FAQE 1Maj 2015; Nr. 5(317)

FAQE 7

Kryeredaktor: Halil RAMA ; Zv/Kryeredaktor: Sakip Cami Email: veterani.obvl@yahoo.com / website: WWW.VETERANIOBVL.ORG

GAZETË PERIODIKE. NR. 5 (317) Maj 2015 ÇMIMI: 20 LEKË

ORGANIZATA E BASHKUAR E VETERANËVE TË LUFTËS ANTIFASHISTE NACIONALÇLIRIMTARE TË POPULLIT SHQIPTAR (OBVL)

70-VJETORI I FITORES MBI FASHIZMIN - SHQIPËRIA, KRENARE PËR KONTRIBUTIN NËLUFTËN E DYTË BOTËRORE

Lufta e lavdishme, Antifashiste Nacional -çlirimtare e afroi Shqipërinë me Europën

70- vjetori i krijimit,

Brigada e VIII njohu vetëm fitore

FAQE 16 FAQE 4-14

Masakra e Tivarit,3770 shqiptarë të

masakruar

MË 5 MAJ OBVL ORGANIZON HOMAZHENË VARREZAT E DËSHMORËVE DHE

VIZITA NË FAMILJET E TYRE

Nderim për tërënët e kombit

Veteranët e LANÇ të Kosovës dhe mbarëpopulli shqiptarë përkujtojnë 70 vjetorin etragjedisë së Tivarit, krim ushtarak racistkundër kombit shqiptarë, ku me mija e qin-dra rekrutë shqiptarë të paarmatosur umasakruan në Tivar me 31 mars dhe me 1dhe 2 prill te vitit 1945, vetëm e vetëm pseishin shqiptarë .

Me 28 shtator 1942 ne Ramjan formohetAradha Partizane e Luftës Antifashiste Na-cionalçlirimtare të Kosovës; në krye me ko-mandant Fadil Hoxha, i cili nga data 28 prill1943 është Komandant i Shtabit kryesor përKosovë e Dukagjin, i lidhur direkt me shtab-in suprem të Jugosllavisë.

Me 31 dhjetor 1943 si dhe me 01dhe 02janar te 1944 u mbajt Konferenca e Bujanitku u aprovua Rezoluta Historike e Bujanit,ku vendoset që pas përfundimit te Luftës sedytë Botërore, populli shqiptarë të vendospër Vetëvendosje, që Kosova t’i bashkëngjitetRepublikës së Shqipërisë ose të vendosë qëKosova të formohet si Republikë e pavarur,me kusht që edhe shqiptarët me popullin eJugosllavisë të marrin pjesë ne Luftën e për-bashkët kundër okupatorit Nazifashist dhebashkëpunueseve të tij. Një moment të rëndë-sishëm të Konferencës se Bujanit përbënzgjedhja e Këshillit Nacionalçlirimtar – eKuvendit të Kosovës, i cili do të ishte organimë i lartë politik përfaqësues i Lëvizjes An-tifashiste Nacionalçlirimtare në Kosovë, sidhe organi më i lartë i pushtetit. Këshillipërbëhej nga 51 anëtarë, nga të cilët 43 sh-qiptarë dhe të tjerët serbë dhe malazezë.Edhe përbërja e këtij forumi pasqyronte për-bërjen dhe strukturën kombëtare të popull-sisë në Kosovë. Në Konferencë u formua krye-sia – Qeveria prej 9 anëtarëve: Mehmet Hox-ha - Kryetar, Rifat Berisha dhe Pavle Jo-viqeviq - Nënkryetarë , Hajdar Dushi - Sek-retar, Fadil Hoxha, Zekiria Rexha, MillanZeqar si dhe Ali Shukria - anëtarë. Në LuftënAntifashiste Nacionalçlirimtare morën pjesë9 brigada me 53 mijë partizanë e partizanenga të gjitha viset e Kosovës; mbi 35 mijëluftëtarë nga Kosova e viset tjera shqiptareluftuan në ndihmë te popullit te Jugosllav-isë, për Çlirimin e Sanxhakut deri në Vish-engrad të Bosnjës. Vijon në faqen 15

Për një pasqyrimsa më real dhe tëplotë të LANÇ

PARLLAKU: "Në momentin his-torik populli shqiptar, në Shqipëri,Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi ekudo që jetonte në trojet e tij etni-ke u bashkua me forcat e lirisëkundër atyre të errësirës. Në bazëtë kësaj lufte e sakrificave që bëmë,ne siguruam jo vetëm pavarësinë eShqipërisë por të drejtën e sh-qiptarëve në Kosovë për vetëven-dosje e të shqiptarëve kudo që je-tojnë, të drejtën për të qëndruar nëtrojet e tyre etnike

sc

Nga SADRI KABASHI

Takim i kryetarit të Organizatës së Bash-kuar të Veteranëve të Luftës së Popullit Sh-qiptar, Gjen.Rrahman Parllaku me Drejtor-in e Përgjithshëm të Arkivave të Shtetit Z.GjetNdoj

FAQE 16

DOSSIER

Lufta e Dytë Botërore -I gjithë globi në Luftë

Lufta e Dytë Botërore ishte konflikti i arma-tosur midis Aleatëve dhe Boshtit Nazist, i për-bërë nga Italia, Gjermania dhe Japonia, ngaviti 1939 deri në vitin 1945.

Lufta e Dytë Botërore ishte konflikti i armato-sur midis Aleatëve dhe Boshtit Nazist, i përbërënga Italia, Gjermania dhe Japonia nga viti 1939deri në vitin 1945. Marrëveshja e Versajës nëParis, ngarkoi Gjermaninë me të gjitha fajet eluftës. Sanksionet që iu vendosën ishin të rën-da, por Gjermania do të firmoste këtë mar-rëveshje. Inflacioni, shkëputja e territoreve,kushtet e këqija të jetesës...

Më 6 prill 1941, forcat Gjermane, Italiane dhe Bullgare, sulmuandhe pushtuan Jugosllavinë. Lufta do mbaronte me datë 17 prillme dorëzimin e shpejtë të Jugosllavisë si edhe me krijimin e një

qeverie kukull me qendër në Kroaci. Vetëm dy grupe do të vazhdonin luftimet.Grupi komunist AVNOJ, të udhëhequr nga Tito, më vonë do të tregonte epër-si në forcë dhe influencë ndaj grupit tjetër të çetnikëve të udhëhequr ngaDra•a Mihailoviæ. Gjithashtu, më 6 prill, Gjermania do të pushtonte Gre-qinë, duke futur trupat e saj nga Bullgaria.

Rezistenca Greke ishte e gatshme të luftonte, por pavarësisht nga kjo ataishin shumë më të pakët në numër dhe detyrimisht humbën. Kështu medatë 27 prill, Athina do të bie edhe pse, me meritë të Britanisë së Madhe, mëshumë se 50 000 trupa ushtarake greke mundën të tërhiqeshin diku tjetër,për të luftuar mbase më vonë. Shqipëria gjithashtu ra pre e pushtimit na-zist. Me vendosjen e një qeverie-kukull në Shqipëri, Nazistët shprehën qartëse nuk do të ishin kalimthi aty. Lufta e shqiptarëve do të ishte një luftëpartizane dhe u drejtua nga grupi komunist me në krye Enver Hoxhën.

Lufta në Ballkan, pavarësisht se nuk do të përbënte ndonjë problem përGjermaninë, do të vononte sulmin e saj ndaj Bashkimit Sovjetik për një peri-udhë prej 6 javësh.

Pushtimi i Jugosllavisë,Greqisë dhe Shqipërisë

Më 5 Maj, në Ditën e Dëshmorëve tëAtdheut veteranët e Luftës AntifashisteNacionalçlirimtare dhe pasardhësit edenjë të tyre do të bëjnë homazhe nëVarrezat e Dëshmorëve të Kombit, nënderim të të gjithë të rënëve për liri dhedo të vendosin kurora me lule pranë Mon-umentit "Nënë Shqipëri".

FAQE 2 Maj 2015; Nr. 5(317)

JUBILARE

Në 70 vjetorin e fitores mbinazifashizmin, ne shqiptarët kemi të drejtë të

krenohemi sepse me luftën e sakri-ficat mbinjerëzore, dhe gjakun e dh-jetra mijëra dëshmorëve u bëmëpjesë e bllokut antifashist të popujvetë botës, të kryesuar nga aleanca an-glo-sovjeto-amerikane.

Ne krenohemi për Luftën elavdishme, Antifashiste Nacionalçlir-imtare që çoi në çlirimin e vendit ngaokupatorët nazifashitë.

Në momentin historik populli sh-qiptar, në Shqipëri, Kosovë, Maqedo-ni, Mal të Zi e kudo që jetonte nëtrojet e tij etnike u bashkua me forcate lirisë kundër atyre të errësirës. Nëbazë të kësaj lufte e sakrificave qëbëmë, ne siguruam jo vetëm pavar-ësinë e Shqipërisë por të drejtën e sh-qiptarëve në Kosovë për vetëvendosjee të shqiptarëve kudo që jetojnë, tëdrejtën për të qëndruar në trojet e tyreetnike. Kjo ishte fitorja e dytë më emadhe në historinë tonë kombëtare,pas shpalljes së pavarësisë dhe ng-ritjes së Flamurit në Vlorë.

Në Luftën e Dytë Botërore gjithëpopulli shqiptar ishte në rrezik. Sh-qipëria mund të humbiste pavarës-inë. Populli shqiptar i Kosovës e ai ishqiptarëve të tjerë në trojet e tyreetnike mund të shpënguleshin ngatrojet e tyre e të pësonin fatin e atyreshqiptarëve që u dëbuan me forcën earmëve nga serbët në vitet 1870-1880nga zonat e Nishit, Vranjës,Prokupjes, Leskocit etj dhe të popul-lit çam.

Ky rrezik vinte sepse pushtuesititalianë erdhën me parullën e bash-kimit të shqiptarëve nën kurorën eViktor Emanuelit; krijuan qeverinëkuislinge për ti dhënë pamjen e njështeti të pavarur dhe me shkatër-rimin e Jugosllavisë dolën me parul-lën e Shqipërisë së Madhe. Në këtëmënyrë u përpoqën ta lidhin popullintonë me bllokun fashist.

Të njejtën rrugë ndoqi edhe Gjer-mania Naziste pas kapitullimit të Ital-isë duke mbledhur një AsambleTradhtare që e shpalli Shqipërinë tëPavarur, pasi gjermanët kishin dek-laruar se "ne jemi kalimtarë dhe Sh-

70-vjetori i fitores mbi fashizmin - Shqipëria, krenare

Lufta e lavdishme, Antifashiste Nacional

Rrahman PARLLAKU*

Në momentin historik populli shqiptar, në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi e kudo qëjetonte në trojet e tij etnike u bashkua me

forcat e lirisë kundër atyre të errësirës. Në bazë tëkësaj lufte e sakrificave që bëmë, ne siguruam jovetëm pavarësinë e Shqipërisë por të drejtën e sh-qiptarëve në Kosovë për vetëvendosje e të sh-qiptarëve kudo që jetojnë, të drejtën për të qëndruarnë trojet e tyre etnike

qipëria do të jetë e pavarur!". Vetëk-uptohet, pavarësi me nazistët bren-da në Shqipëri!.

Me këto parulla ata u përpoqën tajoshnin popullin shqiptar, ta mbanintë lidhur me ta dhe me ndihmën ekuislingëve bashkëpunëtorë të tyreta vinin në interes të tyre kundërLuftës Antifashiste Nacionalçlir-imtare.

Po të mos kishte filluar e zhvillo-hej Lufta Nacionalçlirimtare, kombishqiptar do të kishte shkuar në hum-nerë bashkë me nazifashistët dhe dotë ishin plotësuar lakmitë grabitqaresllavo-greke për copëtimin edhe tështetit shqiptar, për të cilat punoninedhe qeveritë mbretërore greko-ser-be në egzil.

Ishte zhvillimi i Luftës Nacionalç-lirimtare që përfshiu gjithë Sh-qipërinë dhe që vetëm brenda vitit1942 ishin krijuar 22 çeta partizanenga Konispoli në Jug deri në Malës-inë e Gjakovës në Veri, jehona ekësaj lufte bëri që ministrat e jash-tëm të Anglisë-Iden, i Bashkimit Sov-jetik, Mollotov dhe i SHBA-Hell nëDhjetor 1942 të bënin deklaratën "qëdëshëronin ta shihnin Shqipërinë tëçliruar nga zgjedha italiane dhe tëvendoset pavarësia e saj. Forma eregjimit dhe e qeverisë që do të ven-doset në Shqipëri do të jetë një çësh-tje që do ta vendosë vetë populli sh-qiptar në fund të luftës".

Megjithatë në këtë deklaratëqeveria angleze mbante një rezervëkur shprehej se "e sheh çështjen ekufijve shqiptarë pas Luftës si njëçështje që duhet të merret nëshqyrtim në Konferencën e Paqes". Kjodeklaratë ishte mbështetje për qever-itë greko-jugosllave në egzil që për-gatisnin plane për copëtimin e Sh-qipërisë.

Por Lufta Nacionalçlirimtare kish-te marrë zhvillime të vrullshme qëme krijimin e reparteve sulmuese tëUshtrisë Nacionalçlirimtare dhe mekrijimin e Shtabit të Përgjithshëmme 10 Korrik 1943, ky shtab mori nëdrejtim dhe çentralizoi veprimet luft-arake duke u shtuar goditjet kundërpushtuesve u krijuan zona të lira.

Në këto momente aleatët e në

radhë të parë anglezët dërguan për-faqësuesit e tyre pranë Shtabit tëPërgjithshëm të cilët ndiqnin nga afërLuftën tonë dhe u bindën se e vetmjaforcë ushtarake e organizuar në Sh-qipëri që bënte Luftë të vendosurkundër pushtuesve nazifashistë ish-te Ushtria Nacionalçlirimtare. Paskësaj bindje ata i shtuan misionet etyre në Shqipëri dhe filluan të na ndi-hmojnë me armatime e materialeluftarake, megjithëse shumë të kufi-zuara për shtimin e zgjerimine Ush-trisë sonë gjatë viteve 1943-1944.

Nga ana tjetër, përfaqsuesit e ush-trive aleate bënë të gjitha përpjekjetpër ti bashkuar e futur në luftë forcatnacionaliste të Ballit Kombëtar e Le-galitetit, por nuk patën sukses.

Ushtria Nacionalçlirimtare pasitheu me sukses Operacionin më tëMadh të Forcave Naziste e bash-këpunëtorëve të tyre në dimrin eegër të viteve 1943-1944 e kish çliru-ar hapësira të mëdha të vendit, kri-joi kushte për mbajtjen e KongresitAntifashist në qytetin e çliruar tëPërmetit. Nga ky Kongres doli komi-teti Antifashist me atributet e njëqeverie provizore. Pas Kongresit ubënë ndryshime në organizimin eUshtrisë. Ajo kaloi nga formacionet eBrigadave në ato të Njësive të Mëdha

LANÇ, lufta esakrificave të mëdha

FAQE 3Maj 2015; Nr. 5(317)

REAGIMI

për kontributin në Luftën e Dytë Botërore

çlirimtare e afroi Shqipërinë me Europëntë Divizioneve e Koparmatave, të aftapër të kryer operacione operativestrategjike në të gjitha hapësirat evendit.Me thyerjen e operacionit gjer-man të Qershorit '44, i fundit i ndër-marrë nga nazistët në vendin tonë,në korrik 1944 forcat e Divizionit tëParë kaluan në mësymje për çlirimine Shqipërisë së Mesme e të Veriut,dhe me çlirimin e Matit, të Dibrës etë Lumës, Brigada e Pestë u shkëputnga varësia e Divizionit të Parë dhesë bashku me Brigadën e Tretëmorën urdhër të kalojnë në Kosovëpër të ndihmuar në çlirimin e saj.

Detyra kryesore që na ngarkonteShtabi i Përgjithshëm ishte që nëbashkëveprim të ngushtë me forcate Ushtrisë Nacionalçlirimtare të Ko-sovës të godisnim pa ndërprerje forcatnaziste e të shpejtonim çlirimin eKosovës; të ndihmonin që rinia koso-vare të merrte pjesë masive nëradhët e Ushtrisë Nacionalçlirimtare,me qëllim që Kosova të bëhej pjestaree aleancës antifashiste të popujve qëluftonin kundër nazistëve dhe nëkëtë mënyrë të fitonte të drejtën përvetëvendosje; të ndihmonim për ng-ritjen e Këshillave Nacionalçlirimtarenë zonat e çliruara. Për realizimin ekëtyre detyrave e drejtimin e vepri-meve lufarake u krijua Shtabi i për-bashkët Operativ i dy Brigadave dheForcave të Kosovës, i përbërë ngaFadil Hoxha-komandant i UshtrisëNacionalçlirimtare të Kosovës,Shefqet Peçi - komandant i Bvrigadëssë Pestë dhe Hulusi Spahiu-Koman-dant i Brigadës së Tretë.

Megjithë rezistencën e ashpër tëforcave naziste e të mbeturinave të

Divizionit ESS Skënderbeg për tëmbajtur qytetet Prizren, Gjakovë ePejë e për të siguruar tërheqjen eshpejtë e të organizuar të repartevenaziste për në Frontin Perëndimorkundër forcave aleate, forcat tona imundën e i shpartalluan nazistët meluftime shumë të ashpra që u zhvil-luan në Gjakovë e sidomos në Junike Deçan. Në këto luftime Brigada eTretë ka pas humbjet më të rënda nëhistorinë e saj luftarake; 32 të vrarëe shumë të plagosur. Edhe armikupati humbje të rënda-shumë të vrarëe të plagosur; zumë me sa më kujto-

het rreth 30 rob nga forcat e Diviz-ionit Skënderbeg pasi kishin nxjerrënga rrethimi komandanët e tyrenëpërmjet një çepengu. Mes tyrekishin qenë Rexhep Deva, DemaliPozhari, një oficer gjerman e të tjerë.Partizanët tanë, të zemëruar ngahumbjet e shokëve të tyre kërkoninme këmbëngulje pushkatimin erobërve. Me shumë vështirësi ibindëm ti lirojmë, pasi ne nuk kishimshkuar në Kosovë për të vrarëvëllezërit tanë po për çlirimin e tyre.Atyre u morëm armët e i liruam dukei porositur të mos shkonin prapë nëshërbim të armikut e të vriteshin vël-la me vëlla siç ndodhi në ato luftime.

Duhet ta pohojmë se prej asaj dite,pushkë kosovari nuk qëlloi mëkundër nesh. Luftimet për çlirimin eDeçanit, Pejës e gjithë Rrafshit tëDukagjinit përfunduan me 17 nëntor1944. Na vjen keq kur dëgjojmë a sh-kruhet në ndonjë gazetë se forcat tonakanë vrarë njerëz të pafajshëm nëKosovë. Unë pohoj se kjo nuk kandodhur në asnjë rast, përveç kurjemi bdodhur ballë për ballë nëluftime. Nuk e di a jeton ndonjë ngatë liruarit të jetë dëshmitar i kësaj.

LUFTA E BRIGADAVE TONA PËRÇLIRIMIN E KRAHINAVE TË KOS-

OVËS DHA NDIHMESË PËR PJESË-MARRJEN E DJEMVE TË SAJ NË

LUFTË

Pjesëmarrja masive në Luftën Na-cionalçlirimtare e popullit të Kosovësnën drejtimin e Fadil Hoxhës eshokëve të tij ka qenë vendimtare.Ajo bëri të dështojnë planet e Çubroll-oviçit që i kishte servirur komandëssë Ushtrisë Jugosllave për spatrtiminetnik të shqiptarëve nga trojet e tyre.

Lufta e Brigadave tona për çlir-imin e krahinave të Kosovës dha ndi-hmesë për pjesëmarrjen e djemve tësaj në Luftë. Forcat shqiptare ishintë armatosura; ata bënë qëndresë tëfortë duke luftuar për jetë a vdekjenën komandën e Shaban Palluzhës.Forcat e dy Divizioneve tona e vazh-duan luftën në tokat e Jugosllavisë,duke dhënë ndihmesën e tyre, jovetëm në çlirimin e krahinave tëMalit të Zi, Sanxhakut e Bosnjës poredhe duke penguar, dëmtuar e vonu-ar forcat naziste që përpiqeshin tëtërhiqeshin me shpejtësi e nëmënyrë të organizuar për në Frontine Perëndimit, për të luftuar kundërforcave aleate që kishin zbarkuar nëFrancë. Luftimet e forcave tona nëkëto vende janë zhvilluar në kushtetepër të vështira, të një dimri që ukujtonte atë të dimrit '43-'44 në Sh-qipëri, me mungesë të theksuar nëushqime e mjete të tjera të jetesës.Por ata e kryen me nder detyrën. Duat'iu kujtoj se në këto luftime kanërënë afër 600 dëshmorë të dy diviz-ioneve tona. Ky ishte edhe një kon-tribut i veçantë në Luftën Antifash-iste. Populli ynë, në Shqipëri, Kosovë,Maqedoni, Mal të Zi e kudo në trojetetnike është krenar se iu bashkuanë Luftë Aleancës së Madhe Antifash-iste të Popujve; E çliruam Shqipërinëpa ndërhyrjen direkte të forcave ale-ate por edhe dhamë kontribut tëçmuar në këtë Luftë.

Patjetër, ne shprehim falende-rimet tona për ndhmën që dhanë Ale-atët e Mëdhenj: Anglia, BashkimiSovjetik e SHBA që shkatërruan bish-ën nazifashiste e u siguruan popujvelirinë.

Lavdi dëshmorëve të Kombit tonëtë të gjitha Luftrave çlirimtare.

FAQE 4 Maj 2015; Nr. 5(317)

DOSSIER

Lufta e Dytë Botërore ishte konflikti i armatosur midis Aleatëvedhe Boshtit Nazist, i përbërë nga Italia, Gjermania dhe Japonianga viti 1939 deri në vitin 1945. Marrëveshja e Versajës në Paris,ngarkoi Gjermaninë me të gjitha fajet e luftës. Sanksionet që iuvendosën ishin të rënda, por Gjermania do të firmoste këtë mar-

PërmbledhjeORIGJINA E LUFTËS

Pas Luftës së Parë Botëroree quajtur ndryshe edhe Luftae Madhe, Konferenca e Parisit(disa e njohin edhe me emrinTraktati i Versajës) shënoinjë hap të madh në negociatate paqes. Në këtë konferencëmerrnin pjesë vendet fit-imtare në luftë si Anglia,Franca e të tjerë. Ndërmjettyre edhe SHBA e përfaqësuarnga presidenti Wilson.Bisedimet vendosën kushte tërënda mbi palët humbëse.Gjermania ishte një nga ven-det që u dëmtua më shumë,por Austria në të vërtetë patihumbjet më të mëdha si nënjerëz, ashtu edhe në terri-tore.

Embargo që iu vendos Gjer-manisë ishte me të vërtetë erëndë. Gjermania u limituanë një ushtri defensive me100.000 ushtarë si edhe nuki'u lejua të prodhonte tanke,aeroplan, anije dhe nënde-tëse. Kjo gjendje e rënduardhe varfëria do të bënte mëvonë të mundur hipjen nëpushtet të forcave naziste nëkrye me Hitlerin.

Megjithatë kjo konferencënuk pati suksesin e pritur.Presidenti i SHBA-së Wilson,u dërgua mbrapsht me tëgjithë revoltimin e tij. LoydGeorge doli në pah me idenëse ShBA nuk kishte më vendaty dhe se Evropa i përkisteevropianëve, një mendim kyqë ishte shprehur më parënga vetë amerikanët në Dok-trinën e Monrosë. Dokumen-ti i Wilsonit, i përbërë nga 14pika, u pa si një cenim përEvropën.

Pika e 12-të e këtij doku-menti kishte në përmbajtjematerial me rëndësi edhe përShqipërinë dhe vendet e vog-la të tjera, që sipas tij, duhettë merrnin pavarësinë ose tëpaktën autonominë (pra ish-te një pikë që mbronte tëdrejtat e shteteve të vogla përtë formuar shtetin e tyre). Merëndësi është të përmendimedhe një tjetër synim të kësajpike që ka lidhje me Peran-dorinë Osmane. Nga Peran-doria Osmane kërkohej hapjae gjireve dhe ngushticave (pasLuftës së Dardaneleve) për tëgjithë, nën vëzhgimin e Ko-mbeve të Bashkuara (që do tëishte organizata ndërko-mbëtare që Wilsoni kërkonteformimin). Në pikën e 14, aikërkonte formimin e një or-ganizate ndërkombëtare që tëmund të zgjidhte dhe njëko-hësisht të parandalonteluftërat dhe konfliktet midisdy ose më shumë shteteve. Nëkëtë konferencë ai shprehetse dëshiron vetëm paqen dhe

i jep një rëndësi të madheformimit të kësaj organizatendërkombëtare edhe pse parezultat.

Pas Luftës së Parë Botërore,shtetet arabe kishin parëmundësinë për të qenë të pa-varur dhe për të formuar mënë fund, shtetet arabe të pa-varura. Megjithatë kjo gjë nukdo lejohej nga vendet evropi-ane sepse ato toka ishin tëpasura me naftë, që mbasLuftës së Parë Botërore u pasi një lëndë shumë me vlerë.Marrëveshja e San Remos, dotë ishte thjeshtë një modi-fikim i Marrëveshjes së Sy-ces-Picot, e bërë pa dijeninëe SHBA-së duke mohuar mar-rëveshjen e bërë më parë tëKing-Crane. Me anë të kësajmarrëveshje, Francës i jepejSiria dhe Lubjana, problemete kësaj të fundit vazhdojnëedhe sot e kësaj dite.

Konfliktet megjithatë nukkishin të sosur dhe situataishte dramatike gjithashtu.Ndërkohë Rusia, që ishtetërhequr nga lufta dhe pashipjes së bolshevikëve nëfuçi, kishte hapur të gjithamarrëveshjet e fshehta tëregjimit të carit. Francakërkonte shfuqizimin e plotëtë Gjermanisë, ndërsa Anglianuk donte kurrsesi që nëEvropë të formohej vetëm njështet i fortë. Ideja e Wilsonitishte hedhur poshtë tashmë.Perandoria Osmane gjithash-tu ishte në prag të trazirave.Duke pasur dijeni të të gjithëkëtij tensioni, Konferenca eVienës, nuk bëri asgjë tjetër,përveç se përgatiti terrenin efillimit të Luftës së DytëBotërore.

EVROPA

Më 1 shtator të vitit 1939,Gjermania e udhëhequr ngapushteti nazist me Adolf Hit-lerin në krye pushton Polon-inë. Kjo ishte bërë e mundurme anë të një kontrate të fshe-hur me Bashkimin Sovjetik.Të dyja palët morën pjesë nësulmin e 17 shtatorit. Deklara-ta e vonuar e Francës dhe An-glisë kundër Gjermanisë, do tëshpallej vetëm më 3 shtator tëpo atij viti. Me këtë deklaratë,flota angleze dhe franceze fil-luan manovrimin e gjerë nëujërat territoriale të Evropës.Në këto kushte, me anë tëSulmit Blitzz Creig (Sulmrrufe), Gjermania pushton dheshtie në dorë shpejt Poloninë,Norvegjinë, Holandën, Bel-gjikën dhe Francën në 1940.Në 1941 do të merrte edheJugosllavinë, Greqinë si dheShqipërinë. Trupat italiane, nëaleancë me boshtin nazist, dotë sulmonin trupat britanikenë Afrikën e Veriut. Deri nëverë të 1941, Gjermania kish-te arritur të shtinte në dorë tëtërë Francën dhe pjesën më tëmadhe të Evropës. Britania eBashkuar, tashmë qëndrontevetëm pa aleatë me sy ngaShBA-të, megjithatë pushtimii saj u bë i pamundur për sh-kak të forcave ajrore (Royal AirForce) dhe detare (Royal Navy).

Duke e parë Britaninë sinjë armik të pashpresë dhe tëdobët, Hitleri kthehet ngaBashkimi Sovjetik, me njësulm të befasishëm më 22 qer-shor 1941, duke prishur kësh-tu marrëveshjen e mossul-mimit që kishte bërë me të. Nëfundin e vitit 1941, Gjermania

kishte pushtuar një pjesë tëkonsiderueshme të Bashkim-it Sovjetik, por hapi i tyre do tëndalej jashtë Moskës, në bete-jën e Stalingradit. Gjatë bete-jave të përgjakshme në Stal-ingrad, që për më tepër dukejsi një luftë personale midisHitlerit dhe Stalinit, rrethimidhe kapja e Garnizonit të Gjas-htë të trupave gjermane, e bëriGjermaninë të mendonte senuk do të ishte një nismë elehtë marrja e Rusisë. Sulmirrufe i Gjermanisë naziste,dukej sikur nuk kishte dobinë tokat e mbuluara me borëdhe të pa fundme të Rusisë.Beteja e Stalingradit u zhvil-lua në vitet 1942-1943 kuboshti nazist pati humbje tëmëdha. Humbja tjetër në Bete-jën e Kursk dhe thyerja e Syr-gjynosjes së Leningradit do t'ijepte luftës një pamje tjetërtashmë. Ushtria e kuqe dukete papërmbajtshme dhe tashmënga një mbrojtje e fortë, kalonnë ofensivë të përgjithshme,duke gjëmuar Wehrmachtderi në Berlin. Në Betejën eBerlinit, Ushtria e Kuqe merrlagjet e këtij qyteti një nga një,deri sa më 30 prill 1945, Hit-leri kryen vetëvrasje në bun-kerin ku strehohej, duke mosparë rrugë shpëtimi.

Ndërkohë, Italia fashisteme Benito Mussolinin në kryekapitulloi në 1943. Tashmë ajokishte dalë kundra ish-aleatessë saj Gjermanisë që vazhdon-te luftën. Trupat e aleatëve ufutën në Itali dhe më pas në1944, ata do të lironin edheFrancën. Më pas, me rënien eGjermanisë, aleatët dhe Sov-jetikët do të takoheshin nëqendrën e Gjermanisë, Berlin.

Kjo vetëm pas Betejës së Bulge(Battle of the Bulge) në dhje-tor.

Gjatë kësaj lufte, është përt'u përmendur holokausti që iubë me miliona (6 milion men-dohet) hebrenjve. Në këtëgjenocid gjithashtu u ekster-minuan edhe persona meorigjinë rome.

AZIA

Japonia pushtoi Kinën në 7korrik 1937 dhe planet e sajishin të shtrinte pushtetin esaj në të gjithë Azinë si lindoreashtu edhe jugore. Më 7 dhje-tor 1941, Japonia do të ndërm-errte një sërë sulmesh sur-prizë ndaj shumë vendeveduke përfshirë këtu edhe Sh-tetet e Bashkuara tëAmerikës, në Pearl Harbor,Hawai, një gjë që bëri të pash-mangshme futjen e ShBA-sënë luftë.

Për gjashtë muaj rresht,Japonia kishte korrur vetëmfitore të bujshme, Beteja nëDetin Koral (Battle of the Cor-al Sea) do të merrte pjesë, përt'u ndjekur më pas me Bete-jën e Midway (Battle of Midway),ku Japonia pati humbje tëmëdha, ndër këto 4 avionm-bajtëse. Duke ndaluar hapin ejaponezëve, ishte radha e ale-atëve të hidheshin në ofensivëtashmë. Kjo ofensivë u vërtet-ua me Betejën e Gjirit të Mil-ne-s (Battle of Milne Bay) dheBeteja e Guadalcanal (Battle ofGuadalcanal), territore këto tëpjesës jugperëndimore tëPaqësorit.

Duke pasur dy fronte nëkëto zona, aleatët e panë tënevojshme hapjen e një frontiedhe në pjesën qendrore tëPaqësorit. Aleatët korrën suk-ses në këto beteja ku për t'upërmendur është Beteja nëdetin e Filipineve (Battle of thePhilippine Sea) dhe Beteja eLeyte Gulf (Battle of Leyte Gulf)në 1944. Gjithashtu pushtimii ishujve, që ishte njëkohë-sisht edhe pikë kyçe për ale-atët, ishin Iwo Jima dhe Oki-nawa në 1945. Gjatë këtyrebetejave të shumta, një rol tëmadh luajtën edhe nënde-tëset, të cilat prenë linjën efurnizimit të Japonisë me naf-të dhe shumë materiale tëtjera të nevojshme për luftën.

Në vitet e fundit të luftës,aleatët ndërmorën një fushatëmasive bombardimi mbi Japo-ni. Më 6 gusht 1945, ShBA ho-dhi më në fund bombën atom-ike në qytetin e Japonisë Hi-roshima. Vetëm tre ditë mëvonë, në 9 gusht 1945, njëtjetër do të hidhej në Nagasa-ki, duke detyruar më në fund,perandorin Hirohito të shpalltekapitullimin më 15 gusht1945.

Lufta kishte mbaruar.

Lufta e Dytë Botërore -rëveshje. Inflacioni, shkëputja e territoreve, kushtet e këqija të jetesës,si edhe shumë arsye të tjera do shkaktonin fillimin e asaj që uquajt Lufta e Dytë Botërore. Tensioni i madh dhe çështjet e pa për-funduara të Luftës së Parë Botërore, do bënin që vetëm pas 20vjetësh të fillonte Lufta e Dytë Botërore.

FAQE 5Maj 2015; Nr. 5(317)

DOSSIER

SHKAQET NË EVROPË

Ashtu si edhe Lufta eParë Botërore, shkaqet dhe arsyet e

Luftës së Dytë Botërore janërritja e nacionalizmit dhe mil-itarizmit. Arsye të tjera ishinedhe mos vendosja e saktë ekufijve. Më 1929 kur situataishte akoma e tensionuar, nëGjermani dhe Itali, filluan tëngriheshin dhe të fuqizo-heshin lëvizjet fashiste.Depresioni i Madh i viteve1930 i kishte ulur moralin pop-ullsisë gjermane, e cila për mëtepër vuante edhe borxhin prej65 miliard markave që i ishte

P olitika e Japonisëimperialiste në1930, ishte sunduar

nga militarist. Ushtarakët qëishin në krye të hierarkisësë shoqërisë japoneze, dëshi-ronin të realizonin ëndrrën etyre për ta bërë Japoninë njëvend me fuqi botërore. Këtoide dhe të tjera shkaqe ish-in përfshirja e Japonisë nëluftë.

Në vitin 1931, Japoniapushtoi Mançurian dheKinën në vitin 1937. Kinaishte një vend i pasur meburime natyrore si edhe njëvend i mirë për të zgjeruardhe fortifikuar pozitën usht-arake në Azi. Si Sh.B.A, ash-tu edhe Anglia (kjo e funditkishte interesat e veta nëKinë), reaguan duke dërguarndihma ushtarake në Kinë,si instruktorë dhe avionëluftimi, të cilët u dërguan nëKuomintang.

Një tjetër reagim ishteedhe embargo e materialevetë nevojshme lufte kundrejtJaponisë. Në se Japonia nukdo furnizohej së shpejti mekëto materiale që i'u ndalu-an, asaj padyshim që nuk doi mbeste gjë tjetër veç setërheqja ose gjetja e buri-meve të tjera që ishin tërëndësishme për ekonominë

Pasojat e Luftës së dytëBotërore ishin të shumta. Rreth62 milion njerëz, që ështëekuivalentja e 2.5% e popullsisësë planetit, humbën jetën. Luf-ta përfundoi me kapitullimindhe pushtimin e Gjermanisë,humbjen e Japonisë dhe Koresësi edhe me dorëzimin e terri-toreve të Finlandës që ishin nëdorë të Sovjetikëve. Globi tash-më do përballej me një ekonomitë shkatërruar, si të Evropësashtu edhe të Azisë. Ushqimi ishfrytëzuar nga të dyja palëtarmike nuk do të ishte i mjaf-tueshëm për të gjithë populls-inë. Shumë persona që luftuanu zhgënjyen nga lufta dukehumbur shpresën për një jetëmë të mirë (është për t'u thek-suar numri i madh ivetëvrasjeve në periudhën pasluftës e shkaktuar nga depre-sioni).

Përfundimi i Luftës së DytëBotërore nuk shihej si ëndrraqë më në fund të gjitha luftëratdo të përfundonin, por duke di-tur këtë vende të ndryshme dotë merrnin masa. Aleatët do tëformonin OKB-në (Kombet eBashkuara) të udhëhequr ngaShBA në vitin 1945, kjo lidhje

I gjithë globi në LuftëShkaqet dhe Pasojat

imponuar për dëmet e shkak-tuara në luftën e parë dhe kurShBA vendosi që të ndaltekredinë e saj, situata u rënd-ua më shumë me Francën, qëkur pa që Gjermania nukmundi të paguante as këstine parë dhe të dytë të borxhit,pretendoi territore nga shtetiGjerman.

Me të vërtetë Gjermaniakishte firmosur Traktatin eVersajës, por ajo nuk e kish-te pëlqyer kurrë këtë gjë, si-domos artikullin 231 që thosh-te me pak fjalë që Gjermaniapranonte të merrte për sipërtë gjitha shpenzimet dhehumbjet e aleatëve, që ajo i

kishte shkaktuar atyre kurforcat aleate përpiqeshin tëmbroheshin. Besimi ipërgjithshëm i popullit nëDolchstosslegende (një besimmitologjik i hershëm që nëshqip do të thotë "thikë nëshpinë"), si edhe Depresioni iMadh, solli në pushtet PartinëSocialiste Punëtore Gjermane(partia Naziste) me Adolf Hit-lerin në krye.

Kur marrëveshja e Versajëspo humbte vlerën e saj, shtetiAnglez dhe Francez kanë njëmeritë në këtë mes. Francalidhi me të vërtetë kontratë meAnglinë dhe Italinë, por të dykëta dolën nga fjala. Formimi

i "Stresa", ishte formimi ifronteve nga ana e Italisë dheAnglisë kundra Gjermanisë,por Anglia nuk iu përmbajtkësaj marrëveshjeje. Në atëkohë në pushtet ishte Cham-berlein.

Ky i fundit, paraardhës iÇërçillit, ndjente simpati përpartinë e re në Gjermani. Aimendonte se ata kishin vepru-ar shumë rëndë mbi Gjerman-inë. Gjithashtu frika e njëFrance të gjithëpushtetshmenë Evropë, ishte një arsyetjetër që këto dy vende nuk dovendosnin një marrëdhëniestabile midis njëri tjetrit. Ital-ia do vepronte me të njëjtën

mënyrë duke e lënë Francënvetëm dhe fronti "Stresa" tash-më përfshinte vetëm mbrojtjene dobët franceze, të ndërtuarsipas stilit të Luftës së ParëBotërore, që nuk i bëri dot ballëteknologjisë së re gjermane.

Pakti Molotov-Ribbentropmidis gjermanëve dhe sovje-tikëve, bëri që Gjermania tëmerrte e qetë Poloninë. Shte-tet e bashkuara nuk arritën tëvendosnin një lidhje të fortëme njëra tjetrën, duke i lënëHitlerit kohë të fuqizohej. Mënë fund Lufta e Dytë Botërorekishte filluar dhe tashmë nukdo të kishte më mundësi përnegociata paqeje.

Shkaqet në Azi

Yosuke Matsuoka (në qendër) festa e nënshkrimit të

aleancës Japoneze-Gjermane-Italiane. Foto është

shkrepur në Tokio, Japoni

e saj. Pra zgjidhjet ishin tëthjeshta, tërheqja, pushtimii territoreve ku ndodheshinburimet si nafta e materialetë tjera ose marrja e këtyreburimeve nga Dutch East In-dies (kompani Holandeze nëIndonezi e formuar në shek.XIX), Malajzia dhe Filipinet.Duke besuar se vendet evro-piane do të ishin shumë tëzëna me njëra tjetrën dheduke menduar se ShBA-vedo t'i duhej shumë vite parase të mund të organizohej nëluftë (dhe edhe në se orga-nizohej do i duhej shumëkohë në negociata), Japoniazgjodhi rrugën e pushtimitdhe kështu do të fillonteplani për pushtimin e Azisë.

Si rrjedhojë Lufta Azia-tike do të fillonte dhe Paqë-sori do të lyhej me gjak.Megjithatë, shkaku më ifortë që detyroi Amerikën tëfutej në luftë, ishte sulmi ipabesë në Pearl Harbor, nëSingapor dhe në Filipine në7-8 dhjetor të vitit 1941. Kjoi dha shumë shpresë Gjer-manisë, që kur pa se ShBAdo të ishte shumë e zënë mefushatën në Paqësor, i shpal-li luftë asaj në 12 dhjetor1941. Por ShBA do të kishtemë shumë burime se samendonte Hitleri.

PasojatNË SE KA NJË DHIMBJE NË KËTË BOTË, AJOSHTRIHET GJERË NË ZEMRËN NJERËZORE

do t'u formonte në San Francis-ko, Kaliforni, me shpresën qëkonfliktet në të ardhmen nukdo të shkonin deri aty ku kish-in shkuar deri tani.

Perandoritë që kishin ekzis-tuar deri atëherë si Perandoriae Holandës, Perandoria eFrancës dhe Perandoria e Brit-anisë, nuk do të ekzistonin më.Aleanca të reja do të krijo-heshin në shumë territore tëndryshme si në Azi dhe Afrikë.Filipinet kërkonin akoma pa-varësinë e tyre të plotë duke ikujtuar ShBA-së fjalën e dhënëpër pavarësi dhe në 1946 do efitonin një gjë të tillë. Për Gjer-maninë dhe Poloninë do të har-toheshin territore të reja. Gjer-mania e ndarë në katër zona tëndryshme do të vuante mëshumë dënimin e pasluftës. Ngakatër zonat që ajo u nda, trepjesë ishin në dorë të aleatëveqë vendosën edhe një sistemdemokratik konstitucional. Pje-sa tjetër e mbetur, ishte në dorëtë Bashkimit Sovjetik. Ky i fun-dit shtiu nën kontroll edheshumë vende të tjera të Evropëslindore. Frontet ishin të duk-shëm tani. Në njërën anë qën-dronin aleatët me ShBA në krye

dhe në tjetrën anë qëndronteBashkimi Sovjetik me shtetetsatelite të tij. Furnizimi iEvropës me bombën atomike, dotë rriste akoma më shumë ten-sionin dhe kjo do të shënontefillimin e Luftës së Ftohtë.

Në Azi, dhe pikërisht nëJaponi, Perandoria imperialisteJaponeze u shfuqizua nga gjen-erali Amerikan në fuqi DouglasMcArthur (Daglas Mek Artur),për t'u zëvendësuar me njëMonarki Konstitucionale, kuPerandori Hiroito do të ishteakoma në krye. Ndryshe ngaWilhelmi II, që dha dorëheqjendhe mori fajin për sipër kur Gjer-mania humbi në Luftën e ParëBotërore, Perandori japonez,nuk e bëri një gjë të tillë dhetrashëgimi e tij vazhdon edhesot e kësaj dite.

Me kapitullimin e Japonisë,Koreja do të merrte pavarësinë.Koreja ishte e ndarë në dy pjesëatë kohë. Njëra pjesë (KorejaVeriore) kishte ndihmën dhembështetjen e Sovjetikëve,ndërsa pjesa tjetër (KorejaJugore) kishte mbështetjen etrupave amerikane. Ndërkohënë Kinë, lufta civile nuk zgjatishumë deri sa Partia Populloree Kinës hipi më në fund nëpushtet në 1949. Anëtarët ePartisë Nacionaliste Kinezetërhiqen në Tajvan.

Lufta e Dytë Botërore pati njëzhvillim të pashmangshëm tëteknologjisë. Radari kishteqenë një mjet vendimtar nëshkatërrimin e nëndetësevegjermane. Aeroplanët, anijet,punimet plastike, zhvillimi ilëndëve plasëse, helikopterët,teknologjia e raketave, si edheenergjia nukleare, do të zhvil-loheshin me hapa të shpejtanga të dyja palët gjatë Luftës sëFtohtë. Ilaçe të shumta do tëpërmirësoheshin dhe të tjera dozbuloheshin. Penicilina dheantibiotikët gjithashtu do kish-in një përmirësim rrënjësor nëkëtë kohë. Por për momentinnuk mund të mendohej një për-dorim i publik i përgjithshëm ityre, por më vonë përdorimi pub-lik i shumicës së mjeteve do tëbëhej i mundshëm.Dy të rinj gjermanë. Fotoja i përket datës mars 1945

FAQE 6 Maj 2015; Nr. 5(317)

DOSSIER

Lëvizjet e Para

IDEALET E GJERMANISË

Qëllimi kryesor i Gjerman-isë në atë kohë ishte rifitimi iterritoreve Gjermane, të hum-bura me firmosjen e Traktatittë Versajës.

Një qëllim tjetër ishte shti-mi i territoreve të mi-noriteteve gjermani në Austrime idenë për të formuar Gjer-maninë e Madhe (ide kjo edhee partisë fashiste e shfaqur nëItali, ku me termin "Peran-doria Romake", pretendonte tëmerrte ato territore që kjo pe-randori kishte përfshirë në tënë lashtësi, por kuptohet kjoishte vetëm një thirrje propa-gandistike).

Politika e jashtme gjermanekishte lidhje me tokat e sh-këputura nga Austria si edheme pjesën gjuhë folëse gjer-mane në territoret e Polonisëdhe Çekosllovakisë të humbu-ra gjithashtu si pasojë e Trak-tatit të Versajës. Bisedimet dhenegociatat e Hitlerit me Çam-berlein (Chamberlein), kishinsi justifikim pikërisht këtomotive, që lejonin në një farëmënyre Gjermaninë tëkërkonte këto territore.

Hitleri i paraqiti raporte tëshumta Neville Çamberlainit,ku tregoheshin dhunimi dhekeqtrajtimi që i bëhej mi-noriteteve gjermane në atoterritore.

Kur Gjermania naziste,mori këto territore nga Poloniadhe Çekosllovakia, ai u pritngrohtë nga gjermanët aty. Porky entuziazëm nuk do të rezu-ltonte si një gjë pozitive mëvonë.

Me fundin e luftës, këtaminoritete, u zhvendosën meforcë nga aty ku ishin. Duke imbetur vetëm një vend për tëshkuar, ata do t'i drejtoheshinGjermanisë.

Një arsye tjetër e fortë ësh-të edhe kushtet e vështira tëvendosura në Konferencën eParisit. Hitleri e bindi popullinse vetëm partia naziste domund ta lironte Gjermaninënga ai pakt.

Shumë shpejt, shërbimiushtarak i detyrueshëm do tërivendosej edhe pse ai ishtendaluar nga traktati i lartëpërmendur. Sipas Hitlerit,traktati po i hiqte Gjermanisëdhe gjermanëve të drejtën përtë funksionuar si një shtet ivërtetë.

Këto dhe lojëra të tjera pro-pagandistike, do të për-doreshin më vonë nga partianaziste për të arritur qëllimine saj të vërtetë të luftës. Gjith-ashtu vetëm kështu partianaziste e Hitlerit mund të kry-ente diskriminime shoqëroredhe ideologjike, duke bërë qënjë pjesë e mirë e intelektu-alëve dhe kundërshtarëshpolitik, të largoheshin për tëgjetur strehë diku tjetër.

Me këto ide, diskriminimindaj hebrenjve kishte filluar,

PUSHTIMI I POLONISË

Më 1 shtator 1939, Gjerma-nia pushton Poloninë. Me pre-tekstin e rremë se Polonia"sulmoi" një pikë Gjermane nëkufi, Hitleri do të hidhej nësulm kundra saj duke e push-tuar. Më 3 shtator të po atij viti,si Britania e Madhe ashtuedhe Franca, do të shpallninluftë ndaj Gjermanisë. Shumëshpejt edhe Australia, Kanada-ja dhe Zelanda e Re do t'ishpallnin luftë asaj gjithashtu.Francezët do të organizo-heshin shumë ngadalë. Pasofensivës në Saar, ata shumëshpejt do të hiqnin dorë dhe dotë tërhiqeshin. Ndërsa Brita-nia, e kujtuar pak vonë, nukmundi të bënte asgjë për tëndihmuar Poloninë që ndodhejnën sulm tashmë. Në 8 shta-tor, Gjermania Naziste do tëarrinte në Varshavë (kryeqy-teti i Polonisë), pas thyerjes sëbujshme të mbrojtjes së dobëtPolake.

Më 17 shtator 1939, Bash-kimi Sovjetik sulmon nga lind-ja dhe pushton atë pjesë të Pol-onisë që i ishte premtuar nga

Lufta e Dytë Botërore -

duke marrur prej tyre një pjesëtë mirë të pasurisë dhe duke izëvendësuar ata nga vendet elarta të punës me punonjësgjerman, që sipas të njëjtëspropagandë, ishin racë ariane(raca më e pastër në botë).

LËVIZJET DHE ALEANCATPARA LUFTËS

Në fillimet e luftës, Britaniadhe Franca ndoqën një politikëmos veprimi ndaj Gjermanisëduke dashur të ruanin paqen

në Evropë. Ka mendime se kjopolitikë u ndoq pasi këto dy fuqitë mëdha dyshonin në se popu-jt e tyre do të kishin dëshirëntë luftonin një luftë tjetër mad-hore në kaq pak kohë.

Me Marrëveshjen e Myni-hut (Munich Agreement) nëvitin 1938, u kuptua qartë qëtashmë lufta ishte e pash-mangshme, pasi pikërisht Bri-tania e Madhe dhe Franca,dhanë leje pushtimit të atyretokave Çekosllovake, ku sipasHitlerit jetonin popullsi gjer-mano-folëse. Çamberlain dek-laroi se ky ishte një pakt që dotë shënonte paqen në Evropë.Por në të vërtetë, Gjermaniapas pushtimit të "tokave që ipërkisnin", në mars të 1939,do të pushtonte të gjithë Çe-kosllovakinë. Në më pak se njëvit nga pushtimi i Çekosllova-kisë, Britania e Madhe dheFranca, do t'i deklaronin luftëGjermanisë.

Me pushtimin e Çekosllo-vakisë u pa qartë dështimi iMarrëveshjes së Munihut.Gjithashtu Britania e Madhedhe Franca arritën në përfun-dimin se Hitlerit nuk i zihejbesë dhe se ai kërkonte të sh-trinte pushtetin në të gjithëEvropën, një gjë kjo që ata nukmund ta toleronin.

Polonia dhe Franca do të bi-nin dakord të ndihmonin njëratjetrën më 19 maj 1939, nërast sulmimi nga pala Gjer-mane.

Britania e Madhe do tëofronte ndihmën e saj ndaj Pol-onisë me të njëjtin qëllim si

Franca në Mars. Më 23 gusht1939, pakti Gjermano-Rus iMolotov-Ribbentrop do të fir-mosej nga të dyja palët. Kypakt ishte i fshehtë dhe kish-te si synim kryesisht formim-in e një protokolli për të reali-zuar ndarjen e Evropës qen-drore, ndërmjet Nazistëve dheSovjetikëve.

Kjo ndarje do të bëhej sipasplaneve të interesave dyp-alëshe dhe gjithashtu i prem-tonte Bashkimit Sovjetik njëpjesë të Polonisë. Të dy palëtarritën në një marrëveshje qëlejonte si Gjermaninë dheRusinë të "bridhnin" të qetadhe të mund të kryenin vep-rime ushtarake në tokat enjëri-tjetrit.

Duke kujtuar Luftën e ParëBotërore ku Anglia i kishtebllokuar shumë gjëra asajduke bërë që Gjermania tëvuante urinë, Gjermaniadëshironte një kontratë meBashkimin Sovjetik, ku ky ifundit zotohej të shiste ush-qimet, naftën dhe produkte tëtjera Gjermanisë.

Gjermania tashmë nukfrikësohej dhe ishte gati t'ishpallte luftë Britanisë së Mad-he, Polonisë dhe Francës. Hit-leri në fillim qartësoi se ai don-te thjeshtë të shtinte në dorëQytetin e Danzing (do ishte mëe saktë të thuash Qytet-Shtet)dhe Korridorin e Polonisë, porqëllimet e pushtimit të plotë tëPolonisë ishin të qarta. Mar-rëveshja midis Britanisë sëMadhe dhe Polonisë në 25gusht, nuk do të ndryshonteplanet e Hitlerit.

Firmosja e Paktit Molotov-Ribbentrop në Moskë. Mbas Molotov

nga e majta në të djathtë qëndrojnë Shaposhnikov,

Ribbentrop dhe Stalin

Periudha dhe Ngjarje të luftësEvropa si Fushë-Betejë

marrëveshja e fshehtë meGjermaninë.

Një ditë pas kësaj ngjarje-je, si presidenti dhe kryetari ipërgjithshëm i trupave të ar-matosur polake, do t'ia mbathi-ni në Rumani. Më 1 tetor, pasnjë muaj sulmesh mbi Var-shavën, forcat armike do tështinin në dorë qytetin. Batal-ioni i fundit i trupave polake,do të dorëzohej më 6 tetor,edhe pse zyrtarisht, Polonianuk iu dorëzua kurrë Gjer-manisë. Trupat polake tëmbetura, u tërhoqën në ven-det fqinje duke shpëtuar përmomentin. Këto trupa do tëluftonin më vonë në Fushatëne Shtatorit dhe do të jepnin njëndihmë të madhe ndaj forcavealeate për fitimin e Luftës sëDytë Botërore.

LUFTA RRUFEPas rënies së Polonisë, Gjer-

mania e ndaloi hapin e saj përt'u rigrupuar gjatë dimrit tëviteve 1939 dhe 1940 deri nëprillin e 1940-ës. Gjatë kësajkohe Franca dhe Britania eMadhe kishin qëndruar nëgjendje mbrojtjeje. Pushtimet

e mëvonshme do të zhvillo-heshin shumë shpejt nga anae gjermanëve me anë të sul-mit të quajtur "Blitzkrieg" (ecilësuar si "the Phony War" -"Lufta e rremë", nga mediat eBritanisë së Madhe sepse ter-reni i përdorur ishte shumëpak ndërsa luftimet ishin

shumë të shpejta). Në shqipkomentohet Blitzkrieg ose"Luftë-rrufe" por njihet gjith-ashtu edhe si BlitzKrieg (në tëvërtetë kjo gjë është deri dikue gabuar sepse ky term i për-ket gjuhës gjermane duke bërëqë ndonjëherë të dalin keqk-uptime).

FAQE 7Maj 2015; Nr. 5(317)

DOSSIER

N dërkohë në pjesënveriore të OqeanitAtlantik, anijet luft-

arake gjermane dhe anijet evogla të luftimit si edhe nën-detëset (këto të fundit tëemëruara nga britanikët U-boats. Shiko figurën për deta-je), do të dëmtonin rëndëFlotën e Aleatëve. Nëndetësetme sa duket ishin shumëefektive në Betejat e Atlan-tikut. Një e tillë do të sulmon-te dhe përmbyste anijen trans-portuese të britanikëve HMSCourageous, ndërsa një tjetërdo të fundoste luftanijen HMSRoyal Oak, kur kjo e fundit qën-dronte e qetë e ankoruar nëportin e Scapa Flow (territor nëSkoci që shërbeu si bazë de-tare në dyja luftërat botërore).Në katër muajt e parë të luftës,këto anije do të fundosnin tëpaktën 110 mjete lundruese,duke u kthyer në tmerrin eflotës së aleatëve. Eficiencamë e madhe e nëndetëseveishte kundrejt anijeve tregtaretrans-atlantike. Është i disku-tueshëm mendimi se eficien-ca e tyre në këtë luftë ishtefati dhe guximi. Më saktë doishte të themi se ishin aftësitëluftarake ato që bënë këtoanije dhe nëndetëse të korr-nin sukses në beteja.

Mbas 1943, Gjermania do ekuptonte se nuk kishte shumëshpresa të fitonte në det. Ale-atët do të ndërtonin anije mëtë shpejta se ato që u fun-dosën. Plani i shoqërimit të çdoanije me anije të tjera luftar-ake do të ulte humbjet e tru-pave detare. Gjithashtu luftakundra nëndetëseve do tëbëhej shumë efektive. Këtu kanjë meritë edhe shpikja e ra-darit, që arrinte të zbulontenëndetëset Gjermane ku këtotë fundit dilnin natën për t'ufurnizuar me oksigjen ose përtë bërë ndonjë riparim tëmundshëm. Sulmi nga qelli dotë ishte i befasishëm dukemos i lënë nëndetëses shumëmundësi për t'ia mbathur. Pro-dhimi në masë i Tipit 21 nën-detëse nuk pati shumë efek-tivitet përderisa lufta tashmëkishte ardhur në përfundimet

I gjithë globi në LuftëBeteja për Atlantikun

e saj.Në pjesën jugore të Atlan-

tikut, admirali Graf Spee arri-ti të fundosë nëntë anije treg-tare britanike. Kruiserat an-glez si HMS Ajax, HMS Exeterdhe HMNZS Achilles do të an-gazhoheshin më vonë kundraadmiralit Graf Spee, në atë qënjihet me emrin Battle of theRiver Plate (Beteja e RiverPlate). Këto kruisera që ipërkisnin divizionit të Ze-landës së re, do të dëmto-heshin rëndë në të vërtetë, poredhe Graf Spee do të detyrohejtë tërhiqej në ujërat neutraletë Uruguait, në Portin e Mon-tevideo. Në Betejën e Atlan-tikut, flota gjermane nuk do tëvepronte sipas rregullave të pa-shkruara të luftës. Robërit qëarrinin të shpëtonin nga fun-dosja e anijeve, kapeshin dhei dorëzoheshin Gestapo-s qëzakonisht i torturonte dheekzekutonte. Jo në pak rasteështë qëlluar nga anijet luft-arake, kundrejt marinarëve tëpambrojtur në det. Kjo gjë do tëkritikoj më vonë, pas mbarimittë luftës.

PUSHTIMI I DANIMARKËSDHE NORVEGJISË

Norvegjia dhe Danimarkado të binin në dorë të Gjer-manisë Naziste, në datën 9prill 1940. Ky pushtim moriemrin Operation Weserübungdhe kishte si synim pengimine një zbarkimi të mundshëmtë trupave aleate në këto zona.Danimarka ra pa asnjë rezis-tencë. Norvegjia nuk u dorë-zua dhe luftimet filluan. Tru-pat Britanike të përgatitura përluftë, do të zbrisnin në veri tëNorvegjisë. Vonë në korrik,trupat aleate do të pësonin dis-fatë dhe do të tërhiqeshin. Pasdorëzimit të Ushtrisë Norveg-jeze, Gjermania do të kontrol-lonte pothuajse të gjithë Nor-vegjinë. Me rënien e Norveg-jisë, Familja Mbretërore do tëarratisej në Londër. Gjerma-nia do të përdorte Norvegjinësi bazë për të dërguar karvanëushtarake kundra BashkimitSovjetik.

PUSHTIMI I FRANCËS

Më 10 maj 1940, Gjermaniapushtoi Luksemburgun, Bel-gjikën, Holandën dhe Francën.British Expeditionary Force(BEF - Forcat Ekspeditëse Brit-anike), lëvizën për në Belgjikëduke planifikuar një luftim nëveri, por gjithmonë duke ruaj-tur një distancë më MaginotLine (Vija Maginot) e ndodhurnë jug. Megjithatë Aleatët nukdo të korrnin sukses. Aleatëtdo të thyheshin nga sulmi iquajtur Blitzkrieg. Megjithatëqyteti gjerman i Roterdamit, ushkatërrua gjatë bombardi-meve masive.

Në fazën e parë të pushtim-it, plani i Gjermanisë kundraFrancës do u quante Fall Gelb.Grupi i Tankeve Gjerman(Panzergruppe von Kleist) tëWehrmacht, do të kalontepërmes Ardenes (Ardennes), qëishte një pyll i dendur. Aleatëtnë të vërtetë nuk menduan senjë ushtri e armatosur ashtusi ajo Gjermane do mund tëkalonte në një vend të tillë.Gjermanët do të thyenin vijënfranceze në Sedan. Mendohetse rënia e kësaj vije u bë emundur pasi mbrojtja përbëhejkryesisht nga trupa rezerviste.

Gjermania vazhdoi më tu-tje në perëndim, duke kaluarnëpërmjet Francës Veriore,për të arritur më në fundKanalin Anglez. Në këtëmënyrë, Aleatët do të nda-heshin në dy grupe. Ndërkohë,Belgjika, Luksemburgu dheHolanda ranë shpejt nën sul-min e Grupit Ushtarak Gjer-man B. BEF dhe ForcatFranceze u evakuuan ngaDunkirku.

Kjo tërheqje e përgjithshmee trupave u bë e mundur meanë të asaj që u njoh me em-rin Operacioni Dinamo (Oper-ation Dynamo). Në këtëtërheqje, që u quajt njëkohë-sisht edhe si evakuimi më imadh në të gjithë historinë,338 000 trupa Franceze dheBritanike do të transporto-heshin me anë të anijeve luft-arake, si edhe me anë tëanijeve civile.

Më 10.06.1940, Italia gjith-

ashtu do të bashkohej në luftëduke sulmuar trupat francezenë jug. Më pas ishte shumë ethjeshtë për Gjermaninë tëpushtonte pjesën e mbetur tëFrancës. E parë ngushtë nëkëtë situatë, Franca do të dety-rohej të nënshkruante njëmarrëveshje me Gjermaninëmë 22.06.1940. Kjo mar-rëveshje shënoi pushtimin eParisit dhe 2/3 e të gjithë ter-ritoreve franceze. Në tëvërtetë, në Francë do të krijo-hej një shtet neutral (ku në tëvërtetë pushteti ishte njëqeveri-kukull e Gjermanisë).Qendra e kësaj qeverie, do tëishte pjesën juglindore tëFrancës dhe do të njihej siVichy France.

BETEJA E BRITANISË

Gjermania u përgatit tëpushtonte Britaninë e Madhenë vitin 1940 në atë që u quajtUnternehmen Seelöwe ngagjermanët dhe Operation SeaLion nga anglezët (OperacioniLuanët e Detit në shqip). Brit-ania kishte humbur një pjesëtë mirë të trupave të saj nëDunkirk.

Megjithatë, Flota Britanike(Royal Navy) qëndronte solidedhe Nazistët e dinin që nukkishin shpresa kundra saj.Kështu u mendua se veprimimë shpresëdhënës, ishte sul-mi nga ajri. Por edhe ForcatAjrore Britanike (Royal AirForce) nuk ishin mangët.Gjermanëve do t'ju duhej tëndesheshin me këto forca.

Në verën e vitit 1940, bete-ja midis këtyre dy ForcaveAjrore do të fillonte. Kjo betejëu pagëzua me emrin Beteja eBritanisë. Luftwaffe (ForcatAjrore Gjermane) në fillim dotë përqendronin sulmet e tyrembi RAF Fighter Command(një nga tre qendrat koman-duese të Britanisë së madhe).Pika të tjera do të ishin edheaeroporte të ndryshëm si edhestacionet e radarëve, që rezu-ltonin shumë dëmtuese përnëndetëset Gjermane. PasiBritanikët do të bombardoninBerlinin, Hitleri vendosi tëkundërpërgjigjej duke bom-

barduar Londrën. Sulmi mbiLondrën njihet si The Blitz(Operacioni Rrufe nëse do epërshtatnim në shqip). ForcatAjrore Gjermane u dëmtuanrëndë nga sulmet mbi Britan-inë. Hurricanes dhe Spitfiresdo të bënin të mundur, që Hit-leri ta rikonsideronte planine tij të sulmit mbi Britaninë.Kanali i Lamashit, do të qën-dronte në dorën e Flotës An-gleze, por Hitleri kishte planetë tjera. Ai do të kthente sytënga lindja, duke anuluar plan-et e tjera për pushtim.

Një sy mbi ItalinëMbreti i Italisë Viktor

Emanueli i Tretë në të vërtetëkishte kundërshtuar push-timin e Shqipërisë, duke ekonsideruar si një rrezik pafitim. Por Musolini kishteplanet e tij. Ultimatumi ndajShqipërisë për t'ju dorëzuarItalisë u bë më 25 mars 1939.Refuzimi i Shqipërisë përdorëzim, bëri që Benito Muso-lini ta pushtonte atë në 7 prilltë 1939. Rezistenca ishte edobët (Rezistenca e Durrësit)dhe shumë shpejt, trupat ush-tarake Italiane do të merrninkontroll mbi Shqipërinë.Mbreti i Zog, arratiset mefamiljen e tij në vendin fqinjGreqinë dhe më pas nëLondër. Pasi kishte pushtuarShqipërinë, më 28 tetor të1940 edhe Greqia do të bintenë duar të Italianëve. Italianuk provoi veten të denjë përtë mbajtur nën kontroll këto dyvende.

Bombarduesit anglez do tëishin shumë eficient kundraanijeve Italiane. Një luftë-anije u fundos, ndërsa shumëtë tjera do të dëmtoheshinrëndë duke dalë jashtë-për-dorimit.

Sulmi i avionëve bombar-dues ndaj Flotës Italiane do tëbëhej e mundur në portinjugor të Tarantos, ku avionëtdo të përdornin torpedo për tëfundosur dhe dëmtuar anijetItaliane. Torpedot do të konsi-deroheshin si shumë të rëndë-sishme dhe përdorimi i tyre dotë bëhej i mundur më vonë nësulmin e Japonezëve në PearlHarbor, kundra ShBA-së.

Shembull i një anije nëndetëse gjermane. Në sfond Luftanija Scharnhorst

FAQE 8 Maj 2015; Nr. 5(317)

DOSSIER

Tërbim në PaqësorLuftërat Japoneze në Oqea-

nin Paqësor e njohur si LuftaSino-Japoneze. Lufta Sino-Japoneze filloi në 1937 me sul-min e Japonisë ndaj Kinës. Qënga 1931, Japonia mbante tëpushtuar Mançurian dhe medatë 7 korrik të 1937, ajo dolëshonte sulme të shumta ndajKinës në afërsi të Beiping(Bezhingu i sotëm). Japonezëtavancuan të pathyeshëm derinë Betejën e Shangait, kundaluan hapin. Shangai do tëbinte në dhjetor 1937. Pak mëvonë edhe kryeqyteti Nanzhingdo të binte. Qeveria Kineze ulargua nga aty duke shkuar nëÇongqing.

Gjatë kësaj lufte, Japoniakreu masakra të shumta,duke mbjellur terror mbi pop-ullsinë civile. Keqtrajtime tëshumta u kryen edhe kundrejtrobërve të luftës që u gjendënpërballë torturash çnjerëzore.Për t'u përmendur ështëMasakra e Nanjing, ku vetëmbrenda një muaji, do të masak-roheshin më shumë se 300mijë civilë.

AFRIKA E VERIUT

Flota Franceze kishtehumbur efektivitetin e sajtashmë. E gjendur në këtësituatë, Flota Mbretërore Bri-tanike, qëndroi e vetme nëbetejën me Flotën Italianepër Mesdheun. Britanikëtkishin avantazh në këtë bete-jë. Ata kishin baza të shumtanë Gjilbartar.

Baza që i përkisnin Brit-anisë ndodheshin gjithashtunë Maltë dhe Aleksandri,Egjipt.

Trupat Italiane do të sul-monin trupat Britanike dhenë gusht do të kapnin trupatBritanike në Somali. Por Fus-hata e Afrikës Veriore do tëfillonte vetëm në shtator mesulmin e Trupave Italiane tëvendosura në Libi, ndajforcave Britanike në Egjipt.Duke bërë kështu, Italianëtshpresonin të zinin Kanalin

Pas rënies së Francës në1940, ShBA e pa si të domos-doshme të ndërhynte në këtëluftë që po përfshinte globin.Megjithatë në ato vite, ShBAnuk ishte në gjendje shumë tëmirë dhe disa mendonin qëShBA, nuk kishte fonde tëmjaftueshme për të ndihmuarnë luftë. Pavarësisht nga kjoFrenklin Rusvelt (Franklin D.Roosevelt), do kërkonte ngakongresi të drejtën e "Lend-Lease act" (Ky është ai akt kukongresi i jep të drejtë presi-dentit të ShBA-së të japë ndi-hmë ushtarake, armatime dhefonde monetare atyre vendeveqë Presidenti mendonte se poluftonin për të siguruar terri-toret e ShBA-së, një akt ky ngaku shumë vende si Anglia,Bashkimi Sovjetik, Kina e tëtjerë do të përfitonin). Ky akt uaprovua nga kongresi më 11mars 1941 dhe i siguroi krye-sisht Britanisë dhe 37 vendevetë tjera rreth 50 bilion dollarnë furnizime ushtarake dhemjete të tjera të nevojshmepër luftën. Nga ky fond, Brita-nia dhe Komunuelthi (Com-monwealth) do të përfitonin31.4 bilion dollar.

Duke parë këtë lëvizje tëShBA-së, Kanadaja duke iupërshtatur të njëjtit plan, do tëjepte një fond prej 4.7 biliondollarësh (Dollar Amerikan),Britanisë së Madhe dhe Bash-kimit Sovjetik.

Pushtimi i Jugosllavisë,Greqisë dhe Shqipërisë

Më 6 prill 1941, forcat Gjer-mane, Italiane dhe Bullgare,sulmuan dhe pushtuanJugosllavinë. Lufta do mbaron-te me datë 17 prill me dorëz-imin e shpejtë të Jugosllavisësi edhe me krijimin e një qev-erie kukull me qendër nëKroaci. Vetëm dy grupe do tëvazhdonin luftimet. Grupi ko-munist AVNOJ, të udhëhequrnga Tito, më vonë do të tregon-te epërsi në forcë dhe influ-encë ndaj grupit tjetër të çet-nikëve të udhëhequr ngaDra•a Mihailovi?. Gjithashtu,më 6 prill, Gjermania do tëpushtonte Greqinë, duke futurtrupat e saj nga Bullgaria.

Rezistenca Greke ishte egatshme të luftonte, por pavar-ësisht nga kjo ata ishin shumëmë të pakët në numër dhedetyrimisht humbën. Kështume datë 27 prill, Athina do tëbie edhe pse, me meritë të Bri-tanisë së Madhe, më shumë se50 000 trupa ushtarake grekemundën të tërhiqeshin diku

Lufta e Dytë Botërore -Azia si Fushë-Betejë

LUFTA E DYTË MIDISRUSISË DHE JAPONISË

Më 8 maj 1939, 700 kalorës(por numri i këtyre trupavemund të jetë i diskutueshëm)kaluan lumin Khalka. Kjo si-pas japonezëve ishte kufiri iMançurias. Si mongolët dhesovjetikët, u justifikuan dukethënë se ata e dinin kufirin 20milje më tutje në lindje. Kjonuk ndaloi forcat e Mançurisëdhe forcat mongole të hapninzjarr mbi njëra tjetrën. Nuk dokalonin shumë ditë dheJaponia ashtu si edhe Bashki-mi Sovjetik, do të dërgonin tru-pa të shumta në asistencë tëkëtyre vendeve që ishin nënkontrollin e tyre. Kontingjentii madh i karvanëve do tëndeshej ashpër me kon-tingjentin tjetër armik, njëluftë kjo që do të zgjaste derinë shtator të atij viti. Nuk patifitimtarë në këtë luftë, por kjoluftë do të bënte më vonë tëmundur firmosje e Paktit Mo-lotov-Ribbentrop. Të frikësuarnga hapja e një lufte me dyfronte, Sovjetikët nënshkruan

këtë marrëveshje të fshehtëme nazistët. Nuk ka të dhënashumë të sakta, por mendohetse do të kishte 18 mijë humb-je nga pala Japoneze dhe 9mijë humbje nga pala Ruso-Mongole. Kjo ishte lufta e dytëqë zhvillohej midis këtyre dyfuqive.

NJË SHIKIM MBI LUFTËNSINO-JAPONEZE

Deri në 1940, asnjë nga

palët nuk kishte bërë ndon-jë progres të dukshëm. Luftau duk sikur po qëndronte pe-zull. Kina ishte me të vërtetëe dëmtuar, por ShBA do e fi-nanconte atë si edhe do tëvente në dispozicion të Kinësavionët "Flying Tigers", që dotë jepnin ndihmesën në këtëluftë.

Azia Juglindore gjithashtudo të shikonte luftime të ash-pra. Japonia më 22 shtator,kishte arritur të shtinte në

dorë territore të Indo-Kinës, qëishin në duar të Francezëve.Kërkesa e Japonisë për tëmarrë bazat e ndërtuara vetëmdy muaj më parë, nuk ishtenjë surprizë. ShBA e pa këtëveprim si të papërshtatshëmdhe kjo do të bënte që ShBA tëthyente marrëveshjen e vitit1911, duke vënë mbi mallratjaponezë embargo, ajo nuk dolejonte eksportimin e lëndëvetë domosdoshme për luftën qëJaponia po zhvillonte.

Vende të tjera

Rommel në Afrikën e Veriut

e Suezi, që ashtu si edhe NëLuftën e Parë Botërore, kish-te qenë një vend strategjikpër Britanikët pasi ajo ishtepikë-lidhja e tyre me Indinë.Në operacionin e quajtur Ko-mpas (Compass), Forcat Brit-anike, Indiane dhe Austra-liane do të kundra-sulmoninduke u lëshuar në ofensivëkundra Italianëve. Por në1941, këto trupa (nga Austra-lia dhe Zelanda e Re), do tëdërgoheshin në Greqi për tambrojtur atë nga sulmet Gjer-mane.

Por kjo nuk do të jepteshumë rezultate, sepse Tru-pat Gjermane që do të vepro-nin në Afrikë, mbas zbarkim-it të tyre në Libi, do të sul-monin sërish Egjiptin. Ky ifundit ishte akoma në dorëtë Britanikëve. Ervin Rom-mel (Erwin Rommel) do ishteai që do drejtonte këto sulmepër palën gjermane.

Ndihma e ShBA-së

tjetër, për të luftuar mbase mëvonë. Shqipëria gjithashtu rapre e pushtimit nazist. Me ven-dosjen e një qeverie-kukull nëShqipëri, Nazistët shprehënqartë se nuk do të ishin kal-imthi aty. Lufta e shqiptarëvedo të ishte një luftë partizanedhe u drejtua nga grupi komu-nist me në krye Enver Hox-hën.

Lufta në Ballkan, pavarë-sisht se nuk do të përbëntendonjë problem për Gjerman-inë, do të vononte sulmin e sajndaj Bashkimit Sovjetik përnjë periudhë prej 6 javësh.

Sovjetikët nën SulmQë nga koha që Pakti Molo-

tov-Ribbentrop ishte firmosurnë gusht të 1939, Bashkimisovjetik kishte pajisur Gjer-maninë me armatime dhe tëmira të tjera të domosdoshmepër pushtimin e Evropës.Megjithatë, kur Gjermania dot'i kthehej kundra ish-aleatitsë saj, Stalini do të arrinte nëpërfundimin që edhe Britani-kët dhe Francezët kishin ar-ritur më parë; Hitlerit nuk izihet besë. Më 22.06.1941, op-eracioni më i madh në historido të fillonte; Operacioni Bar-barosa. Tre grupe ushtarakegjermane, të përbërë nga 4milion njerëz, do të hynin nëterritorin rus duke shkatërru-ar gati të gjithë divizionet eUshtrisë së Kuqe, në sajë tëstrategjisë së rrethimit. Ush-tria e Kuqe që ndodhej nëpjesën perëndimore të Bash-kimit Sovjetik të pësontehumbje të mëdha. Përballëkësaj situate, Sovjetikët utërhoqën për në Ural, dukemarr atë që mund të merrnindhe duke shkatërruar atë qënuk mund të merrnin. Asgjënuk duhet të binte në dorë të

armikut (një strategji kjo qëështë përdorur edhe kundraNapoleon Bonapartit). Në Ural,rusët do mund të rigrupo-heshin dhe furnizimi i Ush-trisë së Kuqe, mund të bëhej imundur.

Komandantët Suprem; 5qershor 1945 në Berlin: Ber-nard Montgomery, Dwight D.Eisenhower, Georgi Zhukovdhe Jean de Lattre de Tassigny.Komandanti Zhukov organizoidhe mori pjesë në shumë bet-ja mbrojtëse dhe ofensiva tëndryshme të ushtrisë së kuqe.

Vonë në dhjetor të po atijviti, Trupat Gjermane kishinarritur në dyert e Leningradit,dyert e Moskës dhe Rostov. Ar-ritja deri aty kishte qenë emundimshme për Gjermanët.Ata kishin humbur 23% tëushtrisë që kishte sulmuar nëfillim. Megjithatë gjermanëtvazhdonin të avanconin. Dim-ri i fortë i Rusisë, do të bënteqë ata të ndaleshin. Në këtokushte, ishte e pamundur re-alizimi i sulmit Blitzkrieg(sulm rrufe) sepse tanket nukmund të manovronin thjeshtënë fushat e mbuluara me borë.

Gjermanët e kishin nënv-lerësuar numrin e madh tëushtarëve që Ushtria e Kuqekishte nën dispozicion. Ush-tarët gjerman, nuk ishin tëpajisur mirë për një mot tëtillë. Mungonin mjetet e trans-portit dhe makineritë nuk ibënin dot ballë motit të ftohtë,duke marrë parasyshteknologjinë e atëhershme.

Trupat Gjermane filluan tëdemoralizohen nga luftimet epafundme dhe ardhja e trupavetë reja nga Siberia. Këto trupaishin të shumtë dhe drejto-heshin nga Gjenerali Zhukov,

FAQE 9Maj 2015; Nr. 5(317)

DOSSIER

një gjeneral ky me përvojë ngaLufta e Parë Botërore. Gjith-ashtu, këta ushtarë Sovjetik,ishin mësuar me ato kushtetë ashpra.

Gjermania kishte avancuarshumë përpara, por kësaj rad-he Sovjetikët do të "ktheninpërgjigje". Më 5 dhjetor, Sovje-tikët kundërsulmuan dhe idetyruan trupat gjermane tëktheheshin mbrapa për kilo-metra të tëra (mendohet 150-250 kilometra). Kjo kishteqenë thyerja e parë e gjer-manëve në luftë.

Më 25 qershor 1941, lufta evazhdueshme e sovjetikëveme Finlandën, bëri që sovje-tikët të ndërmerrnin një fus-hatë të gjerë bombardimeshajrore kundra kësaj të fundit.Këto bombardime, filluan pakmbrapa fillimit të OperacionitBarbarosa.

Në verën e 1941, ShBA,Britania e Madhe dhe Holan-da vendosën embargo ndajJaponisë. Kjo embargo kish-te në qendër ndërprerjen enaftës, në mënyrë që Ush-tria Japoneze të humbte su-perioritetin e saj në luftë.Japonia nuk u tërhoq ngalufta, madje vazhdoi të avan-conte në territoret Kineze.Japonia do të planifikontenjë sulm ndaj Flotës së ShBA-së në Pearl Harbor (Porti iPerlave). Ajo gjithashtu upërpoq të shtinte në dorë,zonat e pasura me naftë nëdorë të kompanive holan-deze (Dutch East Indies nëIndonezi). Më 7 dhjetor 1941,flota japoneze e pajisur meanije aeroplanmbajtëse, dotë sulmonte në mënyrë tëpapritur dhe të rrufeshmePortin Pearl Harbor, në Ha-wai. Ky sulm i pabesë, rezu-ltoi i suksesshëm. Shumëavionë që qëndronin të qetënë bazë, do të shkatërro-heshin dhe flota gjithashtudo të goditej rëndë. GjashtëLuftanije do të përm-byteshin, por mendohet sekëto të fundit, pas ripari-meve të nevojshme, do të fil-lonin përsëri funksionimine tyre. Megjithatë, katërAeroplan-Mbajtëset që ishinplanifikuar për t'u shkatër-ruar, për fatin e mirë të Ale-atëve, nuk ndodheshin nëport gjatë sulmit. Të gjithandërtesat dhe infrastruktu-rat e dëmtuara në Pearl Har-bor do të riparoheshinshumë shpejt.

Ky sulm nuk u toleruanga opinioni publik qëkërkoi ndëshkim ndajJaponisë. Një ditë më vonë,ShBA, më 8 dhjetor të po atijviti , deklaron luftë ndajJaponisë. Në të njëjtënkohë, Kina gjithashtu do tëshpallte zyrtarisht luftë ndajJaponisë. Kjo e fundit do tëpushtonte Malajzinë.

Ndërkohë edhe Britaniado të përjetonte një tragjedi.Përmbytja e luftanijes HMSPrince of Wales dhe HMS Re-

Në maj të 1942, projektue-si i projektit Zgjidhja Përfun-dimtare, Reinhard Heydrich(që ishte plani për zhdukjen etë gjithë hebrenjve), do tëvritej nga agjentë të rezis-tencës Çeke gjatë operacionitAntropoid. Kur Hitleri morivesh një gjë të tillë, urdhëroisulmin e territoreve ku ndod-heshin partizanët, duke sh-kaktuar reprezalje të shumtakundra popullsisë civile. Më 19gusht, 1942, Forcat Kanadezelëshuan kundra trupave na-ziste, një sulm të shpejt nëportin e Dieppe të Francës, qëu njoh me emrin OperacioniXhubileu (Operation Jubilee).Aleatët pësuan disfatë në këtëbetejë, por kjo disfatë do të sig-uronte më vonë informacionqë do të shërbente në opera-cione të tjera, si OperacioniTorç (Operation Torch) dheOperacioni Ovërlord (OperationOverlord)

Ofensiva e SovjetikëveNë veri, Sovjetikët do të

sulmonin nën operacionin ekoduar Toropets-Kholm, në 9janar deri në 6 shkurt të 1942.Ky aksion bëri të mundur, qëdivizionet gjermane të ngush-toheshin në afërsi të territorittë Andreapolit. Gjithashtu,

I gjithë globi në LuftëAFRIKA VERIORE DHE

LINDJA E MESME

Në Afrikën Veriore, Romue-li (Rommel), i cilësuar si dhel-pra e shkretëtirës, fitoi terrennë territoret lindore, duke ar-ritur më në fund në një pikëkyçe për aleatët, Tobruk. Sul-met të shumta u lëshuan ndajportit Tobruk duke e zënë atë.Dy sulme të aleatëve, dështu-an kundra Romuelit, por mëvonë ofensiva në fund të vitite mbiquajtur edhe si Opera-tion Crusader (përshtatje nëshqip do ishte OperacioniLuftëtarët e Shenjtë edhe psetheksohet se kjo luftë nuk patiasnjë karakter fetare), do tëdetyronte trupat e Romuelit tëtërhiqeshin pas luftimesh tëashpra.

Në prill dhe maj të vitit1941, rebelime të shumta do

të fillonin në Irak kundra Bri-tanisë së Madhe, edhe pse bri-tanikët morën sërish në dorësituatën. Në muajin e 6-të,aleatët u detyruan të bënin njëfarë pushtimi në Siri dhe Li-ban. Në ditën e 17 të po atijmuaji, Damska gjithashtu dotë binte në dorë të Aleatëve.Vonë në gusht Britanikët dheUshtria e Kuqe do të ven-doseshin në Iran, që ishte neu-tral në luftë. Vendosja në Irakdo të bëhej me qëllim për mar-rjen dhe shfrytëzimin e naftësnga Ushtria e kuqe për fush-atën kundra Gjermanisë.

PËRSËRI NË ATLANTIK

Më 9 maj, Destroyer HMSBulldog (tip anije e aleatëve ku"Destroyer" merr kuptimin e"Shkatarrues") i Flotës Britan-ike do të kapte një U-Boat (tipnëndetëse gjermane) gjer-mane. Nga kjo nëndetëse, dotë merrej e paprekur një mak-ineri që u quajt nga BritanikëtEnigma Machine. Ky mjet do tëishte me rëndësi jetësore përfitoren e aleatëve në Atlantik.Kjo makinë do dërgohej nëBletchley Park dhe do i lejontealeatëve të thyenin dhe të kup-tonin kodet e ushtrisë gjer-mane.

MAKINA ENIGMAMë 24 maj, luftanija gjer-

mane Bismark, do cenonteFlotën e Aleatëve në OqeaninAtlantik. Luftanija BritanikeBattlecruiser HMS Hood do tëfundosej në betejën e Danima-rkës (Battle of the DenmarkStrait). Pas kësaj, flota e brit-anikëve, do të ndërmerrte njëgjueti të përgjithshme kundraluftanijes Bismark në pjesën

veriore të Oqeanit Atlantik. Kjonismë nuk do të ishte edhe aqe thjeshtë për Britanikët. Një-sia ajrore bombarduese FaireySwordfish, e nisur ngaaeroplanmbajtësja HMS ArkRoyal, të pajisur me bomba tor-pedo, do të sulmonin Bis-markun. Këto avionë nuk re-zultuan shumë efektivë ndajsaj dhe dëmet ishin minimale,

por kjo do t'ia bënte punënFlotës Britanike më të thjesh-të.

Bismarku më në fund u fun-dos. Për fundosjen e saj do udonte një gjëmim prej 2 700 ki-lometrash dhe angazhimi i 8luftanijeve dhe 8 anije Kruiz-er, 2 aeroplanmbajtëse, 11Kruizerave, 21 Destroyer (Sh-katërrues) dhe 6 nëndetëseve.

ShBA dhe Japonia në Luftëpulse në 10 dhjetor, do të sh-kaktonte shumë humbje përBritanikët. Këto anije ish-in përmbytur nga 85 bom-bardues japonezë si edhenga torpedo të lëshuara ngabaza Saigon. Në këtë hum-bje të madhe ku 840 ush-tarë britanikë do të humb-nin jetën, Winston Çërçill dotë shprehej se ky ishtelajmi më tronditës që aikishte marrë që nga fillimii luftës.

Gjermania ndërkohë, ishpall luftë ShBA-së edhepse në të vërtetë nuk ishtei detyruar që ta bënte një gjëtë tillë. Hitleri shpresonteqë Japonia do të sulmonteBashkimin Sovjetik,ndërkohë që Japonia dheBashkimi Sovjetik kishinlidhur një marrëveshjemossulmimi ndaj njëratjetrës. Deklarata e Gjer-manisë, e bindi edhe njëherë ShBA-në, që nuk kish-te asnjë arsye që mos përf-shihej në luftimet nëEvropë.

24 orë pas sulmit nëPearl Harbor, Japonia push-ton Hong Kongun. Filipinetdhe kolonitë e Britanisë sëMadhe në Malajzi, Borneodhe Burma do të pësonin tënjëjtin fat. MegjithatëJaponia në të vërtetë posynonte marrjen e tokavetë pasura me naftë të ko-mpanisë Holandeze "DutchEast Indies". Japonia do tëndeshej në rezistencën eFilipineve, Australisë, Ze-landës së Re, Britanikëve,Kanadezëve, Indianëve siedhe të Amerikanëve. Pa-varësisht nga kjo rezis-tencë, të gjithë këto terri-tore do të binin në duart eJaponezëve brenda disamuajsh. Ishulli i Britani-këve në Singapor, qëmbahej si një fortesë evërtetë, ra në duart e japon-ezëve. Rënia e kësaj forte-se, u cilësua edhe një herënga Çërçilli si një nga hum-bjet më të turpshme të his-torisë së Britanisë.

Luftë në Çekosllovaki dhe Francë

Ushtria e Kuqe do të rrethontenjë divizion të ushtrisë gjer-mane në "Xhepin e Demjansk-ut" (Rrethimi i Garnizonit gjer-man u pagëzua me këtë emër).Kjo do t'i jepte avantazh Ush-trisë së Kuqe, duke prishurmoralin e trupave gjermane.

Forcat e Boshtit në SulmNë muajin e gjashtë të

1942, me datë 28, do të fillonteofensiva e Aleatëve e koduarOperacioni Blu. Ky plan përf-shinte vendosjen e trupave të

Aleatëve, nga lumi Don deri nëlumin Volga, drejt maleveKaukaziane. Grupi UshtarakB, ndërkohë po bënte plan, sh-tënien në dorë të Stalingradit;një veprim ky që do mund tëforconte frontin Gjerman.Ndërsa Grupi Ushtarak A,planifikoi marrjen e fushave tëpasura me naftë në jug. NëBetejën e Kaukazit, Trupat eBoshtit Nazist do të kapnin

(Vijon në faqen 10)

FAQE 10 Maj 2015; Nr. 5(317)

DOSSIER

nga fundi i verës dhe vjeshtë së 1942-it, fushat e pasura me naftë.

Beteja e StalingraditMë 23 gusht, 1942, Gjermanët ar-

ritën Vollgën, në veri të Stalingradit.Gjermanët pa humbur kohë, do të bom-bardonin qytetin duke shkatërruar sh-tëpitë prej druri. Shkatërrimi i këtyretë fundit u bë me qëllim që të dëmto-heshin uzinat moderne të sovjetikëve.Më 23 shtator, Ushtria Gjermane kish-

Më 18 prill të 1942-it, bombardimi i parëajrorë do të godiste Japoninë në zemër tësaj. Ky operacion i quajtur Doolittle Raid,pavarësisht se do shkaktonte dëme të pak-ta ndaj Japonisë, do të bënte që kjo e fundittë rikonsideronte tërheqjen e disa njësiveushtarake në mbrojtjen e Japonisë. Ky sulmgjithashtu do të ngrehte lartë moralin e tru-pave Amerikane.

Në fillimet e majit, Trupat UshtarakeJaponeze, do të sulmonin Portin Moresby,Guinea e Re. Por kjo për ta nuk do të ishteedhe aq e thjeshtë sepse Flota e Aleatve dotë kundërsulmonte në atë që njihet si Betejanë Detin Koral (Battle of the Coral Sea). Kjoishte kundërpërgjigjja e parë e armatosur eAleatëve kundra forcave japoneze. Taktik-isht Japonezët do të fitonin, sepse ShBA dotë humbiste anijen aeroplan-mbajtëse USSLexington në këtë betejë. Por pavarësishtnga kjo humbje, beteja u konsiderua si suk-ses nga Aleatët. Kjo ishte beteja e parë qëorganizohej midis dy anijeve aeroplan-mbajtëse. Vetëm një muaj më vonë, më 5,Beteja e Midway do të fillonte. Në këtë bete-jë, bombarduesit nën ujorë do të sulmoninme sukses Flotën Japoneze, duke fundo-sur katër nga anijet aeroplan-mbajtëse mëtë rëndësishme të Flotës Japoneze. Kjo betejëishte një sukses sepse tashmë Japonia nukdo zgjeronte më fuqinë e saj në Paqësor. His-torianët e vlerësuan këtë betejë, si një kthesëtë luftës nga ana e Aleatëve, edhe pse mëvonë do të kishte shumë për të luftuar. Përt'u theksuar është se kjo betejë u fitua meanë të Kriptografisë. Pra Ushtria e ShBA-së,arriti të zbërthente kodet e Flotës Japonezedhe rrjedhimisht e dinte se ku ata do të do tësulmonin.

Në korrik, forca të shumta dhe të mirë-armatosura japoneze, do të sulmonin ngatoka Portin e Moresby. Kundra këtyre forcavetë stërvitura mirë në luftë, qëndronin vetëmtrupat e papërgatitura Australiane. Këta tëfundit, nuk kishin shumë armatime në dis-pozicion dhe nuk kishin shumë eksperiencë.Ajo që ka më shumë rëndësi është se këtotrupa do të ishin edhe më të pakta në numërsi edhe më keq të armatosur. Por kjo nuk indaloi Ushtarët Australian të luftonin dhetë fitonin betejën kundra 5 000 forcave tëmirë-armatosura Japoneze. Australianët idetyruan këto trupa (në të vërtetë ishin dynjësi ushtarake japoneze ato që sulmuanforcat australiane) të tërhiqeshin mbrapsht.Kjo betejë, do të ishte mposhtja e parë eJaponezëve në teren si edhe fitorja e parë erëndësishme e Forcave Ushtarake Austra-liane. Edhe pse Beteja për Kokodën, do tëishte shumë e kushtueshme në njerëz, aqsa trupat do të demoralizoheshin. Oficerët eAIF do të udhëhiqnin trupat Australiane,duke detyruar Japonezët të tërhiqeshin samë larg, duke shpresuar kështu që brigadae 21-të, të forcohej dhe të riorganizohej.

Më 7 gusht të po atij viti, Flota e ShBA-sëdo të kalonte në ofensivë në Betejën e Guad-alcanal. Luftimet zgjatën gjashtë muaj rresht,ku si japonezët, si Amerikanët, luftuan ash-

Mbas dorëzimit të Divizionit të Gjash-të të Ushtrisë Gjermane në Stalingrad,më 2 shkurt 1943, Ushtria e Kuqe do tëhidhej në sulm kundra trupave tjera gjer-mane. 8 dallgë sulmesh do të ndesheshinme ushtrinë gjermane gjatë dimrit. Shu-mica e këtyre sulmeve, u përqendruanpërgjatë Donit, një nga lumenjtë afër Stal-ingradit. Në fillim Ushtria e Kuqe do tëkorrte sukses, por më vonë gjermanët dotë riorganizoheshin. Duke marrë avan-tazh nga dobësimi i Ushtrisë Sovjetike,që kishte bërë gjithashtu gabimin tëzgjerohej shumë në terren, Gjermanët dotë kundra-sulmonin dhe do të shtinin nëdorë edhe një herë qytetin e Kharakov siedhe terrenet në afërsi. Kjo do të ishtefitorja më e madhe strategjike e UshtrisëGjermane.

Vjeshta do të shërbente vetëm si njëpengues për të zhvilluar luftën. Shirat errëmbyeshëm do ta bënin situatën tëvështirë për të dyja palët luftuese.Megjithatë të dyja anët do të përgatiteshingjatë këtij intervali për të luftuar në bete-

Lufta e Dytë Botërore -te marrë në dorë këto fabrika dhe rrez-ja e veprimit të Ushtrisë Gjermane, ish-te aq i gjerë sa që kishte nën kontrolltë gjithë lumin. Sovjetikët do të sillninpërforcime dhe tashmë do të fillonte ajoqë në histori u njoh si Beteja e Stalin-gradit. Në rrugët e Stalingradit, do tëzhvilloheshin beteja të ashpra guer-irlase. Duke qenë se të dy palët lufto-nin brenda në qytet, mendohet seluftimet trup më trup nuk kanë mun-guar.

Lufta e egër, bëri që morali i trupavetë të dyja palëve të binte. Edhe pse Gjer-mania po dëmtohej shumë nga kjo bete-jë, Hitleri nuk do të urdhëronte kurrëdorëheqjen. Von Paulus, i ndodhur në

një gjendje të mjerueshme, do provon-te edhe një herë një sulm kundra Sov-jetikëve në fillimet e nëntorit. TashmëUshtria Gjermane kishte në dorë rreth88% të qytetit, por me sa dukej, rezis-tenca e Ushtrisë së Kuqe, nuk do tëbinte bashkë me qytetin e shkatërru-ar. Ndërkohë që Ushtria Gjermane, fu-tej akoma më thellë në qytet, Sovjetikëtkishin forcuar krahët në rrethinat eStalingradit. Në këtë mënyrë, Sovje-tikët patën mundësi të rrethonin deridiku Ushtrinë Gjermane. OperacioniUranus, në 19 nëntor, pati si bazë sul-mimin e forcave gjermane nga të dyjakrahët. Ky operacion korri sukses. Tru-pat Sovjetike do të takoheshin në Kalaç

dhe 4 ditë më vonë, Divizioni i Gjashtëi Ushtrisë Gjermane, do të rrethohej itëri. Kjo për ta ishte një grackë nga kunuk do të ishte shumë e lehtë të dil-nin.

Divizioni i Gjashtë, kërkoi leje përtë dalë nga rrethimi, por Hitleri nuk ilejoi, duke i premtuar se ata do të furni-zoheshin nga qelli me ushqime, deri satë shpëtoheshin. Megjithatë Sovjetikëtnuk do të bënin sehir ndërkohë që Hit-leri të sillte ndihmat. Në atë kohë, Sov-jetikët do të lëshonin një sulm kundraforcave të ndodhura në afërsi të Mosk-ës. Ky sulm i quajtur Operacioni Mars,kishte si synim ndërprerjen e kontak-teve ndërmjet divizionit qendror me atëtë divizionit në jug të Stalingradit.

Me të shpejtë, Von Manstein do tëformonte një batalion modest me ush-tarë gjermanë, me qëllim për të shkuarnë ndihmë ushtrisë që kishte ngecurnë Stalingrad.

Por ai do të afrohej vetëm 50 kilo-metra me ushtrinë e mbetur në brendë-si të Stalingradit. Trupat Sovjetike, nukdo ta lejonin atë të ecte përpara qoftëedhe një metër me shumë. Në fund tëvitit 1942, Divizioni i Gjashtë, ishtekatandisur si mos më keq, pasi Luft-waffe (Forcat Ajrore Gjermane), nuksillte as 1 të 6 e furnizimeve tënevojshme. Fieldmarshall Von Paulusdo t'i dorëzohej Ushtrisë së Kuqe më2.2.1943 duke mos parë rrugë tjetërshpëtimi. Nga ky vendim, 91 000 ush-tarë Gjerman dhe 22 gjeneralë, do tëbinin në duart e Sovjetikëve. Kjo do tëishte lufta më e madhe në të gjithë his-torinë, si në shpenzime, ashtu edhe nëhumbje njerëzore. Mendohet se Gjer-manët humbën rreth 850 000 ushtarë.Ndërsa gjithsej 2 milion njerëz do tëvdisnin në këtë betejë (por kjo është ediskutueshme).

Më 19 shkurt 1942, Presidenti iShBA-së Rusvelt (Roosevelt) do të fir-moste Urdhrin Ekzekutiv të Shtetevetë Bashkuara të Amerikës 9066, dukeshpallur luftë ndaj Boshtit Japoni-Gjer-mani-Itali. Me fillimin e luftës, shumëpersona japonez, italian dhe gjerman,që në të vërtetë ishin persona me sh-tetësi Amerikane, do të internoheshinnëpër kampe. Në këto kampe do të dër-goheshin edhe persona nga Hawai. Porkëto kampe ishin brenda standardevetë jetesës dhe nuk pati keqtrajtimendaj personave që qëndruan aty gjatëluftës.

Trupat Australiane ne Gjirin Milne, Guineja e Re

për për të marrë nën kontroll ishullin.Ndërkohë, beteja të tjera detare në territoretnë afërsi, do të angazhonin flotën aleate nëluftime. Për t'u përmendur janë Beteja eSavoIsland (Beteja e Ishullit Savo), Beteja eCape Esperance, Lufta Detare e GuadalKanal dhe Beteja e Tassafaronga.

Vonë në gusht dhe në fillimet e shtatorit,trupat japoneze tinzarisht do të kryenin njësulm në pjesën e lindore të Guineja së Re.Ky sulm nuk do të ishte një surprizë për ale-atët. Trupat Australiane do të ishin aty përtë kundërshtuar forcat japoneze. Kjo do tëishte Beteja e Milne Bay (Beteja e Gjirit tëMilne).

Ofensiva Japoneze në 1942Japonezët do të fillonin një ofensivë mad-

hore kundra Kinës, pak mbrapa sulmit tësaj në Pearl Harbor. Ofensiva synonte tëmerrte qytetin e Çangsha, që ishte një pikëkyçe për Japonezët. Forcat Japoneze ishtepërpjekur edhe më parë për të marrë Çan-gashan, por në të dy sulmet kishin dështu-ar. Në një sulm të tillë, japonezët menduanse 120 000 ushtarë do të ishin të mjaf-tueshëm, por Forcat Kineze do të mobilizo-nin 300 000 trupa. Të gjendur në njëekuilibër të tillë, shumë shpejt trupat Japon-eze do të rrethoheshin dhe si rrjedhojë do tëdetyroheshin të tërhiqeshin.

(Vijon nga faqja 9)

Ofensiva e Sovjetikëve dhe Ofensiva Gjermane

Betejat e Aleatëve në Paqësor

jën e verës. Gjermanët do të shtynin disaherë ofensivën e tyre, duke bërë të mun-dur një përgatitje sa më të fortë. Më4.6.1943, Wehrmacht do të organizontenjë mbledhje të përgjithshme. Në këtëmbledhje u vendos që në ofensivën e verëskundra Trupave Sovjetike, të përqendro-

hej artileria më efektive në dispozicione përdorur gjatë Luftës së Dytë Botërore.Kjo ofensivë do të hidhej kundra sovje-tikëve në afërsi të qytetit të Kursk. Ishtee qartë për sovjetikët që në këtë linjë

Ushtarë Sovjetik duke kaluar lumin

Dnieper. Forcat Gjermane nga ana

tjetër e lumit përgjigjen me zjarr

Ushtarët gjerman gjatë ofensivës së

verës pranë një tanku Tigër ku ushtria

gjermane do të merrte një goditje të

rëndë

(Vijon në faqen 11)

FAQE 11Maj 2015; Nr. 5(317)

DOSSIER

defensive do të kishte një sulm së shpe-jti dhe prandaj ata do të dërgonin përforci-me në këtë pikë. Kjo u bë e mundur mehapjen e transheve, furnizim me arma-tim dhe ushtarë, duke shpresuar se sov-jetikët do të përgatisnin një mbrojtje tëfortë në këtë mënyrë. Gjermanët do tësulmonin vijën defensive të sovjetikëvesi nga jugu, ashtu edhe nga veriu, dukeshpresuar të takoheshin në qendër. Nëse Gjermanët do të takoheshin nëqendër, vija defensive mendohej se do tëbinte dhe 60 Divizione Sovjetike do tëkapeshin rob. Megjithatë kjo ishte vetëmnjë presupozim i gjeneralëve gjermanë,sepse në të vërtetë forcat gjermane nëveri do të bënin shuma pak përpara. Nëveri mbrojtja Ruse qëndronte e pathye-shme, por në jug situata po shkonte pakkeq dhe gjermanët po avanconin gjith-monë e më shumë. Duke iu frikësuarnjë penetrimi nga ana e forcave gjermanenë këtë zonë (që njëkohësisht mund të

Betejat në Atlantik gjithashtu do të rezultonin në avantazh të Aleatëve. Beteja për

Atlantikun do të merrte kthesë në filli-met e 1943. Gjatë kësaj kohe aleatëtkishin studiuar mënyrën e luftimit tëUshtrisë Gjermane si edhe kishinmësuar nga gabimet e bëra më parë.Teknologjia e re do të përdorej nëmënyrë efektive kundra nëndetësevetë gjermanëve. Megjithëse dy nga kar-vanët e Aleatëve pësuan dëme tëmëdha gjatë këtij viti, edhe nënde-tëset gjermane pësuan shumë hum-bje, duke bërë kështu që ata të hiq-nin dorë nga ofensiva e tyre kryesorenë Atlantik. Aleatët gjithashtu kish-in rifilluar transportimin e ndihmavepër Bashkimin Sovjetik me anë tëkarvanëve detare nga veriu. Në dhje-tor, beteja më e madhe në Atlantik dotë fillonte, kur Flota Mbretërore e Bri-tanisë (Royal Navy) do të ndeshej meFlotën Gjermane. Në betejën e Kepittë Veriut (Battle of North Cape), FlotaGjermane do të humbiste edhe anijen-luftarake të fundit, Kruiserin Scharn-horst, i cili do fundosej nga HMS Dukeof York, HMS Belfast si edhe anije tëvogla të tjera. Në këtë vit, Aleatët dotë tregonin hegjemoninë e plotë nëAtlantik dhe rreziku i Flotës Gjer-mane do të zvanitej plotësisht në këtëhemisferë ujore të globit.

Në nëntor, Flota Amerikane fitoiBetejën e Tarawa-s. Pavarësisht ngafitorja, Flota e ShBA do të pësontehumbje të shumta dhe kjo do të sh-kaktonte reagime të shumta në ShBA.Opinioni publik nuk mund të kupton-te gjithë këto humbje për një ishulltë vogël dhe të parëndësishëm. Ngakjo situatë, Flota Amerikane do tëpërshtaste planin "Island hopping"(Shpresa e Ishullit).

Ky plan synonte anash-kalimin edisa ishujve të fortifikuar japonezëdhe përqendrimin e trupave të kufi-zuara të aleatëve, në ato territore qëmendoheshin se kishin rëndësi jetë-sore për luftën. Pra qëllimi i thjeshtëishte ndërprerja e furnizimeve të kë-tyre vëndeve të fortifikuar, duke edetyruar armikun të "dilte vetë ngaloja". Mbas marrjes së ishujve krye-sorë, Amerika shpresonte të sulmon-te dhe të mposhte me lehtësi atovende që do mund t'i kushtoninshumë në se sulmoheshin për mo-mentin. Një plan i tillë rezultoi me

Në veri-perëndim ofensiva e Sovjetikëvenë janar të 1944-ës i kishte dhënë fund rre-thimit të Stalingradit. Gjermanët do tëtërhiqeshin me kujdes nga Leningradi. Tash-më vija e Trupave Gjermane do të ngushto-hej dhe një vijë mbrojtëse do të formohej nëliqenet e jugut. Në jug, në mars dy njësi sov-jetike do të rrethonin Ushtrinë e Parë të Pan-zerave të drejtuar nga Generaloberst Hans-Valentin Hube, pak në veri të lumit Dniestr.Gjermanët i mbathën nga kurthi ku e kishinmbërthyer veten vetëm në muajin prill. Ngakjo tërheqje shumë nga trupat gjermane dotë shpëtonin, por gjermanët do të lenin mbra-pa shumë makineri të rënda lufte dhe ar-matime. Në fillimet e majit, Njësia Ushtar-ake 3 e Ukrainës si pjesë e Ushtrisë së Kuqe,do angazhohej kundra Njësisë Ushtarake 17Gjermane.

Njësia 17 ishte lënë mbrapa që kur seTrupat Gjermane ishin tërhequr nga Ukrai-na. Beteja ishte padyshim një fitore e Ush-trisë së Kuqe. Vetëm gjatë përpjekjes për ar-ratisje përmes Detit të Zi, do të humbnin jetën250 000 trupa gjermane dhe rumune.

Gjatë prillit, Ushtria e Kuqe do të sulmon-te vazhdimisht pranë qytetit të Iashi në Ru-

I gjithë globi në Luftë(Vijon nga faqja 10) lente njësinë mbrojtëse në veri të zbulu-

ar), sovjetikët do të sillnin përforcimet etyre. Kjo do të njihej si Beteja e Kurskut.Beteja e Kurskut, do të ishte beteja më emadhe e tankeve në të gjithë historinë.Luftimet do të zhvilloheshin në afërsi tëqytetit të Prokhorovka dhe beteja do tëmerrte një kthesë krejt ndryshe nga ajoqë Gjeneralët Gjermanë kishin menduar.Artileria dhe armatimet e tankeve gjer-mane, do të mbaronin shpejt. Njësitë gjer-mane tashmë ishin të lodhura ngaluftimet, ndërkohë që sovjetikët, duke për-fituar nga kjo situatë, filluan një kundër-ofensivë. Në këtë gjendje, Trupat Usht-arake Gjermane do të tërhiqeshin. Ngakjo ofensivë në verë, gjermanët do tëhumbnin pozicionin e tyre të mëparshëmduke u tërhequr akoma më mbrapa.

Sovjetikët më vonë do të çlironin Khar-akovin, pas një fitoreje të bujshme nëKursk. Shirat e rrëmbyeshëm të Vjesh-tës, bindën Hitlerin të merrte vendiminpër një tërheqje të përgjithshme nëgusht, deri në linjën e lumit Dnieper, qëkontrollohej nga trupat gjermane.Ndërkohë që muajt ndiqnin njëri tjetrin,dhe ndërkohë që shtatori i linte vëndtetorit, Gjermanët do të ndërgjegjëso-heshin se ishte me të vërtetë e pamun-dur të mbaje nën kontroll Dnieperin.Forcat Sovjetike do të gjenin mënyrën përtë kaluar lumin dhe qytetet e rëndë-sishme të Dnieperit do të binin një nganjë, duke filluar me qytezën e Zaporozhye,për të vazhduar më vonë me rënien eDnepropetrovsk.

Në fillimet e nëntorit, sovjetikët do tëkalonin në të dy anët e Kievit dhe do taçlironin kryeqytetin e Ukrainës. GjatëKrishtlindjeve, Forcat Ukrainase do tësulmonin në Korosten. Tashmë Sovje-tikët kishin rrugë të hapur. Sovjetikëtdo të avanconin deri tek kufijtë Sovjeti-ko-Polake të vitit 1939. Kjo tregonte hapur

avancimin e tyre ndaj Gjermanisë, e cilapo humbte betejë mbas beteje.

Kapitullimi i ItalisëForcat e boshtit do të dorëzoheshin në

Tunizi më 13 maj 1943 dhe me këtë dorë-zim, 250 000 ushtarë do të binin rob nëduart e Aleatëve. Fushata në Afrikën eVeriut, kishte qenë një disfatë për Ital-ianët. Në këtë gjendje, Aleatët do të hid-heshin në sulm kundra Italisë nëbërthamën e saj. Aleatët në OperacioninHusky, pushtuan Sicilinë në 10 korrik.Vetëm për pak muaj ishulli do të bintedhe pushteti i Musolinit gjithashtu. Më25 korrik ai do të hiqej nga detyra ngaViktor Emanueli i Tretë (Mbret i Italisë)dhe do të arrestohej më vonë meaprovimin e Këshillit të Lartë Fashist. Njëqeveri e re do të formohej. Kjo qeveri e re,që mori fuqinë menjëherë në dorë, do tëdrejtohej nga Pietro Badoglio. Kjo qeverideklaroi se Italia do të qëndronte e an-gazhuar në luftë. Megjithatë në të njëjtënkohë, Pietro kishte filluar bisedimet meAleatët për paqen, edhe pse këto bised-ime ishin të fshehta. Aleatët do të push-tonin pjesën kryesore të Italisë më 3 sh-tator 1943. Italia do t'i dorëzohej zyrtar-isht Aleatëve më 8 shtator, pas negoci-atash të shumta. Familja mbretërore dheqeveria e Pietro Badoglios, u arratisën përnë jug të Italisë, duke lënë Ushtrinë Ital-iane pa urdhër. Ndërkohë që Italia nukpo përbënte më një problem për Aleatët,luftimet u morën në dorë nga Gjermanët,të cilët detyruan Aleatët të ndalonin kre-jtësisht hapin e tyre gjatë dimrit të 1943dhe 1944. Kjo u njoh si Linja e Gustavit,në jug të Romës. Në veri, Musolini membështetjen e Partisë Naziste, do të for-monte një qeveri kukull e njohur me em-rin Republika Sociale Italiane ose Repub-lika e Salò-s.

Betejat në Atlantik

Erich Raeder ishte Komandanti i

përgjithshëm i Flotës Gjermane nga

tetori i vitit 1928 deri në janarin e

vitit 1943

sukses për flotën Amerikane. Flota eShBA-së e bëri të mundur këtë planme anë të nëndetëseve që shërbeninpër të prerë linjat e furnizimeve tëkëtyre vendeve armike.

Lufta Japoneze dhe Azia JuglindoreBeteja e Çangade në Kinë do të

konsiderohej si Stalingradi i Azisë.Gjithçka filloi me sulmin e japonezëvendaj provincës Hunan më 2 nëntor të1943. Askush nuk do të tregonte su-premaci në këtë betejë. Beteja eÇangde-së do të ndryshonte herë nëfavor të Ushtrisë Kineze dhe herë nëfavor të Ushtrisë Japoneze edhe psesi përfundim, qyteti mbeti në duar tëforcave kineze. Ushtria Kineze ndoqinjë strategji defensive. Ata shpreso-nin për një kundër-ofensivë të Ale-atëve ndërkohë që vetë organizo-heshin për të ndërtuar një ushtri mëtë fuqishme. Për këtë betejë nga anajaponeze ishin mobilizuar 100 000 tru-pa.

Në të vërtetë Ushtria Kineze ishtee ndarë në dy ushtri. Njëra ushtri ish-te Ushtria Nacionaliste Kineze Kuo-mintang nën urdhërat e Çiang Kai-shek dhe Ushtria Komuniste e Kinësnën urdhërat e Mao Cedunit. Të dykëto ushtri ishin kundra sundimitjaponez, por duke qenë se ndanin ide-ale të ndryshme, nuk morën kurrëmundimin të bashkoheshin bashkë.Kuptohet që kishte bashkëpunim porky bashkëpunim ishte i dobët dhe jo imirëfilltë. Konfliktet midis nacional-istëve dhe komunistëve kishin fillu-ar përpara se lufta të fillonte dhe dotë vazhdonte edhe pas luftës.

Japonezët do të kapnin një pjesëtë gjerë të Burmës dhe detyrimisht dotë bllokonin Rrugën e Burmës që ishërbente Aleatëve për të furnizuarUshtrinë Nacionaliste Kineze. Kjodetyroi Aleatët që të krijonin një rrugëtë gjatë e të mundimshme transportinga India. Kjo ishte arsye që trupatkineze, pas një tërheqje strategjike,do të furnizoheshin përsëri me arma-time dhe nën komandën e GjeneralitJoseph Stilwell, do të përpiqeshin të"hapnin" Rrugën Ledo, duke u për-pjekur të zëvendësojnë rrugën e Bur-mës. Por kjo do të kërkonte për-dorimin e shumë mekanizmaveteknologjike dhe një punë inxhin-ierike të mirë.

Këto do të ishin ngjarjet e funditqë do të përcillnin 1943-shin.

Një tank i Ushtrisë Amerikane i tipit

M4A2, në plazhin e Tarawa-s

Ushtria e Kuqe Përsëri në Ofensivë

mani. Sovjetikët shpresonin në këtë mënyrë,kapjen e territoreve strategjike. Megjithatëtrupat gjermane dhe rumune do të mbroninpozicionin e tyre me sukses dhe në fund tëprillit territoret e rëndësishme për sovjetikëtmbetën në duar të gjermanëve. Sulmi nëTârgul Frumos ishte përpjekja e fundit eforcave sovjetike për të arritur qëllimin e tyre.Me marrjen e atyre territoreve, sovjetikët syn-onin përgatitjen e ofensivës gjatë verës. Njëvënd i përshtatshëm ky për t'u futur në Ru-mani. Me avancimin e Forcave të Ushtrisësë Kuqe, Trupat Gjermane do të pushtoninHungarinë. Pushtimi i Hungarisë u bë i mun-dur më 20 mars të 1943 dhe kjo u bë mearsyen se Adolf Hitleri nuk besonte seudhëheqësi i Hungarisë, Admirali MiklósHorthy do të qëndronte besnik për shumëkohë. Ndërkohë në shkurt, Finlanda u për-poq të vendoste një lidhje paqeje me Sovje-tikët. Marrëveshja për paqe kishte disa kush-te që Finlanda nuk dëshironte t'i pranonte.Pra do të lindnin kontradikta midis Moskësdhe Finlandës. Por kur më 9.6.1944 Ush-tria e Kuqe do të ndërmerrte një ofensivëkundra kësaj të fundit, Finlandia do e pra-nonte marrëveshjen pa kushte.

FAQE 12 Maj 2015; Nr. 5(317)

DOSSIER

Në 2 janar, Buna, Guinejae Re u kap nga Aleatët. Mekapjen e këtij territori, PortiMoresby mund të flinte i qetë.Deri më 22 janar 1943, ForcatAleate ia kishin arritur qëllim-it të tyre për të izoluar ForcatJaponeze në lindje të Guinesësë Re. Gjithashtu Aleatëtkishin prerë rrugët kryesoretë furnizimit të forcavearmike. Më 8 shkurt, Aleatëte deklaruan Guadalcanal-in tësigurtë. Fill pas kësaj, ForcatAmerikane dhe Australianendërmorën fushatën e gjatëpër rimarrjen e pjesëve tëpushtuara të ishullit Solomon.Rezistenca do të ishte e ash-për edhe pse ishulli do të mer-rej plotësisht në vitin 1943.

BOMBARDIMET AJROREMBI GJERMANI

Në muajin e gjashtë të1944, gjermanët do të përdor-nin raketën e parë të tipitkruiser kundra Anglisë. Kjoraketë u pagëzua nga Britani-kët si "V-1 flying bomb" (Bom-ba Fluturuese V-1), e cila do tëndiqej nga "V-2 rocket" (Rrake-ta V-2). Kjo e fundit (gjithash-tu e përdorur për herë të parënë luftë), ishte një raketë embushur me lëndë plasësedhe mund të komandohej nëdistancë.

Britanikët u gjendën të pa-përgatitur ndaj këtyre raket-ave të reja, që për kohën zoto-nin një teknologji të nivelit tëlartë. Megjithatë Forcat Ajroretë ShBA-së, Britanisë dhe Kan-adasë, do të sulmonin rëndëLuftwaffe-in (Forcat AjroreGjermane). Kështu bom-bardimet ajrore masive do tëfillonin. Këto bombardime za-konisht kishin për synim qyte-tet e mëdha në brendësi tëGjermanisë. Kjo nismë u mornga komandanti në detyrëMarshall Herris (Air Chief Mar-shall Harris), që më pas do tëmerrte edhe nofkën "BomberHaris". Çërçilli do të urdhëron-te "bombardimet e terrorit", qësynonin bombardime masivetë tilla, sa që qyteti të mund tëbëhej rrafsh me tokën. Nëkëtë mënyrë, fabrikat gjer-mane do të shkatërroheshinkrejtësisht dhe punëtorët gjer-man do të mbesnin pa strehëgjithashtu. Bombardimet ma-sive zakonisht përfshinin an-gazhimin e 600 deri në 1000bombarduesish të rëndë. Za-konisht objektivat ishin qen-dra të industrializuara, bazanëndetësesh, rrugë hekurud-hore si edhe depozitat e naf-tës, edhe pse nga fundi i bom-bardimeve, njësitë që lëshoninBomba Fluturuese V-1 dhe Ra-keta V-2 do të bëheshin objek-tive primare, pasi ata shkak-tonin shumë dëme mbi Brit-ani. Një gjë e tillë ishte shumëpër Luftwaffe-n. Forcave AjroreGjermane nuk i kishin mbe-tur më shumë se disa avionëqë nuk mund të bënin shumë

6.6.1944, D-Day (shqiptimi Di Dei - Dita D).Trupat Aleate të përbëra kryesisht nga ush-tarë amerikanë, britanikë dhe kanadez, do tësulmonin Normandinë që ishte nën pushtimine Gjermanisë Naziste. Rezistenca gjermaneishte e fortë dhe e mirë pozicionuar, sidomosnë plazhin Omaha dhe qytetin e Caen (Kaen).Në muajin e parë, Aleatët do të fitonin terren.Luftime të ashpra do të ndodhnin në këto tokame pyje të dendur dhe fusha të gjera që pikër-isht për këtë faunë do të merrnin emrinluftimet Bocage (fjalë në frëngjisht). Por në tëvërtetë Aleatët hovin do ta merrnin vetëm gjatëOperacionit Kobra në Saint-Lô, një qytet në veritë Francës.

Gjatë gushtit, Armata e Shtatë Gjermanedhe Armata e Pestë e Panzerave ishin rrethuargati krejtësisht në Falaise. 50 000 ushtarë uzunë rob por një pjesë e mirë e ushtrisë, arrititë dalë nga rrethimi dhe të iki. Forcat aleateqë vepronin në Itali u detyruan të pushtoninRivierën Franceze dhe më 15 gusht, bënë tëmundur lidhjen me trupat në Normandi.

Më 19 gusht, Rezistenca Franceze në Paris,ngriti krye kundra pushtuesve gjerman. Një-

Lufta e Dytë Botërore -Oqeani Paqësor në 1943

përpara një force të tillë ajroresi ajo e aleatëve.

Duke mos dashur të dalimnga 1944, e rëndësishme ësh-të të themi se deri në 1945, qëkur se këto bombardime kish-in filluar, të gjithë qytetet emëdha të Gjermanisë ishinkthyer në gërmadha.

NJË SY MBI ITALINË DHEBALLKANIN

Me kapitullimin e Italisë,Trupat gjermane morën nëdorë situatën dhe Linja Gustavdo të formohej në pjesënjugore të Maleve Apenine (nëjug të Romës). Aleatët nukmundën ta thyenin këtë linjëdhe menduan se një zbarkimdetar në Anzio do të ishte mëe logjikshme. Zbarkimi u bë imundur më 22 janar 1944 dheoperacioni u quajt OperacioniShingle. Ky veprim nuk dharezultatet e pritura pasinjësitë ushtarake në këtëzonë u rrethuan me shpejtësinga gjermanët.

Të pa aftë të bëjnë shumëkundra Linjës së Gustavit medështimin e operacionit Shin-gle, Aleatët vendosën ta thye-nin këtë linjë me sulme qen-drore. Më 15 shkurt manasti-ri i Monte Kassino (një manas-tir ky shumë i vjetër), u sh-katërrua nga bombarduesit B-17 dhe B-26, pasi mendohej segodina po përdorej nga TrupatGjermane për vendosje artile-rie. Dy ditë pas bombardimeve,trupat parashutiste gjermaneu dyndën në gërmadhat endërtesës për ta mbrojtur. Nëluftë e sipër për këtë territor,pas plot katër bombardimeshnga ana e aleatve, aleatët dotë humbnin 54 000 trupa ndër-sa gjermanët 20 000 trupa.

Vetëm mbas shumë mua-jsh, Linja e Gustavit do të bintedhe Aleatët patën mundësi tëmarshonin për në veri. Më4.6.1944, Roma do të çlirohejnga Aleatët, që më pas nëgusht do të arrinin deri në Flo-rencë. Më pas ata do të ndalo-nin përsëri në dimër dhe njëlinjë tjetër do të formohej. Kjolinjë u njoh me emrin Linja eGotikës.

Ndërkohë Gjermania utërhoq nga Ballkani, edhe pseHungaria u mbajt e pushtuarderi në shkurt të 1945-ës. Ru-mania u kthye kundra Gjer-manisë në gusht të 1944, dukekërcënuar linjat gjermane meUkrainën, që ishte e vetmjarrugë tërheqjeje e trupave gjer-mane në atë territor. Bullgar-ia do të dorëzohej në shtator.

RRETH REVOLTËS POLAKE

Sovjetikët avanconin dhelëshonin vazhdimisht ofensivatë rënda kundra ushtrisë gjer-mane. Më 22.6.1944, Operacio-ni Bagration ishte një ofensivëqë përfshinte rreth 2.5 milionnjerëz dhe rreth 6000 tanke.Qëllimi i Operacionit Bagra-tion ishte pastrimi i qytetitBelarus nga trupat gjermane.

Beteja do të ishte një suksespër sovjetikët dhe disfatë përgjermanët. Batalioni GjermanQendror u shkatërrua nën fu-rinë e tankeve dhe Wehrmacht(ushtria gjermane) humbi 800000 trupa, duke pësuar kësh-tu goditjen më të rëndë në his-torinë e saj. Sovjetikët do tëavanconin më tutje dhe më 31korrik do të ishin në dyert eVarshavës.

Avancimi i Ushtrisë sëkuqe i bëri Polakët të merrninshpresë se shumë shpejt atado të çliroheshin. Në Varshavërevoltat do të fillonin dhe me 1gusht të 1944, një nga opera-cionet më të gjerë të kohës dotë fillonte. Me OperacioninFurtuna, Rreth 40 000luftëtarë të rezistencës Polakemorën në dorë qytetin.Megjithatë Ushtria e Kuqe nukdo të avanconte më tepër dhendihma e vetme që do të mer-rnin polakët nga sovjetikët,ishte artileri e rëndë. Ndërko-hë trupat gjermane do të orga-nizoheshin. Ata lëvizën nëbrendësi të qytetit me qëllimqë të shuanin revoltën. Revol-ta mbaroi më 2 tetor 1944, metrupat gjermane fitimtare.Këta të fundit shkatërruanedhe atë pjesë që kishte mbe-tur nga qyteti i Varshavës.

Test i Raketës V-2

në Peenemunde,

Gusht 1943.

D-Day - Zbarkimi i Aleatëve në Normandisia Franceze nën komandën e GjeneralitJacques Leclerc, që erdhi në qytet drejt e ngaNormandia, mori deklaratën e dorëzimit tëforcave gjermane atje dhe kështu më 25 gusht,Parisi më në fund ishte çliruar.

OFENSIVA GJERMANE DHE KUNDËR-OFENSIVA E ALEATËVE

Në dhjetor, ushtria gjermane do të lëshonteofensivën e fundit në frontin perëndimor. Kjoofensivë, që ishte angazhimi i fundit gjermannë luftë do të njihej me emrin Beteja e Bulge.Hitleri shpresonte se duke përdorur teknikatluftarake si ajo që ishte përdorur gjatë Ofen-sivës së Ardenes në 1940 ku ushtria gjermanekishte fituar betejën në mënyrë të shkëlqye-shme, Aleatët do të tërhiqeshin deri diku. Nëkëtë mënyrë sipas Hitlerit trupat Aleate do tëbinin dakord për negociata paqeje. Në fillimet ekësaj beteje, gjermanët korrën sukses. Ky suk-ses erdhi si pasojë e kapjes së trupave Aleatenë mënyrë të papërgatitur. Grupi ushtarak ipanzerave gjerman Kampfgruppe Peiper të drej-tuara nga Jochen Peiper do të shkonte shumëlarg. Avancimi i këtyre trupave në linjat e tru-pave amerikane, u quajt Beteja e Bulge (fjala"Bulge" merr kuptimin e "Avantazh").

Moti i keq favorizoi këtë ofensivë duke idhënë për momentin avantazh trupave gjer-mane pasi trupat e aviacionit të Aleatëve, nukmund të përdoreshin. Megjithatë rezistenca etrupave amerikane në Saint Vith do të ishte efortë dhe e vendosur për të mbajtur pozicionete tyre. Marshimi i trupave gjermane do të nda-lonte shpejt. Ushtria e Tretë e ShBA-së me gjen-eralin George Patton në krye, do të merrte nëdorë situatën. Rreziku gjerman do të shuhej dhefalë kundërsulmeve të ndryshme të trupaveushtarake të ShBA-së, një pjesë e mirë e diviz-ioneve gjermane do të zihej ngushtë. Trupat embetura gjermane do të detyroheshin tëtërhiqeshin në Gjermani. Këto beteja konsid-erohen si nga betejat më të përgjakshme të tru-pave amerikane në frontin e perëndimit.

Zbarkimi i Aleatëve në Normandi më 6.6.1944

FAQE 13Maj 2015; Nr. 5(317)

DOSSIER

Më 12 janar të 1945, Ush-tria e Kuqe dukej se ishte gatipër ofensivën e radhës. Trupate Konevit, të pozicionuara afërlumit të Vistulës, sulmuan tru-pat gjermane në territorinjugor të Polonisë duke u zgjeru-ar më tej dhe duke u afruar nëSandomierz. Më 14 janar, Tru-pat e Rokosovskit do të sulmo-nin nga lumi Narev, në veri tëVarshavës. Ata thyen me suk-ses trupat mbrojtëse gjermanepërgjegjëse për Prusinë Lindore(emri i një territori që nuk egz-iston më nën kufirin e Gjer-

Nga e majta në të djathtë

dallohen Uinston Çërchill,

Franklin D. Rusvelt dhe Josif

Stalin në Konferencën e

Jaltës më 1945.

I gjithë globi në LuftëLufta Sino-Japoneze dhe Azia Juglindore

B-29 duke bombarduar mbi Japoni

Në prillin e 1944, japonezëtdo të lëshonin sulmin e njohurme emrin Operacioni Ichigo.Kjo u bë për të siguruar terri-toret hekurudhore përmes ter-ritoreve të pushtuara ngaJaponia, dhe pjesës verilindoretë Kinës, Koresë dhe AzisëJuglindore. Në këtë mënyrëata shpresonin se do mund tëshkatërronin bazat ajrore tëShBA-së që ndodheshin në atëterritor. Në muajin e gjashtëtë po atij viti, japonezët mobi-lizuan 360 000 trupa dhe push-tuan Çangasha-n për herë tëkatërt. Ky kishte qenë numrimë i madh i përdorur ngaforcat japoneze gjatë të gjithëluftës Sino-Japoneze. Numri imadh i ushtarëve do të jepteefektet e veta dhe mbas 47 ditëluftimesh të përgjakshme, qy-teti do të binte në duar tëforcave japoneze. Deri në nën-torë, japonezët kishin marrëgjithashtu qytetin e Guilin dheLiuzhou, të cilët kishin shër-byer si baza të avjacionitamerikan për të bombarduarJaponinë. Megjithatë, me sa

dukej japonezët ishin larg ngandalimi i trupave ajroreamerikane, sepse amerikanëtmund të bombardonin sërishJaponinë me anë të bazaveajrore që dukej se i shtinin nëdorë shumë shpejtë. Këto bazambinin si kërpudhat mbas sh-iut, gjithmonë të palodhurapër të bombarduar qytetet earmikut të tyre. Në dhjetor,forcat japoneze arritën FrenchIndochina (firma e naftës nëduar të holandezëve në terri-torin e Indonezisë), dhe ar-ritën të përmbushnin objek-tivin e tyre për të shtënë dorëmbi floririn e zi (pra naftën),edhe pse kjo i kushtoi atyreshumë. Japonia nuk mund tëkënaqej me një fitore si ajo ePirros.

Ndërkohë në Azinë Juglin-dore, Amerikanët do të kishinpërfunduar rrugën Ledo (LedoRoad), që lidhte më në fundIndinë dhe Kinën me qëllimfurnizime ushtarake. Kjo do tështynte forcat japoneze dhe nëmars të 1944-ës do të vendos-nin të sulmonin Indinë. Ky

Ofensiva e Madhe eSovjetikëve; 60 KM larg Berlinit

manisë). Trupat e GjeneralitZhukov, do të sulmonin nëqendër nga territori i tyre afërVarshavës. Fronti gjerman, urrënua krejtësisht nga kjo ofen-sivë e madhe e Ushtrisë sëKuqe.

Më 17 janar 1945, Zhukovihyri në Varshavë dhe vetëm dyditë më vonë, trupat e tankeveruse nën komandën e këtij tëfundit, do të shtinin në dorëedhe qytetin e Lodz. Në po tënjëjtën ditë, trupat e Konevitarritën më në fund kufijtë qëGjermania kishte pasur për-

Konferenca e Jaltës dhe Konferenca e Potsdam

Më në fund Gjermania ndodhej në fijene perit, dhe

udhëheqësit e mëdhenj tëShBA-së, Britanisë së Madhedhe Bashkimit Sovjetik ven-dosën të takoheshin në Jaltë.Konferenca e Jaltës përfshiupresidentin e ShBA, Ruzvelt,liderin e pa diskutueshëm tëBashkimit Sovjetik, Josif Sta-lin dhe Ministrin e Parë (osemë saktë kryeministrin) e Bri-tanisë së Madhe UinstonÇërçill. Konferenca filloi më 4shkurt të 1945 dhe zgjati 7ditë, deri në 11 shkurt. Nëkëtë konferencë u trajtuanshumë tema ku më të rëndë-sishmet ishin:

1. Në prill të 1945 vendetfituese do të rimblidheshinpërsëri për të formuar Kombete Bashkuara.

2. Polonia do të kishtezgjedhje të lira, pa presionenga sovjetikët.

3. Vendet satelite tëBashkimit Sovjetik do të refor-moheshin dhe do të merrninndihmë me qëllim restau-rimin e tyre.

4. Sovjetikët do të sulmo-nin trupat e mbetura japonezenë Kinë, tre muaj mbas kapit-ullimit të Gjermanisë Naziste.

5. Kufijtë e Polonisë do tëzhvendoseshin nën kurrizin eterritorit të Gjermanisë. Gjer-mania do të humbiste shumëtoka dhe Rusia do të përfiton-te gjithashtu. Edhe mbasaprovimit për shkatërrimin eMurit të Berlinit, Rusia mbaj-ti të njëjtin qëndrim duke de-klaruar se nuk do të kishtendryshime kufijsh.

6. Si temë dytësore nëkëto diskutime, janë për t'utheksuar diskutimet në lidhjeme detin e Mesdheut dhehapjen e gjireve për flotën

marshim në kryeqytetin e In-disë, nuk do të ishte njëshëtitje në park për trupatjaponeze, sepse në Indi, trupatbritanike në aleancë me atoindiane do të kundërshtoninrëndë këtë "marshim". Trupatjaponeze u përpoqën të sh-katërronin trupat britanikedhe indiane në Imfal (Imphal).Luftimet që u zhvilluan ishintë ashpra. Japonezët do të mer-rnin hov në fillimet e lufti-meve. Trupat aleate, pavarë-sisht se ndodheshin të rre-thuara, furnizoheshin vazhdi-misht nga qelli me ushqimedhe armatime, deri sa trupate freskëta të aleatëve do të vi-nin aty dhe do të thyenin rre-thimin e trupave japoneze melehtësi, pasi kësaj radhe tru-pat luftuese japoneze ishin tësfilitura nga luftimet e vazh-dueshme dhe pa furnizime.Japonezët u tërhoqën mbrap-sht duke lënë pas rreth 85 000të vdekur nga radhët e tyre.Një nga disfatat më të mëdhatë trupave japoneze në luftëne madhe të Azisë.

para luftës. Në fundin e javëstë kësaj ofensive të madhe,sovjetikët kishin bërë përpara160 kilometra në frontin gjer-man me një gjerësi të madheveprimi prej 650 kilometrash.Më 13 shkurt të po atij viti, sov-jetikët shtinë në dorë Budap-estin. Në eufori e sipër, në fundtë muajit ushtria e kuqe do tëmarshonte deri në lumin Oder,duke lënë vetëm një distancëprej 60 kilometrash nga Berli-ni. 60 kilometra ishin gjithç-ka që ndanin sovjetikët nga fi-torja përfundimtare.

OFENSIVA E DIMRIT,ALEATËT NË SULM

Më 14 janar 1945, TrupatLuftuese XII Corps (ose Njësiae Dytë Ushtarake Britanike),do të lëshonin OperacioninBlackcock. Operacioni me kar-akter ofensivë, kishte si synimpastrimin e Trekëndëshit tëRoer. Ky trekëndësh nuk ish-te asgjë tjetër më shumë se njëterritor strategjik në duart etrupave gjermane, i vendosurmidis rivierës Maas dhe Roer,në jug të Roermond. deri medatë 27 të po atij muaji, trupatgjermane do të shtyheshinthellë në lindjen e Roer.

(Vijon ne faqen 13)

FAQE 14 Maj 2015; Nr. 5(317)

DOSSIER

Vonë në janar, aleatëtdo të rifilloninmarshimin e tyre në

Gjermani. Pengesa e fundit qëi ndante aleatët nga Gjerma-nia, ishte lumi Rajn. Por edheky i fundit do të kalohej nëmars të 1945-ës. Kalimi u bë imundur vetëm pas kapjes sëurës së Ludendorf në Rema-gen. Pasi aleatët kaluan Raj-nin, britanikët do të shkoninnë veri-lindje drejt Hambur-gut, duke kaluar lumin Elbepër të lëvizur më tutje drejtDanimarkës dhe Detit Baltik.Njësia ushtarake e nëntë eamerikanëve do të drejtohejpër nga jugu, ndërsa njësiaushtarake e parë amerikanedo të drejtohej për nga veriu.Këto njësi ushtarake drejto-heshin nga gjenerali në fuqiOmar Bredli. Ky i fundit kish-te nën komandë një numër tëkonsiderueshëm ushtarësh.Më 4 prill, rrethimi i Grupit Btë trupave gjermane u bë imundur. Gjermanët u izoluanbukur në xhepin e Ruhrit ku300 000 prej tyre do të dorëzo-heshin, duke u shpallur si tëburgosur lufte. Aleatët atëherë(njësia ushtarake e nëntë eamerikanëve dhe njësia ush-

GJERMANIA

Admirali Karl Dënicdo të bëhej kryetaridhe udhëheqësi i

Gjermanisë pas vetëvrasjes

Lufta e Dytë Botërore - I gjithë globi në Luftë

Ruse për qëllime tregtare dhe luftarake në ter-ritoret që kishin rëndësi për të. Kjo prektekryesisht territoret e Turqisë.

Këto ishin disa nga pikat me rëndësi që dotë trajtoheshin në konferencën e Jaltës. Mëvonë, më 17 korrik, një tjetër konferencë dotë zhvillohej midis fuqive të mëdha. Kjo kon-ferencë do të zhvillohej në Potsdam, jashtë qy-tetit të Berlinit dhe do të zgjaste deri më 2gusht të po atij viti. Në këtë konferencë, ale-atët do të binin dakord për ndarjen e territorittë Gjermanisë. Kjo e fundit do të ndahej në

Aleatët në Perëndim

Gjenerali Omar Bredli

tarake e parë amerikane) dotë drejtoheshin nga lindja. Atado të ndalonin në Elbe, dhe nëmuajin prill aleatët perëndi-morë do të përplaseshin mealeatët e tyre lindorë, sovje-tikët.

Mbase kjo është arsyeja qëshumë historianë e pranojnëidenë se aleatët perëndimorënë të vërtetë po dyndeshin mbiGjermaninë thjeshtë për tëndalur një rrezik sovjetik. Në

librin e gjeneralit Zhukov(volumi i dytë i botuar edhe nëshqip), Zhukovi hedh një men-dim se me atë ritëm, Ushtriae Kuqe mund të kalonte nëdorë të gjithë Evropën që nukmbahej më në këmbë.Megjithatë, gjithmonë sipaslibrit, Zhukovi shprehet seStalini kishte plane të tjera.Kuptohet që këto janë men-dime që debatohen edhe sot ekësaj dite.

SOVJETIKËT NË BERLIN

Ushtria e Kuqe kishtembërritur në Berlinedhe pse marrja e

këtij të fundi do të rezultontenjë fushatë shumë lodhësedhe me humbje si për sovje-tikët ashtu edhe për gjer-manët. Sulmi ndaj Berlinitnga ana e sovjetikëve, do të fil-lonte më 16 prill. Më 24 prill,tre grupe ushtarake do të rre-thonin qytetin. Asgjë nukmund të futej ose të dilte mënga kryeqyteti Gjerman.Atëherë, Hitleri, si një ndër-marrje e mjerueshme do tëbënte thirrje për ndihmë tecivilët. Duke rekrutuar ado-leshentë dhe persona tëmoshuar, milicia Volkssturm(që në shqip do të merrte kup-timin "Stuhia e Popullit"), do tëformohej për të luftuar kundranjë ushtrie me përvojë si ajo esovjetikëve. Milicia do të kish-te edhe mbështetjen e atyreveteranëve që kishin luftuaredhe më parë.

Beteja mori pamjen më të

Shpërthimi i bombës atomike në Hiroshima

Beteja për Berlinint

egër të saj dhe Berlini do binteshtëpi mbi shtëpi dhe lagjembi lagje. Nga luftimet në Ber-lin, pala e sovjetikëve do tëkishte 305 000 të humbur,ndërsa nga ana gjermane do tëkishte 325 000 të vdekur. Hit-leri dhe do të fshihej në bun-kerin e tij nga ku mendohetse dilte shumë radhë (kjo përf-

shinë edhe filmimet e deko-rimit të fëmijëve nga ana eHitlerit që mendohet se janëxhiruar afër bunkerit ku stre-hohej). Më 30 prill të vitit tëfundit të luftës, ai do të kry-ente vetëvrasje për mos tërënë në duart e sovjetikëve;gruaja e tij Eva Braun gjithash-tu do të kryente vetëvrasje.

Konferenca e Jaltës dhe Konferenca e Potsdamkatër territore, që do të kontrolloheshin ngaBritanikët, Amerikanët, Francezët dhe Sovje-tikët. Gjithashtu, ShBA dhe Britania e Madhe,do të ndryshonte qëndrim ndaj Sovjetikëve dukeu tërhequr nga disa pika që ata kishin pranuarnë konferencën e Jaltës, edhe pse kjo nuk sh-kaktoi ndonjë problem ose ndonjë ndodhi tëpadëshirueshme. Në Konferencën e Potsdamitdo të parashtrohej gjithashtu edhe një ultima-tum ndaj Japonisë. Nga kjo e fundit kërkohejdorëzimi i menjëhershëm dhe tërheqja nga ter-ritoret e Kinës. Në se ajo nuk do vepronte sipasultimatumit, kjo do të kishte shumë pasoja tërënda për Japoninë.

(Vijon nga faqja 13)

Kapitullimisë Adolf Hitlerit. Tashmë ish-te e qartë që lufta ishte ehumbur.

Trupat gjermane dorëzuanBerlinin në duart e sovje-tikëve më 2 maj 1945.

FAQE 15Maj 2015; Nr. 5(317)

PERKUJTIMORE

Nga Kosova dhanë jetën mbi 6 mijeDëshmor ne Luftë kundër Nazifashizmit.Pas Konferencës se Bujanit përfaqësuesite Shtabit Suprem te Jugosllavisë dhe teKomitetit qendror te Partisë Komuniste teJugosllavisë Sfetozar Vukmanoviq Tempodhe Millovan Gjillas i kundërshtojnë ven-dimet e Konferencës se Bujanit, duke marrmasa kundër pavarësisë te shtabit krye-sor te Ushtrisë Nacionalçlirimtare te Kos-ovës ne Krye me Komandant Fadil Hox-hen. Shtabi Kryesor i Ushtrisë Nacionalç-lirimtare te Kosovës i cili ka OrganizuarLuftën Nacionalçlirimtare ne Kosovë dherrafshin e dukagjinit, ka qenë pavarur përorganizimin e Luftës , marrjen e vendimeveLuftarake e Politike për interes te Çlirimitnga Okupatori Nazifashist dhe OkupimiShekullor te Popullit Shqiptarë .

Shtabi Suprem i Ushtrisë Nacionalçlir-imtare dhe Aradhave Partizane teJugosllavisë me aktin tepër sekret nr 74te dt.05.09.1944, me propozimin eudhëheqësise se Serbisë merr vendiminpër riorganizimin – degradimin e Shtabitkryesor te Ushtrisë Nacionalçlirimtare teKosovës, i cili ka qenë I lidhur direkt meshtabin supreme te Jugosllavisë, riorga-nizohet dhe dekretohet si Shtab operativ– ekzekutues dhe vihet nenë Komandën eshtabit kryesor te Serbisë.

Me urdhër te Shtabit Suprem teJugosllavisë urdhëresa tepër sekretenumër 30 te datës 08.02.1945 me propoz-imin e udheheqesise se Serbisë për ko-mandant te Shtabit Operativ për Kosovë eDukagjin ne vend te Fadil Hoxhës cakto-het Kolonel Sava Derleviq, komisarnënkolonel Gjuro Medenica Kryeshef ishtabit Duklan Vukotiq.

Komandanti i Shtabit Operativ i Kos-ovës Sava Derleviq urdhëron – dërgon njëurdhëresë tepër sekrete divizioneve 41,46, e 52 dhe grupit te brigadave ne zonënushtarake te Kosovës – urdhër tepërsekret I datës 20 mars 1945 me te cilinurdhëron mobilizimin e rekruteve Sh-qiptarë ne regjionet e Kosovës si dhedërgimin e tyre ne Prizren. Ishte planifikuarmobilizimi me regjione : Ferizaj 2200,Prizreni 1200 Peja 900 Mitrovica 1400Prishtina 1500 te mobilizuarit rekrutet Sh-qiptarë i kanë caktuar ne Eshallona – Kolo-na për udhëtim Prizren Kukës ShkodërTivar me këto data Udhëtimi : EshalloniKolona e pare me 24 mars 2600 veta , kolo-na e dytë 26. Mars 2400 Veta ,kurse kolo-na e tret me 27 mars 1945, 2700 veta (re-grut).

Me Urdhëresë te Komandantit te sh-tabit supreme te ushtrisë nacionalçlir-imtare te aradhave Partizane të Jugosllav-isë urdhëresa tepër sekrete me numër 31e datës te 08.02.1945 me propozim teudhëheqjes se Serbisë ne Kosovë dhe rraf-shin e Dukagjinit shpallet gjendja ushtar-ake e jashtëzakonshme dhe te gjitha ko-mpetencat ushtarako administrative i merrpushteti i dhunshëm ushtarak ne krye mekomandantin ,Kolonel Sava Derleviq.Kundër këtyre vendimeve për ndryshiminne shtabin kryesor te Kosovës dhe përshpallej e gjendjes se jashtëzakonshme ,ndryshimin ne kuadrat Komanduese kakundërshtuar Fadil Hoxha ,por nuk kishtepërkrahje prej udheheqesise se KomitetitKrahinor te Partisë Komuniste .

Pas këtyre Ndryshimeve në Shtabinkryesor te Ushtrisë Nacionalçlirimtare teKosovës dhe shpalljen e gjendjes se jash-tëzakonshme ushtarake, përgatiten planepër hakmarrje kundër popullit Shqiptarëne Kosovë. Sava Derleviq, Spasoje Gjak-oviq shef te sigurimit Shtetëror për Kos-ovë me bashkëpunëtoret e vet organizuanmobilizimin e shqiptarëeve ne mars te vitit1945 si u cek edhe me par dhe ne te gjithakomandat e vendit te rretheve te Kosovësdhe për çdo rreth caktuan numrin e rek-ruteve –Ushtareve për mobilizim .Qendrae tubimit te mobilizuarve Shqiptarë cakto-het Prizren,ne Prizren te mobilizuarit Sh-qiptarë nuk i veshën me uniforma Ushtar-ake as nuk i armatosen, bile edhe ata qeishin te armatosur I urdhëron ti dorëzojnëarmët me arsyetim se gjoja do te armatos-en me arme moderne me te cilat disponon-te armata ne brigadat plotësuese dalma-tin ne Kroaci e pjesë te tjera te Jugosllav-

PARA 70 VJETËVE, MË 31.03. DHE 01 E 02 PRILL TE VITIT 1945 NË TIVAR BRIGADAT PARTIZANOÇETNIKEMASAKRUAN 3770 SHQIPTARËË TË MOBILIZUAR NGA PUSHTETI JUGOSLLAV NE KOSOVË

Masakra e Tivarit, 3770 shqiptarë të masakruar

isë. Është interesant me konstatuar se neketë mobilizim ne pranverë te vitit 1945nuk ishin përfshirë kombe tjera dhe nukka qen i mobilizuar as një serb e as njëmalazez apo ndonjë etnitet tjetër por janëmobilizuar vetëm rekrut te kombit Sh-qiptarë siq shkruan Azem Xani i cili kapërjetuar masakrën e Tivarit .

Në përcjellje të të mobilizuarve sh-qiptarëë gjatë udhëtimit Prizren – Kukës –Shkodër - Ulqin - Tivar ka marr pjesë Briga-da e dhjetë malazeze e cila është sjell meshqiptarëë të mobilizuar si me robër lufte,me torturime ofendime; kishte raste edheme pushkatime duke filluar nga kalimi ikufirit te Kosovës gjatë gjithë rrugës derine Tivar. Në përcjellje te kësaj marshutenuk kishin marr pjesë brigadat Kosovare ,te cilat ne at kohë ishin te angazhuara neLuftën e Sremit dhe ne pjesët tjera teJugosllavisë , as brigadat Partizane Sh-qiptarëe te Shqipërisë te cilat pas Çlirimitte Kosovës ne nëntor te vitit 44 kanë sh-kuar ne sanxhak e Bosnjës deri ne Vish-engrad ne Luftë kundër NazifashizmitGjerman.

Pasi marshuta e mobilizuar me Sh-qiptarë kishte arritur ne qendër te Tivaritafër Monopolit te Duhanit nje pjese janëburgosur ne zyrat e Monopolit dhe nje pjesee tyre janë vendosur ne oborrin e Monopo-lit ne sipërfaqe rreth 30 ari , pjesa tjeterne rrugen kryesore te Tivarit para nder-teses së Monopolit dhe janë urdhnue tëgjithë të mobilizuarit shqiptarë te ulen dheti lidhin duart mbas qafe . Ushtaret e Bri-gades 10 Malazeze me paramilitar dhe pop-ullate te angazhuar janë larguar nga kol-lona e oborri i Monopolit afer 150 metra ,dhe pasi është dëgjuar nji eksplodim- sin-jal per te shti me arme kishte filluar push-katimi dhe masakra ndaj Shqiptarëeve ecila kishte zgjat nji orë e 50 minuta qyshdeklarojnë te përjetuarit e kësaj tragjedie.

Sipas shënimeve te Azem Hajdinit –Xani nga Dashefci i Skenderajt i mbijetu-ar i masakrës se Tivarit nga Prizreni janënisur ne Tivar 4580 Shqiptarë, sipas këtijpër ketë numër i kishte informuar eproriUshtarak qe kishte Organizuar Marshuten. Pas masakrës vazhdon aj kur ishim rigru-puar dhe rirreshtuar dhe është bërënumërimi I mbijetuarve ne numërim kanëmarr pjesë dy Oficer malazez dhe dy Sh-qiptarë qe quheshin Hakiu nga Vushtrriadhe Smajl Luboveci. Ne ketë numërim janëkonstatuar qe kishin shpëtuar 810 mbi-jetuar Shqiptarë qe ishin te rreshtuar.Gjithnjë sipas shënimeve te mbijetuaritAzem Hajdinit vrasjet e Shqiptarëe dhetorturat kishin Filluar qe nga kufiri Kos-ovë Shqipëri , duke i ftuar Shqiptarëet mendikim natën ne Shtab gjoja ne bisedë in-formative – konsultive dhe me pas duke ilikuiduar. Me ketë rast këtij plani i shpë-tuan: Bajram Zuka dhe Rrustem Ahmetinga Likoshani I Drenasit.

Një e moshuar e Familjes Radun Kerx-hqit ne Tivar ka shpetuar – fshehur nepodrumin e shtëpisë se vet disa shqiptarëdhe im ka shpetuar nga maskra .Kur ësh-të dal jashtë shtëpisë se saj e kishte parënjë numër të madh të shqiptarëeve qe ish-in vrarë afer shtëpisë se saj me oborr e

bashqe .Ajo prej atij momenti ështësmuar psiqikisht dhe gjithë jetës së sajka mbetur duke vajtuar dhe kukatur.

Vrasjet kanë vazhduar edhe me 1 e 2prill 1945 , por disa kanë arritur te shpë-tojnë neper ara shtalla te bagtive dhe ma-leve te Tivarit .

SHVLAN të Kosovës nuk dispononnumrin e saktë të personave të pushkatu-ar me datë 31 mars 1945 dhe as me num-rin qe kanë shpëtuar nga masakra , pasinuk disponon me regjistrat të mobilizimitdhe as te pushkatimit shqiptarë , ketoregjistra me emra i ka zhdukur regjimi iasaj kohe .

Tortuart vrasjet e tjera kunder popul-lit shqiptarë fillojnë me 1342 kur Car Dus-hani – perandor i serbisë e Aprovon Kodin– Ligjor penal dhe me nenin 6 të këtij kodie parasheh konvertimin e shqiptarëeve nefenë ortodokse serbe .

Me nenin 6 te këtij kodi përcaktontene mënyre të prere ndëshkimin e be-sëtareve llatin –shqiptarë qe autoritet kish-tare serbe do ti kthen keta besmtar sh-qiptarë në besimin ortodoks serb . Nesenje shqiptarë i besimit katolik nuk pranontete konvertohet ne fenë ortodoks serbe dote pushkatohet dhe pasuria do te konfisko-het . Po me nen 6 Prandori Dushan i jepete drjeta qe te asgjësoj te gjithe shqiptarëetnga shteti i tij e pasuria do te konfiskohetdhe do ti dhurohet kishes ortrodkse serbe. Vazhdojnë krimet kunder shqiptarëeve me1878 ne regjionin i Nishit Leskovcit eProkuples e Vranje per tri dite janë dëbuarnga shtepit e tyre duke i maltretuar , vrasje, djegje te shtëpive shqiptarëe 750 fshtrashqiptarëe te ketyre regjioneve .

Ka pas raste kur nana nuk ka pasmundesi me marr femijen e vet duke ishpetuar fëmijët e vet të tjere . Vazh-dojne krimet serbe kunder shqiptarëeve1912 , 1918 ,1924,1944 dhe 1945 maskra eTivarit .Edhe Qubrilloviqi me amadamen-tin famëkeq te viti 1939 e i plotësuar me1944 pat planifikuar qe te zhduk popullinshqiptarë ne Kosove dhe ne viset e tjerate ish Jugosllavisë, por fal qenderses dhesakrificës se tyre ne luftë kundër push-tueseve shekullor Qubrilloviqijane përlikuidimin e popullit shqiptarë dështoj –nuk u realizua. Pengesa për realizimin ememorandumit me datë e vite janë : ka-pitullimi i ish jugosllavise me 7 prill 1941,kapitullimi i çetnike te Drazha Mihajlovi-qit ne shtator te vitit 1944 , fitorja e LuftësANÇ të Kosovës viti 1944, kapitullimi iMilosheviqit fitorja e UÇK-së dhe Natoste cilet e çliruan Prishtinën 12 qershor1999 e pastaj edhe viset tjera te kosoves .

Gjatë okupimit të Kosovës nga regjimii Milosheviçit 1990 - qershor 1999 ku janëvrarë mbi 10000 shqiptarë ne Kosovë tëpafajshem pjesa dërmuese e tyre civil ,vazhdon shpërngulja dhe pastrimi etnik neKosovë.

Pasi nuk paten sukse bisedimet neParis- Rambuje me 24.03.1999 filluan bom-bardimet e NATO-s kunder bazave serbene kosovë e serbi e vazhduan 78 dite deri10 qershor 1999, në bombardimet e NATO-s ne serbi nen komanden e Gjen. Vsli Klarkka marr pjesë edhe piloto shqiptarëo

amerikan Lekë Buçaj i cili per çdo dy ditëbombardoj bazat serbe nga 10 deri ne 12ore arreoplanet fultarak te Natos.

Gjatë udhëtimit ne Tivar rekrutet emobilizuar janë keqtrajtuar dhe janë push-katuar ata si janë laguar nga Kolona edheper me pi uje neper prrocka afer rruges janëpushktuar.

Ketë e vërteton edhe komisari politik idivizionit të dytë në Shkoder Arif HASKO icili thotë: Shkova i pashë rekrutet sh-qiptarë nga Kosova të rrahur , te lodhur terraskapitur disa te lidhur ne duar rreshto-heshin nga malazezet e armatosur anashte ngitur Mitrolozet .

Për ketë rast organe ushtarake ne sh-koder i kanë informuar organet politike eushtarke ne Tiranë kurse Shefqet Peqipergjegjes ushtarak i shqiprisë e informonKoci Xoxen person numer dy ne Komite-tin Qendrore të Partisë Komuniste të Sqi-perisë per rastin e rekruteve kosovar-sh-qiptarë dhe torturat e brigadave PartizanoQetnike Malazes kunder rekruteve sh-qiptarë ne vazhdim Koci Xoxi i pergjigjetShefqet Peqit me keto fjalë :Mos te behetkaq shum merak per ca basha buzuk teRexhep Mitrovicës te cilet nuk kane pasurlidhje me vullnetaret-Ballistat e RexhepMitrovicës dhe Xhafer Dedës të cilët me1943 , 1944 kanë torturuar Komunistatadhe simpatizantët e LNÇ-së ne Pejë ëeTiranë.

Me ketë rast vullnetaret e RexhepMitrovicës janë penguar nga paria e Gjak-ovës dhe nuk i kanë lejuar te kryhen asn-jë torturë dhe krime kundër Komunistevedhe simpatizantëve të LNÇ me arsyetimse ne qofte se ka nevojë na i gjykojmë dherregullojmë këto punë vet , e ju vullnetarte Rexhep Mitrovicës mundësin te udhë-toni rrugës se shtetit ne drejtim kah jeninisur pa hyrë ne qytetin e Gjakovës.

Nje numer i rekruteve Kosovare te ci-let kanë shpetuar nga pushkatimi imaskres se Tivarit janë dorzuar organeveUshtarko policore te shqiperisë nje num-er prej tyre janë burgosur dhe janë dor-zuar Brigades X Malazeze , kurse nje nu-mer i rekruteve janë liruar dhe ju ka dhenemundesia qe te kthehen ne Kosove .Kjokrejt është mbaruar nga eproret ushtarake policor të Shqipërisë .

Ngjarjet e masakrës se Tivarit ivërtetojnë dëshmitaret qe kanë qenëprezent qe me deklaratat e veta si HalilHasani nga Uça e Istogut dhe Azem Hajdi-ni nga Dashefci i Skenderajt i cili09.11.1966 me nje shkrese iu drejtua ko-mitetit komunal të Mitrovicës KomitetitKrahinor , Komitetit qendrore të Jugosllav-isë dhe oraganeve shtetërore me kërkesëne tij për zbardhjen e masakrës se Tivarit .por përgjigjeje nuk ka marr asnjëherë .

Ekzekutimin e Masakrës se Tivarit evërteton edhe një raport zyrtar i ShtabitOperativ i Kosovës ku ne mes te tjera thu-het : Janë ra bomba nga te gjitha anët ështështi me te gjitha armët nga te gjitha anët, duke i shti me arme edhe këshilltar ,punëtor shëndetësor me një fjalë të kushka qenë prezent ne at moment dhe ka qenëi armatosur.

Te shtënat me arme janë ndërprerevetëm atëherë kur askush nuk është quarne këmbe dhe nuk kanë lëvizur asnjë. Neketë ngjarje ka qene prezent Komandatidhe komisari i Brigades X malazeze gati tegjithë përfaqësuesit e institucioneve Ush-tarako civile te cilët kanë me seli ne Tivar. dhe shume prej tyre kanë qenë aktiv dukeshtëna me arme drejtë shqiptarëeve.Këshilli popullor i Krahinës Autonome teKosovës dhe Metohise me shkresën nr.2585 datë 12.11.1955 ka kërkuar nga GjygjiSuprem Ushtarak i RF të Jugosllavisë ,informatën ne lidhje me masakrën e Ti-varit. Gjygji Suprem ushtarak i RSFJGjykatësi hetues Kolonel Zvonimir Ostiqme shkresën numër 556 /56 te dates06.02.1956 i informon organet krahinore teKosovës ne lidhje me masakren e Tivaritshres me këtë përmbajtje:

Sa me kujtohet , pjestaret e brigadesse 10 malazeze i percollen shqiptarëet emobilizuar per ne Tivarin e ri, me qellimqe tejav dorzoj perfaqsuesve te divizionitte 10 jet sulmues Dalmatin . Ne Tivar ushkaktuan incidente. Me kete rast vdiqenose u lenduan nji numer i madh i sh-

Nga Sadri Kabashi

(Vijon ne faqen 16)

FAQE 16 Maj 2015; Nr. 5(317)

HOMAZH

Më 5 Maj, në Ditën e Dësh-morëve të Atdheut veteranët eLuftës Antifashiste Nacionalç-lirimtare dhe pasardhësit edenjë të tyre do të bëjnëhomazhe në Varrezat e Dësh-morëve të Kombit, në nderimtë të gjithë të rënëve për liridhe do të vendosin kurora melule pranë Monumentit "NënëShqipëri". Në këtë ditë i mbarëkombi përulet me nderiminmë të thellë ndaj veprës sëpavdekshme të martirëve tëlirisë, gjithë të rënëve të ko-mbit, të cilët vendosën jetën etyre, rininë e tyre në theme-let e lirisë së sotme, të cilëtme sakrificën e tyre u bëjnëdritë gjithë shqiptarëëve nërrugën e lirisë, në rrugën edemokracisë, në rrugën e in-tegrimit. Ëndrra e atyre qëranë për atdheun ishte liriadhe sakrifica e tyre, ishte ndërmë të çmuarat që ka njeriu,ishte sakrificë për lirinë dhevlerat e saj. Në këtë ditësolemne shqiptarëët vlerë-sojnë jetën dhe kontributin e28 mijë yjeve të pashuara, tëtë gjithë të rënëve për lirinë evendit. Më 5 Maj të gjithëqytetarët e këtij vendi përulenme nderimin më të thellë përveprën e të gjithë atyre që ven-dosën sakrificën e tyre sub-

Qemal Stafa, figurë eshquar e lëvizjes dhee LANÇ lindi në El-

basan më 20 mars 1920 në njëfamilje patriote. Ishte nxënës nëgjimnazin e shtetit të Shkodrës,kur hyri në një nga celulat e qy-tetit, mori pjesë në lëvizjen rev-olucionare të rinisë, u bë një ngadrejtuesit e shoqërisë jashtë sh-kollore Besa Shqiptarëe. Në Ti-ranë u lidh me me Vasil Shan-ton, zhvillon veprimtari revolucio-nare, lidhet me punëtorët, orga-nizon aksione të rinisë shkollore.Në janar 1939 u arrestua e udënua me burgim nga gjyqi qëregjimi i Zogut. Në gjyq nga i aku-zuar u kthye në akuzues i regjim-it e rendit feudalo-borgjez. Nëprag të pushtimit fashist të Sh-qipërisë arratiset nga burgu dhebashkë me Vasil Shanton orga-nizon qëndresën antifashiste,punon pa u lodhur për tërheqjene rinisë në luftë kundër push-tuesit të huaj. Vijoi përkohësishtstudimet në Itali dhe pas kthimit

Shqipëria festoi 70 vjetor-in e clirimit të vendit ngapushtuesit nazifashistë. Ven-di ynë u rreshtua në krahune fitimtarëvë në këtë luftë.Kjo ja shton edhe më tepërkrenarinë kombëtare.

Më 9 Maj 2015 festohet 70vjetori i fitores mbi fashizmindhe nazizmin dhe OBVL eShqipërisë ka programuarnjë sërë veprimtarish përkëtë qëllim.

Ditët e fundit u bë njëtakim i kryetarit të Organi-zatës së Bashkuar të Veter-anëve të Luftës së PopullitShqiptar Gjen.Rrahman Par-llaku me Drejtorin ePërgjithshëm të Arkivave tëShtetit Z.Gjet Ndoj.

Në këtë takim informaldhe miqësor Drejtori iPërgjithshëm i Arkivave tëShtetit Z.Gjet Ndoj e infor-moi kryetarin e Organizatëssë Bashkuar të Veteranëvetë Luftës së Popullit ShqiptarGjen.Rrahman Parllaku mepunën e këtij institucioni tërëndësishëm kombëtar për

Për një pasqyrim sa më realdhe të plotë të LANÇ

Takim i kryetarit të Organizatës së Bashkuar të Veteranëve

të Luftës së Popullit Shqiptar, Gjen.Rrahman Parllaku me

Drejtorin e Përgjithshëm të Arkivave të Shtetit Z.Gjet Ndoj

shtimin e arkivit me mate-riale të reja , me digitaliz-imin e tij dhe me bash-këpunimin e tij me institu-cionet homologe ndërko-mbëtare, të Turqisë, Brit-anisë etj.

Nga ana e tij kryetari iOrganizatës së Bashkuar tëVeteranëve të Luftës së Pop-ullit Shqiptar Gjen.RrahmanParllaku e siguroi drejtorinNdoj për forcimin e bash-këpunimit me OBVL, nëmënyrë që veteranët të mosi ruajnë dokumentet në sh-tëpiat e tyre, por ti dorëzojnënë arkiv sepse aty ato i shër-bejnë gjithë popullit,ndërgjegjes kombëtare të tij.

Z.Parllaku e përgëzoiZ.Ndoj për albumin e mrekul-lueshëm me rastin e 70 vje-torit të clirimit duke vënëtheksin se vlera të tilla umbeten brezave në të ardh-men.

Në takim mori pjesë edhekryeredaktori i gazetës Vet-erani Z.Halil Rama

Sakip Cami

Më 5 Maj OBVL organizon homazhe në Varrezat e Dëshmorëve dhe vizita në familjet e tyre

Nderim për të rënët e kombit"Në këtë ditë solemneshqiptarëët vlerësojnëjetën dhe kontributin e28 mijë yjeve të pa-shuara, të të gjithë tërënëve për lirinë evendit. Më 5 Maj tëgjithë qytetarët e këtijvendi përulen me nder-imin më thellë përveprën e të gjithë atyreqë vendosën sakrificëne tyre sublime nëthemelet e lirisë

lime në themelet e lirisë.Shpirti i tyre, sakrifica e tyre,është dritë për rrugën e lirisë,është nder i madh për tëgjithë familjarët e të rënëve,sepse të gjithë e duan lirinë,por ata kanë bërë sakrificënmë të madhe, sakrificën mësublime.

Çdo ditë dhe çdo kohë qëkalon, çdo përparim që bëhetnë rrugën e lirisë, shtonnderin për të rënët e kombit,shton nderin për familjet etyre. Veteranët e Luftës Anti-fashiste Nacionalçlirimtarendjehen më krenarë se kurrënë këtë ditë të shënuar pasishohin të realizuar ëndrën ebashkëluftëtarëve të tyre,tëQemalit, Vasilit, Margaritës emijëra të tjerëve, për një Sh-qipëri të lirë e demokratike,shohin të realizuar qëllimin epërbashkët: Kosovën e lirë e tëpavarur që përparon drejt sh-tetit të saj demokratik modern.

Këtë 5 Maj kujtojmë menderim ata emra që janë shk-ruar në lavdinë e kohës; nëfaqet e historisë, në zemrat ebrezave të kësaj toke..., emraqë rrezatojnë dritë diturie,dritë lirie. Ata u dhanë brezavedituri, ata nuk kursyen asgjënë më të çmuar, jetën ndajkurdoherë do mbeten në al-tarin e lirisë, në kujtime, nëkëngë. Toka dhe historia sikuri bleron dëshmorët, sikur ilartëson, sepse e blertë, elartë, e përjetshme është ve-pra e tyre.

Si çdo vit tjetër edhe këtë 5Maj Organizata e Bashkuar eVeteranëve të Luftës Antifash-iste Nacionalçlirimtare do tëorganizojë homazhe nëVarrezat e Dëshmorëve dhevizita në familjet e tyre.Nderojmë këtu luftën dhesakrificat e tyre, nderojmëgjakun e derdhur për lirinë eAtdheut tonë të shtrenjtë.

Dita e rënies së Qemal Stafës përkujtohet si Dita e Dëshmorëve të Atdheut

Qemal Stafa, figurë e shquare lëvizjes dhe e LANÇ

në atdhe u hodh në ilegalitet.Kreu me sukses shumë detyra tërëndësishme për organizimin eforcimin , për luftën e armatosurkundër pushtuesve fashistë etradhtarëve të vendit, për de-maskimin e shpartallimin e ele-mentëve përçarës etj. U rrethuanga fashistët në Tiranë dhe dukeluftuar heroikisht u vra në 5 maj1942. Është përfolur se EnverHoxha kishte gisht në vrasjen etij. Qemal Stafa ishte dhe letrari talentuar. Krijimtaria e tij utakon kryesisht viteve të rinisë.Shkroi tregime, skica e vjersha,një pjesë e të cilave u botuan mepseudonimin Brutus në shtypinpërparimtar të kohës. Radhitetndër letrarët e rinj realistë tëviteve 30. Në shkrimet e tij u ng-rit kundër realitetit shoqëror tëkohës, vuri në qendër njerëzit ethjeshtë që vuanin nga pa-drejtësitë shoqërore, dha portretetë luftëtarëve e të njerëzve mekarakter të fortë që nuk mposht-en nga vështirësitë, që luftojnë

për një botë të re. Në një vargshkrimesh me karakter publicis-tik Qemal Stafa paraqiti haptaziidetë e tij revolucionare mepjekuri e bindje. Trashëgimi i tijletrar është përmbledhur nëvëllimin "Qortimet e vjesh-tës"(1961). Pas Çlirimit emrin eQemal Stafa e mbajnë rrugë esheshe, shkolla e institucione,qendra pune e reparte ushtarake.Në kryeqytet, në sheshin qëmban emrin e tij, është ngriturbusti i heroit. Dita e rënies sëQemal Stafës përkujtohet si Ditae Dëshmorëve të Atdheut.

Masakra e Tivarit,3770 shqiptarë të masakruar

(Vijon nga faqja 15)

qiptarëve . Pasi e kreva detyreni paraqita raportin kryetarit teGjykates Supreme Ushtarake ,dhe si me kujtohet se disa shoknga shtabi i brigades se 10malazeze jan përgjigjur per vep-er penale e disa ne meny disi-plinore . Ngjarja qe ka ndodhurafer Dubrovnikut ne muajin prill1945 ku esht fundosur Anija meqindra Shqiptarë te mobilizuareshte e natyres tjeter. Unë nuki kam kryer hetimet për këtë rast,por me eshtë e njohur se fjalaështë për rast fatkeqësie – Kolo-nel Zvonimir Ostiq. Arsyetimi kaqenë mobilizimi i shqiptarëëveper plotësimin e brigadave Dal-matine , Kurse qëllimisht kanëqen vetëm pjesëtar te naciona-litetit Shqiptarë me qellim tekeq qe ti masakronin dhe likui-donin ,persekutonin me datën31.03 si dhe me datën 01, 02 temuajit 04. Te vitit 1945.

Ne saje te luftës AntifashisteNacionalçlirimtare te Kosovës ,populli shqiptarë i Kosovës urreshtuar ne anë te Bllokut An-tifashist – aleat Amerika Brita-nia Rusia etj. E nuk e përjetoj

tragjedinë e popujve, Kombevete ish Jugosllavisë qe ushpallen bashkië punëtor teOkupatorit Nazifashist si Gjer-manet Fokdojqit e Vojvodinësnjë numër i Hungarezeve dheShqiptarëeve te Qamerise neGreqi qe u dëbuan me dhunë ngatrojet e veta duke io shfrytëzuar– arsyeje vendimet e Rusvelldit,Qerqillit e Stalinit , qe ato ko-mbësi te cilat e kishin përkrahNazifashizmin Gjerman gjatëLuftës se Dytë botërore pas për-fundimit te Luftës këta mos takenë asnjë drejt për Shtet .

Me 12 qershor 1999 UshtriaÇlirimtare e Kosovës me trupate NATO e liruan Prishtinën sidhe te gjitha viset tjera te Kos-ovës, me 17.02.2008 Kosova ushpall Shtet Sovran pavarur ipranuar nga 108 Shtete te botesDemokratike . Me 15 Qershor2008 u aprovua Kushtetuta eRepublikës se Kosovës . Tani nambetet Obligim i te gjitha struk-turave Politike i gjithë popullitShqiptarë te punojmë për shtetdhe Unitet e mos te lejojmë kur-rë ma te përsëritet ato si neTragjedinë e Tivarit e tjera tëcilat i përjetoj gjatë historisë.