Dünyamız, Ay ve Yaşam Kaynağımız Güneş

•Dünya Güneş ve Ayın Büyüklükleri•Dünyanın Katmanları

• Ayın Evreleri

•Dünya, Güneş ve Ay’ın şekilleri hakkında eski çağlardan bu yana çeşitli fikirler öne sürülmüştür. •Bundan 4000 yıl önce yaşayan Mısırlılar, Dünya'yı uzunca bir kutu, gökyüzünü de onun kapağı olarak hayal ediyorlardı.•Eski Hintliler ise Dünya'yı filin sırtında duran büyük bir disk biçiminde olduğunu sanıyorlardı.•Eski Yunanlılar, MÖ 850 yıllarında Dünya'yı uçsuz bucaksız sularda yüzen bir disk biçiminde sanıyorlardı.•Dünyanın yuvarlak olduğunu söyleyen ilk kişi M.Ö. 6. yüzyılda yaşamış eski Yunanlı bilgin Pisogor'dur.•Gene de 16. yüzyılda kaşifler Dünya'nın çevresini denizden dolaşıncaya kadar Dünyanın yuvarlak olduğu benimsenemedi.

•Dünya'nın küre biçiminde olduğunu kanıtlayan diğer gözlemler şunlardır:•Bir gemi veya uçak, hep aynı yöne giderse hareket ettiği noktaya geri döner.•Kıyıda duran bir insan, ufuktan yaklaşan bir geminin önce dumanını, bacasını daha sonra tekne kısmını görür. Eğer Dünya yuvarlak olmasaydı görüş alanımıza giren gemiyi bütünüyle görebilirdik.•Ay tutulması olduğunda Dünya'nın Ay üzerine vuran gölgesi yuvarlaktır. Buradan Dünya'nın yuvarlak olduğu sonucuna varılabilir.•Uzaydan çekilen fotoğraflar göstermiştir ki Dünya, Güneş ve Ay küreye benzer bir şekle sahiptir.

DÜNYA, GÜNEŞ VE AY’IN BÜYÜKLÜKLERİ• Güneş, Dünya ve Ay’ın büyüklüklerinin sıralaması aşağıdaki şekildeki gibidir.• Dünya, Ay’a göre daha büyüktür. Dünya’nın çapı Ay’ın çapının yaklaşık 4 katıdır.• Güneş de Dünya’dan büyüktür. Güneş’in çapı Dünya’nın çapının yaklaşık 109 katıdır.• Buna göre içlerinden en büyüğü Güneş, en küçüğü Ay’dır. Dünya ise büyüklük açısından Ay ile Güneş’in arasındadır.

• Dünya, Ay’a göre daha büyüktür. Dünya’nın çapı Ay’ın çapının yaklaşık 4 katıdır.

• Güneş de Dünya’dan büyüktür. Güneş’in çapı Dünya’nın çapının yaklaşık 109 katıdır.

• Buna göre içlerinden en büyüğü Güneş, en küçüğü Ay’dır. Dünya ise büyüklük açısından Ay’la Güneş’in arasındadır.

• Sıralamada Güneş, Ay’dan büyük olmasına rağmen Dünya’dan baktığımızda Güneş ve Ay aynı büyüklükteymiş gibi görünür. Bunun nedeni Güneş’in Dünya’mıza Ay’dan daha uzak olmasıdır.

• Güneş, Dünya’dan yaklaşık olarak 150 milyon km uzaklıktadır. Ay ise Dünya'dan 384 000 km uzaklıktadır.

DÜNYAMIZKutuplardan basık, ekvatordan şişkin küre biçimindedir.• Dünya'mızı ortadan yatay olarak iki eşit parçaya ayıran çizgiye ekvator denir. Kuzeyindeki parçaya Kuzey Yarım Küre, güneyindeki parçaya Güney Yarım Küre denir.• Dünya ekseninin yer küreyi deldiği noktalara Kutup Noktası denir. Kuzeydekine Kuzey Kutbu güneydekine Güney Kutbu denir.• Yeryüzünün 3/4 ü sularla kaplıdır.• Dünya ekseni yörünge düzlemine eğiktir.

Dünya'nın Kendi Etrafındaki Hareketi• Batıdan doğuya doğru döner.• Gece ve gündüz oluşur.• Bir dönüşü 24 saatte (1 günde) tamamlar.• Güneş ışığının alındığı zaman aralığına gündüz, güneş ışığının alınmadığı zaman aralığına gece denir.• Ekvatorda gece ve gündüz süreleri her zaman eşittir.• Ekvatordan uzaklaştıkça gece, gündüz süreleri değişir.• Güneş ışınlarının dik veya eğik gelmesi gece - gündüz sürelerini değiştirir.

Dünya'nın Güneş Etrafındaki Hareketi• Batıdan doğuya döner.• Mevsimler oluşur.• Bir dönüşü 365 gün 6 saatte (1 yılda) tamamlar.• Güneş ışınlarının dik geldiği yerlerde yaz, eğik geldiği yerlerde kış yaşanır.• Kuzey Yarım Küre'de yaz mevsimi yaşanırken, Güney Yarım Küre'de kış mevsimi yaşanır.• Kuzey Yarım Kürede ilkbahar mevsimi yaşanırken, Güney Yarım Küre'de Sonbahar mevsimi yaşanır.

DÜNYANIN KATMANLARI

1. HAVA KÜRE ( ATMOSFER)Dünyamızın çevrenini saran ve dünya ile beraber dönen çoğunluğu gazdan oluşan tabakaya atmosfer başka bir deyişle hava küre denilmektedir. Çeşitli gazların karışımından oluşmuştur.Su buharı bu katmanda bulunur.Güneş’ten gelen zararlı ışınları engeller.Canlılar için gerekli gazları içerir.

Bu tabaka yeryüzünden itibaren kendi içinde de tabakalara ayrılır.Her tabaka kendi içinde değişik sıcaklıklar barındırmaktadır bu nedenle de tabakaların özellikleri ve gaz yoğunlukları farklıdır. Bu bölgeler yukarıdan aşağı doğru; ekzosfer, termosfer, mezosfer, stratosfer ve troposferdir.

2. SU KÜREDünyamızın ¾’ü sular ile kapılıdır.Taş küre ile iç içe olan katmandır. Su küreyi; okyanuslar, denizler, iç kesimlerdeki çukurlara suların birikmesiyle oluşan göller, akarsular ve yeraltı suları oluşturur. Canlılar için çok önemli yaşam kaynağıdır. Su kürenin yaklaşık yüzde biri içme suyu olarak kullanılabiliyor. Kullanılan bu suya tatlı su da denilmektedir.

 3.TAŞ KÜRE ( YER KABUĞU ) Üzerinde canlıların yaşadığı katmandır. Kalınlığı 5- 110 km arasında değişmektedir. Yer kabuğu, magmatik kayaçlar, tortul kayaçlar ve başkalaşım kayaçlardan oluşmaktadır. Üst kısımları yer yer toprakla örtülmüştür. Yer yer yükselti, düzlük, ve çukurlardan oluşur. Kalınlığı her yerde aynı değildir. Okyanusların dibinde ince ,dağlık bölümlerde kalındır. Yer kabuğunun derinliklerine inildikçe sıcaklık artar.

4. ATEŞ KÜRE ( MAĞMA TABAKASI) (MANTO)Yer kabuğunun hemen altındaki tabakadır.Kalınlığı yaklaşık 2.900 km, sıcaklığı ise yaklaşık olarak 2000 oC derecedir.Erimiş maddeler, sıkışmış gaz ve buharlardan oluşmuştur. Ateş kürenin akışkan bir yapısı vardır ve hareketlidir. Erimiş halde olan bu koyu kıvamlı sıcak sıvıya magma denilmektedir. Magma içindeki ağırlıklı bileşikler, Silisyum ve Manganezyum’dur.

Magma zaman zaman yanardağlardan yeryüzüne çıkar. Magmanın yeryüzüne çıkmış haline LAV denir. 

5. AĞIR KÜRE (ÇEKİRDEK)  Dünya’nın en iç ve en kalın katmanıdır. En sıcak ve en ağır katman burasıdır. Yerkürenin merkezinde ve kalınlığı yaklaşık 3.400 kilometre olan ağır küre demir, nikel gibi maddelerden oluşur. Sıcaklık 4000-4.500 derecenin üstündedir. Sıcaklığı çok yüksek olsa da, büyük basınç olduğundan çekirdek katı ve katıya yakın haldeki maddelerden oluşmuştur.

Not: Taş küre diğer katmanlara göre ince, hafif kırılgan ve çok sıcak olmayan bir katmandır. Ateş küre ise daha kalın, daha ağır ve çok sıcak olan akışkan bir katmandır.Çekirdek dünyanın içinde çok ağır ve çok sıcak bir küre halinde bulunur

AY’IN EVRELERİ

AY• Ay Dünya'nın uydusudur. (Bir gezegenin çevresinde dönen gök cismine uydu denir.)• Yaklaşık küre biçiminde, ışıksız bir gök biçimidir. Güneş'ten aldığı ışığı yansıtarak görünür hale geçer.• Atmosfer tabakası ve su yoktur. Bu yüzden rüzgâr ve yağışlar oluşmaz.• Yüzeyi çukurlar, sıra dağlar, düzlükler ve tepelerle kaplıdır.• Çapı Dünya'nın çapının 1/4 ü kadardır.AY'IN HAREKETLERİ1) Kendi etrafında dönüşü2) Dünya etrafında dönüşü3) Dünya ile birlikte Güneş etrafında dönüşüAy'ın kendi ekseni ve Dünya etrafında dönüş süresi eşittir. (29, 5 gün) Bu sebeple Dünya'dan Ay'ın hep aynı yüzü görülür.* Ay kendi ve Dünya etrafında batıdan doğuya doğru döner.* Ay kendi etrafında yavaş, Dünya etrafında hızlı döner. 

Ay’ın Dünya etrafında dönmesi sonucu ayda oluşan farklı görüntülere Ay’ın evreleri denir.Ayın evreleri Dünya, Ay ve Güneş yörüngesinde görülen periyodik değişimler sonucunda her 29,5 günde bir tekrar eder.Ay tıpkı Dünya gibi, kendinden ışık vermez.Güneşten aldığı ışığı yansıtır. Bu yüzden, Ay’ın Dünya ve Güneş’e göre konumuna göre belli bir kısmı aydınlık diğer yüzeyi ise karanlık gözükür.

Yeni AyAy, Güneş ile Dünya arasına girdiğinde, Ay’ın Dünya’ya bakan yüzü karanlık görünür. Bu nedenle Ay, Dünya’dan bakıldığında görülmez. Ay’ın bu evresine yeni ay adı verilir.

İlk DördünYeni ay evresinden yaklaşık bir hafta sonra, Ay’ın Dünya’ya bakan yüzünün sağ yarısı aydınlanmış olarak görünür. Ay’ın bu evresine ilk dördün denir.

Dolunayİlk dördün evresinden yaklaşık bir hafta sonra, Ay’ın Dünya’ya bakan yüzünün tamamı aydınlanmış olarak görünür. Ay’ın bu evresine dolunay adı verilir.

Son DördünDolunay evresinden yaklaşık bir hafta sonra Ay’ın Dünya’ya bakan yüzünün sol yarısı aydınlanmış olarak görülür. Ay’ın buevresine son dördün denir.

Not: Hilal Ayın evrelerinden birinin adı da hilaldir. Bu evrenin bizim için önemi bayrağımızda bulunmasıdır. Hilal evresinin gözlem süresi kısadır. Çünkü Güneş battıktan sonra batı ufkuna yakın gözlenir.

1. "Dünya'nın çapı yaklaşık olarak Ay'ın çapının 4 katıdır. Güneş'in çapı isen Dünya'nın çapının 109 katıdır. Oysa gökyüzüne baktığımızda Ay ve Güneş neredeyse aynı büyüklüktedir.”Yukarıdaki açıklamaya göre hangi sonucu çıkarabiliriz? A) Cisimler uzaklaştıkça daha kolay görünür.B) Cisimler uzaklaştıkça daha zor görünür.C) Dünya, Ay'a yakın Güneş'e uzaktır.D)Dünya Ay'a uzak Güneş'e yakındır.

2.

•Gün içinde sıcaklığın değişmesi•Yerel saat farklarının oluşması•Gece ve gündüzün oluşması

Yukarıda verilen özelliklerin ortaya çıkmasına neden olan etken aşağıdakilerden hangisidir?A) Dünya’nın Güneş çevresinde dönmesi.B) Dünya’nın şekli.C) Dünya’nın eksen eğikliği.D) Dünya’nın kendi çevresinde dönmesi.

3.

III numaralı evre aşağıdakilerden hangisidir?A)Yeni ayB)DolunayC)İlk Dördün D)Son Dördün

4. Ay’ın evreleri ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır? A. Ay’ın tam daire şeklinde

görüldüğü evre dolunaydır.B. İlk dördün evresinden önce

görülen evre hilaldir.C. Son dördün evresinden sonra

dolunay görülür.D. Ay’ın hiç görünmediği evre yeni

aydır.

5. Ay’ın evrelerinin doğru sıralanışı aşağıdakilerden hangisidir? A) Son Dördün- İlk Dördün- Yeni Ay-dolunay B) Yeni Ay- İlk Dördün- Dolunay- Son Dördün C) Yeni Ay- Dolunay-ilk Dördün- Son Dördün D) Yeni Ay- Son Dördün- Dolunay- İlk Dördün

6.

7.

8.