แกนพทธศาสน

พทธทาสภกข

พทธทาส จกอยไป ไมมตาย แมรางกาย จะดบไป ไมฟงเสยงรางกายเปน รางกายไป ไมลำาเอยง นนเปนเพยง สงเปลยนไป ในเวลา.

พทธทาส คงอยไป ไมมตาย ถงดราย กจะอย คศาสนาสมกบมอบ กายใจ รบใชมา ตามบญชา องคพระพทธ ไมหยดเลย.

พทธทาส ยงอยไป ไมมตาย อยรบใช เพอนมนษย ไมหยดเฉยดวยธรรมโฆษณ ตามทวาง ไวอยางเคย โอเพอนเอย มองเหนไหม อะไรตายฯ

แมฉนตาย กายลบ ไปหมดแลว แตเสยงสง ยงแจว แววหสหายวาเคยพลอด กนอยางไร ไมเสอมคลาย กเหมอนฉน ไมตาย กายธรรมยง.

ทำากบฉน อยางกะฉน นนไมตาย ยงอยกบ ทานทงหลาย อยางหนหลงมอะไร มาเขยไค ใหกนฟง เหมอนฉนนง รวมดวย ชวยชแจง.

ทำากบฉน อยางกะฉน ไมตายเถด ยอมจะเกด ผลสนอง หลายแขนงทกวนนด สนทนา อยาเลกแลง ทำาใหแจง ทสดได เลกตายกน ฯ

คำานำาหนงสอเรองแกนพทธศาสน

เมอเดอนธนวาคม พ.ศ. ๒๕ o ๔ ทานพทธทาสภกข ไดเขามากรงเทพฯ เพองานประกาศธรรมะ คณะนายแพทยแหงโรงพยาบาลศรราช รวมดวยนกศกษาวชาแพทย ณ โรงพยาบาลนน ไดนมนตทานแสดงปาฐกถารวม ๓ ครง ปรากฏวาขอความททานแสดงนน คอ ใจความทงหมดของพระพทธศาสนา อนเปนเรองยอเอาแตแกนของพทธธรรมมากลาว เหมอนกบบอกวาสงทสำาคญทชาวพทธควรศกษา ควรปฏบต อยทตรงน เปนการตดปญหายงยากมประการตาง ๆ ทชอบเถยงกนในเรอง หลกของพทธธรรม ทานนำาพระพทธดำารสมาบอกใหทราบวา "ใจความแท ๆ" นนคออะไร ?

ตอมาทานแสดงอกครงถงเรอง "ความวาง" อนเปนใจความสำาคญทควรสนใจมาก เราไดยนพทธภาษตบททนงวา นพพานำ ปรมำ สญญำ อนแปลวา พระนพพานเปนความวางอยางยง แตยงไมทราบชดวา วาง อยางไร ความวางอยทตรงไหน ถาไดฟงกณฑนอนวาดวยความวางแลวจะชดเจนขนและมองเหนวา "พระนพพาน" เปนสงททกคนอาจเขาถงไดในชวตน

ครงตอมาทานพดถงเรอง วธปฏบตเพอเปนอยดวยความวาง เปนการชทางใหเดนตรงไปตามแนวน เปนเรองทชาวโลกผหมกมนโนการงานควรศกษา พงนำามาปฏบตในชวตประจำาวน เพราะการปฏบตตนตามวธเพอเปนอยดวยความวางจะชวยใหอยอยางสงบ ปองกนโรคทางวญญาณไดเปนอยางด

ปาฐกถาทงสามครงน เปนทพอใจคณะนายแพทยเปนอยางมาก จงไดถอดจากเครองอดเสยงมาเปนตวหนงสอ อานแลวกพอใจใครจะใหไดอานกนทวถง จงคดกนวาควรจะพมพเปนเลมใหแพรหลาย ประจวบกบทานพทธทาส กำาลงสราง โรงมหรสพทางวญญาณ อย นายแพทยผหนง ไดนำาความเรองนไปหารออาตมา อาตมาเหนดวย หนงสอเลมนจงไดเกดขน ดวยประการฉะน ทานซอหนงสอนไปอาน ทานไดกศลทำาบญ ถงสองสถาน กระสนนดเดยวไดนกถงสองตว

แตวาหนงสอเรองน เปนธรรมะสวนลกในพระพทธศาสนา ยอมยากบางเปนธรรมดา ผอานจงดองอานดวยความตงใจ อานชา ๆ คดตามไปดวย อยาทงเสยเมออานบทแรกแลวไมเขาใจ จงพยายามอานแลวอานอก อานดวยจตใจทเยอกเยน - สงบจนเขาใจชด ทานจะไดรบประโยชนตามควรอยางคมคาสมกบท ทานไดพบพระพทธศาสนา อยางนอย ๆ ทานกรเองวา "แกนแทของพระพทธศาสนา" นนอยตรงนเอง

คำาปรารภ

คณะ ผ.ช.ป.เลงเหนความสำาคญจากประโยชนในหนงสอ "แกนพทธศาสน'' เลมน วาเปนใจความทเปนแกนแททาง พทธศาสนา อนเปรยบเสมอนรากแกวทหยงลกลงไปในพนพภพ ใหความอดมสมบรณและความแขงแกรงตอไมยนตนอยางนรนดรกาล ความเปนแกนแทกด รากเหงากดในทางพทธศาสนา ซงพทธบรษททกคนควรจะไดสมผส อยางนอยการไดอานและ

ศกษาสกเทยวหนง นาจะเอออำานวยใหผอานสามารถจบใจความความสำาคญตามททานอาจารยพทธทาสภกขไดแสดงธรรมกถาไวอยางครบถวนบรบรณทสด

ไมเปนทนาสงสยเลยแตประการใด ในการทองคการยเนสโกแหงสหประชาชาต, ไดตดสนมอบรางวลชนะเลศหนงสอดประจำาป พ.ศ. ๒๕๐๘ แก "แกนพทธศาสน' ' เลมน

คณะ ผ.ช.ป. ขออนโมทนาและกราบขอบพระคณแดทกทานทมสวนรวมมอกนในการชวยกนเขาถงพระธรรมอยางถกวธ และชวยกนจรรโลงพระพทธศาสนาโดยถวนทวในวาระนดวย

ดวยความปรารถนาด คณะเผยแพรชวตประเสรฐ

เรองใจความทงหมดของพระพทธศาสนาพระราชชยกว (ภกข พทธทาส อนทปญโญ)

ธรรมกถาในโอกาสพเศษ ณ ชมนมศกษาพทธธรรม (ศรราช)

ในอปการะของคณะแพทยศาสตรและศรราชพยาบาลมหาวทยาลยแพทยศาสตร ๑๗ ธนวาคม ๒๕ o ๔

------------------------------------------

ทานสาธชนผสนใจในธรรมทงหลาย!

โอกาสของการบรรยายครงเดยวเปนพเศษเชนน อาตมามความเหนวา ควรจะไดกลาวถงเรองซงเปนใจความสำาคญเปนขอสรปความของหลกธรรมะจะเหมาะกวาอยางอน ฉะนนจงไดตงใจทจะกลาวถงใจความทงหมดของพระพทธศาสนา โดยหวงอยวา ถาจบใจความหรอแนวทเปนใจความสำาคญทงหมดของ พทธศาสนาไดแลว จะเปนการงายสะดวกอยางยงในการทจะศกษากาวหนาออกไปอยางกวางขวาง ถาจบใจความหรอแนวไมไดจะสบสน และจะ

รสกวามนมากมาย แลวจะเพมขน ๆ จนมากมายเทลอทจะจำา จะเขาใจ หรอจะปฏบต

อนนเปนมลเหตของความลมเหลว เพราะทำาใหเกดความทอถอย และมความสนใจทพราหรอลางเลอนออกไปทกท ในทสดกคลาย ๆ กบวา เหมอนกบแบกความรตงมากมายเขาไว แลวไมสามารถทจะศกษา หรอประพฤตปฏบตใหเปนชนเปนอนได.

ฉะนน ขอใหสนใจทจะทบทวนหรอฟงในลกษณะทจะจบใจความสำาคญทงหมดของพระพทธศาสนา เพอจะได ความรชนดทเปนหลกมลฐาน สำาหรบ เขาใจธรรมะอยางถกตอง อาตมาขอเนนตรงทวามนเปนหลกมลฐานเพราะความรชนดทไมใชหลกมลฐานกม และเขาใจอยางไมถกตองกม คอมนเขวออกไปทละนอย ๆ จนเปนพทธศาสนาใหม หรอถงกบเปนพทธศาสนาเนองอก ทงอกออกไปเรอย ๆ

ทวา หลกพทธศาสนาขนมลฐาน นน หมายความวามนเปนหลกทมจด มงเฉพาะไปยงความดบทกข นอยางหนง แลวมนกเปนสงท มเหตผลอยในตวมนเองททกคนอาจเหนได โดยไมตองเชอตามบคคลอน นอยางหนง นคอสวนประกอบทสำาคญของสงทเปนหลกมลฐาน

ถาเปนสงทไมเปนไปเพอความดบทกขพระพทธเจาทานทรงปฏเสธไมยอมเกยวของดวย ไมยอมพยากรณ อยางปญหาทวาตายแลวเกดหรอไม อะไรไปเกด เกดอยางไร ไดรบผลอยางไร อยางนมนไมใชเปนปญหาทมงตรงไปยงเรองความดบทกข และยงกวานนมนยงไมเปนพทธศาสนา ไมเกยวกบพทธศาสนา ไมอยในขอบวงของพทธศาสนา เพราะไมไดมงหมายทจะดบทกข นอยางหนง ;.แลวอกอยางหนงผถามนนกไดแตเชอตามผพดดายไปเพราะวาผตอบ กไมอาจจะเอาอะไรมาแฉใหเหนได ไดแตพดไปตามความจำาและความรสก ผฟง กไมอาจจะเหนสงนนได กตองเชอตามผพดดายไป มนกเลยเตลดออกไปนอกเรองทละนด ๆ จนเปนเรองอนไป ไมเกยวกบความดบทกข และอยในลกษณะทผฟงตองเชอตามผพดอยางหลบหหลบตาเรอยไป แลวเดนออกไปนอกขอบวงของความดบทกขยงขนทกท

ทน ถาหากวาไมตงปญหาอยางนน จะตงปญหาเรองวา มความทกขหรอไม และ จะดบทกขไดอยางไร นพระพทธเจาทานยอมตอบ ตอบทก ๆ คำา ผฟงจะ

เหนจรงไดทกคำา โดยไมตองเชอดายไป ไมตองเชอตามผพดดายไป กเลยยงเหนจรงขนทกท ๆ จนเขาใจในเรองนนได และ ถา t ขาใจถงขนาดทำาความดบทกขไดนน นนหมายถงความเขาใจทเปนไปถงทสด จนถงกบรวาแมเดยวน มนกไมมคนทกำาลงมชวตอย คอ มความรถงขนาดทมองเหนโดยประจกษวา ไมไดมตวตนหรอของตน มนเปนแตความรสกวาตวก - ของก ทรสกขนมาตามความโง ความเขลาทไปหลงตามสงทมาแวดลอมปรงแตงทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย อะไรเหลาน พอมองเหนชดขนาดทดบทกขไดอยางนแลว สงทเรยกวาตวเรานนกหายไป ความรสกวาตวก - ของกเทลานไมมเหลออย เพราะฉะนนจงไมมใครเกดอยทน มนจงไมมใครตายแลวไปเกดใหม ปญหาทถามวาตายแลวเกดใหมหรอไม? จงเปนปญหาทเขลาทสด และไมเกยวกนกบพทธศาสนาเลยเพราะเหตน

เพราะเหตวา พทธศาสนามงหมายทจะบอกใหรวา ไมมคนทเปนตวเราหรอของเรานนไมม มแตความเขาใจผดของจตทไมรสงทมอยกเปนเพยงแตรางกายกบจตใจ ซงกลวนแตเปนธรรมชาต มนมอาการเปนกลไก mechanism

ปรงแตงเปลยนแปลงอะไร ไดอยในตวมนเอง ถาผดวธกเกดความโงความหลงขนมา จนทำาใหรสกวา มตวเรามของเรา ; ถาถกวธมนกจะไมเกดความรสกอยางนน แตจะเปนสตปญญาอยตามเดม รแจงเหนจรงอยตามเดม วาวางจากตวเราหรอของเรา

นเมอเปนอยางนกเปนอนวา ในขอบวงพทธศาสนานน ไมมปญหาทวา ตายแลวเกดหรอไม อะไรทำานองนน แตมปญหาวาทกขหรอไม จะดบมนอยางไร และกรจกมลเทตใหเกดทกขแลวดบทกขเสยได และมลเหตใหเกดทกขกคอความหลง ความเขาใจผดวามตวเรา - ของเรานนเอง

ฉะนน เรองตวเรา เรองของเรา เรองตวก เรองของก น คอปญหาเพยงอนเดยว ขอเดยว และเปนใจความสำาคญของพทธศาสนาเพยงขอเดยว เรองเดยวทจะตองสะสางใหหมดไป แลวจะเปนอนวาร เขาใจ และปฏบตพทธศาสนาทงหมดโดยไมมเหลอ เพราะฉะนน. ขอใหตงใจฟงใหด.

ทวาหลกมลฐานนน มสวนทเปนหลกอยไมมากมาย จนถงกบพระพทธเจาทานเรยกของทานวา "มนกำามอเดยว" มนมเรองเพยงกำามอเดยว ไมมากมายเตมไปทงบานทงเมองหรอทงปา ซงในสตรทมอยในสงยตนกายเลาเรองนไวชดวา ; เมอกำาลงเดนกนอยในปา พระพทธเจาทานกำาใบไมทเรยราดอย

ขนมากำามอหนง แลวถามภกษทงทลายในทนนวา ใบไมทกำาขนมานกบใบไมหมดทงปามนมากนอยกวากนกมากนอย ทกคนกเหนไดวา มนมากกวากนมาก จนเปรยบกนไมไหว ถงแมพวกเราทน เดยวนกลองทำามโนภาพถงของจรงในเรองนดใหเหนชดวามน มากมายยงกวากนเสยทหนงกอน พระพทธเจาจงบอกวานมนอยางน คอวาเรองทตรสรและรนนมนมาก เทากบใบไมทงปา แตเรองจำาเปนทควรร ควรนำามาสอนและนำามาปฏบตนนเทากบ ใบไมกำามอเดยว

ขอความเรองน มคนเอาไปเขยนเปนนวนยายอยางเรอง กามนต คนทเคยอานเรองกามนตกคงจะสงเกตเหนเรองทมอยจรงในพระบาลจงเปนเหตใหถอไดวา หลกมลฐานทจะประพฤตปฏบตเพอดบทกขโดยสนเชงนน เทยบสวนแลวมนกำามอเดยว ในเมอไปเปรยบเทยบกบของทงบานทงเมองทงปาทงดง

คำาวากำามอเดยวนเรากตองรสกไดวา มนเปนของไมมากมาย หรอไมเหลอวสย ไมเกนวสยของคนเราทจะเขาถงไดและเราอาจเขาใจอยางถกตองได นคอใจความสำาคญในวาระแรก ทเราตองทำาความเขาใจกน ในเมอทกคนจะตองเขาใจหลกมลฐาน สำาหรบเขาใจพทธศาสนาอยางถกตอง

ทนกมาถงคำาวา พทธศาสนา ขอใหเขาใจคำานตรง หรออยางถกตองอกเชนเดยวกนดวย วาสงทเรยกวาพทธศาสนานน เมอตกมาถงสมยนแลวมนพรามาก คอมนกวางขวางไมคอยมขอบเขต ถาเปนอยางสมยพทธกาลกใชคำาอนคอคำาวาธรรม หมายถงธรรมเฉพาะทดบทกข เขาไมไดเรยกกนวาพทธศาสนาอยางทเราเรยกกนเดยวน เขาเรยกกนวา "ธรรม"

ถาธรรมะของพระพทธเจากเรยกธรรมของพระสมณะโคดม ถาธรรมะของลทธอนเชนนคนถนาฎบตรกเรยกวาธรรมของนคนถนาฎบตร

ใครชอบใจธรรมของใครกพยายามศกษาจนเขาใจแลวกปฏบตตามแนวนน ดงนน จงมชอเรยกวา "ธรรมลวน ๆ แลวกเปนธรรมะลวนจรง ๆ ไมมเปลอกกะพหรอสวนทมาเกยวของทหลงมากมายเหมอนเดยวน เดยวนเรามาเรยกสงนนวาพทธศาสนาแลวเราเผลอไป หรอจะดวยเหตใดกตาม คำาวาพทธศาสนาของเรานมนพรากวางออกไปจนถงกบรวมเอาสงเกยวของกบพทธศาสนาเขามาดวย

ทานตองสงเกตดใหดวา มนมพทธศาสนาอยสวนหนงแลว มนมสงทเกยวของหรอเรองราวทเกยวของกนอยกบพทธศาสนาอกสวนหนง สวนน

มากมายเหลอเกนแลวเราเอามารวมเปนอนเดยวกนเรยกวาพทธศาสนา อยางทเขาใจกนเดยวน

ลำาพงตวพทธศาสนาแท ๆ มนกมากอยแลว มากเทากบใบไมทงปา สวนทตองศกษาปฏบตมเพยงกำามอเดยวนกเรยกวามากอยแลว ทนไปเอาเรองทเกยวของกบพทธศาสนาเขามาอก เชน เรองประวตศาสตรของพทธศาสนา เรองจตวทยาทขยายออกไป เชน ในแงของอภธรรม บางสวนกกลายเปนเรองจตวทยา บางสวนกเปนรปของปรชญาขยายออกไป ๆ เพอวตถประสงคในทางฝายนน กยงมอกมากมายหลายแขนง เรองทเกยวของกบพทธศาสนามนจงมากมาย และถกกวาดเอามารวมเขาไวในคำาวาพทธศาสนา มนเลยทำาใหมาก

ถาคนไมร กไมรจกจบเอาใจความสำาคญ มนกเลยเหมอนกบวาเหนเปนของมาก แลวกไมรจะเลอกเอาอนไหนดเหมอนกบเราเขาไปในรานขายของทมสารพดอยาง จนงงไปหมดทำานองน กเลยปลอยไปตามความรสกสามญสำานก นนบาง นบาง ตามเรองตามราว แลวสวนมากกไปถกเอาเรองทตรงกบกเลส มากกวาทจะเปนเรองของสตปญญา เลยกลายเปนเรองทำาพธรตองตาง ๆ ทำาบญพอสกแตวาใหแลว ๆ ไป หรอเพอประกนความหวาดกลวอะไรบางอยาง มนเลยไมถกพทธศาสนาตวจรง

เพราะฉะนน ขอใหเรารจกแยกสงทเปนตวพทธศาสนาใหออกไปเสยจากสงซงเปนเพยงเรองทเกยวของกนกบพทธศาสนาแตเขามารวมในชอ ของพทธศาสนาดวยเหมอนกน

แมในสวนทเปนพทธศาสนานน กยงตองรจกแยกออกไปวา อะไรเปนหลกมลฐาน หรอเปนใจความสำาคญ ฉะนนอาตมาจงตงใจจะกลาวถงเรองทเปนหลกมลฐานอนสำาคญทเปนใจความสำาคญ แตถงอยางนนกยงรสกงงวาจะพดในรปไหนด

ทนในการทเขามาในโรงพยาบาลน นบเปนความรสกทดลใจหรอเกดขนเอง คอทำาใหนกขนมาไดเอง ถงลกษณะอรรถกถาทงหลายใตเรยกพระพทธเจาโดยชอ ๆ หนงวา "แพทยในทางฝายวญญาณ" นบดน ทานไดยนคำาวา "แพทยในทางฝายวญญาณ" แลว อาตมากกลาวไปตามตวหนงสอทานไมอาจเขาใจในทนทกได จงตองการคำาอธบายบาง

ตามความหมายของพระพทธเจาไดตรสธรรมะไวบางหมและตามอรรถกถาทตองการจะอธบายธรรมหมนน จงเกดมหลกทถอกนวา มโรคภยไขเจบอย ๒ ประเภท คอโรคทางกายกบโรคทางจต, บาลใชคำาวา "โรคทางจต" ในครงกระโนน แตเดยวนคำาวาโรคทางจตนมนมความหมายไมตรงกบโรคทางจตในสมยอรรถกถาหรอในสมยพทธกาล โรคทางจตในสมยพทธกาล หมายถงโรคทางความคดเหนหรอทางกเลสตณหา แตกเรยกวา โรคทางจต

เดยวนเราเอาคำาวาโรคทางจตไปใชกบโรคทางจตธรรมดาทเนองกนอยกบรางกาย ไปปนกนอยกบโรคทางกาย จงเปนเหตใหไมเขาใจโรคทางฝายวญญาณ เพราะฉะนนจงขอบญญตคำาขนมาใหมเปน ๓ คำาวา โรคทางกาย หวอ Physical disease โรคทางจตหรอ Mental disease สองอยางนเอาไวในฝายโรคทางกายหมด แลวกมคำาวา spiritual disease นแหละคอโรคในทางวญญาณ ซงตรงกบโรคทางจตในสมยพทธกาล

คำาวา spiritual และ Mental นตางกนไกลลบ Mental หมายถงจตทเกยวเนองกนอยกบกาย สมพนธกนกบกาย ถาหากเราเปนโรคทาง Mental นกไปโรงพยาบาลประสาท หรอโรงพยาบาลบานสมเดจ มนกเปนเรองโรคทาง Mental

มไดเปนโรคทาง spiritual นน

คำาวา "วญญาณ" ในทนไมไดหมายความวาวญญาณภตผ ปศาจ ถกผสง อะไรทำานองนนไมใช มนหมายถงวญญาณหรอจตหรอมโนสวนลกทมนเปนโรคไดดวยอำานาจของกเลส โดยเฉพาะอยางยง กคออวชชาหรอมจฉาทฏฐมนเปนจตทประกอบอยดวยอวชชาหรอมจฉาทฏฐ แลวกเปนโรคทางวญญาณ คอเหนผด เหนผดกเปนเหตใหคดผด พดผดทำาผด แลวกเปนโรคตรงท คดผด พดผด ทำาผด

ทานจะเหนไดทนทวา Spiritual disease นเปนกนทกคน ไมยกเวนใคร สวน Physical disease, Mental disease นนเปนกบคนบางคน และเปนบางเวลา และเรองมนกไมมากมายเสยหายใหญโตอะไรนก คอมนไมทำาใหใครเปนทกขอยทกลมหายใจเขาออก ไดเหมอนกบ โรคทางวญญาณ

เพราะฉะนน โรคทาง Physics หรอทาง Mental น ไมเกยวกนกบพทธศาสนา ซงเปนยาแกโรคทางวญญาณหรอไมเกยวกนกบพระพทธเจาทเปนแพทยในทางวญญาณโดยตรง มนเหลอแตโรคทอรรถกถาเรยกวา "โรคทาง

จต" หรอในบดนเราตองบญญตลงไปวา spiritual disease และ เรยกวา "โรคทางวญญาณ" ดกวา

เมอมนทำาใหอาตมานกถงขอทอรรถกถาเรยกพระพทธเจา วาเปนนายแพทยทางวญญาณ กรอกตอไปวาถอเอาแนวนพดกนรเรองงายกวา โดยเหตทคนทกคนเปนโรคทางวญญาณจงทกคนตองรกษาเยยวยาในทางวญญาณนนแหละคอธรรมะนนแหละ คอพทธศาสนากำามอเดยวทจะตองเขาใหถง คอเอามาใช มากน มาเยยวยารกษาโรคใหจนได

ทตองสนใจตอไปอกกคอวา มนษยเราสมยนไมสนใจเรองโรคทางวญญาณ เพราะฉะนน มนจงเปนโรคทางวญญาณกนหนกขนทงทางสวนตว และสวนรวมเพราะเมอทกคนเปนโรคทางวญญาณแลว โลกนทงโลกกเปนโรคทางวญญาณไปหมด เปนโลกทมโรคทางจตทางวญญาณ เพราะฉะนนสงทเรยกวาวกฤตการณถาวรกเขามาแทนทของสนตภาพถาวรจะปลกปลำากนอยางไร ๆ มนกไมเปนสนตภาพ แมชวขณะขนมาได อยาพดถงสนตภาพถาวรใหปวยการ เพราะวาทงสองฝายมนเปนโรคทางวญญาณ คอทงสองฝายทเรยกตวเองวาเปนฝายถกและเรยกฝายอนวาเปนฝายผดนน มนทงสองฝายนนเปนโรคทางวญญาณ จงมแตเรองทจะสรางความทกขขนทงแกตวเองและแกผอน มนเหมอนเครองจกรผลตความทกขขนมาในโลก แลวโลกนจะสงบไดอยางไร

การแกไขมอยวา ตองทำาใหทกดนในโลกนหยดเปนโรคทางวญญาณ แลวมนจะมอะไรมาแก ? มนกตองมหยกยาทมไวเฉพาะโรคน คอธรรมะกำามอเดยวในพระพทธศาลนาทจะตองเขาใหถงใหได นนแหละคอคำาตอบทวา ทำาไมพทธศาสนาจงไมเปนทพงแกคนในโลกนใหเตมตามความมงหมายของพระพทธศาสนาไดทง ๆ ทเราถอกนวาเดยวนพระพทธศาสนาเจรญแพรหลายมากขนกวาแตกอน หรอมสวนทเขาใจถกตองกนยงกวาแตกอน

จรงอยในขอทวามการศกษาพทธศาสนากนมาก และเขาใจกนมากขน แตถาไมรสกวาตวเองกำาลงเปนโรคทางวญญาณแลวจะเอาพทธศาสนาไปกนไปใชไดอยางไร ถาเราไมรสกวาปวยเรากไมมาหาหมอ เรากไมกนยา นใคร ๆ กเหนกนอย ทนคนเราในโลกโดยมาก สวนมากกเปนอยางนมนเลยเปนเรองเหอยา ไปฟงธรรมะไปศกษาธรรมะในฐานะทเปนยา แตกไมรสกตววาตนเปนโรค ไปเอามาไวเพยงสำาหรบเกบไวใหรกรงรง หรอเอา ไวพดไวเถยงกนเลน จนกลาย

เปนทะเลาะววาทไปกม นแหละธรรมะยงไมเปนทพงใหแกโลกไดเตมทกเพราะเหตน

ฉะนน ถาเราจะตงกลมพทธบรษทขนอยางทน เดยวน กควรจะรความมงหมายทแทจรง ใหกจการนดำาเนนไปตรงจด คอโดยประการทธรรมะนจะชวยรกษาเยยวยาโรคทางวญญาณไดโดยตรงและโดยเรว อยาใหพราจนไมรวาจะไปทางไหน ทศไหน ขอใหเปนไปในรปทวาเปนยาอมฤต ศกดสทธเพยงกำามอเดยว และใชมนใหถก ใชมนใหตรงมนกจะแกโรคไดหมด แลวการทตงกลมหรอสมาคมขนมาอยางนกจะเปนบญกศลอยางยง หรอเปนประโยชนอยางยง เพราะฉะนน ขอใหพวกเราทำาใหมนสำาเรจประโยชนอยางยงอยาใหเปนทนาหวเราะเยาะแตประการใดแมแตนดเดยว

ทนขอทวาเปน โรคทางวญญาณนนคออยางไร แลวจะรกษากนดวยธรรมะกำามอเดยวอยางไรนน จะวนจฉยกนตอไป

คำา "โรคทางวญญาณ" นน กคอโรคทมเชออยทความรสกวาตวเรา วาของเรา หรอวาตวก หรอวาของกนนเอง ทมอยในใจ ประจำาอยทใจ เปนเชอโรคอยแลวกเบกบานออกมาเปนความรสกวาตวก-ของก แลวกทำาไปตามอำานาจความเหนแกตว มนจงเปนความโลภ ความโกรธ ความหลงทำาใหเดอดรอนกนทงตวเองและผอน นคออาการของโรคทางวญญาณมนเปนอยในภายใน ฉะนนใหเรยกกนเพอจำางาย ๆ วาโรค ตวก-ของก จะดกวางายกวา

พวกเรามโรค "ตวก-ของก" กนอยทกคน แลวกรบเชอนเพมเตมเขามาทกคราวทเหนรป ฟงเสยง ดมกลน ลมรส สมผสทางผวหนง และคดในใจตามประสาคนทไมร เขาเรยกวา รป เสยง กลนรส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ ๖ อยาง คกนกบ ตา ห จมก ลน กาย และใจ ๖ อยางดวยเหมอนกน คอวามการรบเชอหรอสงแวดลอมทจะทำาใหเปนโรคน ทปรงแตงใหเปนโรคนอยทกคราวทมการเหนรป ฟงเสยง ดมกลน ลมรส ฯลฯ

เพราะฉะนนเราจะตองรจก เชอ คอ ความยดมนถอมน ซงเรยกโดยภาษาบาลวา "อปาทาน" อปาทานแปลวาความ ยดมนถอมน ความยดมนถอมนม ๒ อยาง คอยดมนวาเราและยดมนวาของเรา

ยดมนวาเรานน คอรสกวา เราเปนเรา เราเปนอยางนน เราเปนอยางน เราเปนลกผชายแพใครไมไดอะไรทำานองน นเรยกวาเรา

ทนของเราคอวานนของเรา นนของทเรารกทเราชอบ แมทเราเกลยดกถอวาเปนศตรของเรา นเรยกวาเปนของเรา

ถาเรยกอยางบาลกเรยกวา "อตตา" นคอตวเรา, "อตนยา" นคอของเรา ถาเรยกกวางออกไปอยางทใชเรยกใหทกแขนงของปรชญาในอนเดย เขาเรยกวาอหงการนคอตวเรา มมงการนคอของเรา อหงการ แปลวาทำาความรสกวาเรา เพราะคำาวา อหง แปลวาเรา และ มมงการ แปลวาทำาความรสกวาของเรา เพราะคำาวา มะมะ แปลวาของเรา

ความรสกเปนอหงการ มมงการ นคอตวอนตรายทรายกาจทสด หรอตวสงทเปนพษทรายกาจทสด ซงเราเรยกวาโรคในทางวญญาณ ในทน ซงทกแขนงของปรชญาหรอธรรมะในอนเดยครงพทธกาล ตองการจะกวาดลางสงนดวยกนทงนน แมจะเปนลทธอนนอกไปจากพทธศาสนา กตองการจะกวาดลางสงทเรยกวา อหงการ และ มนงการนทงนน มนมาผดกนตรงทวา ถากวาดลางสงนออกไปแลวเขาไปเรยกมนใหมวาตวตนทแทจรง อาตมนบรสทธ ทตองการ สวนพทธศาสนาเราไมยอมเรยกวา ตวตนทบรสทธ หรออาตมนทตองการ เพราะไมตองการจะยดถอตวตนหรอของตนอะไรขนมาอก เลยจดเปนความวางทสด ทเรยกวานพพานอยางในบททวา นพพานำ ปรมำ สญญำ ชง แปลวา วางทสดนนแหละคอนพพาน กแปลวาวางจากตวก วางจากของก โดยเดดขาดโดยประการทงปวง ไมเหลอเยอใย นนแหละคอนพพาน หรอความหายจากโรคทางวญญาณ

ในเรองความรสกวาตวก-ของกน มนมความลบมากถาไมสนใจจรง ๆ แลวกเขาใจไมได วามนเปนตวการของความทกข หรอเปนตวการของโรคทางวญญาณ

สงทเรยกวาอตตาหรอตวตนน มนกตรงกบคำาวา Ego ในภาษาลาตนทรจกกนด ถาความรสกทเหนแกตวตนเกดขนเราเรยกวา Egoism เพราะวาถารสกวามตวเราแลวมนกตองคลอดความ รสกวาของเรานออกมาดวยเปนธรรมดาชวยไมได

เพราะฉะนนความรสกกวา ตวตน และของตน Egoism ความรสกทเปนตวตน Ego น กลาวไดวาเปนธรรมชาตธรรมดาทตองมอยในสงทมชวด แลวยงแถมเปนศนยกลางดวย

Ego ถาแปลเปนภาษาองกฤษตองแปลวา soul และมนกตรงกบภาษากรกวา Kentricon ซงแปลเปนภาษาองกฤษวา Centre คำา Kentricon นตรงกบคำาวา Centre ในภาษาองกฤษซงแปลวาศนยกลาง เมอ Ego J ละ Kentricon คอสง ๆ เดยวกนแลว soul อตตานกเปนสงทถอกนวาเปนศนยกลางของสงมชวต เปน Nucleus ทจำาเปนสำาหรบสงทมชวต เพราะฉะนนจงเปนสงเรา ไมสามารถเอาออกไปไดหรอไมสามารถละเวนจากสงนไดสำาหรบคนธรรมดา

จงเปนอนวาทกคนทเปนปถชนจะตองมความรสกทเปน Egoism อยเปนประจำา แมไมแสดงออกมาใหเหนชดตลอดเวลากจรง แตกจะแสดงออกมาทกคราวทเหนรป ฟงเสยง ดมกลน ลมรส สมผสทางผวหนงหรอคดนกอะไรขนในใจ ฉะนนทกคราวทมนเกดเตมรปขนมาเปนความรสกวา ตวก-ของกใหถอวาเปนโรคโดยสมบรณแลว จะโดยอาศยการเหนรป หรอฟงเสยง หรอ ดมกลน หรอลมรส หรออะไรกตาม ถาในขณะนนเกดความรสกวาตวก-ของกแลวละก ถอวาเปนโรคโดยสมบรณ คอมนเกดความรสกทเหนแกตวจดขนมา

ตอนนเราไมเรยกวา Egoism แลว แตเราจะเรยกวา selfishness หรออะไรทำานองนน คอมนเปน Egoism ทเดอดพลานและนอมไปในทางตา หรอผด หรอขางทเหนแกตวจนไมดหนาใคร คอไมเหนแกผอน ฉะนนมนจงทำาอะไรไปขางเหนแกตวหมด เปนความโลภ ความโกรธ ความหลง ทปรารภตวเองหมด นคออาการของโรค แสดงออกมาเปน selfishness แลวมนกทำาอนตรายผอน และรวมทงตวเองดวย คอเปนอนตรายแกโลกมากทสด

ทโลกเรากำาลงลำาบากยงยากอยเดยวนมนกไมมอะไรนอกไปจากสงทเรยกวา selfishness ของแตละคน ของแตละฝายทคมกนเปนพวก ๆ อยในโลกในเวลาน การทตองรบกนอยางทไมอยากจะรบ กจำาตองรบกนน มนกเพราะบงคบสงนไมไต หรอทนตออำานาจของสงทไมไดมนจงเกดเปนโรคขนมา

โลกนมนตงขนมาได คอมนรบเชอเขามาแลวกอเปนโรคขนมาได กเพราะวาทกคนไมรจก สงทเปนเครองตานทานโรค กลาวดอ หวใจของพทธศาสนา

เดยวนอาตมาไดกลาวคำาวา "หวใจของพระพทธศาสนา" ขอใหเขาใจคำาวาหวใจของพทธศาสนาตอไป

เมอเราถามขนวา อะไรเปนหวใจของพทธศาสนา อาจชงกนตอบจนปากสลอนไปหมด คอใคร ๆ กตอบได แตมนอาจจะถกหรอผดนนอกเรองหนง และทเขาตอบนนมนตอบตามทไปจำา ๆ เขามา หรอวาเขามองเหนดวยสตปญญาของเขาเอาเองวามนเปนหวใจของพทธศาสนาจรง ขอใหลองสงเกตในสวนนเถอะ วามนเปนกนอยอยางไรในบดน ใครรจกหวใจของพทธศาสนาจรง ๆ และเขาถงจรง ๆ บาง

เมอถามกนวาอะไรเปนหวใจของพทธศาสนา? คงจะมคนตอบวา อรยสจ ๔ ประการบาง หรอเรอง อนจจง ทกขง อนตตตา บาง หรอบางดนกอางหลกวา สพพปาปสส อกรณำ กสลสสปสมปทา สจตตปรโยนปนำ เอตำ พทธานสาสนำ "ไมทำาชวทงปวง ทำาความดใหเตม ทำาจตใจใหบรสทธ นคอหวใจของพทธศาสนา อยางนกได กถกเหมอนกน แตมนถกนอยทสด และวาเอาเองดวย ; แลวกยงเปนเรองวาตาม ๆ กนไปดวย ไมไดเหนเอง เหนจรงดวยตนเอง

สงทเปนหวใจของพทธศาสนานน อาตมาอยากจะแนะถงประโยคสน ๆ ทมกลาวอยวา "สงทงปวงไมควรยดมนถอมน"

คอเรองมนมอยในพระบาล มชฌมนกายวา คนไปทลถามพระพทธเจา โดยทลวา พระพทธวจนะทงหมดทตรส ถาจะสรปใหสนเพยงประโยคเดยวไดหรอไมจะวาอยางไร พระพทธเจาทานวาได พระองคตรสวา "สพเพ ธมมา นาลำ อภนเวสาย" สพเพ ธมมา แปลวา สงทงปวง นาลำ แปลวา ไมควร, อภนเวสาย เพอจะยดมนถอมน ; สงทงปวงไมควรยดมนถอมน แลวพระองคกยำาลงไปอกทหนงวาถาใครไดฟงความขอน คอไดฟงทงหมดในพระพทธศาสนา ถาไดปฏบตขอนกคอไดปฏบตทงหมดในพระพทธศาลนา ถาไดรบผลจากการปฏบตขอน กคอไดรบผลทงหมดในพระพทธศาสนา

นลองคดดเองวามนเปนหวใจของพระพทธศาสนาหรอยง เพราะมนเปนทงเรองวชชา เปนทงเรองปฏบตและเปนทงเรองผลของการปฏบต มนสมบรณถงอยางน คอรวาสงทงหลายทงปวงไมควรยดมนถอมน แลวกปฏบตเพอไมยดมนถอมน แลวกไดรบผลมาเปนจตทไมยดมนถอมนอะไร เปนจตทวางทสดจงถอวาเปนหวใจของพทธศาสนา

ทนถาใครเขาถงความจรงขอนวา สงทงปวงลวนแตไมควรยดมนถอมน กแปลวามนไมมเชอทจะเกดโรค เปนโลภ โกรธ หลง หรอเปนการกระทำาผด

อยางอน ทงทางกาย ทางวาจา และทางใจ และเมอรป เสยง กลน รส โผฏฐพพะ ธรรมารมณ ประดงกนเขามา เชอตอตานภายในทวา "สงทงปวงไมควรยดมนถอมน"' จะเปนเชอตานทานโรคอยางยง มนไมรบเชอโรค หรอวาถารบกรบเขามาเพอทำาลายใหหมดไป มนไมกอเชอลกลามเปนโรคขนมาได เพราะมนมสงตานทานคอยทำาลายอยเรอย เปนอำานาจตานทานโรค (Immunity) อยางสงสดอยเรอย

นแหละคอหวใจของพทธศาสนา หรอหวใจของธรรมะทงหมด ทวาสงทงหลายทงปวงไมควรยดมนถอมน หรอเปนบาลวา สพเพ ธมมา นาลำ อภนเวสาย

เพราะฉะนนบคคลชนดน จงเปนบคคลทเหมอนกบมเชอตานทานโรค หรอเชอทำาลายโรคอยในตวเขา เขาจงเปนโรคทางวญญาณไมได แตคนธรรมดาสามญทไมรหวใจของพระพทธศาสนานน มนกตองเปนตรงกนขามคอเปนเหมอนกบบคคลทไมมอำานาจตานทานโรค หรอ Immunity ในตวเสยเลยแมแตนดเดยว มนจงลกลามเปนโรคทางวญญาณโดยเรว และเปนอยเปนประจำา

เมอพดถงตรงนกคงจะเขาใจไดแลววาคำาวา "โรคทางวญญาณ" หรอแพทยผรกษาโรคทางวญญาณนมนหมายความวาอยางโร และไดแกใคร แตเมอเราเหนวามนไดแกพวกเรา เมอนนเรากจะกระตอรอรนกนอยางยง และถกทางดวยทจะรกษาโรคของเรา กอนหนานเราไมร เรากสนกสนานกนไปตามเรอ ง เหมอนกบคนเปนโรคราย ๆ เชน โรคมะเรง วณโรค หรออะไรกตาม เขาไมรเขากหลงใหลเพลดเพลนไปตามเรองตามราว ไมคดจดการเยยวยารกษาโรค จนกระทงสายเกนไป แลวจะตองตายเพราะโรคนน

เราจะไมเปนคนประมาทถงขนาดนน อยางนนเรยกวาประมาท ใหสมตามทพระพทธเจาทานสอนวา อยาประมาท จงสมบรณดวยความไมประมาท หมายถงอยางน เพราะฉะนน เราเปนผไมประมาทกตองเหลอบตาดเสยบางวามนเปนโรคทางวญญาณกนอยางไร หรอพยายามสอบสวนใหรจกเชอโรคทางมาของโรคในทางวญญาณ อยางถกตองอยเสมอ ๆ แลวกจะไดรบสงดทสดทมนษยควรจะไดรบ ทนในชาตนเปนแนนอน

เราจะตองดกนใหละเอยดตอไปอก ถงขอท ความยดมนถอมนนเปนตวโรค หรอวาเปนเชอโรค แลวกลกลามเปนโรคไดอยางไร ถาทานสงเกตสกนด

หนงกจะเหนไดดวยกนทกคนวาความรสกยดมนถอมนเปนตวกกตาม เปนของกกตามนแหละคอแมบทของกเลสทงปวง

กเลสนนเราจะแจกเปน โลภะ โทสะ โมหะ กได ราคะ โกธะ โมหะ กได หรอจะซอยลง ไปใหละเอยดเปน ๑๖ อยาง เปนกอยางกได ผลสดทายมนกรวมเปน โลภ โกรธ หลง แตวาทงโลภ ทงโกรธ ทงหลง ทงสามอยางนนรวมเหลออยางเดยวกไค คอความรสกวาตวก วาของก

- ความรสกวาตวก -ของกทเปนศนยกลาง (Nucleus) อยภายในนน มนคลอดออกมา เปนโลภ เปนโกรธ เปนหลง - ออกมาเปนโลภ คออยากได หรอกำาหนดรกใคร คอออกมาดงดด หรอรบเอาอารมณทมากระทบ - ถาในขณะอน มนออกมาในรปทผลกดนผลกไสอารมณออกโป มนกเปนเรองของความโกรธหรอโทสะ - แตในบางคราว มนกโงอยไมรวาจะอยางไรด ไดแตวนเวยนอยรอบ ๆ คอวาไมแนใจวาจะดงดดเขามาหรอผลกออกไป มนกเปนโมหะ

ทกลาวอยางนกกลาวเพอใหสงเกตงาย ราคะหรอโลภะนนคอดดเอาอารมณเขามา มการดงดดเขามากน ; ทเปนโกธะหรอโทสะนน คอผลกออกจากกน ; ทเปนโมหะความหลงนนมนวนเวยนอยโดยไมแนใจวาจะทำาอยางไรดคลายกบวนเวยนอยรอบ ๆ จะผลกออกกไมกลา จะดงเขามากยงไมกลา

อาการของความรสกทเปนกเลสนจะมอย ๓ ประเภททมนจะมตออารมณคอ รป เสยง กลน รส สมผส มนแลวแตอารมณนน มนจะมาในรปไหน คอมาในรปเปดเผยหรอเรนลบ มาในรปทยวใหเขาหาหรอยวใหผลกออก หรอวามนไมอาจจะเขาใจได มนงง ๆ อยอยางนทงนน

แตวาแมจะแตกตางกน ทงสามอยางนมนกเปนกเลสเพราะมนมมลมาจากตวก-ของก ทรสกอยในภายใน

เพราะฉะนนจงกลาวไดวา ความรสกวาตวก-ของก ทเปนแมบทของกเลสทงปวงน เปนมลเหตของความทกขทงปวงคอเปนมลเหตของโรคทงปวง

อยางทพระพทธเจาทานตรสถงความทกขเราไมคอยจะสงเกตกนใหด ๆ เลยเขาใจผด ไปเขาใจวาเกดเปนทกข แกเปนทกข ฯลฯ นนเปนอาการทแจก

ออกไปเปนลกษณะของอาการ แตทาน ไดตรสสรปทายไววา "สงขตเตน ปญจปาทานกขนธาทกขา" แปลวา เมอกลาวโดยสรป แลว เบญจขนธทประกอบอยดวยความยดมนถอมน คออปาทาน นนแหละเปนตวทกข

ขอนหมายความวา สงใดมความยดถอหรอถกยดถอกตาม วาตวก วาของกแลว สงนนคอตวทกข ถาในสงใดไมมความยดมนถอมนวาตวก-ของกแลว สงนนไมมทกข

เพราะฉะนนความเกด ความแก ความเจบ ความตาย อะไรกตาม ถาไมถกยดมนในฐานะเปนตวก ของกแลว มนหาเปนทกขไปไดไม ความเกด แก เจบ ตาย ทถกยดมนวาเปน ตวก-ของกเทานน ทจะเปนความทกข

รางกายและจตใจนกเหมอนกน ไมใชวาเมอเปนรางกายละจตใจ แลวมนจะตองเปนทกขกนไปหมด- ไมใชมนตองตอเมอในนนมความยดมนวาตวก-ของกตางหาก มนจงจะเปนทกข สวนในรางกายจตใจทบรสทธลวน ๆ ไมเจออยดวยความรสกวาตวก-ของกนไมมทกขเลย เชน รางกายและจตใจของผทเราถอกนวาเปนพระอรหนต เปนรางกาย และจตใจสะอาดบรสทธ ไมเจออยดวยกเลส คอตวก-ของกจงไมทกข ไมรสกเปนทกข

เราจะตองรวาตวก-ของกน เปนมลเหตของความทกขทงปวง เมอมความรสกทเปนความยดมนถอมนแลว มนกมลกษณะไปในทางมด เปนอวชชา ไมใชเปนแสงสวางเพราะมนไมวาง มนกลดกลมเดอดพลานอยดวยความรสกวาตวก-ของก ทน สง ตรงกนขามกคอ จตใจทไมประกอบอยดวยความรสกวาตวก-ของก คอเปนจตวางไมเดอดพลานอยดวยความรสกวาตวก- ของกอยางทวานน จตอยางนมนเตมอยดวยสตปญญา

ฉะนนเราจะตองจบขอเทจจรงขอนใหไดวา มนมของอย ๒ อยาง คอความรสกวา ตวก-ของกนนอยางหนงและสตปญญาอกอยางหนง ของสองอยางนเปนปฏปกษตอกนอยางตรงกนขาม ถาสงหนงเขามา อกสงหนงตองกระเดนออกไป ถาสงหนงมอยแลว อสงหนงมอยไมได ถาความรสกทวาตวก-ของกเตมปรอยแลวละก สงทเรยกวาสตปญญานเขามาไมได ถาสตปญญามอยแลว ตวก-ของก กหายไปวางจากตวก-ของก หรอวางจากตวก-ของกนนแหละ คอสตปญญา

เพราะฉะนนถาจะกลาวอยางฉลาด ๆ คอกลาวอยางรวบรดแตคอนขางจะนากลวน กกลาวอยางพวกนกายเซนหรออยางฮวงโปกลาววา ความวางนนคอ ธรรมะ ความวางนนคอพทธะ ความวางนนคอจตเดมแทหรอจตตวแท นสายหนง; สวนฝายไมวาง ความไมวางหรอความวนนนคอไมใชธรรมะ ไมใชพทธะ ไมใชจตเดมแท แตเปนความคดปรงแตงใหม; เกดเปน ๒ อยางตรงกนขามขนมาอยางนเมอเรารจกของ ๒ อยางนแลว จะเขาใจธรรมะทงหมดไดงายทสด

อยางทานทนงฟงอยทนเดยวนกำาลงวางอยกำาลงไมมความคดปรงแตงใหเกดความรสกวาตวก-ของก กำาลงฟงอย และกำาลงมสตปญญาอย ความรสกวาตวก-ของกเขามาไมได แตถาวาบางคนหรอโอกาสอนมนมอะไรมากระทบเกดความรสกวาตวก-ของกขนมาแลว ความวางในใจอยางททานมอยทนจะหายไปทนท เพราะฉะนนยอมหมายความวาสตปญญาไดหายไปทนท

ตรงนขอแทรกนดหนอยวา สงทเรยกวาสตปญญานเราหมายถงสตปญญาทแทจรง เพราะยงมสตปญญาไมใชทแทจรง คอสตปญญาทไมเกยวกนกบความวางจากตวกนนเอง, สตปญญาเฉลยวฉลาดในทำานองนน ภาษาบาลเขาไมเรยกวาสตปญญา มคำาอกคำาหนงในภาษาบาล สาหรบเรยกสตปญญาชนดนนวา "เฉโก" เฉโกกแปลวาปญญาเหมอนกน ถาแปลเปนภาษาไทยกแปลวาปญญา แตมนไมใชสตปญญาอยางทวางจากตวก มนกลบเปนสตปญญาทเตมอดอยดวยตวก-ของก คอสตปญญาโงทจะไปเอาไปเปน ไปยดมนถอมนนนเอง สตปญญาอยางนตองไดรบการยกเวน ไมรวมอยในคำาวา "สตปญญา" ทมนเปนปฏปกษตอความยดถอวาตวตน (Egoism) เพราะวาเฉโกอยางนนมนเปนตวตน (Egoism) เสยเอง อยาเอามาปนกนถาเอามา ปนกนแลวจะยง

ถาเรามความวางจากความยดถอวาตวตน (Egoism) ไมมความรสกวา ตวก-ของก แลว สตปญญา ทแทจะดบทกขทเปนยาแกโรคทางวญญาณอยในตวนนมนมอย เพราะฉะนนในขณะนนโรคเกดไมได หรอโรคทเกดอยกอนกหายไปทนทเหมอนปลดทง เพราะฉะนนในขณะนนจงมธรรมะเตมไปหมดสมกบทกลาววา ความวางนนคอสตปญญา ความวางคอธรรมะ ความวางคอ พทธะ เพราะวาในขณะทจตวางจากตวก-ของก ในขณะนนจะมธรรมะทกอยางทกประการหมดทงพระไตรปฎก ทเราควรปรารถนา

เอากนอยางงาย ๆ วา ในขณะนนจะมสตสมปชญญะ ทสด มหรโอตตปปะ คอความละอายบาปกลวบาปทสด มขนต โสรจจะ ความอดกลนอดทนทสดมความกตญญกตเวททสด มความสตยซอทสด เรอยไปจนกระทงมยถาภตญาณทสนะทจะทำาใหบรรลมรรคผลนพพานได

อาตมาแจกลกไปแตตนวาจะตองมสตสมปชญญะ หร โอตตปปะ ชนต โสรจจะ กตญญกตเวท นกเพราะวาสงเหลานเปนธรรมะเหมอนกน ธรรมะทเปนทพงแกโลกไดเหมอนกนแมแต หร โอตตปปะ เกลยดบาป ละอายบาป กลวบาปน ลองมซโลกนกสงบเปนสนตภาพถาวร เดยวนมแตคนหนาดาน ไมรจกกลวบาป ละอายบาปแกตวเอง จงทำาสงทไมควรทำาอยไดแลวยนยนเละยน กรานทจะทำาอยเรอยทง ๆ ทเหนวานมนจะทำาความพนาศใหทงโลก กยงยนกรานทจะทำาอยเรอย เพราะไมมหรโอตตปปะโลกนกจะตองวนาศลงเพราะไมมธรรมะแมเพยงขอน

หรอธรรมะทตำาแคบกวานนอก คอธรรมทชอวากตญญกตเวทอยางน ลองมธรรมะขอเดยวน โลกนกสงบได เพราะเราตองยอมรบวาทกคนในโลกมบญคณแกกนและกน ในฐานะทชวยกนสรางโลกใหนาดใหงดงามอยางน เชน คดคนวชาขนมาใสโลกอยางนนอยางน เพราะคนทกคนในโลกมบญคณตอกน ไมตองพดถงคนหรอกแมแตสนขและแมวยงมบญคณแกมนษย แมแตนกกระจอกกยงมบญคณแกมนษย ถาเรารจกบญคณของสงเหลานแลวกทำาอะไรชนดทเปนการเบยดเบยนกนไมได ดวยอำานาจของธรรมะ คอ ความกตญญกตเวทเทานน มนกชวยโลกได

เพราะฉะนนเปนอนวาขนชอวาธรรมะนน ถาเปนธรรมะจรงแลว มนเหมอนกนหมด เปนอนเดยวกนหมด คอมนชวยโลกไดทงนน ถาธรรมะไมจรงแลวมนขดขวางกนไปหมด มนจะ ดมากมายรกรงรงไปหมด ฉะนนเมอมธรรมะจรง คอวางจากตวก-ของก แลว กมธรรมะหมด มพทธะหมด มอะไรหมดอยในตวมน เอง ในจตใจดวงเดยวกนเอง ซงเปนจตแท หรอจตทเปนสภาพ เดมแท ถาตรงกนขามคอวา จตกำาลงปรงอยดวยตวก-ของก เดอดพลานอยในใจแลว ธรรมะกไมม ขณะนนมนไมมสตสมปชญญะ มสภาพผลนผลน ไมคดไมนกไมยบยงชงใจ มอหร มอโนตตปปะ ไมละอายบาป ไมกลวบาป เปนคนดานตอความชวทสด และเปนคนอกตญญทสด ตลอดถงเปนคนททำาทกสงทเปนการทำาลายโลกกได มนมดมวถงขนาดนแลว ไมตองพดถงเรองญาณทศนะเหนแจง อนจจง ทกขง อนตตา หรออะไรทำานองนน มนเปนไปไมได

นแหละเราตองรจกของ ๒ อยางนเสยกอน คอวา วางจากตวก กบ ไมวางจากตวก วางจากตวกนกเรยกวา วาง แลวไมวางจากตวก เราเรยกวา วน เพอประหยดเวลาในการออกเสยง กม วาง กบ วน

ทนอาจรสกดวยสามญสานกทนทขนมาเดยวนแลววาทกคนไมมใครชอบวน ถาถามวาใครชอบวนลองยกมอขน ถาใครยกมอขนมาคงจะขำาพลก เพราะวาทกคนนกชอบวางจะวาง ชนดไหนกลวนแตชอบทงนน วางขเกยจไมตองทำางานนกยงมคนชอบ วางจากไมมอะไรมากวนไมมลกมหลานมเหลนมากวนอยางนใคร ๆ กชอบ แตวาวางอยางนนเปนเรองขางนอก ยงไมใชวางจรง

วางขางในนนคอการทมใจคอปกต ใจคอไมระสำาระสายวนวาย อยางนเรยกวาวาง ถาใครรจกกจะยงชอบ ถาวางยงขนไปอกกถงทสด คอวางจากความรสกทเปนตวตน (Egoism) ไมมความรสกวาเปนตวเราเปนของเราอยางนเปนนพพาน วางอยางนเขาเรยกวานพพาน

ทวนนนตรงกนขาม วนไดทกอยาง ทกทาง ทงทางกาย ทางใจ และทางวญญาณ มนวน คอวาถกรบกวนไปหมดไมมความสงบสขเลย

ในตวความวางนน คอ ธรรมะ คอ พทธะ คอ สภาพเดมแทของจต หรออะไรแลวแตจะเรยก ในตวความวนนนคอไมม ธรรมะ ไมมพทธะ แมแตจะรองตะโกนอยวา พทธำ สรณำ คจฉาม หรออะไร มนกไมมธรรมะไปได นแหละคนทมจตใจวนอยดวยตวก-ของก ถงจะ ไปรบไตรสรณคมน รบศล ทำาบญใหทานอะไรมนกไมมพทธะ ธรรมะ สงฆะ ทแทจรงขนมาได มนเปนเพยงพธไปหมด ถาเปนพทธะ ธรรมะ สงฆะ ทแทจรงแลว มนอยดวยจตวาง เมอใดจตวางจากตวก- ของกแลว เมอนนมนมพทธะ ธรรมะ สงฆะ ทแทจรงอยในจตใจนน ถามอยางชวคราว เปน พทธะ ธรรมะ สงฆะ ชวคราว ถามเดดขาดไป กม พทธะ ธรรมะ สงฆะ ทแทจรงและถาวร

ฉะนนขอใหอตสาหปรบใหจตใจวาง จากตวก-ของกอย เรอยไปกแลวกน มนจะมพทธะ ธรรมะ สงฆะ ในระดบหนงประจำาอยในจตใจ ทำาเรอย ๆ ไปจนกวาจะเตมทสมบรณหรอเดดขาด

นเรยกวาเราไดรบเอาธรรมะทเปนยาแกโรคดวย เปนเชอตานทานโรคดวย พรอมกนไปในตว เขาไปใสไวในจตใจในวญญาณกได มนกไมมทางทจะเกดโรคทางวญญาณ

ทนเราควรจะไดพดถงสวนทเปนการรกษาเยยวยานนใหชดเจนลงไปอกสกเลกนอย ในการทจะปองกน หรอรกษาเยยวยาโรคนมนกตองมหลกอยางทกลาวมาแลว คอวาตองไมใหตวก-ของกเขามาเกยวของ

ทนมนจะโดยวธใดบาง ? มนกมอยหลายวธเหมอนกน เพราะแมแตรกษาโรคทางกายหรอทางจต (Mental) กตาม ซงในโรคเดยวกนนนกยงมวธรกษาไดหลายแบบไมใชมนจะแบบเดยว ตายตว แตความมงหมาย หรอผลของมนนนกมเปนอยางเดยว ถาวาเราจะรกษาโรคทางวญญาณละก พระพทธเจาทานกไดกลาวถงวธปฏบตนไวมากมายหลายอยางเหมอนกน เพอใหเหมาะสมแกบคคล แกเวลา แกสถานท ตามโอกาสเราจงไดยนไดฟงธรรมะมากมายหลายชอ บางทฟงแลวนาตกใจวา ตงแปดหมนสพนพระธรรมขนธ ถา ๘๔,๐๐๐ เรอง แลวทานทงหลายจะรสกทอถอย ถาขนเอาใหไดกตายเปลา คอมนไมอาจจะได มนกเรยนแลวลม ลมแลวเรยน เรยนแลวลมอยนน หรอวาสบสนกนไปหมด เพราะวาทแทจรงแลวมนมเพยงกำามอเดยว เรองเดยวอยางพระพทธเจาทานบอกแลวทานสรปลงในคำา ๆ เดยววา "สงทงปวงไมควรเขาไปยดมนถอมน" ไดยนขอนกคอไดยนทงหมด ปฏบตขอนกคอปฏบตทงหมด ไดผลขอนกคอหายจากโรคทงหมด

ทวามวธหลายแบบในการขจดโรคตวก-ของกน ความจรงแลวมนสามารถขจดตวก-ของกนออกไปไดทงนนเหมอนกนทกแบบ แลวแตวาจะปฏบตโดยวธใดบาง คอมหลายอยางเชนวธทำาการพจารณาอยเสมอ ใหเหนวา ตวก-ของกนเปนเพยงมายา ตวมายาคอสงทไมมตวจรงเปนภาพลวงตา (illusion, Hallucination) หรออะไรทำานองนเรยกวามายา; จะทำาใหเหนวาทเรารสกวามตวตน มกอน มชน มดนวาตวก-ของกนน ทมนเปนเพยงมายา ตามวถทางของอาการทเรยกกนวา ปฏจจสมปบาท

ฉะนน ถาเรองปฏจจสมปบาท นถาจะกลาวทางทฤษฎ หรอทางหลกวชาการมนยดยาว ใชเวลาเรยนถงเดอนหนง หรอสองเดอนกได สำาหรบเรองปฏจจสมปบาทเพยงเรองเดยว เพราะในทางทฤษฎหรอหลกวชานนมนขยายไปในรปของจตวทยาหรอปรชญาเรอยไป จนกระทงเปนนำาทวมทงเพอเจอไปเลย

ขอใหดทวา พอกระทบอารมณกเปนผสสะแลวมนปรงเปนเวทนา หรอทปรงตอๆ กนไปนน กเรยกวา “อาการของปฏจจสมปบาท” คออาการของการทมสงตางๆ มนอาศยสงหนงแลวปรงสงหนงขน แลวอาศยสงนนปรงอกสงหนงขน อาศยสงนนแลวปรงอกสงหนงขน อาการอยางน หรอภาวะอยางน เรยกวา ปฏจจสมปบาท คออาศยกนเกดขนเทานน ไมไดมตวตนแทจรงทไหน เพยงแตอาศยกน แลวเกดขน แลวเกดขน อาการทอาศยกนเกดขนนเปนตวปฏจจสมปบาท

วธทจะใชใหเปนประโยชนกคอวา อยาใหมนอาศยกนเกดขนได ใหตดตอนมนเสย คอวาเมอผสสะกระทบทางตาเปนตน แลวใหมนขาดตอนลงไป อยาใหมนปรงเปนเวทนา อยาใหรสกเปนพอใจหรอไมพอใจขนมา นเรยกวาไมปรงเวทนา เมอไมปรงเวทนาแลว กไมเกดปญหาอปาทาน ซงเปนตวกหรอของก มนเปนตวก-ของก อยตรงทเกดตณหาอปาทานนนแหละ มายาอยทตรงนน ถาพอวากระทบอารมณเปนผสสะลวนๆ แลวหยดเสยแคนน มนกไมมทางทจะเกดตวก-ของก กไมเปนโรคทางวญญาณและไมเปนทกข

ทนอกทางหนงกคอวา คนธรรมดาสามญน ทจะไมใหผสสะปรงเปนเวทนานนยากนก เพราะพอกระทบเขาแลว กตองเลยไปรสกเปนพอใจหรอไมพอใจเสมอไป ไมหยดอยเพยงแคผสสะ เพราะวาไมเคยไดศกษาอบรมในทางธรรม แตยงมทางเอาตวรอดอกตอนหนง คอตอนทวา ปรงเปนเวทนาแลวน พอใจหรอไมพอใจแลวน กใหหยดอยเพยงนนอก ใหเวทนาสกแตวาเวทนา แลวดบไป อยาใหเลยไปเปนตณหาความอยากอยางนน อยางน อยางโนน ตามความพอใจหรอความไมพอใจ เพราะถาพอใจกอยากได รกใคร หลงใหล หงหวง รษยา อะไรกนเปนแถวเลย ถาไมพอใจแลวอยากตใหตาย อยากทำาลาย อยากลางผลาญมนเสยเลย อยากจะฆามนเสยเลย ถาอยางนแลวไดชอวา มนปรงเปนตณหาเสยแลว ถาอยางนแลวไดชอวา มนปรงเปนตณหาแลว เวทนานนไดปรงเปนตณหาเสยแลว ถาอยางนแลวตองเปนโรคทางวญญาณทเปนทกข ไมมใครชวยได ตอใหพระเจาทงหมดรมกนชวยกชวยไมได พระพทธเจาทานกวา ทานชวยไมได ทานไมใชผทบงคบกฎธรรมชาตได ทานเปนเพยงผเปดเผยกฎธรรมชาตใหไปปฏบตกนเอาเอง ถาปฏบตผดมนกตองเปนทกข ถาปฏบตถกมนกไมทกข เพราะฉะนน จงวาถาเวทนาปรงเปนตณหาแลวไมมใครชวยได จะตองเปนทกขโดยแนนอน เพราะมนทำาใหเกดความอยากอยางใดอยางหนงขนมาแลว เปนตณหาแลว

ทนในตวความอยากนน ในตวทเกดขนเปนความอยากพลานอยในใจนน ขอใหมองดใหดๆ มองดแยกสวนออกไปใหไดวา ในนนมนมความรสกทเปนตวผอยาก คอตวกหรอตวเราทรสกอยากอยางนน อยากอยางน อยากจะทำาอยางนน อยากจะทำาอยางน หรอวากระทำาลงไปแลวอยางนนอยางน หรอวาไดรบผลของการกระทำาอยางนนอยางน มนมตวผอยากอย นนแหละคอตวกมนอยาก มนกจะไดเอามาเปนของก หรอวาเปนอยางใดอยางหนง เปนทรพยสมบตของก ในนนมนมความรสกวาของกอยดวย

ความรสกวาตวกวาของกน เรยกวาอปาทาน เกดมาจากตณหา ตณหาปรงเปนอปาทาน ถาปฏจจสมปบาทไดสงทยอยกนมาจนถงตณหาอปาทานแลว มนกเปนมลเหตของความทกขไดโดยสมบรณแลว นแปลวา เดยวนเชอโรคฟกตวเตมทแลว เชอโรคทเขามาทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ในขณะของผสสะหรอเวทนานน เมอมาถงขนของตณหาอปาทานน มนฟกตวเตมทถงขนาดจะเปนอาการของโรคโดยสมบรณแลว เพราะวาหลงจากอปาทานกมภพ อปาทานทำาใหเกดภพ

ภพ แปลวา ความม-ความเปน ความม-ความเปนของอะไร? กของตวก และของกนนเอง กรรมภพ กคอ การกระทำาททำาใหเกดตวกและของก ถาเรยกวา “ภพ” เฉยๆ กคอ ภาวะแหงตวกเตมท เปนโรคเตมท

ภพใหเกดชาต กหมายความวา ความเตมทนนมนแสดงออกมาเปนชาต คอ ความเกด นตวกไดเกดออกมาแลว เปนความทกข เปนความแกความตาย โศกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนส มากมายเหลอทจะจาระไนอาการ แตรวมเรยกวาเปนทกข

ขณะนกคออาการทเรากำาลงเจบปวดทรนทรายอยดวยผลของโรค นเรยกวา ปฏจจสมปบาทไดเปนมา ไดทยอยกนมาจนถงกบเกดโรค หรอเกดทกข

ในทางปฏบต เราหยดมนเสยใหได ตรงทไมใหผสสะปรงเวทนา หรอถาพลาดตรงนนกใหมาทำาตรงทไมใหเวทนาปรงเปนตณหา หลงจากนแลวกชวยไมได เพราะฉะนนเราพยายามมธรรมะกนใหไดตรงทตาเหนรป หฟงเสยง จมกไดกลนน โดยทเราศกษาอบรมกนอยเปนประจำาในขอทวา สงทงปวงไมควรยดมนถอมน แปลวาคนธรรมดาเขามแนววา ถาเกดผสสะแลวเกดเวทนา แลวเกดตณหา อปาทาน ภพ ชาต น เปนทางทเดนกนจนเตยนโลงไปหมด เดนงายทสด

แตเราไมเอาอยางนน พอมผสสะกระทบแลวเรากวกกลบเดนไปในทางของสตปญญา ไมเดนไปทางตวก-ของก อยางนไมมทกขเลยทกวนทกคนจะไมมทกขเลย แลวถาทำาไดเกง คอทำาไปตามวธทถกตองถงทสดแลว เปนพระอรหนตไดในตวเอง

ถาเอาตามหลกทพระพทธเจากลาว มนกมหลกงายๆ คอหลกทพระพทธเจาตรสกบพระสาวก ชอพาหยะ วา “ดกร พาหยะ เมอใดเธอไดเหนรป สกวาตาเหน ไดฟงเสยง สกวาหไดยน ไดดมกลน กสกแตวาไดกลน ไดลมรส กสกแตวาไดชม ไดสมผสผวหนง กสกแตวา เปนการกระทบทางผวหนง จะคดนกขนมาในใจ กสกแตวารสกตามธรรมชาตขนมาในใจ เมอเปนดงนแลว เมอนนตวเธอจกไมม (คอตวกไมม) เมอตวเธอไมม การวงไปทางโนน หรอวงมาทางน หรอหยดอยทไหนกตาม มนกไมม นนแหละคอทสนสดของความทกข นนแหละคอนพพาน” เมอใดเปนอยอยางนน เมอนนเปนนพพาน ถาเปนการถาวร กเปนนพพานถาวร ถาเปนชวคราว กเปนนพพานชวคราว นแปลวา เปนหลกเพยงอยางเดยว ไมมอยางอน

จะปฏบตวธไหนกใหเปนไปเพอเฉยได หรอหยดไดตออารมณทมากระทบทงนน จะทำาวปสสนาแบบไหนกตามเถอะ ถาถกตองหรอไมหลอกลวงกนแลว กจะตองมาในรปนรปเดยวกน คอในรปทอารมณไมปรงแตงใหเกดความรสกวาตวก-ของกขนมาได แลวอนนมนไมยากทจะทำาลายกเลสเพราะเมอเปนอยอยางน ทำาไดอยางน มนทำาลายกเลสของมนเอง มนฆากเลสอยในตวมนเอง

เปรยบงายๆ เหมอนวาถาเราอยากจะไมใหมหนมารบกวน เราเอาแมวมาเลยง เรองของเรากเพยงแตเอาแมวมาเลยง หนมนกหมดไปได โดยทเราไมตองจบหน แมวมนทำาหนาทของมนเอง หนกไมมได สงทไมพงปรารถนา กไมมเพราะเหตน

นเราทำาแคควบคม ตา ห จมก ลน กาย ใจ ใหถกวธเทานน ตอนทจะฆากเลสนนมนเปนการฆาของมนเอง พดอยางนสมมตเหมอนอยางทพระพทธเจาตรสวา “ถาพวกเธออยกนใหถกตองแลว โลกนกจะไมวางจากพระอรหนต” ฟงดใหดๆ วาอยกนใหถกตองเทานน ไมตองทำาอะไรมากไปกวาเปนอยใหถกตอง แลวโลกนจะไมวางจากพระอรหนต

คำานไมใชคำาเลกนอย ใจความมนกบอกอยแลว มนไมใชเลกนอยกตรงทวา พระพทธเจาทานสงเมอใกลๆ จะปรนพพานวา “อเม เจ ภกขเว ภกข สมมา วหเรยยำ อสญโญ โลโก อรหนเตห อสส” ภกษทงหลาย ถาภกษเหลานจกพงเปนอยโดยชอบไซร โลกจะไมวางจากพระอรหนต สมมา วหเรยยำ แปลวา พงเปนอย หรอพงอยโดยชอบ

อยโดยชอบนอยอยางไร โลกจงจะไมวางจากพระอรหนต? อยโดยชอบกคอ อยในลกษณะท รป เสยง กลน รส สมผส นเขามาแตะตองไมได คอมากระทบนนได แตวาจะมาปรงแตงใหเกดเวทนา เกดตณหา อปาทานนนไมได เราอยในลกษณะทฉลาด อยดวยสตปญญา หรอความวางจากตวกอยางทกลาวมาแลว เพราะเราศกษาเพยงพอ ปฏบตมาจนเคยชนเพยงพอ เพราะฉะนนมนกมากระทบแลวตายเหมอนคลนกระทบฝง เหมอนกบบานเรามแมว หนมาจากบานอน หรอมาจากปาขนมาบนเรอนนมนกตายหมด เพราะแมวมนคอยฆาอยเรอย

ถาเรามการเปนอยทถกตองตามหลกของความไมยดมนนแลว รป เสยง กลน รส สมผส ธรรมารมณกไมมาทำาอนตรายเราได มากระทบได มาเกยวของได แตเราใชมนดวยสตปญญา เราจดการกบมนดวยสตปญญา กนมนกได บรโภคมนกได มมนกได เกบมนไวกได แตไมมผลเปนทกข เพราะมนทคาเทากบไมม ไมเปน ไมใช ไมกน ไมเกบ เพราะไมมตวเรา ไมมของเรา

ในทางทตรงกนขามนน มนไปมตวเราของเราหมด เพราะฉะนนมนจงเปนทกขตลอดเวลา ไมทนกน ไมทนเกบ มนกทกขแลว กนอย เกบอยมนกทกขอก มนเปนทกขไปหมดเพราะเหตน นนเรยกวาไมอยโดยชอบ ถาเปนอยโดยชอบ มนกไมมทางทจะเกดโรค หรอเกดความทกขไดเลย

คำาๆ น อธบายไดตอไป ถงกบวาเปนอยอยางนน กเลสไมไดอาหารหลอเลยง กเลสผอมตายเอง เปรยบเหมอนวาเสอดรายน เราลอมคอกมนไวไดแลว เรากลอมมน มนกไมไดกนอาหาร เพราะในคอกนนมนไมมอาหาร เราไมตองฆามน มนกตายเอง เพราะฉะนนเราลอมมนไวใหถกวธ ตรงรป เสยง กลน รส สมผส ธรรมารมณทมากระทบ ตา ห จมก ลน กาย ใจ รอบตวเรา ลอมตรงน คอปฏบตใหถกตอสงเหลาน ทตรงน กเลสไมมทางไดกนอาหาร กไมอาจเกด ไมอาจเจรญงอกงาม เชอของกเลสจงหมดไป มนกเลยไมมเชอทจะใหเกดกเลสหรอทำาใหเกดทกข

พระพทธเจาจงตรสวา อยใหชอบ อยใหถกวธเทานน โลกจกไมวางจากพระอรหนต นเรยกวาปฏบตตามหลกของปฏจจสมปบาท เรยกวาเปนอยถกตองชนดทกเลสเกดไมได โดยทเหนวาตวก-ของกนเปนเพยงมายา เพราะมนเพงเกดตอเมอรปมากระทบตา เสยงมากระทบหเปนตน เกดเวทนาแลวปรงเปนความอยาก ถาอยาใหมอะไรมาปรงเปนความอยาก มนกไมเกดอปาทานวาตวกวาของก

เพราะฉะนน พงเขาใจใหถกตองวามนเพงเกดหยกๆ เพราะการปรงขนมา ไมใชตวจรง มนเปนมายาเหมอนกบหนวยคลนทเกดขนเพราะลมพดน นำากมอยจรง ลมกมอยจรง แตตวคลนนนเปนมายา นเปรยบเทยบโดยวตถ แตจะเอาเปนเรองเดยวกนแทไมได มงแตจะชตรงความเปนมายาของคลนทเกดขนมาเพราะการปรงแตง คอลมพดนำาใหกระฉอกเปนคลน ยกเปนสนลกคลนขนมาแลวกหายไป เพราะฉะนนความรสกวาตวก-ของกคราวหนงๆ ในวนหนงๆ ซงเกดอยหลายๆ คราวนนกเปนเหมอนคลนทมมาจากนำา คออารมณรป เสยง กลน รส สมผส แลวกกระทบดวยลม คอความโง ความหลง อวชชา แลวเกดคลน คอตวก-ของกโผลขนมาเปนคราวๆ วนหนงหลายคราว

ความรสกวาตวก-ของกหรอ Egoism โผลขนมาคราวหนงน ทานเรยกวาชาตหนง ชาตคอความเกดทหนง

นแหละ ความเกดทแทจรง หมายถงความเกดของสงน อยาไดไปหมายถงความเกดจากทองแม คนหนงเกดจากทองแมทหนงแลวกเขาโลงไปทหนง นนไมใชความเกดทพระพทธเจาทานมงหมาย มนเปนการเกดทาง Physical มากเกนไป

ความเกดทพระพทธเจาทานมงหมายนน เปนฝาย Spiritual หมายถงความเกดทเปนอปาทานวาตวก-ของก วนหนงเกดไดหลายชาต หลายสบชาต หรอหลายรอยชาตกตาม แลวแตวาใครจะเกดเกงสกกมากนอย แตทกคราวตองเปนชาต เปนตวก-ของก ขนมาทหนงเสมอไป แลวมนกคอยจางไป เดยวมนกคอยดบไป แลวกตายไป เดยวกเกดโผลมาใหมอก เมอไปกระทบรป เสยง หรอกลนอยางอนขนอก แตละชาตกมปฏกรยา (Reaction) สงตอถงกน อยางทเรยกวากรรมเกาของชาตกอน สงผลใหเกดในชาตน เปนผลขนมาแลวสงตอกนไปอยางนทกๆ ชาต

คำาวาผลกรรม หรอการรบผลกรรม กมงหมายอยางน และถกตามทพระพทธเจาทานสอน ถาไมอยางนน จะออกนอกเรองนอกราวไป เราตองเขาใจ เรองเกด เรองกรรม และการรบผลกรรมอยางน

อยางวาเกดเปนผอยากไดของรกอยางใดขนมาแลวตายไป แลวเกดเปนผขโมยไปขโมย หรอวาไปทำาโจรกรรมเขาจรงๆ แลวกตายไป แลวไปเกดเปนผบรโภคสงนนเขาไป หรอวาไมไดบรโภคสงนนเขาไป เดยวไปเกดเปนจำาเลย ถกกลาวหาแลวเดยวไปเกดเปนนกโทษอยในตะรางแลว ความเกดอยางนมไดมาก และสบสนอยางยง หลายสายหลายแนวคลกเคลากนไป ดมนใหดๆ จะเขาใจ ถาหยดความคดไดเสยเมอไร เมอนนกเปนนพพาน ซงไมเกด ไมแก ไมเจบ ไมตาย

ถามการเกด เปนตองรสกวาตวก-ของกเรอย กเปนวฏสงสารไปเรอย คอทกขเรอยเปนลกโซไปเลย

แตเราอยาไปเขาใจผดตรงทวา ไมเกด ไมเกดนมนหมายถงวา จนขนาดไมมความรสกอะไรเลย ไปนงตวแขงเปนทอนไมนไมใช มนกลบวองไว (Active) มากทสด ทวางจากตวกหรอวางจากความเกดมากทสดนน กลบเปนสตปญญามากทสด ทำาอะไรไดคลองแคลวทสด เพราะมนไมอาจ คดผด พดผด ทำาผด มนจงทำาไดรวดเรว

ทวามนไมมทางจะผดได เพราะมนเปนสตปญญาอยโดยธรรมชาต ในตวธรรมชาตโดยอตโนมต สงทเรยกวา ความวางจากตวก มนเปนอยางนเอง “เรา” ทวาวางจากตวกหรอผทวางจากตวก หรอผทเปนนพพานอยน ทำาอะไรไดหมด แตแลวไมทำาอะไรผดเลย เปนไปเพอประโยชนเกอกลอยางยง รวดเรวอยางยง มากมายอยางยง นมนดอยางน

อยาไดไปเขาใจวา ถาเกดความรสกอยางนแลว มนทำาอะไรไมได หยดทำาอะไรไปหมด หนดไปหมด เนอยไปหมด หรอมนเฉยไปเลย อยางนนวาเอาเอง เพราะความโงของตวเอง กเลยทำาใหกลว กลวความวาง กลวนพพาน หรอกลวจะหมดกเลสตณหา แลวกไมสนกอยางนเปนตน

ความหมดกเลสตณหา ยงสนกอยางยง ยงเปนสขอยางยง แตถงอยางไรกตองเปนความสข หรอความสนกทแทจรง คอจะไมเปนอนตราย ไมหลอกลวง ไมเปนมายา

ในความสขสนกสนานของคนปถชนนน มนไมจรง มนหลอกลวง มนเปนมายา แลวมนใสความทกขใหแกผนนเหมอนกบเหยอทใครกนเขาไปแลวมนตดเบด นเรยกวาตกอยใตอำานาจพญามาร มนกวนอยตลอดเวลา มนกจมอยในวฏสงสาร คอหวงโซของความทกข หรอวาทะเลวนของความทกข พนขนมาไมได

นเรยกวาเราอาศยการดบตวกเสยได ดวยมองเหนตวก-ของกนวาเปนมายา โดยอาศยการปฏบตตามหลกของปฏจจสมปบาท นบวาเปนสายหนงแนวหนง หรออกวธหนง

อาตมาจะยกตวอยางมาหลายๆ แนว เพอใหเปนตวอยาง เชนวามองทอารมณ คอมองลงไปท รป เสยง กลน รส สมผส ธรรมารมณ หกประการทจะมากระทบ ตา ห จมก ลน กาย ใจ วาแมแตอารมณน มนกเปนมายา โดยอาศยความรเรอง อนจจง ทกขง อนตตา

เราอยาทำาเลนกบเรอง อนจจง ทกขง อนตตา มนไมใชเรองสำาหรบคนแก หรอวาเปนเรองเอาไวสวดศพคนตายแลว ในเปนเรองทตองนำามาใชในชวตประจำาวน สำาหรบคนเปน ๆ

ถาใครสามารถเอาความรเรอง อนจจง ทกขง อนตตา เขามากำากบอยในชวตประจำาวนแลว คนนนไดชอวามเชอตานทานโรคสงสด แลวอารมณ รป เสยง กลน รส นนจะไมเกดเปนพษขนมาได เราจะมอย เปนอยอยางมความเกษม

บาลใชคำาวา เขมะ เกษมนเปนคำาสนสกฤต คอ กษมะ แลวมาเปนไทยวา เกษม เราจะเปนอยอยางเกษม

กนาแปลกเหมอนกน ททานไมใชคำาวาเปนสข เพราะคำาวาสขนมนออกจะเปนมายา หรอหลอกลวงอยรปหนงเหมอนกน เอาแคเกษมกแลวกน เกษมหมายความวาอสระและสงบเยน

ถาจะพดใหเหนชดหนอย ไมใหเปนทตงของความหลงกเรยกวา เกษมจากโยคะ โยคะ คอ เครองรบกวน เกษมจากเครองรบกวนนนคอ วาง หรอ นพพาน

หากตองการจะมชวตอยางเกษมแลว ตองอาศยความรเรอง อนจจง ทกขง อนตตา ใหสมบรณ มนจะตอตานกนไดกบอารมณ รป เสยง กลน รส สมผส ทมากระทบไมใหไปหลงรกหรอหลงเกลยด

เรองวนวายมอย ๒ อยางเทานน คออยาไปหลงรกอยางหนง ไปหลงเกลยดอยางหนง ซงเปนเหตใหตองหวเราะและรองไห ถาใครมองเหนวาหวเราะ มนกกระหดกระหอบเหมอนกน สอยเฉยๆ ดกวา อยาตองหวเราะ อยาตองรองไหนแหละ มนเปนความเกษม

เพราะฉะนน เราอยาไดตกเปนทาสของอารมณจนไปหวเราะ หรอรองไหตามอารมณทมายว เราเปนอสระแกตว หยดอยหรอเกษมอย อยางนดกวา นคอ การทเราใช อนจจง ทกขง อนตตา เปนเครองมอกำากบชวตเปนประจำาวน สามารถเหนวา รป เสยง กลน รส สมผส เปนมายา เปน Illusion เหมอนอยางทตวก-ของก เปน Illusion เพราะวาตวก-ของกมนเกดจากอารมณ ตวก-ของก เปนมายา อารมณทงหลายกเปนมายา เหนไดดวยหลก อนจจง ทกขง อนตตา โรคไมเกด ความทกขกไมเกด

ทนเราจะตดลดมองไปดสงทเปนสขเวทนา คอความสข สนกสนาน เอรดอรอย ทเปนสขนน เรยกวาสขเวทนา ตวสขเวทนานนมนเปนมายา เพราะวามนเปนเหมอนลกคลนทเกดขนเปนคราวๆ ไมใชตวจรงอะไร ทพดดงนกเพราะวาในบรรดาสงทงปวงในโลกทงหมด ทกโลกไมวาโลกไหน มนมคาอยตรงทใหเกดสขเวทนา

คดดใหดวา ทานศกษาเลาเรยนทำาไม ทานประกอบอาชพหนาทการงานทำาไม ทานสะสมทรพยสมบต เกยรตชอเสยง พวกพองบรวารทำาไม มนกเพอสขเวทนาอยางเดยว เพราะฉะนน แปลวาอะไรๆ มนกมารวมจดอยทสขเวทนาหมด ฉะนนถาเรามความรในเรองน จดการกบเรองนใหถกตองเพยงเรองเดยวเทานน ทกเรองมนถกหมด เพราะฉะนนจะตองดสขเวทนาใหถกตองตามทเปนจรงวามนกเปนมายาชนดหนง

เราจะตองจดการใหสมกนกบทมนเปนมายา ไมใชวาจะตองไปตงขอรงเกยจ เกลยดชงมน อยางนนมนยงบาบอทสด ถาเขาไปหลงรกหลงเปนทาสมน กเปนเรองบาบอทสด แตวาจะไปจดการกบมนอยางไรใหถกตอง นนแหละเปนธรรมะ

เปนลกศษยของพระพทธเจา ทจะเอาชนะความทกขได และไมตองเปนโรคทางวญญาณ

มนกตองทำาโดยวธพจารณาใหเหนวา สขเวทนานทแทกคอมายา เปนเหมอนลกคลนลกหนงทเกดขนเพราะนำาถกลมพด หมายความวา เมอรป เสยง กลน รส เขามาแลว ความโง คออวชชา โมหะออกรบ กระทบกนแลวเกดเปนคลน กลาวคอ สขเวทนา ขนมา เดยวมนกแตกกระจายไป ถามองเหนอยางนแลว เรากไมตกเปนทาสของสขเวทนา เราสามารถจะควบคม จะจดจะทำากบมนไดในวธทไมเปนทกข ครอบครวกไมเปนทกข เพราะมเราเปนมลเหต ถาทกคนเปนอยางน โลกกมสนตภาพถาวร คอเปนความสขทแทจรงและถาวร นคออานสงสของการหายจากโรคโดยวธตางๆ กน ไมเปนโรคตวก ไมเปนโรคของก

อาตมายกตวอยางมาเพยง ๓ อยางกพอแลว เพราะเวลากจะหมดอยแลว วาเราจะเหนตวก-ของกนเปนมายาโดยหลกของ ปฏจจสมปบาท กได หรอวาอกวธหนง เราจะเหนอารมณทงหก คอ รป เสยง กลน รส นมนเปนมายา โดยหลกของ อนจจง ทกขง อนตตา กได หรอวาเราจะเหนสขเวทนาวาเปนของมายา อยางนกได

ทงหมดจะเปนไดอยางนน กตองดใหด หรอระมดระวงใหด มสตสมปชญญะกนใหมาก ตรงขณะทอารมณกระทบทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย นนเอง เหมอนทพระพทธเจาทานกำาชบพระพาหยะ ใหเหนสกวาเหน ไดยน สกวาไดยน อยาใหปรงเวทนา หรอถาปรงเปนเวทนาแลว กอยาใหปรงเปนตณหากได ยงไดอกทหนง แลวกไปสนใจเรองวางเรองวนใหมากทสด

พดเพยงครงเดยว หรอฟงเพยงครงแรกน พอเขาใจเลา ๆ ตองไปสงเกตจนจบใหไดวา เราเองแทจรงกมวางอยมาก เวลาทเราวาง ไมวน หรอมสตปญญามอยมาก วน หรอความรสกทเปนตวก-ของกนน มนมาเปนพก ๆ คราว ๆ ทเรยกวาความเกดนน มนมาเปนคราว ๆ เกดทกทเปนทกขทกท แตวาขณะทไมเกดนนไมเปนทกขเลยและมอยมาก แลวคนกโงเอามองขามไปเสยเอง คอมองขามนพพานทมอยเองไปเสย มนจงมองไมเหนวามนพพาน

แมเปนนพพานนอย ๆ นพพานชมลองกจรง แตวากเปนนพพานอยางเดยวกบนพพานจรง หรอนพพานถาวร เพยงแตวามนไมถาวร เพราะวาเราไมสามารถ

ปองกนโรค ไมสามารถทำาลายโรค โรคจงเขามาแทรกเปนพก ๆ นพพานกขาดเปนหวง ๆ

ถาใครมบญ คอฉลาดถงกบรวา โดยทแท จตโดยพนฐานนนมนวาง หรอเปนนพพานอยเองแลว เรองมนกระวงอยแตเพยงวา อยาใหของใหมเขามาแทรกแซง เจาบานวางดอยแลว แขกอาคนตกะนนคอวน เพราะฉะนนอยาใหมนเขามา ไลมนออกไป ไมใหมนเขามาในบานในเรอนของเรา มนกวางอยตลอดเวลาได

วธไลออกไปกคอวธปฏบตธรรมะ ตามหลกของพระพทธเจา นเปนสาเหตใหเกดกำาลงใจ เกดฉนทะ ความเชอศรทธาแนนแฟนในธรรมะ เกดวรยะ ความพากเพยรเอาจรงในธรรมะ เกดจตตะ เอาจตจดจออยกบธรรมะ เกดวมงสา สอดสองอยเสมอ แลวมนกสำาเรจ เปนของทไมยาก

แตถาวาโงในตอนแรกแลว มนยากอยางยง คอวายากยงกวากลงครกขนภเขา แตถาคลำาถกเงอนถกปมแลวละก มนงายยงกวากลงครกลงมาจากภเขา

อกอยางหนงกคอวา เราตองมความรสกตวอยเสมอ อยาลมและอยาประมาท คอยจบใหพบความวางและความวนทเกดขนเปนประจำาวน

คำาวา เรา นหมายถง จต ไมใชเราคอ ตวก-ของก ใหมจตรกและพอใจในความวาง คอนพพานนอยเสมอไป อยาไดมจตโนมไปในทางทเขาใจผด ไปหลงสงทวน

เดยวนปญหายากทสดมนอยททกคนไมชอบความดบทกข จนไมกลายนยนวาเกดมานเพอไมทกข มนกลายเปนวาเกดมาเพออะไรกได เอาทงนน ขอแตใหไดตามใจตวไดสนก ๆ กแลวกน กเลยปลอยตามเรองไปหมด ทจรงเรองดบทกขนมนไมยากไมเหลอวสยอะไร มนพอ ๆ กบการงานตาง ๆ แตเราไมเขาใจ เราหนหลงให เพราะฉะนน จงเปนทกขอยเรอย

เปนอนวาความหมดโรค หรอไมเปนโรคทางวญญาณน มนอยตรงทรจกทำาไมใหตวก-ของก เกดขนมา นนแหละ คอความไมมโรค ซงเราเรยกวาเปนลาภอยางยง

คำานเปนคำาโฆษณาชวนเชอของคนขายยาครงพทธกาลวา อโรคยา ปรมา ลาภา เทยวรองกองไปตามสแยก ไปตามถนนหนทาง มนไมไดหมายถงโรคอยางทมนเปนเพยงโรคปวดฟน หรออะไรทำานองนน โรคทางวญญาณของพระพทธเจาน ทานหมายถงโรคทเปนทกขอยางยง ซงเปนโรคอยางแทจรงอยางน แลวความหมดโรคกตองหมดจรงถงขนาดน

เราพนโรคอยเปนประจำาทกวนน กเปนการพนโรคอยาง ตทงคปหาน ตทงควมตต มนพนโรคโดย co-incident อยเปนประจำาวนอยเหมอนกน co-incident กมมาอกรปหนง คอวามโรคฟลคเกดขนมาแทรกแซงอยเสมอเหมอนกน แตอยางไรกด เราอยาลมวา เราพนโรคนเปนประจำาตามธรรมดา โดยไมรสกตวนนมอย เรยกวา ตทงควมตต

ทนบางคราว เราตงอกตงใจควบคมกน กวางไดมากกวานนอก พนจากโรคไดมากขนไปอก อยางนเรยกวา วกขมภนวมตต เพราะเราคอยคมมนไว

ถาเราจดการไดเดดขาดเลย ถอนรากถอนเงาถอนเชอไดหมดเลย อยางนเรยกวา สมจเฉทวมตต หรอ สมจเฉทปหาน คอฆาตายเลย ไมเพยงแตฟลค หรอไมเพยงแตขมขไวชวคราว

ฉะนน ตามธรรมดา เราจงไดผลอยางนอยกไดผลเปน ตทงควมตต ไดกำาไรมากอยแลว ถามากกวานน กเปน วกขมภนวมตต และเปน สมจเฉทวมตต ซงเปนอนดบสดทายไปเลย เรากไมไดเปนอยดวยความโลภ ความหลง และความปรารถนาตาง ๆ แตวาเปนอยดวยความเกษม เตมอยดวยสตปญญา เปนความไมทกขไมรอน เปนความสดชน เหมอนภาวะแหงความหนมความสาวทไมรจกแกเฒา นแหละคอความหายจากโรคทางวญญาณ

ในทสดน กขอใหเราทกคนทรวมกลมกนเปนกลมของพทธบรษทน รจกความมงหมายอนแทจรงของการรวมกลม ถาเหนวาดจรงอยางนแลว กชวยกนสามคคกนในการทจะเสยสละสงทถกกวา เพอซอเอาสงทแพงกวา ดกวา ประเสรฐกวา เขามาใหได คอชวยกนรกษากจการนไว อยาใหลมไป ใหเจรญกาวหนาเพอประโยชนแกตวเราเอง แกเพอนมนษยทกคน กจะไดชอวา เกดมาทหนง ไดทำาสงทดทมนษยควรจะทำา และไดรบสงทดทสดทมนษยควรจะไดรบแลว มนกไมมอะไรมากไปกวานน มนมเพยงเทานน

กเปนอนวาจบเรองทจะตองเรยนจะตองทำา หรอวาจะตองเสวยผลของการกระทำา และมชวตอยโดยไมเปนทกขเลย ทงในขณะแสวงหาและขณะบรโภค เมอประกอบการงานเพอแสวงหา รวมทงการศกษาเลาเรยน การทำาอาชพเหลาน เปนการแสวงหา ขณะนเรากไมเปนทกข ครนไดผลเปนเงนเปนทอง ทรพยสมบต เกยรตยศ ชอเสยง อะไรมาบรโภค เรากไมเปนทกข มนไมเปนทกขทง ๒ สถานอยางน เรากวเศษอยางยง เหมอนกบไปจบปลามากน กไมถกเงยงปลาตำา ไดปลามากนแลว กไมถกกางปลาเลย เมอจบปลากไมทกข เมอกนปลากไมทกข มนกหมดกนเทานน มนไมมอะไรมากกวานน

เพระฉะนน ขอใหทกคนรจกโรคทงทางกาย (Physical disease) และทางจต (Mental disease) และทงทางวญญาณ (Spiritual disease) กนใหครบถวน อยาใหขาดตกบกพรองเวาแหวงแตประการใด แลวแกไขเยยวยามนไปทกโรค ใหเปนผไมมโรค และไดชอวา อโรคยา ปรมา ลาภา ทแทจรง

อาตมาขอยตการบรรยาย “ใจความทงหมดของพระพทธศาสนา” ในโอกาสนเพยงเทาน

เรองความวางพระราชชยกว (ภกข พทธทาส อนทปญโญ)

ธรรมกถาในโอกาสพเศษ ณ ชมนมศกษาพทธธรรม (ศรราช)

ในอปการะของคณะแพทยศาสตรและศรราชพยาบาลมหาวทยาลยแพทยศาสตร ๕ มกราคม ๒๕๐๕

------------------------------------------

ทานสาธชนผสนใจในธรรมทงหลาย!

การบรรยายในวนนจะไดวาดวยเรองของ “ความวาง” ทงนเปนความตองการของทานผอำานวยการการอบรม

เนองจากการบรรยายครงทแลวมาไดกลาวถงความวางในฐานะทเปนเรองสำาคญเรองหนง แตโอกาสไมอำานวยใหกลาวถงเรองนน แตเรองเดยวโดยเฉพาะ เพอความเขาใจททวถง เพราะฉะนน เรองความวางจงคลมเครออยบางประการ จงไดมการบรรยายเฉพาะเรอง ความวางอยางเดยวในวนน

ทานทงหลายควรจะทราบวา ความวาง นน เปนเรองทเขาใจยากทสด ในบรรดาเรองของพทธศาสนา ทงนเพราะวา เปนเรองหวใจอยางยงของพทธศาสนา นนเอง

สงทเรยกกนวาหวใจ กพอจะมองเหนหรอเขาใจกนไดทกคนวา หมายถงสงทลก ทละเอยด สขม ประณต ไมเปนวสยแหงการเดา หรอความตรกไปตามความเคยชน หรอตามกรยาอาการของคนธรรมดา แตจะเขาใจไดกดวยการตงอกตงใจศกษา

คำาวา “ศกษา” น มความหมายอยางยงอยตรงการสงเกตสนใจ สงเกตพจารณาอยเสมอ ทกคราวทมเรองอะไรเกดขนกบใจ ทเปนความทกขหรอเปนความสขกตาม ผทมความคนเคยกบการสงเกตในเรองทางจตใจเทานนทจะเขาใจธรรมะไดด ผทเพยงแตอาน ๆ ไมสามารถจะเขาใจธรรมะได บางทยงไปกวานนกคอจะเฝอ แตถาเปนผทพยายามสงเกตเรองเกยวกบจตใจของตวเอง โดยเอาเรองจรงในใจของตวเองเปนเกณฑอยเสมอแลว ยอมไมมทางทจะฟ นเฝอ จะเขาใจสงทเรยกวาความทกข และความดบทกขไดด และในทสดกจะเขาใจ

ธรรมะ คอจะไมอานหนงสอกจะรเรองด ลกษณะอยางนเราเรยกวาม Spiritual

experience มาก

คนเราตงแตเกดมาจนกวาจะตาย ยอมเตมไปดวยสง ๆ น คอการทใจของเราไดสมผสกนเขากบสงแวดลอมแลวเกดผลเปนอะไรขนมา คราวไหนเปนอยางไร และคราวไหนเปนอยางไร เพราะวาเรองทเปนไปเองนน ยอมมไดทงฝายทเปนทกข และทงฝายทไมเปนทกข คอทำาใหฉลาดขน และมจตใจเปนปกต เขมแขงขน

เพราะฉะนน ถาหากวาเราคอยสงเกตวา ความคดเดนไปในรปใด มนกอใหเกดความวางจากความทกข อยางนแลวจะมความรดทสด และมความเคยชนในการทจะรสกหรอเขาใจ หรอเขาถงความวางจากทกขนนไดมากขน

เพราะฉะนน จะตองทำาในใจไวอยางน จงจะเขาใจเรองทเรยกวาลก หรอประณต ละเอยดสขมเชนเรองความวางนได

ทานทงหลายควรจะระลกถงขอทไดกลาวในการบรรยายครงกอนวา พระอรรถกถาจารยทงหลายเรยกพระพทธเจาวาเปนแพทยในทางวญญาณ และแบงโรคของคนเราออกเปนโรคทางฝายรางกาย จตใจ และโรคทางฝายวญญาณ โรคทเราจะตองไปโรงพยาบาลตามธรรมดา หรอไปโรงพยาบาลสมเดจเจาพระยาทปากคลองสาน เหลานเรยกวาโรคทางกายทงนน สวนโรคทางวญญาณนน หมายถงโรคทตองแกกนดวยธรรมะ เพราะฉะนนจงมโรคทางจต หรอทางวญญาณ อกประเภทหนงตางหากจากโรคทางกาย ขอความในอรรถกถาเรยกโรคอยางนวาโรคทางจต

แตวาในภาษาไทยเราเอาคำาวา “โรค” นมาใชกบโรคทางกาย เชน โรคทจะตองไปโรงพยาบาลทปากคลองสานนนเราเรยกกนวา โรคจต แตโรคอยางนในภาษาบาลในทางธรรมะ ยงเรยกวาเปนโรคทางกายอยนนเอง การแบงโรคเปนโรคกายกบโรคจตจงมตางกนกบทเราแบงกนในภาษาไทยเรา

เพราะฉะนน อาตมาจงไดตงขอสงเกตวา ถาทานทงหลายจะเขาใจโรค กควรจะแยกเปนโรคทางกายแท ๆ คอทาง Physical และโรคทางกายทลกเขาไปคอทาง Mental ทงสองอยางนเอาไวทางฝายรางกาย

สวนอกฝายหนงนน กคอฝาย Spiritual คอโรคทเกดจากสตปญญา ไมใชทเกดแกระบบประสาท หรอมนสมอง แตเกดแกระบบของสตปญญา ทจะรจะเขาใจชวตหรอโลกตามทเปนจรง เพราะฉะนนทานจงมความหลง หรออวชชา หรอความเขาใจผดทเนองมาจากอวชชานน จะมการกระทำาทผด ๆ จนตองเปนทกข ทงทเราไมเปนโรคทาง Physical หรอทาง Mental นเปนความหมายขอแรกทตองกำาหนดไวเปนพนฐาน

ทวาเมอเรามโรคทาง Spiritual แลวเราจะแกกนดวยอะไร? ถากลาวทางธรรมะ ตองแกดวยสงทเรยกวา “ความวาง” นนเอง และยงไปกวานนกคอวา สงทเรยกวาความวาง หรอ สญญตา ในภาษาบาลนน มนเปนทง ยาแกโรค และเปนทงความหายจากโรค เพราะวาเราไมมอะไรมากไปกวานน

ยาทจะแกโรคกคอความร หรอการปฏบต จนทำาใหเกดความวาง ทนถาความวางเกดขนมาแลว กจะเปนยาแกโรคและเมอหายจากโรค กไมมอะไร นอกจากความวางจากความทกข หรอจากกเลสทเปนเหตใหเกดทกข

เพราะฉะนน คำาวา “ความวาง” จงหมายถงทงยาแกโรคและความหายจากโรค ความวางมขอบเขตกวาง มความหมายกวางนน หมายถงความวางอยในตวมนเอง คอถาวาเปนความวางแลวตองเปนตวเอง คอตวมนเอง ไมมอะไรมาแตะตอง ปรงแตงแกไข หรอทำาอะไรกบมนได จงถอวาเปนสภาพทเปนนรนดร คอไมตองเกดในทแรก แลวดบไปในทสด มนจงม “ความมความเปน” อยอกชนดหนง ไมเหมอนกบความมของสงอน ๆ ซงมการเกดขนแลวดบไป แตเรากไมมคำาอนใช เราจงเรยกวา ความม มสภาพทเรยกวา ความวาง นอยเปนนรนดร

ถาใครเขาถงหมายความวา ถาจตใจของผใดเขาถงสง ๆ น มนกจะเปนยาแกโรค และเปนความหายจากโรคขนมาทนท เปนสภาพทวางนรนดร คอไมมโรคนนเอง

ทานทงหลายลองพยายามคอยจบความหมายของคำาวา “ความวาง” หรอทเรยกเปนภาษาบาลวา “สญญตา” นใหด ๆ ซงอาตมาจะไดกลาวเปนลำาดบไป

สงแรกทสดขอใหนกวา พระพทธเจาทานทรงยนยนวา บรรดาคำาทเปนตถาคตภาษต คอคำาทพระตถาคตกลาวแลวละก ตองหมายถงเรองความวาง

จะโดยตรงหรอโดยออมกตาม ไมไดกลาวถงเรองอนเลย นอกนนทไมใชเรองความวางนน เปนคำากลาวของคนอน ไมใชของพระตถาคต คอจะเปนคำากลาวของสาวกชนหลง ซงนยมความเยนเยอ พดมากเรองไป เปนเรองทตงใจจะแสดงความเฉลยวฉลาดหรอความไพเราะ สวนคำาทเปนตถาคตภาษตนน จะสน ๆ ลน ๆ ระบตรงไปยงเรองของความวาง วางจากความทกขและวางจากกเลส ซงเปนเหตใหเกดความทกขเปนสวนสำาคญ

แตถาจะกลาว ยงกลาวไดอกมากมายวา เปนความวางจากตวตน วางจากความมอะไรเปนตวตน หรอเปนของตน เพราะวาความวางน มนมความหมายมากมายมหาศาล จะกลาวอยางไรกได มนมลกษณะวางกจรง แตวามอะไร ๆ ทแสดงใหเหนอยทนนมากมายเหลอทจะพรรณนาาได

ดงนน เราจะมงหมายวนจฉยกนแตเฉพาะ ความวางจากความทกข และ วางจากกเลสทเปนเหตใหเกดทกข ความวางจากความรสกวา มตวเรา หรอมของเราเทานน คำาวา ความวางในลกษณะทจะเปนการปฏบตน หมายถงความวางอยางน

ถาเราจะถามกนขนวา มหลกพระพทธภาษตเกยวกบเรองนวาอยางไร? ทจะเปนหลกกนจรง ๆ เรากจะพบวา โดยทว ๆ ไป พระพทธเจาทานสอนใหเรารจกมองดโลกโดยความเปนของวาง คอบาลวา “สญญโต โลกำ อเวกขสส โมฆะราชะ สทา สโต” เปนตนนน คอมใจความวา “เธอจงมองดโลกโดยความเปนของวาง มสตอยอยางนทกเมอ และเมอเธอมองเหนโลกอยในลกษณะอยางน ความตายกจะคนหาตวเธอไมพบ” นอยางหนง อกอยางหนงมใจความวา “ถาใครเหนโลกโดยความเปนของวางอยแลว ผนนจะอยเหนออำานาจของความทกข ซงมความตายเปนประธาน” หรอเรยกกนในนามของความตาย

นกเปนการแสดงใหเหนวา การททรงกำาชบใหดโลก เหนโลกโดยความเปนของวางนน เปนสงสงสดอยแลว ถาผใดอยากจะไมมปญหาเกยวกบความทกข หรอความตายน กใหดโลกคอสงทงปวงใหถกตองตามทมนเปนจรง คอวางจากความมตวเราหรอของเรา

ทน พระพทธภาษตทถดไป กคอแสดงอานสงสวา “นพพานำ ปรมำ สญญำ” “นพพานำ ปรมำ สขำ” ซงแปลตามตวพยญชนะวา ทวางอยางยงนนแหละคอนพพาน และนพพานคอเครองนำามาซงความสขอยางยง นทานตองเขาใจใหชด

ลงไปวา สงทเรยกวา “นพพาน” ทแปลวา ดบไมเหลอแหงทกขนน มความหมายวา เปนความวางอยางยง คอเลงถงสงซงเปนความวางอยางยง

เพราะฉะนน เราจะตองเขาใจวา วางทไมใชอยางยงนน กมอยเหมอนกน หมายความวารเรองความวาง เขาถงความวางทยงไมสมบรณ หรอไมถกตองเตมท อยางนยงไมเปน ความวางอยางยง เราจะตองเขาถงดวยสตปญญาอยางยง เตมท จนไมมความรสกวาตวตน หรอของตนโดยประการทงปวงจรง ๆ จงจะเรยกวา ปรมำ สญญำ คอความวาง หรอของวางอยางยง

สวนทวา ความวางอยางยงเปนนพพาน หรอเปนอนเดยวกบ นพพาน นน หมายความวา ถามนวาง มนกคอดบหมดของสงทลกโพลง ๆ อย หรอของสงทไหลเวยนเปลยนแปลงเปนกระแสเปนสาย เปนวงกลม เปนตน อย จงจะเรยกวาดบอยางยง เพราะฉะนน วางอยางยง กบ ดบอยางยง มนจงเปนของอนเดยวกน

ทวา นพพาน เปนสขอยางยง คอถาวางอยางยงแลวกเปนนพพาน และเปนสขอยางยงนน ขอนเปนคำาพดอยางสมมต ทเรยกวาพดโดยโวหารสมมต พดโดยภาษาชาวบานทำานองเปนการโฆษณาชวนเชอใหสนใจ เพราะวา คนทวไปน หลงในความสข โดยไมตองการสงอนเลย จงตองบอกวาเปนสข และเปนสขอยางยงดวย แตถาวาโดยทแทแลว มนยงกวาสข มนเหนอไปจากสข เพราะวาเปนความวาง ไมควรทจะกลาววา สข หรอ ทกข เลย เพราะอยเหนอความสขและความทกขทคนธรรมดาเขารจกกนอย

ความวางยอมอยเหนอคำาวา “ความสข” และ “ความทกข” แตถาพดอยางนคนกไมเขาใจ เพราะฉะนน จงพดวาเปนความสขอยางยง ซงถอวาเปนคำาพดสมมตตามภาษาชาวบาน ไมพดวา วางอยางยง แตพดวาสขอยางยง ขนมาอกโวหารหนง อกคำาหนง หรออกความหมายหนง

เมอเปนดงน จะตองถอเอาความหมายนใหถกตรง คอวาถาพดถงความสขจรง ๆ กนแลว มนตองไมใชความสขอยางทคนทวไปเขามองเหน หรอมงหมาย แตตองเปนความสขอกแบบหนง มความหมายอกแบบหนง คอวางจากสงทปรงแตงไหลเวยนเปลยนแปลง อะไรตาง ๆ ทงหมดทงสน นนแหละจงจะเรยกวานาดจรง ๆ นาชนใจ หรอนาปรารถนาจรง ๆ เพราะวาถามนยงไหลเวยนเปลยนแปลง คอโยกเยกโคลงเคลงอยเสมอ มนจะเปนความสขไดอยางไร

เพราะฉะนนความสขทางเนอหนง ทางรป เสยง กลน รส สมผส ธรรมารมณทำานองน มนจงเปนมายา และไมกลาววาเปนความสขอยางยง ถาจะกลาวกเปนความสขตามความหมายของคนธรรมดาสามญทวไป ไมใชสขอยางทเปนนพพาน หรอความวาง

เพราะฉะนน การทไดยนคำาวา นพพานเปนความสขอยางยง นน อยาเพอตะครบเอาวามนตรงกบทเรามงหมายแลวกเลยฝนถงนพพาน โดยไมเขาใจความหมายวาเปน ความวางอยางยง ดงนเปนตน

ทน พระพทธภาษตทแสดงถงหลกปฏบตเกยวกบความวางนน คอพระพทธภาษตทเปนหวใจของพระพทธศาสนา อาตมากำาลงเอยถงคำาวา “หวใจของพทธศาสนา” ฉะนนขอใหสนใจสกหนอย นนคอพระพทธภาษตทวา สงทงหลายทงปวงอนใคร ๆ ไมควรเขาไปยดมนถอมน วาเปนตวเรา หรอเปนของเรา ถาเปนบาลกวา “สพพเพ ธมมา นาลำ อภนเวสายะ” แปลวา “ธรรมทงหลายทงปวงไมควรยดมนถอมน” สน ๆ เทาน ตามตวหนงสอมเพยงเทาน แตถาขยายความในภาษาไทยไปอกหนอยกวา สงทงหลายทงปวงอนใคร ๆ ไมควรเขาไปยดมนถอมนวาตวเรา หรอของเรา นฟงดใหดอาจจะเขาใจไดในตวประโยคนนเองวา อนใคร ๆ (คอไมยกเวนใคร) ไมควรเขาไปยดมนถอมน คอทำาใหเกดความรสกขนมาวาเปนตวเรา หรอวาเปนของของเรา เปนตวเรา คอยดมนวา อตตาเปนความรสกทวา อหงการ เปนของเรา กคอ เปน อตนยา แปลวา เนองดวยตวเรา เปนความรสกทเรยกวา มมงการ

เพราะฉะนน อยาไดมอหงการ หรอมมงการ ในสงใด ๆ หมด นบตงแตฝนทไมมราคาอะไรเลยสกเมดหนง ขนมาจนถง วตถทมคา เชน เพชร นล จนดา กระทง กามารมณ กระทงสงทสงไปกวานน คอ ธรรมะ ปรยต ปฏบต ปฏเวธ มรรค ผล นพพาน อะไรกตาม ไมควรจะถกยดมนถอมนวาเปนตวเรา หรอเปนของเรา นคอหวใจของพระพทธศาสนา

เรองนกไดกลาวไวละเอยดแลวในการบรรยายในบางทบางแหง หาอานดได มนยดยาวเหมอนกน วาอะไรคอหวใจของพระพทธศาสนา ดวยการพสจนกนอยางไร ในทนจะชใหเหนวา พระพทธเจาทานทรงยนยนดวยพระองคเองวา นแหละคอบทสรปของคำาสอนทงหมดทงสนของตถาคต

ถาไดยนคำาเชนน คอคำาวา “สพเพ ธมมา นาลง อภนเวสายะ” นแลว กเปนอนวาไดยนไดฟงทงหมด ถาไดปฏบตขอน กเปนอนไดปฏบตทงหมด ถาไดผลมาจากขอน กคอไดผลทงหมด เพราะฉะนน เราไมตองกลววา มนจะมากเกนไปจนเราเขาใจไมได เหมอนกบทพระพทธเจาทานเปรยบเทยบวา สงทตรสรนนเทากบใบไมทงปาทงดง แตสงทนำามาสอนใหพวกเธอปฏบตนนกำามอเดยว กหมายถง หลกทไมยดมนถอมนในสงใดโดยความเปนตวตน หรอของตน นนเอง

ทวาถาไดยนสงนเปนไดยนทงหมดนน กเพราะวาทกเรองมนสรปรวมอยทน เพราะวาเรองทงหมดทพระพทธเจาตรสนน ไมมเรองอนนอกจากความทกขกบเรองความดบทกข ทนความยดมนถอมนน เปนตวเหตใหเกดทกข ในขณะทยดมนถอมนอยนนแหละเปนความทกข แลวในขณะทไมยดมนถอมน คอวางจากความยดมนถอมนอยนน ในขณะนนไมมทกข การปฏบตกปฏบตเพอไมใหเกดความยดมนถอมนใหเดดขาดลงไป เปนวางตลอดกาล ไมมความยดมนถอมนกลบมาอกเทานกพอแลว ไมมเรองอะไรอกแลว

ทวาปฏบตในขอนเปนการปฏบตทงหมดนน หมายความวา ทานลองคดดวามนมอะไรทเหลออย ทยงไมไดปฏบต เพราะในขณะทบคคลใดบคคลหนง จะเปน นาย ก. นาย ข. นาย ค. อะไรกตาม มจตใจปราศจากความยดมนถอมนอยนน ในขณะนนเขากมอะไรบาง ขอใหลองคดด เราไลไปตงแตสรณาคมณ แลวก ทาน แลวกศล แลวกปญญา มรรค ผล นพพาน เปนลำาดบ ในขณะนนเขาเปนคนเขาถง พระพทธ พระธรรม พระสงฆ โดยทไมตองตะโกน พทธำ สรณำ คจฉาม เปนตนเลย การรองวา พทธำ สรณำ คจฉาม เปนตน นน มนเปนพธ เปนแบบพธทเรมตนดวยของขางนอก ยงไมถงพระพทธ พระธรรม พระสงฆ ทจตใจ และถาในขณะใด คนใดกตาม มจตใจวางจากความยดมนถอมนในสงใด ๆ วาเรา-วาของเราแลว แปลวาจตใจกำาลงวาง เขาถงความวาง มความสะอาด สวาง สงบอย เปนอนเดยวกนกบหวใจของพระพทธ พระธรรม พระสงฆ เพราะฉะนน ชวขณะเวลาทจตวางอยางน ถอวาเปนผม สรณาคมณ คอถง พระพทธ พระธรรม พระสงฆ

ทนเลอนขนมาถง การให ทาน การบรจาค การใหทาน การบรจาคนกหมายความวา ใหออกไป ใหหมดความยดมนถอมน วาตวก หรอของก สวนการทำาบญทคดวาจะไดผลตอบแทนกลบมาหลายเทา เชน ทำาบญหนอยหนงกขอใหไดวมานหลงหนง อยางนมนเปนการคากำาไรเกนควร ไมใชการใหทาน การใหทานตองเปนการบรจาค สลดสงทยดมนถอมน วาเรา-วาของเรา นนแหละออกไป เพราะ

ฉะนน ในขณะทผใดมจตวางจากความรสกตววาตวเรา-วาของเรา ในขณะนนเรยกวาบคคลนนไดบรจาคทานถงทสด เพราะวาแมแตตวเขาเองกยงไมมแลวจะเอาอะไรมาเหลออย สวนของเรากพลอยหมดไปตามความทไมมตวเรา เพราะเมอหมดความรสกวามตวเรา สงทเปนของเรากสลายตวลงไปเอง เพราะฉะนน ในขณะใดผใดมจตใจวางจากตวตน ผนนไดชอวาไดบำาเพญทานอยางยง แมแตตวเรากบรจาคไปจนหมดสน และพวงความรสกวาของเราเขาไปดวยจนหมดสน ดงนน ในขณะทมจตวางอนแทจรงนน จงไดชอวามการบำาเพญทานถงทสด

ทนเลอนขนมาถง เรอง ศล คนทจตวาง ไมยดมนถอมน ตวตน-ของตนนน เรยกวาเปนคนทมศลทแทจรง และเตมเป ยมถงทสดดวย ศลนอกนน เปนศลลมลกคลกคลาน คอศลทตงเจตนาวา เราจะเวนอยางนน เราจะเวนอยางน แลวกเวนไมได ลม ๆ ดอน ๆ อยนนเอง เพราะวาไมรจกปลอยวางตวตนเสยกอน ไมรจกปลอยวางของของตนเสยกอน คอไมมความวางจากตวตนเสยกอน ศลกมขนไมได แมจะมกลม ๆ ดอน ๆ ไมเปนอรยกนตศล คอไมเปนศลชนดทเปนทพอใจของพระอรยะเจาได เปนโลกยศลทลม ๆ ดอน ๆ อยเรอย ไมเปนโลกตรศลขนมาได ถาเมอใดมจตวางแมชวขณะหนง วนหนง หรอคนหนงกตาม มนกมศลทแทจรงตลอดเวลาเหลานน

ทนถาพดถง สมาธ จตวางนน เปนสมาธอยางยง เปนจตทตงมนอยางยง สมาธทพยายามปลกปลำาลม ๆ ลก ๆ มนกยงไมใชสมาธ และยงสมาธทมความมงหมายเปนอยางอน นอกจากเพอความไมยดมนถอมนในเบญจขนธแลว ลวนแตเปนมจฉาสมาธทงนน ทานตองทราบไววามนมทงมจฉาสมาธ และสมมาสมาธ เพราะฉะนนคำาวา “สมาธ” ในทน เราหมายถง สมมาสมาธ ถาเปนสมาธอยางอน กเปนมจฉาสมาธไปหมด จตทวางจากความยดมนวาเราวาของเราเทานน ทจะมนคงเปนสมาธไดอยางแทจรงและสมบรณ เพราะฉะนน ผทมจตวางจงเปนผทมสมาธอยางถกตอง

ทนมาถง ปญญา เลอนขนมาถงปญญา ยงบงชดวารความวาง หรอเขาถงความวาง หรอเปนตวความวางนนเองกตาม นนเปนตวปญญาอยางยง เพราะวา ขณะทมจตวางนน เปนความเฉลยวฉลาดอยางยง ขณะทเปนความโงอยางยงกคอ ขณะทโมหะ หรอ อวชชาเขามาครอบงำาอยแลว ทำาใหยดมนถอมนนนน วาเปนตวตน หรอของตน ลองคดดกจะเหนไดงาย ๆ ชดแจงดวยตนเองวา พอสงเหลานออกไปแลว มนจะโงไดอยางไร เพราะวาความโงมนเพงเขามาตอเมอมอวชชา ไปหลงยดมนวาเปนตวเรา วาของเรา ขณะทจตวางจากความโงอยางน

กเขาถงความวางจากตวเรา วางจากของเรา มนกตองเปนความร หรอเปนปญญาเตมท เพราะฉะนน ผทฉลาดเขาจงพดวา ความวางกบปญญา หรอสตปญญานเปนสงเดยวกน ไมใชเปนของสองสงทเหมอนกน แตวาเปนสง ๆ เดยวกนเลย ขอนยอมหมายความวา ปญญาทแทจรง หรอถงทสดของปญญานน กคอความวางนนเอง คอวางจากโมหะทหลงยดมนถอมนนนเอง หมายความวา พอเอาโมหะอนนออกไปเสย จตกถงสภาพเดมของจตทเปนจตเดมแท คอปญญา หรอสตปญญา

แตคำาวา “จต” อยางทกลาวในทน มความหมายเฉพาะในเรองทกลาวมานเทานน คนอนอาจใหความหมายแกคำาวาจตเปนอยางอน ซงไมไดเปนจตทเปนอนเดยวกนกบปญญาอยางนกได ฉะนนทานทงหลายอยาไดเอาไปปนกน ทพดวา จต ๘๙ ดวง จต ๑๒๑ ดวงนนไมใชเรองน ตนละเรองกน สงทเราเรยกวาจตเดมแท ทเปนอนเดยวตวเดยวกนกบปญญานน เราหมายถงจตทวางจากความยดมนถอมนวาตวตน

ทจรงสภาพอนนกไมควรจะเรยกวาจตเลย ควรจะเรยกวา ความวาง แตโดยเหตทมนเปนสงทรอะไรได เราจงเรยกวาจต หรอกลบมาเรยกจตอกทหนง นมนแลวแตพวกไหนจะนยมอยางไร แตถาจะพดไปตามทเปนจรงหรอตามธรรมชาตจรง ๆ กพอจะพดไดวา ธรรมชาตเดมแทของจตกคอสตปญญา คอจตวางจากความยดมนถอมน เพราะฉะนนในความวางนนเอง จงเปนปญญาโดยสมบรณ ถาเลอนขนไปถง มรรค-ผล-นพพาน มรรคผลนพพานนนแหละ คอความวางในระดบหนง ๆ สงขนไปตามลำาดบ จนถงทเรยกวา “ปรมสญญตา” หรอ “ปรมำ สญญำ” คอวางอยางยง

นทานจะเหนไดวา นบตงแต สรณาคมนขนไป แลวถง ทาน แลวถง ศล ถง สมาธ ถง ปญญา กไมมอะไรนอกไปจากความวาง ความไมยดมนถอมน วาตวตน และมรรคผล นพพาน กไมมอะไรมากไปกวาน แตเปนขนเดดขาด ขนทถงทสด

เพราะฉะนน พระพทธเจาทานจงตรสวา ไดฟงขอนคอไดฟงทงหมด ไดปฏบตขอน คอไดปฏบตทงหมด และไดรบผลจากขอน คอการไดรบผลทงหมด โดยประโยคเพยงประโยคเดยววา “สพเพ ธมมา นาลำ อภนเวสายะ สงทงหลายทงปวง อนใคร ๆ ไมควรยดมนถอมนวาเรา-วาของเรา” จงพยายามเกบใจความขนมาดวยตวเอง ใหไดความหมายของคำาวา “ความวาง” นนเปนอยางไร

ทน เรามาลองนกถงสงทงปวง สงทงปวงนไมมอะไรอน นอกจากสงทเราเรยกวา “ธรรม” ในภาษาบาลคอคำาวา ธมม ในภาษาสนสกฤตเขยม ธรม ในภาษาไทยเขยนวา ธรรม เฉย ๆ สามเสยงนมนจะออกเสยงตางกนอยางไร มนกหมายถง ธรรมะ ซงแปลวา “สง” เทานนแหละ “สพเพ ธมมา” กแปลวา “สงทงปวง”

ทานตองทำาในใจใหแจมแจง เลงถงสงทงปวงกนกอนวา ถาเราพดเปนไทย ๆวา “สงทงปวง” แลวมนหมายถงอะไรบาง มนกตองหมายถงสงทกสง ไมยกเวนอะไรหมด จะเปนเรองโลก หรอเรองธรรมะ กคอสงทงปวง จะเปนฝายวตถ หรอฝายจตใจ กคอสงทงปวง หรอถาจะมอะไรมาไปกวานนอก คอมากไปกวาวตถ หรอ จตใจ คอมสงทสามขนมาอก กยงคงเรยกวาสงทงปวง ซงรวมความอยในคำาวา “ธรรม” อยนนเอง

เพราะฉะนน อาตมาจงแนะใหทานทงหลายรจกสงเกตวา

- ตวโลก คอสงทเปนวตถ กลาวคอ ตวโลกทงหมดในฝายวตถธรรมนประเภทหนง กคอ ธรรม- แลวตวจตใจทจะรจกโลกทงหมดทงสน กคอ ธรรม- ถาใจกบโลกกระทบกน การกระทบนน กเปน ธรรม- แลวผลของการกระทบนนเกดอะไรขน เกดเปนความรก ความโกรธ ความเกลยด ความกลว ขนมากตาม หรอเกดเปนสตปญญา รแจมแจงไปตามความเปนจรงกตาม มนกเรยกวา ธรรม ทงนน- จะถกหรอผด ดหรอชว กเรยกวา ธรรม ทงนน- ทน สตปญญากอใหเกดความรเปนระบบตาง ๆ ขนมา อนน กคอ ธรรม- ความรนนเปนเหตใหเกดการปฏบต เปน ศล สมาธ ปญญา หรอปฏบตอยางใดอยางหนงขนมา การปฏบตนนกคอ ธรรม- ครนปฏบตสงตางๆ ลงไปแลว ผลยอมจะเกดขน สรปแลวเรยกวา มรรค ผล นพพาน เหลานเปนผลทเกดขนแมผลน กคอ ธรรม

เพราะฉะนน สรปแลวมนกคอธรรมทงนน กนความมาตงแตเปลอกแท ๆ กลาวคอ โลก หรอ วตถ แลวกนความจนถงจตใจ ถงการกระทบระหวาง ใจกบโลก ถงผลทเกดขนจากการกระทบ เปนความผด ความถก ความด ความชว กระทงเปน วชชาความรชนดทใหเกดความรทางธรรมะ การปฏบตธรรมะและ มรรค

ผลทเกดขนจากการปฏบตธรรมน ถาเหนทงหมดนแตละอยาง ๆ ชดเจนแลว กเรยกวาเหนสงทงปวง แลวพระพทธเจาทานตรสวา สงทงปวงดงทวามานแหละ ไมควรยดมนถอมนสวนไหนเลย วาเปนตวเรา หรอวาเปนของเรา

คอสวนทเปนวตถหรอรางกายนกยดถอไมได สวนทเปนจตใจกยงยดถอได เพราะมนยงเปนมายา ยงไปกวาสวนทเปนวตถเสยอก เพราะฉะนนจงมคำาตรสวา ถาจะยดถอตวตนกนแลว นาจะยดถอทตววตถดกวา เพราะมนยงเปลยนแปลงชากวา ไมเปนมายาหลอกลวงเหมอนจตใจ อยางทเราเรยกกนวา นามธรรม นน

จตใจในทนไมไดหมายถง “จต” อนเปนตวเดยวกนกบความวางอยางทกลาวเมอตะก แตหมายถงจตทเปนความรสกทางจต (mentality) ตาง ๆ อนเปนจตทคนธรรมดารจก

ทนการกระทบกระหวางโลกกบจตใจ มผลเปนความรสกตาง ๆ เปนความรก ความเกลยด ความโกรธ เหลานกคอ ธรรม ซงกยงยดถอไมได เพราะมนเปนมายาทเกดจากมายา ทเปนฝายกเลส แลวยงเปนอนตรายอยางยงในการทจะไปยดถอเขา

ทนแมวาเปนฝายสตปญญา กยงสอนไมไหยดถอวาเรา-วาของเรา เพราะวามนเปนเพยงสกวาธรรมชาต ถาไปยดถอเขาจะเกดความหลงผดขนมาใหม จะมตวเราและมของเรา คอมเราผมสตปญญา และมสตปญญาของเรา เปนความยดมนถอมนขนมา กเปนความหนกเนองดวยความยดถอนนจนเกดความรวนเรไปตามความเปลยนแปลงของวงเหลานนแลวกเปนทกข

ทนกมาถงความร กใหถอวาเปนสกแตวาความร อยาไดไปหลงยดมนถอมน จะเกดอาการของวลพตปรามาสตาง ๆ ขนมา แลวกจะตองเปนทกขโดยไมรสกตวเพราะเหตนน

การปฏบตธรรมะนนกเหมอนกน มนเปนสกวาการปฏบตเปนความจรงของธรรมชาต ทำาลงไปอยางไร ผลยอมเกดขนอยางนน โดยสมสวนกนเสมอ จะไปเอามาเปนเรา เปนของเราไมได เพราะถาเกดไปยดมนถอมน จะหลงผดขนมาอก เปนการสรางตวตนทลม ๆ แลง ๆ ขนมาอก แลวมนกตองเปนทกขเหมอนกบทไปยดในเรองกามารมณหรอยดในเรองผด ๆ อยางอนกเหมอนกน

พอมาถงมรรค ผล นพพาน นนกคอ ธรรม หรอ ธรรมชาต ทเปนอยางนนเอง หรอแมทสด ตวความวางเอง กสกแตวาธรรมชาต พระนพพานเอง ซงเปนสงเดยวกนกบความวาง กเปนสกแตวาธรรมชาต ถาไปยดถอเขากเปนผดนพพาน หรอผดความวาง ผดตวนพพาน เพราะวานพพาน หรอวาความวางจรงไมใชวสยทจะถกยดมน-ถอมน วาตวหรอวาของตวไดเลย

เพราะฉะนนเปนอนกลาวไดวา ถาผใดยดมนลงไปทนพพาน หรอความวาง ยอมจะผดตวความวาง หรอผดตวนพพานทนท

นคอการบอกใหทราบวา ทกอยางไมมอะไรเลย นอกจากธรรม ไมไดเปนอะไรเลยนอกจากธรรม

คำาวาธรรมน หมายถงธรรมชาต ธรรมชาตเทานนทวาธรรมะลวน ๆ ไมมอะไรเจอ นคอธรรมชาต ถอหลกใหตรงตวพยญชนะวาธรรมะไดเลย กลาวคอคำาธรรมะน แปลวาสงททรงตวมนอย ถาสงใดมการทรงตวอยแลว สงนนเรยกวาธรรม และแบงออกเปน ๒ ประเภท คอสงทไหลเวยนเปลยนแปลงนประเภทหนง กบสงทไมไหลเวยนเปลยนแปลง ไมมอะไรปรงแตง นอกประเภทหนง ทานไปดเอาเองจะพบวามนมเพยงสองสงน

สงทไหลเวยนเปลยนแปลงเพราะมอะไรปรงแตง นนมนมการทรงตวมนเอง อยทความไหลเวยนเปลยนแปลงนนเอง หรอวากระแสความไหลเวยนเปลยนแปลงนนแหละคอตวมนเอง เปนความหมายของคำาวาธรรมะ คอทรงตวอย

สวนสงใดทไหลเวยนเปลยนแปลง เพราะไมมเหต ไมมปจจย สงนหมายถงพระนพพาน หรอความวางอยางเดยวเทานน สงนมนกมการทรงตวมนเองอยไดดวยการไมเปลยนแปลง คอภาวะแหงการไมเปลยนแปลงนนแหละคอตวมนเอง ในทนมนจงเปนธรรมะประเภททไมไหลเวยนเปลยนแปลง

แตทงประเภททไหลเวยนเปลยนแปลงกตาม และไมไหลเวยนเปลยนแปลงเลยกตาม มนกสกแตวา ธรรมคอสงททรงตวมนเองอยโดยภาวะอยางหนง ๆ ฉะนนจงไมมอะไรมากไปกวาธรรมชาต จงไมมอะไรทมากไปกวาสงทเปนเพยงธรรมชาต จงวามแตธรรมชาตเทานน ไมมอะไร มแตธรรมเทานน ไมมอะไรมากไปกวานน

เมอเปนธรรมะเทานนแลว จะไปยดถอวาเรา-วาของเราไดอยางไร? หมายความวามนเปนเพยงธรรมชาต ซงในภาษาบาลเรยกวาธรรม คำาวาธรรมะในกรณอยางน แปลวาธรรมชาตหรอธรรมดา ซงหมายความวาเปน ตถาตา คอ มนเปนอยางนนเอง เปนอยางอนไมได เพราะฉะนนมนจงเปนเพยงธรรมะ สงทงปวงจงไมมอะไรนอกจากธรรม หรอธรรมกไมมอะไรนอกจากสงทงปวง ดงนนกแปลวา สงทงปวงคอธรรมะ

เพราะฉะนน ธรรมะแทจะตองวางจากตวตนหมด ไมวาธรรมะสวนไหน ขอไหน ชนไหน ประเภทไหน ธรรมะจะตองเปนอนเดยวกนกบความวาง คอวางจากตวตนนนเอง

เพราะฉะนน เราจงตองหาใหพบ ความวางในสงทงปวง หาใหพบความวางทสงทงปวง หรอวาจะศกษาความวาง กตองศกษาทสงทงปวง ซงรวมเรยกสน ๆ วา “ธรรม” หรอจะพดเปน logic วา สงทงปวงกสกแตเทากบธรรมะ ธรรมะเทากบสงทงปวง หรอสงทงปวงเทากบความวาง เพราะฉะนน ความวางกเทากบธรรมะ แลวแตจะพด แตใหรความจรงวา มนไมมอะไรนอกจากธรรมชาตทเปนความวาง ไมควรยดมนถอมนเลยวาเราหรอวาของเรากตาม

เพราะฉะนน ในทนจะเหนไดชดวา ความวางน หรอของวางน กคอความจรงของสงทงปวง ตองหมดความหลงโดยประการทงปวงเทานน จงจะเหนความวาง หรอถาเหนความวางนน กคอปญญาทไมหลง ปญญาทแททบรสทธทไมหลง

แตทนมนม ธรรมะอกประเภทหนง คอธรรมะประเภทอวชชา หรอความหลงผด เปน re-action ทเกดมาจากการทจตใจกระทบกบวตถหรอโลก เพราะดงทไดกลาวมาแลวขางตนวา เมอจตใจหรอธรรมประเภทจตใจกระทบกนกบธรรมประเภทวตถน ยอมม re-action เปนความรสก ในความรสกนเดนไปทางอวชชากได เดนไปทางวชชา คอรแจงกได มนแลวแตสงแวดลอม แลวแตสภาพตามทเปนอยจรงของสงขารกลมนน หรอของธรรมะกลมนน มนจะเปนไปในรปไหน เพราะฉะนนจงเปนธรรมอก ไมใชสงอน แตเปนธรรมะฝายอวชชา ทำาใหเกดความรสกยดมนถอมนไปในทางทมตวตนหรอของตน แตอยาลมวา นกคอสกแตธรรม เนอแทของมนกคอความวาง

ฉะนน อยาลม อวชชา กคอความวาง เทากนกบวขชา หรอเทากนกบนพพาน มนเปนธรรมะเทากน

ถาเรามองวาเปนธรรมะเทากนแลว เราจะเหนวาวางจากตวตนอยเรอย ธรรมะในขนน แมจะเปนสงเดยวกนกบความวางอยางน มนกมผลไปอกทางหนง ตามแบบของอวชชาคอทำาใหเกดเปนมายา วาตววาตนขนมาไดในความรสก หรอในความยดถอ เพราะฉะนนจงตองระวงใหด ในธรรมทเปนความยดมนถอมนหรอประเภทอวชชา และมนกผสมอยในสงทงปวง รวมอยในคำาวา “สงทงปวง” คำาเดยวกนดวย

ฉะนน ถาเรารจกสงทงปวงจรง ๆ แลว ความรสกยดมนถอมนทเปนอวชชาน ไมอาจเกด ทนหากวาเราไมรธรรมะ หรอไมรสงทงปวง ปลอยไปตามอำานาจของสญชาตญาณอยางสตวทยงโงยงหลงอย มนจงไดชองไดโอกาส แกธรรมะฝายอวชชา หรอฝายยดมนถอมนไปเสยตะพด

ฉะนน คนเราจงมแตความยดมนถอมนกนอยคลายกบวาเปนมรดกทตกทอดมาตงแตไมรวาครงไหน เราจะเหนไดวา พอเกดมากไดรบการอบรมแวดลอมโดยเจตนาบาง ไมเจตนาบาง ใหเปนไปแตในธรรมะฝายทไมร คอเปนไปแตในทางยดมนวาตววาของตนทงนน การอบรมใหรไปในทางไมใชตวไมใชตนนไมไดทำากนเลย

เดก ๆ เกดมาไมไดรบการอบรมอยางนกนเลย มแตไดรบการอบรมไปในทางมตวมตนทงนน แตอยาลมวาเดก ๆ เกดมานน จตอนเดมของเดก ๆ นนยงไมมตวมตนอะไรมากมาย แตมาไดรบการแวดลอมใหเกดความรสกวาเปนตวเปนตน พอลมตา พอรสกอะไรได กมการแวดลอมใหยดถอวา พอของตน แมของตน ทอยอาศยของตน อาหารของตน แมแตจานสำาหรบจะกนขาวกตองใบนเปนของตน คนอนมากนไมได อาการทเปนไปเองโดยไมไดตงใจ Autonomy

อยางนเกดขนเรอย คอความรสกวาตวตนนเกดขนมา แลวเจรญงอกงามขนเรอย สวนความรสกทตรงขาม ไมเปนไปในทางตวตนไมมเลย แลวมนจะเปนอยางไร กวาเปนหนมเปนสาว เปนคนแกคนเฒาน มนกหนาไปดวยความยดมนถอมน หรอกเลสทเปนเหตใหยดมนถอมนวาเปนตวเปนตน

นแหละ เราจงมตวตนเปนชวต มชวตเปนตวตน คอมความยดมนถอมนวาตวตนนนแหละเปนชวต หรอเปนชวตตามธรรมดา กคอสญชาตญาณแหงความยดมนวาตวตนแลวเรองมนจงเปนไปในทางทมแตจะเปนทกข เปนความหนก กดทบ บบคน รอยรด พวพน หมหอ เสยบแทง เผาลน ซงเปนอาการของความทกขทงนน

จงเปนอนวา ถาลงยดมนถอมนแลว แมในฝายด ในดานดกเปนความทกข ทนฝายโลกมาสมมตฝายด หรอดานดกนแบบน มนจงเปนความผด หรอความชว แตความดกยงเปนความทกขตามแบบของคนด เพราะวามนยงไมวาง มนยงวนอยเหมอนกน ตอเมอมความวางอยเหนอด จงจะไมทกข

เพราะฉะนน หลกใหญของพทธศาสนา จงไมมอะไรมากไปกวาการกำาจดสงนเสย เพยงคำาเดยวเทานน กลาวคอ กำาจดความยดมนถอมน วาตวตน หรอของตนนเสย โดยอาศยบททวา สพเพ ธมมา นาลำ อภนเวสาย นนเอง ไมมอะไรมากไปกวาน

ทนเมอเรามาเปนตวเดยวกนกบความยดมนถอมน อยางเปนตวเดยวกนแทดงนแลว เราจะทำาอยางไร? ใครจะชวยเรา? หรอวาถาจตมนเปนอยางนเสยเองแลว ใครจะไปชวยจต? อยางนกไดตงปญหาขนมาอยางน มนกไมมอะไรอก มนกคอจตอกนนแหละ เพราะไดกลาวมาแลววา ไมมอะไรนอกจากธรรมะ ความผดกธรรมะ ความถกกธรรมะ ความทกขกธรรมะ ความดบทกขกธรรมะ เครองมอแกไขความทกขกธรรมะ ตวเนอหนงรางกายกธรรมะ ตวจตใจกธรรมะ เพราะฉะนนจงไมมอะไรนอกจากธรรมะ มนจะตองเปนไปในตวของมนเอง โดยอาศยกลไกทเปนไปไดในตวมนเอง อยางนเราจะเรยกวาเปนบญหรอเปนบาปกสดแท

คอวาถาใครคนใดคนหนง เมอกระทบโลกนมากเขา เกดเปนไปในทางสตปญญา อยางนกเปนบญ ทนใครคนหนงเมอไดกระทบกบโลกนมากเขา เปนไปในทางความโง ความหลงมากขน อยางนมนกเปนบาป

เราสงเกตดจะเหนไดวา ไมมใครเสยเปรยบใคร เราเกดมากเปนอยางนดวยกนทกคน คอเรากมตา มห มจมก มลน มกาย มใจ อยดวยกนทกคน แลวขางนอกกมรป มเสยง มกลน มรส มสมผส มธรรมารมณ ใหดวยกนทกคน แลวมโอกาสทจะกระทบกบสงเหลานไดดวยกนทกคน และกระทบเหมอน ๆ กนทกคน แตแลวทำาไมมนจงแยกเดนไปทางโงบาง ฉลาดบาง เพราะฉะนนทแยกเดนไปในทางฉลาดกนบวาเปนกศลหรอเปนบญ ทมนแยกเดนไปในทางโงกนบวาเปนบาปเปนอกศล

แตมนยงดอยวา ธรรมะน ดชางจะเปนเครองคมครองคนเสยจรง ๆ โดยทมหลกอยอยางหนงวา ถาถกความทกขเขาแลวยอมรจกหลาบ รจกจำา เหมอนอยางวา เดก ๆ เอามอไปจบขยำาเขาทไฟอยางน มนกคงไมยอมขยำาอก เพราะ

มนรจกหลาบรจกจำา แตวานมนเปนเรองทางวตถ มนงาย สวนเรองทไปขยำาเอาไฟ คอความยดมนถอมน หรอความโลภ ความโกรธ ความหลงเขาน โดยมากมนกลบไมรสกวาเราขยำาไฟ มนกเลยไมมอาการทวา รจกหลาบรจกจำา มนกลบไปเหนไปตามความหลงนนวา เปนของนารก นาปรารถนาไปเสย

การทจะแกไขไดกมอยทางเดยวคอวา รจกมนอยางถกตองวา ธรรมะนคออะไร จนรวา ธรรมะนคอไฟ คอยดมนถอมนไมได มนกจกเปนไปในทางสตปญญา รจกหลาบรจกจำาตอการทจะไปเทยวยดมนถอมนอะไร วาเปนตวเรา-ของเรา แลวเกดไฟขนมา สงนมนเปนไฟเผาใจไมใชไฟใหมมอ แตบางทมนกเผาลกเกนไป จนไมรสกวาเปนไฟหรอความเรารอน ฉะนนคนจงจมอยในกองไฟหรอในวฏสงสารอนเปนกองไฟทเรารอนอยางยง ยงกวาเตาหลอมเหลกอยางน ถาเรามองเหนเชนเดยวกบทเดกขยำาไฟ และไมยอมจบไฟตอไปแลว มนกเปนไปตามทางนนได เพราะฉะนนพระพทธเจาทานจงไดตรสอธบายขอนไววา เมอเหนโทษของความยดมนถอมนเมอใด จตกจะคลายจากความยดมนถอมนเมอนน

นแหละปญหามนมอยวา เราเหนโทษของความยดมนถอมนหรอยง ถายงมนกยงไมคลาย ถาไมคลาย กไมวาง ภาษตในมชฌมนกายมอยางน เปนรปพทธภาษต และยงตรสไวในทอกแหงหนงวา เมอใดเหนความวาง เมอนนจงจะพอใจในนพพาน คอยอนไปดอกทหนงวา “เมอใดเหนโทษของความยดมนถอมน เมอนนจตจงจะคลายจากความยดมนถอมน” เมอใดจตคลายจากความยดมนถอมน เมอนนจงจะมโอกาสมองเหนสงทเราเรยกกนวาความวาง คอวางจากตวตน

พอเรมเหนความวางจากตวตนเทานน จตจะเหไปพอใจในอายตนะนน คอ นพพาน อายตนนน คอ นพพาน กหมายความวา นพพาน กเปนเพยงสง ๆ หนงทเรารจกไดเทานน สงใดทอยในวสยทเราจะรจกมนไดโดยทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ทางใจแลว สง ๆ นนเรยกวา “อายตนะ” ทงนน

ทานไดลดเอานพพานนลงมาใหเปนอายตนะอนหนงเหมอนกบอายตนะทงหลาย แลวเรายงจะโงจนถงกบไมรจกอายตนะนไดอยางไร เราจะรจกไดตอเมอเหนวาวางจากตวตน เพราะคลายความยดมนถอมน จงจะพอใจในอายตนะ คอนพพาน การทจะใหพอใจในนพพานนมนยากเหมอนกบทกลาวมาแลววา คนเรา

มชวตเปนความยดมนถอมนอยตลอดเวลา เพราะฉะนนจงไมคลาย เมอไมคลายกไมเหนความวาง ไมพอใจในอายตนะคอนพพาน

เราจะมองเหนความจรงขอนได โดยมองออกไปถงศาสนาอนดบาง ในศาสนาอนนนไมมคำาวา อตตวาทปาทาน (อตตวาทปาทาน แปลวา ความยดมนถอมนวาตวเราวาของเรา) เพราะเหตใดจงเปนเชนนน? เพราะเหตวาในลทธอนนน เขามตวสำาหรบใหยดมนถอมน เพราะฉะนน จงไมถอวา ความยดมนถอมนวาตวเรานเปนของผด มนกลายเปนเรองถกไป มนกลายเปนความมงหมายของศาสนา หรอของลทธนน ๆ ไปทเดยว คอวาสอนใหเขาถงสภาพทเปนตวเราใหได เพราะฉะนนเขาจงไมมคำาวาอตตวาทปาทาน คอความยดมนถอมนวาตวเรา ซงพระพทธศาสนาสอนวาตองละเสย เขากลบมตวเราใหยดถอ

ในพทธศาสนาเราน มอตตวาทปาทาน คอกำาหนดชอลงไปวานเปนกเลส นเปนความโง นเปนความหลง คอความยดมนถอมนวาตวเรา เพราะฉะนน หลกปฏบตจงมอยตรงทใหละอตตวาทปาทานนเสย เพราะฉะนนคำาสอนเรองอนตตาจงมแตในพทธศาสนา ไมมในคำาสอนลทธอน ซงสอนใหมอตตา ใหยดมนถอมน แลวเขาถงใหได สวนเราน ใหทำาลายความรสกวาตวตนเสยใหหมดเลย ใหเหนสภาพเปนอนตตา คอวางจากอตตาในสงทงหลายทงปวง

อนตตาจงมแตพดกนแตพวกเราพทธศาสนา จะมความรความเขาใจขนมาได กแตในหมบคคลทถกสอนวา สงทงปวงเปนอนตตา ไมควรยดมนถอมน ถาสอนวามอตตาทควรยดมนถอมนเสยแลว กไมมทางทจะปฏบตเพอความวางจากตวตนนได เพราะฉะนนจงตองสงเกตใหเหนในขอทวา มนตองเหนโทษของไฟ เราจงจะกลวไฟไหมเรา เชนเดยวกบทเราตองเหนโทษของไฟ คอ ราคะ โทสะ โมหะ หรอไฟของความยดมนถอมนวาตวเรา ซงเปนตนเหตของไฟทงปวงน มนจงจะคอย ๆ เบอหนายเกลยดชงสงทเรยกวาไฟ คอคลายความยดมนถอมนเสยได ไมคดทจะกอไฟอกตอไป

ทน กมาถงความวาง ทวาถาเหนแลวจะพอใจในนพพาน นน เราตองเขาใจใหด ๆ วา ความวางนเปนอยางไร? ความวางในขนแรกกคอวา วางจากความรสกวาตวเราของเรา เรยกวาวาง ถาความรสกวาตวเราของเรามอยแลว มนกไมใชความวาง มนเปนจตทกำาลงวนอยดวยความยดมนถอมน วาตวเราของเรา

ฉะนน เราเอาคำาสองคำาขนมาเปนเครองชวยการกำาหนดจดจำาวา วางกบวน วางคำาหนง วนคำาหนง วางกคอวางจากความรสกวาตวเราหรอของเรา วน กคอมนวน มนกลม มนปนปวนอยดวยความรสกวาตวเราของเรา

ทวาวางจากความรสกวาตวเราวาของเรานน มนมอาการอยางไร ? บาลทเปนพระพทธภาษตเรยงไวให ๔ ขอ คอวา “น อหำ กวจน” รสกวาไมมอะไรทเปนตวเรา “น กสสจ กญจนำ กสมญจ” ความกงวลตอสงใดหรอในอะไร ๆ กไมมวาเปนตวเรา นคหนง คท ๒ กวา “น มม กวจน” ไมมอะไรทเปนของเรา “กสมญจ กญจนำ นตถ” กงวลในอะไร ๆ กไมมวาของเรา(อาเนญชสปปายสตร, อป ร.ม. ๑๔/๗๗/๗๘)

เอากนงาย ๆ เปนไทย ๆ กวาไมรสกวามเราแลวกไมมกงวลอะไรทเปนตวเรา แลวอกคหนงกวา ไมมอะไรวาเปนของเรา แลวไมมกงวลในอะไรวาเปนของเรา

เรารสกวาไมมอะไรเปนเรา แตบางทกมเหลออยเปนกงวลวาจะมอะไรเปนของเรา เรารสกวาไมมอะไรเปนของเรา แตเราอดสงสยไมไดวามนอาจมอะไรทวาเปนของเรา

มนจะตองมความเหนชดแจงเดดขาด เกลยงเกลาลงไปวา มนไมมอะไรเปนของเรา และไมมอะไรทอาจจะเปนของเราทเราคอยสงสย กงวล คอยคด คอยนก คอยทาอย เมอจตใจของใครเกลยงไปจากสงทงสน เมอนนพระพทธเจาทานถอวาเปนความวาง ในอเนญชสปปายสตร มชฌมนกาย บญญตไวอยางนในฐานะทเปนพทธภาษต

อรรถกถากสรปไวดอ ๆ ตรง ๆวา “น อตตเนน” ไมเหนวาเปนตวตน “น อตตนเยน” ไมเหนวาเปนของตนนกพอแลว กเหมอนกบทไดกลาวมาแลวขางตนวา ตองปราศจากความรสกยดมนถอมน วาตวตน ของตนนนเอง

ทนเมอไมมความรสกอยางนแลว ลองคดดเถอะวา มนจะมอะไร มนมองไมเหนอะไรทไหนทนาจะเปนตวตนหรอเปนของของตน หรอไดกำาลงเปนตวตนหรอเปนของของตนอย หรอวาควรจะเปนตวตนหรอของของตนตอไปขางหนา มนไมมทงนน อยางนเรยกวาไมมทงขณะน และไมมทงทจะกงวลขางหนา และขางหลงดวย เปนจตทเขาถงความวาง ดวยการมองเหนสงทงปวงชดเจน ตามลกษณะทถกตองของมนวา ไมมสวนไหนทมความหมายของคำาวาตวตนหรอ

ของตนเลย เปนธรรมะ คอธรรมชาตลวน ๆ เหมอนกบทไดกลาวมาแลวขางตนอยางยดยาว

นแหละคอจตทเปนอนเดยวกนกบความวาง หรอวาความวางทเปนสงเดยวกนกบจต หรอทเราจะพดวาจตเขาถงความวางหรอบางทกพดถอยหลงมาอกนดวา จตไดลถงความวางซงทำาใหคนบางคนเกดความเขาใจวาจตอยางหนง ความวางกอยางหนง

ทใชคำาวา “เขาไปรตอความวาง” อยางนยงไมถกตองนก ขอใหเขาใจวา ถาจตไมเปนอนเดยวกนกบความวางแลว ไมมทางทจะรเร องความวาง และจตมนกเปนความวางอยแลวตามธรรมชาต ความโงตางหากทเขาไปทำาใหไมเหนเปนวาง ฉะนนพอความโงออกไป จตกบความวางกเปนอนเดยวกน เพราะฉะนนมนจงรตวมนเอง ไมตองไปรอะไรทไหน ถอวารความวางและเปนอนรวาไมมอะไรนอกจากความวางจากตวตน จากของตน

นแหละความวางอนนคอสงสงสดเพยงสงเดยวทเปนพทธวจนะททรงสอน ทรงมงหมาย จนถงกบพระพทธเจาทานตรสวา ตถาคตภาษต คอคำาทตถาคตกลาวนน มแตสญญตา มแตเรองสญญตา บาลสงยตนกายมอยอยางน และในบาลนนเองกวา ธรรมทลกทสดกคอเรองสญญตา นอกนนเรองตน ธรรมะทลกจนตองมพระตถาคตตรสรขนมาในโลกน และสอนนนมแตสญญตา เรองนอกนนเรองตน ไมจำาเปนจะตองมตถาคตเกดขนมา ทนในอกวรรคหนงในสงยตนกายนนวา ธรรมทเปนประโยชนเกอกลตลอดกาลนานแกพวกฆราวาสนน คอเรองสญญตา

ทมาของเรองสญญตาน อาตมาไดเคยเลาใหฟงหลายครงหลายหนในทอนวา มฆราวาส คหบด พวกหนงเขาไปเฝาพระพทธเจา และทลขอรองทจะไดรบธรรมะทเปนประโยชนเกอกลตลอดกาลนานแกพวกฆราวาสทครองเรอน แออดอยดวยบตร ภรรยา ลบไลกระแจะจนทนของหอม พระพทธเจากไดตรสสตรน คอตรสเรองสญญตา

เมอเขาวามนยากไป กทรงลดมาเพยงเรองโสดาปตตยงคะ คอขอปฏบตธรรมเพอความเปนพระโสดาบน กลาวคอใหเขาถง พระพทธ พระธรรม พระสงฆ ใหจรง แลวกมศลชนดทเปนอรยกนตศล คอเปนทพอใจของพระอรยเจาไดจรง แตแลวมนกลายเปนวา ถกพระพทธเจาลอเขาบวง เขากบของพระองคไดสนท

พดอยางโวหารหยาบ ๆ ของพวกเรากคอวา พระพทธเจาทานตมคนพวกนไดสนท คอวาเขาไมเอาเรองสญญตา พระองคกยนเรองทหลกสญญตาไปไมพน คอบวงทจะคลองเขาไปสสญญตาใหคนเหลานไป ใหเขาไปทำาอยางไรทจะเขาใหถง พระพทธ พระธรรม พระสงฆทแท และมศลทเปนทพอใจของพระอรยเจาได มนกมแตเรองน คอมองเหนความไมนายดมนถอมนไปเรอย ๆ

ทนเรามาคดดวา พระพทธเจาเปนผผดหรอเปลา ในการทพดวา เรองสญญตานเปนเรองสำาหรบฆราวาส ถาพระพทธเจาถก พวกเราสมยนกเปนคนบา ๆ บอ ๆ ไปทงหมด คอผด ๆไปทงหมด เพราะไปเหนวาเรองสญญตานนไมใชเรองสำาหรบพวกเราฆราวาสทครองเรอน เรองสญญตาเปนเรองของผทจะไปนพพานทไหนกไมร นแหละกำาลงพดกนอยอยางน แตพระพทธเจากำาลงพดอกอยางหนงวา เรองสญญตาน คอเรองทเปนประโยชนเกอกลแกฆราวาสโดยตรง แลวใครจะเปนฝายผดฝายถก เรากตองยอมพจารณาเรองสญญตาวาจะเปนประโยชนเกอกลตลอดกาลนานแกฆราวาสอยางไร ?

ทางทพจารณาเรองน กจะตองมองกนไปตงแตวาใครมนทกขมากทสด รอนมากทสด หรอยในใจกลางเตาหลอมยงกวาใคร? มนกไมมใคร นอกจากพวกฆราวาส และเมอเปนดงนแลว ใครเลาทจะตองการเครองดบไฟ หรอวาสงทจะมากำาจดความทกขโดยประการทงปวง? มนกพวกฆราวาสนนแหละ พวกทอยกลางกองไฟ จงตองหาเครองดบไฟใหพบในทามกลางกองไฟ มนดนไป ไปทไหนไมได เพราะไมมอะไรนอกจากไฟ ไมมอะไรนอกจากธรรมะ ชนดทไมยดถอเขาแลวเปนไฟทงนน เพราะฉะนนจงจะตองหาจดทเยนทสด กลางกองไฟนนเอง มนกคอความวางจากตวตนของตน คอสญญตา

ฆราวาสตองหาใหพบสญญตา ตองอยในขอบวงของสญญตา ถาไมอยตรงจดศนยกลางของสญญตาได อยางนอยอยางเลวทสดกควรจะอยในขอบวงของสญญตา คอรเรองความวางตามสมควรทควรจะร นแหละจงจะนบวาเปนประโยชนสขตลอดกาลนานของพวกฆราวาส พวกนเขาไปถามวา อะไรจะเปนประโยชนสขเกอกลสนกาลนาน แกพวกขาพระองค? พระพทธเจาทรงตอบวา “สญญตปปฏสำยตตา โลกตตรา ธมมา” แปลวา ธรรมทงหลายอยเหนอวสยโลก ทเนองเฉพาะอยดวยสญญตา โลกตตรา อยเหนอวสยโลก กคอวามนอยเหนอไฟ เราหมายความในทนวา โลกนมนคอไฟ ฉะนน โลกตตรา คอตองอยเหนอไฟ และทเนองเฉพาะอยดวยสญญตานน มนยอมตองหมายถงตวความวาง วางจากความยดมนถอมน วาตวเรา หรอวาของเรา

ดงนน “สญญตปปฏสำยตตา โลกตตรา ธมมา” นนจงคอของขวญสำาหรบฆราวาสโดยตรง ทพระพทธเจาทานมอบใหเปนพทธภาษตทยนยนอยอยางน ขอใหลองคดดใหมวามนจำาเปนเทาไหรทจะตองสนใจ และมเพยงเรองเดยวจรงหรอไม ไมตองพดถงเรองอนกนเลย ในบาลสงยตนกายนน ไดตรสยนยนไวชดวา สญญตาคอนพพาน นพพานกคอสญญตา ในทแหงนน มนมเรองทจะตองใหตรสอยางนน ซงเปนความจรงงาย ๆ วา นพพานกคอสญญตา สญญตากคอนพพาน กหมายถงวาวางจากกเลส และวางจากความทกข ฉะนน นพพานนนแหละคอเรองราวสำาหรบฆราวาส ถาฆราวาสยงไมรความหมายของนพพาน ยงไมไดอยในขอบวงของนพพาน กแปลวาอยกลางกองไฟมากกวาพวกไหนหมด

ทนนพพานกขยายความออกไปไดชด ๆ วา วางจากความทกข รวมทงวางจากกเลส ทเปนเหตใหเกดทกข เพราะฉะนน ในขณะใด พวกเรามจตวางจากตวตน วางจากของตนอยบาง เชนขณะทนงอยทน เดยวน เวลาน อาตมายนยนไดวา ทกคนหรอแทบจะทกคนน มจตวางจากความรสกวาตวตนหรอของของตน เพราะมนไมมอะไรมากอใหเกดความรสกอยางนน มนมแตคำาพดทอาตมากำาลงกลาวไปแตในทางทใหเกลบดชงตวตนหรอของตน และทานทงหลายกำาลงสนใจฟงเรองมนกไมมโอกาสทจะเกดความรสกวาตวตน แลวลองคดดวาใจในวางหรอไมวาง วางจากตวตนหรอของตนนนมนวางหรอไมวาง ถามนวางอยบาง (ใชคำาวาอยบางเทานน ไมใชทงหมด หรอตลอดกาล) นนกเรยกไดวา ทานทงหลายกำาลงอยในขอบวงของนพพาน แมวาไมเดดขาดหรอสมบรณ กยงเปนนพพานอยนนเอง

ธรรมะมอยหลายความหมาย หลายชน หลายระดบ ธรรมะทเปนความหมายของนพพาน หรอในระดบของนพพานนน มนอยทจตใจของทานทงหลายทกำาลงวางจากความรสกวาตวตนหรอของตนอยบางในบางขณะ เพราะฉะนน ขอใหกำาหนดจดจำาความรสกอนนทนและเดยวนไวใหด ๆ และใหมนตดไปทบานดวย บางทกลบไปทบานแลวมนจะรสกเหมอนกบขนไปบนเรอนของคนอน หรอวาไปทำาการทำางานอะไรทบาน จะไดมความรสกวาเหมอนกบไปชวยงานของคนอน ทบานคนอน อยางนยง ๆ ขนไป แลวมนไมทกข บานหรอการงานทเคยเปนทกขนน มนจะไมทกข แตจะเปนอยดวยจตวางจากตวตนหรอของตนอยตลอดเวลา เรยกวาเอานพพาน หรอเอาสญญตาเปนพระเครองรางแขวนคออยเสมอ มน

คมครองปองกนความทกขหรออปทวะ เสนยดจญไรน โดยประการทงปวง นแหละเปนเครองรางศกดสทธของพระพทธเจาจรง ๆ นอกนนเปนเรองมายา

ทพดอยางน เดยวจะวาเปนการโฆษณาชวนเชอ ทานทงหลายตองไมคดวา อาตมาเปนคนเดนตลาดขายสนคาของพระพทธเจา จะตองคดวาเราเปนเพอนทกข เกด แก เจบ ตาย ดวยกน เปนสาวกของพระสมมาสมพทธเจาดวยกน ถาจะพดเรองอะไรทเปนเรองชชวนใหเกดความสนใจน มนกเพราะวามความหวงดตอกน แตถาใครมสตปญญามากกวานน กอาจจะเหนไดดวยตนเองโดยไมตองเชออาตมา ไมตองเชอตามอาตมา กมทางทจะสนใจศกษาตอไปได ถงความจรงทเปนปรมตถสจจะนยงขนไปทกท ถาเปนอยางนแลว เรากตองเขยบการศกษานเลอนสงขนไปถงเรองธาต

คำาวา “ธาต” นมความหมายเชนเดยวกบคำาวา “ธรรม” รากของศพทกเปน Root เดยวกนดวย คำาวาธรรมะนมาจากคำาวา ธร แปลวา ทรง คอทรงตวมนอยไดเหมอนทไดอธบายมาแลว คำาวา “ธาต” นกเหมอนกน นกศพทศาสตรเขายอมรบวามนมาจากคำาวา ธร ดวยเหมอนกน คอแปลวา ทรง เพราะฉะนนคำาวาธาตน มนกแปลวาสงททรงตวมนเองอยเหมอนกน เชนเดยวกบคำาวาธรรมะ ทเปลยนแปลงกมการทรงตวอยไดดวยการเปลยนแปลง ทไมเปลยนแปลงกทรงตวอยไดดวยการไมเปลยนแปลง ฉะนนเราตองมาเรยนถงสงทไมอาจเปนตวตนไดเลย คอสงทเรยกวาธาตนบาง

ทานทงหลายรจกธาตชนดไหนกนบาง ทจะเอามาเปนตวความวางได? คนทเรยนฟสกสหรอเคม กรเร องธาตแตฝายวตถลวน ๆ เปนธาตแทกสบอยางหรอถงรอยอยาง และยงพบเรอย ๆ ธาตอยางนเปนความวางไมได หรอวาถาวางกเปนความหมายอนลกของสงเหลาน เพราะวานเปนแตเพยงรปธาต

ทนยงมธาตฝายจตใจ ฝายวญญาณ ฝายนามธรรมอกธาตหนง ซงเราไมอาจจะพสจนไดดวยวชาฟสกสหรอเคมอยางนน มนกตองเรยนวทยาศาสตรอยางพระพทธเจา จงจะรเรองธาต นามธาต หรออรปธาต คอธาตทไมมรป และเปนแตเพยงนามหรอเรองทางจต ทางเจตสก ทางจตใจ ทวามาถงแคนเรารมา ๒ ธาตแลว

สงทเรยกวาความวางนจะอยในธาตไหน?

ถาใครคดวาความวางเปนรปหรอวตถธาต เพอนกหวเราะตาย บางคนอาจจะคดวา ความวางนเปนนามธาตหรออรปธาต อยางนพระอรยะเจากหวเราะตาย หวเราะคน ๆนน เพราะวาความวางนมนไมใช ทงรปธาต และ อรปธาต มนยงมธาตของมนอกชนดหนง ซงไมอยในความหมายของคนธรรมดาจะพดกน ทานกเลยเรยกมนวา นโรธธาต

วตถธาต หรอ รปธาต นนกหมายถงของทเปนวตถนอยางหนงแลว จะเปน รป เสยง กลน รส สมผส อะไรกตาม และ อรปธาต นนหมายถง จตใจ จตเจตสก หรอความรสกนกคดทเกดขนในทางจต ทางเจตสก นเรยกวาอรปธาต แลวมนจะมธาตชนดไหนอกทมนจะไมซำากบสองธาตน มนกมไดทางเดยว แตวาเปนธาตทมนตรงกนขามจากสองอยางน และเปนทดบสน หายไปหมดของสองธาตนดวย ทานจงเรยกมนวา นโรธธาต บางทกเรยกวา นพพานธาต บางทกเรยกวา อมตธาต

ทเรยกวา นโรธธาต หรอ นพพานธาต นน ลวนแตแปลวาดบ ธาตแหงความดบของธาตอน ๆ ทงหมด หรอวาธาตเปนทดบของธาตทงหมด และทเรยกวา อมตธาต แปลวาธาตทไมตายนน หมายความวา ธาตอน ๆ นอกจากนมนตายหมด มนตายได มนตายเปน สวนนโรธธาตน ไมเกยวกบการเกดหรอการตาย แตวากลบเปนทดบสนของธาตอน ๆ แลวสญญตากคอสงซงอยในธาตพวกน หรอเปนธาตพวกน จะเรยกวาสญญตธาตกได เปนธาตอนเปนททำาความวางใหแกธาตอน ๆ

เพอความเขาใจสงทเรยกวา “ธาต” ชนดททำาใหเขาใจธรรมะไดแลว ตองเรยนธาตอยางทกลาวมาน อยาไปมวหลงเขาใจวา ธาตดน ธาตนำา ธาตไฟ ธาตลม ร เทานนแลวกพอแลว มนเปนเรองของเดกอมมอ กอนพทธกาลเขากพด เขากสอนกนอย มนตองรตองไปถงวญญาณธาต คอธาตทางนามธรรม หรอวญญาณ แลวกอากาศธาต แลวกสญญตธาต กลาวคอธาตแหงความวางเขาไปอกทหนง ซงเปนทดบหมดของ ดน นำา ลม ไฟ อากาศ วญญาณ แปลวาเรามธาตทประหลาดทสดในพทธศาสนาน เรยกวาธาตแหงความวางหรอสญญตธาต หรอ นโรธธาต หรอ นพพานธาต หรอ อมตธาต สวน ดน นำา ลม ไฟ นนมนอยในพวกรปธาต สวนจตใจ วญญาณ เจตสก อะไรตาง ๆ นน มนอยในพวกอรปธาต สวนนพพานหรอสญญตธาตน มนอยในพวกนโรธธาต ทานตองไปหาเวลาสงบ ๆ นงดธาตใหทวทกธาต แลวจะเหนชดวามนมอย ๓ ธาตอยางน

จรง ๆ กจะเรมพบสญญตธาตหรอนพพานธาตแลวจะเขาใจสงทเรยกวา อนตตา หรอ สญญตา ทเรากำาลงกลาวนไดมากขน

เพราะฉะนน เราอาจจะวางหลกไดวา ในตวความยดมนถอมน วาตวกของกนนแหละ มนมรปธาตและอรปธาต แลวทวางจากความยดมนถอมนวาตวกวาของกนนแหละ กมนโรธธาตหรอจะกลบกนเสยกไดวา ถามนโรธธาตเขามา มนกเหนแตความวาง เหนความวางจากตวกของกนปรากฏชดออกมา ถาธาตนอกนนเขามา มนกเหนเปนรป เปนนาม เปนรป เปนเสยง เปนกลน เปนรส เปนโผฏฐพพะ เปนเวทนา สญญา สงขาร วญญาณ อะไรยงไปหมด แลวกมสวนทจะเกดความยดถอทงนน หรอถาไมยดถอในทางรก กจะยดถอในทางไมรก คอเกลยด

ดงนนคนเราจงม ๒ อารมณเทานน คอ พอใจ กบ ไมพอใจ เราเคยชนอยแตกบ ๒ อารมณนเทานน เราสนใจกนอยแตอารมณทนารก เพอจะใหไดและสนใจอยแตทจะหลบเลยงอารมณเกลยด หรอทำาลายมนเสย เรองมนกวนอยตลอดเวลา ไมมวาง ถาใหวางละจะทำาอยางไร ? กคอเราอยเหนอหรอวาเอาชนะธาตทวนเหลานน มาอยกบธาตทวาง มนกวางได

อกอยางหนง ทานเรยกเพอแสดงคณสมบตของธาตวา เนกขมมธาต เนกขมมธาตน เปนเหตใหออกจากกามารมณ แลวถดมาธาตทสองเรยกวาอรปธาต ธาตนเปนเหตใหออกจากรป แลวธาตทสามเรยกวา นโรธธาต ธาตนเปนเหตใหออกจากสงขตะ

ถาพดเปนภาษาบาลอยางน เรองชกจะยงขนทกท จำาตองพดเปนภาษาไทยจะดกวา คอวาถาเรามองเหนเนกขมมธาต กจะเปนเหตใหออกจากกาม กามารมณ หมายความวา เรามองเหนสงทตรงกนขามจากกาม เหนธาตชนดทตรงขามจากกาม เรยกวา เหนเนกขมมธาต กามเปนไฟ และถาไมถกไฟนนเผา คอตรงกนขามอยางน เรยกวา เนกขมมธาต จตทนอมไปสการออกจากกามน เรยกวาประกอบอยดวยเนกขมมธาต

ทนสตวทงหลายทพนไปจากกามไดนน กไปตดอยทของสวยงาม สนกสนาน ทไมเกยวกบกาม แตวายงเกยวกบรป คอรปธรรมทบรสทธ อยางพวกฤๅษ มน โยค ตดความสขในรปฌาน เหลานเปนตน หรอบางทเราเหนคนแก ๆ บางคนตดในเครองลายคราม ตนบอน ตนโกศล อะไรไมเกยวกบกาม แลวหลงใหลยง

กวากามไปกม อยางนกสงเคราะหเรยกวา เปนพวกตดอยในรปเหมอนกน ออกจากรปไมได ถาออกจากรปใหได กตองมความรเรองอรปธาต คอธาตทเปนไปเหนอรป

ทนมนจะไปตดอะไรอก ถามนหลดรปไปได ไมตดรป ? หลดจากรปไปได กไปตดสงทมปจจยปรงแตงทว ๆ ไป ทมากไปกวานน ขอนกไดแกกศลธรรมทงปวง อกศลธรรมเราไมพดถงกได เพราะมนไมมใครเอา เพราะมแตคนเกลยด แตกศลทงปวงทปรงแตงใหเปนคนดวเศษ เกดในสวรรค ฝนกนไมมทสนสด นเรยกวา สงขตะ คอสงปรงแตง คนเรากมวเมาอยแตทจะเปนตวตน เปนของของตน เปนตวตนอยางสตวเดยรจฉานไมด กเปนอยางมนษย เปนอยางมนษยไมด กเปนอยางเทวดา เปนอยางเทวดาไมด กเปนอยางพรหม เปนอยางพรหมไมด กเปนอยางมหาพรหม แลวกมตวตนอยเรอย อยางนเรยกวาสงขตะทงนน ตอเมอเขาถงนโรธธาต มนจงจะออกจากสงขตะได

นแหละเปนธาตสดทาย เปนนพพานธาต คอเปนทดบสนแหงตวกและของก ถาดบไดสนเชงจรง ๆ กเปนพระอรหนต เรยกวา อนปาทเสสนพพานธาต ถายงดบไมไดสนเชง กเปนพระอรยเจาทรอง ๆ ลงมา เรยกวา อปาทเสสนพพานธาต คอตวกยงมเชอเหลออยบางไมวางทเดยว หรอมนวางได แตมนยงไมถงทสด ไมใช ปรมง สญญง

รวมความแลว เราจะตองรจกธาต คอหมายถงสวนประกอบอนแทจรงของสงทงปวงน ขอใหเขาใจในลกษณะอยางน คอวา โดยหลกใหญแลว มนจะมอย คอ รปธาต ธาตทมรป อรปธาต ธาตทไมมรป และนโรธธาต ธาตซงเปนทดบทงของรปและของอรป อยางนแลวกลาทาวา ไมมอะไรทจะนอกไปจาก ๓ คำาน

นแหละ เราลองเรยนวทยาศาสตรอยางของพระพทธเจากนบาง ทมนครอบคลมทงฝายกาย (Physics) ฝายจต (Mental) และฝายวญญาณ (Spiritual)

เปนเหตใหเรารจกสงทงหลายทงปวงหมดครบถวนจรง ๆ จงจะเรยกวา เรารจกสงทงหลายทงปวงจรง จงจะไมไปยดมนถอมนสงทงปวงไดอกตอไป ไมมความยดมนในสงทงปวงนน นแหละความวางของเรา มนตองมความหมายอยางน

ทนเราจะพดกนถงสงประกอบเลก ๆ นอย ใหยงขนไปอก เพอแวดลอมความเขาใจในเรองเกยวกบความวางในอปปณณาสก มชฌมนกาย มพทธภาษตวา

สญญตานเรยกวา มหาปรสวหาร สญญตาคอมหาปรสวหาร แปลวาความวางนน นนแหละคอวหารของพระมหาบรษ คอวามหาบรษอยในวหารน วหารนไดแกความวาง นหมายความวา มหาบรษนน ไมมจตใจทเทยวซอกแซกไปอยทมมนนมมนเหมอนปถชน แตวามจตใจอยในความวาง อยดวยความวาง หรอเปนความวางเสยเลย ฉะนนจงเรยก สญญตาวา มหาปรวหาร โดยเฉพาะกคอพระพทธเจาและพระอรหนตนนเอง ความวางเปนวหาร เปนทอยของมหาบรษ กแปลวา จตใจของทานอยดวยความวาง คอมลมหายใจอยดวยความวาง

พระพทธเจาทานตรสยนยนสวนพระองคโดยเฉพาะวา ตถาคตอยดวยสญญตาวหาร หรอใหชวตลวงไป ๆ ดวยสญญตาวหาร คอวาเมอทานกำาลงแสดงธรรมสอนคน จตของทานกวางจาก ตวตน-ของตน เมอไปบณฑบาตหรอทำากจสวนพระองค จตของทานกยงวางจากตวตนหรอของตน หรอเมอทานทรงพกผอนหาความสขสวนพระองค ทเรยกวายามวาง ทววหาร สขวหาร อะไรน ทานกเปนอยดวยความวางจากตวตน หรอของตน ทานจงทรงยนยนแกพระสารบตรวา ตถาคตใหเวลาลวงไปดวยสญญตาวหารนเราไมพดกนถงบคคลธรรมดาสามญทเปนปถชน เราพดถงมหาบรษ พดถงพระพทธเจา วาทานมลมหายใจอยอยางไร ทานอยในโบสถวหารอะไร ถาเราอยากไปเหนกฏวหารของพระพทธเจาแลว อยาไดนกถงเรองอฐเรองปนเรองอะไรทอนเดยกนนก ลองนกถงวหารทชอวา “สญญตาวหาร” หรอ มหาปรสวหาร” กนบาง แตอยาลมวา มนตองเปน “ปรมำ สญญำ” คอวางอยางยง

สญญตาขนาดวางอยางยง ไมใชสญญตาวอบ ๆ แวม ๆ เหมอนพวกเราทนงอยทน กลบไปบานกไมวางเสยแลว สญญตาวหาร หรอ มหาปรสวหาร นนหมายถงวางอยางยง เพราะฉะนนจงมคำาอกคำาหนง ซงคอนขางจะยาวมาก เรยกวา “ปรมนตตรสญญตา” คอ ปรม+อนตตระ+สญญตา รวมกนทง ๓ คำา เปน ปรมนตตรสญญตา สญญตาทวางอยางยง ไมมอะไรอนยงไปกวา

ขอน ถาระบตามคำาเทคนคของธรรมะ จะมกลาวถง เจโตสมาธทไมมนมต จนจตวางจากอาสวะ เจโตสมาธทไมมนมตทจตผองใสจนไรอาสวะน อาจจะเปนอยาง กปปธรรม หรอ อกปปธรรม กได คอวาจะเปนอยางของคนทจะกลบไปไมวางอก หรอวาเปนของคนทวางเดดขาดไปเลยกได ถาในขณะใดประกอบดวยเจโตสมาธประเภททไมมนมต จะยดถอวามอะไรเปนตวตน-ของตนแลว จตกำาลงผองใสไรอาสวะอยในเวลานนแลว กเรยกวา “ปรมานตตรสญญตา” ได ซงพระอรยะเจาหรอพระอรหนตนน ทานทำาอยเปนวาเลน คอเปนไปเอง

ถาเราเปนปถชน จะเปนโยคทสมบรณกนสกท กควรจะเขาถงเจโตสมาธใหไดตามกาล แมจะไมสนอาสวะโดยเดดขาด กเปนการไรอาสวะอยในบางโอกาส บางขณะ แตนเราไปยมของทานมา คอไปยมของพระพทธเจาหรอของพระอรหนตมา สำาหรบใหพวกเราลองดบางเทานน เพอวาอยาไดทอถอยเสยทเดยว เพราะเหตใด? เพราะเหตวา สงทเรยกวาความวางกด ความหลดพนกด หรอนพพานกด มนมไดทงประเภททเดดขาดลงไป และประเภททยงกลบไปกลบมาได สำาหรบคนเราตามธรรมดา หรอยงกวานน ยงมประเภททประจวบเหมาะกยงได ในเมอสงตาง ๆ แวดลอมเหมาะสมด เราอาจจะมจตใจวางอยางนไดสกชวโมงสองชวโมงกได แตวาเปนเรองเปนราวนน คอเราตองตงใจประพฤตบตกระทำาใหมนวาง ตามทเราสามารถจะกระทำาได

ทแทจรงนน ทเปน ปรมนตตรสญญตา จรง ๆ นน ทานหมายถงวาไดทำาลาย โลภะ โทสะ โมหะ ความยดมนถอมนวาตวตนไดเดดขาด เปนสมจเฉทปหานลงไปจรง ๆ แลว เพราะฉะนนเมอจะกลาวถงสญญตาสดยอด ทานตองบญญตนามไววา ปรมนตตรสญญตา เรองสญญตาสดยอดน ถาลองเหลอบใหตำาลง ลดหลนไปตามลำาดบ กจะเขาใจ สญญตาทตำา ๆ หรอ รอง ๆ ลงมา คอถาไลจากทางสง คอเอาปรมานตตรสญญตาเปนยอดสดแลว ทลดตำาลงมากคอ เนวสญญานาสญญายตนะ นเปนความวางทรองลงมา แลวก อากญจญญายตนะ รองลงมาอก วญญาณญจายตนะ รองลงมาอก อากาสานญจายตนะ รองลงมาอก แลว ปฐวสญญา รองลงมาอก แลวก อรญญาสญญา รองลงมาอก

นมองจากขางบนสดลงมาหาพนตำา นเขาใจยาก ดไปจากพนตำาดกวา คอใหคอย ๆ เงยขนไปหาขางบน

อนแรกทสดเรยกวา อรญญสญญา คอมความสำาคญมนหมายวาเปนปา นถาทในบานในเมองนมนวนวาย เราลองทำาความสำาคญมนหมายดวยจตใจวาเปนปา เหมอนอยในปาหรอออกไปอยปาจรง ๆ แลวทำาสญญาวาปาใหวาง มความสงดจากเสยงรบกวน มนกเรยกวาวางชนดหนงแลว เพยงแตวาทำาสญญาวาปาเทานน กไดสญญตาเดกเลนขนมาแลว

ทนสงขนไปอก ปฐวสญญา ทำาความมนหมายวาดน คอสกวาดนเทานน ดน กหมายความวาธาตดน รสกวาสงตาง ๆ เปนธาตดนไปหมด กอาจกำาจดความ

กำาหนดในกามารมณ รป เสยง กลน รส สมผส ได นกเปนสญญตาทสงกวาเดกอมมอ จงควรทคนหนมคนสาวควรจะลองด

ทนถาจะใหมนสงขนไปอก กตองทำาสญญาเปน อากาสานญจายตนะ ทำาความรสกวาทงหมดมแตอากาศทไมมทสนสด อากาศนคอความวางชนดหนงเหมอนกน แตยงไมถงสญญตา ทวางทโลงไมมอะไร นกยงไดความวางหรอสญญตาทสงขนไป

ทนอยาไปสนใจในเรองความวาง ทวาง ทโลงนน ใหสนใจเรองทละเอยดกวานน จบตวไดยากกวานน คอวญญาณ อยางทเรยกวา วญญาณณญจายตนะ ทำาในใจวา ไมมอะไรนอกจากมแตวญญาณทไมมทสนสด มแตวญญาณธาตทไมมทสนสด เหลานกยงวางขนมาอก

ทนถาจะใหสงขนไปกวานน กเปนสญญตา ประเภททำาในใจถง อากญจญญายตนะ วาไมมอะไรเลย ทแทมนไมมอะไรเลย คอวาจะไมใหจตไปกำาหนดถงอะไรเลย กำาหนดความไมมอะไรเลย แตยงรสกอยวาไมมอะไรเลย อยางนกเปนความวางขนไปอก

ทนไตไปอกทหนงกคอ เนวสญญานาสญญายตนะ คอทำาความรสกอยดวยความไมรสก เรยกวาจะเหมอนกบคนเปนกไมใช คนตายกไมใช คอมสญญากไมใช ไมมสญญากไมใช นหมายถงการไมทำาสญญาในอะไรเลย มความรสกอยแตวา ไมทำาสญญาวาอะไรเลย ละเอยดยงขนไปเรอย ๆ จนถงกบวา คนนนเรยกวาคนตายแลวกไมใช คนเปนอยกไมเชง อยางนเรยกวาวางเหมอนกน

วางทง ๖ ระดบน ไมชอวาสญญตาอยางทวา คอไมใช ปรมนตตรสญญตา เปนแตเพยงทานแสดงใหเหนวา ทวาวาง ๆ นมนวางขนมาไดอยางไร มนวางยงขนไป ๆ ๆ ไดอยางไร แตถงอยางนน มนกยงไมใชวางอยาง มหาปรสวหาร มนวางอยางพวกฤๅษ มน กอนพทธกาล หรอในครงพทธกาลคอย ๆ คลำาไป ๆ จนมาพบและจนมมอยทน ไมรวาจะไปทางไหนอก จนกระทงพระพทธเจาทรงพบสญญตาทแทเปนปรสวหาร หรอปรมานตตรสญญตา ดงทกลาวแลวนนเอง

อรรถกถาเรยกความรสกตอสญญตานวา สญญตาผสสะ หรอ สญญโตผสโส พวกเรารกนแตผสสะทางตา ผสสะทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย ในรป ในเสยง ในกลน ในรส ในโผฏฐพพะ ในธรรมารมณ ไมเคยมสญญตาผสสะ ไมเคยผสสะตอสญญตา เพราะวาเรารจกกนแตรปธาต อรปธาต ไมรเรองนโรธธาต

เมอไรเรารเรองนโรธธาต เราจะไดสมผสอนใหม คอสญญตาผสสะ อยางทอรรถกถาเรยก แลวอนนมนเปนชอของอรยมรรคในขนทำาลายกเลสไดจรง ตอเมอสรางอรยมรรคททำาลายกเลสไดจรง และทำาลายกเลสอย ขณะนนเรยกวา “สญญตาผสสะ” คอเราไดเอามอไปแตะสญญตาเขาแลว นพดอยางอปมาวาเหมอนกบเราเอามอไปแตะสญญตาเขาแลว คอจตของเราไดสมผสกนเขากบความวาง

ความวางในลกษณะทเปนผสสะเชนน มนหมายถงอรยมรรคของคนทเหนอนตตา คออนตตาปสสนา เหนวาไมมตวตน ไมมของตน เปนสกแตวาธรรมะ ธรรมชาตเรอยไปยงขน ๆ เปนอรยมรรคทำานองนอยแลว กเรยกวา สญญโต ในทน แลวผสสะใดทเกดขนในขณะแรกแหงมรรคนน ผสสะนนเรยกวา “สญญโตผสโส” หรอสญญตาผสสะ คอการแตะตองสญญตา

ทน อนตตานปสสนา ททำาใหมอาการอยางนไดนน มนสบตอมาจากการเหนทกข คออนตตานปสสนา จะตองสบตอมาจากทกขานปสสนา เหมอนกบวาไปขยำาเอาไฟเขาแลวมนรอนอยางน มนจงจะรวาไฟนไมใชสงทควรขยำาเลย หรอวาธรรมทงปวงน ไปขยำาเขาแลวกเปนไฟขนมา แลวรวาธรรมทงปวงนไมควรขยำาเลย คอไมควรเขาไปยดมนถอมนเลย

ทนหากความเจนจดทางวญญาณ (Spiritual experience) ของเรามากพอ ในการทวาไฟมนไหมเอาอยางไรแลวมนเผาเอาอยางไร มนรอยรด หมหอ ทมแทง พวพน เผาลนอยางไร อยางนเรยกวา “ทกขานปสสนา”

ความเจนจดทางวญญาณ (Spiritual experience) ในชนนเรยกวา ทกขานปสสนา เปนเหตใหเกดอนตตานปสสนา หรอ สญญตานปสสนาขนมา เพราะฉะนนผสสะตอธรรมะ คอ ผสสะทรสกตอธรรมะขณะนนเรยกวา “สญญตาผสสะ”

ทนจะตองคดตอไปถงวา บางคนเขาคานวา ถาไมถงนพพาน จะรเรองนพพานไดอยางไร อยางวาไมเคยเหนยโรป จะเหนยโรปไดอยางไร? นมนไมใชเรองทางวตถ มนเปนเรองในทางจตใจ คอจตใจของคนเรานมนวาง เปนการชมลองอยไดเองแลว เหมอนกบอาตมาบอกวา เดยวนทกคนทอยทนสวนมากจตวางอย แตวาเปนการชมลอง อยางนขอใหขยนด

เพราะฉะนน ในนเทศของการปฏบตอานาปานสต ตอน จตตานปสสนาทวา เพงดจตตามทเปนจรงอยางไรนน จงมตอนกลาวถงวา ถาจตมราคะ กรวาจตมราคะ ถารวาจตมโทสะ กรวาจตมโทสะ ถาจตมโมหะ กรวาจตมโมหะ จตหดห กร วาจตหดห จตไมหดห กรวาจตไมหดห จตวมตต กรวาจตวมตต จตไมวมตต กรวาจตไมวมตต นคอความหมายของคำาวา วาง หรอ ไมวาง นนเอง ใหเราดทจตของเราทกำาลงวมตต คอวางจากสงทงปวงอย หรอวาจตของเรากำาลงถกจบกม ยดถอสงใดอย

ในการปฏบตขนตนเพยงขนน กยงสอนใหดจตทวาง หรอจตทวมตตอยแลว ซงมนกมใหดในภายใน ไมใชคาดคะเนเอาตามตวหนงสอทเคยอาน

เพราะฉะนน เปนอนวา นพพาน หรอ ความวาง หรอ สญญตา นมใหด เปนสงทมใหเราดได แมในขณะทเปนปถชนอยางน เพราะวามนมความวางอยาง ตทงควมตต อยบาง คอบงเอญเหมอนอยางทกำาลงเปนอยเดยวน เรยกวาบงเอญเปน ตทงควมตต ถาไดแวดลอมอะไรอยางนแลวจตกยงวางอย อยางนกวางเหมอนกน หรอถาใครทำาสมาธถกวธ จตมนวางสบายไปหมด ยงกวาความสขชนดไหนหมดกได นนเปน วกขมภนวมตต ไมตองพดถง สมจเฉทวมตต ทเปนของพระอรหนต เรากยงมความวางมาดเปนตวอยางได เหมอนกบตวอยางสนคาของพระพทธเจา ถาใครสนใจกพอจะหาดไดจากตวของตวเอง

เพราะฉะนน เราควรจะทำาอานาปานสตไปตามลำาดบ ทำากายานปสสนา เวทนานปสสนา จตตานปสสนา ทงมานปสสนา มนเปนการชมความวางเรอยไป ตงแตตนจนปลายทงนน ในทสดมนกจะเขาใจความวาง เพราะมองเหนโทษของความยดมนถอมน แลวจตกจะหนไปพอใจในอายตนะนน คอ นพพาน หรอ ความวางขนมาไดทนท

นแหละ เรยกวาเราดความวางไปไดเรอย ๆ ดสญญตาไปเรอย ๆ กอนทจะไปถงปรมสญญตา เปนการกาวหนาไปตามกฎของมนเอง หรอวาตามกฎของธรรมชาตเอง ทวารเหนสงใดดวยตนเอง อยางมนคง แลวเปนไปไดอยางมนคง ไมโยกเยก เหมอนความรทไดมาจากการไดยน ไดฟง หรอวาเปนความรทเปนมายา ทำานองนน

ทนจะเปนความสขขนมาไดอยางไรนน เราไมตองทำาหรอก เราไมตองอธบาย หรอไมตองไปทำาใหยงยาก เราทำาใหวางเถอะ มนกำาพอแลว คอทำาใหวางจาก

โลภะ โทสะ โมหะ คอวางจากความยดมนถอมนวาตวเรา วาของเราแลว มนกวางจาก โลภะ โทสะ ธมหะ เมอวางจาก โลภะ โทสะ โมหะ กคอวางจรง ๆ มนเปนคำา ๆเดยวกน เมอนนความทกขทงปวงกจะหมดไป แมแตกรรมกหมดไปเอง

ในบาลองคตตรนกาย ยนยนในขอทวา กรรมหมดไปเอง ในเมอวางจาก โลภะ โทสะ โมหะ หรอวางจากตวก-ของก ซงพดกนใหสน ๆ ในทนกวา ถามนวางจากความยดมนถอมนวาเรา วาของเราแลว กรรมกจะหมดไปเอง ซงหมายความวา หมดไปทงกรรม และวบากของกรรม และกเลสซงเปนเหตใหทำากรรมมนหมดพรอมกนเอง

เพราะฉะนนเราไมตองไปกลวกรรม กลวจะตองเปนไปตามกรรม เราไมตองสนใจกบเรองกรรม แตเราสนใจกบความวาง ทำาความวางใหแกตวกและของกไดแลว กรรมยอมสลายไปหมดสน ไมมทางทจะตองเปนไปตามกรรม

นแหละ จดนเปนสงทสามารถทำาใหคนอยางองคลมาลเปนพระอรหนตไดทตรงนน อยาอธบายผด ๆ อยางทเขาอธบายกนวา ไมฆาคนแลวกเปนพระอรหนต หรอวาพระพทธเจาตรสตอบแกองคลมาลวา ฉนหยดแลว แกไมหยด แกไมหยดกคอยงฆาคนอย แลวองคลมาลกหยดฆาคน แลวจงเปนพระอรหนต

อยางนคนนนอธบายเอาเอง แตหากแลวยงเปนการตพระพทธเจาอยางยง เพราะคำาวา “หยด” ของพระพทธเจาน ทานหมายถงหยดการมตวก หยดมของก หยดมตวเรา หยดมของเรา หยดความยดมน มนคอความวาง เพราะฉะนน ความวางนนแหละ คอความหยด ความหยดชนดนเทานน ทจะทำาองคลมาลใหเปนพระอรหนตได ไมใชหยดฆาคน

หยดฆาคนนน ใคร ๆ กไมฆาคนอยแลว ทำาไมไมเปนพระอรหนต เพราะเหตวาความหยด หรอหยดทแทนน มนคอความวางจนไมมตวเราทจะอยทไหน หรอจะไปทไหน หรอจะมาทไหน หรอจะทำาอะไร นนมนจงหยดแท ถายงมตวเราอยแลว มนหยดไมได

เพราะฉะนน เราจงควรจะเขาใจคำาวา วาง น คอคำา ๆ เดยวกบคำาวา หยด ทพระพทธเจาสงองคลมาลคำาเดยวแลวกลายเปนพระอรหนตไปได ทงทฆาคนมามอยงเลอดแดง ๆ อย หรอทแขวนคะแนนคนทฆาไปแลวดวยกระดกนวมออยทคอตง ๙๙๙ หรอ ๙๙ ซงแปลวามนมากเตมท นนแหละ คอไมหยด มนมความยดมนถอมนอะไร จนวงปวนไปหมดไมหยด ทนกรรมจะหมดไปเอง หรอวาจะถง

ความหยดกตองอาศยคำา ๆ เดยว คอความวางจากตวก-ของก ไมยดมนถอมนในกรรมทงปวง

การกระทำาใหวางน จดวาเปนการทำาโยคะในทางพทธศาสนากได คอเราดกนทตวการกระทำาใหวางนนแหละทเรยกวาโยคะ มนเปนโยคะสงสด ถงขนทเรยกวายอดของโยคะ กลาวคอชนราชะโยคะอะไรนน ในทเชนน แมเราจะยมคำาวาราชะโยคะในฝายเวทานตะมาใช ซงมความหมายวาสดยอดของโยคะ แตราชะโยคะอยางเขามตวตนถงทสด

สำาหรบพระพทธศาสนาเรา โดยเหตทพระพทธเจาตรสวา อรยสจจทศนะ คอโยคะ นนกแปลวา โยคะในพทธศาสนานกม แตมนหมายถงการทำาความวางใหแจงออกมา ใหปรากฏออกมา เพราะฉะนนการกระทำาใดอนเปนไปเพอความวางปรากฏออกมาแลว การกระทำาอนนนเรยกวา “โยคะ” ไดเหมอนกน

ถาใครอยากจะใชคำาวา โยคะ หรอชอบพดถงโยคะ อยากมโยคะ อะไรน ตองมใหถกอยางน จงจะสมกบทพระพทธเจาตรสไววา โยคะคออรยสจจทศนะ-การทำาของจรงทสดใหปรากฏออกมาเรยกวาโยคะ แลวเรากเอามาใชกนกบการทำาทกอยางในทางจตใจเพอใหหยดความยดมนถอมน วาเรา วาของเราเสย นแหละคอโยคะ เราจะเอาคำาวา โยคะ ของพวกอนมาใชมาเรยกไดทงนน มนจะมความหมายทปรบใหเขากนไดทงนน อยาง กรรมโยคะ ใหทำาความไมเหนแกตว ใหประพฤตประโยชนของผอนดายไป อยางนกม ถาวาเราอยามตวเรา มของเรา เราอยามความรสกวา ตวเรา วาของเรา อยางน ทำาไปเถอะ มนจะเปนกรรมโยคะหมด

แมจะเปนโยคะชนตำา ๆ เตย ๆ คอการทำาบญทำากศลทำาความด ความงาม เสยสละแกผอน ชวยเหลอเพอนมนษยอยางน ตองทำาดวยจตทวาง วางจากตวก วางจากของก อยาใหความรสกแลน หรอโนมเอยงไปในทางวาของฉน หรอตวฉน มนกเปนโยคะไปหมด

นแปลวา ไมตองแสวงหาโยคะอยางอน จะเปนชอสกกสบโยคะ กชนดโยคะกตาม กเปนอนทำาโยคะทงสน กลาวคอ การทำาตวตน หรอของตนใหหมดไป คอทำาความวางใหปรากฏขนมา

เทาทกลาวมาคอนขางจะยดยาวน กเพอจะใหเขาใจเรอง “ความวาง” คำาเดยว วางจากกเลส คอวางจากความรสกวา ตวก หรอของก แลววางจากความทกข

นนมนแนนอน เพราะเมอมนวางจากกเลสแลว กวางจากทกข วางจากตวก-

ของกอยางเดยวเทานน จะวางหมดจากทกสง และสภาพอนนนมนเปนนโรธธาต ไมใชธาตนำา ธาตดน ธาตไฟ ธาตลม ไมใช อากญจญญายตนะ ไมใช อากาสานญจายตนะ ไมใช วญญาณญจายตนะ อะไรเยอะแยะ ลวนแลวแตพระพทธเจาทานปฏเสธวามนไมใชทงนน มนมแต นโรธธาต เปนความวางจาก ตวก-ของก เปนทดบแหงกรรม เปนทดบแหงกเลส เปนทดบแหงความทกข

ขอสดทายทเราจะตองนกถง กคอวา สงนเปนของทเนองกนอยกบทกสง ดงทกลาวมาแลวขางตน อยาลมเสยวา ทกสงไมมอะไรนอกจากธรรมะ ธรรมะกไมมอะไรนอกจากธรรมชาตธรรมดา หรอความทมนเปนอยางนนเอง เปน ตถตา เพราะฉะนน มนจงวางจากตวตน-ของตนอยแลว

ธรรมะประเภทโง ประเภทหลง ประเภทอวชชาน มนโผลขนมาเรอย เพราะการเปนอย หรอชวตประจำาวน หรอวฒนธรรมของเราสมยน มนใหโอกาสแกธรรมะฝายตวก ฝายของก คอฝายอวชชา ไมไดใหโอกาสแกฝายวชชา เพราะฉะนน เราจงตองถกลงโทษดวย Original sin คอบาปดงเดมของเรา ทพอเกดมาแลวกมแตจะหลงไปในทาง Autonomy นเรอยไปไมเขดหลาบ แมเปนหนมเปนสาวกยงไมรสก เปนคนกลางคนแลวกยงไมรสก เปนคนแกคนเฒาแลวกยงไมรสกกม ถาอยางไรกควรทจะรสกในวยกลางคน หรอเมอยามแกเฒา จะไดพนโทษ จะไดออกจากกรงขงของวฏฏสงสาร จะไดรบอสรภาพ สทโลงแจง ไมมขอบเขต ไมมอะไรจำากด

เมอพทธศาสนาแผไปถงเมองจน คนจนสมยโบราณเขามสตปญญาเฉลยวฉลาดรบเอา ไดเกดวรรณกรรมอยางของเวยหลาง หรอของฮวงโปขนมา อธบายเรองจต เรองธรรมะ เรองพทธะ เรองหนทาง เรองความวาง ใหเขาใจกนไดดวยถอยคำาเพยงไมกคำา คอโผลขนมาประโยคแรกกชวา จตกด ธรรมะกด พทธะกด หนทางกด ความวางกด คอสงเดยวกน มนเทานกพอแลว ไมตองพดอะไรอกแลว ประโยคเดยวเทานพอแลว มนเทากบพระไตรปฎกทงหมดไดเหมอนกน แตเราไมอาจเขาใจเลยกได

ยงพวกเราทศกษาปฏบตกนอยในแบบเกานแลว ไมมทางทจะเขาใจประโยคนไดเลย ควรทจะละอาย มหรโอตตปปะปะในเรองนกนเสยบาง มนจะไปไดเรว และยงกวานน พทธบรษทเมองจนยงพดกาวไปถงวา ความวางนมนเปนอยเองแลว แตเราไมเหนเอง อาตมาอาจจะพสจนไดเหมอนกบทพดอยแลว ๆ เลา ๆ

วา ทกคนทนงอยทน มจตวางอยเองแลวในขณะน แตกหามองเหนไม และไมยอมรบวานเปนความวางเสยดวยซำาไป

นแหละฮวงโปจงดาวา คนพวกนเหมอนกบคนมเพชรตดอยทหนาผากแลวกไมร แลวเทยววงหาไปรอบ ๆโลก หรอบางทกนอกโลก ไปหาทเมองนรก เมองสวรรค เมองพรหมโลก เมองอะไรตออะไร หารอบ ๆ โลกมนษยนยงไมพอ ยงไปเทยวหาเสยหลาย ๆ โลก ทำาบญสกหนงบาท แลวกจะใหไดไปสวรรค ไปพบอะไรทตองการ อยางนเรยกวามนไมดของดทตดอยทหนาผาก แลวกจะไปหาทรอบ ๆ โลก หรอโลกอน ๆ อก เพราะฉะนน เรองวธคลำาใหพบ เขากพดอยางเหนอเมฆหรออะไรทำานองนนยงขนไปอก “ไมตองทำาอะไร คออยนง ๆ ไมตองทำาอะไร แลวมนกจะวางเอง”

คำาวา “อยนง ๆ ไมตองทำาอะไร” น มนมความหมายมากอย คอวาเรามนซกซน เรามนสปดน เทยวรบเอาอารมณทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกายเขามา เมอรบเขามาแลวยงโงพอทจะเปดโอกาสใหธรรมะฝายอวชชานนขนนงแทนบญชางานเสยเรอย มนจงเปนไปแตในทางยดมนถอมน วาตวก-วาของก เรยกวาซน ไมยอมอยนง ๆ

“อยนง” กหมายความวา ไมรบเอาอารมณเขามา หรอวาอารมณมากระทบ กใหมนตายดาน เหมอนคลนกระทบฝง เมอตาเหนรป กสกแตวาเหน เปนตน นเรยกวามนไมรบเขามา หรอวาทำาอยางนนไมได มนเลยไปเปนเวทนา คอพอใจ หรอไมพอใจเสยแลว กใหหยดเพยงแคนน อยาไดอยากตอไปอก ตามความพอใจหรอความไมพอใจ อยางนกพอทจะใหอภย วายงอยนง ๆ อยได เรองมนจะไดหยดอยเพยงแคนน ถาพอใจแลวทำาอะไรตอไปยดยาว เดยวตวก-ของก กโผลออกมา หรอวาถาไมพอใจ แลวกทำาอะไรไปตามความไมพอใจ มนกเปนความทกข นเรยกวาไมอยนง ๆ

เพราะฉะนน คำาวาอยนง ๆ ของเวยหลาง หรอฮวงโปกตามนน มนไดแกการปฏบตตามทพระพทธเจาสอนใหเหนสงทงปวงโดยความไมควรยดมนมอมน วาตวเรา-วาของเรานนเอง

อยนง ๆ คำานมนมความหมายอนเดยว อยางเดยวกบประโยคทวา “สพเพ ธมมา นาลง อภนเวสายะ” นนเอง เพราะวาสงทงปวงไมควรยดมนถอมนอยแลว

ธระอะไรจะไปยง หรอเขาไปวน หรอวงเขาไปหาทสงเหลานนใหมนวนทำาไม ไมอยนง ๆ เพราะฉะนนคำาวา “อยนง ๆ” จงมความหมายอยางน

เราจงดใหเหนความวางทพงประสงค การทกลาววามความวางชนดทกอใหเกดความหยด หรอความสะอาด ความสวาง ความสงบ อะไรกตาม นยงพดอยางสมมต เพราะวาถาพดอยางความจรง หรอพดอยางถกตองแลว มนไมมอะไรนอกจากความวาง มเพยงสงเดยวเทานน แลวความวางนนมนไมกอใหเกดอะไร เพราะวาความวางนนมนเปนตวพทธะ ตวธรรมะ ตวสงฆะ ตวหนทาง ตวสะอาด ตวสวาง ตวสงบ อะไรหมด อยทความวางนน

ถายงพดวา ความวางเปนเหตใหเกดนน เกดนแลว กแปลวาเรายงไมรถงทสด ยงไมใชวางถงทสด เพราะถาวางถงทสดแลว มนไมตองทำาอะไร อยนง ๆ มนกเปนพทธะ ธรรมะ สงฆะ สะอาด สวาง สงบ นพพาน อะไรในตวมนเอง ในตวทไมปรงแตงใหเปนอะไรขนมานนเอง

เมอจะสอนคนเขลา ๆ โดยวธทงายทสด ใหรจกสงเกตความวางนน ฮวงโปไดใหปรศนาไวอนหนงวา ใหดทจตของเดกกอนทจะปฏสนธ อาตมากขอฝากทานทงหลายไวใหหาดจตของเดกกอนทจะปฏสนธในครรภนนมนอยทไหน ถาหาอนนพบ แลวจะหาความวางพบไดงาย ๆ เหมอนกบคลำาพบของทมอยทหนาผากแลว

ขอสรปวา เรองความวางนไมใชเรองอน คอเรองทงหมดของพทธศาสนา จะวาพระพทธเจาหายใจเขาออกอยดวยความวาง หรอวามนเปนทงหมดของพทธศาสนา เปนความร เปนการปฏบต เปนผลของการปฏบต ถาเรยนกตองเรยนเรองน ปฏบตกปฏบตเพอผลอนน ไดผลมากตองเปนอนน แลวในทสดเรากจะไดสงทควรจะไดทสด ไมมอะไรมากไปกวาน เพราะวาเมอเขาถงความวางนนไดนน มนกหมดปญหา มนไมใชอยขางบนหรอขางลาง หรอมนไมใชอยทไหน มนไมรวาจะพดอยางไร ควรหบปากมากกวา แตเรากยงตองพดวาเปนสขทสดอยนนเอง

เพราะฉะนนจะตองระวงใหด เรอง “นพพาน เปนสขอยางยง” กบ “นพพาน คอวางอยางยง” นนจะตองจบความหมายใหถกตอง อยาเอาความสขตามความหมายทเคยชนกนมากอน เหมอนกบพวกกอนพทธกาลโนน ไพลไปเอาความสมบรณถงทสดทางกามารมณ มาเปนนพพานกเคยม ไปเอาความสขทางฝาย

รป ความสขจากรปสมาบต เปนนพพานมาแลวกม พระพทธเจาทานตองการใหออกมาเสย คอเอาเนกขมมธาตเปนเครองมอออกมาจากกาม เอาอรปธาตเปนเครองมอออกจากความหลงใหลในรปสมาบต และในทสด กเอานโรธธาตเปนเครองออกมาเสยจากสงขตะ คอความวนวายนานาชนดมาสความวาง

ทานจะเขาใจไดหรอไม จะปฏบตไดหรอไมยอมเปนเรองของทานทงหลายเอง อาตมามหนาทแตจะกลาวไปตามทมนมอยอยางไร การร การเขาใจ และการปฏบตยอมตกเปนหนาทของทานทงหลาย

อาตมาขอยตการบรรยายในวนนเพยงเทาน

เรองวธปฏบตเพอเปนอยดวยความวางพระราชชยกว (ภกข พทธทาส อนทปญโญ)

ธรรมกถาในโอกาสพเศษ ณ ชมนมศกษาพทธธรรม (ศรราช)

ในอปการะของคณะแพทยศาสตรและศรราชพยาบาลมหาวทยาลยแพทยศาสตร ๒๑ มกราคม ๒๕๐๕

------------------------------------------

ทานสาธชนผสนใจในธรรมทงหลาย!

การบรรยายในวนนจะไดกลาวเฉพาะ วธปฏบตเพอเปนอยดวยความวาง หลกทวๆ ไปเกยวกบความวางมอยอยางไร ไดอธบายพจารณากนแลวอยางละเอยดเมอคราวกอนน จงเหลออยแตวธปฏบตอยางไรจงจะสำาเรจประโยชนแกทกคนทวๆ ไปทกคน แมทมการศกษานอย แมทไมไดเลาเรยนปรยตโดยตรง

หวขอเรองมอยวา “วธปฏบตเพอเปนอยดวยความวาง” เพราะฉะนน จะตองสนใจในคำาวา “เปนอยดวยความวาง” มชวตเปนอย ดวยสญญตากได แลวแตจะเรยก เมอเอยชอสญญตา กขอใหเขาใจวา หมายถงความวาง เพราะเปนคำาบาล ภาษาไทยเรากวาความวาง ทนจะปฏบตอยางไรจงจะมชวตเปนอยไดดวยความวาง หรอเปนจตทวาง ?

เกยวกบเรองน จะตองรจกสงเกตใหละเอยดลออสกหนอย คอจะตองสงเกตคำาบางคำา ใหเขาใจความหมาย โดยเฉพาะอยางยงกคอ คำาวา ร คำาวา เหนแจง คำาวา เขาถง คำาวา เปนอยดวย หรอคำาวา มความวางอย กำาลงวางอย และคำาวา เปนความวางเสยเอง พดโดยโวหารชาวบานธรรมดากวา เราร คอเรารความวาง เราเหนแจง กคอเราเหนแจงความวาง เราเขาถง กคอเขาถงความวาง เราเปนอยดวย กคอ อยดวยความวางนนเอง เรากำาลงวางอย กคอเรากำาลงวางอยดวยความวางนนเอง หรอวาเราเปนตวความวางเสยเอง บรรดาทออกชอวา วาง-วางทงหมดนมนมความหมายตนลกกวากนอยางไร? แลวแตจะมองกนในแงไหน จงจะมความหมายอยางเดยวกน หรอในระดบเดยวกนได ?

อนแรกอยางวา เรารความวาง คนทวๆ ไปเขาจะคดวา เราเรยน เราพด เราปรกษาหารอกนเรองความวาง ถาหมายเพยงเทานนแลว เรารความวางอยางนยงไมถก

คำาวา “ร” ในภาษาธรรมนน ไมไดหมายถงรเพราะเรยน เพราะฟง หรออะไรทำานองนน หรอแมแตพดวา เราเขาใจความวาง กยงไมใชการรถงความวางอยด

คำาวา “ร” คำาวา “เขาใจ” ตามภาษาชาวบานตามธรรมดาน เปนเรองอานๆ ฟงๆ คดๆ นกๆ คำานวณไปตามเหตผลดวยกนทงนน กรยาเหลานใชกนไมไดกบการรความวาง

การรความวางนน ตองหมายถงรสกตอความวางทจตกำาลงวางอยจรงๆ เราตองรตอสงทกำาลงมอยในจตใจจรงๆ ถาเรารความวาง กตองมความวางปรากฏอยในขณะนน แลวเรารวามนเปนอยางไร อยางนจงเรยกวา “รความวาง”

ทเราฟงกนมาตงสองครงแลว และเอาไปคดไปนกดตามเหตผลวา มนควรจะเปนได หรอมนเปนสงทอาจจะเปนไดอยางนนๆ อยางนยงไมเรยกวา “ร ความวาง” ในทน แตกเปนความรหรอเปนความเขาใจตามภาษาคนธรรมดา คำาวา ร ในทน ขอใหถอวา มความหมายเฉพาะ ตามหลกของธรรมะในพระพทธศาสนา

ถารธรรมะ กหมายความวา กำาลงมธรรมะอยทเดยว และรสกตอธรรมะนนอย จงจะเรยกวารธรรมะ ในทนกเหมอนกน “รความวาง” กหมายถงมความวางปรากฏอยในความรสก

เพราะฉะนนจงไดแนะใหสงเกต แนะแลวแนะอก ในคราวกอนๆ นนวา ในขณะใดทจตมความวาอยบาง แมไมใชวางเดดขาด ไมใชวาสมบรณ กขอใหรจกมนไวเรอยๆ ไป ในฐานะทมนมอยมากเหมอนกนในวนหนงๆ หากแตวามนยงไมแนนอน ไมเปนความวาง ทเดดขาด ตายตวลงไป ยงกลบไปกลบมาอย แตแมกระนนกยงเปนการดมาก ถาใครอตสาหสงเกต สนใจรจกความวาง ในทำานองนน ไปกอน จะเปนเหตใหพอใจในความวาง และเปนการงายทจะปฏบตใหลถงจรงๆ เพราะฉะนนในทน คำาวา เรารความวาง จงหมายถงวา มความวางปรากฏอยในความรสก

ทนคำาวา เหนแจงความวาง กตองอยางเดยวกนอก คอเหนแจงประจกษยงๆ ขนไป เมอเรารสกวาวางอยางไรแลว เราพจารณาด หรอทำาความรสกใหชดเจนยงขน จงจะไดชอวาเหนแจง หรอเหนแจงแทงตลอด คอรอยางทวถง

สำาหรบคำาวา เราเขาถงความวาง กอยางเดยวกนอก หมายความวา ในขณะทเราไดเขาถงตวความวาง พดไดอยางสมมตกวา เราเขาถงความวาง ถาพดอยางความจรง อยางไมใชสมมตกวา จตเขาถงความวาง หรอวาความรสกนนเปนผรสกตอความวาง และเขาถงความวาง

สำาหรบคำาวา เปนอยดวยความวาง นน ยอมหมายถง สญญตาวหาร คอการเปนอย มลมหายใจอยดวยความรสกตอความวางนน ตลอดเวลา อยางนเรยกวาเปนอยดวยความวาง

คำาวา วางอย กหมายความวา ไมมความรสกวาตวตน วาของตวหรอของตน ตวเราหรอของเรา ตวกหรอของก เหลาน ซงเปนการปรงแตงของตณหาอปาทาน เมอวางจากสงเหลานนอย กคอวางอย อะไรมนวาง? กหมายถงจตอกนนเอง วาง คอ วางจากความรสก วาตวตน หรอ วาของตน ไมมทงอยางหยาบ และอยางละเอยด อยางหยาบ เราใหชอมนวา ตวก-ของก อยางละเอยด เราใหชอมนวา ตวตน-ของตน ถาจตมความวางทงขนาดวา ไมมตวตนอยางละเอยด กเรยกวา เปนความวางเสยเอง คอจตนน เปนความวางเสยเอง

สมกบทคำาสอนในพทธศาสนาบางพวก บางนกาย เขาพดวา จตคอความวาง ความวางคอจต ความวาง คอพทธะ พทธะคอความวาง ความวางคอธรรมะ ธรรมะคอความวาง มนมเพยงสงเดยงเทานน

เปนอนวา อะไรทงหมดทงสน ในบรรดาทเรารจกน ไมมอะไร มแตความวาง ซงจะไดชใหเหนตอไป โดยการพจารณาคำาวา “วาง” น กนอกครงหนง

คำาพดวา วาง หรอ ความวาง น มนเลงถงของ ๒ สง คอเลงถงลกษณะ ๒ ลกษณะ คำาวา วาง ในลกษณะทหนงนน หมายถงลกษณะของสงทงปวง ขอใหกำาหนดจดจำาวา ลกษณะของสงทงปวงคอความวาง

คำาวา สงทงปวง นจะตองเขาใจใหถกตองวา มนหมายถงทกสงจรงๆ คำาวาทกสงน หมายถงรปธรรม และ นามธรรม อยางทจะใชโวหารเรยก นบตงแต

ฝน อนภาคเลกนดหนงขนไป จนกระทงของมคา จนกระทงนามธรรม จนกระทงนพพาน เปนทสด จากฝนอนภาคหนงไปจนถงนพพานเปนทสด นเรยกวา “สงทงปวง”

ทนสงทงปวงทกสงๆ แตละสงๆ น มลกษณะคอความวาง ความวางทหมายทหนงเปนอยางน ตองเขาใจใหดเหมอนกน วาในฝนเมดหนง มนมความวางจากตวตน ทนสงขนมาเปนในเงนในทอง ในเพชรพลอยอะไรกตามน มนมความวางจากตวตน เปนลกษณะของมน กระทงมาเปนเรองจตเรองใจ เรองความคดนก ความรสกในสงเหลานนแตละสง กมความวางเปนลกษณะของมน คอวางจากตวตนนนเอง กระทงถงการเรยนหรอการปฏบตธรรม มลกษณะเปนความวางจากตวตน กระทงถงสงทเรยกวา มรรถ ผล นพพาน เปนทสด กมลกษณะทเปนความวางจากตวตนอยทนนดวยกนทงนน แตแลวเราไมเหนเอง แมแตนกกระจอกทกำาลงบนไปบนมา อยน กมลกษณะแหงความวางโดยสมบรณอยทนกกระจอกนน แตเรากไมเหนเอง

ขอใหคดด ใหพจารณาด ใหสงเกตด ใหคำานวณด จนกระทงเหนวา ทสงทกสงมความวาง คอมลกษณะแหงความวางแสดงอยทงนน แตวาเรามองไมเหนเอง แลวจะโทษใคร? เหมอนอยางปรศนาของพวกนกายเซน ทเขาเรยกวาโกอานน อยางมพดวา ตนสนแกครำาครา ตนหนง กำาลงแสดงธรรมอย แมอยางนกหมายถงขอทวา แมแตตนสนแกนน มนกแสดงความวางไดเหมอนกน คอมนมความวาง เหมอนกบทกสง แตคนกมองไมเหน หรอวาไมไดยน ในขอทมนแสดงธรรม คอแสดงลกษณะของความวางอยทกเมอ

ขอใหเราจบใหไดวา ความวางนนมอยทสงทกสง เพราะวาเปนลกษณะของสงทกสง สงทกสงนมลกษณะคอความวาง นแหละคำาวาวางในลกษณะทแรก คอลกษณะของความวางทมอยทสงทกสง จงเรยกวาวาง นแหละเลงถงลกษณะของสงทกสง

ลกษณะวาอยางทสอง วางนเลงไปยงลกษณะทจตกำาลงไมยดมนถอมนอะไร ลกษณะของจตทไมยดมนถอมนสงทงปวงนนแหละ เรยกวา “ความวาง” เหมอนกน ขอทหนงนนชวา สงทงปวงมลกษณะ วาง วางคอลกษณะของสงทงปวง ขอทสองชไปยงจตทไมยดมนถอมนตอสงทงปวง

ขอนขอใหเขาใจวา ตามธรรมดา แมแตตวจตเองมนกวาง วางจากตวตน แตจตนนไมอาจจะรสกวาตวมนเองวาง เพราะมนมอะไรมาหมหอรบกวนอยเรอย ไดแกความคดปรงแตงทเกดขน เพราะการเหนรป ฟงเสยง ดมกลน ลมรส สมผสทางผวหนง เปนตนนนเอง จตจงไมรสกตอความวางในตวมนเอง หรอตอความวางในสงทงปวง แตเมอจตปลดเปลองสงทหมหอออกไปเสยไดหมด กลาวคอปลดเปลองความยดมนถอมนดวยความหลง ดวยความไมรนนแหละออกไปเสยหมด เมอนนจตกมลกษณะวาง เพราะไมยดมนสงทงปวง

ความวางในลกษณะทสองน จงหมายถงวางทเปนลกษณะของจตทไมยดมนถอมนสงทงปวง ผดกบอยางทหนง ซงหมายถงวางทเปนลกษณะของสงทงปวง

วางทงสองอยางนมนเนองกน ถาสงทงปวงมนมลกษณะโดยแทจรง คอวางจากตวตนทควรยดมนถอมน เพราะวามนวางอยางน เราจงเหนความจรงวามนวางได ถาตามความจรงมนเปนสงทไมวางจากตวตนแลว เรากไมอาจเหนวามนวางไดเลย

แตทนตรงกนขาม ทงๆ ทสงทงปวงเปนของวาง เรากเหนเปนไมวางเสยหมด เพราะวาจตชนดทถกกเลส ถกอวชชาหอหมนน ไปยดมนถอมนเปนตวเปนตนไปหมดไมวาในอะไร แมแตในฝนสกเมดหนง อนภาคนอยๆ อนหนงน กยงยดมนถอมนวาเปนตวเปนตนของฝนนนเอง รสกเปนบรษทสองจากเราขนมาทเดยว เราเปนบรษทหนง คอตวเรา บรษทสองคอสงตางๆ นอกจากตวเรา นนเปนนน นเปนน ลวนแตเปนตวเปนตนของมนเองทงนน

เพราะฉะนน เราจะตองรจกคำาวา “วาง” นวาหมายถงอะไรใหถกตองทสด ซงสรปแลว กใหรจกวา วางนคอลกษณะของสงทงปวง อยางหนง แลววางนคอลกษณะของจตทไมยดมนถอมนอะไร ไมยดมนถอมนสงทงปวงนอกอยางหนง

วางทแรก เปนวตถแหงความรสกหรอการเขาถง วางทสองคอจตวางน เปนลกษณะของจต ทวางเพราะเขาถงความจรง คอความวางนน

ดงนน จตจงมองเหนความวางในสงทงปวง รวมทงตวมนเอง มนจงสลายไปเอง เหลออยแตความวาง คอมนไดกลายเปนความวาง เสยเอง และจะเหนทกๆ สงเปนความวางหมด นบตงแตฝนเมดหนง ไปจนถงนพพาน ดงทกลาวแลว จะเปนสงของหรอเปนคน หรอเปนสตว เปนสถานท เปนเวลา เปนอะไรตางๆ

เปนธรรมะไมวาในลกษณะไหนหมด ลวนแตหลอมตวเปนสงเดยวกน คอเปนความวาง เพราะความทมารความจรงขอน นคอความหมายของคำาวา “วาง”

เพราะฉะนน เทาทกลาวมาน ทานทงหลายยอมจะพอสงเกต หรอจบไดดวยตนเองแลววา คำาวา วาง น มนเทากบ ความดบไมเหลอ แหงตวก-ของก คำาวา “วางๆ” นมนเทากบความดบไปไมเหลอแหงความรสกวาตวเรา หรอของเรา วางเทากบความดบไมเหลอแหงตวตน

ตวตนนนมนเปนเพยงสงทเพงเกดขน เพราะความยดมนถอมนเทานน ไมเหนเปนวาง เหนเปนตวตนขนมาเสย กเพราะ ความยดมนถอมน ดวยอวชชา ดวยกเลส จงไปยดมนถอมนโดยไมตองแกลงยด เพราะมนไมร มนจงเกดความรสกยดขนมาเอง ไมใชวาเราตองไปตงเจตนายด หรอตงขออยางนนอยางนใหมนวามนเปนตวเปนตน เมอจตประกอบไปดวยอวชชา ความไมร แลว มนยอมรสกตอสงตางๆ เปนตวตนไปเสยหมดเอง ไมตองแกลงทำา ไมตองตงเจตนาอะไร

ถามความรทถกตองเกดขน มองเหนสงทงหลายทงปวงตามทเปนจรงแลว มนกจะเหนของจรงวา ความวางนนแหละคอความดบไปไมเหลอแหงตวตน ฉะนนจงไดกลาวเพอเปนหลกวา “วาง” นคอความดบไปไมเหลอแหงตวตน เพราะฉะนน เราตองสนใจคำาวา “ดบไมเหลอๆ ๆ “ นกนใหถกตอง

ดบอยางไรเหลอ ดบอยางไรไมเหลอ ดบมสวนเหลอ กหมายความวา มนเพยงแตเปลยนรป จากรปหนงไปสรปหนง รปทแรกดบไปมนกมเชอเหลออยสำาหรบเปนรปใหม เปนรปอน อยางนเรยกวา “ดบเหลอ” คอยงมความยดมนถอมนในสงน แลวไปยดมนถอมนในสงน แลวไปยดมนถอมนในสงโนนเรอยไป อกทหนงกคอวา สตปญญาหรอความรธรรมะทยงไมถงทสดนน มนจะดบความยดมนถอมนไดแตเพยงบางสง บางอยาง หรอบางสวนโดยเอกเทศเทานนเอง

บางคนอาจเหนวาฝนนไมใชตวตน แตไปเหนนกกระจอกเปนตวตนกได ไมตองพดถงคน เพยงเหนสตวเปนตวเปนตนกได และบางคนอาจมองเหนตนไมหรอสตววาไมใชตวตน แตไปเหนคนวาเปนตวตนเขากได ทเหนวาเปนตวตนน บางทกเหนวารางกายนไมใชตวตนแลว แตวาสวนจตใจทเปนศนยกลางนนยงเหนเปนตวตนอยางนกได อยางนเรยกวามนดบไมหมด มนดบบางสวนเหลออะไรเปนตวตนบางสวนอยเสมอไป กระทงถงวาจตนกไมใชตวตน แตวาคณสมบต

อะไรบางอยางของจต เชนธรรมะนเปนตวตนขนมากได หรอวาถาสงเหลานไมใชตวตนแลว สงทอยถาวรเปนอนนตกาล เชนนพพานธาตนเปนตวตนกได อยางนดบมเชอเหลออยเรอย จนกวาเมอใดจะกวาดทงไปหมด แมแตนพพานธาตกไมใชตวตน อยางนมนจงจะเรยกวาดบไมเหลอแหงตวตน หรอดบไมเหลอแหงตวกทแทจรง

เพราะฉะนนคำาวา “ดบไมเหลอแหงตวก” น กคอการทไมอาจเกดความรสกวาตวกนนเอง แตเปนการปฏบต ตองหมายความวา เราปฏบตในทำานองทจะไมใหเกดความรสกวาตวกขนมาได ถาปฏบตอยางนอยไดเรอย กเรยกวาดบไมเหลอแหงตวกไดเหมอนกน และการปฏบตทถกตองและเปนไปอยางสมบรณถงทสดนน ยอมหมายถงการปฏบตชนดทตวกหรอความรสกวาตวกนไมมทางจะเกดอกตอไป กแปลวาไมใหตวกเกดขนมาไดอยตลอดเวลา ดวยการกระทำาทถกตองนน

เทาทกลาวน กพอจะเขาใจกนไดทกคนวา คำาวาเกดแหงตวก “เกด” ในทนไมไดหมายถงการเกดจากทองบดามารดา แต หมายถงเกดในหวงแหงความนกคดในทางจตใจเทานน จะเรยกวาปฏสนธ หรอจะเรยกวาคลอดออกมา หรอจะเรยกวาอะไรกสดแท ตองหมายถงปฏสนธหรอคลอดออกมาในความรสกเทานน คอในความรสกของจตเทานน

อยางเรารสกวา เราเปนเรา ฉนเปนฉน ขนมาน มนรสกทไหน กขอใหเขาใจวา มนเกดทจตนนแหละ การเกดหรอการคลอดออกมามนอยทนน เพราะฉะนน การเกดนจงหมายถงการเกดในทางจตใจ ไมใชเกดทางเนอหนงรางกาย

ตองเขาใจวาการเกดทางเนอหนงรางกาย แมจะคลอดออกมาแลวจากทองแม แตถายงไมมการเกดทางจตใจ คอไมเกดความรสกวา กเปนก เราเปนเรา อยางนแลวละก ใหถอวา การเกดทางรางกายนนยงไมมความหมายอะไรเลย ยงเหมอนกบกอนอะไรกอนหนง หรอดนอะไรดนหนงเทานน จนกวาเมอใดจะมความรสกยดมนถอมนเปนตวตนเสยกอน เมอนนการเกดทางรางกายดนนนจงจะสมบรณ คอในภายในมความรสกเปนตวตน

เพราะฉะนน ความเกดมนจงจำากดความหมายอนแทจรงอยทความรสกวาตวตนนนเอง เมอเดกนน เกดขนมาแลวขณะใด มความรสกวาตวตนอยในใจ เมอนนเรยกวาเขาเกด พอเขาไมมความรสกวาตวตนอยางนน เมอนนกคอเขาตาย

กลายไปเปนดนหรอเปนกอนอะไรทางเนอหนงอยตามเดม ความรสกอยางอนไมอาจชวยใหเกดความหมายวาตวตนได จงไมอาจทำาใหเกดความหมายวาเขาเกดอยได มนจงเทากบเขาตายอย แตประเดยวเดยว ถามอะไรมากระทบ มอารมณมากระทบแลวกเกดความรสกวาเปนตวตนขนมาไดอก เพราะฉะนน เขาจงเกดขนมาอก และประเดยวเขากตายไปอก จงวาวนหนงๆ เกดไดหลายครงหลายหน

เพราะฉะนน การปฏบตเพอเปนอยดวยความวางนน มนกอยทตรงนเอง คออยตรงท ปฏบตอยาใหเกดความรสกวาตวตนขนมาในดนหรอในกอนน ในรางกายกอนนดนน อยาใหเกดจตใจชนดทเปนความรสกวาเปนตวตนหรอเปนตวเราขนมา ปฏบตอยางนเรยกวาปฏบตเพอเปนอยดวยความวาง ใจความมนมอยอยางน

ทนรายละเอยดเกยวกบการปฏบตน กควรจะมองดใหเหนอยางแจมแจงชดเจนวาจะปฏบตอยางไร? ปฏบตในขณะไหน? ทวาปฏบตอยางไรนน กไดอธบายมาแลวขางตน วาปฏบตอยางทไมใหเกดตวตน แตวายงไมชดเจน จะตองอธบายพรอมกนไปกบขอทวา จะปฏบตในโอกาสไหน ในขณะไหน อยางไร เพราะฉะนน เราจงแบงแยกการปฏบตนวา มโอกาสปฏบตในขณะไหนบาง ใหเหนชดเจนเปนโอกาสๆ ไป เพราะฉะนน ในทนจะขอแบงเพอใหเหนงายๆ สก ๓ โอกาส หรอ ๓ ขณะคอ

ในขณะตามปกต หรอโอกาสทเปนปกตอยางหนง

ในขณะทมอารมณมากระทบ ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย หรอทางผวหนง เปนตน นอกอยางหนง เปนอยางทสอง

แลวอกขณะหนง ซงขอผนวกเขาไวเลย นคอขณะทจะดบจต ทเราเรยกกนวา โอกาสจะตาย คอตายทางรางกาย ตายชนดทเปนความแตกดบของรางกาย ในขณะทจะตายอยางนน มการปฏบตสำาหรบโอกาสนน อกอยางหนง

นแหละขอทบทวนใหมวา ขณะทไมมอารมณมากระทบ ทางตา ทางห นอยางหนง แลวในขณะทมการกระทบกบอารมณคอ รป เสยง กลน รส เปนตน นอยางหนง แลวอกขณะหนงกคอขณะทจะดบจต คอ ตาย อยางทชาวบานเรยก

การปฏบตในโอกาสอยางแรก คอในปกตทไมมอารมณมากระทบนน เราจะทำาอยางไร? ในขณะปกตอยางนกหมายถง เมอเราทำาการทำางานอะไรอยตามปกตลำาพงเรา เวลาปกตอยางน เราจะทำาการทำางานประจำาวนอยกได หรอวาเราจะใชเวลาปกตนนไปทำากมมฏฐาน วปสสนาอะไรอยางใดอยางหนงกได นเรยกวา ยงไมมอารมณมากระทบ ยงไมมปญหาเรองทอารมณมากระทบ เราทำาการงานตามประสาชาวบานนอยกได แตตองในขณะทไมมอารมณมากระทบ หรอเรามเวลาวาง เราจะอานหนงสอกได เราจะนกคดอะไรกได จะทำาวปสสนากได นเราจะตองปฏบตในลกษณะทเปนการศกษา เปนการทำาใหเหนแจงยงขน วาสงทงปวงวางอยอยางไร แลวจตนมนวางไดอยางไร จตจะไมหลงผดในสงทงปวงไดอยางไร ใหนกคด ศกษาดวยตนเอง หรอไตถาม ปรกษาหารอผอนอยเปนประจำาและทำาไปเรอย

โดยเฉพาะอยางยง สำาหรบผทไมมความรทางปรยต สำาหรบผทเปนชาวบานกระทงไมรหนงสอ ไมไดเคยบวชเคยเรยนเรองปรยต กยงมวธลดอกแบบหนง ซงกมความหมายแบบเดยวกน มความมงหมายอยางเดยวกน คอใหรสงๆ เดยวกน คอรความวางของสงทงปวงเหมอนกน แตเราไมอาจพดถงความวางอยางนนได เพราะเขาจะยงไมเขาใจใหญ

เพราะฉะนน เราจงพดไปอกทำานองหนงวา ใหดวาสงตางๆ มอะไรบางทนาเอาหรอนาเปน ใหคนธรรมดาทวไปตามปกตนน เปนอยดวยการพจารณาวามอะไรบางทนาเอา นาได หรอนาเปน ทวาเอา หรอไดน เชนไดเงน ไดทอง ไดของ ไดเกยรตยศ ไดอำานาจวาสนา นเรยกวาเอาหรอได มอะไรบางทนาเอา หรอนาได แลวมอะไรทนาเปน เปนอยางไรบางทวา นาเปน เปนคน เปนสตว เปนเศรษฐ เปนขอทาน เปนพระเจาแผนดน เปนราษฎร เปนมนษย เปนเทวดา เปนอยางไหนบาง ทไหนบางทนาเปน

เราตองเขาใจวา “เอา” วา “เปน” ใหถกตองกนเสยกอน คำาวา เอา วา เปน น หมายความถงความยดถอโดยตรง ถาไปรสกวา เอา หรอ ได นมนตองมความยดถอโดยตรง ถาไปรสกวาเอา หรอได นมนตองมความยดถอทจะเอามาเปนของเรา ถงจะเขาขนทเรยกวา “เอา” หรอ “ได” เตมตามความหมาย เชนเราเอาเพชร เอาพลอย มากองไวเตมหองอยางน ถาไมมความยดถอวาเราได เราเปนเจาของ เราเอามาได อยางนมนกเทากบวาไมมการเอา ไมมการได เพชรพลอยกกองอยทนนเอง ไมมความหมายอะไร ถาเกดความรสกชนดทเปนอปาทานวาตว

เรา ตวเราเอามาได ตวเราไดมาแลว อยางนมนจงจะเรยกวา “เอา” หรอ “ได” ขอใหเขาใจความหมายของคำาวา เอา วา ได อยางน

แลวถามอกทวา เอาอะไรบาง มนนาเอา นาได เอาอนไหนบาง จะไมทำาใหบคคลนนใหเปนทกข มนมแตจะแผดเผาบคคลนน ทมแทงบคคลนน รอยรดบคคลนน พวพนบคคลนน หมหอบคคลนน ครอบงำาบคคลนน หากเขาไปเอา ไปเปนมนเขา แตถาเพชรพลอยทกองอยเตมหองนน เขาไมมความรสกวาเอา วาเปน มนกไมมอาการแผดเผา พวพน หมหอ รอยรด แตประการใดเลย นเรยกวาไมเอาไมเปน มอนไหนบาง ทไปเอา ไปเปนเขาแลว จะไมเปนทกข

ถาไปมความรสกวาเอา วาเปน เขาแลว ไมตองมาอยในหอง ตอใหอยในปา หรออยคนละประเทศ ขามทวป ขามสมทรอยางน ใจมนกยงเปนทกขได ลองมลกมหลานอยทอเมรกา แลวกมความยดมนถอมนวาเรา วาของเราดซ มนกจะทำาใหนอนไมหลบ และมากเขากเปนโรคเสนประสาทได นนแหละคอความหมายของคำาวา “เอา” วา “เปน”

ตามปกตขอใหพจารณาดวา มอะไรบางทนาเอา นาเปน ทไปเอาไปเปนเขาแลว จะไมเปนทกข อยางน เมอพบความจรงวา ไมมอะไรทนาไปรสกเอา หรอ เปน มนกวางเฉยกบสงทสง แตจะจด จะทำา จะม จะเกบ จะรกษา จะบรโภคใชสอย กทำาไปตามเรอง จตใจอยาไปเอา อยาไปเปน อยาไปรสกวาเปนตวเราเอา, เปน, ม,

ขนมา ใหนกถงหลกธรรมะทวา “ทำาโดยไมตองมผทำา การกระทำาไดทำาเสรจไปแลว แตตวผทำาหามไม การเดนทางไดเดนถงทสดแลว แตตวผเดนหามไม” นหมายถงพระอรหนต ทานปฏบตธรรมะถงทสดแลว คอวาทำาการปฏบตธรรมะถงทสดแลว หรอวาเดนไปตามทางของอรยมรรคนถงทสดแลว บรรลนพพานแลว แตตวผเดนหามไม

หลกอนนจะตองนำาเอามาใชกบชวตประจำาวนของเรา จะกนอย นง นอน ยน เดน บรโภค ใชสอย แสวงหา ทำาอะไรตางๆ เหลาน ตองมสตปญญาเพยงพอทจะไมใหเกดความรสกวา เรามอย เราเปนผทำา ผกน ผเดน ผนง ผนอน ผบรโภคใชสอย นเรยกวาทำาใหมนวางจากตวเราอยเสมอ ใหเปนปกต เปนอยดวยความรสกทวา ไมมอะไรนาเอา นาเปน

การปฏบตธรรม สามารถจดทำาพรอมกนไปไดกบการทำาการงาน หรอการเคลอนไหวในการงานประจำาวนนนเอง เปนการปฏบตธรรมะอยางสงยงไปเลย

ไมตองแยกจากกน ขอแตใหมสตสมปชญญะอยางนอย งานกไดผลดดวย ไมผดพลาดดวย และธรรมะกเจรญกาวหนาอยางยงพรอมกนไปในตวการงานนนดวย นเรยกวาเปนอยตามปกตในเรอง ไมมการเอา ไมมการได

สำาหรบการเปน นนยงงายขนมาอก คอขอใหคดดวา “เปนอะไรบาง ทจะไมตองเปนทกขไปตามความเปนนนๆ” นเปนสตร เปนใจความสำาคญ คอวาเปนตวสตรตว Formula เลยวา “เปนอะไรบางจะไมตองเปนทกขไปตามความเปนนนๆ” คำาวา “เปน” นกเหมอนกน หมายเอาแตเปนทมอปาทาน เปนดวยความยดมนถอมนวา เราเปน เชนเดยวกบคำาวา “ได” หรอ “เอา” เหมอนกน

ยกตวอยาง เชนมทองกองอยเตมหองน ถาไมรสกวาเราเปนเจาของ มนกไมมการไดหรอมการเอา การเปนน แมโดยทางโลกจะสมมต ทางกฎหมายจะรบรองวา ใครเปนนนเปนน คนนนเปนอยางนน คนนเปนอยางนอยกจรง แตในใจของเราจรงๆ นน อยาไปรสกอยางนนเขา อยาไปหลง ไปเขาใจผดตามสมมตอยางนนเขา เชนวา คนหนงคลอดบตรออกมา คนผคลอดกตองเปนแม คนทเขาคลอดออกมากตองเปนลก นกเปนตามธรรมชาต ถาอยาไปยดถอวาเปนแม มนกไมเปนแมหรอกเพราะไปหลงเอาเอง ไปวาเอาเอง ไปเขาใจผดเอาเองวาเปนแม มนกเปนแม อยางนควรถอวาเปนสญชาตญาณของสตว (Animal Instinct)

คอวาสตวมนกรสกเปน แมไก แมสนข แมวว แมอะไร มนกรสกวามนเปนแมและรกลกเปน นไมตองฝน ไมตองทำา ไมตองสราง มนเปนอยตามธรรมชาตของสตว

ถาถงขนทเปนสตปญญา มนตองดกวานน มนตองรจกทำาลายความยดถอ ทมาจากความไมร อยางนนเสยได

คนบางคนคงจะคดวา แหม! เหยมโหดทารณจรง ไมใหรสกวาเปนแม ไมใหรกลกอยางนนหรอ? ฟงใหด ไมไดหมายความอยางนน คอวาการเปนแมน เปนดวยสตปญญากได เราจะปฏบตหนาทของแมอยางไรกทำาไปดวยสตปญญาได ไมตองทำาดวยตณหา อปาทาน ซงมนจะทำาใหมความทกขทกประการ ตองนำาตาไหลบอยๆ ตองเหยวแหงใจบอยๆ ตองเปนอะไรบอยๆ แลวไมมความสขเลย นนแหละคาทเปนแมไมเปน เปนแมไมถกวธของธรรมะ ตองเปนทกขเพราะลก นเรยกวาความทกขของแม

เมอเปนแม กตองทกขอยางแม เมอเปนลกกตองทกขอยางลก เมอเปนพอกตองทกขอยางพอ นลองถามตวเองดทวาเกดมาเปนแมเขานสนกไหม? เกดมาเปนพอเขานสนกไหม? คนทสงอายทไดผานสงเหลานมาแลว อยางทเรยกวามประสบการณดมาแลว ลองคดดซวาจะเปนอยางไร จะตอบวาอยางไร ถงไมตอบกคงสนหวทงนน เปนพอเขาสนกไหม เปนแมเขาสนกไหม อยางนนคอสงทจะตองศกษา หรอรสกอยเปนปกต แมในเวลาทไมมอารมณมากระทบ

ถาเปนสามสนกไหม? เปนภรรยานสนกไหม? ไปคดดเอง คนทเปนสามเปนภรรยามาโดยสมบรณแลวจะสนหวทงนน

ทน ถามวาเปนหญงนาสนกไหม? เปนชายนาสนกไหม? ถาสตปญญาเดนมาโดยลำาดบ และละเอยดยงขน กจะสนหวทงนน เปนผหญงกตองมความทกขอยางผหญง เปนผชายกตองมความทกขอยางผชาย

เปนเดกสนกไหม? เปนผใหญสนกไหม? เดกๆ เขาคงจะตอบวาสนก แตเราทเปนผใหญผเฒามาแลว นลองยอนกลบไปดทวา มนสนกไหม? เดกมนกมทกขตามประสาเดก ผใหญกเปนทกขตามประสาผใหญ ถาหากมความยดมนถอมน

ทนขยายใหกวางออกไปวา เปนคนนาเปนไหม? เปนสตวเดรจฉานนาเปนไหม?

เปนอะไรทเปนคตรงขามน กบทไมตองเปนอะไรเลย อนไหนจะดกวา เปนคนธรรมดา กบเปนสตวนรก อยางนนาเปนไหม

หรอพดอกอยางหนงวา เปนคนนนาเปนไหม? เปนเทวดาในสวรรคนนาเปนไหม?

นมนเปนเครองวดสตปญญาของบคคลวาคนนนเขามองเหนความยดมนถอมนอยางสมบรณ อยางถกตองหรอไม ถาเขามองเปนโทษของความยดมนถอมนอยางสมบรณแลว กจะสนหวทงหมดอยางเดยวกน เพราะวาเปนคนนกตองมความทกขตามแบบของคน เปนเทวดากตองมความทกขตามแบบของเทวดา

หมายความวา ถาเกดไปยดมนวาเราเปนคน หรอวาเราเปนเทวดาขนมาแลว นนแหละจะตองเปนทกขตามแบบคนหรอเปนทกขตามแบบเทวดาทงนน

ถาวาง คอไมยดมนถอมนวาเปนอะไรเลย มนกไมเปนทงคน ไมเปนทงเทวดา มนกเลยไมมความทกขอยางคนไมมความทกขอยางเทวดา นเรยกวาวาง ถาตองเปนคนตามความยดมนถอมน หรอเปนเทวดาตามความยดมนถอมนแลว

มนสนกไหม? นขอใหคดอยางน แลววาเปนคนสนกไหม? เปนเทวดาสนกไหม?

ถาใครเขาถงความจรงแลวกจะสนหวทงนน

ทนใหใกลเขามาอกวา เปนคนดนาเปนไหม? เปนคนชวนาเปนไหม? ถาถามวา ใครอยากเปนคนดบาง คงยกมอกนสลอนไปหมดเลย เขายงมองไมเหนวา ความยดมนถอมนวาเปนคนดนน มนกตองมความทกขไปตามแบบของคนด ไปตามประสาของคนด เชนเดยวกบทคนชว จะตองมความทกข ตามแบบประสาของคนชว ถาลงยดมนถอมนแลวเปนไมมความสขเลย เพราะมนจะหนกชนดใดชนดหนงอยในตวความเปนนนเอง หากแตวาความทกขบางอยาง มนไมแสดงออกมาใหเหน แลวมนมความสนกสนานเพลดเพลนอะไรบางอยางกลบเกลอนไว มนจงทนทกขในการม-การเปน-การได ทะเยอทะยาน ตน หรอเหอทจะเปนนน-เปนนอยไดดวยการถกหลอก

ทจรงนน ธรรมชาตหลอกใหคนเราสทนทกข เชนตวอยางทเหนไดงายๆ ในกรณททกข เพราะการสบพนธ เพราะการคลอดลกน มนหลอกไดอยางทตนเองกสมครใจทเดยว ถาเขามองเหนความจรงขอนแลว กคงไมเลนดวยกบการหลอกลวงของธรรมชาตนนเลย เปนคนด เปนคนชวสนกไหม? ลองคดด

หรอวาใกลเขามาอกกวา เปนคนมบญนาเปนไหม? เปนคนมบาปนาเปนไหม? ทนทผลผลามไมดแลอะไรเลย คงจะยกมอทนทวา เปนคนมบญนาสนกกนใหญ แตคนทเขาผานบญมาโดยสมบรณแลว กสนหววา คนมบญกตองเปนทกขไปตามแบบตามประสาของคนทยดมนถอมนวาตนมบญ นคนมบญจะตองเปนทกขไปตามประสาคนมบญ เชนเดยวกบคนทมบาปตองมทกขไปตามประสาคนมบาป ทนใกลเขามาอกกคอ เปนคนมความสขนาเปนไหม? เปนคนมความทกขนาเปนไหม? คนกยงยกมอกนสลอนมากกวาคราวกอนวา จะขอใหเปนคนมความสข ทนสวนคนทเคยมความสข เสวยสขอยางทเรยกๆ กนนมาแลว ไดผานมาแลวกลบสนหววาเปนคนมความสขน กเปนทกขไปตามแบบของคนมความสข

ตอนนคงจะฟงไมเขาใจ ขอกลาวซำาอกวา คนมความสข จะตองมความทกขไปตามแบบของคนมความสข ขอนตองนกถง ขอทวาในโลกนชาวโลกเขาสมมต เขาบญญต เขายดมนถอมนกนวา คนอยางไหนเปนคนมความสข มเงน มอำานาจวาสนา มนนมน มกามคณ มอะไรสมบรณไปหมดทกอยาง เปนคนมความสข แตแลวกจงดใหด มนจะมความทกขไปอกแบบหนง รปหนง ตามประสาคนมความสข

ไมตองพดถงความสขชนดมกางอยางน ตอใหเปนความสขชนดทเกดมาจากสมาธ สมาบต จากฌานของพวกฤๅษ มน ถาไปยดมนถอมน วาฉนเปนคนมความสขขนมาแลว มนกจะเกดกางขนมาในเนอนนเอง แลวตดคอ พวกนยดมนถอมนความสขในรปฌานเปนตน เหลานกเรยกวา เปนคนมทกขไปตามประสาของคนมความสขจากรปฌานนนเอง

เพราะฉะนน จงมบทบญญตใหละ รปราคะ อรปราคะ เสยง ในสงโยชนเบองปลาย ทจะทำาใหคนเปนพระอรหนตอยางนเปนตน เพราะวาการทไปตด ไปยดเขา วาเรามความสข แมจะเปนความสขทเกดจากธรรมะกเถอะ มนจะยงคงเปนกางตดคอชนดละเอยด อยางใดอยางหนงอยเปนธรรมดา และไมเปนธรรมะจรงขนมาได

ขอทจะไปยดพระนพพาน วาเปนตวตน หรอเปนความสขของเราขนมานนเปนไปไมได ถาเพยงแตพดนนพดได วานพพานนนเปนสขอยางยง แลวยดพระนพพานวาเปนเรา เปนของเรา เรามสขอยางนพพาน บรรลนพพานนมนพดได แตตามความจรงนนมไมได เพราะวาผทมความยดถออยางนนอย จะบรรลถงนพพานไมไดเปนอนขาด เพราะฉะนน ถาเขาสำาคญอยวา เขาไดรบ เขาเปนผมความสขทเกดแตนพพานอยางน มนเปนนพพานจอมปลอมทงนน นพพานจรงไมมทางทจะมาอยในฐานะทถกยดถออยางนได

นเราไลความสขขนไปตงแตความสขของเดกๆ ความสขของผใหญ ของคนหนมสาว คนแกคนเฒา คนมอำานาจวาสนา กระทงคนเปนเทวดา มฌาน มสมาบต อะไรเปนทสด ถาลงยดมนถอมนวา ฉนมความสขละก มนตองมความทกขไปตามแบบของคนมความสข ผทเขาถงความจรงจะรสกดอยางน สวนผทไมเขาถงความจรงกตน กเหอ กนไปตามเรองตามราว เหอเงน เหอทอง เหออำานาจวาสนา เหอความสข ทางเนอทางหนง กระทงเหอวปสสนา เหอฌาน เหอสมาบต เหอจนตองสงโรงพยาบาลปากคลองสาน อยางนแหละมนเปนการแสดงอยในตวของมนเองแลว วายดมนถอมนไมได เพราะถาไปยดมนถอมนแลว คนมความสขกจะตองเปนทกขไปตามแบบของคนมความสข คำาวา “ทกขไปตามแบบของคนมความสข” เดกๆ ฟงไมถก ฟงไมออก แตผสงอายควรจะฟงออก

ทน เราลองคดดอกสกคหนงวา เกดนสนกไหม? ตายไปสนกไหม? ใหเลอกเอาฝายหนงในคนคน คอเกดเปนคนอยนสนกไหม? หรอวาตายไปกคอไมเปนอยนสนกไหม? เกดกบตาย สองอยางนอนไหนนาสนก คนเกดอยนาเกด หรอคนตายนาตาย ลองคดด ถารธรรมะจรงมนกสนหว ไมเอาทงนน ไมเอาทงเกด ไมเอาทงตาย แตคนธรรมดาแลวไมอยากตาย อยากแตเกดแลวไมอยากตาย อยากเกดเรอย อยากเกดชนดไมรจกตายดวยซำาไป หรอวาถาจะตองตายแนแลว กยงอยากเกดอก นนแหละคอความยดมนถอมน

เราอาจตดบทสนๆ วา คนเกดกตองมความทกขไปตามแบบของคนเกด คนตายกมความทกขไปตามแบบของคนตาย ตอเมอไมรสกวาเกด ไมรสกวาตาย คอ วาง นนแหละ จงจะไมมความทกขเลย

ทำาไมไมนอนคดเลน นงคดเลน เดนคดเลนในเรองอยางน ในขณะทไมมอารมณอะไรมากระทบ ทำาไมไมลองนอนคดอยางน นงคดอยางน เดนคดอยางน หรอวาเมอทำาอะไรอย หรอ เปนอะไรอย ทำาไมไมลองคดอยางน

เมอเหนดเหนอย ยากลำาบาก อยดวยความเปนมารดาเปนตนอยางน ทำาไมไมร สกบางวา ความเปนมารดาอยางนไมนาสนก แลวความเปนสาม ความเปนภรรยา ความเปนอะไรตางๆ อยางทวามาแลวทงหมดน เมอกำาลงวนอยดวยอาการของความเปนนนๆ ทำาไมไมรสกวานไมสนกเลย ทงๆ ทตองรองไหอย กยงไมรสกวานไมสนกเลย ยงสนกอยเรอย สนกอยทงๆ ตองรองไหอยางนน

เพราะฉะนน เราจะตองคดดใหดอกทหนง ในครงสดทายวา เกดกตาม ไมเกดกตาม ไมไหวทงนน เกดกไมวาง ไมเกดกไมวาง ถาไปยดถอวาไมเกดแลว มนกไมวางเหมอนกน ตอนนมนจะตองเปนตอนทฟงยากทสด หรอจะวาปฏบตยากทสดกตามใจ ระหวางเกดกบไมเกด นมาถงคสดทายน เราไมเอาทงนน เราไมเขาไปยดในคำาวา เกด หรอ ไมเกด กไมยด มนจงจะวาง

เมอพดถง “เอา” ถง “เปน” มาเรอยๆแลว ไมเอา ไมเปน มาเรอยๆ แลว มาถง “เกด” “ไมเกด” เปนคขนมาอยางน ประเดยวกจะยดเอาท “ไมเกด” เขาอก ฉะนนในอนดบสดทาย ขอปฏบตของเรา จะตองสาวกาวไปจนกระทงถงวา ความรวาไมเกด อยางนกตองไมเปนทยดมนถอมน คอใหสลายไปดวยเหมอนกน มนจงจะวางจรงๆ ขนมา คอเกดกไมใช ไมเกดกไมใช นนแหละจงจะเปนเรอง ไมเกด ทแทจรง คอเปนความดบทไมเหลอทแทจรง

คำาพดตอนนออกจะฟดไปฟดมาอย แตความหมายนนไมไดฟดไปฟดมา มนมความจรงอย แยกออกจากกนไดเดดขาดเลย ฉะนนทานอยาไปยดมนในนพพานวาเปนความไมเกด แลวกวเศษวโสอยางนนอยางน แลวกอยาไปยดมนถอมนในวฏฏสงสารวาเกดกนใหญ เกดมนสนกด มนตองไมยดมนถอมนทงสองฝาย มนจงจะเปนความวาง และเปนความไมเกด การปฏบตในเวลาปกต จะตองเปนอยางนอยเรอยๆ ไป

สำาหรบในขณะทเรากำาลงทำาการงานอยางยง คองานกมมฏฐาน กลาวคอปฏบตสมาธภาวนา วปสสนาในลกษณะทเปนเทคนคจด เพอใหรโทษของความยดมนถอมน มนกเรองวางจากความยดมนถอมนอยางเดยวกนอก ขอนตองทำาตามทไดเลาเรยนศกษามาเปนอยางมาก ไมใชคนธรรมดาทไมรหนงสอจะทำาได เพราะฉะนนมนจงมหลก มคำาอธบาย อยางทเคยอธบายมาแลวมากมาย ไปอานด หรอนกถงทเคยกลาวมาแลว ทงหมดนรวมกนเรยกวาขอปฏบตในขณะปกต

ทนกเปน การปฏบตในโอกาสทสอง คอในขณะทอารมณมากระทบ หมายความวา เมอมรป เสยง กลน รส สมผส มากระทบทตา ห จมก ลน กาย ผวหนง เหลานจะตองปฏบตในลกษณะทใหผสสะ-หยดอยทผสสะ ใหเวทนา-หยดอยทเวทนา อยางนเปนตน ซงกไดบรรยายทวไปในทกหนทกแหง กระทงทไดบรรยายทนคราวกอนมาแลว จนบางคนกเขาใจ บางคนกไมเขาใจทวาการกระทบแลวหยดอยแคผสสะน มนเปนชนดเลศ ถาชนธรรมดา กเลยไปถงเวทนา แลวหยดอยทเวทนา อยาปรงเปนตณหาอปาทาน เปนตวก เปนของกขนมา

บางคน หรอนกพดตามศาลาวด หรอนกสอนตามโรงเรยนนกธรรมกเหมอนกน เขาพดวา หยดอยแคผสสะนนไมม ตองไปถงเวทนาเสมอ นนเพราะเขายดมนถอมนหนงสอหรอถอยคำา หรอแบบอยางอะไรอยางหนงเทานน ไมใชความจรง

ความจรง พระพทธเจาทานตรสวา เมอเหนรปสกวาเหน ดมกลนสกวาดม ลมรสสกวาลม สมผสสกวาสมผส นกมอย ถาทำาไดอยางน ตวเธอไมม คอตวกไมเกด แลวกเปนทสดทกข คอวางอยเรอย ขอใหสงเกตอยางนกแลวกนวา เมอเราทอดสายตาไปยงทางใดทางหนง เหนภาพนน เหนภาพน ลองเหลอบตาไปทางประตหนาตาง มนกเปนเพยงผสสะเทานน ไมเกดเวทนา พอใจ หรอไมพอใจอะไร เมอรป เสยง กลน รส อนใดเขามา ในลกษณะผสสะอยางน กใหมนหยดอยอยางนนบางเปนไร

เหมอนกบทหารทนอนขางปนใหญ เมอปนใหญลนตงออกไป มนกเพยงแตไดยนเสยงเทานน ไมเกดเวทนาอะไร ยงนอนหลบสบายอยดวยซำาไป หนกๆ เขาไมสะดงไมตน ไมอะไรเลย มนเปนแตเพยงเสยงปนใหญกระทบห แลวกเลกกนอยางน

ใหผสสะหยดอยเพยงแคผสสะอยางน ในเมอไดยนเสยงผหญง เสยงผชาย เสยงครก เสยงอะไรตางๆ เหลานมนจะไดหรอไม ถาทำาไดกตองนบวาเกงมาก

ขอนนกดอกทหนงกวา บางทสตวมนจะเกงกวาคน เพราะสตวไมมปญญาชนดรมากยากนาน ทนถาเราอยากเกงอยางถงทสดอยางนนบางกตองหด ชนดผสสะสกวาผสสะ

แตถาสไมไหว ยอมแพ กไปหยดทเวทนากได พอเวทนารสกสบาย ไมสบาย พอใจ ไมพอใจ แลวกใหหยดอยแคนน หยดอยเพยงเทานน ดบไปเพยงเทานน อยาเกดความอยากตอไปอยางนนอยางน ไปตามเรองของความอยากของกเลสตณหา อปาทาน อยางนกได นเรยกวาเราประพฤตปฏบตในโอกาสทกระทบกนกบอารมณ ใหปฏบตอยางน

ทนเวลายงมเหลออยเพยงนดหนอยน อยากจะพดเรอง การปฏบตในโอกาสทสาม คอ ในขณะทจะดบจต รางกายจะแตกตายลงไปน จะปฏบตอยางไรจงจะวาง ขอนจะตองอาศยหลกทวา ดบไมเหลอ-ดบไมเหลอ มาเปนหลกอยเปนประจำา

การทจะตองตายไปตามธรรมชาต คอแกชราแลวจะตองตายไปตามธรรมชาตน เปนสงทเดดขาดแนนอน ถาใครไปถงอายปนนนเขา ไปถงระยะนนเขา มนเรยกวามเวลาเหลอนอยเตมทแลว จะทำาอยางไรมนจงจะทนแกเวลา?

ทนเพอใหทนแกเวลานนเอง เปนคนแกไมรหนงสอ ไมมเวลาเรยกอะไรมากได เพราะวาสตปญญา มนสมองไมอำานวยมากมายอะไร กจะถอหลกอยางทวา ดบไมเหลอแหงตวก ดงทกลาวมาแลวนนเอง

ตามปกต กใหดอยวา เปนคนกไมสนก เปนคนแกกไมสนก เปนเทวดากไมสนก เปนพอกไมสนก เปนแมกไมสนก เปนลกกไมสนก เปนสามกไมสนก เปนภรรยากไมสนก เปนบาวกไมสนก เปนนายกไมสนก เปนผแพกไมสนก เปนผชนะกไม

สนก กระทงเปนผด-ผชว กระทงผมบญ-มบาป กระทงผสข-ผทกข นกลวนแตไมสนก อยางนกแปลวา จตนไมมทหวงทไหน ทจะไปเอา-ไปเปน พดวาสนหวงกได

คำานใชไดเหมอนกน ในการบรรลพระอรหนต แตไมใชสนหวงอยางโลกๆ อยางคนโง คนขเกยจ คนทไมมทหวง คนสนหวง อยางนนมนอกความหมายหนงตางหาก เดยวนในทน มนเปนความสนหวงของคนทมปญญาอยางถกตอง มองออกวาไมมอะไรทควรหวง ไปเอา-ไปเปน ทนกตาม ทโลกอน ทโลกไหนกตาม ทงหมดนไมนาเอา ไมนาเปนจรงๆ ทกกาลเวลา ทกสถานท

ทนจตของเขาจะนอมไปในทางไหน ขอใหลองคดด จตของเขาจะไมนอมไปในทางไหนไดเลย เพราะไมมอะไรทนาหวงทไหน เพราะฉะนน มนจงเปนไปเพอสลายตวมนเอง ไมมความอยากเอา อยากเปนทไหน มนวางไปในตวมนเอง มนสลายไปในตวมนเอง

ฉะนน อบายทจะเอาเปรยบธรรมชาตไดบางกตอนน คอวาเมอจะตองดบจตลงไปจรงๆ แลว กใหฟ นความรสกทวา ไมมอะไรนาเอา ไมมอะไรนาเปน ทไหนหมดทกหนทกแหงนน ใหมาอยทจตใจในเวลาทจะดบจตนน มนจะนพพานไปได ไมมทางทจะหลกเลยง ใหรางกายกบจตใจมนดบลงไปดวยความรสกวา ไมมอะไรทนาเอา-นาเปนทไหน แลวจะบรรลนพพานไดในตวมนเอง ในตวความตายทางรางกายนนแหละ

นเรยกวาเปนการไดกำาไรอยางยง ลงทนนอยอยางยง แลวแนนอนอยางยง ใหนกธรรมชนมหาเปรยญ ชนเอก ชนสงสดทไหนมาพสจนดท วามนจะเปนอยางไร ถาเขาตองดบจตไปดวยความรสกทแทจรง วาไมมอะไรทนาเอา-นาเปนทไหน อยางนมนกเปนการสลายตวชนดทสลายไปกบนพพานธาต ไปเปนนพพานธาตไดในตวมนเอง เปนตาแกยายแกทไมรหนงสอ พดอะไรกไมได แตมความรสกอยางนไดอยางเดยวกพอแลว

เพราะฉะนน เมอเราจะตายขนมาจรงๆ ขอใหความรสกอยางนมอย แลวตองรวาใกลจะตายนน มนอาจจะคอยๆเลอนไป ในการทรางกายมนชำารดลง มนจะตองแตกดบน ความรสกมนจะคอยๆ หมดไปๆ มนจะลมนน-ลมน ลมเขามาทกสงทกอยาง แมแตวาเดยวนกโมงกยามแลว กลางวนหรอกลางคนกไมรสกได แมวาตนกำาลงอยทไหน อยในบานไหน-เรอนไหนกไมรสกได แมแตวาตวเองชอ

ไรกลมไปแลว จะสวด อตปโส ภควา กไมถกแลว แตทจะอยไดเปนคชวตจตใจไปดวยกน กคอวา ความรวาไมมอะไรทนาเอา-นาเปน ดบไมเหลอ สมครดบไมเหลอ เพราะฉะนน ความรสกวาสมครดบไมเหลอนขอใหอยคกนกบจต จนถงวาระสดทาย มนจะสลายตวเปนความวาง หรอเปนนพพานไปได ดวยอบายอยางน ดวยเคลดอยางน นเรยกวาขอปฏบตในขณะทรางกายจะแตกทำาลาย ทเรยกวาของผรนอย ตาแกยายแกทไมรหนงสอ ผรนอยมอบายทจะดบไปได ดวยอาการอยางน และเราเรยกอบายนวา “อบายตกกระไดแลวพลอยกระโจนใหเหมาะๆ”

ทวาตกกระไดกคอหมายความวา รางกายมนตองแตกแน มนแกชราแลว มนถงทสดแลว มนตองแตกแน เรยกวา ตกกระไดลงมาแลว ทนกพลอยกระโจนเลย กระโจนสความดบไมเหลอ เพราะทำาความรสกในใจอยวา ไมมอะไรทนาเอานาเปนทไหน นเรยกวา กระโจนอยางถกทาง เพราะฉะนนมนจงไมเจบปวดอะไรเลย กระโจนอยางน ไมเจบไมปวด แตเปนผลดทสด คอถงความกบไมเหลอได นเราเรยกวามนเกง มนตกกระไดเปน ไมเหมอนคนโงบางคน ตกกระไดลงมาปากคอแตก แขนขาหก อยางนมนคอคนโง

แมเรยนมาก เทยวพดจออยตามศาลาวด อยางนมนกยงตกกระไดปากแตก ขาหกอยนนเอง มนสคนทสนใจอยางถกทาง แมแตเพยงเรองเดยวนไมได มนเอาตวรอดไดอยางน

ทนถาสมมตวา การตายทเปนอบตเหต เชนถกรถยนตทบบแบนไปกลางถนน หรอถกตกพงทบ หรอวาชาวไรชาวนาเดนอย ววควายมนขวดขางหลงทเดยวตาย หรอวาถกระเบดปรมาณลงมาอยางน จะทำาอยางไร?

ถาฉลาดสกหนอยกจะมองออก มองเหนไดดวยตนเองวา มนกอยางเดยวกนนนแหละ ถาความรสกมนเหลอนดเดยว แวบเดยววา ดบไมเหลอ สมครดบไมเหลอ ไมมอะไรทนาเอา-นาเปน เพราะไดทำาความรสกดงกลาวนนมาจนคลองแคลวชำานาญดอยแลวเปนปกต พอมาถงขณะเชนน กรสกไดเพยงแวบเดยวแลวกดบไป

เชนวารถยนตทบตาย อยางนไมใชมนจะตายทนท จะไมมเวลาเหลอสกครงวนาทใหเรารสก-ไมใช มนตองมเวลาเหลออยแมครงวนาท หรอแคเศษหนง

สวนสวนาท สกขณะจตหนง พอรสกแวบหนงไดวา สมครดบไมเหลอ อยางนกทนถมเถไป

ทนถาสมมตเอาเปนวามนวบเดยว ไมมความรสกเลย มนกดบไมเหลออยนนแหละ เพราะวาเราเปนอยดวยความรทถกตองวา ดบไมเหลออยเปนประจำา ในยามปกตมาแลว ตามทกลาวแลวขางตนวา เวลาปกตนนเราซอมความดบไมเหลออยเปนประจำา ไมมอะไรทนาเอา ไมมอะไรทนาเปน จนจตนอมไปสความดบไมเหลออยเปนประจำา ทนมนกดบไมเหลอไปดวยความรสกอนน แมวาในขณะทถกทำาใหรางกายสลายแตกตายไปโดยไมใหโอกาสทจะรสกคดนกได

ยงถามนใหโอกาส ทจะรสกคดนกไดสกขณะจตหนง หรอวาครงวนาทอยางน กคดไดสบาย เพราะฉะนน อยาไดขลาดอยาไดกลว อยาใหความขลาดความกลวแทรกเขามา เชนขอใหไปตามหมอมาท หามไปโรงพยาบาลท อยางนแลว คอตองตายตรงนนเอง ไมมประโยชนอะไร และเรองอยางนเขาถอกนวาเปนการตายโหง คอตายโดยไมอยากจะตาย และตายโดยกะทนหนอยางน เขาบญญตคำาเรยกกนวาตายโหง

ธรรมะทประเสรฐน มนปองกนการตายโหงไดอยางเดดขาด แตทำาใหนพพานไดทตรงนนเอง ทขางๆ ลอรถ หรอ ใตรถ หรอ ใตตกทบ หรอวากลางทงนา ตรงทควายขวด หรอวาในซากกองเถาถานของลกระเบด อยางนเปนตน มนไมมการตายโหง แตมนพพานแทน

ดงนน ควรซอมความเขาใจทถกตองไวอยางน สำาหรบผทมการศกษานอย ร นอย กระทงเปนตาแกยายแกทไมรหนงสอ แตไดฟงการพดอยางน กพอจะเขาใจได

ทนสวน การตายของผทรโดยสมบรณ มสตปญญาสมบรณ ศกษาเพยงพอ แตกฉานในปรยตธรรม ปฏปตตธรรมนนไมตองเปนอยางน คอไมตองมอาการตกกระไดพลอยกระโจน เพราะวา เขาเปนผไมตายเสยแลวตงแตทแรก ตงแตยงไมเจบไมไข ตงแตยงหนมๆ ดวยซำาไป คอ บรรลคณธรรมขนสงเสยตงแตกอนโนนแลว เพราะฉะนนจงไมมการตาย

ทนถาวาคนรมากมายอยางน พอถงเวลาจะตายเขาจรงๆ เขากยงมการเตรยมตวดกวาพวกตกกระไดพลอยโจน เขารจกตงสตสมปชญญะ อยางทวาไมมความตาย หวเราะเยาะความตายได อยางนกนบวาเปนการทวาเหมอน ลง

กระโดดไปอยางเรยบรอย ไมใชตกกระไดแลวพลอยกระโจนอยางวา นเปนเรองของผรสมบรณ แตสำาหรบผรนอยน ควรจะฉลาดในการทจะตกกระไดพลอยกระโจน นคอการปฏบตเพอวางในวนาทสดทาย

ทน อยากจะพดถง การเตรยมตวตายของผเจบปวย กนบาง เมอรสกวาจะตองตายแน สำาหรบผมความเจบไขเหนอยชดๆ เชน เปนวณโรค หรอโรคอะไรกตามเถอะ ซงมนจะตองตายแนแลว กควรจะทำาใหดทสดดวยสตสมปชญญะ ไมตองขลาด ไมตองกลว

อยากเลาเรองทเคยพบ เกยวกบวธเตรยมตวตายของคนครงพทธกาลใหฟงวา สำาหรบผทเขาถอศลสมาทานวตรกนอยเปนประจำาอยางน เปนธรรมดา การอดขาว ยอมไมมปญหาอะไร เพราะวนอโบสถกอดขาวเยนอยแลว ทนพอโรคภยไขเจบมาถง ซงเขาเชอวาไมเกนสบวน จะตองตายอยางน เขาเตรยมทจะไมกนอาหาร ไมเหมอนกบพวกเรา ทวาคนใกลจะตายตองใหไปหาอาหารดๆ อยางนนอยางน อยางแพงทสดมาใหกนๆ กนจนตายไปกบอาหารกม

ในการทเขาพยายามหลกอาหารน เขาทำาเพอจะมจตทเปนปกตทสด เพราะเมอรางกายชำารดอยางนแลว มนไมยอยอาหาร ขนใสเขาไปมนกเปนพษ มนกวนวายใจ มนกระสบกระสาย เพราะฉะนน จงตองเตรยมตดอาหาร กนแตนำา หรอกนแตยา

ทนถาใกลเขาไปอก แมแตนำากไมอยากกน ยากไมยอมกน เพอจะสำารวมสตสมปชญญะ ทจะตายชนดทดบไมเหลอ

พวกทยดมนถอมนในบญกศล กเตรยมยดมนถอมนในบญกศล พวกทฉลาดขนสงกเตรยมทจะปลอยวาง ดบไมเหลอดงกลาวมานน เขาไมตองการหมด ไมตองการฉดยา ประวงเวลาใหนานทสดเทาทจะนานไดอยางน ซงเปนการรบกวนอยางยง การทำาเชนนเรยกวา “ปลงสงขาร” ปลงสงขาร ยงไมทนตายนแหละ เขาเตรยมทจะแตกตายทำาลายรางกายใหดทสด ในทางจตกนอมไปเพอดบไมเหลอ

สวนพวกเราสมยน มวแตโกลาหล ตามหมอมากนจนเตมหองกม ใหกนยา ใหกนอาหาร ฉดยา ตางๆ นานาทำาใหพะงบพะงอนหาความสงบไมได นแหละทำาใหไมรวาจะตายอยางไร ทำาใหไมรวาจะตายหรอจะอย อยางนมนพะวาพะวงกนไป

หมด มนเลยไมไดประสบชยชนะเหนอความตาย หรอเขาถงความวาง หรอความดบไมเหลอ อยางทกลาวมาแลว

การเตรยมตวตายของคนครงพทธกาล กบคนเดยวนมนตางกน อยางวาคนเดยวน คงจะนกหาเตยงทสบายทสด หาหองทสบายทสด หาอาหาร หายา ทแพงทสด มาไว แลวกตายไปดวยการกลกจอ อยากจะรกษาชวต ถวงเอาไวใหไดตอไป แมนาทหนงกยงด อยางนกเลยระดมฉดยาเปนการใหญ ทำาอะไรเปนการใหญ แลวมนกตองตายอยางไม “หลบตาตาย” คอวาตายโดยไรสตสมปชญญะ เรยกวาทำากาลกรยาดวยความหลง

ถาทำาถกทาง มนกตองกลาดวยธรรมะ และตายอยางมชยชนะเหนอความตาย อยางทวามาน จงจะเรยกวาเขาถงความวางไดในวนาทสดทาย มโอกาสกระทงถงวนาทสดทาย ขอใหจำาคำานไวใหดๆ วาโอกาสสำาหรบพวกเรามกระทงวนาทสดทาย แตถาเราเอาชนะเดยวนไมได เรอยไปในวนาทสดทายนนดองชนะไดแน เพราะเหตดงทกลาวมาแลวนนเอง

นคอวธปฏบตเกยวกบความวาง ซงแบงเปน ๓ ขณะ ปฏบตใน ๓ โอกาส ขณะปกต ทำาการทำางานอยตามปกตนอยางหนง ขณะทอารมณมากระทบ ทางตา ทางห ทางจมก ทางลน ทางกาย จะสมนอยางไร ใหเปนความวางนนกอยางหนง แลวขณะทเบญจขนธจะแตกสลายไปตามธรรมชาตนจะทำาอยางไรกอกอยางหนง รวมเปน ๓ วธดวยกน

ควรจะเปนสงทนำามาพด นำามาคด มาปรกษาหารอกนอยเปนประจำา เหมอนอยางทคยเรองวทย เรองโทรทศน เรองบานเรองเมอง เรองโลก นนพลอยไปหมดทงวนทงคน แลวเรองสำาคญเหนปานนทำาไมไมลองเอามาคย มาปรกษากนดบาง พวกทชอบมวย กคยกนแตเรองการตอส จนเวลามไมพอ หายใจแทบไมทน

ทนเร องตอสกบความตาย เอาชนะความตายใหได ใหวางจากความเกด จากความตายน ทำาไมไมลองคยกนบาง มนจะเปนของงายขนมาทนท ถาวาเราคยกน ปรกษาหารอกนแตในเรองน เหมอนกบทเราคยกนในเรองอนๆ ไมเทาไหร สงเหลานจะเปนของงายๆ เหมอนกบทำาเลนไปได ไมยากเลย เมอทำาถกวธแลวไมมยากเลย งายไปหมด แมแตการบรรลนพพาน และการตกกระไดพลอยโจน อยางทกลาวน

นแหละสรปรวมความแลว เราจะตองเขาใจใหถกตองในเรองคำาวาวาง เขาถงความวาง เปนอยดวยความวาง วางอยเปนปกต แลวเปนความวางเสยเอง ความวางมอยทสงทงปวง เปนลกษณะของสงทงปวง ทำาจตใจใหวางจากความยดมนถอมนในสงทงปวง แลวจตกจะเปนความวางเสยเอง เปนความดบไมเหลอแหงตวก-ของก ไมมการเกดมาอก ไมมความรสกเปนความเกด เปนตวเรา-เปนของเรา ขนมาอก นคอวธปฏบตเพอความวาง

อาตมาขอยตลงดวยการหมดเวลาเพยงเทาน