Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)

Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi

(BAP)

6.4.3. Olumlu Davranışların Artırılması 2

OLUMLU DAVRANIŞLARIN

ARTIRILMASI

6.4.3. Olumlu Davranışların Artırılması 3

Pekiştirme, bir davranışın sergilenme olasılığını

artırmak üzere ortama bir uyaranın (hoşnutluk yaratan uyaranın) eklenmesi ya da

ortamda bulunan bir uyaranın (itici uyaran) geri çekilmesi

durumudur.

6.4.3. Olumlu Davranışların Artırılması 4

İki tür pekiştirme vardır.

Olumlu Pekiştirme

Olumsuz Pekiştirme

6.4.3. Olumlu Davranışların Artırılması 5

• Olumlu pekiştirme, bir davranışın ileride tekrarlanma olasılığını artırmak üzere davranışın ardından ortama bir uyaranın eklenmesidir.

Olumlu Pekiştir

me

6.4.3. Olumlu Davranışların Artırılması 6

Etkili pekiştireç belirlemede anne-babalar aşağıda sıralanan yöntemlere

başvurabilirler:

özel gereksinimli çocuklarının yaşı, cinsiyeti ve ilgilerini göz önüne alarak pekiştireç

seçebilirler,

pekiştireçleri kategorilere ayırarak çocuklarından bu kategorilerden birini

seçmesini isteyebilirler,

çocuklarının hangi etkinlikleri daha sık ve severek yaptığı, hangi etkinlikleri daha az

ve hoşlanmayarak yaptığını belirleyebilirler,

kolayca ulaşılabilen ve maliyeti düşük olan doğal pekiştireçleri seçebilirler.

6.4.3. Olumlu Davranışların Artırılması 7

• Öğrenilmemiş Pekiştireç (Birincil pekiştireç)

• Öğrenilmiş Pekiştireç (İkincil Pekiştireç)

Pekiştireç

6.4.3. Olumlu Davranışların Artırılması 8

Öğrenilmemiş pekiştireçler, doğal yaşamı sürdürmek için

gerekli olan ve çocuk için biyolojik önem taşıyan uyaranlardır. Örneğin; yiyecekler, içecekler, barınma, uyku vb.

6.4.3. Olumlu Davranışların Artırılması 9

Öğrenilmiş pekiştireçler ise yaşamsal bir önem taşımamalarına rağmen

davranışların artırılmasında ve sürdürülmesinde etkili olan

pekiştireçlerdir. Örneğin; çocuğunuza çikolata (birincil pekiştireç) verirken

“Aferin sana, harikasın.” (ikincil pekiştireç) derseniz bir süre sonra

“aferin, harikasın” demek tek başına pekiştireç olma özelliği kazanabilir.

6.4.3. Olumlu Davranışların Artırılması 10

Öğrenilmemiş pekiştireçlerin özellikleri;

Etkileri bulundukları durumlara göre değişiklik gösterir. Örneğin; karnı tok bir çocuk için yiyecek

etkili olmayabilir.Sunulmaları iyi planlanmadığında

“doygunluk” ya da “yoksunluk” yaratabilirler.

Pekiştireç olma özelliklerini hiçbir zaman yitirmezler çünkü yaşamsal

ihtiyaçlardır.

Yiyecek pekiştireçleri diyetli birey için titizlikle seçilmelidir.

Doygunluğu ve hızlı tüketimi önlemek için az miktarda

sunulmalıdır.

6.4.3. Olumlu Davranışların Artırılması 11

4 tür öğrenilmiş pekiştireç vardır:

Nesnel pekiştireçler: Yapıştırmalar, oyuncaklar, boyama kitapları, oyun hamuru

vb.

Sosyal pekiştireçler: Sözsüz ifadeler, bedensel iletişim, sosyal ortamlarda

yakınlık, övgü sözcükleri ya da sözcük grupları vb.

Etkinlik pekiştireçleri: Şarkı söylemek, yap-bozla oynamak, şiir okumak, bilgisayarda oyun oynamak vb.

Sembol pekiştireçler: Kendi başlarına anlamı olmayan ancak diğer pekiştireçlere

dönüştürülebilen pekiştireçlerdir. Para, gazete kuponları, yıldızlar, jeton vb.

6.4.3. Olumlu Davranışların Artırılması 12

Olumsuz pekiştirme: Bir davranışı izleyen durumda ortamdaki itici uyaranın çekilmesiyle, o davranışın yapılma olasılığının artırılmasıdır. Örneğin; arkadaşının kalemini izinsiz alan çocuğun azar işitmemek için arkadaşından özür dilemesi, açık pencereden gelen gürültünün derse dikkat davranışını engellemesi durumunda pencerenin kapatılması olumsuz pekiştirmeye örnek olarak verilebilir.

6.4.3. Olumlu Davranışların Artırılması 13

• Sürekli pekiştirme

• Aralıklı pekiştirme

Pekiştirme

6.4.3. Olumlu Davranışların Artırılması 14

Sürekli pekiştirme: Davranışın her oluştuğunda pekiştirilmesidir.

Öğrenmenin başlangıcında kullanılır. Örneğin; kızına yemekten sonra elini yıkamayı öğreten bir anne davranış her gerçekleştiğinde “Aferin sana, bilgisayarda oyun oynayabilirsin.” diyerek kızının uygun davranışını

pekiştirebilir.

6.4.3. Olumlu Davranışların Artırılması 15

• Oranlı pekiştirme

• Süreli pekiştirme

Aralıklı pekiştir

me

6.4.3. Olumlu Davranışların

Artırılması 16

• Sabit oranlı

• Değişken oranlı

Oranlı pekiştir

me

6.4.3. Olumlu Davranışların Artırılması 17

• Sabit süreli pekiştirme

• Değişken süreli pekiştirme

Süreli pekiştir

me

6.4.3. Olumlu Davranışların Artırılması 18

Anlaşma: Özel çocuktan beklenilen davranışın ve bu

davranışı sergilemesi durumunda sunulacak

pekiştirecin tanımlandığı yazılı dokümandır. Anlaşmanın açık

ve anlaşılır olması, olumlu olması ve adil olması beklenir.