამომაფხიზლებელი საშუალება. გლეხსძაღლისხორციაქვს,აგრეადვილადარმოკვდება.

გლეხმა სოსემ როდის-როდის მოითქვა სული,მოცნობილდადაფორთხითწამოდგა.

-წადი,დღესეგგეყოფადაარმოიტანღალასა,ხვალსხვაიქნება!-უთხრაოფიცერმა.

გლეხკაციფარფატითგაუდგაგზასა.

თავადმაესტატემდინჯადდაიწყოაივანზესიარული.არეტყობოდა,თუგლეხისტანჯვამიმისსულსრამეკვალიდაამჩნია, პირიქით თითქო კმაყოფილება იხატებოდაიმის სახეზე,რომ ხასიათი გამოიჩინა, გული გაიკლდევადა აჩვენა გლეხს სოსეს, რომ იმან უთუოდ უნდა

Page 193: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მოუტანოსღალა,თუნდასიცოცხლედდაუჯდებოდეს.

-მაგათჯიშსმეკარგადვიცნობ,-უთხრაყაზახოფიცერსთავადმა ესტატემ. - რამდენსაც სცემ, უფრო თავსმოიკატუნებს,უფროთავსშეგაბრალებს,რაარის,გულიმოიბრუნოიმისაკენდააპატიოდანაშაული.

- უნდა მოგახსენო კი, რომ ძალიან ამტანი ყოფილაქართველი გლეხი, ჩვენებურს რუსის გლეხს არჩამოუვარდება.ვირირა არის,ვირივერ აიტანს ამოდენაცემასა... სცემ, სცემ, მაგრამ ის მაინცთავისას გაიძახის...ოჰ, რომ შემეძლოს და ერთის მათრახის შემოქნევითყველას თავებს წავწყვეტდე! - კბილების კრჭიალითდაიწყოოფიცერმა.

- ყმაწვილო, მაგათ რა გააწყობს ქვეყანაზედ? ერთბაღლინჯოს მოჰკლავ, აგერ მეორე გამოცოცდება. მაგათ

Page 194: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

კაცივერგააწყობსსწორედ,ბაღლინჯოსჯიშისანიარიან:მყრალი, საძაგელი და ერთობ ჯიშიანი გამრავლებ-მოშენებაში. მაგათ რა გააწყობს, შავი ჭირის მეტი! -ბრძანათავადმაესტატემ.

- ოჰ, ჩემ ხელთ რომ იყოს, შევუშვებდი სოფლად შავსჭირსა, რომ ბარემ სულ გაწყდნენ და ჩვენც მოვრჩეთამდენსდავიდარაბასა! - სთქვა აღელვებითოფიცერმა, -თორემ რასა ჰგავს ჩვენი ყოფა: მთელი დღე მათრახისტრიალი, ცემა-ტყეპა; ჯერ ნახევარ დუჟინი მათრახიდამიგლეჯნია მაგათ ზურგზედა... - მკლავები აღარმერჩის, სწორედ მომწყინდა მათრახრს ტრიალი... ოჰ,თავადო, რა კარგად სთქვი: შავი ჭირი, შავი ჭირი!!. ოჰ,სადა ხარ, შავო ჭირო, სად! - ამბობდა გონებააღერღილიოფიცერი.

- ყველა ეგ კარგია, მაგრამ გლეხობას გაწყვეტა კი არ

Page 195: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

უნდა,-ჩაერიალაპარაკშისტუდენტი,შვილიესტატესი.-გლეხი რომ გაწყვეს პირისაგან ქვეყნისა, მაშინ აღარცსახელმწიფო იქნება; იგი ფუძეა, რომელზედაც სდგასსახელმწიფო;მოსპეხალხი,სახელმწიფოსმკვებავი,მისიჩარხის მტრიალებელი, მოისპობა თვით სახელმწიფოცა.ჩვენი სანეტარო ის არის,რომ ხალხი ხალხადვედარჩეს,მაგრამჩადგეს,ანუჩაყენებულიიქნასისეთსკალაპოტში,რომიგიისევმკვებავიიყოსსახელმწიფოსი,მთავრობისა,მისი მოხელეებისა, ბატონებისა, სხვათა და სხვათა.რასაკვირველია,უნდამიეცესმამულიციმდენი,რომეყოსთვითონაცდაიმყოფინოსიმხარჯებისათვის,რომელსაცმისგან სახელმწიფო ითხოვს... მთავრობა გამოუყიდისმამულებსა... მაშინ მოისპობა ხალხის, ანუ უკეთ რომვთქვათ,გლეხობისყვირილი:მიწადათავისუფლებაო!..მიწა დიდი ხნიდან საკუთრებაა მემამულეებისა,სახელმწიფოსი,ეკლესიისა.საკუთრებასვერავინშეეხება,იგი მესაკუთრისაა. მესაკუთრეს შეუძლიან შეღავათი

Page 196: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მისცესმისისაკუთრებითმოსარგებლესა-ესმისინებაა,მაგრამ ძალას ვერავინ დაატანს, ასე და ასე მოიქეციო.გლეხსვინმისცაუფლებამოითხოვოს,ბატონისმამულიჩემიაო. აი აქ უნდა აილაგმოს გლეხის სურვილი დაკალაპოტი გაუკეთდეს, აქუნდა ჩაიგდოსდიდი სამანი,რომლის იქით გადასვლა აღარ უნდა შეეძლოს. თორემკარგია, შენმა მზემ, ვისიც არ მინდა საკუთრებასწავსწვდე. ეს ჩემია-მეთქი. ასე თუ დავიწყეთ,სახელმწიფო დაინგრევა... გლეხმა დაიხსნას მამული,ჩვენცხელიმოვუმართოთ,დაიგიცმესაკუთრეგახდებათავისდროზე: მერე კიდევ საგლეხობანკისაგან იყიდისმამულებსა,წავადაღმერთიუშველის.

- ჰოო, სწორედ ჩვენც მანდა ვართ, - ერთხმად კვერიდაუკრეს თავადმა ესტატემ და ყაზახ ოფიცერმა; - რაცმართალია, მართალია! თუ არა და მოჰყოლიან: მიწაჩვენიაო!!. არა, შე ყურუმსაღო, როდის იყო შენი, ჰა! -

Page 197: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დაუმატა გაცხარებით ესტატემა. - მე გაყურებინებთსეირსადაგაჩვენებთ,ვისიცარის!..

XVIII

გაიხრწნა მთლად სოფელი ტორტლა; სოფლად ჰაერშიმხოლოდ მათრახის ზუზუნიღა გაისმოდა; ხალხსმხოლოდმათრახისზუზუნიუდგაყურში.

ხალხი საშინელმაუკიდურესმა მოძრაობამ, მთავრობისადა ბატონების გულქვაობამ, სიკერპემ უმაღლესუკიდურესობამდე მიიყვანა: იგიც გაგულქვავდა,გაკერპდა,ულმობელზეულმობელიგახდა.

დაიმშა სოფელი, საზრდოს მოპოება უნდა; შიმშილიყველაზედიდიავაზაკია;დამშეულმახალხმაბატონებისორმოებს მიმართა; გაჩნდა ქურდობა, ავაზაკობა;

Page 198: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მშრომელი, მშვიდობიანი ხალხი ავაზაკთა ბრბოთგადაიქცა.

დაუზოგველად იხოცებოდა ხალხი, არც ყაზახ-სტრაჟნიკებსადგათკარგიდღე.

უარესად წაუჭირეს სოფელს თოკი ყელში; ხალხსხრიტინიღაგაუდიოდა.

-ერიჰა,ძმებო!ესედალაჩრებაარივარგებს,მითქვამსდავამბობ: ბოროტებას ბოროტებით უნდა ვეომოთ,მოვსპოთ ჩვენი მომსპობი, მოგვიკლან, მოვკლათ,აღარავისი დანდობა აღარ შეიძლება. - დაიწყო ჯორ-ზაქარამხალხისიდუმალკრებაზე.-ჩვენსხორცსასჭამენ,ჩვენცუნდადავიწყოთჩვენიმტრებისჭამა:მე,ამდღესუკვეთეთრწვერა კაცი, ვისაც შევხვდები, არდავინდობ;შამფურზე შევწვავ და შევჭამ, ცოცხალს დავმარხავ,

Page 199: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ღორივით გამოვფაშვავ. დღეიდან დანდობა აღარშეიძლება,აღარ!..

-აღარშეიძლება,აღარ!-იგრიალახალხმა.

- მაშ შეუდგეთ საქმეს!.. მაგრამ ვინც ჩვენსსაიდუმლოებას გასცემს, იმას ძაღლივით სიკვდილიუწერია,ჩამოხრჩობა,ჩაქვავება!-წარმოსთქვამრისხანედჯორ-ზაქარამა.

- თავად ესტატედან უნდა დავიწყოთ, ის უნდაგამოვასალმოთ წუთისოფელსა, ის არისთავდაპირველიმიზეზი ჩვენის განადგურებ-განიავებისა, - დაადგინაკრებამ.-ამინ,ამინ!-დაიგუგუნაკრებამ.

არცმოწინააღმდეგემხარესეძინა:გაფრთხილებულიიყო,ციხე-სიმაგრეებსამზადებდა,ადგენდამოწინააღმდეგეთა

Page 200: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სიებსა,ზოგსიჭერდნენ,ზოგსხოცავდნენ.

გაზაფხულია; ბუნება ახლდება, ახალის სამოსითიმოსება;ყველახარობს,რაცკიამიწადთუცად:ჭია-ღუამგაიღვიძა მიწაში, გაყინული სისხლი გაუთბა, თავისსოროს ბანი ახადა, ამოღონღილდა ზემოთ, გვერდებიგაუთბა,ცხოველმყოფელმაჰაერმაგუნებაშეუცვალადაჩაებაჭია-ღუაცსაერთოსამხიარულოფერხულში...

-ნეტავშენ,ჭია-ღუავ!შენ,მშრომელოჭიანჭველავ!..შენ,ბზუილა ფუტკარო! შენ, ბეღურა ჩიტო!.. შენ, ვარდისჩიტო, გაზაფხულის შემამკობელო!.. მხოლოდ თქვენსტკბებით თავისუფლებით! მხოლოდ თქვენშიახელშეუხებლობაპიროვნებისა,თავისუფლებასიტყვისა,დატკბობა ერთობითა და სიყვარულითა... მართალია,თქვენც გყავთ მტერი, მაგრამ მტერი ერთ ორს თუგამოაკლებსთქვენში,მეტსვერა.დიდიუმრავლესობაკი

Page 201: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თქვენი ისევ თავისუფლებას ელტვის, სტკბება იმით,ხარობს და მთელი ბუნების ბატონ - პატრონია... ვაიჩვენდა!... მეტყველს ხალხს ყოველივე უფლებაჩამორთმეული აქვსდა პირუტყვად იქცა!.. ვაი ჩვენდა!..შემოგნატრით, მინდორ-ველის შვილნო, თქვენსთავისუფლადჭიკჭიკ-ფრენასა!-ასეფიქრობდასოფელი.

დიახ, გაზაფხულია!.. აღსდგა ყველა ახალისცხოვრებისათვის. მხოლოდ ადამიანიღაა ჩამრჩვალიძველს ჭაობში, ხავსი აქვს მოკიდებული მის სულსადაგულსა.

აყვავდა მთლად ბუნება, გაიფოთლა მცენარეულობა,აღსდგა,გაფუფუნდამცენარეთასამეფო!..

პირუტყვიც ხარობს ბუნების აღდგომით... მწვანითმოსილს ველზე კოწიაწობენ, ხტიან, ბუჩაობენ ხბორები,

Page 202: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბატკნები, გოჭები სიამოვნებით შესცქერიან აღტაცებასადა დიდის სიამოვნების ნიშნად ძროხები ზმუკუნებენ,ბატები სისინებენ. ბუნების განახლებამ, გაზაფხულმა,მისმა ცხოველმყოფელმა სიო-ჰაერმა ყველანი აღადგინა,განაახლა, სისხლში სიცოცხლის ახალმა ძალამ ჩუხჩუხიდაიწყო. ბუნების აღდგომას ყველა “დიდება მაღალთაშინას”უგალობს...

აი დღეს, თუ ხვალ, ეკლესიაც იგალობებს: “აღსდგაქრისტე და მოგვანიჭა ჩვენ ცხოვრება საუკუნო”!..ეკლესიამაც ბუნების აღდგომას შეუფარდა აღდგომაქრისტესიდადღესასწაულადმიუჩინაგაზაფხული...

ქრისტემ განაახლა კაცთა ცხოვრება; აღადგინა კაციახალის ცხოვრებისათვის; შემოაცალა ადამიანის სულსძველიქერქი,ძველიჭუჭყი, ათასწლობითმობეგებულიხავსი.ახალისულიჩაუდგა,ახალისამოსლითშემოსადა

Page 203: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რომ დაემყარებინა ქვეყნად ეს ახალი ცხოვრება,რომელსაც იესო ტკბილი უწოდებდა “სასუფეველსა”,იტვირთა ყოველივე შეურაცხყოფა, ჯვარზე ავიდა დაწამება ტანჯვით დალია ჯვარზე მილურსმულმა იესომთავისი სიცოცხლე. ამ სიკვდილით დასთრგუნასიკვდილი ხალხისა და აღადგინა ახალისცხოვრებისათვის.

ეს აღდგომა, ეს გაზაფხული სულის ძლიერთა ამასოფლისათა არ იწამეს, ზამთარი დაუყენეს და იესოტკბილიმუდამჯვარზედჰყავთგაკრული...

XIX

აღდგომაა!!. სოფელს დამშეულს, მშიერ-მწყურვალსსოფელს ტორტლას რა ეაღდგომება!.. მაგრამ ხალხისგული მაინც ნუგეშობს ქრისტეს აღდგომითა. სული

Page 204: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რაღაცახალსმოელის,რიღაცისიმედიაქვს.

სოფელმა ტორტლამ მოიკრიფა სულის ძალა, მიდგა-მოდგა, რომ ქრისტეს აღდგომას პირნათლადშეხვედროდა. დედაბრები ხეხვენ, წმენდენ ჯამ-ჭურჭელსა,ქვაბ-ქოთნებსა,ჰგვიანდაასუფთავებენკარ-მიდამოს. მეხრე ბიჭები დადიან ვენახებში, ენდროსსთხრიან კვერცხების შესაღებად. აქა-იქ ამღერდნენ.მეჭონეებმაც ჩააწკრიალეს “ჭონა”, მაგრამ ხალხის ისაღტაცება, ის ტკბილი მოლოდინი, რომლითაც წინათღარიბი ხალხი შეეგებებოდა-ხოლმე “ქრისტე აღსდგასა”,აღარ ემჩნეოდა სოფელსა, მხოლოდ ბჟუტავდა, ოდნავციალებდა ხალხის სახეზე მოლოდინი ქრისტესაღდგომისა.

დიდი სამზადისი იყო თავად ესტატეს სახლში. ძალიანგაიჭიმათავადი.აბაროგორარუნდაგაჭიმულიყოდაარ

Page 205: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დაენახვებინა ძვირფას სტუმრებისათვის - ყაზახ-რუსებისა და მის უფროსისათვის თავისი გულუხვობა,დიდებული მასპინძლობა. თავადის დიდი ეზო აივსობატკნებითა; ძუძუს გოჭები სიმსუქნითდატიკნულიყვნენ და ძლივსღა დაბაჯბაჯებდნენ.უშობელი ხომ მორთულ პატარძალსა ჰგავდა; ჩვილიხბორებიერთთავადრძეზეიყვნენმიშვებულნი.თავადისოჯახითუმცა კანტიკუნტად ინახავდა მარხვასა, მაგრამმაინც სულის კაწკაწით მოელოდა გამხსნილებასა,განსაკუთრებით თავადის “კნეინა”, რომელიც მხოლოდთევზეულით იმხსნილებდა და ხორცზე კბილს არადგამდა. “ადამიანი მოხუცებაში ვარ და ხორცისლეშისათვის სული როგორ წავიწყმიდოო”, ამბობდახოლმე კნეინა. თავადი ესტატე მუდამ ასეგამოეხმაურებოდა-ხოლმე:

- ბარემღა სული გიკაწკაწებს, მაგრამ რაკი ერთი თქვი,

Page 206: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სიტყვაარუნდაგასტეხო.

- კაცები ხართ მხოლოდ სულწასულები, არც ღმერთიგწამთ და არც ხატი; არ გინდათ სუფთად შეეგებოთქრისტეს აღდგომის დღესა, - ეტყოდა-ხოლმე კნეინასახუმაროდაღერღილქმარსა.

ამითთავდებოდაამათიკინკლაობა.

თავად ესტატესთუმცა ახალდროში ედგაფეხი, მაგრამმაინც ძველი ყაიდის კაცი იყო; პირის პატივი ძლიერუყვარდა და მადის გასაღვიძებლად სულ ეზოშიდაუდიოდასაკლავიწვრილფეხი,სოფლადნადავლი,თუსაბალახეშიანაყვანი.

- გაბრიელ ევტევიჩ, სწორედ თერთმეტ საათზე უნდაგავიხსნილოთ აღდგომა, - უთხრა ტუჩების ტლაშუნით

Page 207: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თავადმაყაზახ-ოფიცერსა.

-როგორიქნება,ჯერლიტანიაუნდაგათავდესდამერეშეიძლება... უკურთხ სუფრაზე ხომ ვერ დავჯდებით, -უთხრაცოტაარიყოსუსიამოვნოდკნეინამა.

-მართალია,ჩვენ,რუსები,უკურთხადარავჭამთ-ხოლმეაღდგომისპურსა.

- რა არის ადამიანი! ყველა მხეცზე დაუნდობელია!რავდენი წვრილფეხა უნდა გამოასალმოსწუთისოფელსა... ოჰ, იმათი ბღავილი, ჭყვიტინი,ზმუკუნი,ფრთხიალი! როცადანასდააჭერენ ყელში, ანგულში ჩასცემენ, მე გული წუხილს დამიწყებს-ხოლმე,ავძაგძაგდები-ხოლმე იმათი საცოდაობისაგან! -წარმოსთქვა კნეინამ და სახემ მთლად თამაში დათრთოლვადაუწყოშეწუხებისაგან.

Page 208: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- მართლა და შესაბრალისია! - სთქვა ოფიცერმა. - რასვემართლებით პირუტყვსა... მე რომ პირუტყვთამფარველსაზოგადოებისავიყო,სასტიკად ავკრძალავდიპირუტყვების ხოცვასა. რავდენი პირუტყვია, რომადამიანისუმჯობესია.

-ოღონდაცრომარის,-სთქვაკნეინამ.

-აკიძველადკიდევაცფასიჰქონდაპირუტყვსა, -სთქვაესტატემ და დოინჯი შემოიყარა. - წარმოიდგინეთ, აიერთი ისტორიული ამბავი: აი, ის პატარა სოფელი,თეროვანი, უღელ კამეჩად უყიდნია პაპაჩემის მამასნოშრევანსა. თავად რატისა და ბიბილასი იყო თურმე.თავად ნოშრევანს უღელი ასეთი კამეჩი ჰყავდა, რომმთელდუნიაზებადალიარიყო.ფერითყორანა,რქებითჩანგალა, ახოვნებით, ძალოვნებით და სიფიცხით

Page 209: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

უბადლონი იყვნენ თურმე. გადაეკიდნენ თავადნოშრევანს,უნდადაგვითმოდაუნდადაგვითმოო.რასიზამდა?რატიდაბიბილასახელოვანითავადებიიყვნენ,უარი არ გაეწყობოდა, მისცა და სოფელი თეროვანიგამოართვა ოცი კომლი გლეხითა. ჯერ ეხლა რა არასგლეხიდა მერე მაშინ ჩალის ფასი არა ჰქონდა... უფროკარგა გითხრა: ეს სულ ახლო ამბავია. განსვენებულმამამაჩემმა უღელ მწევარში ექვსი კომლი გლეხი მისცათავად ვარდენ ჭიმიაშვილს. მაგრამ უნდა გითხრა, რომსწორედკალმითნახატებიიყვნენ.აიჩემიმწევრებისულიმათიჯიშისაა... წარბა, წარბა! -დაუწრუწუნა ესტატემ.მწევარი წარბა მოიჭრა ბატონთან და ძაღლურადმიუალერსა... -აი,გაბრიელევტევიჩ!რალამაზია!ძველიდრო რომ იყოს, არც ათი კომლი დაიშურება ამისთანაძაღლში. ეხლაც, რომ შეიძლებოდეს, ამისთანა ძაღლში,თუნდ სხვა კარგ პირუტყვში, დიდი სიამოვნებითმივცემდი ზაქარა ჯიღაურის სახლობასა და მთლად

Page 210: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჯიღაურებსა.

- მშვენიერია, მშვენიერი! - სთქვა ოფიცერმა, ხელიგადუსვათავზესუფთადმოვლილ-დაწმენდილწარბასა.

-თუმოგწონს,ამისჯიშისლეკვებსმოგართმევდედალ-მამალსა!

- ძალიან კარგი, მაგრამ სად წავიყვანო? მთელიდღეებიაქეთ-იქითწოწიალშივართ...

- შეგინახავ, ბატონო, შეგინახავ!..თქვენ მთხოვეთ რამედა შესრულება ადვილია... თუ გნებავთ მთლადჯიღაურებსაცმოგართმევთ,-უთხრასიცილითდავითომოხუნჯობითთავადმაესტატემ.-ისეთილამაზიგოგოებიჰყავთ იმ ჯიღაურებსა, რომ როგორც მწყრები. - სთქვაესტატემ და სიამოვნების ნიშნად თითები კოცნით

Page 211: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჩაიწუწნა.

- გოგოებისა კი რა მოგახსენოთ, იმათ კი არდავიწუნებდი, სწორედ მოგახსენო, - სთქვა ოფიცერმა,თვალებისისხლითაევსოდამსუნაგიძაღლივითდაიწყოპროწიალი.

-აინააღდგომევსვინადიროთიმათზე.

-ურიგოარიქნება,შენმამზემ.

- გავუსიოთ ყაზახებიდა მწყრებივით ვიჭიროთლამაზ-ლამაზიგოგოები.

-სადგახლავანმერე?-ჩაერიალაპარაკშიკნეინა.-თქვენყურზე გძინავთ, მთელი სოფლის ქალი სულგახიზნულია-თურმე.

Page 212: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ნუთუ მართლა?! - გაოცებით სთქვა ესტატემ დაოფიცერსგადახედა.

-ვიპოვნით,მივაგნებთ! -სთქვა არხეინადოფიცერმადაგადიხარხარა. - ვხუმრობთ, კნეინა, ვხუმრობთ!...ცუდაობისაგან გულს ვაყოლებთ; თავი შეგვაბეზრაერთფერობამ: ქეიფიდა ქაღალდისთამაში, მათრახიდაგლეხისზურგი,ჭირივითმომბეზრდაასეთისაქმე.

- მართლარომ მოსაწყენია! მაგრამრას იზამს კაცი,რომვერგავტეხეთმაინცხალხი.

-ჯიუტია,როგორცჯორი, -სთქვაოფიცერმა; -ცემაარასშვრება: ჩეხვა, ხოცვა, ხოცვა და ჩეხვა, სისხლი!!. მინამნადირი სისხლს არ დაინახავს, არ შედრკება, არგაიფანტება.გლეხიცასეა...

Page 213: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-ნადირსრაუშავს;ბატონო!იმასთანანთოფიგაგივა,ანხანჯალი,ამათთანკიარაფერი,-დაურთოესტატემ.

ვინ იცის, რამდენ ხანს გასტანდა ამ ქვეყნისგულშემატკივართა ბაასი, რომ ერთს ახალ ამბავს არშეეცვალაკილოიმათისლაპარაკისა.

ესტატეს შვილმა, სტუდენტმა არჩილმა, და მისმამოურავმა ჩაჩანმა ისმაილამ თქარათქურითშემოარბენინეს ეზოში ეტლი; არჩილი გადმოხტა დასაჩქაროდ აირბინა სახლში; ისმაილამ უყივლა სხვაჩაჩნებსა,ყველანიშეიყარნენ,გადუკრათვალიისმაილამ,ყველაიარაღშიჩაჯდა.

არჩილი მირბოდა კიბეზე,თან ხელსახოცით შუბლსდათავს იწმენდდა.თავადი ესტატე, მისი კნეინა ქეთევანი

Page 214: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დაგაბრიელევტევიჩიმისცვივდნენკიბისამოსავალთან.

-რასგადაფითრებულხართ?-სამივემერთხმივმიაძახესარჩილსა,რომელიცთეთრი სერთუკისღილებს იხსნიდადათანფშვინავდადაღალულობისაგან.

- ფერმაში დაგვეცნენ წითელი რაზმელები, საუკეთესოძროხებიდადიდი მოზდოკური ბუღა მომიკლეს. მედაისმაილამ, როგორც იყო, გამოვასწარით. მოგვაყოლესზუზუნით ტყვიები, არც ისმაილა ჩამორჩა, ჩვენცვისროდით...უეჭველია აიკლებდნენიქაურობასა...ესკიხუმრობა აღარ არის... დათმობა აღარ შეიძლება... ვიცი,ვინც არიან ეს ვაჟბატონები... ერთი ზაქარა ჯიღაურისბიჭია ნასლდათარი... ცუდ აღდგომას გავუთენებ მეიმათა...ისმაილ,დაამზადებიჭები!

- ნუ გენაცვალოსდედა! ნუ შვილო. შენ ნუ!.. აი ბიჭები

Page 215: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გაუსიოთ... აი გაბრიელ ევტევიჩი აქ არ არის? - უთხრადედამდაგულშიმიიხუტაარჩილი...

- დათმობა აღარ შეიძლება!.. მე ძმასავით ვექცევოდი,ვისაც არა მგონია ხელს გადავხვევდი, იმათთან ვჭამდი,ვსვამდი, არა ვზიზღობდი იმათთან ყოფნასა და ასე კიმიყვეს...

-დაგვაცაჩვენ,ყმაწვილოკაცო!მეცნიერებისსწავლადაცოდნა შენი საქმეა, გლეხებისდამშვიდებადადარბევაჩვენი... ამაღამ საეჭვო სახლებს შემოვივლი და ყველასგავთოკავ... ეი, მზად იყავით საღამოსთვისა, მზად! -დაუყვირაოფიცერმა ყაზახებსდა მათრახით მძლავრადშეარხიაჰაერი,რომელმაცზუზუნიიწყო.

კაზახებში ჩოჩქოლი ჩავარდა, ჟრიამუელი შეუდგათ,სახეზე ღიმი ააჩნდათ და ტანში სიამოვნების

Page 216: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჟრუანტელმაგაურბინათ:ერთიკვირააკაცისსისხლიარდაუქცევიათ, ადამიანის ხორცი არ უღეჭნიათ. ამბრძანებამ ფრთები შეასხა, მადა გაუღვიძა და სულისკაწკაწითელოდნენგანავარდებასსოფლადსაღალოდდასაჟლეტად.

XX

შუა აპრილი იყო 1906 წლისა; გაზაფხული სამეუფეოტახტზე იჯდა; ბუნება ხარობდა: ბალახი სასიამოდბიბინებდა, ბრჭყვიალებდა, ნამი ათასფრად ღვიოდადაუფროალამაზებდანორჩსმცენარეულობასა.ფრინველთაჭიკჭიკ-სტვენას საზღვარი არა ჰქონდა.დასრიალებდნენჰაერში მერცხლები, ეზიდებოდნენ ჩალაბულასა დაბუდეებს სდგამდნენ. გაზაფხულის მკბენარა მზე კონა-კონადაფრქვევდაქვეყანაზეთავისსხივებსა,სიცოცხლისნექტარს აწვეთებდა ყველას. მცენარეულობა

Page 217: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ანაზდეულად იზრდებოდა, კეკლუცად იღერებდაშტოებს, თითქო მადლი უნდა გადაუხადოს თავისმაცოცხლებელ მზესაო. ყველა შესტრფის მას: მცენარე,ჭია-ღუა, ფრინველნი, გაჭირვებული მუშა, ძონძებშიგამოხვეულიმათხოვარი;შესტრფისყველაიმიტომ,რომერთნაირად ათბობს ყველას, ერთნაირად სწვავს,ერთნაირადუგზავნის ყველას სხივებსა. იგი მეფეა ცისადა,როგორც მეფე, ერთნაირადუგზავნის ყველასთვისსუხვს მოწყალებას. იგი ცისაა და ცა ხომ ყველაზეაგადაფარებული.

ცისქვეშეთში კი სულ სხვა იყო იმ დღესა... სოფელიტორტლა ბუნების ფერხულში არ ება, იგიგაყრუმუნჯებულიიყო,მშვენიერებაბუნებისასასიამოდარ უტოკებდა გულსა; ტორტლაში სიცოცხლეშეწყვეტილიყო, ტორტლას მაჯა აღარ უცემდა; ძაღლისყეფა, მამლის ყოყლოჩინაობაც კი არ ისმოდა და არ

Page 218: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

არღვევდასოფლისყრუმუნჯობასა.

ჯორ-ზაქარას კაკლის ხის ქვეშ რამდენიმე ტორტლელიშეკრებილიყო, ზოგი ჯოხზე იყო დაბჯენილი, ზოგისახრეს აპროწიალებდა;ჯორ-ზაქარაკაკლისძირასქვაზეიჯდა,ხელშიჩეკიეჭირა,მიწასსჩიჩქნიდა,რაღაცხაზებსავლებდა. ხმა-კრინტს არავინ სძრავდა. მათი სახისგამომეტყველება მოწმე იყო იმისი, რომ ისინი რაღაცღრმა, მოუნელებელ მწუხარებას შეეპყრო. უცნაურისიჩუმის დარღვევა არავისა სურდა. ყველადაუსრულებელ ფიქრს მისცემოდა. ეტყობოდა, სოფელტორტლასრაღაც ახალიუბედურებადაატყდათავსადახალხის გული შებოჭა, განსაცდელსა და საგონებელშიჩააგდო.

ფოხოლა ყვავი კაკლის კენწეროში ბუდეს ხლართავდა,მამალს მოჰქონდა კლერტები, დედალი დურგლობას

Page 219: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ეწეოდა. ერთ ხანად მამალი მხიარულად მივიდა დადიდისხმითდაიჩხავლა:ყვაა!

- აი ოხრობა შენი!.. შენღა გვაკლიხარ გულისგასახეთქათა! - შეუკურთხა ვიღაცამ მუშაობითგაძეძევებულსყვავსა.

კვლავ სიჩუმე; კვლავ ნაღვლიანობა, კვლავგულჩათუთქულიყოფნაკაკალქვეშმყოფთა...

ამ დროს ვენახის კარმა გამოიჭრიალა, გამოჩნდამანდილოსანი, შემოკარწახებული კაბის კალთები აევსოჭინჭრითა და სხვა მხალეულობითა. მანდილოსანიშესდგა, დაბეჩავებულად მდგარი ტორტლელები რომშეამჩნია.

-ლეჩაქებსთქვენ მოგახვევთდადღეიდან მამაკაცობას

Page 220: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჩვენვიკისრებთ,-რიხიანადუთხრამანდილოსანმა.-რასჩაგიქინდრიათ თავები ჭირიანი ინდაურებივითა!განსაცდელი კარზე მოგდგომიათ; თქვენ ცოლ-შვილსნამუსის ახდასუპირობენ. ესღა შეგვანარჩუნა ღმერთმადა ამასაც ხელიდან გამოგლეჯას ემუქრებიან. სოფელიგაატყავეს, საწყალმა სოსემ მათრახ ქვეშდალია სული...იცით, რომ სოსე მოკვდა! იცით, რომ იმისი ცოლ-შვილიწყალში გადასაყრელად დარჩა... ოიი! იმის კაბითაცდამჯდარაესტატესცოლი!ჰო-და-ჰო!!.

- ვიცით, მარინე, ვიცით!.. ჩვენც მაგ ამბავმა ჩაგვყარასაგონებელში,ვფიქრობთდათავიგერგაგვირთმევია.

მარინე ჯორ-ზაქარას ჯალაბი იყო, მთელი ტორტლისგოგოების აღმზრდელი და მასწავლებელი, ერთადერთიმცოდნე წიგნისა, წერა-კითხვისა; სოფლის გოგოებს ისასწავლიდა ანაბანასა, ყველას უყვარდა, ყველა

Page 221: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მოწიწებითეპყრობოდადა“დედამარინეს”ეძახდა.

-დიდილარიდახაზიარუნდაჩვენსსაქმესა.დღესსოსემოჰკლეს მათრახ ქვეშ, ხვალ მეორეს სახლის ბანსდააქცევენ თავზედა, ზეგ თოფით მესამეს დახვრეტენ.ჩვენსსიტყვასდავედრებასგასავალიარააქვს.სოფელმათვით უნდა იზრუნოს თავისთვისა. დღეს შევყრიტორტლელმანდილოსნებსა,ჩვენ,ჩვენისსუსტიძალითგავუმკლავდებითძულომებივითდანამუსსდავიცავთჩვენი ოჯახებისას. სიკვდილი რით არ სჯობიან ჩვენისშვილებისნამუსისახდისცქერასა.

ჯორ-ზაქარა წამოდგა, გამოერკვია, სხვებიც შეიშმუშნენ,სიცოცხლისნატამალიაღჩნდამათში.

- მეც მაგაზე ვარ გაბოროტებული. ხსნა არსაით არის.სამართალს და სიმართლეს ვერ ვპოულობთ და ვერც

Page 222: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ვიპოვით.ჩვენისსამართლითუნდავეძიოთსიმართლე...ყველა აღვსდგეთ: ქალი და კაცი, დიდი და პატარა,გავიფიცნეთ სამების საყდარში სოსეს საფლავთან, რომარავის არ შევარჩენთ ჩვენს უწყალოდ გაქელვასა...წავიდეთ, ხალხო! - დაიძახა ჯორ-ზაქარამა და ჩეკისტრიალითგაუძღვაამხანაგებსა.

სისხლმა ჩქეფა დაუწყო ყველას, ყველამ ანაზდეულადმძაფრისახემიიღო,ხალხსაუქოთქოთდასულიდაგულიდასტიქიონადიქცა.

XXI

სოსეინაურიიქნებაყაზახებისმათრახებსგადარჩენიყო,ესტატეს ახალი მოურავი ვანო ქებაძე რომ არგადაჰყრიყო. აქაოდა, რად მეურჩეო, მათრახებითგაჭრელებულს სოსეს ვანო ქებაძემ კიდევ დაურთო

Page 223: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მათრახი და წიხლი, გვერდები ჩაამტვრია ქუსლიანიწაღებითა.

სოფელიტორტლამთლადააღელვაამყოვლადსაწყალი,ღარიბ-ღატაკი და უდანაშაულო გლეხის სიკვდილმა,სიკვდილმაწამებითმა,სიკვდილმაძალადობისამ.

ჯერსოსესსახლ-კარბინადრობისსანახაობააუკვნესებდაადამიანსგულსადამისისახლობისხილვახომსრულიადშხამავდაადამიანისსულსადაგულსა...

მინამზედ არწაადგებოდაკაცი,ვერშეატყობდა,თუ ამსოროში სულიერი ადამიანი იდგა. ამ სოროს ვიწროშესავალი ჰქონდა; აქედან შეხვიდოდი ოთხკუთხიანპატარა მიწურ ჯურღმულში, სადაც უკუნო სიბნელეგამეფებულიყო: მინამ კარგად არ მოაშინაურებდითვალსა, ჯურღმულში ვერაფერს ვერ გაარჩევდი. ერთ

Page 224: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

კუთხეში იყო ბუხარი, გარდიგარდმო ქვაბის საკიდელიიყო გაჩხირული, იქვე ეგდო პატარა ყურიანი ქვაბი,გაშავებული, გამურული, ჩაჟანგებული. მეორე კუთხეშიიდგანეხვითგალესილიგოგროხი,რომელიცსაფქვილეციყო,სახორბლეცა.ბუხრისგვერდზეიდგასასთუმლიანიტახტიდა ერთირუსულიფარაჯა.თახჩაზედამხობილიიყო ორი ჯამი, ქოთანი და ერთი პირამომტვრეულიციცხვი.

სოროს პირდაპირ იდგა ძველი, მიღრეცილ-მოღრეცილბოძებზე შემდგარი სასიმინდე ძარი, რომელშიაც აქა-იქმხოლოდ ცარიელი ნაქუჩებიღა იყო გამოჩრილი.სასიმინდესგვერდითჩაურბოდაპატარარუ.ღორებსმისგარშემო წუმპეები გაეჩინათ და შიგ ტკბილადგანისვენებდნენ, რასაც მათი წყნარი ხრუტუნიასაბუთებდა.

Page 225: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სოსემ ვნების ორშაბათ დილით დალია სული. მისმაჯალაბმა თინამ თავის შვილის სოლოს პირით ამცნოსოფელსა. მამის სიკვდილს მხოლოდ სოლო გრძნობდადამისიდამწვარიდედათინია.სოლოუკვემეხრებიჭიიყო, გუთანზე იჯდა და წელიწადში ერთს ანეულსაძლევდნენ და ერთს დღიურს კიდევ გაზაფხულისას.სოლომიგრძნო,რომრაღაცჩასწყდა,ეგდოძარსქვეშდაჩაჰბღუოდამიწასა.

სოფელი დატრიალდა, ყველას მიჰქონდა შესაწირავი.პავლე კახნიაშვილი, სოფლის დურგალი და ხურო,დილითვემივიდა,მუხისფიცრებიმიიტანადახელეჩოთიმუყაითადსთლიდადაკუბოსამზადებდა.მისიხელეჩოსკაკუნი შორს გაისმოდა; პავლეს შუბლიდან კუბოსფიცრებს ოფლი ეღვენთებოდა და ფოლაქებადაჩნდებოდაზედა.

Page 226: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ეეჰ, ღმერთმა გაცხონოს, სოსე, ღმერთმა!.. ვის რათუნდოდა შენი სიკვდილი, ვისა, შე საწყალო, უენოადამიანო?!! ვის რა შეშურდა შენი!.. ვაჰი, სოფელო!! -სთლიდაპავლეფიცრებსადათანასეჩაჰლაპარაკებდა.

სოსეს ექვსი წლის გოგო კი სრულიად ვერა გრძნობდამამის სიკვდილსა: თმა ქაჯივით გაბურძგნოდა, ფეხებიდა კანჭები შერუჯოდა და ზედ წუმპეს ტალახიშემხმარიყო. ხელეჩოს კაკაკუკზე მელა-გოგოს ჩვილი,უმანკო გული აუტოკდა, პირით “ჩივთი-უთო” დაუკრადაძირსქვეშკოხტადლეკურიჩამოუარა.მისიპაწიაძმაზაქრო სწორედ გოჭსა ჰგაგდა: მთლად წუმპეში იყოჩურჩხელასავით ამოვლებული, ტანზე ჭუჭყისაგანშეჭმულ-გალესილი პერანგის ნახევი ეცვა, ცხვირზებოტოტებიჩამოსდიოდა,ვიღაცასაგანმოცემულსფეტვისმჭადსაღუღნიდადაცაქუდადარმიაჩნდადადედამიწაქალამნად...

Page 227: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-ღუღნე,ღუღნე,პაწიავ,ფეტვისმჭადი!..იცეკვე,იცეკვე,პაწია მელო... ჩაბღუვლე, ჩაბღუვლე, პაწია სოლო,მიწასა!..თქვენცოდესმეგაიგებთსოფლისმუხანათობას.- ჩაილაპარაკა პავლემ... პავლე კი აკაკუნებს ხელეჩოს,მუყაითადუმზადებს მეზობელს საუკუნო სამყოფელსა.ძლივს ეღირსება სოსეს ახალი, მყუდრო ბინა. ტანჯვა-ვაებამოეხსნებაზურგიდან.

XXII

სოფელმა შემოსა სოსეს ცოლ-შვილი, სამების ეკლესიისცაცხვქვეშგაამზადასოსესმოსახსენებელისადილი.ვისრაც გააჩნდა, ცაცხვთან მოჰქონდა: ჯამ-ჭურჭელი,დოქებით ღვინო, ხახვი, ღოლო;ლობიოს და მუხუდოსდიდი ქოთნები მიადგეს ცეცხლსა. ჯორ-ზაქარას ცოლიმარინე თონეს თონეზე ახურებდა და ნამცხვარს

Page 228: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ამზადებდა.

ზარმა მწუხარედ გაიზრიალა, სოსე ჩასჭედეს პავლესგამოკუთხულ კუბოში. ცოლი წიოკობით მისდევსმიცვალებულს.სოლო-ბიჭიდიდიხმითბღუის.მელოსდაზაქროსგულმაცკიიგრძნორაღაცგამოუთქმელიბოღმა.მელო ძარის ბოძს მიჰყუდებოდა, ზაქროს თავი მიედომელოსთვის და ორივენი იმდუღრებოდნენ. ხანდისხანბავშვური სიცელქე მოუვლიდათდა აკვიატებულ ბუზსდასაჭერადმიმართავდნენ,ღიმიააჩნდებოდათტუჩებზე,მაგრამესწუთიერიღიმიმალეითუთქებოდა.

-ნუტირით,შვილებო,ნუ!მამაისევდაბრუნდება,დედა-შვილობამა, - ატყუებდა მარინე, რომელმაც პავლეკახნიაშვილს კარზე გამოაყრევინა ტახტი და სოსესმაზარა.

Page 229: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-ტირილი,მარინე,შვებაა;ნუუშლი,ნუ!დეე,იტირონმაგსაცოდავებმა, - უთხრა პავლემ; - თუ სხვას ვერმოულბობენგულსა,თითონხომმაინცეშეღავათებათ.

ამ დროს ესტატე მარუშიძის სახლის აივნიდან სიცილ-ხარხარისხმამოისმოდა,საუზმესშეექცეოდნენ.გაბრიელევტევიჩი რაღასაც მღეროდა, ცალკე არჩილიც რაღაცრომანსსდამღეროღაფორტოპიანოზე.

ესტატედიდს ჩიბუხს აბოლებდადათავისცოლისძმასპეტრე ერკემლიძეს შორს მდგომ კაკლის ხეზეუთითებდა.

- აი ის ჩემსაში დგას, ვერას გზით ვერ ვიხსენ ზაქარაჯიღაურის ხელიდან. პირველი ადგილია ეგ ადგილიმთელს ტორტლაში. ხვალ მინდა ღობე გავუვლო ზედკარწინდააიისკაკლისხეცშიგდავატოვინო.

Page 230: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ზარისსამგლოვიაროზრიალმალაპარაკიშეუცვალა.

-ესრაამბავია,მოურავო?-შეეკითხაესტატე.

-სოსეინაურსასვენებენ.

-ჰაა!ჩაკვდა?ეგრემოუვაყველაურჩსა.

-თქვენირისხვაყველასუწევს,ჩემობატონო!-უპასუხამოურავმავანოქებაძემ.

-ახლაჯერიჯორ-ზაქარაზემიდგა.

-მინამეგსოფელშია,შენიკვნესამე,ბატონო,სოფელიარდაწყნარდება,მუდამყალყზეიდგება.თქვენირისხვაარამაქვს ი სოსეც მაგის გაბრიყვებული იყო, მაგან

Page 231: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

იმსხვერპლა.

-ხვალიდანვე,ხვალიდანვე, ჩემომოურავო...ოღონცშენდა ეს ჩემი ჩაჩნები ყოჩაღად იყავით,რომ ერთი მაგასაცზურგზე ბოლი ავადინოთ. ვნახოთ. მაგათი ერთობარასმიზამს.

- რა ამბავია, ამოდენა ხალხი ვის მოსდევს? - გაოცებითიკითხაოფიცერმაგაბრიელევტევიჩმა.

- სოფელი მარხავს სოსე ინაურსა; დიდი აურზაურიასოფელში, - დაიწყო მოურავმა, - მე მემუქრებიან:ცოცხლივდავმარხავთმოურავსაო;სოსესმკვლელებსარგავახარებთო.აიმინამარაჭამონრა,მინამმემიზამდნენრასმესა.თქვენ კარგად მყვანდეთ,თორემ მალე მტერიმოგიკვდეთ, მალე მე იჯორ-ზაქარა მოვტეხოდათქვენწინქედიმოვახრევინო.

Page 232: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-მეკივიტყვი,საქმესნუგაამწვავებთ.აი,მეამხალხისყრილობაზე ვამჩნევ,რომრაღაც მზადდება.თუ მდაბიოხალხი აზვირთდა, სტიქიონად იქცევა და ყოველივესწალეკავს!-ჩაერიალაპარაკშიესტატესშვილიარჩილი.

- შენ სულ ი ოხერა წიგნები გალაპარაკებს, ჩვენ კიროგორც გვიწირავს, ისევ ისე ვწირავთ. გლეხი უნდამუჭაში გვეჭიროს, შიგუნდა მოახრჩო.თუ შვება მიეცი,თავზე დაგაჯდება... ეგ ჩვენ ვიცით... შენ გზიდამჩამომეცალე... წადი, იმსახურე ხელმწიფის სამსახურში,აქაურობაკიმედამოურავსმოგვანებე.

- სწორედ დემონსტრაციაა ეს, სწორედ! - გაიძახოდაყაზახის ოფიცერი. - თქვენ ეი, მოდით აქ, - უბრძანაყაზახებსა. - წადით სასაფლაოზე და თუ ვინიცობააშეატყოთრამე,მაშინვემათრახიდათუსაჭიროგახდეს-

Page 233: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

იარაღიც.

-მაგგაფრთხილებასკიარაუშავსრა,-სთქვაარჩილმა.

-არა,შვილო,-ჩაერიალაპარაკშიკნეინა;-დაეიტირონდადამარხონმიცვალებულიისე,როგორციმათუნდათ.თურამესჩაიდენენ,მერეცგავუსწორდებით.

XXIII

-თავადიესტატედროთისარგებლობს,სოფელსსულისამოხუთვას ემუქრება. აი მეც გამიღობეს კარ-მიდამო,საუკუნოებითრომსჭერიათჩემსმამა-პაპასა,სიკვდილსთურმე მიპირობს ვანო მოურავი, ჩვენივე სისხლი დახორცი. ჩვენივე გლეხი,ღორად ქცეული, -დაიწყოჯორ-ზაქარამა.

Page 234: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-დაყოვნებააღარშეიძლება,ჩვენცუნდავაჩვენოთჩვენიძალადაუნარი,-ჩაერიალაპარაკშიმარინე.

- რითი, ნათლიავ ჩემო, რითი? ძალაც იმათ ხელშია დასამართალიცა! - მწუხარებით ჩაილაპარაკა ერთმამხცოვანმაგლეხმა.

- მაშ ავიყარნეთ აქედან, ავიყარნეთ! არ ავიყრებით დანამუსსშეგვიგინებენ,ქალიშვილებსგაგვიუპატიურებენ;ცემით სულს ამოგვხდიან. აი გავიფიცნეთ ამ წამებულისოსეს საფლავის წინაშე, რომ ბატონს არაფერს არმოუთმენთ, სიმართლის ხმას ღმერთამდის მაინცმივაწვდენთ, - მტკიცედდაიწყო მარინემ. - როგორთუძალაიმათხელშია?ჩვენცაგვაქვსიარაღი:დედისგული,ვიხმაროთ ფრჩხილები, კბილები, ქვა და გუნდა, ბარი,თოხი, ხელი, ფეხი, - წარმოსთქვა მტკიცედ მარინემ,კალთაჩაიკრასარტყელშიდაქორივითშემოავლოთვალი

Page 235: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ხალხსა.

ხალხიაზრიალდა;დედაკაციიწვევდასაბრძოლად.ესარმომხდარამისდღეში:დედაკაციშვილსზრდიდა,მამულსგმირს უმზადებდა. მამაკაცი კი, დედის რძესთანგმირობაში აღზრდილი, თავს იცავდა, იცავდა მამულ-დედულსადადედასთანპირშავადარგამოდიოდა.ახლაკი მამაკაცი დალაჩრდა, ქალის მანდილი დაიხურა დადედაკაცმა ვაჟკაცობა იწყო. ხალხმა, სოსეს საფლავისწინაშეთავჩაკიდებულმა,იგრძნოსაყვედურიმარინესი.

- არა, მარინე! - იგრიალა ხალხმა. - ვფიცავთ წამებულიმეზობლის საფლავსა, რომ არავის შევარჩენთ ჩვენსდაბრიყვებასა!

- ამინი ვთქვათ, ხალხნო! - გულდინჯად წარმოსთქვაჯორ-ზაქარამ,ქუდიმოიხადადასაფლავთანდაიჩოქა.

Page 236: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-ამინ,ამინ!-შესძახახალხმადაყველამდაიჩოქა.

- წმიდაო სამებაო; შენ იყავ მოწმად ამ გაფიცვისა, -ხელგაპყრობით მიმართა სამების საყდარს მარინემ დადედათასქესმაყველამსასოებითხელიგანაპყრო.

XXIV

- თქვე დალოცვილო, ბუზი ხომ არა ვარ, კედელსმივაჯდე. მერცხალი ხომ არა ვარ, ბანიდან ჩავფრინდ-ამოვფრინდე!... რად მხუთავ სულსა... მიწყივ-დაბადებიდან გუშინდლამდე ჩემს კარმიდამოსდაზედმოდგმულს ნაფუძარს არავინ შეხებია... ცოცხლობდნენ,იყვნენ თქვენი პაპანი, მამანი, ჩემს კარ-მიდამოსა დანაფუძარზე ხელი არავის წაუტანებია. თქვენ რაღათინებეთ წართმევა? - დინჯად და დალაგებით დაუწყო

Page 237: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ლაპარაკი ძირიდან აივანზე მდგომს თავადს ესტატესჯორ-ზაქარამა.

ზაქარაჯიღაურიჩეკზეიყოდაბჯენილი,თავშიშველადაისეზდილობიანადელაპარაკებოდა.

თავადი ესტატე აივანზე იდგა, ხელში კრიალოსანსაპროწიალებდა. ბიჭი გძელი ჩიბუხით განზე იდგა დაელოდა, როდის ინებებდა ბატონი ჩიბუხსა. ზაქარასლაპარაკზეთავადესტატესხანეღიმებოდადახანსახეზეალმურიაჩნდებოდა.

- მე მამა-პაპას რასდავდევ, -დაიწყო ესტატემ, - მე ესვიცი მტკიცედ, რომ გლეხი ბატონისა იყო სულითაცდახორცითაც, მას საკუთრება არა ჰქონდა; შენ კიმიგითვისებია სამი-ოთხი დღის ნაფუძარი დაუშველებელიკარ-მიდამო.

Page 238: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ჩვენი გვარი საეკლესიო ყმა გახლდათ, -დაიწყო ისევაუჩქარებლივ ზაქარამა, - ჩვენ ქათალიკოზის სიგელიგვაქვს, ჩვენი წინაპარი მღვდელი ყოფილა დაქათალიკოზს ეგ ადგილი უბოძებია; ის სიგელიმთავრობისაგან განხილულია; ალბათ თქვენმაწინაპრებმა იცოდნენ ქათალიკოზის სიგელი და არეხებოდნენ დღეს თქვენგან წართმეულს მამულსა; ნუინებებთ,ბატონო,უსამართლობასა;სამოსამართლოთნუგამიხდით საქმესა, თქვენსა მზესა და თქვენის ცოლ-შვილისდღეგრძელობასა!-უთხრათავაზიანადზაქარამა.

- მამა გიცხონდა, ყურებზე ხახვი არდამაჭრა!.. -უთხრამკვახედ ესტატემ, ბიჭს ჩიბუხი გამოართვადა ღელვითწრუპვნადაუწყოჩიბუხსა.

- მამა რომ მიცხონდეს, ძალიან მესიამოვნება, ყურებზე

Page 239: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ხახვისდაჭრისაკირამოგახსენო.თქვენიბრძანებაიმასაჰგავს: არას მამცემ, ყბასაც მამტეხო... ნუ ინებებთ,ბატონო! როგორც სიამტკბილობით ერთმანეთში მამა-პაპას უცხოვრიათ, ისევ ისე ვიცხოვროთ... იცოდეთ,ბატონო,მემუქარასარშევუშინდები;ყურებზეხახვსთუდამაჭრის ვინმე, იქნებ მე უარესი ჩავიდინო... პირიდანლუკმასარავისგამოვაცლევინებ.

-ხა,ხა,ხა!-გადიხარხარათავადმაესტატემ.-დახე,დახე!ესღორისტილირაებსმიბედავს.შენთუგგონია, ყაზახრუსები ამ სააღდგომოდ რომ წავიდნენ, მით მე ძალაგამომელია?ჩემიმოურავი?!ჩემიჩაჩნები?!.დაგისევდა,მამაჩემიარწამიწყდება,ისეგავაგუდინებშენთავს,რომგაძახო:ვაი,დედაჩემსდაველიეო! -ისემაღლადაიძახაეს სიტყვები ესტატემ,რომ კნეინას გული გაუფთხადაშვილიარჩილიაივანზეგამოვარდაპირისწმენდითა.

Page 240: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- რა ამბავია, რა ამ ბავია? - ჩაეკითხნენ ესტატეს ცოლ-შვილი.

- ჰმ, რა ამბავია?!. მამული ჩემიაო, ბრძანებს, რადგამიღობედარადმართმევო.

-უი,დამიდგათვალები! - მიიდო ორითითიტუჩებზეკნეინამდა წყრომით წარმოსთქვა: - საკუთრება გლეხსვინმისცა,ქა!მამულიცჩვენიადაშენცჩვენიხარ.

- არა, გლეხს საკუთრება როდისმე ჰქონიყო, შენსლაპარაკს კადევ ფასი ექნებოდა, - დაიწყო არჩილმარუშიძემ. - მაგრამ რაკი გლეხს არასდროს საკუთრებაარაჰქონია,მამულიბატონისაა...

-მემოვახსენებატონსა,რომმამულიეკლესიასუბოძებიაჩემი წინაპრისთვისა, ამისი სიგელი მაქვს... თქვენ

Page 241: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ყმაწვილი კაცი ბრძანდებით, ნუ ინებებთ ჩემსაწიოკებასა,სისხლსნუდამაქცევინებთ.

- რაო, რაო? წამოყელყელდა აივანზე არჩილი, ხელებითდაებჯინა და შუბლშეკვრით გადასძახა: - იმუქრებიკიდეც?!.ჩემსმამულსისაკუთრებდასისხლისდაქცევასმიქადნი?!.ნუმეხუმრები!!.გასწიაქედან,გასწი!..თორემწითელკვერცხივითშეგიღებავმაგგველაძუათავ-პირსა.

-ჩიტსაცვერამიფრენ,ჩიტსა! -უთხრაზაქარამდინჯად,დაუჩქარებლივ. - მართალია შენს ხელში ძალადობაა,მაგრამ ჩემს ხელში სიმართლეა; სიმართლისათვისუკანარდამიწევია,ესჭაღარაშერეულიზაქარაუკანარცეხლადაიწევს.

-მოურავო,ჩაჩნები!!.პანღურისცემითგააგდეთაქედან,ნუაპილწვინებთჩემსმიდამოსმაგისწანკლიანსენასა.

Page 242: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ზაქარამ ქუდი დაიხურა, შეიშმუშნა მხოლოდ დაადგილიდან არდაიძრა. ჩაცვივდნენ მოურავიდა ერთიჩაჩანი. როგორც კი გაშალეს ხელი და მათრახი უნდაეშხუილნათ ზაქარასთვის, მან ანაზდეულად დაჰკრამძლავრად ჩეკი მკლავში ჯერ ერთსადა მერე მეორესა.ორთავეს მაჯებიდაუდუნადა ნელის ნაბიჯით წავიდა.დაადევნეს სხვა ბიჭები.ზაქარამ ჩოხის ქვეშ მიმალულიხანჯალი იძრო, აალაპლაპა მზეზე და მაღალის ხმითშესძახა:

-თქვენღმერთსაპატივეთ,ამწითელპარასკევსსისხლშიხელსნუგამასვრევინებთ!

ბიჭებიშედრკნენ.იცნობდნენზაქარას,მისგულადობას,შეუპოვრობას,იცოდნენ,რომთითონაცმოკვდებოდადადამცემთაციმსხვერპლებდა.

Page 243: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- მაცალე, მაცალე და როცა შენ სხვის სისხლში ხელიგაგასვრევინო, მე არჩილს ნუღარ დამიძახებ... ჩემშიმარუშიძისძველისისხლიტრიალებს.

-მობძანდითდადაგიხვდებით!-მიაძახაჯორ-ზაქარამა.

XXV

დიდშაბათსთავადესტატესმიუვიდაამბავი,რომჯორ-ზაქარამ შემოაგლიჯათავის კარ-მიდამოსდა ნაფუძარსმისიბრძანებითშემოვლილიღობე,რომსოფელიმთლადღელავს და ვინ იცის, რა ბოლო ექნება ბატონისა დაგლეხებისუსიამოვნებასაო.

თავადის შვილი არჩილ მარუშიძე დიდი მომხრე იყოსაკუთრებისა.ერთსგოჯსმიწასარდაუთმობდაარავის,

Page 244: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თუ დარწმუნებული იყო, რომ იგი მის საკუთრებასშეადგენდა.დარწმუნებულიიყო,რომჯორ-ზაქარასკარ-მიდამო, დიდი კაკლის ხე მისი სახლის წინ დაზედმოდებულინაფუძარითავადესტატესიიყო,რადგანგლეხი ბატონის საკუთრება იყო, როგორც უბრალო რამნივთი, მთავრობამ იგი გაათავისუფლა და საზრდოდმიუგდოთითო-ოროლადღიურიმიწა,ისიცთავისდროზეგამოსასყიდი. მარუშიძენი სრულიადაც არ უწევდნენანგარიშს იმ გარემოებას, რომ ჯორ-ზაქარა ჯიღაურისოჯახს ის მამული ჰქონია მიკუთვნილი ძველადსაეკლესიოუწყებისაგან.

ახალგაზრდა არჩილი აღიჭურვა საკუთრების უფლებისდასაცავად და გადასწყვიტა, თუნდ სიცოცხლედაცდასჯდომიყო, წაერთმია უკანვე მამული და ისევშემოერაგვა.წაიყვანაჩაჩნები,მოურავი,თვითშეიარაღდარევოლვერითდაეწვიაგანრისხებულიზაქარასოჯახსა.

Page 245: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ამდღესმთელისოფელიშინიყოთითქმის,ემზადებოდაბრწყინვალე აღდგომისდახვედრასა; ყველაოჯახის წინგამოფენილიიყოსარეცხი,ყველადიასახლისიჰგვიდადაასუფთავებდა კარმიდამოს, რეცხდა ჯამ-ჭურჭელსა,ხეხდა ქვაბებსა. სოფლის გოგო-ბიჭები გულისფანცქალით მოელოდნენ დაღამებასა, რომ აღდგომადილას,ლიტონიისდროს,ახალირამჩაეცვათ:ვისახალიწუღა-ჩუსტი,ვისკაბა,ვისახალუხი.ყველასსიხარულისკანკალიმოსდიოდა.

ჯორ-ზაქარა ქალაქად წასულიყო საჭირო საქმისთვის.სახლშიიყვნენმისიცოლი,შვილებიდაძმები.

მოულოდნელი იყო ზაქარას ოჯახისათვის არჩილისთავდაცემა, მაგრამ მარინე არ შედრკა; მაზლები დაშვილებივენახშირაღასაცსაქმიანობდნენ.

Page 246: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

არჩილმა მისვლისვეუმალ, პირველმაუჩვენა მაგალითიმხლებლებს: აიღომარგილიდათავის ადგილასდაარჭო.მხლებლებიც შეუდგნენ ღობის აღდგენას, ხოლო ორიჩაჩანითოფებზედაყუდებულნიდარაჯობასეწეოდნენ.

მარინე სახლის წინ იდგა და გამშრალ სარეცხსაგროვებდა.

- ბატონო, რად ღებულობთ მძლავრობას, - დინჯადუთხრამარინემარჩილმარუშიძეს,-უფროსიშინარარის,საცაა გაჩნდება ქალაქიდან. მოითმინეთ, იქნებასიამტკბილობითგავათავოთსაქმე.

-რადედაკაცისსაქმეაჩარევა...თითქოარიცოდესთავისქმრისსიჯიუტე...მემსურსაღვადგინოჩემისაკუთრება.არავისვალაპარაკებ.

Page 247: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ძალიან კარგად ვილაპარაკებ-და დოინჯშემოყრილმამარინემ წინ წამოიწია. - ნუ შვრები, მოურავო, თორემსისხლიდაიქცევა! -შეჰკივლაახლაკიგულზემოსულმამარინემ.

-იქით,დედაკაცო!რაშენისაქმეა.

დაიძრაუცბადსოფელშიხმა,ზაქარასოჯახსდაეცათავსბატონის შვილი არჩილი და აკლებას ლამობსო;მოზღვავდა მთელი სოფელი. გამოცვივდნენ ვენახიდანზაქარასძმებიდავაჟიშვილები,გადაეღობნენწინ.შეიქნაჩოჩქოლი,მიწევ-მოწევა,ღორღალი.

-მიწაჩვენია!!-იგრიალახალხმა.-ჩვენვამუშავებთ,ჩვენვაწვიმებთ ოფლსა, ოფლით ვანაყოფიერებთ დაოფლითვევკრებავთმოსავალსა.

Page 248: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

შედრკნენარჩილიდამისიმხლებლები,მაგრამშედრკომათავადმაიუკადრისა,შეჰყვირამხლებლებს:

-მოიმარჯვეთიარაღი!მევაჩვენებამღორებსსეირსა;რაცჩემია, ჩემი უნდა იყოს, რაც მაგათი, მაგათი იყოს, მეარავის საკუთრებას არ ვეპოტინები. - არჩილმა იძრორევოლვერი და ჰაერში შეათამაშა: - აი, ამითი გულსგაუხვრეტ,ვინცჩემსსაკუთრებასხელსშეახებს!

ამდროს მარინედა მისი შვილი ეცნენთავადს არჩილსრევოლვერისწასართმევად.

-აბა,ბიჭებო,თოფი!..

დაიგრიალაწყვილმათოფმადამარინედამისიუფროსიშვილიუსულოდდაეცნენმიწაზე.

Page 249: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გლეხის “შავი” სისხლი რუდ წადგა ხალხის თვალწინ,წითელი ზოლი გაავლო მიწას, ჩაეხვია მას გულში დაშეუერთდა იმ ოფლს, რომელიც ნაწვიმი იყო იმავემიწაზე.

XXVI

ხალხში რწმუნებაა: აღდგომის გარიჟრაჟზე ცაზე, მზისამოსვლის ალაგას, ნორჩი ბატკანი გაჩნდება, ხტის,თამაშობს, მზის ამოსვლას შეჰხარისო. ეს ბატკანი,ბატკანიუმანკო,ქრისტესაღდგომასგვახარებსო.

ბევრჯერ ჩემი ყურით გამიგონთა სოფლის გოგო-ბიჭებისაგან:

-აიგერ,აიგერ!მზისგარშემო,ღრუბელშიბატკანიროგორ

Page 250: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ხტისდაეთამაშებამზისსხივებსაო.

ისე მძლავრია ხალხში ასეთი რწმენა, რომ ეს რწმენამართლაცმოაჩვენებსხოლმეიმსაგანს,რომლისდანახვაიმათსწამთ.

მაგრამ იმ აღდგომადილით, როცაზაქარას სახლშიორიმსხვერპლი აჯამობისა და გულქვაობისა ესვენა,გარიჟრაჟისათვის არავის სცალოდა შეეხედნა აღდგომისბატკნის დასანახავად. მთელი სოფელი აღდგომა დღესმგლოვიარედშეხვდა.შურისძიებითიყოშემსჭვალული.

აღდგობისზარიდარეკეს!..

მღვდელი სალიტანიოდ ემზადებოდა ღვთისმშობლისეკლესიაში, რომელიც თავად ესტატე მარუშიძისმეზობლად იდგა. მთელი სახლობა თავად ესტატესი

Page 251: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ხელშიჯვარგაპყრობილმღვდელსმოსდევდა.

-ქრისტეაღსდგა,ქრისტეაღსდგა!-შესძახამღვდელმა.

ამ დროს ჯორ-ზაქარას და მისი უმცროსი შვილისთოფებმაიჭექეს.

თავადი ესტატე და მისი ძე არჩილი მიწას გაერთხნენ.დაიქცა“ალისფერი”სისხლითავადებისა.

-სტყუი,მამაო,ჯერხალხისათვისქრისტეარაღმდგარა,მაგრამმწამს,იგიოდესმეაღსდგებადამოგვანიჭებსჩვენსასუფეველსა.

მჭექარედწარმოსთქვაჯორ-ზაქარამ,წასდგახალხისწინდადაეყრდნოთვისსერთგულსსიათასა.

Page 252: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ხალხისდუმდა,მაგრამგულიკიმისიქოთქოთობდა.

ცაზე აღდგომის ბატკანმა თამაში დაიწყო და მზისშუქებშიჩაყურჭუმავებულიგაცისარტყელდა.

∗ კოსტრო გადამახინჯებული რუსული სიტყვაა.რუსულად ასეა: "Сквозь строй" (სკვოზ სტროი).ბატონყმობის დროს კაცის მკვლელებს დააკრავდნენდროგზე. აქეთ-იქით დაამწკრივებდენ სალდათებს,რომლებსაც "როზგის" ჯოხები ეჭირათ ხელში, დროგზედაკრულსკაცსჩაატარებდნენსალდათებსშუადააქეთ-იქიდან სცემდნენ უდიერად ტიტველა ტანზე. ბევრს"როზგ"ქვეშახდებოდასული.

∗ კანი და ბისტი ბატონყმობის დროს გამოჩენილითულები იყვნენ ქართლში, ბატონის ავობის გამოგაცვივნულიმთა-ბარად.

Page 253: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

** გლუხარიჩს ქართლში გ. ერისთავს, ჩვენს გამოჩენილდრამატურგს ეძახდნენ. ამბობენ, გ. ე - მა ბატონყმობისგადავარდნამდე გაანთავისუფლა ყმები, რის გამომთლად ერისთავები და ქართლის თავადებიაუყაყანდნენო.

* ქ. გორში მანიფესტი ბატონყმობის გადავარდნისშესახებგამოცხადდა8ნოემბერს1864წელსა.

* მამა-მზე ერქვა ქართველთავადს პოლკოვნიკ გიორგიივანეს-ძეს ერისთავს, გავლენიანთავადსდადიდი ყმა-მამულისპატრონსა.

* იასე რამანიჩი გვარად ფავლენიშვილი, ნადიამბეგარი.გვარით არავინ იცნობდა, მხოლოდ ახსენებდნენ "იასერამანიჩი"დაყველამიხვდებოდა,ვისზეიყოლაპარაკი.

Page 254: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

*"ჩემიკაცი"-ასეეძახისგლეხისცოლითავისქმარსა.

Page 255: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ღამისმეხრეცეცოI

სოფელი დ., მეტი სახელით — ძაღლისხევა, რომელწოდებასაც ვიხმარებთ ამ მოთხრობაში, ძიელსახელგატეხილიაქართლში.იქაურსკაცთანრომახსენოთსახელი “ბატი”, უნდა მაშინვე თავს უშველოთ, თორემცუდად იქნება საქმე. ამბობენ, ვითომც ბატი ძიელჰყვარებოდეთამათწინაპრებს.

თუმცა ასე სახელგატეხილია, საანდაზოდაც გამხდარიძაღლისხევა, მაგრამ ხალხი საკვირველი მხნე დადაუღალავია მუშაობაში; ყოველნაირი ხელოსანიმოიპოვება;აქაურითიხისჭურჭელიგანთქმულია.

Page 256: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ძაღლისხევა მდებარეობს საკვირვლად მაღლობსადგილზე, მაგრამ სწორეზე; ორგან არის გადაჭრილიხევებით, რომლებშიაც ჩაფენილია სახლები. სამასამდინკომლი კაცი იდგება; მოსავალი დიდი იცის, მაგრამმოუხვედრელ ალაგას მდებარეობს და ბევრს ვერასიყენებენ; სახლები ძაღლიხეველებს მომეტებულნაწილად დათვის სოროსავით მიწაში აქვთ; მინამმგზავრი ზედ არ წაადგება, არდაინახავს საბძლებსდაშუაცეცხლის შაქრისთავივით მაღალ ერდოს, მინამ ვერწარმოიდგენს, თუ აქ ადამიანი ცხოვრობს. არსად ხე,არსადწყალი,მხოლოდცარიელ-ტარიელინაგავი,ნეხვისმთები, ბაკების შესაზიზღარი წუმპეები გეჩხირებათაქეთ-იქიდგანთვალებში.

ამ სიბილწესთან, საშინელ უსუფთაობასთან,ძაღლისხევას აქვს საუცხოო და სასიამოვნო ადგილები:შიგ სოფელშიოთხივ-კუთხივ არის მწვანე, ხავსისფერი

Page 257: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბალახით შემოსილი მოედნები, საიდანაც სოფლისწვრილფეხი საზრდოობს; გადადგებით მაღლობზე დათქვენთვალსწარმოუდგებადიდიღელე,მთელიხეობა,სიგანითოთხივერსიდასიგრძითრამდენიმეოცივერსი,ვიდრემტკვრისპირამდე.ესღელეთავიდგანბოლომდისავსებულია ვენახებით; აქა-იქ ჰღელავსმრავალფოთლოვანისიმინდი;ჰხედავთ კაკლისჭალებს.ათასფრად გამოიცქირება ეს ღელე; დილით გადახედვასწორედ თვალს მოსჭრის ადამიანს, ათასნაირადმობრჭყვიალებს დილის ნამი; სიამოვნებით გულიუტოკავს კაცს, თითქო მაღლდება, აღტაცებაში მოდის,გული გასაფრენად ემზადება: ნიავი ცელქობს, ნაზადარხევს კაკლის ხის წვერებს, რომელზედაც შემსხდარანფოხოლა ყვავები და ამაყად და მალხაზად, კისერ-გვერდზე მოქცევით, გადმოიყურებიან თავისსადგურიდან. ამ მშვენიერს, სასიამოვნოდ ატეხილსჭალებს, სიმინდებს, ვენახებს შუაში ჩამოუთამაშებს

Page 258: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მდინარი ფრონე, რომელიც ანკარა წყალს მოათამაშებს,მოაჩხრიალებს ჭალებში. მაღლიდან ეს მდინარე ერთსპიტალო სარკეს ჰგავს, რომელიც, როცა ეცემიან მზისსხივები, ათასფრად ბრჭყვიალებსდაციმციმებს. მთელიისიმოდენაჭალები,ვენახებიშიგგადაჰყურებენფრონეს,შიგ იხედებიანდა ელამაზებიანთავებს,როგორც კოხტაპატარძალი. ამის მნახველიუნებლიეთ იტყვის: “ოხ, რამშვენიერი ხარ,ფრონევ,რომ ამ სიმშვენიერესთან ერთისისაძაგლე არ გჭირდეს, ერთი ისეთი სიავაზაკე,რომლითაც შენ უკლავ გულს ძაღლიხეველებს! “ ესპაწაწა მდინარე ჰგლეჯს საწყალის გლეხის ვენახებისგვერდებსა და ისეც ღარიბსა და დაჩაგრულს გულსუწყალავს. არაერთხელ დამიწყევლია მე ეს მდინარეჩუმად, ჩემს გულში: არა ერთხელ გამიფიქრია: “ესუსიტყვო, უხმო საგანი თითქო ჰბაძავს, ეჯიბრებაბოროტმოქმედებაში მეტყველ ცხოველებს, იმცხოველებს,რომლებზედაცამბობენ,ვითომც “ხატადდა

Page 259: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მზგავსად”სრულიადკეთილისაარიანგაჩენილნიო!

ძაღლისხევას ჭალები სავსეა გვრიტებით, ღუღუნამტრედებით, კაკლები - მოლაღურებითდა სხვ. ჭალებიშიგადაშიგფესვიანადამოუწვავს,გაუახოებიაგლეხს,დაამ ხამის, ღონიერის მიწის გულში ჩაუბნევია თავისიმაცხოვრებელისიმინდიდალობიო,დახამებულნიადაგსამოუქანებია მსხვილღეროიანა სიმინდი, რომელსაცსასიამოდ გაუდის შრიალი და ღაღანი, რომელსაცაქანავებსდააცელქებსნიავი.

დიდძალი სახნავი მამული არტყია ძაღლისხევას; მიწაშავია, როგორც მელანი, მაგრამ ურწყავია. თუ ცაგაურისხდადა პატარა ნამი არ მოაწოდა, შენი მტერი! -ამათი საქმე ცუდად დატრიალდება ხოლმე: მოელითათასი მწუხარება, ვარამი და კარს იასაულიმამასახლისით გადასახადის წასართმევად. ბევრი

Page 260: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თავმომწონე, შეღერებული, ულვაშშეგინგლულიძაღლისხეველი რჩება ხოლმე ჯვარდაუწერელი.სარწყავის გლეხი ძნელად მისცემს ძაღლიხეველს ქალსცოლად. “გინდა შიმშილით და წყურვილით სულიამომირთვასჩემგომბიოსაო”,ამბობსისა.

უნდა კი გითხრათ, რომ - როგორცზემოთაც ვსთქვით -ძაღლისხეველიძალიანმშრომელია.გაზაფხულდებათუარა, ამას სახლში ვერ დაინახავს კაცი, ის ხდება ჭალა-მინდვრების შვილად: იქა სძინავს, იქა შრომობს, იქასველებსსისხლისოფლითმინდვრებსდახანიქვეცჩავახოლმე საფლავსა. ხელის სისქედ აქვს მზის სიდამწვრეხელ-პირზედგადაკრული;ფეხებისსიდამსკდრეშიხელიგამოივლება; ფეხების წყლულს, მიწა-მწვარას,დაშაშვრას, ეკალ-უკალში კენჭების ხვეწას ის არუტყდება, შეურყევლად აშურებს სამუშაოს;უშველებელის რისხვისაგან, გაუქრობელის ვაების

Page 261: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ცეცხლისაგან ჩამწვარ, ჩაფერფლილ თვალებს აცეცებსგლეხი თავის სამუშაოს იმ იმედით, რომ ამ წელშისამადმოხრუკულსშრომადაუფასდებადაშიმშილიისეცშეხუთულსსულსააღარამოხუთავს.

დიაღ, ბუნებამთუ იძუნწადადროზე არ გამოუგზავნაწვიმადაფხვიერი, მზისგანდამწვარი მიწა არ გაამაგრა,ცუდად არის ძაღლისხეველის საქმე - იმასდიდი შრომადღიურ ლუკმას ძლივს აძლევს. იცის რა ეს,ძაღლისხეველი,რომიტყვიან,უღმერთოდმუშაობს.

II

ძაღლისხევა დღისით ცარიელია; ძაღლიდგან კაცამდეგაზიდულია მინდვრად; სოფელი რჩებადედაკაცებსდაამაყ მამლებს. თითქოს გრძნობენო, რომ სოფელი ჩვენდაგვრჩაო, მამლები ამპარტავნულად დაიარებიან

Page 262: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბანებზე,იკრებენგარსცოლებს,მალ-მალუპარტყუნებენფრთებს,ყივიანდაარიანერთვაი-უშველებელში;აქა-იქ,სიმინდის ჯიხურის ქვეშ, სხედან დედაკაცები, გვერდსუდევთ შხვეპლი ქათმების ასაქშევად, თითისტარსაპროწიალებენ, მალ-მალ გადიყრიან უკან კავებს დაჩამოისმენ სახეზე ხელს ხვნეშით: “იჰ, გენაცვალეთ, რაცეცხლის კიდებაა!” მიიხედ-მოიხედავენ და ისევშეაპროწიალებენთითისტარსა.

აგერ გადიწია მზემ! დაიძრა გულის მალხინებელი,სიცხისაგან დათუთქულის გვამის გამაგრილებელიმალამო -ნიავი;ნიავმა ყველა სულდგმულიგააცოცხლა,გამოაფხიზლა. აი მოისმის ჟრიამული ახლო-მახლომინდვრებიდან; ნაწყვეტ-ნაწყვეტად გადმოაქვს ნიავსგულის საკლავი “ოროველა”, რომლის გამგონე კამეჩიცოხნით და კუდის კლაკვნით მიაბოტებს. ნიავმაშეუქიქინაფრინველთდაშეუგრილაგახურებულიტანი;

Page 263: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გაჩნდაკიჟინა,შიშინიქვემძრომთა.

აი მზეც ჩადის, თითქოს მოსწყინდა ქვეყნის ცქერაო.აიშლება ხალხი მინდვრებიდან; მომკალი დაასვენებსნამგალსდაოლესძირშიმიწვებასულისმოსაოხებლად.ყოველი სულდგმული ეძებს თავის ბუნაგსდასასვენებლად:ჰხედავთ,მოდისსოფლისკენღორ-ხბო,ხბო ფუნდრუკით, კოწიაწით; ღორი - გამალებული დადინგწაშვერილი, რომ სუნი დაიცეს რისამე; ამათ უკანმოსდევენ პაწაწა მწყემსები ცალ ხელში იფნის სახრით,მეორეში სხარტით - ჩიტების მტერი სასროლი ჯოხით;ზურგსჰკიდიათხბოსგუდები,რომელშიაცხრაგა-ხრუგიგაუდის მონარჩენი პურის ნახორხლებს; ტანთ აცვიათალაგ-ალაგ ამოფლეთილი ჩოხები. ზოგს, ვინც ყოჩაღადმოქცეულა და სხარტში სიმარდე გამოუჩენია, მოაქვსსახლში ღამის სამყოფი ულუფა - დახოცილი ჩიტები,დაპტყვნილ-გამოწლულები; პროწიალობენ პაწია

Page 264: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მწყემსები, სხარტებს სინჯავენ და შეჰკვეხნიანერთმანეთს.

- ქიტიავ! ჰაი, ქიტია! მაჩვენე ე შენი სხარტი! უჰ! რამარჯვეა,გენაცვა,დედავ!რისაა,ბიჭო?სადმოგიჭრია,ჰა?- უთხრა პალემ ქიტიასა და ზედ დააცეცა სხარტსთვალები.

- შინდისაა, ბიჭო! ბატონიანთ წვრიმალაში მოვჭერ, -მიუგოქიტიამ.-ესდალოცვილი,ბიჭო,არდასცდება.შიგფრთაშიგავადენხოლმელაწანსა.

-ჩემიკიურიგოათუ?აირამდენიდამახოცია,ნახეჭდეი!-თავმოწონებითუთხრაპალელამ.

-წადიერთი,შვილოსა,იფანიაშენისხარტი.მაგასა,ჩემოძმაო,ეხრახნილიშორი-შორს აქვს,კიდევაიფანიხელში

Page 265: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

იტყუებს,ზნექაიცის;აიჩემშინდისსხარტსახლო-ახლოაქვსხრახნილიდაისეგატყვრებახოლმე,როგორცთოფიტყვია. - პალელამ ვეღარა სთქვა რა, გადაატრიალ-გადმოატრიალა თავისი სხარტი; გულში ეტყობოდა,ქიტიას სხარტი დაამჯობინა, და ხმაამოუღებლივჩამოვიდა სოფელში. ქიტიამ კი გადიკლაკნა თავისისხარტიკისერზე,გაიწყოზედხელები,ამოუშვაზუზუნი,ვითომდამღერისო,და ჩანჩალით ჩამოუძღვა ღორ-ხბოსსოფელში.

აი ხედავთ, მოდის მსხვილრქიანი საქონელი, მოსდევენმოზრდილი მწყემსები, რადგან ამათ უფრო დიდიშეკავებაუნდათმინდორში,რომ არაწაახდინონრა.წინნახირს მოუხტიან ფუნდრუკით ბოჩოლები; მობღავიანძროხები, რომლითაც ისინი გამოსთქვამენ თავიანთმშობლიურ სიყვარულს; უკან ხარ-კამეჩობამოიზლაზნება და კუდით მოერეკება მოუსვენარ, ცელქ

Page 266: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ქინქლაებსა, აქეთ-იქითგან მოდიან გუთნის მეხრეებიმხარზედ გადაკიდებული გუთნის ღვედით, ხელშიგანუშორებელი მოქნილი სახრით,ტანისამოსშემოცვეთილი, პაიჭები ეკალ-უკალში დაჭალებში საქონლისტარებით შემოციცქნილი; ალაგ-ალაგკანჭებზე წითელი ხაზი აქვთ გავლებული. ეს უთუოდეკლისნიშანიდაუნარია:გავლისდროსამდაუნდობელსთავისი დაღი დაუსვამს, თითქოს სურვებია ყოველშემთხვევაშიმოაგონოს,რომისმისიყურმოჭრილიყმაა;ქუდები ამოცვეთილი, რომელშიაც ბღუჯ-ბღუჯადამოჩრილია თმა; ჩოხაზედ ჩამოკიდებულს ნაფლეთებსგაუდით ფარფარი. ერთი სიტყვით, შეხედულობა ამმწყემსებისა მაშინვე წარმოგიდგენთ, რითიცჯილდოვდება ამათი დაუცხრომელი შრომა და ოფლისწურვა, და აღგიძრავთ სიყვარულს ამ პატიოსანისმშრომელებისადმი.

Page 267: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მოლაპარაკობენ ხელში ჩეკებით და მოეშურებიანსახლისკენ გუთნისდედებიც. მაგრამ სად არიან,რატომარ სჩანან ღამის მეხრეები? რატომ ისინი კი არმიეშურებიან სახლისკენ? იმათ სოფლად ჭერი არ აქვთ;იმათ ჭერს შეადგენს მაღლა-ცა, ძირს-დედამიწა; მათსიამოვნებას-მინდორი,ტყე,ღრედაჭალა.

III

დაღამდა. ნელ-ნელა იკლო ხალხის ხმაურობამ; აქა-იქმოისმოდა მქრალი და მკრთალი ბღავილიგადასხლეტილის ძროხისა; ისევ ბინდ-ბუნდზე მიეყარასაძილედ დაღალულ-დაქანცული ხალხი. პატარა ხანსმთელი სოფელი მოიცვა მკვდრის ძილმა; ჩამოვარდაგულშესაღონებელისიჩუმე;ისემიწყნარდა,ისეგაინაბა,გაიკმიდა ყოვლისფერი, სულიერი და უსულო არსება,თითქოსძარღვისცემაშესწყდომიათო,თითქოსცხოველი

Page 268: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

არსებაგამწყდარაო.“ერთიპირიძილიწყალსაცმოუვაო”,ნათქვამია.სწორედყველასჩაეძინაერთიპირიდაისსვე,მხოლოდ ძაღლი, ეს ერთგული ყარაული სოფლისა, არამდუმარებდა: ხანდაზმით წამოიყეფდა,წამოიწკავწკავებდა; ხანდისხან კი ხშირ-ხშირადმოჩქარებით წაუყეფდა. ეს ნადირის ყეფაა, უთუოდმგელი შემოეპარათ ყარაულებს. ძაღლის ყეფასხანდაზმითბანსაძლევდაციხისჭოტი,რომელიცგულისსაკვნესად, მკაფიოდ გამოიძახოდა: ჭოოტ-ჭოტსა!მშიშარა კაცისთვინ, რომელსაც ძილი უტყდება, ეს ხმაჭოტისასწორედშიშისზარისდამცემია;გულსუღონებსკაცს ის გაგრძელებული, გაუთავებელი ძახილი ჭოტისა;თითქო რაღასაც მწუხარეს ჩაჰკვნესის კაცის გულს;ამიტომაც ჭოტის ძახილთან ჩვენი ხალხისგანშეერთებულია ათასნაირი წარმოდგენები. ხმაურობაში,დღისით,ჭოტისხმასგავლენა არა აქვსკაცისგონებაზე;მაგრამ, ღამე, სიჩუმეში, საშინელ მდუმარებაში, ის ხმა

Page 269: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სწორედ ელდაა: აპობსდა არღვევს ამ სიჩუმესდა კაცსსწორედისარივითხვდებაგულში.

არ სძინავს ამ ღამეს მხოლოდ ერთ ოჯახს. ცოლ-ქმარნისხედან ბაკის კარებთან ძარქვეშ; გვერდით მიწოლილიასასთუმალზე ესე თერთმეტ-თორმეტის წლის ვაჟი;ბაკიდან საურდულესთან მომჯდარა ახალგაზრდა,მოწიფული ქალი, თოთხმეტ-თუთხმეტი წლისა,რომელიც გულის ძგერით, მაგრამ სულგანაბული,თითქოსუნდაო,გულისბაგა-ბუგიარგაუგონ,უგდებდაყურსძარქვეშმსხდომდედ-მამასა.

- არა-მეთქი, დედაკაცო! ნუ ხარ ე ჯიუტი; იყოსმარტოხელი,რა!

- მარტოხელს ჩემ გოგოს ვერ გადაუგდებ, ვერ შეიტყე?ცათადა ქვეყანას შუა ეორი ბავშვი გამაჩნია, მე მინდა,

Page 270: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რომ კაი ყოფაში მყავდნენ. მარტოხელ ოჯახში რათჩავაგდებ ჩემთამროსა, ენაცვალოსდედაი იმასა! მე შენგითხრა, სილამაზე არვინ დაუწუნოს. თურაშაულივაშლივითააქვსდაბრაწულილოყები...

-ქალიქებითგათხოვდებაოდაპატარძალივისუნახავსრიგიანიო, ამისი არ იყოს, ჩემო ცოლო, მართალია, ჩვენთამროსარავინდაერიდება,კაიგოგონაა;შვილიჩემიადაარვიცი,რაცარი?ეროდიდოჯახშიჩავარდეს,თავსვერგაიტანს, მურეხობაში სულს ამოართმევენ; რძლები,მაზლის ცოლები კვირტს არ გაუზრდიან. მარტოხელაოჯახში კი თავისუფალი იქნება, როგორც უნდა, ისეთავის ნებაზე დააწყობს საქმესა. მერე ისეთი კაისადედამთილოდედაკაციანენეი,რო...

- მე არა ვიცი რა... აქეთ-იქით ნათრევ-ნაწოწის შვილსქალსარმივცემ,არა!

Page 271: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- დედაკაცო, - დაანება ლუკმას თავი ქმარმა,-ცეცოს არმისცემშენქალსა,ჰა?ცეცოსა?..რაგელაპარაკო,დედაკაცსროჭკუაჰქონდეს,რაუჭირს.

-რაარიეშენიცეცოგოდერძიშვილი,ღამისმეხრეა,სხვახომარაფერი?!

-ჰოო,კიდეცეგარის,რომღამისმეხრეა.ამოდენახანია,რაც მე გუთანს მივდევ, არ მომიშორებია ეგ ღამისმეხრეთა. ერთი წყენა არ მომაგონდება; საქონელი,გუთნეული ისე ებრალება, როგორც თავისი თავი.იმოდენა ანეული ისე გაივლის ხოლმე,რომ გუთნეულსარ შეეტყობა, ბმულა თუ არა გუთანში: ესშემოდგომურები დავიწყეთ და სუ ბურთივითდარგვალებულები მოუდის საქონელი, ისე დააძღობსხოლმე. ახლანახე,რადღიურსგადავაბრუნებთხოლმე?

Page 272: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რათა? რათა და იმათა, რო ღონიერი საქონელი გვიბიაგუთანში, და, რო ღონიერი გვიბია, ეს სუ იშობელგანათლებული ცეცოს უნარია. ბიჭია-მეთქი, როსულ ოქროა! მაგის მომდურავი კაცი ამ ხეობაში არმოიპოვება; ამოდენა ხანიაღამის მეხრეობსდა ერთხელხარი არ შემოჰპარვია სხვის ნათესში. ამიტომაც ეხლავეშემოდგურსროვეპირებოდით,გუთნისდედებსცილობაჰქონდათ:არა,ჩემთანუნდადაუჯდეს,არაჩემთანაო.აიშეხე იი ჯიხურს. სიმინდით რო აქვს გასილავებული!ურიგოაარა!შენსთამროსგულსმოსძმარავს.

თამროსგულისცემამმოუმატა,მამისლაპარაკიმოეწონა;ამას თვალი ეჭირა კოხტა ბიჭ ცეცოზე: გული ისეაუტოკდა, ყელში მოაჯდა, რომ თამრომ უნებურადწამოახველა; ტანში დააზმორა და ხელებს მტვრევა დატკაცუნიდააწყებინა,წამოხველებასდედამყურიმოჰკრადადაბლისხმითუთხრათავისქმარს:

Page 273: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- კაცო, დაბლა ილაპარაკე, ე გოგოს არა სძინავს,გაიგონებს:გულშიარჩაუვარდეს,ცოდვაა!

- ერთი ანდაზაა: “ტერტერ, ცოლსა გრთავენო”,უთხრესქვრივ ტერტერას, იმან გაიღიმა და უთხრა: “მეც ეგმინდაო”,იმისაარიყოს,მაგასაცეგუნდა;შენრაიცი,რომაგას თვალი არ უჭირავს ცეცოზე. რას იტყვი, ჰა, შენა,შვილოთამრო!-დაუძახაქალსა.

თამროს ჟრუანტელმა დაურბინა ტანში, თმა მაღლააუვიდა, ლოყები აეტკიცა, ყურებში ცეცხლის ალიგამოსტეხდა და გულმა ისეთნაირად დაუწყო ძაგძაგი,რო,რომარჩამჯდარიყო,წაბარბაცდებოდამთვრალსავითდა შერცხვებოდა დედ-მამასთან. თამრომ მხოლოდწაიბუტბუტამამისსიტყვებისპასუხად:

Page 274: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-იჰ,ნეტავიშენაცა!მექმარსარვირთავ.

-მაგისმეტირაგეთქმის,რა...

-ნეტა,ადამიანო,არატყდებოდეხოლმე,რაშენიტოლია,როელაპარაკები,ანრამაგისსაქმეასაქმროსამორჩევაი.

ასე ბაასობდნენ ცოლ-ქმარნი ვახშმობის დროს თავისსაყვარელის ქალისთამროს ყისმათზე. ეს გუთნისდედაზალიკა ახალკაცი თავისთვის კარგად იყო; კაი ხანიაორმოში ძველი პური არ გამოლევია, ღვინის ცვარსაცწლითი-წლობამდე არ გამოილევდა. ამას სოფელშიშემძლებელი კაცის სახელი ჰქონდა დავარდნილი დაამიტომლიტრიანებშიჰყვანდათჩაწერილი.

იმ ღამესვე, თუმცა ცოლი ძიელ უარზე იყო,გადასწყვიტეს, რომ თავისი საყვარელი ქალი იმ ნაქებ

Page 275: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ღამის მეხრეს მისცენ; ახსენესღმერთიდა მისდესთავისასთუმალზე.ის-ისიყო,შევიდნენბურანში,რომუცბადამოვარდნილმაქარმამიახალაყურშინაწყვეტ-ნაწყვეტადსიმღერის ხმა. მომღერალი გასაოცარის სუფთა ხმითიძახის სიმღერას, არაკრაკებს ხმას, სასიამოვნოდგადადისერთისხმიდანმეორეზე.პირველმამომღერალმაშემოსძახა:

“ა,ქალო,ვაშლი,რავაშლი!უბესნადები,ნასეტყვი;ამაღამშენთანწამოვალ;

გულისჭირიმე,რასმეტყვი?!”

მეორემ:

“წუთისოფელმადღეჩვენიძიმწარედაგვალევინა.

Page 276: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

არცმოგვკლა,არცდაგვარჩინა,არცდღენიდაგვალევინა”.

ისევპირველმამისძახა:

“ტორუასმაინცარმოვკლავ,რაცუნდაიყოსწამალი,

საწყალიღამი-მეხრისთვისისარისმინდვრისმამალი”

დასხვ.

ამნაირის სიმღერებით და ლექსებით ჩაიარესგუთნეულით ორმა ღამის მეხრემ; პირველი რომდაათავებდა ლექსსა და პირველ ხმასა, ზედდასჭყივლებდა: “ჰა, ბიჭო, პაკო, გენაცვა!” როგორცზემოთაც ვთქვით, ამ სიმღერის ხმამ გამოაღვიძა ახლად

Page 277: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბურანშიშესულიზალიკაახალკაცი.

- ჰი! დედა, დედა! რომ არ შეიძლება ამგვარიადამიანიშვილი,როგორიცეცეცოა?!ვერასულდგმულიცვერაასწრობსმაგბიჭსა,ვერა.ღმერთო,სადუდგასული?დუნიაზეარიქნება,რასაჭიროა,დუნიაზე,მაგისბადალიღამი მეხრე, - სთქვა სიმღერით გამოღვიძებულმაზალიკამ,მწოლიარემბაკის კარებში, -და ჩემიცოლი კიჩამცივებოდა,იმასროგორმივცემქალსაო...

- არი და ხოდაბუნიც მაგას უხაროდეს, - მთქნარებით,გამოურკვევლადწამოროშაცოლმა.

-კიდეცჭრისეჩემიცოლიდაკიდეცჰკერავს:წეღანრასამბობდადა ეხლარას ამბობს...ღმერთმა მოახმაროსდაშეარგოს ი ხოდაბუნები, როგორცთავისდედის ალალიძუძუ! აი ნეტავი არ იქნება, ე ჩემი ზაქარიაც მაგითანა

Page 278: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მხნე და მარჯვე ბიჭი გამოვიდეს?! ნეტა მაგი დედიძუძუს,რომაგითანაბიჭიგამოზარდა...

აქიცვალაგვერდიდაცხვირიბაკისკარსმიაბჯინა.

ცეცოგოდერძიშვილიიყოობოლიბიჭი, “საბრალონენესშვილი”, ასე ეძახდნენ ძაღლისხეველები. ამისი მამაგიორგი, ჯერ ისევ სიჭაბუკეში, ზამთარში ხეს დაეტანაბატონიანთტყეში; ზოგი ამბობდა, რომთავდაღმართზემარხილიდაუქანდა, ქვეშ მოჰყვადადაიტანაო. მაგრამცეცოსთვის ორივ ერთი იყო: ე მამა კი მოუკვდა,დარჩაობლად,დაროგორცუნდამომკვდარიყო.ცეცო“საბრალონენეს” ერთი წლისა დარჩომიყო. ამაზე უფროსებიცთურმე ჰყვანდნენ ნენეს, მაგრამ ღმერთმა არ მისცა.დაღონდა და დაძმარდა ნენე: დარჩა მარტოდმარტოგამომწყვდეული ოთხ კედელ შუა, უარარაოდ,ულუკმაპუროდ - ერთის წლის შვილით. თითონ ჯანი

Page 279: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გავარდნიყო, რაც უნდა მოსვლიყო, მაგრამ რა ექნაბავშვისთვის!... მეტი ღონე არ ჰქონდა ნენეს-უნდადღიურად ემუშავნა, ეგლახავნადა ისედაერჩინათავიცდა შვილიცა. “გავალ, მივდგებ-მოვდგები, ქვეყანაგანიერია”.ითქვა,-გათავდა.

პატარაცეცო,აკვანშიჩაკრული,იწვახოლმედერეფანში,როცა დედა მეზობლიანთებში მიდიოდა სამუშაოდ,მხოლოდხანდისხანდახედავდახოლმე,მაგრამბევრჯერმთელი დღით უხავლნია ლექსას - ნათლობის სახელიცეცოსი-უძუძურად; ბევრჯერ თურმე გადარჩა, რომაკვანში არ ამოსჭამეს საბრალო ცეცო ღორებმა. მაგრამმეზობლები იტყვიან ხოლმე, ცეცოსა ნენესსიალალმართლემ უშველაო. აბა, რა დარჩენოდა ნენესთავის ცეცოთი, რომ მარტო არ დაეტოვებინა?ზაფხულობით ნენე თითქმის ყოველდღე შეძლებულგლეხებთან მიდიოდა მუშად: ქერის საგლეჯად,

Page 280: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სიმინდის სარჩევად, ლობიოს საგლეჯად, ბოსტნისგასამარგლად, ხან თავისთვის თავთავისმოსაგროვებლადდადიოდა,როგორცყოველსაქმეში,ისეაქაც, სამუშაოში, დედაკაცს მამაკაცზე ერთიორადნაკლები სამუშაო ფასი ეძლევა: სამი შაურიდან ექვსშაურამდის. თუმცა ძალიან მხნე მუშა იყო ნენე,ვაჟკაცივით ირჯებოდა, მაგრამ ექვს შაურს არაცილებდნენ. ზამთრობით კი პურისმცხობლობდა.ამასობაშიცეცოცწამოეზარდა.ახლათანდაჰყავდაშვილიდაამიტომუფროუმატამუშაობას.ბოლოს,იმისმაბედმაისე იმუშავა,რომ მღვდლიაანთ მოჯამაგირედედაკაცადდაიჭირეს იმ პირობით, რომ ბავშვიც თან ჰყოლიყო.დაჰკეტანენემთავისბოსლისკარები,მაგრამცეცხლიკიარ გაუქრია: კვირაში ორჯერ-სამჯერ მაინც შევიდოდაბოსელშიდაბუხარშიმიაჩუვლებდაცეცხლს,რომბოლიასულიყო და ქვეყანას ეთქვა, რომ იმის სახლში ჯერცეცხლიარგამქრალა.

Page 281: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რის ვაინაჩრობით გამოჰკვება, გამოაჩოჩა ერთადერთიშვილი, გაამეხრევა. ცეცომ დაიწყო ახლო ჭალაშისიარული, ყოველდღე თითო გუდურა შეშა ფიჩხამოჰქონდა; წყალს ეზიდებოდა, მერე დღის მეხრეობადაიწყო;დედაცალკემუშაობდა;იშოვესდაუყვედრელილუკმა.

სიღარიბემ, სიმარტოხელით გამოზრდამ თავისი დაღიდაასვა ცეცოს. ის იყო კანტი, ანუ, როგორც ჩვენშიიტყაიან,სხარტიბიჭი;იმისგამხმარ,მაგრამსუფთასახესსიყვითლის ფერი დასცემდა. შავი თვალები, ზედგადმოხურულის გრძელი წამწამებით, შავი, გადაბმულიწარბი და ფართო შუბლი, შემურული და შელანძულიმზისადაქარისაგან,გადმოსცქეროდამისცოტადკეხიანსცხვირსა. ზემო ტუჩს უმშვენებდა ახლადაკოკრებულიულვაშები.ესტუჩიიმასმალი-მალშეუთრთოლდებოდა,

Page 282: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სახეცთითქოს ეკალს აუშვებდა,როცა არ მოეწონებოდარამე ლაპარაკში. ეს იყო ბეჭედი მისი ნაილაჯობითგამოკვებისა. გულ-ღვიძლი დაუთუთქა, ნაღველიგაუსივა დედის ცქერამ, მისმა ტანჯვამ არსობითილუკმისათვის, რომლისთვისაც ის პირუტყვივითმუშაობდა. სიძულვილს ხალხისადმი ის სახისთრთოლვითჰხატავდა.

ეს ცეცო იყო, რომ დასჭყიოდა სიმღერაში ამხანაგსა.ამხანაგიიყოპაკოკახნიაშვილი,ესეცღამისმეხრეიმავეგუთნეულისა. აი ამ ორმა ღამურა, ჩაუქმა ბიჭებმა,ნაბდისქუდებითდარუსულინამჯით,ჩამოიარესხევში,სოფელ-სოფელ,სიმღერითა.

IV

-ჩუ!..ისოხერიჭოტიიძახისციხისუბანში;დასწყევლოს

Page 283: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ღმერთმა, კაცო, რას ჩააცივდა მაგ უბანსა, ჰა? მინამ არგაალაგებს სულა, კი არ მოეშვებათურმე; ჩამომტერებათურმე იცის... ი საწყალი კვირიკაანი სუ ერთიანამოწყვიტა, ახლა უგრეხელაანთ მიჰყო ხელი, - სთქვაპაკომ.

- მა სად წავიდეს, მერე? მაგისი ადგილი ციხეა; დღევერასახედავსდაღამემხიარულობს,მაგისისიმღერაეგარისდარაქნას,-უთხრაცეცომ.

- არა, კაცო! იტყვიან, რომაო, რომელ უბანსაცჩააცივდებაო, რომელი სახლისკენაც გადიკივლებს ეგბაიყუში ჭოტიო, იმ სახლში, ან უბანში, უთუოდმოკვდება ვინმეო. მართალი არ არი, მერე? ე ციხის შუაუბანისუგაჩანაგდა,შვილოსა!

-ჰო,მამაჩემიცმაგანარმოჰკლა,დიახ!რასამბობ,კაცო,

Page 284: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სიკვდილი ხო წერაა: რაც შუბლზედ აწერია, იმას ვერწაუვა. მამაჩემს ეწერა შუბლზედ, რო ხემ უნდადაგიტანოსო და დაიტანა... აი მთელი ელიის უბანიამოწყდადააიყარა,მაგრამიქჭოტსკიარუძახნია.

-მარათამბობენ,მერე?

--რავიცი!

ერთსსწამდა,რომჭოტისძახილიკაცსმოჰკლავს,მეორესარასჯეროდა,არასწამდა.რადასწამდაერთსდარადარასწამდა მეორეს - ეს არც ერთმა არ იცოდა და არცშედიოდნენიმისგამოძიებაში.

- რას იტყვი, ცეცო! ე გუთნეული სად სჯობს, რომმივრეკოთ? პაატიანთ სააგურის ჭალაში ეხლა ბალახიგაჩნდებოდა. ძაან ხბოშუბლა არ იყო იმ დღესა იქა! -

Page 285: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

უთხრაპაკომ.

- ამოვიდოდა, მაგრამ, კაცო, მოთელილ ბალახს ისეგულიანად ვერა სჭამს საქონელი, როგორც ახალსა. აბა,შენ თითონ დაფიქრდი: კაი ლობიოს ჯამი მიაგდე,ვთქვათ,ფერდსაცმოხვდალაზათიანად,მაგრამკიდენ...ვალალას გაყრის მუცელი; ახლა როგორა ხარ ერთ ჯამმაწონზე?ლობიოსმიიმატებ,თუმაწონსირჩევ?

-ჰაი,ჰაი!გაგიხარიანრომეიმასდავაცხრე!მაგრამ...ეჰ,შენ,ძმაო.რაცგინდათქვი,ლობიოთანაჩვენიკაცისთვისარა არისრა;როგორც ის ამოჰყორავსმუცელსა, ისესხვაარგაგონილა.

-საქმეშერგებაზეა,შერგებაზე!..ჰო,შენდარდინუგაქვს.ცეცომოგიკვდეს,ცეცო,თუემდრამშისაჩალეთისთავშიარდავბადოეგუთნეული.გუშინლაშიდგანგადმოვიარე,

Page 286: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

უკეთესი კაცისთვალს არა ენახვება რა: ასეთი ღიჭადაძურწა-ბალახია ი კორდიანზე, სიმინდის თავში,ჭალიანში,როგორცაბრეშუმი;სულშრიალიგაუდის.

- თუ ლაშელებს არ მიურეკიათ, კიდევ კარგი. იოჯახდაქცეულები,ილაშელიღამისმეხრეები,თავიდგანბოლომდე სუ შფოთები არიან. შარშან მარმარა-ღელეშიკინაღამმიხაარმომიკლეს!-სთქვაპაკომდააგრძნობინაცეცოს, რომ ხიფათს არ შევემთხვეთო, რადგან ხშირადმოხდებოდახოლმეღამისმეხრეებშიშეტაკებასაძოვრისგამო.

- ჯერ ერთი ესა, რომ ჩვენზე ადრე ისინი ვერ გარეკენ;მეორე ესა, მიხა, ჩემო ძამია, სისხლი-გუდა კაცია. აბა,კარგია, რო თავი ზედ დააჩეჩქვეს კომბლებითა? რომომკვდარიყო, იმის ორ ბაღანას უნდა წიწილებივითეწივწივნათაქა-იქა...

Page 287: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ამდროსმოისმალაწანიდაშეაწყვეტინაცეცოსლაპარაკი.ამათი გზა ორღობეში გადიოდა, ვენახებს შუა;ლაწანისშემდეგვენახისღობემჩხარი-ჩხურიდაიწყო.პაკოშედგა,ცეცომ მოხედა გვერდზე და აგრძნობინა ამხანაგს, რომუბრალოლაწუნმაროგორშეგაშინაო.

-უთუოდვენახშიხილსქურდობსმგზავრი.ამორღობესხოარასცდებაოსი,-სთქვაპაკომ.

-არა,ესსულსხვანაირიხმაა,ეგრეხანგრძლივადქურდიროდიდაალაწუნებს.

- რას ამბობ, კაცო! ეხლა ისევ დაისია, შეხედე ივარსკვლავსა:ჯერარჩასულა.

ამ დროს მოისმა კიდევ ლაწი-ლუწი, გლიჯინი სხვა

Page 288: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ადგილას.

- იი, შენი გამჩენი კი დაიქცეს! ეს ხომ ი წუწკი ხარიიქნება, ი ხათაანთ წიქარაი... ჩფვეოოო, წიქარა! აჰაი! -შეჰკივლა ცეცომ და ხარმა დამფრთხალი ირემივითბრაგვანი გადმოიტანა ღობიდგან. - ე ჯულ-ძაღლი, განაარა, სუ მაგონდება ხოლმე, რო ეგ წინ არ გაუშვა, ეკამეჩებთანვატარო,მაგრამსუგულიდგანგადამივარდა.ერთიწაუაროდა შემოვატრიალო, აი სიმინდებში არსადშემეპაროს.

ცეცომ შემოატრიალა წუწკი წიქარა. ისე ჰყავდადაწვრთნილი ხარები, რომ ერთი დაძახება და - იმათიგაჩერება ერთი იყო. ამასობაში გუთნეული გავიდაფრონის პირზე, რიყეზე. ღამე იყო უმთვარო, ბნელი.სიბნელე უფრო გააძლიერადასავლეთიდან ამომავალმაშავმაღრუბლებმა.ნიავმაცწამოუბერა;მტვერიპროწიალ-

Page 289: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

პროწიალითგააქანამაღლაჰაერში.

-არიქა,შენიჭირიმე, -სთქვაცეცომ, -ესწვიმისნიშანია.კაიხანია,არყოფილადაუთუოდ,შენმამზემ,თქეშიანსეტყვა გატყვრება. ე ძაღლიც რო ფეხებიდგან არაგვშორდება და იბუზება, ეტყობა კოჭებში, რო ამაღამლაზათიანადდაგვალბობს.

- პირველი არ არის და მეორე ჩვენი დალბობა. ნეტავიერთი ნამი გაჩნდეს შენი დღეგრძელობითა, თორემ... იდალოცვილი, რა არი და! სუ ღაღანს არ დააწყებინებსხოლმებალახ-ბულახსა!..

- შენმა მზემ, რომ სწორედ ლაზათიანი შხაპუნა წვიმამოვა.დახე,წინწკალიცწამოვიდა...ჰეიდახედა,რაშავიღრუბელი ამოვიდა ი საციციანოსაკენა! ეგ ჩვენისაავდროა აი! მთა-გორასავით არ წამომჯდარა ი

Page 290: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დალოცვილიღრუბელი!

-დალოცვილისადაჩნდებამაგოდენათ?ნეტაკიმანახვადა? აბა ეგ იქნება კაი სანახავი აი, - სთქვა პაკომ დაშეუბრუნდაღრუბელს.

-ღრუბელინაგლეჯიარგინახავსშენა,პაკო?ისეა,ბიჭო,დახვრეტილი, როგორც კაი ცხავი; იქიდგან ჩამოდისწვიმაი...

-ჰეიი!აიდიდებაშენთვის,ღმერთო!რამდენირამეა,როჩვენარვიცით;ერაღამოსაგონებელიიყო?

-მახოუწვიმოთდავიწოდით!“ცეცხლიჩამოვარდას”როიტყვიან, ის არი აი, უწვიმობა. დედამიწა სუ პირსდააღებს ხოლმე, თითქო შოშიას დასცხომიაო... იცი?დედაჩემიიტყვისხოლმე,რომაოერთსწელიწადსერთი

Page 291: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ისეთი ცეცხლისკიდება გოლვა იყოო, რო სუ დაიდაგაქვეყანაო,დედამიწამისედააღოპირიო,როკამეჩებსფეხიუვარდებოდათო. ატყდნენ თურმე ი სალავათძაღლიმკითხავები, რომ ეს ჩვენი ცოდვის კითხვააო, მეორეთმოსვლააო;ხალხსსაფლავებსვიღაგაუთხრისოდაამაშიჩაცვივიანო.თურმე ჩვენმა მოძღვარმა, აი მე რო ვებარეხოლმე, იმანაც ჯვარით და სახარებით შემოუარასოფელსა... მერე თურმე საიდღანაც, ისე, ანაზდათ,გაჩნდა წვიმა და სუ კოკიპირულათ ასხა და, მე შენმოგახსენო,თურმებიბინიშეაქნევინამთა-ველსა...

ამდროსდაიჭექა ერთი საზარლათდა შეიკლაკნა ელვაგველივითდასავლეთისკენ. ღამის მეხრეებმა პირჯვარიდაიწერეს. წამოუბერა ქარმა და დაატრიალა გოლვისსუნი. გოლვისა, მყრალი და აშმორებული წყლისა დაგამხმარი ბალახის სუნი, ერთად შეერთებულნი,უღიტინებდნენცხვირსდაუნებურადაფხლეკინებდნენ.

Page 292: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სუნთქვა გაძნელდა, ჰაერი დამძიმდა. ქარის უცბადწამობერვამ და გრიალმა მკვირცხლი, მფრთხალი დამხდალიმტრედებიშამი-შუმშიმოიყვანა:კაკლისხეებზეფრთებს ფისტონივით გაუდიოდათ ტკაცატკუცი. ამსულდგმულის მოძრაობამ რაღაც სიამოვნების დანუგეშინის გრძნობა აღძრა ღამის მეხრეებში. ერთგულიმურია შედგა ამ ტკაცუნზე და კუდაბზიკინებულიგაშტერებით შესცქეროდა ხეებს და თან მუნჯადიღრინებოდა. ჩაინაცვლეს მტრედებმა კაკლის დაბლატოტებში, ამოუშვეს კრუტუნ-ღრუტუნი ძილმორეულბავშვივითდამიეცნენძილსდაგანსვენებას.

ღრუბელი თანდათან ამოიმართა, დაჰფარა მთელიცასქვეშეთი; შავს, ღვიძლისფერს ღრუბელს ეტყობოდა,რომ ძალიან დატიკნილი იყო ნამებით ქვეყნისმოსაპკურებლად. ცეცო მალი-მალ ჩაქუქდებოდა,დახედავდა ბილიკას, რომ გზა არ შეშლილიყო. ელვაც

Page 293: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ძალიანშველიდამგზავრობას:როგორცკვესიაბედზე,ისებდღვრიალებდა ჭექის შემდეგ ელვის ნაპერწკლებიჭალაშიდაცეცოერთითვალისდაკვრითიგებდა,საიდანდაეჭირა საჩალეთის გზა. პაკოს კი ის აზრი სტანჯავდა,თუსადჩნდებაესამდენიღრუბელი...

-სადარის,ბიჭო,ესამოდენერთაღრუბელი,ჰა,ე?ესარი,კაცო,გასაოცარი,როთუარიღრუბელიმზა,რატომალი-მალ არ მოვა ხოლმე წვიმა? ვაი ჩვენი ბრალი, ჩვენგაჩენაში ღმერთი არ უნდა ერიოს, არა! იდალოცვილმაგამოგზავნოს ხომე, რა ხარჯი გასდის... ესე მაინც იყოს,კაცო, დებულობა, რო რა არი... ი როცა გოლვაა, მაშინხარჯი არ იყოს, თუ არა და ყველა გახელდება ხოლმე:ერიცდამღვდელიცა. არა,ესმითხარიშენა,რომამევარმღვდელი და ე ჩვენი მღვდელი კი გლეხკაცათაა, ან იპრიტავი, მათრახის შლაპა-შლუპით რო ჰკრეფავს ხომენედოკებსა, - რო მივიდე იმათთან, იამებათ, ჰა? შენა

Page 294: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გკითხავ,ცეცო!

- აი,ღვთის წყალობა გაქვს, მე იმათ შლაპუნი ავუტეხოგვერდებში, -სთქვაცეცომხმისთრთოლვით. -მათრახიკიარა,კაისაკამეჩოიფნისსახრედაიმათიჯანი,რომსაცამოხვდეთ,სუძვლამდისდაალურჯოს,მაგრამ...ეეჰ,ჩემოპაკო!მაგასჩვენვინგვაღირსებს.დავერცვიქმთშენდამე, ჩემო ძმაო, აგრეუღმერთობასა; რო გავიგებ ხოლმე,ზიარების მადლმა, სუ გული ამიდუღდებადათვალებისისხამით ამევსება ხოლმე. აი იმ დღეს საცოდავდალაქიაანთ ქვრივ-ოხერ დედაკაცს რა საქმე დაუწიესორი შაურის გულითვისა: კინაღამ კიწიწებით ათრიეს.აბა,სადმოეხვეწებოდასაწყალქვრივსა;ერთიმეხრებიჭიჰყავდა და ისიც მოუკვდა. მართალია, ვენახიც აქვს,სახნავიცა, მაგრამ აი აგერა ჯერ ე ჩვენ, ძმაო, სისხლსავღვრით, წელებზე, - რა არი, - ფეხს ვიდგამთ და აბამითხარი,რაგვრჩება.იმზიშუქისმადლმადაზიარებაარ

Page 295: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გამიწყრება, რომა წრეულ ხუთი კოდი პური ძველადძლივს გამყვა. იმან რა ქნას, იმ ქვრივ-ოხერმა; ამოხერასოფელში სამუშაოც არა არის რა, რო ლუკმა-პურიიშოვოს. შარშან კიდენა ზოგანდა ზოგან ქერები გახდასაგლეჯიდა იქ მუშაობდნენდედაკაცები. წლეულა? ეჰ,ზიარების მადლმა, ნაღვერდლით მევსება გულ-მუცელი,როცაწარმომიდგებახოლმე,რომდედაკაციფეხშიშველაფეხით ამ გახურებულ დედამიწაზედ დილითგანსაღამომდინდაკუზული სდგას. არდაიჯერებ, პაკო! იმდღეს, აი იორდანესთვის გუთანი გვება საყარაულოსერზე,სამხრისაროგამოუშვითდამელაშეზეჩავირბინეწყაროზე. სწორედ ი ლაშის ფერდობზედ ვნახე ქერშიდაჩოქილიდალაქიანთ ეფემია, აი ორი შაურისთვის როდაარბიეს.ვნახე,ძმაო,მაგრამნეტა არმენახა:მდუღარეცრემლს აბნევდა ამ სიცხე-პაპანაქებაში; ისე აუარ-ჩამოუარე, რო არც კი მოუხედნია. შევჩერდი, ბიჭო, დასულ ბაგი-ბუგი დამიწყო ცოდვით გულმა. მაშინ

Page 296: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

წამომიდგა იდედაჩემიცა: მე რო მოვკვდომოდი-მეთქი,ხოეგრემოუვიდოდაიმასაც-მეთქი...ვოჰშიმე!!.-ცეცომაქერთი საშინლად ამოიხვნეშა, თითქოს უნდაომოგროვილი, გაუგებარი ნაღველი ამოინთხიოსო.ამოხვნეშამთითქოს წყლული მუწუკი გამოურწყო, ისემოუფონა გული და მშვიდის ნაბიჯით წაუარასიმინდისკენმიმავალსნიკორას.სწორედარისნათქვამი:“ოხვრააოშვებაუბედობისა”.

- აბა,ბიჭო,რათა,რაო,ჰა? არამაქვს,რათმართმევ?რასშეგმატებს ქვრივ-ოხრის გაგლეჯაი? რა ჰქვიან, როშეძლება იყოსხომა,რახმა ამოგეღება...ნეტა ერთირათუნდათ,ბიჭო,სადმიაქვთ?..ეგკიარადა,ღმერთმანი,ესვერგამიგია:ირათ არის,როზოგიდუღსდაგადმოდისდაზოგსკიშიმშсლითკუჭიუხმება,ჰაე?..ჩვენიარიყოს,ცეცო,ღმერთმანი,რომაღამედადღისგასწორებათუარი,რა ჰქვიან, ვასწორებთ და, რა ვიცი, უნიათო კია ჩვენი

Page 297: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ყველაფერიდა!-ჭოჭმანითუთხრაპაკომ.

- მარა იქნება, ბიჭო! ეს მამასახლისიო, ეს მღვდელიდადიაკვანიო, ის გზირიო. ე მენახირეს მისცეს კაცმა, კიდეჰო! - ალალია, აი კიდევდალაქსა,მაგრამ ემამასახლისირაო, რის ჩანჩალაა, რის მაქნისია, რას მიკეთებს!.. ერთივიღაც ოხერი ჩამოიკიდებსჯაჭვსა, გასუქდება, სოფელსშესჭამს; ახლა სხვა, ახლა სხვა,და ჭამენ. შენ აძლევ, მევაძლევ,ისა,დაწავიდადაგაკეთდაკაცი.ასეა,აისაქმე!გამდიდრდებიან მა რა მოუვათ! ღამი-ხარში რო ღამეგამიტყდებახოლმე,წამომიდგება,რორათა-მეთქი.ეჩემიოფლი რათ მიაქვთ-მეთქი; თუ მომყავს მე, მაშ ჩემიუპრიანი არ არი-მეთქი, რატომ ჩემს ორმოში არ უნდაეყაროს-მეთქი!

-აი,დიდებაშენთვის,ღმერთო!რაღაცაკიადა!..

Page 298: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გავარდა ცაში ელვა, შორს, შორს შექნა ცამ ნელ-ნელაგრიალი. თითქო ცარიელა კასრს მოაგორიალებენო.ჩამოვარდა ერთ წამს სიჩუმე: ხეებშიღა იყო შრიამული,შემდეგ გატყვრა უცბად ჭექა და ჩამოაკვესა ფრონისრიყეზე.

- წმინდა არს, წმინდა არს! - და გადაიწერეს ღამისმეხრეებმაპირჯვარი.

- აღარა ხუმრობს, აი! ღმერთო, შენს მადლსა, ერთიგვასხურე, შე კურთხეულო! - სთქვა სასოებით ცეცომ. -თურმენუიტყვი,ბიჭო,ბებიაჩემმაიცის,რომაეროქუხს,ელია წინასწარმეტყველი ზის დროშკაში დადააჯირითებს ცაში და, ი ცა რო გაინძრევაო, მაშინწამოვაო სხაპა-სხუპით წვიმაო. მეხსაც თურმე ისაგზავნის. რო გააქანებს ი დროშკას, თუ რაღაცას, წინ იწყეული ეშმაკი აუძღვებაო, ცხენები თურმე უკან

Page 299: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დაიხევენო;ელია,ვენაცვალეიმისმადლსა,აიღებსმეხსადა ესვრის ი წყეულსო; ის დაიკუზებაო და მეხი კი აქჩამოვარდებახოლმეო.ნჰ!ისალავათძაღლი,ისა!..

-ღრუბელსაცისთუაკეთებს,აი!-სთქვაპაკომ.

- ეგა, ბიჭო, ჭკუამიუწდომელია. ეს კია,რომა სად - ცაა,სად - ჭექა-ქუხილია... ხანდახან რო ზედ თავზედგვაკვესებს ჭექა-ქუხილი ი ელვასა!.. ეჰ, ე ხარებსგავერეკოთ, თორემ დაგვალბობს, მე ვიცი. ჯერ ხარიდავაძღოთდამერეჩვენთავსვინინაღვლის.პირუტყვისაქონელია...

V

წყალგაღმით იყო სააგურის-ჭალა (ასე ეძახიანძაღლისხეველები ამ ჭალას). ერთ დროს ეს ჭალა ისე

Page 300: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გაბურულიდაგაბმულიიყობუჩქნარით,ეკალა-ბარდით,რომ ჩიტი ვერ გაძვრებოდა, ეხლა კი ძაღლისხეველებმაშიგადაშიგ ამოუწვეს ამ ჭალას გული, გაამინდვრეს,გააახოვესდამოჰყავთსიმინდი.ამახოებისგვერდითდაგარშემო მშვენიერი საძოვრებია; ერთადერთი ბილიკიგასდევს თავიდან ბოლომდის ამ ჭალასა. აქა-იქაყუდებულა მრავალტოტიანი ვერხვი და ამაყადგადმოსცქერისდაბალბუჩქნარებს.ღამღამობითძვირადგამოატარებსღამისმეხრეამჭალაშიგუთნეულს,ამიტომრომ აქ ბუდობს სხვადასხვა ნადირი: მგელი, დათვი,მელა, ტურა და სხვ. სააგურის მგელი თავისგაუმაძღრობით განთქმულია მთელ ფრონის ხეობაზე.ღამის მეხრეები უფრო რჩევობენ, რომ მოატარონ სხვაგზითდასაძოვარზეისემირეკონ.

ამჭალაშიუფროჩამობნელდაშავიღრუბლებისგამო.გზადა კვალი არსად სჩანდა; ყველა სულდგმულმა იგრძნო,

Page 301: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რომდიდითქეშიმოვა;იფრთხიალესჩიტებმადაბუჩქისძირას დაეშვნენ; გვრიტებმა, რომლების სადგურსშეადგენს გაბმული ბარდანა მცენარეები, ჩაიკრუტუნეს;ბაყაყებმა გაახშირეს ყიყინი, რომლებიცგაჯიბრებულებივით ქასქასებდნენ; ამ საშიშ ღამისსაიდუმლოებას ბაყაყებიღა არღვევდნენ. ეს ხმა,შეერთებული ვერხვების ტოტების შრიალთან, გულსუწუხებდა კაცსა. აქ, ამ ჭალაზე, უდროუდროოდფრონისხეველი ძვირად გაივლიდა, რადგან სჯეროდა,რომ ვერხვებში ალები იმალებიანო. ძაღლისხევაშიგავრცელებული იყო ხმა, რომ ალები ამ ვერხვებიდანგამვლელს გამოელაპარაკებიან ხოლმეო, ხან ძაღლადმოეჩვენებიან, ხან ციკნად, ხან ცხვრადაო. ვითომ კიდეცერთ გლეხს დაეჭიროს ალი ნაწნავებით და სახლშიჰყოლიყოს;მერეალსეთქვას:“ოღონდგამიშვიდაბედსაგწევო: აი ჩემი ფრჩხილი და თმა, ამეებით, საცა გიჟიგამოჩნდებაანბნედიანი,მოარჩენო”.

Page 302: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-მა,შვილოსა, -დაუმატებდნენზედძაღლისხეველები, -აკი კიდეც იმიტომა აქვს იმ გლახას შეძლება, როავადმყოფებიმოსდევენ.

იმას კი აღარ კითხულობდნენ საცოდავები: რჩებოდნენგლახასთანგიჟები,თუ არა? ანმართლათმაჰქონდადაიმითიარჩენდა,თუსხვარამსაშუალებითა?

ამ საშიშ ჭალისათვის უთუოდ უნდა აექციათ გზამგზავრებს, მაგრამ ჩვენი ღამის მეხრე ცეცო არხეინადგაივლიდა ხოლმე ბილიკაზედ. თუ მთვარიანი ღამედაუდგებოდა, ამან იცოდა, როგორც დააძღობდაგუთნეულს შიგჭალაში,თუ არადა ამჭალის ბილიკითგადიოდამშვენიერსაძოვარზე,ნასიმინდრებში,ყველაზეუწინ. ამიტომ იყო, რომ გუთნისდედებს ცილაობამოსდიოდათ ცეცოზე და უღელზე ერთ დღიურს მეტს

Page 303: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

აძლევდნენ.

VI

- ცა გარისხდა: ჭექა-ქუხილმა დააყრუა ქვეყანა; ელვაგულსაკლავადიხლაკნებოდაშორსცისსივრცეში.გავიდაზლაზვნით საქონელი ჭალის პირას. “მამოჰოვა!” -შემოუტიაგუთნეულსცეცომდაგააჩერა.

-პაკო,როგორგინდა?წინწახვალ,თუუკანმოჰყვები?მეწინ წავალ. ოხერი ბილიკაა, ე ფოტოროზე არსადგადიჩეხო.

-ანგრეიყოს.

გასწიაცეცომწინ.

Page 304: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ბიჭო, ნელა უყა, ნელა! თითო-თითოდ გამოვიდნენბილიკაზე, არსად გადიჩეხონ. ნჰე! ე ვერანა რა ჯურაღამეა? რუხრუხი არ გაუდის ამ ტიალა ცასა!.. იი! რაფეხებში მედები, შე რჯულდავარდნილო! აზგამო, გადიისე!.. პაკო! მარჯვეთ იყავ, სწორედ ნადირია; ე ლეკვიფეხებიდგან არა მშორდება. ი დიდი თოლია მაინცწამოგვყოლიყო.

-ჰოდა!ეშმაკსთვალთარუჩანს.

-ფიქრიარარის,ფიქრი!-დაიწყოისევცეცომ,-ემდრამშიგავალთველზედამერეთუგინდხროდაგვედოს,ირემა-კამეჩიაქარარის!ესიყო,პაკო,რომშარშანმგელირქითგამოარბევინაამჭალაშიდასოფელშიბღლაძაგააყრევინა.ჰი! ე ქედნაკურთხი! ისე გაუფრთხილდება გუთნეულს,როცანადირიგაერევახოლმე,როგორცკაცი.ღმერთო,რაპირუტყვია!ოქროასწორედ,ოქრო!..ჩუ,პაკო,გესმის?! -

Page 305: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

აქღამის მეხრეებმა შეაფერხეს გუთნეულიდა წაუგდესყური.მოისმამუშურისხმა.

-ჰეი-ჰეი!ღმერთო,რაკაციაესსოსეიდა!ვენახშიწყალიუგდია, შენი ცოდო არა მაქვს; ამ წვიმამაცლამის ზედმოუსწროს, - სთქვა ცეცომ ისე,თითქო შეშურდაო, რომსოსე მუშაობს და ეს კი ეხლა მიდის, და გაუძღვაგუთნეულს.

-ოჰ,ოჰ!გატიელდიდაგაოხრდი, აჰაა!!ცეცო,მოიცა; ესოხერა ჯაგვის ცერზე დავაგე ფეხი, ქალამანი სუ თანგაიტანა.უჰ... -სთქვაპაკომდაჩაიქროხმა;იცოდა,რომვიშ-ვიშითვერასმოუმატებდა.

ცეცომმიანებასაქონელსთავი,რადგანველზეგავიდნენდაიმავდრამშიგაჩნდაპაკოსთან.

Page 306: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ჰა, რას წაკუზულხარ? რა გიშავს, აი ველზე გავედით;ვერხვქვეშდავისვენებთ.

აიკანჭურა საცოდავმა პაკომ ფეხი; გავიდნენ ველზე,მიუშვეს საქონელი ნებაზე; დაუწყეს კამეჩებმა ბალახსდღლეძა,თითქოფესვებსჰგლეჯენო.ცეცოდატრიალდაჭალის პირში, მიჩინჩხვრ-მოჩინჩხვრა, ტალ-კვესითსასწრაფოდ დააგზნო ვერხვქვეშ ცეცხლი: მიბრუნდ-მობრუნდა, ეცა რიყისკენ, მოიტანა იღლიით ორიდიდისამუთაქე ქვა; შესხნა პაკოს ქალამანი; წამოჰყარა ბატისფეხის სამარილიდან მარილი, წააყარა ჭრილობაზე, როსისხლიშესწყვეტიყო,დაშეუხვია.მოუსხდნენცეცხლს.ბალახი კარგი იყოდა საქონელიდაადგა ერთ ალაგსდახარბადდაუწყო ძოვა;წამოუბერა ქარმადაგადმოჰყარამსხვილ-მსხვილი წინწკლები; ახლა კი დავლბებით, -სთქვეს გულში მეხრეებმა და მიიკუნტნენ ვერხვისძირში.

Page 307: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

აი დაასხა და რა დაასხა, რომ სულ ლიები წავიდა!..გუთნეულსსანამძიელარგაუჭირდა,არდაანებაბალახსთავი;როცაძვალსადარბილშიგაუჯდათდაბროტიალიდაიწყეს,წამოხტაცეცო,მოირეკაგუთნეულივერხვქვეშ.შედგა გუთნეული, ფერდი ამოივსო; იწყეს კუდებისქნევადაბღვერვადადეეყარნენ.ცეცხლიმინელდა.პაკოსმიეძინადახანდისხან“ვაიდედას”წამოიძახებდახოლმე,ცეცოკითითქოსგულგრილადუცქეროდაპაკოსგმინვას,იცოდა რა, რომ აუცილებელია ამგვარი შემთხვევებიგლეხისთვისა.“ბევრიცრომივიშვიშოს,არამოემატებარა;მშველელი არსაით არის და თითონვე დააკლდება, თუგული არ გაიმაგრა”,ფიქრობდა ცეცო.თითონაც გაეხვიამაზარაში და მისდო თავი კამეჩის ფერდზე; კამეჩმაცთითქოშეიბრალამეხრე,გვერდიგადიღო;ცეცოსკისერიშიგფერდშიგადიწონადალაზათიანადგაიშხლარტა.

Page 308: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ცეცოსკარგახანსეღვიძა, ათასნაირფიქრებსმიეცა:ჩემიყანებისაგაისოდროარწამიხდინოს,კარგაბლომაპურსჩავყრი; ცოლს შევირთავ და ჩემ ბერ დედას გავახარებ.წარმოიდგინა, გადასინჯა გუნებაში საცოლოები დაბოლოს ზალიკა ახალკაცის თამროზე დადგა. “რამაყვალსავითთვალები აქვს! ახლა მკლავები? შენთქვი,ქალია და, ისე მოიდებს ხუთ-ექვს თუნგიან დორას,როგორც ერთს ჩარექიანსა.მადლიანია,მადლიანი! იმისიჩაგორებამართლაროღირს!..მაგრამე-ე-ე,ვაითუღმერთიგაუწყრეს,წამოუაროსრამემადასულერთიანგააოხროს;ვირი ააგორეს რო იტყვიან, ის დამართოს, მაშინ? ე-ე-ე,მაშინ ცოლს კი არადა შავ ქვას შევირთავ”... ამოიოხრა,გადაბრუნდადაძილსმისცათავი.

- პატარა წავლულო თვალი, თორემ სულ ტყუილია, -წაილაპარაკაცეცომ.

Page 309: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჯერ ისევ ბურანში იყო, რომ შემოესმა ერთი წივილ-კივილი,ღრიალი,ხმაურობა.

- რა იყო, კაცო, რადაგემართა? ნადირი ხომ არ არის? -უყვირისზევითერთიამხანაგიმეორეს.

-ნადირიკიარადა!

ამათ ხმაურობაზე ახლო-მახლო მყოფმა მეხრეებმა,ეგონათ რა რომ ნადირი დაერიათ გუთნეულებს,დასაფრთხობად იწყეს ღრიალი: “ჰაჰაა! სსი მაგას, სსი!!მაგას, სსი!!” მაღალი ხმაურობა შესწყდა, ყვირილიგაათავეს. ბოლოს მოისმა კიდევ ხმა, მაგრამ წყნარი.ცეცომყურიდაუგდო,სმენადგადაიქცა.

-რადაგემართა,კაცო,რასკანკალებ?ჰაი,შეგლახა,შენა!მაგისთანაამბებიგადაგხდენია?-ეუბნებაერთიამხანაგი

Page 310: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მეორეს.

“უთუოდ ვიღამაც იტკინა რამე”, სთქვა გუნებაშითანაგრძნობითცეცომ,დააპირაწასვლა,მაგრამამხანაგისდატოვებაც არ უნდოდა; იყოყმანა, იყოყმანა; გულმავეღარ მოუთმინა, წამოხტა, ჩქარის ნაბიჯით გასწია დამიაძახა:

-რომელიხარმანდა?

-ოჰ,ცეცო,შენა?-მეანდროვარ.

ცეცო ამ ხმაზე მიიჭრა; წინ დახვდა ყურებამდინგაწუწული ანდრო, რომელსაც წვივიდან თქრიალითსისხლიმოსდიოდა.

-კაცო,ერაამბავია?რასკანკალებ,შეგლახა!

Page 311: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-ბიჭო,რაღარასვკანკალებ:იოხერიგიშერახარიწყლისპირას მიმფარებიყო. ვეძებე და ზედ კი წავეტეკე. როშემოუტიე, ი სალავათძაღლი შიგ ღურღუმ მორევში კიგადაერია. წავდექ ფოტოროს პირას და სახრე მოუქნიე,ეგებგამოვიდეს-მეთქი. ამასობაშიი ჩემიცოდვითსამსეფოტორო აკი მოიმზღვლა და შიგ ყვლაპანი მოვიღე. ეკანჭიცჩავარდნისდროსთუჩავიღვლიპე...აიდასწყევლაღმერთმაეშმაკი!..

სველი მეხრე ცეცოს რჩევით კამეჩებს შუა ჩაწვაგასათბობად. ანდროს ამხანაგი ძალიან შეწუხდა. ცეცოცშეფიქრიანდა. ამას გაუკვირდა, რომ კაცი როგორ უნდადასცეს, ააკანკალოს წყალში ჩავარდნამაო; მერე ღამისმეხრე, რომელმაც ამისთანა რამე რწყილის კბენისოდენათაც არუნდა შეიმჩნიოს, მაგრამ კაცს რაც აწერიაშუბლზეიდალოცვილიღმერთისაგან,ისარის,იმასკაცი

Page 312: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ვერწაუვა.ამგვარადფიქრობდაცეცო,როცაგამობრუნდათავის გუთნეულისკენ, სადაც მოსულიყო სოსე დაებაასებოდაგამოღვიძებულპაკოს.

სოსე მიჰყუდებოდა ვერხვს, ბარი წინ თოფივითმიეყუდებინა, გაემართნა ჩიბუხი და, ის იყო, ცეცხლსადებდა,რომმოვიდაცეცო.

-რაღრიალიიყო,კაცო?ვენახიდანგამოვიქეც.

- დასწყევლოს ღმერთმა ამაღამდელი ღამე; აქ პაკომწაიხდინაფეხი, იქ ანდროს ჩაულეწია წვივიდა წყალშიამოვლებულა;თუსეტყვაარიყოამთქეშისდროს,კიდევკარგი,-ამასარვინაღვლით.

-არა,ერთი-ორიოდკიწამოურია,მაგრამჩვენშიარიყო.ამზემოთ კი ტყის პირად დიდი რახი-რუხი და გრიალი

Page 313: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მოისმოდა.

-კაიდროსკიმოგივიდაშენცწვიმაი,აი,სოსე!

- ჰო, დალოცოს ღმერთმა; მისწრებაა, მისწრება! დაასხათუ არა ი კოკიპირულად, მაშინათვე მივუნაკადულე,ეხლა ბოლოში იქნება გასული; სველ მიწას ისეგაჰყვებოდა,როგორცციგაყინულსა;ის-ისიყო,ჩაუგდე.

- კარგა გისხია? ამბობენ, ამ გვერდიძირის ვენახებსძალიანასხიაო,-უთხრაცეცომ.

-ჰო,ყოველთვისეგვერდიძირისვენახებისჯობნიან.ჯერერთიესა,რომმზვარი ადგილია,მეორეცესა -იალბუზივერახდენს,ვერსცემსდა!სხმით,ღვთისწინაშე,აბარადასამალია, კარგა მისხია. ნეტა არამ წამოუაროს, შენიდღეგრძელობითა;იბიჭისდაქორწილებამინდა;რავქნა,

Page 314: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თუმცა ჩემ ბიჭს დრო არა აქვს, ჯერ ბალღია, ცოლისყადრი რა იცის, მაგრამ სამ-სამ ქალში ეგ ერთი ბიჭიგამაჩნია; მეც მინდა მოვესწრო რასმესა; სიკვდილ-სიცოცხლეა, - სთქვა სოსემდა ჩიბუხის ბოლებასუმატადა კანჭებიდგან ტალახის ფშვნეტა დაიწყო, რომელმაცცეცხლთანმიფიცხებისგამომოუჭირა.

- რაღა უდროვოა, ჩვენმა კაცმა უნდა ადრე შეირთოსცოლი, რომ შვილი მოესწროს: რაც ბევრია გლეხკაცისსახლშიხალხი,მითბედნიერია.აიახლაჩემიცხოვრებარაცხოვრებაა: სახლში ვარ - გარეთ აღარა ვარ; გარეთ ვარ -სახლშიაღარა,-სთქვაცეცომ.

- ეგ ნაკმაზი ზოგი შენ წიწილებსაც დაუყარე; მე რომმირჩევ, შენ რაღას უყურებ? მე და ჩემმა ღმერთმა,დედაშენი ცასდაეწევა, შენ ცოლს რომ ნახავს... კაცო, ეშენი გუთნისდედის გოგო შეირთე. რა გოგოა!! დევია,

Page 315: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დევი!რასაჭიროა,ძმაო,მთელისახლიადაისა...

-მერე,ზალიკამამცემს?!ოჯახიშვილებისთხოვენდამეკიერთიღერიბიჭივარ.

- აბა, კიდეც ღერი ბიჭია საქმე! თამრო, თუ ჭკუა აქვსზალიკასა, შენითანა კაცსუნდა მისცეს. კაცო, შენზემოუბანში დგეხარ, რა იცი ზალიკას ამბავი, მე იმისმეზობელივარ;მემკითხო?იმასშენუნდიხარ.

-ცეცო,ვერატყობიგუთანზეროგადმოგიგდებსხოლმესიტყვასზალიკაი?-უთხრაპაკომ.

-რას ამბობ,პაკო!გულში აქვს-მეთქიზალიკას,გულში!რასმასწავლით.

თამროზელაპარაკის ჩამოგდებამ ცეცო ააღელვა, გულმა

Page 316: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სულ ბაგი-ბუგი დაუწყო, სუნთქვა გაუძნელდა; თავსიკავებდა, მალი-მალ ჩაახველებდა, რომ ეს გულისშფოთვაგაექარწყლებინა.ისეთინეტარებაიგრძნოცეცომ,რომძნელი ასაწერიაკალმით.მაშ,იფიქრაიმან:ესსოსეუთუოდ მაჭანკლად არის მოგზავნილი; ზალიკასაცგულშისდებია.თამრომადლიანიგოგონაა;ზალიკაიმისსოფლელია; კარგ მოკეთეობას გაუწევს; გუთნეულსსაკუთარსშეაბამენდაცეცოსორმოებიაევსება.

ახლა დედა ნენეს როგორ გაეხარდება თავისი შვილისქორწინება!უყურეთ,როგორ ჩამოპროწიალდება,როგორჩაალეკურებს ამ სიბერის დროსა! მერე თავის რძალს -თამროს გამოითხოვს ქალებიდან სათამაშოდ და ის კითავჩაღუნული გამოვა; უყურე, ტოლ-ბიჭები როგორსიხარბით დაუწყებენ თამროს ცქერას და ერთმანეთსტაშისკვრის დროს გადაელაპარაკებიან, როცა თამროლეკურსჩამოუვლის.

Page 317: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

წარმოიდგინა კიდევ, რომ ის გაითამაშებს ბიჭებში დაჩაჰკვანწავსფეხებს “ცანგალ-გოგონაზე”,გამოვათუარა,დამაყრები“ცანგალ-გოგონაზე”დასძახებენლექსსა:

“ესბიჭიკარგათამაშობს.კარგადატრიალდება;ამანროფეხიიტკინოს,

მედაშენდაგვბრალდება!”

VII

უღრუბლო,მოწმენდილიღამეა;ვარსკვლავებილაჟვარდცაზეციმციმებენ,კაშკაშებენ,შორითერთმანეთსსალამსაძლევენ, ეთამაშებიან. ჭალას ზედ დაბდღვრიალებდაციმციმით ეს ვარსკვლავთ გროვანი, ესაყვარლებოდნენმორცხვი პატარძალივით, შორით ესროდნენ მკრთალ

Page 318: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სხივებსა. იმათ სხივებს პასუხს აძლევდნენ ქვემძრომნიშიშინ-ჭრიჭინით. მაღალი ვერხვი, მრავალტოტოვანი,ამაყად გადმოსცქეროდა მთელს სააგურის-ჭალას,ნელიადარხევდაკენწეროსხანმარჯვნივ,ხანმარცხნივ;ხანდისხან ფოთლებს შრიამული, ფრფინვაშეუდგებოდათ ნიავის წამობერვით. ვერხვი თავისფოთლებით თითქოს ეარშიყებოდა მოღიმარევარსკვლავებს და იწვევდა, იპატიჟებდა ძირს,დედამიწაზე. მახლობელის მინდვრებიდან ხანდაზმითისმოდატორუას “ტრრრ,ტრრრ”, რომელიც მიყუჩებულმიკმენდილ ღამეში მანუგეშებელია ადამიანისათვის,რომელიცმგზავრსსიამოვნებისნიშნადგულსუტოკებსდა შემაწუხებელს, კაცის დამაფიქრებელ ღამეს ძალასუკარგავს. ამ ღამეს მწყრები, ეს “პურის მტრები”,შეუწყვეტლადჭუკჭუკებდნენ;ეტყობა,საცოდავებიღამექურდულადიკრიბებიან,რომთავისსამშობლოქვეყანაშიგაიპარნონ, რათა იპოვნონ მოსვენებითი ცხოვრება.

Page 319: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მაგრამ ამ წუთისოფელში, განა ან სამშობლო ქვეყანაშიმოსვენებააქვსვისმეს?!იქაცმოელითმწყრებსდევნადაწამება; მაგრამ მაინც და მაინც სამშობლო ტკბილია,მიაშურებენმისკენ.

სასწორმა ვარსკვლავმა კარგად შემოიმაღლა; ზეკარადაიძრა და შფოთვა შეუდგათ ფოთლებს; შეაგრილაბუნება; ხეებმა ყნოსვადამატკბობელი სუნი გამოსცეს.ამპარტავანი ვერხვის გვერდზე სინათლე გაჩნდა;ნაპერწკლები მას თავს ევლებოდნენ, პროწიალ-პროწიალით გარბოდნენ ცის სივრცეში. სინათლის წინჩრდილებიგარბოდ-გამორბოდნენ.

- “ბიჭო! ველზე, ველზე!” - გაკრთა ხმა ვერხვის ძირში,რომელიცკრიალითგავარდაჭალაშითავიდგანბოლომდედა ყოველმა ხემ ბანი მოსცა. ამ ხმაზერამდენსამე წამსყველა ჩაჩუმდა. მაგრამ ხმაურობის რამდენჯერმე

Page 320: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გამეორებამ თითქო ყველა გამოაფხიზლა, ყველა შამი-შუმში მოვიდა, ყველას ესიამოვნა, ყველამ შიშისფარდააიხსნა: ქვემძრომთ შიშინს მოუმატეს; ტორუა გაქანდ-გამოქანდა ჰაერში ჭიკჭიკ-გალობით; ვარსკვლავებმათითქოს უმატეს ციმციმს და ბრჭყვიალს: ზენაქარმაცგაბედვითშემოუბერადავერხვსრხევადააწყებინა;მისიტოტები მთვრალი კაცივითდაქანაობდნენ, სდრეკდნენთავებსდათითქოს ეხვეწებოდნენ ჩრდილებს, -ზევითამოდითო.

ფარვანა და პეპელის ჯარი დაეხვა ცეცხლს, რომელსაცშორიახლო უსხდა რამდენიმე ყმაწვილი, მოხდენილი,სხარტი ბიჭი. ეს იყო - ცეცო თავისი ამხანაგებით.გუთნეული ველზე გამოეკრიბნათ, თვითონ ვერხვისძირში მოესვენათ. რაღაც ტრიალში და ფაციფუცშიიყვნენ. მოიხსნა გვერდს შემოკრული გუდა ერთმა დაწამოყარა ნედლი კაკალი და სიმინდები, გაიხსნა სხვა

Page 321: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გუდებიც.ვახშამიჩაღდება.

- მიხა, სად გიშოვნია, ბიჭო, ე ნედლი სიმინდები? -ჰკითხესამხანაგებმა.

- ეგ ბიჭმა მიხამ იცის! - სთქვა ამაყად მიხამ დაგადაფცქვნატაროები.

- ეგ ხო თავის დღენი არ მოისვენებს, სულ უნდაქურდობაშიატაროს!-უთხრაპაკომ.

- ნწ-არა! სულაც არ არის ქურდობა: შენ და მე თითო-ოროლატარორომოვამტვრიოთ,ვისიცგინდასიმინდში,აქმოვიტანოთდაშევჭამოთ-რაქურდობაა!ისსიმინდი,ის მიწა ან შენიოფლითაა შემუშავებული, ან ჩემით, ანმისითა. მე და შენ რომ განზრახ წავიდეთ, ჩემო პაკო,კარგავიზურგოთ,ავიტანოთსახლშიდამოვიხმაროთ-აი

Page 322: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ესიქნებაქურდობა.ჰა,ბიჭებო,რასიტყვით?აიეხლამევახშმისათვის წავალდა ცოტა ყურძენს მოვიტან, ვისიცვენახიდგან იქნება, მაგრამ ქურდულებრ კი არა, ისეგულღიად შევალ, თითქო ჩემიაო, - სთქვა ცეცომ დაწამოხტა, - თქვენ მინამ სიმინდები შეწვით და კაკალიდაკუჭეთ.ლექსა!ლექსა! შენ თითქო მწყრები გქონდა,შეწვი რაღა! - ცეცო გაქანდა. მოარბენინა რამდენიმემტევანი ყურძენი; მიუწყეს ცეცხლს სიმინდები;ლექსამდააწყო ნაღვერდალზე მწყრები, შეაფიცხა, ხელდახელდაპტყვნესდაწააყარესმარილი.შეაპროწიალესმწყრებიხის შამფურებზე. ძაღლებმა სუნიდაიცეს მწვადისადაჭოტებივით წამოჰყვეს თავები. პურის ჭამაში ძაღლიცგაჩუმდებაო.ყველანიჩაჩუმდნენ,მხოლოდღაჭაპა-ჭუპიისმოდა.ღვთისმოწყალებაყველაფერიჰქონდათ,მაგრამუსასმელობაუუშნოვებდათსუფრასა.

- მაჩვეთ მათარები, - უთხრა ცეცომ. - ყველამ გაიკრა

Page 323: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მათარასხელი,გადაუყარესცეცოს,რომელმაცაკრიფადაწყლის ასავსებადწავიდა. - სიმინდი არ შეჭამოთ კი, ეე,ოხრებო!

ყველამ სათითაოდ მათარა მოიდო მუხლის ძირას;შევიდნენქეიფში.

- ეს ღმერთმა ხელი მოუმართოს, ბიჭებო, გაჭირვებულკაცსა. რამდენი კაცია ამ ღამის გაჭირვებული! იმდღეს,გახსოვთ,პაკო,შენროფეხიდააგეცეტერსადაეანდრომკანჭი რო ჩაილეწა, რა ბაბაყული ღამე იყოდა! - სთქვაცეცომ.

-ეჰ,ჩვენიკაცისულგაჭირვებულია,-სთქვაპაკომ.

- ეგ რა სათქმელია, მაშ არადა მოსვენებულია! იმიტომგაუჩენივართღმერთსა,როვიტანჯოთ.

Page 324: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- დალიეთ და! რა დროს დარდებია, მაგის რჯულიცამოვარდესა,-სთქვაუდარდელმამიხამ.

- კაცო, ე საქონელი არ იშლება და ხარიპარიამ კი ძაანგამოანათა,მამლისყივილიიქნება.

-როარაუჭამიათრა,იმიტომ!ამნასიმინდვრებსხედავთ,რაბალახებია!

- რამოდენერთა სიმინდები იყო წელსადა! ეს ამოდენიღელე გავსებული იყო, ვარაუდით სულრამდენიდღისაუნდაიყოს?-სთქვაანდრომ.

- აქ რამდენი ღამის მეხრე ვართ? ექვსნი, არა? - ესზემოუბნისა.შუადაქვემო-უბნისაცოციჩააგდე,-სთქვაცეცომ: -საგაზაფხულოს,საანეულოსდასაშემოდგომოს

Page 325: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თითო გუთანი რას მოხნავს? ორასი დღისა ჩააგდეთითოზე... ჰმ! რამოდენი იხვნის და ითესება ამ ოხერსოფელში,და!

-თუიხვნის,იმიტომგვრჩებარამე!რავიცი,ეოხერკუჭსკიძლივსვიძღობთდა!

- რა გაგიძღობს, შვილოსა, მეოთხედი სხვას მიაქვს.შარშან ათასხუთასი კოდი სიმინდი და ქერი შეუვიდაჩვენგამგებელსა,ახლაპურიამოდენივე,ხუთასკოკამდეღვინო! ი ბეღლები სულდაილიცლიცეს;ურემი-ურემზემიდისღალა-კულუხი.

- ცეცო, ეხლა გამგებელი აღარ იქნებაო, იმ დღესმღვდელმა სთქვა, რომაო ისევ ბერძნის ბერებიმოვიდნენო.

Page 326: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- მოვიდნენ და უხაროდეს ისაკა ბღუნძელაშვილსა.ადრევ გვატყავა, ჩვენი ნაგლეჯ-ნაცარცვით იმანსახლკარი წამოიჭიმა, კერატივით გასუქდა, შვილებსმამულადგილი დაუნაწილა და ეხლაც ფეხს გაჰყოფს.ღვთისმადლით,მალეკიდაიფუკაიმისოჯახი!..

- მა რა, ნაარმევი ვის შერჩენია: ქარის მოტანილს ისევქარიწააღებს:როცაჩვენიცარცვა-გლეჯამოაკლდა,ჯიბესვეღარ იტენიდა, ოჯახიც გაუბრუნდა; შვილებიც,ვენაცვალე ღვთის მოწყალებას, ბედოვლათებიგამოვიდნენ. ეხლა, თუ ფეხი გაყო ისაკამა, ისევადრინდელიდღედაგვადგება,დათუგაყოფსფეხსა-ესისევ, შვილოსა, ჩვენი უხეირობის ბრალი იქნება. ჩვენთითონავართუთაურებიდაუხერხულები.ხალხიუნდაშევიყარნეთ, ავიღოთდადავიღოთ,ვირჩიოთ,რომეგ არმოჰყვეს სასახლეში მოურავად. ხო გაგიგონიათ, რო არაგვზოგავს.ხოჩვენიკაცია,ჩვენისოფლისშვილია,ჩვენი

Page 327: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მეზობელიც არი, მაგრამ ჩვენი სისხლის მწოვნელი კია,ჩვენი სისხლით გასუქებული კია! - სთქვაგულგაბრაზებითცეცომ.

- რა გინდა ჰქნა, ცეცო! ზოგიერთა ავყია ხალხიმიმხრობილი ჰყავს, იმათ სიკეთეს ჰპირდებიანდა ჩვენდანარჩენებიკიფეხებზევკიდივართ.

- ჰოდა, ეგ ეგრე არუნდა იყოს, - სთქვა ცეცომ. - ჩვენ,ძმაო, სამასი კომლი კაცი ვართ ძაღლისხეველები. სამასკომლკაცსთუპირიექნება,როგორგადაუდგებაწინათიდა ოცი კაცი, აბა ერთი მითხარით! ჩვენ თუ მაგათკრიჭაშიჩავუდგებით,ავლაგმავთ,თავსვაჩვენებთ,შიშიდარიდიმიეცემათ.

- ჩვენ ვინრას გაგვიგონებს, ჩვენჯერ ისევლაწირაკებსგვეძახიან;უფროსიხალხიკიარასდასდევს.

Page 328: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- უფროსი!.. მე შენ მოგახსენო, ტოტობაური და მგელ-ბაბია გაგიძღვება წინა!.. როცა დაინახავენ, რო ელაწირაკები იმათ სარგოს ვლაპარაკობთ, მაშინ ზურგსმოგვყუდებენ.

-ეგყველაკაი,მაგრამჯერ,სინამბერობადაგვიდგება,ეუპრავლიაიუჩიგვიჭირებსსაქმესა,-თავისქნევითსთქვამიხამ.

- ის კი არგვიჭირვებს,თუ მკითხავ, ჩვენივე მეზობელიგვიჭირვებს საქმეს, ჩვენი! აძაღლებული ფიდუაეშმაკურაშვილი ჩვენის ხელით ანწუხზეა ასაგები,ანწუხზე! - დაიწყო კვლავ ცეცომ ხმის თრთოლით დაკბილების ღრჭიალით; ის არაკაცი, ისულვაშშერცხვენილი, ისა! უპრავლიაიუჩმა რა იცის, ვისრამდენი დღისა აქვს ნახნავი, დღიური რამოდენაა, რა

Page 329: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ალაგს და რა მიწას რა ფასი სდევს; სულ ჩვენებითვიღუპებით, სულ და სულ! ხიდათ ეგენი ედებიან დაიმასაც რა ენაღვლება: “სხვის სახრე და სხვის კამეჩივისთვისრასაშურელიაო”.

- ვოჰიმე! მაგი ოჯახი დაიქცეს, მაგი! პირში, ბიჭო, ემაგითანა ხალხი როგორ გიკვდებიან, თაფლივითგადნებიან ეგ სალავათძაღლები, ეგა! - სთქვა მიხამ დამოადგაპირსსიბრაზისდორბლი.

- რა საჭიროა, კვირას ყველანი სოფელში ვიქნებით;კანცელარიასთან ხალხი მოიყრის თავსა, კაცობა იქგამოჩნდება, აქ ლაპარაკს, იქ ვილაპარაკოთ ჩვენიდარდები...ნუგვღუპავენ,ნუ!ხალხმახელშიმოგვცესიჩვენი დამღუპველები; თუ ჩვენები არიან დამნაშავენი,საქვეყნოთ ლაფი დავასხათ თავზე, და თუუპრავლიაუჩია, იმასაც... ჰმ... იმასაც მოურიგდებით...

Page 330: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დედა შეერთოს ცოლად, ვინც ერთმანეთს უღალატოს,დედა!!.

-აგრეიყოს,აგრეიყოს!-შეჰყვირეს.

- ღამესდადღეს ვასწორებთ, ვხნავთდა ვთესავთ - ესარის ჩვენი მისამართი, ამასაც ხელიდან გვაცლიან. რაცერგებათ,წაიღონ,რა გაეწყობა. მაგრამა, შე ავო კაცო, შეპირისკომლ-გასაწყვეტო, -ხელიციმათკენდაპირიცა, -ემეტს რაღად ითხოვ, ჰა, ე მეტსა?თავისი ღალა წაიღოს,მეტირაუნდა?

-ჰაი,ჰაი!გაგიხარიან,კარგიმაშინიქნება!

-არიქნებადაგაგიხარიან,მიხასჯერკომბლისხმარებაარდავიწყებიყოს... ასე დაუფრთხობ ი ანგელოზებსა, როჰქმნასკიარადამეტიცმოუვიდეს.

Page 331: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-მაშასრე.კვირასგავუსწოროთანგარიში,-სთქვაცეცომ.

ასე ბაასობდნენ გულდამწვარი ბიჭები. სოფელიძაღლისხევა ძველადვე მეფეებისგან, თუ კერძოპირისგან, შეუწირავთ ეკლესიისთვის - ქრისტესსაფლავისთვისა.-ქრისტესსაფლავისმონასტრისბერებიუვლიდნენ მამულს; ყველაფერი იმათ ხელში იყო.შემდეგ სახელმწიფოდ გადავიდა; რამდენიმე წლისგანმავლობაში “ჩინოვნიკის” ხელში იყო ეს სოფელი;შემდეგ ისევ ბერებს დაუბრუნეს. სოფელს ორნაირადსწეწენ: ერთი - პირდაპირი ბატონი, მეორე - მისიხელქვეითები - მოურავები; რაც ბატონს მიაქვს, ერთიიმდენი მოურავს ხვდება. გლეხკაცობა ძიელშეწუხებულია. ძაღლისხეველები ბევრჯერ გასწორებიანმოურავებსდა ბატონებსაც, მაგრამ, რაც წასულია, იმასთავიდავანებოთ.

Page 332: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

აი ეს შეწუხებული მდგომარეობა იყო მიზეზი ღამისმეხრეებისგათქმისა.

როცა გულდამწვარმა ბიჭებმა ეს რჩევა და პირობადაასკვნეს და თვითეული მათგანი შემდგომ ამისატკბილ ოცნებებს მიეცა, სწორედ ამ დროს სამმა კაცმა,რომლებიც მაზარებში იყვნენ გახვეულნი, ხელშიკეტებით, საჩქაროდ ჩამოირბინეს სერი,რომელიცჭალასზედგადმოსცქერის.კაცებიშეჩერდნენ,მოიწურესოფლიდაჯოხებსდაენდვნენ.

-რავქნათ,ღმერთმანი,ვისმივმართოთ?ესამოდენერთამინდორისულშემოვილაწლაწეთ,მაგრამარიქნა,ღონესვერსადგავხდით,-სთქვაერთმა.

-რასამბობ,კაცო,ხმაჩვენიაღარარისამოდენაღრიალით

Page 333: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დამუხლი,-დაურთომეორემ.

-ბესო,ერთიდააკვესე.პატარათუთუნიმაინცმოვწიოთ.როგორთქვაიდედამა:რაო,რატომარმოვიდაო?

- რა უნდა ეთქვა; რო იცოდეს მიზეზი, ხო თავს აღარმოიკლავს;აბარასათქმელია,შენგანარმიკვირს!მგონი,ისიცგაიჭრამინდვრად...აჰაიაბედი...

- მაშ თუთუნიც მასვი ერთი მოწევა, ჩემო ბესო!.. რაცგინდა,თქვით:ალი-კვალიკივერგავიგეთდა!მეტიღონეაღარ დაგვრჩენია, უნდა ე ჭალაზე ღამის მეხრეებსმივმართოთ;ცეცოეხლამანდიქნება...იმასხოარეძინებადა!.. სარისტიანი ბიჭია, იქნება იცოდეს რამე, ან იქნებაიმათთან მიეგდო... იიჰ, ხედამთ ი ცეცხლსა. - აი შეხეთილიკოსახოსთავში.-ეგცეცხლიღამისმეხრეებისაა.

Page 334: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- შენი მტერი, ნადირს რო გაეფუჭებინოს ი საცოდავისშვილი,შენღამიუხვალიმიდედასკარზე!..

- ნეტა შენცა, ნიკო! ჩვენ რა ვუყოთ... ერთი ე ჭალაშიგადავიკივლოთარიქნება,როხმაარავინმოგვცეს.

გადიკივლესერთი-არაფერი,მეორე,მესამე...მოუხშირესძახილს.ღამისმეხრეებმაყურებიაცქვიტეს.

-სუ,-სთქვაცეცომ,-ესბესოსხმაა.

- ჰო, ის არის... მაიცა!.. ეს პეტრეა, მჭახეთ რო იძახის...მესამეკივერვიცან.

-მესამე...დასწყევლაეშმაკმა...აიჩვენი...აჰჰ!..ისემიანთბერიძიანთნიკუა-სამნიარიან.რაუნდაიყოს?საქონელითუ გაურეკეს ბაკიდან, - სთქვა ცეცომ და

Page 335: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თოფნაკრავივითწამოვარდადამიაძახა:

-რომელიხარ?რაგაღრიალებს?

- ჩვენა ვართ: პეტრე, ბესო და ნიკო, - გადმოჰყვირესფერდობიდან.

-რაო,კაცო,რაამბავია?

-თუღმერთიგწამს,ცეცო,აქუნდაამოიარო!

- აი დიდება შენდა, ღმერთო!.. რა ენდომებათ ამუდროვოდ?-წაელაპარაკაცეცოამხანაგებს.

-საქონელითუდაჰპარესიღდინძაღლმაოსებმა.სწორედსაოსე ღამეა, - მიატანა სიტყვა პაკომ. - მერე წელს მთადაიმშადამაგათქურდობასსაზღვარიაღარმიეცემა.

Page 336: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბევრი ძახილის შემდეგ ცეცომ დაიყოლია, რომ ისინიჩამოსულიყვნენ;დაეშვნენსერზეხმაურობითდაშუქზემიაგნესღამისმეხრეებისსადგურს.

- ძაან ნამი არ გააგდო!.. მერე ეხლანდელი ნამისეტყვასავითცივია,-სთქვესმგზავრებმა.-ნეტაეხლარადროიქნება?

-რადროს ეგ არის,კაცო!ღრიალითგასკდით: აი ამოდიდა აი ამოდიო, და ახლა კი არხეინათ ხართ, - უთხრაცეცომ.-სთქვით:რაამბავია?მდევრებიხომარახართ?

- მდევრები კი არა, - დაიწყო პეტრემ, - ი ტასიაყურშავაძის ბიჭი არ დაიკარგა ისე ანაზდეულად, აი -პეტრეი, უნცროსი ბიჭი; გუთნიდან შინ აღარდაბრუნებულა;სამიკაციაქეთწამოვედითსაძებნელად;

Page 337: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ძმა და კიდევ სხვები სხვა მხრივ წავიდნენ. ტყისპირისკენა. ვეძებთ, ვეძებთ და ვერას გავხდით; იქვედაისს წამოვედით. ვეღარც შინ დავბრუნებულვართ,ცარიელები, და ვართ ასე, დავბოტიალებთ... რა უნდაიფიქროსკაცმა,ღმერთმანი!

-ისა,როფრუტუნაა!ძილიგუდაბიჭია;შარშანჩემთანროუჯდაგუთანზე,ჩემითქმაიმასთანსულისიყო,რო არსძინებიყო ისე ბევრი; სამხრის ხარს ჩარეკავდა წყალზე,დაეძინებოდადაერიჰაა!-გუთნეულსგაუშვებდაღვთისანაბარს!ეხლაცდაეძინებოდასადმე.ესცივინამიიმასაცკიგამოაღვიძებდადაუყურეშენ,რასაცოდაობაიქნება!..-სთქვაცეცომ.

-ვინიცის,ცეცო,იქნება,ნადირმაცგააფუჭა.

- თუ ტირილსა და ღრიალს არ მოჰყოლია და სადმე

Page 338: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბუჩქებშიმიწვა,მგელიიმასვერმიაგნებს,სუნისდაცემახომარიცისდა...

- ბიჭებო, უნდა გვიშველოთ რამე. აქ გვეგონა და არგამოჩნდა.

ცეცოსდა ამხანაგებსგულიდაეწვათ;ნერწყვიგაუშრათდარდისადამონაწილეობისაგან;ცეცომგააშტერათვალი,თითქო იგონებსრასმეო,დაავლო მაზარას ხელი, გაიდომხარს კომბალი, ამხანაგებს უთხრა, რომ გუთნეულებიაეშალნათ და ნელ-ნელა ძოვნით მიეყოლებინათ;გაიყოლამიხა,რადგანაცესუფრომარჯვედაგამბედავიბიჭი იყო, დაუწრუწუნა ძაღლს, რომელიც ელდასავითწამოვარდა და გაეშურა პატრონისაკენ. წავიდნენსაძებნელად.

-ყველაუნდაიფიქროსკაცმა, -სთქვანიკომ, -ვინიცის,

Page 339: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მაჯლაჯუნაც დააწვა და დაარჩო ი საცოდავის შვილი.უბედური სოფელია ეს ოხერი, ყველა უბედურება აქახდება.

-- ეგ არ შეიძლება, - დაურთო ცეცომ, - მაგრამ, თუგულაღმაარიწვა,მაჯლაჯუნავერდააწვებოდა,გულაღმარომ წევს კაციო, მივაოდა ზედლავაშივით გაეკრობაო,ასე გამიგონია, თორემ მე, სწორედ გითხრა, რაც თავიშემისწავლია, არც ერთი არ გამომიცდია, რა ვიცი,გუღაღმაცბევრჯერმძინებიადაპირქვეც...მაინცსაითკენუფროსძებნეთ?

- სერზე, საცა გუთანი ჰბმიათ. რა საჭიროა, ძმაო, ოლისძირიარდაგვრჩენია,რომარდაგვეთვალიერიბინოს.

-თეთრწყაროზეიყავით?

Page 340: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- არა. ის იქავ სოფლის პირშია, რაღა მანძილი ჰქონდასახლამდისა!.. ზედ ი წყაროს თავი გადმოვიარეთყვირილითადაისსვე.

-ჰოდაკიდეცეგარისსაქმე,როდაისსგადმოგივლიათ,ის მაშინ ღრმა ძილში იქნებოდა. აბა მომყეთ და ჩემისიმტყუნისგულისთვისჩავიდეთითეთრწყაროზე,თუიქ არ იყოს მიყუჟული. ბავშვი ხომ აღარ არის, აგერთოთხმეტ-თხუთმეტიწლისმეხრეა.

სთქვა და გაეშურა; მიჰყვნენ მეზობლები.დაუახლოვდნენ თუ არა წყაროს, ცეცომ მიაყვირა დამიაყვირა.ძაღლმასუნიდაიდო.დაადოცხვირიბილიკასდატუსტუსითგაქანდა.

-იქარის-მეთქი,თქვენიცოდვაარამაქვს!ძაღლსხედამთ,როგორდაიტიშა!..

Page 341: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჩავიდნენ ხევში, საიდანაც შემოესმათ წყაროს ჩხრიალი.წყაროსთან მდგარს დათვის პანტას ხევის ქარისაგანშრიალი გაუდიოდა და გადმოსცქეროდა ჩირგვებს,რომელიც ჯგუფ-ჯგუფად შემოხვევიყო წყაროს. ძაღლიმივიდა პანტას ქვეშ, აიღო მაღლა თავი დაკუდაბზიკინებულიშესცაცქანებდა.

-პეტრე,ბიჭო,პეტრე!-დაუძახაცეცომ.

პატრონისხმაურობაზეძაღლმაწაუყეფა.

-აქარის!-ყველამერთხმივწამოიძახა.

ძაღლმა რომ წაუყეფა, ბიჭმა, რომელიც შიშის გამოპანტაზეაცოცებულიყო,ჩამოსძახა:

Page 342: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-გაცი,გაცი!

-აიგაციშენადაშენთავსა!არა,შეკვდარძაღლო,ხმაარაგაქვს,როგამოგვხმაურებიყავ,ჰა!-შეუტიაბესომ.

- დახე, სად ამძვრალა, და! ბიჭო, შვილო, როგორმოგივიდა. შე უღმერთო! რაღა დიდი მანძილი იყოსახლამდისა,ჩაეთრეოდი...ღვედირაუყავ?

- ემანდა გდია... ჩამძინებიყო. მერე, ნამი რო გააგდო,გამამეღვიძა; უნდა შინ წამოვსულიყავ, მაგრამ მხარიმამექცა,ვეღარაგავიგერა;მემეგონა,რომლაშისწყაროზევარ-მეთქი;მერეეპანტაზეავედი.

- ეგეც კარგია შენგანა, შე ბანდიანო! - უთხრა ცეცომ,რომელიცწყაროსჩაუჯდა.

Page 343: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მიეხვივნენყველანი,პირსწყალიშეიშხაპუნეს.ამდროსაღმოსავლეთს სიბნელეს ფარდა ნელ-ნელა ეხდებოდა;ტორუებმა სიხარულით გალობა-ჭიკჭიკსუმატეს! აქა-იქტყის გზაზედ მოისმოდა ურმის ჭრიალი და შოლტისტლაშუნი, ზედ განუშორებელი ტკბილი ურმულისღუღუნითა.

- ვენახსროგორ გისხია, ნიკო! - პირის წმენდითუთხრაცეცომ.

- ჰაი, გაგიხარიან, მე იმას მისხია, მაგრამ ამ ჩვენიმოურავების ხელში რაც გინდა იყოს: როგორც ღალებიგასწერესუღმერთოთ,ისეკულუხსაცგასწერენ.

-მოურავებიკიარა,ისევჩვენიმეზობლებიგვიშვრებიანამ საქმესა. თითონ თავს აძვრენენ და ამოდენა ხალხსღუპავენ სულ ოთხი-ხუთი კაცი; ბღუნძელაშვილი, და

Page 344: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

კიდევსხვებიასრეარდაკეთდნენ?

-თქვენღამისმეხრეებიხართ,გუთნისდედებისჩამოღმათქვენბევრსგიხნავენ.რამდენათ მეტიუნდაგქონდეთთქვენა ნახნავი ბღუნძელაშვილზე, თუნდეშმაკაშვილზე? მაგრამ რა გიჭირავთ ხელში? იმათ, ემამაძაღლის-ტიელა, ძველათაც გასდევთ, კიდევაცჰყიდიან, საქონელს და სახლ-კარს მოუმატეს, - ესსაიდან? იქიდან, რომ თითონ გათარხნებულები არიანბატონებისაგან, უპრავლიაიუჩისთან შეძვრნენ; ჩვენდღიურსაორდღიურადაწერინებენ,კულუხსორიკოკისალაგას - ოთხს და ხუთს აწერინებენ; ზოგს თითონზიდვენ სახლში და ზოგს ბატონს აძლევენ, - სთქვაბესომ.

- მე სულ იმას ვამბობ, რომ ე მაგითანა მკვდარძაღლხალხს უნდა მუხრუჭი მოვუჭიროთ: სოფელმა ეგენი

Page 345: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

უნდა აიბუოს, სამეზობლოდ აღარ გაიცადოს, ხელიიოტიტელასაქმეშიაღარგაუმართოს;კრიჭაშიჩაუდგეთ;კვირტიარუნდაგავუზარდოთ,კვირტი.

- ეეხ, შე მამაცხონებულის შვილო! მერე, ცეცო, ეგრეროვუყოთ, უფრო უარესს გვიზამენ. მოურავებთან ენისზიდვასდაიწყებენდაუფროგაგვანიორწყლებენ.

-ვერცგაგვანიორწყლებენდავერცბუზსაგვიფრენენ,ვაიარ ჰქონდეს მიხასა! მთელ სოფელს რას გვიზამენდაბეზღებით და ენის სარსალითა! როცა კარგაგავსახრამთ,მაშინაცჩავლენდასაბეზღებლად?

-დაიცა,მიხა,ფიცხინუხარ,ჯერგასახვრაარასივარგებს;სასოფლოდ მოვილაპარაკოთ, როგორც წეღან ვთქვით,ავიღოთ-დავიღოთ,ემაგითანახალხი,ვინც არის ჩვენში,ავარჩიოთ და მერე მოვურიგდეთ. ამას სიჩუმე არ

Page 346: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მოუხდება, არა! ყურისწაგდება არ ვარგა: “ღორისტილიფეხზეროდაისვა,თავზეაგაცოცდებაო”.ჩვენიგლეხკაცი,თუპატარასულიმოიდგა,სულასეა,სულდაუდევარია.გულშიდარწმუნებულია, რომ იმას აწუხებენ, ეჯავრებაეს შეწუხება, ბრაზი მოსდის, უნდა საქმეს მოუაროსსაითმედა ხმას არ იღებს, მეორესუცქერის; აცა,დაიცა,ჯერ იმან ამოიღოს ხმაო, მე რაზე მივეცე სამართალსხელშიო, მეორე კიდენ მესამეს უცქერის, მესამე -მეოთხესა. ასე ყველა გაჩუმებულია, ყველა ერთმანეთსშესჩერებია პირში. სწორედ ცხვრისფარა ვართ; წყალზერო არ მირეკენ საბანაოდ, გაიბოტებიან, უწინ არავისგადახტომა არ უნდა, თუმცა კი გააგრილებს,სასარგებლოა; ერთმანეთის რქენაში ამოსდით სული,მინამპატრონიუკანაფეხებშიარსწვდებაერთ-ერთსდაარ გადააგდებს, არიან ისე გაჩუმებულები დაგაბოტილები ერთ ალაგასა. თუ ხმა არ ამოვიღეთ, სუკუდამდინტყავსაგვაძრობენ.

Page 347: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-მა, კაცო,უნდა.თუ ეხლამოსავალსგვართმევენ,მერემამულსაცწაატანებენხელს.

- ვინ მამაძაღლი და თავმკვდარი არ ამოიღებს ხმასა!ოღონდკიხმაამოიღოსვინმემა,და!

- აი აღდგომადა ხვალაო; ვნახოთ, კვირა მალე მოვადაგამოჩნდება,-უთხრამიხამ.

- ი კვირის ბარძიმის მადლი გაუწყრესდა ი მზის შუქირისხამდეს, ვინც აქ არ მოვიდეს და უნარი არ ჰქნას, -ერთხმივ წარმოსთქვეს, ერთმანეთს გამოემშვიდობნენდათავისქექითდაჩეჩითყველათავთავისთვისწავიდა.

ცეცომდა მიხამდაისველესთმები, მაზარები მარჯვნივმოიგდეს, აითრიეს კომბლები და თავის ვარცხნით

Page 348: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

შეუდგნენ სერს, სადაც იმათ გუთნეულები დაგუთნისდედებიელოდნენ.

მიხა უნდა გაკვრით გავაცნო მკითხველს, რადგანაცშემდეგშიცეცოსმხარშიამოუდგება.მიხააზნაურიშვილიგახლავთ;მამულიძალიანნაკლებადდაუტოვებიამამას,სულ დავიდარაბაში გაუტარებია ცხოვრება და მამულითითქმის სულ მიუყიდ-მოუყიდნია. მაგრამ მანამცოცხალი იყო ედიშერ გვარაძე, მამა მიხასი, ყოჩაღადთურმე ცხოვრობდა. გუთნეული გამოულეველი ჰყავდა.მაგრამერთხელშეუდგათურმეჭირიდასულერთიანადგააჩანაგა, ასე გასინჯე, ელიის ზვარაც კი მოუკვდა.გაბრაზდათურმეგულდამწვარიედიშერა, აითრიალეშიდა საყდარში მიიტანა, აჩეხადა ძაღლებიდაახვია; რათმიყა ეს საქმე, ე შენს ზვარას მაინცგაუფრთხილდებოდიო, - უთხრა ელიას. მას აქეთედიშერასდასჩემდა გულის ჩქროლვა, სულ ბრაზობდა,

Page 349: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სულ ჯავრობდა; თავის სახლობაზე ყრილობდა ბრაზს,უფროსი შვილითურმე ცემითდააშავა, ბოლოს მოკვდასიღარიბეში; ცოლ-შვილი ლუკმა-პურის თხოვნითაბეზრებდნენ თავს მეზობლებსა. წამოიზარდა მიხა,მიჰყომხნეობასხელი,ოჯახიშემოიტრიალა:მაგრამიმისიუფროსი ძმა დაწვრილშვილდა; ცოლ-შვილი მიხასშემოახვია. სწევდა ესეც უღელს. მიხა გლეხისგანარაფრითარგანირჩეოდა.სულიმათთანიყო.იმათიჭირითავისჭირადმიაჩნდადალხინი -ლხინად.გლეხობასაცძიელ უყვარდა. სულს არ იშურებდნენ მიხასთვისა.მწუხარების, გაჭირვების დროს დაუფასებელი იყო;“გაჭირვების ტალ-კვესია ე ჩვენი მიხაო”, იტყოდნენხოლმე, “რომ ცოტა შარი არ იყოსო”; ცოტა ამაყს კაცს,პირში მთქმელს, პირდაპირს, ბევრგან სოფლად “შარს”ეძახიან.მაგრამმიხასრულიადაცარიყოამისთანა.ცუდისაქმე, ცუდი ვისიმე საქციელი იმას ერთ წუთასმოთმინებიდან გამოიყვანდა ხოლმე, მაშინვე ყრონჭში

Page 350: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მივარდებოდაკაცს.ამასსურდაყველაფერიმუშტითდაკეტითგაესწორებინა.

მიხა ძალიან მოხდენილი, სასიამოვნო სანახავი ბიჭია;მაღალი,განიერიმხარ-ბეჭი,მაგრამთხელი;ქერასახისაა;თმა ხუჭუჭი, თითქოს ძალად გაუკეთებიათო,გადმოყრილიჰქონდაფართოდამაღალშუბლზე;ცხვირინამდვილი ქართული, სურათი, ცოტათი შუა ალაგასაკეხილი, თვალები ცისფერი, რომლებითაც კაცს რომუცქერის, ელაპარაკება, მანამ ლაპარაკს დაიწყებს,თვალები გაგრძნობინებს, რის თქმაც სურს მათპატრონსა. მიხა საშინელითავდაუზოგველი, გამბედავიდაამასთანგასაოცრადმარდია;ხეზეროგორცფრინველიისეავარდებოდახოლმე.შემთხვევისდროს,მაგალითად,ჩხუბში,ოცკაცთანრომმოსვლოდაჩხუბი,ერთსჯოხსარდაიკრავდა, სხვები კი სულ თავებდამტვრეულებიწავიდოდნენ. - მერუე შეაწუხებდა გლეხს და თავის

Page 351: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დროზედ არ მისცემდა წყალს,- გაუჩნდებოდა მიხა დატალახში ამოსდებდა; ურია მოატყუებდა პატარძლებსფართალში, აქაც მიხა - და არშინით ბეჭებში ბრაგი-ბრუგით დასძრავდა. მოურავი შეაწუხებდა ხალხს, -დახვდებოდა მიხა სადმე ორღობეში და კარგაგასახრავდა. ერთხელ ერთმა სისხლის-ჯვრიანმამოურავმაძიელშეაჭივრაძაღლისხეველები.მიხასყელშიმოადგაბრაზი,შეხვდაორღობეშიდაგადაუღობაგზა.

-მომეცა,შემხეცო,გზადამიცალე!-უჭყივლაჯვრიანმა.

მიხამ არც აცივა, არც აცხელა და მოაყოლა სახრეები,ააგლიჯაჯვარიდატალახშიისროლა.

- კიდევ დააწიოკებ ქვრივ-ოხრებსა, კიდევა, ჰა? - დასცემს,რაცშეუძლიან.

Page 352: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ცეცო უფრო ჭკუით მოქმედებდა, სარისტიანი კაცისსახელი ჰქონდა გავარდნილი; მიხა უფრო გულსუჯერებდა. მალე აღელვებდა ყველაფერი უმსგავსოება.ორთავენი ძიელ ნამუსიანი ბიჭები იყვნენ; მოზარდიგლეხობა ამ ორ ბიჭს ძიელ უგონებდა; ყველას ესენიატრიალებდნენ. ვისაც მიხა დაჰკრავდა, ის თავსვეღარსად გამოჰყოფდა. დაჰკრა - გათავდა. მტყუანიადაკრული;თავს ვეღარ გაიმართლებდა სოფელში;რასაცცეცო ეტყოდა, ხალხი თავს ვეღარ გააქნევდა. ცეცოელაპარაკებოდამათჭკუას,მათტვინსიმას,რაცთვითონედოთფიქრად;მიხა ასრულებდაიმას,რაცხალხსუნდაშეესრულებინა,მაგრამვერბედავდა.ორი ერთპიროვანიბელადიჰყვანდათძაღლისხეველებსა.

VIII

გათენდა. გაიღვიძა ბუნებამ. აგერ მზე ამოციმციმდა,

Page 353: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ამოისროლა სხივები; ბალახს, წინა ღამით უხვადნასხურებს, დააწყებინა ბრჭყვიალი. ზურმუხტისფრადიცქირებოდა მთელი ჭალა-ვენახები. გაისმა სერებზე“ჰოროველას” ხმა, - გუთნები გავიდნენ სახნავად. აქგაიჭიმა გუთანი, იქ გაიჭიმა; გადმოშხლარტეს გულაღმამადლიანი დედამიწა. მზემ შეიმაღლა; მოახურა დამოახურა დედამიწა; ხალხმა ჯიბრზე უფრო უმატამუშაობას;მეხრეებმაგაახშირეს“ჰოროველა”.

იქვე, სოფლის თავში, ვენახების ამოსწვრივ, ზალიკაახალკაცს გუთანი ება. მეხრეები წუხანდელსშემთხვევაზე ბაასობდნენ, ყველას უკვირდა, რომ ისესაღად გადარჩა ის ბავშვიო: ან არა დაეცა რა, ანმაჯლაჯუნა არ დააწვა, ან წყეულებმა არ დაახრჩეს;მაგრამშუბლზეარსწერებიაო.

- საკვირველია, ღმერთმანი, - ამბობდა ზალიკა, - ძაან

Page 354: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გადურჩა წუხანდელ ღამეს ი ბიჭი, ალბათ იმის დედ-მამას რამე კეთილი მიუძღვის ღმერთთანა. აი, კაცო,დიდი ხანი კი არ არის, რაც სულგანათლებული, -ღმერთმა ნათლით მოიხსენიოს, - პაპაჩემი ბერიკაგადაიცვალა.ერთღამესმოდისთურმეეკვირაცხოველისხევში, რუს პირას; ღამეა თურმე ისეთი ბნელი, ისეთიბნელი,როთვალთაწინაარასჩანსრა.ე-ე-ემოდის,შენიჭირიმე და შენ ხარ ჩემი ბატონი!.. პაკო, პაკო! კვალშიჩააგდე ეკამეჩი, აწვება, ქედი არწაიხდინოს.ჰაჰაი!შე...ჰო, მოდის. მოვიდა თუ არა ი კვირაცხოველისასკილებთანა, ხიდი როდევს რუზე, სწორეთ იქა... ხიი,ტფეოჰო,შე!..

-სადმივა,ე!-დაგააწნაპაკომურჩკამეჩსსახრე.

-როგორცთურმე გადავიდა ხიდიდანა, ამ ასკილებიდანკივიღაცსწვდაქუდშიდაქოჩორიცთანააყოლა.პაპაჩემი

Page 355: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თურმე ხელმარჯვე და ახოვანი ვაჟკაცი ყოფილა. აიდალაქიანთ ბაბიაზე კიდევ ზორბა. ბერიკას ერთისაშინელი დაეყვირნა, ეძრო ხანჯალი და დაძრულიყოსახლისკენა.მორბისდამოსდევსიწყეული.მორბისდამოსდევს. აი ტა-ტა-ტა, ცოტა კიდევ! ცოტა კიდევ! -დაამოვახათქა-ხუთქითსოფლისპირში.ძაღლის ყეფარომმოესმა თურმე, გული მოიცა, შემოტრიალდა, მიუშვირახანჯალი და თურმე ი წყეული, ჯვარი აქაურობასა,ძაღლად კი იქცა!.. მა, კაცო! - ვიარეო, ვიარე ისეკურტუკუღმა სახლამდინაო... მერეც თურმე, რომოიგონებდა,სუჟრჟოლააიტანდახოლმეპაპაჩემსა.

-გადარჩა,გადარჩა?

- მა, გადარჩა. კიდევ კარგი, რომ ი წყაროსთან კარგიფუზია, თორემ ი ბავშვი წუხელ წყეულს ვერგადაურჩებოდა, რამდენჯერ მძინებია ღამით ი წყაროს

Page 356: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

პანტისქვეშა.

ასებაასობდაწყეულსულებზედზალიკაახალკაცი.

ამასობაში დღემ საშუადღეოს მოატანა. გუთნიდან ორიდღის საქცევს იქით, ხნულებს შუა, ჩასდევდათავიდანბოლომდის მშვენიერი, მწვანით მოსილი ველი,რომელზედაც შიგადაშიგ იდგა კუნლის, ასკილის დაუფრო მაყვლის ბუჩქები. შუა ალაგას ამ ველზე იდგაკარგა მოზრდილი მაჟალო-პანტა. პანტის ძირში მიედომაზარამუთაქად,ზურგიმზისკენმიეშვირადაისეიწვაერთი ახალგაზრდა ბიჭი. მზემ რომ აგრძნობინა ბეჭებს,მეხრე გადმოტრიალდა. ცალი მუხლი გაშალა, ცალიცააყუდა;უბეშიხელიშეიყოდაგულზეცაცუნიიწყო.მზემსხივებითვალებშიჩაუციმციმა.ეწვალა,ეწვალა,ატრიალათავი, ხან აქეთ მოიკოტრიალა, ხან იქით, მაგრამ მზეთანდათან მაღლა ამოდიოდა და გამოჯიბრებული

Page 357: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ისარივით ესროდა წამწამებში სხივებს. გამოიღვიძა;წამოჯდა,შეხედამზესდაშენანებითწამოიძახა:

-ვაიდედიჩემისღმერთსა!..მზესძაანამოუვაკებია.

წამოხტა,მადიანადგაიჭიმა,გადიგდომხარზეფარაჯადაგასწიაზალიკასგუთნისკენ.ესიყოჩვენიცეცო.

- აგერ, ცეცოც მოდის. ძაან გამოიძინა. აი მაგას თუშეეშინდეს რისამე! სწორედ ჭინკაა: ღამურა-კაცია,ღამურა! ღამურასავით დაძვრება ჭალებში. რა გგონია,ზალიკა,წუხელ ეგრო არ ასძღოლიყოიმბიჭებს,იქნებავერეპოვნათ.

- მადლიანი ბიჭია. მარჯვენა ნაკურთხია!.. ჩავცივებივარიმ ჩემ დედაკაცს, - ხმამოდაბლებით დაუწყო ზალიკამპაკოს, -როეჩვენითამრო-გოგოეცეცოსმივცეთ-მეთქი

Page 358: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

და პირ-ჯვარი ვერ დამიწერინებია. მე, სწორე გითხრა,გულშიჩამივარდა.სარისტიანიკაციდაჯდება.

ცეცომოვიდა,შეუხტასაძირისკამეჩებზე;იგრძნესცეცოსმოსვლა; თვალებს ბრიალი დაუწყეს, აფეთებდნენდამფრთხლებივით, კუდის წმაწვნას მოუმატეს; ცეცოსსახრისაღებადაიმათიგუთნისაგლეჯაერთიიყო.

“მე შენ გითხრა, სახრის დაკვრა მოუნდება! თითქო ეგუთნეული პატივს სცემსო! ბიჭია და ბიჭი!! ბადალიარავინა ჰყავს”, - სთქვა გუნებაში ზალიკამ დაგადასწყვიტა, რო თავის თამროს უთუოდ და უთუოდმიათხოვებს ცეცოსა, თუნდ იმისი დედაკაცი ჯავრითპოპოქივითგასკდებოდეს.

მზესაშუადღეოზეაიმართა;საქონელიგამოუშვეს;დღისმეხრეებმა ჩარეკეს წყალზე; გუთნისდედა ღამის

Page 359: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მეხრეებით პანტის ქვეშ გადავიდა. ჯერ არდამსხდარიყვნენ, რომ წყაროს ხევიდან ამოვიდნენ ამსერზეორნი:ერთივაჟი,ესეთერთმეტ-თორმეტისწლისა,რომელსაცპარკიეკიდაზურგზე;მეორეიყოქალი.ესიყოუკვე მოწიფული, როგორც იტყვიან, მოჩიტული, მზასადედოფლო ქალი; ამას ხელში ეჭირა საჯერო; სუფთაწინწკლიანი ჩითის კაბა ეცვა; ხელებზე თითებს შუასახსრებამდე შავი ქიშმერის თათმანები ჰქონდაწამოცმული;დასცხომოდა,ნიკაპთანთავშალიგამოეხსნა,რომელიცჩამოშვებულიყო,დანელისიოაქანავებდა;სახეგასწითლებოდა, გაოფლიანებოდა, მაგრამ სიომ მალეშეუშრო. ლოყები და ღაბაბი ისე ჰქონდა სიცოცხლითსავსე, ისე ჰქონდა გატიკნილები, რომ დასკდომასლამობდნენ. იმისი შავი, ცელქი, მარბენალი თვალებითავის ისრებით გულში ძალად გიცვივდებოდნენ დაგამოუთქმელსსიტკბოებასჰბადებდნენ.ამქალსბეჭებსუმშვენებდა ოთხი მოკლე, მაგრამ მსხვილი, გიშრის

Page 360: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ნაწნავი, რომლებსაც ჩატანებული ჰქონდა სათვალე დაღვრინჭილა, რომ თვალი არავის ეცა და ეს მშვენიერიგიშერათმაარგასცვივნიყო.

ეს იყო ლამაზი, უმანკო თამრო, ზალიკას საყვარელიქალი, თავის პატარა, ერთადერთი ძმით, რომლებსაცგუთნისჯერი-სამხარიმოჰქონდათ.

მეგუთნეები ჩამწკრივდნენ; თიხის ჯამებმა ჩხარუნიმოიღეს; პარკიდან არაყის ბოთლი ამოაძვრინეს. ცეცოსულკანკალმააიტანა:სახეზეცივმაჟრუანტელმააუარა:სასიამოდ დაუწყო გულმა რაკ-რაკი. - დაისხეს ბატისხარშო; ცეცომ იმდენი იცოცა, რომ თამროს პირდაპირდაჯდა: ღვთის წინაშე, ზალიკასაც კი ესე ედო გულში.თამრო მალი-მალ გადმოიწევდა კაბის კალთასმუხლებზე, წინდაიხედავდა, ხომტიტველი არა მიჩანსრაო.ცეცოსპურისჭამაცეცხლიიყო:აიღებდალუკმასდა

Page 361: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გაპარებით, შუბლქვეშიდან გაავლებდა ხოლმე თამროსთვალს. თამროც მოკეცილი იჯდა მამის გვერდით,სალოკი თითის ფრჩხილი შეედო კბილებში დააცოდვილებდა. ცეცომ დინჯად დაუწყო პურს ჭამა:მეხრეებმაჩაღუნესთავები,თითქმისჯამებშიჩაძვრნენ;იდროვა ცეცომ, იხელთა დრო და ის იყო, გააპარა დაგააპარაკატასავითთამროსკენთვალი.რამდენიცშეხედა,იმდენი ამისთვალითამროსთვალსშეხვდა,დაუცბად,ერთ დრამში, ისევ ჩაჰკიდებდნენ თვალებს. შეაჩვიესერთმანეთს თვალები; ცეცო წათამამდა; თამამადშეაკვირდათამროსმსხვილდამაყვალათვალებს,მაგრამიმწყეულმათამრომისედაუნდობლად,დაუზოგველად,ჟრჟოლითშეხედაცეცოსდადაჭიმაწამწამები,რომცეცოუნებურად შეკანკალდა, თვალები ცრემლის გუბედგადექცადა,რომჩაეფუჩეჩებინა,სთქვა:

- უჰ, ეს ოხერა, ძვალს კბილი დავადგი! - ვერავინ

Page 362: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მიუხვდა ცეცოს ეშმაკობას თამროს მეტი, რომელმაცშეკუმშულიტუჩებითშეიღიმა.

“შენმარამიყოს,-სთქვაცეცომთავისგუნებაში,-თუშენგაგიშვა; ეს ეს არის, მე - მე შენ თავს უსიკვდილოდვერავინწამართმევს”.

-გენაცვალოს,შვილოთამრო,შენიმამაი!აალაგე,შვილო,და წადით შინა. ვენახსაც ჩახედეთ; კაკლებს მოუარეთ,ეხლაბევრიეყრება.აქმეარასგამიკეთებთ.

თამროს გზა ზედ თეთრს წყაროზედ გადადიოდა;გუთნისჯერიდანდაბრუნებულიქალები,თუბიჭები აქუთუოდ ჩამობრუნდებოდნენ, ჯამებს და ქოთნებსდარეცხდნენ,აავსებდნენწყლითდაისეგაუდგებოდნენშინისკენ.

Page 363: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ნასამხრევს ცეცომ მოიგონა, რომ ერთი ე ჩემ ვენახშიჩავირბენ და ცოტა წითელა მსხალს ამოვიტანო. აიღოკომბალიდავენახისკენმიმინოსავითმოსხლტა;გადახტასაჩქაროდ, მიიჭრა მსხალთან, მიუხალავადა მიუხალავაკომბალი;მსხალიხრიალითჩამოცვივდაძირს;საჩქაროდგაიტენა უბეები და აჩქარებით, ღელე-ღელე წყაროსკენმსხლის ჭამით გასწია. ამასობაში თამრო წყაროზეჩასულიყოდაჯამებსრეცხდა. იმისიპატარაძმაპანტისქვეშტრიალობდა,კავიანიჯოხიეშოვნა,იწევდამაჟალოს,ტოტი გეეშვებოდა და ხელახლავ მიჰყოფდა დაწევას.ცეცო მიწის მგელსავით გაუჩნდა თამროს, მივიდა დაწყაროს პირს ჩამოუჯდა; ჩაღუნათავი,დაუწყო მსხალსჭამა, ერთმანეთის გულის ცემა ორთავეს ესმოდათ.თამროგაშრა,გაბუცდა;რომვეღარამოახერხარა,თავზემოსახვევსდაუწყოსწორება.ცეცოსუნდოდაეთქვარამე,მაგრამ გული უწუხდა, დიდის ღელვისაგან გუნებაგაებერა, ბოლოს რის ვაი-ვაგლახით მიაწოდა მუჭით

Page 364: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მსხალიდაუთხრა:

- აჰა, თამრიკო, მსხალი არ გინდა? - რამდენიმე წამსჰქონდა ხელი გაშვერილი; თამრო გაშეშდა, ჩაბღუჯანაწნავი,თითქოიმისგანშველასმოელოდესო,მიიღრიცათავიდაბოლოსგვერდზეოდნავწამოაწვდინახელიდაჩამოართვამსხალი.

-მოეთრიე,ექოთანიაავსედადროითწავიდეთ,-უთხრაძმასმთრთოლვალისხმითთამრომ.

-მეარავიცირა,ემსხალიუნდადავაყრევინო.

-ჯერშინჩამოდი,ყვიციანო!

იმათლაპარაკშიცეცოწამოხტა,აავსოქოთანიდადადგა.

Page 365: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- თამრო, ერთი შენ გაზრდას, ე ჯამი მათხოვე, წყალიუნდადავლიო.

-ქოთანიმანდარაგქონდა,თუარადამუჭითდალევდირა!

-დასვრილიხელებიმაქვს.თიხისჯამითწყაროსდალევა,თამროჯან...

თამრო განზრახ ინაზებოდა, გულში კი სულ სხვასაფიქრობდა; ფიქრში უყვარდა, მაგრამ ის კი ვერწარმოედგინა, თუ როგორ შეიძლებოდა ასე ლაპარაკიუცხო პირთან. მარტივმა,უმანკო სიყვარულმადასძლიადათამრომჯამიწააწოდადა აჩქარდაწამოსასვლელად.აი გამგზავრდა. ცეცომ, თამროს საქციელითგულდათუთქულმა, თვალი გააყოლა; ტკბილის,მშვენიერის და თანაც ნაღვლიანის კილოთი სიმღერა

Page 366: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გაადევნაუკანა:

“ხელსახოცსაგადმოგიგდებ,გოგოჯან!ოქრომკედითმოქარგულსა;შიგგაგიხვევგულსა,სულსა,

შენთვისდამწვარს,დადაგულსა!”

-ნჰე!შეხე,შეხე,რაგითხრა?თუშენ,თამრო,დედასიმასეტყვი,მეცამასვეტყვი,იცი,თუარა?-უთხრაძმამ.

- მეხი კიდაგეცა მაგთავში! - სთქვატუჩის აბზუკვითთამრომ ცეცოზე. ეს სიტყვები გამოსთქვა, მართალია,მაგრამ გულში კი სხვას ფიქრობდა: “უი, უწინამც დღედამლევია,რომმაგასმეხიარდასცემოდესო”.

IX

Page 367: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ირიჟრაჟა!... ვარსკვლავთ ფერი ეცვალათ, დაჰკარგესსიბრწყინვალედასიკეკლუცე,მერესრულიადგაჰქრნენ;აღმოსავლეთისაკენბინდმასინათლესდაუთმოადგილი;მხოლოდდასავლეთისკენცასშერჩაერთიღავარსკვლავი,რომელიც დღის მომავალ სინათლეს თითქოსეჯიბრებოდა.გათენდა,გაიღვიძაბუნებამ.კვირადღეადაგლეხკაცობაჯერ არიშლება:მზე ამოსასვლელს არისდააიაიშალახალხი;ჩავარდასოფელშიხმაურობა,საქონლისბღავილი, ხვიხვინი ცხენთა. სოფელი სდუღს დილისსიცოცხლითა; მიერეკებიან საქონელს სანახიროსკენ;პაწია მწყემსები მიჩანჩალებენ გუდების ხრაგა-ხრუგით;თავშალწაკრულ გოგოებს ფეხშიშველა ფეხითდაუთითოებიათხბორები,წაუვლიათკუდებშიხელიდამიარბენინებენ. ხბორები, რძით დამაძღრები დანასიამოვნები მშვენიერი დილით, ფუნდრუკით დაკოწიაწით გარბი-გამორბიანდა მიათრევენ გოგოებს. აი,აგერ! - დაეცა ერთი ნამიან ბალახზე; აი, მეორესაც

Page 368: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დაუსხლტა ხბოს კუდზე ხელი და პირქვე გაიშხლარტამიწაზე;საბრალოსპირიმიწითაევსო;იწმენდს,იხედავსხელზე,ტირის, იჩიჩქნისთვალებს; ბრაზი მოსდის, რომიმისმა ამხანაგებმა ბრაგვა მიატანინეს სანახიროზეხბორებსდაამასკიუბედურობადაემართა.ჩერდებაერთალაგას და ტუჩი ჩამოუშვია. ხალხი ხარხარებს ამისდანახვაზე;ტაშსასცემს, “ჰიი,ჰიი”, - ეუბნება. აიტოლიგოგოები მოვიდნენ, ხელი წაჰკრეს, გაეხუმრნენ,დაჩაგრულმაერთიუცბადშესცინა,გადიყარადარდიდაჰაიდა!-გაქანდაპროწიალ-პროწიალით.

მირეკა სანახიროზე მთელმა ძაღლისხევმა საქონელი;საბძელთან შეიყარა ხალხი, რიგი ამთქნარებს, რიგიიჭიმება,სალამსაძლევს;ხუმრობენ,ლაზღანდარაობენ.

-ჰნე!მოგვატანეს ამ კვირადილითა;შეხე იმღვდელსა,დიაკვნისთვისროაუკიდიატომარადაჩანახი.

Page 369: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- მოსე ურია კი არ მოაჩლატუნებს თუ ცხენსა ამადრიანათა!..

-მამაო,დღესწირვაარიქნება?..

-დახეამჩვენდიაკვანსადა!ასეთისმაეცოდინებარო!..

-ხელობამარაარის,-უპასუხადიაკვანმა.

აიარესზემოთ.

- ასეთი ალალიღვინის სმა იცის მადიაკვანმა,რო შენიმოწონებული;ერთიკიგადისვამსულვაშზეხელსადაისარის, ისე გამოწიფამს, თითქო თავის დღეში შიგ არამდგარარაო,-გაიხუმრავიღამაც.

Page 370: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-ღვინოში,მეშენმოგახსენო,მღვდელიკიჩამოუვარდება-იყოპასუხად.

- სოსიკა, ი რა კაი მოზვრები მოგირეკია, ბიჭო! ძაანდალოცვილი ქედიუჩანთ; ჩემი ბიჭიგავგზავნე ქალაქსადა ნეტაი შენი სიცოცხლით არ მოატყუონ კი;გამოუცდელია და!.. მე ხეტიალის თავი აღარა მაქს... -სთქვაბერიკამ.

- მოტყუებას კი ნუ იტყვი, ძმავ! ძლივდავაღწიეთავი,ძლივს. კაიფასიც მივეცი... იძახდნენ იაფია, იაფიაო!დასად არის? - კაი ცხრათუმანიდამათვლევინეს, - სთქვაგულნატკენადსოსიკამ.

-ეჰეი -ჰე! -გაისმახალხში! -ჰაიდედასა! ამ ათიწლისწინათყევარსკაითარაქამულსიყიდდაკაციმაგფასათა.

Page 371: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ათი რად გინდა, - სთქვა ბერიკამ, - ხუთი თქვი; ჩემკამეჩებშიხუთიწლისწინათათითუმანიარმივე,ეხლაოცდაათსაცარვათქმევინებ,ჰო,თავიარმომიკვდება!..ესტასიასბიჭიარარი?აიეროგარბის?..ღმერთმაუშველოს,უპოვნიათ.იმღამესშენმანათლიდედამმითხრა,როესეესეო, ტასოს ბიჭი დაეკარგაო. ღვთის წინაშე, დავაპირეწამოდგომა,მაგრამწელივეღარავიტანე;გამტეხაჯაფამდასიბერემა.

-ღამისმეხრეებიშესწრებიან,იმათმიუკვლევიათ,თორე,ვინ იცის, თუ რა საცოდაობა დატრიალდებოდა: ეშმაკსთვალთ არუჩანს, ათასირამესდევს ადამიანისშვილსა.ცეცოს და მიხას უპოვნიათ... მერე მეხრე ბიჭია და!.. -სთქვასოსიკამა.

-ღმერთი,ჩემოსოსიკო,როგორცგააჩენს,ისეცდაარჩენს:ღმერთს გაუგზავნია ი ცეცო... მადლიანი დედ-მამის

Page 372: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

შვილია. მაგასაც ღმერთი უშველის... ასეთი სათნო კაციიყოცეცოსმამაი,როსოფელშიცალიარაჰყავდა.

- მე შენ მოგახსენო, ბერიკა, ცეცო კარგი ბიჭიდგება;რასაჭიროა,სოფელშიმაგიბადალიბიჭიარდადის;სწორედგაჭირებისტალკვესია.

ბერიკასადასოსიკოსლაპარაკისდროსხალხინელ-ნელამიიშალ-მოიშალა;სოსიკადაბერიკაერთადწამოვიდნენბაასით;შემოიარესმიხაგვარაძისსახლისკენ.მიხაურემსთვლებზე სდგამდა, ცეცოს მაზარა და სახრე მიეგდოგვერდზედაშესჯდომოდაღერძს,რომელსაცმიხათვალსუდგავდა.

- დილა კარგა ყოფნისა! - მიესალმა სოსიკა. - ბიჭო!თქვენშიკვირაარიციან?

Page 373: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- რას დაუშლის კვირასა; ხედამდი ი ხუცესსა, როგორტომარა აკიდებული გარბოდა ამ დილაადრიანა. მე შენმოგახსენო,იქადაგებს!იმდღეს,ღმერთიარშემარცხვენსდაიზიარებისმადლმა,-სთქვაცეცომ,ანებაღერძსთავიდა შეხედა ცას, - ეკლესიის გვერდით, ი კანცელარიისკარებზე, ვიდექით ტოლ-ტოლი ბიჭები; გამოვიდასაყდრიდამ ე ჩვენი მღვდელი და დაგვდგომია:სირცხვილიარარისო,როკვირადღეადასაყდარშიწირვაარმოისმინეთო,თქვეთათრებოო!სწორეთამსიტყვითათქვა,ღმერთიარშემარცხვენს...მაინცემოზარდიხალხისაყდარსარასწყალობთოდაღმერთიცთავისმოწყალებასმოგაკლებთო... ითვალებში სიბრაზით სუ ნაპერწკლებიგამცვინდა.ქუდიდავდოთოდასამართალიისევქნათო,ამისი არ იყოს: წირვაზე მღვდლისა არა ისმის რა დადიაკვნისა;ღმერთსვერხვქვეშკივერშევეხვეწები?

-კვირაცგატეხილიადაუქმეცა;ესოხერაკაციკაცსაღარა

Page 374: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჰგავს, - ჩაურთო მიხამ, რომელიც დოინჯშემოყრილიშესცქეროდაკოხტათვლებიანურემსა.

მზემ კარგად შეიმაღლა; იქნებოდა ათი საათი; შუასოფლიდან ხმაურობა, ღორღალი შემოისმა; ხანდისხანხანგრძლივი ხარხარი რომელიმე ხერხიანად ნათქვამსიტყვაზე,ხანდისხან“ტყუნიდედასდატყუნიმამას”და“აბა დაიფიცეს” ძახილი. კანცელარიასთან შეყრილიყოხალხი და ერთი კვირის ანგარიშს ასწორებდნენერთმანეთში: ვის ვისთვის რა დაეშავებინა; ვის ვინდაეჩაგრა-ეხლაასწორებდნენ.

კანცელარიის წინ, ქვაზე იჯდა და ჩიბუხს შეექცეოდახმელხმელი, მაღალი კაცი, წაყვითანო ფერისა, ახლადწვერმოპარსული პირით, რომელიც დალაქს ნიკაპთანძალზე ჩაეკორტნა;ფეხებზე ახალი ჩუსტები ეცვა;ტანთემოსა ახალივე შალის ჩოხა-შარვალი, წითელი

Page 375: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გულისპირიანი პერანგი ზედ შავი ჩაფარიშით; თავზემაგრაჰქონდაჩამოცმულიშავიიმერულიცხვრისტყავისქუდი. ხუთი-ექვსი კაცი შემოხვეოდა, პირში ხელსაქანებდნენ, ის კი გაჩუმებული, ცივად,როგორც ის ქვა,რომელზედაც იყო ჩამომჯდარი, იჯდა და პასუხისმაგივრად აპურჭყებდა. შეხედულობა ამ კაცისასაზოგადოდ შესაზარი და შესაზიზღი იყო. როგორცვთქვით, ყვითელს და გამხდარს სახეს შეიღმეჭდა ისე,რომ პირის კანს თვალებამდე აიტანდა, კაკლისფოთოლივით მწვანეთვალებსა,რომლებიც მუდამ წამსგველსავით გინესტრავდნენ გულსა, საშიშრადდააჭყეტდახოლმე,-ესიყომისიგაბრაზებისნიშანი.

ამასგვერდსუდგაუფროდარბაისლურადჩაცმულიკაცი,ყომრალი მაუდის ჩოხით, ამ ფერისავე ახალუხით; შავშარვალს მიხაკისფერი ჩითის სათავე ეკერა; ფეხთ ეცვაძველებური ჩაღილული ხარაზის წაღები და თავზედ

Page 376: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბუხრის ქუდი. ეს იყო პირბუტაყი, წითელი, როგორცახლად მოხარშული კიბო;თვალები, როგორც იტყვიან -ცხვრისფერი,მუდამყვითელიკილოებიდანბაიებამდის;შუბლი ჰქონდა ვიწრო და შუაში თითქო შედრეკილი,საიდანაც იწყობოდა ნაოჭ-ნაოჭად დაწყობილი ნაკეციტყავისა ცხვირის კაკნატელამდე; ჯმუხი,ტანად ერთობდაბალი,ისედაბალი,რომსაღორისბოძსმოგაგონებდათ;ხელები მუდამ წინა ახალუხის ჯიბეში ჰქონდაჩაწყობილიდა მუდამ ჩაფიქრებულიდათავჩაღუნულიდადიოდა; ლაპარაკი ცოტა ენა მოჩლუნგებით, ანუ,როგორც ჩვენში იტყვიან, მოლუკლუკებით იცოდა. ამასჰქონდა სოფელშიდუქანიდა ამისი ჭკუა-გონება იმაზეიყო მიპყრობილი, რომ რაც შეიძლება ბევრი გაებაობობასავითქსელში.

პირველი იყო ფიდუა ეშმაკურაშვილი და მეორე ისაკაბღუნძელაშვილი. ესენი ის ბატონები იყვნენ,

Page 377: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რომლებზედაც ღამე ცეცოს თავის ამხანაგ ღამისმეხრეებთან ჰქონდა ბაასი, როგორც სოფლისმჩაგვრელებზე, სოფლის მჭამლებზე, რომლებსაცმიმბაძავი თანდათან უჩნდებოდათ და სოფელსამყრალებდნენ.

ღორღალის ხმაზე ცეცომ და მიხამ ყურები ცქვიტეს;გაემზადნენ წასასვლელად; გზაზე სხვა ტოლი ბიჭებიცმოემატნენ; ნელ-ნელა მიუახლოვდნენ კანცელარიას. ამდროსწირვისზარიდაირეკა;ყველამქუდებიმოიხადადაპირსჯვარიგადისახა.

-ღმერთოპატრონო!-სთქვაყველამგუნებაში.

- კვირის მადლოდა ძალო, შენ გაუწყვიტე პირისკომლიავკაცსა,-სთქვაცეცომ.

Page 378: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-ჰოდაჰო!-დაურთოყველამერთხმივ.

ამდროსშემოესმათმაღალი,რიხიანიდაუფროშხამიანიხმა:

-კიდეცშევრეკამდათვალსაცმოგთხრით!

- ი ღმერთს შეხედე და ისე ილაპარაკე - შეტევითგამოელაპარაკავიღაცა.

- რა ჩემ ფეხებს ყვირი; რას იმედით სჩრი, შვილოსა,ყველას პირში ბურთსა, შე ცარიელო სისხლის გუდავ,შენა!-შემოუტიამეორემ.-აბაერთიშერეკე?

პირველი ხმა იყო ფიდუასი. ცეცოსა და მიხას ეს ხმაშხამიანი ისარივით დაეტაკათ გულში, რომელმაცფართხალი შექმნა, თითქო ჰლამის ბუდიდან

Page 379: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გადმოვარდნასაო.

-არიქა!ჩხუბია!-შესძახესდა,რომგზაშეემოკლებინათ,ბანი-ბან გადირბინეს და ერთ წუთში ქასქასით დაქაქანითდაერჭვნენკანცელარიისწინა.

ცეცომ ცალი ხელი უბეში შეიდო და ცალით მიწაზედანდობილსსახრესპროწიალიდააწყებინა;მიხაჩხუბისმიზეზის უცბად გაგებამ ისე ააჟრჟოლა, რომ სახეზესიცივისეკალიაასხდა.

-კაცო,მამასახლისიარახარშენა?რატომხმასარიღებ,ა?-უთხრახალხმა.

- მე რა ხმა უნდა ამოვიღო, ე კაცი ამბობს, რო არშემირეკიაო.

Page 380: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-აიისემცგიშველისედღევანდელიწირვისმადლი,ჰოდაისრე!... ხალხნო! მაგან არა თქვა, რო შევრეკამ დათვალსაცმოგთხრითო!..ვთქვათ,როეგერთიამბობს,როარაო. ბიჭო, ეგ ერთი ამბობს და ჩვენ მთელი სოფელივამბობთ, რო წუხელ ამის საქონელმა ჩემი ვენახიამოაგდო. თითონ ამის ძმა იყო... შეერეკა კაკლებქვეშყევარიხარი;მიუნებებია,კაცო,თავიდაშესულანსავსევენახში...ემდილითვნახე,ძმაო,-მიუბრუნდამოჩივარიცეცოს და მიხას, რომელიც სულ ტუჩებს იკვნეტდასიბრაზით (ცეცო კი დინჯად ყურს უგდებდა). - ვნახე,მარა ნეტა არ მენახა, თვალები მეტკინა, თვალთდამიბნელდა. მტერი ხო მტერია, თავი არ მომიკვდება,თავი - აბა, ტყუილი რა სათქმელია - მტერიც კიატირდებოდა, - სთქვა გულდათუთქულმა ბესოზერეკიძემ.

-რასმეუბნები,მთელიწლისფეხისმოსავალი,ძმაო,სუ

Page 381: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბუნუთივით არი მოფშვნეტილი, - შეეწია ბესოსმეზობელიილო.

-არა,როგეუბნებიანესამოდენახალხი,რატომარგჯერა,მამასახლისო! პირველი ნუმრა ხო არ არის ფიდუას ესსაქმეები,-ჩაერიახმისთრთოლვითბაასშიცეცო;-მთელისოფელი ამოგდებულია ამისაგანა; ყველას ესა სჩაგრავს.იმ დღეს რაღა იყო, რო მაგის მოჯამაგირისაგანთავგატეხილი პავლე ბეციაშვილი მოგაყენეს კარსა!დაახვედრა ბიჭი,თითონ ვენახიდამ აქეზებდა; საწყალიობოლიბიჭიკინაღამრუშიჩაახრჩობინა,თავიცგაუჩეხესდა შენ ხმაც არ გაგიცია; აბა თუ საკანონოგადაგიხდევინებია რამე! შეძლება აქვს, მუდამ კვირიაყელმოღერებულიზიხარმაგისსუფრაზედაიმიტომ?

- რას ელაპარაკებით; ხალხნი არა ხართ, კაცო! -მიიჩრდილა მიხამ შუბლზე ხელი, რომელიც მეტი

Page 382: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სიბრაზისაგან უკანკალებდა. - როდის რა გაურიგებიათმამასახლისებს!.. საკანონოც სოფელმადასდოსდა სხვაყველაფერიცა.

-შენეი,ცეცო,მისამარასთავშინუიწემ,თორემა...

-თორემრქადეკეულებიარგამოურეკობაკიდამა!-სთქვადაწამოუმხარდამხარდამიხა.

- შენ ხო აზნაურის სისხლი არ დაგაყენებს, - წასძახასისხამითფიდუაეშმაკურაშვილმა.

- შენ ჩემ აზნაურობასთან საქმე არა გაქვს ეხლა; მეაზნაურის სისხლი მაქვს, თუ გლეხისა - ეს რა შენისაკითხავია...უკანგაბრუნდი,-შემოუტიამიხამ.

-დაიცა,დაიცა! -დაუჭირა ხელი ცეცომ. მიხა შესდგა. -

Page 383: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჩვენესუნდაგავიგოთ,-განაგრძოცეცომ,-რაღაშენდაებღუნძელაშვილი აოხრებთდა ჰბრიყვობთ ამ სოფელსა;ერთისა - ძმები და მოჯამაგირე, მეორისა - ლაწირაკიშვილები...მამულიადაჩაიგდებთღარიბ-ღატაკსხალხსადა შვილიდარ მიწებს სცინცლავთ, ვენახი არ დარჩება,ყანა,სიმინდი,როთქვენმაგასატიელებელმასაქონელმაარ ააოხროს; კაცი არ არის, რო თქვენ წყალი არწაგერთმიოთ; ეს ბღუნძელაშვილია და სუ სულიამოგვართვა...

- მართალია, მართალი!! - შეჰყვირა გულგაკეთებულმახალხმა,-ანჩვენუნდავიყვნეთამსოფელშიდაანეგენი.სულთადგომააღარარის,სულთადგომა.

ბღუნძელაშვილმა დაატყო, რო ცუდადაა საქმე, კუდიამოიძუა; ამას მამასახლისიც აეტორღიალა, ამოიჩარაიღლიაში ჯოხი და კისერწაწვდილი გაჰყვა ნელის

Page 384: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ნაბიჯითბღუნძელაშვილსა.

- მამასახლისები ჩვენ საქმეს არ გვირიგებენ. აბა, ერთმავინმემდაასახელოს ვისრაგაურიგა.თუმსუქანი კაცისსაქმეა, გაგიხარიანთ, რო მაშინ ეგენი გაფხიზლდებიან;გზირიც მაშინ ფეხმარდდება, იასაულიც, მამასახლისიც.ეგენი მარტო იქ არიან მარდები, საცათავიანთი სარფაა:აბა ჩინოვნიკი მოვიდეს, როგორ ყველაფერი უხვადმოჰკრიბონ, და ვისგან? ვის მიადგებიან დამიუტალახებენ კარსა? ჩვენ, ღარიბებს... ე გულხელი როდაგიკრეფნია, - მიუბრუნდა გაცეცხლებული ცეცოფიდუასა,-ვითომდააქარაფერიამბავიაო;თუკაციხარ,იტყვი,რო,ერთხელაცარი,ერთადერთიკვერცხიმიგეცეს?ჩვენა გვბრიყობთ რაღა?.. მართალია, თუ არა? -მიუბრუნდაცეცოხალხს.

-მართალია!..აიშენიდედ-მამაგანათლდეს,შენი!

Page 385: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- კაცო, რა საჭიროა, ჩვენ ძველ ადათს მივყვეთ.მოსწრებული კაცი არავინა ხართ, წამოდექით წინა, -სთქვამიხამ.

-რაო?

- ისა, რომა სოფელში დავაყენოთ ჩვენი კაცებიმეველეებად: მერუობაც იმათ ჩავაბაროთ? მოვალეობადდავდოთ, რომა ნახნავ-ნათესს ყური უგდონ დაემაგითანაიუდისკერძისხალხისაგანდაგვიფარონ...

ფიდუაშეიღმიჯა,თავიგადააგდ-გადმოაგდო.

- ემანდ რაღასაც არ აკანტურებ ე თავსა მომაკვდავიგველივითა, გაბრუნდი, თორემა ისე გაგაჭრელებ,როგორცგველი;აქდაიცინებიკიდეცა!

Page 386: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-ეულვაშინუმსხმიაეფიდუასა,თუთქვენუნარივერგიყოთ...

- ულვაშიც შეგირცხვეს და ე პირიცა, - და აქ შეუღერამიხამსახრე.

-დაიცა,მაგისდროცმოვა,-ჩასჩურჩულამიხასცეცომ,-ემიხასი არ იყოს, ძველ ადათზე გავიაროთ: ავირჩიოთსანდოპირები, -აქბევრიკაიკაციგვყავს, -მეველეებადდა მერუეებად; ემითანა კაცებს, - უჩვენა თითითფიდუაზე, - სახლის კარი შეუკრათ; მეზობლად ნუგავატარებთ; გუთანში ხარს ნუ შეუბამთ; მუშად ნუგავყვებით, შენ ხარ ჩემი ბატონი; ჭირსადალხინში ნუმივხედავთ. რა არის, ვითომ ნუ ყოფილან ეგენისოფელში, ისე ვიანგარიშოთ... ჰა, ხალხნო,რას იტყვით?კარგიიქნება?

Page 387: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- აი, მე და ჩემმა სიყმემ, მართალი სიტყვა, - დაიძახახალხმა.

-უწინ სუ ეგრე არ იყო, - სთქვა ჩვენმაზემო ნაცნობმაბერიკამ - შეუკრამდით სახლსა და გაგიხარიან მალემოვარჯულებდით ხოლმე! ადამიანი ხო ეშმაკი არ არის,პეპელა ხომ არ არის, რო კედელს მიეკრას, უმეზობლოგლეხკაცსერთიწუთისგაძლებაარშეუძლიან.

- მაშ, ხალხნო, ე კუბოსა ღვთის-მშობლის მადლმაამოსწყვიტოსიმისცოლ-შვილი,დედაშეერთოსცოლათა,ვინცესპირობაარდასდოსდაარშეასრულოს,-დაიძახაცეცომა.

-ანგრეიყოს,ანგრე!-შეჰყვირახალხმაცეცოსპასუხად.

Page 388: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ამოირჩიესმარჯვებიჭებიმეველე-მერუეებად;ამოირჩიესის პირნიც, რომელთაც ყური უნდა ეგდოთ, რომ იმათ,ვისაც სახლი შეუკრეს, ხელი არავინ გაუმართოს. ხალხიდაიშალა; ნელ-ნელა წავიდ-წამოვიდნენ; ცეცოსუბნელები, ესე ოცამდე კაცი, დაადგნენ შუა სოფლისგზასდალაპარაკითწამოვიდნენ.

- ახლა ეს კულუხი სჭირს; თუ კიდე შარშანდელსავითმოგვიჭირა ი უპრავლიაიუჩმა, სწორედ სახლში ზედაშეგაგვიწყვება,-დაიწყოერთმა.

-ქართველიკაციმაინციყოს,თავსმაინცარიშეაბრალებსკაცი, ცოტაც არი ღმერთს მოაახლოვებინებს; აბა ერთიგადმოვარდნილი ვინმე რას დაგიდევს, თუ მე და შენშიმშილით მოვკვდებით; რო გიცქერის, თითქო უნდაშეგჭამოსო, სუ კბილებს აკრჭიალებს: “გრუზო ფინთი,გრუზო ფინთი, მამაძაღლი”, სუ ამას გაიძახის, - სთქვა

Page 389: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ხელებისშლითდანაღვლითსავსეხმითმოხუცებულმაბერიკამ.

-მაგიმეტიკიარაიცისრა,-დაუმატესაქეთ-იქიდან.

- ე უცხომ რო არ გაგვინდოს, კიდევ გასაკვირველი არიქნება; ე ჩვენი ხალხი ხოუფროუარესია! ჩაიცვამსთუარა რუსულ ფარაჯას და ი ვარსკვლავიან ქუდსდაიხურავს, სუ რუსულად გიშტრიალებს; ე ჩემნათესავებზე ხო გამომიცდია; გვარაძეებს მაგი მეტს კინურასმოჰკითხამ.

-ჩვენპეპესაცროერუსულიფარაჯაჩაუცვამს;რუსობანაუნდა ამასაც აი. - გაიხუმრა ვიღაცამ პეპეზე, რომელსაცწითელგალუნიანი სალდათის სერთუკი ეცვა, - ისეთია,კაცო,როსურაღაცსუნითაჰყარს.

Page 390: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-ესოხერირამდენჯერგავამზევე,როარგამოელია.

-სუნიროაგრეჩაჰკდომიადააღარეშვება,უცხოკაცირაგავამტყუნო,როჩაგვაკვდეს,-სიცილითსთქვაცეცომ.

- ღმერთი, რჯული, ცეცო, დამიჯერეთ: ერთი კარგაგავსახროთსადმეყველანი,ებატონიცზედმივაყოლოთდათავსდაგვანებებენ,ვაიარააქვსმიხასა!...

-ჰოდარაარი!წეღანხედავდი,იბღუნძელაშვილირარიგკუდამოძუებული წამოვიდა... ფიდუსაც კი ენაჩაუვარდა...

- ყველას თავის დრო აქვს... რუსის კანონი არ იცითთქვენა... ჩემი დროც მოვა, უმაგისობა კი არ იქნება.მაგრამაასეკიუნდავცემოთ,როთავ-ბედიიწყევლონდაჩვენსამართალშიარმიგვცენ;მიხაწეღანვეაიმრიზა.რო

Page 391: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გეცემა,საქმეწახდებოდა.

ხალხიგაიფანტა;ცეცოდამიხაგამარჯვებულები,გულზეცოტადარდმოშვებულები,როსაქმეცოტაცარიგააკეთეს,შევიდნენცეცოსასსადილისსაჭმელად.

X

თამროს და მის პაწია ძმას გზაზე, წყაროდან რომწამოვიდნენ,ძალიანშეუგვიანდათ:ძმაპეპლებისჭერასგამოუდგა; თამროც ამას შესცქეროდა და არა ერთხელშეუკურთხა:

-შეგულკვდარო,თავიდაანებე,თორემმოგკალ!

ძმაყურსაცარიბერტყდადამისდევდაპეპლებს.

Page 392: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ყვიციანო, ყვიციანო! მაცა! მაცა! - მიაყარა სიტყვებისიბრაზისაგანმოთმინებიდანგამოსულმათამრომა.

თამროც არ იყოუსაქმოდ; ის იგონებდა ცეცოს;ჯერ ისეახლოს არ ენახა; გულში რაღამაც ჭიასავით ფუთფუთიდაუწყო; არც სრული შეყვარება ეტყობოდა, არც თუშეუყვარებლობა; ადრინდელს მშობლების ლაპარაკსცეცოზე ეს შეხვედრაც ზედდაერთოდათამროს გულსდაატყო;მასეხლაგულიუღელავდა;ტანში აზმორებდა,რამდენიც კი წარმოიდგენდა ცეცოსა. ამ ტკბილისფიქრებით და თანაც გულის აღმაქშინავი ღელვითჩამოვიდასახლში.ლოყისთავებიდაუკვერდა;თვალებისიცხისაგან აემღვრა; მკერდი ხშირად ასდიოდ-ჩამოსდიოდა: ეტყობოდა, რომ თამროს გულში რაღამაცდაიჭირაალაგი.

დედა შინ არ დახვდა. იმას მოსწყინდა მარტო გდება

Page 393: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სახლში; ჩვეულებისამებრ სათიბელა და აპეური წაიღოვენახში; ჩავხედავ ვენახსაც და ხბორებს და ბატებსპატარაღიჭას ამოვუტანო, იფიქრა იმან;წაუყარა კარებსურდული და წავიდა. თამროს იამა, რომ დედა შინ არდახვდა; ძმას როგორმე დაუყვავებს, რომ ამბავი არმიუტანოს.

თამრო გარეთ გამოვიდა, ძარის ქვეშ ჩაჯდა; თავშლისყურებითავზეგადიყარა;სახეაეხადა,სრულგამოუჩნდადა ამომავალიმთვარესავითდაუწყოელვარება; ამოიღოჯიბიდანმსხალიდაგათქვლიშა;მერეუცბადწამოვარდა,როგორც დამფრთხალი ნადირი, შეირბინა დარბაზში,ახადახის ყუთსა, ერთიბორავაშლი ამოიღოდაჯიბეშიჩაიდო.გამოვიდადადაჯდაისევძარისქვეშ.რომდედასუსაქმობაზე არმოესწრო,პაიჭისქსოვადაიწყო.ზაქროს,ამის ძმას, დერეფანში მოეოთხნა, და ნედლ ნაჭიანკაკალსამტვრევდადაშეექცეოდა.

Page 394: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-ზაქრო!ჰაი,ზაქრო!--დაუძახადამ.

-რაგინდა?-ბუზღუნითჰკითხაგაბუტულმაძმამა.

-მეშენთვისიცირამაქვს?

-რა?

-გამოდიაქადაგაჩვენებ.

ზაქრო წამოფრინდა და დასთან ჭუტსა დაერჭო; პირიგამოტენლიჰქონდანიგვზით,აექაფებინაპირშიდარომვეღარეტეოდა,ლაშებზეგადმოსდიოდა.

- უიმე, გენაცვალეთ! - უთხრა ღიმილოთ დალაქუცითდამდათანაცორითითიტუჩებზემიიდოგანცვიფრების

Page 395: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ნიშნად; - რას აგიქაფებია ე ნიგოზი,თითქო გოჭს ქერიუჭამიაო!

-გოჭიცახარდაარცარაიცირა,-დაზურგიშეუშვირა.

- აი ჰო, არგინდა! -ძმამოტრიალდადათამროსხელშიდაინახადიდიბორავაშლი.

-მამეცი,მამეცი!-შეჰღიჭნაძმამდამივარდახელებში.

-იმასნუეტყვიდედასადა...

-რასა?

-აიწყაროზე,როთქვი,როვეტყვიო;ცეცოროიყო.-ცეცოსხსენებაზე თამროს შეაჟრჟოლა, ცხელმა ალმა აჰკრასახეზე და პირი წითელი ატლასივით გაუხდა; გულმა

Page 396: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჩქარი,მაგრამსასიამოვნოძგერადაუწყო.

-არვიტყვი.

-აბამაშდაიფიცე.

-ზიარებიმადლმა.

-აბადედადაიფიცე!

-დედაცარმომიკვდება.

-მაშკარგი,დამისცაქრთამიზაქროსა,რომელმაცშეაგდოჰაერშივაშლიდაპროწიალით,ყირა-ყირაგამოუდგაიმას;ითამაშა, ითამაშა და რომ მოსწყინდა, როგორც კატასთაგვისთამაშობა,დაუწყოვაშლსკბეჩა.

Page 397: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თამროგამსუბუქდა,რომდარდიმოიშვაგულიდან.სახეგაუმხიარულდა;თვალებმა ციმციმიდარბენადაუწყეს;სუნთქვაცთავისუფლად შეექმნა; მოჰკიდა პაიჭს ხელიდა გაჩქარებული, ხალისიანად ქსოვადაუწყო. წააქსოვატოტი,დაუცბად ხელები ჩამოუვარდა, აწითლდა, პირიღია დარჩა და თვალები გააშტერა. წინ და უკან ტანსრყევა დააწყობინა, თითქო უნდა წასწვდეს რასმესო:წარმოუდგა ცხოვლად წყარო და წყაროსთან ქვაზეჩამომჯდარი ცეცო გაშვერილის ხელითა, რომლითაცმსხალს აწოდებდა; წარმოუდგა, რომ მის წინ დგასყმაწვილი სხარტი ბიჭი, რომელსაც ამშვენებდა ახლადამწვანებული ულვაში; წითელის თავშლით წაკრულითავი და ზედ თავზე მოგდებული ნაბდის ქუდიალაზათიანებენთამროსწარმოდგენაშიმისსურათსა. აიამან გააშტერა ქალი, რომელსაც სიყვარული თანდათანშეეპარაგულში.

Page 398: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ერთ ამ ზემოაღწერილ მდგომარეობაში იყო, როდესაცგამოჩნდადედა, რომელსაც მხარზე ედო ბალახის კონა,ბალახზეთათრულიგოგრა;ერთიგოგრაცხელშიეკავა.

- რას გამოშტერებულხარ, გოგო, და დაგიღია პირი! --უთხრა დედამ, რომელიც ისე წამოადგა თავს, ჩამოიღობალახი და ბრაგუნით მიჰყარა კუთხეში გოგრები, რომთამროსსრულიადაცარშეუნიშნია,ისეიყოჩაყლაპული,გართული ცეცოს სურათთან არშიყობითდატრფობითა.დედის გამოხმაურებაზე ის შეხტა, პირზე ხელი მოისვა,დასწრაფადაიღოხელშიპაიჭიდაგაჩქარებულიდაუწყოქსოვა.

- იშ, დავიღალე ამ ოხერ გვერდაზე ასვლა-ჩასვლითა;მარჯვენამოვარდეს,ვინცპირველადაქბარიდაჰკრადასოფლად დააწესა; რა სასოფლო ალაგი იყო. —რიდისყური მიისვ-მოისვა და ოფლიანი სახე შეიმშრალა; სად

Page 399: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

იყოდა სად არა, გაჩნდა ზაქრო, რომელიც ღორ-ხბოდანახლად მოსულ ხბოს კუდში ხელწაკიდებულიმოაფუნდრუკებდა;დაინახათუ არადედა,უშვა ხბოსა,მიუცუცქდადამიუალერსადედასა.

- დედა, შენი ჭირიმე, მსხალი მაჭამე; ჩვენ ბორბალასეყრებოდა.

-ადეჰო,პაწაწახოაღარახარ,როუბეშიმივარდები;აჰაანდე! - მისცაორი მსხალიდაორიცთამროს გაუგორა. -კარგი,ზაქრო,ადე,გენაცვალოსდედაი,ეკვახებიგოჭებსდაუჭერ. აკი გეხალისება ხოლმე. შენც, შვილო თამრო,რაღათქმაგინდა,ყველასთავისდროაქვს,-აუშვიქსოვა,ხბორები შერეკე, ე ღიჭა დაუყარე, მინდორში აღარამოიძევებარა;მშივრებიდაეხირებიანამდღივ.

თამრომფიცხლავ შეასრულადედისთხოვნა, მარტო ის

Page 400: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

კლავდა, რომ ზაქროს არ დაეღუპნა საიდუმლოსგაცემითა, მაგრამ, ამის და საუბედუროდ, ზაქრომსწორედ იმ დროს, როდესაც თამრო საიდუმლოსგამხილებისფიქრშიიყო,უცაბედადწამოაყრანტალა:

- უჰ, ჭიანია!.. ვაიმე დედავ, მატლი გავკვნიტე! თფუ,თფუ.. არა გამს ი მსხალსა, აი წეღან რომა გვაჭამაწყაროზემედათამრიკოსაცეცომა.ისეთიიყო,ისეთიიყო,რო-როსუპირშიმადნებოდა,-სთქვაზაქრომა.გაახსენდაპირობა და შეინანა. ნიშნად შეცდომისა და შენანებისაგააღოპირი,ენაგამოყოდაკისერი ჩაიძვრინა.დედამ ამცეცოსგაგონებაზეცეცხლივითიფეთქა.

- რაო, რაო? - წაატანა დედამ, ჩამოიშალა წაკრულითავშალი,ნიკაპთანშეიწიადაწამოიწიაასადგომად.

თამროს, ამ დროს მიწა რომ გასკდომოდა და შიგ

Page 401: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჩავარდნილიყო,ისერჩივნა;დაასხაცივმაოფლმა,თვალისრულიად დაუნელდა, ჩაჯდა დერეფანში ბალახისკონასთან; გაშეშდა, მისთავშიფიქრი შესწყდა, სისხლითითქოსგაუშრა.

- ჰაი შე გულმკვდრის შვილო! ეგებიც შეიძელ თითისტოლაგომბიომა,ჰა?-დააცხრაროგორცძერაწიწილასდაწაჰკრაწიხლიაქღამოვიდათამროგონს,წამოვარდადადარბაზისკენგაიქცა. მიჰყვა გააფთრებულიდედა “ჰა”-სძახილითა. — არა, შეთათრის შექნილნაშობო, რა ხელიგქონდა ცეცოსთან, რა, ჰაა? მითხარი!! - მიითრიათმითკუთხეში, სცემა, სჯგვლიმადა რა რომ ხელები ეტკინა,წაიძროფეხიდანფლოსტიდასულთავ-პირიაუწვა.

- ვაიმე, დედილო, მოგიკვდი! - გაჰკიოდამტკივნეულობისაგანშეწუხებულითამრო.

Page 402: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- მოკვდი, რომ აღარ იყო, მოკვდი! რაზე მამჭერ თავი;თავზელაფირაზედაგვასხი.შეგულმკვდრისშვილო-ო,ნუღარვე,-გააგრძელათამროსდედამაგდანამტირილისკილოზე -თქვი,თორემ სული ამოგაძრე,თქვი, ვინ იყოკიდევწყაროზე?..

მაგდანა აღარშორდებოდა,სწიწკნიდათამროს,როგორცნადირითავისმსხვერპლსა.

- ვაიმე, დედილო! — შეჰყვირა ჩქმეტისაგან ნამწვავმათამრომ. - ვინ უნდა ყოფილიყო! სად მიწაში უნდაჩამძვრალიყავ...წყაროზემოვიდადარამექნა...

-ოოიჰი!წყაროზეშენდაშავიქვამაგგულზე,ნუღარვე-ესსულიდარბაისელმამამაშენმაშემძღვნა;მოვიდესაქა,ჩემშვილებსჰქონდეთდღე,რომმეისკარგაშევამკო.

Page 403: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რას ამბობდა და რას არა, აღარა ესმოდა რა დედამაგდანას.ადგაგაალმასებული,ხანრასწასწვდა,ხანრას,იქ კოკა წააქცია და წყალი დაღვარა, აქ ქოთანიგადააბრუნა; სამჯერ-ოთხჯერ მივიდა კარებთან, თანგაქანებული იწყევლებოდა, იმუქრებოდა, იგინებოდა.დიდ ხანს იქნებოდა ამ მდგომარეობაში, რომ ძროხებისბღავილსარგამოერკვია.

- აი გადაგრიოთ ჩემმა დამბადებელმა, როგორც მე ვარეხლა გადარეული. ზაქრო, ზაქრო! - გაჰყვირა შვილსა. -რასდარბიხარ,შესიყმეშავო!მოეთრიედაისაწველელიგამომიტა.

ზაქროშევარდადარბაზში;კუთხიდანშემოესმათამროსბზუკუნი და სლოკინი. შეეცოდა პაწია ძმასა, ვეღარააწამარა: მთლად დადუმდა საბრალობელი; მოწყენითაიღო საწველელი და ჩუმად, ფეხაკრეფით გამოვიდა.

Page 404: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

კარზე ბავშვს ფიქრები მალე გადაეყარა, გაქანდაბავშვებში.

- მოეთრიე-მეთქი, შე!.. რატომ საწველელში წყალი არჩაგისხამს; ბევრი გყამთ თქვენმა თვალების ვარდნამა,ნუღარვე,ესენიცგაგიშრეთდააგემსებათდააგებმევათესამიწეთვალები,ნუღარვე!!.შეეთრიე,ჩაასხი!..

XI

მზე ის-ის იყო ჩავიდა; ჰაერში სითბო ისევტრიალებდა;დასავლეთს ალისფრად გაჰქონდა ღაჟღაჟი “მკვდრისმზისგან”; შორს გაბნეულსღრუბლებს წითელ-ყვითელიფერი მიეცათ მზის დაშთენილი სხივებისაგან.დაკვირაძლდა;ხალხიადრეშემოიკრიბასახლებში.

ზალიკაახალკაციჩეკითხელშიმოადგასახლისკარებსიმ

Page 405: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დროს,როდესაც მისი ცოლი მაგდანა წიკვინებდა.დღისმეხრეებმა, რომლებიც ზალიკას თან მოჰყვნენ, გუთნისღვედები შეიტანეს დერეფანში. ზალიკა ჩამოჯდა ძარსქვეშ ქვაზე; მოიხადა ქუდი მთქნარებითა, რომელიცპირის წლაპუნით დაათავა: მთქნარების დროს პირზეჯვარიგამოისახა,რომეშმაკიარჩასძრომოდა.

- რას წიკვინებდი, ადამიანო! შენი ხმა სოფელ გარეთგამოდიოდა...რამოხდა?

ზალიკას ეგონა, რომუთუოდ ვენახში შესულა რამე, ანიქნება მეველეებმა ხბორები ჩაამწყვდიეს, რომ ასრეწიკვინებსო.

მაგდანამ ხმა არ გასცა, მხოლოდ ხბოს ამოუტყაპუნაპირში,რადგანუშლიდაწველაში.

Page 406: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-ოგეჩო,შებღუნძელავ,შენა!..-შეუტიახბოს.

- სად არიან ეს ბავშვები? თამრო, შვილო! ერთი წყალიმასვი,წყალი!-დაუძახამამამ.

თამრო დერეფანში გამოსულიყო, იჯდა და ცხვირსიჩიჩქნიდა, რომელიც ერთობ დასწითლებოდა ხელისკიდებით; თვალები მეტის ცრემლით ჩაღვიძლებოდა;ტკივილები ჩაუყუჩდა, მხოლოდ ბჟუილსღა გრძნობდა;მშვენიერი ღაწვები ჩამოხაზული ჰქონდა ცრემლითა,მამასთავჩაღუნულმამიაწოდაწყალი.ზალიკამშეატყო,რომიმისთამროსსახედაჟირჟვებულიაქვს.

-გოგო,ერადაგმართნია?

- დედამა სცემა. ისე მიჩეჩქვა, ისე, ისე, რომა, - უთხრაზაქრომ,რომელმაც,ისიყო,საიდღანაცმოირბინა,ჩაიჩოქა

Page 407: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მამასთანდადაენდომისმუხლებსა.

ზალიკას ეს ამბავი არ იამა; თავის დღეშიპირუტყვისთვისაცარდაუკრამსგამომეტებითსახრედაშვილებისთვისხომთითიარდაუკარებია.

- კიდეც იმის წიკვინი ჰქონდა... ადამიანო! რასგაქვავებულხარ,არმეტყვიმიზეზსა?

- აი გაქვავდით კიდეცა და გაკლდევდით კიდეცა! -დაჰკრაძროხასჯოხი,ადგადასაწველელიშეიტანა;მალეგამობრუნდა, აკარწახებული კაბა ჩამოიშალადა მოჰყვაბუზღუნსა: - ამოწყვეტადა გადაშენება, ნუღარვე, ამისთავსადაკისერსა, -მიიღოხელითამროზე... -სუშენგანარიანესრეთავგასულები.რაცმოგივა,ახიაშენისთანაზე.

- ახა ვაგლახთა!.. ამ ადამიანმა დამაბერა, თორე რა

Page 408: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დამაბერებდა, კლდე კაცი ვიყავი... ახლა, მადანო, არიტყვი,რაიყო?

-რათბერდები...ღმერთმარო არმისცესმეტიდღეემისთავსა... რაღა რა იყო... - აქ მაგდანა ჩაჯდა, კილოლაპარაკისა შესცვალა, ორი თითი ტუჩებზე მიიფარაგანცვიფრებისნიშნადდაგააგრძელა:-ამოდენაგომბიომეს როგორ უნდა მიყოს, ქვეყანაში თავი მამჭრას...შეეთრიეშინა,ირძე აადუღე!.. ადამიანო, -მაგდანამხმამოუდაბლა, - თურმე... ღმერთო, დამიხსენ ამცეცხლისაგან!..

- დიდება შენდა, ღმერთო! ვეღარ გაათავე? -მოუთმენლადუთხრაზალიკამცოლსა.

-თურმე...ერომეზობლებმაგაიგონ,ისღაგვინდა!..თავსვეღარგამოვყოფთ,თავსა...უნდაჩიქილამოხდილივიარო

Page 409: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გომბიოს გულისთვისა!.. თურმე!.. ოოი, დადექითთვალებო!.. იმდღეს ი გუთნისჯერირო გამოგიგზავნე,წყაროზე თურმე ცეცოს ელაპარაკებოდა ეგ მზე ბნელი,ეგა!.. მაა!.. გაიგონე? თითის ტოლა გოგო ელაპარაკებაშეღერებულ ბიჭსა, მერე ისიც ცეცოსა!.. დადექით,თვალებო,დადექით!..გაგონილა?თქმულა?რათმოგვივაკაიდრო! სათათრეთშიაც არ მოხდება ამისთანა ამბავი,სა...

-დედაკაცო!ნუშეუკიდე,ნუ!რაარიახლა,ცადაქვეყანადაიქცა,რო ცეცო შენ ქალს წყაროზე შეხვდა? აცა,დაიცამამიშენის ცხონებასა, თამრომ რა დააშავა, როდაგილილავებია,აბაერთი,ერთიმითხარ,ჰო,მითხარდა!თამრომ დაიბარა, უთხრა აქ ჩამოდიო, თუ რა? ემამაძაღლი ტიელა, თავიც იქა მქონდა და ფეხებიცა, მერატო არა გავიგერა, თუ ეგრე იყო... ნუ აზვიადებ; მეზვირთიყარია ადამიანი მეჯავრება... მე კაციც ავირჩიე,

Page 410: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ამაღამ უნდა მაჭანკლად მივუგზავნო... ან რა, ღვთისწინაშე, რა მაჭანკლობაა საჭირო, მეც ვიცნობ და ისიცმიცნობს,მარამწესიადაადათი.

-ნეტავიღამე,იჰი,ჰი!..ვერშეიტყე,რომეიმასქალსარმივცემ-მეთქი...ნაწოწიდედიშვილსა...

- რას ატრაკუნებ, ნეტავი ერთი ვიცოდე! შენმა მზემა,ბატონიშვილი მოვა შენი გომბიოსთვისა! არა?.. ცეცოსდედისთანამანდილოსანიადამიანი,აბა,რომელია,ერთიდამისახელე?..მარამრაკიერთიდაიჟინე,ისარის,-სთქვაახლა კი მართლა ბრაზზე მოსულმა ზალიკამა. - ზაქრო,მიირბინედაზერეკიძიანთსოსიკასდამიძახე...შენბევრიიცი!.. ასეთი კაციდადგება,ზალიკას მზემა,რო ბადალიარაჰყამდეს.კვირასუნდაგენახა,რანაირდაპროწიალდასოფლი გულითვისა! მე შენ მოგახსენო, დალაგებულისიტყვა-პასუხი არა აქვსთუ!.. ნაწოწიდედის შვილი?! -

Page 411: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გააჯავრაცოლს;-კიდეციწოწვაში,იგვარაძიანთსა,მაგიდედა რო იყო პურიმცხობლათა, კიდეც იქ ისწავლა ისიტყვა-პასუხიდაჭკუა.

მადანა გაჩუმდა; შეატყო რომ აღარა გაუვა რა ქმართან,რომელსაცგადაუწყვეტიაცეცოსათვისქალისმითხოვება:დაეყრდნომკლავზედაფიქრებსმიეცა;ზალიკამალ-მალიხედებოდა გზისკენ, მოუსვენრობდა, ეტყობოდა, ძიელსურდასაქმისჩქარაგათავება.

მოვიდა მაღალ-მაღალი, ხმელი აპუხტივით დაშავგვრემანი სოსიკა; ერთი კვირის წვერმოუპარსავობაუფრო შავს ფერს აძლევდა მის ალანძულს სახესა.სოსიკასძაანმაჭანკლობისსახელიჰქონდადავარდნილიძაღლისხევაში. ბეჯითი და ტკბილი მოლაპარაკე იყო;ისეთს გულის საკლავს კილოს მისცემდალაპარაკსადაისე მიზნექ-მოზნექდა თავის მაღალ ტანსა, რო არ

Page 412: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

შეიძლებოდა არ დაერწმუნებია თავის ნათქვამისსინამდვილეში.

- სოსიკა!დაჯე ერთი... იმდღესაც გელაპარაკებოდი. ხოიცი გლეხი კაცის ცხოვრება,თუ საქმე არ მოიმარჯვიანა,არიქნება...ეჩემთამროგოგოსაღარაეგვიანებარა,მინდაეცეცოსმივათხოვო...

- ჩემო ზალიკა, რაც ადრე მოიშორებს კაცი ვალსა, ისასჯობია;მუწუკიროგამოგერწყობა,შეღავათიგეძლევა...მე და ჩემმა სიყმემ, ი ცოლ-შვილი ნუ გამიწყდება, რომაგითანაარჩევანსძეხორციელივერიზამდა,ვერიზამდადა!

-ჩემთვალშიკი,აი,-ორითითითწაავლოკაბასდაასწია,-აიემისდანაფასევადაცარმიღირს,-სთქვამაგდანამ.

Page 413: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- იჰ, იჰ, იჰ! აბადახე, აბადახე!.. მადანო, მადანო!და-ძმობას,მაგასნუიტყვი,-დაიწყოდიდისგანცვიფრებით,მაგრამ საშინელის რწმუნების კილოთი. - ნეტავი შენიდღეგრძელობითა ერთიმოსწრებული ქალიმებადოსდაცეცოშეირთამდეს,თორევინთავ-ლაფიანისიხარულითარ მისცემს. აბა, რა შემოგფიცო, რა ვთქვა: ერთი ვაჟიგამაჩნია ი სამ ქალში, იმაზე გენახოთ შავებითა,თუ მეთქვენთვისცუდიმოვინდომო.

- ჰო, ჰო, კარგი, კარგი! აბა,რა სათქმელია;ღმერთმა ნუმოგასწროს...შენესგამიგე,ქრთამადრასმოიტანს,ნურცძიელგამოეკიდები;რაკიჩემიგახდება,იმისიხარჯიჩემიხარჯიიქნება.

სოსიკა მძიმე-მძიმედ წავიდა: ამისი საქმე ყველაზენაღდიიყო;გარიგდებოდა,თუარგარიგდებოდა,სოსიკასსადილ-ვახშამიარასცდებოდა.

Page 414: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-მადანო,მადანო! -უთხრატკბილადზალიკამ. -პატარამოგვიმზადერამევახშმათა.

-მხალიცაგვაქვს,მამა!-უთხრაზაქრომ.

-უჰ,უჰ,აგაშენათღმერთმა.

დიდ ხანს არ გამოუვლია, სოსიკა მოვიდა; სახეუბრწყინავდაგამარჯვებისგამო.

-საქმეგავჩარხე.იმიდედასუცასდაეწია;ცეცოსხოძიელიამა;სიტყვაგაუშრა,ტუჩებზედააკვდა...ქრთამადოთხითუმანიფული,ორიკოკაღვინოდაკაიჭედილა.

- მაშ ნიშნობა ე შემოდგომაზე გავაჩაღოთ, ქორწილისააღებოთიყოს.

Page 415: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- რაღა მეაღებება! რახან აღარა ჰქენი, ბარემშემოდგომაზედვეიყოს,უხვობააყოვლისა.

-ხა,ხა,ხა!-ჩაირახრახაზალიკამ;-მოხველჩემჭკუაზე...ანგრეიყოს...შვილო,თამრო!..

-აი,აი!ეხლავეეცემა,ნუგააგებინებ,ცოდოა!

- არა, ზალიკო, არ ვარგა, გული დაეთუთქება; ნორჩბალახს რო მზე დახედავს, სუ ყურებს ჩამოაყრევინებსხოლმე.ეეიი!სიყვარული,მეშენმოგახსენო,ადამიანსსუსთუთქავს.ნწარა,ჩემოზალიკო,თავიდაანებე.

მეზობლები შეჰყვნენ ვახშამს; მოიგონეს ბატონისსამსახური;თავიანთესრედწოდებულიგლეხებისაგანვე“თავი კაცების” მტრობა. მინდვრებს მოვრჩით, მაგრამ

Page 416: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ახლა კულუხს რამოდენას შეაწერს, ვინ იცისო? იქნებაბევრს ზედაშეც გაუწყვეს. შუაღამე იქნებოდა, რომმეზობლები გაიყარნენ. ზალიკამ მოსვენებით მიიძინა,მაგდანასაც გული მოუბრუნდა, შეურიგდათავის ბედს,მიდო თავი სასთუმალზე და ამანაც მალე აასტვინაცხვირიდამიუბანათავისქმრისხვრინვა-ფშვინვასა.

XII

ცეცო დაინიშნა თამროზე, რომელზედაც ფიქრებით არაერთი ღამე უძილოდ გულაღმა ვერხვქვეშ გაუთენებია.ცეცოთითქოგამოსცვალაახალმაცხოვრებამ:დამშვენდა,თითქო უფრო გალაზათიანდა; მას მუდამ წითელიგულისპირიანი პერანგი, წითელი თავშალით თავიწაკრული და ზედ ნაბდის ქუდი გვერდზე მოდებული,კოხტად ამოსხმული ბატი-ფეხური ქალამანი არმოუშორებია ტანიდან. წადილი ნახევრობამდის

Page 417: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

შეუსრულდა;აღელვებით,გულისჩქროლვითფიქრობდა,ფიქრებში გადადიოდა იმ დროსთან, როცა იმასსამუდამოდ შეუსრულდებოდა იგი; შემოდგომაზექორწილი ვერ უხერხდებოდა და ეს უფრო სწამლავდაიმას.ცეცომალი-მალაირბენდახოლმესიმამრისსახლშირომელიმე ავეჯის სათხოვნელად, მაგრამ მიზეზი კითამროიყო;თამროზეთვალისდაკვრა -უკვდავებაიყო.ცეცოპატარაცოლისძმასდაუწყებდაცელქობასა,მაგრამთვალი კი თამროსკენ ეჭირა, რომელსაც ხანდისხანგამოელაპარაკებოდა ხოლმე. თამრო გაიღიმებდა;შველივითგაუხტებოდადათავჩაღუნულიშევარდებოდასაკუჭნაოში, რომელიც დარბაზს ჰქონდა მოდგმული.თამრო საკუჭნაოს საურდულედან გამოიჭყიტებოდადასტკბებოდათავისდანიშნულისცქერითა;ის ამწამებშიუზომოდ ბედნიერი იყო. საბრალო ცეცო ვერ ხედავდასაკუჭნაოში მოფარებულსთამრიკოსდა გულით ათასსჯოჯოხეთურს შეჩვენებას უგზავნიდა თავის სიდედრს,

Page 418: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რომელიც, ერთ წამსაც არი, არ შორდებოდა ხოლმედარბაზსა. მინამ ცეცო არ გამოვიდოდა, ბაიყუშივითპირში შესცქეროდა. თამრიკო სულ ცხვირაფხლეკილიადგადედასთავსა,ვითომდააქარაფერიამბავიაო;ათასსმიზეზსმისცემდაკარზეგასასვლელად,მაგრამმაგდანასაგრეადვილადვერმოატყუებდნენ.

ძაღლიხევაშირთვლებიძალიანადრეიციან,ენკენისთვისგასულს იმოდენერთა ვენახები ჩაკრეფილია და ხალხისაფარცხავად არის გასული. სოფელში გავარდა ხმა,რომბატონმა კულუხის გაწერა მიანდო სოფლის მოხელეებსდა ამათ შემწედ მისცა ბღუნძელაშვილიო დაეშმაკურაშვილიო. ცეცო თავის ამხანაგებით, თითქმისმთელი სოფელი,დაასმინესდა ბატონმათურმე სთქვა,რომ მე მაგათ, - ცეცოს ამხანაგებით, - სოფლიდანგავაძევებინებო. სოფელს კი აღარა ჰკითხავდა:გააძევებდა?!

Page 419: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გათავდააღწერა:ვენახს,რომელიცადრევკოკასიღებდა,ეხლაორი შეაწერეს: ნაწყვეტებიუფრო ცეცოსადა იმისამხანაგებს მოხვდა. სოფელი გაინძრა: იგი გაითქვა,რომრაცუღიათ,იმაზემეტსნუმისცემენ.თუძალიანძალასდაგვატანენ,მაშინმეტიღონეაღარარის,მივცეთ,მაგრამიმათდაუსჯელებს ნუ გაუშვებთო. ცეცოსრჩევით,რომუფრო მტკიცე ყოფილიყო იმათი შეთქმულება, ზემოუბანმაღამე ჩუმად მოიყარათავი ელიის ეკლესიაშიდაქვემომ კი წმინდა გიორგისაში: აქ იმათ დაიფიცეს,დაადგინეს, რომ ერთმანეთს არ გასცემენ. ამოირჩიესექვსიკაცი.სამიზემოდან-ცეცო,მიხადაპაკო-დასამიცქვემოდან, რომელთაც მიანდეს მტარვალების დასჯარითაციყოს.ითქვა,შესრულდა.

აგერ გახშირდა რთვლები. მუდამ საღამოს მოისმოდავენახებიდანყაყანი,ღრიალი,ჩხუბი,დარბევისხმა.

Page 420: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- არმოგცემ,შვილოსა, არა!რაც აქნობამდემიღია, იმაზემეტსვერგავიღებ,თუნდროპოპოქივითაცდასკდეთ.

-არგაიღებდაგაჩვენებგზასა.

ვისაც ერეოდნენ, ართმევდნენდა არბევდნენ.ზოგნი კიფიცის გამო ზედ აკვდებოდნენ საწნახლებსა და კი არაძლევდნენ.გაჭირდასაქმე.ფიდუადაბღუნძელაშვილიეახლნენბატონსადაგამოუცხადეს,რომთუისარივლის,ცუდადარისსაქმე.

- ოჰ, - სთქვა ბატონმა, - ეს დაწყევლილი ყმები! -დააღრჭიალა კბილები მხეცივით, მიიხედ-მოიხედა დარომ წინ სდგომოდა ვინმე, ცხენივით ჩაჰკბეჩდა მისხორცსა. - ყაზახებს მოვაყვანინებ, ყაზახებს, და სულზურგის ტყავს ავაძრობინებ მათრახის ცემითა!..-

Page 421: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

განაგრძო კვლავ კბილების კრჭენით გამხეცებულმაბატონმა.

ეხლადადგაცეცოსდამისიამხანაგებისგანჩინებისდღე:ეხლა უნდა ეჩინათ თავი: ან სიკვდილი, ან სიცოცხლე.“ამისთანასიცოცხლეც ამოვარდეს”,გაუელვებდახოლმეცეცოს თავში, მაგრამ ხათა ეს იყო, მის გულში სხვამაცდაიჭირა ალაგი, სხვა სიყვარულმაც შედგა ფეხი. ახალიყველა კარგია და ადვილად ვერ დასთმობს ადამიანი.ცეცო იმის მოგონებაზე, რომ სოფელს პირობა მისცა -გაითქვნენ, რომ რითიმე გადაუხადონ მტარვალებს დამდევნელებს, თრთოლდებოდა, ირყეოდა, რადგანთამროს სიყვარული, მისი მოგონება, მისი მშვენიერისურათი მას აყენებდა, აბრკოლებდა. მეორეს მხრით, ისწარმოიდგენდათავისსადათავისმოძმეთადაუღალავსშრომასა, მუდმივ ოფლის წურვასა, რომლის შემდეგინამუშევარი უსირცხვილოდ სხვას მიჰქონდადა მიაქვს,

Page 422: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

და გული ევსებოდა შურისძიებით. როცა მიხა ჰყავდაგვერდით,როცაისცხარედდაიწყებდახოლმელანძღვა-გინებას მტარვალებზე, ცეცოს სულ ავიწყდებოდათამროცდამომავალიბედნიერებაც.

- “რა ვქნა, მე კიდევ, კიდე, მაგრამ მიხას რაღა სჯის?” -დაეკითხა ცეცოთავისთავს. - “ის ხომ აზნაურია, იმისმამულსხომღალა-კულუხიარერთმევადარაზეიწირავსსოფლისათვისთავსა?!”

მაგრამმიხაიმიტომიკლავდათავს,რომმისიმამულებისულ ბღუნძელაშვილსა ჰქონდა ხელში ჩავარდნილითავისი სულელის ძმის წყალობითა; ერთი ვენახიფიდუას ეჭირა; ბერძნის ბერებმა მის მამა-პაპას სულიამოართვეს მამულის დავაში. თუმცა ვერ ჩამოართვეს,მაგრამ იძულებული იყვნენ, რომ მამულები გაეყიდნათნემსისდანაფასევად,რადგანდავიდარაბაშიფული იყო

Page 423: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

საჭირო. ყველა ეს იყოდარჩენილი მიხას გვარში; ყველაამას ეუბნებოდა თავის შვილებს და ამიტომ, როგორცმიხას, ისეთვითეულს მის საგვარეულთაგანს, სძაგდათბერების მოადგილე “უპრავლიაუშჩები” და მათი შემწეგლეხები,რომელნიცხალხისხარჯითსცხოვრობდნენდარომელთაცხალხისავეცარცვა-გლეჯითშეიძინესქონება.გლეხობასაცესგვარეულობასაშინლადუყვარდა,ხათრიჰქონდა,პატივსასცემდა.

XIII

აღმოსავლეთისმხრითსოფელძაღლისხევისზემოუბანსუდევსკარგაფართომოედანი,რომელსაცზაფხულობითგადაეკვრის ხოლმე მშვენიერი მწვანე, დაბალი ბალახიხავერდისყდასავითა.მთელისზემოუბნისოთხფეხითუორფეხი ცხოველი ზაფხულის დილით გამოიშლებახოლმე მოედნის ნამიან ბალახზე: დარბიან, ჩიჩქნიან

Page 424: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დანამულ მწვანესა; ბატები, რომლების მოშენებას ამსოფელში ძალიან მისდევენ, სისნიან გახელებულადმატიტელასა; ქათმები დასდევენ კალიებსა. უწინმოედანიგარსშემოზღუდულიყოფილამცხოვრებლებით,- ამის ძეგლად ნასახლარები დარჩენილა; დღესნასახლარები ძაღლებისაგან ჩატანილის საქონლისძვლებით არის სავსე. მოედანი იყო და არის დღესაცადგილი ძაღლისხეველების ლხინისა, გართობა-თამაშობისა. აქ შეიყრიდნენ ხოლმე თავს სოფლისშეღერებული ბიჭები, მღეროდნენ, თამაშობდნენ,ბურთაობდნენ,ყმაწვილობდნენ.ბევრიბიჭიგამოიჩენდადა ისახელებდა ხოლმე თავს თამაშობაში, რომელსაც“წრე-ბურთას”ეძახიან.

ხალხი ამბობს, რომ ამ მოედნის ნასახლარებისმცხოვრებნი აჰყარა წმინდა ელიის ხატმაო. “პატარამოედანი მაქვს, მინდა გავაფართოო საჯირითოთაო”,

Page 425: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ამბობსწმინდაელიაო.ხალხი, ასეგასინჯე, ასახელებდაიმკაცისსახელსადაგვარსაც,რომელსაცვითომცელიამესსიტყვებიუთხრა.

მოედნის აღმოსავლეთით,ზედ სერის პირზედ, ყოფილანანგრევი წმინდა ელიის ეკლესიისა, რომელიც დღესაცეტყობა. შემდეგში აზნაურ გვარაძეების საგვარეულოშიერთს მღვდელს ნანგრევზე ფიცრის ეკლესია აუშინებიადა დაუყავრნია. ეკლესიას წინ პატარა ვაკე აქვს,რომელიცხალხსთავისსასხდომადგილადდასალაყბოდამოერჩია.უკეთესი სასიამოვნოთვალისათვისა, გრილი,ამასთანავე შავი ფიქრების გამქარვებელი ადგილი არარისმთელსფრონისხეობაზე,როგორცესწმინდაელიისეკლესიისვაკეადგილია:აქედანთვალიხედავსვიწროს,სოფლებითდავენახებით,ხეხილისადაკაკლისჭალებითდაფენილს, ზურმუხტისფერ ღელესა. კავკასიონისუმთავრესი მთაგრეხილი დაფიქრებული, ჭაღარა

Page 426: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

შერთულის თავით შიგ ჩამოსცქერია ამ მშვენიერსა დავიწროხეობას.

წმინდა წინასწარმეტყველის ელიის ეკლესიისდასავლეთით,სწორედმოედნისპირში,იდგაძველიხისსახლი, რომელსაც ზედ მოდგმული ჰქონდაძველისძველი დარბაზი. ყავარი ალაგ-ალაგ აეგლიჯნაძლიერს ქარსა, რომელიც თითქმის მუდამ ჰქრის ამსოფელში, და დაეუშნოვებინა ისეც მოძველებულისახლი, როგორც უკბილო ადამიანი. ამ ფიცრულისგარშემოსხვადასხვაშენობაბლომადმოსჩანდა:ორ-ორიბოსელი, ორ-ორი მარანი. ბოსლისა და ერთი მარნისბანები ჩანგრეულიყო, ეტყობოდა, პატრონი აღარსაჭიროებდა, ან ხელმოკლეობისა გამო მიუტოვებია დააღარგაუახლებია.ნანგრევებზე,ეტყობოდა,რომუწინაქშემძლეოჯახისახლებულა.მაგრამჟამთაბრუნვას ესეცმიუნგრ-მოუნგრევია.

Page 427: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ამ სახლის პატრონი ამჟამად იყო ვასილ გვარაძე.თავისსაგვარეულოში ვასილი ყველაზე კარგად ცხოვრობდა:სახნავი მიწები საკმაოდ ჰქონდათავისთვისადა კარგივენახებიცა: მაგრამ რაც კარგი და კარგი იყო, ზოგიბერძნისბერებისაგანჰქონდაამასაცწართმეული,ზოგიცგაყიდული იმათთან დავიდარაბაში. ვასილი რომმოიგონებდა ხოლმე წართმეულს მამულებსა,მოიგონებდა, თუ რანაირად ჩამოართვეს მის მამა-პაპასმამულები და სხვას მიჰკერძეს, ცეცხლი მოეკიდებოდაგულზედა მთლად ბრაზით აინთებოდა ხოლმე. ვასილგვარაძეს გათავებული ჰქონდა სწავლა ერთსრომელღაცდაბალს სამხედრო სასწავლებელში, რომელიცკეთილშობილთა შვილთათვის გამართეს ჩვენსქვეყანაში. ვასილს ახსოვდა, მოესწრო იმ დროს, როცამისი მამა-პაპა ცხარედ ებრძოდა ბერძნის ბერებსამამულისთაობაზე;ისდღეიყოდაისდღე,ახალგაზრდა

Page 428: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ვასილს ჩაენერგა გულში ბოროტების დევნა.სასწავლებლიდანგამოსვლისშემდეგისხანსადიყო,ხანსადა; ბოლოსდაბრუნდა სახლში. სოფლელებს ეგონათ,რომვასილიშიმშილითმოკვდებაო,რადგანაცარცფულიჰქონდა,მამულ-დედულიცგაპარტახებულიდაჰხვდადასახლ-კარი მინგრეულ-მონგრეული. ვასილმა ტყავიგადმოიბრუნა: გლეხურად დაიწყო დღედაღამ მუშაობა;მამული მამულსდაამგვანა:გააკეთა სამი ვენახი; ჰყიდაღვინოები; იყიდა წისქვილი და ვენახი - სულ თავისოფლით,თავისპატიოსანისშრომითნაშოვნისფულითა.ხალხმა შეიყვარა სულით და გულით ვასილი;ხალხისთვის ვასილის მეტი არავინ იყო მისამართი: იგიიყო მათი ფარიდა ხმალი, იმათიდამრიგებელი, ჭკუისმწვრთნელი,ყოვლისსაქმისგამკეთებელი.

მიხა გვარაძის სახლი იქვე, ვასილის სახლის გვერდითიყო; ვასილი და მიხა ღვიძლი ბიძაშვილები იყვნენ

Page 429: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ერთმანეთისა. ვასილს მოსწონდა მიხას გამბედაობა,თავგანწირულობა, რადგან იგი თავის ყმაწვილკაცობასაგონებდა.

დაღამდა ერთი შემოდგომის დღე. მიხა შინ იყო; მალი-მალგამოდიოდადერეფანში;სახეზეაღელვებაემჩნეოდა.ქვრივსრძალს მიხასასუკვირდა მაზლის ამგვარი ყოფა.სახლსანათებდამხოლოდბუხრისსინათლე.მიხამივიდაბუხართან, მაგრამ მსწრაფლად გამობრუნდა, ქუდიდაიხურა, იპოვა ჯოხი და საჩქაროდ გამოვიდადარბაზიდან.კარებშიმიხასცეცოშეეტაკა.

-ეჰ,მეკისულიდამალევინედა!..პაკორაღაიქნა?

-აგერმოდის...კაცო,ეხლაარიყოჩემთანშენიძმისწული,რახანსგაუვლია...მერერაზეაბობოქრებულხარ?

Page 430: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-უკანვეგაბრუნდი,გასწირაღა!..ჩვენვახშმადსხვაგანავართ... ნუ მამიცდით, - შესძახა მიხამ რძალსა დაგამოაჯახუნადარბაზისდევერხანაკარები...

- ვასილი მარტოკანაა სახლში; ჯალაბი შინ არა ჰყავს,პატარა ვაჟის მეტი; მოველაპარაკოთ ჩვენს საქმეზე,გამოცდილიკაცია.

-ურიგოარიქნება,—უპასუხესმიხასამხანაგებმა.

შეეხმაურნენ ვასილსა. ხმაურობაზე აივანზე გამოვარდაპატარავაჟივასილისა,რომელმაცცქრიალითჩამოირბინაკიბეზე.

-მამაშინარის;დავუძახო?—ბავშვიშეტრიალდაკიბეზედა ელდასავით შეირბინა სახლში. ამ დროს თვითვასილიცგამოვიდააივანზე.

Page 431: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ვასილიშუახნისკაციიყო;ჭაღარაშერთვიყომისთხელთმასა; პირი ძველებურად ქართულად ჰქონდა ხოლმემუდამ სუფთად გაპარსული; მშვენიერი ქართულიცხვირი,ფირუზითვალები,გრძელი,სუფთადმოვლილიდა ჩაგრეხილი ულვაშები - ყველა ესენი ერთადშეერთებით გვიჩვენებდნენ, რომ ვასილი ერთს დროსძიელსასიამოვნოშეხედულებისაუნდაყოფილიყო.

- ამოდით, ამოდით... ჰა, ცეცო, მოგილოცო ნიშნობა?ღმერთმანი, მამაშვილობამა, რომ ძალიან ჭკვიანურისაქმე გიქნია; თამროს კაი მამა ჰყავს, შვილიც კარგიიქნება; მამა ნახე, დედა ნახე, შვილი ისე გამონახეო,ნათქვამია ძველთაგან. მეზობელია, რაც უნდა იყოს, ეგემჯობინება.

თითქოდანადასცესგულში,ისეშეკანკალდადაშეინძრა

Page 432: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ცეცო, როცა თამროს სახელი გაიგონა; აეფუტკნა თავშიათასგვარი მწარე ფიქრები, რომლის ასრულება თამროსდააკარგვინებდა,სამუდამოდმოჰგლეჯდაგულიდანა.

- ბიძაჩემო, -დაიწყო მიხამა, - შენც გულდამწვარი, მეცაგრეთვე,სოფლისხალხიხოუარესად,დასულვისაგანა,როიცოდე...

- დაჯექ, შვილო, პაკო, ვის ერიდები, შენი სახლია, -უთხრავასილმადაუჩვენა,რომტახტზედამჯდარიყო...-ჰო,მერე?

- მერე და მერე... სულ ვისგანა ვართ გულდამწვარი?მოგეხსენება, ბიძაჩემო, იმ დღევანდელი ჩვენი ამბავი:მასუკანკიდენა, ეიჯარადარირომოვიდადაუღმერთოკულუხი შააწერა ვენახებსა, გავითქვენით რამდენიმეკაცი,რორითაციყვესგადავუხადოთმაგწურბელას.აბა,

Page 433: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რითი, რითიო? ჩავარდა ხალხში ლაპარაკი;გადავწყვიტეთ,ვცემოთ.

-ეგროვიცით,უფროგულიგვეძლევადაგვიკეთდება, -დაიწყოცეცომ.-ახლა,როგორცმიხამაცმოგახსენათ,შენიჭირიმე, გადავწყვიტეთ, გაუსწორდეთ იჯარადარს.ორიოდებიჭიავირჩიეთ,სულტალიკ-ტალიკიბიჭები;აიეს პაკოა; უწინ ხომ სულ ჩემთან იყო ხოლმე ღამისმეხრეთა; ეხლა კი ბერძნების იჯარადართან გახლავს,მოჯამაგირედდაუდგა.პაკოიმასთანიქნება;ისეგვაქვსსახეში,რო...

ვასილმა შეიტყო ამათი განზრახვა, პირი გააღოსალაპარაკოდ,მაგრამცეცომშეაყენა.

- მოითმინეთ, ნათლია... ასე გვაქვს დაწყობილი, რომავინიცობაა, სადმე შემოგვეფეთოს... ჩვენ უნდა მუდამ

Page 434: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ღამეორღობეშიმიუდარაჯდეთ...ვინცკიშემოგვეფეთებადახელშიჩაგვივარდება,-იჯარადარიიქნება,თუფიდუა,ან ბღუნძელაშვილი, - ცემა როგორც მოხერხდება, არასცდებათ...პაკოიჯარადართანარის,იმასახლავს...ახლა,ნათლია-შვილობასა, გამოცდილი კაცი ბრძანდებით,უნდადარიგებამოგვცე,როგორმოვიქცეთ.

ვასილი,თითქმის მოხუცებული,თითქოს გაყმაწვილდა,თითქოს თმა გაუშავდა, მოკეცილმა ცმუკვა დაიწყო,მომუჭა ხელები და კალთაში მუხლებზე ჯიჯგნა დამტვრევა დაუწყო; გული აუვიდ-დაუვიდა. მთლადაუკორკოტდა; ვასილი ასდევდა გულის ცემას დაირყეოდამთელიტანითა.

-ჯერ ეს მითხარით, ვინრაუნდა გააკეთოთ, ანროგორგიდევთგუნებაში?

Page 435: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- მე ვეუბნევი, რო როცა ანგარიშის გაწევა გვენდომება,ხურჯინები გადავიკიდოთ და ვითომ სხვაგანმივდივართ, ისე ვაჩვენოთ სოფელსა; ჩვენზე ეჭვს ვერმოიტანენ.ცეცოკიამბობს,როასენუო,ასეარივარგებსო.

-მეცცეცოსაზრისავარ:ესიცოდეთ,თუსხვებზედარა,ეთქვენორზე მაინც ეჭვს მოიტანენდა მოიტანენ. იქნებაკიდეცდაგიჭირონ, -სთქვავასილმა, -ყველაფერსუნდამოველოდეთ.

ცეცოს თავიდან დაჰკრა ჟრუანტელმა და ფეხისფრჩხილებამდე ხლაკვნით ჩაუარა; სახე შეუბუსუსდა,შუბლზე ჭირის ოფლი ააჩნდა: ცეცოს ის ჰკლავდა დააღონებდა, ის უმუწუკებდა და უსერავდა გულსა, რომდაინიშნა; რომ თამრო დაეკარგება, სამუდამოდგამოეთხოვებაიმას,ვიზედაცარაერთიღამეგაუთენებიადა დღე დაუღამებია ტკბილს ოცნებაში. ჯვარი რომ

Page 436: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დაეწერა,იქნებაკიდევჰქონოდათამროსთანშეყრისადანახვისიმედი.ეხლა?ეხლადანიშნულია;აშარისიდედრიცეცოსი თამრიკოს მაშინვე სხვას მიათხოვებს; ცეცოსსიდედრს კიდევაც გაეხარდება, იმიტომ რომ თამრიკოცეცოსთვის არ ემეტებოდა. ამ მწარე ფიქრს მიეცა ერთწამსა, მაგრამ თავი ჩაიქნია, კბილები ჩააკრაჭუნა დაგადასწყვიტა,მწარეფიქრებიმოეშორებინათავიდანა.

- მე ვეუბნევი, - დაიწყო ცეცომ, - გავიყვნეთ-მეთქიამხანაგები.

-პაკოსიმედიგაქვთ,რომარგაგცემთ?-ჰკითხავასილმა.

- ჩვენ ყველანი ერთს ტაფაში ვიწვით: პაკოს ვენახიბღუნძელაშვილსარუჭირავს!..

-ვაიმე,ვაიმე!ნათლი,მაგასრასმიბრძანებ,შენიჭირიმე!

Page 437: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ცეცოსდამიხასროუღალატო,მაშვიღასღავეძმო,დარომვუმუხანათო, იმ გრძელ სოფელს ღმერთთან რა პასუხიუნდაგავცე?!-სთქვაგულმოკლულმაპაკომა.

-დიახ,პაკოიქიქნება;მედამიხაკი,-განაგრძოცეცომ,-ორღობეში ჩავუსაფრდებით; დანარჩენი ბიჭები იმვენახში,საიდამაცკულუხსწამოიღებენ.

-დამაცა,დამაცა... სწორედ ეგრეუნდა, ცეცო, სწორედა.კულუხსვინსწერსდარწყავს?

- მამასახლისი თავისი გზირით, ფიდუა დაბღუნძელაშვილი,-უპასუხესვასილსა.

-მევიცი,როჩემსვენახზედაიწყობენდავი-დარაბასადამაშინგვაქვსდროი,-სთქვაცეცომ.

Page 438: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-არა,ისეუნდამოხერხდეს,რომამექვსისკაცისვენახშითქვენ ექვსის გულისათვის არ შესრულდეს თქვენიგანზრახვა,თორემეჭვსშემოიტანენდახელსდაგადებენ.სხვის ვენახში რო მოხდეს, ემჯობინება. აი ყურიდამიგდეთ,მგონიასეემჯობინება,პატარაორღობეშიშენდა მიხა ჩაუსხედით; დანარჩენები ზერეკაძიანთვენახებთან.ეხლაიქითსწერამენ;ისინიხომვენახ-ვენახ,ბილიკებზე წამოვლენ; პეპეს ვენახის გადმოსასვლელშიჩაუსხდნენ კულუხის ამწერლებსა; თქვენ კი, როგორცწეღანაც გითხარით, ამათზე კარგა მოშორებითა, პატარაორღობეშიიჯარადარსა.

- აგრე ძალიან კარგი იქნება, შენმა მზემა, - წამოიძახესსამთავემა.

-მაინცდამაინციმორღობეშიხალხიგვიანშეგროვდება.თუ სხვანაირად დაიჭერ საქმესა, კვალს თქვენზე

Page 439: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მოიტანენ. როგორც მიხას უთქვამს, რო მას თავივაჩვენოთ,ვითომცსხვაგანწავედით;ღამემივბრუნდეთდაანგარიშიგავუწიოთ,-თავსარმოვა.თქვენუსათუოდდაგიჭერენ: სად იყავით? ვისთან იყავით? ჯერ ეხლა იმდღევანდელ ლაპარაკისათვის “პრიგოვორს” თურმეადგენინებს და მაშინ ეგრე რო ჩაიდინოთ, ხსნა აღარგექნებათ... იჯარადარს უნდა სცემოთ, თუ სხვაფრივაგწადიანთრამე?

-ვცემოთო?-წამოიძახამიხამზიზღით.

ვასილი წამ-ერთს გაშტერდა; მაგრამ მოიგონა თავისიყმაწვილობა, თავისი უნარი, არ გაჰკიცხა და უთხრაგასაფრთხილებლად:

- ეეე, ბიძავ, თუ ყოჩაღათ არ მოიქეცით, ციმბირი აქეთდაგრჩებათ...

Page 440: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- შე დალოცვილო, იმიტომ გიახელით, რომ ციმბირსავცდეთ,-სთქვაცეცომ.

დაასკვნეს, ვასილის რჩევით, რომ პატარა ორღობეშიუდარაჯონ.

XIV

ძაღლისხევაში გახურებული რთვლებია... როგორცმოთხრობის დასაწყისში ვთქვით, სოფელი მაღლობზესდგას; ვენახები კი ძირს, ღელეშია, ჩაფენილი. ხალხიდატანჯულია ძირიდან მაღლა მოსავლის ზიდვითა;ბევრიზურგითამოზიდავსხოლმეტკბილსა,რაკიურემსვერ მიუყენებს ხოლმე შემოდგომაზე, ენკენისთვეში,მთელი ძაღლისხევა ვენახებში ჩადის: იკეთებენმშვენიერს ქოხებს; ზოგი ორსართულიანს ქოხს

Page 441: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

წამოსჭიმავს ხოლმე. დღისით ბავშვები ხმაჩაუღებლივუქაქანებენძაღლებსა,მაგრამთვითძაღლზეუარესობენ.

დაღამდა.ხალხივენახებშია.შინრჩებიანმოხუცებულნი,რომელთაც ჯანი გასტეხიათ, უკვნესით და თავი აღარააქვთაქეთ-იქითწოწიალისდაყარაულობისა.აგერერთისქოხისწინ ანთიაძლიერიცეცხლი;გარსრამდენიმეკაციუზის. ამათთან სხვებიც მოვიდნენ. ქოხი ზალიკაახალკაცისაა, ცეცოს სასიმამროსი. მაგდანა, ზალიკასჯალაბი, ცეცხლა-პირას ფუსფუსებს; ქარი კომლსთვალებშიუბერავს, მაგრამ მაგდანათავისას არ იშლის,ურევს ციცხვით ქვაბსა, ისვრიმის ჩიხითმას აკეთებს.მაგდანასთავისი, ახლადდანიშნული ქალითამროთანარა ჰყვანდა, ნათლიასთან გადაეყვანა, ვინრას ეტყოდა,ხომ პირში ჩააფურთხებდნენ მაგდანასა, ხომ მანდილიმოეხდებოდა, რომ ახლად დანიშნული თამრო ვენახშიეტუნტულებინა.

Page 442: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მაგდანამ წამოდგა ხონჩა,რომელზედაც მადიანითონისპურები ეწყო, ხახვის ფოჩი, ორი ბებერი კიტრი დამოხარშული კვახი. პატარა ზაქრომ დედის ბრძანებითთიხისჯამებსწყალიმოავლო.

- ე ძაღლის ტიალა, მამა-პაპანი აქდაბერებულანდა აქდახოცილან, ამითანა ამბავი კი არ გაგონილა; ნეტასხვაგანაც ასეა? ყველაზე ღალა უნდა ავიღოთო, - ასეგაუჩენიათ,-სთქვაზალიკამა.

-შენესათქვი,კაცო,რომაესუპრავლიაიუჩია,თურაღაციჯარადარი, თუ რაღაც ჯანაბა და დოზანა, ხელიციმათკენა და პირიცა, - ჰო, მინამ ის მოვიდოდეს, ხოვენახისმოსავალიუნდამოვაგროვოთ;თუმოუცდით,ხოსუშიგჩავიდადაჩაიფშვნა,-სთქვაზალიკასმეზობელმა.

Page 443: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-ნჰი,ესკიარარისაბაჭკუისკოლოფი!აქარარისფიდუადაბღუნძელაშვილი?!მეშენგითხრა,ვერავისიშოვნიანაი,როაკრიფონყველაფერი!..

ზემოგადაწყვეტილებამთუმცასოფლისხალხიააღელვა,მაგრამბოლოსდაბოლოს-სულიტკბილია!-ჩაჩუმდნენ,დაემორჩილნენ სვე -ბედსა და ურჩი კამეჩივით მაინცგაჰყვესუღელშითავიდაჩოქითგასწიესტვირთსა.

ისბიჭებიცეცოსქოხშიშეიყარნენ.

დარაჯობა შეიქმნა; ღამ-ღამობით უსაფრდებოდნენდანიშნულ ალაგას. დაისი გადასულია; აზნაურისვახშმობასაღარაუკლიარა;შემოესმათერთისვენახიდანრაღაცყაყანი:ოთარასბიჭი არიძლეოდატკბილსა.პაკო,რომელიცფიდუასადაბღუნძელაშვილთანიყოვენახში,წამოვიდა, ჩასაფრებულ ამხანაგებს ნიშანი მისცა და

Page 444: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სწრაფადაირბინასოფელში.

დიდხანს აღარ გაუვლია, იჯარადარმა ცხენდაცხენ,თქარათქურითჩამოირბინაორღობეშიდამიიჭრაოთარასბიჭისვენახში.მეკულუხეებმაკარგახანსშეიგვიანეს.ამდროის განმავლობაში დასავლეთის ძლიერმა ქარმადასძრა ღრუბლებიდა შავბნელად გადაეკრა მშვენიერსმოციმციმე ცასა; იმავე ქარმა მალე გადაზიდა ღრუბელიაღმოსავლეთისაკენდა შავადდააწოლა მთის წვერებსა.ხანდისხან აქა-იქ გამოაცურებდა ხოლმე თხელს ლეგაღრუბლის ნაწყვეტებსა, საიდანაც წვრილ-წვრილადცვარავდა. ცივმა შემოდგომის ქარმა შეჰკუნჭა ხალხიქოხებში.

ბიჭებიუცდიდნენგანაბულნი,ყურწაგდებულნი,გულისცახცახით, როგორც მონადირე ნათვალევს ნადირსა.რომელთაც აი წამს დაუცივდებოდათ ხელ-ფეხი და

Page 445: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ფრჩხილებში ოფლი წაჰხეთქდათ, ხან ცხელი ალიაჰკრავდათთავპირში;ალიშუბლზეცხლადგაუვლიდათ,თითქო გახურებული რკინა გაატარესო. ერთმანეთისგულის ბაგი-ბუგი ესმოდათ; პირში ნერწყვი შრებოდალოდინითა. აგერა მოისმა ცხენის ფეხის ხმა, მათრახისტლაშუნი... ფიდუა და ბღუნძელაშვილი გამოიქცნენძუნძულით. ფიდუამ გზაზე სარი წაჰგლიჯა ვაზსა.ფიდუას ფეხდაფეხ მოსდევდნენ ბღუნძელაშვილი,მამასახლისიდაგზირი.ფიდუაშედგაღობეზეორღობეშიგადასახტომად. ამ დროს ღობეს გარეთ მდგარმაშეთქმულთაგანმა დაჰკრა მძლავრად თავში კეტიიჯარადარს, გადმოატრიალა და ორღობეში ზღართანიმოაღებინა. შეთქმული შეხტა ღობეზე, გადახტა მეორევენახშიდა-ჰაიდა!-მიეფარა.

მამასახლისს ეგონა, რომ ფიდუა თავისით უცაბედადგადავარდაო, რადგანაც ხმაამოუღებლივ დაეცა; შედგა

Page 446: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ღობეზედაუკანბღუნძელაშვილიაჰყვა.

- ეეჰუუ!! ეს ხუმრობა აღარ არის, დაგვხოცეს. ეს სულიმათიუნარია, - შეჰკივლა მამასახლისმა. - იმ...- მაგრამწამოუარა მესამემ,დაჰკრა ბღუნძელაშვილსდაორნივეგადაცვივდნენ. გზირმა კი გაქცევა იკადრა, ჩაირბინაოთარას ბიჭის ვენახამდის, სადაც იასაული ტკბილსმოუყენეს. გულამომჯდარმა გზირმა უამბო იასაულსთავგადასავალი.

- არიქა, მიეშველენით; თავებდამტვრეულები ჰყრიან.ეჰეი! რადროს შევესწარითდა! სწორეთლეკიანობაა, -ყვიროდა გზირი, რომელიც ჯანზე და ფერზე ჯერსრულიად არ იყო მოსული. - არ გესმით? მიეშველენითიჯარადარს,კაცო,ქრისტიანებიარახართ?

XV

Page 447: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

188 -წელსა, აპრილისგასულსა,დილითერთიჩოჩქოლიიყო ცეცო გოდერძიშვილის კარებზე; ხალხში მითქმა-მოთქმა და ჩურჩული იყო, თავის ქნევა და გულშიმუშტებისცემა.

დერეფნის ტახტზე ცეცოს დედა თმაგაშლილი იჯდა,მწარედიმდუღრებოდადამოსთქვამდა;გვერდზეუჯდამაგდანა, ცრემლგამშრალი; წინ, ძირს, მიწაზე მოეკეცნაზალიკასა, რომელიც მალი-მალ იმართავდა ჩიბუხსა,მალი-მალ სცლიდა, სჩიჩქნიდა, არ ასვენებდა.დერეფანშივეიყვნენრამდენიმესოფლისქალიდაკაცი.

-რაარის,ქა?ზოგისამუდამოდეთხოვებათავისგულისსაყვარელსა, შენი ცეცო ხო, - ღმერთმა სიკვდილისაგანდაიფაროს,-ხოცოცხალია,პირშისულიხომაინცუდგია!ქა, წინდაწინ თავი ვის მოუკლავს, რო შენ მოიკლა, -

Page 448: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ანუგეშებდამეზობელიქალი.

- ის არის, ჩემო ნათლიდედა ელენე, საწუხარი, რო არცმკვდრებშიაეხლაჩემიკოხტაცეცოდაარცცოცხლებშია;დედა მოუკვდეს, რაღა აცოცხლებს, გენაცვალეთ, ჩემსლამაზს,კოპწიადაცქრიალაბიჭსასალდათებისხელშია...ოი, შენს დედასა, შვილო! გარს თურმე სულ შტიკიანისალდათები ახვევიანო... უჰი, შენს დედასა!.. ცეცხლი-გენია ჩაუვარდეთ, შვილო, ჩემისლეჩაქითაცდამჯდარაბღუნძელაშვილისგადღრენილიცოლი!..

-ნუგეშინიან,ნენე,რამაცღმერთმადაარჩინა,ისღმერთიუშველის,-ანუგეშესაქეთ-იქიდამ.

- ღმერთი იმისმა მადლმადა ძალმა, ღმერთი! - სთქვესსხვებმამთქნარებითა.

Page 449: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ე მაგაზე იტყვიან, რო ობლის კვერი ცხვაო და გვიანგამოცხვაო... გვიან გამოცხვება ცეცოს კვერი, მაგრამ ისეკიგამოცხვება,რო...

- თვალი მე დამიდგა, თორემ სხვას არა ვისა, - სთქვატუჩისაბზუკვითამაგდანამ,ცეცოსსასიდედრომა.

- უიმე, გენაცვალეთ, რა მოხდა აგეთი? ვინ არდაუჭერიათ? პირველი მაგალითი ხოთქვენ არა ხართ? -ანუგეშებდნენკვლავადმეზობლები.

-არა,გენაცვალეთ,მემაშინვეგულიშემომკვნესოდა,არმაძლევდა ეს ოხერი გული ნებასა, რო ჩემი თამროცეცოსათვის მიმეცა და დახე... გენაცვალეთ, ამას რასმოვიფიქრებდი, თუ ჩემი თამრო, ჩემი ლამაზი გოგო,დანიშნული დამიქვრივდებოდა... სუ, ე ჩემიდარბაისლისაგან დამესხა ცეცხლზე წყალი, სუ! -

Page 450: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გაიძახოდაზალიკასცოლიმაგდანა.

-აიბე,აიბე,აიბე!რადაგესხა,ადამიანო!გამოვადაისევის ცეცო იქნება, რაც იყო; თავს არავინ მოსჭამს დაფეხებსა. ჩემი წილი ღვთისაგან იმედი მაქვს, რო იმისსიალალ-მართლეს შეხედავს და დაიხსნის, - სთქვაჩიბუხისბოლებითზალიკამა.

- ოოჰ, ელისაბედ, შენ იხარე შენის შვილითა სამზეოსქვეყანაზედ!მობძანდი,გენაცვალე,მობძანდი;გვიშველერამე,ნათლიდედ,გვიშველე!!--შეჰბღავლანენემახლადშემოსულსელისაბედსა.

ელისაბედს ქადაგივით თეთრი კაბა ეცვა, ამნაირივეთავშალი ეხვია; ფეხშიშველა იყო, კაბა ჩაკარწახებულიჰქონდასარტყელში.ელისაბედიშუახნისდედაკაციიყო;იგი ძაღლისხეველების მკითხავია, მისამართი ყველასი

Page 451: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

და გაჭირვებისას ექიმიცაა. აი ეს ელისაბედიშემოჩიკორდადერეფანში.

- წინდაწინ თავის მოკვლა რას მიქვიანო! ჩვენ ჩვენისაცადი ვეცადოთ; ღმერთსა და მის წმიდა ხატებსშევევედროთ, რო მალე დაგიბრუნდეს შვილი. ქა, არგამიგონია? მიხას რძალმა რაღა უნდა ჰქნას... ის უფროაზნაურშვილი არ არის... ღარიბი კი, მაგრამ მაინცაზნაურშვილი ჰქვიან... ჰო, იმან რაღა ჰქნას-მეთქი, როსამ-სამი ობოლი თავს დააწვა; მარჩენალი მაზლი თავსაღარ ადგია, მაგრამ, ჩემის შვილების ლხენამა, ისეა,თითქო ბუზიც არ აფრენიაო, - დაიწყო ელისაბედმანუგეშინის კილოზე. მოითხოვა საცერი და ლობიო;შემდეგაიღონახშირიდალობიოშიჩაურია.ნენესუთხრა,ჩაასახელეო. მოჰყვა ტუტუნსა და ტუჩების ცმაცუნსა.ხელაპყრობილმა რამდენჯერმე სასოებით სავსეთვალებითმაღლააიხედა.

Page 452: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დერეფანში მყოფნი ელისაბედს გარს შემოერტყნენ;დედაკაცები წამოყუყდნენ, ჭოტებივით წაიგრძელესკისრები და გადაჰყვეს თავები საცრისაკენ, თითქო შიგუნდათ ჩაძვრენაო. ასე გასინჯე, დინჯმა ზალიკამაც კიანება ჩიბუხს თავი და ცქერად გადაიქცა.ალყაშემორტყმულმაელისაბედმაჰყარალობიოსაცერზე.მკითხავი აღარა სჩანდა, მხოლოდღა ისმოდა მისიმაღალი,მაგრამწვრილიდაკაჟივითმტკიცეხმა.

-დიდებაშენდა,ღმერთო! -დაიწყოელისაბედმა; -ნენე,რაზე იკლავ თავსა და ჭირისუფლობ! შენი ცეცოდაჭერილია; აი, აიი, ე ლობიოები რო შემოხვევიათ-ესა,ქალო, რუსის ჯარია; აი ეს ჭოტალობიო, აი ცალკე როგახტა, მტერია, დაჰშორებია; ფიქრი არ არის ამისი,დედაშვილობის მადლმა. აი გზაცა... უიმე, უიმე,გენაცვალეთ! გიო არ მოუკვდეს თავის დედა

Page 453: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ელისაბედსა, გიოი, რო ცეცოს არა უშავდეს რა, აბა რასათქმელია... აი, ქალო, ეს ლობიო როწამოჰტორღიალებია,აისწორედესლობიოი,-ვენაცვალეიმის მადლსა და ძალსა, - წმინდა ელია ღრუბელთაწინამძღვარია;ეხმარებადაზვარასასთხოვსშენსცეცოსა,ჰოდედაშვილობამა.

-ვენაცვალეთწმინდაელიასა! -გუგუნითწარმოსთქვესიქმყოფთა.

ელისაბედმამეორედჰყარალობიო.

- აი, ხედავთ? - ელისაბედმა პირჯვარი გადიწერა;სასოებითდაზეახედვითსხვებმაცგამოისახესჯვარი.-აიახლა ხედავთ? ცეცო მარტოკა დარჩა, - განაგრძოელისაბედმა. - ეს ჭრელი ლობიო რატომ არა შორდება;წეღანაც გვერდთ ახლდა; ნეტა თუ ვინ უნდა იყოს? -

Page 454: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

იკითხაელისაბედმა.

-მიხაი,ქამიხაი!-მიაძახესყველამა.

-ჰა,მართლა,მიხაი!..

ჰყარა მესამედ და ეხლა კი სულ ერთიანადდაჭეშმარიტებით მკითხავმა ელისაბედმა, რომ ცეცოდაჭრელილობიო,მიხა,აგერგზასადგანანდაამსამ-ოთხსდღეში შინ მშვიდობით დაბრუნდებიანო. ელისაბედმამოატანინა კოშტი წმინდა სანთელი; ჩამოჰქნა კაცისსიგრძე პატრუქზე, ჰაერში რამდენჯერმე შემოავლო,თითქო თავს ავლებს ვისმესო და ელიისათვისგადაადებინა.

საზოგადოებადამშვიდდა;ნენემგულხელიდაიკრიფადაგაშეშდა ტახტზე; ელისაბედის მკითხაობამ, ცოტა არ

Page 455: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

იყოს, გულსდარდები მოაშორა, აღუძრა იმედი შვილისდაბრუნებისა. მაგდანასაც სიამოვნება დაეტყო დაზალიკა ხომ სულ ლაპარაკად გადაიქცა, სიხარულითამოიდგა ენა და ხან ამ მთისას გაიძახოდა და ხან იმმთისასა.

- მე რო გითხარით, რომა ჩემის წილის ღმერთის იმედიმაქვს-მეთქი, რაო, ტყუილად ვამბობდი? იმის მადლისჭირიმე,იმი,როგორგამწირავდაღმერთიალალმართალსკაცსა!მა! არმოხერხდება,ნენე,დედი, არა!!.ცეცო,შენიშვილი,ალალიკაცია,ესარისაი,-უჩვენახელისგულზე;-ჩემი თამრო მტრედივით უმანკოა... ღმერთო, ნუდაგვკარგავ, ნუ! - და გადიწერა სასოებით ზალიკამპირჯვარი.

-ღმერთო პატრონო! - შეჰღაღადა ხელგაპყრობით ნენემდარამდენიმეწამსდარჩაამყოფაში.

Page 456: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

XVI

ცეცო და მიხა, როგორც უწინასწარმეტყველა ვასილგვარაძემ,დაატუსაღესდაჩასხესმაზრისსაპყრობილეში.იმათზედეჭვიმიიტანესსოფლისთავკაცებისჩვენებითა.

ორივე ჩაჰყარეს საპყრობილეში, რომელიც ჯერ ხანადსკოლაა არა გასწორებისა, კაცის აღდგენისა, არამედყველა სიავაზაკისა, ყველანაირის უნამუსობისა,გარყვნილობისადასიბილწისშეძენისა.

მიხა, როგორც აზნაური, გაიყვანეს საკეთილშობილოოთახში;ცეცოკიშეაგდესავაზაკებთან.შესვლისუმალვეყველატუსაღებიდამწკრივდნენ.

-უცხომოვიდა!აბაჰა! -დაიძახაერთმატუსაღმა.სთქვა

Page 457: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თუ არა ესა, მისცვივდნენ ცეცოსა: ზოგითავში სცემდა,ზოგი ფეხს უწევდა. გაუძალიანდა ცეცო, მაგრამ რასუზავდა ორმოც-სამოც კაცსა. ბოლოს გაიგო, რომ ყველაახლად შესულს საზოგადო ოთახში თურმე ასეთისალერსითდაუხვდებოდნენხოლმე.

საღამ-საღამობით თვითეული ტუსაღთაგანი მორიგადდაიწყებდა ლაპარაკსა თავის თავგადასავალზე, თავისავაზაკობაზე. ერთს საღამოს კვლავინდებურად გაჩნდაბაასი. ცეცო, როგორც ახლადმოსული, ბოლოს დასვეს.ილაპარაკეს ათასგვარს გარყვნილობაზე. ღვთის წინაშე,ზოგს ტუსაღს ჯერედ კიდევ არ დაბნელებოდა და არდაკარგვოდასრულიადსინიდისი;ჯერ კიდევუღვიოდაპატიოსნება, მისი ლამპარი ჯერედ კიდევ ბჟუტავდა.მაგრამ სამოცს კაცში ერთი ორი თუ იყო ამგვარი,დანარჩენნი გარყვნილების მორევში ტრიალებდნენ;ერთმანეთს სწვრთნიდნენ, ავარჯიშებდნენ ავაზაკობაში

Page 458: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

შემდეგისათვის.

- დიდი ღამეებია, რა გაათენებს. აიმ ყარაულის ცქერაგულსაჰხეთქს...რანაირიჭყიტებადა!ოჰ,შენისახე...მაშდავიწყოთ,ვისრაუქნია;როგავალთ,გამოგვადგება.აბა,შენ კი, ბათათავ, მოჰყევ;დაიწყერაღა, ქათმებსროგორიპარავდი,-სთქვაბელადმა-ტუსაღმაბრძანებითა.

ცეცო ჯერ ხანად ვერ ბედავდა თქმასა, მაგრამ რა ნახა,რომ ყველა გულწრფელად ამბობდა თავისთავგადასავალსა და შიში არ იყო გაცემისა, უამბოთითონაცთავისთავგადასავალი.ბელადსმოეწონაცეცოსბიჭობადაბრძანა:

- ადექით ყველანი და პირზედ აკოცეთ ამ ახლადშემომატებულსა.

Page 459: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ყველანიდაემორჩილნენ.

მოცლილ გონებას მოსწყენოდა მუდამ ქურდობა-ავაზაკობაზე და მის შესწავლაზე სჯა და ბაასი; ან რაუნდა მოეგონებინა? რა ჭკუის საზრდოს მისცემდადაკეტილს სახლში ყოფნა? თავს ხომ ვერ ახლიდნენკედელსა?

- შენრა განზე გამჯდარხარ,ღოჯავ? - ჰკითხესღოჯასა,რომელიც ტახტის ბოლოზე მიმჯდარიყო და რაღაცასხეხდა.

-მეიმასმივჯდომივარ,რომმინდაემაგცუდადყოფნასადა ცუდად ყაყანს მოგარჩინოთ, ადრევ გავაკეთეკამათლებისაპნისა,ყველისა,პურისგულისა,მაგრამ არგამოდგა,ეხლაკიცხვრისძვლისასვაკეთებ.აი,შეხედეთ,თვლებინემსითშემოუხაზედანახშირითჩავაშავე.

Page 460: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ბიჭოს, ბიჭოს! ჰხედამთ ღოჯასა? - გაიკვირვესტუსაღებმა;-მერე,ღოჯა?

- მერე ისა,რო ეს კამათლები ავყაროთ ხოლმედა ვისაცმეტიმოუვა,ისმოიგებს.

გაჩნდა ციხეში ამის შემდეგ კამათლების კეთება, ყველაოთახშიგავრცელდადარამდენიმეთვეამისკეთებასადათამაშობაშიგაატარესდრო.

ამასობაში ცეცო თავის ბედს უცდიდა; უცდიდაწელიწადი;მაგრამსადარისსაქმისგარჩევა!გაყვითლდა,გახდა; თავის საყვარელ თამროზე ფიქრმა ხომსანთელივითდაუდნოდადაულია გული, მაგრამ როცასასიმამროჩამოვიდასანახავად,გულიგაუკეთა,უთხრა,ოცი წელიწადი რომ იყო ციხეში დამწყვდეული, ჩემს

Page 461: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თამროს შენ არ გამოგწირამო. ზალიკას მადლიანმასიტყვამ დაჭიანებული, დარდებისაგან შევიწროებულიდაგალეულიგულიგაუნელა,სხივიიმედისაჩაასკვნა.დააი ამ იმედით გამხნევებულმა ცეცომ დაუწყოლოდინითავისსაქმისგათავებასა.

XVII

188 - წელს, თებერვლის გასულს, შიოობა დღეს,ყველიერშისოფელძაღლისხევაშიდიდისმადაპურობაიყო. ამდროს სოფლადოჯახს ვერ ნახავთ,რომ სახლშითავშედგმული ხონჩა არ იდგეს ქადებით დახაჭაპურებითა. დარმაც ხელი მოუმართა ხალხსა.თებერვლისმზემკარგალაზათიანადმოახურადედამიწა.ძაღლისხეველები ბანებზე გამოიშალნენ; ეკალაშვებულისაქონელი მიიყუჟა მყუდროზე საბძლებთან და მზესშეუფიცხაგვერდები.გათბანიკორა,კუდსიწმაწნისნიშა;

Page 462: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ნიკორამ ფეხიც გაჭიმა, ზმორება დაიწყო; მოფრინდაკაჭკაჭი, შეახტა ნიკორას ხტუნია და ხერხემალზემედიდურად აუარ-ჩამოუარა. ხტუნია ყელყელაობს,თითქოს ამბობს, ამოდენა მხეცს ვიმორჩილებო. კაჭკაჭისწიწკნისნიკორასხერხემლისკანსა,ნიკორასიამაკანისხილვა,ასერომორივესიამოვნებაშიიყვნენ.

ბანებზე გუნდ-გუნდად იდგა ხალხი; ერთის მხრითიდგნენ ქალები, რომელთაც წინ პატარძლებიჩამოემწკრივებინათ, უტყაპუნებდნენ ხარის ფაშვისდაირასადააჭყვიტინებდნენბუზიკასა.

-ტაში,ტაში,გენაცვალეთ!-იძახისმედაირე.

-დაუარეთ,ჰა!ჰა!გენაცვალეთ,ჰა!-ყვირისმებუზიკე.

მოთამაშეებზე ცოტა რამ მოშორებით ხანში შესული

Page 463: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გლეხები სხედან, გაუჩაღებიათ ჩიბუხები და წინფურთხისგუბედაუყენებიათ.მასლაათობენამმთისაზე,იმმთისაზე:მეორებანიდანმოისმისსაშინელიკიჟინადაკისკის-ხარხარი - ჩალიჩსათამაშობენ, ჩალიჩისტკაცანიდალაწა-ლუწიმოისმის.

- აბა, ჰა, დაუარე, ბიჭო, დაუარე! მარჯვეთ იყავ, არგაგჭრან!-ყვირისერთიმეჩალიჩე,წრესგარეთმყოფი.

-გაიჭრა,გაიჭრა!-დაიძახესხალხში.

-არა,არა!-იძახიანსხვაგნითსხვანი.

- ბა, ბა, ბა! რა ბიჭია და! ციბრუტივით არ უვლისმამაცხონებული,-აქებენმეჩალიჩეს.

მეჩალიჩეებში ერთი ახალგაზრდა ბიჭი ირჩეოდა

Page 464: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ყველაფრით სხვებისაგან - მოხდენილობით, სიმარდით,სიჩაუქით, ჩაცმა-დახურვით, მოსწრებული სიტყვა-პასუხით. ამ მოჩალიჩეს, კისკას ბიჭს ტანთ ეცვა შავიქალაქური ჩოხა, რომელსაც ნაწიბურებში ჩაქებშიოქრომკედიჰქონდაჩატანებული,შავივეშალისშარვალიჩაკეცილი ჰქონდა აჭრელ-დაჭრელებულს საცვეთებში,რომელიც ახალ ჩუსტებზე იყო დასმული; შიგნითაწინწკალა ჩითის პერანგზე ეცვა სხვა,წითელგულისპირიანი პერანგი დოშლუღის მაგივრად,გარე პერანგის საკინძი ჩახსნილი იყო და მკერდსელამუნებოდა; კალთები ჩოხისუკან ჰქონდა გაკეცილი.ეს კოპწია ერთობ კისკასად, ერთობ სწრაფად უვლიდაჩალიჩის წრესა. ვისაც კი დაარტყავდა, უთუოდ კანჭსმაღლა ააღებინებდა და ააკვანჭალებდა. პროწიალშიშარვალი მალ-მალ ჩამოეშლებოდა, მაინც არფერხდებოდა, გარბოდა, ცალფეხა იმაგრებდა ჩაშლილშარვლისტოტსწვივსაკრავში.

Page 465: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- შავარდენი ბიჭია! ალალი კაცია! კაცმა სიმტრით არაუნდა სთქვას რა მაგაზე. ალალს მუშას ღმერთი როდიდაჰკარგავს რომა, - სთქვა ჩვენმა ნაცნობმა სოსემწითელგულისპირიანზე. - ალალიკაციქვეყნისმოკეთეა,აკიღმერთმაცარდაჰკარგაჩვენისოფლისთვისა.

- ოღონდაც, სოსე, ოღონდაც! ღმერთმა სიკეთე ნუმოუშალოს,-წამოიძახესერთხმივგლეხებმა.

-მაგისიმამაროკვდებოდა,თურმეანგელოზიჩამოვიდა,ი სულთამხუთავს რო იტყვიან, ისა,თავს წაადგა მაგისდედასნენესადაასეთურმეუთხრა:“ნუგეშინიან,ნენე,შენი შვილი სხვა ვარსკვლავზეა დაბადებული, დიდსბედსეწევაო”,-სთქვამეორემოხუცებულმაგლეხმა.

- ე რა მაგ სიტყვის პასუხია და საწყალი მაგი მამა რო

Page 466: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სულსებრძოდა,მეიქვიყავიდა...

- გახსოვს კი შენა, ჰა, ოთარა? - გააწყვეტინეს ოთარასლაპარაკი.

- რას ამბობთ, კაცო! ნენეს ქმარი ნინიკაი ჩემი კბილისკაცი იყო... ასე იანგარიშე, მე დიდ ხორველობას რომამეხრე ბიჭი ვყოფილვარ, კაი შენი მოწონებული მეხრებიჭიდა შენ ხარ ჩემი ბატონი,და... ჰო, მე იქ ვიყავი, ინინიკას რო სული ხდებოდა,და ნინიკამ სწორეთ ეგრეუთხრა თავის დედაკაცს ნენესა... ი დალოცვილმაანგელოზმათუჩააგონა...

- ზალიკაც ჩვენში ძაან მადლიანი კაცია, მართალი;ზალიკამ თავის დონის კაცი იშოვნა... საცა დოვლათიდაიბუდებს, ძმავ, ის არის! ჯოჯოხეთის მუგუზლითაცვერ გამოაგდებ. ზალიკას ძველადგანვე დოვლათი

Page 467: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მოსდევს; მაგისი გვარი სუ ეგრედოვლათიანი ყოფილაყველაფერში. ალალი უყოს ღმერთმა... კაცი შვილივითგაზარდა,იცოდა,რაცკაცია,როგორიგამრჯელია,როგორიგულისადა...

-კაცსშუბლზევეაწერიათავისიკაცობა, -ჩამთქნარებითსთქვასოსემა.

-გაიჭრა,გაიჭრა!-გაისმაწრიდანხმადამოხუცებულებსშეაწყვეტინალაპარაკი.

-ასე,არა!!

-რათა,ძმაო,საცვეთშიმომხვდა,ტყუილირისმაქნისია,-სთქვაგაჭრილმა.

- აბა, მაგ ზემოუბნელსა, ზემოუბნელსა, კანჭები

Page 468: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

შეუხურეთ, ჩვენი უბნის ქალი ჰყავს; აბა ჰა! კანჭებიშეუსისხლიანეთ,როსისხლიავიღოთ,-ჰყვიროდახალხი.

წრის ახლო ქალებიც იდგნენ; ერთი ხანში შესულიმანდილოსანი მხიარულის კაბით ერდოს ჭდეულზეჩამომჯდარიყო და აღტაცებით შეჰფრფვინვიდა წითელგულისპირიანს მეჩალიჩესა. ამ მანდილოსანს გვერდითუდგალამაზი, სავსე სახის პატარძალი, რომელსაც ორითითი ტუჩზე მოედო და ჩუმად კუჭკუჭებდამეჩალიჩეებისხტუნაობაზე.ლამაზსპატარძალსმარცხნივმოსდგომოდა ჭაღარაშერთული კაცი, დარბაისლურადჩაცმული. მოხუცებულს მარჯვენა ხელთ ჩიბუხი ეჭირა,მარცხენა ნიდაყვით ჯოხზე დაეყრდნო დამარჯვენისათვისბოძადმიეცა.

- ნეტავი შენს დედასა, - სთქვა ერთმა მანდილოსანმა,როცა წითელგულისპირიანმა ციბრუტივით დაუარა და

Page 469: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ერთხელაცარდაიკრაჩალიჩი.

-უიჩემსთვალებს,ქა!რაპასუხია?!რადაგემართა,შენიმეზობელიიყო,ხელიდანროგორგაუშვიდაშენისაბედაარმიეცი,-უთხრაპირველსმეორემა.

- ნეტა შენაცა, ნატროვ! ზალიკას ჩემოდენა კუდიდასთრევს; რაკი მოუსვა, ის იყო, გათავდა!.. მაგრამღმერთმა ისე გააბედნიეროს, როგორც თავისი დედისალალსა და ქვრივ-ოხერს ძუძუებს უნდოდეთ, - სთქვაგულწრფელადსაბედასდედამა.

ქალითუკაცი,დიდითუპატარაამშიოობადღესასულწითელგულისპირიანზე ლაპარაკობდნენ. იმ დღისვარამიცისიყოდასიხარულიცა.ესწითელგულისპირიანიიყო ჩვენგან უკვე ცნობილი ღამის მეხრე ალექსაგოდერძიშვილი, ჩვენი ცეცო, რომელიც საპყრობილედან

Page 470: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გამოეშვათრამდენიმეწლისუკანდარომელსაციმ ედიშეუსრულდადაჩაიკონაშავთვალებიანითამრო.

ცეცოს ქორწილის შემდეგ სიმამრ-სიდედრის სახლშიშიოობადღესფეხიებრუნადასოფლისჩვეულებისამებრახალი სიძე, ზემოუბნელი ცეცო, შუაუბნელებს ჩალიჩშიჩაეყენებინათ გამოსაცდელად და ყველანითვალგაფაციცებით, სიყვარულით და სიამოვნებითშესცქეროდნენცეცოსა.

Page 471: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დემეტრესსახლობა

Iგულზეთეფში

ისეთი უჟმური დილა იყო, რომ გარეთ ძაღლი არგაიგდებოდა, ხან წვიმდა, ხან თოვლს ურევდა, ხანუცნაურად დაჰბერავდა ზენა ქარი და ცაზე ღრუბლებსსულ გადმოატრიალებდა და აურ-დაურევდა ხოლმე.ტალახითა და ლაფით აივსო ოღრო-ჩოღრო ქუჩებიქალაქისა. დახურულ ბაზარში ისეთილიჭყი იდგა, რომადამიანი ფეხს ვერ იკიდებდა. დილის ათი საათიიქნებოდა, რომ ორმა მარჯვე ბიჭმა ბაზარ-ბაზარჩამოიარეს,ხელშისპილენძისთეფშებიეჭირათდაფულსაგროვებდნენ;ერთითეფშითითქმისთავშედგმულიიყო

Page 472: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

შავიფულითა.აქა-იქგამოსჩანდათეთრიფულიცა.ყველამედუქნე სიამოვნებით აძლევდათითო-ოროლა გროშსა;წყნარად, მოკრძალებით და მოფარებით სდებდნენგროშებს,თითქოსამგვარისაქციელითქრისტესმცნებისაღსრულება უნდათო: “ისე გაეცი მოწყალება, რომმარცხენამან შენმა არა იცოდეს,რას შვრება მარჯვენაო”.დასდებდნენ რა მოწყალებას, ყველა ზედ დაურთავდახოლმე:

- ღმერთმა აცხონოს! კარგი სათნო და უწყინარი კაციიყოო...

თეფშოსნებიც ძალიან ირჯებოდნენ, გამვლელსა დაგამომვლელსარასვენებდნენ.

- თითო-ოროლა გროშს ნუ დაგვიჭერთ, ღმერთისამაგიეროსგადაგიხდით.საწყალიკაციგარდაიცვალადა

Page 473: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

იმისთვის ვაგროვებთ; სამადლობელი საქმეა, ღვთისმადლმა!-ეუბნებოდნენყველასმგროველები.

-ვისთვისაგროვებთ,ბიჭო?ვინმოკვდა?ტუსაღისათვისხომ არა? - იკითხა ერთმა თავადიშვილმა, რომელსაცბიჭებმათეფშიწაუშვირესმოწყალებისათვის.

- საწყალმა ხარაზდემეტრემთქვენი ჭირი წაიღო, აიროფინაჩობდა, იმანა! ყოვლად უმოწყალო გახლდათ,წვრილშვილიდარჩადაცოლი.

- ჰო,ღმერთმა აცხონოს! ალალიდაუწყინარი კაცი იყო;მაგისთანა კაცს ღმერთი არ დაჰკარგამს, - წარმოსთქვათავადიშვილმადათეფშზემანეთიანიდასდო.

- აი ღმერთმადაჰკარგოსდა ამოაგდოს ყაზარას ოჯახი,როგორც იმან საცოდავი კაცი მოიდნო, - უთხრეს

Page 474: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თეფშოსნებმადაქვევითჩაიარეს.

ამფულსაგროვებდნენდემეტრეხარაზისდასამარხავად.

დემეტრე ძალიან ნავალი კაცი იყო. ჯერ ისევ რვა-ცხრაწლისა არ იქნებოდა, რომ ძმებმა ქალაქ გორში ხარაზსმიაბარეს შეგირდად; სახლშიაც ემსახურებოდა დადუქანშიც.ამდღეკბილითჯღანსეწეოდადაფინაჩობდა;ორი წელიწადი იყო გორში აღასთან: პატარა დემეტრესსულ ცეცხლის ალში ატარებდნენ; მუდამ დაგლეჯილ-დაფლეთილი დადიოდა; საცოდავს ვირივითამუშავებდნენ და ვირივითვე სცემდნენ, მაგრამთავმოყვარეობის ნიშნად ვირიც ტლინკებს გაისვრისხოლმე: ერთხელ აღამ ჩვეულებრივზე გარდამეტებითგაამათრახა ჩვენი დემეტრე; იმანაც დაჰკრა ფეხი,შემოდგომაზე ხელის ურმებს გაჰყვა და ტფილისისქალაქშიამოჰყოთავიკი.

Page 475: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ტფილისში დემეტრე ჯერ ხელზე მოსამსახურობდა;ბოლოს ქალაქის ბიჭებში გაეჩვია და გაკინტოვდა,გაიმართა კარგი ლაზათიანი თაბახი და ქუჩა-ქუჩადაარბეინებდა სხვადასხვა ხილსა, ყველსა,თევზეულსა,მწვანილსა. რასაც კვირიდან კვირამდე იშოვნიდა, კვირადღეს ძმაბიჭებ კინტოებთან შესჭამდა ხოლმე ვერისდაორთაჭალის ბაღებში. კინტო-ბიჭებს ძლიერ უყვარდათ.თუდემეტრესიმათთვის არაშურდარა, არცარასისინიიშურებდნენ. დემეტრე ძმაბიჭისათვის ანთებულსსაკირეშიგადავარდებოდა.

ერთხელდემეტრემსანაძლეოზედ,როცაგაჩაღებულისმადა ქეიფი ჰქონდათ ვერის ბაღში, ღვინისაგან ტვინიშეუხურდათ და ენა სატიკტიკოდ და სამასხაროდაეხსნათ, ხანჯლის შვილით ნეკი წინა სახსარში მოიჭრადაწარბიც არშეუხრია.მოჭრილინეკისწვერისტაქანში

Page 476: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჩააგდო, ზედ კახური დააყოლა და სთქვა თურმე: “ესღმერთმა იმ ძმაკაცს გაუმარჯოს, რომელიცძმაბიჭისათვისშემწვარხოხობსკიარშესჭამს,ანწუხზედაეგებაო”!

ძალიან ჯიუტი ბიჭი იყო. მაინც ძმაბიჭისათვისსამუდამოდ გამოეთხოვა ქალაქსა; იგი იძულებული იყოთავის მარჩენალი თაბახისათვისაც დაძმაბიჭებისათვისაც თავი დაენებებინა. დემეტრესყველაზე ძლიერ უყვარდა ერთი კინტო, რომელიცქალაქის “ბუნტში” რეულიყო და პოლიცია დაეძებდა.ერთხელ, როგორც იყო ვერის ბაღში მიიკვლიეს კინტოსკვალი და დაეცნენ. დემეტრე მუშტიკრივში ძალიანგანთქმული იყო. ამხანაგები იმის მუშტს ფილთაქვასეძახდნენ,რამდენიდესეტნიკიცკიმისწვდაკინტო-ბიჭსდასაჭერად,იმდენსდემეტრეძირსდასცემდა,ერთსწამსსულ ზღვესავით დააწყო ყველანი; მოხდა ალიაქოთი:

Page 477: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

კინტოებმა ბებუთები იძრეს, წესის დამცველთ -დამბაჩები და შეიბნენ; შემჩნეულმა კინტომ თავსუშველა; დემეტრეს მარცხენა ხელი შიგ ჩონჩხშიგაუხვრიტესტყვიით,მაგრამმაინცხელთვერიგდეს.ისიყოდაის,წამოვიდადემეტრესოფლად.

ვნახოთ,ერთსდილასდემეტრე,ქალაქურისკინტოურისტანისამოსით კოხტად მორთულ-მოკაზმული, გაჩნდათავის სოფელში.დემეტრე ძალიანტანშედგმული ბიჭიიყო, კინტოურ ტანისამოსში ლერწამივით ირხეოდა;სახეც ძალიან მარილიანი და სანდომიანი ჰქონდა.სოფლის გასათხოვარი გოგოები გიჟდებოდნენდემეტრესათვის; იმის შნოიანად დაბზენილ წვერ-ულვაშის ცქერით ვერა ძღებოდნენ; მერე მაშინ, როცადღესასწაულდღეს გამართამდა ართურმასდა ჩალიჩსა,გაიკეცავდაუკანქამარში ჩოხისკალთებსდაშველივითდახტოდა, მაშინ იმის ჭვრეტით ვერა ძღებოდნენ,

Page 478: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბერიკაცებიც კი წამოდგებოდნენ, ამათაცაუფანცქალდებოდათ დემეტრეს სიმარდის ცქერითგულიდა სიამოვნებითუცქეროდნენ. მაგრამდემეტრესსოფლად ყოფნას დიდი დღე არა ჰქონდა: დიდხანს არშერჩა კოხტა ტანისამოსი, მალე შემოაცვდა და ყურებიჩამოყარა. ნეტარება კაცს რომ სამუდამოდ შერჩეს,სიკვდილს ვიღა ინაღვლისო, ნათქვამია. დემეტრესოფლის მუშაობას გადაჩვეული იყო. სოფელში მუდამნაბატონრებთანიყო,ემსახურებოდაიმათდააქეთ-იქითდასდევდა. ეს უქმად ლაყუნიც მოსწყინდა. ბოლოსშეირთომეზობლისლამაზიგოგონა.მაშინდემეტრეუკვედავაჟკაცებულიიყო.

- ჩვენს სოფელს დემეტრემ თვალი გამოსთხარა ნენესშერთვითაო, - ამბობდნენ სოფლელები, - მაგისთანამადლიანი და პირსამსე გოგონა ამ ახლო-მახლოსოფლებშიარმოიძებნებაო.

Page 479: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- თითონაც კაი მოხდენილი ბიჭია, ტყუილი არ არის, -ამბობდნენზოგნი.

- არის, მართალია, მაგრამ სოფლური მუშაობა აღარეხერხება,სოფლისყამიდაყადრიაღარიცის,ბატონებთანდაქალაქშიკინტოებშითრევითხელშირასდაიჭერდა.

- ეჰ, სოფელი განიერია, დარჩება, მხოლოდ მიდგომ-მოდგომაუნდა.

ასესჯიდნენმეზობლებიდემეტრეზე.

ცოლი რომ შეირთო, მაშინ კი ჩავარდა დემეტრესაგონებელში,იფიქრა,იწვრილადაისევქალაქადგილასმიატანა, დაიჭირა ერთი უხეირო ფიცრის ოთახი დაფინაჩობა დაიწყო. მოჰქონდათ ძველი ჯღანები და

Page 480: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დემეტრე, როგორც იყო, აკონკებდა და თითო-ოროლაგროშს რჩებოდა. თანდათან გაიკვეთა ხარაზობა დაკერვაში გაიმართა. აქაც მალე გაითქვა კაიკაცობისსახელი. ფინაჩობით რას გახდებოდა, მოისურვაშეემატებინა ცოტა რამ შეშუტი დუქნისათვის, მაგრამიმდენი ღონეც არ ჰქონდა. როგორც იყო, იშოვნა ვალადყაზარამიკირტუმოვისაგანხუთითუმანიფული,მაგრამრაც მოიტანა, ისიც სულ ყაზარას სარგებელსა და“ნეუსტოიკებს” უნდებოდა. ჩაიფლო ლაფში და ვეღარამოვიდა. რაც ძალიდა ღონე ჰქონდა, მხნეობას უმატა,ძველებურსკოხტაობასადაქეიფსთავიდაანება.ცოლიცძალიან მხნე და გამრჯელი გამოდგა. ცოლშვილიცჩამოიყვანა,გარეთ-უბანშიერთ-ოთახიანისახლიდაიჭირადა იქ დაბინავდა. ნენე ორს დიდს უბანს ქალაქისასუცხობდა პურსადაურეცხავდა სარეცხს. ხელიდა პირიაღარ ერჩეოდა საწყალს ჯაფისაგან. ქმარზე მეტი იმასშემოჰქონდა სახლში. ქმარი ბინდისას მიდიოდა შინ,

Page 481: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ცოლი კი კარგა დახშირბინდებისას. ხან ორი დღეცგავიდოდა, რომ დემეტრე თავის ფინაჩობით ერთს შავგროშსაცვერიშოვნიდახოლმე,დაღალულ-დაწყვეტილი,თვალებამოღამებული, მშიერის მუცლით მოვიდოდათავის საწყალ ქოხშიდა აქ არ შეიძლებოდა, რომ ცოლსთბილიპურიარდაეხვედრებინა.

- სული შემიწუხა, სული მაგ ღვთის-რისხვა ყაზარამა, -სთქვაერთხელდაღონებულმადამწარედშეწუხებულმადემეტრემ, - ცარიელი სულიღა მაქვს და ლამის ისიცამომხადოს.ახლა “ლისტი”აუღიადარაცმაბადიასულსაქეთ, იმასაც წამართმევენ. ბევრჯერ მამივა აზრად,რომავიღოდაესქამარიმივცედამოვიშოროთავიდამ,მაგრამმენანება ეს წყეული, სიყმით მონაგარია, თავივითმიყვარს, ჩემის ცხოვრების იმედიც ეს არის და ჩემისამარხიცა; როგორ გავშორდე ამას... თუ ცოცხალი თავიდავახწიეყაზარას,უნდაისევჩავიქალაქო,თორემაქკაცი

Page 482: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ვერგავხდები.ესოხერი,რაამოსაწყვეტიქალაქიყოფილა,სამიდღეასადგისიარამიღიადანემსიარამომიგდია...

-რაცქვეყანასა,ისჩვენა,-ანუგეშავითომცოლმა.

-რაც ქვეყანას, ის ჩვენაო?!ნწარა!რაც ქვეყანას, ის ჩვენარადა!.. მაშურია ყაზარაც ჩვენსავით ცხოვრობს რაღა!ჩემისთანებისათვის სისხლი გამოუწოვია დაგასივებულა! ერთი იმის ლაპარაკი ნახეთ და! თითქოსმუცლიდამლაპარაკობსო. ღმერთო! ერთი იმისი სიტყვასწორედ ღვთის რისხვაა! ღვთისა! რაღაც უცნაურადლაპარაკობს,თითქო ყველა იმისი სიტყვა პირიდამ ენისწვერს კი არ მოსდევს, თითქო პირდაპირ ჭიპიდამბუხბუხით გამოდისო!.. ვაჰმე! ერთი ამ უკანასკნელადნეტამც იმის სისხლში გამასვრევინა ხელი!..- ესუკანასკნელი სიტყვები მთვრალივით წაილუღლუღა,თითქოგულშიჩაიკლანადუღისულისა,გულისწუხილი

Page 483: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჩააქრო, ჩაჰკლა ძალაუნებურად, რომ თავისი საცოდავიცოლისათვის არ ეგრძნობინებინა. სმენამახვილმა ნენემყურიმოჰკრაქმრისუკანასკნელსიტყვებსდამსწრაფლჩაეკითხა:

-გენაცვა,დემეტრე,რასამბობ?სისხლიო?!.ნუ,ნუ,შენიჭირიმე! ალბათ ასე გვეწერა ღვთისაგან; კაცს რასაცშუბლზედ დააწერს ღმერთი, ის აღარ ამოიშლება...დავრჩებით,როგორციქნება.

-ჰაიდედასა! -დაიწყოისევდემეტრემგულმდუღარედ,თითქო ცოლის სიტყვებს ყურადღებაც არ მიაქციაო; -ფულსადა პატივსდაჩვეულის კაცის ყოფარა ძნელია -და!.. ქალაქში ბზესავით მქონდა ფული, აქ კი ყაზარასჩაუვარდი ხელში, ვაჰმე! - ჩაიკვნესა დემეტრემ დამიიმტვრ-მოიმტვრია თითები. ერთი ეუბნებოდა გული,წასულიყო ისევ ქალაქში, მაგრამ რომ წარმოიდგენდა

Page 484: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ცოლს, ორს შვილს, დადუმდებოდა და სახედაეტანჯებოდა ხოლმე. მოსდრიკა გარემოებამ,მოაკვდინა დემეტრეს სული და გული. იქნამდეგაუჭირდა,რომხანდისხანთავშიელვასავითგაურბენდაუბედური, შემზარავი აზრი: გაეყიდნა ნამუსი საცოდავინენესი, მაგრამ წარმოიდგენდათუ არა ამ საზარლობას,სირცხვილის ცეცხლი მთლად სწვამდადა აჟრჟოლებდა.ესუბედურიაზრინენესაცწარმოუდგებოდახოლმე.

დემეტრე სიღარიბემ მოსტეხა, უდროოდ მოაბერა;მშვენიერი ვაჟკაცური სახე გაუჭკნა, თვალებიჩაეფერფლა; ზამთრობით ცივ დუქანში ჯდომითდაქარიანდა, მუხლები ოთხმოცი წლის ბებერივითდაჰქონდა;ცივსზამთარშიიმისდუქანსმხოლოდმაყალიათბობდა,რომელსაცსულრამდენიმენახშირიეღვია;ხანერთ ლოყას დაადებდა ზედ, ხან მეორეს, ხან ცხვირისწვერს მიუშვერდა. როცა ნახშირი შემოაკლდებოდა,

Page 485: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჩინჩხვარს,ანბურბუშელასდააყრიდამაყალზედაიმაზეთბებოდა; ხელები ნაცარში რევით სულ დაეწვა დადაუბებრდა. თუ საქმე რამე გაუჩნდებოდა, სიცივე-ტეხვრაში ათს საათამდე რჩებოდა,თან განუშორებლივჰყვანდა თავისი ბიჭი-შვილი, რომელიც ზღარბსავითმოიკუნტებოდა მაყალთან, მთლად, ბუსუსაშვებულიგაბრაზებული ძაღლივით. ბევრჯერ დასთვლემდასაბრალო ილოს და თავიან-ფეხებიანად მაყალშივარდებოდა: ტანისამოსის კონკები მთლად გამომწვარიჰქონდა. როცა მამა ილოს სახლში გაგზავნიდა სადილისმოსატანად, ისეთ ეკალს აუშვებდა სიცივით სახეზე,თითქოზღარბიაო.ბაბანითადათათქანითმიჩანჩალებდაგარეთუბნისაკენ, სიმწარისაგან გზად მიბზუკუნებდა,ვითომ სიმღერასაც ამბობდა და მიაჩლატუნებდა მამისშეჯღანილსჩუსტებს.

ერთს საღამოს ხარაზ დემეტრე ჩვეულებრივზე გვიან

Page 486: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მივიდა სახლში. დაგვიანების მიზეზი ის იყო, რომდღესასწაულის მოახლოვების გამო უწინდელზე ბევრისაფინაჩოიშოვნადარადგანაცკვირაძალდებოდაკიდეცა,ამიტომუთუოდუნდამორჩენილიყო,რომფულიაეღო.

გარეთ მკაცრი ზამთარი იდგა; ყინვა გაბატონებულიყო.დემეტრეს დუქანში ყოველ მხრივ ტეხვრა ქარიშეზუზუნებდა, თითქოს ის ვეღარ გრძნობდა, ისე იყოგართული; ქარი ჩამქრალ მაყალს აბორთალებდა დადემეტრე ნაცრისაგან მთლად შეფერფლილი იყო;მუხლებითმაგრაეჭირაჩუსტი,კბილებშიგასანთლულიძაფი და, რაც კი შეეძლო, მარდად უტარებდა სადგისსგამხმარტყავსა.

ქარი ღმუის, ზუზუნებს, ქვითინებს, რეკს დემეტრესდუქნის კარს, თითქო შინ შემოსვლას სთხოვსო.დემეტრეს არ ესმის ქარის კვნესა-ქვითინი, ეძალება

Page 487: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

საქმეს,მაგრამძალამუკლო,ხელისსიმარდემუღალატა.მთელიდღისმუშაობამდასიცივემსინსილაგამოაცალა;ხელებმა ურჩობა დაუწყო და სადგისს ვეღარ ხმარობს,ძილიც ზედ მოესწრო. მარჯვენა ხელში სადგისი,მარცხენაში ჯაგრის გამწვეტებული ძაფი, წინ ჩამქრალიმაყალი,რომელშიაცნელთბილინაცრისმეტიაღარიყორა- ამ სურათს წარმოადგენდა იმ ჟამადდემეტრეს ყოფა.ხანდისხან წასთვლემდა, აქნევდა, აქნევდათავსა, ძილითავისას გაიტანდა, დასძლევდა თავი და ხელებსა დაცხვირპირს ერთად ჩაჰყოფდა მაყალში. გამოერკვეოდა,ცოტა ხანს თავს შეიმაგრებდა და კვალად მიმართავდასადგისს; ისევთავის ქინდვრა, ისევ მაყალში წავარდნა.ბოლოს დემეტრემ თვალის ქუთუთო ზემოდან დააგოსადგისზე,ემწვავადაპატარასკამიდანუკანგადავარდა.სიმწარისაგანღაპა-ღუპითწამოვიდაცრემლები;სისხლმაცხლადჩაუარალოყაზე,ყინვამმსწრაფლნიკაპსმიაყინადაყინულისმარგალიტადდაკონწიალდა.

Page 488: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

სწორედ ამ დროს შემოვიდა ყაზარა დიდის ჯოხით,უცნაურის ღიპით, უცნაურად ხვნეშოდა დაბუზბუზებდა, თან მოჰყვა გასალახანებული ვექილი,რომელიც გაკრეჭილს კვიცს უფრო ჰგავდა, ვიდრეადამიანის შვილსა. ორი სულთამხუთავი თავს წაადგაშეწუხებულსკაცსა.

- რა ვქნა, დემეტრეჯან, ძმაო, მე მეტი მოთმენა აღარშემიძლიან.ეხლაგიცხადებ,როხვალდილითმოვალდა,რაცრამე გაქვს, აგიწერამ; მოდიდა ამ პატიოსანი კაცისთანდასწრებითმომირიგდი.ზოგიეხლაიყოს,ზოგიმერე.თავნისულხუთითუმანიარიყო?ორთუმნადმაგშენსქამარსავიღებ.სხვადარჩეს;რავქნა,შეგაძლებინებ.ჩემისშვილების მზემ, შენის ხათრით და საცოდაობით ორთუმნად ვიღებ, თორემ რად მინდა, მე ფული მამიცია,ფულიმინდა.

Page 489: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- რაო? ყაზარ, ავაზაკობაც დაიწყე? ღამე მოდიხართ დათავს მესხმით? რაო, გამქცევი ვარ? ჩემგან განა ხუთითუმანი ვერ აინაზღაურე? რა გინდა? სულიც გინდაამომართვა?ჰა,მოდი,უბრძანემაგშენსანგელოზსრაღა,ესსაწყალისულიცამომხადოს!!.

- შენ როგორ აურზაურს ლაპარაკობ, კანონია დასამართალი; კანონსა და სამართალს მიუცია, უნდაგადაიხადო;აბა,ვნახამთ,ხვალშემოგხსნითთუარამაგქამარსა!

- მე თქვენ მუქარით ვერ შემაშინებთ, - უთხრაგულმაგრადდემეტრემ, რომელიც ცალს ხელს წამისწამთვალზე იფარებდა. -უსიკვდილოდ ქამარს ვერავინშემხსნის,დამანებეთთავი. აიკაცსთვალიგამომთხრია,მინდაშინწავიდე;ხვალ,რაცგინდათჰქენით.

Page 490: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-მეორეთვალსაცმოგთხრიდაისეგადაგახდევინებ,განამერიყეზეამიკრეფნიაფულები?

-ყაზარ,სისხლსნუმაძლემ!..

გულქვა ყაზარათავს არ ანებებდა. ელოდა:მოლბებადამომირიგდებაო. ჩამოვარდა სიჩუმე, დემეტრეს ცეცხლიმოეკიდა; ძველებურად კინტოურად აუდუღდა გული,მოიკრიფა ძალა სულისა, გაშალა მკლავი და ყაზარაკოლოტივით გააგორა დუქნის კარებთან. როცაგაკრეჭილი ადვოკატს წასწვდა, მაშინდემეტრემ აიხსნაწელიდან ქამარი, გადიხვია ხელზე და ისეთის ძალითდაარტყა, რომ იკადრა სინიდისით მოვაჭრემ კარზედგაბრძანება. ყაზარა მუქარითა და ბუზღუნით წავიდა;დემეტრემ დუქანი აუგდო საჩქაროდ და აღელვებულიწამოვიდასახლისკენ.

Page 491: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დემეტრეს ცოლი ნენე ქმრის ფიქრში იყო. ფიქრობდა,ერთი კვირაა, აგერ სახლში აღარა შემოუტანიარა, ერთითბილიპურიცკივერმივაწოდეჩემსქმარ-შვილსა.ოთხიდედალიმყამს,ხვალერთსილუასგავატან,გავყიდი,რომერთი პარკი ნახშირი ვუყიდო იმ საცოდავს კაცსაო. ამდროსკვნესითკარიდააკაკუნაკაცმაც.დემეტრეერთობშეწუხებულიდაალეწილიიყო;თვალიისეარაწუხებდა,როგორც სულთამხუთავი ყაზარა და მისი ანგელოზი,რომელნიც ხვალ მოვლენ და აიკლებენ ცოლიან-შვილიანად. შემოდგათუ არა ფეხიდემეტრემ, მაშინვეტახტზე მიეგდო. საწყალი ნენე აქეთ ეცა, იქით ეცა,დატრიალდა ქოხში, ვითომ რამე ღონე უნდა ეღონაქმრისთვის,მაგრამსაითაცკიმიდგა,ხელცარიელიდარჩა,გამწარებულიდაბროტიალებდა,მაგრამამაოდ,ხელსარახვდებოდა;ბოლოსწაიძროთავიდანთავშალიდათვალიაუხვია.

Page 492: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გოგო-ბიჭი ტახტზე დაყრილიყვნენ, ძაღლისლეკვებსავით ყელი-ყელს გადაეჭდიათ, ძალზედჩახუტებულიყვნენ და კატებივით ხრუტუნობდნენ.დემეტრე ბავშვებისფეხთით წამოიბარკლა. ნენე ჩაჯდაღუმელთან, შეუკეთა ბურბუშელა, შეუბერა. ბუხრისრაფაზე იდგა პატარა ჭრაქი - ლამპარი, რომლის შუშაღუმელის კომლისაგან გაყვითლებულიყო, ოდნავბჟუტავდა, იმის შუქს ძალა არ ჰქონდა და თითქოთანაუგრძნობდა პატრონების ყოფაცხოვრებასა. ნენესჰყავდა დედა-კატუნა, რომელიც სულ კაბის ბოლოზედეკოწიალა; ადგებოდა და კატაც აბრასავით თანაჰყვებოდა; ნენე გადაათხლეშდა ძირსადა გაჯავრებითიტყოდა:

- შე, გულმკვდარო! რაღა შენ მინდიხარგულგაწრიოკებულსადამიანსა.

Page 493: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ღუმელთანმჯდომარენენემორივხელითთავიდაიჭირადა მწარე ფიქრებს მიეცა: როგორ მოაგვაროს ისეცხოვრება, რომ შიმშილის გამო სამარცხვინო ყოფაში არჩაცვივდნენ.ბავშვებიპატარებიჰყავს;ამისიკაციასეჯან-მოკლედ შეიქნა, უნდა ისევ თითონ დადგესმოჯამაგირედ; ყმაწვილი ქალია; შრომადა ჯაფის ატანაშეუძლიან, ქმარიცთითო-ოროლა გროშს იშოვნის; მაშინუკეთ წავა საქმე; მერე შვილებიც მოესწრებიან, იმისიილოხელობასდაადგება;საქმეგამოსწორდება.

მწარეფიქრები ნენესტკბილ ოცნებად შეეცვალა; ერთსწამს ყველაფერი იგემა; სახე გაუნათდა, გაუბრწყინდა,ბინდი გადაეყარა, სიამოვნების ნიშნად მხრები აიწია,თავისი დედა-კატუნიასავით აიფხორა და სიამოვნებითმიავლ-მოავლო სახლს თვალი; მიმოავლო თვალისაცოდავად მიყრილს ქმარ-შვილს და ოცნება ჩაეფუშა;

Page 494: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ამასზედმოჰყვაქმრისსიტყვები:

- ხვალ ჩვენი სულთამხუთავი მოვა. ამ საღამოს იყოდუქანშიყაზარადაქამარიმთხოვა,ორთუმნადავიღებ,დანარჩენს დაგაცლიო; მე გავბოროტდი, სისხლიამიდუღდა, კარგა გავტყიპედა ისე გავისტუმრეთავისიანგელოზით; ეს მაინც გამყვეს სიკვდილის დროსსანუგეშებლად.

ნენემწელივეღარაიტანა.

-მაშრავქნათ?--ჩაეკითხასაცოდავადცოლი.

- მაშ რა ვქნათ?! რას შვრება ცხვარი, ყასაბი რომ ყელშიდანას დააბჯენს ხოლმე, - უთხრა ცხოვრებისაგანგამოცდილმადაგათელილმაქმარმა.

Page 495: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-მაშუნდადაგვარჩოს,სულიცამოგვართვას?!.

- უნდა-მეთქი, ადამიანო! მა რითი იხსნი თავსყაზარასაგან.

ამ ამბის შემდეგ დემეტრემ დიდხანს ვეღარ იცოცხლა.როცა მოკვდა, იმ დილით სასამართლოს მოსამსახურებიჭმაორიუწყებამიიტანადემეტრესსახლში:ყაზარადაიმისი “ანგელოზი” უჩიოდნენ დემეტრეს მოქმედებითშეურაცხყოფისათვის.უწყებისდარდივიღასჰქონდა.

ასე გაატარა დემეტრემ დღენი თვისნი ამ ბინდისგვარსოფელში და ერთს დროს თავმომწონე ბიჭს, ქალაქისკინტოს,დღესგულზედთეფშიდაადგესდაისემიაბარესმიწასა.

II

Page 496: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

პატარამთხოვრები

დილიდან მოკიდებული საღამომდის ქუჩა-ქუჩადაძრწოდა ორი ბავშვი; წინ ჯიბის მსგავსად ეკიდათვეებერთელა თოფრები და დაატლაკუნებდნენ;გამვლელსა და გამომვლელს მათგან მოსვენება არაჰქონდათ. კვირა-უქმე დღეობით სასწორის მოედნიდანვერ იშორებდნენ. იპარავდნენ ვაშლსა, მსხალსა,კართოფილსა და სხვ., თუ ისე არ უწყალობებდნენ. ესორიმაწანწალამთხოვრებიიყვნენძმადადა;ძმასერქვაილოდადასთინა; გოგო ძალიან ეშმაკიდა ცელქი იყო,მუდამფეხშიშველადადიოდა, გაცვეთილი კაბის ქვედატანი ფარა-ფარად ჰქონდა ნაქცევი; ზედ გამხმარიგოროხები ეკიდა და ამ ფარა-ფარად ნაქცევ კაბიდანატურტლული გაზები შავად უჩანდა. ფანჯარასთანაიტუზებოდა და იქნამდე ილაქლაქებდა, მინამმოწყალებას არ მიიღებდა სახლის პატრონისაგან; კეტი

Page 497: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რომ დაგემტვრიათ ზედ, ნაბიჯს არ გადასდგავდაფანჯრიდან, ისე მოისაწყლებდა თავს, რომ ადამიანსგულსდაუთუთქავდა; მხოლოღთვალებში შეატყობდი,რომ ერთობ გასალახანებული, გაეშმაკებულიდა ქუჩისბიჭებისაგანგალირფულიიყო.ძმაკი ასეთი არიყო.თუდაი არ დაარიგებდა და ვისთანმე არ მიგზავნიდა, ისთავისით ვერ გაბედავდა; საბრალო ილო ძლივსდაბაჯბაჯებდაქუჩაში;ძნელიციყოიმისთვისსიარული;ცალ ფეხზე ეცვა დიდი კაცის ფეხის მოღრეცილი წაღა,რომელსაცხარაზულიქუსლიზემოთჰქონდამოქცეულიდა დოლაბივით ეყარა ფეხში; მეორე ფეხზე ეცვაძირგავარდნილიჩუსტი,რომელსაცძირისმაგიერადედომსხვილიღაზლისწინდისფარატინიდაწითელიმჩვრითფეხისზურგზედშეკრული;ფარატინიძაღლისენასავითწაშვერილი იყო და სიარულის დროს წკაპა-წკუპიგაჰქონდა.

Page 498: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ესდა-ძმადემეტრეხარაზისშვილებიიყვნენ.გოგოთინაამდროსთითქმისთორმეტ-ცამეტიწლისაიყო;ილობიჭიკი შვიდი-რვაწლისა. იმუბნიდან, სადაც ისინი იდგნენ,დედა შორს უბნებს უნიშნავდა სათხოვნელად. პატარამთხოვრები უფრო ბაზარ-ბაზარ და დუქან-დუქანდაწანწალებდნენსათხოვნელად.დუქნებშიწანწალმადათრევამ უდაღოდ არ გაუშვა მთხოვრები; ისინიდღითიდღე სალახანავდებოდნენ; გოგო ხომ სულგაურცხვდა, გალირფდა. ბაზრის ბიჭების ჩქმეტითდალილავებულიჰქონდათინასმკლავებიდაგვერდები.ბაზაზისშეგირდებისბილწსადაუსირცხვილოლაპარაკსაგოგომ ყური ისე შეაჩვია, ისე შეითვისა, რომ, როცათავისებური ალერსით არგამოელაპარაკებოდნენ,თვითმისცემდა ხოლმე საბაბს, აესარსალებინათ ენა დაუწმაწურსსაგნებზე ჩამოეგდოთლაპარაკი; ამდროს არშეიძლებოდა არ დაეტყუვნა რამე ურცხვმოარშიყეთათვის. პატარა ბიჭს ხომ დღე-მუდამ

Page 499: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მაიმუნობას ათამაშებდნენხოლმე,შეიჩვიესბაზარშიდაროცა იმის დას დასცინოდნენ და ჩქმეტით გვერდებსაჭამდნენ, ილოს, რომელსაც მეტ სახელად თუნიადაარქვეს,ერთივინმეშაქრისნატეხსგადმოუგდებდადახმამაღლაეტყოდა:

- აბა, თუნია, მაიმუნივით შეხტი და დაიძახე:“შიშლოჯან!”

თუნიაც შეხტებოდა, დაიჭერდა შაქარს ხელში დაუმსგავსად,ბაიყუშივითგაიძახოდა:“შიშლოჯან”.ბაზარიხარხარებდადაერთობოდა.

მეორედგანვაშლსგადმოუგდებდნენ.

-აბა,თუნია,სწორეგაიარემაგშენი“საპოგებითა”დაესვაშლიშენიიყოს.აბა,ჰა!..ჰაი...შეწუწკისშვილო,როგორ

Page 500: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დადიხარ ჰაა?.. - ჩაარტყავდნენ თავში და დახეულირუსული ქუდი, რომელსაც კიზიროკი ორად ჰქონდაგაყოფილი, ყურებზე ჩამოეფხატებოდა ხოლმე.აწვალებდნენ, სტანჯავდნენ და როცა მოიკლავდნენსურვილსადამიანისღირსებისადაბუნებისშელახვისას,მაშინ ძლივს მისცემდნენდაპირებულს ქრთამსა. ამასაცარასჯერდებოდნენ.როცაცუდიდარიიყოდადახურულბაზარშიბაზაზებიუმუშტრობითჭირიანინდაურებივითთავებსჰქინდრავდნენმაშინუნდაგეყურებინათამათისმასხრობისათვის: გახდიდნენ დას ვითომ მგლად, ძმასძაღლად, გამოუყენებდნენ ერთმანეთს და შესდგებოდაწიოკობა. ერთხელ ძმა მგლად გახადეს და ქამრითდაიჭირეს, გადუგდეს თუნიას შაქრის ნატეხები დარუსული პურის ყუა; თუნია მართლა მგელივითდაეტაკა;გაუშვესძაღლითინა,ეცაძმასდაამოიდოქვეშ;ამას ზედ მიჰყვნენ ბაზრის შეგირდები და შეიქმნაზედახორა და ძლივს ცოცხალმკვდარმა მგელმა-თუნიამ

Page 501: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თავიდააღწიაამვაიუშველებელსა.

საღამოთი ჩვენი მთხოვრები დატენილის თოფრებითმიდიოდნენ დედასთან; წამოჰყრიდნენ თოფრებიდანნაშოვნს; რა არ იყო შიგ ალუფხული: ხახვი, ნიორი,დამპალი ხილი, პურის ნახორხლები, ხორცის ნაჭრები,ძვლები და სხვა ამგვარები. მათხოვრობის გარდაქურდობასაც მიჰყვეს ხელი; დღისით კუდიანი თინადაათვალიერებდა ბაყალთა სარდაფებსა, სადაცსხვადასხვა ხილი, სიმინდი, ლობიო, მუხუდო დაამგვარები ჰქონდათ შენახული. ღამე რომ გატყდებოდა,გაიპარებოდა, წაიღებდა კავიან შამფურსა და ხილისჯაგნებს გამოალაგებდა ხოლმე. თინამ ძმაც აიყოლია,იშოვნათოკიდაერთსსაღამოსშინაღარდაბრუნდა.რომიდროვა,მიიყუჟაერთსსარდაფთან.

-ილუავ,წელზეთოკსმოგაბამ,ჩაძვერ,ღრმაარარის,და

Page 502: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რაცმოგხვდეს, ჩაყარეთოფრაში. -შეუჩნდა ამსარდაფსდა სულ გააჩანაგა. ჩიოდნენ, ჰკვირობდნენ, ვის დაროგორგააქვსო.

ქურდობასთანდათანუმატეს.აი,თინამკიდევშეიგულამოსაპარი ნივთები. ბნელი ღამეა; ქუჩაში ჩამიჩუმი არისმის;ხანდისხანშუაბაზრისასასითუარღვევსსიჩუმეს;პატარა ქურდები მივიდნენ დანიშნულ ალაგას. თინამილო ჩაუშვა ფანჯრიდან, რომელსაც წინწინ მიკრულიფიცრებიამოაცალეს;თოკივერდაუწვდინა;ილოჰაერშიფართხალებდა; თინამ ვეღარ შეიმაგრა და ილომ ძირსბარტყანიმოიღო,შექმნაღმუილიდავაი-დედასძახილი.

-სუ,შეპირშავო,თორემმოგკალ!არავინგაიგონოსშენიღმუილი, თორემ ხორცებს დაგაგლეჯ, - ჩასჩიჩინებდაზემოდან თინა ჩამქრალის ხმით. - აჰაა თოკი, ხელიმოავლე.—ილო ბნელაში ბროტიალებდა, ეპოტინებოდა

Page 503: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჩაშვერილსთოკსა, მაგრამ ამაოდ, ღონემიხდილიდაეცაძირსდამორთოღრიალი.თინაცძიელშეწუხდა;მიეკრასარდაფის ფანჯარას და ანუგეშებდა საბრალო ძმასა;ერთხანად როგორც იყო გააჩუმებდა, მაგრამ ხელახლამოჰყვებოდა თავში ცემასა და ტირილსა. ამასობაშიფანჯარასთან ატუზულს თინას წამოადგნენ თავსპოლიციის მოხელენი ხიშტიანი ჯარისკაცებით. გააცივ-გააცხელათინა, მოიკუნტა, მოიკუნტა,როგორცზღარბი,მიწასდაეკრა;პოლიციელებიმოკვდნენ,გაწყდნენდახმავერამოაღებინეს;ბოლოსყურადღებაათხოვესსარდაფშიხმაურობას; მიხვდნენ, რომ უთუოდ საქურდლადმოსულანო;პატარამთხოვარაქურდებსსტაცესხელი;ისღამე საპყრობილის ნაგვიანს ოთახში გაათევინეს.უნდაგენახათ მეორე დღეს დილით ქალაქელების სეირი დათამაში; ფუტკარივით დაედვნენ ზედ, როცა თინა დაილო, თუნიად წოდებული, ხიშტიანებმა პოლიციისკენგაატარეს.

Page 504: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

IIIნენეყაზარასთანგადადისმოჯამაგირედ

ნენე სრულიად შესცვალა ქმრის სიკვდილმა და უფროშვილების ყოფა-მდგომარეობამ; იმათი გარეწრობა,გადასხვავება,იმათიქურდობადედასხორცსუდნობდა;დაებნა თავგზა ჯერ ისევ ახალგაზრდა დედაკაცსა,შვილებს გარეთ აღარ უშვებდა; ისევ თითონდატრიალდა; ხან აქეთ გარბოდა პურის საცხობად, ხანიქით - სარეცხის დასარეცხად. მაგრამ ამითი მხოლოდლუკმას შოულობდა, ცარიელ ლუკმას! სხვა? ყაზარასვალისთვისრაღაექნა?აიესიყონენესდარდიდავარამი,ეს იყო მისი საგონებელი. მოჯამაგირედ დავდგევისთანმე? ფიქრობდა იგი... უნდა დადგეს, მეტი ღონერომ არ არის. მაგრამ... აი ეს “მაგრამ” იყო მისი თავშისაცემი; მივიდოდა თუ არა ამ “მაგრამამდის”, სულ

Page 505: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გადაერეოდა აზრებიდაგაჩერდებოდა;ვისთანდავდგე?ვისთანმივიყვანოშვილები?ვინიტვირთებსჩემთინას?ილოსხელობაზემივცემ,მაგრამთინა?ვისთანდავტოვო,ვისვანდო?ვანდოდავაითუსამუდამოდნამუსახდილიმომიგდონ.მერე?ფიქრობდასაცოდავი.

ჯერ ქმარი დაუმარხავი ჰყვანდა, საფლავი ჯერ კიდევსველ-სველი იყო და ნენეს მოსვენებას არ აძლევდახალხი; ათას ჭორებს უგონებდნენ. როცა სამუშაოდანმოდიოდა ხოლმე შინისაკენ და დუქნებისაკენმოუხდებოდაგამოვლა,ქუჩისპაჟარნებიცუდსლექსებსაგონებდნენ, თითქმის ზედ წაეგლასუნებოდნენ,უსირცხვილოდ აეტორღიალებოდნენ ხოლმე, უფროიმიტომ, იცოდნენ ღარიბია და შესცდებაო, ნენეთოფნაკრავ ნადირივით აუქცევდა გზას უსირცხვილოპაჟარნებს, სირცხვილის ოფლს დაასხავდა, თვალთდაუბნელდებოდა და ღელვისაგან მთვრალივით

Page 506: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

აურევდა ხოლმეფეხსა. კარგად იცოდა ქალაქის ხალხისუსინდისობის ამბავი, მერე იმ ქალაქის ხალხისა, სადაცცხოვრობდა და სადაც ხალხი განთქმულია ძველადვეთავისიმატრაბაზობით,ჭორიკანობით,დაბაზრისხალხიუსირცხვილოდაწრესგასულიქცევითა.

ყაზარამშეუჩინანენესერთიბებერიდედაკაცი,რომელიცურჩევდა ყაზარას მოჯამაგირედ დასდგომოდა დაამგვარადგადაეხადნაიმისივალი.მარტივისულინენესიროგორმიხვდებოდაყაზარასგანზრახვას.ბებერიხშირადშეპრაკუნდებოდახოლმენენესას;ნენეცშეეჩვიაიმაზრს,რომყაზარასთანგადასულიყო;უფროიმიტომდახარბდა,რომ თინაც თავისთან ეყოლებოდა, თავის თვალწინ,გაუფრთხილდებოდადაიქნებაროგორმედაებინავებინა.

ერთხელ საღამოთი ბებერი მაჭანკალი მივიდა ნენესთანდა წაიყვანა ყაზარასთან მოსალაპარაკებლად; მაშინ

Page 507: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ყაზარა ქვრივად იყო; ჰყვანდა ორი უმსგავსი,დახვლიკული,გასათხოვრადმომზადებულიქალიშვილიდა ერთიც ვაჟი; ყაზარა ახალუხა იყო და სწორედკოლოტსა ჰგვანდა; ცხვირი ნამდვილად ღორის გოჭსმიუგვანდა, თვალები მთლად ქონის ბადეში ჰქონდაგაბმული.

- ჰო, რა ჰქენ? მოხვედი ჩემს ჭკუაზე? ჩემო ნენე, ვალსგადახდა უნდა. მა რა ეგონა იმ მამაცხონებულს შენსქმარსა!ქამარირომვთხოვე,მოეცა,ეხლასამითუმანიღაემართებოდა.

-რავქნა, აღა-ბატონო,ქამარიცრომმოეცაქმარიუმარხიდამრჩებოდა; იმ შავს დღეს ქამარი იყო ჩვენი ნუგეში;ზოგსხალხიშეგვეწია,ზოგიქამრისფულიდადავმარხე,როგორც იყო. ორიოდ გროშიდამრჩა კიდევ, იმას სულსხომვერდავუმძიმებ,მღვდელიმყავსგასასტუმრებელი;

Page 508: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჯერთითქმისდაუმარხავიმყავსისუბედურისშვილი.

- ვა, მე რა ვქნა? მე ხომ არ მომიკლამს? ადამიანო, ჩემიფულისარა გადასახადია! იცი,რა წვა-დაგვით მიშოვნიამექონება?მეშენზედღარიბივიყავ.მაგრამაიდღესმეფევარ. უწინ ბაზარში ვერ გავივლიდი ხოლმე: “ქეციანიყაზუამოდისო”,იძახოდნენ.ეხლაკიისინი,ვინცქეციანყაზუას მეძახოდნენ, ყაზარ სტეფანიჩს მეძახიან. ქუჩაშიხომ სალამს ვერვის დავასწრობ ხოლმე. ვირიც არმყვანდა, სულ ზურგით დამქონდა სავაჭრო სოფელ-სოფელ. რაც მე ცემა-ტყეპა მქონია სოფლის ქედანაგლეხებისაგან, ვინ დასთვლის. ერთხელ კნიაზებმაგვერდაზე ყუთი დამიგორეს და სულ ლუკმა-ლუკმამიქციეს. რა მექნა? მოვითმინე; პირიქით სულ ჭირიმოვჭამე.ბოლოსიქნამდემივიდასაქმე,რომქათმებსადაკვერცხებს ისევ იმ კნიაზებზე ვასაღებდი; ჩემი ყუთიერთი ათად ავინაზღაურე. ცარიელი პურის ჭამითა და

Page 509: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ცარიელი წყლის სმითა ილაჯი იყო წაღებული, მაგრამვითმენდი. რიგიან ხალხში ერთს წუთს ვერგავჩერდებოდი სირცხვილითა; შიმშილისაგან მუცელისულ ისე მიყვიროდა, როგორც ჭალის მგელსა. კაპიკიკაპიკზე დამიდვია, ფული შემიდგენია, გამისესხებია;რამდენი დამწვია, ახლა შენ იანგარიშე. ერთმა გიჟმაკნიაზმა აშა მკრა ას თუმანზე... მეც თავის დროზე კაივაჟკაციბიჭივიყავ;შემხვდახარაზხანაშიდამითხრა,მეშენი არამმართებს-რაო...ყურიდამიგდე,რამომივიდა...ვა, როგორ თუ არა გმართებს-მეთქი, მისამარ მამეცი-მეთქი,თორემ...

-კარგია,ყაზარო,გაუთავესაქმენენესა,-ჩაერიაბებერი,-რადროსმაგისთანეებისლაპარაკია.

-მოიცა,დედიჯან!მინდაგავაგებინოსაქმედა!..მისამარმომეცი-მეთქი, თორემ მე ყაზარა სტეპანიჩს მეძახიან-

Page 510: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მეთქი. რას მიზამო? შემომიტია... მე გულადად ვიყავ.კნიაზი უიარაღოდ იყო... სულს ამოგართმევ-მეთქი,სულსა!შენისულიჩემსხელშია-მეთქი...ვა,იცი,რაჰქნაიმკნიაზმა?უცბადფეხიდამგაიძრომაღალყელიანიწაღადა ერთი თუ ორი ყაზარას ყბასა და კისერში. აი,შემომხედე,ორი კბილი მამაგდებინა... მერე მერა ვქენ?თავიდავანებე? არა, მედავულბი, მუხლებზე მოვეხვიე,ჭირიმოვჭამე,ჭირი! ის ასითუმანიცგავისაღედა ერთინაჭერი კარგი მამულიც დამრჩა მისი ტირიფონაში! აიროგორმოუველოხტშიიმკნიაზსა!ესიცი,რადროსიყო,იცი? როცა ქეციან ყაზუას კი აღარ მეძახდნენ, ყაზარსტეპანიჩსა, - და გაგრძელებით სთქვა ყაზარამ ესსიტყვები. -ფულის შოვნას ბევრი ავი მოსდემს, მაგრამმოთმინებაუნდა,მოთმინება!..

-- რისთვის და ვისთვის ლაპარაკობ, აღა-ბატონო,მაგდენსა! მე რისთვისაც მოვსულვარ, იმისი მიბრძანეთ

Page 511: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რამე.

- შენ ქმარსა ჰმართებს ჩემი ხუთითუმანითავნი; ახლაორიწელიწადიასარგებელიარვიცი,თუმანშიათსშაურსიყო გარიგებული ის ცხონებული. თვეში, აი! არდაგავიწყდეს კი...ჯერ ექვსთუმანს სარგებელი შვრება,ახლათავნიდა...

-აღა-ბატონო,მითხარით,რაგინდათ?

- ის მინდა გავიგო, რითი გადაიხდი... ეს ბარბარედედაკაცი გეტყოდა, რათაც დაგიბარე - შენ ჩემთანიცხოვრე... დედაკაცად, რაღა! წელიწადში ოცდახუთსმანეთსმოგცემ,ჩაგაცმემ,დაგხურამ,კარგსგაჭმევ,კარგსგაცმევ,ჩემიმარმარასსულისმზემა...მერეშენშენთვისდამეჩემთვის...როცაყავლსგაათავებ,რაღასდაგიჭერ...ჰო, აბა, ნენე, იფიქრე; ისე შეგინახამ, როგორც ჩემი

Page 512: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მარმარა, იმისსულისმზემა...მევინამყავს,რომსაქმესმოერიდო...

ნენე ჩაფიქრდა... გადასწყვიტა, მოჯამაგირედ დაუდგესდაისეგადიხადოსყაზარასვალი.ყაზარასუკანასკნელმასიტყვებმა ნენეს გული მოულბეს, დარწმუნდა, რომყაზარა ისეთი საშიში არა ყოფილა,როგორცფიქრობდა...“ესეც ადამიანი არის, მგელი ხომ არა, გული აქვს; რაცუნდა იყოს, შეწუხებული ადამიანი შეებრალება; იქნებაჩემი საქმე ხეირად წავიდეს. ბიჭი ხომ შეგირდადმივაბარე; გოგოს ჩემთან ვიყოლიებდა,როგორც იქნება,გავათხოვებ”,ასეტკბილადფიქრობდანენე.

ნენე გარეთუბნიდან აიბარგა და გადმოსახლდამოჯამაგირედყაზარსტეფანიჩისსახლში.აქედანდაიწყოახალი ხანა ნენეს ცხოვრებისა. ნენეს მეზობლებიერთმანეთს ეცნენ, - გაიგეს თუ არა იმისი ყაზარასთან

Page 513: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გადასვლა, არ ეპიტნავათ, არ მოეწონათ საბრალოახალგაზრდაქვრივისასეთიგადაწყვეტილება.

-უიმე,გენაცვალეთ,ამდედაკაცმარაჰქნაესა,-ამბობდაერთი: - არც იწვრილა, არც იკითხადა ისე გადავიდა იმქოფაკის სახლში! ის ხომ ქრისტიანი სული არ არის,ეშმაკისაგან არის შეკრული და დაწყევლილი; არცნათესაობასწამს,არცთვისიდატომი.

- ის კუდიანი ბარბარაც რაკი შეუჩნდა, ეშმაკსაცშეაცდენდა, -დაურთომეორემეზობელმა. -რასაჭიროა,სწორედ ხასადდაუჯდა ყაზარასა. ის ქოფაკი, ისა, რაღადროს იმისი ესეებია, კაცი სამარისაკენ იყურება,გასათხოვარი ქალები სახლში უსხედან და ამისთანასაქმეებსკიმისდემს.

- რა ექნა საწყალ ნენესა, თქვე დალოცვილებო! ერთი

Page 514: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

იცით და მეორე აღარა; მაშ რითი გადაეხადნა იმოდენაფული.ძალააღმართსაჰხნავსო...მაშრაექნა,ქა!..ისეთიდაკრძალულიადამიანიანენეი,ჩემიშვილებისმზემადალხენამა,რომ ამუბანშიორი არ მოიძებნება; ნამუსიანიდაკარგიქალია,-ჩაერიალაპარაკშიახლასხვამეზობელი.-ყაზარასთანაებიიმასბუზსაცვერ აუფრენენ;ვისთანაცგასვლიათავისიმიქარვები,ნენესთანვერგაუვა.

ნენეს კეთილმა მეზობელმა ყველას ენა მუცელშიჩაუგდო,დაშესწყვიტესიმაზესჯადალაპარაკი.

IVნამუსიანისიღარიბე,თუუნამუსოსიმდიდრე?

თუმცა ყაზარამ ბევრი რამ გვიამბო თავის თავზე,თითქმის გაგვაცნო თავისი ვინაობა, მაგრამ ბევრიიპლუტადადამალა.ჩვენიყაზარაერთობგამოცვეთილი

Page 515: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

კაციადარამდენსამე სიტყვას ვიტყვი იმისი ცხოვრებისდასასურათებლად: ადრინდელი “ქეციანი ყაზუა”,აწინდელი“ყაზარსტეფანიჩი”,ნასოვდაგრალია;კევიდანდაიწყომისივაჭრობა.როგორციყო,გაიჩინაერთიულაყივირიდაიმითიდაჰქონდასოფელ-სოფელსაწვრილმანო:სოფლისბიჭებისგანმოსვენებაარაჰქონდა;დაუშენდნენქვებს ვირზედ აკიდებულს საწვრილმანოს ყუთებსადაგაჰქონდათ რახი-რუხი; თუ ვინიცობაა სიტყვასშეუბრუნებდა კვიმატ ბავშვებს, მაშინ ბავშვებიჭიანჭველას გორასავით დაედებოდნენ, ტლოკებს სულსახრით აუწვამდნენ.ზოგი ყურზედაეკიდებოდა,ზოგიცხვირზე და მთლად კიბოსავით აწითლებულსგაისტუმრებდნენხოლმე.უფროიმიტომემტერებოდნენ,რომურიასაჰგვანდა,ურიასავითღიჯინებდა,ურიასავითუყვარდა ქალებში ჯდომა, რომელთ წინ გაშლიდასაწვრილმანოსადა გაუთავებლად ეჭიჭინებოდა.თუმცასოფლად ასე აბუებული ჰყავდათ “ქეციანი ყაზუა”,

Page 516: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მაგრამ ისთავისას არ იშლიდა; იგი,როგორც ერთირამედამშეული ნადირი, ჩუმადდა აუჩქარებლივ მისდევდანიშანში ამოღებულს შეძენის გზასა. ყაზარა სოფლადაგროვებდადიდძალ კვერცხსა, ვარიებსა,დედლებსადასხვაშინაურფრინველებსა;წაიღებდაყველაამნაშოვნს,საწვრილმანოზე გადაცვლილსა, და ქალაქ ადგილასმოგებით ჰყიდდა; დაავსებდა ხელმეორედ ყუთებს დაკიდევ გამოსწევდა სოფლისაკენ, რომელიც ნელ-ნელაზრდიდათავისის სისხლ-ხორცით “ქეციან ყაზუას”,რომგამხდარიყო“ყაზარსტეფანიჩად”.კარგადგაიწაფაყაზუაკვერცხებისა და ფრინველის ყიდვაში, თავი შეისწავლათუარა,ოცწლამდისსულასეეთრიადაეთრია.ბოლოსცოტა ზევით აცოცდა, ერთს კიბეზე შედგა ფეხი და“ქეციანი ყაზუა” ახლა ყაზარად გადაიქცა იმიტომ, რომბაზაზის დუქანი გაიკეთა. აქაც სარისტამ არ უღალატა:ისეთსმივარდნილუბანშიგაიმართადუქანი,სადაცსულმდაბიოხალხიცხოვრობდადაბაზარზეშორსიყვნენ. ამ

Page 517: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დღე ქალებით იყო სავსე იმის დუქანი; მეზობლისგოგოებს ლილიფარას არ ულევდა; ყველა ალერსითექცეოდა,ყველასაალერსოსიტყვასეუბნებოდა:

-ყაზარო,ყაზარო!შენსამზესა,ესადაესგამოგზავნე.

-ყმაწვილო,რაკარგიბუზიკისდაკვრაიცი!

სულ ასე ელაპარაკებოდნენ. მართლა, დაგვავიწყდაგვეთქვა,რომროცავირითსოფელ-სოფელდადიოდა,თანგანუშორებლადბუზიკადაჰქონდა,მუდამუკრავდაგზადა გზადა ისე გაიმართა,რომ საცა ქორწილი, ანლხინიიყო, ყაზარაც იქ იყო გამოჭიმული. მაშინ, როდესაცბაზაზისდუქანიგაიმართა,ხომისეთიდახელოვნებულიიყო, რომ დუქნის კარებიდან აღარა შორდებოდნენ;სალდათებისაგან ხომ თავპირი ჰქონდა მოჭმული;დაბინდდებოდათუარა,მოიჭრებოდნენსალდათებიდა

Page 518: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ბუზიკის ჭყვიტინს საზღვარი აღარა ჰქონდა. ყოველდილით ერთს დიდს თაბახს ლილიფარის ნაფცქვენსაჰკრეფდახოლმედუქნისკარებიდან;დღედაღამეერთსმომცრო ტომარას ასაღებდა ამ სალდათებზე.სალდათებისაგან ერთი-ორი რუსულიც ისწავლა დათანდათანუფროგამოიქნადაგამოიცვითა.ვნახოთ,სულოთხს წელიწადს არ გაევლო ბაზაზობის შემდეგ, რომყაზარამ მაკარიაში ამოჰყო თავი; დაბრუნდა, დუქანსგაუმატა. დაბრუნდა თუ არა, ყაზარა ანაზდად “ყაზარსტეფანიჩად” გადაიქცა. როგორ სიამოვნებდა, რაგვარადუცმუკავდა გული, როცა ვაჭრები, რომელთაც ის ადრევკვერცხებსა და ვარიებს მიჰყიდდა ხოლმე, დღეს ხელსგაუშვერდნენდამოიკითხავდნენასე:

- ოო, ყაზარ სტეპანიჩს ვახლავართ! სხვა, როგორივაჭრობაგაქვს?

Page 519: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ყაზარა ახლა სუფთადდადიოდა; კვირაში ორჯერ პირსიპარსავდა სადალაქოში კი აღარა, პარიკმახერთან.მაღაზიას ზედ წარწერა გაუკეთა რუსულად დაქართულად,მაგრამტერტერამდაიბარა,მაგრაშესტუქსადადაუბარა:

-ვაჰ,ყაზარსტეფანიჩ,ეგრასაქნელია,რაცგიქნია?

-რასმიბრძანებთ,ტერტერჯან?

-იმასა,შვილო,რომღმერთსშენთვისშნომოუცია,მაგრამშენ გვარს ნუ დაივიწყებ, შენ ჰაიასტანელი ხარ;მაღაზიაზე შენი გვარი სწორე არ გიწერია;დააწერე,თუმაღაზია მიკირტიანცისაადა არა მიკირტუმაშვილისა, ანმიკირტუმოვისა.

ყაზარა ახლაკიმიხვდა,ვინციყოდარაციყო;დღეიდან

Page 520: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მართლმორწმუნე ჰაოსანი შეიქმნა. აქა-იქ ოჯახებშილაპარაკიც დაიწყეს ყაზარაზე; ისე ლოტო არგათავდებოდა, რომ დედებს იმაზე არ ჩამოეგდოთლაპარაკიდაქალებიარშეეღირებინათ.

ყაზარ სტეფანიჩი მეორეთაც წავიდა მაკარიას, ბლომადმოიტანა სავაჭრო საქონელი, დიდს ქუჩაზე გამოსჭიმამაღაზია; ორი წლის შემდეგ გაკოტრდა და ბლომადამოიდო ფული. თავპირი მოაჭამეს მაჭანკლებმა, აი ესშეირთე, აი ესაო, მაგრამ იმის გაუმაძღარს სულსფულისწყუროდა. გაეცალა პატარა ხანს სამშობლო ქალაქსდაჩავიდა ტფილისში. აქ ერთს დიდ ვაჭარს ამხანაგადშეეყარა; დიდი ქარვასლა სავსე ჰქონდათ მაკარიიდანმოტანილი საქონლითა. ერთს მშვენიერსდღეს ყაზარამ,ამხანაგის რჩევით, გადასწვა საქონელი და ქარვასლაცზედ მიაყოლა, პოლიციამ ბევრი იწვრილა, იძია, მაგრამვეღარას გახდნენ. ამგვარად ყაზარამ დიდძალი ფული

Page 521: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

იგდო ხელში. ეხლა კიდიდი კაცი გახდა, ევროპიულადჩაიცვა, წვერი ახალმოდურადდაიყენა, ერთის სიტყვით:“ანგლიცკომუბრუკუმნანოღუმნადელსია,ზოლოტომუცეპოჩკუმნაკარმანპოვისილსია”.გახდაკაცირაღა!კაციფულიანი,რომელსაცჩვენსდროშიდიდიყადრიდაყამიაქვს. ახლა კი ცოლი შეირთო, ჯოჯო, მაგრამ დიდიფულიან-მზითვიანი.

ყაზარ სტეფანიჩი ძიელ გასალახანავდა წოწვასა დათრევაში;გარყვნილიკაცისსახელიჰქონდადავარდნილი;მთელს ქალაქში თითით საჩვენებელი იყო, როგორცავხორცი ადამიანი, მაგრამ ფულის გამო კი ყველგანმიღებული.რასარამბობდნენქალაქშიყაზარაზე?ვითომნათესაობა არ სწამსო; თვით ღვიძლ-ნათესავებს არინდობსო; სახლი და ბანი მოქცეული აქვთ იმისგანზოგიერთქვრივებსაო.იმდროს,რომელსაცჩვენიამბავიშეეხება,ყაზარსტეფანიჩმიკირტუმიანცითითქმისსამოც

Page 522: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

წელშია მიღწეული, მუცელს ძლივს დაათრევს მაკეღორივითა,თმაუცნაურადგასთეთრებია,მაგრამთავისასარიშლის;სისხლისგუდაბუნებამისიმაინცჰყარდადასულ გარყვნილობის მორევში ტრიალებდა. ამ ხანშიაც,თუ თვალსაჩინო ქალს დაინახავდა ქუჩაზე, უსათუოდგაეკიდებოდა, დაუწყებდა დევნას, ცქერას, სიტყვასგადუგდებდა, ბევრჯერ გალანძღულა, ბევრჯერ თავსლაფიდაასხეს. მაგრამ იმისათვის არაფერი იყო, იმას ესსანთელ-საკმლად მიაჩნდა. აი ამისთანა კაცს ჩაუვარდახელში ნენეს ბედი და მთლად დემეტრეს სახლობისა.ნენეს ეგონა, ერთგულად ვემსახურები, ვალიდან თავსდავიხწევდაღმერთიმიშველისო.

პირველ ხანებში ყაზარა ძალიან ტკბილად ექცეოდანენესა; შვილები დაუმოსა, ილო ხელობაზე ებარა დაკვირა-უქმობითისიცმოვიდოდადაყაზარასალერსსისიცეღირსებოდა ხოლმე. ნენეც ლაზათიანად გამოდიოდა;

Page 523: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რასაცშოულობდადაპოულობდა,თინაგოგოსუნახავდა;სასიძოც ამოირჩია: ყაზარას მებაღე. ყაზარამ ნენესხუმრობადაუწყო, მალი-მალთავში ხელს წაძოჰკრამდაალერსით, ლოყაზე ხელს აუცაცუნებდა. თან ფულსაჩუქებდა,გოგოსშეუკერერამეო.დიდხანსარგაუვლია,რაცყაზარასდედაკაცადდაუდგა,რომნენესმაინცბედმაუმუხთლა. ყაზარამ თანდითან საზიზღარი ხუმრობადაუწყო.ნენესგულზეცეცხლიმოეკიდა,შეუდგაბჭობა-რჩევასა,გულმასულთანბრძოლადაუწყო;ორიუცნაურიხმა ჩასჩიჩინებდა ბედკრულს ნენესა: გაუნამუსოვდეს,თუ არა? თუ გაუნამუსოვდება, ყაზარა ქალბატონივითაცხოვრებს, კარგად ჩააცმევს, დაახურავს, მის შვილებსპატრონად გაუჩნდება; თინას კარგად დააბინავებს.მაგრამ რომ გაუნამუსოვდეს, მზეს რაღა თვალით დაროგორღა შეხედოს? რას იტყვის ქვეყანა? ხომ იმისშვილებს თავი მოეჭრებათ და ყველასაგან თითითსაჩვენებელი გახდებიან? ხომ ნაძრახი დედის შვილები

Page 524: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

უნდა დაუძახონ? ფიქრობდა, რა სჯობიან: ნამუსიანისიღარიბე,თუუნამუსო სიმდიდრედაფუფუნება? სადჰქონდა ნენეს ჭკუა-გონების იმდენი ძალ-ღონე, რომასეთიმძიმესაკითხიგადაეწყვიტა.მაგრამსაცაკაცსჭკუავერ გაუჭრის ხოლმე, იქ გული ჭკუა-გონების ალაგსიჭერს, და რასაც იგი უცაბედად წასჩურჩულებს, კაციცუგონებსდა ხშირადდაუჯდება ხოლმე გულის ნარჩევ-ნაბჭობი. ნენეც დაემორჩილა გულის რჩევა-ბჭობას დამტკიცედგადასწყვიტადაამჯობინანამუსიანისიღარიბეუნამუსო სიმდიდრეს, უნამუსობით მოპოვებულცხოვრებასადასიცოცხლეს.

Vციხეში

ის-ის იყო ცისკარმა გააციცინათელავა აღმოსავლეთი;ტყიან მთიდან ამოეყო მას ლამაზი, ელვარე თავი. ხის

Page 525: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ფოთლებს, რომლებსაც განთიადის ნიავი აცელქებდა,ზედ დაჰკანკალებდნენ სხივნი ცისკრისანი, ზედდაცელქობდნენ. ფოთლები ერთმანეთს განთიადსულოცავდნენდასხივი,ზედდაბნეულიათასფეროვნადპრიალებდა.ღამეთანდათანდღედ იწურებოდა. ამოჰყოთუარაცისკარმაყური,მინდვრისმამალმა,ღამისმეხრისნუგეშმა ტოროლამ, ბამბა-ქულას ბუჩქიდან მაშინვედაიფრთხიალა, თავისი მხიარული გალობა “ტრრრ”შესძახა,არე-მარეშეამკოტკბილისჭიკჭიკითდამძინარს,მიბინარებულს ბუნებაში სიცოცხლე დაატრიალა.ცისკარმაამოიმაღლადათავისიწმინდა,ანკარა,ნარნარისხივები მიაყენა და მიჰფინა დახავსებულ კედლებსქალაქისციხისას,სადაცისიყოციხისჭოტმა,დაინახარასინათლე,შესწყვიტათავისიგულსაკლავიდაბაიყუშურიბაიათი.წმინდააესციხე,შეღებილიმამულისერთგულთაძეთა უმანკო სისხლითა, უმანკოთი, როგორც სხივნიცისკრისა. დღეს მას, მის ბერ კედლებს, მის ჭაღარას,

Page 526: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რომელსაცჩვენხავსსვეძახით,ეალერსება,სიყვარულითეკონებამხოლოდმნათობთასხივი.მრავალმოწამეციხედაღონებული გადმოჰყურებს ძირს ქალაქსა; მისიხავსიანი კედლები თითქო ჩამოჰქვითინებენ ძირს,დაბლა,ადამიანთასადგურს-ქალაქსა.ციხიდანცისკრისსხივებით ნარნარად განათებულს ქალაქისათვის რომგადმოგეხედნათ, იტყოდით: აი, სწორედ ეს იგისამოთხეა, რომელიც ვითომ პირველ კაცს უბოძასაცხოვრებლად უზენაესმაო. სამხრეთით მდინარე,დასავლეთით მდინარე, ჩრდილოეთით კვლავ მდინარედა თვით ქალაქის გული, დასერილი პატარ-პატარანაკადულებითა;თვით ქალაქი, ე.ი. სახლები, გახვეული,მთლად შთანთქმული ბაღ-ვენახებში, რომელიცწარმოადგენს ერთსობოლს წალკოტსა.დიახ, ამ ქალაქსშუა,მაღლაგორაზედ,ამართულიაციხე,რომელიცმთელსგორასრკალივითგარეშემორტყმია,რომელიცმცველიდამფარველიიყოჩაგრულისერისა,მოწმებევრისავისადა

Page 527: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

კარგისა, რომლის კედლები შეღებილია მამულისერთგულთა შვილთა წმინდა სისხლითა. ძირს კიგაჭიმულია ქალაქი, სავსე ბოროტებითა,ურთიერთისადმი ადამიანთა შურითა, სადაც ძმა ძმასბადეს უგებს, ჰყიდის, ჰქეჯნის მის სულსა და გულსა,სადაც თითქოს ყველას ხელთ აუღია ყასბის დანა დადაუნდობლადჰღადრავსყელსაუმცროსთაძმათა.

ძველად ციხე და ქალაქი, რომელიც მას ფრთის ქვეშაჰქონდა ამოფარებული, ერთი აზრით იყვნენგამსჭვალულნი,ერთსაზრსემსახურებოდნენმუყაითად;ძველადთვითქალაქიც,თვითეულიმისიმცხოვრებელიცთითონაც ციხე იყვნენ, და ეს ციხე-კაცი მხოლოდგაჭირვებისდროს მიმართავდა ხოლმე სამწეოდთავისსუფროს ძმას,გორაზედ ამაყად ამართულსციხესა.დღესკი სულ სხვა სურათს ვხედავთ: ციხე დაძმარებულა,დაღონებულა, შუბლი შეუკრავს, მწარედ მისტირის

Page 528: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ძველსდიდებასა.დღეს მას შეჰკედლებიან ფრინველნიცისანი,რომელნიცმასჭიკჭიკ-გალობით ართობენ;დღესმას მხოლოდ მნათობთა წმინდა სხივნი ეალერსებიან.ხანდისხან ჯაფისაგან დაქანცული და პატრონისგანმოძულებული გამხდარ-გამსჭვალი ვირი, ან ცხენი თუშეეკედლებახოლმედაიმისმოედანზეამოსულიწმინდაბალახით სულს მოითქვამს. კოკების ტარებისაგანზურგგადაღლეტილი ვირი დღე და ღამ სძოვს ციხისშიგნით, მოედანზე, ბალახს და გაამაყებული მით, რომტკბილიბინაიშოვნა,აღტაცებაშიმოვახოლმე,გრძნობითგადმოჰყროყინებსქალაქელებსდამითატყობინებს,რომმხოლოდ მე, პირუტყვ ვირს, მეწვის გული ბერისციხისთვის,თქვენსავითარგავგულქვავებულვარო.

ცისკარმა კარგა შემოიმაღლა, სხივებს უხვად აბნევდაციხის კედლებზე და მისს ხავსს ათასფრადაღუდღუდებდა.ბუნებაშიხმაურობაგახშირდა.ამდროს

Page 529: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ციხის გვერდზედ, შესავალი კარების პირდაპირ,დიდისსიჩქარით მოდიოდა ვიღაცა შავოსანი, მოდიოდა, მაგრამხშირად მუხლი ეკეცებოდა. იქნებათითონაც არ იცოდა,რათმოდიოდაასესისწრაფით,რათმოფორთხამდაციხისკიბეზედ.ციხისკარსრომმოადგა,შეჩერდა,ქარიამოიღო;პატარა მოედნიდან, რომელიც ციხის კარს წინ უდევს,გადმოხედა ქალაქსა, რომლის ბაღ-ვენახებშიდაბნეულიიყო სხივი ცისკრისა და აქა-იქ ხეებში ჭრაქივითბჟუტავდა. ძირს მძიმედ მიიზლაზნებოდა მტკვარი,რომელსაც დაჰკონებოდა დილის ბურუსი. მტკვარსჩამოსცქეროდა გორიჯვრის ეკლესია, რომლის გუმბათსოდნავ ელამუნებოდათეთრი ღრუბელი,თითქოს სურსწმინდატაძარიშეისვასფრთებზედაზეცადაღიყვანოსო.

ღელავდა შავოსანი... ციხის კედელს მიანარცხა რაღაციარაღი,რომელმაც ცეცხლი გაჰყარა, წკრიალი მოიღოდაშავოსანი თავისკენ მიახედა, მაგრამ მსწრაფლად

Page 530: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მობრუნდა,მიაქციამხარიწმინდაგიორგიგორიჯვრისას,დაემხოპირქვე,დიდხანსჩაჰკვნესოდა,ჩაჰბუტბუტებდა,ჰკოცნიდა და რაღაცას ჩასთხოვდა დედამიწასა. ბოლოსმოისმა ქვითინი, რომელიც გამხეცებული პირუტყვისბღუილსუფროჰგავდა,ვინემქვითინსა;ამოისკვნაგულიდა დაალტო დახავსებული კედელი ციხისა მისმამდუღარე და წყაროსავით მომდინარე სისხლისცრემლებმა. გული რომ მოიჯერა, წამოდგა. სინათლესემატნა,ბინდიღამისათითქმისსულმილეულიყო;ცივიზეკარაგამოზუზუნებდაციხისკარებიდან;წითელიშუქიმისდგომიყო კედლებსა; ფრინველნი აშლილიყვნენ დასაამურადფარფატებდნენ. შავოსანი რეტდასხმული ეცაცულს, რომელიც წეღან ისე წყრომით მოისროლა,საჩქაროდ შევარდა ციხეშიდა მთვრალივითფარფატითგასწია კედელ-კედელ ციხის აღმოსავლეთისაკენ...დღისსიცხადისა შეეშინდა, შეკრთა, შეჰზარა.რაღაც აწუხებდადა სწვავდა საბრალოსა, როგორც იყო მიატანა ციხის

Page 531: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ეკლესიას, მუხლი მოეკვეთა და ჩაიკეცა. გულმაუცნაურად შემოჰკრა; შავოსანი წავიდ-წამოვიდაქანაობით და თავი სიპ კლდეს მიარტყა, რომელიცსაყდრის შესავალ კარებს დირედ ედო. შავოსანიგრძნობდა სიკვდილს, იგი წინ აეტუზა, მაგრამგაჭირვებულს გაჭირვებაში ყოველივე ხელს უცარავს:სიკვდილმაც უმუხთლა და ზურგი შეაქცია. დაავლოცულს ხელი, მაგრა ჩაბღუჯა, თითქო ჰსურს მისიგაწურვაო,მიწასდაარტყადაპირიშიგჩაუსვა.

-არა,მედანაშაულიარავარ!ღმერთიხედავსდაწმინდაგიორგი გორიჯვრისა ჩემს სიმართლესა! მე სხვა არამინდარა;მემსურსმხოლოდღმერთთანმართალივიყოდა ჩემს სინიდისთან წმინდა - გადახედა ცულს დაწარმოსთქვა: -- მე შენ ტყუილად გიწყრები,უსამართლოდგეკიდები;შენდაიცვიდღესჩემინამუსი,შენ გაუნაჭყე თავი ცხრათავიან გველეშაპსა, რომელიც

Page 532: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ჩემსერთადერთსასურველსადასაყვარელსსაკუთრებასშეეხო,შეეხოჩემსნამუსსა,ნამუსსა-მეთქი,ჩემიშვილისნამუსსა!!.მაგრამსულერთია,ისიცჩემია,ჩემისისხლია,ჩემი!!. დაავლო ისევ ცულს ხელი, გულში მიიხუტა,მიიცქნაფადაზედდაანდოგახურებულითავი.

ფრინველები უკვე მთლად აიშალნენ ციხიშიბუდეებიდან, ყვავებმა შექმნეს ჩხავილი, გადააფრინდ-გადმოაფრინდნენშავოსანს,თავსდაჰფარფატებდნენდაჩახრანტალებდნენ. შავოსანს გულმა ძგერა, სულმაკვნესადაუწყო;მისგარშემოყველახარობს,კოწიაწობს,ბუნებასეალერსება,შესტრფის;შავოსანიკიოხრავს,მისსულსა და გულში ჯოჯოხეთის ალი ტრიალებს. იგიკვალად დაემხო საყდრის კარებთან სიპს კლდეზედ,ჩაჰქვითინა და დააფრქვია ცხარე ცრემლები... უეცრადწამოვარდადასაშინელისხმითწამოიყვირა:

Page 533: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

- ვაიმე, შვილებო!.. მართლა, შვილები!!. ვაი თქვენსდედასა!.. - წაივლო ორივ ხელი თავში და ციხიდანგამოქანდა.

იმდროს,როდესაცშავოსანმაასესაშინლადდაიყვირადაგამოეშურაციხიდან,სწორედმაშინმთელიქალაქიფეხზეიდგა: გარბოდნენ და გამორბოდნენ, უკანა წინასმისდევდადამიიძახოდა:

-რაამბავია,რაამბავია?..

-ყაზარსტეფანიჩისათვისშიგძირშიმოუთლიათთავი, -ამბობდნენ მოწინავენი და გარბოდნენ ყაზარასსახლისაკენ.

VIსაპყრობილეში

Page 534: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ერთ პატარა საპყრობილის ოთახში, ცარიელ ტახტზედმოკუნტულიყო დემეტრეს ცოლი ნენე; პირი თავშლისწვერებით გაეკრა, იცინდლებოდა და ჩუმად ღვრიდაიატაკზე ცრემლებსა. კარებში პატარა სარკმელი იყოგამოჭრილი; სარკმელთან იდგა ხიშტიანი ყარაული დამისჩერებოდა ნენესა. ნენე არავის არ ხედავდა, არასაგრძნობდა; მისი გონება დაფრინავდა შორ-შორს, ათასადგილას გადაჰყავ-გადმოჰყავდა, აქანავებდა,აბურთავებდა საცოდავს, როგორც აღელვებული ზღვანავსა. საპყრობილის ოთახში მარტო ნენეს ლეში იდო;წამს შვილებს გადაავლებდათვალსა, ვითომ მიიკრავდაგულში, სამუდამოდ ესალმებოდა; წამს ყაზარასწარმოიდგენდა, წარმოიდგენდა იმ სისხლის გუბეს,რომელშიც თავმოჭრილი ყაზარა ფართხალებდაქათამივითა; შეეზარებოდა ის საშინელი სურათი, გულიწვას დაუწყებდა; ახლა წარმოიდგენდა თავის ბოლოს,

Page 535: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

რომ იგი უნდა სამუდამოდ გამოსალმებოდა შვილებს,ქვეყანას, სიცოცხლეს. სიცოცხლის მოკლება არასტანჯავდა,არაწუხებდა;ნენესეწუხებოდაშვილები,ისიყოთავიდაბოლოიმისიწუხილისა.წარმოიდგენდათუარა შვილებს უპატრონოდ, ობლად დატოვებულებსა,წაიდუდუნებდახოლმე:

- რა ვქნა?.. იკურთხოს შენი სახელი, ღმერთო მაღალო!ალბათასემეწერა.

ნენეკვლავგაებაღრმაფიქრებში;აღარასგრძნობდა...ამდროსიმისოთახისკარმაჩხაკანიმოიღო,კლიტეააცალესდა კარი შემოაღეს. შევიდა ზედამხედველისაპყრობილისა ორის ხიშტიანი ყარაულით და უთხრა,გამოსულიყო. ნენე ზუზუნებდა და თავს აქანავებდა.ზედამხედველს ეგონა, ჩვენ ამ დედაკაცმა ჩალადაც არჩაგვაგდოო, დასტაცა იღლიებში ხელი და ტახტიდან

Page 536: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

გადმოიყვანა. ნენემ საშინლად დაიწივლა დაფეთიანივით მიაწყდ-მოაწყდა კედლებსა. ცნობაზემოიყვანეს და გამოუცხადეს, გამომძიებელი გიბარებსო.ნენენელ-ნელადაწყნარდა.ჩაიყენესყარაულებმაშუაშიდა გაიყვანეს საპყრობილის კანცელარიაში, სადაცგამომძიებელიმოსულიყოსაქმისვითარებისგასაგებად.ციხეში პყრობილნი ფანჯრებს მიეკვრნენ, ერთმანეთსზურგზე ასხდებოდნენ, რომ დაენახათ ის საკვირველიდედაკაცი,რომელმაცყაზარსტეფანიჩიამწუთისოფელსგამოასალმა.

ნენემმოიკრიფასულისძალა,ჩამოიხსნაგაკრულიპირი,წყნარად და დალაგებით უამბო გამომძიებელს თავისივინაობადაყაზარასმოკვლისამბავიდამიზეზი.

-მეგახლავართნენე,დემეტრე ასკილაძისჯალაბი,ორიშვილიმყავს...ოოჰ,დედამოგიკვდეთ.დედა,შვილებო!!.

Page 537: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

მესულვიქნებიჩემისანგარიშითოცდათოთხმეტის,თუოცდათხუთმეტისწლისა;როცამივთხოვდიდემეტრესა...შავდაუკუღმაისდღე,ჩემთვისკარგიარამოიტანარა...

- შენ ისა სთქვი, რაც საქმეს შეეხება, ნუ გადაუხვევ, -უთხრაგამომძიებელმა.

-დედაშვილობასა...თუდედადარმიწამებ,დაძმობასა, -შესთხოვა ნენემ, - მათქმევინე ყველაფერი, ენას ნუშემიკრამ. ყველაფერი დავკარგე ამ ქვეყანაზე; ჩემთვისმზეაღარმზეობსდამთვარეაღარმთვარეობს;სიცოცხლეგაარმებული მაქვს; უკანასკნელადღა ვლაპარაკობ... ვინიცის,ხვალმედამღუპონ...ყველაჩემისიმართლეხელისგულსავითუნდაგადაგიშალოდაშიგჩაგახედო.

-ჰო,კარგი!აგრეიყოს;სთქვირაცგინდა!

Page 538: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

-იმასმოგახსენებდი,მედემეტრესჯალაბიგახლავართ..დაიღუპა,დაიღუპამთელიდემეტრესსახლობაი...რაცაქჩამოვედით, ყაზარასაგან ვალი აიღო; ამბობდა, ცოტარამეს შევმატებ დუქანსა და იოლად წავიღებ ჩემსაქმესაო. მაგრამ უბედური ადამიანის საქმე სულუკუღმა ტრიალებს: რასაც მოჰკიდა ხელი, ყველგანწაუხდა საქმე; ყაზარას სარგებელს ვერ ასდიოდა, რაცშემოსდიოდა,დარდმადავარამმათანგადიტანა.ყაზარამთავი არ დაანება ვალსა. შემიტყუა სახლში, ვითომმოჯამაგირედ,ტკბილის,ცბიერისსიტყვითმამთინთლა,ჩემიგულიმოინადირა:მივყევმეცხეტივითა,მეგონა,ესარის ღმერთმა ეხლა კი წაღმა დაატრიალა ჩემი საქმე-მეთქი.თურმეიმბოროტადამიანსიმიუდისკერძს...

-ქალო,მაგრენულაპარაკობმიცვალებულზე...

-ბატონო,გულიმეწვის;ძუძუებიდამაჭრაიმწყეულმა,

Page 539: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

ნამუსიდამიმხო,სულიშემიგინა.ბატონო!..ოჰ,ღმერთო!შენმიეცმაგიერი...თურმეგულშიიმასსხვაედო,თურმეიმისი სული ამყრალებული ყოფილიყო... შემომიჩნდა.დამინებიაათასიმანქანებითა,ჩაცივებითა,ქრთამებითა:შევცოდე ღმერთსა, ბატონო! ჩამქოლეთ, ჩამქოლეთ!..ნამუსი ამხადა, სინიდისი წამიწყმინდა; სამუდამოდდამაკარგვინა ჩემი უბედურიდემეტრე,დამაშორა იმისსულსა...რაღათვალითშევეყაროიმგრძელსოფელსა...

-თუშენინებაციყო,რაღათმოჰკალი?

- მოიცა, შენი მუხლების ჭირიმე, მათქმევინებოლომდისა... ჩემის მარჯვენით გამომიყვანია დაგამომიზდია შვილები; ბევრჯერ დაწყლულებულისხელებით მირეცხნია სარეცხი; ბევრჯერ სიცხიანიჩავკიდებულვარ თონეში და ისე კვნესა-ოხვრითგამომიცხვია პური; იქამდის გამიჭირდა, რომ შვილები

Page 540: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

დათხოულობდნენ, კინაღამ გამიავაზაკდნენ. ვიფიქრე,ჩემს თავს შევწირამ, მტლედ დავედები შვილებსა დადავიხსნი შიმშილისგან-მეთქი. ასეც ჩავიდინე -დავდექყაზარასთანიმისვალისგადასაწყვეტად;მომხიბლა...აკიმოგახსენეთ... ნამუსი შემირცხვინა... ვარჩიე უნამუსოსიცოცხლეს ნამუსიანი სიღარიბე, მაგრამ თავი ვერდავიჭირე; მაცდური იმის მაცდურია, რომ ჩემისთანაუბედური კლდეზე გადასჩეხოს... ესეც მოვითმინეშვილებისათვის... სანთელი არ უნდა გამექრო ჩემიუბედური ქმრისათვის, მაგრამ ყაზარამ არ იკმარა... ნუმათქმევინებ, ნუ მათქმევინებ, ბატონო, თქვენსლხენასა!..

-არაუშავსრა,დაწყნარდი;თქვი,იქნებაშეღავათირამემიეცესმაგთქმითშენსსაქმესა.

-ყაზარაშეეხოჩემინორჩითინასნამუსსაცა!.. -აქნენემ

Page 541: 95 სოფრომ მგალობლიშვილი, კრებული...თითონაც კი არ იცოდნენ, თუ რად ეძახდნენ.

თავივეღარშეიმაგრა,აცახცახდა,ხელებიდამუჭა,ხორცსიგლეჯდადა მწარედ იღიმებოდა - ჩიტირა არის, ჩიტი!ქვეყანასშეჰყრის,ქვეყანას აატირებს,თუიმისშვილებსშეეხება ვინმე, ძაღლი თავის ძუძუთა ლეკვს ზედდააკვდებადაარავისკიანებებს.პირუტყვიამასშვრებადამერაღაუნდამექნა,რა?მიბრძანეთერთი.

--ჰო,აბა,თქვი,თქვი!

- უი, დედასა, შვილო!.. როდესაც გავიგონე თინასხმაურობა... კუხნის ოთახში მიწვა დედამკვდარი!..გავვარდი ნადირივითა და ვეფხვივით დავაცხრიყაზარასა... მის ურცხვ სანახაობას ვერ აგიწერ...დავტრიალდიოთახში, ცული მომხვდა ხელში,დავავლეხელი და განვაშორე უნამუსო სული ყაზარასა... შვილიგადავარჩინე!დააიმე,რაცგინდათ,მიყავით...