60383446-ntv-tarih-temmuz-2011

5/9/2018 60383446-ntv-tarih-temmuz-2011 - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/60383446-ntv-tarih-temmuz-2011 1/95

~~:!~ANLAMAK i<;:i

TEMMUZ 2011 - 7,5

KKTC Fiyatr 9 TL

ISSN 1308-7878

I ~ I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I9 771308 787801

TROYA SAVA~I

Helen efsanesi degilAnadoiu ger~egi

Amerikah tarihci

Prof. Dr. Barry Straussson bulgulan

UnutulmYe~il~

~alkIlan

HERKE

HEDiY



III

I

TROYA: MiTOLOJiNiN

TARIH OLDUGU YER

Ilyada ve Odisseya destanlannda

a nl an la nl an n on er nl i o lc ud e tarihsel

gen;:ek icerdiqim dusunmek icin

elimizde bugiin 90k daha fazla

neden val. Son bulgular 1§IQ1nda,

Amerikah tanhct ve saha uzmam

Prof. Dr. Barry Strauss. NTV Tmih

icm yazdi.

iLKLERiN PADi~AHI:

SULTAN ABDULMECiD

ilk kez bu padiseh hie "idam

ferrnam" yazdumadr. 150 yi l once

25 Haz ir an 1861'de, 38 yasmda

olen Abdillmecid, diplomatlarla

F ra ns iz ca konu sa n ilk padisah da

oldu. Tanzirnat onun zamaninda

i lan edildi, hayati retonnlar onunla

basladi. Needet Sakaoglu yazdi,

BOGAZLAR: 800 YILLIK

ULUSLARARASI MESELE

T um dunv a ulkeleri icm navati

o ne m ta siy an istanbul ve Canakkale

Boqazlan, «agls! b oy u sa va sm ,

bansm ve insanlann kadorini

belirledi. Bouazlann son 800 yilhk

tarihmin a nla ti la ca oi v azm . n ilk

bolumu, 1453'e kadar geliyor.

Prof. Dr. Halil i llalclk yazdi.

4 N T V T A RI H T E M MU Z 20 11



YE~iLCAM: 0 FILMLERDE

l?ARKILAR BA~ROLDEYDi

Televizyonsuz gunlerde smerna

salor.laruu c.nlatan, pikaplarda

donen sarkilardi onlar. Conul

Akkor'lann, Ne§e Karebocek'lenn,

Zeki Miiren'lerin dudaklanndan

dokulen unutulmaz film muzikleri,

1960'h ve 70'Ji yiilara damoas.m

vurmustu, Nairn Dilrnener vaadr.

HER DEM TAZE

10 EFSANE OTOMOBiL

Her biri zamana meydan okuyan

carpici tasanmlan, devnm yaratan

bzelliklenyle, sadece otomobil degil,

birer sanat eseri. Eu modeller, 20

yuzyilda insanoqluna 0 gune kadar

tatmadlgl bir ozuurluk sundu

Otomobil tarihinin 10 efsanesi.

Earbaros Devecioglu yazdi.

06 Okurdan

10 ihbar- Kampanya

1 .5 Haberler

20 Gundemin Tarihi

24 Tarihte Bu Ay

26 Aym Fotografi

28 Evrak-l Metruke

44 Dun &Bugun

78 Kag-ltUzerinde

81 Kitap

88 Seyahatname

90 Tarihi Miras

94 Ajanda

102 Tavanarasi

104 Biiyutec

106 Bilmece

'l08 Bulmaca

110 Zamanm izinde

var mi?

NTV T AR IH T EM M U Z 201 1



Okurdan

twit:l:er 'da

§onv I:otih.Halil inalClk: NTVTarih

Konusmalan Programi

arsivinden bu tarnsmayi

izlernenizi oneririm: http://

video.ntvmsnbc.com!#ta.rih-

konusmalari-15-kasim-

2010-l.html

Elif Hilal (::opur NTV

Tarih ayhk degil, haftahk

olsun, hatta hatta gunliik

olsun.

Gokhan Yikicr Keske

kapakta biraz daha popu-

lerlikten uzak durulsaydi

(nacizane fikrim).

Ozan Altm Raftaki son

NTVTarih'i almak paha

bicilemez,

Elif At«l Yeni baslayan

bir ayin en giizel yanlan;

1- maai almak , 2- NTV

Tarih'in yeni sayrsma kavus-

·mak.

lzel Akm Bans da hili

uyanmadigma gore NTV

Tarihve iPodumla basbasa-

ylZ bu aksam.)

Serhat Ramay Peri han

Magden NTVTarih'in bu

sayisina James Joyce ve

Ulysses'i yazml~. Urnutsuzca

coskulu.i)

l}evket F. Erbay NTV

Tarih'te bu ay iletisiminin

kilometre ta~l aleti He ilgili

harika bir yazl var: Daktilo-

nun tikirnsi kesildi,

(::ayla Co§ar NTVTarih

dergisi ne giizelmi!, her

sayfasi beni icine cekiyo,

Ecem AsIan Her ay oldu-

g u gibi bu ay da harika arna

bu ayrn haber bolumii bit

baska,

NTV TAR iH TEM MU Z 2011

Mektuplar-mesajlar

NTV Tarih vasasmt

NTV Bilim dergisinin

maddi sorunlardan dolayi

kapatildignu duyunca cok

iizuldurn, Cecen yu basmda

dergiye zam yaptlgmlZda (1

lirahk) elestirrnistim ve yazima

da dergide yer verrnistiniz,

Simdi 0 elestiriden dolayi

sizlerden ozur diliyorum

ve bir ricarn olacak. Her ne

kadar NTVTarih dergisinin

kapanlrna gibi bir durumu

soz konusu Dimasa bile, eger

dergide maddi srkmti varsa

ve zarar filan ediyorsa liitfen

dergiye zam yapm. Yeter ki

dergimiz elimizden gitmesin.

Abdurrahim Alpaslan

NTVT Tum okurlanmizm

Abdurrahim Alpaslan'in

hissiyanru paylasngmi

dusiinuyor, 1.5 TI..:lik

fiyat artisirun sizleri

etkilerneyecegiui Un'lUYOruZ.

Bildiginie. gibi N'I'V'Tarib,pek cok dergiden farkh olarak,

biiyiik oranda sans gehriyle

yapyan bir yaym.

Ekonomik sikmtiicinde misiniz?

Goruyorum kiNTV

Tarib gun ges:tiks:e gercek

~izgisinden sapmaya basladi,

Ilk bes saYISlm almadigim

icin Manisadan izmir'e

gittim, hayli vorucu bir

yuriiyiisten soma yerini

buldum ve aldim. ilk bes

sayida VCD vermissiniz. Son

bir yrldir verrniyorsunuz, Boyle

yapmamzm sebebi okuyuculan

dergiye ahsturnak ve giiz

boyamak mrydt? Derginin

son sayisinda ·28 sayfa

reklama aynlrrns. Acaba dergi

ekonomik sikmti icinde mi?

Mustafa Orhan Okatan

NTVT Reklam sayfalanmnarnsi, genel olarak dergilerin

donemin sanatcilanyla

goriiluyordu. Cecen

ayisirnlerini tespit

edemediklerirniz de dah

turn kisiler §u sekilde

Cankaya'daki tiyatrocula

Ge~en sayrmtzdaAym

Fotografl" bolumunde

ya)'lmladlg1m1z, Necdet

Sakaoglu koleksiyonundan

fotografta, Celal Bayar·

marka giieiine isaret eder.

Aynca cesitli aylarda, piyasa

ve donern kosullanna bagh

olarak bu sayfalann sayismda

degi;;ildikler olabilir. NTV

Tarib, reklam sayfalanmn

arttlgl sayilarda, editoryal sayfa

saY1S1mda artnrmaktadir.

Dergimizle beraber iicretsiz

verdigimiz CD veya ekleri

de, gozboyama amacryla

degil, satisimrzr arttirmak

amaciyla planhyoruz, Bununla

birliktc NTVTarih, bastanberi "promosyon malzemesi

icin alman dergi" olmad

Kaliteden odiin yok; ara

verdigimiz eklerimiz,

hediyelerimiz de eksilme

Hayalkmkhgl

ve Osmanhlar

Tiirkive'nin ihtiyaci olan

derginizi, ilksayismdan

itibaren izlemekteyim.

Ancak son 5- 6 saymlZ

bende hayalkmkhgi yara

Oncelikle bir TV dizisin

kosullandirdigi ve zorlasunulan makaleler, Kanu



siralanmrsur:

(Soldan saga) Behzat Hili

Butak, Cevat Memduh

Altar y~ j ezihi Ozsoj;

Hiim~ Hican, MUfid

K ip er, M ah m ut B aler (Bal

Mahmut), garson (arkasi

devrinden sogutaeak diizeyde

bikkmhk yaratn, Tarihin

yalruzca Osmanli ges:mi~i

olmadigini diisiiniirsek,

derginizdeki eksiklik acikca

goriilebilir. Farkli ulkelerin

tarihleri, ozellikle de 20. yuzyil

savaslan diinyamrzin guncel

jeopolirigine yon verrnistir,

Bu konularda sadece bir

"6 Haziran: Normandiya"

calisrnasmdan baska mabie

yayimlanmadi. Okura sicak

anlanrnlanyla yaklasan (saym

yazann kornik bir bicimde

donuk halde), Gontil Dlkii~

Ozcan, Redia Muvahhit,

(isrni bilinrneyen bir zat) ,

Cclal Bayar, Nezahat Tanyeri

ve Resir Gurzap,Sermet Erkin'e tesekkur

ediyoruz.

"diinyarun en iinlii asked

tarihcisi" olarak tamt1ldlgml

sayrnazsak) "Canakkale

Mektubu", ilginclikleri

acisindan "Drakula" ve

"Mcksika Devrimi" calismalan,

"Israil" ekiniz, "Kore Savasi",

"Kibns'ta ilk Kursun", "Nazrm

Hikmet" ile sunus ve niteligi

acilanndan bugiine dek

yay.rnladrguuz en farkli ve en

guzel makale alan "Coldeki

Kahraman Doktorlar"

calisrnalan heyecan vericiydi,

Son sayilanruzda ise okur

saylSl kisi tl i arkealoji sayfalan

ve Kanuni, Pargah ya da

Harem-Hurrcm makaleleri,

kitap tarutimlan ve reklamlarla

sayfalanmz son bulmakta.

Hepimizin dergisi NTV

Tarih'in, Osmanhlan a~an

~agda~ ve yeni bir anlayisla

ya~amma devam cdeccgini

umuyorum.

Ahm el C ;: ilo gl u

NTVT Sondan baslayalim.

NTVTarih'in "Osmanlilan

asmak' diye bir meselesi

yok. Osmanh donemini

anlamak, arastirrnak, bu

konudaki ozgiin isleri okura

yansitmak gibi bir meselesi

var; cagdasbkran anladlglmlZ

budur. Osmanh donemine ait

konulann <;ogunlukta olmasi

da hem tercih ettigimiz hem

de normal bir durumdur.

Diinyanm cesitli ulkelerinde

yayunlanan tarih dergileri

de, 0 ulke cografYasmdaki

ge<;mi§ olaylan, atalanmn

yasadiklanru one cikaru,

arastinr, eldeki veriler .

N T V T A R iH TE MM UZ2 0 1 1



Okurdan

i izerinden anlatmaya cahsu,

Kaldi kiOsmanh Devleti, bu

veri durumun cok otesinde,

diinya ol<;:egindeki hadiscleri

belirlernis, etkilernis bir

olusumdur, NTVTarih

Osmanli donemine, bir

s is inme , y er inme veya herharigi

bir diinya gorii~iinii dayarma

alani olarak degil, tarihsel bir

alan olarak bakmaktadir.

Okurumuz, Cumhuriyet

tarihimizde veya 20.

yuzyrl diinya tarihinde

meydana gelen olaylarla

ilgili sundugumuz nice

konudan birkacini siralarken;

"Canakkale'de savasanlannv e "C old ek i K ah ram a n

Doktorlar"m da Osmanh

oldugunu unutmus goriiniiyor.

Aynes "dunyanm en iinlii

asked tarihcisi" gibi ger~'ekten

giiliin<;:ve bizim yazIhadlglrhlZ

bir de ciimle kullanrms.

Canakkale konusunda bir

resimaltinda Sahin Aldogan

icin "Cauakkale muharebeleri

tarihi ve c:ogtafyasl iizerine

diinyanm 1 numarah harp

tarihi uzrnaru'drr (bkz. SaYI: 7,

s.33) denilrnistir. NTVTarih,

miitevazr karakteri herkesce

bilinen Aldogan'm itirazina

ragmen bu tabiri kullanmisnr

ve bunun arkasmda

durmaktadir, Okurumuz

eger merak ediyorsa, sadece

Turkiyedeki kurum, kurulus

ve tarihcilere degil; ozelliklo

Avustralya, Yeni Zelancla ve

tngiltere'de konuyIa ilgili

makam ve kisilere basvurarak

bu geryegi teyit edebilir,

Kim musftk,kim zalim?"Tarikatlarla ilgili vazimzda

adr ge<;en musfik-zayrf-

padisah Mehmed'dir (Ave:

Mehmed olarak da bilinir).

Kadrzadelerin baskrsryla

40 Halvetlseyhinin diri

diri vakilmasmr onaylamak

durumunda kalmistir,

Saltanatmm biiyiik bir

bolumunu Istanbul'dan uzakta,

Edirne'de ge<;:itmi§tir. IV.

Murad ad.ndakl padisalnnuz

musfik degil, aksine zalimdi."

Ekrem Hayri Peker

NTVT Padisahlar konusundabir hara vok: Kadtzadelilere,

bizim yazdtgimiz gibi Koprulir

Mehmed Pasa miidahale

etmistir, Bu olay "Aver" lakapli

IV.1VIchmed doneminde

oldu, Okurumuz V I. Me hm e d.

derken kansnrmis, ciinkii

V I. Mehmed son padisah

Mehmed Vahideddin'dir.

Anc alc K ad iz ad elile r c ok

daha once, hatta IV. Murad

donerninden once ottaya

ciknus bir olgudur. Bunlara,

IV. Murad doneminde

miidahale edilmedi. Belki

tek hatamiz, IV. Murad'm

"hosgorusunden' bu

nedenlesozetmemiz olabilir.

Kadiaadelilcrc onun devrinde

dokunulmamasi hosgoruden

degil, bu akimm henuz sesini

yeterince yiikseltcmcmis ve

gUl'lenememi~ olmasmdan

kaynaklanabilir. •

Sakman goze batanlar

Ohl t J ,~ ia7 'da , ; gel ell me: ia jlar l.gereht ig if Jd~

l ts al U la F il k. ' D e d il ze lt ii er e .1 e y o yu u lm I lJ U lR t ad l1 - ;

s. 24 "Gundernin Tarihi" bolumunde

kulianllah haritanm kaynak bilgisindeki

yazar ismi Giovanni Casale degil, Gi-

ancer!o Casale: olmauydi. Kendisinden

ozur diler iz . Aynca Yasin Durmu.~ ve

Adem Kccal 'a tesekkur edertz

S. 51 lsmet lnonu'nun 1946 tarihli

totoqran, Cengiz Kahrarnan koleksiyo-

nundan ahnrrustrr. Kendjsine tesekkur

ederi.z.

S. 52 Fotograf ta gorOlen Mut lu Men-

deres degil, Aydm Merrderes'nr.

S. 86-87-88 '"Tarihl Miras" bOIO-

muncekl panoramik foto.graf Cihat

Kurk,Ooglu'na, hava fotogral l Hakan

Oge'ye aitt ir . Kendi lerinden ozur

dileriz.

S. 110 Testin 6. ve 8. sorulan ile 7.

ve 10. sorulan b ir teknlk hata sonucu

aynI9Iknw?tlr-

DOGU§ DERGi GRUBU

DOGU§ GRUau ilni§iM YAYLNCIUK

VE r.icARET A.§ YONEriM KURULU

8A~KANI VE .iMTiYAZsAH.iai

Erman 'rerdeten

DERG i GRUaU GENEL YONETMENi

Neyyi re Ozkan

YAYINYONETMENi

Onrsel Goncu

GORSEL YONETMEN

Fusun Tureen Elmasoqlu

YAZI ioLERi MOoORO (acrumtu}

AYjen·Gor

YAYINKOORoiNATORU

Burak cettntae

YAZI i~LERi

Ceyla Alt rndis, Mine GQmrukQuoglu,

Mehmet Om(J" r, Duygu Yrlmaz

GRAFiK

Erhan Teksoz

REDAKSiYON

Gok~ Gnkceer

YAYIN KURUlU

Ems Batur , Sevket Dorrmez. Hal il lnalC:1k,

R . Ser tac Kavse rt ll od lu . Ahmet Kuyao§: ,

Masls KOrkQiJgl l, Necdet Sekaoqlu

lsenb ike Toqan, Hayri Fehmi Yrlmaz

YAYIN DANI' >MANlAR I

M. Tanju Akati , Muzaf far AlbayrakBahin

Aldogan, Se rp n B age "! , Semavl Eylce.

Emre Oonen, Rasit curcuek. Huseyin

lrmak, Cerna! Kafaoar, Yavuz Selim

Karak rs la . Feea Kurk' \{ uogk i, Sen ih Onur,

l ibel " Ortayh Gut Pulhan, CelalSenqor ,

Cemalettin Tasknan. Lucien ne Thys-

Senocak, Ahmet ' resi ltepe

KATKIDA BULUNANLAR

Edmon Bexy an, Akin Erscy

REKLAM

Zeynep Ozrsemfr (Reklam 8", t19 Direktoru)

B an u A c er ( R ek la m S a ns K oo rd in ato rQ )

Mehves Turfan (Rek tam Sans

Koorotnatcru)

Funda Turan (Reklam Sane Grup MiJdOr"Oj

Merve Kuma (Reklam Sans MLidli rLi)

Mehmet Ookmen (St ra te jl k P lanlarna

MudO"ru)

Sebnem Dtrzcu (Reze rvasyon MCJduru )

0212304 D809

Mus ta fa ce-oak (Tekn ik Sorumtu )

02123040840

PA2ARLAMA bANI\ )MANi

Ali Kirernitcioqh,

PA.ZARLAM;A

SeC(iI Gckkaya (MudOr)

Den iz Coban la r, S inan Rumel ih ,Haza r ' ca ves

TANITIM-PRODOKSiYON

Ozono YiiW

URETiM-PLANLAMA

Yakup Akyrldmrn

DAGITiM·SAII~

Ozqur Yukse l Karasu

YAYIN TURO

Ayhk yaygl l'l ·surel j yaym

NTV Tarih, SaYI 30, Temmuz 2011

1308-7878

VONETiM YoRi

Doqus Grubu lletlsirn Yayrncrlrk v

Tic. A.$.

G45Ahi Evran Polaris Cad. Dogu

Cen te r No:4, 343 .98 Mas lak, I st an

T:0212 3040858. F: 0212·33503

Abcnelik T:-444 18 S9 F: 0212 33

BASIMYERi

Pro rnat Bas im Sanay l ve Tlcaret

Sanayi Mahanesl 1590. Sokak No

34510 Esenvur t Buvukcekmece,

T:0212 622 6363

DAGITIM ~iRKETi

T u rk uv az D a 'g ltlh i P ez ar la m a A . !?

Sabah 2000 T e e l s l e r l , Fat lh Mah .Basrl Cad. 34885 Samand rra- Ist

T: 0216585·91 00

RENKAVRIM I

XL Pri nt House

Her hakkl s;"ikf!drr. Bu dergide yer

yazr, make/e, fotograf ve jflOsirasy

eiektronik onemler da dahil clmek

~ogalhlma hak/ar! DoguC} I !ef/ !J im'e

YaZ lI J on i zi n o imaksl zl n JJang i d il

hemgi o ri emde o fu rsB o /sun mater

iamamln/ il yada bir qql iimuniJn

9(Jgalf, lmas/ ya.s~ktrr.

• ntlllijrih1j!nt".<!()m.tI:• wWW'_m_tih ••"m• http;/J:wwW',iaCEI>.Ok.eom/ntvmrlh • http,/ftwittet.comlntvt



.I ; - ~ I

t a r ih @ n t v rn s n b c . c o m ., . " ""

Tarih, tar ih e lmasmr . O k u rla rlm lZ k iiltiire l m i ra sa s ah ip lilk ly or

N T VT ve N T VM SN BC'nin Q agT lsm a uyan okurlanm iz kulturel m irasm tahrip

ed ild iq i, y agm alan d1 g1 , k ad erin e terk ed ild ig i co k sayida ornekle ilgili rnesaj

ve fo toq raf g bnderm e ye devam ediyor. U zrnanlan rru zm deg erlen dirdiQ i

ih ba rla r B akanhk yetk ilile rm e ulastmlryor I::;;teb u ay o ne cik an lar ...Okurlarrian gelel 'l mesepar, gerektiginc

k is a lt rl ar sk v e d i. iz e lt il er ek Y i ;l -Y 1m 1 anm

izmirJKonak

izmir'deki merkez Konak

menevi onOndeki tarihl yo

nOmOzde pazar yeri olarak

ruhyor. Gecmlse ail bir hik

oldugunu ousunuycrum. A

baqlantm olabilir. Bu giri~i

dolaYI sizleri kutluyo.rum.

bize ail lar ihi onernseyip o

sanhk rnirasuu hor goren

bozucu bir giri§im. Basaril

Ender Yaralimete

~alabeIHitit anrtiyo~edniyor

Ege. oniv.ers'te.stnd9.nYra.00(( Dr. Aydin MuftUoglu

Kemalpa§a'daki kaVa

. k<)baitl'hilSlnll1tahriqaja rnaruz

kaldl9in! ·ilelli. K<;Ibariillariln su

anki dururnuna dikKali cekrnek NTVT Yazlda sozu edile

dosol] antik cadde Hasan

Ogrefmenevi'nin hemen d

da olup 1. Derece Arkeolo

Alan! olarak tescillidir. Kal

ile birlikte Smyrna'mn gork

yansr tan antik yol, eski ke

iki 'onemli caddesinden ku

gOney dogrultusunda uzan

Roma kent plancrhjnnda

Maximus olarak adlandmla

caddenin parcasrdir. Hele

. ve Roma dbnemlerinde b

bir yandan Varyant'ta bulu

Ephesos Kapisr'ndan gire

. kent merkezine yani Agoragevresine ulasnrirken, dig

yandan da Roma Donerni

Degirmentepe'de bulunan

en onernli tapinaklanndan

Dian Zeus AkraioslOlyrnpei

ulasan Kutsal Yol-Toren Y

niteliqindeydi. Ne yazrk ki

denin uzerinde ve gevresin

uzun yrllardan ber; semt p

kurulmaktadrr. Bu durumu

kaldirmak igin izmir BOyO

Belediyesi bir cevre dOzen

,·§llml~tlr. y.a~aml bo)\unca Klta

Y u na rr is ta m r ne rk ez li A h hi ya vabevleliile Hitit Kralllgi arasinda

baskilara maruz k<lldlgl i<;inpollfik

olatakl1a(ilk g6sterel"l)eyen M,ira

Krarl J g I·, ayru b61gede lokalize

edilmektedir. VaroldiJgundan beri

d09a la~ribatmaan 5p~ka bir

lehlike, y?~ain''lYan kgbartman In

son Yillard<! karayolu.qenis letrne

~11§rnalan ve yasadli}1 kazllar"

'dan zarar 9.ord09u 5i1ir imekteydi. nedenlnin ail la§l lmasl iyin uzman-

" lann giirevle",Clirilmesi g(i)rekU"dJr.

,Aksi halde!8"4:llfiguronu kaplayan

t.ahribatlara y,ol agmasl ve izmi"r!in.. .

bugok onemli arkeolojik degetini

kay~e\me dfasIIlgl'i'o.l~ yUlksekiljre·

1 0 NT V T A R iH T E M M U Z 2 0 1 1

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]



Konya/Karaman

Olkemizin kOIlOrrnirasma sahip Bilecik/Giilpazan

cikrnak ve Yillardir bizlerin de B61geF riglerden Osmanlliara

§a,?kmllkla izledigi uygulamalarl kadar uzun bir larihe taruklik

sorgulamak ve halala" dozeltmek etmis ,<oksayrda esere sahipl ir.

ig in biriler inin cahsiyor olrnasi biz- Fakal ne yazik ki defineci ler gon

leri mullu ettl. Arastrrrnaruz ve ora- ge<;lik<;eyagmalamaya ve eserleri

daki vahim durumu dOzeltmeniz bozmaya devam elmekledir. Yerel

icin goslerecegim adres Alahan yonetlciler ne kadar engellemeye

projesi hazirlarrustrr. Projenin bir

an once onay ahp uygulanmasuu

dilemekteylz.

Manastrn. Buras: Karaman-Silifke

karayolunun 60, kilometresinde,

2 km kadar i<;krsimda kalan bir

yapl. Bircok mezar, heykel, sutunve manasur kahntrsi bulunrnakta.

ylkarabildigim kadanyla bir Hrris-

liyan tarikatma ait. Latinoe yazrlar

halen okunabi li r dururnda, :;iimdi-

likl. . Bir kamyonetle oraya gidip

islediginiz her '1eyi alabilirsiniz(!)

Sarunm baska bir §ey soylernerne

gerek. yok.

Murat O/gun

Kararnan-Karadaq-Binbirkilise

cevresinde evler var. Hicbir koru-

ma lcerisinde degi!. Hep kazilrms

durumda. Bu degerler Avrupalr-

larrn elinde olsaydt katiyen boyle

olrnazdi. Tesekkurler,

Murat Demir

w--rv'f Karaman Mui yolu uze-

rinde Sertavul ge9idinde alan

rnanastrr, gOnOmOzdeolduqu gibi

qecrnista de onemll bir quzerqah

uzerlnde bulunmaktaydi, Yap' 5-6,

yOzylia tarihlenen Bizans Manasti-

n, zengin tas i~<;iligikadar kubbeli

bazil ikalann onemli bir emegi alanDogu Killsesi mimarhk tarihinin

conum noktalanndan biri, Yap',

KOltut ve Turizm Bakanllgl tarafm-

dan orenyeri olarak kabul ediliyor

ve bir gorevli taranndan korunu-

yor, Manastrnn, etraftaki modern

yerlesirn yerlerine uzak olrnasi

korunmasi acismdan ciddi sorun-

lar olusturuyor. UNESCO dOnya

miras, listesine Torkiye'den aday

alan arutlardan biri bu rnanasttr,

Yaprrun korunrnasi ve kontrolili

ziyareti icin KullGr ve Turizrn Ba-

kanhgl ile iletisirne qecilecektlr,

NTVT Ana.dolu , ~ o g " i f Y a s o r 1 l - n

h.erk0§esinde ~ayalar 6yu[arak.

~apr,lanmesken ve ibkdelnane·

ler goriilmektMir. Halk-bunlar]

gsnellikle ina'gara elarak isim-

lendirlr, Arne burrlar coqu zaman

'doge!' 0.lu§umJard"lgildir, Ankara

v,Bgevres,ndede O U tOHay;'lar'

oyularak"y'apllin'§ teslsler <;okM,

B .u tar yeryUzU §ekilleri (kayalar)

oyularakHaztrlanan mimarinin

elaganQstU yaypm.lrgl dil§QnOIOr-

se koruma sorunlarnun da<;:okdldug uimla~il~cakt,,, BUYadiqe

g(irUlen5(neKlef Ankara gi"bi

bOyORbir~e.h:fe yakm bldu.~u iyin

luriZQ1odakh bir koruma cahsma-

Sl Uekurtanlabilir. 1<0110rBakan-

I o : g i ve i lgil iBelediye fie ileti~im .'

Kurulacakt.r, Erinerii'M,anaslm ya

gakilisesi ise-muhtemelen Os-

rnanh <'!08",rnineaillir.

kalksa da ne yazrk ki engel otarna-

maktalar. Iyi cahsrnalar ,

Kudret Aytaq

NTVT Golpazan larih6noesinden

Ge<;Anlik yag sonuna Kadar

yogun iskan qormus y6relerimiz-

dendir. Frig Kralllgl'non yayurrn

alano icinoe kalmis alan G61pazan

ve yak," cevresinde qok sayrdaki

hoyOglin y aru sira . k ay a a ru n ve

kaya rnezanrnn da yer aldlgl bilin-

mektedir. Buna karsin, arkeolojik

acican TOrkiye'nin en az arastm-

Ian alanlanndan biri durumunda

dir. Bbylesine onernli arkeolojik ve

larihsel potansiyeli bilimsel cami-alara tanotamamak ve bir lurizm

degeri olarak ortaya koyamamak

cok aCIveriei. Golpazan ve yev-

resindeki y as ad rs : k az t faaliyelleri

KOltilr varliklan ve MOzeler Genel

MOdOrlOgO'nebildirilecek; ilgili

mOze de haberdar edilecektir,

Zirvadisi defiriecileriAnktara Yenikentte ye_r'Slan.Zir

vadisi uzerlnde 1 y,'dlf ar'a§tlfma

~apl¥.orum. ErmenileCin ya~ad,gl

en bOyilk yerle§im yerli3rinden biri

ol.ari'Zir vadisi sit alarn olrnasma

'kaf§ln definecilerin ugtak yeri.

Hatta '9(\plerini ortadao""kacak

kadar yuzsuzler . Vadi,pe kaya me-

zanan, tarihl koprO, Killse kahnn-

[an, m~nast'r (magarada), 'etme'li

mez\3.rl,g,yer>allyQr.Tarihe sahip

9,k\lgon,z i<;intesekkurter-:

Bu ra .k U? im< ir '!

NTVTAnkara lir Vadisl'ndeki

, magaralar; tatihikalul,tllar ve

Zir gay'gereklioLa'tl alaka .gos"

terjlrnediginc!en ve yetkilile'r

ilgilenme_dikleri i~in detineara-

yanlar tarafrndan tahrlp e<'!iliyor.

8ilgi,,'ze.

Hasan Gedik

vardi. Bu kadar onernli bir tarihi

zeng inligimizin bu kadar ozensizolmasim antamlandrramanrm

Antik sehrin icindeki bolumler

korunmaya aimmarms, tahribata

acrk. Kazi cahsmalan tamarnlan-

manus olacak ki yagmalanmaya

brrakrlrnrs eserler vardr, OraYI

quzel lesti rrnek arnacryla yaptikla -

nnr soyiedikleri kafeterya ve anlik

kentin hemen biti;;igine yaprlrn.s

alan TOKi konut lan da ayr: bir

Mersinl

Anamurium Antik Kenti

2010'da guney sahillerini gezer-

ken Anamur antik kentini gezmek

istedim. G6zlerime inanarnadim.Bu kadar gl izel ve tarihi bir a lamn

90plOk haline donrnesjne seyirci

kalarnadrrn. Oncelikle KullGr ve

Turizm Bakanlrgl'na bu konuda

acil onlern almrnasiru talep ettirn.

Yazogbnderdiler ve sikayetirni ilqili

kurumlara ileteceklerini belirtliler.

Oncelikle bu antik kentin giri~inde

ne bir bskci, ne bir g5revli, ne de

herhangi bilgilendirici dakUman

konu. Gereken onlern: alacaqimz:

umlt ediyorum.Oyka Oz/em Ozen

NTVT Anamurium anlik Kilikia

Bolgesi'nin buyuk kentlerinden

biriydi. Geg Antik Caq'a kadar da

onernlnl korudu. Anadolu'daki pek

cok antik kent arkeolojik arastrrma

igin adeta sira beklemektedir.

Anamurium bunlardan biri duru-

rnundadrr. Bahsettiginiz olum-

NT V T AR iH T E M MU Z 2 Q1 1 1 1



suzluklar gergekten cok uzucu.

Bu 6nemli ve degerli antik kent in

acil olarak, cevre dOzenleme

cahsrnalan, gezi yollan, restoras-yon ve dOzenli bir bakima ihtiyaci

oldugu c ok a crk , Bilindigi kadany-

laAnamurium arkeolojik sit alaru.

Yam basins yapllml~ olan toplu

konutlar buyuk olasihkla ilgil i KOI-

tu r ve Tabiat Varll klanm Koruma

) Boiqe Kurulu'nun onayi i le insa

edilmi~tir. GOndeme getirdiginiz

tum olumsuzluklar Kultur ve Tabi-

at Varllklan Genel MudurlOgu'ne

iletilecektir.

l 1.Toroslar/Tase I

Yaptrqnn Taseli platosu gezisinde

G6kyeseki'de (Ermenek ile Mut

arasmdakl) definecilerin yaptlQI

kazi i le 9Ikanlm.§ bir lahil oylece

duruyordu. Eserin parcalanarak

g6turOImeye gall§lldlg., bir narca-

smm kmk olusundan anlasrhyor,

Bu konuyla ilgil i en krsa zamanda

sonuc aunacaorna inaruyorum.

Hikmet Dulundu

NTVT Ulkemizin pek cok yores:

gibi, maalesef Mersin iii Sin irian

igindeki turnulusler ve antik me-

zarlrklarda da yasadisr kazrlar

yapihyor, Lahtin, yazrt ve figurle-

riyle birlikte cok 6nemli bir eser

olduqu anlastlryor, Mersin MOzesi

durumdan haberdar edilecek ve

en kisa siirede eserin miizeye

nakledilmesi iyin qirisimlerde

bulunulacak.

Datca/Knidos Antik Kenti

2010'da Datca'yt ziyarete gittik.

Knidos antik kentini de tamrnak

istedik. En ucta olan ve genel-

i l lik,e yatlarla gelinen bu yerde

bilgilendirme tabelalan ya yok ya

da yerlerde ... Antik kenti gezdik

ancak pazar gOnOoldugu icin

varolan muzeyi gezemedik. Or-

tahk bakrrnsrzhktan dokuluyordu.

Gelenlerin hrrsizhk yapmarnasr,

zarar vermemesi igin bir guvenlik

soz konusu degil. Antik selurdeki

bilgilendirme panolan yetersiz. kentleki kazilann surdurulrnesiru,

Birakm degerlere sahip cikrnayr, olumsuzluklarrn, sahipsizl ig in

korumayi bilenler, onlarrn varh- giderilmesini umuyoruz.

glndan haberdar olanlar var rrudrr

bu ulkede? Mardin/Dara Antik Kenti

Behiye 1§1n Dara antik kenti (Mardin), terke-

dilmi,? vaziyeUe; hic;:bircahsma

yok. K6y antik kentin ustunde ve

Yaklasik bir ay once gezip g6r-

diigom Dara yerlesirninde kaz:

cahsrnalan sirasmda kepce kulla-

nlldl(jr net olarak gbrli luyor. Hatta

yerel halktan birinin soylediqine

g6re caksrnalar sonrasrnda izler

carnurla ortulmeye cahsrlrrus. Fa-

rika ve Avusturyaufar tarafmdanyagmalanmas.,

Osmanlllarii"!1853 Kmrn Savasj'na surOklenip

borclanarak, 1875'de i f lasm: ilan etmesiyle ruztan-

d.. Bu Olkelerin bOyOkeigil.eti,as m faizler alturda

diz.9QkmO,~p'lmanl. sultanlQdan tavizleri kolayca

alalililiyorlardl. Ote yandan arkeoloji biliminin, rnuze

bilincin,in pekgeli?memi~ olrriasi vamnda.Islam:

taassup icindeki bazi yoneticiienn tutumu da ya~

bancrlann i~lerini kolaylastmyerdu.

Etes'in sistemli kazrs: ingil iz mimar J. T.

'Wood;un 1863.18,t4'teki kazisiyla bastarn. Etes'in

Artemis Tapu')agl,'n.n kazismdan 9.610rOleneser-

ler, kaztyt destekleyen E\ritishMuseum'a tasrndr.

Arkasindan A~usturya Berindoif b~'$kanllglnda

kazlya basladr. 136 y.ld" arahkslz surrnektedir,

G6IUruien eserlerViyana'daki Holburg Sarayi'nd

sergilemheRtedir. Bu sarayrn bir b610mO, 1978'd

Efes MOzesi olarak agrlm.§tfr. Sadece Etes'ten

gelen yOzleree esor arasmda Efes Artemis heyk

ana tanrtca heykeli, branz atlet, j imnazyum ve e

liman kazilarmdan ele ge<;;irilipg6torQlmu§'onlar

ca heykel, tlyatrodan eserlsr, Panayir Dagl'ndak

sunakla birlikte, kOlOphanenin hemen yakuunda

'sekizqen arutm parcafan, Rorna donemtnde Pa

ra kar§1zaferi anlatan yakla.§lk 70 m,elrelii<frizin

metreyi askm bBlOmunOn tarnarm vardir.

Ya§arYJlmaz

kat yagan yagmur turn izleri

ya cikarrrus. ilginize sunuyor

Erka/ Uran

NTVT Oara sit alarunda, ya

yrllara degin Prof. Dr. Metin A

bay bilirnsel arkeolojik kazrla

qerceklestiriyordu. Dara, 1.

ceArkeolojik Sit alaru statusu

korunmasi gerekli kultur varl

olarak leseil edilrnis bir antik

kenttir. Bize ilettiginiz bilgiler,

Kultur Varllklan ve Muzeler G

MOdOrlOgu'ne bildirilecek.

Eger Prof. ·Ahunbay, cahsma

devam ediyorsa kendisinden

gerekli bnlemlerin ahnmasi i

neeektir.

NTVT Knidos'ta yakm yillara

degin bilimsel arkeolojik kazuar

ile restorasyon gall§malan ger-

ceklestiriliyordu. Aneak, bu 6nemli

antik kenlte birkac yrldrr arkeolojik

faaliyet yok. Nedenlerini 90k iyi

bilmedigimiz bu durum maalesef

Knidos'a olumsuz olarak yansi-

nus. Yakin gelecekte Knidos'ta

arkeolojik cahsrnatann tekrar

baslamasmr. bu onemli anlik

her taraf mezbelelik.

Mus/afaAn

12 NTVTARiH TEMMUZ2011



ABD ve Avrupa-Miizayede: Tarih iyi satar.

istanbul-Arkeoloji Miizeleri: 120. ya~plak€ti.

Ardmdan: Jorge Sempnin (1923-2011)

Karacaahmet'inruhuna el-Fatiha~ehrin en eski mezarliqmda tarim taslardan geriye

pek bir sey kalmadi. Eldekilerin kurtanlmasi icin ise

definlerin bir an once durdurulmasi gerekiyor.

miinde eski mezar taslannm

birs:ogu kaldmlmis bazen iist

iiste bazen geli~igiizel saga

sola dikilmis ve elde edilen bos

alanlarda

yeni mezar

verleri acil-

mistir, Tarihi

rnezarhk

icerisinde

atalannm

rnezarlan-

nm tahribi

pahasma bir-

cok "seckin",

"saygm",

"egitimli"

istanbullu ve

sehre giis: edcnler defnedilmis-

tiroYokedilen kulturel mirasin

icerisinde karsinuza cikan

bu yeni mezarlar cok nettir.

Insa edildikleri tarib, rahribati

yapanlann isimleri taslarda

yazilrdrr, insanlar bilerek iste-

yerek gelecekte

mahkumcdileccklerini

dusunme-

den bu i;;i

• yaprmslardrr,

. Yakmlanrn

kaybedenler,

bir yetkili-

den yardim

alrp tarihi

mezarhgm

icerisinde yer

edinmeye

Entin Anadolu ya-

kasmdaki Uskudar,

sehrin en biiyiik

mezarhk alanla-

rmdan birine sahiptir, Asya

topraklanndaki bu mezarhk

Musliimanlarca kutsal kabul

edilmis ve Uskiidar'da yapma-

yanlar da buraya giimiilrnek

icin caba harcarmslardi. Me-

zarligin ge~mi~i 14. vuzyrlm

ortalanna kadar indiriliyor,

ismini burada giimiilmii~

Karaca Ahmet'ten ahyor.

Taslann tasanrnlan ile her

biri birer beige niteligindeki

kirabeleri Osmanh dunyasinm

krymetli hatiralandu. Ancak

istanbul sehrinin luzla rahrip

olrnasi gibi bL,)uk mezarhklan

da korunamarms ve bazilan

tam amen ortadan kalknustir.

Mezarlrgm biiyiik bir bolu-

degil. Burad a gi:irev Istanbul

Buyuksb« Belediyesi 'ne bagh

Mezarlrklar Miidiirliigune

dusuyor, Gecmisten beri

istanbul mezarhklarlanyla

ilgilenen mudurlugun yrllarda

bed siiregelen ilgisizligi tarihimezarhklan bugiinkii peri-

sanhale getirmi~. Miidiirliik

belki de mezarliklarda forogra

cekme yasag! getirmek yahut

onlerdeki mezarlann kenar-

Iarrru ciceklendirmck yerine

tarihi taslann korunmasma

onern vermeli. Aynca bilin-

mesi gereken bir nokta daha

var: Tarihi mezarliklarda bos

yer yoktur. Lutfen artik tarihi

mezarliklara defin yapilmasm

cahsir, Etkili ve yetkili kisiler

araya konur. Maalesefbu

durumda yeni definler icin

birilerinin dedesini, ninesini

yerinden kaldirrnak gere-

kir.Istanbul'un 1940'lardan

itibaren ald!g! biiyiik g6c;:debuna eklenince diger pek

cok rnezarhkta oldugu gibi

Karacaahmet'te de buyuk bir

tas kryrmi gerc;:ekle§mi§tir.

Eu korkunc durum herkes

tarafindan bilinir ama olmam l§

gibi davramlir, Sonucta koca

bir mezarhk tahrip edilmistir,

En kotiisii bu surec devam

etmektedir, Ancak gelecek-

te, giiniimiize ulasan tarihi

taslann ne olacagl da belli

NT V T AR iH TE MM UZ 201 1



16 N TVTA R iH TEMMUZ2 0 1 1



Haber

18 NT V T AR iH T EM MU Z 2011

Ardlndan_~ <" ~ ,; "' < t , -

JORGE SEMPRUN (1923-2011)

Buchenwald Nazi kampmm

44904 numarah tutuklusuIspanyol ve FranS1Z yazar Jorge Sempnin, 20 yuzyilm hafizas

Avrupa tarihimn buyuk olaylanrun ilk elden tam g l olmustu

vrupa'da

Tiirkiye'nin

Als'ye girme-

si tartisilirken, Jorge

Semprun tavnrn bu yeni

uyeden yana koymus-

tu. Ona gore Avrupa

bir cograJ:Yadegil bir

fikirdi: kendini gelis-

tiren dcmokrasi fikri,

Bunun onemini Dna

ge~en ay sona eren

macerah hayan ogret-

rnisti. Uzun 20. yuzyilda

alan herseyi i lk elden

yasanusu. B abasi is-panyol Curnhuriycti'nin bir diplomati

olarak Hollanda'dayken Ispanya i~Savas;baslarrns, savasi Franco kazaninca (1939)

aile kendini surgundc bulmustu.jorgc

Paris'te Fransizca ogrenmi~, 2. Dunya

Savasi'nda Frans a Alman i§galindeyken

Direnise kanlrrus ve Buchenwald toplama

kampina anlmisrr (1943). Savastan sonra

bir komunist olarak Ispanyada yasadisi di-

renis icin cahsmis ama Ispanyol Komunist

Partisi'nden atilmisn (1964.) Kendisi gibi

siyasi miilteci Yunanli Costa-Gavras'in

filmlerine (Z, 1969,i:tiraf, 1970) senaryo-

1ar yazrmsn, Franco'nun oliimiinii gi)rmug,

d ik ra to r 1ugiin

uzun uykusundan

uyanan IspanyadaKiiltiir Bakaru

olmusru (1988-

91.). Kendi hayati,

yetedi rnalzeme

sag1aml§h ona.

Fransizca kaleme

ald!gl Bltyiik

Yolcu luk , Ramon

Mercader'in jkinci

Olumu; Nefayev

Donuyor, Ispan-

yolea yazdlg1 Fe-

derico Sdncbez'in

OtobiyograjiJi, hep

anlanyordu.

Ama hayatirun

donemi, Nazi kam

ge~irdigi 16 aydl.

Carlos, onun kamp

isbirlikcisi bir "kap

donu\iti.igiini.i one

de bu suclamayi re

Ama sonra sunlan

"s s scfi, esirlerin k

~aglT1r,'Yann 3000

topla. Dora'ya gon

ler'diye emreder. D

feci bir kamp oldu

gonderUeceklerin

bil irirn. Peki ne yapayun? 'Hayir,

bir secirn yapamamrm dcmeliyim

soyleyen aptal, 0 an oldiirulur ve

insan yine Dora'ya gider. Ya SS

nr secimi ya da biz yaparlz, boyl

esirleri kurtarabiliriz .. .." Ohimun

bir gazeteei "Fransiz misiniz isp

Kendinizi nasil tammhyorsunuz?"

sordugunda, "N e biri ne oteki, E

Buchenwald tutukiusuyum" diye

vermesi ~a~Jrt1C!degildi, 20 yasin

kimsenin kolay kolay altmdan k

cagl bir insanhk smavma sokulm

Ayjen Cur



Giindemin Tarihi

AZlnllglnordusuordunun iilkesiOSMATh:JLlVE FRANSr; r; r lC) 'GIEMLE:RINDEYO KSUL ALEvT (NTJ8AYRI)

AZINLIK HEP ITtL Di. 'O RD q, pN L AR IN ,C;O CUKL AR I. tC;IN C;IKI~

YOID OLDUBUaUN BU KESIMDEN ESAD HANEDANININ

HtJKM~TTiGI S1URiYE ;DEMOI illASt TALEBIYLE KARgI KARglyA

" sa rs dm az" h is s€ tt ig in i, Ma r t. sonunda

A JlD D f §:i§ leri B . a k i l I : \ \ Billflf'l Clinton,

AJ3D'dek i ikiparti i < ;f ~ d e b as ka n Bes ar "

Esad'mbir "rcforrneu' oldugunu belirt-

mi~ti. Ama a ra da n b it.! ca s: .a y:ge<;rtitiden,

i fi ll 'sha linde b ir. ekonerni , c 'lem bgra1ik

p an am a , kotiiv e otodter y ofietirti g ibi so'runlarm hepsinrbagttpda ta~lyan,xokstil

ve'siinniD eraa'1lh b i r l C i t c ; : gencin duvarlara

hiikiim€tckaqlt! slogan yazrnalan, 13

ya§mda bir~Qcugurt ' k a t 1 e d i i ! U ¢ s l y f e ba§la-

yan o lay lann ardmdan S uriye d e Map

bahannm ruzganna kaprldi, , '

Olaylann pa t\ak ve_rm esiy,le,19S2'de

H af ii ·E s:ll d'm k atd e~ J R lfat'in ,o ;;-;e 'l '

gU<;ierleBama'da 20 binki~iriin i:\Himii

pal;asma bast lli~hg, ayak-

lariina ha£lzalard\l canlandi.

BUgUn L e nd ra da y a.$ ~ aJ :a n

Rifat yokSa da, onun ;y,:erine~€~~'11l,k"i\rdqi Mahir 'Van

Modern.tariklada donan-

l 1 ) , , ~ , silahlr kuvvetlerin

ii" te b irin i tem s il e den

"Ba~kanhkMultilflZ gii~ii

ve Dorduncu Tii!l)ep'i'n:

kOfll-utaniMahir?in elinde,

Muhaberat'Ia l§'birligi )~in-

de-inuba le fer i bastum ak

i~ili.her fur lmknn b([l~~

makta. Gosterilerirl. hefle-

20 NT VT AR iH T EM M UZ2 01 1



nhklar koriiklendi. Sam ve Halep ayf!

devietler olarak kurgulandi; Alevilerin

yegun oldugu Lazkiye'de bir Alevi devleti ,

~arn'lD guneyinde Diirzilerin <;ogunlukta

oldugu bi:ilgede de Cebe1 Diirzi devleri

kuruldu ..1924'te ~arn ve Halep devletlcri

birlesririldi, Boylece Aleviler ve Diirzile-

rin dislanmasryla Suriye siyasa! hayattmn

belirleyicisi Siinniler oldu.

Osmanli doncminde oiifuz sahibi si-

yasal unsurlar, ozellikle I92S-2Tde Diirzi

reisi ~ultan Atras'in ba9"laftrgt ve sonucta

obio ki~ipin 6ldiigii, ~am:'m harabeye

dondiigu isyandan sonra ghcii yeniden ele

ge~irdiier. Ancak, Fransiz imparatorll.lgu

s : o . k i i ~ donemindeydi ve bu yeni sornurgeyi

"idare edccek' kapasiteye sahip degildi. 2.

Dunya Sava§l biter bitmez Suriye bagun-

slzhglDl elde etti (1946 ) .

Suriye'nin toplumsal formasyonu, bu-

yiik miktarda Fransiz yonetimi donerriinde

.Durzi ve Alevilerin siyasal hayannkiyisma

itilmesiyle sekillenmisti. Ama 1946'da elde

edilen baglm slzhktan soma bu aurum

degi~eceil;,ti.192 ,O 'dekurulan asker! aka-

tlemiye Siinni-kentli aile cocuklan .iltifat

~tmemi~, bu akademide siyasal yasamin

merkezinde bulunmayan kesimlerin.co-

cuklan okurnu~tu. Bagnnslzhk ilan edil-

dlkten b~r slire sonra orduda ~qgul'llugu

olusturan dini azmltk mensuplan askeri

g;i.ieiisiyasete soktuklarmda, dengeler kok-

tii bir b4:im:de degi~ti.

Suriye baglmslzhgtirl elde eder etmez,

datbelet. 9ag1ba~ladl. 19"48'deki Arap-

Israi] savasmdan santa, 1949'da.Albay

Husnu Za im , ilkdarbeyi yaptl. Ama ba~ka

Sir albay tarafindan 6ldiiruldii. 0 albayi

deviren de Edip ~i§akh (Cicekli) eldu, Bu

x) ll ar , Baas Partlsinin de IhxruLu~yillanydl.

i~i);lde, islamcillk dismda 0 sirada etkili

olan nersdeyse tum egil:imleri ta:§lyanbu

parti, gi:ttik~e efkisini arrnrdi. Sonradan

bu egilimler birbiriyle <;,atl§acak, buna

pattinin asked ve sivil kanatlan arasmdaki

~eJti§me de eklenecekti.

MWIJ Baskaru Nasir'm lanse ettigi

Amp rnilliyet~ili'ginit:J. cazibesi buyiik-

tii. 1 Subar 19S8'de Suriye ve Misu,

Nasir'm ba:;;ka);lhgmda Bide§ik Arap ...

NT VT AR iH T EM MU Z 2 01 1



Giindemin Tarihi Suriye

22 NTVTARiHTEMMUZ2011



Eski Temmuz'lar

1EMMUZ 1903

"Tour de France"

i lk defa yapndr.

Bislklet yansinda sporcular

Par is 'ten yola 91k lP

Fransa'nm quneylne inerek

geri diindUler. Parkur her

sene degi:}se de yans

suruyor, ilk yansi Fransiz

Maurice Garin kazandi ve

6075 Frank aldi.

8TEMMUZ 1329

Erzurum, Rug

i§galine ugradl.

$ark Seraskeri Salih

Pasa, Rus ordusunun

teslim kosullarim kabul

etti. $ehir EylUI 1829'da

Edirne Antlasrnasr'yla

tekrar Osmanh Devleti 'ne

baglandl.

14~i::8

devrilerek

cumhuriye! ilan edildi. Kral

II. Faysal ve Basbakan

Nuri Said' in 61dUrUIdUgU

darbenin l ider leri General

AbdOlkerim Kasun ve

Yarbay AbdUsselam Arifti.

2 0 ~1402

Cubuk

Ovasi'nda Yrldmm Bayezid

i le Timur'un 9091er i

karsrlasu. Osmanhlann

yenilqisiyle sonia nan Ankara

Savasi'nda Bayezid esir

dU,?W. Osmanh Devle!i krsa

Fetret devrine (1402-1413)girdi.

24TEMMUZ 1908

Sultan II.

AbdUlhamid,

i ttihat ve Terakk i

Cemiyet i'nin baskrlan

sonucunda, secirn 9a9nsl

yaparak Masrutiyeti resmen

ilan etrnis oldu. SansUr de

o gUn kaldlnldlg' icin 24

Temmuz halen Gazeteci ler

Bayrarnr'drr.

3TEMMUZ 1908

Kolagasl Ahmed

Niyazi Bey, dahil

olduqu i tt ihat ve Terakki

Cemiyeti'nin de onaYlnI

alarak emrindeki 200

askerle Resne'de dag[ara

crktr. II. Abdulhamid

rejimine kars: ba~lattlg, bu

isyam padlsana te lgrafla

Saydam'on bir gUn oncekt

olumu Uzer ine basbakan

ofdu. 1923'te TBMM'ye

izmir mi lletveki li olarak

" " " ' . . . .. .. .. .. .. . " ! II II 1 !! lI giren Saracoqlu istifa ettigi

7 Agustos 1946'ya kadar iki

defa hUkOmet kurdu.

THY blirosuna atrlan

bombalar sonucu 8 ki~i

dldU, 56 ki§i yaralandr.

"Gizl i Ermeni Kurtulus

Ordusu" (ASALA)

patiamanon sorurnlu luqunu

Ostfendi.

ABO New Mexico'daki

Alamogordo kenlinde

p a tl au ld r , Tr in ity ado

veri len deneme, niikleer

s ilah uret rneyi arnaclayan

Manhattan Projesi 'nin

parcasryds.

2 4 NTV

21=::~dUnya Uzerinde

gorOlmU§ en dO§Uk sicakhk

Antarktika 'daki Vostok

islasyonu'nda 01901dU.

Arastrrrna merkezinde

gdrUlen srcaklik -89.2 "C

olarak kaydedildi.

22TEMMUZ 1913

Edirne geri

ahndr, Kent

Balkan Savasi'nda Bulgarlar

ve Sirplarca ifigal edjlrnisti.

Bulgarislan, Romanya

ve Sorbistan'ln kendi

aralannda patiayan savas I

fusat bilerek Enver Pasa

komulasondaki TUrkler,Edi rne'ye girdi .

4TE.MMU

Kuzey Am

13 koloni

Britanya Kralllgl'd

baglmslzllglnl i

Amerikan Baglm

Bildirgesi'nin

Philadelphia'da

Krta Kongresi'nde

edildiqi bu gUn,

kurulus gOnU ka

2 7 ::i le B

arasindaki Kbyun

Savasr, Osman

zaferiyle sonuclan

Georgios Mouzal

komutasondaki o

yenilmesi, beylikl

Osrnanlr toprakla

kati lma sOrecin i

Bakanlar Kurulu karan, 5

Ocak 2009'da iptal edildi.

26= a 1945

secimleri i§C;i

Partlsl kazandr, Clement

Attlee basbakan oldu. Olkeyi

2. DUnya Savasi'ndan sag

salim crkaran Muhafazakar

Parti l ideri Churchill 'in

secirni kaybetmesi surpriz

oldu.



de Paris 'in crplak

danscrlanndan 19

yasmdaki Micheline

Bernardini modcilik yapn.

10m w m r u z 138 11rnMMUZ 1789 12mMMUZ 1923Roma La Fayette MehmelAkif

imparatoru Markisi, Fransa (Ersoy) Bey'in

Hadrianus 61dO. Onun Kurucu Meclisi'ne insan yazdlgl istiklal Mar;;1 i<;:in

dBneminde irnparatorluqun haklanna dair bildlrqa Ali Rlfa! (C;;agatay) Bey'in

suurtan geni;;ledi, onerlsl suncu. 8elge, 26 bestesi 55 mars bestesiAnadolu'daki sehirlerinden Agustos 1789'da, sonra da arasmdan secildi, Bu beste

(en unlusu Edirne) 10 Aguslos 1793'te kabul 1930'da Zeki Ong6r'On

Brilanya'da adryla arulan edilecek "insan ve Vat and as Bal l tarz indakl rnarsiyla

duvara kadar pek yak imar Haklan Bildirgesi"nin taslaq: degi;;tirildi,

laaliyeli vurunu. niteliqindeydi.

' 1 7 ' TEMMU~936ispanya ig.

Savasi.basladr.

Olkenin ge;;i tl i yerlerinde

~Ikan ayaklanrnalann

Ked eli iklidardaki

Cumhur iyetc, Halk C~phe$i' .

koausyonoydu, Birtarafta,

ust dilzey askerler, !oprak

sahlplen ve i;; adamlan

90gunlugu Kalolik olan

Mil liyet<;: i cepheyi, diger

tarafta kentlerde ya~~yan

i§<;iler, t anmla ugra;;an

ernekcner ve egilimli

orta strut Cumhuriyetci

cepheyi destekliycrtardr,

Kantr savas, Francisco

Franeo'nun 1 Nis"n

19;39'da yonetimi tarnamen

ele ald'lgl tarihe kadar'

surdn.

29TEMMUZ 1941 iTarnarrn elektronikl

Ilk bilqisayar i

ENIAC (Elect ronic Numerical!

In tegralor And Computer)

2 8 ::-::t!~OJohann

Sebastian Bach dido.

Besteci , sadece

kendisinden sonra gelen

mOzisyenleri etkilemekle

kalrnadr, sayrsiz eseri

modern muzige de ilham ve

yo n verdi.

haftzasmm arttmlmasi

•,

18TEMMtIZ 1916

Rumen

jirnnastikci

Nadia Elena Comi ineci ,

Monlreal'de yapilan 1976

Yaz Olimpiyallan'nda

'10 tam puan aldr .

7 jOri ilyesinden de

10 puan alarak 14

yasinda Olimpiyal

Oyunlan larihine qectl.

30=:1419

konseyinin 7

uyesi, Sehir Sarayi'run

31=a1~~i

Partisi oylann

yuzde 37.4'Onu aldr. Kasrm

1932'de oylan yilzde 33'e

inecek, aneak parti 30 Ocak

1933' le iktidara geleeekt i.

Mart 1933'te rakiplerin bask:

a ltmca tutu ldugu seci rn lerde

oyu yOzde 44'e crku;

ardmdan par ti ler kapatr ldr.

peneete lerinden atr larak

i oldilruldu. Costenciler,amaciyla verilen aradan sonr~ protestanhqin onculerinden

lekrar 9all;;t",ldl ve 2 Ekim i Jan Hus'un yandaslannm

1955'e dek surekli <;ah,?11. serbest brrakrlmasrru

istiyordu. Buna "Birinci Prag

Pencereden Atrlrnasr" danlr,

CEY LA AL TIN D

kasabasmda ABO Hava

Kuvvetleri bir enkaza el

koydu, Tegmen Wal ter

Haul basma ordunun bir

ucan dai re bulduqunu

soyledi. Roswell, UFO

muzesi ve feslivaliyle bir

tur izrn merkezine donustu,

13~;818

Haziran'da

toplanan kongre sona

erdi . Kongre, Osmanli lann

yenildiqi 1877178 Rus-Osmanh savasma son

noktayi koydu. Antlasrna,

Osrnantilann Balkanlar'daki

varhqrru uzatsa da mil li

uyaruslara engel olamadr.

19= y ~ :ait Rosetta tas

kesfedildi. Bonaparte'm

Misrr Seferi'ne katrlan bir

Fransiz askerin iskenderiye

yakrrunda Rasid'de

(Rosetta) buldugu tas,

hiyeroglilin cozulmssl icin

anahtar o ld u. T a s, 1802'den

ber i Bri tish Museum'da.

2 3 = ~ 1 8 4Avusturya

eqemeniiqine karst

ayaklanan mil liyetci

Bandiera kardesler ve 9

yandaslan 6ldOrii ldii . Att il ia

ve Emilio'nun olumunun

etkisi butun Avrupa'da

hissedildi.



Essiz manzarah Salacak plah

istanbul'da deniz kOltor(j deniz hamamlan ile baslarrustr. Marmara sahillerinde

1850'lerden itibaren birbiri ardina yapilan deniz hamamlarr, ozellikle harurnlann

denizle tarnsrnastru saqlarmsu. Cumhuriyet'ten itibaren deniz kOltOrO de

hrzla geli~ti, istanbul kiyrlarmda cok sayida plaj acrldr, Onceleri kadinlann ve

erkeklerin ayn b610mlerden denize girdigi plajlar daha soma karma hale getirildi.

Salacak Plajl da gerek hafrf akmtrsi ve suyunun temizligi, gerekse rnerkezlliqi

ve tadrna doyulmaz manzarasryla, Florya ve Suadiye'den sonra istanbullulann

ragbet ettigi plajlardan olrnustu. Denizin kirlenmesi ve birbiri ardrna insa edilen

doldurma sahil yollanyla, diger plajlarla birlikte Salacak Plajl da tarihe kanstr.



vrak-I etruke

I

I I

DEL izA iMZADE A iL ESi

•Unutulmus bir Ittihatci:• •

Ipekli Ibrahim Hocaittihat ve Terakki. Cemiyeti kuruculanndan, Merkez-i Umumi

azasi Ipekli Ibrahim Efendi, bilinen ismiyle "ipekli Hoca",

birkae dil bilen, cok seyahat eden, eli kalem tutan ve iilkesinin

gelecegini diistinen aydm kafah bir medreseliydi.

II

Inparatorlugun son yJ-lanna damgasmi vuran

II. Abdulhamid'in bas-

kici tutumu bazi gizli

orgurlcrin kurulmasma sebep

olmustu. Bu orgutlerden biri

de, bizzat padisah tarafmdan

kurulan Mekteb-i Tibbiye-i

Sahane ve Mekteb-i

Mulkiyede filizlenen Terakki

vc Ittihad Cemiyeti idi. Ce-

miyet, okul talebeleri arasmda

hizla yayilmis, okul disindan

kimseler de bu yapilanmaya

destek verrnisti. Cemiyeti

destekleyenler arasmda din

adamlan da vardi. Sonraki

yillarda isminden sikca soz

ettirecek olan Ibrahim Hakki

Efendi de bu din adamlann-

dan biriydi. Arnavutluk'ta,

Kosova yakmlanndaki Mit-rovice kasabasmda Gazi

Isabey mahallesinde diinyaya

geldiginde yil1863'tiir. ibra-

him Hakki Efendi'nin babasr

bugiin Pee (Pee) ismiyle am-

Ian Ipek sehrinde diinyaya

gelen Mustafa Efendi, annesi

ise Nefise Hamm'du, Baba-

si Ipek'in eski ailelerinden

Delizaimogullan'ndan, annesi

ise Dizdarogullan' ndandir,

Aslen Tiirkmen olan aile

15. yiizyllin baslarinda

izmir'in Torba nahi-

yesinden Rumeli'ye

g6~ ennis ve bu-

rada Vidin, Ipek

ve Mitrovice gibi

6nemli Turk

sehirlerine yer-

28 N T V T AR iH T EM M UZ 2 01 1

lesmistir, Ibrahim Efendi'nin

buyukdedesi Bulgar birlikleri

ile sik 81kcansan yigit bir ye-

niceri agasl olan Serdengecti

Halil Aga'du.

Ibrahim Hakki aln ya-

smda Kur'an-i Kerirn'i ez-

berleyerek hafiz olur, Gazi

Isabey sibyan mektebini

bitirdikten sonra "ulum-i

diniyye ve Arabiyye" yanidin ve Arapca derslerini

Mitrovicedeki medreselere

devarn ederek tamamlar.

Ardmdan 1883'teistanbul'a

ge1erek once Fatih'teki Hay-

darpasa Medresesi'ne kay-

dolur, Vefa ve SiiIeymaniye

rnedreselerine de devam eden

Ibrahim Hakh Efendi bu

kurumlarda 13 yil oknyup

egitimini tamamlar. AralJkS1Z

devam ettigi hocasi, donemin

din alimlerinden Taskoprulu

Abdullah Rusdu Efendi'dir.

Medresede okudugu yillarda

Tahrir-i. Ustliz isminde bir

de kitap yazar, bu kitap daha

sonra 1896 ve 1902'de iki

defa basrhr,

Arnavutca, Sirpca, Rum-

ea, italyanea, Arapca, Farsca

bilen HaflZ Ibrahim Efendi,

mezun olduktan sonra uzun

sure Rumeli'deki kasaba ve

sehirlerde dolasarak "ucaylar"

denen Recep, ~a

mazan aylannda

yapar, carnilerde

de vaazlar verir.

tuttugu norlardan

devlet kapisina b

da uzun siire bir

alamadrgi anlasil

resmi gorevini 3

230 kurus maasl

mekteb-i rusdive

evvelligi vek~eti"

edilir, iic;:y11bu g

riir,Ancak sicil

belgelerden anla

a§1ge<;:imine yetm

ii~ yihn sonunda

tiroBir bucuk vil

kaldiktan sonra

subat ayinda Tire

S1bidayet mahke

na tayin edilir ve

II. Mcsrutiyer'in

kadar kahr, Hafiz



I I. Me' il rul iyel' in baslanqicmda itt ihad ve Terakki eeniiyel i

Merkez-i Umumisi Sabah & JQallier'ye boyle pezvarmtstsrdl.

Soldan saga Mil ilhal l ;HikfU ve Kazim Kadri Beyler, [pekli

ibrahim Efendi, $eyhulislam Mustafa Hayri; Talat, Ahmed Rlza

ve Enver Beyler ile Bolu mebusu Binba,.1 Habib Bey.

_.

. // " _ _(J .\

~~in";" .d/__'_,'r,..

~ " ... -_ ~ I " I .. ; :-..-.'~

- : - ,- ~ ~ " " " l. .A - - . . .J ".V..,.J '~ ~<' C J _ _ ~ _w/ ~ = , __ ; 1 . U ' : " : . I ~ ;'.J;~~ ~"~, ~'.j:i <" "\ ./~ _I :I.-;~'"

Efendi, 1890'lardan itibarcn,

o giinlerde Terakki ve ittihad

Cerniyeti ismini tasiyan It-

tihad ve Terakki'nin Rumeli

orgurlerini kurar, cemiyete

cok sayida iiye kaydeder.

Ipekli Hoca'yi cemiye-

te iiye kaydeden isim ise,

orgiitiin bir numarali azasi

Ibrahim Temo'dur. Bu do-

nemde kaydedilen iiyeler

arasmda ilginc isimler de

vardir, Bunlann en (inlusu ise

his: siiphesiz bir ara Edirne

hapishanesinde aym kogu~ta

yattIgt , posta memuru Talat

Efendi, yani II. Mesrutiyet

devrinin namli nazin, sad-

razami Talat Pasadir, Talat

,:':",j;Ilj;::'--~V/ ; ; ; , 8

; i .: . .~ ,- : ; ,~ . . ' '' ,

Jli~'5'::w.~S\4

.j

lpekli Hoca'rnn 1928'de Bakirkoy

mufti ili ig iine tayinini d iyanet i ll ier i

reisi Rifal Borek(}i saglaml\jtJ.

Pasa'nin biyografilerinde de

bahsedilen bu olay belki de

cemiyet tarihi acisindan bir

donum noktasi olarak kabul

edilebilir. Talat Efendi heniiz

16-17 yaslannda bir ogren-

ciyken tanisir Ipekli Hoca ile.

Pap, 0 giinleri hatiratmda §u

ciimlelerleanlatiyor: "Fikir,

Narmk Kernal'lerin, Ziya

Pasa'lann, Ali Suavi'Ierin

gizli gizli kitaplanndan oku-

nanlardi, Rehber kisi ler de

yine onlardi. Ben 1900'lerin

basmda heniiz on alnsinday-

ken boyle bit' rehber bulma

saadetine mazhar oldum.

Itt ihad ve Terakki 'nin asil

kurucusu dlyebilecegim, her

haliyle ele benzemedik ph-

siyetin sahibi Ipckli Hafiz

Ibrahim Efendi ... Zengin bir

ailcnin s:ocugu idi ve kuvvetli

medrese tahsili ile lkrifa ...

NTV T A R iH T E M MU Z 2 0 1 1



I Ii

Evrak-l metruke

ipekli Hoca'mn en

bilinen ozellikleri

emsaIsiz Arnavutinadr, tatlIya

ve bilhassa

hamurtslerine olan

dii~kiinliigiiydii.

byle ki, bir

oturusta Rumeli'ye

has bir tepsi

Kadlbogan tathsmi

bitirir, sofradan

oyle kalkardi,

etmemis, once Rumca sonra

Italyanca ogrenmi~ti. Acik

fikirli, terterniz bir vatanper-

verdi. Hakikat bahsinde asia

taviz vermczdi .. ."

Mesrutiyet'in ardindan

tamamlanan ilk secirnlerden

sonra 14 Arahk 1908'de Ipek

sancagl milletvekili olarak

meclise giren ibrahim Hakki

Efendi, bu tarihten sonra

"Ipekli ibrahim" olarak arulir,

Bu donemde milletvekilligi

maa~l 500 kurusrur, K.Jsa

boyuna, ufak-tefek haline

ragmen mecliste yaptlgl ce-

lalli konusmalarla admdan

kisa surede sozettirir, kendini

toksozlu ve inatci bir kisilik

olarak tamtir,

Meclis kursiisunde yaptl-

gl ve zabitlara ge<;:enonemli

konusmalanndan biri kadmhaklan, digeri isc Ermeni-

lerin durumu ve ozellikle

millervekili Krikor Zohrab

Efendi'nin magduriyeti ile

ilgilidir. Ipekli ibrahim'in

parlamenter sisterni anlama-

S1, bilmesi ve desteklemesinin

onernli sebepleri arasmda

yalandan tamdlgl Balkan

ulkeleri ile henuz Mesrutiyet

Han edilmeden once ziyaret

errig! Italya ilc Avusturya-

Macaristan Irnparatorlugu

parlamentolannda edindigi

izlenimlerin rolii vardir. 7

Haziran 1912'de ikincidefa

ipek mebusu oiarak meclise

giren Ibrahim Efendi'nin ve-

killigi bu defa 23 Temmuz'a

kadar surer, bu tarih te istifa

ederek meclisten aynlir, Ay-

tlid,gmda 800 kurus maa~l

vardir,

Siyasetle ugra§maYI bi-

raksa da Talat Bey, Ahmed

Riza Bey ve ~eyhiilislam

Hayri Efendi gibi eski arka-

daslanyla temasisurdiirmiis-

tiir, Bu sirada Tetkik-i Mus-

haf ve Muellifat-i ~er'iyye

Meclisi azahgma 1000 kurus

maasla tayin edilir.

Talat Pasa'run

istanbul'dan aynlarak

Berlin'e yerle~tigi son yilla-nnda da irtibatlan kopmaz,

Ipekli Hoca Talat Pasa'yi bir

kez Berlinde ziyaret eder,

sik sik mektuplasirlar hat-

ta zaman zaman Pasa'nm

hicbir talebi olmaksizm ona

bir miktar para yardrmin-

da bulunur, Talat Pasa'run

muhalifleri ile karst karsrya

geldigi bir giin, eski sadra-

zamin yaptlgl soygunlardan

(l) bahsedenlere crkisarak

§oyle der: "Utanm,

utamn ... Memleket

onun avucunun icin-

de idi. Isreseydi her-

~eyi alip gi:itiiriirdii.

Oysa daha evvelki

giin ben ona 10 altm

gonderdim ..."

Hafiz ibrahim'in mil-

letvekili bulundugu sirada

istanbul 'da ba§g6steren veba

salgim yuzunden meclis

calisarnaz hale gelmisrir,

Bulasici hastaligm pencesine

diismekten korkan pek cok

mebus evlerini Anadolu ya-

kasina, hatta daha uzak say-

fiyelere tasimistir, Meclisteki

gi:irevini aksatmadan surdu-

ren Ipekli Hoca'nm, kacak

milletvekillerine hitabi hayli

sert olur: "Oliimden korkan

rnebus olmaz!"Cumhuriyet'in ilamndan

sonra da 'Ietkik-i Mushaf

Komisyonu uyeligini siirdu-

ren ipekli Hoca 18 Subat

1928.'de Izmir miiftiiliigiine

tayin edilir. Ne var kiibra-

him Efendi tayinini siirgi.in

olarak kabul eder ve bir

dilekceyle istifa eder. Bunun

uzerine donemin Diyanct

Isleri Reisi Rifat Efendi

(Borekcij 'nin tavsiye ve yon-

lendirmesiyle Hoca'm

revi Bakirkoy muftus

degi'itirilir. 19 ~ubat

Babrki:iy miiftiiliigiin

nan ipekli Hoca, Ista

Fatih'te, Pazartekke

lesindeki evini Bakir

Cami Sokak, numara

tasir ve alene kadar

ya'iar, 28 Ekim 1940

evinde vefat eder.

Vefatiyla ilgili te

vakit gazetesinde cik

nazesi Bakirkoy Mez

defnedilir. Ailesine g

Hafiz ibrahim Efendroviceli Hasan Aga'n

Ay~e hamm ile evlen

evlilikten 1908'de Fe

ismindeki IaZI dunva

Fevziyc Harum'in B

Ragrp'la evliliginden

torunu Mine dogar,

Hoca 1934'te cikan

kanunundan sonra a

"Zaimog!u"nu soyad

alrmstir .•

Burak geti·ntaf

30 N T VT A RiH TE MM UZ 2 0 1 1


http://slidepdf.com/reader/full/60383446-ntv-tarih-temmuz-2011 25/9532 N T V TAR iHTEMMUZ 2011 .



avasi'nmger(_(ekhikay

I ! I I I

81Troya diye bir kent gen;;ekten vardi. burada Tunc Qagl'nda qorcekten

bir savas olmustu. Hatta Truva Ati bile 0 devrin savas taktiklerine

uyuyordu. Son yillardaki arasnrmalar. Ilvada destanmm tarihi vansittnum

gbsteriyor. Dunya tanhinin belki de en meshur savasinm analizi. ..

ruva atin-

dan A§il

topugu-

na, guzel

Helenadan

trajik Hektor'a, sirenle-

rin sarkilanndan "ka-

natli sozciiklere", Troya(Truva) Savasi'nm hikayeleri

antik edebiyatm klasiklerine,

Homeros'un jlyada'~ma kadar uza-

rur, Ama Modern Bat! kulnirune kok

salan bu oykiiler dogru mudur? Troya

ve Troya Savasi'nda efsane nerede bitiyor,

tarih nerede bashyor?

Bu eski sorulara yakin zamanda yeni

cevaplar verildi. Son 20 yilda, Troya Savasi

arastirmalannda arkeoloji ve epigrafi-

de ya§anan iki devrim etkili oldu. Kiht

olaylar, 1988'den beri Troyadaki arkeo-

lojik sitte yapilan kazilar ve Orta Anadolu'daki buyiik

Hitit krallijnmn belgelerinde yapilan yeni incelemeler

oldu. Sonuc sudur: Horneros 'un anlattiklanrun, gen;:ek

6ykiiden daha siradan olsa bile, onernli olcude tarihsel

ger<;:eki<;:crdiginidii§unmek icin elimizdc bugiin daha

fada neden var.

Troya ger<;ekten de Batl Anadolu'da zengin bir

kentti; burada Tunc Cagr'nda (Me 3000-1000) bir

veya bir dizi sava~ olmustu, Yunanlr savascilar kente

saldirrrusn. Homeros'taki renkli ayrintilarin bile ~ogu

(teketek dovusler, bir kadm ugruna savas, sava~ ala-

mnda tannlann ve tanncalarrn bulunmasi}, Tunc ~agl

kulturunun bir parcasrydi, Hatta Truva At! bile tarihsel

bir gen;:ek olabilirdil En

azmdan Tunc ~agl'nm sa-

va;; bicimini yansltlyor-

duoAncak Homeros bir

rarihci degil ozandi ve

kilit tarihsel olaylardan,

hepsinden onemlisi,

Ban Anadolu'nun kont-

rohi icin Yunanhlarla sa-

va§an Orta Anadolu'daki

buyiik Hitit kralligmdansozetrniyordu.

Okurlann dikkatine:

Bu konunun hicbir yonu basit

degildir; hatta duygusalliktan da

uzak degildir, Bu yazida anlanlanlar,

bugiiniin yazarlannm <;ogu tarafin-

dan kabul edilmektedir ama bir azmlik

siddetlc bunlara karsi cikmaktadir, Troya

konusu milliyetcilik ve siyasi sorunlarla

icicedir, YakIn bir gecmiste, bu konudaki

anlasmazliklar, akademik bir konferansta

neredeyse yumruklann devreye girmesine

bile yol acmisnr!

Schliemann'In 1B76'da

Mycenae'de (Miken)

bulup "Agamemnon'un

Maskesi" adrru verdigi

mask.

Tunc <;agl'nm dunvasiMe 3000'den 1000'e kadar uzanan iki bin yila, bu do-

nernde yaygm kullamlan alasim nedeniyle Tuns: ~agl

denir. Troya Savasi, Ges: Tuns: yagl'nda olmusrur, Ges:

Tuns: ~agl Yunanistan'inda iki uygarhk ortaya cikar,

Minos (yaklasik Me 2000-1450) ve Miken (Mykenai,

Mycenae, yaklasik Me 1600-1100). Mikenliler bugiin

Yunanistan olarak bildigimiz yere Me 2000'!erde

dogudan gelmislerdi. Ge<;:Iunc ~a~'nda (MO 1600-

1100) bir dizi savasci krallik kurarak Yunanistan'a

egemen oldular, Bu kralhklardan en onemlileri

NTVTARiHTEMMUZ2011 33'



Plutarkhos'a gore,

Buyuk I sk en do r 'I ro ya 'y r

ziyaret eclip adak adadi,

MO 1210-1180

Troya SaVa$1buyuk ihtimalle

on t ar ih le r a ra sm da, kentin

Troya v n (eski adiyla Troya

VIIa) denilen katmam

zamarnnda oldu.

MO 700'1er

Smvrna'lJ (bligun Izmir)

o ld uq u d usu nu le n H orn or os,

llyadave Odysseta adh eplk

s it rle n ru y az d ..

M020

il k Roma lmpa ra to ru

Augustus TrQya'YI

ziyaret edip .cnartn.

Mycenae (Miken), Thebai (Tebai), Tiryns (Tirins) ve

Pylos'tu {Piles). Bunlann uygarligma Miken uygarltgl

deriz ama kendilcrinc muhternelen'Akhalar (Akalar)

veya Danaalar diyorlardi; Homeros da onlan boyle

anar.

MO 1450 civarinda, Mikenliler Girit'i ferhettiler;

dogu Ege adalan ve Anadolu'daki bazi kolonilerini deele ge~irdiler. Sonraki birkac yiizyilda, dogu Akdeniz'in

krallrklanyla savas, diplomasi, tiearet ve hanedan evli-

likleri yoluyla iliskiye gcctilcr, Troya Savasi gers:ekten

olduysa, Miken uygarhglUlll MO 1100'lerde dUl'ul 'e

ge~mesinden onceki son olaylardan biriydi.

Mikenlilerin baslica rakibi,Anadolu'daki buyuk

Hirit kralhgqdl. Hititler muhtesern stivariler ve usta

sava~ arabacilanydi. Biiyuk diplomatlarch; geriye an-

lasrnalar ve kronikler biraknlar, Orta Anadolu plato-

sundaki giis:lli merkezleri buyiik Hattusa kentinden

(Bogazkqy) a~aglya bakarak, gii~ icin herkesle rekabet

ettiler, En onern verdikleri konu, giineyE, Akdeniz

kryisma ve doguya, Suriye iclerine dogru geni~lemekti.Ancak kendilerini Bati Anadolu'nun siirekli degi~en

34 NT V T A R iH T E M M U Z 20 1 1

1461

Istanbul'un fethiyle ilgili

kitabiyla tamnan tarihr;t

Kritovulosa gore Fatih, Miclilli

seferinegiderken Ttoya'ya

ugradl ve kendisine Ilyada

o yk usu nu n a nla tilm a si u ze nn e

'istanbUl'\lll fethinin Troya'rnn

ihtikaim olduqunu soyledi

1871

Osmanh Devleti, Troya oldu

du sunulen Hisa rhk 't ak i

arazileri istimlak ettr ve

Alman tsadam; define avci

Heinrich Schliemann, bir Y

once Troya'vi bulmak icin

izinsiz olarak b8_9lattlgl kazr

bu tzinle daha da geni$lettL

politikalannin icinde buldular. Arkeoloji ve. epigrafi

bulgulan sayesinde bu tarih, s:ogu insanin tahmin ede-

bileceginden cok daha zengin bir bikayedir.

En onemli kaynak, Hattusada geriye kalan

binlerce tabletten olusan Hitit kraliyet arsivle-

riyle baska Hitit kentlerinden kalan yuzlcrce

benzer tablettir. Bunlann 90guHitir

dilindeyazilrmsnr, Yazr , 500 civi bicirninde sembol

kullanan bir sistemdir. Hitit lerden geriye

tap veya metale kazmnus yazrlar da kal-

mistir. Bunlann bir bSJTIlbiyeroglif tipidir

ama bu yaZl)'l i inlii Misrr hiyeroglifiyle ka-

nstirrnamak gerekir; Luvi dilinde yazilrms-

nr, Luvice, Hititceyc benzer ve Guney ve

Bah Anadolu'da konusulurdu.

lk i baska yazl sistemi daha, bu dun-

ya hakkinda onernli bilgi verir: Linear B ve

Akadca. Linear B, Yo-

nancaYl kayda ge~iren bir

yazl sisternidir; sonrakiYunan alfabesinin tersine,

Akhilleus, yendigi

Hektor'un oliisiinil

kimseye vermiyor. MO

5 . y ii zY l 1 vazosu.



1945

Berlin, Mayis basmda Sovyet

ordusunun eline gegti. .

Pnamos'un hazinesi miizeden

gizlice Moskova'ya gotiiriildii.

1991ABD'de yayimlanan ArtNews

d(lTgisi Yaz 1991 (Cilt 9 6No.6) sayismda, hazmcnin

Moskova'daki Puskin

Muzesi'nde ortaya yJ.ktIgml

bildlrdi.

1873

"Pnamos haztnesi" admi

-erdiQi altmlan yurtdisina

2:;a~.Ian Schliemann'm kazi

:mi.iptal edildt. Ant:ak1878'de

pillden kazi izni aldi.

1882

Schuemarri'in Avrupa'ya

3.a((lIdlgl "Priamos hazinesi",

Berlin'de semilend. ve

KOnigliche Museen zu Berlin!Berlin Kraliyet Muzesi)

taranndan ahndi

2 .004

Wolfgang Petersen'in

ybnettigl "Troy" (Truva)

filmi, outun dunyada llvada

ve Troya'ya duyulan ilgiyi

veniden uvandirdi. Dunyada

497 rnilvon dolar gl§e hasilatielde edildi. Filmin en basanli

oldugu iilkelerden bin de 1

rnilyon 692.bin bilet satl .lan

'Iurkiyeydi. Bu, yabano

bir film icm cok yiiksek bir

rakamdi,

Troya, 1889. Hisarhk'ta arazisi olan inglliz konsotosu Frank Calvert ve Osman Hamdi Bey yanyana bagda~

kurmus (onde, soldan birinci ve ikincl.) Heinrich Schliemann ayaktakilerin soldan baslnclai.

harflerden degil hecelerden olusur, Linear B'den ki l

tabletlerde binlcrce ornek bugune gelmi~tir. Bunlarin

<;:oguenvanter veya vergi kayrtlandir, Esas olarak

Mezopotamya'da kullanilan Akadca, bir zamanlar

uluslararasi diplomasi diliydi. Misir'da Bat! Ak-

deniz hukurndarlan arasinda bu dilde yazl§m.a-

lardan olusan ve Amarna Mektuplan denilen

(<;:oguMO 1382-1334 arasmda) kamtlar

bulunmusrur. Bu mektuplar, diplornasi ve

sava§ hakk:mda geni;; bilgi verir,

Hitit metinleri, zaman zaman dcniz-

den gelip Bati Anadolu'ya akm diizenleyen

huzur bozucu bazi insanlardan sozeder,

Onlann ulkesi Ahiyava (Ahhiyawa) olarak

ge<;er. Bunlar biiyuk ihtimalle Homeros'un

Akhalar; bizim ise Mikcnler veya Tunc <;2agl

Yunanlilan olarak adlandirdigrrruz insanlardir,

Ahiyava ya Yunan anakitasinda ya bir Ege ada-

smda bir yerdir veya Ban Anadolu'da bir Miken

kralllgldu. Hititlerle bu krallik arasindaki iliskiler

her zaman dosrca degildir. 1400'lerin sonunda, Hi-

ritce Attarissiya olarak adlandmlan bir Ahiyava krali

(Yunancada belki Atreus) Anadolu kryisma cikar, 100

savas arabasi ve piyade guciiyle Giineyban Anadolu'yu

yagmalayarak ilerler, Kibns'a cikar, 1250 civannda

Piyamaradu adh bir Luvi komutan Bat! Anadolu'da

Hitit vasal krallanrnn topragma siirekli saldm diizen-

ler. Piyaramadu, Miletos'taki (0 zamanlar Milavanda)

hiikumdann zimni onay' ve belli yardirruyla hareket

etmektedir, Miletos'taki prense Hititce Tavagalava

(Tawagalawa) denmektedir.

Cec Tunc <;2agl'nda Bat! Anadolu'da baz: kralliklar

yard! ama bizim icin en ilginc olani Hirit mctinlerinde

Vilusa (Wilusa) olarak adi ge<;en kralhktrr, Vii usa, bir-

cok akademisyen tarafindan Yunanlilann once Villion

soma da ilion -yani Troya- ~eklinde adlandrrdiklan

kent olarak kabul edilir,

Homeros'un qift isimle adlandirdijn Troya/Ilion

gibi Vilusa'nm da Hitit belgelerinde cift ismi oldu-

gu dusunuliir; diger isirn de Taruisadir, Isvicreli Emil

Forrer bu teoriyi ilk kez 1920'lerde ortaya armis; yeni

kanrrlar, eski kamtlann yeni yontemlerle degerlcn- ~

N TV TA R iH T E M MU Z2 01 1 35



dirilrnesi, bu teoriyi gii<;:lenmrmi§tir.

Vilusa, orta buyuklukre bir devletti. Hitit metin-

leri, Vilusa krallan hakkinda fikir edinmernizi saglar.

Zengindiler: Servetleri kentlerden, baglardan, tarla-

lardan, hayvan surulerinden olusuyordu, Ilyadadakison Troya krah Priamos gibi cokesl iyd ile r, Asked giice

sahiptiler ama tek baslanna bir giic,:degil, Hititlerin

J(

B - $ - DG

A = M a ny et ik y ot it em fe saptananhendek ~izgisi

B= Skeia KaptSI (7)

C;::-Sonraki c o n e m e a i l t epnak

a i s r u

D = D a r da n J a K e p is l (? J

E = K ai ly ra :s clp ta na n h en de k

ve kapi la r

mlittefikiydiler. ikj Vilusa kralirun adrru

biliyoruz: Ya!mu ve Alaksandu. Sonuncusu,

Troya prensi Aleksandros'un aduu c,:ag;n~tl-

nr. Homeros'ta nasil Troya'nin ikinci bir adi

=Ilion- varsa, Kral Priarnos'un ogul1armdanbirinin de iki isrni vardr: Aleksandros ve

Paris.

Troya kentinin oykusii

Heinrich Schliemann, Canakkale bogazl-

run giri§inde Hisarhktepe'deki ilk kazrsma

1871'de basladi. Hisarhk, dokuz ayn tabaka

veya uygarhk diizeyinden olusan, her biri

oburiiniin iizerine insa edilmis, tarihleri

MO 3000'den MS 500'e kadar uzanan bir

yerdi. Schliemann, ozensiz ve diinistluk-

ten uzak davrandi, Ama sonraki 150 yildaegitimli arkeologlann yaptlgl bir dizi kazi

arastirrnayi bilirnsel bir temele oturttu.

Schliemann, Troya kentini ke§fettigi-

ni iddia etti. Hisarhk sakinleri yuzvillardrr

Troya'da yasadiklanna inaruyorlardr, Sehir-

lerine Ilion (Latincede de Ilium) diyorlardi,

Bu isim Homems'ta Troya icin kullamlan sozcuktu.

Hisarlik'm etrafindaki ropraklar, Horneros'un anlattijn

cografyaya uygundu. Ama kazilarda ele ge<;:enmal-

zerneler kansik bir torbaydi, Schliemann ve halefleri

seliitsiz bir kale bulmuslardi. Hisarhk sakinleri,Homeros'un Troyasina en uygun

duzey, Ilyadadaki muhtesern

kent degil, bakimsiz bir kasa-

baydl.

1988'den sonraki kazilar,

Homeros'un kent hakkmda

dogruyu anlatuguu kamtlayan bir tur arkeolojik dey-

rim olusrurur, Yirmi yi l once, Troya'nirr 0.2 hektarlik

kiicuk bir kale oldugu dusiiniiliiyordu. Ama simdi,

yeni arkeolojik arastirmalarla, Troya'nm aslmda 30

hektarlik bir bolgeyi kapsadigiru biliyoruz. Tiibingen

Troya'da oturduklanna

inandIlar. f}ehreilyada

gibi ilion/ilium dedile



Universitesi'nden Manfred Korfmann ve 0 olduk-

ten sonra Ernst Pemicka rarafindan surdiiriilen yeni

kazilar, bir savunma hendeginin, a~agl kenti koruyan

karrnasik bir kapuun izlerinin ortaya cikmasim sagladl.

Kentin giineybatiSlnda Troya'nm Iimarum da buldular.

Arkeologlar, Troya'nm niifusunun 5 bin-7500 oldugu-

nu diisunuyorlar.

Bu goru§u elestirenler ise, hcndegin

sadeee bir sulama kanah olabilecegini one

siiriiyor ama hendck bunun icm cok geni§.

Sularna kanallannm kapilan da olmaz.

Aynea, a§ag1sehirde cok az bina terneline

rasrlandigmr, a S 1 1 bulunanlarin comlekler

oldugunu da soyluyorlar, Buna karsilik

kazan arkeologlar da, a§agl kentte zeminin

en alttaki ana kayaya kadar yokoldugunu,

Schliemann'dan

sonra, Troya'daki

kazrlari Wilhelm

Dopfeld devrald.

11902).Bu fotograf

"",'Urnarsrvinde yer

ahyor.

1 Y U KA RI K EN T

-qnt sur lanvla baglan tl ll

ili'e, Troya'da vukan kenti

::'~yotdu. Yapilan

'~larda bu bolqede, kaleys

= = fuiluntular ortaya cikanld;

~--"'n Kent'te evolduqu

- _:mi l len bazi b ulq ula r d a

~ geQ ti. Hatta ilk kaziyi

~ Heinrich Scnhernann,

_=- 'R . "dan birinin "Priarnos'un

=__ld ug un u b ile id dia

~ '-;5

2 A~ACj.r KENT

T ro va 'm n a sil geniil

hohrnunu olusturan Ai/agl

Kent'in de surlarla cevnli

o ldu gu dusunu lu vo: A noak

kazllarda Y u kan K ent ile

kiyeslandtqmda AilaQ'l

K en t't e c ok az bm a tem e lm e

rastlaudr.

3 KENTiN SURI,ARI

$ehrin tamamuun surlarla

cevnl i o ldugu dD. : ;; i. inu li .iyor .

4 EsKi XORFEZ

T ro ve k en tm i n y akm la nn da

bi r korfez yer ahyo rdu,

A ncak bu kbriez, b ugU n yok

qunk i. i Ka rame rr de re s ( eski

<;:E!glarda:k:im S kam an dr os )

nehrinin ta§ldl('il aluvyonlarla

dolmus durumoa.

bu nedenle temellerin bulunrnamasirun dogal oldu-

gunu one siir iiyor, Bulunan comleklerin de, bir kent

yerlesimine isaret edecek kadar fazla sayida oldugunu

ekliyorlar. Haska bir teori ise Troya'yi Turkiye'nin gii-

neydogusunda 800 kilometre oteye, Karatepe kalesine

ta~IY0r.Ancak bu teori, bazr kamtlan yok saylyor. Ho-meres, Troya'yi Canakkale'ye yerlestirir ve Hisarlik'raki

bulgular , onun betirnlemelerine uygun duser, Bu teori

aym zamanda eski I 'aglarda Troas'in (Troad, Troya

boIgesi) bugiin Turkiye'nin Canakkale ilinde bulundu-

guna dair gene! kaniyi da gormezden geIir.

Troya (Hisarlik), MO 3000-950 arasmda Tun<;

<;::agl'mn buyuk kentlerinden biriydi. Demir <;::agl'nm

baslangicmda terkcdildikten sonra MO 750 civa-

nnda buraya kolonistler yerlesti ve kent MS 500'e

kadar kucuk bir Yunan §ehri olarak ka ld i, Tunc <;::agl

Troya'smda kent zaman zaman yangm, deprem ve sa-

vasla yikildi ve yeniden insa edildi. Ge~ Tun~ <;::agl 'nda,

Orta Anadolu ve Mezopotamya'daki kentlerin bo-yutunda deg.ilse de, Ege civanndaki en buyuk kentti.

Yakmindaki bir Iimani kontrol ediyor ve kendisini

duvarlar , hendekler ve ahsap citlerden olusan bir sis-

temle koruyordu. Troya'nin herhangi bir donemi Troya

SaVa§I'n11lbuvuk ken tine tekabul ediyorsa, 0 da buydu.

Homeros'un kanath sozlerii lyada ve Odysseia (Odiseya), iki uzun epik siirdir, h-yada Troya Savasi'nm sonundaki iki aylik cansrnalan,

Odysseia ise Odysseus'un Troyadan eve donerken ~

5 9ANAKKALE BOGAZI

Doguc ;l a Canakka le Boqaz i

bashvor.

6KENTiNmSI

Troya' run c ev re si . at

yetistirmek icin idealolan

otlaklanylaunluydu.

NTV T AR iH T EM MU Z 2 0 1 1 37



T

yaptlgl yolculugu anlatir; Troya Savasi hakkinda da

bazr aynnnlarverir, Bu metinler Horneros diye bir sa-

ire atfcdilir , Troya SaVl\?1Tunc <;agl'nda olmustur ama

Dyada ve Odysseia Demir <;agl'nda MO 70 0 civannda

kaleme almmistir, Tarihciler bu siirler hakkinda cesitlisorulan cevaplamaya cahsmisur: MO 700'de yazilrms

siirler nasil olur da en az 500 yll once olmus olaylar

hakkmda bu kadar kesin bilgiler verir? Yazi MO 1180

ile 80 0 arasmda Yunanistan'dan yokolduguna gore,

Homeros bu sorunu nasil asmistir? Buyuk ihtirnal-

Ie, iki siir de uzun siiren bir sozlu gelenegin sonunda

yazllml§tlr. Yuzyillarca ozanlar hikayeleri toplanusnr,

Eski temalan kullanrrns, Tuns: <;agl'na dair gen;ek

ayrmnlan katrrus, yeni yorumlar eklemislerdir. Sonuc

olarak j!yada ve Odysseia, tarih degildir ama tarihi yan-

sinr, Coktan orradan yokolmus yerlerden, terkedilmis

teknolojilerden bahsetmekte, eski sozcukler kullan-

rnaktadu. lki eser, gen;ekten ya§aml§ insanlara da aufta

bulunuyor olabilir cunku isimler sozlu gelenekte ku-

saktan kUlaga akranlan en kolay leydir. ASlI onemlisi,

bu siirler arkaik bir zihniveti ortaya koyar. MO 700'de

aruk 0 kadar yaygm olmayan, Gee Tun" ~ag/naait

motifleri icerir.

Ornegin Homeros savasta kahramanlann roliinii

vurgular, MO 700'e ait Yunan merrnleri ise gruplm

one cikarir, Ama Mrsir ve Hitit Kralhgmdan kal-

rna Tunc;: ~agl metinleri kahraman krallann birey-

sel basanlanru abartarak Homeros'a ayna tutarlar,

Misir ve Hitit krallan AkhiUeus (Asil) veya Hektor'a

yakisan terimlerle anlanhr, Iki faktorii daha goz

ornmde tutmaliyrz, Yazi Yunanistan'da yokolrnustu

ama Anadoluda yokolmamisti. Gelenek Horneros'un

Anadolu'da yapillg11l1 ve yazih tarihsel belgelere ulasa-

bildigini sayler.

MO 700'lerde baska siirler de yazildi, "Epik Cern-

ber" denilen bu siirlerin altisi , Troya Savasi 'na dair

ayrmtrlar icerir. Bu siirler sunlardir: Savasin patlayrsi

ve ilk dokuz vrhru anlatan Cypria, Troya'run Etiyopya

38 NT V T AR iH T E M MU Z 20 1 1

ve Amazon muttefiklerine odaklanan Aethiopis, Truva

Ati hakkmdaki Kurlik j!yada, Troya'nin 3'agmalanma-

sma egilen Iliupersis, Agamemnon'un donusunii anla-

tan Nostoi ve Odysseia'mn sonrasnu ele alan Telegony.

Ama bunlardan geriye sadece birkac almti veya kisa

ozerler kalrmstir,

Bavasm kurqusuEski yazarlar, hatta Tukidides (Thukiydides) bile

Troya Savasi'nm gen;ekten oldugunda birlesirler,

Aynnnlann c;:ogunu mit olarak disanda birakirlar ama

saval11l kendisinden suphelcnrnezler. Bircok modern

yazar ise farkli diisimcededir, 1800'lerden bu yana

Troya hakkinda iki okul ortaya cikrrusnr. Pozitivisrler,

Troya Savasi'run gers:ekten olduguna inarnr. Supheciler

ise Homcros'un yazdiklannda bir masaldan baska bir

~ey gormezler. Schliemann pozitivistlerin one cikma-

srru saglaml§tlr. 2. Diinya Savasi'ndan soma supheci-

Troyahlann

kahramam

Helctor'un olilmu

ilyada'nm zirvesi

ve trajik son

sahnesidir. Sir

Roma lahdindeki

bu kabartmada,

Troyahlar

prenslerinin

olUsunii ta~,yor.

. : .

Kazi M.tititiiu tzzed diti B ey u yan vo r:

HirSli:~$chIien1ann'a dikkatedin1

Basbakantik O~[FI~nIL~~~ivlerinde bu-

lunan 3 MaYls 1884 larihli bu'rapar, ,

Hafriyat-Irti$ik~re:iJmurun i , i d u r +s ab rk r (s qz k O riu .~ ,4 kazllardakii:;;-

lerden sorumlu '$ :5 ki m n du r) I zz ed -

din Bey'in lmzas rm tastyor, 'l5:azl~tn

eski mudiir(k.r,C)P,orut:1q;;l,einrich .

Sch l le rnann 'tn (kY il .' bbyuncayapbg/

kazilarda c ; : r k q ' r d i i f H 'eserleriHurtdi-

sma kaC;;lrd@lH,ljakkmdaac;:ilan

davalar 'sebebiy le ' l<a9!19Inl , airt~,'iki'

yam I;iUigini belirtlyor. jzzEjddl f l B e yScbli,emami'ln ,as '11hiyeti,nin arkeo-

lojik kazi yapmak deM,Hom~tos'UI1

eserlerinden Truva ~Bhrini'le g o n \ ( ; i

oldw9!:mu ogrendigi hazi[1~yeu};'~-

rnak olduqunu bildiriyor. (Schliiiman

',~Itln buluntulan yurtdl~lhaka9;tctll

d,03.1873'lekazi izni iptal olrnus sne

TIl78"de yeniden kazt ;znialml~tl.)

Mtlzaffer Albayrak



ler one cikrrusnr. 1930'larda Troya kazilan kiicuk bir

yeriortaya cikarmrsti, ilyada'da anlatilan biiyiik sehri

degil. Dilbilimciler ve yazitlan okuyan ogrenciler,

Homeros'un hikayesinin ger<;:ek oldugunu karutlamasi

beklenen eski metinlerde bosluklar bulmuslardi. ikinci

Diinya Savasi'run aci deneyimleri, Troya kahrarnanhk

hikayelerini demode hale getirmi§ti.

Sirndi sarkac yine obur tarafa dondu. Pozitivistler,

arkeoloji ve epigrafideki devrimler sayesinde yeni-

den one cikryor. Onlar da birkac kategoriye aynhyor.

Bazilari Troya Savasi'ru MO 1300 civanna (Tro-

ya VIh'mn sonuna), bazilan ise 1210-1180'e (Troya

VIla veya Troya Vli'nin sonuna) tarihliyor. Baskalan,

Homeros'un Anadolu'da yiizyillarca surmiis savaslari

tek bir catismaya donu§ti.irdiigunii one siiniyor, Ben,

cski dunyarun yaygm gorii§une uyarak Horneros'un tek

bir savasa anf yapttgma inanmayi tercih ediyorum. Sa-

vas MO 1230-1180, daha buyuk ihtimalle.1210-1180

arasmda, biiyi. ik bir yangm Troya kentini mahvettigi

sirada oldu. Silahlar (ok

ilyada ve Odysseia tarih

degildir ama tarihi yansltIr.

Coktan yokolmu§ yerlerden

sozeder, eski bir zihniyeti-yansltn, savasm g ec;tig i T um ;

Cagl'na ait motifleri ic;er ir .

ve nuzrak uclari ve sapan

taslan), gomillmemi9 insan

kemikleri, bir yagma, yani

ani saldin olduguna isaret

ediyor. Troas'taki kentler,

arkeologlann yakm tarih-

teki bir arastirrnasma gore,

1206 tivannda terkedildi,

bu da bir i~gali gosteriyor.Troya'da, yagmalanml~ eski kentlere gore daha az silah

bulundugu dogru. Ama Troya, dokunulmamis bir yer

degildi, eski zamanlarda da bir turizm merkeziydi,

iskender veya Augustus gibi iinlulerin ziyaret ettigi

sehirde am toplannus olabilirdi. Ote yandan, Troya'nm

hisan tapmak kurmak icin taracalandinlnusn, bu da

Tuns: C;::aglkalmtilanni yoked en bir siirecti.

Traya Savasi ger<;:ekten olduysa nasil olrnustu?

Burada anlatacaklanm, bu savasin varsayirnsal bir

kurgusudur. Kanitlar kesinlige degil ama olasiliklann

smrrlanrn daraltmarmza izin verir,

MO 1200'de Yunanlilar Ban Anadolu'nun serve-

tini zaten biliyorlardi cunku 200 yrldir buradaydilar.

Troya'yi alarak buyuk servet ve ~an ~ohrete kavusacak-

lardr, Ama savasi sadece bir yagrna olarak mi goruyor-

lardi? Horneros, Parisadmdaki (Aleksandros olarak

da bilinir) bir Troya prensinin Lakedemon (0 zaman-

Iar Sparta'nm adi) kralicesi Helena'yi bastan cikanp

Troya'ya goti.irdiigii icin Yunanlilann kcntesaldirdrguu

sayler. Bir kadin ugruna savas,Tunc Qag/nda bugiinkii

kadar giiliin<; gorunmiiyor olabilir. Amarna Mektup-

lan, Tunc C;agl insanlanrun savaslari ilkelerin cans-

masina degil, insanlara baglaruglUl gosterir. intikam,

onur, irnaj, erkeklik gosterisi ve aileye baglilik, Amarna

Mektuplannda savas nedeni olarak karsirntza cikar,

Tunc C;::aglinsanlan kavramlarla dusiinmez, Onlarinzihniyeti somut seylere takihr, Herhangi bir Tunc C;::"'gl

metni, bastan cikanlan bir prenses iizerine patlak veren

bir savastan sozetmez. Ama kraliyet evlilikleri iizerine

baslayan savaslardan bahsedilir. Orne gin Hititler, Fi-

ravun Tutankamun'un (Tnt) dul esiyle evlenmek uzere

Misir'agiden bir Hitit prensi yolda oldiigiinde, M1SH

topraklarma salciirmislardir,

Yunanhlann Horneros'un dedigi gibi 1186 gemiyi

denize indirme1eri veyaTukidides'in iddia ettigi gibi

102 bin askeri toplamalan imkansizdi. Ama 300 gemi

ve 15 bin asker, Tum; <;agl icin tutarli bir rakam olur,

Horneros'a gore, Troyahlar Batl Anadolu, Trak-ya ve Makedonya'daki muttefiklerinden bir koalisyon

rneydana getirdiler. Hirit rnetinleri, sik sik ittifaklar

yapIlmgml kaydeder. Homeros, bu ittifaklann Troyalr-

lara en az Yunanlilar kadar asker sagladigwi one surer.

Kazilara dayanarak Troya'nm 2000'den fazla savascryr

toplayamayacagi aciknr ama murrefiklen tarafmdan

desteklenrnistir,

Troya'ya girdiklerinde Yunanhlar efsaneye gore

uzun siiredir savasmaktaydi, Ancak Homeros Traya ~



Troya kelimenin dar anlarmyla

kusatilnus degildi. Amasiirekli akm ve yagmalarIa

hayat cok zor hale gelmi~ti.

Savasr'rnn on y D surdugunu soylemez, YunanWann

Troya'da dokuz Yllmiicadele edip aci cektigini, onuncu

yilda nihayet kazandiklanru belirtir. Bu ifade Yakm

Dogu'nun eski bir deyisini, ("dokuz kere ve nihayet

onuncu") hanrlatir; "basarana kadar tekrar tekrar"

anlamma gelir. Horneros, bu sozlerle sadeee Troya'yi

ele ge<;irmenin cok zor oldugunu ve uzun surdugunu

soylemis olabilir.

Gercekren de Troya'run kolay almamayaeak bir ka-

lesi vardi, A~agl kent bir savunma hendegi vc ahsap bir

citle korunuyordu. Ama savunmanm kalbi yukan kent

veya hisardi; Horneros buradan Pergamos diye sozeder,

Hisar ovanm iizerinde 30.5 metre yukseliyor ve 2 bin

metrekarelik bir alani kapsiyordu. 350 metre uzanan

surlarm yiiksekligi 10, kahnhgl ise 4.8 metreydi. Surla-

nn tas zemini dl§an dogru cikrmsti; yani saldiranlarm

savunmacilann oklanndan korunacaklan bir kor nokta

yoktu, Mimari, saldirganlan dar bir rnekana hapsedi-yor, savunmacilar da onlan yukandan yokedebiliyordu.

Yunanhlar Troya'ya ulastiklannda kryida bir kamp

kurmaya calistilar, jiyada, Troya duvarlannm disinda,

konvansiyonel catismalardan olusan bir sava§ anlanr,

Ama Tuns: C;:aglsava~l, Homeros'u dikkatle okuyan bi-

rinin anlayabilecegi gibi, daha farkhydr. jiyada Troya'da

yrllar siirrnus bir savastaki son iki ayl anlanr, Peki sava-

~m geri kalanmda neler olmustur? Homeros' taki cevap

aciknr: Aktnlar. Akhilleus ve Odysseus gibi liderler,

sehirlere saidirmrs, yagmalarrns, esir almisnr, Akhilleus,

23 sehri yoketmekle ovuniir, Tunc

C;:aglmetinleri akinlarla ilgili bilgi-

lerle doludur. Misir, Mezopotamyave Hitit metinleri, akinlar sonucu

ele ge<;:enat, kucuk ve biiyUk bas

hayvanlan listeler. Homeros, Troya

4 0 NTV T AR iH T EM M U Z 2011

halkmm Yunanlilar tarafmdan buyuk basktaltmda

tutuidugunu gosterir. Ama kelimenin dar anlamiyla

kusatrlmrs degillerdir. Sadece surekli akmlarla hayat-

lan cok zorlasmistir. Tunc <;:agl'mn ger<;:egibudur.

Odysseia, kentin bir

aldatmacayia ahnd'gl-

m anlatir, YunanWarkamplanru toplayip

yakmdaki Tenedos

adasma yelken acarlar,

Ceride de biiyiik, tahta

bir at b rrak ir la r, Bu

at Troyahlara cckici gelir. At yeristirrneye uygun

Troya otlaklari unludiir (kazrcilann, Troya'da MO

1200'lerden kalma kilden bir at modeli bulmalan

ilginctir), Efsaneye gore, Troyahlar ati sehir surlanmn

icine ahr. Ne ya'lClkki atm i<;:1avascilarla doludur. Ge-

celeyin Troyahlar savasin sona erisini kutlarken Yunan-

lilar cikip kapilan acarlar, Yunan filosu da Tenedos'tan

biitiin orduyla geri donrniistur, Boylece Troyalrlan gafilavlayip kenti yagmalarlar.

Truva At! Tuns: C;:agltakrikleri hakktndaki bilgimi-

ze ters degildir. Bu s:agm ordulan silahlanrnrs bir kenti

almakta zorlamyorlardi, Bir Mezopotamya ordusunun,

ku§attlgl bir kentin savunuculanru sehre yeni gelen

guya "miittefik' giis:ler icin kaprlan al 'maya ikna erme-

ye cahsmasmi okuruz, Tabii bu "muttcfikler" ashnda

kilik degi§tirmi§ dusrnandir ve savunmacilar dalaverayi

zamamnda farkedip kapilan acmazlar, Baska bir olayda

bir Hitit ordusu bir dusman kentin etrafinda kurdugu

kusatmayi kaldmyorrnus gibi yapar. En defa aldatrnaca

sonu~ verir. Diisman kapilan as:ttgl anda Hititler kenti

Truva Atmrnen aski

gorUntUlarinden

biri: Mikonos'ta

bulunrnus, 7.

yuzylla ait bir

arnfora (solda.)

l1ititlerden

kalrna Arnarna

Mektuplan

(ustta] ve Troya

arkeolojik sit

alam.



alirlar. Truva An hikayesi, boyle bir taktigi hatirlatir,

Arkeoloji , Troya'nm yagmalanmasma uygun bir

resim cizer, Hisarda g6miilmemi~, parcaianrrus ke-

milder ortaya cikrmstir. AFgl kentte 15 yasmda bir

genS'-kiz iskeleti bulunmustur; eskiler 6:liilerini kentin

icine g6mmezlerdi; ancak bir saldm ihtimali, onlanolulerini sur disma gommekten alikoymus olabilirdi.

Oli .i lerini g6mmeden birakmak da ausilrms degildi; bu

durum da basks bir felaket belirtisidir.

Silahlara gelinee, iki tunS' mizrak ucu, us: tuns:

ok ueu, kismen ele gcqmi§ iki tuns: break, hisarda ve

a§agl kentte bulunmusrur, Ok uclanndan biri Ge<;:

Tunc Cagi'oda sadece Yunan ana kitasmda bilinen bir

turdiir, A\,agl kentte ise i.i;;:katman halinde 157 sapan

tasi bulunmustur, Hisarda Guney Kaprsmm yanmda-

ki bir binada biiyiik ihtimalle yine sapan ta§l olan bir

di.izine daha duz tas ele ge~mi§tir. Bunlar, Troya'nin bir

yagmada Yllald1gm1veya Yunanhlann sorurnlu oldu-

gunu kesinl.ikle gosteren ka rn rl ar degi ld ir , Yang in kaza

sonucu cikmis olabilir. Ama kernikler ve silahlar, Troya

sava§1acrklamasryla uygun bulunrulardir.

Homeros, Troyalilann Yunanlilar terkettikten

soma sehri yeniden yaptlgm1 soyler, arkeoloji de bunu

gosterir: Eski yapil ar, sokaklar tamir edilmis, yeni

binalar yukselmistir. Ama bu baska bir kenttir, Yikilan

Troya'mn refahma ulasamaz, NUfusu da farkhdir; Ba1-

kanlardan yeni g6~menler alrmsnr.

Troya'yi yeniden insa edenler kuskusuz kentleriyle

gurur duyuyorlardi, Belki kenti yoked en sava§1anlatan

ozanlan dinlemislerdi. Ama herhalde 3000 yu soma

msanlann hala bu ruzgarh kentte olup bitenlere bu ka-

da r rnerak duyacagl akrllanndan bile geqmemi~ti .•

Troya, SaVa§1 'nID. oldugulI~

dair, l1h;;bir kamtyok

sorneros'un soZ'unQ etligi

troya veya llion'un Hisarhk."

tepeyle aynr ·l il ldu.gHnu ka-

NT V TA RiH TE MM UZ 2011 41



='Jflun Ozerine Schliemarrn, hazineyi

-....,.. hall;<ma bag'~'I,ym! 1882'iile Berlin'de

; ; ;a-?.:aniyor. Almanlar, 2. DOnya Savasi'nda

1941 'de Berlin Hayvanat Bahgesi'~in

-~ki slglnaicta hazineyi sakllybllat. Mtit- .1945'le Berlin'i !1?galedince askerlerin

t990'da bir pazar g0nO iki Rus temizl ikt;: i,

- Bakanllgmda eskl belgelar.i ya k eeiy,0r.

=~n Mtiz.esi'nden Grfgo"ri Kozlov adllm;t-

+an, bir 'i~ i9in BakaoiJga gidiyor. <;:uvallara

rulan belgelere goz atlyQr. BJr gizli <'fo's,

~ ffikkatini gekiym. Dosyada "Ttcya Ha:t ln~-

N lV T A R iH T E M MU Z 2 01 1



D i i n & : B u g i i n

Bugtin Eceabat'tan ge<;ensahilyolundan Gelibolu Yanmadasi'run

ucuna dogru devam ederseniz,

Kilitbabir'i ge<;tikten 3 km . sonra Havuzlar

Mevkii'ne vanrsrruz, Buras! tarih boyunca

onemli bir durak, kiiciik bir liman, bir mola

veya konaldama veri olm u~,eski haritalarda

kendine yer bulmus bir noktadir, Tarihteki

adi kimi kaynaklarda Sarlayan Dere,

kimilerinde Havuzlar Dere olarak ge<;er.

Havuzlar'in ozelligi, yukandaki

Kilitbahir platosundan inen nefis suyu ve

cografi olarak korunakli mevkiidir, Bizans

44 NT V T AR iH T EM MU Z 2 01 1

ve Osmanh donemlcrinde gemilerin suikmali yapt!~. Havuzlar, mitolojik oykiilerde

de adi ge<;:enbir yerdir. Osmanhlar

zamanmda, 1628'de Halil Pasa tarahndan

yaptmlan bir <;e~mebugun hili ayaktadir

ve ge<;mi?gtinlerin taruklijnru yapar. Bu

gecmrs gtinlerin yakm tarihteki en canli

ve en kanh hadisesi, tabii Canakkale

muharebe leridic.1915'te Alman binbasi

Adolf Hommel tarafindan cekilen fotogra£,

iste bu <;e§rnebasinda mola vermis TUrk

gazilerini ve hafif yaralilan gosteriyor,

Muharebeler sirasmda dorr buyuk seyyar

hastane burada ve civannda bulunuyordu(6. vi: 10. Tumen, 2. ve 3. Kolordu seyyar

hastaneleri). Havuzlar mevkii, Cuney

Grubu'nun saghk hizrnetlerinin merkezi

olmasirun Y,l,l11S1ra,epheye giden malzeme

ve cephaneler icin de bir nakil merkezi

konumundaydi. Savas zamamnda bu

noktadan ge-;:enbir dekovil hatti oldugu da

fotogtaftan anlasihyor, Havuzlar'da, yine

1915'ten kalma kuciik bir abide var. 21-22

Haziran Kerevizdere muharebelerinde sehit

dusen 2. Tiimen askerlerinden bir grup

-burada yat!yor.



EDREMiTLi HUSEyiN MEHMED

t;:e~menin ve yolun karsrsmda, deniz

kryrsrnda bulunan Bizans donemine alt

mermer taslar uzerinde de baska bir tarih

yanyor. t;:anakkale muharebeleri srrasmdaburada mola veren askerlerden biri bozuk

bir yazryla kiinyesini kazmus, "Ahmed

Edremid" okunabiliyor.

Tarihi cesrne, buqun de duruyor.

Ama ne ~ekilde? 17. yilzy,ldaki

lnsasr srrasrnda, bolqedskl Bizans

yap,larmdan kim; taslar kul lamlrrkan

bunlarm ilzerindeki Grek<;:eyazilar

kalmrstr. Tum Osmanli donernl boyunca

kimseyi rahatsiz etmeyen bu yazrlar,

bes-altr sene once bazt kendini

bilmezlerce beton atrlarak kapatrldi;

Osmanllca yazrlann da uzeri boyandt.

BugLin suyu artrk akmayan <;:e§men;n

kitabesinde ~oyle denlyor:

"Bahr-i ellafmdan Halil Pasa-yr derya-

c : 1 i I bug!]nl Eyled; bu <;:e:;me-izibayr ki

Kevser m;i;i>1IGO.§edLip ervah-i kudsi

dediler larihinil N(j~ krl ; ;I-i Ali 'ninruhuna ab-r zulal"

Ketebehu Nur; En-Nak~;bendr

Sadele!>mi~ hall ~oyle:

"Enqin qonullu Halil Pasa bug un

lutuf denizindeni Cennet'teki havuza

beilzeyen bu suslLi !,'e"meyi yaptJrd.1Errnlslerln ruhu bunu isltlp tarlhinl

dU!iti.ilerl Hazret-i Ali ailesi ruhuicin

dua ederek bu tath sudan i9." Yazan:

Nak~,bendi Nuri (Bu kitabenin son

rmsrasr, yaz'h!; tarihini ebeed hesabi ile

goslerir: "Nu§ kll a.H Ali'nin ruhuna a b - .zlilal". Bu rmsrarun ebced hesabi say.

degeri 1037, miladi kar§lhg' lse 1628'dir.

Muzaffer AibayriJK

NTVTARiHTEMMUZ2011 4



SU L T AN A BDULMECin

•

Ilklerin padisahiAbdiilmecid, 150 yll once oldiigiinde sadece 38

vasmdaydi, Yahanci dil bilen, Tanzimat'l Haneden ve hi<;idam emri vermeyen ilk padisah oydu.

Osmanogullari'nin 20. ku-

1agmda 31. padisah olarak

ye r alan Abdulmccid'i nekadar taruyorui? Bir soy-

lesi ortarnmda adi ge~se

Mustafa Resid Pasa'run Tanzimat'i ilanma

onay verdigi, Bat,h miittefiklerle Rusyiya

karst Kmrn Harbi 'ni kazandigr, Islahat

Fermaru'yla .azmhklara esitlik ve yeni hak-

lar tamdlgl hanrlansa da, daha cok Dol-

mahahce Sarayi'm, baska kosk ve kasirlari

yaptlrdlgl, kadin ve icki iptilasi, zamarun

daki israf ve borclanmalar, alafrangahk

tutkusu, saray kadinlannm disa acilimi ko-

nusulur, B abasi II. Mahmud'un, kardesi ve

ardrli Abdulaziz'in, kendi ogullanndan II.

Abdulhamid'in Iehinde aleyhinde yazilan-

Iarm cokluguna bakilinca, 0 ucluden daha

onernli bir yere sahip Abdiilmecid'i bize

tamtan yapitlar azdir,

Abdiilmecid, 25 Nisan 1823'te dogdu,

1 Temmuz 1839'da babasi II. Mahmud'un

oldiigu sabah tahta cikti, 22 y : t ! saltanat

siirdii, 25 Haziran 1861'de 38 yasinda

oiduL". yuzyildan beri §ehzadelikleri-

ni uzun yillar kafes hapsinde geerirdikten

sonra tahta cikma pnsl yakalayan padi-

sahlann sonuncusu babasi II. Mahmud

olmusru, Abdiilmccid, bu korkulu ve cilell

hapsi yasamadi. ~ehzadeligini ozel mu-rebbiye ve muallimlerden hem dogu hem

bat! egitimi ve hattathk ogrenimi alarak,

Fransizca ve piyano calisarak ge"irdi.

Paris'te vayimlanan J ou rn al d es D eb at:

gazetesine ve Illustration dergisine abo-

neydi, Baba II. Mahmud ne olcude fevri,

acimasiz ve despotsa Abdiilmecid de 0

olciide sakin, sagduyulu ve sabirlrydi, Her

ikisinin benzer yonlcri, yenilik-reform

yanlrsi olmalan, bir de kadm ve icki

iptilasrdir, Oliimleri de bu

bagh veremdendir, 31 Y 11tahtta

kalan II. Mahmud, astlg-lasnk

kestig-i kestik -IV Murad'dan

sonraki en hunhar- padisah

onceligini alrmsken Abdiil-

mecid, padisahlann en musfik

ve.merhamerlisi.oliirnden

oldurtmekten, kandan nefret

edeni idi. 16 yasmda tahta cikan

Abdiilmecid ile anadan uvey kardesi



9 yasindaki Abdiilaziz, hanedanm yegane

erkek bireyleri, dolayrsiyla iki cocukla

temsil edilen hanedan kritik bir evredey-

< i i . 30'11.1ya~lardakl Bezmihlem ValideSultan, hanedanm gelecegini diisiinerek

oglu Abdiilmecid'in koynuna ondan ya!

biiyuk yerkes ve Gurcu cariyeler koydu.

Bir yil soma art arda sehzadeler, sulta-

nefendiler dogmaya basladi. Bu tenasul

bereketi padisahin oliimune degin surse

de gen~ giizel kadmefendi ve ikballerin

veremden, mini mini sehzade ve sultanla

nn cocuk hastahklanndan oliimleri de b

saray faciasr olarak surup gidecekti. Yasa

sansini yakalayan sehzadclerden dordii i

1876-1922 evresinde son padisahlar ola

tahta cikacaknr.Abdiilmecid'in ciilusunda, Osman-

II Devleti Balkanlar'dan Ortadogu'ya

kadar ayaklanmalarla bogu§uyor, bas-

kentte de iktidar cekisrncleri suruyor-

duoAbdiilmecid'in tahta ge'Ytigi, II .

Mahmud'un gomiildiigu gi.in,Koea

Hiisrev Pasa, Basvekil (Sadrazam) Rauf

Pasadan, "bir tarz-i cebbarane ile" (zorla

sadaret muhriinu alrrusti. 0 kritik ortam

da gen~ padisah, koklii bir yenilik-degisim

amaciyla Hariciye Nazm ve Londra Sef

Mustafa Resid Pap'YI yetkilendirme sag

duyusunu gosterdi. Resid Pasa, 4 ay sure

bit hazirhktan soma 3 Kasim 1839'da

'Iopkapi Sarayi 'nm Ciilhane Meydani 'nda

dnzenlcnen torende, yukansmda padisah

hatt-r humayunu, alnnda Meclis-i Hass

Vukela'nm karan olan Tanzimat-i Hayriy

Fermaru'm, devler crkani, ulema, yaban-

[1elciler, cemaat ve esnaf ternsilcilerinin

onunde okudu. Toreni Abdulmecid de



Giilhane Kasn'ndan dedi. Bu fermanla

Osmanli Devleti uyruklanna can, mal, ill

giivenligi, vergi adaleti, tapu ve mulkiyet

hakki, askerlik ylikiimliiliigiinde esitlik,

hukuk ve adalet, rusvetsiz bir hayat vaa-

derti, Osmanh cografYasmda oldugu kadar

Avrupada da buyiik yanki bulan Tanzimat

Fermani'r», 1856'da yine yabanci ve azinhk

haklan ile ilgili cok sayida madde iceren

Islahat Ferman! dedi. Sultan Abdulmc-

cid hie suphesiz reformist bir padisahti.

Tanzimat'r ilan ederek "fermanla siya-

set etmeye" (idam ve surgune) son verdi .

Devlet islerinin kurumsallasmasma, her

alanda yasal duzenlemeler yapilmasma

olanak sagladl. Tanzimat, sozde kalma-

yarak bircok alanda uygulandl. Padisahm

siyaseten idam yetkisi kaldmldigmdan

Abdulmccid'in saltanan boyunca boyle

bir infaz soz konusu olmadig: gibi ardil-

Ian da yarglslz infaza yanasmamislardir.

Buna karsihk, devlet yonetiminde otorite

ve denetim kuramayan padisah, ozcl

ya§amml da duzene koyarnadi. "Bunun-

la birlikte 1840-1846'mn ilk evresin-

de birtakim siyasi kararlar alinmasmda

etkili oldu, ekonomik-parasal antlasma ve

anlasrnalar imzalandi, Kavalalr Mehmed

Ali Pasa ayaklanmasiyatrstmldi. Abdul-

mecid, bircok kez yurt gezilerine cikarak

halkrn durumunu ve ya§ama kosullanru

gozlemledi. HakS1Z vergilerin kaldmlrnasi,

batakliklann kurutulmasi, kent ve kasaba-

larda giivenllgin saglanmasl, salgmlar ve

hayvan hastahldanyla mucadele edilmesi,

en onemli sorun olarak da cehalete karsi

alinacak onlemler konusunda Babiali'ye

ferrnanlar gonderdi. Dr. Spitzer 'le cicek

a§1SI karnpanyasina cikn. ilk niifus saytml

Sultan Abd.Ulmecid, Eyupsultan'daki mevlit

alaymdan dcnerkon (Ostte). i lk ozel gazete

Terciim,m·, Ahval"ln 28 Haziran 1861 tarihli 46.

sayismda Sultan Abdii lmecid'in vefat haberi

duyurulmu"tu (solda],

yapildi, Tanzimat'm rnirnan Mustafa Re-

sid Pasa'yr 1846'da sadrazamliga atayarak

gens: ve aydrn devlet adamlanndan bir

kadro kurmasma olanak t{101cL..847'de

kole ticaretini yasaklayarak Esir Pazan'ni

yiknrrn. Egitimin yaygmla§tmlmasl icin

muallim mektebi acilmasma, Maarif orgii-

tiiniin kurulmasma onay verdi. Okullann

sinavlanru izledi. Oglu Sehzade Murad

ile kizi Fatima Sultaru, annesi adrna acilan



69 kisflik

ailenin reisiydi

AIderson'un Osment: Henedent-

tun YaplSI'ndaki aile tablosuna

gore II, Mahmud'un 11 kaduu, 9

ikbal harurm, bir duzine de qozdesi vardr.

:?ehzadelerinden AbdOlmecid ve AbdOlaziz

dismdak! 16'sl, 17 krzmdan da 13'0 baba-

laruun sagllgmda kOyuk yaslarda olrnustu.

Ancak II. Mahmud, hepsi ayru anda hayat-

ta olmasaler da -qozdeleri drsmda- 55 ki~i-

l ik bir ai leye reis lik etmisti . AbdOlmecid ise

22 yrlhk saltanatmda 26 esi, 19 sehzadesl,

22 krzi, kondlsi ve annesiy le birl ik te

69 bireyden olusan bir ai leyi

temsil ett t. Bir i n ikahh 12 kadr-

nefendisi sunlardr: Servetseza,

TirimOjgan, gevkefza, Perestu,

Verdicanan, Guleemal,

Bezmiara, Serfiraz, Duzdidil,

Husyar, Mahitab. Nev'eser,

Nukhetseza.

10 ikbal harurn: Nalandil,

Nesrin, GOlis1O,:?ayes-

te, Ceylanyar, Nergizev,

Navekmisal, Ruzidil, Zey-

nimelek, :?ayan (7) ad-

lanru tasryordu. Aynea

Valide Mektebi'ne -bir baba olarak-

gotUriip yazdudi,

1853'te Rusya ile baslayan

Kmm Sava~l1856'da zaferle

sonuclandi, Savas devam eder-

ken istanbul, Avrupai yasarn tarzi

demek alan "alafrangalik"la tamsn,

Bagazi~i, yahlar, sahilhane ve

saraylarla yeni bir hayata

acildi. Tuketim tutkusuna

kosut rusvet ve yolsuzluk

da aldr yiirudii. Bu gidi~-

te en basta savmganLk

batagma siiriiklenense

Abdulmecid'in ...

man diliminde

AbdOlmecid'e

hayat arkadashqi yaptlgl sarulmaman.

C;;ogugeny yasta veremden olmu§to, Ha-

rem kurallan geregi padisaha eslik eden

kadinefendi ve ikbal kadralan 7+7 olarak

slflIril tutuluyardu

19 sehzadesi: (V) Murad, ( II. ) AbdUl-

hamid, (V Mehmed) Re~ad, Ahmed, Ziya-

eddin, Abid, Fuad, Ahmed Kemaleddin,

Burhaneddin, Vamrk, Bahaeddin, Niza-

meddin, RG§di, Nureddin, Osman Safiyed-

din, Abdullah, AbdOssamed, Siileyman,

(VI. Mehmed) Vahideddin; 22 krzi: Mev-

hibe (ilk .yocugu, 1840), N'airne, Fatima,

Behiye, Neyyire, Hadiee (?), Refi'a,

Cemile, Miinire, Samiye, Naznne, Sabiha,

Behice, Mukbi le, Seniha, Zekiye, Fehime,

:?ehime, Mediha, Na'i le, Bedi 'a, sonuncu

Fehime (1861) idi. Bunlardan, sadece koyu

yazilanlar yetiskinlik vagina ulasn; digerleri

cocukken oldu, Yani Abdulrnecld, 67 kisi lik

ailesinden annesi dahil 37 bireyi, 22 yilhk

saltanatmda yitirmisti.



sarayrydi. Oysa padisah Babialide tapla-

nan Meclis-i Umumi'ye gonderdigi hatt-i

humayunda: "Bunm iyi ve yararh islerin

sozden uygulamaya gecirilememesinin asil

sebebi nisvet ve yolsuzlukrur. Bu tiksindi-

rici hal devam ettikce her nasil calisilirsa

cahsilsin, hicbir diizcnin kalrci almayaca-gl cok defa gorulrnustur" diyordu. ik i yilsiiren Kmm Savasi, istanbul ve Osmanh

Devleti icin yasamsal bir donum oldu.

1854'te imzalanan istanbul Antlasmasi ile

Ingiltere Kralicesi Victoria, Fransa impa-

ratoru III, Napoleon, Osmanli padisahma

dostluk eli uzatnlar, Savas surerken Abdul-

mecid Fransrz sefaretine giderek giirii~-

melerde bulundugu gibi, elci Thouvenel'in

diizenledigi balayu da gi\gsiine Legion

d'hanneur nisaru takarak onurlandirdi.

Soma Ingiliz sefaretinde Lord Canning'le

goru?ti.\. 1856'da, Osmanh gayrimiislim

topluluklarina veni haklar tamyan Islahat

Fermaru'rn yayimladi. K11'lmSavasi'nin

zaferle sonuclanmasi uzerine 1856'da

imzalanan Paris Anrlasmasi'nda, murrefik-

leriyle birlikte galip konurndaki Osmanli

Devleti icin alman kararlann en onemlisi,

Avrupa sisterninin bir pan;:asl sayrlmasi

oldu, Abdulrnecid'in saltanatinm son bes

yilmda, istanbul'da ~ehremaneti (belediye)

iirgutuniin kurulmasi, istanbul- Bagdat tel-

grafhattlnm dosenmesi, SiiveYl Kanali'nm

kazilmaya baslamasi, Dolmabahce Sarayr

ile Kuciiksu, Ihlamur, Mecidiye kasir-

lanmn.Mecidiye camilerinin yapilma-

Sl gundemdeydi, 1859'da Kuleli Vak'asi

denen, Abdiilmecid'e karst suikast giri§imi,

orgutlenme asamasmda onlendi. Saruklar

yargilarup idama mahkum edildi. Abdul-

mecid, kendi camna kaste-

denleri, "Ortada kasrr varsa da

katil yok, tasavvurda kalmis. Ben

adam oldiirtmek isternern!" diyerek

surgiine yollamayi tercih etti.

Yonetimi, deneyimli ve

donarnmli Mustafa Resid,Mehmed Rauf, Ali, Keyeci-

zade Fuad, Sadik Rifat gibi pasalara

birakan Abdiilmecid'in, icki baglmhhgl

ve harem sorunlan nedeniyle YIpran-

masi uzun siirmedi. Kadmlanru.kavuran

verern 1857<ie Abdulmecidc de bulasn,

1861 ilkbahanna dogru saghgl daha da

bozuldu, Bir aksam ziyafetinde dururnu

kotulesince Ihlarnur Kasri'na g6tiiruldii,

25 Haziran 1861'de burada oldu ve daha

soma turbesi yapilmak uzere Yavuzselirn

Camii avlusuna gomuldu, •

5 0 N T V T AR iH T E M MU Z 2 0 1 1

ismiyle bir doneme

damqasmi YUlan sultanMecidiye bugiin de c ; : o k duyduqumuz

kelimelerdendir. Tiirkiye'de hu ismi tasiyan

butun yer ve binalar, Sultan Abdiilmecid

doneminden bugiine kalmis hatiralardir.

Mecidiler AbdOlmecid'in, kendisinden

soma yasayan ve 4'0 padisah olan 80glu

ve bunlann cocuklan, torunlan: Bunlara

"Mecidiler", kardesi AbdOlaziz'in ogullarr

Yusul izzeddin veAbdOlmecid Elendi'den

suren kala da "Aziziler" denilmis: iki kol

arasmda rekabet yasanrmstrr.

Mecidiye (ver adlanl Anadolu ve

Rumeli'de AbdOlmecid adma kurulan pek

cok kasaba ve koy vardrr, Bunlann bir

bolurnu bugOn de varhklanru surduruyor,

Mecidiyek0l'(u) islanbul'da AbdOlmecid'in

adrna kuruIan koy: gOnOmOzde $i§li

i lcesinin kalabahk semti.

Mecidiye carniilari AbdOlmecid'in

istanbul'da yaptlrdl91 Mecidiye, BOyOk

Mecidiye camileri.

Mecidiye (paralar) AbdOlmecid'in

saltanatmda emisyona giren ve Osmanh

devletinin kaparusma kadar degi§meyen,

altm, qurnus, nikel para,

Mecidil'e (kimlik) Halkm "kala kagldl"

dedigi ilk kimlik belgeleri.

Mecidiye modasi AbdOlmecid'in

benlrnsediql ve dbneminde moda Dian

uzun setre ve pantolon,

Mecidiye Mahmudiye denen lese gore

daha uzunca olan ve AbdOlmecid'in tercih

ettigi les biclmi.

Mecidiye Kasn Topkapi Sarayr'ndaki kosk.

Mecidiye nisam AbdOlmecid donerninde

cikartr lan i lk Osrnanh nisaru.

Mecidiye marslan i lkini 1839'da Donizetti

Pasa besteledi. AbdDlmecid'in tarunu,

II. AbdOlhamid'in klzl Ay§e Sultan'm

(Osrnanoqlu] da Mecidiye Mar,?1vardrr

Mecidiye strketi Bir vapur kurnpanyasrydr.

Mecidiye tabyalan Kmrn Savasi'nda

Silistre'de yapuan tabya. Canakkale ve

Gelibolu'da da bu adla labyalar yaptlnustr.

Mecidiye sunfr 1847-48 'yrllannda Halle;

Tersanesi'nde yapilan frrkatayn SIOIII. Bu

suufta 4 savas gemisi vardi. Bunlardan

birinin ozel ao: da Mecidiye idi.



Qagtar boyu Osrrranh Devleti v.e TurMyeba~ta ObTIa:k

uzere tum dtinya Ulkeleri iy ,in haYqt i onem t a : § l y a n

I st anbu l ve( ," :anak'ka: le i30gaz lan s svasm. ban§Ul ,

tic aretin v e msanlanrrkaoanm belirledL



Napoleon: "istanbul diinyaegemenligi demektir"(1807 Tilsit, Car Alexandr'a cevabj)

'-"""'''"'''''~'"''':~.'~'''''''''';'''.',*.,-".,",,~--•~~•.~.--~--~=....-~.....,.

Bogazlar: Tarihin aktlQl yer1320'lerde Baa'mn Hacli seferle-

rine hedef oldu. 1344'te izmir'de

yerlestiler (A~agl izmir'deki Hach

kalesi ancak 1402'de Timur sayesin-

de Turklerin Eline ge<;mi~tir).

Bogazlar'da ve Bogazlar'l kont-

rol altinda tutan Tenedos (Boz-

caada) sorunu, Venedik-Cencviz

arasinda Bosphorus Deniz savasryla

(1352) noktalandi. Bli savasta Or-han, Cenevizlilerin muttefiki olarak

Bogaz'da onernli rol oynadi.? Fatih,

Istlmbul'u almcaya kadar bu gene!

durum degismedi ve Dogu Roma

doneminde Konstantinopolis 1000

y 1 1 imparatorlugun merkezi olarak

kaldi. 1204 Hacli i§gali sonueu i.ilke

parcalandi, Konstantinopolis 40-50

bin nufusuyla kuculdu,

1453'te Fatih Istanbul kusat-

masina karar verdi gin de, bu tehlikeli

girisimde Avrupa'yi karsismda goruyordu,

Venedik deniz giici.ini.inve Maear ordu-

Iannm Istanbul 'un yardirmna gelmeleri

en biiyiik kayglsl idi. Edirne'de kusatma

karan almak icin topladigi rnesveret

meelisindeki nutkunda, Bogaz'm stratejik

onemi iizerinde durdu. Osrnanli kuvvetleri

ne zaman Bogazlar'dan ge~meye kalksa, ya

Venedik ya da Bizans sava~ gemileri bunu

tehlikeye sokrnakta idi. 1444 sonbaharmda

Hacli ordusu Varna'ya ge1ip Edirne'ye 200

krn. yakla~tlglllda, II. Murad Anadolu'dan

Rumeli'ye ge<;erken Bogazlar'm Venedik

ve Bizans gemileri tarafmdan kcsildigini

gi:irmi.i§ti.i.3Yrldmm Bayezid, Bogaz'da

guvenligi saglamak icin Guzelce Hisan

(AnadoluHisan) yapml~t1; fakat yine

de onun zamamnda Venedik donanmasi

Bogazlar'a egemendi ve Osmanh i.issi.i

olan Gelibolu'ya saldirmakta idi. Bayezid,

donanmanm slgmagl a~aiP Iimarn bir duvar ile denizden

ayirrrusu. Yamnda biiyiik bir kule limani kurmakta idi.

Gelibolu limaruna sigman Osmanli donanrnasi, zaman

zaman Ege'de Vcnedik adalanni vurmakta idi. Celebi

Mehmed zamarunda (1413-1421) Pietro Loredano Vc-

nedik donanmasr ile geldi, duvan yikn (29 Mavis 1416)

Bogazlar'm Ti.irkiye,Avrupa

ve Orradogu icin stratejik

onemi aciktir, Huralan

tutan devlet, buyuk devlet

olmak zorundadir, Bogazlar ve Istan-

bul, Dogu Roma Imparatorlugu'nun

bin yillik can daman, Konstantino-

polis de, 330 tarihinden itibaren, bu

imparatorlugun merkezi olmustur,

istanbul'u korumak icin Dogu Roma,Balkanlar'dan gelecek istilalara karst

Trakya'da denizden denize biiyiik bir

sur yapn, 0 donemde Anadolu, Ege

Denizi, Karadeniz'de Kmm'111 giiney

sahilleri bu imparatorlugun egemen-

ligi altindaydi.

Esas stratejik sorun, irnpararorluk

merkezi istanbul'u koruma, bunun

icin Bogazlar'l berkitme, Trakya

ve Anadolu'dan gelecek saldmlara

karp savunma problemiydi. Gerci

Istanbul'un muazzam surlan sehri

koruyordu; Ege ve Karadeniz de

irnparatorlujiun kontrolii altmda

oldugundan,o zaman Bogazlar soru-

nu SQZ konusu degildi. Ancak 1204'te

Batrdan gelen Hachlar -Venedik ve

Latinler- istanbul ve Bogazlar uze-

rinde egemenlik kurdular. Paleologlar

(1261-1453) Istanbul 'u geri aldiktan

soma da, istanbul Bogazl'nda ege-

menlik, ger~ekte Venedik ve Ceneviz

deniz giic;:lerinin kontrolii altmdaydi,

Bu deniz devletlerinin Karadeniz'de

yasamsal ticaretleri ve orada kurduk-

Ian koloniler vardi. Bogazlar'dan ser-

best ge<;:i§amamryla onlann kontrolu

altmda idi. Aydmoglu Umur Bey (01.

1348) ve Karesi'yi ele gec;:iren (1340)

Osrnanogullan, Ege'deki basanli de-

niz akmlanyla bur ada kolonileri olan

Italyanlan vurmaya basladilar (1308-1350).1 Bu akinlar,

istanbul ve Canakkale

Boqazlan tanhin her

dbneminde stratejik onemi

olan deniz yollanydi

Bizans ve Osmanh

devirlerindebaskent

Istanbul'un korunmasi o nplandaydi ve bu ancak

Boqazlann giivenligiyle

saglanabiliyordu

1 A Y l i r l lr l 1 b il gi l cl n bkz . H . l na lc ik, "The r ise of t he Turcoman Mar it ime .P ri nc i-

pal it ies inAnato lia, Byzantnm and Crusades" , Byzantinische Forschunge-n, IX.

(1985),179-217.

2 B kz . H . ln alc rk , Kurufu§ D6nemi Osmanl! SUlton/an (1302-1481) Istanbul:

ISAM.2010,58·62.

3 Ibid" 148·150

52 NTV TAR iH TE MM UZ 2011



ve Osmanli donanrnasnn yakn, Chetle Osmanlilar, Fatih

zamamna kadar Bogazlar'dan her ges:i~te tehlike altin-daydI.

Fatih Istanbul'u aldiktan soma Bogazlar' l kalelerle"

berkitecek, burada tam egemenlik kuracaknr, Osman-

h Imparatorlugu 500 yil bu sayede

istanbul'un hakimi olarak kalabilmis-

tiro

Bogazlar'm ve Istanbul 'un dunya

tarihi bakirrundan stratejik iirte-

mini belirtmek gerek. Ote yandan

Bogazlar 'in uluslararasi bir onemi

vardir: Karadeniz'e ge~ersiniz, Tuna

sizi Orta Avrupa'ya kadar goti irur.

Karadeniz ulkeleri, Rusya, Bulgaristan,Romanya, Kafkas ulkeleri Bogaz'dan

geyen bir donanmanin saldm tehdi-

diyle karsi karsiyadu. BogazJar strate-

jisi, biitiin Dogu Avrupa'yi tehdit eden

bir onem tasir, Fransiz tarihcisi Michel

Lheritier, dunya tarihinde Bogazlar

biilgesiyle Anadolu ve Rumeli 'yi icine

alan imparatorluk bolgesini, bir tarihi bolge ( reg ion b i sto-

rique) olarak betimlemistir,

Osmanhlar, Bogazlar'a ancak 1453'te Istanbul fethiyle

egemen olabildiler. 0 zamana kadar Rnmeli ile Anadoiu

arasmdaki gidi~ geli~i, gus: kosullar altmda yapabilmis-

lerdi. Bu uzun bir tarihtir, Orhan zamanmdan baslayarak

Bogazlar, Osmanhlar rein daima bir problem olmustur,"ilk donemde baslica ges:i§koridoru, Lapseki-Gelibolu

Bogaz, idi.

Ote yandan Bogazlar, Venedik ve Ccneviz icin de

yasamsal bir onem tasryordu, Cerkezis-

tan, Tunaagz: ve Kmmda Ceneviz kolo-

nilcri, Azak'ta bir Venedik kolonisi vardi.

Kuzey Karadeniz, Dogu Avrupa stepleri

ve Cerkezistan'm ekonornik kaynaklan

olmadan, Venedik ve Ceneviz ya~aya-

mazdi, Bu iki Italyan Cumhuriyetinin

refahi, Bogazlar 'dan serbestce bolgcye

ges:mekle rmimkiindu. Buradan ihrac

olunan bugday; tuz, bahk ve esir toplu-luklan, Venedik ve Cenova sehirlcrinin

hayati ihtiyaclanni karsiliyordu. Cene-

viz, Dogu ticaretini Kefe kolonisinden

saghyordu.

Ore yandan Osmanhlar Rumeli'yi

fethettikten sonra, bu bolge impara-

torlugun ya~amasl icin dehayati onem

k az andi , 1 1k beylik (1302-1326) Anadolu'da kuruldu;

imparatorlukmerkezi "Darussaltana" 1402'ye kadar

Deniz devletlerinin

Kara de niz'd ek i v asam sa l

ticaretleri ve orada kurduklan

koloniler dolayisiyla,

Boqazlardan serbest geQi:;;

t amarmvla Venedlk ve

Ceneviz gliglerinin kontrolualtmda idt. Venedik ve

Ceneviz hakimiyeti 1261 ' den

s on raki y ak la sik ik i yUzyLl

boyunca surdu.

4 Bkz. "Mehmed II", E.r2

5 Bkz. H. lnalcrk, "Fatih'e kadar Qanakkale Bogazl; Gelibclu Osmanf OssG ve

Osmanh -Vened ik Ka r ;; ;t !a ! ?ma s l ", Qanakkafe Sav8§lan Tanhi , 15-44,

NT V T A R iH T EM MU Z 2 0 1 1 53



Kilitbanir Kal~si'nden·Ka!e·i

Sultaniye'ye bakl~, Haztran 2011.

Bursa idi. Aslmda imparatorluk Rumeli 'de kurulmustur,

Osmanli, ilkin Rumeli'de timar sipahilen icin geni~ top-

raklara, atesli silahlara, alnn-gianus madenlerine sahip

olduktan soma Anadolu Turkmen beyliklerini itaat altma

alabilmistir, Anadoludan Rumeli 'ye ge~i~,dogal olarak ya

Canakkale Bogazl yahut Istanbul Bogadndan olacakn.

Osrnanlilar her ges:i~te Venedik ve Bizans kontrolu do-

layis: iletehlikelerle karsilasrmstir, Fatih, 1451'de babasi

oldiigii zaman Edirne'de tahta ges:mek iizere hareket

ederken Bogaz'dan ges:i~te tehlike altmda idi. Bunu unut-

mach.

Fatih, Edirncde istanbul 'un fethinin zorunlulugu

iizerinde verdigi nutukta (1452 k1~1),Bogazlar'm stratejik

onernini ozellikle belirtrnistir: "Ulkemiz, Rumeli'de ve

Anadoludadir, fakat ortasinda istanbul bir fesar yuvasl-

dir,"

Fetret devrinde (1402-1413) Bayezid'in olurnundensoma sehzadeler arasinda taht icin miicadelede Rumeli'de

sehzade Siileyman Celebi ve Musa, Anadolu'da Celebi

Mehmed, impararorlugun iki parcasnu birlestirmek icin

uzun yillar (1402-1413) carprsnlar. Bogazlar' i kontrol

eden Venedik ve Bizans, bu miicadele yillarmda onem-

li rol oynadilar. Osmanhlar, Bogazlar'dan gecebilmek

icin daima Bizans'a taviz vermek zorunda kaldi, Daima

Venedik'in rakibi Ceneviz ile ittifak sayesinde ordulanrn

Rurneli'ye ge<;irebildiler. Bunun icin Ceneviz'e kapitii-

lasyoolar verdiler (1452). Ordulanru Bogazlar 'dan biiyiik

Ceneviz gemileri i le karsiya ge<;irmek

icin servetler harcadilar,

Fetret Devrinde Bizans, rakiple-

rin her ge~i~inde taraflardan toprak

tavizleri kopardi. Bizans, ozellikle

Rumeli'ye hakim Musa'ya karsi Celebi

Mehmed'i destekledi, kar~lhg1l1da

birtakim onemli tavizler elde etti .

Celebi Mehmed, Bizans imparato-

runa "Baba" diye hitab ederdi. Fatih'e

kadar Osmanhlann iki ge;;:i9noktasi

vardi: Birincisi Lapseki-Gelibolu yolu,

digeri Istanbul Bogaz!. 1354'ten basla-

yarak Gelibolu' nun Osmanlilar elinde

olrnasi hayati onemde idi. Lapseki,

Suleyrnan Pasa (01.1357) tarafindan

Orhan'in ilk zamanlarmda, Gelibo-lu 1354'te fethedilmisti . 1366'da bir

Hacli donanmasi Gelibolu'yu alip

Bizans'a verdi, Osmanhlar bu limaru

ancak 1377'degeri alabildiler.

Fatih, Istanbul kusatrnasma giri§meden once ilk i?

olarak Bogaz'da Bogazkcsen (Rumeli Hisari'm) yapacak-

nr (1452 yazi), lki taraftan toplanyla Bcgazda tam kont-

rol kurdu. Fatih'in Rumeli Hisan'na verdigi "Bogazkesen'

adi i lgin<;tir. Fatih buyuk bir srratejist idi. Rumeli Hisan

yapildiktan soma, bir Venedik gemisi Karadeniz'den

gelmi§, kontrolii dinlemeden gecmek istemis, iki taraftan

top aresiyle batmlrmsnr, Fatih'in emnyle,

istanbul Bogadna gelen her gemi Ru-

meli Hisan'na ugrayacak, izin alacakn.

Bogazkesen hisannm insasi, Tiirklerin

Bogazlar 'a egemenlig; tarihinde bir

donurn noktasidir, 1452 yazma kadar

yabancilar, istanbul Bogazi 'ndan ge~i~te

hicbir engelle karsrlasnuyorlardi,

Fatih, Venedik'le savas baslayinca

istanbul 'u giivence altina almak icin

1463'te Ege'den gelecek donanmalara

kars i Canakkale Bogadnda karsilrkli

iki kale yaprl: Birisi bugiin Canakkale

dedigimiz kale, 0 zaman Fatih'in verdigi

adla "Kale-i Sultaniyye" (kale s:anaga

bcnzedigi icin zamanla halk arasmdaCanakkale adi yerlesti); karsi taraftaki

ise "Kilidu'l- Bahr" adiyla bir baska yapi

idi. Fatih'in verdigi isimle "Deniz Kilidi",

bugun Eceabar ilcesinin 2 km. giineyinde, aym adla am-

Ian Kilitbahir koyiindedir, Boylece deniz giicii Venedik

ile sava~a baslamadan, payitaht istanbul'u giivenlik altina

alnus oldu. Fatih, istanbul fethinden soma 1454-1456

donerninde aym zamanda Karadeniz ve Ege'ye donan-

malar gondcrip ik i denizde kontrol saglamaya calisn,

Ozellikle, Bogaz giivenligi icin Bozcaada'yi i~gal etti.

Osmanh donanmasr Ege'de Somatraki, Midilli, Sakiz

Anado lu 'd an Rume li'y e

g e < ; i f , ; , doga1 olarak yaC a na kka le B og aZ l yahut

Istanbul Bogazl'ndan olacakti.

Osmanhlar her ge~te

Ven ed ik v e B izan s ko ntrolu

do lay ts i l ie t eh Iike le rl e

k ar~ l1 a $ IT I 1 q tu _Fati h, 1 4 5 1 'd e

babaSl O l d u g a zaman

Edirne'de tahta ge9IDek

uzere harekete geqti, Iakat

Bogaz"dan g6Qii?f;e tehhkeal tmda jill. Bun u u nu tm a d i.

54 N TVT A R iH T E M MU Z 2 0 1 1



adalanni tehdit etti. Rodos'ta basansiz-

hga ugradl. Fatih biliyordu ki, Ege'ye

hilum olmadan, istanbul'u tam gUvenligekavusruramaz.

Bogazlar'da tehdit (17. yiizyIl)164S'te Girit Savasi baslayinca, giil'lii bir Venedik do-

nanmasi Bozcaada'yi i~gal etti (7 Nisan 1646). Venedik

donanmasi Canakkale Bogazi'm ablukaya aldi (26 Mart

1648). istanbul tehlike altmdaydi, Bozeaada'da iislenenVenedik donanrnasi her an Marmara'ya girip istanbul'a

saldirabilirdi. Girit savasi sonuna dek (1669), Bogazlar ve

istanbul 25 sene tehlike altmda kaldi, Bu durum, devleti

buyuk bir bunalim icine atrmstir, Tehlikeyi ancak 1654'te

Koprulu Mehmed Pasa bertaraf etmistir,

Rusya'nm Bogazlar ve istanbul planlanBogazlar ve istanbul'a ikinci biiyiik tehdit, Kuzey'den

Kazak saldinlanyla 'kendini gostermi§tir. Rusya'mn on-

cusii olarak Kazak saldmlan 1620'lerden itibaren basla-

mistir, Don Kazaklan, tarihte ilk kcz Azak kalesini ele

ge<;:irdiler(1637) ve Car'i <;:aglIdllar.Bu tarihte Rusya,

Osmanlilar ile bir sava~l gaze alamadi. Kazaklar kaleyi

bosalnp ~ekildiler. Karadeniz akmlannda istanbul' a ka-

dar geldiler. Bogaz'da zengin Rum kaptanlann oturdugu

Yenikoy'u yakular. Sultan Yenikoy'den yiikselen yangmm

dumanlarim saraydan seyrediyordu. 17. ve 18. yiizyillarda

Karadeniz ve istanbul icin tehdit, Rusya <;:arhgmdan gel-

mistir, Carhk 1696'ya kadar Karadeniz kuzey steplerine

inmis degildi, 1696'da Carligm Osmanhlar'a karst Avru-

pall devlerierin (Papa gbzetiminde Avusturya, Lehisran

ve Venedik) Kutsal ittifak'ma girmesi, Rusya'mn Barth

reformlan ile gii<;:lenipKaradeniz'e inrnesi (1696'da Azak

duser), tarihte en onemli doniirn nolc-

talarmdan biri olmustur, Bu donernde

Carhk Avrupall1a~lrken, Osmanli

kendi geleneksel kadrolannda bir

~bku§ donemine girrnistir . ~imdi bir

Karadeniz devleti olan Buyuk Rus-

ya, diinya politikasinda rol oynamak

i cin a cik denizlere crkmak, ticarette

serbestlik k az anm a k ic in Bogazlar'da

kontrolii yasa rnsa l b ir zorunluluk

olarak gormeye bas la d i. I I. Katherina

zamanrnda (1768-1774) Rus ordulan

Kmm'a girdi (1771). Kuciik-Kaynarca

Antlasmasi'yla (21 Temmuz 1774)

Carhk Karadeniz'de Yenicekale ve

K1rf'l de ge<;irdi; antla§mada Osman-hlar sulan dahil, tiim Karadeniz'de

ticaret gemilennln seyru seferi kabul

edildi. 1783'te, Rusya tiim Kmm

Banhgl topraklanm <;::arhgakatarak, Karadeniz'de ege-

rnenligi olan bir devlet durumuna geldi. 1783'de butiin

Karadeniz kuzey step bolgesi, Do bruea'dan Kafkasya'ya

kadar Rusya'mn eline gecti. Simdi Bogaz ve istanbul

dogrudan dogruya tehdit altmda idi, Carhk, istanbul'u

ele gecirruek icin planlar yapmaya baslamisti .•

1454 -1480 dbnem inde

K aradeniz O sm a nll gohi nalmeg eld i. B u sonuc, Bogazlar 'da

tam eg em e nlik sayesinde

geryekle§m i$tir . Rodos

Ada si, E ge 'n in a na hta nd rr

Fatih 'in donanm asm m basanl;

o l a m a c i 1 g 1 Rodos aneak

1 52 2'd e a hn di. B by le ce,

E ge ve K aradeniz O sm anll

Im p aratorluqu'nun arka

bahr;8si olm u § ve istanbul tamg( iven llge kavus rnustu r.

Karadeniz: Bir OsmanlI golnFatih, imparatorlugun kalbi istanbul'u

ve Bogazlar'l tam kontrol altma aldik-

tan sonra, harap sehrin yeniden insaina

basladi, Fetihten 20 pI sonra yazilnus

bir istanbul vakiiyesi, 61stanblll 'u nas]l

yeniden ihya ettiginin belgesidir, istan-

bul ve Bogazlar'a hakim olduktan sonra,

Karadeniz'i bir Osmanli giilii haline ge-

tirdi: 1454'te Bogdan Beyi Petru, Fatih'e

harac;:giiz:J.ryapildr. Donanma Kmm' akadar gitti, Kefe Ceneviz kolonisini ha-

mea bagladl.1475'te koloni tam olarak

Osrnanlr egcmenligi altma alindi. <;::er-

kezisran limanlan Kopa ve Anapa feth olundu (1479).

Boylece 1454-1480 doneminde Karadeniz bir Osrnanli

golii haline geldi. Bu sonuc;:,Bogazlar'da tam egemenlik

sayesinde ger~ekle9mi9tir. Rodos Adasi, Ege'nin anahta-

ndir, Fatih'in donanmasi Rodos onunde basanli olamadi,

Rodas, ancak 1522'de almacaktir, Boylece, Ege ve Kara-

iXniz Osmanh imparatorlugu'nun artik arka bahcesidir,

3u sayede istanbul tam giiveulige kavusmustur, 61472 tar ihli bu vekflyye Turk Tarih Kurumu'nca basrmakta

NT VT A R iH T E M MU Z 2 0 1 1 55



Fatih'e kadar Bog-azlar (1354-1453)

Bizans'm kapismda diplomasi ve savas

Agustos 1366'da Savua Diikii VI. Amadeo ku-

mandasmdaki H~9h do.na~1maSlTImGelib~lu. 'yuele ge~mp Bizans a teslimi (14 Haman b67),

Rurneli'de Osmanhlar icin kritik bir durum

yaratrrus ve Istanbul'da Papa ve Latinlerle ijbirligini 200-

runlu goren Ban-Katolik yanlisi partiyi kuvvctlendirrnisti.

Murad, Gelibolu'nun geri verilmesi icin baski yapryordu,

Cirmen-Sirpsmdigi (1371) savasindan once Serez Des-

potu Uglyqa'mn elcileri Istanbul'a geldigi sirada, Murad,

Gelibolu'nun teslimi kosulu ile Bizans'a

bans onerdi.' Imparator, Sultana bit I.Murad'm (1362-1389) saltanati

elci heyeti gondererek' uzlasrnayi dene-

di,Murad, Gelibolu'nun geri verilme-

sinde israr ecliyordu. Kydones, "Tiirkler,

Rodop dahil Trakya'mn onernli bir

boliimunu ijgalleri altmda tutmakta,

oralarda giivenle oturmaktadir, istanbul

halki, hapiste veya kafesteki hayvanlar

gibi sehre kapali kalnusnr" diyor ve

soyle devam ediyor: "Osrnanh Hehicbir

gi)riijrne, harac veya kiz verme teklifi

ise yaramiyor; olasi muttcfikler Altmor-

du Tatarlan cokiis halinde; Suplar ve

Bulgarlar yakmdir, ama onlar da caresizhalklardir, savas yap may! istemezler;

Osmanlilar Rumlara karsrdirlar ve

Bizans'in felaketlerinden kendileri yararlanrnak isterler," 3

Murad, Gelibolu geri verilrnedikce bans yaprnayaea-

gml bilditiyor, meydan okuyordu. Kydones itiraf eder ki ,

Murad tarafindan yapilan aglt tehdit karsisinda Istanbul'da

c;:ogunluk Gelibolu'nun teslimine razrydi. Kydones ve L a-

tin yanlilan ise uzlasrnaya karsrydilar,

Osmanlr diplornasisinin en ziyade ilgilendigi §ey,

1366'da kaybedilen Gelibolu'yu geri alrnakti. 1376

Agustos'unda Andronik Paleolog, Ceneviz ve Murad'm

yardmuyla istanbul'da tekrar imparatorluk tahtmi ele ge -

cirdi. Andronik, babasi V Yuannis'i ve ogullarm! zindana

atn, Tenedos'u Cenevizlilere vaad etti (fakat Venedik adayi

i§gal etti ve Cenevizlilcr ile savas basladi); Gelibolu'yu

Sultan Murad'a teslim etti (1376). Os-

manhlar icin bu biiyuk bir basanydi.Gelibolu Bogazi'ru kontrol eden

Tenedos, ik i buyuk.deniz giici.l,Venedik

ve Cenova arasinda miicadele konusu

oldu. 1370'te Irnparator v . Yuannis,adayi Venedike birakma vaaclinde bu-

lunmustu. Venedik HeCeneviz arasinda

cekisme, <;:etinbir savas ile sonuclandi

(1376-1381, Chioggia Savasi) ve Tori-

no Antlasmasi (Agustos 1381) ile son

buldu.

Murad, Venedik-Cenova cekismesi

sirasinda, donanmasindan yararlandig.

ve §ap iltizammdan hazinesine buyukmeblaglar saglarug! Cenova'yi desrekle-

mis gi:iriiniiyor. Osmanlilar daha onceki

(1352-1355) Venedik-Ceneviz savasinda Cenevizliler ile

i§birligiyaplp, kapinilasyonlar verdiklerinden, Cenova'yi

bit murrefik olarak gi:iriiyordu. Ceneviz Pera'si karsismda

Istanbullimarunda biiyiik vatinmlan olan Venedik ise dai-

ma Bizans yarunda yer alryor, istanbul'un Osmanh niifuzu

altma dusmesine karst cikiyordu. Torino Antlasmasi'yla

Tenedos'ta kalelerin yikilmasi giindeme geldig;i zaman,

Venedik, ada iizerindeki Osmanh rehdidini hanrlatn, Her-

suresinoe Gelibolu, Osmanh

ordulan icin bir ge<;i t yeri

ve Osmanli donanmasi icin

onemli bir U S oldu. Cercekte

14. ve 15. yuzyrllar boyunca

Boqa z g e< ; l§ in i engellemek

ve GeUbolu'daki Osmanll

donanrnasim yoketmek,

Venedik'in ve Hach planlanmn

t emel arnaci olmustur.

rn

ro

1 O. Haleckt, Un Empereurde 8yzance a Rome, var sova 1930, 243

2 Kydones'u n eencc iu' ya si t non r eddenda nu tku : Hale ck l. 2 41 ,

3 P. Loenertz, CorreSpOf"IdaflCe; bkz. Barker Manuel fI Paraeologos (1391-1425),

New Brunswi ck, 1 -969, 16 , not 38 .



halde Murad, Torino Antla~masl 'yla adarun tarafsiz hale

getirilmesinden, Gelibolu 'Bogazl'na karsi bir iis olarak

kullarulmamasmdan memnun olmustur,

1. Murad'in (1362-1389) saltanan siiresince Gelibo[u,

Osmanh ordulan icin bir ges:it yeri ve Osman l i donan-

masi icin onernli bir us oldu. 1389'da 1 .Murad, dusmanakarsi hateketi sirasinda orduyu Celiboluda donanmamn

koruyuculugu alttnda Rumeli 'ye ge~irdi ve Yaruc Bey'i

Anadolu ile olan baglanttslm korumak icin Gelibolu'da

birakn. 1388'de Venedik, Osmanhlara gozdagl vermek icin

Gelibolu aciklanna bir donanma gondermi§ti. Ger<;:ekte

14. ve 15. yiizyillar boyunca Bogaz ge<;:i§iniengellemek ve

Gelibolu'daki Osmanh donanmasiru yoketmek, Venedik'in

ve Hach planlanrun temel amaci olrnustur,

Gelibolu'nun hayati onernini cok iyi kavrayan I.

Bayezid (1389-1402), Gelibolu'da

harap durumdaki hisan yeniden insa

etti ve kadirgalann bannabilecegi

limaru bir sur He denizden ayirdi. I.

Bayezid'in arnaci, Bogaz'. bir deniz

ussii olarak kontrol altmda tutmakn,

1403'te Tirnur'a gonderHen Ispanyol

elcisi Clavijo, Gelibolu'da bir tersane

ve nhtimlar garmii§, kalenin asked

birliklerle dolu oldugunu, limanda

kopruniin bir ueunda us:katli bir

kule bulundugunu, bu kulenin Iimaru

korudugunu isaret etmistir, 1422'de

Gelibolu'yu ziyaret eden G. de Lan-

noy; surlann dismda "cok buyiik bir

sehir'den, lim am korumak icin bir dedort kose kuleden bahsediyor. Liman,

deniz tarafinda yapilrms bir duvarla

korunmaktaydi. Bu duvarda kadugalarm limana girisi icin

kiiciik bir ge<;:itvardi. 1475 tarihli Gelibolu tahrir defterin-

de "Birgoz-i Gelibolu" zikredilmistir,

Gelibolu'nun gi.ic;:liibir kale ve deniz ussu olmasi ve do-

nanmamn kuvvetlendirilrnesiyle, 1. Bayezid Bogaz. iizerin-

de tam bir kontrol kuracagim ve yabanci gemileri burada

durdurarak onlan denetlemeye ve gec;:i§icin ucret oderneye

zorlayabilecegini dusunuyordu. Fakat Venedik, serbest

ge<;:i§hakki icin savasma karanndaydi, Mutrefiki Maearis-

tan ile birlikre, bu deniz ussunu ve Osmanli donanmasiru

yok, etmeyi planlamakraydi. 4 Ashnda Osmanh donanmasi

cok gii<;liisayilmazdi (17 kadirga), Bu donanma, ancal,

Venedik donanmasi denizde olmadigr zaman banndigiGelibolu iissunden C;:lk1yor,ge'deki ticaret gemilerine ve

Venedik kolonilerine saldirabiliyordu. Osmanh donanmasi,

Bayezid'in istanbul kusatmasmda (1394-1402), Venedikli-

lerin istanbul ' a yardim getirme girisimlerini onlemeye ca-

hsrmsnr, Ama Osmanhlar, 1396'da Sigismund'un, 1399'da

da Maresal Boucieaut 'nun Gelibolu onunden gecisine

engel olamadilar, Ankara yenilgisinden (804/1402) sonra

Venedik, Gelibolu'yu ele gec;:irmeyi tasarladi."

Emir Suleyman (1402-1411) doneminde Osmanli

tehdidi devam ediyordu, Venedik, ticaret

gemileri Bogaz'dan gecislerinde korunma

icin yanlannda sava§ gernileri bulun-

durmak zorunda kaldi, 1409'da Emir

Suleyrnan, Anadolu yakasmda Lapsekide,

rakiplerine karsi bir korunma tedbiri ola-

rak dii 'iundugii Emir Suleyman hisanru

insa ettirdi. Osmanli sehzadeleri arasin-

daki miicadele devam ederken, Venedik,

Bizans'in Geliholu'yu geri alma umudunu

destekiedi ve Bogazdan serbest ge<;i§

hakki veren Musa Celebi ile bir anlasma

yaptl. Fakat 1414'te Sultan I. Mehmed ile

anlasrnayi yenilerneye.muvaffak olamadi,

Gelibolu, Venedik-Osmanli iliskilerinin

temel anlasmazlik konusu halindeydi.1415'te Gelibolu'da uslenmis Osmanli

donanmasi, Ege'deki Venedik kolonileri-

ne saldirdigmda, Amiral Pietro Loredano komutasindaki

Venedik donanmasi Gelibolu oniinde gorundii ve liman-

dan cikan Osmanli donanmasini yoketti (29 Mayrs ..

Gelibolu'nun gughi .

bir kale ve deniz iissu

olmasi ve donanmamn

kuvvetlendirilmesiyle, L Bayezid

Boqazuzerinde tam bir kontrol

kuracaqim ve yabanci gemileri

burada durdurarak onIan

denetlemeye ve geQi§ icm ucret

odemeye zorlavabileceqmi

dusunuyordu. Fakat Venedik,

serbest gec:i§ hakki icm

savasma karanndaydl

4 F.Thiriet, Reges tes des del iberat ions du Senet de Ven ise conce rnan t f a

Romanie, Paris, 1958, no. 881 ve 896

5 Thiriet, no. 1070, 1078.



1416). Makrizi, Venediklilerin On iki gemi

de ge~irdiklerinden (Venedik kaynakla-

nna gore 14, Dukas'a gore 27) ve 4 bin

Miisliimanm oldiirUldugtmden sozediyor,"

Eu basanya ragmen Venedik, Bogaz'in

konrrohinii tam olarak ele gecirmeyi basa-

ramadi, 1419 bans gOrii1meleri siiresince,

Venedik her leyden co k Gelibolu'da ge~il

iicretinden muaf olmak icin caba harcadi.

Bizans'm Venedike teslim ettigi Selanik

icin yaplan Osmanli- Venedik savasinda

(1423-1430), Venedik'in saldmlan temelde

Gelibolu'yu hedef aldi, Silvestro kumandasmdaki Vene-

dik donanmasi, ie;limana saldm yaptr; Mocenigo, kopru

uzerindeki engeli yikip ic limana girmesine ragmen geri

cekilmek zorunda kaldi, Venediklilerin amaci, Osrnanh

donanmasim bir kez daha yoketmekti. Eu donernde, II.

Murad'm emriyIe Lapseki'deki EmIr Suleyman hisan

yikildi, II. Murad bu kalenin dusrnan tarafindan isgal edi-

lcbileceginden cekiniyordu,

1421'de II. Murad ve amcasi Mustafa arasmda

si, Osmanlrlann Eogazlar'da Anadolu'dan Rumeli 'ye ve

Rumeli'den Anadolu'ya gec;i~ini onlernekti. Bunun icin 25

kadirgaya ihtiyac vardi ve masraf olarak ayda 35-40 bin

duka gerekiyordu. Eu istegi ileten Macar sefirine, Venedik

diplomasisini aciklayan ; ; u beyanat ilgin~tir: "Eger biz Turk

iilkesinde gezen ve iyi karsilanan tiiccarlanrruzi gozoniinde

rurup Tiirklerle ban? icinde ya§ayan ve onlar tarafmdan

hicbir saldmya ugramayan Ege kolonilerimizi diisiin-

seydik, bizim icin yalmz tehli.keli ve zararli olabilecek bu

Hach giri§iminden uzak kalmamiz gerekirdi." Venedik,

Bogazlar'dan Karadeniz'e ge<;:meninbir

sorun olmadigini kabul ediyor, Osmanli

donanrnasma karl! 25 kadirgayi yeterli

gOriiyordu.

Yildinm Eayezid, Oelibolu'yu ber-

kitip Bogaz'da tam kontrol kurmayakararlrydi. Bu deniz iissiinde konusla-

nan Osmanh donanrnasi, Canakkale

Eogazl'ndan ge<;:ijikontrol alnnda

tutacak, gerektiginde Ege'de Venedik

kolonilerini vuracakn, Boylece, egemen

deniz giicii Venedik ile Osmanli Devleti

arasmda baslica bir Bogaz sorunu ortayaakm lanru bnlem e k ve M ora'daki cikrrus bulunyordu. Eu baglarnda, Istan~

bul ve Pera tehlikeye girince, eski rakip

Ceneviz de Venedik'e yaklasti. Venedik-

Ceneviz arasmda Tenedos (Bozcaada)

ve Bogazlar icin yapilmis buyiik sava?, Choggia Savasi

(1378-1381) "Gelibolu Bogazl'na egemen olmak icin?yapilmis ve sonunda Tenedos'un bosaltilmasi ve tahkima-

tin vikilmasr iizerinde anlasmaya vanlrrusn. Goriismeler

sirasinda Venedik, savunmasiz kalan adarun I. Murad tara-

fmdan ijgal edilebilecegi sakmcasiru ortaya atrrustir,

Gelibolu Eogazl'nda kontrol, sirndi Osmanlilar tara-

fmdan Latinlere (Venedik, Ceneviz ve Istanbul'da nearer

kolonileri olan Fransizvb.) karsi kullamlabilirdi. Eayezid,

Gelibblu'yu kuvvetlc berkittikten sonra, gelip ge~en gemi-

lerin kontrol icin Iimana yanasmalan kuralmi koydu. Karl!

gelen gemilere el koyuyor, tayfa bir tarafa aynlrp mallar

gozden geciriliyor ve bir vergi (mangaria) oderneden ay-

taht icin miicadele sirasmda, Bizans rnuzakere yoluyla

Gelibolu'yu geri alma umuduna kapil-

di, Foot ne II. Murad ne de Mustafa,

Anadolu-Rumeli trafigini kontrol

eden bu onernli iissii terk etmeye razi

o lmad i la r, I I. Mehmed di:ineminde

1463-64 kismda Sultaniyye (sonralanCanakkale) ve Kilidiilbahr adryla iki

gii<;:liikale ve bit tersane insa edildi.

Aytlca, istanbul'da Kadirga Limanr'nda

bir tersane yapildi. Eununla beraber

1515'te Halic'te biiyiik bir us-tersane

insa edilinceye kadar Gelibolu, im-

paratorlugun baslica limam ve deniz

iissu olmaya devarn etti . Girit Savas;

sirasmda (1645-1669) Venedik donan-

masr, Canakkale Eogazl 'm bir kez daha

kontrol alnna almaya cahsn, Eunun

iizerine Bogaz'da Ege Denizi girisinde karsilikli "Seddii'l-

bahr" ve "Kum Kalesi" (Hakaniyye ve Sultaniyye olarak dabilinir) yapildi, Evliya Celebi'ye gore boylece Gelibolu eski

stratejik oneminikaybetmis ve "ic-el" haline gelmistir,

I. Bayezid (1389-1402),imparatorlugun ik i parC;asl

Anadolu ve Rumeli arasmda gidi§-geli§in hayati onernini

daima giizonunde tutuyor, kesin coziimiin Istanbul'da Os-

manli egemenligini kurmak oldugunu anhyordu.

1396'da Maear krahrun Venedik'ten baslica beklenti-

Vened ik st ra te jisi, T e ne do s'u

(B ozcaad a) ele q ecirip tam

k on trol altm a alm a k, tahkirn

etm ek, im paratorun ve

Ceneviz 'in Bayezid'l e bir

anlasrna y apm a su u en gellem e k ,

O sm anh donanm asm m G elibolu

ussunden ~ : 11 \l pEge Den iz i'nde

Venedik ko lon ile ri ne karsi

y en i k azan clan k orum a kti.

6 Es~S[j /CJki-ma'r ifet i 'd-duvefi ' / -MDJuk, MS, l st . Fet ih 48~O, tot. 66a.7 Silberschmidt, Das o ri enta! is che Prob lem zur Ze it o e r En(stehrung der

T(f fk js~hen Reict ies nach Venezianischen OueJlen, Leipzig, 1923. C, KoprUlU

cevlrisi, 114.

58 NTV T A R IH TEM M U Z 2 01 1



Nigbolu zaferi akabinde

Sultan Bavezid, Manuel'den

Istanbul'un teslimini istedi.

Ptz soma Bogaz'da buyuk

bir hisann (Guzelce-Hlsar.

Anadolu Hisan) insa edildigini

gordi.iler. Hisar, hem

Boqaz 'dan gec,.'iJ ;,ilgllvence

altma alacak hem de Istanbul

kusatmasmda bir Us gorevi

yapacakti.

nlmalanna izin verilrniyordu. Bu, Hiristiyanlar tarafindan

bir "riisvet", Osmanlilar icin egemenlikten dogan bir hakti.

Veneclik, sonunda Bayezid'e bir elci heyeti gonderrneyekarar verdi. Sultan, Ban Anadolu'yu i?gal ettikten (1390)

sonra, oralardaki "deniz gazileri"nin Ege'de akinlara bas-

lamasma izin vermisti, Elcilere verilen talimatta Venedik

Senatosu, evvelce Ege'de Aydm ve Mentese ile yapilrms

olan ticaret anlasmalanna" uyulmasmi istiyordu,

Veneclik'in Karadeniz'de kolonisi Tana (Azak) ve

Tebriz yoluyla Iran mallanrun vans nokrasi Trabzon'la

ticareti bakimindan, Bogazlar'dan

serbest ve giivenli ges:i~hayati onem

tasiyordu. Timur'un tahrip etmesin-

den (EyliiI1395) sonra Venedik'in

Karadeniz'deki zengin ticaret mer-

kezi Tana, alman onlemlerle yeni-den canlandi." Tana ile Venedik'in

Ege'deki kolonileri arasmda ikmal

ve ulasirn sorunlan onernini .koru-

yordu.

Canakkale'de Osmanli kontro-

liinii kirmak icin Veneclik savas aca-

mazdi; bu imkansiz goriiliiyordu.IO

Nigboluda Ha<;h ordusunun

ugradrgl bozgundan (2 5 Eyliil

1396) sonra Venedik, Tenedos'u

berkitmek geregini her zamandan daha elzem gOriiyordu.

Senato, Gelibolu'da uslenmis Osmanh donanmasma kar~l,

derhal Ege'ye 8 kadirga gonderilmesi icin karar aldi veTencdos'un berkitilrnesi icin Cenevizlilerle temasa gecildi.

Fakat anlasma olrnadi.

Vcnedik, 1396 baharmda Hacli ordusuyla i§birligi

amacryla doguya bir donanma gbndermi§ti. Venedik icin

Hach seferinin amaci, B-ayezid'in istanbul kusatmasma son

vermek, Karadeniz'de Italyanlann ticaretini korumak icin

Osmanh donanrnasiru yoketmek ve "Bogazlar 'dan serbesr

ge<;i~igiivence altma almak'ti, Sekiz kadrrgadan olusan Ve-

nedik donanmasmin Hasch seferindeki baslica gorevi, Os-

manh kuvvetlerinin Anadolu'dan Rumeli'ye gecmesini on-

lemekti: Donanma komutaru Tomrnaso. Mocenigo'ya ve-

18. yuzy,lda Bozcaada. Venedikliler Ege

Denizi veCanakkale Bogaz, acrsrndan

stratejik onemt otan Bozcaada'yr 14.

yuzy,lda ele ge~irmek isternistl. Bu,

Cenevizli ler ve Bizans imparatoru ile I.

Bayezid'in yakmtasmasuu engelleyecekti.

rilen talimatta, "Gelibolu'ya karsi giivenligi

sag-Iamak uzere" donanma ile Bogaz'dangecmesi, istanbul'a dogru yoluna devam et-

mesi belirtiliyordu. Osmanh donanmasmm

Gelibolu'dan cikip Ege adalanna saldmsiru

onlemek Venedik'in devamh arnaciydi.!'

Anlasma saglamak uzere Bayezid'e elciler

gonderilecek ve onunla imparator arasinda

bans saglanacak,. ikigemi Karadenizden

gonderilecek, kalan alti kad1rga Gelibolu

Bogazl'nda devriye gezecekti.

1396 Mart 'mda 10 gemilik donanma

Venedik'ten Bizans elcisi ile birlikte hareket etti. Donan-

marun stratejisi simdi tamamen degi§mi§ bulunyordu, Yeni

talimata gore kaptan Mocenigo, ilkin Bayezid ile gorusmeyerine, imparatorla bulusacak ve onun plaruna uyacagl-

m bildirecek, donanmanin Bayezid'e korku vermek icin

gonderilcligini belirtecekti. Yeni talimatta Mocenigo'nun

Gelibolu Bogazl'ndan ge~ip hububan istanbul halkma

eristirmesi onceliklc emrediliyor, Bayezid ile gorii§ineden

sozcdilmiyordu. Donanma, sultamn koydugu kurala gore

Gelibolu'da durrnayacak, bir an once istanbul' a varacakti,

Boylece sultan, Veneclik'in Bizans'i dcsrek-

Ierne kararmda.oldugunu gormeliycli. Her

§ey,Venedik'in Hach ittifakina faal bicimde

katilma karanru gostermekteydi. Venedik,

Dalmacyada Skntari'yi (Iskodra) i§gal ederek

(Nisan 1396), Hach itrifakma kanlmanmbedelini alnus bulunuyordu,

Mocenigo, evvela Ege'de Turk korsanla-

nnm kolonilere akmlanru onleyecek; sonra

tiim donanma ile istanbul' a hareket ede.cekti.

Fakat Venedik herhalde acikca Haclilarm

miittefiki gbriiniimiinden kacryordu, Bu

da Bayezid'e bir gosteri idi. Sigismund'un

Haziran'da istanbul'da olacagi diisuniilu-

yordu; fakat Fransiz ve ingiliz birliklerinin

gecikmesi planda degi§iklik gerektircli. Plana

gore Bizans'm donatng, ii~ kadirga ile Venedik'in sekiz

kadrrgasi Canakkale Bogazi'nda devriye gezip Bayezid'in

Anadolu'dan Rumeli'ye asker ge~irmesine karsi koyacak-lardi. Gerekirse, Mocenigo karaya asker crkarabilecekti.

Karada Macar kuwetleriyle i§birligi halinde, Gelibolu

ve Selanik'in zapt1 planlanrrusti, Veneclik donanrnasiyla

i§birligi sayesinde, Bizans veMacaristan Hacli seferinden

huyuk kazanclar umuyorlardi. Bayeiid'in imparatorlujmna

bir oliirn darbesi vurulacakti. Sonunda Venedik senatosu,

bu kertede bir harekat plamm tasvib etmedi. Donan- ~

8 Bkz. E, A. Zacharleoou. Tmde and Crusade. Venedik 1983

9 Silberschmidt , 130

10 Siberschmidt. 135.

1. Nichol, The lest Centuries ofByzanti llm (1261-1453) , Cambr idge, 1975, s. 3-36.

NT V T AR iH T EM MU Z 2011 59



Sebastien Mamerot'nun fircasmdan Nigbolu

Savasr'ndan once gerc;ekle:;en deniz harbinde Venedik

kalyonlan ve Turk kadirqalan.

mamn harekat hedcfi Bogazlar ve Marmara Denizi

olmali idi.Mocenigo, Kmadendden gelecek Venedik ti-

caret gemilerlni himaye icin Istanbulda beklemek

zorunda kaldi, Kendisine Karadenii'e cikmamasi

emredilmisti. Bayezid, gecis noktasi Gelibolu'da

kuvvetlerini takviye ile mesguldu; bu kuvvetle aym

zamanda Hiristiyan kadirgalanrun serbestce ge<;i-

sini onleyebilirdi", "Bayezid, her tarafta son derece

duyarli ve hedefmin ne oldugunu iyi anlayan bir

stratejist gibi hareker ediyordu 13." istanbul'u teslime

zorlamak icin turn zahire sevkivatim durdurmustu,

Bu ambargo yuzunden Ege'deki Venedik kolonileri

(Giri t, Mora'da Koron ve Modon) achk tehlikesi

ile ka rs i ka rs iya idi. Bayezid'in istanbul'a ve kolo-

nilere zahire yardimma karsi iinlemleri, Venedik'i

endiselendirtyordu'". Hacu ordusunun Nigbolu'da bozguna

ugramasl bunin planlan suya dusurdu".

Amiral'in Ege'de deniz iissu Tenedos idi; zaman za-

man Canakkalede gorunuyor, fakat Osmanli kuvvetlerince

bir taeiz hareketi ile karsilasrruyordu. Kontrol alaniru,

Tenedos'tan Selanik'e kadar geni§letmi§ti. Gelibolu'yu

berkitmek ve orada devamh blr donanma bulundurmakla

beraber, Bayezid'in tam kontrolu saglayamadlgl anlasihyor,

Nigbo!u Sava§l (25 Eyliil 1396)

Nigbolu oniinde Hach bozgunu (2 5 Eyliil1396) akabinde,Tuna yaluyla Karadeniz'e kacabilen Imparator Sigismund,

orada bekleyen bir Rodos gemisine slgmm)§,'6istanbul'da

bir Venedik gemisine binmis, Rodos-Modon uzerinden

Zara'da karaya c ikrms ve yurduna kavusmustu. Bogaz'i

esircdilmeden ge<;:mesigosterir ki, Bayezid Bogaz'l tam

kontrolu altina ge<;:irememi~ti. Gelibolu onunden ges:erken

Bayezid kiyrya Hiristiyan esirleri dizmis ve "esirler, krala

kendilerini gelip kurtarmasiru" haykimuslar.F

Amiral Mocenigo, 2 Eyhilde sekiz kadrrga ile ist{lnbul

oniine gelrni~ti, biiylece istanbul ve Pera' nm denizden

erzak almasi ve dayanmasi mumkiin olmustu, Venedik

donanmasinm varlijnmn, istanbul ve Pera icin ger~ekten

bir destek oldugu, bir Pera belgesinde ifade edilmistir."

12 Silberschmidt , 158.

13 ayru yerde.

14 aynt yeroe.

15 Nigbolu Savasr uzerlne; Delavllte Le Roulx ve A. S, Anya'nm eserler i; keza

N. J()rg.a. "La polit ique verutierme dans Ies eaux de la Mer Noire", BufJetin de

18 section hisforique, no. 2-4; C. Mantronl "La bettaqha di Gallipcli e la politlca

Veneto-Turca, 1381~i420". A te n es Ve ne to , 'XXV-2 (1902);

16 Ll te returde TUna .agzlnda bekleyen b ir Venedi k gemi$inin sJg lndlgl i ddlasuu

Silberschmidt dClzelt ir (s. 159); ~9unkij " der , "Senate amlra le Karadeniz.'e crkma

emri gbndermemi~ti". .

17 Delavil le Le Roulx, L a F ra nc e, e n O n 'e nl au XlVe sfecte, cilt 1, Pari s 1886, 288

18 Pera'dan 28 Ekim 1396 tarihli belqe: Silberechitrdt, 160.

'19 Nicol, Byzantium and Venice, 336

20 Nicol,337.

21 Silberschrnidt. 162.

22 Si lberschmidt , 163 .

23 Si lberschrnidt . 177

Venedik stratejisi , Tenedos'u ele gecirip tam kontrol

alnna almak, tahkim etmek, imparatorun ve Ceneviz'in

Bayezid'le bir anlasma yapmaS1l11engellemek, 05-

manh donanmasirun Gelibolu ussunden cikip Ege

Denizi'nde Venedik kolonilerine karsi akmlanm onle-

mek ve Mora'daki yen; kazanclan (Argos ve Nauplion)

korumaktl.19Nigbolu zaferi akabinde Sultan Bayezid,

Manuel'den istanbul'un teslimini istedi. Az soma

Bogazda buyuk bir hisann (Guzelce- Hisar, Anadolu

Hisan) insami gordiiler.20 Hisar, hem Bogaz'dan ge~i~i

gUvence altma alaeak hem de istanbul kusatmasmda birus gorevi yapacakti.

Osmanli kuvvetleri Bizans ile Pera'yi 0 kadar SIb ab-

luka altina almisti ki , sehrin kara ile baglant1sl kesilmis,

karadan iasesi imkaru kalmamisn. Eu ablukada Turk gemi-

Ieri de ral alm islardi; Silbersehmidt" denizden Turk ab-

lukasirun Halic 'e kadar ilerlemis alabileeegini dusunuyor,

Eyliil1396'da Turklerin Pera'yi kusatmada alduklanna dair

bir kayit vardir; bu kuvvetler Bayezid tarafindan Nigbolu

seferi icin geri gekilmi~ti..22Senato, bozgun haberi uzerine

imparator Manuel'in umutsuzluga kapilmamasi ve talihsiz.

bir karar almamasi icin Macenigo'ya yeni tal imat gonder-

di. 1397 basinda Mocenigo, hala Levant'ta idi . Nihayet,

Pera'run savunrnasiz kalrnamasi icin, Mocenigdya iki ka-

dirgay; doguda birakma emri giinderildi.23

Guzel.ce- Hisar kisa zamanda yapilnusn. Hemen

sanraki durum A?lkpa?azede tarihinde ~iiyle nakledilir:

"Istanbul Tekvuruna (II. Manuel) adam salip eyitti: Istan-

bul bize gerek oldu, bosalr veri yoksa vakti .ine hazir ol, us

vardnn, dedi, Tekvur bu haberi isidup fi'l-hal elci giinderip

haraca itaat edup hunkara tazarru'at edup cok yalvancak,

Sultan Bayezid dahi sol veehile raz) aldu kim, istanbul'un

icinde Hiinkar'm kadrsi oturup bir musliirnan mahallesi ve

bir meseid ala ve her yrlda on bin flari dahl harac vereler

ve bu tarik iizere sulh olundu. Andan Hiinkar buyurdu:

Taraklr Yenieesi'nin (Tarakli) hisan (ve GoynUk) halkmr

60 NTV TA R iH T EM M U Z 2011



koyuyle siinip istanbul ' a getirdiler. Bir yerinde rnushiman

mahallesi hlp ve ortasmda bir mescid yapdirup ve bir kadi

nasb olundu. Emr-i ser' icra olurdu. Sonra Bayezid Hana

Timur vakiasi olicak Tekvur 01mahalleyi bozup mescidi

yikdr , s irndik i demde dahl 0 1 halkdan Tekfur Dagr'nda

bir koy vardir, anlann nesline Giiynuklu derler. Bu vaki 'a

hicretin yediyuz doksan sekisinde (16 Ek.im-5 Eyliil1396)

vaki' oldu" (A~pz. 61 . Bab).

Bayezid'in Nigbolu zaferinden sonra Has:hlara katilmrs

olan Bizans ve Venedik uzerine yiikIenmesi beklenirdi:

"Bogazlar meslesi gunun meselesi idi. Cemilerin Bogazlar-

da serbest ge~i~ini saglarnak icin Venedik'in gerekli onlem-

leri almasiru herkes hakh gorrneli jdi.'''' 1396-13971u~mda

Cenova'yabir elcilik heyeti giinderildi ve Tenedos'un

Venedik tarafindanisgali ve istihkamlarla berkitiimcsi icin

anlayis beklendi. Nigbolu bozgunundan sonra yeni kosul-

lar dolayisiyla Cenova'run bu istegi kabul edecegi umu-

luyordu. Bu, Bizans icin de yararh olacakn. Elciye verilen

talimatta, "denizlerde Turk ctkinliginin artmis bulunmasr"

ve Gelibolu'nun kuvvetle berkitilmis olmasi Tenedos'ta

onlern almmasmi gerekli kilmaktadir" denmektedir. Ote

yandan, Bizans ve Pera Cenev.izlileri, Bayezid'e karst dus-

manca bir tavir almayi olanaksiz gorduler ve sultanla bans

gOlii~melerine basladilar,Ozetlemek gerekirse, Turklerce Gelibolu Bogazl'run

berkitilmesi, gec;:i§inkontrolii iddiasina karst Bogazlar'm

serbestligi sorunu, 1390-1396 doneminde uluslararasi bir

sorun olarak ortaya cikrrus bulunuyordu. Bogaz'm ik i ta-

rafinda egemen olarak ve Anadolu-Rumeli arasinda gidis-

geli~i giivence altina alma geregi dolayisiyla Osmanlilar

kendilerini hakli goriiyor, Gelibolu'yu berkitiyor ve yabanci

gemi1erin Gelibolu'ya ugraYlp izin alma mecburiyetini

koyuyorlarch. Buna karst Bizans, Karadeniz'de kolonileri ve

hayati iliskileri bulunan Cenev.iz ve Venedik, ge"i~lerin ser-

best olmasi noktasmda mar ediyorlardi. 1390'larda buna

ek olarak Bizans devletinin varligi ve baglmslzhgl, Hiris-

Nigbolu Sava~r'ndanonceki deniz harbinde esir

edilen Hrristiyanlann Sultan I.Bayezid ve Osman"

yetkilileri huzurunda fidye 'kar$lllgmda brrakilmalan.

t iyan Avrupa rarafindan benimsenmisti; Osmanh

sultaru ise, imparatorlugun Anadolu-Rumeli par-

calan arasinda gUvenli ge~i~i hayati bir sorun olarak

1394'te Karaferye toplannsinda acikca ortaya armis,

red cevabi uzerine gelip Istanbul'u kusatrrusti, Bu

durum karsisinda Bizans, konuyu Avrupada ulusla-

rarasi platforma tasmus.Avrupa ayaklannus, 1396

Hacli Seferi'nde ik i gorii~ c;:arpl§ml§,sava§! kazanan

sultan Bayezid, Bizans'a yen.i kosullan kabul ettir-

misti (Kach ve Turkmaballesi). Boylece, Bogazlar

ve istanbul sorunu, bir butiin olarak Osmanli sulta-

ni tarafmdan bir cozume gotiiriilmek istendi. Fakar

Timur istiiasi, "Fetret" ve Avrupa'dan yeni Hach

seferleri dolayisryla bu cozum sekli Fatih'e kadar

(1453) ertelenmisrir,Bizans'a ger"ek yardun Fransa'dan geldi.

Nigbo]u'da esir dusmus biri, Maresal Boucicaut.iki kaIyon

ve 1200 kisilik bir kuvvetle Istanbul'a hareket etti (26

Haziran 1399). Yolda kendisine Vencdik, Genova, Rados

ve Midilli'den baska kuvvetler katildi, Hach donanrnasi

Tenedos'ta toplandi ve Bogaz'l gec;:ipistanbul'a varmak

icin hareket etti. istanbul'da sevincle karsilandi, Hach

kuvveti Istanbul etrafindaki Turk kuvvetlerlni bertaraf edip

izmit uzerine yurudii, sahilde Tiirkler elindeki kasabala-

ra saldirdi, Manuel 'in tarihcisi Barker'e gore, bu harekar

"yiizeysel degerde ge~ici bir alan" olmaktan ileri gitrnedi."

Boucicaut daha biiviik bir Hacli ordusu icin Manuel'i

yanma alip Avrupa'ya hareket erti." Manuel, Venedik ile

lVlilano'dan sonra Paris 'i ve Londra'yi ziyaret etti. Her git-

tigi yerde merasirnle karsilandi. Fakat Manuel, vaadlerden

bir ~eycikrnayacajnm anladi" Timur Bizans'a ve Fransa

kralma elciler giindermi\' ti. 29 Ocak 1402'de Timur tehli-

kesi belirinee Venedik Manuel'e acele istanbul'a donmesi

tavsiyesinde bulundu.

VII. Yuannis 'iu Istanbul'u teslim etmeye hazirlandigi

biranda, Bayezid'in Timur'un eline esir dii~tiigu haberi

geldi. 29Venedik Senatosu Girit'teki kaptan Mocenigo'ya

Gelibolu'yu zapt etme imkaruru ciddi bicimde arastirmasi

talimanru gonderdi (30 Ekim 1402). Tirnur'un Bogaz'dan

ge~mesini onleyccck oneriler de almdi.?"

Fetret Donemi (1402-1413)ve Bizans diplomasisiVenedik, bunalim boyunca yaptlgl vardimlarm bedeli ola-

rak Bizans'a ait Tenedos'u ele gecirrnek icin diplornatik ..

24 S il be rscbmldt , 168

25 Mentese, Aydin ve Saruhan dcnanmalan 1390'da Osmanlrlann hizrnetine

g irmi~lerdi r. Bkz . "Bayezld I ", Encyclopaedia of Islam, 2. Baskr

26 Barke r, 163 .

27 Manueri n bu seyahatmde yazdl§1 mektup lann . Ba rker 'daki oze rl er i. 395 -439

28 Barket. 185,193.

2 . 9 B ac ke r, 2 1 2 .- 21 7 .

30 Barker, 214·215 ve 504-509

NTV TAR iH TEM MUZ 2011 6



istanbul' un fethinden once I.

Bayezid'in yapllrd'g, Anadolu

Hisan veSultan II. Mehmed'in

tnsaettirdigi Rumelihisan

Bogaz'da Turk kontroH.ini.i

saglam,§tl.

gi[i~imleri yeniledi. Impa-

rator bir sure direndikten

sonraadarun tahkim edil-mesi kosuluyla razi oldu.

Tahkimat giderleri Bizans,

Venedik ve Ceneviz tara-

fmdan ortaklasa karsilana-

cakn, 1405'te Rodos, adada

masrafi karsilayarak bir

kale insa etme onerisinde

bulundu. Venedik adada

tam egemenlik iddiasmda idi. 1406'da imparator, Pera

Cenevizlileriyle beraber adanm berkitilmesi tasansiru

onaya atllgl zaman, Venedik buna sert bicirnde karsi

pktl_31Tenedos Bogaz ve Karadeniz demekti.

Imparator iki kadirgasiyla Bogaz'da kontrolii sagla-

maya cahsiyordu. Bogaz'da devriye isinin c ok ma s ra fh 01-

mast sebebiyle, Balkan devletlerini ve Venedik'i masrafa

orrak etmek icin eskiden beri c;;abaharciyordu. Venedik

gemilerinin Gelibolu ve Bogaz'dan gidis-gelisre yardun

ettigini hatirlatn. Gercek olansa, Venedik'in Levant'da

ticaretini tehlikeye sokmaktan cekinrnesi ve Tiirklerle

bansci iliskilerini bozmak istememesiydi. Senate 1409'da

Edirne'ye Celebi Suleyman'a bir elci gonderdi, Bogaz'da

trafige engel olmadiklanni bildirdi. Siileyman ile Celcbi

Mehmed arasinda sultanhk miicadelesi siddetlenince,

1409'da imparator, Venedik'ten sekiz kadirgahk bir tak-

viye istedi. Bizans gibi Venedik, iki sehzadenin Rumeli

ve Anadolu'da ayn ayn kalmasma, ulkenin bir sultan

idaresinde birlige gitmesine karsi idiler.32Turklere karsi

Bogaz' i kapah tutma cabalanru Venedik gene! bir poli-

tika olarak onayladi; fakat kadirga gonderemeyecegini,

ilgili oteki huknrnctlcrin de girisirne kanlmasi gerekti-

gini bildirdi. Ge~mi§te Batl Anadolu beyliklerine karst

Bizans, Venedik, Ceneviz, Rodos arasmda ittifaklar

yapilnusti. Isler karsinca, Tenedos ile istanbul Bogazl

arasinda sefer yapan ticaret gemilerindeki askeri artnrdr

lar. Suleyrnan'm iiliimii (.141l)uzerine hemen Rumeli'de

yerine ge~en Musa'ya iyi dileklerini ilettiler.Pxiileyrnan'm

oliimii uzerineManuel ve Venedik, Gelibolu'yu i§gal

etmeyi diisiinduler,

1444'de Varna Savasi ile sonuclanan Hacli Seferi

sirasinda Bogazlar bir kez daha Hrristiyan donanmalan-

run Karadenize geyi§ine tamk oldu. Hacli ordusu l.d-Zz

Eylulde Tuna'yi asinca, Hacli donanmasi Anadolu'dan

Rumeli'ye kuvvet ge~mesini engellemek amacryla

Bogazlar'l tutmus idi. Hacli seferi basanyla sonuclandigr

31 Ibid. , 349 .

32 Nicol , 350 .

:3 3 N iC ol, 4 31

34 N. lorga , Nole s et e ar ens pour se tvi r a I 'h is lorie des cro rseces au XVe siecfe,

Par is , 1899, Gil t ' . 486·488

:35 Brocquiere. Le voyage d'outremer; ed. Ch. Sche ier , Par is 1892 , 207.

36 lorge, Notes, c il t I I. 240 . 265 .


takdirde Venedik, Gelibolu ve Selanik'i alacakti. Osmanli

devleti, Ankara savasmdan beri bu kadar buyuk bir teh-

like ile karsilasmamrsu. Sultan II.Murad, dusmanlan

Karamanoglu ve Macaristan ile bans antlasmalan im-

zaladiktan (1444 Haziran) soma tahti ogluMehmed'e

birakarak Bursa'ya cekilmisti.

1444 Hacli taarruzu karsisinda Candarli, Murad'i

tekrar i~basina getirmekten haska yare olmadigiru

diisiindu, Bursa'ya gonderilen Kassabzade Mehmed

Bey'in isran iizerine, nihayet Murad inzivasmi birakti,

Edirne'ye bir an once yeti§;mek getekiyordu. Murad, Yil-

dmm Bayezid'in istanbul Bogazl'nda yaptudlji;J.Giizeke

Hisar'a geldi. Karsida, emrindeki kuvvetlerle Bogaz'l ve-

zirazarn Candarh gozetiyordu. Murad, Bogaz': geytikten

sonra orada ikinci bir hisar yapilmasi gerektigini soyledi;

boylece karsilikli iki hisar Anadolu- Rumeli arasmda

ge9i§i giivence altma alacakn. Rumeli Hisan'm yapmak,

istanbul fatihine kalacaktir,

Varna zaferinden sonra da dIllteblike ortadan

kalkmarms idi.1445 yazmda bir Hiristiyan donanmasi

Karadeniz'de faaliyette bulunurken, Macar Hunyadi

(Yanko), Tuna iizerinde harekete geyerek, Rumeli'yi

tehdit etti.

Venedik Bogazlar'da hakim oldugundan, Anadolu

ile Rumeli arasmda gidi'l-geli'li daima tehdit edebiliyor,

Osmanh ulkesinin iki pars:asl ayn kahyordu. II.Murad

devrinde Osmanli donanmasi Venedik donanmasma

karst hicbir zaman meydan okumadi. Bununla beraber,

Ban Anadolu deniz gazllerinin 1425-1430,1446-1449

yillannda Venedik kolonilerine saldrnlan ciddi kayg,

yaratml~ ve 1429 Subat'mda Venedik Senatosu, kuvvetli

Tiirk filosuna karst 250'~er ki§ilik yeni biiyiik gemiler

insama karat vermistir," Gelibolu'daki asil Osmanh

donanmasi ise, 1442'de 60 gemi ile, Lirnni adasina ve

1450 Mart'mda Midilli'ye saldirrms, 1445-1446'da

Karadeniz'de harekatta bulunmustur, Osmanlilann Tuna

nehrinde 80-100 hafif gemiden bir donanmalan daha

var idi.351434'ten itibaren Avlonya'da kurulan veni bir

donanma da Vcnedik'i endiselendirrnis idi." •

Gelecek sayt: 1453 VE FATiH

DONENITNDEBOGAZLARSORUNU



k0s~inleI' ve elb<)ft:<)_~ar!illarladw,ar, ~arktc

l a r:v a r q ,. . U S 1 ;.d :i kba?roldeydi ~arkilaP.Gen~

ktzfu; i \z )s ; i[ v t : ;. terni~ bi t tezgahtat f a Z ' olma,

)J higbir ~eyi'1 d~gi?tirr6eyeeegi;rlci,

) 0 . kend l mahallesindeki (ge-

n . fQE_ya;da_ototamircisi.kirkyilda

...i bircj;i~ beste~i~ yavuklusunu (l~OOardahil)

1-ti<;:Bir§eyinUnlltmrm ay~caglOl, 'viicudunu'elbette oliimtine bifmueaqele ile koruyaca-

Vll i ~m aBu\iQ.a ba~ar .d ) ..o4TIa~ada ' ruhunu

a sl~ (AS tA .kSLA !) v ermey ec eg i.o i-

satm a y.acaj9 m hep sarkilar vasitasryla anla-

tirdi bun in f lleme.

Yani isin ~~1 ~arkthLFdaydt.~

: Hem biz, hem gazifio patronu (hem

i d~ 'zaval li kernanci' ), bu . s if re le ri . ~ i: izerek-

krl-a nik d ev an 'i ed erd ik sey re trn ey e ya d a -

ya~amaya. Sarkilar hcrseyi soylemekteydi;

bii~ onu, hepimizi, Kimi zarnan.bir yay

bah<;:e~tnde, 'ya tla radrdall ~be.1ki,Semirainis'



UNUTULMAZ

YE~iLC;;AM ~ARKILARI

l

-

Kalan Muzik arsivmden smtrh savida plyasava venlen

"T01]( Filmlenmr. Unutulmaz Muzikleri" serisinder;

s8Q ti g im i z "Unutu lmaz Yesi lcarn 9arkllan" CD's ! .

bir d6neme damgasrm vuran 19 'larkll fl kapsiyor

Bu saY l ITl lz la lmh kt e o ku r. an rm z a hemy@ 8t1iQimiz

CD'de, Ne98 Karabocck, Zeki Muren, Gonu l Akkor,

Gonul 1{azar, Mellka Demirag VB daha D ll Q ,G k unlu

sanatc: taranndan seslend.n.en. arukbirer klasik

olraus paroalar yer ClhYOL



O ru ar, a sla es kiIne yecs k tas anm lan ,

de\' t i rB}1!aratan ozelliklerJyle birer $8nat .

eserj.20. yuiyJ1a ilamgaSln1 vuranoze)

. il lodeller , : insal"logllinC! 0 giipe kadar

ya~ijil l)adiffi :011;o& ;§liir' li il iunmu~tu. . . .

Ruhu o len o tQmob ille rin , bz:~ll ik:1erinin,

onlan yaratartl<1nhve ( }T I1mla

ya~Otyanlani! l j]kayesi . . ..



Sokak yanscilannm kahramam

j, I

Dahi olarak gosterilan EUore Bugatli, mllhendislik ve

mekanik alanmda eglt,m almamrs olmasma karsrn 57S

gibi dunyamn en ~ok arzu edilen otomobillerini uretti.

Vedge adr veri len "W tipi" motorun buji lerinin silindir yatagmIll ya

tarafinda yer aldlgl klasik icten patlamali motor t ipi, halen hemen

hemen tiim dunyada kullaruhyor. HEMi tipi fistten ateslerneli tasa-

nmlar ise 1900'lann basindan beri biliniyor olmasina ragmen, 1950

yillara kadar endiistride bir standart olamamisti. ilk kez Chrysler 30

modelinde hiz, itiban ile basanya ulasan HEMi dizaym, Playrno-

uth Barracuda 426 cr (bizim olculerimizle 7litrel ik motor) modeli

3zirveye cikn, Daha aglr ve daha cok benzin tuketmesine

ragmen, HEMi motorlu 426 Barracuda cok kisa siiredeki

inarulmaz bir hizlanma kabil iyeti ve olaganustu agresif tasa-

nrm ile sokak yanscilanrnn favorisi, kritii filmlerin kahrarnar



ve diger yandan da kucuk arabalann kabusu oldu.

426 super stock son derece guclu, arria idaresi de. bir 0 kadar zorlu

bir motordu. Duz yollarda herkese egsoz yuthlran Barracuda, aglrhgl,

basansiz siispansiyonu ve "over steering zaiiyeti"yiiziinden tecrubesiz

soforler icin bir olum makinesi haline gelrne potansiyeli tasiyordu.

426 super stock sirurh sayida iiretildigi icin, sirndilerde orijinal olan-

Ian tahayyi.il edilemeyecek fiyatlara satilabiliyor.70'li yillann basmda istanbul'da bu modelden bir adet mevcut-

tu. San renkli bu Barracuda'yr pilar boyu bir daha goren olrnadi.

Uzun zaman SOma 2001'de Dolapdere'de unutulmus bir otomobil

coplugunde gori.ildiigune dair bir rivayet yayildi. Ama bunun da ash

crkmadi ve sirndiye degin bu otomobili goren ya da izini buldum

diyen birine rastlanmad.r.

1964 FORD FT40

Ferrari dusmam pistcanavanEnzo Ferrari ile Ford

Motor Company

arasmda "satanz-

satrnayiz"kavgasmll'l

neticesinde ortaya

pkmlj, diinyanm

siirmesi en az AC

Cobra kadar zor

olan arabalarmdan

biridir. Boyunuz 1.80

ve kilonuz da bu boya

uygunsa asia direksiyon koltuguna slgamayacagmlz;

durmasi durdurulmasi cok zor olan ama son siirati

saatte 200 mili ge~en gen;ek bir canavardi.

Ford takmn ilk kez 1964'te imal edilen FT40 ile

1966-1969 arasmda butiin LeMans yanslanrukazandi. Ger<;:iEnzo Ferrarisonraki yillarda ocunii

aid! ama, bir tiir "benirnki seninkinden biiyiik"

kavgasi sayesinde otomobil tarihinin eli luzli ve

en zor kullanilan modellerinden biri ortaya cikn,

60'h yillann sonundan itibaren iiretilmeyen GT40,

2004'te simrlisayida seckin aliciya hitap etmek iizere

yeniden iircrildi, Bu seckinlerden biri de "Top Gear"

programmm sunucusu Jeremy Clarkson oldu.

Kendi programmda kendi arabasuu overek

hem GT40'yi hem de kendisini en az birkac

seviye yiikseltti.

N T V TARiHTEMMUZ2()11 69



Majeste1erinin en miihim ve en tehlikcli ajaruJames

Bond'un en az kendisi kadar iinlii iki aynlmaz parcasindan

biri Walther PPK tabancasi, digeri de ~e~itli gizli silahlarla

donati lrrus, iiber fantastik bir Aston Martin DBS'tir. ingiliz

otomobil endiistrisi, paramo bol, somiirgelerin ve yan s o -rnurgelerin hiili Britaoya adasmi zengin ettigi yillarda, son

derece parlak bir sekror idi, Gerci Aston Martin 1913'te

kuruldu ama, D B serisi -ki bu markayi di.inyaya tanrtan

seridir- ikinci savas sonrasi fabrikayr satm alan David

Brown'r» eseridir,

Su anda ozellikle DB5 ripi Aston Marrin'ler cok yuksek

fiyatlara el degistiriyor, Fakat bu degerlilik durumu, aglfhkh

olarak bu otornobilin 'James Bond markasi" olmasrndan

kaynaklamyor. Son derece estetik, adeta elde dikilrnis ingiliz

takirn elbisesi kadar havali alan bu otornobil, aym zamanda

5kraUyet ailesinin gen~lerinin de tercihi oldu. Bubuyuk sohrete ragmen otomobilin kaglt tan kaplan

yillan 200Tye kadar siirdii. Bu tarihte bir grup

zengin insan Aston Marrin'i satm aldi ve nihayet

btl marka gercek bir otomobil haline geldi. Satm alimdan

bir )'11sonra Aston Martin One-77 modeli taruttldi. Bir

ingiliz markasmin belki de turn otomobil tarihi boyunca

<;lkardlgl en iyi i i s : arabadan biri kesinlikle One-7Tdir.

Karbonfiber sasi, aluminyum govde ve ti. irbosuz bir

V12 ile donanlan bu modelden sadece 77 adet iiretildi,

0-100 hizlanmasi sadece 3.5 saniye olan bu model,

sayismdan ve ozclliklerinden anlasilacagi gibi yakraliyet mensuplan ya da sarkinm dedigi gibi "men of

a good fortune" vaziyetinde olan sansli kisi ler icin satin

almmasi ya da dokunulmasi mumkun olan bir araba.

Adnn Martin, Aston Martin




SADECE 1021 ADET URETilOi

James Bond filmlerinin il~ilncilsil olan Goldfinger'da

basrolu Sean Connery i le payla§an Aston Martin DB5 1963

y,hnda S3tl!;3 sunuldu ve sadece 1021 ade! iirelildi.

1961 JAGUARE TYPE

Yaslanmavan miikemmel hatlar

Otornobil mevzuu dunyada da bizde oldugu gibi muhim ve takip

edilenbir konu oldugu rein, her sene otomobiller ve modeller hak-lunda saymz anket ve arastirma yapilir, "Diinyanm gelmis gclmis

en iyi spor modeli hangisi" sorusunun cevabi ise on anketten doku-

zundaJaguar E Type olarak cikar, Zamamnda Ettore Bugatti'nin

bajard1g1, adeta zamam silen rniikemmel hadar rneselesi E Type'da

da karsirruza cikar, Jaguar' 10XJ serisi "east end gangster"lerin kla-

sik kacis arabasi iken, E Type daha <;ok"nouveau riche" ve donemin

rock yildizlan icin elzem bir modeldi. AIt1 ve oniki silindirli iki tip

motoru olan E Typc'm neredeyse hie yar1§ kazanrrusligi yoktur.

Tek istisna Paul Newman'in kazandigi ve her nasilsa Nissan'in unlu

Z modeline egzos gazl yutturdugu bir sampiyonadir, Simdllerde

Califomiada E Type'lar icm restorasyon yap an kulupler, bir araba

7icin (kondisyona bagh olarak) ortalama ceyrek milyon

dolar fatura kesiyorlar. 70'!i yrllann Jaguar'lannm berbatderecede kotii imalat standartlan goz online almirsa, boyle

bir guzellik icin bu para fazla degil,

NTV A R IH T EM M U Z 2011



iki yllhk ama klasik

Bir zamanlar Maserati ve Ferrari'yle birlikte Italyan-

Iann en onemli markasi once ChrysIer'e, ardmdan

yine barmca Volkswagen grubuna sauldi. Arnk

Lamborghini'ler ile Audi 'lerin gozle giiriilmeyen yer-

leri ortak; hepsi aym fabrikadan cikiyor, Eu durumun

iyi mi yoksa korii mii oldugu konusunda bir yorum

yapmak zor. Alman patronaji altmda Lamborghini

akillara durgunluk verici bir model cikarmayi basardi:

Reventon. Eu arac haiihazirda Lamborghini sahibi

alan ve deyim yerindeyse "filth rich" stat iisi ine sahip

20 dunvahya satildi. Eu olay heruiz iki yiilik olmasma rag-

men, tarihe ge<;ecegi icin bu dergide sozediyoruz. 65 lit-

rel ik devasa 12 silindirli motor, Reventon'u srfirdan 100'e

sadece 3.4 saniyede cikanyor, Eu, tahminimce uzay mekijri

kullanmaktan daha heyecanh vc kesinlikle daha serinkanh

bir his olsa gerek. Muazzam gucuniin yarusira, Reventon

olaganiistu derecede glizel bir otomobil. Oyle ki "insan evi

barb hirakrr gider" derler ya, ° tipte bir cihaz. Reventon

yeni bir Lamborghini ama, bu markanm eski gunlerinden

kalan Muira da bugiin koleksiyonculann buyiik ragbet

giisterdigi bir model. Muira, Lamborghini'nin ilk hakiki

9super otomobili sayihr, Bert.one dizayn.okulun-

dan Mario Marazzi tarafindan tasarlanan Muira,

bugun "eski guzel zamanlann en cok aranan super

otomobili" haline geldi.

72 NTV T AR iH T E M MU Z2 0 1 1

-==========-==-c=====""-===~~~-~-=~~~



TOPKAPI SARAYI'NIN

U « ; U N C O KAPISI BABUSSAADE

23 padi§ahlD

tahta ~Iktlglkapmm500 Yill

ayitaht Istanbul'un "BiiyiikSarayi, -giiniimiizde artrk

"Topkapi" adiyla bilincn- Yeni

Sa ray , Sa ray -i Amire, Saray-i

Hiimayun'du. Bugiin miize olan bu devlet

ve hanedan yerleskesinin geni~ bahceleri,

aticilik, binicilik, oyun alanlan, avlulan,

kosk ve kasirlarr, hamam, hazine, kogu~

ve ocaklan, karadan ve kryidan surlarla·

giivenlige almnusti. Bu kale-sarayin i~

avlulara acilan i i < ; : ana kapisi vardi ve bu

iis:ana girisin geleneksel-t6rerisel islevleri

aynydi,

ilk kapi, Ayasofya Meydaru'na acilanBabihurnayun, Sasani kisralannm ulu

kernerlerini hatirlatan bir merasim

kapisiydr. Babiliiimayun'dan Alay

Meydani 'na girilirdi. Bu meydamn

sonundaki ikinci kapr, cifr kuleli

BabiisseIarn, yiiksek kemerli, demir

k an at h, c if r k ul el i, dehlizli, kogus ve

odalan olan bir yapl blogudur, Saraym

iki avlusunu bagladlgl icin bir adi da

Ortakapidir, Euradan, padisah dismda

kimse ath ge<;emez; veziriazam, "siyaset"

yani asma -kesrne yetkisini bu kapidan

iceride kullanamazdr. Divarun karan veyapadisahm buyruguyla tutuklanan vezirler,

kamu gorevlileri, kapmm tas kulelerindeki

"Kapuarasi" denen hiicrelere kapanlrr;

gerekiyorsa iskcnceye kosulur, idam edilirdi,

Ortakapi'run a<;Ildlgl Divan Meydaru,

tesrifat, toren, ziyafet, ulufe dag,tlml

ortarmydi. Divanr Humayun, DI§ Hazine,

Has mutfaklar, Balraci kogu~lan, avluyu

kusatan revaklann arkasmdaydi.

Divan Meydaru'ndan Enderun

Avlusu'na ges:it veren iicuncii medhal,

Babussaade'dir. Bu kapiya Bab-iSaadet, ~

74 NTVTAR,iHTEMMUZ2011



I' "~~J l1 ilz

~' ";~

: f f i00

!i

.~

~5 1

~

& 'l;5

" §



1

SARAYIN D c;: KA PIS IN DA N B tR l O LAN BABD S SAADE , 23 PADI$AHIN

TAHTA C;:IKI$T GR EN 'lN iN Y APILDICa BIR C ;:E 9 IT TART SALONUYDU .

FATiH D EV RiN D E Y AFlLMI9 TI AMA YDZYILLAR BO YD CO K DEGi$TI.BUGUN G G R DUGUMOZ , SO N R ESTO RASY O NL A O RTAY A CIKTI

Taht Kapi sr , A rz Kap1S1,Arzhane Kapisi,

Harem Kapisi, Endemn Kapisi, Akagalar

KapIS!, Yaldizli Kapi da denrnistir,

Baki 'nin, Kanuni Sultan Siileyman'a

mersiyesinin bir bendindeki: 'iyd yaklasdi

dosensun yine kasr-r sultan I Cikub

eyvan-i sa'adetde buyursun sultan"

dizelerinden, Babiissade divanhancsine

Eyvan-i Saadet denildigi de ogreniliyor.

Uzun dehlizinin iki yamndaAkagalann daire ve koguslan yef aldlgl

gibi dl~ ve i~ cephclcri de acik birer

merasirn divanhanesi olarak tasarlanrmstir.

Arzhane, Hasoda, i~Hazine, hamam,

mescit, kutuphane, i<;oglanlannm

kogu§lan Babiissaadcden giri1en Enderun

avlusundaydi. Kapirnn Divan Meydani'na

bakan cephesiyse sivil ve yalm tasanrnli ,

avlu zeminiyle ayru duzeyde, kubbeli,

geni§ sacakli, zarif siitunlu, .klasik

bezemeli u s : tarafi acik, eski Tiirk-Turanhakanlannm "ala sayvan'Tanm <;agD§ttran,

saraytn ve Osmanli tarihinin en basciltoren salonuydu. 16. vuzyildan ben ana

cizgilerini koruyan bu divanhane, 18.

yuzyilm 2. yansmda birkac kez onanlrrus,

siislerneleri yenilenmistir, 450 y 1 1 boyunca,

Osmanli tesrifanrun en aynnnli ve renkli

resmi-dini torenleri <;:oguncaburada

yapilrmstir.

Farih' ten sonraki 29 padisahtan 23'U:

II. Bayezid (22 Mayis 1481), Kanuni

Suleyman (1520), II. Selim (1566), III.

Murad (1574), III. Mehmed (1595), I.


Ahmed (1603),1. Mustafa (1617),2.

kez 1622), II. Osman (1618), JV Murad

(1623), ibrahim (1641), IV Mellffied

(1648), II. Siileyman (1687), I. Mahmud

(1730), III. Osman (1754), III. Mustafa

(1757),1. Abdiilhamid (1774), III. Selim

(1789), r.Mustafa (1807), II. Mahmud

(1808), Abdulmecid (1839), Abdiilaziz

(1861), II. Abdiilhamid (1876), V1.

Mehmed Vahideddin (4 Temmuz 1918)bu kapi sayvam altmda, hazineden

getirilen ciilus tahtina orurup biatlan

kabul ederek padisah olmuslar, yilda iki

kez, Ramazan ve Kurban bayrammda,

padisahlnryine bu kubbcli eyvanda tahta

oturarak muayede-i hiimayun denen

bayram kutlamalanru kabul etmislerdir.

Olen olduriilen padisah ve sehzadelerin

cenaze namazi da bu kapinm yarundaki

Sofali Cinar'm altmda kilmmisnr.

Babussade icin tarihten pek cok almti

yapilabilir. Haftamn belirli giinlerinde

Kubbcalti'ndaki Divan oturumlanndansoma erkan, Babussadcden geqerek

Arzodasi'nda padisahin huzuruna girer,

elciler kapi dehlizinde bekletildikten soma

huzura ahrurdr. Ordu sefere gidecegi

zaman bu kapmm oniine dikilen Sancak-i

Serif"i padisah, serdar-i ekreme teslim

ederdi. 19. yiizyilda Osmanh hanedani

Besiktas saraylanna tasmdiktan sonra

da ciilus ve muayede yani bayramlasrna

torenleri, istisnalan dismda burada

yapilmisnr. Osmanogullari ile <;agda9

1IlI!I!I1IiIo'~~~

BabGssaade'nin kapi kemerinde II. Mahmud'un

tugrasl yerahr.

Avrupa hancdanlarma, 450 yll boyunca

tac giyme ve kutlama torcnlerinderuekanhk otmis bir saray salonu; -hele

boylesine yalm bir "kapi onii sundurmasr"

gostcrilcbilir mi? Topkapi Sarayi 'nda da

Biibussaad.den daha onemli ikinci bir

mekan yoktur. Buradaki her aynnnmn

ozenle korunmasi ve onemsenmesi gerek

Bu kapmm sayvam altinda, tahtm

gerisinde, yanlarda, revak altlannda

karsida, gerilerde; kirnin nerede nasil

duracagi, torerilere mahsus giyim kusama

orf sank, kavuk ve borklere ... Es'ad

Efendi'nin Usai-i : A ti ka -i T e ,r ri fa t- j

Deulct-i 'alryye-i Osmaniyye risalesindekikurallara gore uyulur; Tesnfari (protokol

mudiiru) efendi gel'ekli onlernleri ahrdi.

Topluca: "-Hareket-i hiimayun!", ''Aleyk

Avnullah!", "Magrur olma padisahim!"

diyerek ritiielleri uyaran alkiscilar, samldl

gibi el cirpmazlardi.

Nereden geldigini bilmedigimiz;

"ileri gittil", "Geri kaldi!", "One cikn!"

vb deyimlerin de bu torenlerdeki

aksakliklann hatiralan olarak dilimize

yedqtigini arumsatahrn. •



I ,

Kaglt Uzerinde

Yildizm kuyruqudiinyaya deger mi?

rnst jiinger 104 yasmday-

dr oldiigunde. 1910 yilinm

Ocak ayinda, gece vakti seyre

p!uldrgmda koca cocukrnus,

unutmamis 0 arnsmi. Yetmisalti yrl soma,

Halley yeniden diinyaya yakla~trgmda, bu

yinelenme baglammda bir ayncalig, oldu-

gunu du§iinmii\" sahneyi 15 Nisan 1986'da

neden Kuala Lumpur'a giderek izledigini

bilmiyorum: Almanya semaianndafn)

gorlilemeyecek miymis?

Jiinger'in kalerninden okundugunda,

diipeduz bir dii§!unklrgl hikayesidir 0

deneyimin getirdigi. iki kez tarn-

gl olrnus biri olarak sozlerine

gUven duymak durumun-

dayiz: Ciplak gozle

bakildrgmda kuyrugu

"goriinmi.iyonnu~"

yildizin.

Fotograflann

bizi yamlrtiguu be-

lirtiyor yazar, belki

de aldatildigirmzi

soylemek istiyor:

Kuyruksuz yildiz-

lardan da fotograf

cekerken pekala aym

sonucun almabildigini

vurguluyor.

Tcleskobik fotog-

raflara, uydu aracihgryla

bize ulasan giiriintiikrin

"gen;ekligine" inanmi-

yorum ben. Uzmanlar,

crplak halde goriiyor

olsalar gerektir, derlenen gorunrulerl; bize

ulastinlan imgelerin, genellikle olciisiiz

oranda suslendigi, gorkemli kilindig. ka-

msindayim. Pek cok giiriintii "kurrnaca"

ayncaAslmi gorebilecek olsaydiruz aym

boyle vuku bulacakti demeye getiriyorlar,

oysa aslmi kimse gormii~ degil; onlar da.

78 NT VT A R IH T E M M UZ 2 0 1 1

Evrende, bizim tarumadiginuz renkler

hukum siiriiyordur herhalde. Gozlenmiz,

beynimiz 0 renkleri aynsnrabilir miydi?

Yerkiiredeki bircok eanh tiiriiniin gorme

ve algrlayabilrne yetenekleri bizimkilerden

geli§kin: N edir ki ins an, havada ve sud a

vasarnaktan bile aciz.

Halley kuyruklu vrldizinin fotog-

rafl.annr aramaya karar verdim.1910Cla

cekilcbilmis miydi? 1986'daki ge~i\,inden

en ger<;:egeyakin gorunumiine kimler,

hangi noktalarda ulasabildi? Halley; benim

bellegimde "temsili" resimleriyle yer etmis,

Fotografianyla degil resimleriyle,

Ya onu "ilkgiiren?"

Nereden belli onun

Halley oldugu?

Silidek! son, Richter

ol<;:eginegore 8.8 bii-

yiildiigundeki depre-

min ardindan, krtarun

obur yakasmdaki

Buenos Aires dort

santimetre yerinden

oynaml~. Boyle bir

bilgi karsima <;:Jktlglll-

da, onu once "anlami-

yorum". Soma anliyor

muyttm ayn, koca sehrin

kayisuu havsalam alrm-

yor. $ili'deki kaydedilebil-

rnis depremJerin en buyuk-

lerinden biriydi; Buenos

Aires'in kayrnasi bir §ey mi,

yerkiirenin ekseninde bile

somut ve geridi:inii;;siiz bir

oynama olmus, uzmanlara bakihrsa. Olasi

sonuclan kafarm daha da kansurdi,

Arada, Halley knyrukluyildrzryla ilgili

kaynaklara ulastim. 1910'da hem de pek

ahrnlr fotograflan cekilmis. 1986'daki

ge<;i§inden koca albumler olusrurmus ilgi-

liler;Jiinger'in bir turlu goremedigi kuy-

Mart 1556'da Nuremberg (solda) ve Ekim

15S0'de Aug_burg (_.gda) semalannda

gozlemlenen kuyrukluyrldizlarla 'Igill

donem gravurlen.

rugu giirenler gormii§ler, goremeyenlere

iletmisler. Birden icime kurt dustii: Jiinger,

15 Nisan 1986 tarihli giinliigiinde soze-

diyor Halley'i giikyiiziinde seyredisinden;

bail kayitlara gore, 20 Nisan 1986'da giik-

kubbemizde goriildiigii belirtiliyor kuy-

rukluyildizm: Yasli yazar yanilrrus olabilir

mi? Istanbul' a geldiginde, Ayasofya diye

Sultan Ahmed camisini gezdigini kendi

kaleminden okumustum ya, belki suphemi

bu besliyordur.

Halley'i miladi takvim oncesi Cinliler,

bir de Babilonyalrlar farketmisler; British

Museum'da civi yazlsl tableti sergileniyor

o kaydin. Orta~agdan baslayarak yazil-

IDI§, cizilmis ustune. Bayeux hahsindaki

sahneyi esge~tigimi anlayarak bir pars:a

urandrm.

Neyse ki Giotto'nun resmini arumsi-

yordum. Unlii iinsuz baskalan da olmus

onu riakseden. Osmanlrlar Halley'le ne

zaman tarusnlar?

Bilimsel yayinlarda yer alan tek:nik

bilgilerin, yorunge belirtkelerinin icin-

den cikamadim dogal olarak. Anladrgim,

giizergahrnm degi;;medigi.



. . r

ENiSBATUR

Osmanlrlarda "Kuyrukluytldrz'' furyasr

Halk dillerde dolasan kuyrukluyildra oykii!e.rine>:lyleInanrmstt ki Ebuzziya Matbaas,'ntn

pj<artt'g, Halley Kuyrukluyddrzr krsa surede

:!'ikenmi~ti (solda). Unlli rornanci Huseyln

ieI lmi de furyay. Kuyrukluy,ld,z Altmda Sir

i.:divao;eseriyle degerlendirmi~ti (sagd.a, altta).

HAL LEY KUY RUKL uY IL D IZIN IN D O N YAY A TEG ET G EQTIG I 19 10

O CAK'IN DA Y ER Y ER iN DEN O Y NAMI$TI. Brn TARAFTAN N EL ER

O LACAG IN I AN LATAN KITAPL AR CIKAR KEN , D iG ER Y AN D AN

KO RKUY LA tZL EN EN D OG A G LAY I RO MAN LARA KGNU OLMW;>TU .

Tolstoy'un 1910'da ya!arugI korku,

o donernde herkese iyi-kotiibulasrrus

bir duygu olsa gerekti. 1986'da kimsenin

korkmamasi, yerkurcnin cok uzagmdan

gec,'eceginin butun bilim dunyasi tarafin-

dan onaylanmasiyla baglantlhydl.

Bir dahaki sefere gelesiye, arada yoriin-

gesinl degi\itiremez mi? Yarnn yi.izyUvar

ornimiizde, kim kesinleyebilir, hem ne'ye

dayanarak, bunun olamayacagmi - bugi.in)

Geli~ tarihi belli. Benimle dogrudan

ilgisi varujiramasirun desem, cildirdi

j?;:1mahiikmedilir: Oysa, 2061 yilmm 28

Haziran'ma denk gelecek ziyareri - coktan

mumum sonrniis olsa bile, tarn dogum

giiniimde.

En son bun dan 25 yil ante gezegeni-

IIlizID yakmmdan ge,en, bir sonraki sefer

ge9§inin tamgl olamayacagnru bildigim

bir 1:ll}'TIlkluyildlZln fantom izinin pesinde

o}~durayun, biribirinden ag" haber-

tern. her an iisnirniize yagdmldlglmn sup-

hesiz farkmdayrrn,

Kayitsrz kalmayi ba§arabildigimdeu

degil, Halley'e biitiin giiri.inmezliginde.

bakmayr yegledigim icin, kuyusuna du~-

meyi gaze aldrydrm.

Yeniden Salah Birsel'in Halley Kimi

Kurtanr? dencmcsini, Huseyin Rahmi'nin

Kuyrukluy:ldz:;oA/tmda. BiT Izdiuac roma-

rum okurnaya diinmeden edemeyecek-

tim, Osmanhlann korkularmm tarihine

pencere aciyordu Salih BeyTarihi: Asya

Turklerinin, Selcuklulann deneyimlerin-

den, islam Aydmlanmasrnm dorugunu

simgeleyen Bagdat-Kurtuba ekseninden

kopulmus, hurafeler dunyassmn deli ruz-

garlanna hem de nasil rnaruz kalmmisn,

Hiiseyin Rahmi, ° acikli siiruklenisinson evresinin toplumsal fotograf albiimi.i

nii serer ornimiize: Biribirilerinin yiizi.in

giirmeden yasamlanrn birlestirmeye kara

veren insanlar, heniiz yuzunu gormedikler

bir yildizm kiyameti ta§'Y0r ot~asma elb

-inanacaklardl: Cogalau yapilar degil, ken

dilerini kusatan budalaliklardi.

NTVTARiHTEMMUZ2011



Demiryolu i!>~ileri Ryecroft ingiltere'de

ray dii~(jyorlar, 19. yuzyll sonu.

~ .\

N T V T A R iH T E M M U Z 2 0 1 1



Kitap TEMMUZ 2011

Viyana'da intihar eden

talihsiz sefirin hikayesiSAD UL L AH PAgA,

HEP ZAN AL TIN D AY D I.

S EF IRL I6 1 S IRASINDA

Y URD A D ON MESIN E 1zm

VER ILMED I. vIYANA'DA

SEFARE T H izMETC;;IS i A NNA

SCHUMAN N 'I HAM IL E

B IRAK INCA, BANYODAK I

G AZ MUSL ucm N u AC;;AR AK.

IN T IHA R ET Ti.

Fotoqraf

uzerlnden

yap"ml~

karakalem

gall!;masl,1881. .

82

Sadullah Pap denince ilk aida

gelen Bogazici'ndeki yalidir,

Cengelkoydeki romantik yapl

adryla anilsa da 0mekanda kac yil

kac ay ya da gun, huzur icinde otur-

dugu rartismahdir, 1838-1891 arasindaki

53 yilhk ya~amlnm, II. Abdillhamid salta-

natma (1876-1909) rastlayan ve en verimli

olmasr beklenen olguoluk yillan, intihara

gotiiren bunalimlarla gecmistir, SadullahPap, Kucuk Said Pasa, Namik Kemal

gibi yasrtlan; diger Tanzirnat aydmlan

vc devlet adamlan kupgmdan, basinda

Mustafa Re§id,.Al.i Pasalann bulundujiu

Bibrhli kalemlerinde yetiscnlerdcndi, Sa-

dullah Bey Sadaret'te, Maarif'te, Sura-vi

Devlet 'te, Hariciye Nezareri'nde asama

asama viikseldi , Matbuat Miiduru, Maarif

Miistesan, Divan-i Humayun Terciimam,

sonra.Amedcisi, Defter-i Hakani Nazm

oldu. Matbuat, go<;,kirhk sorunlanyla

ugra§tl. Mahkeme-i Ternyiz. Reisligine,

sonra Ticaret Nazlrhgma, 1876 yilmdaki

taht degi§ildiginde de yeni padisah V .

Murad'm Mabeyn Baskatipligine arandi.

Sultan Abdiilaziz'in istibdadmda

mahkum edilmis Narruk Kemal, Ebiiz-

ziya Tevfik ve Ahmed Midhat'm affe-

d ilm e le ri ni s ag -b dr . Ama V . Murad'm

iis: aylik saltanattan sonra tahttan indi-

rilip olunceye kadar <;::lragan Sarayi'na

kapatilrnasma kosut, Mabeyn Baskatibi

Sadullah Bey'in de ikbali ve yasarm ka-

rardr. Suclanrnadi ama yillarca bir suclu

gibi zan altmda turuldu. Baskatiplikten

almdiktan sonra Filibe Olaganlisrii Ko-

rnisyonu ba~kanhgma, 1877'de de Viyana

sefirligine atandi. 1878'de istanbul'daki

Ayastefanos, sonra Berlin bans goriizmesi-

ne kanldi. 0 bunalimli surecte hasralandi,

Berlin sefirligi surerken 1881'de II. Ab-

dulhamid tarafmdan vezirlik (pasaltk)

riirbesi verildi. 1883'te Berlin'den Viyana

Biiyiikelc,:iligine atandr,

Viyana elcisiyken Avrupa basinmda

II. Abdiilhamid ve Babiali aleyhine cikan

yazl ve karikatiirler nedeniyle hayti sorun-

lar yasadi. 1889'da

Avusturya veliahdi

Rudolf 'Ia sevgilisi-

run intihan (Mayerling faciasi) sonrasmda

cenaze torenine katildi, 1878'deki Ayaste-

fanes bans gorii9meleri dismda Tiirkiye'ye

ve istanbul'a hie gelmeksizin ailesinden

uzakta yurtdismda kaldi. Tek sucu, eskipadisah V.Murad'm iie,:ayhk saltanatinda

Mabeyn ba§katipligi yapmasiydi. Bundan

dolayi II. Abdiilhamid'in giiven duyrnadi-

gt kisilerdendi.

Sonunda daiissilaya tutuldu. istanbul'a

gelme taleplcri geri cevrildi. Bu ruh halini,

Cevdet Pasa'ya bir mektubunda: "Na-

zanmda giil-i rana goriinur har-i vatan

/ Var lu.yas et ne imis cemenzar-i vatan"

dizeleriyle anlatmisn. Esinin hastalanmasi

iizerine istedigi izin de vanitsiz brrakildi,

Yalruzhkran ve ozlernden bun alan pa~a

son dort yilinda ada hizrnetcisi Anna

Schurnann'Ia iliski kurdu. K..lz,hamile

kahnca fark edilrnernesi icin sefaretten

aynldi ama Sadullah Pasa, duyulmasi ha-

linde patlak verecek skandah dusunerek

biisbiitiin bunalima girdi, delirmek, intihar

etmek ikileminde kaldr. 14 Ocak 1891

giinii odasmi iceriden kilitleyip banyodaki

gaz musluguna bagladlgl hortumu agzl-

na sokarak intihar giri~iminde bulundu.

Ertesi sabah koma halinde bulundu ve

doktorlann cabasma karsin dort giin soh-

ra oldii. Cenazesi 29 Ocak' ta istanbul'a

getirilip gomuldii. Ogulianndan Asaf

Bey'in de Berlin sefaret katibiyken 1895'te

Intihar etrnesi, esi Necibe hammm ~uu-

runu kaybetmesi, ailenin ya§adlgl diger

felaketlerdir.

Akyildiz'in eserinin buraya kadar

saurbaslanyla ozetlenen ilk 200 sayfasi

Sadullah Pasa'nm ya§am oykusune, izleyen

200 sayfasi da eserlerine, gorii§lerine, hat-

tathgma, mektuplanna aynlrmsnr, Aynea

kaynakca, notlar, elder vardir.

Nadel Sakaoglu



Dizi dizi kitaplarda

Turk tespih sanati QlKAN , 24 CIL T HAL iN D E

Y AY IM LAN ACAK ESER

T URK TE SP IH SANAT IN IN

HER Y ONUNU ELE

A LMAKLA KALMAYACAK,

BU KO NUD AKI EN

KAP SAML I QAL I~MA

OLACAK

Deniz Gursoy'nn,

Tespih, Parmak

Uflanndaki Hu-

zur (2006), Necip

Sanci'run Dud Tdnelcri (2008),

tespih konulu iki kaynaknr,

Daha gerilere dog-ru da kimi

yaym ve yazilar saptamyor.

Tespihcilik bir zanaat ya

da sanat sayihr mi? istanbul'un

veya bir tasra kentinin carsi pa-

zar ortammda bir iskolu, belirli

sayida zanaatkarin medar-i rna-

iseti olabilmis midir? Bu soru-

lann yanrtlan, kadi sicillerinden

baslavarak arsivlerde, eski kay-

naklarda yapilacak arastirmalar

sonunda verilebilir.

Son olarakAnkarah ko-

1eksiyonerlerden Berat Serdar

Neziroglu, kolay goze almrna-yacak bir girisimdc bulundu.

Bez ciltli buyuk boy 3'lii al-

burnlerden olusacak Turkce ve

ingilizce Turk Tespih Sanati

Neziroglu Koleksiyonu'nun ilk

setini yayrmladi. Sericin bu

ilk ii~ albiimunun birinci cil-

dinde, Neziroglu'nun sunus ve tesekkur

yazismdan baska tespih sanan ve tarihi

konu1annda Deniz Cursoy'un, Necdet

Sakaoglu'nun yazilan: 2. ve 3. alburnler-

de de Refik Durbas'in tespih ustalanyla

roportajlanvar.Izleyen

sayfalarda da

tespihciligi

meslek edinen

sanatcilann adlan, ozgiin ve ozenli

eserleri veriliyor; hammaddeler, isle-

me teknikleri, tur, boyut ve gorsel ayrmti-

lar, tespih yaprmmda kullanrlan tezgahlar

aynntrli sekilde raruuhyor,

1 . ciltte "Parmak Uclanndaki Huzur"baslikli yazismda Deniz Gursoy: "Yaklasik

yiizyrldu uyuklamakta olan dey: Tiirk res-

pih sanatinm giindeme gelmesindeki ilk

hareketin, yillar once Yapl Kredi'nin oncu-

liik ettigi Vedat Nedim

Tor sergi salonunda a<;

lan "Dua Taneleri Sergis

oldugunu belirriyor,

Turk Tespih Sanat:

serisi, 8 set ve 24 eilt olara

planlanrnis Simdiye kadarne Turkiye'de ne Orradogu'da

ne de Avrupada, bu boyut

ve kapsamda tespih album-

katalogu yoyunlanmis degi\'

Diger eserlere nazaran tespih,

yakaladigr bu sansla diger bir-

cok geleneksel sanat iiriinune

cahrn atnus olacak.

Bu oncelik alista, tespihe

devlet kusu konduran tarihsel, dinsel

sanatsal nedenler arasmda bir padisah

portresinin paymm oldngu da unutulma-

mall: Kapudagi'nin iinlii III. Selim tab-losunda, onca soy renkli inee islemeli goz

airel donamm arasinda en cok isildayan,

sanatsever hukumdann elindeki "ziimrud

daneli incii tesbihi"dir.

Kihch, topuzlu, elinde kitap, cicek ya

da mendille resmedilmis padisahlara inar

III. Selim ressama paz verirken tespihi

secmis Halim selim, mevlevi-mesrep, ne

iifleyen, bestekar, sanatkar ruhlu III. Se-

lim, ya~adlgl i s : ve dl§ bunalunlan, dizine

dayadlgl elindeki sabir ve zikir sembolii

tespihiyle anlatiyor gibi!

I

1

84 N T V TA RiH TE MM UZ 2011



Kitap

Osmanh imparatorlugu'ndaGiindelik HayatLu igi BassanoCeviren:SelmaCangi

YeditepeYaYlnlan

18 6 sayfa, 12TL

YEN i f;IK ANLAR Evliya C;elebi'nin Nil HaritaslHezulavanlar: Robert Dankoff,

N u ra n T ez ca nRA~TIRMA

Osmanh Ticaret ve Sanayi AlbiimiiHaz irla ya n: A zim e t B uc akistanbulTicaretOdas:

Y a y r n i a n

319 sayla, 140 TL

Evliya Calebi'run

17. yuzy,lda yapt'g'

yolculuklar buqunku

siyasi coqratyada 25'ten

fazla Olkeye tekabul

ediyor. Seyahatname'si,

istanbul ile baslar ,

Kahire ile biter. 60'11

yaslarda (1672·1673) Akdeniz sahilinden

NiI'in kavnaqrna dogru yapllgl yolculuk,

onu az bil inen bir coqratyaya surukledi .

Bu gOzergah, 10m maceralan ve korkulan

i le bir likte yazan Celebi, b ir de Nil hari tasi

yaprrustr. lste bu harita, gOnOmOzOn EvliyaCelebi uzmanlanndan Robert Dankoff ve

Nuran Tezcan tarafmdan ortaya crkarrldr.

Hanta, 18. yuzyilda Kahire'den ltalya'ya.

Vatikan KOtophanesi'ne gitmil?tL Bu cahsma

Evliya'nln Mrstr yolculugunu haritayla

Seyahatname'yi karsrlastrrarak sunuyor.

Bu arastirma

(inemli bir d6nemin

anatomisini sunuyor.

Giri§ 19. yOzyilda

Osmanh Devleti'ndeki

iktisadi geli§meleri

ele ahyor, Osmanlr-

Rus savasi. Sirp

lsyarn, Yunan lsyaru

gibi olaylar ekonomiyi olumsuz etkilernisti,Osrnanh Olkesindeki sanayilesrns de

bu donemds basladr. Ki taptaki resirn ve

gravurler ttcaret ve sanayinin tarn sektbrlerini

kapsiyor, fabrikalar, o;;iftlikler,demiryollan,

karayollarr, maqazalar vb. hakkrnda bilgi

edinmemizi sagliyor.

86 NTV'TARiHTEMMUZ2011

Osrnanh sosyal tarihini

aydmlatan yabanci

kaynaklarm basinda

italyan yazarlarmki gelir.

En onomlilerinden biri

1532·1540 arasmda

lstanbul'da yasavan

Luigi Bassano taranndan yazrldr; 1545'te

Roma'da yayrmlandr. Bassano, TOrklerin

kaiktrklan saatten, kadrnlann giyimine,

gomulme bicirnlerinden saraym adetlerlne

kadar gOndelik hayata dair aynntih bilgiler

verir. Bunlan Batihlan aydmlatmak icinyazrrustrr. Yeditepe Oniversitesi Yaymlan,

kitabr cevirirken yazann bazi yanhslart

hakkrnda dipnotlarda uyanlarda bulunuyor.

Yeni!;aglar Anadolu'sundaislam'lD Ayak izleriAhmet Yasar OcakKitapYayrnsvi

314 sayta, 20 TL

Din arastrrmalan ve din

tarihi konusunda onde

gelen uzmanlardan

biri alan Ahmet Yasar

Ocak'rn 15 makalesi,bu kitapta biraraya

getirilmi~. Turkterin

MOslOmanl lgl kabul edi§i, bu yeni dinin

onlann kOItUrOne yaptlg' etki, her zaman

cok merak edilen ve tartrsrnalara yol acan

bir konudur. Ocak'in makaieieri Selcuklu

ve osrnanf donemi olarak ikiye aynliyor ve

Kendi iclerinde kronolojik olarak srralaruyor.

Osmanh imparator lugu'nda Din veya Fat ih,

Fetih ve Osmanli Merkeziyetc;:il igi gibi, daha

genel konularm ele almdlgl makaleler de

bulunuyor.

Almanya'nm Kisa TarihiMary Fu lb rookCevi ren: S ab ri Gurses

Bogazi9iUniversitesiYaymevi

255 sayfa, 35 T L

Kitap, okuyucuyu

Ortao;;a9Alrnanyasr'ndan

gOnOmOzAlmanyasi'na

kadar uzanan bir tar ih

yolculuquna cikanyor,

Yedi biilOmun bashklan

~6yle: Alman Topraklarr

ve Halki, Ortacaq Almanyasr Mezhepcil ik

t;:agl, Sanayilesrne t;:agl, Demokrasi ve

Diktator luk ve son olarak iki Almanya.



TEMMUZ

BiYOGRAFi

Onsozde de belirtildigi gibi bir ulkenin, bir

ulusun tarihini bir kitapta toplamak 90k

zorlu bir caba. Yazar bunu Ostesinden bazi

konularr secip bazrlanm da g6zardl ederekqelmis, bir tarafian daAlmanya hakkmda

kendi yorumunu yaprms.

70 Yllllk yolculuk

Y ayina haz u!ayan C ern A kao;;

PetrolO fis l A $

29 6 sayla

Bu YI I kurulusunun

70'inci yrhru kutlayan

Petrol Otisi, arsivterinl

actr. Kitap, sirketin

iiykusunO beige ve

fotoqraflar e~liginde

anlatryor. 1941 'de,

Milli Koruma Kanunu uyannca, 0 gOne

kadar yabanct ortakh sirketler tarafmdan

yapuan petrol ve petrol urunleri ithalatrru

devlete ail bir sirkets vermek uzore kuruldu,

Arasnrmacuar, eski calrsanlarla yaptrklan

roportajlarla arsiv belgelerini birlestirerek,

buqun en bOyDk ortaq: Avusturyah OMV

petrol s irket i a lan Petrol Of is i'nin TOrkiye'nin

calkantih yakrn tarihinde oynadrq: rolu

anlatryor.

CburchillMartin Gilbert

Ceviren: Suha Sertabiboglu

i~ Bankasi Kultur Yayinlan

1161 sayla, 55 TL Gizli GelinDiane Haeger ,

Ceviren:Banu TaylanOgOdOcu

Artemis Yayrnlarr .

384sayta, 19TL

Begiim

K enize MOUIadt;eviren: Ali Ceval Akkoyunlu

EverestYayrnevi

37 0 sayla, 22TLtasi Marlborough

DOkO'nOn, babasi Lord

Randolph Churchili'in

biyografilerini yazan

Churchi ll , Z. DOnya

Savasr'rn da 6 ciltte

anlatrrustr. Gayriresmi

biyografi dismda, bir

de "resmi" biyoqraf isinin olrnasi, davlet

adarnmm 64 yrlhk siyasi hayanrun 6nemiy1e

acrklanarnaz: Yazip konusrnaklan 'G§Iaren

birini anlalacak kitaplarrn sonu gelmi:? degil.

Vglu Randolph, babasi olduktsn soma

biyografisini yazmaya basladr, OldUkL"il

sonra sekreleri Mart in Gilbert i§i dewar.

Turkyeye cevrilen kitap, en "krsa e Oz'

sayrlabilecek Churchill biyografileriOOen i:Gi

Philippa Gregory'nin

bal?lattrgl, sonrasrnda

yapi lan f ilmier ve dizilerle

popOler bir aloma donusen Tudor hanedam

romanlarrna bir yenisi daha eklendL Kitap

VIII . Henry, esler i ve krahn krzkardesi

ary'yi aynntrlanyla konu ediniyor. Mary

politik nedenlerle Fransa Krall XII. Louis ile

el.4endirilmi:;>ti, kocasi iillinee agabeyinin

yakJn dostu Charles Brandon ile gizlice

evlenerek buyuk tepki toplarrustr . Haeger' in

romaru giilgede kalan bir Tudor kahrarnamm

yeniden canlandmyor.

1856'da Hinl li ler in Bir inci

BaglmSlzlrk savasr,ingil iz ler in ise Hint

Ayaklanrnasi veya Sipahi

lsvaru adrru verdikleri

olay qerceklesti. 0 srrada

Hint yanmadasiru ingilizler in Dogu Hin

sirketi yonetiyordu, isyanrn bastmlrnasm

vahseti , Hintl iler hi9 unutmadr. ingil iz

hukurneti de bu olaydan soma Hindista

yiinetimini kendi ustune akn, lste Begu

Hazrel Mahal bu isyanrn unlu kadrn

kahramanr ve i inder ler indendL Kenize

Mourad son rornarunda TOrkiye'de az

bu kadrrun mOcadelesini anlauyor.

Hava Kur~un GibiN~zliri Hlkrnet'In R

Hiltl Topuz

Rem~. iKilabevi

3 Z 6 sayfa, 17,5o-TL

NT VT AR IH T EM M UZ2



E vliy a <_;e le b iSeyahatname

Manisa'nlD ~oregine,

Trabzon'un hamsisine,Antep'in pestiline

doyum olmaz ...

Bursa'mn cakal ekmeqi, hasbeyaz somunu, kebabi ..."Ciimle yiyecek ve icecek saticilan Mus-

liimandir. Bursa'nm has beyaz somunu,(Istanouldaki) 'Iophane somunu Iezze-

tindedir, Cakal ekmegi baska bir diyara

mahsus degildir. Beyaz katmeri gul gibi-

dir, Kanner pi~igahisi, gozlemesi, beyaz

Tennur girdesi dahi bu sehre rnahsusdur,

Girde kebabr gayet terdir. Gayet semiz

etlcri oldugundan girde kebaplan meshur-

dur, ( .. .) Krrk clli e~dost ve nice canlar

cern olup arab alar, ~erge ve cadirlarla

Bursa'dan cikip Gazi Yaylasr'na vardik,

Bursa'nm giiriildiigu ferah bir yerdir. Bir

kucuk halici vardir, i<;inde turlii alabahkiar

bulunur, Oradan yukan Sobran menziline

vardik, Bunun gollerinde de alabaL.klan

var, 0 giin §ebgelerle bircok balik avlayip

tereyaglyla pisirip yedik. Bu baliklar giiya

rnaide-i Musadir. Birkac iri gen~ koyun

hediye getirdiklerinden 0 gece orada kalipkebap fash edip misafir olduk. Vine hay-

vanlanmrza binip lale sunbul ve reyhanh

gill ve giilistanh daglardan gecerken zerrin

ve reyhan kokulanyla dimaglanmlz doy-

du." (Seyahatname cn,ss 25-36'dan)

Urla'nm zeytini..."Zeytin, yaranlismdan aci olmak uzeredir,

Ama bu sehrin zeytini daha raze iken

sair meyve gibi ekmege kank olur. Turlu

tiirlii taneli, iri ve yagh zeytinler olur ki

aslama tabir ederlcr, Belki "ve't-tini ve'z-

s a NT V T AR iH T EM MU Z 2011

zeynini ... "ayeti bu zeytin hakkinda nazi!

olrnus ola, Bu sehir halki boyle gii<;:liizey-

tinier yediginden cokca eima ederler, "

(Seyahatname, c. IX" ss102-103)

Trabzon'un ttirlii sekildepisirtlen hapsisi (hamsisilBnhklanrnn begenilenleri, levrek ve kefal

baliklan gayet lezizdir, Amma bunlarm

hepsinden ziyade Lazlarm iizerine dii§-

tiikleri, almakta ve satmakta kavga ettikle-

ri hapsi ballgldu,

Bubalik Harnsin'de pktlgrndan hamsi

bahgi dahl derler, Hamsi

cikmca tellallar nida ederler.

Alanlar-Ahca comugla bir

makrama hapsi ver" diyerek. e makrarnalara ballgl koyup

Uf... ' X bahgm suyu akarak giderken

, ; , . , , , i · ·" ' ' ' ' i gorenler, suyun akdlgma

aClytp:

"Bre bahgm suyun akidirsm, suyuna bir

palavucuk (pilavcik) salsana" diye latife

ederler, ~u ebyati da soylerler:

Trabozandir yerimiz I Ahcatakce)

dutmaz a lumuz , ( el im i z)

Hapsi paluk olmasa !ice olurti

(olurdu) Halumuz (halimiz)

Bu bahk, bir kans kadar, ince ve rnorca

miicellaca (parlak) ve yaghcadu. Faydasio mertebededi.r ki yedi giin berdevam

bundan yiyen adamm kuvve-i bahiyesi

(cinsel gii~) fevkalade artar.

Bunu yemek Trabzonlulara mahsustur

ki kirk tiirlii yernegini pisirirler, Kebabi,

corbasi, yahnisi, boregi, baklavas. olur,

Ama pileki derler, bir nevi ot tasindan

tavalarda yaparlar.

iptida bu hapsi bahg111ltemiz ayiklayip

onar onar kamisa dizerler. Maydanoz ke-

reviz, sogan ve plrasap ince kiyip darcrn,

siyah fiilfiil ile kansnrdrktan soma pileki

tavasirun icine bir kat hamsi, bir kat bun-

dan doseyip Trabzon'un abihayata benzer

su zeytlnyagl111 uzerine dokerler, Bir saat

kadar ateste pisirdikten soma yerler. (Se-

yahatname, c. II, S8 91-93'ten)

Antep'in uzumu pekmezi,bastisr, helvasi, yogurdu ...Bu iehrin yiyecek ve iceceklerinden en

begenilenlerini beyan edelirn: Evvela lark~e§it elvan iiziimi; ve nice kere yiiz bin

tulum pekmezi, bademli ve samfistikh

sirin kofniru, bastlg1 ve baglan bastisi ki

nice yiiz bin deve yiikii Arap ve Acerne,

Hindistan' a koftiiruni; gotiiliirlef. Limon

turunc, nat, incir, dut, zerdali ve kaysisi,

ekmegi ve yogurdu meshuru cihandir,

(Seyahatname, c. IX" 58. 358-359'dan)

Bitlis'in sade pilavhburyam, sanmsak maverdiSehr-i Bitlis tarafmdan i . i e ; : yiiz yaya adam



lar gorundu. Herbirisinin baslannda fag--

furi mertebani (Cin porseleni) birer kase

ve tabak, halis gi. imu~ten sahanlar vardi.

Bunlan A nber A ga, (MelekAhmed)

Pasanm huzuruna koyup: -Hanim Sultan

efendimiz, Sultarum (pasa) hazretlerine

selam etriler deyip kernerine bir zerduz

hakikaten enfesin de enfesiydi: Sade pilav-

11biiryan, miz'af kevkev, cilav, usle, husek,

anber, giilnan, sanrnsak rnaverd, kebibe,

badem, sanavber, tut-i iyan emsali gibi .

riirluleri vardr, Pasa ciimleye buyurun dedi.

Van defterdan pa§aya herkesin akhndan

ge~eni sordu:

"<Sultarum bu Bitlis schrine

biz ne kilic vurduk bilir rnisin?

Mekr-i Zenan (Kadmlann hi-l el er i) d iye kitap vardrr, okudun

mu? Biz bu yernekten sir-i

hurma, vaktar dahi olsa yemen-

mcz (yemerneli)" dedi vc geri

cekildi.

Ancak Hanm Anber Agasl pasayla diz-

dize oturup cesnigirbasilik edip evvela

her sahandan Bisrnillah diyerek kendi

yedikten soma pa§.aya ve agalara teklif etti.

Hakka ki cennet taarru dense seza idi. Ben

de oyle bir di§ vurdum ki gorenler hayrette

kaldi. (Seyahatname C. IV. ss 254/255'ten)

(sirma islerneli) pestamal bagb)'lp ortaya

isfahan isi bir zerduz sofra r u n dosedi;

altin islemeli peskir serdi.

Pap ellerini vikadiktan sonra Bis-

millah diyerek ciirnle mertebanilerin

hpaklanm acnlar, Allah bilir, ii{~iizadet

mertebanilerdeki tiirlii cesitli vemekler

NTV T AR iH T EM MU Z 2 01 1



. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . _

Muazzam gokkubbeyeryuzune indiqmde ...Sinan, gokyiiziinu

temsil eden ulu

bir kubbe altmda,

miiminlerin kannca

misall kayna§tlgl

bir alem kurmayi

basamusnr.Selimiye, asil bu

i.; dtinyasryla

sasirnci,

biiyiileyicidir.

90 NTVTARiH TEMMUZ2011

Tiirkiye'nin dortbu-

cagull, bizimle aym

smirlar icinde bulun-

mu;; ulkeleri gezelim.

Yakmdogu islam aleminde

Edirne.Selimiyesi'nden

daha gorkemli, altm orantilr,

topografyasiyla uyum sag-

l amrs , i s lev in i simgelemekte

kusursuz bir baska tarih arnti

giisteremeyiz. Gecen ay Paris'te

toplanan UNESCO Kultiir

Kornitesi, Selimiye'yi dunya

kiiltur mirasi listesine aldi,

Boylece Turkiye'den bu listeye

giren cser/bolgelcrin say1S110 ' a

yiikseldi. Bu listede yer alan

Avrupa'daki tarihi camilere-

de bir yenisi eklenmis oldu.

Ilk padisahlann Bursa ve

Edirne'de, Fatih'in ve ardilla-

nnm da istanbul'da yapmdlg,

selatin camiler var, Sulta-

nahmet Camii'nden (1616)

soma, Yeni Valide Camii'nin

yapihsma degin (1665) bir

duraklama ya~ansa da, daha

beriye dogru yeni tarzlarda

padisah camileri yapilagclmis.

D~kentteki sclatin camilerin

one cikanlan.Bursada Uluca-

rni, istanbul'da Suleymaniyc

ve Sultanahmet,

Edirne'de

Selimiyedir,

Bu sonuncu-

yu, Eclirne'de

olusu, ozgun

rnimarisi ve

daha birkac

acidan ayncahkl

gormek gerekiyor.

Sehzadelik

ya§amilli istanbul'dan

uzakta sancakbeyliklerinde, 8

yilhk padisahhgiru da ~ogunc

Edirne'de ge~iren I I. S e lim

(1566-1574),adml tasryacak

Selirniye'nin yapuIl1m 1568

ilkbahannda baslatnus; boyle

sanata ve mimarliga bakista

babasi Sultan Silleyman'dan

geride kalmadrgi gibi Sinan'a,

"usrahk eserim" cliyecegi bu

kusursuz eseri yapnrtarak sek

yilhk saltanatmi taclandirnus,

ismini bu muhtesern eserle

oliimsuzlestirmisti.

Sinan'rn, Sa; yelebi'ye ya

dlrdlg, Tezkiretii 'l-bunyan'da,

II. Selim'in bu eseri Edime'ye

yapurnsmm gerek~esi ve ken

savi §oyle anlatiliyor:

"Selim Han saadetle

devlet tahtina orurunca Edirn

sehrine hurmet vesefkati

oldugundan, biinin zarnanlard

benzeri olmayacak bir cami

yapilmasim emretti. Ben de



oyle bir yuce cami resmettim ki

Edimede halkm gozii iistiinde

ve hayranlikla bakmasrna n.ylk

olsun. Us:er serefeli dort rnina-

resini kubbenin dort kosesine

koydum. Sonra, cihan halki

arasinda, Ayasofya kubbesi gibi

bir kubbenin islam devletlerin-

de bina olunmasr imkan disrdrr

deniyor; kafirlerin mimar ges:i-

nenleri, Muslumanlara galibiz

diyorlardi. Bos inarnslanna

gore 0 kadar kubbe durdurmak

gayet rniiskiildu. Bu dedikleri

kalbimde ukde olup kalrmsu,

Eu yuce kubbenin derinligi-

ni ve cevresini ondan ziyade

eyledim."

Ayasofya'nm kismen

oval olan kubbesine gore

Selimiye'nin c;:apive cevresi

a;;agl yukan esit ve diizgiin

daire; kubbe derinligi de ondan

1 metre yuksektir. Eu ozcllik-

leriyle Ayasof}ra'dan iistiinse

de, Ayasofya 'y i as il insa teknigi

ve mimari yorumuyla ge<;tigi

yadsmamaz. Mekarun tarna-m1l11orten kubbe, kemerlerle

ayaklara (sekizgen payelere)

oturtulrnustur; kubbeyi ta?lyan

payelerin baslan disandan go-

riilmektedir. Iceride ise kubbe

kaidesi, ara kemerlerle orrne

payelere ve dayanak duvarlanna

baglanrrusnr, diklcatle bakildi-

gmda kubbenin cevresindeki

tasiyici aglrhk kuleleri hemen

farkedilir.

Bu tasarrm ryla Sinan,

giikyiiziinii ternsil eden ulu

bir kubbe altmda, rniiminle-

rin kannca misali kaynastigi

bir alern kurmayi basarrmstir,

Disandan, altin orannh, derli

toplu yuce bir arut goriintiisii

veren Selimiye, asil bu i< ; dun-

yasiyla sasirtici, buyuleyici ve

muhteserndir, Mabet bu haliyle

evreni ve yaratrcISIl1l dusundii-

ren kozmik bir ortam duygusu

uyandinr,

Selimiye' nin ici, sanki dr-

sindan biiyiiktiir, Hatta distan

bir s : J f t goziin kolayca yakala-

yabildigi 0 dengeli kiitle; geni",

aydinhk ve yiice ic atrnosferin

ortasma konabilecek bir maker

gibi algilanabilir. Mimar, ic

:llemin bu gorece ululugunu,

sutunlan kenarlara cekip bosun

olciilerini dengeleyerek, kubbe-

yi sahlandirarak basarrrustir ki

kendi yorurnuylatusralrgi" da

bu olmalidir,

E§siz QzelliklerTiirk-Islam cami mimarisinin

ulasabildigi en yuksek ornek

durumundaki Selimiye icin su

kryaslama ve degerlcndirmcler

de dikkatlerden kacmlmama-

hOO:

a) Hiristiyanlikla Ronesansm

Avrupa'ya egemen oldugu bir

evrede, yaplml Raffaello'yla

(01.1520) baslanlan, kub-

besini Michelangelo'nun (01

1564) tasarladigi, daha bircok

sanatcirun emegi olan Roma

San Pietro bazilikasuun insasi

araliklarla 109 yr l (1506-1615)

surmiistii. Sinansa, Avrupa

cograf}rasmm en dogu kosesine,

bu uzun siirecin sadece aln

Selimiye Camii lnsa edilene

kadar Edirne'nin sihletini

belirleyen camiler Eski Cami veO~§erefeli Cami idi, Hakim bir

tepeye yap,lan caminin insaati

tamamlandrktan sonra ~ehrin

manzarasi tamamen degi~ti.

NECDETSAKAOGLU

YU1l1da(1568- 1574) Turk-

Islam rnimarisinin en zarif,

en kusursuz arutsal mabedini

kondurmustur,

b) Sinan, Selimiye ile

''Ayasof}ra'l1lnkini gec;:enbir

kubbe Islam dunyasmda

yaprlmarrustir, yapilamaz" saviru

ciirutmiisnir,

c) Suleymaniyede denedigi

dort minareye, Selimiye'de ana

govdenin dort kosesinde birer

payanda islevi vermekle kalma-

yi p yeni bir teknik uygulayarak

sercfclere ayn basamaklarla

cikilmasini dasagIamljtrr.d) Selimiye icin yer olarak,

payitahnn yaklasik 230 km

zeybansinda, Istanbul'un

tepelerinden" daha yuksek

Ealkanlara, irmaklara, ova

hakim, Edirne topografyas

mihvcri KavakMeydam

si) secilmistir.

e) Sinan'm, ustaligim m es

diyerek klasik selatin cam

siralamasinda Selimiye'yi

noktaya tasirnasi da anlarn

Bu caminin bittigi yi l tah

ge~en III. Murad'in, baba

Selim'in bu muhtesern es

golgede birakacak yeni bi

cami istemesini onledigidusunulebilir,

NT V T AR iH T EM MU Z 2 0



Tarihi Miras

SAMSUN AH~AP CAMiLERi

7 50 Y IL L IK G EL EN EK

Karadeniz'in ilkMusl umanlan

C

ograf i kosul la r ve

ikl im, mimariyi

etkileyen unsurlann

basinda gelir_ Kara-deniz Biilgesi'nin ormanlarla

kapli olusu, yiireye has ahsap

mimariyi dogurmustur, Bu

mimarinin kokleri bolgede Pro-

tohistorik (O n t ar ih ) D on er rfc

degin uzanmakr ad ir , T i ir kl er de

bu bolgeye yerlestikten soma,

yaptiklan eserlerle gelenegi

surdurmiislerdir, Bu neden-

le Samsun'da 13.yUzyrldan

1950'lilere kadar yapilrrus ahsap

camilere rastlarnr: Sonrasmda

betonarmenin mimariye ege-

men olmasiyla ahsap mimari

gelenegi ortadan kalkrrusur.

Y esillikler arasmda, ahsilnus

earni mimarisinin aksine kub-besiz, bir dag evi srcakhgmda

insa edilmis olan bu camilerden

en eski ikisi Danismendliler

Karadeniz yoresini fethettik-

C ;:ANDI TEKN iG i NEO iR ?

Ahsap mimaride, tomruklarm

veya kerestelerin uclarina derin

centlkler acihr. Candi (ge~me

veya yoresel adiyla karaboqaz)

teknigi uygulanarak olusturulan

dOrtgen kasnak, bir <;:e§itemel

o lu stu ru r. Y ap ua nn z ate n temeli

yoktur. Topraqrn uzerine iri taslar

yerlestiril ir; bu taslann (izerine

de dbrtgen kasnak oturtulur.

Taslann amact yapry: nernden

korumak hem de 90gu kez duz

olmayan yuzeye dengeli olarak

yerlestlrmektir, Boylece bina

8 § ag ld an h av a a hr,

92 NTVTARIHTEMMUZ

ten, yani bolgeyi Musliiman-

lastirdikran hemen soma 13.

v ii zy il in ba sl annda yapi lrms tr r,

Binalar, aynca biilgedeki ilk

Miisliiman ibadethaneleri

o lm a la ri a ci si ndan da ayn bironeme sahiptir.

Bu carniler, candi teknigin-

de ve civisiz olarak yapihyordu.

I1ginc;:olan nokta, Karadeniz'in

yerel halkirun kul-

landigi bu mimari

teknigi, Tiirklerin

de Orta Asya'dan

biliyor olmalany-

di . Orta Asyida

Altay (Qin) ve Tuva

(Rusya) biilgele-

rinde, iskitlere ait

olduklar i d ii sunulen

kurganlatda ortaya

cikanlan rnezar

odalannm mirnari-

sinde aym teknik kullarulmrstir.

Karadeniz'in ahsap mimari-

siyle ilgili kaynaklardan biri de

ibn Barutadrr, Kastamonuda

konaldayan ibn Batuta, curna

narnazim ahsap bir camide kil

ml? ve namaz diizeni hakkmda

bilgiler vermistir,Samsun yiiresinde ahsap

camiler, cografi kosullardan

kaynaklanan dagnuk yer le si rn

birimlerinin ortak eamileri

olarak insa edilmisti . Qogunun

etrafinda zamanla rnezarhklar

olusmustu. Cuma carnileri

olarak da bilinen bu camiler

euma ve bayram narnazlarmda

cemaatin biraraya gelmelerini

saghyordu. Halen kulianilan

b az i a hs ap camiler bu geleneg;indevam ettigini giisteriyor.

Bu carn l , C ; ; a r§a f fi ba i l; ;:es i' nde

geyhhab il K ayu veYayc ll ar '

K o y u ' n u n o rt ak m e z ar !@ : i1 I fl" i<; inde:1206:'da .kesilt:ni§

-aga;;:lardan yaptlrnis, Kuz~y .

cephesinde vekuzeydexi ana,

mekana-giri~ kaprsinin dllVan'1~a

ge§i t li tarlh ler yer ahyor;

BUhl< ' l td l :1 t ; ·enerken otarn '10

~1~(2)artl i i :BJjYUkl( i~a~isinc

'S$ in~url '9~99k9 .e l. i 'd$n .sbQrai~il<~l'JiJy6k,';ami. DUzg(jrl.'·

o'lm?yary ta§ btokiaraZ erine

yerle!?lir i lmf§ kiltuKlerin l)z efi

y{;~seliyof; OikdQrtgen pl'ar)i,

.' .. ' klfl~ri'a9 b h S ; kil"emit

: :",":c: ': : : :~~1;' o .rt ul u. Dogu y0 n .C ! ed 6r t



2011

NTVTARiH T EM M U Z 2 01 1 93



88CB donemmdeki korkunc kamp sistemi

Yeryiiziindeki cehennem:Sihirya'daki Gulaglar

er total iter sistem

iktidarmda terore

basat bir rol ayrnr.

Ancak higbir rejim de

s a de ce z or ba lr kta basta kalarnaz.

Ajitasyan ve propapanda yardi-

rruyla karrnasik bir kantrol sistemi

uyqulanarak toplumsal baskr,

maddi odullendlrme ve ideolojik

kosullandirma aracJilgl i!e rejime

en tanatik yandaslar devsirilir,

Bu devslrrnelerden bazrlart kriz

evrelerinde kitleJere gOnah keclslolarak sunulur, Tabanda fokurtu

devam ederse teror devreye girer,

bunun da en etk i l is i elle tutulup da

g6zle gorOnmeyenleridir. Boyle bir

sistemin komsunun kornsusunu,

kardesin de kardasini

Bir grup mahkumun

1941'de Sibirya'da

bir kamptan kaeisnu

anlatan 'TheWay

Back' adh film

gosterime giriyor.

Gulag adiyla

amlan Sovyet

kamp sistemi, Nazi

kamplanndan once

kurulmustu, soma

da devam etti.

5 Eylil l 1918'de Halk Korniser-

ler i Surasi kendi verdigi adla "Klzl]

Teror'u baslatrnayi kararlastmr,Bel li zOmre ve kuruluslara mensup

bireylerln sargusuz sualsiz kur-

surra dizilmesi karanrun dismda,

s tru f d us m an la nru n "T c pla m a

Kamplannda" izole edi lmeleri gibi

daha insanca kararlar da vardtr,

icsavasm kthcartrklan ve ozellikle

Kronstad'in-serkes tayfalanru

biraraya toplamak daha geni§ rslah

alanlarma yayilrnay: qerektirrnek-

tedir. Bu sebeple Arhanqelsk civa-

rrnda Beyazdeniz'deki Solotevski

adalannda ger~ek anlamda ilkGulag 1923'te kurulur. Aleksandr

Soljenitsin, ta rus rnah ese ri Gulag

Tak,mada/an'nln adrm verirken

buradan esinlenrnistir, i:;;c;:isiru-

fmdan galen normal suclular iyin

burasi bir nevi yanacik eezaevi

sistemidir. Karsrdevrlrnciler ve

rejimin hoslanrnadrqt diger kis i ler

i c inse cehennem hayatirun dun-

yadaki provasidu. Baslanqrcta

ufak telek i§lerle u·gra§an siradan

mahkumlar Stalinizmin miladi alan

1926'dan itibaren karnplann mas-

rafuu cikartacak randrrnaru vermek

zorunda btrakrlrrlar. infaz surecinin

ihbar ederken kendisini kahraman

zannedecek bir ahlakslzlJga dU~(jr-

mesi ise kacmrlmazdrr,

GULAG s6zcOgu kelimelerin

bas harfler inden olusturulmus bir

krsaltmaydi ve "lslaho, Calisrna

K am pla n B a§ m odu rlug u" b enz eri

bir anlarn tasunaktaydr. ResmT

yazismalarda GULAG adrna rast-

lanmaz, genellikle bir gUzelieme

olarak 'Mmt.ka'dan sozodi l i r ,

"Mmtika ternizl lqi" deyimi buyuk bir

olasrlrkla buradan turememtstir.

kcntrclu adl i morcide degil .

dan Polis/lstihbarat/Cellat k

bir argli t alan GPU'hun elind

lsin kokusu cabuk crkmca S

kendisine daha albenili met

aglitleyen yabanci i~9j heyeParis KomOnO'nOn hatasrru

rarlarnayacaklarrru ve GPU'

proletaryarun dusmanlanrun

ko rkus u o la ra k yas am aya d

ede'cegin; vurgular. Hrzlandm

sinai kalkmma pragramma

olarak 1929'da rnahkurnlarm

formanslarma da bindirme

"(,:ah§llrarak tasfiye etmek"

Almanyasr'ndan cok once S

yetler Birligi'nde uyg ulanrrus

Zarnanla i~gOca de herhang

SUy i sle yi p . sle rn ern is . o lrn as



Kamplan"na doldurulur. ikinci Dun-

ya Savas: srrasinda ele gegirilen

basta Almanlar olmak uzere sayrsiz

esire lam anlarruyla kole muamele-

si yaprhr. Sovyel Sosyalisl slsteml

bu kurumdan oylesine hosnuttur ki,

i~gal edilen Orta Avrupa ulkelerinde

subeler bile acarak bunlann konlro-

lunu elden brrakrnaz.

En sasaah zamanlarinda bu

kamplar 2-3 milyon insaru banndrr-

maktaydi. 192Tde ceza yasasma

eklenen 58. madde sayesinde n8

kadar terorist, propagandist, orga-

nize eylemci veya boyle olduklan

farz edilen kimse varsa gostermelik

bir mahkeme sonucu, bazen ona

bile zaman kalmadan, kendisini

kamplarda buluveriyordu. Netiee iti-

ban ile hOkmetme tekelini icselles-

tiremeyen herkes y~ karsidevrimci

ya da yabancr 9091erhesabrna

easusluk yapan biri olarak dam-

qalancrqmdan, master : sikmtrs:

cekilmiyordu. GOvenilir tahminlere

gore i§ gOeunden yararlarulan

toplam insan say's, 20 milyon elva-

nndaydr. Eh Sialin'in olum haberi

geldiginde epeyee Gulag sakininin

i91enlikle kanh gozyaglan doklligO

dli§linlilurse, ideolojik sOzgecin

bireyleri rslah elmekleki basansma

da sapka cikartmak gerekir.

Lagvedildikleri 1990'a kadar

kurum ekanomik kalemden oteye

gilmemekteydi. Bati'run ozqurlukcu

demokrasilerinin kamuoyu 193Z'de

Mervyn LeRoy'un "Ben bir pranga

ka9aglYlm" filmi sayesinde Bir lesik

Amerika'da aglr suciulann atlldlQI

causrna kamplarrnda insan haysi-

yelinin nasil ayaklar altma almdrqi-

ru gormo§ ve bundan nefrel etrnls-

lerdi. 0 9aglarda pek 90k aydma

cennel bahcesi gibi gbrunen Sov-

yeller Birligi'nde boyle seylerin ola-

bilecegi tasavvur bile edilemiyardu.

Ne Ukrayna'daki achk felakeli,

ne de kisisel dostlann meczuP9a

iddialarla yargllandlgl Moskova

durusrna.an bu saY91nliga golge

dusurebi'rnlsti. Batrda bOyOkpres-

l ij sahibi alan Maksim Gorki gibi

yazarlar Gulag sislemine 6vgliler

duzerkan bundan suphe duymaya

dost.ve dusrnan hi9 kirnse laraftar

degildi. Nelieede iklidardaki gOy

isin daha fazla cifesi crkrnadan Gu-

lag sistemini devlel srrlan kalegori-

sine alarak meraklilann sorularrna

set <;:ekmi§oldu. Macchiavelli'nin

bgrencisi Stalin ise arasira ete

kerniqe burunrnus netret abidesine

donusen Genrih Yagoda gibilerini

lasfiye ederek, ardmdan da onu

temizletfiqi Nikolay Yesov gibilerini

ortadan kaldrrarak vasanan kotu-

luklerin basrrun kendisi olmad iquu

kanrtlamayt unutmacr.

Soljenilsin 1973-1975 ara-

sinda baseseriru yazmadan once

1962'de [van Denisovic'ir: Heyeun-

da Bir GOn ile konuya k ty rsmdan

kosesinden deginmi\'ti. Gulag.

sislemini sistematik olarak ele

almasi edebiyat alernlnde nrtrnalar

eslirdi. Buna ragmen demokralik

Olkelerin aydrn kamuoyunun tepkisi

de nyakarhktan baska bir ~ey say'-

lamazdr. Viklor Kravcenko 1946'da

HOrriyeti Seqtim kitabmda bu siste-

KURGU VE GER<;:EK

Film, Polonyali subay Slawomir

Rawiez'in (1915-2004) 1941'de bir

Sibirya kampmdan Hindtstan'a

kacrsuu anlatan kltabrndan

uyarlandr. Rawiez'in ka~madlgl,

1942'de sahverildigi Polonya ordu

kay.tlanndan ortaya ~Iktl.

DUYGUY1L

Sinema Ozgfirliik Y

Yon: Peter Weir

Oyun .. Jtm Sturgess, Colin F

Ed Harris, Mark Strong

TUm Turkiye, 24 Hazi ran 201thewaybeckthemovie.com

me kismen egildigi i<;:inFra

ne kadar Savyet nufuz aja

tepesine O~u,?mO~tO.Soqu

gin yarattlgl avantai l : duru

sa Kravqenko kitabiru bast

bir yayrnevi bile bularnazd

ayru larihlerde yazrlan esk

sakini Julius Margolin'in k

rulusunda buyuk desteqinl

SovyeUer'e minnel duyan

basirna girmeden engellen

Kuramsal birikirnin nile

kolleklif yalakalrqrn yogunl

normalde ideolojiden bag r

olarak ters oranhhdrr, Tlirk

1965'le $evki Bektore'nin

Volga KIZII Akari<en yayrrn

!linda kendisine, sanki Sta

olurnunden bu yana Sovye

Birligi'nin yakm tarihi hakk

bir ,?eyortaya cikrnarms g

de olumunden sonra, mec

karstdevrimci muamelesi

lardr. Bekttire 1932-1956

krsa arahklar hesap dl,?1b

ornrunun lam 24 yil lnl Sov

lah Karnplan'nda ge<;:irmi

Uygar diinyarmz GUlA

varyant, olan Karnbocya C

lalarmr, Birlesik Amerika'nm

deyiciligi i le y as ay ah c ok o

"Artrk bu son olsun!" diyeli

ne kadar kendi lat.rruza ke

inanrruyorsak da!

NTVTARiHEMMU



Tarihle 10 randevu

1vrupa'mn.~. esltli kentlerinde

5 yildrr devam eden yazokulu ~imdl de lstanbul'da

bashyor. Konservasyon ve

restorasyon alaninda causrnalann

yapuacaq: bu okula, Avrupa,

Turkiye ve baska l ilke lerden

yOksek l isans ve doktora

dOzeyinde 3-4 'er bgrenci kanhrken,

egitimci olarak yine Avrupa ve

TOrkiye'deki cesit li Oniversitelerden

gelen akademisyenler de

katuacak. TOrk iye 'de i lk kez

gergekle§ti ri lecek olan bu yaz

okulunda pratik uygulamalann

yarusira laboratuar cahsmalan,

96 NTVT A R iH T E M M U Z 2011

sergileme

teknikleriyle

sunuluym.

Orneginkoridordan

gegerken altrn

sikkeler ayaktanntztn

altinda kactsryor veya eserlerle

i lgil i bilgi ler dij ital k itaplarda

toplaruyor. Bu gagda§ sunumla

Eti Arkeolo]l MOzesi ziyarelgilerini

bekliyor.

Miize Eti Arkeoloji Miizesi

Eskisehir'e

c;agda~ miize

3ESki§e.hir'de tarih yaklasrk

on yilhk bir aradan sonra

tekrar g iln yi lz ilne crktr.

1945'ten itibaren Eskisehir'dekiAlaeddin Cami i'nde toplanan

tasmrr kulk ir varhklannm sayrsi

qtt tikce art tl .1966'da Eskisehir

Muze MudOrlOgO te§hiri baslatt i

ama 2001 'de mOze binasi

yenilenmek Ozere kapatr ldr. On

YI I sanra, Eti'nin sponsorluqunda

kuru Ian yeni rnuze binasi, 22 bin

543 eserden secilmis 2 bin eserle

kaprlanru act i. ! ;:ogu Eskisehir 'de

bulunan oren yerler inde yapi!an

kazi ve yuzey arastrrmalan sonucu

a"'ga crkanlan parcalar dijital

seminer proqrarnlan da yer alacak.

Ogrenci leri varolan kl il tore l mirasmkorunmasi ve doqru restorasyonu

konusunda eg·itmeyi amaclayan bu

programda, smavlar da yapr 'acak.

Ba~anll o lan adaylara ser ti fika

verilecek. Tekst ilden, serarniqe,

resme kadar degi~ik alanlarda fikir

sah ibi olabileceqiniz bu okul 10

gOn sOrOyor.

Yaz Okulu 5. Bilim

Koruma Okulu

Marmara Universitesi. istanbul

19 Temmuz-29 Temmuz 2011

www.turkishculturalfoundation.orq

4Louvre MOzesi'nde

Hollandah ressam

Rembrandt'ln (1606-1669)

bel li b ir tema etratmda toplanan

bazr eserleri "Rembrandtve lsa'mrr

Yozu" adh sergide gorii lebi liyor.

5British Museum

koleksiyonundan

seci lrnls 60 kap,

Avustralya krtasrrun az

bilinen yerli tarihine bir

kap: arahyor. Eserler,

krta yerlilerinin

yasadrklan

yerlerdeki dogal

malzemelerle

yapnklan, her biri

kendi ailesi ya da

grubunun Qzelliklerini,

desenlerini tasryan, sembollerle

yOklO bu kaplar, sepet, canta veya

yemek kabi olarak kullarulrrus.

Yer li Avust ra lya kul turunun ortaya

91kmaslnl saglayan, eslet ik deqer i

yiiksek bu eserler, 40 bin Yllilk

Koruma ve restorasyon okuluHasan Polatkan Bulvan, Eskisehir

Ptesi haric, her gOn 8.00-17.00

Tel 0222230 1371

1~lgln ve gol@elerin ressarrn

olarak tarunan Rernbrandt'm

ls a i le i lgil i . \,ok s a yi da t ab lo s u

Hat ta yaptlgl iki tabloyu

~ ..qeleneksel cizimler in aks ine

lsa'y: kat: bir yOz ifadesinden

~lkarml~, sakalh [sa'run ynz

ifadesini yurnusatrrusnr.

Sergi Rembrandt lie

isa'm n YU zii.

- louvre MOtesi , Par is

18Tcmmuz 2011'e kadar ,

Sail harjc, diger gonier 9.00'1800

t;;ar.amba, Guma 9.00-22.00

hUp:lIrembrandUouvreJr

bir tarihe sahip alan ve 200 ayn

dil konusan yerli tooluluklartnm

kOltOrUnu ortaya koyuyor. iyi

tamrnadrqumz bu. kulturun

eser orneklerini Avrupa'daki

evlerde de 50s esyasi olarak

gbrmek clast. Ama varolan

gergekligiy le bunlan

birarada gormek ve

tarurnak icfn bu sergi

Londra'da.

Sergi Sepetler ve aidiyet:

Avustralya yerlilerinin

ge'<illi~leri

British Museum, Londra

11 EylOI 2011'e kadar.

Her g U n 10.00-17.30

www.brlttshrnuseum.orq

http://www.brlttshrnuseum.orq/

http://www.brlttshrnuseum.orq/



TATiLDE TARiH

Klasik Muzik

tutkunlanna

6yaz tat ilini deniz, larih

ve kultOrel etkinliklerle

ger,:irmek isteyenlere nrsat:

ltaiya'run lurizm merkezlerinden,

UNESCO'nun DOnya KOltur

Miras: Lisles i'nde bulunan

Verona ve Vicenza'ya bir gezi

dUzenleniyor. Romeo VB Julyet'in

memlekeli verona'nrn tarihi

dokusu icinde Antik Rorna'ru n

essiz anf it iya tro lanndan bi rinde

Sevilla Berberi ve Nabucco

opera lanru izlemek mOmkOn.

Vicenza ve tatil rnekaru Como

GolO, 16 . yuzYl1 rniman Andrea

Palladio'nun tasarimlan alan

b ina lany la OnIO.

Gezi Verona Opera

Fest Travel, Ita lya

7 Temmuz-10 Temmuz2011

Ki~i ba§1 1.495 EUR

http://www.festtravel.com/tr

Orta~ag havasi

9

Kuzey Avrupa'daki

i lg inr,:'b5lgelerden bir ine

duzanlerron geziye katilar ilar,UNESCO Di inya KOltOrMi r' ls l

kistesl' nde bulunan iki noktay,

ooreb ilecek, BrOk-sel'dek i Grand

Zirveye nrmanis

8Tor~iye'ninenyffiks,eK

:ifagl olmakla kalmaYlp

e tsaneteriyle de me?hUf

olan AlIn Dagr'na bir trmrarus

g.ezisi dOzenl!mi'ior. Halkarasinda

yay.lari bir efsaneyi, "Nuh'un

.»e.misin'in mstsorcukuru'nu da

gormeR rnurnkun olacak, Agn'nln

.en eski 'ilgesi Dogubeyazltda

gidilecek yerler

arasinda.

Boyiece b[ j

geziye kattlanlar

sadecs dagl

degil Agn lle

6zde~le~mi§,

yaplmI1685'!e

ba~Ii3Ylp 178.4'le

tamamlanan 116

edah Ishakpa-§a

SaraYI'm da "

gorebiletek.

da, Bruges iBrugge) REmli de,

ge., Ort,wag'!n Avrupa'daki en

gtizel o rn ek le ri a ra sm da . 1 2,.-1 6.

yO:zYlliar arasmda aitrn yaglAl

yasayan Felemenk 'te, "kuzey.inVenedik' l" a/afaR anuan ke.nt ie rden

Bruges'deki,geziye katrlanlar:

tarihi bir almailer tjekliyor. Geti

gtizergahmaa Van Gogh MOzesi,

T EMMUZ 2

Akdeniz"i tammak

7'ethiye, K'elebekler V~disi" §.elaleleri ,

©IUdeni"- . ' yamaypara§(j,t~, antik k~ntl :r iyle

Akdeniz'in en gutel yeriennil1ln bm. Dort

gon sOrer) ve ge~illi ' l imanlarda 'kQnakranacakbu tekne turu~da tarihe aogru"da l:iir yolculLiga

Ylkilacak. Bank ~ehir·St. Nikolas adasr, Ka~'ta

Lik~a kaya rnezar lan, ba tik seh ir Kekova"Gt ikkaya

koyu, Q.emre kaya rnezarlan, rsJoel Baba Kilisesi v

agay evleriyle me§hor Olimpos gikOleb ilecek.

Gt,lziOlimpos Tum

lcern tour.Fathiye .

1 Temmuz031 Ternmuz 2011

Ki~i Ila~o: ·380 Euro

www.icemtour.uorn

Dogu'yu gijTmemi~ olanlar i¢in hem

spor hem ta.i~L.

carl Agn DaW

T~nnanl~lT\llU,

Deep Nature, Agrl

17 Ter:nmuz-23 Ternrnuz 2011

24 Temmu~-30 Temmuzo2011

~j~i ba." 1H ig TLwww.deepnature.com

Rembrandt eserleriyle dolu

Rijksmuseum MOzesi de v a r ,

Gezi Briiksel-Brugge-

Amsterdam

Kans kansKaradeniz

10O n gOn sOrecek

bu turda tum

Karadeniz geziliyor,

Program, Samsun Arkealoji ve

Etnografya-MGzesi gezintisiyle

basuyor, Bandrrma vapurunun

rekonstrOksiyanu gbrOlecekler

arasmda. Unye, Fatsa, Ordu,

Giresun ve Giresun kalesi,

Trabzon Ayasofyasr, Karadag'm

etekler indeki SUmela Manasti

Ayazma, Ka'ya Kilisesi ve su

kemerleri, Ziganagegidi, brea

Oretimi i le UnlO SOrmene,

Karadeniz sivil mimarisinln

6rnegi Memi§og lu Konagl ,

01, doga harikast Uzunqcl,

Karadeniz boyunca uzanan

yaylalar , Rize, Artvin, Borcka,

Karagbl, Carnhhemsin, Zil

Kale, Sinop ve tarihi cezaevi,

Kastamonu ve son otarak

Safranbo lu gOzergah t izerinde

bulunuyor.

Gezi Klasik Karadeniz

ETS Tur, Karadeniz

15-28-29 Temmuz 2011

Ki.iba'l: 1099TL

www.etstur.com


http://www.deepnature.com/

http://www.etstur.com/

http://www.etstur.com/

http://www.deepnature.com/




.1

i

Ii I Z G A R A ? II I I Z Z I G A R R A ? I



Zonguldak halkevi tarih kolu,

1930'larda maden kenti olarak

gelisen Zonguldak icin "ko-

rmiru kesfedcn Uzun Mehrnet"

oykusunu yazar. Bununla hav-

yabancilann kutladiklan

yortusuna altematif

bir komiir bayrami

·arna"lamr. Tarih olarak da j~

Bankasi'nm havzada yatmrn-

lara giri§tigi 8 Kasim 1929'dan

tam yiizyu oncesini gosteren

bir tarih, kesif giinii sayrmsnr.

Uzun Mehmet, iyi niyetle uy-

durulrnus bir efsaneden baska

bir §ey degildir. Zonguldak'taki

korniir havzalariru Uzun

Mehmet'in bulduguna dair

hikaye 1930'lardan itibaren

yaygmla§ml§tlr. Bunagore

Uzun Mehmet ve.arkadaslan

askerden terhis olduktan soma

memleketlerinde komur ara-

makla gorevlendirilir, Bir giin

gezintiye cikan Mehmet asker-

de komutanmm gosterdigine

benzer kara taslar gorur. Yamp

yanmadiklannr kontrol eder ve

kornur oldugunu anlar, Kornu-

taruna haber verir. Para odiilii

kazamrken vatana emsalsiz bir

hizmette bulunmus olur, Ama

cekemeyenlerce zehirlenip

oldurulur,

Komiirti ger~ekten

Uzun Mehmet mi kesfetti?

Aylin Yenidogan. Faeeboo



twitter.com/ntvtarih

Newsweek dergisi

"Osmanli ImPQratorlugul;:anlanabilir" diyOf.

Siz ne dersiniz?

Harun Ylldlz

G8nOm@zde imparatorluk ola-

bilmek i~in bilimigeli~tirerek

teknoloji uretiR pazartarnak

gjer,ekiyor, ne yazl~ki by da

biz<:leyok:)

Murat Efecelik

GDnum8z dunyasmda bu ne-

redeyse lrnkansrzdrr artik arna

Turkiye son Se9imil 'Ie bunu

basarabilir gibi !!)ozOkpyor.

6iilcan Ozkan

Yeniden ernpervalistleseceqimiz

anlarnina gelir. A m erika ile bir

so@uk savas donelmli ya$ayabili-

riz: lslarnlc Ottemal'l-USA.

Erdem Cabuk

Osrnanh hanedarumn gelmes i

tmkansrz , rnenarsl ve teokrasi

olrnasi da irnkansrz ama Os-

rnanh topraklan yelllOGn yone-

t i lecektir.

Tarihler 1912 yilnun Eylill

aymi gostcrirken Nieuport tipi

bir Italyan Upgl dusrnan atesi

'sonucu yaralanarak zorunlu

inis yapar.

U;:agm, ileride hava generali

olacak pilotu Yuzba~1Piazzeesir almir, Ucak da karsi birlik-

lerin eline ge<;er.

Bi:iylece italyanlar tarihte ilk

defa bir savastaucak kaybeden

millet olur. Buolaym ger-

<;ekle~tigi sava~sa Libya'daki

Tiirk-Italyan harbi olup aynr

zamanda ucak bir savas araci

olarak ilk kez bu harpte kulla-

rulrmstir, Haliyle bir dusman

ucag m r ilk defa de ge<;irenler

de bu isi gayet ilkel kosullardager<;ekle§tiren Turk askerleri

olrnustur,

Hasan Erdivan

yogunlu§u kitap okurnayan ve

buna gerek"e olarak "zarnan

'10k" diyen bireylerin oll;l~t"rclu-

gu MaPlg i 10plulmibir ~Oflya 90 ( $0

0labilir?



Fehime Sultan'm bestesi

Me§rutiyet Galopu'nun

kapaqmda Turk bayrag,

ta~" halde Enver Bey

resmedllmistir,



I.1.

Fehime Sultan'dan

Me§rutiyet kutlamasi

Sultan Abdiilaziz'in

tahttan indirilmesinin

ardindan tahta cikan V.

Murad'm saltanatt iis:ay gibi

,. krsa bir zaman surmustu , II.

Abdulharnid, tahta ciktiktan

sonra 1.Mesruriyet'i Han ettiy-

se de krsa sure sonra Meclis-i

Mebusan'i tatil etmis, amcasi

Sultan Abdiilaziz'in halledili-

sinin perdearkasiru arasnrmasr

icin ozel bir mahkeme kurdur-

mustu. Vehimli padisah uzunyillar V. Murad'm, kendisinin

yerine yeniden tahta ges:i-

rilecejii korkusuyla yasadigi

lcin agabeyini Ortaki:iy'deki

Feriye Saraylan'nda zorunlu

ikamet ettirmis, goz hapsinde

tutmustu, V. Murad ve cocuk-

Ian yillarca SIIa sikiya kontrol

edilmis, hatta diisiik padisah

II. Mesrutiyet'in ilan edildigini

gorerneden 1904'te bu diin-

yadan go~iip gitmijti. Itt ihad

ve Terakki Cemiyeti'nin pilar

siiren cabalannin sonucunda

II . Abdiilhamid'e Temmuz

1908'de ilan ettirilcn II. Mej-

rutiyet bir anda goz hapsinde

tutulan ve siirekli izletilen ha-

nedan rnensuplanna da rahat

bir nefes a ld rr rm s , s eh za de le r

ve sultanlar ozgurliikleri-

ne kavusturrnustu. Yillarca

Ortakoy'de kendilerine tahsis

edilmis sarayda oturrnaya

zorlanan V. Murad ailesindenFehime Sultan da sender

sonra tarngi i:izgiirliigii, Itti-

hatcilarin liderlerindcn Enver

Bey'e ithaf ettigi "Mesrutiyet

Galopu" ile kurlamrsn. Babasi

V. Murad gibi bestekar olan

Fehime Sultan'in Bati miizigi

formunda besteledigi galopun

norasr bi.iyiik boyda basilrms

ve kisa surede biiyuk ilgi uyan

dinmsti.

Burak Cetintas

Sansiirlenen ciplak sporeu rolyefi

Baskent olduktan

sonra hizla bi.iyiiyen

Ankara'yi §ekillendi-

ren yapilar resmi kurumlara

ait binalardi. Mimar 1heodor

jost tarafindan tasarlanan

Refik Saydam Hifzisihha

Enstitiisii'niin insaau 1929'da

tamamlanmisn. Yapmm

Enstitii kapisrmn iizerinde

-;~Iplal(kadln rolyefi goriiliiyor

cephesindeki genis almliga

saghkll insaru sembolize

eden kadin sporcu riilyefi

konulmus, ancak acik olan

gogiisleri gelen tepkilerden

dolayi krsa bir sure soma or-

tiilmustii. Forografin arkasina

Mirnar Sadan da bir not

diisrnus; '.l.H·J '<UdHl'

giizeli budur. Fakat bunda

bile bir sogukluk ve yabanci-

Irk var. Halbuki Vedad Bey'in

yapt!g! Millet Meclisi ne

kadar guzel? Zaten Ankara'da

bina denebilecek bu iki bina

vardrr ve birinciligi fikrirnce

Millet Meclisi alir," Enstiru

binasi bugiin de ayaktadu.



Ronesansmsembol tablosuFlaman ressam Jan van Eyck'in eseri, bioirnsel ozellikleri

ve igerdigi sernbollerle Rbnesans sanatmm mukemmel bn

omeqi . Aym zamanda 15. yuzvil Avrupasi'nda Flaman ve

Italyan niccarlann hayatmdan aynntilanlar tasiyan bir belqe.

Govanni di Amolfini,

Lucca'li bir Italyan tiic-

car ailesinin uyesidir,

Felcrncnk're Bruges ken-

tinde (bugiin Belcika'da) yasamaktadir,

Giavanna Cenami ile evlilik torcni,

Flaman ressamJan van Eyck'in bu tab-

losuyla olumsiizlesir. Bugun Landra

National Gallery'de bulunan yaghboya

tabla yiizYlllardlf sanat tarihcilerinin

gundemini mesgul eder. Resim sembaUk:

ve tarihsel acidan defalarca incelenmistir;

giiniimiizde bile yeni yorumlan yapil-

maktadu. Tabloda dini olanla olmayan,

kutsal olanla giinliik olan yogrulmu~tur.

Arnolfini ve esi, Flaman tarzi dosenmis

bir yatak odasmda evlilik yemini et-

mektedirler. Resim Ronesans ilkelerine

tam amen uyar: Figiirler ve esyalar si-

metrik ve dengeU alarak yerlestirilmistir;

Resmin merkezindeki dikeyhatta, scm-

bolik anlamlar atfedilen avize, ayna ve

kopek yeI alir, Amolfini ve esi bu dikey

hattm ik i yanmdadir, Giovanni di Nico-

lao Arnolfini (veya Giovanni di Arrigo

Arnolfini) 1400 civannda Lucca'da

dogmu§,1420'lerde Bruges'e yerlesmistir,

o sirada Felernenk, Burgonya Duku Iyi

Philippe'in (1396-1467) topraklan ara-

smdaydt. Canli ticaret ve sanat hayatiyla

dikkat cekiyordu.

Jan van Eyck (1395-1441), dukun

hizmetinde calisiyor ama ozel siparisler

de ahyordu. Bruges Arsivinde 1 Tern-

rnuz 1421'e ait bir kayitta Arnolfini'nin

buytik rniktarda ipek ve sapka satisi yap-

tlgl not edilmistir, Bu donernde kuzey

ulkelerindc Iralyanlann yog-un ticaret

yaptiklan du§uniildiigunde bunun dogal

oldugu anlasihr, Gelin Giovanna Cena-

mi de Kuzey

Avrupa'da yer-

Iesmis Lucca'h

bir ailenin

k iz iyd i, Buyu-

kannesi unlii

banker Dino

Rapondi'nin

yeg-eniydi.

Arnolfinin' nin

boyle bir ai-

lenin kiziy la

evlenmesi ona

buyuk avan-

tajlar saglaml~

olmalrydi.



Aynntllarda gizlenen semholler

1. Ayna, sembol okuyanlara gore, Hz. Meryern 'in bir ozell igi olan

safhgm 1.bekaretirt simgesidir.

2. Celinle damadin arkadan gOriinu§ll.

3. Ressam Jan van Eyck ve nikah sahidi ya da noter,

4,Aynanm etrafinda, Hz. jsa 'mn cilesi kate kare resmedilrnist ir : Isa

Ya§l kadar kirbaclarur, haci tasir, carmiha gerilir, carrruhtan indirilir ve

nibayet giigeyiikselir.



Once saravhlann sonrabahkcilarm camisiydim ...

Deniz sehri istanbul'un en

zarif camileri belki de seh-

rin kiyilanm siisleyen kucuk

ibadethanelerdi. Dogru durust

rihtimlarm henuzinsa edil-medigi 0 giinlerde lodoslu

havalarda duvarlanm dalgala-

rm yaladlgl 0 camilerden biri

de bendim. Bogazi<;:i'ndeki

bazi ekabir cami ve mescitleri,

yahboyu denen ve sua sira

sultan ve pap yahlanmn di-

zildigi kiyida bulunurdu, pek

<;ogunun cernaati de bu yah-

lann sakinleri ve hizrnetlileri

idi. Ben de saray hizmerlileri

icin 16. yiizyrlda yaptmlrrus-

tim. Yiizyillarca Bogazis=i'ni,

Uskudar', ve Marmara'yi

seyrettim. Balikcilar sandal-

Ianni civanmdaki kumsallara

ceker, lodoscular ganimettoplardi, Zamanla cemaatim

azaldi, gel en gidenim kalmadi.

1930'larda artik iyice harap

hale gelrni~tim, sidderli lodos

rninarerni yikrrusn. Bir ara ev

olarak da kullanildim, bir sure

soma ise ternellerime kadar

yikrmldim. On pi kadar son-

ra da iizerimden yol ges:irildi.

istanbul'un iki isimli cami-

lerindendim. isimlerimden

birini hanrlayarumz var rm?



Bunedir?

Geg en a ym co zu rm ;

Diki§

yumurtasl

O z elli k le i pe k

coraplarm kacik

yerlerlnin dikilmesi

i 9 in evharu rn lan run

kullandiq:

~im§irden yapllml~

yurnurtadrr.

Dogru cevabi verenler:

Demir Aytug, Z. Ozqur Arslan,

Gungor, Ertugrul Goren, Muazzez

Parog

okurumuza

Kil~iJkAdlmlar isimli kltabi

arma·gan ediyoruz. ntvtarih@

ntv.com.!r

Bulmaca Gec ;; enaym cozum u

9 10 11 12 13 14t..,2.5 1 6 17 18 19 20

MUSTAFAAKDAC_lUV i LER

A N K A R A . K R O S . H A ! I A K I R I

G.II0KiNAVAIiEMAY NAMIn

NERON.i/AKANUVis ZARA

AlliFAKiRIIIIRAslIIIHAT NAN

C i R o l l A C E l M j II R A I R A TIT i

·7! A K A B E~ L ~~ I D AII LIB E ~

R ' I I 5 i N ~ A I~IIHAM i 0 i Y E l l A__ E

T i P .

T ~ ~ .A L A .

IB A R

E . '0 A SUD E A L AiM I I I R E 'Y E L 1 1 - T A

". A T A " i . EM E ft~ NI~ A s II T

12 0 8 i II; TAM' I NII Z 0 I Y i . l l l l A

1J.1_~.+_:_N as i T~E 0 M , S I N . T E B

1:4 A y.ll BAN A l L 0 LII I K ~ D I T E

15~SANAY\1 I I N E F I SEIIOLAY

"...BirJe§ik Av,upa'nm Tiirk Oncii.lerikkitabml kaza~anlar:

.Avni'AksaYCJ~ Prrat '$QkOJ Eker Ozge Keser 1

Ay~e t k ln ~Mehmet AI(Ercan AyJa Klb.y

Emre Ayko~ d ' r h " a n Eren rAdii Keever

Orner A~ntepe Serhat Girgin .. 'Sakine Caosev $ e m a yBulent Bayraktar VOksel"GOngar ('}~y Senturkler

ServetCakmak91 HakanGuven MuratTayyarH a l il Ca!lk" Sevirn Helvact Ahrnet Uyaruk

M;;""rt'D~m[rer Nurten1~ltm~n FatihYuce

Idris Durusu DUek: ina~

Olmasaydnn orta

duyulmazdr sada

Plaklarla radvonu

siiriilmezdi sefas

Buras] neresi?

Gecen ayin gozUm

1956'daki cevre diizenleme

srrasrnda istimlak edilen

Azapkapi Saliha Sultan S

Mektebi.

Doqru cevabl verenler. AAksaycik, Leven! Cavus, Y

Celik, Seckin Evcim, Nilay

Yuksel Gungor, Yeji~ Ka

Ziya A. Ozbek, Sahap Ozds

Ceyda Sinan

Test

Gege n a ym <;oZlil

t.a, 2 .d , 3.e,

-t.c. 5a. 6.c.

7.b, 8.c, 9.a,

10.b

Tum dogru

cevaplan

veren

crkmamrstrr,



~ ~ ~ ~ -~1 = J ! ~ 1' H i : H I 4 J1

, ~I'tl ~ r l ~ l l l - ' - j jj l ~1 + -1

,i J ~ t I J H ~ I . . '.t -it. 'ilmaCa l -,~I - .- ..._- r - r j I· r- , · 1 - 1 - - - ; . .. - - 1 - . . i- T I-~ -: I - ' j 1 - -_ . - " - j - ' j ~ : " " ' - - ' I f---- t-: -"~ _ .- --~- --+, -I ~_t- ;".'~',-I;;;,,";~,-:;:J; .;.-~-;'.iED I ! Y _ N --- __1_ . gJ~ l@ R~ '," -" > . i L " , . J J L ~ _ K ~ _ .;

- - _ t - . i 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

· f · J Riirbesiz asker. 8) Kur'anda

'- ..~- - j bir sure - U 9 Sllahsorla-dan'- -'.1 biri - Dogu Anadolu'nun I

. l 2smmyakirunda yiiksek bir

.._\ . 9) Basansizlrk, sonucsuzluk

- . - - = . l : - ' : . - . . . . . . • l : . i ~.~..j : B:)~~~~~c~::~;:~\:ncesiz_ 10 Mganistan'da tarihi bir

5 kent - Yapagidan e1de edilec. ...._(- eczacrlrkta ve parfiimeridc

. " ~' 6 kullamlan sarrmnrak renkli'-T'" 11) Baryum elernentinin si

·r ~.7 - Eir nota - Rus.mutfagina

'--j--. ozgii sebze corbasi. 12) Yav

8 Sultan Selim'in baskadrru v

Kanuni Sultan Suleyrnan'm

annesi olup yaptlfdlgl hayir

kurumlanyla tanmmrs Osm

kadmi - Afrika'ya ozgii vur

bir s:alg1.13) Bir zaman bir- Kii<;iikbayrak, flama - Bi

re nk - S idde rli belirtilerle

baslavip krsa siirede agulapn

hastahklar icin kullamlan s

14) Frmenisran'm para bir

- Sogurma, erome - Hatay'm

Reyhanh ilcesinde, Tel Aca

da denilen iinlii hoyiik. 15)

mitolojisinde cinlerin on ba

le-ah - Kopeklerin boynuna

takilan, dikenli dernir halka

KutsaI inane - Tehlikeli du

- Erzurum'un bir ilcesi, 17)

Aldarma isi, hile - Saz takiusul vurmaya yarayan tef -

elemenrinin simgesi - Kuc

kanali. 18) Yan, yanm - Us

bir yetkinin giiciinii simgel

degnek - Aydlllogullan

Beyligi'ne baskentlik de ya

Izmir'in odemis ilcesine.bagl

belde. 19) Dava - Govde h

- iki tarla arasmdaki sirur,

Anf'Yilmaz'in yonettigi ye

Kernal Sunal'in oynadig. b

- Krvnk bir sopaya benzeye

aticisma geri donen av arac

- j 9.._.J

'I 10

"..~-_.___ ~ 15

= 1 - ' - ' - SOLDAN SAGA

E1) 4 Nisan 1953'te Canakkale

_ ...... -__; Bogadnda bir isve, yiik

. gemisiyle carpisarak batan ve

1 _ ~.J81 kisilik murettebattrun tiimii

- . l . . . . . . " ~ olen Turk denizalnsi - Roma

r 1 . . . . 1 ImPI

ara1torlugu'nu1n temelleriniI ! sag am astirmasiy a tamnan ve

I · · · · - _ . ' ) 117-138 yillan arasinda hiikiim

. . . .ll . _ . " - . 1 . siiren Roma imparatoru, 2 ) Aza- i-Osrnanh ordusunda bugiinkii

._{

,.._ '..) kotgeneral derecesinde askerirutbe - Ordu ilinin eski adi, 3).

Kilise hizmeti goren ve can calan

kimse - Eski kitap ahp satan

, . . - 1 ' _;j kirnse - Myanrnar'in (Birmanya)

- - 1 . . . - - - ] eski baskenti - Tabut. 4) Tiptu en

· - 1 - . . .--1 gelijmi~ goruntiileme teknigininI 1 '; kisa yazihsi - Yenicerilerin

:_ - -~. kayitli oldugu kiitiik defteri -

Istanbul'un Anadolu yakasinda

I I bir semt. ,5)Temel kimtasal, " 1 rnadde - Genco ......... .Ttyarro

I 4 sanatcmuz - Eski d il de u fu kl ar .

L...- . . .~ I . ' ~ . ~ '.. :6) Erzurum'un Oltu ilcesinej ozgu, "yatik doner" de denilen

-'-1 bir tiir ~eb~p - Ayakk,~bl

' J - ; . _ " . - ~ _ - ' . J · . · : . l . : ~ekecegl- ..... Eylce : Sanattarihcimiz - Japan lirik drami. 7)

Kiitahya'mn bir ilcesi - Yabanci

~

paralann ulusal para cinsinden

I~ degeri - Canakkale ilinde iinlii; bir antik kent - Kastamonu'nun

-1- bir ilcesi. 8) Anadolu halklnnnm

. -1-~jen eski ana tanncasi - Bilyeli

11

12

13

14

yatak - Yabano - Insamn

bedensel ve ruhsal dengesini

bozan her tiirhi etkene vcrilen

ad. 9) Eskidensiirin en giizel

beyrine verilenad - Eir yerde

oteden beri .olagelen davranis

- Uzaklik isareti - Bilgisiz,

kiiltiirsiiz kimse - iskambilde

koz. 10) Baymdirhk - Hulagu

Han'm ogIu olup Islamiyete

karst Budizrn'i savunrnus

ilhanh hukumdan - Kemiklerin

yuvarlak ucu, 11) Plan - Havada

on milyonda bir oramnda

bulunangaz - Litvanya'nm

plaka imi - igne yaprak, 12)

II. Abdulhamid'in siirgiine

gonderildigi Selanik'te ikametettigi koskun adi - Gii~Iiik,

sikmtr - Bir haber ajansmm

k is a y az rh si - "M es le k, izlenen

yol" anlammda eski 50Z(Uk. 13)

Kasaplik hayvanlann sirrindan

elde edilen et - Xl. yuzyilda

On fuyiy. egemen olan ve

Oguzlarm Kuuk boyundan gelen

hanedan. 14) Yi lmaz Guney'in

"Arkadas" filrninde canlandirdigi

karakrerin a dr - Y i ik se lm e ,

y~celme - T~~n'ya y~lvarma- Mina ...... :BIT Dinozorun

Am/a" adh kitabryla tarunmisyazanrruz.Tfi) Misrr'm plaka

imi - ABD'de Medeni Haldar

Hareketi'ne onciihik eden ve 4

Nisan 1968'de bir suikast sonucu

oldiirulen iinlii siyah onder.

YUKARIDAN A~AGIYA

1) Babasi Yildmm Bayezid ile

hirlikre 1402'de Timur'a tutsak

dusmus, Timur Anadolu'dan

aynldlktan sonra oteki kardesleri

gibi tabr kavgasma giri~mi§,

ancak basanya ulasamaymca

yakalanarak asilmis Osmanh

sehzadesi. 2) Adapte etmek -

Alcak enlemlerde esen duzenli

riizgar. 3) Bir seym yapilrnasnu

yasaklarna - Madenleri

vontmada kullanilan celik ara~

- Peygamberlik. 4) Tasa, kaygl

- Tiirkiye'nin plaka irni - Yas.5) Kimligi belirlenemeyen uzay

cisimlerine verilen ad - IIave

- Merkiir gezegenine verilen

bir baska ad. 6) VI. ve XII.

yuzyillar arasmda Karadeniz'in

kuzeyindeki bozkirlara egemen

olan Turk kokenli gOl'ebe

halk - Bir devletin baska bir

devIete yaptlgt bildiri, 7) ~arla,

tiirkii -1941'de Romanyadaki

Nazi soykmrrundan kacan 769

Yahudi slglllmaClyla istanbul'a

gelen, Tiirk yetkilileri tarafindan

karaya cikma izni verilmevinceyetmis giin Karadeniz'de

bekleyen ve bir infilak sonucu

batan genIi - Eir bagla<;-



Zamanln izinde

DaYISIZ

sehzadeler,dunursuz padisahlarO RT A ASY A HUKOMDAR LAR IN IN D O N OR KABIL EL ER I V AR D I. BIZ KIZ

AL IP V ERMEK D ER KEN , SAN Ki O G UL LAR G O VEy V ER iLMiY O RMU ~

SAN IR IZ. ZIR A BIZiM D O ~O N CE ~EKL IM IZ ER KEK MER KEZL ID IR D O N O R

lLI : ;;K is IND EKl: KAR:; ;IL IKLILIGI ANLAMAKTA GO C;LUK C;EKERIZ

ugunlcrde hepimiz 'Muhtesern

Yuzyildizisi dolayisiyla Harem

hayati ile karsr karsiyayiz, An-

cak Harem'de karsrlasngumz

kadmlar hakkmda acaba ne dusunuyoruz?

Cariye olsun, haseki veya kadmefendi

olsun hcpsinin ailelerinden kopanlmis

olduklan akltmiza geliyor mu? Yoksa sa-

ray hayati boyle olur mu diyoruz? Aslmda

saraydaki cariyeler,okuidaki ogrencileri

andinrdi. Hepsinin sultanm tevecciih

ve i1gisini kazanmasi gerekmiyordu. iyiegitim gormii~ bu harumlar, 0 giiniin eliti

pap ve vezirlere e~olarak veriliyordu.

Kisacasi, Osrnanlilann kurdugu sistemde

elit kesimin zevkleri ve cocuklanni yetis-

tiris tarzi, bir anlamda saray tarafmdan

belirlenmis oluyordu. Ancak eksik olan,

bu harumlann kendi kokleri ile baglan

idi, DaYI ve anne tarafmdan akrabalann

yo1dugu icinde biiyiiyen gen~ sehzade ve

hanim sultanlann bu hayati yadrrgamis 01-

duklanna dair bir veri yak elimizde. Halk

arasmda daytlar onemsenirken, sarayda

vetisenlerin dayisirnn olmamasi ayncalik

olarak gorillebilir mi? Yoksa orada var

olanlar, bizi olmayanlar konusunda diisun-

diirmiiyor mn?

Ashnda bu durumun, Selcuklulara ve

ilk Osmanlilara gore cok daha pedcrsahi

ve erkek egemen bir kul tu r ya ra tng i bir

ger~ektir. Cariyeler zamanla sarayh ha-

mmlar saflanna kanlsalar da arkalarr "yuf-

ka" idi. Eger gii~ kazamrlarsa, bunu ancak

sultan ve ona dogurduklan evlatlar vasitast

i le kazamyorlardr. ~ehzade ve hamm sul-

tanlann dayilan olmadigi gi.bi, sultanlann

da dunurleri yoktu. Anlasilan Osmanltlar

tarihte bu tiirlii iliskilerin ortaya koyduk-

kendileri icin dunur kabileleri edinrne-

mislerdi. Butun bu soylern, sanki eariye

dunur kabilesine bir alternatifrnis izleni-

mini uyandirsa da, dogru degildir. Duniir

kabilesinin oldugu yerlerde, ornegin Orta

Asya'da, sarayda cariyeler de bulunurdu.

Ancak Baburname'den gordiigumiiz gibi

cariyelerin rohi, gelecek hukiimdar ku-

saklanna anne olmak degildi. Bir devler

adarru olan hukumdann "basirun serin

olmasr" acismdan bir tek haruma baglan-

mas; tehlikeli goriiliirdii.

Orta Asya huktimdarlannm ise dunur

kabileleri vardi; aynca hiikumdarlar Cing-

gisliler gibi namh hanedan1ann damadi

olmakla gurur duyuyorlardi. Euna en gil-

zel ornek, tarihten bildigirniz Temiir'diir;

o kendisine "Emir Temiir Kiiregen (da-

mat)" unvanim alrmsur, Oysa bir Osmanli

padisahmdan "dam at" olarak bahsetmek,

sozkonusu bile olamaz.

Bu yalmz Temiir'e ozgil degildi. 12.

yuzyilda yinggis Han dokuz yasinda iken

babasi onu dayilannagorurmek icin yola

cikanr, Yoida karsilanna cikan Dey (her-

Yuan Hanedam imparatortanndan K

Han ve dunur kabifesi Kongratlardan

t;:abuy'un portresi, 14 yUzYIf.

"nereye gidiyorsunuz?" diye sorar, y

Han'in babasi "oglumu giivey verme

dayilanna gidiyoruz" der. Dey Sece

s:ocugun gelecegi parlak anlammda,

nun yiizii parliyor, gozleri ates gibi,

kizlarmuz da hep hanlann yamnda

olarak yiiriidiiler. Gel oglunu bize g

olarak ver" der. Gene Terniicin'in, y

yinggis Han'1ll babasi da razi olur;

giivey hizmeti icin birakrrken, "ama

lum kopeklerden korkar" der. Temuc

giivey hizmerine girmesi ile Cinggis

ailesi ile Dey Secen ve kiz; Borte'nin

mensup oldugu Kongrat kabi1esi ar

dunurluk iliskisl kurulur.

Biz kiz alip vermek derken, sank

ogullar gilvey olarak verilmiyonnus

nimine kapilabiliriz. Dusunce ~ekli

erkek merkezli, yani pedersahi ve e

egemen oldugu icin algllanmlz da

dedir. Bunun sonucu olarak da biz

kabilesi olaymdaki kaq!hkhhgl anla

giis:liik cekeriz; ama eariye kulturuni

lamakta his: giis:liik cekmeyiz. Onun

de demokratik bir toplum olmanm

sandik basmda oy vermekle degil, i

karsihklilik esasmda gormekte yam

kavramakta ve herkesin kendi dogru

60383446-ntv-tarih-temmuz-2011

Documents

Transcript of 60383446-ntv-tarih-temmuz-2011