6. SN 6 Konu Özeti Ü zzVzNGoGouVPkÜo:PA:A...Doğuştan Kazanılan Refleksler(Kalıtsal) •...
Transcript of 6. SN 6 Konu Özeti Ü zzVzNGoGouVPkÜo:PA:A...Doğuştan Kazanılan Refleksler(Kalıtsal) •...
Süle
yman
YA
ZIC
I
1
VÜCUDUMUZDAKİ SİSTEMLER VE SAĞLIĞI
6. SINIF ÜNİTE 6Konu Özeti
fenburada.com
A. DENETLEYİCİ VE DÜZENLEYİCİ
SİSTEMLER
Denetleyici ve düzenleyici sistemler; vü-
cudumuzdaki olayların düzenli ve birbiriyle
uyumlu ve sorunsuz bir şekilde gerçekleşme-
sini sağlar.
Denetleyici ve düzenleyici sistem; sinir
sistemi ve iç salgı bezleri olmak üzere iki kı-
sımdan oluşur.
1. Sinir Sistemi
Sinir sistemi nöron adı verilen milyarlarca
sinir hücresinden oluşur. Sinir sistemi, merke-
zi sinir sistemi ve çevresel sinir sistemi olmak
üzere iki kısımdan oluşur.
a. Merkezi Sinir Sistemi
Merkezi sinir sistemi temel olarak beyin
ve omurilik olmak üzere iki kısımdan oluşur.
Beyincik ve omurilik soğanı ise beynin kısım-
larıdır.
SİNİR SİSTEMİ
Merkezi Sinir Sistemi
Çevresel Sinir Sistemi
Beyin Omurilik
Beyincik
OmurilikSoğanı
Görevleri:
• Öğrenme, hafıza ve yönetim merkezidir.
• Acıkma, susama, uyku, uyanıklık gibi olay-
ları düzenler.
• Kan basıncı ve vücut sıcaklığını ayarlar.
• Konuşma, yazı yazma gibi istemli hareket-
lerin gerçekleşmesini sağlar.
• Duyu organlarını kontrol eder.
• Hormonların salgılanmasını kontrol eder.
Beyincik
• Vücudun denge merkezidir.
• Kol ve bacaklardaki kasların birbiriyle
uyumlu çalışmasını sağlar.
Omurilik Soğanı
• Beyin ile omurilik arasında sinirsel iletimi
sağlayan yapıdır.
• İsteğimiz dışında çalışan iç organları kont-
rol eder.
• Sindirim, solunum, boşaltım, dolaşım gibi
sistemlerimizin çalışmasını düzenler.
• Yutma, çiğneme, öksürme, hapşırma ve
kusma gibi olaylarda omurilik soğanı tara-
fından gerçekleştirilir.
Omurilik: Omurilik soğanından kuyruk soku-
muna kadar omurga kemikleri içerisinde uza-
nan kısımdır.
• Vücuttaki organlar ile merkezi sinir siste-
mi arasındaki bağlantıyı sağlar.
• Refleks davranışları kontrol eder.
Refleks: Dışarıdan gelen uyarılara karşı vücu-
dun ani ve istemsiz olarak gösterdiği tepkidir.
Refleksleri doğuştan kazanılan(kalıtsal)
Beyin: Kafatası içeri-
sinde iki yarım küre-
den ve nöron adı ve-
rilen milyarlarca sinir
hücresinden oluşan
organdır.
Beyin
Beyincik
Omurilik
OmurilikSoğanı
Süle
yman
YA
ZIC
I
2
refleksler ve sonradan kazanılan refleksler ol-
mak üzere ikiye ayrılır.
Doğuştan Kazanılan Refleksler(Kalıtsal)
• Işık şiddetine göre göz bebeğinin büyü-
mesi ya da küçülmesi.
• Diz kapağına vurulunca ayağın yukarı
doğru kalkması.
• Sıcak bir cisme dokununca elin çekilmesi.
Sonradan Kazanılan Refleksler
• Bisiklet sürmek.
• Limon görünce ağzın sulanması.
• Yüzmek, örgü örmek.
b. Çevresel Sinir Sistemi
Vücuttaki organlar ve kaslar ile merkezi
sinir sistemi arasındaki iletimi sağlayan siste-
me çevresel sinir sistemi denir. Merkezi sinir
sistemini oluşturan sinirlerin dışında kalan
sinirlerin oluşturduğu sistem şeklinde de ta-
nımlayabiliriz.
Çevresel sinir sistemi, çevrede meydana
gelen bir uyartıyı merkezi sinir sisteminin ilgili
kısmına iletilir. Merkezi sinir sisteminin cevabı-
nı da ilgili yapı ve organlara iletir.
2. İç Salgı Bezleri
İç salgı bezleri vücudumuzdaki sistemlerin
çalışmasında sinir sistemine yardımcı olur.
• Ürettikleri özel salgılara hormon adı
verilir.
• Hormonlar doğrudan kana verilir.
İç salgı bezlerini beş grupta inceleyeceğiz.
• İç salgı bezlerinin çalışmasını denetler ve
düzenler.
• Büyüme ve gelişmeyi sağlar.
• İç salgı bezleri ile sinir sistemi arasındaki
uyumu sağlar.
• Tiroksin hormonu salgılar.
• Büyüme ve gelişmeyi düzenler.
• Vücuttaki kimyasal olayları düzenler.
• Metabolizma hızını düzenler.
• İnsülin ve Glukagon hormonları salgılar.
• Kandaki şeker dengesini düzenler.
• İnsülin kan şekerini düşürür, Glukagon kan
şekerini yükseltir.
• Heyecan, korku ve öfke anında metaboliz-
mayı hızlandırır.
Hipofiz Bezi: Beynin
alt tarafında nohut bü-
yüklüğünde bir bezdir.
• Büyüme hormonu
salgılar.
Tiroit Bezi: Boynu-
muzun ön tarafında
gırtlağın altında, soluk
borunun sağında ve
solunda iki parça hâ-
linde bulunmaktadır.
Pankreas: Karın boşlu-
ğunda, midenin alt ve
arka bölgesinde bu-
lunan yaprak şeklinde
bir bezdir. Vücudu-
muzdaki en büyük sal-
gı bezidir.
Böbrek Üstü Bezi: Bu
bezler, her iki böbre-
ğin üstünde ve böbre-
ğe yapışık durumdadır.
• Adrenalin hormo-
nu salgılar.
Süle
yman
YA
ZIC
I
3
Eşeysel Bezler: Erkeklerde testis, dişilerde
yumurtalık eşeysel bezleri oluşturur.
Not: İç salgı bezleri görevlerini yavaş gerçek-
leştirir ve etkisi uzun sürer, fakat sinir siste-
mi görevlerini çok hızlı gerçekleştirir ve etkisi
kısa sürer.
Çocukluktan Ergenliğe Geçiş
Yaklaşık 10-19 yaşlarını kapsar. Bu dönem-
de birey bedensel, cinsel ve zihinsel olarak
gelişir.
Ergenlik döneminde görülen bedensel de-
ğişiklikleri üç başlık altında inceleyebiliriz.
I. Erkeklerde Görülen Bedensel Değişiklikler
• Sakal bıyık çıkmaya başlar.
• Ses kalınlaşır.
• Sperm hücresi üretimi başlar.
• Erkek üreme organları olgunlaşır.
II. Kızlarda Görülen Bedensel Değişiklikler
• Ses incelir.
• Yumurta hücresi üretimi başlar.
• Âdet görme başlar.
• Vücut hatları belirginleşir.
• Dişi üreme organları olgunlaşır.
III. Kız ve Erkeklerde Ortak Olarak Görülen
Bedensel Değişiklikler
• Boy ve kilo artar.
• Ter salgısı artar.
• Kaslar gelişir.
• Vücudun belli bölgeleri tüylenir.
Testislerin Görevleri
• Testosteron hor-
monu salgılar.
• Spermlerin oluş-
masını sağlar.
• Erkeğe özgü
özelliklerin(se-
sin kalınlaşması)
oluşmasını sağ-
lar.
Yumurtalıkların
Görevleri
• Östrojen ve
progesteron hor-
monu salgılar.
• Yumurta hücre-
sinin oluşmasını
sağlar.
• Dişiye özgü özel-
liklerin(ses incel-
mesi) oluşmasını
sağlar.
Ergenlik Döneminde Görülen Ruhsal
Değişiklikler
• Duygusal dalgalanma başlar.
• İletişim kurma isteği görülür.
• Bağımsızlık arayışı başlar.
• Kimlik arayışı başlar.
Ergen Sağlığı
Ergenlik döneminin sağlıklı bir şekilde ge-
çirilebilmesi için yapılması gerekenleri şu şe-
kilde sıralayabiliriz:
• Boş zamanlar iyi değerlendirilmeli.(spor,
sanat, hobiler…)
• Dengeli ve düzenli beslenmeli.
• Sorunlar aile veya öğretmenlerle paylaşıl-
malı, sorunlara birlikte çözüm aranmalı.
• Arkadaşlık seçimi iyi yapılmalı.
• Zararlı alışkanlıklardan uzak durulmalı.
• Vücut temizliğine önem verilmeli.
Çevremizde gerçekleşen olayları duyu or-
ganlarımız aracılığıyla anlarız. Duyu organ-
larımız; göz, kulak, burun, dil ve derimizden
oluşmaktadır.
1. Göz: Gözde, görmeyle ilgili yapılar ve gözü
koruyucu yapılar bulunur.
B. DUYU ORGANLARI
Gözü Koruyucu
Yapılar
• Kaşlar
• Göz kapağı
• Kirpikler
• Gözyaşı bezleri
Görme İle İlgili
Yapılar
• Sert Tabaka
• Damar Tabaka
• Ağ Tabaka
Mercek
İris
Kornea SertTabaka
DamarTabaka
AğTabaka
SarıLekeKör
Nokta
Süle
yman
YA
ZIC
I
4
Sert Tabaka: Gözün en dışında bulunan gözü
dış etkilere karşı koruyan beyaz renkli taba-
kadır.
• Sert tabaka, gözün ön tarafında farklıla-
şarak saydam tabakayı(kornea) oluşturur.
• Kornea göze gelen ışığı kırarak göz bebe-
ğinde toplanmasını sağlar.
Damar Tabaka: Gözün beslenmesini sağlayan
kan damarlarının bulunduğu tabakadır. Da-
mar tabaka gözün ön tarafında farklılaşarak
iris ve göz bebeğini oluşturur.
• İris, gözün renkli kısmıdır. İris kasılıp gev-
şeyerek gözbebeğinin büyüyüp küçülme-
sini sağlar.
• Göz merceği ışığı kırarak görüntünün sarı
leke üzerine ters olarak düşmesini sağlar.
Ağ Tabaka: Gözümüzün en iç tabakasıdır.
Duyu almaçları ağ tabakada bulunur. Sarı leke
ve kör nokta ağ tabakada yer alır.
• Sarı lekede, oluşan ters görüntü, beyne
iletilir.
• Kör noktada, görme sinirleri bulunmaz ve
görüntü oluşmaz.
Görme Olayı
• Işık ışınları ilk olarak saydam tabakaya gel-
dikten sonra kırılır ve göz bebeğine ulaşır.
• Göz bebeğine ulaşan ışınlar göz merce-
ğinden tekrar kırılır ve görüntü ters olarak
sarı leke üzerine düşer.
• Beynin görme merkezinde, görüntü düz
olarak algılanır.
2. Kulak: İşitme organımız olan kulağımız; dış
kulak, orta kulak ve iç kulak olmak üzere üç
kısımdan oluşur.
Dış Kulak: Kulak kepçesi, kulak yolu ve kulak
zarından oluşur.
• Kulak kepçesi ses dalgalarını toplar.
• Kulak zarı, kulak yoluna gelen ses dalga-
larıyla titreşir.
Orta Kulak: Östaki borusu, oval pencere ve
çekiç, örs, üzengi kemiklerinden oluşur.
• Çekiç, örs ve üzengi kemikleri kulak zarın-
da oluşan ses titreşimlerinin şiddetini artı-
rarak oval pencereye aktarır.
• Östaki borusunun işitme ile ilgili bir görevi
yoktur. Östaki borusu yutağa bağlanır ve
basıncı dengeleyerek kulak zarının yırtıl-
masını engeller.
İç Kulak: Salyangoz ve yarım daire kanalları-
nın bulunduğu kısımdır.
• Yarım daire kanallarının işitme ile ilgili gö-
revi yoktur. Yarım daire kanalları beyincik
ile birlikte vücudun dengesini sağlar.
• Salyangozda bulunan duyu almaçları alı-
nan ses dalgalarını işitme sinirleri yardı-
mıyla beynin işitme merkezine iletir.
İşitme Olayı
• Kulak kepçesi tarafından toplanan ses
dalgaları kulak yoluyla kulak zarına iletilir.
• Kulak zarı ses dalgalarıyla titreşir ve sesi
çekiç, örs, üzengi kemiklerine aktarır.
• Sesin şiddetini artıran çekiç, örs ve üzengi
kemikleri ses titreşimlerini oval pençeye
aktarır.
• Oval pencere gelen ses titreşimlerini sal-
yangoza aktarır.
• Salyangozda bulunan duyu almaçları, alı-
nan ses dalgalarını işitme sinirleri yardı-
mıyla beynin işitme merkezine iletir.
3. Burun: Kokuları almamızı sağlar ve solu-
numda görev alır. Kemik ve kıkırdaktan oluşur.
İç kısmı mukus ile kaplıdır.
Kulak kepçesi Kulak yolu
Kulak Zarı
ÇekiçÖrs
Üzengi OvalPencere
YarımDaire
Kanalları
Salyangoz
Östaki Borusu
Sarı bölge
Burun boşluğu
Süle
yman
YA
ZIC
I
5
Koku Alma Olayı
• Koku tanecikleri soluk alma ile burun de-
liklerinden burun boşluğuna geçer.
• Koku tanecikleri mukus sıvısı içinde çözü-
nür.
• Sarı bölgedeki koku almaçları uyarılır.
• Oluşan uyartılar sinirlerle beynin koku
alma merkezine aktarılır.
4. Dil: Tükettiğimiz yiyecek ve içeceklerin tat-
larını dilimiz sayesinde alırız.
• Tükürük sıvısı ya da su içinde çözünen be-
sinlerin içindeki maddeler, tat tomurcuk-
ları içinde bulunan duyu almaçlarını uyarır.
• Oluşan uyartılar sinirler yardımıyla beynin
tat alma merkezine iletilir.
• Dilde dört farklı tat algılanır.
5. Deri: Vücudumuzu tamamen saran derimiz
en büyük duyu organımızdır.
Derimiz üst deri ve alt deri olmak üzere ikiye
ayrılır.
Üst derinin en dış yüzeyi ölü hücrelerden
oluşur. Üst deri, alt kısımlarda bulunan yapı-
ları korumakla görevlidir. Üst deride derimize
rengini veren özel hücreler bulunur.
Alt deride ter bezleri, kıl kökleri, yağ bez-
leri, sinirler ve kaslar bulunur. En alt kısmın-
da bulunan yağ tabakası ısı kaybını önler. Ter
bezleri boşaltıma yardımcı olur.
Duyu Organlarındaki Kusurlar
Göz Kusurları
Miyop: Yakını iyi görür, uzağı net göremez.
Kalın kenarlı mercekle ya da lenslerle düzel-
tilebilir.
Hipermetrop: Uzağı net görür, yakını net gö-
remez. İnce kenarlı mercekle ya da lenslerle
düzeltilebilir.
Astigmat: Görüntü bulanıktır. Silindirik mer-
cekle düzeltilebilir.
Şaşılık: Göz kaslarının uyum içinde çalışma-
masından kaynaklanır. Ameliyat ile tedavi
edilir.
İşitme Kusurları
Doğuştan ya da sonradan geçirilen kaza
ve hastalıklardan dolayı ortaya çıkabilmekte-
dir.
Koku Alma Kusurları
Sinüs boşluklarının iltihaplanması ile si-
nüzit hastalığı ortaya çıkmaktadır. Koku alma
bozuklukları ilaç ya da aşıyla tedavi edilebilir.
Tat Alma Kusurları
Kalıtsal bir hastalık olan tat körlüğü, bazı
maddelerin tatlarının algılanmamasına neden
olmakta ve tedavisi yoktur.
Dokunma Duyusu Kusurları
Parazitlerin, mikroorganizmaların neden
olduğu hastalıklar ile alerjik deri hastalıkları
ve fiziksel sebeplerle oluşan hastalıklar şek-
linde sıralayabiliriz.
Duyu Organlarının Sağlığını Korumak İçin
Alınması Gereken Tedbirler
• Duyu organlarımızın sağlığı için; temizliğe
dikkat etmeliyiz.
• Gözlerimizi şiddetli ve zararlı ışıklardan
korumalıyız.
• Kulak sağlığı için; gürültülü ortamlardan
uzak durmalı ve kulağımızı dış darbelere
karşı korumalıyız.
• Burun sağlığı için; tozlu ve kirli ortamlar-
dan uzak durmalı, kimyasal maddeleri ve
temizlik ürünlerini koklamamalıyız.
• Dil sağlığı için; dişlerimizi fırçalamalı, alkol
ve sigaradan uzak durmalıyız.
• Deri sağlığı için; aşırı Güneş ışığından ko-
runmalı ve kullandığımız temizlik ürünleri-
ne dikkat etmeliyiz.
Ekşi Tatlı Acı Tuzlu
ÜstDeri
AltDeri
Süle
yman
YA
ZIC
I
6
1. Solunum Sistemi Hastalıkları
Zatürre: Akciğer iltihabı olarak bilinen bir
hastalıktır. Bakteri, virüs, mantar gibi çeşitli
mikroplarla oluşabilir.
KOAH(Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı):
Özellikle sigara dumanı ve diğer zararlı gaz ve
parçacıklarına bağlı olarak gelişir. Hava yolla-
rının mikrobik olmayan iltihabı sonucu oluşur.
Astım: Akciğer içi hava yollarının ataklar ha-
lindee gelen tıkanmaları ile kendini gösteren
bir hastalıktır.
Grip: Virüs kaynaklı bir solunum yolu hasta-
lığıdır.
Solunum sisteminin sağlığı için özellikle si-
garadan uzak durulmalıdır. Dengeli ve düzenli
beslenilmelidir.
2. Dolaşım Sistemi Hastalıkları
Anemi(Kansızlık): Kandaki alyuvarların sayı-
sının azalması sonucu oluşan bir hastalıktır.
Yüksek Tansiyon: Dolaşımdaki kan basıncının
yüksek olması sonucu ortaya çıkan dolaşım
sistemi hastalığıdır.
Dolaşım sisteminin sağlığı için stres ve yor-
gunluktan uzak durmalıyız. Yeterli ve dengeli
beslenmeliyiz. Aşırı yağlı gıdalar tüketmeme-
liyiz. Sigara ve alkolden uzak durmalıyız.
C. SİSTEMLERİN SAĞLIĞI
Kalp Krizi: Kalbe
bağlı damarlarda
meydana gelen tı-
kanma sonucu ger-
çekleşir.
Kalp Yetmezliği:
Kalbin vücuda ge-
rekli kanı pompala-
yamamasıdır.
Hemofili: Kanın pıh-
tılaşmamasına ne-
den olan kalıtsal bir
hastalıktır.
3. Sindirim Sistemi Hastalıkları
Ülser: Mide ya da onikiparmak bağırsağının,
mide asidi ve mide sıvısı tarafından tahrip
edilmesi sonucu oluşur.
İshal: Bağırsağın besinlerdeki suyu emmeme-
si sonucu oluşur.
Tifo: Kirli içme suları ve iyi temizlenmemiş yi-
yecekler ile bulaşan mikrobik bir hastalıktır.
Sarılık: Kandaki vücuda renk veren madde-
lerin değerlerinde meydana gelen değişim
sonucu deri ve mukozaların sarı renk alması
durumudur.
Kolera: Kolera adı verilen bir bakterinin ba-
ğırsaklara yerleşip çoğalmasıyla ortaya çıkan
bir hastalıktır.
Reflü: Asitli mide içeriğinin yemek borusuna
çıkması ve uzun süre temas etmesiyle yemek
borusundaki dokuların tahrip olması rahatsız-
lığıdır.
Sindirim sistemi sağlığı için; ağzımıza al-
dığımız lokmaları iyice çiğnemeliyiz. Asitli ve
kafeinli yiyeceklerden uzak durmalıyız. Den-
geli ve düzenli beslenmeliyiz.
4. Boşaltım Sistemi Hastalıkları
Böbrek Taşı Hastalığı: Vücuttan idrar ile dışa-
rı atılması gereken maddeler, idrar yollarında-
ki tıkanıklıktan dolayı atılamadığında böbrek-
lerde birikerek böbrek taşı oluşturur.
Böbrek Yetmezliği: Böbreklerin kanı süzme
görevini tam ya da kısmen yerine getireme-
mesi durumudur. Bu hastalığın tedavisi böb-
rek naklidir. Ancak böbrek nakli oluncaya ka-
dar ki süreçte diyaliz tedavisi uygulanır.
Süle
yman
YA
ZIC
I
7
Boşaltım sisteminin sağlığı için; vücudu-
muzu soğuktan korumalı, günde en az iki litre
su tüketmeye dikkat etmeli ve idrarımızı uzun
süre tutmamalıyız.
5. Destek ve Hareket Sistemi
Romatizma: Kaslar, kemikler, eklemler ve bu
yapıları birleştiren bağlarda ağrı ve hareket
kısıtlığına ve çeşitli istenmeyen durumlara yol
açan hastalıkları şeklinde tanımlanabilir.
Kemik Kırılması: İskelet sistemindeki kemik-
lerin vücuda uygulanan basınç nedeniyle bü-
tünlüğünü kaybetmesidir.
Destek ve hareket sisteminin sağlığı için;
yaşımıza uygun egzersiz yapmalıyız.
6. Denetleyici ve Düzenleyici Sistem Hasta-
lıkları
Şeker Hastalığı(Diyabet): Pankreasın yeterli
miktarda insülin hormonu üretmemesi ya da
ürettiği insülin hormonunun etkili bir şekilde
kullanılmaması durumudur.
Guatr: Vücuda yeterli iyot alınamadığında ti-
roit bezi çok fazla çalışır, bu nedenle büyür ve
guatr hastalığına neden olur.
Cücelik: Hipofiz bezinin büyüme hormonunu
yetersiz salgılaması ya da hiç salgılamaması
sonucunda oluşur.
Devlik: Hipofiz bezinin büyüme hormonunu
aşırı salgılaması sonucu oluşur.
7. Duyu Organı Hastalıkları
Katarakt: Göz merceğinin saydamlığını kay-
betmesi sonucu oluşur.
Renk Körlüğü: Genellikle kırmızı ve yeşil renk-
lerin birbirinden ayırt edilemediği, kalıtsal bir
hastalıktır.
KANSER
Bir organ veya dokulardaki hücrelerin dü-
zensiz olarak bölünüp çoğalmasıyla ortaya
çıkan kitlelere denir.
İLK YARDIM
Bir kaza anında veya yaşamı tehlikeye dü-
şüren bir durumda sağlık görevlileri gelince-
ye kadar hayatın kurtarılması veya durumun
daha kötüye gitmesini önlemek amacıyla
mevcut araç ve gereçlerle yapılan ilaçsız uy-
gulamalara ilk yardım denir.
ORGAN BAĞIŞI
Kişinin tıbben yaşamı sona erdikten sonra
doku ve organlarının, başka hastalıkların te-
davisi için kullanılmasına hayatta iken kendi
isteği ile izin vermesi ve bunu iki şahit huzu-
runda belgelemesidir.
fenburada.ogretmen İnstagram sayfasındanbilgi kartlarını takip edebilirsiniz.