ΣΧΟΛΙΚΗ ΓΙΟΡΤΗ ΜΟΥΣΙΚΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ

ΤΗΣ 7ΗΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 1948 – ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΡΟΔΟΥ

6 ΜΑΡΤΙΟΥ 2014

ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ: ΑΝΘΟΥΛΑ ΚΟΛΙΑΔΗ, ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΠΕ16

«Τότε είπε και γεννήθηκε η θάλασσα...

Και στη μέση της έσπειρε κόσμους μικρούς…», γράφει ο ποιητής Οδυσσέας

Ελύτης. Φαίνεται ότι οι θεοί επέδειξαν περισσή επιμέλεια και υπομονή όταν

φιλοτεχνούσαν αυτόν τον τόπο. Και αναγκάσθηκαν να κάνουν πολλές δοκιμές, κι ας

ήταν θεοί, για να συνταιριάξουν τόσο καλά στεριά, βράχους και θάλασσα. Αυτό είναι

το Αιγαίο. ‘Ολα είναι ουσιώδη, τίποτε περιττό. Το τοπίο, σαν αρχαίος ναός,

αποτυπώνει αβίαστα και απλά την αιωνιότητα. Η ελιά, η συκιά και η άμπελος ήταν το

στολίδι και η δόξα του τόπου. Το νερό, λίγο και ακριβό. Ο άνθρωπος χρειάστηκε με

υπομονή να σκάψει τον βράχο για να κάνει δυνατή την επιβίωση του, να παράγει, να

δημιουργήσει, να χτίσει ναούς, κάστρα, γεφύρια, δρόμους. Πέρασαν κατακτητές, ληστές

και πειρατές. Οι άνθρωποι δεν κουράστηκαν γιατί η γη ήταν λίγη, μα ο ουρανός

απέραντος «για να διαβάζει μόνος του την απεραντοσύνη» όπως έγραψε ο Οδυσσέας

Ελύτης.

Δωδεκάνησα… Βράχοι διάσπαρτοι στο Αιγαίο γεμάτοι φυσική ομορφιά και

άπλετο, καθαρό, ελληνικό φως... Νησιά που μέσα στο χρόνο διέγραψαν μακραίωνη

πορεία πολιτισμού, πνευματικής παράδοσης και πλούσιας ιστορίας.

Ποια είναι τα Δωδεκάνησα; Ποια η μακραίωνη ιστορία τους; Πως φτάσαμε στην

7η Μαρτίου του 1948; Πίσω από τις επετειακές εκδηλώσεις σαν τη σημερινή υπάρχει

ένα πλούσιο παρελθόν. Τα Δωδεκάνησα, ακολούθησαν τις τύχες ολόκληρου του

Ελληνισμού, και στα χρόνια της ελεύθερης ζωής, αλλά και στα χρόνια της πτώσης και

παρακμής του.

Από τα Δωδεκάνησα πέρασαν Πέρσες, Ρωμαίοι, Ενετοί, Γενουάτες, πειρατές,

Ιωαννίτες Ιππότες, Οθωμανοί Τούρκοι, Ιταλοί, Γερμανοί… Καμιά δύναμη όμως δεν

κατάφερε να αφαιρέσει την εθνικότητα, την ταυτότητα και την ελληνική πνοή τους.

Διατηρήθηκαν ανόθευτα στη ψυχή, και όταν ήλθε το πλήρωμα του χρόνου, στις 7

Μαρτίου του 1948, ενώθηκαν με την μητέρα Ελλάδα ως τελευταίος κρίκος στην

αλυσίδα της εθνικής ολοκλήρωσης. Μόνο 66 χρόνια πέρασαν από εκείνη τη μέρα, που

κάποιοι ακόμη τη θυμούνται με συγκίνηση και που αποτελεί ιστορικό ορόσημο για

όλους τους Δωδεκανήσιους.

§ 1522-1912: Περίοδος Τουρκοκρατίας

Τα Δωδεκάνησα λοιπόν, για περίπου 200 χρόνια βρίσκονταν υπό την κατοχή

των Ιπποτών και για άλλα 400 χρόνια γνώρισαν και την κατοχή των Τούρκων...

Μετά την Ελληνική Επανάσταση όμως, δεν είχαν την ίδια τύχη με άλλες

περιοχές της Ελλάδας, διότι το Πρωτόκολλο του Λονδίνου τους άφησε έξω από

τα σύνορα της Ελλάδας και παρέμειναν υπό τουρκική κατοχή μέχρι και το 1912.

• 5 Μαίου 1912: Κατάληψη της Ρόδου από τους Ιταλούς

Η Ιταλία, εκείνη την περίοδο πολεμούσε με την Τουρκία για την κατάληψη του

Β.Α. τμήματος της Λιβύης, επειδή επιδίωκε να δημιουργήσει αποικιακή

αυτοκρατορία στη Βόρειο Αφρική, χτυπώντας την καρδιά του εχθρού στην

Ανατολή μέσω των νήσων του Ν.Α. Αιγαίου. Κατέλαβε λοιπόν τα Δωδεκάνησα

για να πιέσει τους Τούρκους να υποχωρήσουν, αποβιβάζοντας στον όρμο των

Καλυθιών Ρόδου 15.000 στρατό υπό τον στρατηγό Giovanni Ameglio. Οι Ιταλοί

βομβαρδίζουν τα τουρκικά στρατεύματα, τα οποία συγκεντρώνονται στην

Ψίνθο, έδρα του τουρκικού συντάγματος. Οι Τούρκοι τελικά παραδίδονται, οι

στρατηγοί τους αιχμαλωτίζονται και οδηγούνται ενώπιον του Διοικητηρίου

στην πλατεία του Μανδρακίου, μέσα σε κλίμα ανακούφισης και ενθουσιασμού..

Οι Ροδίτες, οι οποίοι είχαν την αίσθηση ότι επιτέλους ξετίναξαν από πάνω τους

τον τουρκικό ζυγό, υποδέχθηκαν τους “αδερφούς” χριστιανούς Ιταλούς ως

απελευθερωτές τους με ζητωκραυγές και επευφημίες.

Οι Ιταλοί, που έκαναν “προσωρινή” κατάληψη των νησιών για τις ανάγκες του

πολέμου, διαβεβαίωσαν ότι η ιταλική κυβέρνηση θα φρόντιζε να μεταφέρει στη

Ρόδο τον πολιτισμό, τη δικαιοσύνη και την πρόοδο…

• 4 Ιουνίου 1912: Συνέδριο Πάτμου: ανακηρύσσονται τα νησιά

αυτόνομη «Πολιτεία του Αιγαίου»

Μόλις όμως οι Δωδεκανήσιοι αντιπρόσωποι όλων των νησιών συγκεντρώθηκαν

στην Πάτμο για να ιδρύσουν την «Αυτόνομη Πολιτεία του Αιγαίου», με σημαία

την κυανόλευκη και έμβλημα τον Απόλλωνα Ήλιο, και στοχεύοντας να

προετοιμάσουν την Ένωση της Δωδεκανήσου με την Ελλάδα, οι Ιταλοί

εξοργίστηκαν, κι έτσι αποκαλύφθηκαν οι πραγματικές τους προθέσεις,

προβαίνοντας σε συλλήψεις και διώξεις των αντιπροσώπων, καθώς και στα

πρώτα σκληρά μέτρα. Δημογέροντες, γιατροί, έμποροι και εκπαιδευτικοί

συλλαμβάνονται, κακοποιούνται, φυλακίζονται ή εξορίζονται. Το ψήφισμα του

Πανδωδεκανησιακού Συνεδρίου της Πάτμου και οι διαμαρτυρίες για τη μη

τήρηση των υποσχέσεων από τους Ιταλούς πήραν δημοσιότητα και αφύπνισαν

συνειδήσεις. Το “Δωδεκανησιακό” είχε ήδη γίνει διεθνές ζήτημα.

Έτσι λοιπόν, η πρώτη ανοιχτή σύγκρουση της εθνικής συνείδησης των Δωδεκανησίων

με τους Ιταλούς κατακτητές που έδειχναν πια ξεκάθαρα τις κρυφές τους προθέσεις,

έγινε στο όμορφο νησί της Αποκάλυψης,... στην Πάτμο… ένα νησί ντυμένο στο λευκό

και στο γαλάζιο του Αιγαίου. Ένα νησί ευλογημένο απ'το Θεό και τη φύση...

• Πρωτεργάτες του Δωδεκανησιακού Αγώνα

Μετά τα γεγονότα της Πάτμου, πλήθος κόσμου άρχισε να φεύγει προς την τότε

Ελλάδα, Αίγυπτο, Γαλλία, Αγγλία, Αμερική για ν’ αναπνεύσουν ελεύθερο αέρα,

αλλά και να διακηρύξουν το μοναδικό σκοπό του δωδεκανησιακού λαού για

ένωση με την υπόλοιπη Ελλάδα. Οι αγωνιστές Σκεύος Ζερβός, ιατρός από την

Κάλυμνο, ο Ιωάννης Καζούλλης από τη Ρόδο, μέγας ευεργέτης που πρόσφερε

τεράστια χρηματικά ποσά για τον εξοπλισμό του ελληνικού στρατού και ο

Νικόλαος Μαυρής, ιατρός από την Κάσο, θα αφιερώσουν τη ζωή τους για την

προώθηση του Δωδεκανησιακού Ζητήματος στην Ελλάδα, στην Αίγυπτο και

στην Αμερική.

• Βαλκανικοί Πόλεμοι – Συνθήκη Λωζάννης

Μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, η Ελλάδα διπλασιάζεται σε έκταση και σε

πληθυσμό, και προσαρτώνται όλα τα νησιά του Αιγαίου, εκτός – δυστυχώς- από

τα Δωδεκάνησα, που εξακολουθεί να τα κατέχει “προσωρινά”, η Ιταλία. Τότε,

αρχίζει ένας διπλωματικός γολγοθάς σκληρών διαπραγματεύσεων παράλληλα

με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο που είχε ήδη ξεσπάσει. Ο τότε Πρωθυπουργός της

Ελλάδας Ελευθέριος Βενιζέλος προσπαθεί μήνες και χρόνια να αποσπάσει την

υπογραφή της Ιταλίας για την παραχώρηση των ελληνικών νησιών στην

Ελλάδα. Υπογράφεται τελικά το 1919 μια πρώτη συμφωνία μεταξύ του Ιταλού

Πρωθυπουργού Τιττόνι και του Ε. Βενιζέλου, και ακολουθεί η ευνοϊκή για τους

Δωδεκανήσιους Συνθήκη των Σεβρών το 1920. Δυστυχώς όμως, μετά τη

Μικρασιατική Καταστροφή το 1922 και τη μεγάλη εθνική συμφορά, η Ιταλία

εκμεταλλεύεται την αρνητική εξέλιξη των γεγονότων για την Ελλάδα και

κηρύσσει έκπτωτες και άκυρες τις ειδικές συμφωνίες με την Ελλάδα για τα

Δωδεκάνησα. Η Ιταλία και η διπλωματία της αυτά τα δέκα χρόνια παρουσιάζει

μια διαρκή αναβλητικότητα, ενώ παράλληλα αθετεί συνεχώς τις υπογραφές

της.

Η προσωρινότητα της ιταλικής κατοχής μετατρέπεται πλέον σε

μονιμότητα, και έτσι, η τύχη της Δωδεκανήσου καταλήγει να είναι έρμαιο

των συμφερόντων των Μεγάλων Δυνάμεων Θα ακολουθήσουν χρόνια

δυστυχισμένα και βασανισμένα... Οι Δωδεκανήσιοι ήταν ραγιάδες κατά την

περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μα σκλαβιά αληθινή γνώρισαν στην

φασιστική κατοχή των Ιταλών... Ο αείμνηστος Φώτης Βαρέλης, φωτισμένος

Δάσκαλος, συγγραφέας και ποιητής, αποτυπώνει με λυρικό τρόπο τα πικρά

συναισθήματα των νησιωτών για την καινούρια αυτή σκλαβιά.

• Αιματηρόν Πάσχα – Παπαλουκάς

Όλο αυτό το διάστημα όμως, ο δωδεκανησιακός λαός είχε ήδη αρχίσει να αντιδρά

έντονα με μεγάλες κινητοποιήσεις απέναντι στην κατάφωρη πρόκληση των Ιταλών.

Η ύπαρξη ελληνικών πληθυσμών στα Δωδεκάνησα, που από χιλιετηρίδες είναι

ελληνικά και πρέπει να επανέλθουν στην Ελλάδα, αποτελούσε ισχυρότατο

επιχείρημα τόσο για το Βενιζέλο, όσο και για τους κατοίκους των νησιών που

συνέχιζαν να αγωνιούν. Για το σκοπό αυτό, συντάσονται ψηφίσματα και

οργανώνονται συλλαλητήρια, για να προβάλουν με κάθε τρόπο την ελληνικότητα

των νησιών και τον προαιώνιο πόθο τους για ένωση με την Ελλάδα, ανασκευάζοντας

την ύπουλη ιταλική προπαγάνδα. Το σημαντικότερο ήταν το “Πανδωδεκανησιακό

Συλλαλητήριο για την Ένωση” ανήμερα το Πάσχα, στις 7 Απριλίου του 1919. Η

ιταλική αντίδραση υπήρξε βίαιη και απάνθρωπη στις εκκλησίες της πόλης και των

χωριών. Στο χωριό “Βιλλανόβα”, το σημερινό Παραδείσι, οι “καραμπινιέροι”

βιαιοπράγησαν εναντίον άοπλων πολιτών, με χαρακτηριστική επίθεση αυτήν

εναντίον του ιερέα Παπαλουκά και της Ανθούλας Ζερβού, αγρότισσας που

λογχίστηκε πισώπλατα από Ιταλούς στρατιώτες. Επίσης, συλλαμβάνονται οι

πρωταίτιοι της εξέγερσης, για να δικαστούν. Τα γεγονότα αυτά, που έμειναν στην

ιστορία ως “Αιματηρόν Πάσχα”, πήραν μεγάλη δημοσιότητα στην Ελλάδα και στην

Ευρώπη, που άρχισε να βλέπει πλέον με συμπάθεια τον δωδεκανησιακό αγώνα.

Έχει ήδη αρχίσει η χάραξη του σκληρού δρόμου προς την ξενιτιά… Πολλοί

Δωδεκανήσιοι άφησαν πίσω τους με πικρία τα ιερά χώματά τους, είτε διωγμένοι, είτε

απελπισμένοι, είτε για να ενώσουν τις δυνάμεις τους σε ελεύθερο έδαφος και να

πολεμήσουν με κάθε τρόπο για τη λευτεριά τους… Ο απλός λαός εξέφρασε τη

νοσταλγία του γι αυτόν που φεύγει, κι ο ξενιτεμένος το μεγάλο πόνο για το φευγιό του

και γι αυτούς που αφήνει πίσω του… Το έντονο αυτό συναίσθημα αποτυπώνεται σε

κάθε τραγούδι της ξενιτιάς…

• Regno d’ Italia

Μετά την καταστροφή της Σμύρνης, η Ελλάδα αιμόφυρτη κι εξουθενωμένη

υπογράφει τη Συνθήκη της Λωζάννης το 1923, ενώ η Ιταλία αποκτά πια νομικό

έρεισμα για την παρουσία της στα Δωδεκάνησα. Σηματοδοτείται πλέον η

μόνιμη κατάληψη και πλήρης κυριαρχία. Από τότε και μέχρι το 1943 τα

Δωδεκάνησα θα ζήσουν προσαρτημένα στο ιταλικό βασίλειο,

χαρακτηριζόμενα ως “Κτήση» (Possedimento) του Κοινοβουλίου. Τα 20

αυτά χρόνια είναι τα πιο κρίσιμα και τα πιο επικίνδυνα για την εθνική,

θρησκευτική, γλωσσική και πολιτιστική ταυτότητα των Δωδεκανησίων.

• Mario Lago – Cesare Maria de Vecchi

Δύο είναι οι πιο σημαντικοί κυβερνήτες που θα καλύψουν αυτή την περίοδο: ο

Mario Lago ως το 1936 και ο Cesare Maria de Vecchi ως το 1940. Η πρώτη

περίοδος του Lago χαρακτηρίζεται κάπως ηπιότερη και υποστηρίζεται πως,

φαινομενικά τουλάχιστον, σεβόταν κάποιους θεσμούς και προνόμια. Το 1936

όμως ο Mario Lago παύεται ως «αποτυχών» στην προσπάθεια εξιταλισμού των

νησιών και αντικαθίσταται από τον De Vecchi, ο οποίος προέβη σε αυστηρές

παρατηρήσεις προς τον Μ. Lago, επειδή ο λαός μιλούσε ακόμα ελληνικά ύστερα

από τόσα χρόνια ιταλικής κατοχής. Η στάση του ήταν ιδιαίτερα σκληρή, θρασύς,

χωρίς καμία προκάλυψη, και ανάλογη προς τη φασιστική προέλευσή του.

• Ο τομέας της γεωργίας

Στον τομέα της γεωργίας, οι χωρικοί των νησιών εξαθλιώθηκαν οικονομικά,

πλήρωναν χρήματα για τις δήθεν αναδασώσεις, έχαναν τα κτήματα και τα ζώα

τους, και κατέληγαν εργάτες με εξευτελιστικά μεροκάματα στα δημόσια έργα

των αστικών κέντρων. Έγιναν αυθαίρετες κρατικοποιήσεις, ενώ περιουσίες

ολόκληρες άλλαξαν χέρια από τη μια μέρα στην άλλη.

• Καπνοβιομηχανία Αιγαίου

Στον τομέα του εμπορίου επίσης, οι Ιταλοί δεν ευνοούσαν την παροχή

πιστώσεων σε Έλληνες εμπόρους, ούτε έδιναν άδειες ασκήσεως επαγγέλματος

σε Δωδεκανησίους. Το χοντρό εμπόριο είχε περάσει στα χέρια των Ιταλών, των

Εβραίων και των Φραγκολεβαντίνων, ενώ Ιταλικές εταιρίες διαχειρίζονται

αποκλειστικά τα προσοδοφόρα μονοπώλια, όπως αυτό της Καπνοβιομηχανίας

ΤΕΜΙ, της CAIR, κ.α.

• Η “Πολιτική του Λίθου”

Ένα ακόμη από τα σκληρά μέτρα για τον “αφελληνισμό” των νησιών ήταν η

αλλοίωση του χώρου και της νησιωτικής όψης και αρχιτεκτονικής της Ρόδου,

αλλά και άλλων νησιών. Ο Mario Lago ακολουθεί τη λεγόμενη «πολιτική του

λίθου», δηλαδή την επιβεβαίωση της εξουσίας μέσα από μνημεία και κτήρια,

μείγμα βενετσιάνικου ρυθμού και ιπποτικής αρχιτεκτονικής, που ο χρόνος

δύσκολα μπορεί να εξαφανίσει. Ειδικότερα στη Ρόδο, στην Κω και στη Λέρο,

παρατηρείται οργασμός οικοδομικών έργων, κτηματογραφήσεων, διάνοιξη

οδών και ασφαλτοστρώσεων στις πόλεις και στην ύπαιθρο.

Ο Lago πιστεύοντας ότι η Ιταλία δεν επρόκειτο να εγκαταλείψει ποτέ τα

Δωδεκάνησα επένδυσε σε μεγαλεπήβολα προγράμματα και έργα, αεροδρόμια,

λιμενικές εγκαταστάσεις, ξενοδοχεία, έργα αναψυχής. Η φασιστική Ιταλία του

Μουσολίνι θέλησε να επεκταθεί με κάθε τρόπο, και να καθιερωθεί με τα

επιβλητικά και γεμάτα όγκο κτήρια, ώστε αυτά να προκαλούν τον εντυπωσιασμό

και το σεβασμό του υποτελούς λαού...

• Η Εκπαιδευτική Πολιτική

Στην Εκπαίδευση τα πράγματα δεν ήταν καλύτερα. Το 1926 με ειδικό σχολικό

κανονισμό που επέβαλε ο Lago, ξεκίνησε η άλωση των ελληνικών σχολείων.

Τρεις ήταν οι άξονες του ιταλικού προγράμματος: πρώτα η εισαγωγή της

ιταλικής γλώσσας ως υποχρεωτικού μαθήματος στα σχολεία, η εισαγωγή

προπαγανδιστικών αναγνωστικών βιβλίων και ο διορισμός προσώπων

απόλυτης εμπιστοσύνης για τη διδασκαλία ιταλικών και ελληνικών. Ο Mario

Lago ακόμη τα’ βαλε και με το πηλήκιο που φορούσαν οι μαθητές του ελληνικού

Γυμνασίου, το οποίο πάνω από το γείσωμά του είχε επίχρυση τη γλαύκα, το δε

χρώμα του ήταν μπλε και έγινε το σύμβολο του πατριωτισμού των Ελλήνων, γι’

αυτό και το απαγόρευσε. Η χαριστική βολή δόθηκε από τον De Vecchi, όταν με

διάταγμα η ελληνική γλώσσα χαρακτηρίστηκε ως «lingua locale” (τοπική

γλώσσα), και απαγορεύθηκε η διδασκαλία της. Έτσι, οι Δωδεκανήσιοι δάσκαλοι

που διώχθηκαν, παρέδιδαν κρυφά μαθήματα ελληνικής γλώσσας για να τη

διατηρήσουν στη συνείδηση των παιδιών. Όχι μόνο όλα τα μαθήματα γίνονταν

στα ιταλικά, αλλά επιπλέον εισήχθη και το μάθημα της «cultura fascista”

(μάθημα φασιστικής αγωγής). Ακόμη, όσοι Δωδεκανήσιοι ήθελαν να γίνουν

δάσκαλοι, έπρεπε να φοιτήσουν υποχρεωτικά στο Instituto Magistrale, ενώ

αναγνωρίζονταν τα πτυχία μόνο των Ιταλικών Πανεπιστημίων για όσους

ήθελαν να σπουδάσουν. Οι Δωδεκανήσιοι κατευθύνονταν προς το

Πανεπιστήμιο της Πίζας, όπου φοιτούσαν κάτω από το άγρυπνο μάτι της

μυστικής ιταλικής αστυνομίας...

• Iταλική προπαγάνδα για αλλαγή θρησκευτικού δόγματος

Την πρώτη περίοδο στον τομέα της θρησκείας, οι Ιταλοί προσπαθούν να

επιδοθούν σε προπαγανδιστικό έργο υπέρ του καθολικισμού και του ιταλικού

πολιτισμού μέσω φραγκισκανών μοναχών και καλογριών που παρουσίαζαν

έντονη φιλανθρωπική, νοσοκομειακή και διδακτική δραστηριότητα. Σιγά σιγά

όμως, οι Ιταλοί προσπάθησαν να αλλάξουν το θρησκευτικό δόγμα του

δωδεκανησιακού λαού με το να αποκόψουν την εκκλησία του από το

Οικουμενικό Πατριαρχείο, δημιουργώντας το λεγόμενο «Αυτοκέφαλο». Έτσι,

αποδυναμωμένα τα Δωδεκάνησα από το Πατριαρχείο, θα αποτελούσαν εύκολη

λεία για την ιταλική προπαγάνδα. Τα πράγματα χειροτέρεψαν όταν

απαγορεύτηκε στους μαθητές να κάνουν την προσευχή στα σχολεία και το

σταυρό τους με τα δάκτυλα ενωμένα... Η Ορθόδοξη Εκκλησία όμως είχε τη

δύναμη να συσπειρώνει γύρω της τους ανθρώπους, και η πίστη τους ήταν

τόσο βαθιά ριζωμένη, που τίποτα δε μπορούσε να κάμψει την πεποίθησή

τους να ψάλλουν τους ορθόδοξους ύμνους και όχι το “Ave Maria”...

Ο λαός της Δωδεκανήσου κατέγραψε στα τραγούδια του με απλό, παραστατικό και

άλλες φορές με χιουμοριστικό τρόπο τα βάσανα της κατοχής, της πείνας, της μαύρης

αγοράς, της επιχείρησης «αφελληνισμού», αλλά και του αγώνα για απελευθέρωση:

«Στους Τούρκους υποφέραμεν μεγάλη τυραννία,

αλλά εδιαντηρούσαμεν και γλώσσα και θρησκεία.

Μα ο Μουσολίνι θέλησε να μας εξιταλίσει,

Στου φασισμού τον ποταμό, ούλους να μας βαφτίσει!»

«Οι βάρβαροι κατακτητές κι οι άναντροι προδότες,

πολλά βασανιστήρια κάμνουσι στους νησιώτες.

Το σιταράκι έφυγε ‘πο μέσα ΄πο τους πάγκους,

Κι ο πόλεμος μας ήκαμεν να τρώμεν αμαράγκους!»

«Ήρτε και νέα διαταγή από το Μουσολίνι,

Γάδαρος, σκύλος, κι όρνιθα και γάτης να μη μείνει!

Κι άμα δεν είχε σκύλους πιο, τρώγαμεν ατσικνούδες,

Μολόχες δεν αφήναμεν, ούτε και σκυλαρούδες!»

«Πρώτα μας κόψαν το ψωμί, κι ύστερα το σχολείο,

σκληρός ήταν ο φασισμός εις το σαρανταδύο!»

«Τετράγωνο του μηδενός ισούται με κουάρτο,

‘πω δώ και πέρα το σκολειό θα είναι πάντα σκάρτο!»

«Μίσος κι οργή ανθελληνική διέταξε ο ντε Βέκι,

για κάθε τι ελληνικό, όρθιο να μη στέκει!»

«Θρησκεία και τα γράμματα και γλώσσα να αλλάξουν,

δασκάλους στα ελληνικά ‘μποδίζαν να διδάξουν!»

«Κι αφότου δεν ημπόρεσαν να κλείσουν τα σχολεία,

Μας έδωσαν διαταγή ν’ αλλάξουμε θρησκεία!»

(όλοι μαζί)

«Του Μουσολίνι η κεφαλή, που φόρειε μαύρη σκούφια,

Στο τέλος αποδείχτηκε πως ήταν μέσα κούφια.

Ο Μουσολίνι νόμιζε πως ήταν η Ελλάδα

κανένα πιάτο αχνιστό με τη μακαρονάδα!

Παρά την παρουσία των Ιταλών λοιπόν και τη διαρκή προσπάθειά τους να

κάμψουν την ελληνικότητα της ψυχής των Δωδεκανησίων, οι απλοί άνθρωποι στα

νησάκια και στα χωριά, κρατούν τις παραδόσεις τους, τραγουδούν τον έρωτα, ζουν τη

ζωή τους με τις χαρές και τις λύπες, γλεντούν με τη τσαμπούνα, τη λύρα, το σαντούρι

και το βιολί... Νίσυρος κι Αστροπαλιά, Κως Κάρπαθος και Κάσος, κάθε νησάκι

χωριστά, με το δικό του χρώμα και ήχο μας ταξιδεύει...

• ΠΕΤΡΟΠΟΛΕΜΟΣ , 35 – ΚΑΛΥΜΝΟΣ

Η κατάσταση που δημιουργήθηκε στα Δωδεκάνησα με τη ιταλική προπαγάνδα και

τον αφελληνισμό των νησιωτών εκείνα τα χρόνια, είχε φτάσει πια στο απροχώρητο.

Η επιβολή της ιταλικής γλώσσας και η προσπάθεια αλλαγής του ορθόδοξου δόγματος

με το λεγόμενο “Αυτοκέφαλο” προκάλεσε τη γενικευμένη αντίδραση του

δωδεκανησιακού λαού με αποκορύφωμα τον πετροπόλεμο της Καλύμνου, στον οποίο

πρωτοστάτησαν οι γυναίκες του νησιού. Οι γυναίκες της Καλύμνου, σαν μαινάδες

ξεχύθηκαν στους δρόμους και όρμησαν επάνω στους φασίστες του Μουσολίνι

κρατώντας στα χέρια τους πέτρες, ξύλα, σκάλεθρα, και ό,τι άλλο μπορούσαν.

Ένας βοσκός, ο Μανώλης Καζώνης, ο οποίος είχε κατέβει στο λιμάνι του νησιού,

βλέποντας την αναταραχή, θέλησε να συμμετέχει με αποτέλεσμα να στοχοποιηθεί

από την Ιταλική φρουρά και να σκοτωθεί με μια σφαίρα στο μέτωπο. Η Ιταλική

Διοίκηση επέβαλε στρατιωτικό νόμο και συνέλαβε πλήθος κόσμου, κυρίως ιερείς και

εκπαιδευτικούς, που προσπαθούσαν από κοινού να εμποδίσουν αυτή την

απεθνικοποίηση και την κατάφωρη παραβίαση των δικαιωμάτων τους.

“…Οι γυναίκες τρέχανε στους δρόμους και τις ρούγες κρατώντας φουρνόξυλα,

μπαστούνια, κάθε λογής πράμα που μπορούσε να χρησιμέψει για τον αγώνα. Τσεμπέρια

και μαλλιά από την τρεχάλα και τη φόρα του αγέρα, κρεμιόντουσαν γύρω από το λαιμό

κι ανεμοδέρνουνταν. Τα μάτια, φωτιά γιομάτα. Τα πρόσωπα πυρρά, σκληρά,

παραμοφωμένα. Στόματα ανοιχτά να δαγκώσουν. Απ’ το λαρύγγι και το ανοιχτό στόμα

τους πετιόντουσαν κραυγές άγριες, πρωτόγονες, ανατριχιαστικές χωρίς νόημα. Οι

Φασίστες να τις δουν κιότεψαν. Σταμάτησαν και πάσχισαν να φράξουν το δρόμο. Μα

το ανθρώπινο ποτάμι κατέβαινε ορμητικό, σίμωνε έπεσε απάνω τους. Ξέχασαν τον

Ντούτσε που τους έβλεπε από το Παλάτσο της Ρώμης, γιατί χάσανε την ψυχή τους. Τις

κατάπιε ο φόβος... Για να γλιτώσουν οι άλλοι Φασίστες και καραμπινιέρι που τρέξανε

να τους βοηθήσουν, ξεκούμπωσαν τα παντελόνια τους, βγάλαν τ’ απόκρυφά τους και τα

δείχνανε στις γυναίκες. Μα αυτές, με το μάτι θολωμένο από τη λύσσα δε βλέπανε πια.

Σίφουνας τις έσπρωχνε μπροστά, το πάθος, το μίσος, η εκδίκηση, η ταπείνωση, που

πάσχισε να τους επιβάλει η φασιστική δικτατορία. Δεν ήταν άνθρωποι. Δαίμονες που

στρίγγλιζαν, τρέχανε μπρος. Κι όποιον πάρει ο χάρος.... Τότε, σκοτώθηκε ο Καζώνης με

μια σφαίρα στο μεσόφρυδο.... Κι ύστερα.... σκοτάδι πυκνό....»

• 6 Μαίου 1945 – Πρωτόκολλο Σύμης

Ο πόλεμος επιτέλους τελειώνει... Στις 8 Μαϊου 1945 στο Βερολίνο υπογράφεται

η άνευ όρων παράδοση της Χιτλερικής Γερμανίας και η νίκη των συμμαχικών

δυνάμεων σηματοδοτεί μια νέα εποχή που πλησίαζε για τη Δωδεκάνησο. Τα

γερμανικά στρατεύματα της Δωδεκανήσου παραδίδονται και υπογράφεται στη

Σύμη το πρωτόκολλο της άνευ όρων παράδοσης της Δωδεκανήσου στους

Βρετανούς συμμάχους και στο διοικητή του Ιερού Λόχου, συνταγματάρχη

Χριστόδουλο Τσιγάντε. Αγγλικές δυνάμεις και άνδρες του Ιερού Λόχου

αποβιβάζονται στη Ρόδο. Ο λαός της πόλης και των χωριών κρατώντας

ελληνικές σημαίες τους επιφυλάσσει αποθεωτική υποδοχή και γίνεται αμέσως η

εγκατάσταση των νέων αρχών. Στη Ρόδο, φτάνει το θρυλικό καταδρομικό

“Αβέρωφ” και μαζί του ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος

Δαμασκηνός, με την ιδιότητα του Αντιβασιλέως, πρώτος Έλληνας αρχηγός που

επισκέπτεται τα ελεύθερα πια από τους Ιταλούς και Γερμανούς Δωδεκάνησα. Τα

νησιά μας όμως θα συνεχίσουν να βρίσκονται για δύο ακόμη χρόνια υπό

αγγλική διοίκηση, εφόσον εκκρεμούσε το διπλωματικό θέμα της πολυπόθητης

προσάρτησης, ώσπου υπεγράφη στο Παρίσι η οριστική απόφαση-σταθμός του

Συμβουλίου των Υπουργών Εξωτερικών των τεσσάρων Δυνάμεων να

περιέλθουν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα... Η αγωνία του Δωδεκανησιακού

λαού κορυφώνεται... Κάτι αλλάζει πια στον αέρα πάνω από τα νησιά...

• 31 Μαρτίου 1947 – Παράδοση της Δωδ/σου στην Ελληνική

Στρατιωτική Διοίκηση

Στις 31 Μαρτίου 1947, ο Βρετανός διοικητής ταξίαρχος Πάρκερ, παραδίδει τη

Στρατιωτική Βρετανική Διοίκηση στον αντιναύαρχο Περικλή Ιωαννίδη και

αρχίζει η μεταβατική περίοδος της Ελληνικής Στρατιωτικής Διοίκησης

Δωδεκανήσου για ένα χρόνο. Τον Ιανουάριο του 1948 με ειδικό νόμο της Δ΄

Αναθεωρητικής Βουλής των Ελλήνων, που αποτελεί τη ληξιαρχική πράξη της

Ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου στη μητέρα Ελλάδα, τερματίζεται το

μεταβατικό στάδιο της ελληνικής στρατιωτικής διοίκησης.

• 7 Μαρτίου- πανηγυρική ημέρα ενσωμάτωσης

Η 7η Μαρτίου 1948, ορίζεται ως ημέρα της πανηγυρικής τυπικής ενσωμάτωσης.

Την ημέρα εκείνη μέσα σε κλίμα ενθουσιασμού, φθάνει ο βασιλιάς Παύλος με τη

Φρειδερίκη στη Ρόδο συνοδευόμενοι από διαφάρους επισήμους. Επικεφαλής

της Κεντρικής Δωδεκανησιακής Επιτροπής ήταν οι σημαντικοί πρωτεργάτες

του δωδεκανησιακού αγώνα, ο ιατρός από την Κάλυμνο Σκεύος Ζερβός και ο

πανεπιστημιακός καθηγητής Μιχαήλ Βολονάκης από τη Σύμη. Ο Δήμαρχος της

Ρόδου Γαβριήλ Χαρίτος προσφέρει στο βασιλιά τη συμβολική κλείδα της πόλης.

Ακολουθούν καταθέσεις στεφάνων στο βωμό της Πατρίδας και μετά την

ανάκρουση του εθνικού ύμνου, ο υπουργός Εσωτερικών Πέτρος Μαυρομιχάλης

διαβάζει από τον εξώστη του διοικητηρίου το διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο

τα νησιά: Ρόδος, Κάλυμνος, Κάρπαθος, Αστυπάλαια, Νίσυρος, Πάτμος, Χάλκη,

Κάσος, Τήλος, Σύμη, Κως, Λέρος Καστελλόριζο και οι παρακείμενες νησίδες, είναι

πλέον προσηρτημένα στο ελληνικό κράτος. Η Ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου

στην Ελλάδα έχει και τυπικά πλέον τελεσθεί.

Τα ελεύθερα πια Δωδεκάνησα σημαιοστολισμένα, τραγουδούν και χορεύουν τη

λευτεριά τους. Τραγούδια χαράς και αγάπης ακούγονται σε κάθε τόπο: στη Ρόδο

το σμαραγδένιο νησί, στην Τήλο, στη Λέρο, στη Σύμη και στη Χάλκη. Όλη η

Ελλάδα μοιράζεται αυτή την ανείπωτη ευτυχία των νησιωτών μετά από μια

μακραιώνη κατοχή... Ρόδος... Ένα μαγεμένο μέρος... έχει εμπνεύσει δεκάδες

ποιητές και τραγουδοποιούς του έρωτα και της αγάπης...