FİNANSAL ARACI KURUMLAR3- SERMAYE PİYASASI KURUMLARI

Hazırlayan: Doç.Dr.Metin COŞKUN

SERMAYE PİYASASI KURUMLARI

Sermaye piyasalarında faaliyet gösterebilecek kurumlar Sermaye Piyasası Kanunu’nda aşağıdaki gibi tanımlanmıştır:

a) Yatırım kuruluşları

b) Kolektif yatırım kuruluşları

c) Sermaye piyasasında faaliyette bulunacak bağımsız denetim, değerleme ve derecelendirme kuruluşları

ç) Portföy yönetim şirketleri

d) İpotek finansmanı kuruluşları

e) Konut finansmanı ve varlık finansmanı fonları

f) Varlık kiralama şirketleri

g) Merkezî takas kuruluşları

ğ) Merkezî saklama kuruluşları

h) Veri depolama kuruluşları

ı) Kuruluş ve faaliyet esasları Kurulca belirlenen diğer sermaye piyasası kurumları

Yatırım Kuruluşları

Sermaye piyasasında faaliyet göstermek üzere yetki belgesi almış olan bankalar, aracı kurumlar ve diğer sermaye piyasası kurumları yeni Sermaye Piyasası Kanunu’nda yatırım kuruluşu olarak tanımlanmıştır.

Yatırım Hizmetleri

Yatırım kuruluşları bunların dışında yan hizmetler olarak adlandırılan başka bazı faaliyetlerde de bulunabileceklerdir. Yatırım kuruluşları yatırım hizmet ve faaliyetlerinde bulunmak için her bir faaliyet alanına göre yetki belgesi almak zorundadırlar, ancak yan hizmetler için ayrıca yetki belgesi aranmamaktadır. Yatırım kuruluşları, müşterileri dışındaki taraflarla bir yatırım hizmet ve faaliyeti sunma amacı olmadan kendi portföyleri için sermaye piyasası araçlarına ilişkin işlem yaparlarsa, bu işlemlerde Kurul izni aranmaz. Yan hizmetler için SPK’ya bildirim yeterlidir. Yatırım hizmetlerinin niteliğine göre bunları hangi kurumların gerçekleştirebileceği ayrı ayrı belirlenmiştir.

Yatırım Hizmetleri

Aracı kurumlar ile kalkınma ve yatırım bankaları yatırım hizmet ve faaliyetlerinin tamamını gerçekleştirebilirler. Ancak kalkınma ve yatırım bankalarının işlem aracısı ve portföy aracısı olarak yapacakları faaliyetlere ilişkin bazı sınırlamalar vardır. Buna göre, bu bankaların işlem aracılığı ve portföy aracılığı faaliyetleri paylar, kaldıraçlı işlemler ile pay endeksine ve paya dayalı türevleri içeremez. Bununla birlikte, portföy aracısı bankalar SPK’dan ayrıca izin alarak pay endeksine dayalı türevler için hizmet verebilirler.

Mevduat ve katılım bankaları ise emir iletimine aracılık ve saklama hizmeti verebilirler. İşlem ve portföy aracılığı faaliyetlerini ise paylar, kaldıraçlı işlemler ile pay endeksine ve paya dayalı türevler hariç olmak üzere gerçekleştirebilirler.

Aracı Kurumlar

Aracı Kurumların Faaliyet Alanları

Mevduat ve Katılım Bankalarının Faaliyet Alanları

Kalkınma ve Yatırım Bankalarının Faaliyet Alanları

Portföy Yönetim Şirketlerinin Faaliyet Alanları

Emir İletimine Aracılık Faaliyeti

Aşağıda sayılan faaliyetler emir iletimine aracılık kapsamına girmektedir:

• Bir yatırım kuruluşunun sermaye piyasası araçlarına ilişkin olarak müşterilerinden aldığı emirleri; işlem veya portföy aracısı bir kuruma veya yabancı bir aracı kuruluşa (kaldıraçlı işlemler hariç) iletmesi ve sonuçları hakkında bilgilendirme yapması,

• Halka arzda, tahsisli satış veya nitelikli yatırımcılara satışta talep toplama, bunları yatırım kuruluşuna iletme, bunlarla ilgili gişe hizmetleri,

• İşlem veya portföy aracılarının yatırım hizmet ve faaliyetlerini tanıtma, sözleşme yapmalarına aracı olma,

• Sözleşme yapmak isteyenleri komisyon karşılığı bir araya getirme. Emir iletimine aracılık faaliyeti yapacak dar yetkili aracı kurumların asgari 2.000.000 TL sermayeye sahip olmaları gerekir. Bankalar içinse böyle bir şart aranmaz.

İşlem Aracılığı Faaliyeti

Yatırım kuruluşlarının müşterilerinin emirlerini;

•Borsa veya teşkilatlanmış diğer pazar yerlerine,

•Portföy aracılarına,

•Yabancı bir yatırım kuruluşuna (kaldıraçlı işlemler hariç), ileterek gerçekleştirmelerine işlem aracılığı faaliyeti denmektedir.

İşlem aracıları emir iletimi aracılığı da gerçekleştirebilirler. Bu faaliyeti aracı kurumlar ile yukarıda açıklandığı şekilde sınırlı olarak bankalar yerine getirebilir. İşlem aracılarının sınırlı saklama hizmeti yetki belgesine sahip olmaları veya bu izni almak üzere Kurul’a başvurmuş olması şarttır. Bunlar eğer türev araç işlemleri gerçekleştirecek iseler ayrı bir türev araç birimi kurmalıdırlar. İşlem aracılığı yapacak kısmi yetkili yatırım kuruluşlarının asgari 10.000.000 TL öz sermayeye sahip olmaları gerekir. Bankalar içinse böyle bir şart aranmaz.

Portföy Aracılığı Faaliyeti

Yatırım kuruluşlarının müşterilerinden aldığı emirleri karşı taraf olarak bizzat gerçekleştirmeleri portföy aracılığı faaliyetidir. Portföy aracıları, emir iletimi ve işlem aracılığı faaliyetlerini de gerçekleştirebilirler.

Aracı kurumlar ile bankalar portföy aracısı olarak yetkilendirilebilirler. Ancak, bankalar pay, kaldıraçlı işlem, paylara dayalı türev araçlar üzerine aracılık yapamaz. Pay endeksine dayalı türev araçlara aracılık için ise SPK’dan izin almak zorundadırlar.

Portföy aracılarının sınırlı saklama hizmeti yetki belgesine sahip olmaları veya bu izni almak üzere Kurul’a başvurmuş olmaları ve bir risk yönetim sistemine ve birimine sahip olmaları gerekir. Tebliğ bu birim çalışanları için özel şartlar aramaktadır.

Portföy aracılığı yapacak geniş yetkili yatırım kuruluşlarının asgari 25.000.000 TL öz sermayeye sahip olmaları gerekir. Bankalar içinse böyle bir şart aranmaz.

Türev Araç İşlemlerinde Aracılık

Tebliğ kaldıraçlı işlem dışındaki türev araçların emir iletimi, işlem veya portföy aracılığı işlemlerinin borsalar dışında, teşkilatlanmış diğer pazar yerleri ile tezgahüstü piyasalarda yapılabileceğini de düzenlemektedir. Böylece tezgahüstü türev araç aracılık işlemleri de Tebliğ kapsamında SPK düzenlemeleri çerçevesinde değerlendirilmektedir.

Kaldıraçlı İşlemler

Tebliğ, kaldıraçlı işlemleri de bir sermaye piyasası ve türev araç olarak kabul ederek genel çerçeve içinde düzenlemiş ancak bazı özel düzenlemeler de getirmiştir. Kaldıraç oranı 100:1 olarak korunmuştur.

Emir iptaline ilişkin detaylı düzenlemeler getirilmiştir. Ayrıca kaldıraçlı işlemlere ilişkin müşteri teminatlarının saklanmasına ilişkin olarak SPK’nın ayrıca düzenleme yapacağı belirtilmektedir. Tebliğ, genel olarak mevcut düzenlemelerle paraleldir.

Borsa Dışı İşlemler

Tebliğ, sermaye piyasası araçlarına ilişkin olarak borsa dışında da alım satım emirlerine aracılığa imkan tanımaktadır. Ancak borsada işlem gören araçlar için verilen emirlerin bir veya birden fazla veri yayın kuruluşu aracılığıyla kamuya açıklanması gerekmektedir.

Müşteri ile birebir oluşturdukları türev araçlar haricinde borsada işlem görmeyen araçlara ilişkin emirlerin ise herhangi bir müşterinin ihtiyacı ve talebi doğrultusunda ayrıca anlık olarak internet sitesinde yayımlanması ve MKK tarafından belirlenecek bir veya daha fazla veri yayın kuruluşu vasıtasıyla kamuya açıklanması zorunludur.

Bankaların Acente Olarak Yürüttüğü Faaliyetler

Bankaların daha önce aracı kurumların acentesi olarak yürüttükleri emir alma ve iletme faaliyetleri artık ‘‘emir iletimine aracılık faaliyeti’’ olarak sürdürülecektir. Bankaların bunun için SPK’dan ayrıca yetki belgesi almaları ve aranan diğer şartları sağlamaları gerekecektir.

Bireysel Portföy Yöneticiliği

Kolektif yatırım kuruluşlarının portföyleri hariç olmak üzere, finansal varlıklardan oluşan portföylerin, her bir müşteri adına, doğrudan veya dolaylı bir menfaat sağlamak üzere vekil sıfatıyla yönetilmesi bireysel portföy yöneticiliği olarak adlandırılmaktadır. Müşterilerin mali durumuna, risk-getiri tercihlerine ve yatırım süresine uygun portföyler oluşturulması ve yönetilmesi, söz konusu portföylerin anlık olarak takip edilmesi ve müşterinin SPK düzenlemeleri uyarınca bilgilendirilmesi hizmeti de bu kapsamdadır.

Bu kuruluşlar müşterileriyle sözleşme yapmadan önce, bireysel portföy yöneticiliği veya yatırım danışmanlığı kapsamında müşteriye sunulacak ürün ve işlemler ile müşterinin yatırım amaçlarına, mali durumuna, bilgi ve tecrübesine dair alınan bilgilerin uyumlu olup olmadığını değerlendirdikleri bir Yerindelik Testi yapmak zorundadırlar. Bu test için gerekli bilgileri vermeyen müşterilerle sözleşme imzalanamaz.

Bireysel Portföy Yöneticiliği

Bireysel portföy yöneticiliği aracı kurumlar ile yatırım ve kalkınma bankaları ile portföy yönetim şirketleri tarafından SPK’dan yetki belgesi alınmak kaydıyla yapılabilir.

Portföy yöneticiliği faaliyeti gösterecek kısmi yetkili aracı kurumların sahip olmaları gereken asgari öz sermaye tutarı 10.000.000 TL’dir. Kalkınma ve yatırım bankalarının bireysel portföy yöneticiliği faaliyeti başvurularında bu şart aranmaz.

Yatırım Danışmanlığı

Tebliğ yatırım danışmanlığını temel olarak mevcut düzenlemelere paralel şekilde, yetkili yatırım kuruluşunun, yatırımcı talebi doğrultusunda veya yatırımcı talebi olmaksızın sermaye piyasası araçları ile bunları ihraç eden ortaklık ve kuruluşlar hakkında, belli bir kişiye veya mali durumları, risk ve getiri tercihleri benzer nitelikteki bir gruba yönelik olarak yönlendirici nitelikte yorum ve tavsiyelerde bulunması olarak tanımlamıştır. Ayrıca genel yatırım tavsiyeleri ile finansal bilgi sunulması faaliyetlerinin yatırım danışmanlığı kapsamına girmediği de belirtilmiştir.

Bu faaliyet aracı kurumlar, yatırım ve kalkınma bankaları ile portföy yönetim şirketleri tarafından yetki belgesi almak kaydıyla gerçekleştirilebilir.

Yatırım danışmanlığı faaliyeti yürütecek dar yetkili aracı kurumların sahip olmaları gereken öz sermaye tutarı asgari 2.000.000 TL'dir. Katılım ve yatırım bankalarının yatırım danışmanlığı faaliyeti başvurularında bu şart aranmaz.

Halka Arza Aracılık

Tebliğ ile halka arza aracılık, ‘‘aracılık yüklenimi’’ ve ‘‘en iyi gayret aracılığı’’ olarak iki başlık altında düzenlenmiştir. Aracılık yüklenimi yetki belgesi en iyi gayret aracılığını da kapsar.

Halka arza aracılık faaliyeti, aracı kurumlar ile kalkınma ve yatırım bankaları tarafından gerçekleştirilebilir.

Aracılık yüklenimi; ihraç edilecek sermaye piyasası araçlarının tümünü yüklenim, bakiyeyi yüklenim veya kısmen bakiyeyi veya kısmen tümünü yüklenim suretiyle halka arza aracılık faaliyetidir.

Aracılık yüklenimi faaliyetinde bulunacak geniş yetkili yatırım kuruluşlarının asgari 25.000.000 TL öz sermayeye sahip olmaları gerekir. Kalkınma ve yatırım bankaları için bu şart aranmaz.

En iyi gayret aracılığı ise ihraç edilecek sermaye piyasası araçlarının, izahnamede gösterilen satış süresi içinde satışa sunulması, satılamayan kısmın ise satışı yapana iade edilmesi veya bunları daha önce satın almayı taahhüt etmiş üçüncü kişilere satılmasıdır.

Halka Arza Aracılık

En iyi gayret aracılığı yapacak kısmi yetkili aracı kurumların sahip olmaları gereken asgari öz sermaye tutarı 10.000.000 TL’dir. Kalkınma ve yatırım bankaları için bu şart aranmaz. Bunların dışında şu faaliyetler de halka arza aracılık kapsamındadır:

•İhraç fiyatı, miktarı ile halka arz sürecinin belirlenmesine yönelik çalışmalar yapılması,

•İzahnamenin onayı için sunulacak diğer bilgi ve belgelerin hazırlanarak SPK’ya başvuruda bulunulması,

•Konsorsiyum oluşturulması, talep toplanması, halka arz edilecek sermaye piyasası araçlarının satışına yönelik olarak yurt içi ve yurt dışı organizasyonlar düzenlenmesi ve satışın organize edilmesi gibi kurumsal finansman faaliyetlerinin yürütülmesi,

•Aracılık sözleşmesindeki diğer yükümlülüklerin ifası ile sermaye piyasası araçlarının halka arz edilmeksizin satışı sırasında bu tahsisli satışında aracılık yapılması.

Saklama Hizmeti

Sermaye piyasası araçlarının müşteri namına saklanması saklama hizmeti olarak tanımlanmıştır. Bu hizmet şunları kapsar:

• Müşterilere ait kayden veya fiziken tevdi veya teslim edilen sermaye piyasası aracının merkezi saklama kuruluşlarında ve/veya yatırım kuruluşunun kendi nezdinde ve/veya gerekli olması halinde başka bir yatırım kuruluşu nezdinde müşteri hesabına tutulması ve izlenmesi, müşteri hesaplarına erişim yetkisi olması,

• Müşteri hesabına sermaye piyasası araçlarına ilişkin anapara, faiz, temettü ve benzeri gelirlerin tahsili, ödenmesi, yeni pay ve bedelsiz pay alma haklarının ve paylardan doğan oy haklarının kullanılması ve sermaye piyasası araçlarına ilişkin teminat takibi yapılması gibi hizmetlerin sunulması ile söz konusu işlemlerin yatırım kuruluşu nezdindeki müşteri hesaplarına yansıtılması. Bireysel portföy yöneticiliği faaliyeti kapsamında yönetilen varlıkların saklanması da saklama hizmeti kapsamında değerlendirilir.

Saklama Hizmeti

Sınırlı saklama hizmeti, işlem aracılığı ve portföy aracılığı ile ilgili olarak yetkili olunan ve işlem yapılan sermaye piyasası araçlarının, bireysel portföy yöneticiliğine ilişkin yönetilen portföylerin, aracılık yüklenimi ve en iyi gayret aracılığına ilişkin olarak ise halka arzına aracılık edilen sermaye piyasası araçlarının saklanmasıdır.

Sınırlı saklama hizmeti verecek olan kısmi yetkili aracı kurumların sahip olmaları gereken asgari öz sermaye tutarı 10.000.000 TL’dir. Bankaları için bu şart aranmaz.

Genel saklama ise ilgili yatırım hizmetinden bağımsız olarak sunulan saklama hizmetini ifade etmektedir.

Saklama Hizmeti

Saklama hizmetleri, bankalar ile geniş yetkili aracı kurumlar (asgari öz sermaye tutar 25.000.000 TL) tarafından sunulabilir. Ancak saklama hizmeti verecek aracı kurumların işlem aracılığı, portföy aracılığı, portföy yöneticiliği, aracılık yüklenimi veya en iyi gayret aracılığı yetki belgelerinden birisine sahip olması gerekir. Bununla birlikte, bankalar, halka arz, tahsisli satış veya nitelikli yatırımcılara satış sırasında verilecek gişe hizmeti hariç olmak üzere, emir iletimine aracılık ettikleri sermaye piyasası araçları için genel saklama hizmeti veremezler.

Genel saklama hizmeti sunmak üzere yetki belgesi bulunan yatırım kuruluşlarının portföy saklama hizmetinde bulunabilmesi için, portföy saklama hizmeti için ayrıca Kurul’a başvurmaları gerekmektedir.

Yan Hizmetler

Yan hizmetler, yetkili oldukları yatırım hizmet ve faaliyetlerine bağlı olarak yapılabilecek hizmetlerdir. Bu hizmetler için yatırım kuruluşlarının ayrıca yetki belgesi almaları gerekmez. Ancak, yatırım kuruluşları, faaliyet izni başvuruları sırasında sunmayı planladıkları yan hizmetleri de SPK’ya bildirmek zorundadırlar. Faaliyet izninin alınmasından sonra, başka yan hizmetlerin de sunulmak istenmesi halinde, bunlar için de ayrıca SPK’ya bildirimde bulunulur. SPK’nın bildirimi takiben 20 gün içinde aksi bir bildirimi olmadıkça bu hizmetler yürütülmeye başlanır.

Yan Hizmetler

Yan hizmetler şu hizmetleri kapsar:• Sermaye Piyasaları Danışmanlığı• Kredi/Ödünç/Döviz Hizmetleri• Genel Yatırım Tavsiyesi Sunma• Aracılık Yüklenimi Yürütülmesi ile İlgili Hizmetler• Finansman Sağlanmasına Aracılık• Servet Yönetimi ve Finansal Planlama• Diğer Hizmet ve Faaliyetler

Tebliğ’de diğer yan hizmetler olarak belirtilen hizmetleri ancak işlem veya portföy aracısı aracı kurumlar tarafından SPK’nın uygun görüşü ile sunulabilir. Bu diğer hizmetler diğer finansal ürün ve hizmetlere ilişkin olabilir.

Kolektif Yatırım Kuruluşları

Kolektif yatırım kuruluşları yatırım ortaklıkları ve yatırım fonlarıdır.

Yatırım Ortaklıkları

Yatırım ortaklıkları, sermaye piyasası araçları, gayrimenkul, girişim sermayesi yatırımları ile Kurulca belirlenecek diğer varlık ve haklardan oluşan portföyleri işletmek amacıyla, paylarını ihraç etmek üzere kurulan sabit veya değişken sermayeli anonim ortaklıklardır.

Yatırım ortaklıklarının temel fonksiyonu küçük tasarruf sahiplerinin birikimlerini bir havuzda toplayarak değişik menkul kıymetlerden oluşacak bir portföye yatırmak ve bu yolla elde ettikleri kazancı ortaklarına payları oranında dağıtmaktır. Yatırım ortaklıklarının diğer ortaklıklardan farkı, faaliyet alanlarının sadece sermaye piyasası araçları ile altın ve diğer kıymetli madenlerden oluşan bir portföyün işletilmesi şeklinde sınırlandırılmış bulunmasıdır.

Üç tür yatırım ortaklığı vardır. Bunlar:Menkul Kıymet Yatırım OrtaklıklarıGayrimenkul Yatırım OrtaklıklarıGirişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları

Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları (MKYO)

MKYO; aşağıda belirtilen varlıklar ve araçlardan oluşan portföyü işletmek amacıyla anonim ortaklık şeklinde ve kayıtlı sermaye esasına göre kurulan ve Kanunun 48 inci maddesinde sınırı çizilen faaliyetler çerçevesinde olmak kaydı ile bu Tebliğde izin verilen diğer faaliyetlerde bulunabilen sermaye piyasası kurumudur.a) Özelleştirme kapsamına alınanlar dahil Türkiye’de kurulu ihraççılara ait paylar, özel sektör ve kamu borçlanma araçları,b) Yabancı özel sektör ve kamu borçlanma araçları ve ihraççı payları,c) Borsada işlem görmeleri kaydıyla; altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı olarak ihraç edilmiş sermaye piyasası araçları,ç) Kira sertifikaları, repo ve ters repo işlemleri, türev araçlar, varantlar ve sertifikalar, d) Takasbank para piyasası işlemleri, e) Borsalarda gerçekleştirilen türev araç işlemlerinin nakit teminatları ve primleri,f) Kurulca uygun görülen diğer varlık ve araçlar.

MKYO’nın Yapamayacakları İşler

Ortaklıklar;a) Ödünç para verme işleriyle uğraşamazlar.b) 5411 sayılı Bankacılık Kanununda tanımlandığı üzere mevduat veya katılım fonu toplayamazlar, mevduat veya katılım fonu toplama sonucunu verebilecek iş ve işlemler yapamazlar.c) Ticari, sınai ve zirai faaliyetlerde bulunamazlar.ç) Aracılık faaliyetinde bulunamazlar.d) Açığa satış ve kredili menkul kıymet işlemi yapamazlar.e) Portföylerindeki varlıkları rehin veremez ve portföye ilişkin olarak yapılan işlemler haricinde teminat olarak gösteremezler. Ancak 31 inci maddede belirtilen esaslar çerçevesinde kredi temini için portföyünün %10’unu teminat olarak gösterebilirler. f) Günlük operasyonlar ve türev araçlar nedeniyle gerçekleştirilen işlemlerin teminatı kapsamında gereken miktardan fazla nakit tutamazlar. g) Faaliyetlerinin gerektirdiği miktar ve değerden fazla taşınır ve taşınmaz mal edinemezler.ğ) Portföylerine hiçbir şekilde rayiç değerinin üzerinde varlık satın alamaz ve portföyden bu değerin altında varlık satamazlar. Rayiç değer borsada işlem gören varlıklar için borsa fiyatı, borsada işlem gören varlıkların borsa dışında yapılacak işlemleri için ise işlemin gerçekleştirildiği piyasada işlem gününde ortaklık lehine alımda en düşük satışta en yüksek fiyattır.

Gayrimenkul Yatırım Ortaklığı (GMYO)

Sermaye Piyasası Kanunu çerçevesinde, Sermaye Piyasası Kurulu tarafından düzenlenen gayrimenkul yatırım ortaklıkları gayrimenkullere, gayrimenkule dayalı projelere ve gayrimenkule dayalı sermaye piyasası araçlarına yatırım yapmak suretiyle faaliyet gösteren özel bir portföy yönetim şirketi tipidir.

Gayrimenkul yatırım ortaklığının amaçlarını temelde· Getiri potansiyeli yüksek gayrimenkullere yatırım yapmak,· Gayrimenkule dayalı projelere yatırım yapmak,· Portföyündeki gayrimenkullerden kira geliri elde etmek,· Gayrimenkul alım satım kazançları elde etmek olarak sıralayabiliriz.

GMYO’nın Yapamayacakları İşler

· Bankalar Kanunu'nda tanımlandığı üzere mevduat toplayamazlar ve mevduat toplama sonucunu verecek iş ve işlemler yapamazlar. · Ticari, sınai veya zirai faaliyetlerde bulunamazlar. · İzin verilen yatırım alanları ile sınırlı olmak üzere, kendi adına portföy işletmeciliği faaliyeti dışında sermaye piyasası faaliyetinde bulunamazlar.· Hiçbir şekilde gayrimenkullerin inşaat işlerini kendileri üstlenemez ve bu amaçla personel ve ekipman edinemezler. · Başka kişi ve kuruluşlara proje geliştirme, proje kontrol, mali fizibilite, yasal izinlerin takibi ve buna benzer hizmetler veremezler. · Mevzuatta izin verilen faaliyetler hariç olmak üzere hiçbir surette otel, hastane, alışveriş merkezi, iş merkezi, ticari parklar, ticari depolar, konut siteleri, süper marketler ve bunlara benzer nitelikteki gayrimenkulleri ticari maksatla işletemez ve bu amaçla personel istihdam edemezler.

Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları (GSYO)

Girişim sermayesinin bir çok tanımı vardır ama yaygın olarak kullanılan ise; dinamik, yenilikçi, üretken, yüksek büyüme potansiyeline sahip, ama yatırım ve büyümenin gerçekleştirilmesi için gerekli finansal kaynakların temininde sıkıntı çeken vizyon sahibi girişimcilerin ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik olarak kurumsal yatırımcılar tarafından yapılan yatırımlar olarak tanımlanmaktadır. Yapılan finansal ortaklıklar; çekirdek, başlangıç, erken aşama, gelişme, köprü ve yönetim satın alma gibi sınıflara ayrılmaktadır.

Girişim sermayesi fonları (Venture Capital Funds) ile özel sermaye fonları (Private Equity Funds) genelde iç içe geçmiş durumdadır. Çoğu zaman aralarında kesin bir ayrım yapabilmek mümkün değildir. Fakat genel olarak girişim sermayesi fonlarını özel sermaye fonlarından ayıran temel fark, özel sermaye fonlarının çoğunlukla kurulu ve başarılı bir geçmişi olan, fakat genelde halka açık olmayan şirketlere yatırım yapmasıdır. Girişim sermayesi ise nispeten daha küçük ve daha riskli, ancak getirisi de daha yüksek sayılabilecek, kuruluş (start-up) veya fikir aşamasındaki (seed) şirketlere yatırım yapmaktadır.

Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları (GSYO)

SPK'nın Seri III, 48.3 nolu tebliğinde belirtilen esaslar çerçevesinde; kayıtlı sermayeli olarak kurulan ve çıkarılmış sermayelerini esas alarak girişim sermayesi yatırımlarına yönelten ortaklıklardır.

Girişim sermayesi yatırım ortaklıklarının faaliyet kapsamı nedir?

• Tebliğ'de belirtilen esaslar çerçevesinde girişim şirketlerine yatırım yapabilirler.• Girişim şirketlerinin yönetimine katılabilir, bu şirketlere danışmanlık hizmeti verebilirler.• Portföylerini çeşitlendirmek amacıyla ikinci el piyasalarda işlem gören sermaye piyasası

araçlarına ve para piyasası araçlarına yatırım yapabilirler.• Bir yıldan kısa vadeli olanlar için özsermayelerinin yarısını, bir yıl ve daha uzun vadeli olanlar

için özsermayelerinin iki katını aşmamak kaydıyla borçlanabilirler.• Türkiye'de kurulu girişim şirketlerine yatırım yapmak üzere yurtdışında kurulan girişim

sermayesi fonlarına yatırım yapabilirler. Ancak bu yatırımlardan kaynaklanan riskin yatırıma yönlendirilen anapara miktarı ile sınırlı olması gerekmektedir.

• Türkiye'deki girişim sermayesi faaliyetlerine yönelik olarak danışmanlık hizmeti vermek üzere yurtiçinde ve yurtdışında kurulu danışmanlık şirketlerine ortak olabilirler.

• Yurtiçinde kurulu portföy yönetim şirketleri ile yurtdışında kurulmakla birlikte faaliyet kapsamı sadece yurtiçinde kurulu girişim şirketleri olan portföy yönetim şirketlerine ortak olabilirler.

Girişim Sermayesi Yatırım Ortaklıkları (GSYO)

Girişim Sermayesi fonlarının diğer finansman sağlayan kurum ve kuruluşlardan farkını aşağıdaki gibidir.

• GSYO’lar hem azınlık hem de çoğunluk hissedarı olabilir ancak genellikle azınlık hissesi (%49) sahibi olarak kalmayı tercih ederler.

• Sağlanan finansman kaynağı uzun vadeli, geri ödemesiz ve faizsizdir.

• Ortak olunan şirketlere yeni ürün ve hizmet geliştirme, kurumsal yönetim gibi konularda destek sağlarlar .

• Şirketlerin yönetimlerine aktif katılımda bulunarak stratejik kararların alınmasına ve kurumsallaşma süreçlerine katkı sağlarlar.

• GSYO’lar genellikler şirket yaşam döngüsünün 2. ve 3. (üreten, hizmet veren ve teslimata başlayan ancak kara geçememiş veya satışları artan ve kara geçmiş) aşamalarındaki şirketlere yatırım yapmayı tercih ederler.

• GSYO’lar yatırımlarından genellikle 3 ile 7 yıl arasında çıkmayı hedeflerler.

Yatırım Fonları

Yetkili kuruluşlarca, katılma belgesi karşılığında tasarruf sahiplerinden toplanan kaynakların, çeşitli sermaye piyasası araçlarına dengeli şekilde dağıtılarak verimlendirilmesini sağlayan kurumlara "Yatırım Fonu" denir.

Ülkemizde yürürlükte bulunan mevzuata göre;

- Bankalar,

- Aracı kurumlar,

- Sigorta şirketleri,

- Emekli ve yardım sandıkları,

yatırım fonu kurabilirler. Yatırım fonu, kurabilmek için Sermaye Piyasası Kurulu'ndan izin almak şarttır.

Yatırım Fonları

Yatırım fonları, A ve B Tipi olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar. Portföy değerinin aylık ağırlıklı ortalama bazda en az %25'ini, devamlı olarak, Türk şirketlerinin hisse senetlerine yatırmış olan fonlar A Tipi olarak adlandırılır. B Tipi fonlarda bu şartlar aranmaz.

Katılma belgesi, yatırımcıların yatırım fonlarına ortak olmalarını sağlayan bir belgedir. Bu belge tasarruf sahibinin yatırım fonuna katılma payını gösterir. Bu açıdan, katılma belgeleri şirketlerin hisse senetlerine benzetilebilir.

Yatırım Fonları

• Tasarrufçunun ortaya koyduğu sermayesi yani tasarrufu, profesyonel ve güvenilir yöneticiler tarafından yönetilmektedir.• Yatırım fonu portföyüne alınabilecek menkul kıymetlerin sabit getirili, dövize endeksli ve hisse senedi gibi araçlarla çeşitlenmesi nedeniyle riskin en aza indirilmesi mümkün olabilecektir.• Menkul kıymetlerin değerlemesi ve kontrolü ile kupon, faiz ve temettü tahsili fon yönetimince yapılacağından vade takibi, tahsil etme gibi zaman ve kaynak kullanımını gerektiren işlemlerden korunabilecektir.• Küçük tasarruflarla temin edilemeyecek kazanç potansiyeli yüksek menkul kıymetlere yatırım yapılmasına olanak sağlayacaktır.• Fon portföyündeki değer artışlarının portföy değerine günlük olarak yansıtılması nedeniyle işlemiş gelir ile birlikte gerek ihtiyacı kadar gerekse tamamını istendiği anda paraya çevirebilecektir.• Portföye büyük montanlı alım satımlar nedeniyle zaman ve para tasarrufu sağlamaktadır.• Bazı yatırım fonları, katılma belgesi üzerinden çek yazabilme imkanı sağlamaktadırlar.

Eylül 2013 Tarihi İtibariyle Sermaye Piyasası Kurumları Sayısı

Yatırım Fonu 300 adetFon Sepeti Fonu 4 adetKoruma Amaçlı Fon 45 adetGarantili Fonlar 4 adetBorsa Yatırım Fonu 17 adetEmeklilik Yatırım Fonu 217 adetYabancı Yatırım Fonu 41 adetMenkul Kıymet Yatırım Ortaklığı 15 adetGayrimenkul Yatırım Ortaklığı 29 adetGirişim Sermayesi Yatırım Ortaklığı 6 adetPortföy Yönetim Şirketi 39 adetAracı Kurum 94 adetSer.Piy. Yetkilendirilmiş Bankalar 41 adet