จดหมายข่าวงานวิจัยเพื่อท้องถิ่น :...

สร�างสรรค�ป� ญญา เพอพฒนาท�องถน

»‚·Õè 15 ©ºÑº·Õè 3 »ÃÐ¨Ó à ×Í¹¾ÄÉÀÒ¤Á – ÁÔ¶Ø¹ÒÂ¹ 2557

ISSN 1513 - 4059

¨´ËÁÒÂ¢‹ÒÇÊÓ ¹Ñ¡§Ò¹¡Í§·Ø¹Ê¹ÑºÊ¹Ø¹¡ÒÃÇÔ¨ÑÂ (Ê¡Ç.) ½†ÒÂÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ·ŒÍ§¶Ôè¹

โดยชมชนการทองเทยวTOURISMCommunity-Based

สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ฝายวจยเพอทองถน

สกว. ฝายวจยเพอทองถน979/17-21 ชน 23 อาคาร เอส เอม ทาวเวอร ถนนพหลโยธน แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรงเทพฯ 10400 โทรศพท (02) 2788200 ตอ 8309-14 โทรสาร (02) 2980462 E-mail : [email protected] Homepage : www.vijai.org

ผศ.ดร.บญชร แกวสองสธรรม กนดาเบญจวรรณ วงศคา / ลกขณา วงศยะรา / อษฐ ปกกนตธรดวงใจ สรใจ / ดารารตน โพธรกษา / พรทพย ลมประสทธวงษ / สนธ แกวสนธ

หจก.วนดาการพมพ 14/2 หม 5 ตาบลสนผเสอ อาเภอเมอง จงหวดเชยงใหม 50300 โทรศพท (053) 110503-4

Cre

dit เจาของ

สานกงาน

ทปรกษาบรรณาธการ

กองบรรณาธการ

พมพท

จดหมายขาวงานวจยเพอทองถน เปนสอกลางในการเผยแพรขาวสาร

เกยวกบงานวจย การแลกเปลยนความคด และประสบการณงานวจย

ตลอดจนการนาเสนอความเคลอนไหวของโครงการวจยทไดรบการสนบสนนจากสานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

เพอสรางเครอขายภาคงานวจย และรวมกนใชประโยชนจากงานวจยไปพฒนาชมชน

และทองถนตามวธคดของการ “สรางสรรคปญญา เพอพฒนาทองถน”

สร�างสรรค�ป� ญญา เพอพฒนาท�องถน

»‚·Õè 15 ©ºÑº·Õè 3 »ÃÐ¨Ó à ×Í¹¾ÄÉÀÒ¤Á – ÁÔ¶Ø¹ÒÂ¹ 2557

ISSN 1513 - 4059

¨´ËÁÒÂ¢‹ÒÇÊÓ ¹Ñ¡§Ò¹¡Í§·Ø¹Ê¹ÑºÊ¹Ø¹¡ÒÃÇÔ¨ÑÂ (Ê¡Ç.) ½†ÒÂÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ·ŒÍ§¶Ôè¹

โดยชมชนการทองเทยวTOURISMCommunity-Based

C o n t e n t sจดหมายข�าวป� ท 15 ฉบบท 3

ประจาเดอนพฤษภาคม - มถนายน 2557

ความเคลอนไหวงานวจยเพอทองถนภาคเหนอ15 ป� บนรอยทาง… การท�องเทยวโดยชมชน ภาคเหนอ

14

30งานสอสารสงคม“ท�องเทยวโดยชมชน”… อย�อย�างไรในกระแสการพฒนาอตสาหกรรมท�องเทยว

เรองจากปกจากท�องเทยวนอกกระแส ส�ถนนสายหลกของการท�องเทยวไทย ความเคลอนไหวงานวจย

เพอทองถนภาคใตแนวทางการพฒนามาตรฐานทเหมาะสมกบการท�องเทยวโดยชมชนใน 5 จงหวดชายแดนภาคใต� ส�อาเซยน

266

เลาสกนฟง“ท�องเทยวโดยชมชน” ทางเลอกส�การแก� “วกฤตโลก”

34

Re: การใชประโยชนจากงานวจยพลงข�อมล… ปลกจตสานกชมชนตาบลแจระแมให�เข�ามามส�วนร�วมในการจดการทดนสาธารณะ

37

คยกนกอนการท�องเทยวชมชนบนฐานการวจยเพอท�องถน

4ความเคลอนไหวงานวจยเพอทองถนภาคกลางวถญวน : วฒนธรรม ภาษา ศรทธา ส�การท�องเทยวโดยชมชน

ความเคลอนไหวงานวจยเพอทองถนภาคอสานการท�องเทยวชมชน : อบลราชธาน

22

20

“อบต

. กบง

านวจยเพอ

ทองถน”

ฉบบหน�า

… พบ

กบ…

ทายฉบบอบต. และงานวจย

คยกนกอน

ผศ.ดร.บญชร แกวสอง1

1 ผอานวยการฝายวจยเพอทองถน

บนฐาน

การ ชมชนชมชนการวจยเพอทองถน

การวจยเพอทองถนเปนการสรางสรรคปญญาเพอพฒนาประเทศจากฐานชมชนทองถน ดงนนชมชนทองถนจงตอง

เปนเจาของโจทยวจย เปนนกวจย และเปนผลงมอปฏบตการ

กอนจะสรปผลเปนความรจากการวจย การวจยแบบนจงเปน

รปแบบของการปฏบตการทางสงคมของคนในชมชนทองถน เพอ

มงหวงจะใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคม และในทายสดจะนาส

การสรางความเปนธรรมทางสงคมใหกบกลมคนเลกคนนอย

ในสงคม

การทองเทยวชมชนบนฐานงานวจยเพอทองถนจงเปนการ

ปฏบตการทางสงคมของคนในชมชน โดยใชประเดนการทองเทยว

เปนตวเชอมรอยการปฏบตการ การปฏบตการทางสงคมโดยทวไป

มกจะมการปฏบตการ 2 ระยะ คอ

ระยะท 1 เปนการปฏบตการวจยพนฐาน ระยะนนกวจย

ในชมชนทองถน รวมถงคนอนๆ ในชมชนทองถน และอาจจะมคน

อนๆ ทรวมอยในภาคการวจยจะรวมในการคนหาความรพนฐาน

เพอนาสการปฏบตการจดการทองเทยว โดยเฉพาะความรเกยวกบ

ตนทนสาคญทจะใชในการจดการทองเทยว เชน ทนทางนเวศน

ทนทางวฒนธรรม ทนการจดการ ทนทางสงคม ฯลฯ กระบวนการ

ทาความเขาใจทนรวมกนนมกจะสงผลได 2 ประการ คอ ประการแรก

ไดรวมเรยนรและเขาใจเรองราวและความเปนมาของชมชนทองถน

เอง ซงจะเปนขอมลความรพนฐานสาคญสาหรบการออกแบบ

การจดการทองเทยวโดยชมชนในระยะตอไป ประการทสอง

นกวจยและบคคลทเกยวของไดสรางปฏสมพนธทดตอกนเปนพลง

เสรมสรางความเขมแขงแกชมชนทองถน

ระยะท 2 เปนการทดลองปฏบตการและสรปผลการ

ปฏบตการ ระยะนการวจยเปนการคนหาความรจากการปฏบตการ

รปแบบตางๆ ทออกแบบกนไว ซงการปฏบตการดงกลาวเปนการ

ปฏบตการรวมของกลมคนตางๆ และสดทายกตองมการสรปและ

ถอดบทเรยนการปฏบตการการปฏบตการรวมระยะนกอผลสาคญ

คอ ไดการเปลยนแปลงทเกดขนจากการปฏบตการ และได

ปฏสมพนธใหมของคนรวมปฏบตการ

ทองเทยว

04 l §Ò¹ÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ·ŒÍ§¶Ôè¹ พฤษภาคม - มถนายน 2557

คยกนกอน

ผลจากการดาเนนการวจยทง 2 ระยะ จะกอใหเกดการ

เปลยนแปลงทางสงคมทสาคญ คอ นกวจยและคนในชมชนทองถน

ทเกยวของในกระบวนการวจบเชงลกและตอเนองจะเกดสานก

ตระหนกในพลงและคณคาของชมชนทองถน มองเหนพลงอานาจ

ของชมชนทองถนผานกระบวนการวจยเชงปฏบตการน และ

ถาความตระหนกและสานกนเขมขนพอกจะเปนพลงสาคญทจะ

ขบเคลอนการพฒนาอนๆ ของชมชนตอได นนคอชมชนทองถน

จะมปญญาเพอการพฒนาชมชนทองถนตอเนองได และทสาคญ

กลมคนนาสวนหนงซงอาจจะเปนสวนใหญของกลมรวมวจยมกจะ

เกดสงทเรยกกนวาจตสานกสาธารณะเหนคณคาของการทางาน

เพอประโยชนสขของคนทงหมดในชมชนและสงคม

ดงนนผลของการวจยการทองเทยวชมชนบนฐานงานวจย

เพอทองถนจงมใชเพยงความรทวาดวยการจดการทองเทยวเพอ

เสรมสรางเศรษฐกจและรายไดใหกบชมชนทองถนเทานน แต

เปนการจดการทองเทยวเพอฟนชวตชมชนทองถนในทกดาน ซง

อาจจะเปนการฟนนเวศชมชนทงดน นา ปา การฟนวฒนธรรม

ชมชนทงวฒนธรรมประเพณ ภมปญญา การเกอกลแบงปน

ใหเกดขนในชมชน พรอมกบการฟนปญญาใหเหนหนทางการคนหา

การพฒนา และการประยกตใชความรตางๆ ใหสอดคลองกบบรบท

ของชมชนทองถนและสอดคลองกบสถานการณทางเศรษฐกจและ

สงคมทเปลยนแปลงไปดวย

การทองเทยวชมชนในชวงทผานมาจงเปนการพฒนา

การทองเทยวชมชนผานการทองเทยวเชงนเวศ การทองเทยว

เชงวฒนธรรม โดยใชระบบการจดการประยกตของชมชนในการ

จดการแหลงทองเทยว และจดการทรพยากรการทองเทยวของ

ชมชนทองถน สวนระยะตอมาไดใหความสาคญกบการพฒนา

มาตรฐานการทองเทยวชมชน และการเชอมรอยเครอขาย

การทองเทยว รวมถงในระยะหลงมบางโครงการมงใชการทองเทยว

ชมชนสรางพลงใหกบชมชนทองถนในการเสรมสรางความสมพนธ

ระหวางประเทศ

อยางไรกตามการทองเทยวชมชนในระยะทผานมากม

ประเดนปญหามากมาย การทองเทยวบางแหงเตบโตเรวเกนศกยภาพ

ของชมชน ชมชนไมไดเตรยมการรองรบเชงศกยภาพการจดการ

กมแนวโนมวาการทองเทยวจะสรางปญหาใหกบชมชนทองถน

มงจดการทองเทยวเพอรายได แตกอใหเกดปญหาการทาลายนเวศ

วฒนธรรมทดงามของชมชนทองถน โดยเฉพาะความสมพนธของ

ชมชนทองถน

ดงนนการจดการทองเทยวชมชนจงควรกาวเดนอยาง

ระมดระวง วเคราะหและตรวจสอบตลอดเวลาวาการทองเทยว

ชวยเสรมสรางพลงชมชนทองถนอยางแทจรง เพอปองกนมให

การทองเทยวยอนมาทาลายชมชนได

§Ò¹ÇÔ¨ÑÂà¾×èÍ·ŒÍ§¶Ôè¹ พฤษภาคม - มถนายน 2557 l 05

เรองจากปก

พจนา สวนศร1

สการทองเทยวไทยจากทองเทยวนอกกระแส

ของถนนสายหลก

1 ผอานวยการสถาบนการทองเทยวโดยชมชน

ใครจะนกบางวา “คนบนดอย” จะกลายเปนชาตพนธทไดรบการยกยองในเรองการรกษาพนธกรรมและการดแลรกษา

ปาอยางยงยน หากไมมการทองเทยวเปนสะพานเชอมใหคนเมอง

เขาใจความหมายของคาวา ”คนอยกบปา”

ใครจะนกบางวา “ชาวประมงพนบาน” จะกลายเปนผปกปอง

ทรพยากรชายฝงและทาใหทะเลไทยคงความอดมสมบรณ หากไมม

“การทองเทยว” เปนสะพานเชอมใหสายตาของนกทองเทยวกระตน

ใหกลไกรฐจดการกบประมงผดกฎหมาย

ใครจะนกบางวา “ผบรโภค” ยอมจายคาผกพนบานหรอ

ผกปลอดสารในราคาแพงกวาผกทอยในตลาดปกต หากไมมการ

ทองเทยวทนาพาผบรโภคมาพบผผลต และทาใหเขาใจวาอาหาร

อนทรยเปนมตรตอสขภาพและสงแวดลอม

ใครจะนกบางวา “ผาทอยอมสธรรมชาต” จะสามารถ

ตตลาดสนคาระดบบน และทาใหงานบานๆ กลายเปนงานประเภท

คลาสสค ซงอาจไมสามารถเหมาเอาไดวาเปนเพราะการทองเทยว

เพยงอยางเดยว แตการทองเทยวกลายเปนโอกาสททาใหผสนใจ

งานหตถกรรมเขาใจทมาทไปและหนมาอดหนนซอหาโดยไมตอรอง

ราคา

ในวนนการทองเทยวโดยชมชน (Community Based

Tourism-CBT) ไดผานการพสจนตนเองจนไดรบการยอมรบวาเปน

สะพานเชอมคนตางวฒนธรรมมาแลกเปลยนเรยนรซงกนและกน

ในขณะเดยวกนกเปนเครองมอในการพฒนาคนพฒนาชมชน

ซงกวาจะมาถงวนน การทองเทยวโดยชมชนหรอ CBT ไดผาน

ความทาทาย และพสจนตวเองมาอยางตอเนองยาวนานกวา 20 ป

นบถอยหลงการกอเกดแนวคดการทองเทยวโดยชมชนในประเทศไทย

ป 2535 แนวคดการพฒนาอยางยงยนไดเขามามบทบาท

ในประเทศไทยชวงทมการประชมสดยอดของโลกวาดวยสงแวดลอม

และการพฒนา ในชวงเวลาดงกลาวในประเทศไทยมการสรป



บทเรยนและผลทเกดขนจากการพฒนาประเทศทผานมาผานแผน

พฒนาเศรษฐกจและสงคม ฉบบท 1-7 ไดขอสรปวา “เศรษฐกจ

กาวหนา สงคมและสงแวดลอมมปญหา การพฒนาไมยงยน”

กลมนกกจกรรมทางสงคม นกวชาการและคนในวงการ

องคกรพฒนาเอกชนไดออกมาเคลอนไหวทางความคดเรอง

“ประชาชนตองกาหนดอนาคตการพฒนา” ในเวทประชมคขนาน

ทเรยกวาเวทชาวบานในการประชมธนาคารโลกทประเทศไทย

เมอป 2535 นบวาเปนการเคลอนไหวภาคประชาชนในประเดน

ตางๆ ผานเวทวชาการและกอเกดกระแส “การมสวนรวมของ

ประชาชนในการพฒนาสงคม” และกลมภาคตางๆ เหลานมสวน

สาคญในการผลกดนใหมการปรบเปลยนแนวคดในแผนพฒนา

เศรษฐกจและสงคมแหงชาต ฉบบท 8 (พ.ศ.2540-2544) ทให

ความสาคญของการมสวนรวมของทกภาคสวนในสงคม มงให

“คนเปนศนยกลางของการพฒนา” และใชเศรษฐกจเปนเครองมอ

ชวยพฒนาใหคนมความสขและมคณภาพทดขน พรอมทง

ปรบเปลยนวธการพฒนาแบบแยกสวนมาเปนบรณาการแบบ

องครวม เพอใหเกดความสมดลระหวางการพฒนาเศรษฐกจ สงคม

และสงแวดลอม

การทองเทยวเชงนเวศ เปนกระแสหนงเพอขานรบเรอง

การพฒนาอยางยงยน การทองเทยวแหงประเทศไทย (ททท.)

มการจดทาแผนแมบทการทองเทยวเชงนเวศและไดจดเวทระดม

ความคดเหนเรองนขนในป 2536 ซงในครงนนมการระดมความ

คดเหนอยางกวางขวางโดยเฉพาะในกลมคนทางานสอมวลชนและ

นกพฒนาเอกชนจากมลนธอาสาสมครเพอสงคม (มอส.) ในการ

ตงคาถามวา “คนและชมชนทองถนไดประโยชนอะไรจากการ

ทองเทยว” พรอมกบเสนอแนวทางการพฒนาการทองเทยวทให

ประชาชนมสวนรวม

ในป 2537 ทาง มอส. ไดจดทาโครงการทองเทยวเพอชวต

และธรรมชาต (Responsible Ecological Social Tours-REST) ขน

เพอผลกดนแนวคดเรองการมสวนรวมของชมชนในการจดการ

ทองเทยวและใหการทองเทยวมบทบาทในการสรางคณคาของการ

ทองเทยวทเนนการแลกเปลยนเรยนรระหวางเจาของบานกบแขก

ผมาเยอน



ในป 2538-2539 ททท. ไดจดทาแผนการทองเทยวเชงนเวศ

แหงชาตขน ซงรปธรรมของการทางานนารองเรองการทองเทยว

โดยการมสวนรวมของประชาชนของมอส.ในพนท เกาะยาวนอย

จ.พงงา และครวง จ.นครศรธรรมราช นบไดวามสวนสาคญในการ

สรางคานยาม “การทองเทยวเชงนเวศ” ในประเทศไทยใหมเรอง

การมสวนรวมของชมชนเปนสวนหนงในคานยามและองคประกอบหลก

ของการทองเทยวเชงนเวศ โดยคานจามดงกลาว เขยนไววา การ

ทองเทยวเชงนเวศ หมายถง การทองเทยวอยางมความรบผดชอบ

ในแหลงธรรมชาตทมเอกลกษณเฉพาะถนและแหลงวฒนธรรม

ทเกยวเนองกบระบบนเวศ โดยมกระบวนการเรยนรรวมกนของ

ผ ทเกยวของภายใตการจดการสงแวดลอมและการทองเทยว

อยางมสวนรวมของทองถนเพอมงเนนใหเกดจตสานกตอการรกษา

ระบบนเวศอยางยงยน ครอบคลมองคประกอบหลก 4 ดาน คอ

1) การทองเทยวทมพนฐานอยกบธรรมชาต (Nature-based

Tourism) 2) เปนการทองเทยวทมการจดการอยางยงยน

(Sustainably Managed Tourism) 3) เปนการทองเทยว

สงแวดลอมศกษา (Environmental Education-based Tourism)

4) เปนการทองเทยวอยางมสวนรวมของชมชน (Community

Participation-based Tourism) นโยบายการทองเทยวเชงนเวศ

ทททท.ทาจงสอดคลองกบแผนพฒนาฯ ฉบบท 8

ในป 2541 มการประกาศใชนโยบายการทองเทยวเชงนเวศ

แหงชาต แตประเทศประสบวกฤตดานเศรษฐกจทาใหรฐมงใช

การทองเทยวเปนเครองมอในการกวกฤตเศรษฐกจชาตและมงเนน

การตลาดเพอดงนกทองเทยวใหมาทองเทยวในเมองไทยซงสามารถ

ตอบสนองนโยบายของรฐในระยะสนมากกวาการผลกดนนโยบาย

และแผนปฏบตการดานการทองเทยวเชงนเวศซงเปนงานระยะยาว

การพฒนาและสงเสรมการทองเทยวเชงนเวศจงชะลอตวลง และ

การประชาสมพนธการทองเทยวไทยผานสโลแกน Amazing

Thailand กลายเปนภาพลกษณตดตลาดการทองเทยวไทยแทน

นบแตป 2541 เปนตนมา

ตอมาแผนพฒนาฯ ฉบบท 9 (พ.ศ. 2545-2549) ไดใช

“ปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” ควบคกบการพฒนาแบบองครวม

ทมคนเปนจดศนยกลางของการพฒนา และแผนพฒนาฯ ฉบบท 10

(พ.ศ.2550-2554) มงส ”สงคมอยเยนเปนสขรวมกน” (Green

and happiness Society) ภายใตแนวทางของปรชญาเศรษฐกจ

พอเพยง

งานวจยเพอทองถนประเดนการทองเทยวโดยชมชน…การกาวขยบของการนาวชาการและกระบวนการวจยสรางความเขมแขงของชมชน

การทองเทยวโดยชมชนเรมมการขยายผลและดาเนนการ

อยางตอเนองในหลายพนท หลงจากท มอส.ถอดชดความรเรอง

การทองเทยวโดยชมชน ผานคมอการทองเทยวโดยชมชน ในป

2546 ในปเดยวกนทสานกงานกองทนสนบสนนงานวจย (สกว.)

ฝายวจยเพอทองถน ไดสนบสนนทนวจยและกระบวนการวจย

ใหกบชมชนทสนใจในการดาเนนการเรองการทองเทยวโดยชมชน

อาท บานแมกาปอง บานแมกลางหลวง บานผาหมอน จงหวด

เชยงใหม บานหนองแมนา จงหวดเพชรบรณ บานบอเจดลก จงหวด

สตล เปนตน โดยการใชองคความรทมอยผนวกกบโจทยวจย และ

กระบวนการวจยทมาจากชมชนและดาเนนการโดยคนในชมชน

การทองเทยวโดยชมชนกไดสถาปนาตนอยางมงานวจยในการ

รองรบโดยใชงานวจยเพอทองถนเตรยมความพรอมชมชนในการ

จดการทองเทยวอยางเปนขนเปนตอน มกระบวนการจดการความร

อยางเปนระบบ และสรางการแลกเปลยนเรยนรระหวางนกวจยเกา



และใหมในชอทเรยกขานวา “รมระเบยง” อนเปนแนวทาง

การทางานในการยกระดบงานวจยจากชมชนสเครอขายระหวาง

ชมชนบนฐานงานวจย

ความรวมมอในการขบเคลอนงานวจยและงานพฒนาสการยอมรบในระดบนโยบาย

ในชวงป 2545 การทองเทยวของประเทศไทยมการ

ปรบเปลยนครงใหญ มการปรบโครงสรางการทางานดานการ

ทองเทยว มการจดตงกระทรวงการทองเทยวและกฬาขน และแยก

บทบาทดานการสงเสรมการทองเทยวออกเปนสองสวน กลาวคอ

1) งานดานการพฒนาแหลงทองเทยว บรการทองเทยว ทะเบยน

ธรกจนาเทยวและมคคเทศกอยกบกระทรวงการทองเทยวและกฬา

และ 2) งานดานการตลาดอยในการดแลของการทองเทยว

แหงประเทศไทย ซงมฐานะเปนรฐวสาหกจ ภายใตกระทรวง

การทองเทยวและกฬา

ในป 2546 มการจดตงองคการบรหารพนทพเศษเพอ

การทองเทยวอยางยงยน (อพท.) เปนองคกรมหาชนภายใตสงกด

นายกรฐมนตร มภารกจในการประสานการบรหารจดการการทองเทยว

กบสวนราชการ รฐวสาหกจ องคกรปกครองสวนทองถน ในพนทๆ

มการประกาศเปนพนทพเศษ

ในป 2549 Node หรอศนยประสานงานชดประเดนการทองเทยวโดยชมชน ของสกว.ฝายวจยเพอทองถน ไดรวมกบ REST กอตง สถาบนการทองเทยวโดยชมชน (Thailand Community Based Tourism : CBT-I) ขน

เนองจากวเคราะหวา งาน CBT ททงสององคกรดาเนนการอยมคณคาในการพฒนาคน พฒนาชมชน และเปนทางเลอกของ

การทองเทยวทยงยน แตยงมขอจากดในการขยายผลและยงไมสามารถสรางการเปลยนแปลงในเชงนโยบายได



การรวมมอกนโดยใชจดแขงของทงสององคกร ไดแก

งานวจย งานพฒนา และสงเสรมการตลาด CBT มาลดจดออนกน

และกนในเรองความตอเนองหลงสนสดงานวจยและการขบเคลอน

งานเชงนโยบายบนฐานความรและขอมล นาจะทาใหการทองเทยว

โดยชมชนสรางการเปลยนแปลงได ซงคาถามสาคญและนบเปน

ความทาทายในชวงนนจาก ดร.สนธ สโรบล ผรเรมในการสราง

Node ทองเทยวโดยชมชนของสกว.ฝายวจยเพอทองถน และผม

บทบาทสาคญในการกอตง CBT-I คอ “การทองเทยวโดยชมชน

พรอมหรอไมทจะขบเคลอนบนถนนสายหลก ไมใชแคการทองเทยว

นอกกระแส”

ผนาการพฒนา…ผนาการเปลยนแปลง (Change Agent)

กาวแรกของ CBT-I ในการตอบคาถามเรอง “CBT จะเปน

การทองเทยวนอกกระแสตอไปหรอไม” คอการจดการฝกอบรม

ผนวกกบการศกษาดงานใหกบผนาชมชน CBT ทวประเทศจานวน

30 คน ทประเทศลาว รวมกบวทยาลยวจยเพอทองถน ซงในขณะนน

ดร.สนธ สโรบล เปนผอานวยการ โดยเนอหาการฝกอบรมครอบคลม

เรองกระแสวกฤตโลกวกฤตพลงงาน อตสาหกรรมทองเทยว

การตลาดการทองเทยว ยอนดการทองเทยวเพอนบานยอนดตนเอง

และปรกษาหารอกบผนาทเขารวมโครงการ Change Agent วาจะ

กลาปกธง CBT ในการทองเทยวกระแสหลกหรอไม หากกลา

ปกธงจะมกระบวนการสรางการยอมรบอยางไร

เรมตนทตองเรยกขานตนเองอยางภาคภมใจวา CBT หรอการทองเทยวโดยชมชน

ชวงทการทองเทยวโดยชมชนเตบโตเปนชวงเดยวกบกระแส

เรองการทองเทยวเชงนเวศกาลงเขามาในประเทศไทย รวมทงการ

มชอเรยกขานจดกลม/ประเภทการทองเทยวตางๆ ตามกจกรรม

หรอลกษณะพนท อาท การทองเทยวเชงอนรกษ (บางกลมนยม

เรยก Ecotourism ในชอน) การทองเทยวเชงเกษตร การทองเทยว

เชงวฒนธรรม การทองเทยวสมผสวถชวตชนบท (Homestay



ของไทยใชชอภาษาไทยแบบน แตตวชวดและการประเมนใหความ

สาคญทบานพกเปนหลก) ฯลฯ จงมการทาความเขาใจรวมกน

ในแนวคดการทองเทยวโดยชมชนอกครงหนง และเหนรวมกนวา

หวใจสาคญของการทองเทยวโดยชมชน คอ “ชมชนมสวนรวมและ

เปนเจาของ สรางการแลกเปลยนเรยนร และบรหารจดการอยาง

ยงยน โดยใหการทองเทยวเปนเครองมอในการพฒนาคนและชมชน

ในเรองการอนรกษทรพยากรธรรมชาต วฒนธรรมทองถน และ

มการกระจายผลประโยชนอยางเปนธรรม” โดยทชมชนแกนนาตอง

พรอมทจะเรยกการทองเทยวทชมชนทาวา “CBT หรอการทองเทยว

โดยชมชน”

รางวลดานการทองเทยวเมอเรมปกธง…กตองเรมสรางการยอมรบ กลยทธในการ

สรางการยอมรบในระหวางป 2550-2556 คอการสงชมชน

เขาประกวดรางวลหรอรบมาตรฐานการทองเทยว การเชอมโยง

กบกระแสการพฒนาไมวาจะเปนเรองเศรษฐกจพอเพยง ลดภาวะ

โลกรอน สขภาวะชมชน หรอชมชนตนแบบ ดงนน หลงจากกลบ

มาจากการฝกอบรม Change Agent ชมชน CBT กเรมสงชมชน

เขาประเมนรางวลอตสาหกรรมทองเทยว มาตรฐานโฮมสเตย และ

พฒนาเปนแหลงเรยนรเรองเศรษฐกจพอเพยง กลายเปนพนท

ศกษาดงานใหกบชมชน องคกรปกครองสวนทองถน และหนวยงาน

ตาง ๆ ทงในประเทศและตางประเทศ ชมชนบางแหงกพฒนาจาก

เปนแหลงดงานเรองเศรษฐกจพอเพยงมาทาเรองการทองเทยว

โดยชมชนในทสด

มาตรฐานการทองเทยวโดยชมชนเมอ CBT เปนทรจกและเปนทยอมรบ ทาใหมชมชนทองเทยว

ใหมๆ เกดขนแตไมไดใชแนวคดและกระบวนการการมสวนรวมของ

ชมชนในการจดการทองเทยวและวางแผนการจดการทรพยากร

การทองเทยวอยางบรณาการ เกดการลอกเลยนแบบกจกรรม

ทองเทยว แตไมไดยดเปาหมายและหลกการ และโหนกระแสท

CBT กาลงเปนทยอมรบเรยกตนเองวา CBT ทาใหแนวทางทวางไว

และนกทองเทยวทใหความสนใจดานการแลกเปลยนเรยนรสบสน

ผดหวง บรษทนาเทยวทตองใชเวลาและความตอเนองในการทาให

ตระหนกและเหนความสาคญของการสนบสนน CBT ตงคาถามวา

CBT แทหรอ CBT เทยม การผลกดนใหเกดมาตรฐานการทองเทยว

โดยชมชนทประชาชนมสวนรวมและใชการเทยบเคยงกบมาตรฐาน

สากลจงเกดขนดวยการผลกดนของสถาบนการทองเทยวโดยชมชน

เพอใหมาตรฐาน CBT เปนเครองมอหนงในการยนยนความเปน

“ของจรง” และทาให “ของเทยม” ไมมาทาลายความดความงาม

ทชมชนรวมสรางขนมา

เชอมโยงเครอขายและสรางการเปลยนแปลงทางนโยบาย

ในแผนพฒนาฯ ฉบบท 11 (2555-2559) สาระสาคญคอ

การมงหวงให “สงคมอยรวมกนอยางมความสข ดวยความเสมอภาค

เปนธรรมและมภมคมกนตอการเปลยนแปลง” ในสวนทเกยวของ

กบการทองเทยวโดยตรง คอยทธศาสตรการสรางเศรษฐกจ

ฐานความรและการสรางปจจยแวดลอม พฒนาภาคบรการ โดย

เพมขดความสามารถในการแขงขนของธรกจบรการทใชความเปนไทยและการสรางความรใหมๆ ยกระดบคณภาพชวตของประชาชน บรหารจดการการทองเทยวอยางยงยน รวมทงเสรมสรางความเขมแขงใหภาคเอกชน ทองถน ชมชน ผประกอบการรายยอย และวสาหกจชมชนในอตสาหกรรมทองเทยว

กาวเขามาครงทางของแผนพฒนาเศรษฐกจฯ ฉบบท 11

ในขณะทภาคประชาชนมองคความร มเครอขายการทองเทยว

โดยชมชนทงในระดบจงหวด และระดบภาค มมาตรฐานทจะสราง

ความมนใจใหกบผประกอบการและผใชบรการ ณ วนน CBT พรอม

จะกาวไกลขนอยกบวาทกฝายจะรวมมอรวมใจอยางไร

• หนวยงานดานการทองเทยว

ในป 2551 มการออกพระราชบญญตการทองเทยวแหงชาต

ซงมจดมงหมายเพอใหมการกาหนดนโยบายและการบรหารจดการ

การทองเทยวเปนไปอยางมระบบสอดรบและเชอมโยงกนทงใน

ระดบชาต

ป 2552 รฐบาลประกาศใหการทองเทยวเปนวาระแหงชาต

หลงจากวกฤตเศรษฐกจโลก ปญหาความไมสงบทางการเมองและ

การแพรระบาดของโรคตางๆ รฐบาลไดใหความสาคญของภาค

การทองเทยวเพอเขามากวกฤต 2552 และไดทาแผนกวกฤตและ

มาตรการกระตนการทองเทยว ป 2552-2555 ขน

โดยสรป หนวยงานของรฐทดาเนนเรองการทองเทยว

โดยตรง ไดแก

• กระทรวงการทองเทยวและกฬา ดแลในเรองนโยบาย

สงเสรมสนบสนนและพฒนาอตสาหกรรมการทองเทยว

และการกฬา โดยมหนวยงานในกากบดแล ไดแก



• สานกงานปลดกระทรวงการทองเทยว เปนศนยกลาง

การบรหารงานของกระทรวงในการพฒนายทธศาสตร

แปลงนโยบายเปนแผนปฏบต มสานกงานทองเทยวและ

กฬาจงหวด เปนหนวยงานปฏบตการภายใตการกากบ

ดแลของสานกปลดกระทรวง

• กรมการทองเทยว ทาหนาทสงเสรมการพฒนาแหลง

ทองเทยวและพฒนาบรการทองเทยว

• การทองเทยวแหงประเทศไทย (รฐวสาหกจ) ทาหนาท

สงเสรมการตลาดทงในประเทศและตางประเทศ

• องคการบรหารพนทพเศษเพอการพฒนาอยางยงยน

(องคการมหาชน) ทาหนาทประสานความรวมมอของ

หนวยงานตางๆ เพอพฒนาพนทพเศษอยางยงยน

อยางไรกตาม การขบเคลอนการพฒนาอตสาหกรรม

ทองเทยวตองมทงภาครฐ เอกชน และสถาบนการศกษา โดยภาครฐ

มบทบาทในการกาหนดนโยบาย ดาเนนการ กากบ ควบคม ดแล

และสงเสรมอตสาหกรรมการทองเทยว ภาคเอกชนเปนฟนเฟองสาคญ

ในการขบเคลอน กระตนและสงเสรมใหอตสาหกรรมการทองเทยว

พฒนาอยางเปนรปธรรม ในขณะทสถาบนการศกษามบทบาท

สาคญในการพฒนาบคคลกรใหกบอตสาหกรรมการทองเทยว

รวมทงวจยและหาองคความรทางวชาการเพอชนาทศทางการพฒนา

• กลไกและเครองมอในการสงเสรมสนบสนนการทองเทยว

เชงนเวศ

การพฒนาขดความสามารถของแหลงทองเทยวและบคคล

ากรดานการทองเทยวใหสามารถทางานไดอยางมความร-ความ

สามารถ และสามารถเขาถงทรพยากรการสงเสรมสนบสนนของ

รฐไดเปนเรองทมความสาคญ จากการศกษาเอกสาร พอจะประมวล

กลไกและเครองมอในการสงเสรมสนบการทองเทยวเชงนเวศ

ไดดงน

• สภาอตสาหกรรมทองเทยวแหงประเทศไทย (Tourism

Council of Thailand) เปนองคกรภาคเอกชน มฐานะ

เปนนตบคคล มอานาจหนาทดาเนนการตามวตถประสงค

ทกาหนดในพระราชบญญตสภาอตสาหกรรมทองเทยว

แหงประเทศไทย พ.ศ. 2544 เปนตวแทนของผประกอบ

อตสาหกรรมทองเทยวในดานการประสานงานอยางม

ระบบ ระหวางรฐกบเอกชน และเอกชนกบเอกชนดวยกน

สงเสรมใหมระบบการรบรองคณภาพระบบมาตรฐาน

และระบบประกนคณภาพของธรกจ ทเกยวกบสนคา

หรอบรการสาหรบนกทองเทยวและสงเสรมผประกอบ

อตสาหกรรมทองเทยวใหดาเนนการอยางมคณภาพ

และมจรรยาบรรณ

• คณะกรรมการการนโยบายการทองเทยวแหงชาต

ตงขนตาม พรบ.การทองเทยวแหงชาต พ.ศ.2551 ม

หนาท จดทาและเสนอนโยบาย ยทธศาสตร หรอ

มาตรการเพอสงเสรมการบรหารและพฒนาการทองเทยว

ตอคณะรฐมนตร จดทาแผนพฒนาการทองเทยวแหงชาต

ดาเนนการเพอใหมการกาหนดเขตพฒนาการทองเทยว

พจารณาใหความเหนชอบและกากบดแลการดาเนนการ

ภายในเขตพฒนาการทองเทยว และ กาหนดและจดให

มการรบรองมาตรฐานเกยวกบแหลงทองเทยวหรอ

อตสาหกรรมทองเทยว



ซงในองคประกอบของคณะกรรมการไดมตวแทนของ

ภาคประชาชน ไดแก นายกสมาคมองคการบรหารสวนจงหวด

แหงประเทศไทย และนายกสมาคมองคกรบรหารสวนตาบล

แหงประเทศไทยเปนกรรมการ นอกจากองคกรปกครองสวนทองถน

จะเปนหนวยการพฒนาในระดบพนทแลวยงมบทบาทในการกาหนด

นโยบายและบรหารจดการทองเทยวของประเทศในภาพรวม

• กองทนสงเสรมการทองเทยวไทย อยภายใตการกากบ

ดแลของคณะกรรมการนโยบายการทองเทยวแหงชาต

มวตถประสงคเพอ

- พฒนาการทองเทยว

- สรางขดความสามารถในการแขงขนใหอตสาหกรรม

ทองเทยว

- พฒนาทกษะดานการบรหารการตลาด

- อนรกษทรพยากรทองเทยวในชมชน

- ดแลรกษาคณภาพแหลงทองเทยว

- สงเสรมสนคาทางการทองเทยวใหมๆ ในทองถน

• มาตรฐานการทองเทยว กรมการทองเทยวมการจดทา

มาตรฐานทงหมด 26 มาตรฐาน แบงออกเปน 4 กลม

ไดแก 1) มาตรฐานทพกเพอการทองเทยว 2) มาตรฐาน

ดานการบรการเพอการทองเทยว 3) มาตรฐานกจกรรม

เพอการทองเทยว 4) มาตรฐานแหลงทองเทยว ซงการ

ทองเทยวเชงนเวศเปนมาตรฐานหนงในกลมมาตรฐาน

แหลงทองเทยว

• งานวจยดานการทองเทยวเชงนเวศ เพอใหการพฒนา

แหลงทองเทยวหรอกจกรรมทองเทยวเชงนเวศเปนไป

อยางมความรประกอบการวางแผนและการตดสนใจ

การมการวจยเพอนาผลการวจยมาพฒนาหรอวางแผน

ทผานมาหนวยงานทมการใชงานวจยศกษาเรองระบบ

นเวศเพอใชวางแผนเรองการทองเทยว คอ โครงการ

พฒนาองคความร และศกษานโยบายการจดการ

ทรพยากรชวภาพในประเทศไทย (BRT) และงานวจย

ของสานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ทงงาน

Area-based Collaborative Research (ABC) และ

งานวจยเพอทองถน เชนงานวจยเรองความหลากหลาย

ทางชวภาพเพอการทองเทยวเชงนเวศ จ.แมฮองสอน

ป พ.ศ.2539-2542


ความเคลอนไหวงานวจยเพอทองถนภาคเหนอ

สภาวณ ทรงพรวาณชย1

15 ปภาคเหนอ

บนรอยท า ง…

โดยชมชนการทองเทยว

1 สถาบนการทองเทยวโดยชมชน

“จากแนวคดเรองการพฒนาทยงยนทเปนแนวคดหลกของการพฒนาโลก

เมอ 20 ปทผานมา สกว. เลงเหนวาแนวคดนนาจะเปนฐานคดสาคญ

ในการนามาพฒนาการทองเทยว โดยเรมตงคาถามวา จะทาอยางไร

ใหชาวบานผมสวนไดเสยและเปนผจดการแหลงทองเทยวจะเขามาม

บทบาทและมสวนรวมในการจดการแหลงทองเทยวของชมชน โดยเราเตม

“กระบวนการวจย” เขาไป เรมจากชวนชาวบานคด วเคราะห ปญหา

และวางแผน จดการปญหาดวย “ขอมล” และใหความสาคญกบ

กระบวนการมสวนรวมเปนหลก”

ดร.สนธ สโรบล (2545)



นบเปนคาสอนทมาพรอมการทางานรวมกนตงแตป พ.ศ. 2545 ในยคเรมกอตง เครอขายการเรยนรและประสานงาน

วจยการทองเทยวโดยชมชน สกว.สานกงานภาค ณ จงหวด

เชยงใหม ในยคทฉนเพงเรมรจกคาวา “การทองเทยวโดยชมชน”

เรมตงหลก จากแนวคดสการปฏบต … CBT Node …สานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) ฝายวจยเพอ

ทองถน ไดสนบสนนใหเกดการวจยและพฒนาเพอสรางทางเลอก

ใหกบระบบการทองเทยวแนวใหมทแตกตางจากเดม โดยเนน

การวจยเชงปฏบตการแบบมสวนรวมในรปแบบของ “การทองเทยว

โดยชมชน” โดยมงพฒนาให “คนในชมชน” เปนหวใจสาคญของ

การจดการทองเทยวและไมเพยงแตตอบสนองความตองการของ

นกทองเทยวเทานน แตไดเนนถงการสรางศกยภาพของคนในทองถน

ผประกอบการ ผใหบรการ โดยใชงานวจยเปนเครองมอสราง

กระบวนการเรยนร ใหคนในทองถนเขามามสวนรวมในการจดการ

ทองเทยวของชมชน เพอนาไปส การดแลรกษาและฟ นฟ

ทรพยากรธรรมชาตโดยใหมความสมดลกบภมปญญาทองถนและ

อตลกษณทางวฒนธรรมรวมทงการเกอกลตอเศรษฐกจของชมชน

ในอนาคต

การสนบสนนงานวจยเพอทองถนประเดนการทองเทยว

โดยชมชนดงกลาวนนไดเรมมการสนบสนนมาตงแตป พ.ศ.2542

จวบจนถงป พ.ศ.2545 มจานวนโครงการวจยประมาณ 40 โครงการ

ทวภาคเหนอ และในป 2545 ทางเครอขายการเรยนรและประสาน

งานวจยการท องเทยวโดยชมชนได ดาเนนการสงเคราะห

ถอดประสบการณจากโครงการวจยดงกลาว โดยมมมองจาก

นกวชาการ ในการถอดประสบการณ ยกระดบองคความร งาน

วจยการทองเทยวโดยชมชน สรปประสบการณทไดเปนบทเรยน

เพอใชในการขยายฐานงาน ฐาน

คน และฐานองคความร ในการ

สรางกระบวนการเรยนรรวมกน

เพอพฒนาการทองเทยวโดย

ชมชนของไทยใหเกดความ

ยงยน โดยการสงเคราะห

ออกมาเปนหนงสอเลมน

นบเปนจดเรมตนของการ

สนบสนนงานว จ ย เพ อ

ท องถน ประเดนการ

ท อ ง เท ย วโดยช มชน

ภายใต Node CBT และการประสานงานของ ดร.สนธ สโรบล

พรอมเจาหนาทดาเนนงานอก 3 ทาน

ยคแหงการสรางพนทรปธรรมบนฐานบทเรยนและประสบการณของโครงการวจยกวา

40 โครงการ ทาใหเราพบบทเรยนการจดการทองเทยวโดยชมชน

โดยคนทองถนผานกระบวนการวจยเพอทองถน ดร.สนธ สโรบล

นาทมเพอสรางพนทรปธรรมผานการผลตซาการสนบสนนงานวจย

การทองเทยวโดยชมชน โดยกระบวนการวจยเพอทองถน

ในยคนตงแตป พ.ศ.2545 ถง พ.ศ.2549 โจทยวจยมงเนน

การสรางพนทรปธรรม เพอพสจนใหเหนวาชมชนทองถนสามารถ

ใช การท องเ ทยวโดยชมชนเป นเค รองมอในการอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาต รกษาวฒนธรรมทองถน และพฒนาคณภาพ

ชวตผานการจดการทองเทยวโดยชมชน โดยมพนทรปธรรม

หลายแหงทเปนผลผลตในชวงยคแหงการสรางพนทรปธรรมน อาท

โครงการ การจดการทองเทยวเชงนเวศโดยการมสวนรวมของ

ชมชนหนองแมนา และอทยานแหงชาตทงแสลงหลวง จงหวด

เพชรบรณ โดย คณกนษฐา อยถาวร หรอ โครงการ รปแบบ

การจดการทองเทยวอยางยงยน บานผาแตก อาเภอแมแตง จงหวด

เชยงใหม โดย คณดษณย ชาวนา หรอ โครงการ การจดการ

ทองเทยวเชงนเวศโดยชมชนชาวประมงพนบาน กวานพะเยา

จงหวดพะเยา โดย คณสมศกด เทพตน หรอโครงการการทองเทยว

เชงอนรกษบานแมกาปอง โดย คณพรมมนทร พวงมาลา เปนตน

โดยชมชน สรปป

เพอ

คน

สร

เพ

ชม

ยง

อ

น

ส

ท

ท



ขยบ ยกระดบโจทยวจยสการสรางความร ใหมเมอตองสรางความรใหมในขณะทสถานการณการทองเทยว

ในประเทศไทยกาลงรกคบเขาสชมชนมากขน การมอง วเคราะห

และยกระดบโจทยวจยจงเปนประเดนทาทายของคณะทางาน

ขณะนน ดวยการทางานทมวสยทศนของ ดร.สนธ สโรบล อาจารย

นาพาทมสการวเคราะหสถานการณ ทศทาง นโยบายการพฒนา

การทองเทยวของไทยเปนระยะ จากการวเคราะห คาดการณ และ

การตดตามสถานการณอยางตอเนอง ในยคของการขยบและ

พฒนาโจทยวจยเพอใหสอดรบกบสถานการณปจจบน โจทยในยคน

จงมหลายลกษณะ ไดแก การศกษาวจยเพอแกไขปญหาผลกระทบ



จากการทองเทยวและจดการ CBT บนฐาน Mass Tourism งานวจย

ประเดนนจงเนนใชกระบวนการวจยเพอทองถนในการเขาไปจดการ

แกไข และจดระบบใหเกดการทองเทยวทชมชนเขามามสวนรวม

มากขน และสราง CBT Model ใหมๆ ในเขตพนท Mass Tourism

อาทเชน โครงการวจยรปแบบการจดการทองเทยวโดยการมสวนรวม

ของชมชนทบเบก อาเภอหลมสก จงหวดเพชรบรณ และ โครงการ

วจยเรอง แนวทางการจดการทองเทยวโดยความรวมมอระหวาง

ชมชนและเทศบาลตาบลแมยาว อาเภอเมอง จงหวดเชยงราย และ

โจทยการศกษาวจยและพฒนาภาพกวาง เหนอมตของชมชน การ

ศกษาวจยระดบเหนอชมชน เปนการศกษาในประเดนอนๆ ทไมใช

การเตรยมความพรอมของชมชน แตเปนการจดการบางเรอง

ในระบบของการทองเทยว เชนกรณ โครงการ ศกษาและพฒนา

ระบบเครอขายการทองเทยวโดยชมชน จ.เชยงใหม โดย คณโฉมสร

ทมสทน หรอโครงการการพฒนาระบบสาสนเทศเพอการทองเทยว

อทยานแหงชาตดอยอนทนนท โดย คณอสระ ศรไสยาสตร หรอ

โครงการการศกษาวจยดานนกทองเทยว (Demand) โดย ผศ.นชร

กมสวรรณ หรอ การจดทาสอภมประเทศจาลอง (Model) เพอการ

ทองเทยวดอยหลวงเชยงดาว โดย คณโอฬาร อองฬะ เปนตน

ยคขยบรวม สรางภาคการทางานจาก Research ส Movement

เมอมองคความรจากกการสนบสนนงานวจยเพอทองถน

ประเดนการทองเทยวโดยชมชน จนถงป พ.ศ. 2549 กวา

50 โครงการวจย Node CBT ในขณะนนมเปาหมายเพอขยายผล

องคความร จากงานวจยเพอทองถนทมส การเชอมตอจกซอว

การทางานกบภาคอนๆ เพอหวงผลขยายความรงานวจยสการ

ขบเคลอนสงคม การไดพบกบโครงการทองเทยวเพอชวตและ

ธรรมชาต (REST) องคกรพฒนาเอกชนทใชการทองเทยวเปน

เครองมอในการพฒนาชมชน นบวาเปนการสอดประสานแนวคด

อดมการณบนพนฐานความเชอเดยวกนไดอยางสอดรบและลงตว

จงนบเปนยคของการขยบขบเคลอนสการเปนองคกรอสระ โดยการ

รวมตวกนของทงสององคกร ภายใต มลนธสถาบนการทองเทยว



โดยชมชน (Community Based Tourism Institute : CBT-I)

กอตงขนปลายป พ.ศ.2549 บนพนฐานความเชอทวา “การทองเทยวเปนเครองมอในการพฒนาชมชน และเพอใหการทองเทยวทเขาไปในชมชนชนบทยงยน ชมชนจะตองเขามามสวนรวมและไดรบประโยชนจากการทองเทยว” CBT-I เปนการประสานความร ความ

สามารถ และทกษะการทางานระหวางองคกรทมภมหลงดานการ

พฒนาคนและองคกรชมชนดานการทองเทยวโดยชมชนมา 12 ป

กบหนวยงานทมพนฐานงานทางดานวชาการ และงานวจยเพอ

ทองถนเรองการทองเทยวโดยชมชนมากวา 5 ป เขามาทางาน

รวมกนเพอผลกดนงานการทองเทยวโดยชมชนใหเปนทยอมรบ

ทงในระดบนโยบายและสรางคณภาพใหมของการทองเทยวทเนน

การแลกเปลยนเรยนรระหวางคนตางวฒนธรรม โดยทชมชน

ทองถนเปนเจาของและมสวนรวมในการกาหนดทศทางการพฒนา

ยคสรางทยนจากภาคประชาชนสภาคนโยบายผาน… พลงเครอขายฯ…

การกาวขยบส โจทยวจยระดบเครอขาย เกดขนจาก

ยทธศาสตรการประสานสบทศ เพอทาใหเสยงของประชาชนมพลง

และดงพอถงการเปลยนแปลงในระดบนโยบาย จดเรมตนของการ

ขยบงานเครอขายฯ เกดขนจากเวทรมระเบยงงานวจย ทเปนพนท

ใหเครอขายนกวจยกวา 60 โครงการทวภาคเหนอไดมาแลกเปลยน

เรยนร พบปะ พดคยถงสถานการณการทองเทยวโดยชมชนในพนท

ของตนเอง ผานการวเคราะหสถานการณภายนอก จากเวทเลกๆ

ทเปนเพยงการสรางพนทใหเครอขายนกวจยชมชนไดมพนทการ

พดคยนน เหนอกวาการไดพบกน จากรมระเบยงงานวจย สการคด

การณใหญ ขยบและทาเรองทเหนอกวาระดบพนทชมชนเลกๆ

เพยงแตในหมบานของตนเอง การเชอมความคด ความสมพนธ

ของคน พนองนกวจยจงเปนจดเรมตนของการกาวขยบส “เครอขาย

การทองเทยวโดยชมชน” เรมจากป พ.ศ.2550 ภายใตโครงการ

พฒนาเครอขายการทองเทยวโดยชมชน เพอการอนรกษทรพยากร

การทองเทยวอยางยงยน (Community Based Tourism) โดย

ผศ.จตศกด พฒจรและคณะ สนบสนนโดย สานกพฒนาการ

ทองเทยว กรมการทองเทยว กระทรวงการทองเทยวและกฬา

ถอเปนโอกาสใหเครอขายฯ ไดเปนจดเรมในการขยบเคลอน และ

สรางเครอขายการทองเทยวโดยชมชน งานนนนบวาเปนเพยงการ

จดประกายเทานน และยงสงผลตอในการทางานระดบพนท

ทเขมขนตามมา โดยหลงจากโครงการดงกลาว จงหวดเชยงใหม

เปนจงหวดแรกทกลบมาพดคยและสรางกลไกระดบจงหวด ในป

พ.ศ.2551 ตลอดจนประสานการทางานรวมกบจงหวดและสามารถ

สรางพนทยนของภาคประชาชนในภาคการทองเทยวโดยชมชน

สระดบนโยบายจงหวด รวมกบ สานกงานจงหวด สานกงาน

การทองเทยวและกฬาจงหวด และการทองเทยวแหงประเทศไทย

เมอสถานการณ ปญหาและผคน สกงอม แรงและพลง

กพรอมทจะระเบดออกมาจากภายใน ป พ.ศ.2552 และ ป พ.ศ.

2553 เครอขายการทองเทยวโดยชมชน จงหวดแมฮองสอน และ

เครอขายการทองเทยวโดยชมชน จงหวดเชยงราย จงถอกาเนด

เกดขนตามมา โดยมงหวงจะเปนศนยกลางของการสรางความ

เขมแขงใหกบชมชนทองเทยวในระดบพนท ชมชนและเชอมรอยส

ระดบจงหวด ตามแนวคดและยทธศาสตรการขบเคลอน การสราง

พลงและความเขมขนระดบพนทเพอรวบรวมส พลงท ใหญขน



ใหพอทจะมแรงผลกในระดบภาคและระดบประเทศตอไป เมอ

เกดพลงระดบจงหวดทมการเกาะเกยวกนเขมขน ในป พ.ศ.2552

งานวจยเพอทองถน เขามาเปนพระเอกสาคญอกครงในการศกษา

รปแบบองคกรเครอขายการทองเทยวโดยชมชนทเหมาะสม เพอ

ใหเปนการวางรากฐานกาหนดอนาคตบนฐานการคด วเคราะห

ขอมลและกระบวนการงานวจยเพอทองถน จนนามาสการจดตง

“สมาคมการทองเทยวโดยชมชนภาคเหนอ” ในป พ.ศ.2555

เปนตนมา นบวาเปนภมภาคแรกของการขยบขบเคลอนจาก

ภาคประชาชนสการเปนองคกรอสระภาคประชาชน (Community

Organization) ทจะทาหนาทเปนศนยกลางในการเชอมรอย

พฒนาศกยภาพชมชนทองเทยวทวภาคเหนอ และประสาน

ทรพยากรจากภาคตางๆ สการพฒนาการทองเทยวโดยชมชน

ใหเปนไปตามอดมการณในการใชการทองเทยวเปนเครองมอ

ในการพฒนาชมชน ความพยายามของเครอขายฯ ไมหยดนงทจะ

เกาะกมรมเรา เพอนพองนองพจากทวทกภาคในการสรางพลงของ

ภาคประชาชนใหเสยงดงและมพลงมากพอ บนฐานคดและ

กระบวนการวจยเพอทองถน สพนองเครอขายฯ ภาคใต ภาคกลาง

และภาคตะวนออกเฉยงเหนอรวมกนตอไป

ภายใตปรชญาและอดมการณของงานวจยเพอทองถน

ทหวงตววาจะเปนเครองมอใหชมชนทองถนไดสามารถจดการ

ทรพยากรในชมชนเพอสรางการเรยนรและปกปองรกษาทรพยากร

วฒนธรรมทองถน ผานการจดการทองเทยวโดยชมชน ตามแนวคด

ของ ดร.สนธ สโรบลทมปณธาณแนวแนตงแตการเรมตนเปดพนท

งานวจยเพอทองถนประเดนนขนในฝายวจยเพอทองถน สกว.

จวบจน 15 ปผาน ในวนนท สกว.ฝายวจยเพอทองถนไดสนบสนน

งานวจยเพอทองถน ประเดนการทองเทยวโดยชมชนในพนท

ภาคเหนอกวา 110 โครงการวจย นกวจยชาวบานกวา 1,000 คน

และเครอขายภาคองคกรตางๆอกกวา 100 หนวยงาน ดอกผลจาก

แนวคดและอดมการณดงกลาว ไดผลดอก ออกผล แตกกง กาน

ใบ และขยายรากฐาน สชมชนทองเทยวทวประเทศ ไมเพยงแต

จะสะทอนผานองคกรภาคประชาชนในนามของ “สมาคมการ

ทองเทยวโดยชมชน” องคกรอสระในนามของ “มลนธสถาบน

การทองเทยวโดยชมชน” ทเปรยบเสมอนการเชอมตอการทางาน

ในทกระดบทจะสามารถประสานการทางานรวมกนตงแตระดบ

ชมชน ตาบล อาเภอ จงหวด ภมภาค และระดบประเทศ ณ ขณะน

แนวคดการทางานการทองเทยวโดยชมชนยงไดแพรขยายเปรยบ

เสมอนไวรสแหงความดทไดแพรขยายออกจากชมชนสหนวยงาน

ภาคตางๆ ทวนนเรมเหนความสาคญของภาคประชาชน เปดโอกาส

และพนทใหคนในชมชนมสทธและพฒนาศกยภาพสการปกปอง

ดแลรกษาฐานทรพยากรชมชน เพอใหยงคงประโยชนส คน

ในทองถนอยางแทจรง… วนน “การทองเทยวโดยชมชน” ไมใชการ

ทองเทยวทมองมตเศรษฐกจและการใชประโยชนทรพยากร

อยางเดยว แตการทองเทยวโดยชมชน เปนเครองมอหนงทนาไปส

การสรางพนท สทธและการพฒนาในทกมตของชมชน ทงมตทาง

ทรพยากร สงแวดลอม มตทางสงคม วฒนธรรม และมตทาง

เศรษฐกจ ตลอดจนการพฒนาคณภาพชวตทด

ในฐานะของคนทางานทเปรยบเสมอนฟนเฟองเลกๆ ของการ

พฒนาการทองเทยวโดยชมชน หวงใจเพยงวา แนวคด ปรชญา

ของทานอาจารย ดร.สนธ สโรบล จะแพรขยายและฝงรากลก

สการพฒนาการทองเทยวอยางยงยน เฉกเชนทอาจารยไดตง

ปณธาณเอาไว

ระลกถงอาจารยผเปนตนแบบ… ผศ.ดร.สนธ สโรบล

กรกฎาคม 2557


ความเคลอนไหวงานวจยเพอทองถนภาคอสาน

การทองเทยวชมชน:อบลราชธาน

กาญจนา ทองทว

กระแสการทองเทยวโดยชมชน (Community-Based

Tourism) ในจงหวดอบลราชธาน ไดกอตวมาตงแตป 2544-45

จากการสนบสนนของสานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

ฝายวจยเพอทองถน ท ใช กระบวนการงานวจยเพอทองถน

(Community-Based Research) ในการสรางพนทรปธรรม โดย

มพนทปฏบตการแรกทบานซะซอม อาเภอโขงเจยม จงหวด

อบลราชธาน เปนหมบานขนาดเลก ทตงอยในเขตแนวกนชน

อทยานแหงชาตผาแตมและเขตปาดงนาทามในเขตฝงประเทศไทย

มธรรมชาต วฒนธรรมทองถน “ลาวสวย” ทงดงาม ผลจากการ

ดาเนนการวจยรวมกนของนกวชาการคนนอก ซงเปน NGOs

ททางานในพนทคอ คณสดใส สรางโศรก กบชมชนชาวบาน สราง

การตนตวและเปดมมมองของชมชนในเรองการทองเทยว สราง

ความเขมแขงใหกบชมชน เกดการรวมตวของกลม นาศกยภาพ

ทมอยในชมชนมาเปนฐานของการทองเทยว เชน ฐานมดยอมสผา

จากธรรมชาต ฐานไมกวาดฯ ผนวกกบการเดนปาศกษาธรรมชาต

ซงป จจบนกยงคงดาเนนการตอนรบนกทองเทยวทมาจาก

ทวประเทศและตางประเทศ โดยกลมการทองเทยวบานซะซอม

ได รบการรบรองมาตรฐานโฮมสเตย จากการท องเท ยว

แหงประเทศไทย

ซงตอมาในป2545 จนถงปจจบนกไดกอเกดการใชงานวจย

เพอทองถนในการสรางชมชน พนทการทองเทยวทมชมชนเปน

นกวจยในหลายพนท เชน โครงการวจยการทองเทยวเชงนเวศน

บานวงออ ตาบลหวดอน อาเภอเของใน โครงการวจยการทองเทยว

เชงเกษตรนเวศนบานบวเทง ตาบลทาชาง อาเภอสวางวระวงศ

โครงการวจยการทองเทยวชมชนบานผาชน ตาบลสาโรง อาเภอ

โพธไทร โครงการวจยการทองเทยวเชงนเวศนบนเกาะภกระแต

ตาบลโนนกลาง อาเภอพบลมงสาหาร และยงมโครงการวจย

ดานการทองเทยวโดยชมชนอกหลายพนททใชกระบวนการงานวจย

เพอทองถนในการขบเคลอน โดยการสนบสนนทกฝายจาก

แหลงทนอนๆ เชน สานกงานคณะกรรมการการอดมศกษา (สกอ.)

มหาวทยาลยราชภฏอบลราชธาน รวมทงยงมบางชมชน บางพนท

ทองคกรหนวยงานในพนทสนบสนนใหเปนแหลงทองเทยวโดยมการ

พฒนาบนฐานของทรพยากร วฒนธรรมทองถนทเปนทนเดมของ

ชมชน แตอยางไรกด ชมชนทองเทยวเหลานกไมสามารถนาการ

ทองเทยวของชมชนสรางรายไดใหกบชมชนไดอยางจรงจง

ปจจบนการทองเทยวโดยชมชนในพนทจงหวดอบลราชธาน

ทศนยประสานงานชดนกวชาการจงหวดอบลราชธาน ไดมการ

พดคยดวยกพบวาชมชนทจดการทองเทยวจะแบงออกเปน 3 กลม

กลมทยงสามารถดาเนนการทองเทยวไดอยางตอเนอง จะเปนกลม

ทแกนนาของกลมมศกยภาพเชอมรอยกบหนวยงาน ภาคเครอขาย

ดานการทองเทยวได จงมการประสานงาน พฒนาศกยภาพอยาง

ตอเนอง รวมทงไดรบการสนบสนนจาก อปท. อยางตอเนอง เชน

กลมทองเทยวบานซะซอม กลมการทองเทยวเกษตรนเวศนบาน

บวเทง อกกลมหนงจะเปนกลมท ใชเปนพนทศกษาดงานจาก

หนวยงาน องคกรและชมชนอนๆ ในหลากหลายประเดน เชน การ

อนรกษทรพยากรธรรมชาตบานวงออ การบรหารจดการนา

บานผาชน ฯลฯ สวนกลมสดทายจะเปนกลมทไมมการดาเนนการตอ

อนเนองมาจากหลายสาเหต เชนคณะทางานในพนทเปนแกนนาหลก

ไมไดอยในพนท ออกไปทางานตางจงหวด ไมมนกทองเทยวตดตอ

ประสานเขาไปในพนท ขาดการเชอมโยงกบหนวยงาน องคกร


ความเคลอนไหวงานวจยเพอทองถนภาคอสาน

ภายนอกทจะสนบสนน แกนนาหลกมภารกจหลายดานจงไมมเวลา

ในการขยายผล ขาดความรในการเผยแพร สอสารกบสาธารณะ

หลากหลายเหตผลทชมชนไมสามารถดาเนนการทองเทยวไดอยาง

มประสทธภาพและยงยน

ในขณะเดยวกน เมอทบทวนทนเดมของการทองเทยวโดย

ชมชนในพนทจงหวดอบลราชธาน จะพบวา แตละพนทผาน

กระบวนการวจยอยางมสวนรวม มการเกบรวบรวมขอมลโดยชมชน

เจาของพนทวจย มการกาหนดทศทาง รปแบบในการทองเทยว

โดยองกบขอมลศกยภาพ วฒนธรรม ทรพยากรธรรมชาต

เศรษฐกจชมชนของแตละพนท กระบวนการพฒนาแหลงทองเทยว

ทชมชนเขามามสวนรวมในการทาขอมล ความรในพนท นบวาเปน

จดเดนและจดแขงของการทองเทยวชมชน ทใชทรพยากรบคคล

ทรพยากรธรรมชาตและทรพยากรวฒนธรรมทมอยอยางหลากหลาย

ในแตละพนท “การจดการทองเทยวนะ เราคดวาเรามความสามารถ

ในการจดการได ถานกทองเทยวมาถงหมบานเราแลว เรามทง

ทมวทยากร ทมแมครว มมคคเทศกบรรยายในฐานเรยนรตางๆ

แตสงทชมชนไมสามารถทาไดกคอ จะทาอยางไรใหนกทองเทยว

รจกสถานททองเทยวของเราและรวมกลมกนมา ถามาเพอศกษา

ดงาน ซงจะจดโดยหนวยงานตางๆ กจะเปนกลม แตสวนใหญ

จะพบนกทองเทยวทมา ครงละคน สองคน เรากไมรจะเกบคาใชจาย

อยางไร จะจดเตมรปแบบกไมคม… เลยเหมอนเพอนมาเยยม

พาเทยวไปในจดตางๆ” สหา มงคลแกว แกนนาโครงการรปแบบ

การทองเทยวเชงนเวศนบานวงออ ชถงจดตดขดในการดาเนนการ

ทองเทยวโดยชมชนทเปนปญหาหลกในการจดการ

จากการสนบสนนตดตาม หนนเสรมงานวจยเพอทองถน

ในพนท เราพบวา ชมชนวจยในแตละพนทมศกยภาพ มความพรอม

ในการดาเนนการทองเทยวในพนทชมชน หมบาน ซงแตละชมชน

บคลากรในหมบานจะไดรบการฝกฝนทกษะในการบรรยาย

มรปแบบในการตอนรบ มฐานการเรยนรและบทบรรยายทชมชน

รวมกนเขยนขนมาจากขอมลทรวมกนเกบ ทสาคญมความตองการ

ทจะบอกเลาเผยแพรเรองราวตางๆ ในชมชน ใหสงคม ไดรบรและ

ชนชม ในขณะเดยวกน ภายนอกชมชนในพนทจงหวดอบลราชธาน

กมสถานททองเทยวทเปนโบราณสถาน วดวาอาราม ทรพยากร-

ธรรมชาตทสวยงาม เชน วดปาในสายวปสนากรรมฐานของ

หลวงปชา สภทโธ หลายสาขา อทยานแหงชาต ผาแตม นาตก

สรอยสวรรค ผาชนะได อทยานแหงชาตภจองนายอย ธรรมมาสสงห

ฝมอชางญวนโบราณ ฯลฯ ซงแหลงทองเทยวเหลานสามารถนามา

เชอมรอยเปนเสนทางการทองเทยวทผสมผสานไปกบการทองเทยว

ในชมชนได อยางลงตว

แตปจจบน การทองเทยวโดยชมชนในจงหวดอบลราชธาน

ยงไมมหนวยงานทงภาครฐ เอกชน สถานศกษา ไดเขามาชวย

ในการจดการเชอมรอยศกยภาพเหลานใหสามารถดาเนนการได

ตามความสามารถของแตละภาคสวน ทงภาครฐ ภาคเอกชนและ

ชมชนทองถน โดยยดหลกคณธรรมทงตอสงแวดลอมและผมสวน

ไดเสยทกฝาย เพอจะนาไปสการพฒนาการทองเทยวทยงยน

บนฐานชมชนเขมแขง เออประโยชนแกคนทกกลมอยางเปนธรรม

ไดแตหวงวา นาจะมหนวยงานดานการทองเทยวหรอ

สถานศกษาทมบคลากรดานการจดการทองเทยว นาจดแขงของ

การทองเทยวโดยชมชนในจงหวดอบลราชธาน ทมศกยภาพเกอบ

20 ชมชน มาเชอรอยกบแหลงทองเทยวกระแสหลกในพนท โดย

ประสานกบภาคเอกชนและสอมวลชนในการผลกดนในการ

ทองเทยวโดยชมชน ไดรบการพฒนาทรพยากรธรรมชาต

ศลปวฒนธรรมและผลตภณฑชมชน สามารถสรางมลคาและคณคา

ใหกบชมชนคนอบลราชธานไดอยางตอเนองยงยนตอไป


ความเคลอนไหวงานวจยเพอทองถนภาคกลาง

นางสาวชยาภา อานามวฒน

นายเชษฐเดชรช พงษสวรรณ1

1 ศนยประสานงานวจยเพอทองถนภาคตะวนออก

ญวนหรอ ชาวญวน คอ ชาวเวยดนามโพนทะเลทอพยพหนภยทางศาสนา จากประเทศเวยดนาม สมยทการเขารต

การนบถอศาสนาครสตในเวยดนาม ถอเปนความผดรนแรงถง

ประหารชวต แตเพราะศรทธานาพากลมชาวเวยดนามนามครสต

หนขามนาขามทะเล จากแหลมญวนสกรงศรอยธยา ตรงกบรชสมย

พระนารายณมหาราช ตอมาชาวเวยดนาม 130 ครอบครวแรก

ไดเขามาตงถนฐานทเมองจนทบรณหรอจนทบร ราว พ.ศ.2242

ปจจบน โดยมชมชนชาวเวยดนามครสตใหญ ทบานลมหรอชมชน

รมนาจนทบรในปจจบน และสรางอาสนวหารพระนางมารอา

ปฏสนธนรมล หรอวดโรมนแคทอลกขน และชาวเวยดนามกลมน

ชาวไทยเรยกวา ญวน ตอมาชาวญวนจากชมชนวดโรมนแคทอลก

ไดเพมจานวน และอพยพเขาสเมองขลงบร ในสมยรตนโกสนทร

หรอเมอราว 100 กวาปมาแลว (ผสด จนทวมล, 2541)

การตงถนฐานทเมองขลง ชาวญวนนยมสรางบานและ

ชมชนรอบศาสนสถาน เพอใหสะดวกตอการเขาประกอบพธกรรม

ทางศาสนา ผสงอายในชมชนเลาวา สมยกอนทโบสถจะใชระฆง

เปนสญญานเรยกครสตชนทกคนใหเขามามสซา คอ การสวด

ภาวนาอนศกดสทธรวมกน และในวนสาคญทางครสต

ชาวญวนในยคแรก มวถชวตเรยบงาย ผกพนกบครสต

ศาสนา ไมนยมแตงงานกบคนนอกศาสนา ชาวญวนยคนนยงคง

ความเปนอตลกษณแบบชาวเวยดนาม ทงการใชภาษาเวยดนาม

วฒนธรรมการแตงกายพนเมอง คอ ผชายใสเสอผาดบ แขนยาว

มกระดม สวนผหญงในชวงเทศกาลกแตงกายดวยชดอาวหญาย

วฒนธรรมทางอาหารพนเมองเวยดนาม อาท กากานจ หรอปลา

ตมสม บนแสว หรอขนมเบองญวน ไปจนถงขนมโบ ขนมบนแบว

ยงพบวาแมบานชาวเวยดนามยงคงทาอาหารเวยดนามรบประทาน

สาหรบอาชพ คอประมง และทอเสอ ซงถอเปนทกษะอาชพท

ชาวณวนชมชนขลง สบทอดมาจากบรรพบรษในประเทศเวยดนาม

จดเปลยน วฒนธรรมและภาษาภาษาญวน ของชาวญวนในเมองขลงนน สมยอพยพเขามา

สอสารกนดวยภาษาเวยดนาม โบราณมการสวดมนต รองเพลง

วฒนธรรม ภาษา ศรทธาสการทองเทยวโดยชมชน

วถญวน:



กลอมลก เปนภาษาญวน อยางไรกด ภาษาญวน ของชาวญวน

ชมชนเมองขลงนน มการใชกนนอยลงเรอยๆ ซงสาเหตเกดจาก

การเขามาผสมผสานกบวฒนธรรมไทย ทงภาษา วถ วฒนธรรม

ตางๆ ตลอดจนสมยใหม การแตงงานนอกศาสนาเปนทยอมรบ

และการรบเอาวฒนธรรมกระแสหลกของสงคมไทย ในเมองขลง

เคยมโรงเรยนสอนภาษาญวนเวยดนามแหงแรกไดแก โรงเรยน

พระหฤทย ยคแรกเรมสอนลกหลานชาวญวนในเมองขลง แตตอมา

สมยสงครามโลกครงท 2 โรงเรยนไดปดตวลงเนองจากภยสงคราม

ชมชนชาวญวนเมองขลงประสบกบภาวะขาวยากหมากแพง แต

ความเปนอยกไมถงขนลาบาก เพราะทรพยากรธรรมชาต โดยเฉพาะ

ประมงชายฝงยงคงอดมสมบรณ อยางไรกด นโยบายรฐสมย

ยคปราบปรามคอมมวนสต จอมพล ป. พบลยสงคราม (พ.ศ.2440-

2476) ใชนโยบายชาตนยม หามกลมคนตางชาตตางภาษาใชภาษา

ชาตพนธ หามแสดงเอกลกษณอนใดทไมใชไทย โดยเฉพาะอยางยง

ชาวญวนเวยดนามในประเทศไทยสมยนน ถกจบตามองเปนพเศษ

เพราะประเทศเวยดนามเปนประเทศทลทธคอมมวนสตเปนระบอบ

การปกครองประเทศ ชาวญวนในตางประเทศ จงถกรฐบาลกวดขน

การเรยนการสอนในยคสมยน จงเปนแบบไทยทงหมด ใชหลกสตร

ไทย เรยนภาษาไทย พดภาษาไทย การผสมผสานและกลนกลาย

ทางวฒนธรรมและภาษาของชาวญวน ตลอดจนความเสอมถอย

ของวฒนธรรมและภาษา จงทวความชดเจนขนในยคน



งานวจยเพอทองถนกบการฟนฟภาษาวฒนธรรม สการทองเทยวโดยชมชน

จากประวตศาสตรยคสมยแหงการอพยพลภย สการตง

ถนฐานของชมชนชาวญวนในอดตจนถงปจจบน เมองขลงและ

ชมชนชาวญวน ไดเปลยนแปลงไปทามกลางกระแสธารของเวลา

และสงคม ผานยคสมยตางๆ หากมโอกาสมาเทยวจงหวดจนทบร

ขลง คออาเภอหนงทอยหางจากตวเมองจนทนราว 24 กโลเมตร

เปนอาเภอทอยตดกบอาณาเขตของจงหวดตราด และชมชนญวน

ปจจบน คอบรเวณชมชนเทศบาลเมองขลง ซงไดรวมเอาชมชน

แสงสข ชมชนเกาะลอยและชมชนสนตสขไวดวยกน อกทงยงม

บานไมเกา สมยรอยปในตวตลาด ไปจนถงบานไมรมคลอง เปน

สถาปตยกรรมเกาแกทยงมใหพบเหน

ปจจบน ชมชนชาวญวน หรอทเรยกวา ชาวไทยเชอสาย

เวยดนาม เทศบาลเมองขลง อาเภอขลง จงหวดจนทบร ยงคง

สบทอดวถชวต อตลกษณความเปนญวนจากคนรนกอน ทชดเจน

ทสดคอ การเปนครสตชนทดารงความศรทธาและความยดมน

ในความเชอของศาสนาครสต แตวฒนธรรมและภาษาเวยดนาม

กมแตผเฒาผแกเทานนทสอสารได เดกรนใหม ลกหลาน ไมสามารถ

พด ฟง อานและเขยนภาษาเวยดนาม และนอกจากน การแตงกาย

อาหาร และการดารงชวตกเปนคนไทย แตพวกเขากยงรบรกนวา

ตนเองนนมเชอสายญวนเวยดนาม จากคาบอกเลาของพอแม ปยา

ตายาย จนกระทงไมนานมาน ชาวไทยชอสายเวยดนามชมชน

เทศบาลเมองขลงกลมหนง ไดพดคยกน ถงความสาคญของ

รากเหงา คณคาและความหมายของการเปนกล มคนทมเชอ

ชาตพนธญวน มประวตความเปนมา อตลกษณ ภาษา วฒนธรรม

ททรงคณคา และควรทจาตองรกษาฟนฟ เพอเปนมรดกทางสงคม

วฒนธรรม ปจจบนการทคนรนหลงไมสามารถสอสารภาษาและ

ไมสามารถเขาถงวฒนธรรมของชาตพนธได นนเพราะการผสมผสาน

กลมกลนกบสงคมไทยปจจบน และสงเหลาน กจะสญสลายไปตาม

กาลเวลา ดงนน เรมตนจากความคดทตระหนกในคณคาและความ

สาคญ จงนาไปสการรวมกลมคนคดหาวธการฟนฟภาษาและ

วฒนธรรมของกลมชาวไทยเชอสายเวยดนามขน และคนกลมน

กบงานวจยเพอทองถน กมโอกาสไดทาความรจกกน

จากความตองการฟนฟภาษาและวฒนธรรมญวนของชมชน

การเขามาของงานวจยเพอทองถนผานศนยประสานงานวจยเพอ

ทองถนภาคตะวนออก ในสานกกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

และมหาวทยาลยราชภฏราไพพรรณ กอใหเกดโครงการฟนฟภาษา

และวฒนธรรมญวนของชาวไทยเชอสายเวยดนาม ชมชนเทศบาล

เมองขลง อาเภอขลง จงหวดจนทบร นาไปสการคนหารากเหงา

ทางประวตศาสตรชาตพนธชมชน ภาษาและภาวะวกฤตของภาษา

การทางานเชอมโยงกบเทศบาลเมองขลง โรงเรยนในชมชน คอ

โรงเรยนศรหฤทยและโรงเรยนเทศบาลขลง ในฐานะหวหนา

โครงการ ทมวจยและผรวมขบเคลอน งานวจยเปนเครองมอสบคน

ขอมล ไมเพยงแตเรองราวความเปนมาของคนไทยเชอสายญวน

ในอดต แตยงทาใหพวกเขาคนพบวธการทจะฟนฟทนทางสงคม

วฒนธรรมของตนกลบมาทาหนาทในปจจบนดวย ภาษาญวน

วฒนธรรม อาท การแตงกาย อาหาร เพลงพนบานและการละเลน

เมอชมชนใชกระบวนการงานวจยเพอทองถนเปนเครองมอ ชมชน

พบวา การฟนฟภาษาและวฒนธรรมอยางเดยวอาจไมพอ

ดงนน ตนทนเหลาน จาเปนตองถกนาไปปรบใชอยาง

สอดคลองและเหมาะสมกบยคสมย ดงนน การทองเทยวโดยชมชน

ทนาเอาตนทนทางสงคมวฒนธรรม ผนวกกบ ตนทนทรพยากร-



ธรรมชาต ทมภมนเวศนอดมสมบรณแบบปาชายเลน และทะเล

มาเปนจดสรางการดงดดนกทองเทยว ใหเขามาสมผส และทาความ

รจกกบชมชนชาวญวน เทศบาลเมองขลงในปจจบนจงเกดขนชาวไทย

เชอสายญวนเมองขลงพบวา สงทเปนอตลกษณทเดนชดของชมชน

ชาวไทยเชอสายเวยดนาม คอ ภาษาญวน ทคงเอกลกษณแบบ

โบราณ คอ มรปประโยคทแตกตางจากทใชกนอยในประเทศ

เวยดนามปจจบน แตกสามารถนาไปใชสอสารจรงแลวเขาใจ

การใชภาษาในบทสวดมนตในโบสถ เปนภาษาเวยดนาม ยงคง

พบเหนอย หากใครมโอกาสไดเดนผานโบสถพระหฤทย ในชวงทม

พธมสซา กจะไดยนบทสวดญวน นอกจากบทสวด บทเพลงภาษา

เวยดนาม กไดรบการฟนฟขน โดยมกลมผสงอายในชมชน ทาหนาท

ถายทอดการขบรอง เนอหาและความหมาย โดยรวมกบคณะคร

โรงเรยนศรหฤทย ทเขามาสนบสนนการรวบรวมภมปญญาเพลง

พนบานญวน และการถายทอดบทรอง ทาเตนสเยาวชนคนรนใหม

ซงการแสดงจะพบเหนไดเมอมคณะนกทองเทยวกลมใหญเขามา

เยยมเยยน การแสดงในงานประเพณชมชน งานสาคญทางศาสนา

ซงชาวไทยเชอสายญวน จะแตงกายดวยชดประจาชาต และขบรอง

บทเพลงญวนตอนรบ

นอกจากน การรวบรวมภาพเกาเลาเรองประวตศาสตร

ชาตพนธญวนเมองขลง กถกนามาจดแสดงเปนนทรรศการเลกๆ

บรเวณชมชนเกาะลอยซงเปนทาเรอเกาในอดต ปจจบน หากไดไป

เดนชม กจะไดศกษาเรองราวความเปนมาของชาวไทยเชอสาย

เวยดนาม ซงบางครง นทรรศการเลกๆ นกจะถกนาไปจดบรเวณ

โบสถพระหฤทย ขนอยกบสถานการณ อยางไรกตาม อกไมนาน

ชมชนกาลงจะมพพธภณฑชมชนซงใชเปนศนยการเรยนรชมชนเปน

กจจะลกษณะ ณ ชมชนเกาะลอยนนเอง การดาเนนการกาลง

ดาเนนไปโดยไดรบความชวยเหลออนเคราะหจากเทศบาลเมองขลง

ชาวไทยเชอสายเวยดนามยงมวถแบบชาวเล คอ ชาวประมง

กลมเรอหรอกลมชาวประมงวนน ไดหนมารวมกลม และใชตนทน

ดานทรพยากรทางทะเล ธรรมชาตปาชายเลน วถภมปญญาแบบ

ประมงพนบานมาจดการทองเทยวโดยกลมเรอน ไดรวมตวกนใช

เรอเปนพาหนะพานกทองเทยวชมทวทศนของปาชายเลน เหยยว

แดง ฟารมหอยนางรม ไปจนถงการสาธตการจบป มดป และ

โฮมเสตยแพลอยนา ทเกดจากกลมชาวประมงน กาลงไดรบความ

สนใจ และมโอกาสตอนรบนกทองเทยวผชนชอบในวถวฒนธรรม

แบบชาวไทยเชอสายญวน นอกจากน หากเดนทางมาตรงกบชวง

งานเทศกาล อาท สงกรานต ครสตมาสอาหารญวนเปนจดเดน

อกอยางหนงทยงหาชมไดในชมชน และมแมครวพอครวซงอาจเปน

คนรนเกา ในงานเทศกาลสาคญของชมชน จะมการนามาแสดงและ

จาหนาย และโดยเฉพาะอยางยง หากมาชวงสงกรานตชมชน

ชาวไทยเชอสายญวนมการสรางรปแบบ สงกรานตญวน ขน แมวา

ประเพณสงกรานตจะไมใชประเพณญวน แตชาวญวนทขลง ไดม

การนาเอาวฒนธรรมและความเชอของตนเขามาผสมผสานกบ

วฒนธรรมและความเชอของไทยและจน คอ มการจดรดนาดาหว

ผสงอายในชมชน การสรงนาพระครสตและการแหพระครสต

รวมกบงานสรงนาแหพระและแหเจา ดงนน ประเพณสงกรานต

ทอาเภอขลง จงเปนงานสงกรานตสองศาสนา สามวฒนธรรม คอ

ศาสนาพธ ครสตและวฒนธรรมชาวไทย ญวนและจน ซงเปน

จดเดนของชมชน

ภาพการทองเทยวโดยชดน เกดจากชมชนใชงานวจยเพอ

ทองถนผานกระบวนการตางๆ อาท การเกบรวบรวมขอมล การ

จดการขอมลเพอนามาใชประโยชน และจดกจกรรมไดจรง คอ การ

ฟนฟภาษาวฒนธรรมผานการจดการทองเทยว และการจดเวท

พดคย หารอ การทบทวนกระบวนการ ถอดบทเรยนรวมกน ซง

สงสาคญทสดของกระบวนการนนคอ การมสวนรวม โดยกลม

ชมชนและทมวจย ผมความหวงทจะฟนฟภาษาวฒนธรรม การจด

กจกรรมทดลองภายในกลมชมชน เพอสรางมคคเทศกทองถน

สรางผสอสารบอกเลาเรองราวของชมชนชาวญวน ทเปนคนใน

ชมชนเองไดเรมขน โดยสวนหนงนอกจากงานวจยเพอทองถนแลว

ยงไดรบการสนบสนนเปนอยางด จากนกวชาการในมหาวทยาลย

ราชภฏราไพพรรณ รวมถงการชวยเหลอเออเฟ อและอานวย

ความสะดวกตางๆ จากเทศบาลเมองขลง ไปจนถงศาสนจกร อยาง

โบสถพระหฤทย ภาพชมชนชาวไทยเชอสายเวยดนามในปจจบน

ยงคงเปนความพยายามฟนฟ คการฟนสราง อตลกษณทาง

วฒนธรรม ภาษาและวถชวตทงดงามในอดต โดยนากลบมาใช

ผานการทองเทยวโดยชมชนเปนผจดการเอง แมภาพความเปน

ชมชนทองเทยวของชมชนเทศบาลเมองขลง จะยงไมเปนทรจก

ในวงกวาง แตกนบเปนกาวแรกทนาสนใจ และกาลงเตบโตขนเปน

ชมชนจดการตนเอง ผานกระบวนการฟนฟภาษาและวฒนธรรม

ชาตพนธ รวมถงการนาทรพยากรหรอตนทนทางธรรมชาต สงคม

และวฒนธรรมชมชน มาสอสารสสงคมภายนอกผานการทองเทยว

โดยชมชน ตลอดจนความคาดหวงรวมกนของคนในชมชนทจะสราง

ความยงยนดานการอนรกษธรรมชาตสงแวดลอมและวฒนธรรม

ตอไป


ความเคลอนไหวงานวจยเพอทองถนภาคใต

ทเหมาะสมแนวทางการพฒนามาตรฐาน

สอาเซยนใน 5 จงหวดชายแดนภาคใต

กบการทองเทยวโดยชมชน

นราวด บวขวญ และคณะ

1. บทนา การทองเทยวมผลตอการพฒนาเศรษฐกจของโลกไมแพ

อตสาหกรรมอนๆ ในป 2551 จากรายงานสรปขององคการ

การทองเทยวโลก (WTO) พบวาทงโลกมรายไดจากการทองเทยว

ทงสน 944 พนลานเหรยญสหรฐฯ แสดงใหเหนถงบทบาททสาคญ

ของการทองเทยวตอการขบเคลอนเศรษฐกจทงในระดบจลภาค

และมหาภาค ทาใหหลายประเทศไดเรงรบในการพฒนาการทองเทยว

เพอสรางเงนสรางรายไดใหกบประเทศของตนเอง อยางไรกตาม

สนคาทางการทองเทยวมความแตกตางจากสนคาอน โดยท

นกทองเทยวจะตองเดนทางมาเยยมชมตวสนคาดวยตนเอง ซง

ผดจากสนคาทวไปทผซอไมจาเปนตองเดนทางไปดแหลงผลต

ดงนน สงทตามมาจากการพฒนาและการสงเสรมการทองเทยว

คอ ผลกระทบดานตางๆ ทงทางสงคม เศรษฐกจ และสงแวดลอม

ซงผลกระทบเหลานเมอเกดขนแลว สนเปลองทงเวลา และ

งบประมาณ ในการฟนฟ รกษา แตหากมการวางแผนทดและ

มมาตรการปองกนเสยแตเบองตนกจะชวยลดความเสยงจาก

ผลกระทบตางๆ ดงนน ในสหสวรรษใหม การจดการทองเทยว

ไดเปลยนแปลงไปจากอดต โดยกลไกทางดานการตลาด ภาวะ

ทางการแขงขน และการแยงชงเพอใชทรพยากรเพอการทองเทยว

เปนตวแปรทสาคญ ขณะทความตองการของผบรโภค (นกทองเทยว)

ตอสนคาดานการทองเทยวกไดเปลยนไปตามกระแส การทองเทยว

ในปจจบน นกทองเทยวมความตองการเรยนรในแหลงทองเทยว

ใหความสาคญตอสงแวดลอมในแหลงทองเทยวท ไดไปเยอน

เพมมากขน ซงสงผลใหเกดการทองเทยวทางเลอก (alternative

tourism) เชน การทองเทยวเชงอนรกษ (conservative tourism)

การทองเทยวเชงนเวศ (ecotourism) การทองเทยวเชงวฒนธรรม

(cultural tourism) การทองเทยวโดยชมชน (community based

tourism) การทองเทยวชนบท (rural tourism) เปนตน ซงรปแบบ

การทองเทยวดงกลาวมฐานคดมาจากการตระหนกถงความสาคญ

ตอสงแวดลอม การมสวนรวม การเคารพตอวถชวตทแตกตางกน

และการจดการทไดมาตรฐาน



2. สภาพทเปนปญหา พนท 5 จงหวดชายแดนภาคใต ซงประกอบดวย จงหวด

สงขลา สตล ปตตาน ยะลา และนราธวาส เปนเมองชายแดน

มพนทตดกบประเทศมาเลเซย มความพรอมดวยทรพยากรทองเทยว

ทางธรรมชาต ประกอบดวย พนทภเขา ทะเล ทราบ พนทชมนา

ทะเลสาบ ปาพร ทาใหเกดแหลงทองเทยวทางธรรมชาตทแตกตาง

กนออกไป นอกจากน ยงมความหลากหลายของผคนทประกอบดวย

ไทยพธ ไทยมสลม และไทยจน ซงมความสมพนธกนมาอยาง

ยาวนาน ทผกพนเชอมโยงถง วถชวต ความเชอ พธกรรม ศาสนา

และชาตพนธตางๆ กอใหเกดทรพยากรทางการทองเทยวในรปแบบ

ของงานกจกรรมประเพณจานวนมาก โดยอาศยวถชวตทแตกตางกน

5 จงหวดชายแดนภาคใต มขอไดเปรยบ เนองจากมดานชายแดน

ทสาคญซงเชอมกบประเทศมาเลเซยซงถอวาเปนประตสอาเซยน

จานวน 8 ดาน ดานเหลาน กอใหเกดความสะดวกในการเดนทาง

ทองเทยวของนกทองเทยวระหวางไทย มาเลเซย อาเซยน และจาก

ทวโลก ซงดานสะเดา จงหวดสงขลา ไดชอวาเปนดานทางบกทใหญ

ทสดของประเทศไทย นอกจากดานชายแดนแลว 5 จงหวดชายแดน

ภาคใต ยงมสนามบนหาดใหญซงเป นสนามบนนานาชาต

(international airport) และสนามบนในประเทศ (domestic

airport) ทจงหวดนราธวาส และรถไฟเชอมการเดนทางจากสถาน

บตเตอรเวรธ มาเลเซย ไปกรงเทพฯ ซงผานสถานหาดใหญ

ใหบรการนกทองเทยวอกดวย

สถานการณความเคลอนไหวของการทองเทยวโดยชมชน

ใน 5 จงหวดชายแดนภาคใต พบวา ไดดาเนนการดานการทองเทยว

มานบสบป ซงการทองเทยวโดยชมชนในปจจบนไดมการพฒนา

กระบวนการจดการใหมความเหมาะสมทนตอสถานการณ และ

ยทธศาสตรการบรหารประเทศเพมมากยงขน โดยในแตละจงหวด

มการจดตงเครอขายการทองเทยวโดยชมชน ซงมสานกงาน

การทองเทยวและกฬาแตละจงหวดเปนหนวยงานรบผดชอบหลก

อยางเชน จงหวดสตลและจงหวดปตตาน ขณะอก 3 จงหวด

อยระหวางการดาเนนการ ความเปนมาของชมชนมการรเรม

การทองเทยวมความแตกตางกนทงกอเกดจากการรวมตวของ

ชมชนเอง และสนบสนนจากหนวยงานภาครฐ และไดรวมตวกน

เปนเครอขายการทองเทยวโดยชมชน โดยภาพรวมพบวา การ



ชมชนทเพงรเรมจดการทองเทยวโดยชมชนสามารถนาไปประยกตใชกบชมชนของตวเองไดโดยใหเกณฑมาตรฐานน

เปนตวแบบทสอดคลองกบชมชน ความเชอ และวถชวตของตนเอง

ทองเทยวโดยชมชนในพนท 5 จงหวดชายแดนภาคใต มระดบ

การจดการทแตกตางกนเนองจากมความแตกตางทงในดานภมประเทศ

ทรพยากร วฒนธรรม ความเขมแขงของชมชน โอกาส เปนตน

ดงนน เพอยกระดบการทองเทยวโดยชมชนใหไดมาตรฐาน

ทงในดานของแหลงทองเทยว กจกรรมทองเทยว การบรการ

ทองเทยว การจดการทองเทยว และการตลาดการทองเทยว เพอ

เตรยมความพรอมเขาสประชาคมอาเซยนในป พ.ศ. 2558 จงม

ความจาเปนทตองดาเนนการอยางเรงดวน ทงน โดยการกาหนด

มาตรฐานการทองเทยวโดยชมใน 3 ระดบ คอ (1) ดานการพฒนา

ศกยภาพการทองเทยวเพอนาไปสมาตรฐานการทองเทยวโดยชมชน

กรณศกษา 3 ชมชน คอ ชมชนตนหยงลโละ จงหวดปตตาน ชมชน

หมบานจฬาภรณ 10 จงหวดยะลา และชมชนหมบานจฬาภรณ 12

จงหวดนราธวาส (2) มาตรฐานการจดการการทองเทยวโดยชมชน

กรณศกษา 10 ชมชน เครอขายการทองเทยวโดยชมชนจงหวดสตล

ประกอบดวย บอเจดลก นาทอน ทงสะโบะ บโบย โคกพะยอม

เกตร หวทาง ควนโพธ บากนใหญ และกนเคย และ (3) มาตรฐาน

ดานการตลาดการทองเทยวโดยชมชน กรณศกษาชมชนวถพทธ

คลองแดน จงหวดสงขลา

3. ผลการศกษา แนวทางการพฒนามาตรฐานทเหมาะสมกบการทองเทยว

โดยชมชนใน 5 จงหวดชายแดนภาคใต สอาเซยน ซงไดกาหนด

แนวทางในกาพฒนา 3 องคประกอบหลก คอ 1) รปแบบการจดการ

ทองเทยวโดยชมชน ซงประกอบดวย แหลงทองเทยว กจกรรม

ทองเทยว การบรการ การตลาด โครงสรางองคกร และการม

สวนรวม ทง 14 ชมชน 2) การกาหนดมาตรฐานการทองเทยว

โดยชมชนทเหมาะสมกบ 5 จงหวดชายแดนภาคใต โดยไดกาหนด

ตวชวดทสอดคลองกบองคาพยพของชมชนใน 3 ประเดน คอ

(1) พฒนาศกยภาพการทองเทยวเพอนาไปสมาตรฐานการทองเทยว

โดยชมชน 5 ดาน คอ การจดการอยางยงยนของการทองเทยว

โดยชมชน การกระจายผลประโยชนสทองถน สงคมและคณภาพชวต

การอนรกษและสงเสรมมรดกทางวฒนธรรม การจดการทรพยากร-

ธรรมชาตและสงแวดลอมอยางเปนระบบและยงยน และการบรการ

และความปลอดภยของการทองเทยวโดยชมชน 141 ตวชวด

(2) มาตรฐานการจดการทองเทยวโดยชมชน 6 ดาน คอ แนวคด

เปาหมายการจดการทองเทยวโดยชมชนจงหวดสตล การอนรกษ

ทรพยากรธรรมชาต การอนรกษวฒนธรรม ประเพณและวถชวต

การบรหารจดการอยางยงยน และการบรการและความปลอดภย

ดานตลาด ประชาสมพนธ 170 ตวชวด และ (3) มาตรฐานดาน

การตลาดการทองเทยวโดยชม 4 ดาน ผลตภณฑสนคาและ

การบรการของทองถน การกาหนดราคาสนคาทเปนธรรม ชองทาง

การจดจาหนายอยางยงยน และการสงเสรมการขายอยางมความ

รบผดชอบ 89 ตวชวด 3) แนวทางการพฒนามาตรฐานทเหมาะสม

กบการทองเทยวโดยชมชนใน 5 จงหวดชายแดนภาคใต สอาเซยน

โดยไดแบงมาตรฐานออกเปน 3 ระดบ ไดแก 1) จะตองมมาตรฐาน

ซงเปนสงจาเปนขาดไมได 2) ควรจะม หมายถงถามมาตรฐาน

ดงกลาวจะชวยใหสนคาทองเทยวมความนาสนใจมากยงขน และ

3) จะมหรอไมมกได ขนอยกบความพรอมของชมชน การผลกดน

เพอนาเกณฑมาตรฐานทไดไปใชนน ดาเดนการโดยการเชญ

ประชม จดสงเอกสาร หรอการจดกจกรรมเรยนร สมผสและ

ทาความเขาใจในพนทจรง (familiarization trip) ใหกบหนวยงาน

ทเกยวของ ซงประกอบดวย กระทรวงการทองเทยวและกฬา การ



ทองเทยวแหงประเทศไทย (ททท.) ผประกอบการธรกจนาเทยว

และสอมวลชน เปนตน

4. การประยกตใชมาตรฐานเบองตนการประยกตใชมาตรฐานทเหมาะสมกบการทองเทยว

โดยชมชนใน 5 จงหวดชายแดนภาคใต โดยชมชนทเพงรเรมจดการ

ทองเทยวโดยชมชนสามารถนาไปประยกตใชกบชมชนของตวเอง

ไดโดยใหเกณฑมาตรฐานนเปนตวแบบทสอดคลองกบชมชน

ความเชอ และวถชวตของตนเอง ซงใน 5 จงหวดชายแดนภาคใต

มความเชอครบทง 3 ศาสนา และมพนทครอบคลมทรพยากร ภเขา

ทะเล ทราบ พนทชมนา ทะเลสาบ ปาพร ซงถอวาเปนองคประกอบ

สาคญของการจดการทองเทยวโดยชมชน อยางไรกตาม ในสวน

ของการประยกตใชกบประเทศอาเซยนนน มาตรฐานทจดขน

มความเหมาะสมทจะนาไปประยกตใชกบการจดการทองเทยว

Home-stay ในประเทศมาเลเซยกบรฐทตดกบประเทศไทย คอ

กลนตน เปรค เคดาห และเปอรลส เนองจากมวถชวต ประเพณ

วฒนธรรมทมความคลายคลงกบ 5 จงหวดชายแดนภาคใต

5. เอกสารอางอง 1. พจนา สวนศร. 2546. คมอการจดการทองเทยวโดย

ชมชน.โครงการทองเทยวเพอชวตและธรรมชาต. กรงเทพฯ

2. Janifer Blanke and Thea Chiesa. The travel and

Tourism. Competitiveness Report 2013. Reducing Bariers to

economic Growth and Job Creation. www.weforum.org/

docs/WEF_TT_Competitiveness_Report_2013.pdf

3. UNWTO Annual Report 2011 http://dtxtq4w60xqpw.

cloudfront.net/sites/all/files/pdf/annual_report_2011.pdf

เวบไซต

1. http://culture.pn.psu.ac.th สบคนวนท 16 พฤษภาคม

2556

2. www.dft.go.th. สบคนวนท 16 พฤษภาคม 2556

3. www.osmsouth-border.go.th สบคนวนท 16

พฤษภาคม 2556


งานสอสารสงคม

เบญจวรรณ วงศคา1

ในกระแสการพฒนา“ทองเทยวโดยชมชน”

อตสาหกรรมทองเทยว…อยอยางไร

1 เจาหนาทบรหารโครงการ

หากเราตดตามความเคลอนไหวดานสถานการณตางๆ ทเกยวกบคาวา ทองเทยว ไมวาจะเปน ทงเรองของนโยบาย

ยทธศาสตร แผนงาน หรอแมแตวชาการความรทงหลายทงมวล

เรามกจะไดยนไดฟงกนแตเรองของการพฒนาการทองเทยวในเชง

อตสาหกรรมการทองเทยวเปนหลก ไมตองไปดอนไกล งานกจกรรม

ประเภทงานแฟร งานออกบธ แบบไทยเทยวไทย หรอเทยวไทย

หวใจสเขยว อะไรกแลวแต เมอกอนมกจะจดกนปละครง แต

ปจจบนน นาจะจดกนทกไตรมาสตลอดปเลยกวา ภายในงาน

กมแตออกรานขายทวร ออกรานขายอาหารการกน ซาแลวซาเลา

อยนน สงคมและประเทศไทยเรากาลงพดเรองทองเทยวในกระแส

หลก พดเรองจานวนนกทองเทยว และรายไดทจะเกดขนเปนหลก

มนมตวอยางของขอมลสวนตางๆ ทมาจากผเกยวของในการพฒนา

งานทองเทยว ทพอจะสะทอนใหเหนกนอยไมนอยททาให คนทางาน

ทองเทยวระดบชมชนทองถน ตองขยบขนมามองภาพใหญดวย

เชนกนวาเขากาลงคดและทาอะไรกนอย ณ เวลาน…

…ขอมลจากรายงานสรปสถานการณการทองเทยวป 2556

และรายงานการคาดการณแนวโนมการทองเทยวในประเทศไทย

สาหรบป 2557 ของกรมการทองเทยว ไดเปดเผยวา จากความ

กงวลวาภาคการทองเทยวจะไดรบผลกระทบทงจากสถานการณ

ทางการเมองภายในประเทศทดาเนนมาตงแตเดอนพฤศจกายน

และผลกระทบทเกดขนจากการบงคบใชกฎหมายดานการทองเทยว

ของประเทศจน ซงคาดวาจะสงผลกระทบตอการขยายตวของ

นกทองเทยว แตมาถงขณะนกลบพบวา ตลอดเดอนธนวาคม 2556

นกทองเทยวทเดนทางเขามาทองเทยวในประเทศไทย ยงมอตรา

ขยายตว โดยคาดวาจะมจานวน 2.58 ลานคน เปนการขยายตว

รอยละ 6.1 จากชวงเวลาเดยวกนของปทแลว

ฟากประธานสภาอตสาหกรรมทองเทยวแหงประเทศไทย

(สทท.) นางปยะมาน เตชะไพบลย กใหขอมลวาในชวงไตรมาส

ท 1 ของป 2557 ภาคเอกชนทองเทยวยงคงกงวลและไมมนใจกบ

สถานการณการเมอง กระทบตอความเชอมนดานการลงทนดาน



ทองเทยว บวกกบปญหาเศรษฐกจในประเทศทถดถอย เหนไดจาก

ดชนความเชอมนทลดลงเหลอ 100 อยในระดบตากวาทเคย

คาดการณในไตรมาสแรกของป 2554-2556 ซงอยท 107, 112

และ 106 ตามลาดบ โดยเหนวาปจจยดงกลาวทาใหกระแสไทย

เทยวไทยลดลงมาก และเหนวาหากมมาตรการนาคาใชจายดาน

ทองเทยวภายในประเทศผานโรงแรมและผประกอบการทองเทยว

ทจดทะเบยนถกตองมาหกลดหยอนภาษเงนไดบคคลธรรมดา

พบวานกทองเทยวสวนใหญจะเดนทางบอยขน โดยมการใชจาย

ในการทองเทยวแตละครงเทาเดมสาหรบเปาหมายนกทองเทยว

ตลอดป 2557 คาดวาอยทประมาณ 29.92 ลานคน เพมขน 12.1%

ภายใตเงอนไขการเมองทไมมความรนแรง สรางรายได 1.35 ลาน

ลานบาท ขยายตว 18% โดยแรงขบเคลอนหลกมาจากการปรบ

ราคาหองพกเพมขนเฉลยได 15% บวกกบทศทางการทาตลาด โดย

นบจากนเราเนนเจาะกลมความสนใจเฉพาะ (นชมารเกต) และเนน

ดงนกทองเทยวระยะสนจากชาตอาเซยนมาชอปปงและใชจาย

ซอโรงแรมราคาสงมากขน สะทอนใหเหนถงแนวโนมการเตบโต

ของธรกจทองเทยวไทยทเขมแขงแมวาจะมการชมนมประทวง

รฐบาลตงแตชวงปลายเดอนตลาคม ของป2556 ทผานมา

และเมอชวงกลางป 2556 ทผานมา การทองเทยวแหง

ประเทศไทย (ททท.) นาเสนอทศทางการดาเนนงานดานการตลาด

การทองเทยว ป 2557 ซงเปนการประชมแผนการทองเทยวประจาป

ของ ททท. นบเปนปท 33 ซง ททท. บอกวาจดทาขนอยางม

กระบวนการ โดยใชขอมลเชงวเคราะหจากพนธมตรสาขาตางๆ

ในอตสาหกรรมทองเทยวทงจากภายในและภายนอกประเทศ หารอ

รวมกบผเกยวของแลวนามากาหนดเปนทศทางในการขบเคลอน

โดยตอบโจทยทงในมตทางเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม เพอ

ใหเกดการพฒนาประเทศอยางยงยนตามแผนพฒนาเศรษฐกจและ

สงคมแหงชาต และนโยบายของรฐบาล ทงน กระบวนการทา

แผนการทองเทยวป 2557 นน เรมตงแตเดอนพฤศจกายน 2555

ตอเนอง จนมาถงการกาหนดแผนปฏบตการทองเทยว เมอวนท

1-5 กรกฎาคม 2556 ทผานมา

ททท. ไดนาปจจยสาคญมาประกอบในการกาหนดทศทาง

การดาเนนงานดานการตลาดการทองเทยวป 2557 ประกอบดวย

1. การขยายตวอยางกาวกระโดดของตลาดใหม อาท ตลาดจน

อนเดย และรสเซย 2. การเปดประชาคมเศรษฐกจอาเซยน (AEC)

3. สภาพเศรษฐกจ สงคม การเมอง รวมทงสถานะของตลาดอมตว



ของตลาดหลก 4. การพฒนาดานการคมนาคม ประกอบกบเปาหมาย

การดาเนนงานดานการทองเทยวทไดรบมอบหมายจากรฐบาล

ททท. จงไดกาหนดเปาหมายหลกทจะตองไปใหถงใน 2 สวนควบค

กนไป คอ

1. ตองบรรลเปาหมายนารายไดเขาประเทศใหได 2 ลาน

ลานบาท ในป 2558 ซงเปนภารกจ 3 ป เรมตงแตป 2556-2558

2. ตองปรบสมดลในการสงเสรมการทองเทยวในทกมต ทง

ดานตลาด พนท ฤดกาล คณคา และสงแวดลอม เพอให

อตสาหกรรมทองเทยวเตบโตและสรางรายไดเขาสประเทศอยาง

ยงยน

ดงนน เพอใหบรรลเปาหมายขางตน ในป 2557 น จงได

สานตอแนวคด “รายไดกาวกระโดด ดวยวถไทย” หรอ Higher

Revenue through Thainess ตอเนองจากป 2556 โดยใชแนวคด

การทาการตลาดแบบ Marketing 3.0 เนนสงมอบคณคา (Value)

หรอ ความสขในการเดนทางทองเทยวทเกดจากการเรยนรและ

การมสวนรวม (Co-creation) ซงจะสรางความประทบใจจนกระทง

เกดการแบงปนและบอกตอ (Share) ทงน ในการดาเนนงานปท

ผานมา ไดสรางความตนตวใหกบคคาในตลาดตางประเทศอยางมาก

ทเหนถงศกยภาพในการนาวถไทยมานาเสนอเปนสนคาทางการ

ทองเทยวใหมได ดวยเอกลกษณทโดดเดนและทาใหไทยแตกตาง

จากประเทศอนใน AEC อนจะนามาซงการเตบโตและรายไดของ

อตสาหกรรมทองเทยวในระยะยาว

นอกจากน การสงมอบความสขแทนเรองของความคมคา

เงน (Value for Money) นน จะชวยใหไทยหลดจากภาพลกษณ

จากการเปนแหลงทองเทยวราคาถก และเพมระดบการรบร

ประเทศไทยในการเปน Quality Destination โดยความสขทจะ

สงมอบในปน จะสงผานกจกรรม Thai Experience, Thai Way of

Life และ Thai Cultures ทสอดแทรกอยในสนคาทางการทองเทยว

ทมคณภาพซงนกทองเทยวจะไดมสวนรวมและแบงปน เปนการ

ยกระดบภาพลกษณประเทศไทย โดยนาเสนอภาพลกษณในฐานะ

แหลงทองเทยวทม “คณภาพ” พรอม “ประสบการณชวต” และ

“ความสข” ดวยเอกลกษณความเปนไทยและวถไทย โดยสอสาร

ผานแคมเปญ “Amazing Thailand” สรางการรบรภายใตแนวคด

Happiness you can share นาเสนอประสบการณและความสข

ทนกทองเทยวจะไดรบ และพรอมแบงปนใหกบผอน ทงคนใกลชด

และคนทวโลก โดยเลอกใชชองทางการสอสารสมยใหมทเขาถง

เปาหมายทงในระดบ Regional และระดบ Global เพอสรางการ

รบร ภายใตความเปนไทย (Thainess)

สาหรบการตงเปาหมายในมตเศรษฐกจนน แบงเปนเปาหมาย

รายไดจากนกทองเทยวตางประเทศเพมขนรอยละ 13 และรายได

หมนเวยนในประเทศจากนกทองเทยวชาวไทยใหเพมขนรอยละ 9

ทงนจะมการปรบสมดลเชงการตลาดจากตลาด Mass ใหเขาสตลาด

คณภาพในทกตลาด ทงในและตางประเทศ โดยเฉพาะกลม

นกทองเทยวทมกาลงซอสงระดบกลาง-บน และนกทองเทยว

กลมเฉพาะ หรอ Niche Market ไดแก กลม Wedding &

Honeymoon กลมทเดนทางเขามารกษาพยาบาล (Medical) และ

กลม Golf กลม Health & Wellness และกลม Green หรอ Eco-

tourists นอกจากน จะสงเสรมใหเกดการกระจายการเดนทาง

ไปยงภมภาค และเชอมโยงภายในประเทศในกลม AEC โดยไทย

เปนศนยกลาง

ดานการดาเนนงานตลาดในประเทศ ททท. จะใช 3 กลยทธ

หลกเพอขบเคลอนใหบรรลเปาหมาย คอ 1. สรางกระแสหลงรก

ประเทศไทย 2. สรางพนธมตรทางธรกจ 3. สรางและแบงปน

ประสบการณการเดนทางทองเทยว ผานโครงการเดนๆ ตลอดป

ในพนท 5 ภมภาคทวประเทศ รวมแลวไมนอยกวา 500 โครงการ

เพอใหคนไทยสามารถทองเทยวไปไดทกเดอน รวมทงเพมปรมาณ

ความถในการเดนทางทองเทยวและสรางรายไดเพมขนอยาง

ตอเนอง พรอมกบเปดแนวคดทางการทองเทยวรปแบบใหม

“Dream Tourism” ทดงชวตในแบบทคณฝนออกมาใชในการ

ทองเทยว กระตนใหคนไทยออกเดนทางไปใชชวตไดอยางทใจฝน

อยากจะไป โดยในปน ททท. จะนาเสนอสนคาการทองเทยว

กลมแรก “Dream destinations” กาลครงหนง… ตองไป แหลง

ทองเทยวทเปนสดยอดของความงามดงฝน ทครงหนงในชวต

หากไดไปสมผสแลวคณจะตองรสก.. “หลงรก” อยางแนนอน

ซงสอดรบกบแคมเปญการสอสารตลาดในประเทศ คอ แคมเปญ

“หลงรกประเทศไทย” เพอใหเกดการเดนทางทองเทยวตลอดทงป

ควบคกบการปรบปรงการใหบรการขอมลขาวสารใหเขาถงผใช

มากขนและใหความสาคญกบกลมผ ด อยโอกาสและผพการ

ไดรบทราบขอมลการทองเทยวอกทางหนง ฯลฯ

ทงน จากแผนการดาเนนงานดานการตลาดการทองเทยว

ในป 2557 หากสถานการณในประเทศและปจจยภายนอกตางๆ

เปนปกต ททท. คาดวาจะมนกทองเทยวตางประเทศเดนทาง

มาเยอนประเทศไทยประมาณ 28.01 ลานคน คดเปนเพมขนอตรา

รอยละ 7.28 ประมาณการดานรายไดของตลาดตางประเทศ 1.32

ลานลานบาท เพมขนในอตรารอยละ 13 และสาหรบนกทองเทยว

คนไทยเปาหมายดานรายไดประมาณ 7 แสนลานบาท เพมขน



ในอตรารอยละ 9 และคาดวาจะมคนไทยเดนทางทองเทยวประมาณ

136 ลานคน-ครง คดเปนอตราทเพมขนรอยละ 5.63

หนไปดภาพใหญระดบภมภาคขนไปอก ประเทศไทยเราได

รวมกนทาแผนยทธศาสตรการทองเทยวอาเซยน พ.ศ.2554-2558

(ASEAN Tourism Strategic Plan 2011-2015) โดยแผนฉบบน

เกดขนจากความรวมมอและขอตกลงระหวางองคกรดานการ

ทองเทยวของประเทศสมาชกอาเซยน กบโครงการ ASEAN

Competitiveness Enhancement (The ACE Project) ซงไดรบ

การสนบสนนดานงบประมาณจากองคการเพอการพฒนาระหวาง

ประเทศของสหรฐอเมรกา (USAID) โดยมอบหมายใหคณะผวจย

จากวทยาลยนวตกรรม มหาวทยาลยธรรมศาสตรเปนทปรกษา

ในการพฒนาแผนยทธศาสตรน ซงโครงการดาเนนงานในชวง

ระหวางป 2553 รวมกบ ASEAN Secretariat และองคกรดานการ

ทองเทยวของประเทศอาเซยน (ASEAN NTOs) โดยแผนดงกลาว

ประกอบดวย การวเคราะหสถานการณทวไปดานการทองเทยว

ของอาเซยน วสยทศนและโครงสรางองคกรดานการพฒนา

ดานการทองเทยวของอาเซยน การดาเนนงานและรายละเอยด

กจกรรมตามแนวทางยทธศาสตรสาคญ 3 ดาน ไดแก 1) ดานการ

พฒนาสนคาบรการ การตลาดและการลงทน 2) ดานการพฒนา

คณภาพบคลากร การบรการและสงอานวยความสะดวกดานการ

ทองเทยว และ 3) ดานการสงเสรมใหเกดความเชอมโยงดานการ

เดนทางทองเทยวในภมภาค

…การทองเทยวคออตสาหกรรม-อตสาหกรรมคอการ

ทองเทยว นคอความเปนจรงทเกดขนในประเทศไทยมาตงแตเรา

จดตง การทองเทยวแหงประเทศไทย และเรากกาลงกาวขนไป

เชอมโยงอตสาหกรรมใหขยายวงใหญขนไปอกระดบหนงเพอนบาน

เราดวย…คาถามทเกดขนตามมา …ชมชนทองถน และการทองเทยว

โดยชมชน จะจดวางตวเองกนอยางไร บนสถานการณใหม เพราะ

เทาทผานมานโยบายของหนวยงานภาครฐทเกยวของกบการ

ทองเทยวโดยชมชน กพยายามทจะแตะลงมาหาชมชนทองถน

อยบาง แตกถอวายงไมเปนผลสาเรจทาใหชมชนทองเทยวเกดความ

ยงยนไดตาม ยทธศาสตรทวางไว ดวยเงอนไข ทงตวบคคลกรของ

กระทรวง ผรบผดชอบในหนวยงานเองกขาดความรความเขาใจ

ดานทองเทยว และชมชน เพราะโดยมากมาจากสายกฬาเปนหลก

แผนงานตามยทธศาสตรแตละปกใชวธจดซอจดจางใหคนนอก

มาทางานกบชมชน …ดงนนสงทเกดขนคอการพฒนาการทองเทยว

ของบานเราผเกยวของเชงนโยบายไมสามารถมองภาพทงระบบ

ทกคงคาพยพไดนนเอง

หนกลบมามอง งานวจยเพอทองถน ประเดนการทองเทยว

โดยชมชน มงานวจยอยทวทกภมภาครวมแลวนบรอยโครงการ

ความรของชาวบาน ของทองถนตอการจดการทองเทยวมพรอม

อยมากมาย แตบนสถานการณทโลกเปลยนไปทกวนาท ชมชน

ทองถนทอยากจดการทองเทยวคงตองยอนมองภาพทงระบบ

ของอตสหกรรมทองเทยวใหเปนดวย และอาจจะยอนกลบมาถาม

ตวเองอกครงวา “ความร” อะไรทเรายงขาด เพอสรางความยงยน

ใหวถวฒนธรรม ใหทรพยากรของตวเองกบโลกไรพรมแดน นนละ

นาจะเปนโจทยใหมของชมชนทจดการทองเทยวทงหลาย… เพราะ

การวจยเปนเครองมอ” เพอการบรณาการในระดบชมชนหรอพนท

(Community/Area-Based Approach) ทเปนแนวทางใหมทเรยก

ไดวาเปนการทางานแบบ “ฐานรากขนสขางบน” นนเอง….


เลาสกนฟง

สการแกทางเลอก

“วกฤตโลก”

ทองเทยวโดยชมชน

วกฤตโลกทงดานอาหาร และการใชทรพยากรดน นา ปา ในหวงทศวรรษทผานมา สงผลใหธรกจทองเทยวทวโลก

ตองปรบตว เพอปองกนหายนะจากการทาลายสภาพแวดลอม และ

ภาวะโลกรอน คาวาการทองเทยวเชงอนรกษ, การทองเทยวเชง

เกษตร, การทองเทยวเชงนเวศ, การทองเทยวเพอสงแวดลอมและ

วถชวต ฯลฯ จงเกดขนอยางแพรหลาย และเปนทนยมกนอยาง

กวางขวาง

นอกจากน ภายใตการสนบสนนของสานกงานกองทน

สนบสนนการวจย (สกว.) ทเขามามบทบาทเปนเครองมอพฒนา

คน และชมชน ยงทาใหเกดการทองเทยวโดยชมชน (Community

Based Tourism-CBT) ซงเปรยบเหมอนสะพานเชอมโยงคน

ตางวฒนธรรมใหมาแลกเปลยนเรยนรซงกนและกน มการเผยแพร

สรางการรบรและความเขาใจใหแกนกทองเทยวเรองการจดการ

ทรพยากรโดยชมชน รวมทงการอนรกษฟ นฟวฒนธรรมและ

ภมปญญาทองถน

ชาวบานมสวนรวม-จดการทรพยากรโดยคนภายในชมชน

พรหมมนทร พวงมาลา หวหนาโครงการวจยการคนหา

แนวทางการพฒนาเศรษฐกจชมชนผานการจดการทองเทยวโดย

ชมชนบานแมกาปอง กงอาเภอแมออน จงหวดเชยงใหม เลาถง

วธการจดการวา เนองจากชมชนแมกาปอง มเนอท 3,000 ไร

ตงอยบนภเขา และสวนหนงเปนผนปาขนาด 6 ตารางกโลเมตร

รอบบรเวณมตนนาลาธารขนนาแมกวง จงจดการไปใน 3 แนวทาง

ควบคกน คอ พฒนาแหลงทองเทยวธรรมชาต, อนรกษทรพยากร

และวถชมชน ทมการทาเมยงและชา, ทาผลตภณฑสนคาชมชน

จาหนาย อาท กลมนวดแผนไทย ไกดทองถน กลมศลปวฒนธรรม

กลมชางฟอน กลมนกดนตร กลมประดษฐบายศร กลมแมบาน

แปรรปหมอนใบชา รวมทงรบสมครบานทพรอมเปนทพกนกทองเทยว

แบบโฮมสเตย เพอพฒนาหมบาน และใหชมชนสามารถพงพา

ตนเองได



กระทงชาวบานเรมเขาใจรปแบบการทองเทยวเชงอนรกษ

และเขามามสวนรวมมากขนเรอยๆ จงเปดรบนกทองเทยวเมอวนท

10 กรกฎาคม 2543 หากการพฒนาองคความรของคนในชมชน

ในดานการอนรกษทรพยากรทองถน และวถชวต ยงคงดาเนนไป

อยางตอเนอง ทาใหชมชนเกดความตนตว และตระหนกวาการ

ทองเทยวยงยนจะเกดขนได ตองไมไหลไปตามกระแสโลกาภวตน

ไมเนนปรมาณนกทองเทยว หรอรายได แตมาจากความเขมแขง

ของชมชน ในการคงไวซงภมปญญา ประเพณ วฒนธรรม ตลอดจน

ทรพยากรธรรมชาต

“สงทกอใหเกดความภาคภมใจ ภายหลงจากทชาวบาน

รวมกนทาวจย จนสามารถดาเนนการทองเทยวโดยชมชนได กคอ

ชาวบานสามารถรวบรวมพนธพช พนธสตว พชสมนไพร ไมดอก

ทมคณคาอยางดอกเอองดน ตลอดจนขอมลเกยวกบประวตศาสตร

ภมปญญาตามวถชวตของชมชน มการพฒนาศกยภาพของคน

ในชมชน และนาองคความรไปตอยอดพฒนาสรปแบบการทองเทยว

ภายใตการจดการของคนในชมชนอยางเปนระบบ” นกวจยรายเดม

กลาว

ชวถชวต-ทองถนนยม เปนจดขายจกร กนส หวหนาโครงการวจยรปแบบการทองเทยวทาง

วฒนธรรมของชาวปกาเกอะญอ ทเชอมโยงกบองคความรเกยวกบ

ธรรมชาตของนกในเขตอทยานแหงชาตอนทนนท อธบายวา

โดยเนอแทแลวการทองเทยวเปนสงไมยงยน สงทยงยนคอวถชวต

ฉะนนหากชมชนหรอผประกอบการทองเทยวหลงทาง มงปรบเปลยน

วถชวตเพอเอาใจนกทองเทยวทมาพรอมกบกระแสทนนยม การ

ทองเทยวนนกจะไมยงยนและลมสลายไปในทสด

เชนเดยวกบ นพพร นลณรงค ทปรกษาสานกงานกองทน

สนบสนนการวจย (สกว.) ฝายวจยเพอทองถน ทยาวากระแส

ทนนยมทรกเขาสชมชนและสงคมอยางรวดเรว ทาใหความสขของ

คนเราลดลง และมองขามรากเหงาของตนเอง ตวอยางงายๆ เชน



การทองเทยวโดยชมชน จะเนนคณคาของการทองเทยว การพฒนาคณภาพชวต/การมสวนรวมของชมชน

และสทธในการบรหารจดการทรพยากร ทาใหเกดความยงยนในการทองเทยว

เครองแตงกายประจาถน หรอเผาตางๆ เดมเปนสญลกษณ

ทผสวมใสภาคภมใจ แสดงถงความมอารยธรรมของทองถน และ

มกจะเหมาะสมกบสภาพภมประเทศ ภมอากาศ ตลอดจนความเปนอย

ของชนถนนนๆ หากปจจบนกระแสเสอยด กางเกงยนส ทาใหคน

แตงกายเหมอนกนหมด โดยหลงคดวาเทห จะยอนกลบไปแตงชด

ประจาถน กเพออวดแขกบานแขกเมอง หรอนกทองเทยวเทานน

ถอวาสวนทางกบการทองเทยวกระแสหลก ซงจะเหนวา

โรงแรมหลายแหงมความพยายามในการยอนกลบไปหาอดต ดง

จดเดนของศลปวฒนธรรมทองถนอยางตง โคม หรอเครองใช

ไมสอย มาประดบตกแตงสถานท ทงทขาดความเปนธรรมชาต

ดงนนจงเปนโอกาสดชมชนใดทสามารถจดการทองเทยวดวยตนเองได

เพราะสงเหลานคอวถชวตประจาวน มความเรยบงายและเสนห

ในตวเอง หากบรหารจดการอยางเหมาะสมกจะดงดดนกทองเทยว

ใหเขาไปเยยมเยอนไดอยางดยง

ความตาง…กอเกดคณคา-พลง-ความสขพจนา สวนศร ผอานวยการสถาบนการทองเทยวโดยชมชน

(CBT-I) กลาววาภาวะเศรษฐกจทถดถอยทกวนน ทาใหสถานการณ

การทองเทยวในอนาคตเปลยนแปลงไป โดยนกทองเทยวจะเดนทาง

ทองเทยวในเวลาสนลง เนนทองเทยวคนเดยวหรอเปนกลมยอยๆ

ตองการทองเทยวแบบใกลชดธรรมชาตเพอหลกหนชวตแบบจาเจ

ทสาคญเปนการทองเทยวแบบไมแพง ใชเวลาในการเตรยมตวกอน

เดนทางมากขน

การทองเทยวโดยชมชน ทมจดเดนคอชมชนเปนแหลงขอมล

หรอแหลงเรยนรเอง มวถชวตชมชนทเรยบงายเปนเอกลกษณของ

ตนเอง รวมถงจดการทรพยากรบนพนฐาน 3 ประการ คอฐาน

การเรยนรและจดการโดยชมชน, ฐานองคความร ภมปญญา

ทองถน, และฐานพธกรรม จงเปนทางเลอกหนงทนาจะไดรบความ

สนใจจากนกทองเทยว เพราะมความแตกตางกบการทองเทยว

กระแสหลกอยางชดเจน

“การทองเทยวโดยชมชน จะเนนคณคาของการทองเทยว

การพฒนาคณภาพชวต/การมสวนรวมของชมชน และสทธในการ

บรหารจดการทรพยากร ทาใหเกดความยงยนในการทองเทยว

ในขณะทการทองเทยวกระแสหลก เนนมลคาจากการทองเทยว

และตวนกทองเทยวเปนหลก ตลอดจนอาศยอานาจเปนเครองมอ

บรหารจดการทรพยากรเพอใหนกทองเทยวเสพสข ทาใหทรพยากร

เกดความเสอมโทรม และไมมความยงยน” ผประสานงานสถาบน

การทองเทยวโดยชมชน อธบาย

นบไดวาการทองเทยวโดยชมชน เปนแนวทางบรหารจดการ

ทรพยากรของชมชนโดยชมชนเพอชมชนโดยแท ทาใหชมชน

ไดแลกเปลยนเรยนรกบนกทองเทยว หนนเสรมความภาคภมใจ

ของคนในทองถน ทสามารถพฒนาคณภาพชวต และทรพยากร

ของตนเองได กอใหเกดคณคา พลง และความสขตดตามมาอยาง

ยงยน


RE: การใชประโยชนจากงานวจย

ใหเขามามสวนรวม ในการจดการ

ชตมา จนทรมณ

ตาบลแจระแมพลงขอมล…

ทดนสาธารณะ(รห ส โ ค ร งก าร R DG55 E0027 )

ปลกจตสานกชมชน

ปญหาทดนสาธารณะถกรกลาถอวาเปนปญหาวกฤตระดบประทศอนเนองมาจากการพฒนาเศรษฐกจทมการขยายตว

เพมมากขนเรอยๆ ทดนจงกลายเปนปจจยสาคญทถกนามาใช

ประโยชนในการผลตของภาคเอกชนโดยเฉพาะทดนสาธารณะ

ทหนวยงานและองคกรทรบผดชอบดแลไมทวถง จงมกถกบกรก

จากนายทนทต องการเขาไปใชประโยชนจากทดนดงกลาว

ซงพบวาทผานมามกเกดกรณพพาทระหวางชาวบานกบนายทน

ดงปรากฏเปนขาวตามสอตางๆ เรอยมา

ตาบลแจระแม อาเภอเมอง จงหวดอบลราชธานกเปน

พนทหนงทเผชญปญหาการบกรกทดนสาธารณะของชมชนมาอยาง

ยาวนานและเพมมากขนในชวงเวลา 2-3 ปทผานมาเนองจาก

ตาบลแจระแมเปนพนททอย ตดกบแมนามลจงทาใหในชมชน

มลาหวยและกดตางๆ ทชาวบานเขาไปใชประโยชนหาอยหากน

แตเมอเกดปญหาดงกลาว ทาใหชาวบานไมสามารถเขาไปใช

ประโยชนจากพนทสาธารณะดงกลาวนอกจากน ยงสงผลกระทบ

ทาใหเกดปญหานาทวมซาซากขนในชมชนเรอยมาจนกระทง

ในป 2555 ดร.อนวฒน วฒนพชญากล และคณะนกวชาการจาก

มหาวทยาลยอบลราชธาน ไดเขาไปดาเนนโครงการวจยรวมกบ

ชมชนในเรอง “ระบบและกลไกในการจดการสขภาวะของชมชน

กบภยนาทวมในเขตรบผดชอบของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพ

ตาบลทพไทย ต.แจระแม อ.เมอง จ.อบลราชธาน” ซงไดรบการ

สนบสนนทนวจยจากสานกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

ฝายวจยเพอทองถน และมหาวทยาลยอบลราชธาน จากการท

ทมวจยชมชนรวมกบนกวชาการไดลงพนทเกบขอมลดวยตนเอง

ทาใหทมวจยชมชนเหนและเขาใจสภาพปญหามากขน ทมวจยชมชน

จงมการสงตอขอมลใหกบสมาชกในชมชนคนอนๆ ไดรบทราบ


RE: การใชประโยชนจากงานวจย

ทงในรปแบบการจดเวทคนขอมล การพดคย จนทาใหเกดความ

ตระหนกในภาวะคกคามทเกดขนกบตนเองและเกดความหวงแหน

ทรพยากรธรรมชาตของชมชน

อยางไรกตาม การแกไขปญหาการบกรกทดนสาธารณะ

จาเปนตองใชระยะเวลาและพลงความรวมมอจากหนวยงาน

หลายฝาย ทมวจยไดมโอกาสนาเสนอขอมลปญหาการบกรก

ทดนสาธารณะในตาบลแจระแมในเวทประชมวชาการและ

การประชมของภาคเครอตางๆในจงหวดอบลราชธาน จนกระทง

อาจารยกงกาญจน สานวนเยน จากคณะรฐศาสตร มหาวทยาลย

อบลราชธานไดใหความสนใจและเหนความสาคญของปญหา

ดงกลาวจงนาไปสการเลอกประเดนปญหา การบกรกในพนท

สาธารณะในตาบลแจระแมเปนพนทรปธรรมในการดาเนนงาน

โครงการพลเมองสงเสรมธรรมาภบาล โดยการสนบสนนทน

ใหนกวชาการจากคณะนตศาสตรและนกศกษาลงไปศกษาวจย

ในพนทตาบลแจระแม จนในทสด นาไปสจดทาบนทกขอตกลง

พลเมองวาดวยเรองการจดการทดนสาธารณะแบบมสวนรวม

ระหวางเครอขายพลเมองสงเสรมธรรมาภบาลรวมกบเทศบาล

เมองแจระแมในการสงเสรมและสนบสนนใหเครอขายพลเมอง

สงเสรมธรรมาภบาลและประชาชนในพนท รวมทงองคกรภาครฐ

องคกรปกครองสวนทองถนและเอกชนในเขตเทศบาลเมองแจระแม

ไดเขามามสวนรวมบรหารจดการทดนสาธารณะในตาบลแจระแม

แมการแกปญหาการบกรกทดนสาธารณะในตาบลแจระแม

ยงไมไดสาเรจลลวงไปอยางชนเชง แตการททกฝายตางทงองคกร

ปกครองทองถน หนวยงานและเครอขายประชาชนในพนทไดหนมา

รบฟงทาความเขาใจ ใหความสาคญและตระหนกถงความจาเปน

ในการแกไขปญหาดงกลาวรวมกน กถอวาเปนจดเรมตนทด

ทจะนาไปส การมสวนรวมในการจดการการใชประโยชนจาก

ทดนสาธารณะในอนาคตตอไป


ทายฉบบ

การเลอกตง อบต. หรอองคการบรหารสวนตาบล เรมมาจากแนวคดกระจายอานาจ ในป 2538

หลงจากมการเลอกตง กมงานวจยจานวนหนงพยายามอธบายวา การดาเนนงาน

ของ อบต. เปนอยางไร มคณปการอยางไรตอชมชน รวมถงมเงอนไขอะไรบางททาให อบต.

ไมพฒนา หรอ กาวหนาไปในทศทางทควรจะเปน

ซงตอมางานวจยกเนนการศกษา “เงอนไข” หรอ ปจจยททาใหองคการบรหาร

สวนตาบลเขมแขง มบทบาทหนนเสรมความเขมแขงของของชมชนไดจรง

แตงานวจยในระยะเรมแรก กมขอจากดในเรองของการตงโจทย สวนมากมกจะ

ตงคาถามเพอใหคาตอบวา “เปนอยางไร” ซงจะเหนไดจากงานวจยทออกแบบกระบวนการ

วธการ โดยการสมภาษณ การทาแบบสอบถาม ตลอดจนใชการสงเกต เพอถามทศนคต

ความร ความเขาใจ และปญหาในชมชน เพราะฉะนนผลของงานวจยจงสะทอนออกมาวา

องคการบรหารสวนตาบลยงมขอจากดหลายๆ เรอง อาท วธคด การบรหารจดการ

การจดทาแผนการบรหารงบประมาณ การพฒนาศกยภาพของสมาชก

เมอ สกว. เรมนา “งานวจยเพอทองถน” มาใชเปนเครองมอสรางเสรมพลงชมชน

ในป 2540 มโครงการวจยทเนนการหนนเสรมความเขมแขงขององคการบรหารสวนตาบล

ในระยะแรก 6 โครงการ สวนใหญมเปาหมายอยทการพฒนาเศรษฐกจชมชน

ซงการทางานในชวงแรกไดกระตนใหเกดการปรบเปลยนทศนะคตแบบเดมๆ ทวา

“รฐ” เปนผมบทบาท และกาหนดทศทางในการพฒนาเทานน เพราะในระยะตอมา โครงการ

วจยหลายๆ โครงการ ไดผลกดนใหเกดวธคดใหมในการพฒนาชมชนของ อบต. โดยเฉพาะ

เรองของการ “รวมคด รวมวางแผน รวมดาเนนการ” และนอกจากนยงพบวา เงอนไขสาคญ

คอ “คนใน” หรอ อบต. หรอชมชน ลกขนมา “เอาธระ”

ซงฉบบหนา…จะเปนการหยบยกเรองราวการใชงานวจยไปสนบสนนการทางานของ

องคการบรหารสวนตาบล หรอ อบต.

โปรดตดตาม

บรรณาธการ

อ บ ต .และงานวจย

ฉบบหนา…พบกบ…

อบต.กบงานวจยเพอทองถน

จดหมายข่าวงานวิจัยเพื่อท้องถิ่น :...

Documents

Transcript of จดหมายข่าวงานวิจัยเพื่อท้องถิ่น :...