АРХИТЕКТОНСКИ ФАКУЛТЕТ - УНИВЕРЗИТЕТ СВ. КИРИЛ И МЕТОДИЈ - СКОПЈЕ

ЛЕКЦИИ ПО АРХИТЕКТОНСКА ТЕОРИЈА АРХИТЕКТОНСКАТА ТЕОРИЈА ОД

1968 ДО ДЕНЕС доминантни парадигми и

критики

1. K. Michael Hays. Architecture Theory since 1968., The MIT Press, Cambridge Massachusetts, London, England, 1998 2. Fredric Jameson.Postmodernism, or the Cultural Logic of Late Capitalism., Duke University Press, Durham., 1995 3. Nan Ellin., Postmodern Urbanism., Princeton Architectural Press., New York, 1996

10/14/2015

Проф. Д-р Анета Христова

1

СОВРЕМЕНИТЕ ПАРАДИГМИ НА АРХИТЕКТОНСКАТА ТЕОРИЈА

Istra`uvaweto vo arhitektonskata teorija vo poslednite triesetina godini opfa}a

mno`estvo na problemi, koi se vo osnovata na pluralisti~kiot priod, opi{an so

neprecizniot termin "postmoderen", za koj e karakteristi~no nepostoeweto na dominacija

na edno, edinstveno gledi{te ili problem. Od sredinata na 1960-tite arhitektonskata

teorija stanuva interdisciplinarna, zasnovana na {irok opseg na kriti~ki paradigmi, so

zaedni~ka tendencijata kon transformacija na arhitektonskiot diskurs vo pravec na

zamena na istoriskiot kriticizam i postavuvawe na prioritet na metodolo{koto zna~ewe

na arhitektonskata istoriografija.

Proektot na revizija na modernizmot od ovoj period naj~esto e prezentiran

kompilaciski, vo vid na raspravi strukturirani tematski ili paradigmatski, vrz baza na

eti~ki, lingvisti~ki, estetski i fenomenolo{ki pozicii, koi go konstruiraat ovoj

prepoznatliv i pomalku ili pove}e koherenten arhitektonski diskurs.1

Nemo`nosta da se

odredi cvrsta granica na podra~jeto na arhitektonskata teorija, osobeno po 1968 godina ja

pretvora nejzinata produkcija na, kako {to veli Majkl Hejs (Michael Hays) "praksa na

posreduvawe (medijacija), koja vo najsilnata forma se odnesuva na sozdavawe na relacii

pome|u formalnite analizi na arhitektonskite dela i nivniot socijalen "bekgraund"

(kolku i da se tie nesinhronizirani), no na na~in koj go prika`uva arhitektonskoto delo

kako avtonomno, i koe dejstvuva kako negira~ka, distorzivna, represivna sila vo toj

kontekst". 2

Zboruvaj}i generalno za sozdavaweto na teorijata, Frederik Xejmson (Frederic Jameson)

dava modulirana formulacija na ova posreduvawe - “transkodirawe” {to vsu{nost

pretstavuva pronao|awe na set od termini, t.e. strate{ki izbor na odreden "kod" ili jazik,

taka {to istata terminologija mo`e da se upotrebi za analiza i artikulacija na dva

razli~ni tipovi na objekti, ili “tekstovi”, t.e. dve mnogu razli~ni ramni{ta na

strukturalnata realnost. Spored nego: "Noviot teoretski diskurs se sozdava so

postavuvawe na dva postoe~ki koda vo aktivna ekvivalencija, koi pritoa, vo eden vid na

molekularna - jonska vrska stanuvaat nov kod. Treba osobeno da se naglasi deka noviot kod,

ili "metakod" nikako nesmee da se smeta za sinteza pome|u prethodniot par. Toj

pretstavuva pra{awe na povrzuvawe na dva termini na takov na~in, {to sekoj od niv mo`e

da go izrazi i vistinski da go interpretira drugiot". 3

Vakvoto objasnuvawe proizleguva od disperzijata na arhitektonskiot diskurs vo

pluralnata mapa na revizionisti~kite ideologii na 60-tite, koja Jirgen Habermas (Jürgen

2

Habermas)4 ja opi{uva kako "kriza na legitimacijata", koga zapo~nuva slobodnoto i

kontinuirano otvarawe na arhitektonskata teorija kon ideite od drugi teoretski

disciplini, od Marksizmot, semiotikata do psihoanalizata, prepi{uvaj}i gi sistemite na

mislewe koi ponekoga{ se irelevantni za nejziniot sopstven idiolekt.

Delata na arhitektonskata teorija napi{ani po 1970-tite se pod neposredno vlijanie na

razvitokot na strukturalnata i na fenomenolo{kata misla, usmereni protiv usvoenite

modeli na modernisti~kiot funkcionalizam i t.n. "pozitivisti~ki analizi", izvedeni od

oblicite na biheviorizmot, sociologijata i istra`uva~kite dejnosti vo 1960-tite.

Sprotivno na niv, strukturalizmot i fenomenologijata gi proektiraa pra{awata za

“zna~eweto” vo strukturata od relacii pome|u arhitektonskite elementi vo ramkite na

"poleto od zna~ewe" na semanti~kiot prostor. Semiologijata, kako edna od dominantnite

paradigmi na arhitektonskata teorija na kasnite 60-ti, gi povrzuva arhitekturata i

socijalniot grad preku popularnata vrska na kulturata i potro{uva~kata so frakcijata

na “znakot” : ozna~uva~ - ozna~en (signifier/signified)5 kako osnova na teoretizacijata na

"postmodernizmot", koj izvr{i vlijanie na re~isi site posledovateni diskursi. Od edna

strana, arhitektonskata teorija go za{tituva fundamentalniot strukturalisti~ki

aparatus na "znakot", dodeka jazikot kako dominanten model na toj aparatus e primenet

kako posredni~ka tehnika vo ispituvaweto na semiolo{kite sistemi.

Odvojuvaweto na "znakot" od "objektot" na Ferdinand de Soser spored M. Hejs (M. Hays)

mo`e, vo arhitektonskite teoretski verzii da se smeta za analogno na fenomenolo{kite

stojali{ta na Edmund Huserl (Edmund Husserl). Dvete operacii ja poddr`uvaat

voobi~aenata percepcija na arhitekturata kako naso~uva~ na zna~ewata ispolneti od

nadvore{nosta, ili kako zbir od "odnesuvawa" i "funkcii" koi ja pretstavuvaat nejzinata

sodr`ina. Obete instaliraat kodovi od inherentni i nereduktivni arhitektonski

elementi ili fenomeni, koi se vo me|usebni relacii vo ramkite na eden generaliziran

sistem. Kako vo strukturalisti~kata, taka i vo fenomenolo{kata misla arhitektonskoto

zna~ewe e avtonomno, na distanca od realnosta, no arhitektonskiot koncept e s#u{te

koncept na “ne{toto”; idealiziraniot ili totalen sistem na arhitekturata e s#u{te eden

vid "mapa" na realnosta, iako na oddelnite koordinati na taa mapa im nedostasuva

korespodencija so sekojdnevniot svet. Istovremeno, strukturalizmot i fenomenologijata

razli~no se odnesuvaat so statusot na subjektot. Karakteristi~no za strukturalizmot e

{to go likvidira subjektot, definiraj}i go samo kako efekt od sistemot na zna~ewa,

dodeka fenomenologijata po~iva na koncepti kako “svesnost” i “prisustvo” i nastojuva da

3

go privilegira “ozna~eniot” nasprema “ozna~uva~ot”, vnatre{nosta nasprema

nadvore{nosta, dominantnosta na subjektot nad sistemot.

Zna~eweto na istra`uva~kiot period po 70-tite e vo novoto kolektivno iskustvo od

objektivnata situacija, koja gi generira razli~nite na~ini na arhitektonska intervencija

i gi artikulira specifi~nite uslovi i ograni~uvawa na arhitektonskata praksa. Ova

iskustvo go diktira ekspanzijata na potro{uva~koto op{testvo i izmenetiot stav kon

proizvodstvoto i potro{uva~kata, koj vo golem del se proektira i vrz arhitektonskata

produkcija. Na teoretski plan, po 1980-tite, logikata na komunikaciite i "tipot", koi

bea prvite produkti od ispituvawata na semiolo{kata strukturalnost, se zameneti od

novite koncepti na mediumite, so nivnite specifi~ni tehnologii, institucii i formi,

koi stanuvaat logi~ka i vizuelna eleboracija na svojstvoto na znakot.6

"Posredni~kata funkcija" na arhitektonskata teorija za koja zboruva M. Hejs (M. Hays) e

onaa koja "gi osloboduva sli~nostite i op{tite osobini pome|u razli~nite realnosti",7

koi pove}e ne se tolkuvaat kako singularni, divergentni i razli~no konstituirani.

Posreduvaj}i pome|u razli~nite diskursi i intelektualni disciplini, arhitektonskata

teorija otvori golem broj na prakti~ni problemi - ulogata na nesvesnoto, socijalno

konstruirano telo (socijalnata logika na prostorot), ekologijata, politikata na

prostorni relacii i na~inite na koi taa ja producira formata, kako istra`uva~ka baza za

novi metodi i tehniki, koi istovremeno ja uva`uvaat kompleksnata struktura na

socioistoriskiot kontekst.

Me|utoa, trajnata preokupacija na arhitektonskata teorija, koja pri s# pogolemoto

uslo`nuvawe i prepletuvawe na golemoto podra~je na arhitekturata stanuva s#

poevidentna, e s#u{te neotkrienata "tajnost" na originalniot arhitektonski objekt, t.e.

ekstrapolacijata na originalnata, imanentna i inherentna priroda na arhitektonskiot

objekt, prika`ana vo edno konzistentno tolkuvawe. Denes s#u{te opstojuvaat tragite na

postarite filozofski “kriticizmi”, koi primenuvaat razli~ni filozofski sistemi na

arhitekturata, so {to vo arhitektonskata teorija delumno se dislociraat

tradicionalnite problemi na fiolozofijata (“vistina”, “kvalitet”) vo polza na

distinktivnite i ne-reduktivni arhitektonski idei, kako obid da se da se postavat

imanentni koncepti i kodovi, koi me|usebno se interpretiraat, poni{tuvaat i

transformiraat.8

Potragata po originalnite prostorni i formalni obrasci e u{te poslo`ena, koga }e se

zeme vo predvid povrzanosta na arhitektonskata produkcija so nejziniot socioistoriski

kontekst, vo smisla deka nemo`e da im se pristapi oddelno i direktno, kako na razli~ni i

4

nepovrzani ne{ta, tuku samo preku nivnata prethodna diferencijacija proni`ena so

ideolo{ka motivacija. Su{tinski i prakti~en problem na teorijata e {to svetot

pretstavuva totalitet, a teorijata e taa koja treba da ja reartikulira taa realnost, da

sozdade koncepti koi se odnesuvaat na arhitektonskiot fakt so socijalni, istoriski i

sociolo{ki "subtekstovi", od koi vo su{tina nikoga{ ne ni bil odvoen.

Vakvoto gledi{te e poddr`ano od idejata deka arhitekturata poka`uva odredeni na~ini

na razmisluvawe koi nemo`at da se reduciraat so sredstva koi ja odvojuvaat od kontekstot

na realnosta. Me|utoa, dokolku bilo kakva teorija, koja zboruva samo za arhitekturata, ne

stavaj}i ja vo relacija so pogolemoto socijalno, materijalno pole e prakti~no beskorisna,

istovremeno sekoja teorija koja ne gi artikulira konkretnite specifi~nosti i polu-

avtonomijata na arhitektonskite kodovi i operacii go gubi glavniot medium na

socijalnata praksa. Dokolku postoi teoretska vokacija da se sozdavaat koncepti preku koi

arhitekturata se stava vo relacija so drugite sferi na socijalnata praksa, taa isto taka

mo`e da bide svatena kako konstrukcija na novi prostorni koncepti, od {to proizleguva

deka zgradite i crte`ite mo`at da se tolkuvaat kako teoretski produkti, koi

vospostavuvaat podudarnost pome|u objektot i analizata, sozdavaj}i koncepti koi se

potpolno objektivni i koi go tretiraat materijalot kako izgradena forma.

Референци:

1. Primeri: K. Nesbitt., ‘Theorizing a New Agenda for Architecture, an Antology of Architectural

Theory 1965-1995’. 1996; M. Hays., ‘Architecture Theory since 1968’., 1998; N. Leach.,

‘Rethinking Architecure’. 1997 ect.

2 K. Michael Hays., Architecture Theory since 1968., The MIT Press, Cambridge, Massachusetts,

London, England, 1998., Introduction

3 IBID, Introduction

4 IBID, Introduction

5 IBID, Introduction

6 IBID, Introduction

7 IBID, Introduction

8 K. Michael Hays., Architecture Theory since 1968., The MIT Press, Cambridge, Massachusetts,

London, England, 1998., Introduction

1

АРХИТЕКТОНСКАТА ТЕОРИЈА ОД 1968 ДО ДЕНЕС доминантни парадигми и критики

„Проектот на модерноста“ кој се развива од периодот на Просветителството натаму ги открива универзалните и вечни вистини на научниот метод и човечката креативност со цел човекот да доминира над природните сили и да се ослободи од ирационалните и арбитрарни влијанија на религијата, суеверието и нашата сопствена човечка природа. Целта на модерниот проект е раскин со минатото во полза на слободата и прогресот.

Првиот предизвик да се преиспита легитимноста на модерниот проект е употребата на силата на науката за деструктивните цели на војната. Другата причина лежи во неуспехот на урбанистичката и архитектонската професија да одговорат на зголемената поларизација и диверзификација на урбаната популација под влијанието на новите транспортни и комуникациски технологии кои предизвикуваат опаѓање на јавниот интерес и промена на перцепцијата на просторот и времето, а со тоа и промена на животните стилови.

Широко распространетата употреба на електронските медиуми која го создаде „глобалното село“ предизвика намалување на разликите, односно хомогенизација на културните вредности и изрази на глобално ниво, но од друга страна ги поттикна сепаратистичките, фундаменталистичките и реакционерни сентименти, кои ја презедоа улогата на поранешните комунални активности во заштитата на сопствените идентитети соочени со глобализацијата. На тој начин, глобализацијата и појавата на мас-културата придонесоа за замена на традиционалните маркери на идентитетот (како класата, етносот, нацијата) со пазарно-ориентираните, кои лишувајќи нè од наследените идентитети (индивидуални или групни), истовремено ни ја отворија можноста за селектирање на сопствените идентитети.

Ваквите активни идентитетски формации нè принудуваат да ги посматраме сопствените и туѓите идентитети како флуидни и способни за промена во било кој момент, со што модерно аспирираното чувство за „битисување“ е заменето со камелеонското, или фрагментирачко чувство за „личен идентитет“, сентимент одразен во „постмодерната психологија“. Несигурноста, која произлегува од недостатокот на „котва“ или „центар“ произведува идеали и виртуелно возможни начини на приближување до нив по пат на хипер-реален симулакрум, креирајќи постмодерни форми на културна експресија кои дозволуваат лесно позајмување и колажирање на „камчиња“ од минатото и масовната имагинација за сопственото ре-компонирање.

Падот на идеалите на модернизмот кај постмодерните форми на културно изразување се манифестира во недостатокот на стандарди и критериуми со чија помош може да се суди за нештата, како и во консеквентното одбивање да се заземе став. Како последица, постмодерните форми на културно изразување тежнеат да ја отфрлат оригиналноста и да станат дериватни, односно да тежнеат кон афирмација по пат на позајмување и рекомбинирање на веќе афирмирани нешта, наместо да креираат нови. Во

2

светот во кој завладеа ултрарелативноста, во кој повеќе не постојат вистини, иронијата станува одбрамбен механизам, кој подразбира дека нечии ставови, идеи или акции се само селекција од серија други, кои не се ниту подобри, ниту полоши. Обидот да се даде до знаење дека одреден акт е направен порано, но дека задржал (барем некакво) значење со кое се означува фрагментацијата на современиот живот, а сепак овозможил (барем за момент) да се креира целовитост за поединецот, овозможува да се постигнат двете цели: слободно само-изразување и задоволување на потребите на пазарот, со други зборови, да се биде истовремено и традиционален и модерен, и локален и глобален, став содржан во Џенксовото „двојно кодирање“.

Губитокот на верба во колективното работење за подобра иднина предизвика вртење кон внатре, приватизам потпомогнат од масовните медиуми, како телевизијата и PC. Со продорот на „пазарот“ во приватниот домен (ширењето на култот на потрошувачкото општество) колективната идеалистичка визија на модернистичкиот проект е заменета со многу поперсонализираната потрага по сопствените корени, потеклото, култот кон фамилијата, проследени со чувството на дезилузионизам, цинизам и летаргија кои го зајакнуваат политичкиот конзервативизам и фасцинацијата со моќта на политички авторитети. Плурализмот и мултицентричноста предизвикаа пад на идеалите и на визионерското мислење, ретарирање од политичкиот ангажман, поголема подложност на модата (пазарот) и на авторитарните режими (фашизмот). Од друга страна, позитивните страни на постмодерниот сензибилитет се рефлектираат во спротивставеноста на широко прифатени догми на експертите на модерноста со поголема хуманост и прагматизам, поголема спремност да се соработува и работи во тимови и поголема верба во инстинктите отколку во науката.

РЕАКЦИЈА НА МОДЕРНИОТ УРБАНИЗАМ = КОМПОНЕНТИ НА ПОСТМОДЕРНИОТ УРБАНИЗАМ Артикулирани во термини на реакција на модерниот урбанизам, компонентите на постмодерниот урбанизам можат да се сумираат на следниот начин:

Реакција на модернистичкиот јасен прекин со минатото и вртењето кон иднината – ИСТОРИЦИЗАМ: историски „цитати“, архитектура на меморија и монументи, реинкарнација на пред-индустрискиот урбанитет;

Реакција на деконтекстуализмот, интернационализмот, неутралноста, бришењето и порамнувањето на локациите – КОНТЕКСТУАЛИЗАМ: важност на локацијата/местото, регионализам, вернакулар, плурализам, урбан идентитет, урбан карактер, визуелна референтност, genius loci, урбана читливост, популизам;

Реакција на тоталната рационалност, функционализмот, Тејлоризмот, машинската метафора, „помалку е повеќе“, „формата ја следи функцијата“, сепарација на функциите на градот – СИМБОЛИЗАМ, ОРНАМЕНТ, МЕТАФОРА, КОЛАЖ, БРИКОЛАЖ, АСЕМБЛАЖ, ТЕКСТ, или едноставно враќање кон постариот „град“, акцентирање на човечкиот размер (човечката фигура повторно влегува во дизајнот), „повеќе е повеќе“, мешање на урбаните функции;

3

Реакција на политичката агенда на модерното движење, утопиското верување дека новата архитектура ќе произведе ново , егалитарно општество, верувањето во спас на човештвото преку дизајнот, потрага по вистинитост и чистота, верување во перфекцијата, во линеарен прогрес и технократски солуции – АПОЛИТИЧНОСТ, АНТИУТОПИЗАМ, недостаток на верба и потрага по нешто во кое ќе се верува, скриени утопии, или ХЕТЕРОТОПИИ;

Реакција на анти-капитализмот, егалитаризмот, демократскиот социјализам, државниот авторитет и интервенции од голем размер – ЛИБЕРАЛНА ПОЛИТИЧКА ЕКОНОМИЈА, ПОЛИТИЧКА ДЕЦЕНТРАЛИЗАЦИЈА, НЕОКОНЗЕРВАТИВИЗАМ: анти-автократизам, анти-авторитарност, планови од мал размер, партиципација на корисниците и тимови на архитекти и урбанисти, прилагодување наместо промена;

Реакција на сфаќањето на уметноста како алатка за постигнување на политички цели и како педагогија – КОМЕРЦИЈАЛНА УМЕТНОСТ: уметност како благосостојба, задоволување на потрошувачкиот вкус, архитектот во служба на вкусот на клиентот:

Реакција на „шок“ техниките – ФАМИЛИЈАРИЗАЦИЈА, примена на „вообичаени“ одомаќинети методи, кои создаваат чувство на сигурност, чувство „да се биде дома“.

... На тој начин, многубројните и различни проблеми на теоријата на современата архитектура и урбан дизајн се обединети во единствена нитка, кохерентност... базирана на хетерогената супстанца и природа на современото општество (Р. Стерн, 1981).

КОНЦЕПТУАЛНИ РАЗЛИКИ ПОМЕЃУ МОДЕРНИЗМОТ И ПОСТМОДЕРНИЗМОТ според Ихаб Хасан (Ihab Hassan) МОДЕРНИЗАМ ПОСТМОДЕРНИЗАМ цел игра дизајн шанса хиерархија анархија мајсторство тишина завршено дело процес дистанца перформанс тотализација случување синтеза партиципација длабочина антитеза метафизика деконструкција трансценденција површина иронија иманентност

4

ТЕМИ НА ПОСТМОДЕРНИОТ УРБАНИЗАМ: - Контекстуализам - Историцизам - Регионализам - Анти-универзализам - Плурализам - Колаж - Самореферентност - Рефлексивност - Преокупација со имиџ/декор/сценографија - Артифициелност - Плиткост - Ефемерност - Фрагментација - Популизам - Аполитичност - Комерцијализам - Иронија

ТЕОРИИ НА УРБАНИОТ ДИЗАЈН ВО ЕВРОПА (1960-ти – 1970-ти)

1. НЕОРАЦИОНАЛИЗАМ Создавање на градот преку редефинирање на архитектонскиот објект. Под влијание на G.C. Argan и Quatremere de Quincy урбаните форми се изразуваат со

помош на термините на типологијата и морфологијата, a зградите и објектите се сметаат за „театри на меморијата“. Неорационализмот се појавува во 1960-тите години во Италија. Најистакнати претставници се Алдо Роси и групата La Tendanza. Неорационалистите го протежираат „типот“ кој е архитектонски создаден во релација со неговиот историски, географски и економски контекст за разлика од модернистичкиот „модел“ кој претставува универзален продукт на неутрален простор. Типот ги обединува дистинктивните карактеристики на одредена категорија, а неговата апликација подразбира навраќање на историската, пред-индустриска архитектура и култура. Според Марио Ганделсонас, нео-рационалистите тежнеат да создадат „автономна “ архитектура, која ќе трансцендентира низ културата и историјата и нема да комуницира со други идеи освен сопствените.

Алдо Роси аспирира кон „аналоген град“ составен од референтни објекти апстрахирани од вернакуларот, со широк опсег на реинтерпретации. Да се проектира по пат на аналогија значи да се позајмува од урбаните форми на минатото без да се преземат нивните значења, бидејќи тие се менуваат со текот на времето. Референтните форми треба да се колажираат во вид на моќна фиксна сцена која е посилна од луѓето и од модернистичкиот, корбизјеански спектакл базиран на настаните. Роси ја отфрла идејата за контекстот како урбанистичка детерминанта и ја нагласува важноста на монументот како перманентна меморија која води кон поголеми социјални амбиции.

5

2. НЕОКЛАСИЦИЗАМ

Неокласицизмот ги презема формите од антиката и Ренесансата како архетипови на урбаните форми. Обновувањето на класичните форми ѝ се припишува на желбата за враќање на јавниот ред, но без да се сподели метафизиката, или верувањето во единствениот космички симболизам. Особено доминантен во Шпанија (Рикардо Бофиљ) и Италија, овој маниристички стил го протежира класичниот поим на имитација како највисок естетски идеал. Како неорационалистите, и неокласицистите се фокусираат на физичката форма и нејзините придружни, асоцијативни значења, претпоставувајќи безвременски обликовни појави кои можат да се откријат преку студии на историски примери и типови. Но, додека неорационализмот продуцира колаж, неокласицизмот продуцира хиерархија и осовинско подредување. И, додека неорационализмот поттикнува додатна акција, неокласицизмот аплицира екстензивно реструктурирање.

3. ОТВОРЕНА АРХИТЕКТУРА Процесот на создавање на „отворена архитектура“ подразбира вклучување на

корисниците во дизајнот, при што, тие добиваат конструкции кои можат лесно да се трансформираат според нивните потреби и вкусови („направи сам“). Обидот да се создаде „отворена архитектура“ е одговор на повикот да се разбие блоковската поделеност на светот после Втората светска војна и да се создаде „отворено општество“. „Отворената естетика“ која ја протежираше TEAM 10 во касните 1950-ти овозможуваше непрекинат раст и промена. Херман Херцбергер тежнееше кон „поливалентен“ простор со помош на прототипови кои овозможуваат индивидуални интерпретации на колективни матрици.

4. УРБАНИ ФОРМИ (ФРАНЦУСКА ВЕРЗИЈА) Обновување на размерот и типологијата на традиционалниот град во Франција во

1970-тите, напуштање на концептот на модерните мегаструктури. Типо-морфолошката студија „Урбани форми“(Касто, Депол, Панераи) за предмет на истражување ја има релацијата на зградите со локацијата и на јавниот простор со приватните дворови, а не креацијата на градските блокови сами по себе, независно од контекстот. Ова урбано движење е формирано со цел „да се избегне урбаната катастрофа“ во урбаните метрополи, со помош на сценарија за еден вид на „провинциски урбанизам“ во предградијата на големите метрополи, чиј главен адут би бил добро дефинираниот јавен простор. Во естетска смисла, ваквата определба ја фаворизира различноста наспроти елитистичкиот став за убавината како одраз на универзален и трансцендентален ред.

ТЕОРИИ НА УРБАНИОТ ДИЗАЈН – АНГЛОСАКСОНСКА ОСКА ГРАДСКИ ПЕЈСАЖ (Гордон Кален, Кевин Линч, Џејн Џејкобс) АДВОКАТСКО ПЛАНИРАЊЕ ЕНВИРОНМЕНТАЛИЗАМ ФЕМИНИЗАМ РЕГИОНАЛИЗАМ И ВЕРНАКУЛАР КОНТЕКСТУАЛИЗАМ

6

КРИТИЧКИ РЕГИОНАЛИЗАМ ИСТОРИСКИ ЕКЛЕКТИЦИЗАМ ИСТОРИСКА ЗАШТИТА И РЕВИТАЛИЗАЦИЈА НЕОТРАДИЦИОНАЛЕН УРБАНИЗАМ РАБНИ ГРАДОВИ ОГРАДЕНИ ЗАЕДНИЦИ

КРИТИКИ НА ПОСТМОДЕРНИОТ УРБАНИЗАМ

1. ФОРМАТА ЈА СЛЕДИ ФИКЦИЈАТА (FORM FOLLOWS FICTION) Инспирација од прединдустриските историски периоди, аплицирани како

типологии во постиндустриското општество Одбивање да се прифатат неповратните промени кои ги донела индустриската

револуција Носталгијата ја убива креативноста – менаџирање на медиокритетноста како

коректив на модерниот урбанизам Деконтекстуализација на историскиот контекст: сфаќање на историјата како извор

на симболи, а не како реалност на некое друго време Преземање на типот како константен во контекст со променливи продуктивни

релации: крајно лични интерпретации кои рефлектираат минато кои не постоело Стилизиран историцизам претставен како иронија или цинизам Фасадизам – фасадомија „Историјата се повторува, првиот пат како трагедија, вториот пат како фарса“ Карл Маркс 2. ФОРМАТА ГО СЛЕДИ СТРАВОТ (FORM FOLLOWS FEAR)

Растечка узурпација и контрола врз јавниот простор, губење на неговите

социјални вредности

Трансформација на јавниот, на приватниот простор и нивните меѓусебни

релации

Приватизирачки импулс: пораст на домувањето во индивидуални куќи и

формирање на оградени заедници (gated communities)

Хоризонтална просторна и социјална сегрегација како замена за вертикалната

сегрегација

Псеудо-јавен простор: атриумски згради со димензија на урбани блокови,

(шопинг молови, забавни паркови, ланци на продавници)

3. ФОРМАТА ЈА СЛЕДИ ФИНЕСАТА (FORM FOLLOWS FINESSE) Семиологијата како комуникациска компонента на архитектурата

Партиципативни форми во архитектурата / урбаното планирање: - социјално планирање

7

- партиципативно планирање - адвокатско планирање - самопомош – направи сам Дефокусирање на архитектурата од сопствените компетенции и вклучување на

општествените науки во доменот на архитектурата Форми кои, наместо да ги политизираат учесниците, ги подготвуваат како

консументи на потрошувачкото општество: зајакнување на пазарот на вкусот Замена на етичките со естетски прашања: спротивставување на политичката

агенда на модерната со аполитичност, симболизам и козметика во постмодернизмот

4. ФОРМАТА ГИ СЛЕДИ ФИНАНСИИТЕ (FORM FOLLOWS FINANCE)

Евро-атлантска политичко-економска и културна доминација Политичко ретарирање, измислување на истории, продукција на хипер-реални

енвиронменти и субјективизам: начини да се мистифицира секојдневието и да се скршне вниманието од главниот проблем – растечкиот јаз помеѓу сиромашните и богатите

КОРЕКТИВИ НА ПОСТМОДЕРНИОТ УРБАНИЗАМ: историцизам: зацврстување на чувството на припадност и сигурност заштита на историското наследство, културната традиција и културните разлики контекстуализам – разбирливост и читливост на урбаниот пејсаж унапредување на станбената типологија: хуманизација, персонализиран и

прилагоден станбен простор кон животните потреби враќање на социјалните вредности на јавните простори создавање хипер-реални енвиронменти: центри за забава, социјализација и

поттик на приватниот економски сектор естетизација на просторот, задоволување на амбиенталните и естетски потреби заштита на природната околина и ресурсите – одржливи концепти програмска и формална артикулација на напуштените простори (terrain vague) во

индустриските зони, по должината на транспортните линии во функција на рекреацијата, спортот, културата

обезбедување на просторни амбиенти за креативните супкултури промена на јавното мислење, менталното милје и изнаоѓање на нови модели на

акција