ประทปแหงเอเซย

“โรจนากร”

แปลเกบความ จากคำาโคลงภาษาองกฤษเรอง The Light of Asia โดย Sir

Edwin Arnold

พมพครงท ๖ พ.ศ. ๒๕๓๒

โดยชมรมนกเรยนเกาแอลเอสอ (LSE) จาก ผพมพในการพมพครงท ๕

หนงสอเรอง ประทปแหงเอเชย ททาน“ ”ถออยในมอเลมน ในการพมพครงกอน ๆ ใชชอเรองวา ประทปแหงชมพทวป “ ”เปนสำานวนแปลแบบเกบความ โดยทานผใชนามปากกา โรจนากร จากหนงสอคำา“ ”โคลงภาษาองกฤษ เรอง The Light of Asia ของ เซอร เอดวน อารโนลด นกปราชญนามอโฆษชาวองกฤษ ซงเปนทรจกกนอยางกวางขวางของบรรดานสต นกศกษาวชาวรรณคดองกฤษ สำานวนการแปลของ โรจนากร นบไดวาเปน“ ”สำานวนอมตะ แมวากาลเวลาจะลวงเลยมานานเกอบครงศตวรรษ แตกยงคงความเปนเลศ มความไพเราะเพราะพรงสำานวนกนใจ ใครไดอานแลวกอยากจะอานซำาหลายเทยว โดยไมมวนเบอ

เซอร เอดวน อารโนลด ประพนธ The Light of Asia โดยแปลจากภาษาฮนด

อกทอดหนง เมอป พ.ศ. ๒๔๖๖ และไดตพมพแพรหลายในองกฤษ ประเทศอน ๆ ในยโรป ตลอดทงในอเมรกา ในประเทศฝรงเศส เลออง สอรค นกปราชญชาวฝรงเศสไดแปลจากภาษาองกฤษเปนภาษาฝรงเศสดวยคำารอยแกว

สวนในเมองไทย เมอ พ.ศ. ๒๔๗๐ เจาศกดประเสรฐ จำาปาศกด บตรเจายตธรรมธร เจานครจำาปาศกด (ปจจบนนครจำาปาศกด เปนดนแดนในประเทศลาว) ไดแปลฉบบภาษาฝรงเศสของ เลออง สอรค เปนภาษาไทยดวยคำารอยแกว และไดตพมพในชอเรองวา ประทปแหง“ทวปเอเชย เมอ พ” .ศ. ๒๔๘๓ หมอมเจาดาราจรสศร เทวกล ไดทรงแปลจากภาษาองกฤษมาเปนภาษาไทยดวยบทประพนธกาพยฉนทขนอก และท โรจนากร ระบ“ “ในคำานำาของผแปลวา ไดเกบความเรองนจากฉบบของทานผใชนามวา ภตตรต“ตา นน ภตตรตตา ผน นาจะเปน ” “ ”หมอมเจาดาราจรสศร เทวกล นนเอง“ ”

ตามสถตในตางประเทศ หนงสอเรอง The Light of Asia เพยง พ.ศ. ๒๔๗๐ ไดตพมพกวา ๑๕๐ ครงไปแลว หลงจากนนมา กยงไดตพมพเรอยมาอยางตอเนอง มไดขาดไปจากตลาดหนงสอของโลก และตลาดหนงสอชนนำาของเมองไทยประเมนอยางคราว ๆ วา ปจจบนคงตพมพไปแลวมากกวา ๓๐๐ ครง นนกเปนเครองวดคณคาของ

หนงสอเลมนไดเปนอยางด

สำาหรบ ประทปแหงเอเชย ฉบบแปล“ ”โดย โรจนากร น ไดรบการตพมพกอน“ ”หนานอยางนอย ๔ ครง ครงนจงนบวาเปนครงท ๕ และในการตพมพครงน ผจดพมพเหนวา คำานยมและความนำา ซงเขยนโดย พลโท กาจ กาจสงคราม ผจดพมพในครงท ๓ มสาระสะทอนใหเหนคณคาของหนงสอเรองนไดอยางวเศษ จงไดนำามาลงตพมพในคราวนดวย

ชมรมนกเรยนเกา แอลเอสอ (LSE)๒๕๓๑

คำานยมของ

พลโท กาจ กาจสงคราม

ทกทานคงไดอานหนงสอทางศาสนามาหลายเลมแลว และคงจะเกดความรสกวา แตละเลมเขยนไวด อานแลวบนดาล ใหไดบญทนตาเหน ไดบงเกดความรสกเลอมใสศรทธา ไดมองเหนความดของพระพทธเจาอยางแจมแจง แลวกกอใหเกดความนกคดอยากทำาความดอยางทานบาง การทเรารวาใครด แลวกอยากทำาดตามนน จดเปนวถทางดทสดทจะทำาใหเรา กลายเปนคนดไดสายหนง ทวานขอทำาความเขาใจดวยวา คนทอาศยโลกยอมตองเกาะอยกบโลก เผอญบนโลกทเราเกาะอยทกวนน เปนโลกโกหกพกลม ตางกจมอยกบสงโสโครก เนาหนอน แลว

กดดแปลงตกแตงพรางตาผอนไว คนหลายคนชอบหลอกตวเอง ชอบปลกใจตวเองในดานผดพลาด และคนหลายคนมกจะเปนคนยอขน โดยมากมกมความลมหลง จนเกอบจะยอมตายอยกบความลนหลง ทพากนผกขนไวดวยวธการอยางโงเขลาเหลานน

การทพวกเราชาวโลกมอาการยงยากและเลวไปถงเชนนน ทางศาสนากไดบอกไวแลววา เปนเพราะกรรมทไดทำาไมดไวมาก ๆ และสงไมดเหลานนกยอมตามมาสนอง การสนองของกรรมกหาใชเปนสงทไดคดผดทำาผดไวแตชาตกอนเทานนกหามได หากแตไดรทำารสรางไวตงแตรภาษาคนมาทเดยว ทวานโปรดนกถอยหลงดตวของตวเองดวยความเปนธรรมเถด ทานจะเหนจรงตามทวานอยางแนชดทกประการ ขาพเจาเคยพดกบทานผสนใจมาหลายคนและหลายครงแลววา การทมนษยชาตชอบผกปมไวสำาหรบรดคอตวเองนน คงจะมใชเหตอนไกล หากแตเปนเพราะโลกมนษยเปนโลกทตองแยงกนกน แยงกนอย แยงกนหาความฉลาด แยงกนสารพดอยาง แลวกยงพากนแยงความยงยาก แยงกนหาความทกข ความเวทนามาใสตวเอง กบยงมกรรมทไดสรางสรรคไวในชาตปางกอนมาสนองในชาตนดวย คนทงหลายจงไดพากนตกอยจมอยกบความไมสดดวยประการทงปวง นบตงแตคลอดมา เหนเดอนเหนตะวนในวนาทแรก กไดเสวยความยากความลำาบากมากมา

ตงแตตนทเดยว

ความในประวตของพระอรหนตสมมาสมพทธเจา ผวเศษและเปนผอยเหนอคนทงหลายในโลกมนษยนน ปรากฏวาพอประสตแลวได ๗ วน พระพทธมารดากถงแกทวงคต ในลกษณะนมบางคนเขาใจไปวา พระสมมาสมพทธเจาไดเสดจทางพระนาภของพระพทธมารดา อนเปนสาเหตหนงทชาวบานไดเขาใจกนไปวา แมแตการประสตของพระองค กไดเปนไปดวยความบรสทธสะอาดยงกวาคนทงหลาย เปนนมตมาแตแรกประสต ประกอบกบโหรไดถวายคำาทำานายไววา พระองคจะตองเปนผยงใหญกวาคนอนใดทงสน ในทสด พระพทธองคกไดอยในฐานะเปนเอกอครมหาบรษผลำาเลศ ทไดทรงคนพบสงทคนทงโลกคนไมพบ และไดเปนตนศาสดาจารยของพทธบรษทมาจนกระทงทกวนน

การคนพบในสงทคนทหลายคนไมพบ และไดรบสมญาวา พระองคเปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา อนมฐานะทอยเหนอมหาจกรพรรดเปนอยางมาก จนถงกบจะนำาไปเปรยบกนมไดเลยเชนน คงมใชอยเฉย ๆ กจะบนดาลดลใหเปนไปอยางทเรยกวาบญบนดาลหามได ทานไดทรงเสยสละสมบต และตำาแหนงรชทายาทแหงกรงกบลพสด ไดตงพระทยบำาเพญพรตอยางจรงจง ไดทรงออกเรยวออกแรงเพอคนหาความจรงของโลก ป มวาพระ

วรกายจะแตกดบไป อกทงไดใชเวลาศกษานาน ตองทนทกขทรมานอยางยงยวด เปนระยะเวลาถง ๖ ป มใชวนสองวน และคงจะมใชตวอยางแหงการอดอาหาร ๒๑ วน อยางทคนทหลายผไมร กเหนไปวา การอด ๒๑ วน เพอเสยสละเชนนน เปนการมหศจรรยเหลอเกน แทจรงพระพทธเจาเคยอดในขณะทคนความจรงอย นนถง ๔๙ วน ดวยอยากรอยากนำามาชวยมนษยทกำาลงเสวยทกขเวทนาอยในททวไปทกหนทกแหง การกระทำาของพระอรหนตสมมาสมพทธเจา จงมลกษณะโลดโผน เตมไปดวยความเสยสละ แมแตพระชนมชพ เปนพฤตกรรมดอยางวเศษ ยากยงทผใดจะกระทำาได จากเวลาโนนและตอมาจนกระทงถงเวลาน ซงเปนระยะเวลาถง ๒,๕๐๐ ปเศษทนานมากพอใชแลว เมอยกคนจำาพวกพระอรยเจา ๔ จำาพวกทเปนผไดตรสรและไดตามเสดจพระพทธเจาไปแลว กยงหามใครสกคนเดยวไม ทจะสามารถคนสงทยงไมพบ แตรวามนนใหพบได พระองคจงทรงเปนบคคลชนเอกอครมหาบรษทสงสดในโลก แตพระองคเดยว ไมมใครเสมอเหมอน

การไดฟง การไดอานประวตของพระพทธเจาทกลาวมาแลวน ยอมเปนผลดทจะไดชวยในทางจตใจใหฟลอย ไมให จมอยกบสงโสโครกบรรดาทมอยในโลก เมอขาพเจาไดมาพบพระพทธประวตตอนตน ฉบบทชาวอสดงคตแตงขน กไดรเพมขนไปเปนพเศษวา มความลกซงดกวาท

เคยพบมานนอกบาง ทวาดนน เพราะทำาใหคนใจออนอยางขาพเจาบงเกดความปตยนด ในความดของพระพทธเจาเปนอยางขนตนไมสดยอด และกมไดเกดความปตยนดทจตใจแตแหงเดยวเทานน หากแตความปตอนแรงกลานน ไดขบเอานำาตาไหลหลงออกมาคเคยงกบตวหนงสอทขดเขยนไวนนดวย เหมอนกบอาการของเดกทรองไห เมอหยบขนอานตงแตตนจนจบถง ๖-๗ ครง กไมอาจทราบและอธบายไมไดวา ความปตอนแรงกลาทไดทำาใหนำาตาไหลหยดยอยออกมาจากดวงตาทกครงทอานนน เกดจากอะไรกนแน ทงนในแงหนงตองยอมรบวา เปนเพราะความซาบซงในบทความชนเยยมอนอยในจำาพวกดวเศษนเอง ซงยงไมเคยพบเคยเหนมากอนเลย แมบทความในเรองมหาชาต ทเทศนแลวมคนรองไห กยงไมทำาใหเกดความปตมาก มายเทากบบทประพนธทวาน และกเปนเพราะนมตอยางมหศจรรยทกลาวมานเอง ทำาใหตองขออนญาตพมพขน เพอแจกจายแกพทธศาสนกชนผสนใจใหไดรบไปอานบาง เปนการเผอแผบทความอนดมากใหเพอนมนษยดวยกน และควรนบวา ผทพยายามแปลจากภาษาองกฤษมาเปนบทความในภาษาไทยนน เปนผมสมรรถภาพชนดมากดวย มฉะนนคงไมอาจถอดความของฝรงมาเปนของไทย จนไดคะแนนดเลศถงปานนน ขอใหทานผแปลไดเกดความภาคภมใจในความดของทานเปนอยางมากดวย ในตอไปนการอานจะพสจนใหเหนดวยความ

รสกของทานเอง

ขาพเจาขออทศบญกศลทไดออกทรพยพมพหนงสอ อนมคณสมบตดวเศษน ใหแกบดากบมารดาของขาพเจา ผมอปการคณอนยงใหญอยางหาทสดมได ทไดลวงลบไปจากโลกแลว หากทานทงสองจะไปยตอยในภพใด กขอใหพงไดรบกศลสวนบญตามเจตนารมณอนสงสดของขาพเจานดวย เทอญ

พลโท กาจ กาจสงครามกองบญชาการกองทพบก วงสวนกหลาบ พระนครวนท ๘ มกราคม ๒๔๙๒

ความนำาในการพมพครงทสาม

เมอไดจดการพมพครงทหนงและทสอง และไดแจกแกทานผอยากได ทไดมจดหมายขอไป อกทงญาตมตรบางคน ไดเคยขอไปแจกในการบญ มงานฌาปนกจและงานบวชนาค เปนตน ไดแจกไปมาก หนงสอกไดหมดมอลง แตยงมผขอมาอกมาก จดหมายขอแตละฉบบแจงวา โดยมากไมไดทราบประกาศบอกการใหหนงสอ หากแตไดพบเหนและไดยมคนอนมาอาน ครนอานแลวไดบงเกดความเลอมใสปตยนดในความดของพระสมมาสมพทธเจา อยางทไมมอะไรจะพดใหสมกบใจนกได จงอยากไดเปนกรรมสทธ และปรากฏอกดวยวา หนงสอเลมนมอานภาพทได

บนดาลใหคนหนง ผทอานจบลง แลวเกดศรทธาปสาทะอยากบวช แลวกไดตกลงใจบวช ในปนมากคนดวยเหมอนกน พฤตการณนทำาใหรสกเปนทพงพอใจตอผลทานททำามานน ทไดแสดงใหปรากฏอยางชดเจนวา มคาประเสรฐเปนอยางยง ทงนเปนผลตอบแทนทางจตใจของขาพเจา อยางทจะหาคาสงอนใดมาเปรยบมไดอกเลย

ขาพเจาเหนผหนงทอยากตรสร อยากเปนผสำาเรจ อยางพระพทธเจา เหมอนกบทานทงหลายนนเหมอนกน หากแตขาพเจามบาปกรรม ยงไมอาจปฏบตกจวตรใหเหมอนกบนกพรตทงหลาย เพอเปนการถางทางเดนไปยงทหมายอนสำาคญมากในขณะนได แตกไดตงใจไวบนประกายความอาบยอมแหงรศมของพระพทธศาสนา ทไดฉายแสงมาถงจตใจขาพเจาบางแลววา สกวนหนงขางหนา จะเปนในภพน หรอในภพใดกตามเถด ขาพเจาจะตองเดนทางไปใหถงจดหมายปลายทาง ทพระสมมาสมพทธเจาไดปกไดกรยไวนนใหจงได เมอมผอยากไดหนงสอทวาน อนเปนเสมอนการอยากไดประทปสองทางเดนไปยงทหมายอนหนงอนเดยวกน กไดทำาใหขาพเจาเกดมกำาลงใจขนอกมาก จงไดบรจาคทรพย พมพเพมขนใหมอกเปนครงทสาม ผลแหงความดทเกดขน หากจะเพมพนจากการพมพขนอกครง กยงคงขออทศผลานสงสสวนบญทเกดขนมากจนคาดไมถงน ใหแกบดามารดา ผเปน พรหมของ

ขาพเจา และเปนผมอปการคณอยางเหลอลนเปนอเนกนานปการ ดงคำาอทศทไดกลาวไวในบทตนนนแลว แมวาพรหมทงสองของขาพเจาจะไดลวงลบไปจากโลกนานแลว ไมนอยกวา ๓๐ ป แตรสกวามงขวญขาพเจายงหลงตดอยกบทานทงสองเปนเสมอนกบการถกแบงภาค ขาพเจาเคยละเมอฝนถงบอยครงทสดวา ทานทงสองยงไมตายและยงคงมชวตอย ไดกรณาปรานแกขาพเจา เหมอนอยางตอนทขาพเจามอายเพยง ๒-๓ ป เสมอมา การพลสงมคาของขาพเจาออกสกการบชา อทศใหผทรงคณทงสอง จงไดมความแนใจเปนอยางยงวา คงจะไดรบดวยความภาคภมใจมากเปนแนแท

พลโท กาจ กาจสงครามกองบญชาการกองทพบก วงสวนกหลาบ พระนครวนท ๘ สงหาคม ๒๔๙๒

ประกาศ

มผสงสยและพดกนอยางหนาหวา ผใหหนงสอสารคด ประทปแหงชมพทวป นน มความปรารถนาอะไรบาง ขอแจงวา ผใหมความปรารถนาอยขอเดยวทสงสด กเพราะ อยากใหผอานเปนคนด หนงสอนถาใครไดอาน กจะมจตใจกลายเปนสภาพชนตามแบบอยางของพระสทธตถราชกมาร มหาบรษแหงโลกตะวนออก ไดไมมากกนอย เมออานภาพแหงการอานทำาใหคนกลายเปนคนดขนกวาเกาดงน ยอม

เปนสงมคามากจนจะหาอะไรมาเปรยบมไดเลย ผใหจงกลาออกเงนสวนตว พมพแจกเฉพาะผอยากได ไมมอะไรแอบแฝงอยหลงฉากและไมมเจตนารมณอะไรไปมากกวานอก มหนงสอพมพบางฉบบ เกบเอาไปเขยนใหเหนไปในบานไมดดานชว ตามวสยของผทชอบครนคดแตความไมดอยแลวเปนนสยสนดานวา ขาพเจาเอาเงนทไหนมาพมพแจก จงขอแจงเสยดวยทเดยววา ความจรงนนทรพยสนเงนทองคงไมใชของหายากนกดอก อยางสภาษตทนกปราชญแตงไววา ทรพยนม“ไกล ใครมปญญาไว หาไดบนาน เงนเปน”วตถทคนในโลกตราคามนขนเอง พมพขนเอง เมอใครมปญญาหาและตงใจหา กตองหาไดมได เสมอเปนธรรมดา

ขาพเจาไปอยในประเทศจนสองป เอาเงนมาจากไหนกน ทงทการใชจายทนนกแพงกวาทกรงเทพ ฯ ถง ๑๐-๑๕ เทา แลวตองเสยคาเดนทางทงไปและกลบ เปนเงนจำานวนมากมาย ขาพเจามเงนตดตวออกไปหลายหมน แตกลบเขามา กมเงนมาถงหลายแสน กลาวไดวารวมลานกวาบาททเดยว อยในประเทศจนกไมอาจหาเงนดวยวธคดโกงและไมอาจใชลกไมอะไรได ทงการอยในจนกยงมงานตองทำาการตดตอกบพนธมตรมาก และใชเงนมากเปนประจำา แตมนกจำาเปนตอง หา ตองมเงนไวบาง มฉะนนถาพนธมตรแพศก ขาพเจาจะกลบมาประเทศไทยไมได ถาไมหาเงนไวกบตวบางแลว มพากนอดตายอยทนน

ทงหมดหรอ

จงไมนาคดอยางคนทหาสตไมคอยไดวา ขาพเจาไปคดโกงของเขามาไมรจกจบ เฉพาะครอบครวขาพเจาแลว บอกไดวา ไมเคยอบจนในเรองเงนสำาหรบใชจายเลยในชวต แมแตจะไดเงนเดอนเพยงเดอนละ ๘๐๐ - ๑,๒๐๐ บาท กสงลกไปศกษาในตางประเทศดวยทนของตวเองทกคน สงตดตอกนรวม ๑๕ ป และสงไปศกษาจนกระทงบดน บตรชายหญงของขาพเจาตองไปศกษาอยในตางประเทศคนละหลายป เพอประสงคจะใหนำาความรกลบมาทำางานใหเกดประโยชนแกประเทศชาต บางครงเคยสงไปถง ๒-๓ คนในคราวเดยวกนกม คาใชจายจำานวนมากน ไมเคยคดโกงไดเงนของใครทไหนมาเพอประโยชนแกตวเอง และเพอการศกษาของลก เรองเหลานแมจะเปนเรองสวนตว แตเมอมผกลาวถงขาพเจาดวยสงทไมเหมาะไมควรแลว กตองขอชแจงตามความจรงบาง ขอไดโปรดเขาใจตามทกลาวมานดวยโดยทวกน

พลโท กาจ กาจสงครามกองบญชาการกองทพบก วงสวนกหลาบ พระนครวนท ๘ เมษายน ๒๔๙๒

จาก ผแปล

เรองประทปแหงชมพทวปน ไดเกบความจากหนงสอ The Light of Asia ของ

เซอร เอดวน อาโนลด ซงรจนาขนเปนโคลงภาษาองกฤษ เกยวกบพระพทธประวต และ อปนสย และพระพทธปรชาญาณของพระองค เปนหนงสอซงแพรหลายมากในยโรป ปรากฏวาไดพมพขนถง ๑๐๐ กวาครงแลว และความแพรหลายนเอง ทำาใหมผแปลออกไปเปนภาษาฝรงเศส และเมอป ๒๔๘๐ น ไดมทานผหนง ใชนามปากกาวา ภททรตตา ม“ ”อตสาหะแปลออกมาเปนกาพยฉนทไทย เพราะความรสกซาบซงในบทนพนธอนนเปนอนมาก ทานบอกวา ถงกบอาน ๕ จบ

ในการเกบความลงมาเขยนใหมน ขอความในเครองหมายคำาพดบางอนขาพเจาขอ Quote จากบทประพนธของทาน ภททรตตา ดวยความเคารพและ“ ”ชนชมในคำาอนไพเราะนน ขาพเจาขอแจงความจรงนแดทานเจาของ และขอทาน ไดรบความขอบคณจากขาพเจาในหนาหนงสอนดวย

“โรจนากร”

บทท ๑พระสทธตถกมาร

วนหนงในฤดรอน พญาหงสสขาวสะอาดตวหนงนำาฝงบนผานพระอทยานของพระเจากรงกบลพสด บายหนาไปทางทศเหนอ สรง ณ ยอดเขาหมาลยโพน ความขาวของฝงหงสซงทาบอยกบทองฟาสขาวนน เปนประดจทางชางเผอก ยงความ

นยมยนดใหแกผพบเหนยงนก แตพระเทวทตกมารมเปนเชนนน นำาพระทยของเจาชายพระองคนอยนเปนพาล มงแตจะทำาลายเปนทตง พอทอดพระเนตรเหนพญาหงส เธอกทรงโกงสายธนขนทนท ยกลกศรขนพาดสาย และนาวหนวงเตมแรง ปลอยศรวงขนไปเสยบอกพญาหงส ซงกำาลงรอนรองราเรงใจอยบนอากาศ นกทนาสงสารกพลดตกลงมาบนพนดน ศรยงเสยบคาอกอย

กษณะนน พระสทธตถกมาร พระโอรสแหงพระเจากรงกบลพสด กำาลงประทบอยในพระอทยานเหมอนกน พญาหงสถลารวงลงมาตรงพระพกตรพอด เจาชายทอดพระเนตรเหนเขากบงเกดความเวทนา ทรงอมหงสนนขนจากพน ประคองกอดแตเบา ๆ มใหวหคเคราะหรายนนตกใจ แลวกทรงชกศรซงเสยบเนออยนนออกเสย พลางชโลมแผลดวยนำาผง แลวเอาใบไมผจงปดปากแผลอยางเบา ๆ แลวกทอดถอนพระหฤทย รำาพงถงความทกขของพญาหงสอนมกายปรากฏบาดแผลอนใหญนน

พระกมารนนกยงทรงพระเยาวนก พระชนษาของเธอนอย ชอบทจะแสวงสขอยางเดกอน แตเธอกลบคดใครครวญถงความเจบปวดของพญาหงส อนความทกขซงสำาแดงอยในตวนกนนเปนอยางไรกนหนอ เพอใหรความจรงโดยตนเองอยางแนชด พระองคทรงหยบลกศรขน

แลวกแทงลงตรงขอพระหตถ พษศรเสยวปลาบไปถงพระหทย และพระกมารกทรงเขาพระทยในทนทนนเองวา ความเจบปวดของนกนนสาหสเพยงไร เธอจงทรงปลอบนกดวยพระวาจาออนหวาน กระทำาพระองคเปนมตรกบสตวตวนอย เพอมใหมนตนตกใจตอไป พอดพระเทวทตกมารผยงพญาหงสกเสดจมาถง และจะแยงนกนนไปใหได พระสทธตถกมารกไมทรงยอม ดวยเหตวาพระเทวทตเปนผทำาลายหงส แตพระองคเปนผประทานชวต ถาหากปลอยนกใหแกเทวทตผอนชา นกจะตองตายเปนแนแท พระองคประกาศวา จะทรงสงสอนความเมตตาแกโลก ถาหากวาพระเทวทตจะทรงคดคาน กขอใหทรงเรยกนกปราชญมาตดสน ในทสด เทพเจาซงปลอมพระองคมาเปนนกปราชญ กทรงตดสนวา ผใดกรณาตอสตวและเปน“ผชวยเหลอสตว ผนนเปนเจาของ ดวยเหตนน ผชวยเหลอสตวเปนผใหชวต แตผทำาลายชวตสตวใหดบลวงไป ไดชอวาเปนผเขนฆา หาใชเจาของสตวนนไม ”พระเทวทตจงแพความ และพระสทธตถกมารกไดพญาหงสไปเลยงไว พระสทธตถกมารนแหละ คอพระบรมศาสดาผ ประกาศศาสนาพทธใหแกปวงชนทงปวง ใหเขาทงหลายไดพบเหน และไดคงอยในความสขอนแทจรง ความเปนพระศาสดาผตรสรรอบดาน ไดปรากฏใหเหนตงแตพระชนษานอย ๆ เมอพระพทธองคทรงจตจากสวรรค มาเขาพระครรภพระพทธมารดา คอพระนางสรมหามายาเทว เปน

พระชาตสดทาย ซงทรงสงสอนพระธรรมแกชาวโลกนน ไดบงเกดรงสสองสวางกระจางแจงขนในยามคำาคนมดสนท เขาหนทงหลายสงเสยงกมปนาท ระลอกคลนในมหาสมทรบรรเลงเพลงกลอม และปวงบปผชาตนานาพรรณ แยมกลบขยายชชออรชรทง ๆ ทอรโณทยยงไมไดมาถง พระพายพดเยนชมฉำา และสรรพสงทงหลายดเหมอนจะกระซบบอกกนวา ทานทงหลาย ผตายทกำาลงจะเกด และผเกดทตายไปแลว จงตนขนและจงฟง วนนพระพทธเจาไดเสดจลงมาปฏสนธแลว จงรและจงมหวงเถด

ในตอนเชาวนนน พระโหราจารยไดทลถวายพระพร พระเจาสรสทโธทนะ พระพทธบดาวา พระโอรสของพระองค“ไดทรงปฏสนธแลว และจะทรงเตบโตขนเปนบรษอนใหญยง เปนผทรงปญญายอด หากมเปนพระมหาจกรพรรด ครองทวทกทวป กจะทรงเปนพระบรมศาสดา โปรดบรรดาสตวโลกทงหลาย และชวยมนษยใหพนจากความโงเขลาอนมดมน”

ครนพระพทธมารดาทรงครรภครบถวนทศมาส กทรงประสตพระโอรสใตรกขฉายาในปาลมพนวน เทพเจาทงหลาย เสดจจากฟากฟาลงมาอญเชญพระวอทอง พอคาชาวเมองไดสดบขาวกเดนทางมาแตไกล เพอเอาของขวญอนมคามาถวายพระบรมราชกมาร และในหมชนทงหลาย ซงเดนทางมาชมบญบารมนน ม

ฤๅษตนหนงทรงนามวา อสตฤๅษ ทานผนทรงบำาเพญพรตอยใตตนไม ไดสดบเสยงเทพยดาลงมาบอกวา บดน พระพทธเจาไดเสดจลงมาในโลกแลว ใหไปชมพระบารมเถด ทานจงรบรอนมาในเมองกบลพสด ครนเดนเขามาใกล พระพทธมารดากทรงวางพระกมารลงแทบบาท พระดาบส พระฤๅษเหนพระโอรสกรองหามวา อยา อยา พระนาง อยาทรงวางพระโอรส“

ลง แลวพระฤๅษกกมลงกระทำาอภ”วนทนาการพระบรมกมารถง ๘ ครง กลาววา พระองคนแหละ คอพระพทธเจาอยางแนแท ดวยปรากฏมรงสกหลาบจาจากพระวรกาย พระลกษณะ ๓๒ ประการ ของมหาบรษปรากฏอยในพระองคพรอมสน พระองคนแหละ คอผกาของปวงชนอนจะบานเพยงครงเดยวในระยะอสงไขยป เมอบานแลวกสงกลนหอมขจรขจายไปทวพภพอบโลก ใหหอมหวานดวยปญญาปานมธรส

ครนพระชนมของพระบรมกมาร ลถง ๗ วน พระพทธมารดากเสดจสสวรรคาลย ดวยเหตวาพระนางเธอประสตพระโอรสประเสรฐ เทพยดาเจาทงปวงทรงรกใคร มยอมใหเสดจทนทกขเวทนาอยในโลกนสบไป จงรบเสดจพระนางไปสถตอย ณ สรวงสวรรคชวนรนดร

สวนพระราชโอรสนน เมอพระชนมได ๘ พรรษา พระพทธบดากทรงหาพระวศวามตรฤๅษมาสงสอนศลปวทยา แกพระ

กมาร พระวศวามตรรบพระราชโองการ พอถงวนฤกษด เรยกกมารมาสงสอน

พระราชโอรสทรงยนถอกระดานไมจนทนแดงขดมนเปนเงาวบ และมรมขอบฝงพลอยอยตรงหนาพระอาจารย พระหตถนอย ๆ ผจงจบดนสอมน และพระเนตรอนสกใสจบอยทพระอาจารยดวยความเคารพและสนพระทย

พระฤๅษบอกวา พระกมารจงเขยนคมภร“นลง แลว ทานกทองคาถาตายตร ซง”ยากลกลำา ผสงยงดวยปญญาและความรอบรเทานนจงจะเขยนได พระกมารทรงฟงแลวกเขยนลงบนกระดานอยางถกตอง ใชแตภาษาเดยวเทานน เธอยงเขยนเปนภาษาเทวนาคร ยะวา เดยรถย และอน ๆ อกเปนหลายสบภาษา จนพระอาจารยตองรองวา พอแลวพระเจาขา แลวทานกสอนใหนบเลขถงสบ แตพระกมารทรงนบตอไปได ถง โกฏ อสงไขย นะหต และนนหต พระอาจารยตองทลวา พอแลว แลวกสอนดาราศาสตร พระโอรสตรสเลาใหฟงสน ถงโคจรของจกรวาล ดวงดาวใหญนอยเดนไปอยางไร เหตใดจงเกดมคน สตว พชผล และแมนำา ในมหาสมทรนเกดจากปรมาณเปนตน นำาในแมนำาตองความรอนละลายเปนไอ ลอยไป แลวตกลงมาเปนฝน นำาฝนทำาใหเกดมหาสมทร และ มหาสมทรกทำาใหเกดฝน ความหมนเวยนอนเปนธรรมคาของโลกนน มอยดงน

พระฤๅษจะสอนอะไร พระกมารกทรงทราบ

สน พระดาบสจงกมลงกราบพระกมารแลวทลวา

“พระองคเปนศาสดาของอาจารย ขาพเจาหาใชครของพระองคไม ขาพเจามาถวายความร กลบตองมาเรยนจากพระองคเสยแลว พระองคทรงรอบรทวทกสงโดยมตองใชหนงสอเลย

อนพระกมารแหงศากยวงศนน จะเกงเพยงความรอยางเดยวกหาไม แมในการวางพระองค และในการประลองศกฝกกำาลงเยยงบรษนกรบกหาอาจมใครเทยบไม แตนำาพระทยของเธอนนเตมไปดวยเมตตามาแตพระชนมยงนอย ๆ ยามเมอทรงเลนสนกกบพระสหาย แมกำาลงมชยในการละเลน หากไดทรงเหนพระสหายหดหพระทย กทรงสงสารและหยอนพระกำาลงลง ใหพระสหายไดเปนผชนะบาง พระสทธตถกมารนนทรงมพระอธยาศยดงน

เมอทรงเจรญวย พระทยอนเมตตากแผกวางขยายออกไปทกท ประดจตนไมใหญ ซงแตกใบกงกานไปจากเมลดพชเพยงเมดเดยว ในวนหนงพระพทธบดาไดตรสชวนพระกมารไปทอดพระเนตรพธแรกนาขวญ ชมความสดชนในทองนาและการหวานไถขาวกลาทงหลาย ซงจะตกเปนของพระกมารทนททพระพทธบดาเสดจสสวรรคาลย

เวลานนตนไมกำาลงออกดอกงามสะพรง

ชาวนากำาลง ไถนาอยรมลำาธารอนมนำาไหลรนระหวางหมตนตาลรายเรยง เปนวสนตฤด หมนกเบกบานแจมใสสงเสยงเจอยแจว แมลงเลก ๆ และสตวเลอยคลานตางกมความสขอยทวหนา จาก ไกล ๆ ไดยนเสยงตกลองใหญอนแสดงวาพธอาวาหมงคลไดมขนในทใดทหนง พระมหากษตรยและพระบรมราชโอรสไดทอดพระเนตรธรรมชาต และทรงสดบเสยงเหลานดวยความสขอยางยง

แตในทามกลางความชนบานเกษมสนตหรรษานนเอง เจาชายพระองคนอย ไดทรงมองซงลงไป และทรงเหนสงซงไมมใครไดเอาใจใสมาแตกอนวา ในดอกกหลาบอนสวยงามงามนนกมหนามอย ในชวตซงเตมไปดวยความรนรมยนนมความทกข

ดเอาเถด ชาวนานนตองจบคนไถไปทามกลางสรยะ แสงอนแผดจา ควายซงลากคนไถนนเลา กตองเดอดรอนสาหส เพออะไรเลา เพอการยงชพไวเทานนเอง ดไปบนอากาศนนเถด พญาเหยยวกำาลงถลาไลจบนกเลกเปนอาหาร นกเลกเลา กไลตอนฝงผเสอ ซงบนหนดวยความตระหนกตกใจ จะดไปในนำา การฆาและถกฆาเพอยงชวต กมใหเหนประจกษแจง เราฆาเขาเพอยงชพ และเรากถกฆาตอไป เพอผอนไดครองชพไว ฆากนมาตงแตสตวเลกจนถงสตวใหญ โลกอนดงามแตภายนอกน ภายในเตมไปดวยความ

ทกขเวทนาทงสน อนจจา

พระกมารทรงรำาลกดงนนแลว กมอาจประทบดความนาสงเวชของสตวโลกอย ณ ทนนได จงเสดจไปประทบเสยใตรกขชมพลำาพงพระองคเดยว เพอทรงใครครวญถงทกขโศกของโลก ทรงรำาพงไปในพระทยวา ทำาอยางไรดหนอ เหลาสตวโลกผนาสงสารทงหลายจะพนเสยได ซงทกขเวทนาทงปวงน

กษณะทพระบรมโอรสทรงบำาเพญญาณรำาลกทางดบทกขของสตวใตรกขฉายานนเอง พระฤๅษ ๕ ตนเหาะผานมาทางอากาศ มาถงตนชมพ กมอาจไปตอไปได ตางกสนเทหนก มองลงมาเบองลางเหนพระมหาบรษประทบอย มพระรศมปรากฏจากพระวรกายเปลงปลง จงรบลงจากอากาศ ถวายนมสการเปลงเสยงสรรเสรญพระคณ แลวจงพากนเหาะ ตอไป

บทท ๒ยโสธราเทว

ครนพระสทธตถะมพระชนมได ๑๘ พรรษา พระพทธบดากใหทรงสรางปราสาทอนวจตรตระการตาขน ๓ องค สำาหรบฤดรอน ฤดหนาว และฤดดอกไมหอม มนามวา จำาปา กำาลงออกดอก ปราสาทองคทหนงซงมนามวา สภะ นนสรางดวยไมสกตดเปนรปสเหลยมจตรสวางซอนกน และ ภายในกอปรดวยไมสนสลกเสลาเปน

ลวดลายงามตา อนปราสาทองคนมไวสำาหรบประทบในฤดหนาว เพราะเมอเสดจเขาไปแลวความอบอนจกบงเกดขนแดพระองค ปราสาทองคทสองนนมนามวา สรมมะ สำาหรบประทบในฤดรอนเพอผอนบรรเทาความรอนอนโหดรายของธรรมชาต องคปราสาทจงกอดวยศลาออนขาวทงองค และปราสาทอกองคหนงซงมไว สำาหรบตอนรบเวลาจำาปาออกดอก และพชผลทงหลายผลใบ นน มนามวารมมะ อฐเผาสแดงฉาน ประกอบขนเปนพระ ปราสาทองคน และมหลงคาทำาดวยกระเบองสนำาเงนงาม

บรเวณภายนอกพระปราสาททงสาม กลวนแลวไปดวยบปผชาตนานาชนด ชชอและสงกลนหอมระรวยรนอยไมขาดสกทวาวน ถดไปจากไมดอกกมไมดง ปลกไวรายเรยง รมฝงนำาอนไหลหลงถงแรง เสยงคะครกครนมไดยงหยด จะ เปรยบกประดจพระโลหตกษตรยหนมอนสดส ยอมไหลแรง เรวด และไมมการถอยหลง ดงนนความสขสนกสนานกบงเกดขนทกวนทกเวลามไดขาด แตทวา ยงมหลายเวลา ซงพระพกตรของพระสทธตถะหมนหมองเหมอนพระสรยะซงตองเมฆดำามาเปนเงาบง คราใดททรงระลกถงความทกขอนแฝงอยในสกหลาบของชวต ครานนพระพกตรของพระบรมโอรสกซดสลดลงทนท

การทงหมดนมรอดพนความสงเกตของ

พระพทธบดาไปได พระองคทรงพระวตกยงนก ดวยหวาดหวนพระทยวา พระโอรสจะทรงหลกทางโลกไปแสวงสขในทางแคบ และโดดเดยวเตมไปดวยความกนดาร เพอเสาะหาพระธรรมลำาเลศมาสงสอนมนษยเปนแนแท พระเจาสรสทโธทนะทรงเปนกษตรย ซงรกมนและภาคภมในความเปนขตตยะยงกวาสงใด อดมคตของพระองคคอการมพระโอรสเปนจกรพรรดของยอดจกรพรรดทงหลาย เพราะวานนเปนอำานาจสงสดและเปนความสขอยางยงยวด พระองคมทรงปรารถนาจะเหนพระราชโอรสเปนพระพทธเจาผโปรดสตวเลยแมแตนอย

เมอเหนพระสทธตถะทรงมพระพกตรหมนหมอง เฝาวตกวจารณถงสขทกขของ มนษย พระองคกทรงหวนไปวาพระโอรสจะทรงสละทางโลกเสย จงทรงปรกษาเหลามหาอำามาตยหาทางปองกนเสย เหลามขมนตรกราบทลวา สงทจะผกจตมนษยไดนนหาใชโซตรวนไม เสนเกศาแหงนางงามเทานนจงจะผกจตบรษได พระโอรสทรงเศราหมองดงน เพราะยงมไดทรงอภเษกสมรส ยงไมไดทรงรจกความสขยงยอดอนเกดจากความรก ขอใหทรงหานางผงามเลศมาพระราชทานพระโอรสเถด

พระเจาสรสทโธทนะทรงเหนวา การเลอกชายาใหพระโอรสนนเปนการมชอบ เพราะวาการทพระองคทรงเลอกชายาใหพระ

โอรส กเปนเขาผอนเลอกรกใหสมส ด“ ”ไมเปนการทจะทำาใหพระโอรสรจกรกจรงได จงทรงตกลงวาใหมงานมโหฬารขน แลวใหนางงามทงหลายมาประชมกน และใหทกนางมารบของขวญจากพระสทธตถะ พระองคตองพระทยนางใด กใหอำามาตยคอยสงเกตไว เมองานเสรจลงแลว พระชนกจะทรงสขอนางนนใหพระโอรส

ไมชา วนงานรนเรงในพระราชวงกมาถง เหลากลยาณทงหลายแตงกายของตนอยางวจตรเพรศแพรว หวเสนเกศาอนดำาสนทแลวเกลาเมาฬ แตมขนตาดวยนำายาอนเปนเสนหละลานจต มอเทานอย ๆ นนยอมดวยชาดสงาม ตางสวมเครองประดบ ลบไลวเลปนะอนมกลนหอมชวนจตพศวง แลวตางกเยองกรายเขาวงใน พอถงเวลา ดรณแหงกบลพสด กคอย ๆ เดนผานบลลงกพระโอรส ซงประทบทอดพระเนตรอยเปนสงานาเกรง พอนางนน ๆ ชมอยชมายเนตรอนดำาขำา ขนสบเนตรพระกมาร ตางกเกดความประหวนกลว ใจระรวสน มอาจเออมยกตนขนเปนคเสนหาแหงพระองคได พระกมารนนประทบสงบนง พระพกตรออนหวานกรณาและดวงเนตรเพยบไปดวยความปราน แตกหาอาจจะมนางใดกลาสบเนตรได ตางรบของขวญจากพระหตถดวยมอสนระรวแลวหอไหล คอมตว เดนหลบหายเขาไปปะปนอยในหมเพอนกนเสยโดยเรว ทกนางมอาจมอาการสงบนงอยได เกดประหวนพรนใจ กายสนระรวดวยกนทกนาง

และแลว นางสดทายกไดดำาเนนมาตรงพระพกตร กลยาณโฉมงามดงอปสรสวรรค อาการเยองกรายกงามสงาเหมอนพระลกษม สองเนตรเทวดำาสนท แลวมแววหวานบรสทธเหมอนตานางเมอเวลารก เธอหยดลงตรงพระพกตรพระกมาร พนมหตถขนระหวางอระ ชศอแลวเงยพกตรขนสบเนตรพระองค ยมอยางแจมใส พลางทลถามไมลดเลยววา หมอมฉนจะไดรบของขวญไหมเพคะ“ ”

บคคลซงอยใกลชดในเวลานน ไดกราบทลพระเจาสรสทโธทนะวา

“ทนททพระโอรสทอดพระเนตรเหนยอดกลยาณยโสธรา ธดาแหงสปปพทธะ พระพกตรของพระองคเปลยนไปเหนถนด ”

พระกมารทรงตอบวา ของขวญนนหมด“เสยแลว แตขอใหภคนผทรงโฉมงามลำารบเอาสงนไป ”

ตรสแลวกทรงถอดสรอยพระศอมรกตออกคาดเอวอนอรชร อนหมไวดวยกำามะหยดำา พระเนตรสบเนตรนางดวยความรกอนทวมทนมอาจปกปดไวได

เมอพระพทธบดาทรงทราบแนวา พระโอรสผกสมครรกใครยโสธราแลว กทรงแตงทตใหไปสขอนางจากพระสปปพทธะผเปนชนก แตพระสปปพทธะตรสตอบวา ตามธรรมเนยมนางกษตรยในศากยะ

ตระกลนน ผจะเปนคของนาง ตองแสดงวาเปนผเชยวชาญในยทธศลปศาสตร อาจรบชนะผทาทงหลายใหไดเสยกอน พระองคทรงสงมากบทตวา

“ลกของเรานมโอรสกษตรยปองอยมากหลาย หากวาพระโอรสของ กษตรยทานโกงศรแกวงดาบ และขมาไดดกวาผใด เธอกจะไดนางไปเปนชายา แตเราสงสยนก พระสทธตถะหรอจะทำากจของนกรบได เธอแกวดออกยงงน”

พระเจาสรสทโธทนะกเสยพระทยทพระโอรสจะไมไดนางผเปนทรก แตพระกมารหนมทลวา ใหทรงจดการประลองรบขนเถด พระองคไดทรงฝกฝนวชาของบรษอยบางเหมอนกบพระญาตเหลานน เมอพระองคทรงรกนางแลว หายอมเสยนางไปไม

ดวยเหตทพระสทธตถะตรสดงน เจดวนหลงจากนน กมพธประลองกำาลงครงใหญ ผใดไดชยชนะ ผนนกจะไดนางยโสธรา พระเทวทตผชำานาญทางศร พระอรชนผเกงทางขมา และพระนนทะผเชยวชาญดาบ กไปประชมพรอม พระสทธตถะนนทรงมากณฐกะสขาวผอง ซงวงระเรงรองกองกงวานเพราะความแปลกตาเขามาในสนามยทธ พระโอรสกวาดพระเนตร ตรวจดมหาชนทว และเมอทอดพระเนตรเหนยโสธราจอมขวญ กเสดจลงจากอสดรกณฐกะ และรองประกาศวา

“ผททรงไวซงความเลศเทานนจงจะคควรกบมกดาเทวผน ขอใหเรามาพสจนฝมอกนเดยวน”

ทแรกพระนนทะทายงธน โดยใชเปากลองทองเหลอง วางในระยะไกลหกโกศ พระเทวทตขอยงในระยะแปดโกศ แตพระสทธตถะขอใหเลยสบโกศออกไป จนกระทงมองเหนกลองเทาหอยแครงเทานนเอง พระนนทะยงทะลกลองของเธอ พระอรชน พระเทวทตกดจกน ฝงชนโหรองชมเชยขนองม จนนางยโสธราตองยกพสตราขนคลมเนตรดวยความหวาดหวนวา พระผเปนทรกจกพายแพแกคตอส

พระสทธตถะทรงจบคนศรของพระญาตขนนาวสาย กำาลงแรงทำาใหศรนนหกลงกบหตถ ทง ๆ ทวาศรนนมกลางคนอนหนา ชายชาตรซงมกรแขงแรงอยางยงเทานนจงจะทำาใหโคงได พระโอรสหนมตรสวา ศรนเปนของเลน คนศร ใหมท“แขงแรงสมศกดกษตรยศากยะนนไมมหรอ ?”

มผทลตอบวา มศรชอสงหหานใหญเหลอและแขงแรงมาก คนทำาดวยเหลก เกบไวในโบสถหลายรอยปมาแลว ไมปรากฏวาเปนของใคร และหาเคยมใครอาจใชไดไม พระสทธตถะทรงสงใหไปนำาศรนนมาสงใหพระอนชานาวสายกอน แตหามพระองคใดแขงแรงพอทจะโนมปลายใหเขาใกลคนกวาศอกหนงไดไม พระองคจงรบคนศรมานาวสายแลวเสยบลกศรลงทชองเสยบ

ยงไปดวยกำาลงแรง ศรถลาวงประดจนกอนทร เสยงสนนกงวานอากาศ จนผเจบไขมอาจมาในงานนนได ตองลกขนถามกนวา เสยงอะไรนน ลกศรวงถลาออก“ ”ไปทะลกลองอนวางไวไกลถงสบโกศกวานน แลวยงแลนตอไปอกไมหยดยง

ตอไปพระเทวทตทาใชดาบตดตนไม พระองคเองทรงตดตนตาลหนาหกนวดวยการฟนเพยงครงเดยว พระอรชน ตดตนไมหนา ๗ นว และพระนนทะตดตนไมไดหนาถง ๙ นว แตพระสทธตถะทรงตดตนไมมหมาคหนง ดวยการฟนเพยงครงเดยวเทานน รอยดาบราบดจนตนไมนนขาดจากโคนแลวยงยนตรงอย ณ ทเกา ไมลมลงไปได

คราวนถงคราวขมาแขง มากณฐกะของพระกมารกวงไดรวดเรวกวามาของพระญาตทงสาม พระนนทะตรสคานวา หาไดเปนเพราะความเกงของผขบขไม มากณฐกะนนฝเทาเรวเอง ถาหากพระองคทรงขกณฐกะกอาจชนะไดเหมอนกน ขอใหมาปราบมาพยศแขงกนดกวา

เขาจงไดนำามาพยศกลา กายสงใหญ ดำามนสนทเหมอนคำาคน ตาดขวาง จมกบานกวางใหญ ผมยาวยงเหยงดวยไมไดตดสาง มโซลามอยสามชน โกลนอานใดหามไม เพราะมนพยศนก ใครจะขนหลงไมไดเลย

กษตรยหนมตรสสงใหเอาโซออก แลว

ผลดกนขนหลง มาดโลดเตนสลดเอาพระเทวทต และนนทะตกลงมาเจบปวด ไดความอายเปนอนมาก พระอรชนขนบงคบควบขบไปไดสกคร มนกบนดาลโทสะ หนมาแวงกดขาอรชนผแกลว รวงผลนลงมา ผเลยงมาตองรบวงไปเอาโซพนถงสามชน ฝงชนรองวา มานบานก ขอพระสทธ“ตถะอยาจบมาผนเลย”

แตพระกมารทรงบอกเขาวา ใหแกสายโซออกและใหสงผมมามา พระองคคอย ๆ จบผมมา กมลงกระซบปลอบเบา ๆ วางหตถขวาลงบนตาทงสอง แลวผจงลบหนาและลขางดวยความปราน มาซงคกคะนองเหนอยหอบอย กมอาการสงบนง กมหวลงดจคำานบ และเมอพระองคเสดจขนหลง กมอาการสงบนงประดจมนมความเคารพรกพระองค พระสทธตถะใชพระชงฆแตะสองขางมาเบา ๆ แลวมนกวงไปอยางเรยบรอย

คนดทงหลายตางรองวา พระสทธตถะ“ทรงชนะแลว ใครอนอยาขวนขวายตอสอกเลย”

ดงนยโสธรานงเยาวกทรงลกจากทประทบ หยบพวงโมกขรมาลา เสดจดำาเนนผานปวงขตตยะและปวงชน ไปถงทซงพระโอรสเสดจลงจากพาช กมองคลงอญชลแลวทรงสวมพวงมาลยรอบพระศอพระโอรสหนม พระองคทรงโอบนางไวแนบพระอระ แลวกจงหตถนางกลบมายงพระพลบพลา

ไมชาพธอภเษกสมรสแหงขตตยะสองกมขนอยางมโหฬาร เพอจะผกเสนหาไวไมใหเหอดหาย และทรงละทงโลกยสขไปได พระบดาจงทรงสรางมหาปราสาทรกขนไว สำาหรบพระโอรสหนมและพระสณสา รอบบรเวณปราสาทนน มเขาโรหณสเขยวสด รอบเขาชมไปดวยธารนำาใสสะอาดไหล ผานระรกเรอยจากตนนำาหมาลยไปสมหาสมทร มไมดอกไมผลสะพรงพรอม และปราสาทนนกอยไกลจากฝงชน ความสกปรกอนใด ไมใหเกดมขนเปนอนขาด ผรกษาปราสาทตองปลดดอกไมทจะโรยทงเสยกอนทมนจะเหยวคาตน ใบไม ซงเหลองตายตองไมใหพระโอรสไดเหนเลยเปนอนขาด แมนางสนมกำานลผขบฟอนบำาเรอถวาย หากเกดปวยไขหรอเปนลมโดยปจจบน นางนนจะตองเนรเทศออกจากสถานแหงบรมสขน บคคลซงแกกายแลวจะไมไดปรากฏ เรองความทกขของโลกภายนอกทงหลาย ใครอยาไดนำามากลาวเปนอนขาด แมจะประดษฐขนเปนเพลงรองกมได พระบดาวางโทษผกลาวถงความทกขทงหลายไววาเปนกบฏ พระโอรสจกไดเหน ไดยน ไดฟง แตความรนรมยและความสดชนเทานน

เมอสรางความสขทงมวลไวในมหาปราสาทอนมโหฬารนนแลว เพอจะกกโอรสไวแตในทคมขงแหงความรกและความสนกเพลดเพลน พระองคทรงสรางกำาแพงใหญลอมรอบพระปราสาท ณ ท

หางไกล สรางประตใหญซงตองใชคนเปดถงรอยคน เสยงเปดประตนนกงวานกองไปทกหนทกแหง แลวทรงสรางกำาแพงและประตขนอกสองชนรวมเปนสามดวยกน ลงสลกมนลนกญแจและมคนเฝาแขงแรง พระบดาสงแกยามวา

“อยาใหใครเขาออกเปนอนขาด แมแตลกเรากมได หากละเมดคำาสง โทษเจาถงตาย

บทท ๓เสยงครวญของสายพณ

ภายในมหาปราสาทแหงความรกของพระสทธตถะนน เตมไปดวยความสงบสขและรนรมย พระพทธองคของเราไมเคยรจกความทกข เรองเดอดรอนอนใดกไมเคยไดยน เพราะพระบดาตรสสงไวอยางเขมงวดหนกหนาวา อยาใหผใดเอยถงสงทเกดขนนอกกำาแพงปราสาทนเลยเปนอนขาด แมกระนน กมหลายครงทพระบรมโอรสบรรทมหลบแลวทรงสบนวา ไดเสดจออกไปนอกปราสาท ทอดพระเนตรเหนโลกอนกวางใหญ บอยครงทพระองคทรงสะดงผวาตน ออกโอษฐอทานวา

“โลกของฉน โลก-ฉนไดเหน ไดยนและไดรทงหมด ฉนมาในโลกนแลว ”

และเมอนนพระนางยโสธราเทว ซงถวายการปรนนบตพดวอย กจะประหวนจตหวาดพระทย และทลถามวา ประชวรเปนอะไรไปหรอ พระสทธตถะกจะทรงรสก

องคและทรงปลอบโยนพระชายาใหหายตระหนกอกสน พระพกตรของพระองคซดสลด นำาพระเนตรไหลคลอพระนยนา แตกทรงฝนยมและรบสงใหนางนาฏกาดดพณสซอถวาย ผอนไดสดบเสยงซอนนกชนจตเหมอนไดยนเพยงคนสรวลระเรงใจ แตองคพระโอรสนนทรงแวววา เสยงซอครวญสะอนไหร ำาพนวา

“เรานคอเสยงของลมพาย ซงพดไปดวยความโหยหา ความสงบแหงดวงจต แตกหามเวลาสงบลงไดไม ชวตของมนษยกเชนเดยวกบลม ความสงบไมม จงมแตความครวญครำา โหยหาและสะอนไห

เรามาจากไหน ไปทใด เกดจากแหลงใดไมเคยทราบ เรากเหมอนทาน เราเปนเพยงทวาง ไมมอะไรยนยง เรามแตความทกขไมรจกหาย แตพระองคมแตความสขสำาราญ ไมรจกหมด แตความรกนนกจะหมดลงสกวนหนง เพราะชวตกเหมอนกนกบสายลม ไมมความยนยงคงอยตลอดไป

พระโอรสแหงมายา จงทราบเถด ในโลกนเตมไปดวยความทกขแสนสาหส เราไดทองเทยวไปรอบโลก ไดเหนความทกขหลายอยางตาง ๆ กน

ชวตนคอความวางเปลา เราจะไขวควาอะไรมาไวเปนของเราไดหรอ เราจะควาเมฆมาไวในหตถและหามหวงนำามใหไหลรนไดหรอ

โอ -พระโอรสทรงตนเถด อยาบรรทมหลบอยเลย โลกกำาลงเศรานก โลกกำาลงจะจม โลกกำาลงรอคอยพระองคอย

ขอพระทรงตนขนและทรงชวยมนษยใหพนทกขเถด จงละเสยซงอำานาจจกรพรรดในประเทศ

เราคอลมซงพดไปรอบโลก และเรามาครวญคราง ณ สายซอหรญน กเพอหวงจะใหพระผหลบอยและไมรจก ไดรจกโลก เราหวงจะใหพระรวากษณะนพระองคไดเลนแตเงางามเทานน”

นบแตนนมา พระหฤทยของพระบรมโอรสกมอาจตงอยในความรนเรงดงแตกอนได เสยงซอกกลายเปนลมคราง นางระบำาและการฟอนทงหลายลวนแตทำาใหเกดความเหนอยหนาย พระองคกลบสนพระทยในนยายตาง ๆ ซงนางกำานล นำามาเลาถวาย ในคราวหยดพกจากการฟอนรำา นางนนเลาถงสงประหลาดตาง ๆ เลาถงบคคลผมผวขาว เลาถงดวงตะวนอนตกจมลงในมหาสมทรในยามสนธยา พระทรงฟง แลวกซกถามไมไดหยด โลกของเรานนใหญกวางนกหรอ มนษยผอนทเหมอนเรานนยงมอกหรอ ถาเรารจกเขา เราจะชวยเขาไดไหม พระอาทตยนนขนจากขอบฟาในเวลาเชา และไปตกลงในมหาสมทรยามอสดง เราจะเปนเหมอนพระอาทตย ไปอยบนทองฟา ดแลคนใหทวไดหรอ

พระสทธตถะรสกพระองควาทรงกลดกลมพระทยเหมอนจะประชวรไขอย แลวตรสถามเขาถงเรองมากายสทธอนเหาะไดรวดเรวของเทวดาวา มจรงหรอ พระองคทรงปรารถนามานน เพอจะไดขบขไปดโลกอนกวางใหญ ทรงปรารถนาปกของนกอนทร อนจะพาพระองคเหาะทะยานลวออกไปยนบนยอดเขาหมาลยอนสงสด แลวมองดวาภายนอกพระทวารปราสาทนนมอะไรอยบาง

มผลวงละเมดพระบรมราชโองการพระบดาเปนคนแรก กราบทลวา ภายนอกนนมเรอกสวนไรนาปาราง และมโบสถ มพระมหานครอนกวางใหญของพระเจาพมพสาร และในโลกนมมนษยหลายอยางตาง ๆ กน หลายสบโกฏเหลอจะพรรณนาได

พระโอรสรบสงวา ดแลว ไปบอกฉนนะผ“สารถ ใหเทยมรถของเราไว พรงนจะออกไปดอะไรทไกล ๆ ออกไป”

พระเจาสรสทโธทนะไดทรงสดบอำามาตยทลความปรารถนาของพระโอรส กทรงวาวนพระทยยงนก พระองคทรงตระหนกดวา ถงเวลาแลวทพระโอรสจะไดทรงรจกโลก แตอกพระทยหนงกเกรงพระสทธตถะจะไปทอดพระเนตร เหนความสกปรกและสงโทมนสพระทยเขา จงทรงสงใหปาวประกาศราษฎรทกคนวา พระโอรสจะเสดจเลยบพระนคร ใหตกแตงบานเรอนใหงามตา เอาบปผานานาพรรณมาแตงซมประต

สงทจะทำาใหหดหใจใหเกบซอนเสยจงสน ในวนนน คนแกชรารางราย คนเจบจวนตาย คนพการงอยเปลยเสยขา อยาปรากฏใหเหน แมกระทงการเผาศพซงจำาเปนกของดไวกอน ใหวนนนสนไปแลวจงทำา

ดวยเหตน เมอพระโอรสเสดจทอดพระเนตรพระนคร กทรงเหนแตสงลวนงามตา ชาวเมองหญงชายเดกเลกแตงกายอยางดทสก มาหมอบเฝารายเรยงถวายชอดอกไมและคารวะ ตางยมสรวลสนตเบกบานประหนงวาโลกนหาเคยมคำาวาทกขไม พระสทธตถะทรงพอพระทยยง ตรสวา

“โลกของเราน งามจรงหนอ คนทงหลายกใจด หนมสาวเหลานกลวนขยนในการงาน เขาชางใจดจรงหนอ ดสฉนยงไมทนทำาอะไรใหเขาเลย เขากมาเอาใจใสในฉน เดก ๆ เหลานกรกฉน เขาคงจะรวาฉนรกเขาเปนแน เขารไดอยางไรหนอ ดจรง ประหลาดจรง บานเมองของเรานชางมแตคนยมแยมแจมใส ฉนนะ ขบรถออกนอกประตเมองส โลกนงามดชวนใหด เราอยากเหนทงหมด”

พอรถทรงเจาชายหนมผานไป ฝงชนโหรองดวยความยนด บางเอาดอกไมพวงมาลามาถวาย บางกเขาไปลบคลำาวว เอาขนมและถวไปใหววกน ตางคนมความยนดทวหนา ทไดเหนเจานายของตน

ทามกลางความสวยงามและความโหรองยนดนนเอง ชายชรารางเลกคนหนงคลานงมงามออกมาจากกระตอบอนมหลงคาโหวและฝาทะลของแก รางกายชายนนแสนจะสกปรก เครองนงหมสซดและเป อยขาด แคพนกายกเกอบจะมมด หลงงองมจวนจะพบเปนสองอยแลว เพราะตองแบกภาระมานาน เนอหนงตกกระ ถกแดดเผาดำาเกรยมเหยวยนตดกระดก จะหาเนอแตสกนอยกแสนยาก ขอบตาแดงชำาดวยสนมนำาตาอนเกาะเปนคราบมานานหนกหนา ลกตามวเปนนำาขาว เมออาปากกไมมฟน ขากรรไกรสนอยงนงกประดจเปนไขสนนบาต แกถอไมเทาตวสนรวเดนหลงโคงโกงมาถงกระบวนคนซงยน อย หอบหายใจฮก ๆ พลางรองครางวา

“ไดโปรดสงสารคนยากจนเถด หวจะตายอยแลว ”

คนยนอยขาง ๆ เหนแกออกมากตกใจ พากนฉดแขงขาลากแขนใหแกออกไปเสย พลางบอกวา

“นนเจานาย เหนไหม กลบไป กลบไปรงของแก”

พระโอรสหนมาทอดพระเนตรเหนเขากตกพระทย ทรงพศวงยงนก ดวยไมเคยทรงเหนคนแกชราอยางนมาแตกอน ทรงถามนายสารถวา

“ฉนนะ นนตวอะไรนะ ด ๆ กคลายคน แตทำาไมหลงงอโคง ตวสนลำาบากดงนน นาสงสารเหลอเกน เขาไมมอาหารกนหรอ กระดกจงไดโปนออกมาดงนน ทำาไมเขาจงรองวาเขาจะตาย มนแปลวาอะไร ฉนนะ จงบอกใหเขาเขามาเถด”

นายฉนนะสารถผมใจซอ ทลถามความเปนจรงวา

“พระทลกระหมอมเจาขา นคอคนเหมอนกน และเมอแปดสบปกอน เขายงแขงแรงวองไวสวยงามอย นยนยากใสแจวด ดวงประทปซงเคยสกใสในครงหนงนน บดนนำามนไดหมดเสยแลว ไสกไหมดำา ดวงชวตของเขายงเหลออยนอยหนง ไมชากจะดบไปพระเจาขา”

พระโอรสรบสงถามวา ฉนนะ คนเราตอง“เปนดงนทกคนหรอ”

“เมอมอายลวงนานไปกเปนดงนทกคนพระเจาขา”

“ฉนกเหมอนกนหรอ ฉนนะ ถายโสธราอยถงแปดสบป กเปนดงนหรอ ชาลน คงคา โคตม หสดานอย และ ใคร ๆ กเปนดงนหรอ ฉนนะ”

“พระเจาขา เชนนน นายสารถทลสนอง”พระวาจา

พระโอรสรบสงวา กลบรถเถอะ ฉนนะ “พาฉนไปสงบาน เราไดเหนสงซงเราไมเคย

คดเลยวาจะมอย”

พระโพธสตว มพระพกตรอนซดเผอด พระทยเศราหมองและหดห รบเสดจเขาวง แลวนงขรม ไมแยมสรวล และไมเสวยกระยาหาร ไมเหลยวดเหลานางรำาทขบฟอนบำาเรอ ใหเหนทสำาราญหฤทย ยโสธราเทวเหนพระสวามหมนหมอง และไมเออนโอษฐแตประการใด กหวาดหวนพระทยนก เกรงไปวาพระองคไมพอพระทยในการปรนนบตของพระนาง จงกนแสงไหแลวทลถามวา พระนางไดทรงกระทำาอนใดไมเปนทพอพระทยหรอ

พระสทธตถะปลอบชายาวา ทพระองคเศราเชนน หาใชเพราะนางไม หากเพราะทรงคำานงถงวา ความสขทงหลายนน ทแทคอความทกขหนก เพราะมนไมอยยนนาน เวลายอมเขามาแทรกแซง ทำาลายสงสวยงามใหหมดสนไป รางกายจะเตมไปดวยเสนเอนระเกะระกะ หลงงอโคง และเนอกเหยวยน เมอตรองถงสงน พระองคกมอาจเปนสขอยได

ในคนวนนน พระบดาทรงสบนถงสงนาหวาดหวน และซงเขาพระทยไมไดอยเจดประการ

อนแรกซงสบนเหนคอ ธงใหญของพระอนทรถกลมพดขาดยบ และปลวไปตกยงฝนละออง ทนใดนนมเงาเขามาหยบเอาธงขาดออกไป

อนทสอง เหนชางสารใหญงาขาวสบเชอก เดนสะเทอนเลอนลนมาจากทศทกษณ พระโอรสประทบมาบนคชสารใหญตวนำา และมฝงชนเดนตามมาเปนแถว

อนทสาม ทรงเหนราชรถเพลาตก ลากดวยมาวเศษสตว และพระโอรสประทบอยในรถนน

อนทส มจกรทองหมนวนมาแตไกล กำากงฝงเพชรพลอยสกใส มอกษรจารกในดมกงของลอ และเวลาทหมนไปกมองดโชตชวง ประดจแสงเพลง เสยงดนตรเสนาะกงวานออกจากคำาจารกนน

อนทหา คอกลองใหญมหมาวางอยระหวางเมองและขนเขาตาง ๆ พระโอรสถอตมเหลกใหญเสดจมาตกลอง เสยงสนน กองไปทวทกทศ

อนทหก เปนหอใหญสงโดดขนไปถงฟา พระสทธตถะยนอยบนหอ สองหตถโปรยแกวมณนพรตนลงมาดงสายฝนใหแกปวงชนทวโลก ซงเบยดเสยดกนเขามาเกบแกวมณ

อนทเจด คอเสยงคนรองโอดครวญแลวมคนหกคนเดนรองไหออกไป

พระเจาสรสทโธทนะทรงใหบรรดาโหราจารยทำานาย พระสบนน แตหามใครอาจทายถกไม พอดมผเฒาคนหนง แตงกายอยางฤๅษมาจากไหนไมปรากฏ รบ

อาสาทำานายพระสบนถวาย ผชรากราบทลพระราชาวา พระสบนนดยงนก สงทเหนทงเจดอยางนนแหละคอความปตใหญยง ๗ ประการ ดวยกน

อนทหนง ธงพระอนทรขาดยบนนหมายความวา ความเชอถออยางเกาจะหมดไป

อนทสอง ชางสารสบเชอกนนหมายถงทศพลญาณของพระบรมศาสดา

อนทสาม มา ๔ ซงเทยมราชรถนนหมายถงวา จตรารยลจซงจะนำาพระโอรสใหพนความเศราหมองและสงสยทงปวง

อนทส ลอหมนคอพระธรรมจกรอนลำาเลศ และ

อนทหา กลองใหญซงพระโอรสทรงต หมายความวา คำาสอนของพระองคจะสะทอนไปทวทงโลกสาม

อนทหก รตนะมคาลำาทพระโอรสทรงโปรยปรายประทานปวงชนนน คอพระธรรมอนลำาเลศซงไมเคยมมาแตกอน และเปนทตองประสงคของมนษยและเทพยดาทงหลาย

อนสดทาย หกคนทรองไหนน คออาจารยของพระโอรสผยงกวาตนเอง

ผชรานนทำานายถวายแลวกกราบบงคมลาหายไป พระเจาสรสทโธทนะใหอำามาตยไป

ตาม เพอพระราชทานรางวล แตหาตามพบไม เขากลบมากราบทลวา เมอไปถงทเทวาลยซงฤๅษนนอย ไดพบแตนกเคาแมวบนจากแทนบชาเทานนเอง

พระเจาสรสทโธทนะไดทรงสดบคำาทำานายกยงทวความหวาดหวนวา พระโอรสจะเสดจออกทรงผนวชเพอแสวงหาธรรมเสย จงรบสงใหเพมจำานวนทหารยามประตขนอก การดแล ใหเขมงวดกวดขนยงขน

แตอนจจา พระองคจะทรงหามดวงตะวนมใหสองแสง หามไดหรอ ?

พระโอรสหนมขอพระราชทานอนญาตเสดจเลยบพระนครอกครงหนง และคราวนขอเสดจอยางเงยบ ๆ ปลอมพระองคอยางชนสามญออกไป และขออยาใหราษฎรรตวกอน เพราะทรงปรารถนาจะเหนภาวะทแทจรงของราษฎร ทลพระบดาวา

“กลบมาคราวน หมอมฉนจะไมทลขออกตอไป เพราะไดเหนทกอยางสนแลว ถาไดเหนวาคนเปนสขทงหมดกจะสบายใจ แตถาไดเหนคนเปนทกข หมอมฉนกคงไดความฉลาดขนบาง”

พระบดาไมอาจขดพระทยพระโอรส จำาตองพระราชทานอนญาต

ดงนน ในวนรงขน โดยพระบรม

ราชโองการ ทหารยามตองเปดประตใหพอคาคนหนงและเสมยนออกไป พระสทธตถะกบนายฉนนะนนเอง

อนสภาพของชาวเมองกบลพสด ซงพระสทธตถะทอดพระเนตรเหนในครงน กเปนไปดงทมนเปนอยแตเดม ปราศจากการตบแตงเพอลวงแตอยางใด

ตามถนนเซงแซไปดวยศพทสำาเนยงตาง ๆ พอคานงขดสมาธรมทาง รองขายเครองเทศและเสอผาองม ผซอกยนตอราคา เกยงกน ทะเลาะกนวนวาย รถบดหนวงมาและเสยงรองตะโกนใหหลกทาง คนหามแครเดนรองเพลงมาอยางสบายใจ มองไปอกทางหนง กเหนรานชำาขายของตาง ๆ แมลงวนตอมอยวน หญงหนงทนไหนำาเดนมาทาทางทะมดทะแมง มอหนงอมเดกออนตาดำา ๆ ชางทอผากชกเสนดาย กระตกกระสวย ชางทำาเกราะเอาฆอนตแผแผนเหลกออกไปใหบาง บางกเอาหอกดาบซกเขาไปในเตาไฟแดงฉาน ไอ รอนพงมาปะทะ สนขวงมาดอม ๆ มอง ๆ หาอาหาร ทหารเดนผานไป เสยงดาบกระทบฝกดงกรง ๆ พราหมณเดนหลกเจาไพรศทรไปอยางถอตน หมองนงเปาปเสยงแหบโหย งตวใหญตาลก แผพงพานรานาสะพรงกลว เจาสาวแตงกายสงาม นงคลมหนามาในรถววาห หญงหนงถอเครองสกการะเขาไปในเทวาลย เพอขอบตรจากเทพเจา พระโอรสทรงเพลนไปในการทอดพระเนตรสงเหลาน ดวยไมเคย

เหนมาแตกอน

ทนใดนนเอง พระองคไดสดบเสยงครางขางถนนวา ชวยดวย ชวยดวย จะตาย“กอนถงเรอนอยแลว คนเจบเปน”กาฬโรคคนหนงนอนจมฝนอย รางกายเตมไปดวยผนแดง เหงอเมดใหญเตมหนาผาก บดตวเครยด ๆ ชกไปมา ปากบดเบยว นยนตาเหลอกถลน มองดนาเวทนา เขาพยายามลกขนยน แตกโงนเงนลมควำาลงไปอก ปากรอง โอย โอย ดวยความเจบปวด

พระบรมโอรสทรงผละจากนายสารถ วงเขาไปประคองไวทนท พระหตถลบรางกายคนเจบเบา ๆ ดวยความเวทนา ทรดองคลงนง แลวยกศรษะคนเจบวางบนพระชงฆ ปลอบโยนแลวตรสถามดวยปรานวา

“ภราดร เจาเปนอะไรไปหรอ ?”

เมอไมไดคำาตอบ กตรสถามมหาดเลกวา ฉนนะ คนผนาสงสารนเปนอะไร “ ?”

นายฉนนะทลสนองวา พระยพราชพระจา“ขา คนน เขาเจบเปนกาฬโรค แตกอนเขากแขงแรงอย เลอดบรสทธ อยางคนทงหลาย แตบดนโรครายกนเขาแลว หวใจเขาเพลยไป เตนชาและไมเปนจงหวะ เสนประสาทของเขากตงเครยด เจยนจะขาด ทอดพระเนตรดเขาส พระเจาขา เขาชกใหญ ตาแดงดงไฟ หายใจแรง ประเดยว

เถด ประเดยวกาฬโรคทำาลายเขาหมด เขาตองตายอยางทเรศ ทรงวางเขาเสยเถด พระองค ไมดดอก โรคอาจตดตอถงพระองคได”

พระยพราชหนมหาอาจทอดทงเขาไดไม ทรงลบคลำาเขาตอไป แลวรบสงวา ฉนนะ“ คนอนกเปนอยางนไดเหมอนกนหรอ ?”

“พทโธ ไดสพระเจาขา โรครายมหลายอยาง กลาก เกลอน เหนบชา อมพาต สนนบาต อหวาต พยาธ และ อน ๆ อก สตวทงหลายตองเจบตามยถากรรมของตน”

“โรคมนมาสคนอยางไร ฉนนะ ? มนไมมตวไมใช หรอ ?”

มนมาเหมอนงพษพระเจาขา มาเงยบ ๆ มาเรว เหมอนอสนบาต บางคนมนกทำาลาย บางคนมนกเวน”

“ถาอยางนนมนษยกอยดวยความกลว เวลาจะนอนใจเขาสนระรก หลบไมสบายเลย เพราะวาเขากลวความเจบไข เจบแลวกพการ และแกอยางนนหรอ ฉนนะ ?”

“พระเจาขา ดงนน”

เมอเจบนาน ๆ และเมอชราลงมาก ๆ แลว เขาเปนอยางไรในทสด”

“ตาย พระเจาขา คนเราตองตายทกคน นนอยางไร เลาคนตาย ทอดพระเนตรส

พระเจาขา”

บคคลหมหนงเดนครำาครวญสะอนไหมาสรมแมนำา คนหนงถออางดนใสถานสกแดงแกวงนำาหนามา ถดไปกญาต โกนผมแสดงความทกข ผาพนศรษะไมม ปากเขารอง รามะ“ -โอ รามะจงโปรด ถดจากนน”กมคนหามแครไม ไผ ภายในมผ ซากศพแขงผอมแหง ขาเหยยดตง สขางกลวง ซโครงขนเปนอน ๆ ยงฟนแหง กายนนชโลมดวยขมนและเหลอง เขานำาไปยงจตกาธานรมลำาธาร แลวกจดไฟขนเผา หนงแหงเกราะ ไหมเรว กระดกแตก ควนขนโขมง ไฟกระหมคราง แลวคอย ๆ มอดลง รางกายหายไปแลว เหลอแตกระดกชนเลกนอยเปนสขาวอยในถานสแดง-อนจจา

เจาชายหนมตรสวา นหรอทสดของคน“ทงหลาย”

“พระเจาขา นแหละคนเราซงเดนไปมาน พอตายแลว ซากเขากไรคา เขาไมมความรสก ไมรจกเจบจกทกข ไม รจกสนกสบาย อคคเผาไหมเขากไมร เขาไมไดยน ไมไดเหนตอไป คนรองไหเขากไมร สตวโลกทกตน ไมอยยงยนได เขาตองเปนดงน เขาตองตายดวยอาการตาง ๆ กน คนผใหญ ผนอย แมกระทงสตวกเหมอนกนหมด นแหละคอ สภาพของสตวโลก การหมนเวยนของสตวโลกเปนดงน พระเจาขา”

พระสทธตถะไดสดบ กนำาพระเนตรไหล สะอนไหดวยความสงสารเหลามนษย ทรงแหงนดอากาศ และกลบทอดพระเนตรดปฐพ แตทรงทำาอยดงนกหลายครง พระทยครนคำานงถงแตความทกขของโลก

“โอ โลกนหนอเศรานก เพอนมนษยของเราจกตองพบโรคาพยาธ ตองแก ตองตาย ความสข ไมอยยนนาน แมความรกกตองจบสนดวยมจจภยเปนทสด และเมอตายแลวกเกดใหม รบทกขตอไปไมรจกจบสน ทเราหลงระเรงอยน กเปนความสขปลอมทงสน ความสขของเราเองกเชนนน แตกอนนเราไมรเลย ไมเคยเหน ไมเคยไดยนสงเหลาน ชวตสขของเราจะเปรยบกไมผดกระแสนำา ไมไหลผานเฉพาะสวนบปผชาตและบานเรอนเทานน มนจะตองผานโขดหนโคลนตม และกไปสดลงทหวงมหรรณพ มานทเคยบงตาอยกจะเผยใหเหนความทกข เราเองกไมผดอะไรกบเขาเหลานน ทออนวอนใหพระเจาชวยทกข แตกหาไดรบความชวยไม บางทเทพเจาจะทรงตองการความชวยเหลอดวยกระมง เพราะเมอคนรองไหนน ทาวเธอไมทรงชวยเหลอ หรอวาทาวเธอจะทรงมอำานาจนอย พระพรหมทำาไมจงสรางโลกใหลำาบากดงน จำาเปนเหลอเกนทจะตองมผชวยเหลอ คนทกขยากทงหลาย ถาฉนชวยได ฉนจะไมใหใครตองรอง ไหเลย”

“ฉนนะ พาเรากลบบานเถด เราไดเหนหมดแลว เอนดชวยพาเรากลบบานดวย”

พระราชบดาไดสดบความไมสบายพระทยของพระโอรส กเรงสงใหนายยามกวดขนเรองคนเขาออกกวาแตกอน จะลดหยอนไดกเมอครบเจดวนหลงจากทรงสบนแลว

บทท ๔จนทรเพญในจตรมาส

ในทสด วนกำาหนดทพระผมพระภาคเจาจะทรงสละโลกยสขและอำานาจอนใหญหลวง ไปบำาเพญญาณเพอจะหาทางดบทกข และแสวงสขอนไมมทสนสดกมาถง

วนนนเปนวนขนสบหาคำา เดอนเมษายน พระจนทรเตมดวงสวาง สองแสงอนสกสกาวเปนนวลใยลงจบตนมะมวง ซงมลกเปนพวงสกหอม ดอกอโศกเรมบานสงกลนหอมหวน ไปทวทงพระนคร ลมพดเฉอย ๆ ลงมาจากยอดเขาหมาลย แสงนวลใยของดวงจนทรกระจางจบโลกดแจมใส สรรพสำาเนยงใด ๆ กเงยบสงด แววแตเสยงจงหรดและเรไรกรดรองระงมไปทวสนามหญา นานๆ จงจะไดยนเสยงทหารยามตกลอง และรองขานเวลาเปลยนเวร มนเปนเวลาอนเงยบสงด และเปนสข

แตในคนวนนนเอง พระนางยโสธราผยอดรกของพระบรมโอรส หาอาจบรรทมหลบสนทไม พระเทวหวาดผวา สะดงตน

ทงองค แลวกนแสงไห จบพระหตถพระสวามมาจบถงสามครง ดวยพระอาการหวนละหอย พระสทธตถะตนบรรทมขนถามวา กนแสงดวยเรองอะไรกน พระนางเลาถวายวา พอหลบเนตรลงกทรงเหนสามสงนาสะพรงกลว

เมอหลบเนตรครงแรก ทรงเหนโคเผอกผขาวผองตวหนง กายกำายำาสมเปนจาฝง ทหนาโคนนมแกวมณเมดใหญซงตกลงมาจากฟากฟามาตดอย รศมดวงมณนนโชตชวงชชวาลยงนก ววผเดนอยางแชมชาออกพระทวารไป หามใครขดขวางไวไม ทง ๆ ทมเสยงรองลงมาจากเบองบนวา ถา“ปลอยโคออกไปแลว ความรงเรองพระนครจะหมดไปดวย พระนางทรงรอง”สงใหคนปดพระทวารไวมน และพระองคกทรงกอดคอโคนนไว แตโคพยศแผดเสยงรองกองกงวานแลวเผนทะยานออกนอกประตไป พระนางกทรงสะดงผวาขน

ครนระงบหลบเนตรลงใหม กทรงสบนเหนเทพเจาสองคเสดจลงมาจากฟากฟามาสพระนครน ในขณะเดยวกน ธงชยหนารถทรงอนทราธราชกหกสะบน แลวมธงใหมขนปลวสะบดแทน ธงนนมรศมสแดงสดใส มอกษรเงนปกไว เมอใครอานเขากมความยนดยง ลมพดมาเฉอย ๆ คลธงออกใหคนเหนตวหนงสอ แลวบนดาลมดอกไมสตาง ๆ โปรยปราย ลงมาดงสายฝน อนพรรณบปผาชนดนในพระอทยานหามไม

พระสวามตรสวา ฝนอยางนกดแลวน“ ”

แตพระนางทรงเลาคอไปวา ยงมอก“เพคะ ในตอนทายของฝน หมอมฉนไดยนเสยงรองดงสนนหวนไหววา จวนถงเวลา‘แลว เวลากำาหนดใกลเขามาแลว หมอม’ฉนเลยสะดงตกใจตนขน”

พอหลบไปอกเปนครงทสาม กทรงสบนวา พระนางหวาดผวาลกขนในตอนดก ลมพระเนตรดทง ๆ ไมเหนพระสวาม พบแตเขนยเปลากบฉลองพระองคทงไว พระนางทรงหวนหวาดยงนก และพอขยบองคลกขนนง สายสะองซงพระสวามประทานใหกกลบเปนงพษ กำาไลขอบาทหลนกระจาย สายสงวาลขาดหลด พทธชาดซงแซมเกศาอยกเหยวแหง พระวสตรขาดหลน แลวกไดสดบเสยงโคเผอกรองมาแตไกล และอกครงหนงมเสยงรองวา ถงเวลากำาหนดแลว “ ”

เลาจบแลวพระนางกกนแสงไห ทลถามวาสบนนหมายความวาพระนางจะสนพระชนม หรอวาจะทรงประสบความรายแรงยงไปกวามจจภย คอการถกพระภสดาทอดทง หรอวาพระสวามจะถกทำารายลกพาไปเสย

พระสทธตถะทรงพศดพระพกตรเทว พระเนตรเป ยมไปดวยความกรณา ตรสปลอบพระนางวา พระองคทรงรกนางอยเสมอ แมพระสบนนนเปนนมตบอกถงมรรคอนจะนำาไปสความสขและความ

ปลอดภยของโลก กขอใหทรงแนพระทยวา พระองคทรงรกเธออยเสมอ พระนางกไดทรงทราบแลววา พระองคทรงวตกถงความทกขของชาวโลกมานานแลว และใครจะทรงหาหนทางดบทกขใหเขาเหลาน พระทยของพระองคหาไดแปรไปรกนางอนไม หากมเหตใดเกดขน ขอใหนกถงโคผและธงอนสดใสนนเถด อนใดทพระองคทรงเสาะแสวงหาเพอความสขของชาวโลกทงหลาย กจะตองนำาสข อนสงสดมาสพระนางดวยเหมอนกน

“เธอกทราบอยแลววา ใจของพเปนอยางไร พรกเธอมากทสด เพราะวาใจของพนน รกสตวมชวตทงหมดทเดยว ขอใหหลบเสยเถดและไมตอง สะดงหวาดผวา พจะเฝาดแลอนตรายให”

ดงนน พระนางยโสธรากบรรทมหลบไปอยางวางาย หลบไปทง ๆ ทนำาพระเนตรยงอาบพกตรและพระทยหวาดผวา เพราะทรงสดบเสยงวา ถงเวลาแลว ถงเวลา“แลว มไดขาดเลย”

ในยามนน รชนเตมดวงกำาลงขนสง ทองฟาปราศจากเมฆหมอก รศมสเงนยวงกระจางจบโลก ดประดจกลางวน และจนทรเพญในคนนนกเสมอนจะกลาวถอยทลวา

“ราตรน เหมาะทสดแลว พระเจาขา พระองคเสดจมาถงทางแยกแลว จะทรงเลอกเอาทางของจกรพรรดผยงใหญ

เคลอนลอรถไปบน ความสมบรณพนสข หรอจะทรงเลอกทางทรกนดาร เสดจโดย องคเดยวไปโปรดสตวทงหลายในโลก ”

และในเวลาเดยวกน นน พระมหาโพธสตวทรงสดบเสยงทลจากทมดวา ถงเวลา “แลว- ถงเวลาแลว เมอทรงไดยนเสยงน”พระบรมโอรสกทรงตะลง พระเนตรจบนงอยทดวงรชนอนแจมใสและบรสทธ

จรงหรอ ? เวลาไดมาถงแลว ทยโสธราสบนไปวา ถงเวลาทเราจะจากโลกนไปแสวงธรรมมาถงแลวนนจรงหรอ เธอไดร ลวงหนาและอานชะตาของเราออก ทจรงกถกของเธอแลว เราเกดมาเพอความสขของผอน เราไมเคยตองการชกดาบ และใหลอรถของเราหมนไปในทะเลเลอดและบนซากศพเลย เราตองการเดนไปตามทาง ซงสะอาดผองแผว ปราศจากเวร แมเราจะนอนบนพนดน กนอาหารอนเขาบรจาคให และแตงกายอยางคนโซกตาม เราจะประพฤตตนอยางนน เพราะเราไมอาจทนดมดำาความสขอยในวง แลวทงผอนใหทรมานอยได

อนจจา เศรานก โลกเรานเศรานก ใครเลาจะชวยโลกได พระเจาหรอ พระอนทร พระพรหม หรอ ? เรายงไมเหนวาพระองคทรงชวยใครเลย กองไฟท เขากอขนบชา และออนวอนขอความชวยเหลอนนมประโยชนอนใด ควนไฟลอยขนสง แลวกหายไปในทองฟา มนษยผบนบวงสรวงยงจะไดพนทกข พนความเจบไข และพน

ความตายหรอ

อนจจา ใครเลาจะพนความเกด ความตาย ความวายวนอยในวฏสงสารได แมพระพรหมเอง พระคมภรกยงบอกวาเวยนเกดเวยนตายเหมอนกน ไมผดอะไรกบมนษย และไมผดอะไรกบสตวสเทาสองเทาและเลอยคลาน โลกเรานมดนก เรายงเตมไปดวยความไมร ความหวาดกลว ความมวเมาขมขน เราทงหลายตกอยในหวงทกขเดยวกนทงสน

เราไมควรจะนงอยในความเพลนเพลน ในเมอคนอน เขาตองทกข และอกประการหนง เราเองกหาอาจหลกพน โรคาพยาธ ความแกและความตายไดไม เราจะสละเสยซงความสขน ไปแสวงหาความจรง คนความลบ ซงแฝงอยในทกสงทกอยาง แลวนำาความรนนมาชวยชาวโลกทงหลายใหพนทกขดกวา อนสมบตในโลกนหายงยนและหาอาจทำาเราใหเปนสขไดตลอดไปไม

เมอทรงรำาพงถงความทกข และความเวยนวายอยในหวงทกขของมนษยทงหลายแลว พระผทรงสมภพมาเพอชวยโลกใหพนจากความมดมน กเป ยมไปดวยความรกและความสงสารในชาวโลก พระหทยไหวหวนประหนงวาความทกขทงหลายนนเปนของพระองคเอง ตดสนพระทยไดทนทวา จะยอมเสยสละอำานาจและราชสมบตมไหศวรรย ยอมสละแมกระทงพระบดา และพระชายาผเปนทรก

ยงพระหฤทย

“ยโสธราเอย พขอจากไปกอน ลกนอยของเรากเชนกน ทลกระหมอมพระบดาของหมอมฉน ยโสธราผเปนทรก ลกนอยและชาวเมองทงปวง ขอใหทนความทกขรอไปสกหนอยหนงกอน ขอลาออกไปเรยนพระธรรม นำาแสงสวางกลบมาให ตราบใดทยงไมพบหนทางอนดบทกขไดโดยสนเชงแลว จะไมขอกลบมาเปนอนขาด”

แลวพระสวามหนมกโนมพระองคลงจมพตยโสธราแตเบาๆ ดวยเกรงวาพระนางจะทรงตนบรรทมขน เขยอนพระองคออกมาหาง แลวเพงพนจดพระชายายอดหทยดวยความรกและอาลยอยางสดซง ถอยคำาทรำาไหนนครวญอยแตภายใน เพราะพระองคมอาจเอยโอษฐออกวาจาใหไปกระทบโสตพระนางได ทรงเกรงไปวา พระวาจาอนเบาทสดนนจะไปสมผสประสาทอนหวาดไหวเปนทสดแลว และมนจะทำาใหพระนางทรงตนขน ขดขวางการเสดจออกทรงผนวชของพระองคเสย ความรกความอาลยนนสดกลนได พระองคทรงปลอยใหนำาพระเนตรไหลลงอาบพระพกตรไมขาดสาย คอย ๆ ขยบพระองคลงจากพระแทนบรรทม เสดจเวยนประทกษณสามรอบพระชายา เพอกนภยมใหมาแผวพานผเปนทรกซงอยหลง แลวทรงยกพระกรกมพระอระ กนมใหดวงหทยอนเตนนนสงเสยงออก

มาใหกระทบโสตพระนาง จรดปลายพระบาทดำาเนนไปทางพระทวารโดยเงยบ ยงไมทนออกไปกทรงชะงกดวยหวนอาลย พระนาง แตทรงหวนไปหวนมาอยดงนนถงสามครง ในทสดกทรงตดสนพระทยไดอยางเดดขาด ทรงหยบพระภษาขนคลมพระเศยร แลวเปดพระวสตรออกไปทนท โดยไมเหลยวมองมาเบองพระปฤษฎางคอกเลย

เบองหนาพระวสตรนน เหลานางสนมกำานลนอนหลบอยดารดาษ มองดประดจดอกบวอนหบกลบในเวลากลางคน นางโคตมและคงคาฝาแฝดทงคผนยนตาดำาสนท กำาลงหลบเนตรพรมอยเคยงกน พระมหาโพธสตวเสดจผาน ทอดพระเนตรเหนกตรสวา

“ลากอนเธอผเปนทรก เราจะตองขอลาไปกอน เพราะถาเราไมไป เธอจะตองตายสญหายไปตามธรรมดาโลก แตวาเมอตายไปแลวไปไหนไมมใครร เหมอนกหลาบซงเหยวแหงลงแลว สอนสวยงามของมนหายไปไหน ? เมอเทยนดบ เปลวเพลงหายไปไหน ? ถาหากเราขนอยกบพวกเธอดวยความสนกสบายตอไป เราจะไมมวนร เรองนนเลยเปนอนขาด แมวาจะสขสบาย เรากอยไมไดเปนอนขาด หวใจเราระทมไปดวยทกข ในเมอเหนคนอนตองเปนเหยอของความทกข ลากอน เราขอลาเพอนรกทงหลายไปนำาแสงสวางนนกลบมา”

แลวพระผยอมตดขาดจากความสขกจรด

ปลายพระบาท คอย ๆ กาวไปยงทซงไมมแสงโคม กษณะนนรชนเปลงแสงจากระจางงามนารกยงขนกวาเดม ดจทอดสายตาลงมาดพระองคฉะนน ลมโชยมาออน ๆ ชายฉลองพระองคสะบดพลว ดอกไมในสวนกแยมกลบออกดงยามรงอรณ สเหลอง แดง ชมพ มวงตระการตา พระพายพดมาในคราวใด กลนหอมหวนกตลบอบอวลไปทงสนในคราวนน แผนดนไหวสะเทอนเลอนลน ประหนงวา อระพระธรณเตนโดดดวยความปรดาเปนทยง ในการเสดจออกทรงผนวช เทพเจาทกหองฟาแซซองสาธการ บรรเลงดรยางคดนตรวงเวงหวานไปทวทศานทศ

พระโอรสทรงปลกมหาดเลกวา ฉนนะลก“ขนเถอะ ชวยผกมาใหเราท”

“อะไรกนพระเจาขา จะทรงอาชาในเวลาดกดนอยางนหรอพระเจาขา นายฉนนะ”ผลดลกขน และออกอทานดวยความประหลาดใจ

“จย คอย ๆ หนอย ฉนนะ ถงเวลาแลวทเราจะหนกรงทองออกไปแสวงหาความจรง และหนทางดบความทกขทงหมดใหสนไป เพอจะไดกลบมาชวยคนทกคน”

“อนจจา นกเปนจรงดงพระดาบสทำานายแลวพระเจาขา การเสดจทรกนดารในปา ทรมานพระกายนน เปนความดอยหรอ ?”

“ฉนนะ เราเกดมาเพอประโยชนอนนใหแกผอน เราไมใชจกรพรรด รฐสมาของเรานนกวางขวางกวาดนแดน ซงเตมไปดวยมรณภยมากนก ฉนนะ ขอมาใหเราเถด”

“พระเจาขา แลวพระชนกเลา ? พระองคกจะทรงโศกเศรา หทยสลาย เพราะความสขของพระบดานนอยทการไดเหนพระองคทรงเปนมหาจกรพรรดดงน แลวพระยพราชจะกลบมาโปรดพระบดาไดอยางไร พระเจาขา?”

“ความรก ซงเตมไปดวยหวงผกพนนนมชอบดอก เรารกบดาเราเหมอนอน แตรกความจรง และรกทจะสรางความสขใหแกโลกมากกวา ฉนนะ ขอมาใหฉนเถด”

นายฉนนะเหลอทจะทดทานได กลกขนไปหามากณฐกะดวยใจสลดระทด จดแจงแปรงขนให แลวผกอาน รดสายหนงฝงเพชรโชตชวง ใสโกลนทองทงค เสรจแลวนำามาถวาย อสดรแสนรมองเหนเจานาย กวงเขาหารองกองสนนดวยความยนด แตเทพเจาปดกรรณคนทงหลายหาใหไดยนไม

พระสทธตถะจบเสนผมมา ตบคอ แลวกระซบบอกอาชาไนยวา กณฐกะ อยาเอะอะ“ไปนะ เราจะไปแสวงหาความจรงเพอเอามาชวยทกขคนทงหลาย จะไปพบ ณ ทใด นน เรายงรไมได จะลำาบากยากแคนเพยงใด เรายงรไมได กณฐกะ ชวยพาเราหนไปดวยนะ พอเราแตะสขางขอใหควบไปเรว

ดงลม ดงไฟ ดงอากาศ ขอใหเจาเปนกำาลงชวยเรา ในการทำางานเพอประโยชนของโลกดวย ชวยพาเราไปใหพนกบลพสดกอนสวางนะ”

พอตรสขาดคำากเสดจขนหลงอาชา มาทรงแสนรควบออกลวไปโดยเรว และเมอถงกำาแพงประต กกลายเปนพระทวารเปดออกเองอยางงายดาย เหลาทหารยามทงหลายพากนหลบสนท ทงรอย ทงพน ดวยมอาจทนลมอนโชยเฉอยสบายนนได

ไมทนรงสาง พระโอรสกเสดจพนกรงกบลพสดเขาเขตปา พอไปถงฝงแมนำาอโนมา อนมคลนสาดฝงอยซา ๆ เปนฟองขาว พระองคทรงหยดกณฐกะ เสดจลงจากอาชา ทรงจมพตกณฐกะระหวางกรรณ แลวตรสแกนายฉนนะวา

“เราขอบใจมาก ในการออกมาดวยในครงน จงแนใจเถดวาเรารกเจาเสมอกบทเจารกเรา เราถงทหมายแลว ชวยนำามากลบไปบานดวย สรอยคอไขมกนหนกเกนไป เครองทรงนกไมเหมาะแกสภาพของเราแลว เขมขดกเอาคนไปเสยดวย และออ เกศาของเรายาวนก ชวยตดใหดวย นำาไปถวายพอดวยนะ ทลวา ลกชายขอกราบลา จนกระทงไปเรยนรสงทเขาตองการแลวจะกลบวง พรอมดวยแสงสวางแหงปญญาอนจะพาโลกใหพนความมดมน มนเปนสมบตทเลศกวาสมบตจกรพรรดยงนก ชวยทลดวยวา ลกชายทลลาไป ทงนเพราะรก รกและหวงใหทกคนไดเปนสขทว

หนากน ไปบอกดวยนะ ฉนนะวา เราจะกลบมาชวยโลก”

บทท ๕ดาบสหนมแหงรตนคร

ลอมรอบเมองราชคฤหแหงพระเจาพมพสารนน มปญจครภเขา ๕ ยอดเปนอาณาเขตกางกน ยอดหนงคอไพภาระ เขยวชอมอยดวยตนมะนาว ยอดหนงคอพบลละสงใหญ ทเชงเขามแมนำาอน ๆ ไหลผาน ยอดหนงชอตะโปวน ทอดเงามดทะมนลงไปในสระกวางใหญ มองดดจมหนดำาตระหงานอยใตนำา ยอดหนงชอคชฌกฏ และอกยอดหนงซงอยทางบรพทศนนมนามวารตนคร ดวยเปนทเกดของแกวมณหลายหลาก มรอยทางจรคดเคยวอยแถบดงไผ ผานหญาฝรนและ ปาอมพพฤกษ ผานศลานอยใหญและหนขาวบรสทธดวยนำานม ทางลาดไปตามไหลเขา ซงดารดาษไปดวยดอกไมปานานาพรรณ คอย ๆ สงขนไปทางทศประจม จนกระทงถงปามะเดออนใหรมเงา บงแสงตะวน ตรงหนาถำาแหงหนง ทานทงหลายผมาถง ณ ทน ควรถอดรองเทาและโนมเศยรลงอภวาทน จะหาทใดบรสทธและควรแกการเคารพยงไปกวานไมมอกแลว เพราะวาพระผทรงสละบลลงกจกรพรรดของเราไดเสดจมาประทบอาศย ณ ทน

พระองคทรงละเพศฆราวาส คลมองคดวยจวรเหลอง เสวยอาหารอยางแรนแคน ซงฝงชนบรจาคถวาย คำาลงก

บรรทมบนพนหญาแตองคเดยว สดบเสยงเสอคำารณรองกระหมครางรอบถำา ดวยพระทยอนสงบเยอกเยน ทรงบำาเพญสมาธสงบนงประดจภาพป น นงนานและไมรสกเลย แมกระทงเวลาทลกกระรอกซกซนขนไปวงเลนบนพระเพลา นกเลก ๆ นำาลกออนมาวางทซอกพระบาท พราบบนมาจกขาวจากบาตรขาง ๆ พระองค

นกบวชหนมจะประทบเขาสมาธตงแตเวลาเทยง ตะวนเผาโลกแผดแสงจา จนกระทงถงเวลาอาทตยอสดง พระกหาลมพระเนตรดดวงตะวนอนเหลอมเขา วาจะลบไปอยางไรไม สมวงแหงสายณหลบหายไปจากเขตกวางใหญแลว ดารกาขนดารดาษทองฟา นกเคาแมวสงเสยงรองนาสะพรงกลว แต พระหาไดทรงสดบไม ยงคงสงบพระทยนงอยกบการใครครวญหาเหตผล สบสาวเรองราวของชวตวามนตงตนมาอยางไรกน และไปสนสดลงทตรงไหน แตทรงคดอยดงนนจนถงเวลาดกสงด โลกเขาสนทรา สตวปาออกแสวงหาอาหาร นาเกลยดนากลว ประดจความโลภ โกรธ โทสะ และรษยา อนมของอยในดวงจตแหงบคคล

พระองคจะเสดจบรรทมเมอศศธรจะลบขอบฟาอยร ำาไรแลว แตยงไมทนรงสางกตนบรรทม เสดจยน ณ ทมดบนเขา ทอดพระเนตรภมลำาเนาพนทซงหลบอย ดวยพระทยเมตตาตอสตวทงหลาย ลมเชาโชยมาเออย ๆ รกขชาตสะบดใบ บอกอาการ

พลกฟ นตนจากนทรา

ณ ทศบรพานน รศมแหงเวลาเชาทอแสง พอไกขนเปนครงทสอง สขาว ณ ขอบฟากขนมาแตไกลแลวยงแผสงขนทกท ๆ ดาวประจำาเมองตองรบหร หลกใหแสงทองมาจบยอดเมฆดอรามไปทวทศ แลวสคอย ๆ แปรเปนสหญาฝรนจบเมฆดแดงแจมจา ทแดงเขมไหมกำากม แลวดวงตะวนผทำาแสงสวางกขนจากขอบฟา พระดาบสทรงตอนรบสรยาตามแบบฤๅษ เสดจสรงนำา ทรงสบงจวร แลวเสดจออกบณฑบาตตามถนน ประชาชนทงหลายมใจศรทธา เอาอาหารมาถวาย เหลามารดาพอเหนพระฤๅษพกตรผอง เนตรสกใสประดจเทวา กบอกใหทารกกราบไหว จมพตบาทหยบชายสบงประจงแตะหนาผาก

พระเสดจดำาเนนไปดวยพระทยอมเอบ มองเหนชนทงปวงเปนสหายผรวมทกขในโลก พระพกตรผองสดใส เหลาสาว ๆ อนเดยผมเนตรดำาไดยลพกตร กบงเกดความเสยววาบในดวงใจ นคอเทพบตรในความฝน นางทงหลายนกดงนนแลว กบงเกดความรกและบชา อาการประหมาอายเหนไดชด แตพระกตอบสนถวไมตรของเขาดวยพจมาลยเหมาะสมสภาพราบเรยบ แตสงา แลวพระกเสดจกลบวเวกสถานทประทบเหนอครรตนานน

ตามไหลเขารตนครนน มพระฤๅษมาบำาเพญตบะอยหลายตนดวยวธตาง ๆ

ทานเหลานถอกายเปนศตรของจต จงกระทำากายใหเจบปวดสาหส จนประสาทปราศจากความรสกอนใด ตางกซบเศราหมอง ใชวธทรมานตนตาง ๆ กน บางยนชแขนขนฟาตลอดทวาราตร จนแขนทพวงพกลบซบซด เหยวแหง มองดคลายกงไมบนพฤกษซงยนตาย บางกำามอแนนจนเลบทะลมอ บางเอาเหลกแหลมขดกายาเปนรวรอย บางเอาธลคลกกายดนาเวทนา บางกสมาคมกบศพอนนาเป อย กลนเหมนคลง บางเอางรายมาพนคอ และบางกรองวา ศวะ ๆ วนหนงนบได“ ”ถงหลายพนครง

เขาทงหลายเหลาน ด ๆ กนาเวทนายงนก หวตองแดดเกรยมไหม ตามดมว เนอเหยวยน ทกนขาววนละเมดกม ททำากายใหพการกม ทงนเพราะเขาเชอในพระคมภรทวา ความทกขของใคร(ท)ทำาให พระเจา(ผ)ประทานทกขมา รสกอายได เขากจะกลายเปนเทพเจา พระบรมศาสดาทอดพระเนตรเหนอาการนาเวทนาเหลานแลว กทรงสลดพระทยยงนก ตรสถามวา การทำาอตตทรมานเพมทกขใหแกชวตซงเตมไปดวยทกขอยแลวนน เพอประโยชนอนใด

พระอเจลกะหวหนาพระโยค ทลตอบวา เพอจะไดปลดบาป ทำาจตใหบรสทธ

พระราชบตรตรสวา โนนแน เมฆส“ทองบนฟาอน ลอมรอบวมานพระอนทรของทานนน มาจากไอนำาทะเลลอยขนไป

จบกนเปนกลมกอน แลวตกลงมา ไหลไปตามชอกหน เปนลำาธาร แลวเปนแมนำาใหญไหลไปเปนมหาสมทรดงน ใชไหมทาน? อนใดสงขนไปแลวกตองตกลงมา ทานรบทกข พนทกขแลวตอไปจะเปนอยางไรอก ตอไปทานกรบทกขอกนนเอง เพราะทานซอสวรรคดวยโลหตและเนอ เมอหมดราคากตองตงตนใหม

พระฤๅษตอบวา จะเปนดงนนกตามใจ “แตเราเกลยดเนอนก มนถวงจตใหตกยาก เราตองทรมานมนเพอปลอยจตใหเปนอสระ จะไดไปสสวรรค”

ทรงถามวา อนชวตทไหน ๆ จะตางกนละ“หรอ เทพเจาของทานไมมทกขหรอ ?”

ทลตอบวา กมอย แตมหาพรหมไม“เปลยนแปลง”

“ถาเชนนนทานจะทรมานกายไปทำาไม ควรหรอทจะทำารายรางกายซงรบใชจต รางกายสญไปเสยแลว ทานจะบำาเพญภาวนาหาความจรงอยไดหรอ ? ทานพนเรอนรางซงเราอาศยอยแลว เราจะอยทไหน เมอดวงตาของเราหายไป เรา จะเอาอะไรมาสองดวา ทางไหนด ทางไหนเราควรเลอกเดนเลา”

“เราไดเลอกแลวราชบตร เราจะไปทางน แมจะเปนทางไฟกด ถาทานรวาทางใดด จงบอกเรา ถาทานไมร จงไปเสยเถด ราชบตร”

พระพทธองคในภายหนาทรงสดบคำาดาบส กเสดจดำาเนนหลกมาเสยจากฤๅษทงหลาย ทอดพระเนตรดเหลาปกษา และพฤกษชาตอนขนอยรมทางจร แลวทรงรำาพงวา อนตนไม และสตวทงหลายเหลานจะมปญญากดอย หาสมนษยไดไม แตมนมความสข มนเจรญ และงอกงามตามแนวทธรรมชาตสรางไว หาไดเพยรจะทำาตนใหสงขนไปกวาภาวะเดมของตนไม คนเราสหนอ คนเรานนชอวาฉลาดเหนอสตวทงปวง ไฉนจงทำารายรางกายทรมานตน เพอหาความสข ดพกลนก

กษณะทพระองคทรงรำาพงอยนนเอง กทอดพระเนตรเหนฝนฟงมาแตไกล แกะและแพะหมหนงกำาลงถกไลตอนลงมายงชายเขา บางตวกเดนมาด ๆ บางกเดนไถลออกนอกทาง บางตวกแวะกนหญาใตตนมะเดอ ซงเอนตนออกไปเหนอลำาธารนอย ๆ นายเมษบาลเหนดงนนกตเกราะรองเรยกใหเขาคนท

ลกแกะตวหนง เลกกะจอยรอย เดนขากะเผลกมาขางหลง เลอดไหลเปนทาง มนหาอาจเดนใหทนฝงแกะด ซงไปขางหนาไม แมแกะกพะวาพะวง ออมไปเรยกลกขางหนาแลววกมาดลกตวหลง เปนทนาเวทนายงนก นกพรตหนมทรงเหนเขากสงสาร เสดจไปอมลกแกะนอยขนแลวบอกแกแมมนวา จง เดนไปด ๆ เถด ขา“จะอมลกของเจาไปใหเอง”

อนแกะฝงนเขาตอนไปเขาพธบชายญ พระองคทรงทราบดงนนกเสดจตามฝงแกะไปดวย พอมาถงรมแมนำา หญงหนงชหตถขนพนมกมลงกราบ นำาตาไหลลงอาบพกตรนางพลางทลวา นางนเองคอหญงผอมลกนอยเมอวานน ลกของนางเลนดอกไมเพลนอย งตวหนงเลอยมาพนแขน เดกนอยอาปาก หวรอแลวเอามอเปดปากง ทนทพอหนกหนาซดและหยดพด นางไดมาเฝาพระองค ทลถามวาลกเปนอะไรไป จะแกใหกลบหวเราะอยางเกาและเรยกแสงสกใสมาสนยนตาลกนอยอยางเกา ไดหรอไม พระองคทรงแนะนำาใหไปหาเมลดผกกาดมาทะนานหนงจากบานซงไมมคนตายเลย นางไดไปหาแลวทวทกบานทกเรอนทงในชนบทและในเมอง เมลดผกกาดนนม แตบานซงไมมคนตายหามไม

“ภคนเอย พระตรสตอบ ดงนเธอกได” “พบความจรงแลว ลกของเธอนนตายไปแลว ตายเหมอนกบทคนทงหลายเขาตาย มนเหนความพนาศททำาลายความรกอนหอมหวานใหสญสนไป แตทวาหามใครเลยงพนไดไม จงทำาใจใหสงบ และจงฝงลกของเธอเสยเถด ภคน”

แลวพระองคกเสดจพระดำาเนนตามนายเมษบาลตอไป จนกระทงยำาสนธยา นายเมษบาลพาฝงแกะเขาประตเมอง ตรงไปยงสถานทซงกระทำายญพธ พอพระผอมลกแกะออนอนบาดเจบ เสดจผานทวารา

นายประตกจบตาพศดพระองคอยางตะลงตะไล ชาวบานรานตลาดสงบนงลงทนทเพอจะพศดพระองค ทกระบงตงขวางหนาอยกรบปดกระบงไปเสยใหพน ทกำาลงซอขายเกยงราคากเลกทะเลาะกน ชางเหลกชฆอนเหลกคางอยกลางอากาศ เสมยนลมเขยนขอความลงบนกระดาษ เพราะใหรสกเลอนขอความซงตนจะเขยนไปหมด คนนบเงนกหลงใหลไมอาจนบตอไปได ชางทอทงหกวงออกมาด คนรดนมกวางมอปลอยใหนำานมโคไหลรนออกมานอกถง ตางคนตางถามกนวา ใคร ใคร ผ“นนเปนใคร เขาอยในวรรณะไหนจงงามดงน ?”

บางกวา ดเนตรเขาซ เพอน เราไมเคย“เหนใครมเนตรงามออนหวานและเตมไปดวยความปรานดงนเลย บางกวา ”เทวดาเทานนจงจะงามดงน“ ”

ตางคนตางกระซบถามกนวนวาย แตพระองคหาทรงเหน ทรงฟงคำาของเขาไม พระทยนกแตสตวผเคราะหรายจะตองมาเปนเหยอยญกรรมอยางนาสงสาร เพราะมนเปนสตวไรเดยงสา และขาดผนำา แสนจะอางวางวาเหวใจ

ในทองพระโรงซงกระทำายญพธนน องคพระเจาพมพสารราชาเสดจประทบอยกลาง สองขางทองพระโรงดานซายขวาเปนแถวยาวนน เปนทของเหลาพราหมณนงขาวหมขาว นงสาธยายมนต พลางหยอดนำามนลงเลยงไฟใหลกสวางคราง

แลบเลยเครองหอม มกฤษณา เครองเทศ กลมพกและนำา โสม พรำาภาวนาวา โอม โอม เชญเสดจพระอนทรมาเสวยของบชาซงลวนแตเปนของโปรด รอบกองกณฑบชามทราย ไวสำาหรบซบเลอดของสตวทถกฆา แพะลายจดตวหนงถกมด นอนตะแคงรอความตายอย พราหมณจรดมดสขาวลงทคอสตว แลวรองวา

“เหลาอสรมารทงหลายจงออกจากพระวรกายพระเจาพมพสาร มาดเลอดพงจากคอแกะเปนทสนกสนาน มาดมกลนเนอยาง ณ ทน บาปกรรมทงหลายของพระองคจงมาอยทแพะน และใหไฟไหมไปโดยพลน ”

แลวพราหมณกเงยมดขน

พระผสมภพมาไมเคยเหนความราย เออนโอษฐตรสแกพระเจาพมพสารวา ราชะ “โปรดปลอยมนไปเถด แลวพระองคก”ทรงแกมดใหแพะนนหลดไป หามใครกลาขดขวางไม พระองคทรงแสดงใหเขาเหนวา การฆาสตวนนใคร ๆ กทำาได แตการทำาใหมนเกดมาหามใครทำาไดไม ดงนนเราควรจะแสดงกรณาตอมน ดวยเหตวามนษยยอมเลศกวามน ทงในทางอำานาจและสตปญญา ควรหรอทเราจกมาฆาผปองกนตวเองมได สตวแมจะตำาตอยนอยนดปานใด กรกชวตของมนเหมอนกน มนยอมรสกเจบ รจกเดอดรอน รจกโทมนส ในการตองพลดพราก เพยงแตวามนไมมปากจะพดขอความเหนใจเทานน

“เวลาเราเองเจบปวด เรากขอความชวยเหลอ จากพระเจาใหองไป แตแลวตวเราเองสกลบใจราย ทำาทารณตอสตวอนหาปากจะออนวอนมได ภราดรเอย คน สตว ทงหลายยอมมชวตเกยวดองกนทงสน ทานมรดอกหรอวา มนกมบญคณแกเรา ใหนำานมและปยขนอนออนนม ยงชวต และความอบอนใหแกรางกายเรา และมนนนมอบชวตมอบความไววางใจไวแกเรา ผซงตอบแทนมนดวยการประหตประหาร ดวยการโยนบาปของเราลงไป ทำาลายชวตของมนเพอไถโทษคน ดงนเปนการสมควรแลวหรอ โทษของใคร ใครกตองรบไว นเปนธรรมดา ใครสรางกรรมไวอยางไร กตองรบกรรมแหงตนดงนน

บรรดาพราหมณทงหลายเงยบเสยง ผถอมดวางมดของตนลง องคพระมหากษตรยเสดจมาใกลพระศาสดา ประนมหตถขนฟงเทศนดวยความเคารพ พระสทธตถะจงทรงประกาศวา

“ภราดรเอย โลกเรานจะงามยงนก ถาหากวาสตว โลกทงหลายไมวามนษยหรอสตวจตบาท ทวบาท เลอยคลาน รกกนประดจพนองรวมสายโลหต และเรากเสพแตผลไมพช ผก เวนเสยซงการกนเนอสตวและการฆาสตวมาเปนอาหาร”

พวกพราหมณไดสดบดงนน กมใจโอนออนตามพระวจนะ พากนดบกองไฟ และปลอยแพะแกะไปเสยสน พระเจาพมพสาร

ทลเชญเสดจพระองคครองพระนครราชคฤห แตพระผเปนเจาไมปรารถนาสมบตจกรพรรด ทลตอบกษตรยวา พระองคทรงสละเสยแลวซงสงเหลานน ตงพระทยแสวงหาความจรงอนลลบอยตอไป ตรสวา

“พระสหายทรกของหมอมฉน ถาหมอมฉนคนของสงนไดแลว หมอมฉนจะกลบมาสนองพระเมตตาของพระองค ทงนอยางแนนอน”

บทท ๖พณสามสายจากสวรรค

ทานผเจรญทงหลาย หากทานประสงคจะไปถวายสกการบชา สถานทซงพระพทธองคทรงสำาเรจพระโพธญาณแลว จงบายหนาไปทางทศพายพเถด เลยบลมแมนำาคงคาจนถงภเขาซงเปนตนของธารนำานลาชนและโมหะมา แลวเดนตอไป ตามความคดเคยวแหงธารนำา เดนไปตามใตรมไมใบหนาจน กระทงถงทราบในแควนคยา แลวตอไปถงทรกชฏอนมนามวา อรเวลา ณ ทนนมภเขาทราย มปาไม มะพราว ตาล ลอมรอบ ทางเชงเขามนำาใสสะอาด เหลามจฉาเตาปอาศยอยเปนทสำาราญ ชาวคามนคมปลกบานของตนอยอยางสงบ ภราดร เอย เมอไปถงทนนแลว ขอทานดำาเนนเขาไปจนกระทงถง รมไมโพธ เมอไปถงทนนแลว จงกมเกลาทำาความเคารพเถด เพราะวา ณ ทนนแล พระบรมศาสดา ผเปนทสกการะของเราไดสำาเรจ

พระโพธญาณ ซงพระองคกแสวงหามาไดยากยง และโดยปราศจากครสงสอน

เมอพระสทธตถะนกบวชทรงเหนวา การทรมานตนอยางโยคทงหลายนนเปนการไรแกนสาร และไมเปนทางไปสมรรคผลอนใดแลว พระองคกเสดจละจากนวาสสถาน ณ รตนคร มาบำาเพญภาวนาอยในปาอนเงยบสงด ในแวนแควนคยาน เฝาแตทรงพจารณาดทกขของตน ดทางแหงทกข ดเหตผล ดทมา และทไปของปวงสตว ดความลกลบแหงชวตทงหลาย พระองคทรงนกอยแตดงนเปนเวลาหลายเดอน เฝาแตเพยรบำาเพญตบะจนกระทงลมเสวย ลมบรรทม มทรงหวเลย จนกระทงหลายวนลวงไป ครนรสกองคเหนบาตรวาง มแตผลไมอนนกนำามาทงไว กหยบขนเสวย แตพอประทงความหว ดงน มชาพระฉวอนเคยผดผองกซบซดลง สนสงา พระกายาทพพลไปดวยการใชความคดเกนกำาลง พระมงสาซบหายไป เหนแตพระอฐขนโกงเกงนาเวทนา ครนยกพระหตถลบองค พระโลมากรวงหลนตดพระหตถมา ดวยเหตวาหานำาเลยงมได จงรวงหลนไปประดจใบไมแหงตองรวงจากตนฉะน

เมอเปนดงนนานเขา วนหนงพระองคกหมดกำาลง เซถลาลมฟาดลงยงพนดนดประดจคนตาย ดวยพระอสสาสะและปสสาสะหยดหาย หามไม แตบรรทมนงอยดงนน จนกระทง เดกเลยงแกะคน

หนงมาพบเขา มความเวทนายง ดวยพระกายานนซบซดนาสงสาร มหนำาซำาตะวนยงสองแสงแผดกลามาตององค เดกนอยจงไปหกกงไมมาปกเพอใหรมเปนแกพระพกตร จะรนนมลงโอษฐแลว แตหากลาไม ดวยตนเองมศกดตำาตอย ไดชอวาเปนทาสเขา จงลงเลอย เพราะการกระทำาดงนเปนโทษแกตนเอง ในตอนนพระพทธประวตเลาวา กงกานชมพซงเดดเกบมาปกบงพกตรนนกแตกชอใบออกสลาง เปนเสมอนฉตรแกวอนลำาเลศออกกนองค เดกผเลยงแกะเหนดงนนกนกวาเทพยดา จงยกหตถขนประสานเปนการเคารพ พอดพระสทธตถะลมพระเนตรขน และตรสขอนำานม

เดกนนทลตอบวา ขาถวายมไดดอก “เทวะผเปนใหญ พระองคไมทรงเหนหรอวาขาเปนไพร จะทำาใหพระองคสกปรกไป พระเจาขา”

พระบรมครตรสตอบวา เดกเอย เราทก“คนมโลหตสแดงเหมอนกน ไมมเจา ไมมไพร ความเมตตากรณาทำาให เราเปนญาตกนหมด ไมมใครดอกทเกดมามอณาโลมอยทหนาผาก คนจะตางกนกแตการกระทำาเทานน ใครทำาดไวเขากไดด ใครทำาชวกไดชว”

เดกนนจงนอมถวายนำานมดวยความปราโมทยยง

และกในวนนนเอง เหลาอปสรเยองกราย

ลงมาจากอนทรสถาน จบระบำารำารายดวยความหรรษา นางหนงตเภรมขนยงปกรอบ นางหนงเปาป แลอกนางหนงดดพณสามสาย คอยกรายมาตามละเมาะไม เสยงกระพรวนเงนทขอบาทดงกรงกรง รบกบเสยงกำาไลกรแสนเสนาะกรรณ กษณะนนนางผถอพณกขบรองขนวา

“ดดพณจบระบำางาม จงทำาสายใหพอดไมสงตำาพวกเราน จะเตนรำาสำาราญใจตงนกสายพณขาด เพลงพนาศหมดเสยงใสหยอนนกเสยงหมดไป จงทำาสายใหพอด”

แลวนางกเตนรำาตอไป ประดจผเสอตวงามอนมความหยงลำาพองในสอนสวยของปกตน มไดนกฝนวา เพลงทนางขบนนจะไปถงพระกรรณพระมหาบรษ ผนงรำาพงอยใตไมรมทาง พอนางผานไป พระองคกทรงเหนแสงสวางแหงปญญาทนท พระตรสวา อา คนโงนกสอนคน“ –ฉลาดไดบอยครง ถานางนไมมาขบพณ เรากคงจะขงเสนชวตจนตงเกนไปอยดงน มนคงจะขาดลงสกวนหนง เราควรจะหยอนลงบาง เพราะวา เรายงตองการชวตไวสำาหรบชวยทกขคนอกมากมายนก”

รมธารนำาในแควนคยานน มเศรษฐหนงนาม เสนาน เปนคนใจบญและมบรวารมากมาย ไดภรรยาผงามพรอมทงกายใจ ชอวาสชาดา อยกนมาหลายปแลวกไมเกดบตร นางจงไปบวงสรวงวงวอน

รกขเทวดาขอบตร ในทสดนางกไดบตรนอยสมปรารถนา สชาดามความกตญญตอรกขเทพ จงสงใหทำามธปายาสดวยนำานมโคอยางดตมกบขาวซงปลกจากดนทไถใหม ๆ ปนไปกบจนทน กลมพก และเครองเทศ ปรงรสอรอยลำาเพอสงเวยเทพยดา แลวนางกใหทาสไปกวาดพนตนมะเดอใหรนรมย ไมนานนกทาสากวงกระหดกระหอบมาบอกวา

“ถาแตทานผเปนนาย รกขเทวดามาแสดงองคแลว รศมทานเรองกระจางรอบพระองค รอบพระนลาฏอนงามเหมอนวงเดอน พระเนตรงามนาพศวงยงนก ทานโชคดแลววนน”

สชาดาไดยนกรบอมลกนอยไปดวยความดใจจนตวสน นางกมลงจมพตธรณแสดงความเคารพแลวทลเชญใหรบมธปายาส นางรนนำาเกสรกหลาบอนหอมหวานลงในพระหตถ ถวายมธปายาส กราบแลวถอยไปยนนงเคารพอย

พระสทธตถะเสวยขาวนนแลว กตรสบอกแกนางวา พระองคหาใชเทพเจาไม หากเปนเพยงคนธรรมดาคนหนง

“แตกอนนเปนกษตรย บดนเราสละสงนนเสยแลว มาเปนชายพเนจร เพอแสวงหาดวงประทปอนสองใจคนใหหายมดมว นบแตเวลาออกจากความเปนกษตรยมากหกปเขานแลว เราใชเวลาคนหาดวงประทปนนทกวน ทกวน อดอยากตรากตรำาจน

รางกายไมมแรง เราไดมธปายาสนมา ชมชนใจนก ขอขอบคณภคน และขอใหสขของทานยงยนเถด ภาระซงลกทานจะนำามาใหจงบางเบาลง”

แลวพระกตรสถามนางถงเรองความสขของชวต นางทลตอบวานางเปนสข เพราะนางพอใจในชวตแลว และนางกมไดสรางบาปไวแกผใด

“ดแลวภคน เธอเปนผมสมมาจรยะ และใจสง เราขอเคารพ ขอใหทานไปสวสดเถด”

นางสชาดาทลวา สงใดทพระองคตอง“ประสงค ขอใหทรงสำาเรจเถด แลวนางก”ทลลาไป

เมอเสรจเสวยขาวมธปายาส อนนางสชาดาผมใจงาม นำามาถวายแลว พระสทธตถะกเสดจจากตนมะเดอไปประทบยงโพธฉายาอนรนรมย พระหฤทยผองแผว มองเหนความเปนมาเปนไปของมนษยไดโดยตลอดปลอดโปรง ปราศจากความขนมว

ดวยเดชะพระบารมคณอนพระองคตงพระทยจะสงสมไวใหมนษย ตนโพธโอนออนนาวกงลงบงแสงตะวนมใหสองมาตองพระองค เหลาสตวรายในบรเวณใกลเคยงนนพากนสงบนง เลกการปองรายซงกนและกน และซงสตวออนแออน ๆ นกคาบเหยอบนมา พอผานตนโพธนนกปลอยเหยอทง หบปกลงกระทำาคารวะ

ปกษาใหญนอยทงหลายสงเสยงรองเจอยแจวดวยความหรรษา ตางกสรรเสรญในพระทยอนหวงประโยชนสขตอเพอนมนษย และตางแซซองถวายพรใหประสบความสำาเรจอนยงยวด ตางบอกกนวา พวกเราชาว โลกทงหลายจะได“เปนสขแลวนบแตนตอไป”

ณ ราตรอนแจมจรสดวยเดอนเพญคนหนง ขณะทพระบรมศาสดาของเราประทบเขาสมาธหลบพระเนตร สำารวมพระอรยาบถนงอยใตรมโพธพฤกษานน บรรดาพระยามาร คอ กเลสทงหลาย รวาพระองคจะขามพนวฏสงสาร และบำาเพญเพยรเพอชวยมนษย กใหมจตรษยา เกรงวาพระองคประสพซงอรยสจอนจะชวยปวงสตวไดเปนยวดยง จงเตรยมพหลพลมารอเนกอนนตมา เพอประจญกบพระปญญาอนสวางไสวของพระองค

นายมารเหลานมดำาฤษณาราคะเปนตน ซงม พหลพลมารคอ โทสะ โมหะ และอวชชายนมดคลม ตางกผาดแผลงสำาแดงฤทธดวยตนตาง ๆ กน เพอจะทำาลายขนต สมาธ ของพระผยงนกบวชทงหลายใหสนไป บางกระพอพายโหมบดบงอากาศใหมดคลมนาสะพรงกลว แลวสงเสยงอสนบาดฟาดเปรยง ๆ เสยงสะเทอนเลอนลนไปทวทงโลกสาม พระธรณมอาการประหนงจะทรดแตกแยกทำาลาย

เมอเหนพระยงหลบเนตรมหวนไหว ก

เปลยนอบาย ใชวจไพเราะ เปนเครองเลาโลม ใหร ำาลกถงความรกอนหอมหวน แลวมนกบนดาลใหอากาศเสนาะไปดวยเสยงดนตร มเหลานางรำาผวพกตรผดผองมารายฟอน กวกหตถยวเยาดำาฤษณา เมอหามผลไม กใชสมบตจกรพรรดมาเปนเครองลอ

ครนการอนนไมกอใหเถดผลอนใด มนกหนไปใชอบายใหพระบงเกด วจกจฉาและโมหะมดมวตาง ๆ แตพระหทยของพระองคนน ไดรบการอบรมฝกมาอยางดแลว จงไมไหวหวาดตอกเลสทงหลายแหงดวงจต มนจะสำาแดงแผลงฤทธประการใด พระกไมไหวหวน คงประทบเฉยสงบพระกายนงอย ดวยเดชแหงพระบารม อนทรงบำาเพญภาวนาไว เหลาอสรมารทงหลายกพายกระจายพนาศแกตนเองไปสน

เปนเวลาจวนรงสางแลว ดวงรชนคอยเคลอนตำาลงยงขอบฟา ทวปรมณฑลนนสงบนง แมใบพระโพธกมเขยอนใหระคายโสตพระองคผพชตมาร พระพายรำาเพยลมเยนมาออน ๆ พระสมณโคดมประทบนงมไหวองค หลบพระเนตร เสยจากสงแวดลอมภายนอก แตพระจกษภายใน ทรงมองเหนความเปนไปในปางหลงมาไดอยางแจมแจง ประดจมดวงประทปสกสกาว สองใหบคคลผยนอยปลายทางหนกลบไปมองเหนอดตของตนไดตลอดปลอดโปรง

พระทรงรำาลกชาตตาง ๆ ทงใกลและไกล ในสมยททรงกำาเนดมาเปนสตว และเปนมนษยในชนวรรณะตาง ๆ กน นบไดหารอยหาสบชาต รวมหมดจะเปรยบกเหมอนวาไดทรงบทจรจากดงไมหนามหนา และเตมไปดวยดนซงสบชวต พระเสดจไตเตาไปตามเหวหวยดวยความลำาบากยากเขญ พระบาทเกอบจะพลดตกเขาเสยกเปนหลายครง แตในทสดเมอผานซอกถำาหวยละหานธารนำา และททรกนดารทงหลายแลว พระกเสดจขนไปประทบอย ณ ยอดบรรพต

ดงนจะเปรยบกคอ การทพระพทธเจาไดไตเตาจากชาตกำาเนดททรามขนไปจนถงชาตอนสะพรงพรอมดวยพระบารมทงหลาย อนพระเพยรสงสมแตครงยงตำาตอย พระองคทรงเหนวาอนความดชวของมนษยนเปนเสมอนกงเกวยน สรางสงใดไวอนนนยอมตามมาสนอง ทำาดกไดความเบกบาน ทำาชวกถงแกยอยยบ อนความดชวนนเปนเสมอนตอก อนตอกตรง แนนไว จะขดลบโยกถอนอยางใดกหาหลดไปไม มนยอมตามมาสนองผกระทำากรรมอนดชวเสมอไป

เมอทรงพบความจรงอนนแลว กทอดพระเนตรเหนกวางไกลออกไปถงจกรวาลอน ๆ อนหมนอยกลางหาว ไกลลบลบ ดวงอาทตยจนทรและดวงดาวทงหลายเหลานตางกแยกกนอย แตอยหางในระยะอนเหมาะเจาะ และตางกมความสมพนธ

กนอย ตดมขาด ดวงอาทตยนนคมดาวใหเดนไปตาม จกรราศของมน แตดาวและดวงอาทตยเกดมาตงแตครงไหน ไมมใครร จะฉายแสงสวางนานไปอกเทาไรกไมมใครรเหมอน กน ไมมทตงตน และไมมปลาย แตมหลกธรรมอนเปนประทปสองใหเหนความเปนจรงอนเกดมาเองกเปนดงน อนกฎธรรมชาตของโลกนนอยเหนออำานาจบงคบมนษยและเทวดา ทงปวง ของอนเกดมขนมาแลวตองหมดไปแลวกตงตนกนใหม การเกดการทำาลายเปนไปอยทกแหงหน จกขดขนความจรงอนนหาไดไม สตวโลกเกดมาแลวกตองตาย เมอตายแลวกเกดใหม แตวนเวยนรบทกขอยดงนไมมวนสนสดลงได

ดงนนพอเขาปจจสมยจวนสวาง ความลบทงหลายกกระจางแจง ทรงเหนความจรงอนหนง คอความทกข ซงตรงสตวทงหลายใหแนนอยกบโลก เปนเสมอนหนงเงาอนตามตนอย จะสลดไปไดกเมอชพสนไปแลวเทานน

“ทกขนนคออะไร ทกขนนคอความไมเทยงแท คอ ชรา และ โรคาพยาธทงหลาย คอความโกรธ เกลยด โลภ หลง และ ความยนดยนรายอนตนตดไมขาด คอตณหาและความกระหาย จะไดซง ลาภ ยศ สมบต และสรรเสรญ รวมทงสงเพลดเพลนเจรญใจอน ๆ คอความของอยในโลก ความอยากมชวตไมรจกดบ คอความเบอหนายแลวซงโลกน อยากจะ

ทำาลายตนไปเสยใหพน ซงเปนการฝนธรรมดาของโลก ทงหลายเหลานแล คอความทกข บคคลผมปญญา ถงไดตรองเหนความจรงอนน และทมาของทกขทงหลาย แลวหมนเพยรอบรมใจใหระงบเสยไดซงทกขเหลาน ความสขอนไมรจกจบกจะบงเกดขนแกเขาผนน”

พอพระผมพระภาคเจาตรสเสรจสำาเรจแจงซงความจรงของโลก และหนทางทจะดบทกขทงปวงใหหายไปสน ทรงถอนกเลสทงปวงใหหมดไป ตดความอาลยอาวรณและบรรลถงพระบรมโพธญาณ ปลดทกขปลดบาปไปสนแลวนน กถงเวลาอรโณทยพอด

อะโห ดซทางทศบรพาโนน ดวงตะวนเรมไขแสง ออกสอดสมานดำาแหงราตร ดาวประจำาเมองซงเคยแผดแสงกลาอยกออนแสงลงไปจนกระทงลบหาย รศมสกหลาบของพระสรยเจาคอยเปลงแสงสกใสขนทกท จนกระทงอาบไปทวทองฟาสเทา บรรดาขนเขาซงมมงกฎสทองสวมอยนน ไดเหนดวงตะวนกอนใคร ๆ ทงสน ลมเชาโชยมาตองเหลาบปผชาต ใหเผยอแยมกลบออกรบรงอรณอนวเศษไปกวารงอรณซงเคย ฃมมาแลวแตกอน เมฆฝนพายกลาทงหลายตางสงบนงลง ถวายอภวนทนาการแตพระพทธเจาดวยความเบกบานหรรษา สทองงามแหงพระสรยาทอลงจบนำาในลำาธารละหานหวยและ ฃพมพฤกษา เหลาพฤกษาและวหกในรงรวงวา

จงตนขนกมเกลาอภวนทและสรรเสรญพระผยอดยงมนษยของเราไดสำาเรจพระโพธญาณแลว เสยงนนกระทอนกองไปทงปา เหลาปกษา นอย ๆ รองบอกกนวา รงแลว รงแลว ตนขนไหวพระองคผ“

ตรสรเถด กระตอยตวดบนถลาออกจาก”รง นกแกว รองเสยงเจอย ตทองกก ๆ เรอย ๆ ไปเปนการสำาราญใจ บอกเลากนทวหมนกวา สงใดไดบงเกดขนแลว

ดวยเดชะพระบารมคณและพระเมตตาอนใหญยงตอโลก ความสงบไดแผซานไปทวบรเวณใกลไกลอยางไมเคยมมาแตกอน บคคลผใจเหยมกบงเกดความออนละมนขนในใจตน ทลบมดแสวงคมไวจะฆาเขา กกลบเอามดไปซอนเสย คนขโกงกลบเวยนนบเงนใหครบถวน คนพาลสนดานหยาบและ ใจทจรตทงหมดกกลบละพยศ หวนกลบไปสความด และความเมตตากรณา ความรกความปรานจากหทยพระพทธองคแผขยายไปทวพภพ นบวนจอมนกรบกผฉกาจกวางอาวธของตน คนไขกระโดดลงจากทนอนอยางกระปรกระเปรา หวเราะรา ยมหวกระชมกระชวย เสยงแจมใสดจทราบวา เวลาเชาวนนน ความสขไดหลงมาจากรมโพธ ณ แควนคยา ไหลไปทวทศานทศ แมพระนางยโสธราผเศราสรอย ไมรจกสราง กพลนรสกสำาราญพระหฤทย ประดจวาความรกนนคงอยเสมอชพ ความทกขยงใหญในการตองวปโยคพลดพรากพระสวาม กเปนอนหายไปประดจปลดทง

เหลาสตวโลกทงหลายพากนเปนสข และรกใครมใจเออตอกนอยางทมนไมเคยมมาแตกอนเลย

อยาวาแตหมมนษยเลยหนอ แมเทพยเจากประกาศกน ทกหองฟาวา พวกเราจง“ยนดเถด พระภควนตเจาสำาเรจพระโพธญาณยนยอดยงแลว เหลาเปรต”อสรกายกพากนชนชมโสมนส มองลงมาเบองลางในโลกมนษยอก กไดแลเหน กวางดาวเลมหนอไมอยรมทนอน สองแมเสอซงด ตาเปนมน เมอวานน แตวนนกลบเสงยมหงมและตอนรบนางกวางดวยสนถวไมตร ใตเงอมหนนน นกอนทรนอนไซขนนง ไมกงวลกบการโฉบเฉยวสตวเกน นกกนปลาทนอนผงแดดสบาย ไมตปกขยบจะงอยปากเมอเหนปลาวายวนในลำาธาร ผเสอตางสบนวนเวยนอยรอบ ๆ ฝงวหค แตมนกหามอนตรายไม สตวโลกทงปวงมความรกความเมตตากนยงยวด ทงนกเพราะพระพทธองคไดทรงชนะมารเดดขาดแลว และทรงพบพระธรรมอนลำาลก มแสงสวางแรงกลายงอาทตย สองโลกใหกระจางอยเปนนจนรนดรนนเอง

พระพทธองคทรงคลายพระอรยาบถจากการประทบนง เปนเวลานาน เสดจลกขนยน พระองคทรงรสกแจมใส และอมเอบดวยความปต พระพละซงหายไปแตกอนนนกลบคนมาสน และรสกแขงแรงขนกวาแตเกา พระทรงอทานวา

“สงขารเอย เราไดพบเขาแลวในวนน เราไดทองเทยวคนหามาหลายชาต แตเพงพบในวนนเองวา เจาเปนผสรางเรอนจำาอนกกขงจตเราไว แตนไปเจาไมอาจสรางบานทำากำาแพง อนเปนของลวงหมหอเราไวไดอกแลว สงขารเจาม แตจะผพงหกไป ความสขอนยอดยงซงเราคนพบนนไมมวนแตกดบ ไมมวนทำาลาย เราไดพบแลว เราไดผานทกขทงปวง แลว”

บทท ๗ผใหญยงเหนอจกรพรรด

นบแตพระสทธตถะบรมราชโอรสเสดจออกทรงมหาภเนษกรมณแลว พระนครกบลพลดซงเคยครกครนดวยศพทสำาเนยงเสยงสรวล และดดลดเปา กกลบรวงโรยเหยวแหง ดวยเหตวาขวญเมองไดปลาสนาการไปเสยแลว พระเจาสรสทโธทนะมพระหฤทยอนกลดหนองหมองกลา ทาวเธอสงคนไปสบถามขาวดในบรรดาหมโยค และนกพรตตาง ๆ แตกหามผใดพบพระบรมโอรสไม พระนางยโสธราพมพากเตมไปดวยความโทมนสเซองซมอย เธอมไดทรงเหนความสดชนในสงใด มไดทรงสดบสำาเนยงใดแลวเหนวาไพเราะ แมเสยงสรวลของนางใน ซงแววมาแตไกล เธอกกลบยนเปนเสยงกำาสรวลไหทงสน

วนหนงในฤดฝน พระพรณพงเหอดหายไปใหม ๆ เมดนำาฝนยงคางอยบนใบ

มะมวง มองดแวววาวราวกบเพชรในยามตองแสงตะวนสทองอราม พนดนประดบดวยตฤณชาต สเขยวสะอาด ตนไมแตกใบออนสลาง มองไปทางไหนกลวนแลวแตความสดชน ชวนใจใหระเรงรนเกษมสนต จงพระจอมขวญยโสธราเสดจออกมา ณ สระนำาอนสวยงามในพระอทยาน นำาขนเปยมถงขอบ แลราบเรยบราวกบแผนกระจกเปนเงางาม รมนำานนดารดาษอยดวยบวบณฑรก และบษบาชนดอนๆ สเหลองขาวแดง และสตตบงกชตระการตา

ณ ท นพระนางเคยเสดจมากบพระสวาม ทอดพระเนตรดพระฉายา ในนำาอยางเปนสขสำาราญใจ พระภสดาทรงสวมกอดเธอไว และจมพตดวยความเสนหา พระกายามไดหางกน

มาบดนส เงาแหงพระสทธตถะนนหามไมแลว พระเนตรของพระนาง แกวอนเคยแจมจรส กจางรศม แสงหมดไปหามไม พระปรางอนแดงระเรอกลบซบซดเหยวยน รมโอษฐอนออนหวานประดจกลบกหลาบ กลบซดลงเพราะความทกขโทมนสถงพระภสดา พระเกศามนไวกแตเพยงมใหลงปกหนา รำาคาญพระเนตร มทรงตกแตงใหวจตรเพรศแพรวแตอยางใด ทรงแตพสตราภรณสขาวปราศจากเครองประดบประดจหญงหมาย ขณะทยางดำาเนน พระกายออนระทดระทวย ฝพระบาทเบา ประดจเทาเลยงผา แมยาง

ลงบนใบไมแหง สำาเนยงใดจะเกดขนกหาไม พระเนตรของพระนางกมลงตำา ไมเหลอบดความงามของพระอทยานแตอยางใด พระหตถกำาพระสะองไขมก ซงพระสวามทรงปลดทงไวตอนเสดจจากเมองไป อนจจา คนนนชางขมขนเสยเหลอเกน

อกพระหตถหนงนน ทรงกมกรพระราหลกมารนอย ซงมชนษาเขาเจดขวบแลว พระกมารเตมไปดวยความราเรง ยนด ทรงพระสรวลราในขณะททอดพระเนตรเหนบปผชาต และเหลาปลาเงนทองแหวกวายอยในสระ พระหตถโปรยเมลดขาว พระเนตรจบอยทหมปลา สวนพระมารดานนเนตรสลด ทอดถอนพระหฤทย แลวตรสถามแกเหลานกยางซงถลาลงจบปลาในสระนนวา ยงจะไดเหนพระภสดาบางหรอไม พระเสดจแอบแฝงอยแหงใดชวยบอกดวยเถด ความทกขครงนทำาใหชวตจะขาดลงรอน ๆ แลว

ทนใดนน นางกำานลเขามาทลวา มนายวาณชสองคน เดนทางมาจากหสดนประ นำาเครองเพชรมาขาย แตสงทลำาคากวาแกวมณทงปวงซงเขานำามานน คอขาวพระสวาม พระนางทรงฟง กมพระหฤทยโลดผวาดวยความยนดเปนทสด ลกขนตบหตถสำารวล และนำาพระเนตรไหลหยาดยอย ตรสสงให นางกำานลพาเขาเขามาเฝานอกมาน แลวพระนางกทรงถามเขา จากหลงพระวสตรวา

“ทานวาณช ทานมาจากทางไกล ทานไดเหนสามฉน และไดอภวนทนาการ เฉพาะพระทรงเปนพระพทธเจาผลวงพนกเลสและเปนทเคารพของโลก และพระองคกำาลงเสดจมา ณ ทนจรงหรอ?”

“พระเจาขา ขาพเจาไดพบพระสวามของพระองคซงเสดจหายไปจากพระนคร และบดนพระองคทรงคนพบพระธรรมอนวเศษใหญ ยงกวาสมบตของจกรพรรดทงหลายมารวมกน ไดทรงนำาพระธรรมอนลำาคานมาโปรดสตวโลกใหพนความทกข และความเวยนวายอยในหวงแหงการเกดดบมรจก หมดสน คนทงหลายไดเสวนาพระธรรมของพระองคแลว กมใจผองแผวประดจทองฟาอนปลอดฝนปราศจากเมฆ พากนตามเสดจพระองคไปประดจฝงแกะเดนตามนาย หรอใบไมแหงทปลวตามลม ถาพระบาทไดเขาเฝาฟงพระธรรมจากพระโอษฐซงพระโปรดเทศนสงสอนกอนเสดจมาจำาพรรษา ณ กบลพสดน พระเจาขา”

พระนางทรงตอบวา ขอบใจทาน แต“เรองนเปนเรองใหญ เขารไดอยางไรกนวา พระสวามของเราสำาเรจพระโพธญาณ โปรดบอกเราหนอยเถดทานผอาร”

นายวาณชจงเลาถวายดงคำาของชาวหบเขาเลาวา ในคนวนทพญามารมาประจญพระบรมศาสดานน แผนดนเกดไหวสะเทอนเลอนลน นำาไหลขนทวมฝงทำาลายทพพญามารใหหมดไป แลวกใน

รงอรณวนนนเอง โลกตนขนพรอมดวยความหวงอนใหญยงสำาเรจลงแลว หลายวนมาแลวทโลกไดเหน พระพทธองคทรงประทบนงอยใตตนโพธ ทรงใครครวญถงวธทจะชวยสตวโลกทงหลาย ใหพนจากการเวยนวายตายเกด ใหพนจากความโงเขลาอนมดตอและกเลสตณหา อนเปนเครองถวงจตใหลงไปสความเสอมทราม และมาในวนนน โลกกไดพบวาพระองคทรงประสพสงซงทรงแสวงหาแลว แตพระธรรมนนเปนสงยากลกลำานก เหลอทคนจะตามได แมจะทรงเปดทางใหแลวกด พวกเขาจะเปนเสมอนนกซงตดกรงอยนาน แมเปดกรงใหแลวกยงงงตออสรภาพอย

ครนจะเสดจไปเดยว มเปดทางใหคนอนเลา พระทยกเตมไปดวยความสงสาร ทรงปรารถนาจะใหเขาเปนสขดวยกนทกผ เพราะทงพระองค ทงเขาเหลานนตางกมสายโลหตสแดงอนเดยวเหมอนกนทงสน และในขณะนนเอง ไดทรงสดบเสยงรองโหยหวนวา อนจจา เราจวนจะวนาศกน“สนแลว แลวกมเสยงกราบทลออนวอน”วา พระผมพระภาคไดโปรดทรงแสดง“พระธรรม เพอชวยฝงชน ใหเขาไดประพฤตตามบางเถด”

ดวยเหตนพระองคผทรงตรวจดโลก และทรงหยงร วา บรษใดควรสอนกอน บรษใดควรสอนทหลง จงตกลงพระทยประทานพระธรรมแกผตองการศกษา

เวลานนไมมใครซงอาจเรยนพระธรรมสำาเรจได นอกจากพระปญจวคคย พระฤๅษ ๕ องค ผบำาเพญพรตอย ณ ปาพาราณส พระพทธองคเสดจไป ณ ทนน แลวกทรงเทศนาพระธรรมจกรกปปวตตนสตรแกเขา ยงใหพระฤๅษเหลานนสำาเรจเปนอรหนต ไปทง ๕ องค

อนพระธรรมซงพระพทธเจาเทศนาโปรดพระเจาพมพสารแหงแควนมคธผถวายเวฬวนาราม อนรมรนแตพระพทธองคนน มใจความดงทพระราชาโปรดใหสลกไวในศลา วาดงน

เย ธมมา เหตปปภวา เตสำ เหต◦ ตถาคโต (อาห)เตสญจ โย นโรโธ จ เอวำ วาท มหาสมโณ

และในปาเวฬวนอนรนรมยดวยตนไผนน เขาเลาวา ไดมการประชมใหญ พระบรมศาสดาไดทรงประกาศพระศาสนาของพระองค อนสรปไดโดยความวา

สพพปาปสส อกรณำ กสลสสปสมปทาสจตตปรโยทปนำ เอตำ พทธานสาสนำ

อยากอความบาปทงหลายขน พงสรางแตสงซงเปนกศลลางจตใหบรสทธใสสะอาด นแหละ คอคำาตรสของพระพทธเจา (ทงหลาย)

เมอนายพาณชเลาจบลงแลว พระนางยโสธรากรบสงถามวา พระสวามของฉน“

เสดจไปแหงใดในขณะน ?

เขาทลตอบวา พระองคประทบอย ณ “ราชคฤห พระเจาขา หากคดกำาหนดหนทางเดนแลว เดอนหนงกถง กบลพสดพระนคร พระเจาขา”

พระเจาสรสทโธทนะไดทรงสดบดงน กมพระทยยนดยงนก พระองคทรงสงอำามาตยเจดคน ใหควบมาทะยานตรงไปยงราชคฤหโดยเรวพลน ใหทลพระราชบตรวา พระบดา ทรงพระประชวรหนก ทรงเปนกงวลถงพระบรมโอรสยงนก ขอใหรบเสดจกลบกบลพสดโดยเรวเถด บดาจะเสดจสวรรคาลยอยแลว ฝายพระนางยโสธราเทวกทรงทำาเชนเดยวกน ทรงตรสสงมาใชวาใหรบไปทลพระสวามวา พระชายาของพระองค มารดาแหงราหลกมาร โหยหาถงพระองคเปนทยงแลว พระนางไดทรงสดบขาววาพระองคทรงพบสงอนลำาสมบตจกรพรรด จงใครทลขอประทานสำาหรบพระนางเอง และพระโอรสบาง

พวกขนนางรบพระราชโองการแลว กรบควบมาเรวไป แตพอเขาไปถงเวฬวนวนาราม ปาไผอนรนรมย ซงเปนทประทบของพระองคนน เขากลบลมพระราชโองการของพระมหากษตรยเสยหมดสน กลบทรดกายลงนงฟงพระ สรเสยงอนมกงวานไพเราะจบใจดวยกรยาอนงวยงงหลงลมตวเองไปสน ครนรสพระธรรมไหลระรนเขาโสตแลว เขากบงเกด

จตศรทธา หาอาจขยบเขยอนตวไปจากทนนไดไม ดวงใจบงเกดความชมฉำาเหมอนไดรบนำาอมฤตอนบรสทธผดผอง เขาทงหลายเหลานนกไดครองความเปนสงฆสาวกของพระพทธองค ครองสบงจวรแทนเครองนงหมของฆราวาสเสยสน อำามาตยหมใด ๆ กเปนดงนไปทวทกผ

กษตรยเหนทาจะไมเปนการ จงสงกาฬทาย พระสหาย เพอนเลนแตเลกนอยของพระบรมโอรสมาทลอญเชญ รบสงเปนบงคบวาใหทำาการใหสำาเรจ กาฬทายเปนคนเจาปญญา พอถงพระอทยานกดงฝายมาอดหเสยมใหสดบพระธรรมเทศนา เขาเขาไปกราบทลดงพระบรมราชโองการพระพทธบดา

พระผตดสนแลวซงกเลส ตรสบอกแกเขาวา กาฬทาย ไปทลพระบดาเถดวาเราจะ“ไป เปนความประสงคและเปนหนาทของเราทจะตองไป บรษพงเคารพและสนองคณผมอปการะแกตน ไปทลราชาและยโสธราเถดวาเราจะไป”

ฝายพระมหากษตรยกรงกบลพสด ยโสธราเทว และ ชาวบรทงหลายไดทราบขาววา พระบรมศาสดาจะเสดจสกบลพสดกมความยนดเปนทยง ตางตกแตงซมประตดวยดอกไม เฟ องมาลยสลบไหมทอง แพรเรองรอง สแดง เขยว สรรหาดอกไมหอมมาประจงประดบประดา ใหมกลนหอมเลศ ปลก พลบพลาประเสรฐอรามเรองดวยแสงรตนะ ตดธงทวปลวไสวไปทว

แลวจดขบวนกญชร สวมอาภรณเพรดแพรว กบแกวแกมหรญ ลวนแตเลอกสรรสงวเศษมาตกแตงชางพระทนงใหเลศลอย ควรแกการรบเสดจพระโอรสจอมขวญแหงพระนครกบลพสด ใหไปรออยใตพลบพลาทประทบ พอพระราชบตร เสดจมาถง อำามาตยนอยใหญกทรดตวลงยอกรกราบไหว แลวใหนางระบำารองรำารายปรายโปรยบปผชาตไปทงสถลมารค ซงพระองคทรงควบขบพาชผานไป สรรพดนตรดรยางคทงหลายกใหบรรเลงองมสนนไปทวทงธาน ในวนนนทกคนคอยฟงเพยงระฆงต อนเปนสญญาณวาพระเสดจมาถงแลว

พระนางยโสธราเทวรบทรงพระวอทองเสดจสเชงเทนอนเปนทสง เพอคอยทอดพระเนตรดพระสวามแตไกล ๆ มองไปจากปราการนนแลเหนภมภาพโดยรอบบรเวณในปาโนน เนองนองไปดวยตนอนทผลม และตนไทร ขอบทางเวยนนนงามดวยไมดอก ไมผลขนรมตลง งามดงภาพเขยน ใตรมไมเปนทราบเตยน หญาขนเขยวเปนทนารนรมย ภายนอกพระทวารวงเปนทบกระทอมทอาศยของคนจนยากไร เหลาจณฑาลสกลตำา ผเปนกษตรยและพราหมณจำาตองหลกใหไกลพน เพยงแตเหยยบเงาเขากอบจนเสนยดกนตองสะเดาะเคราะหกนเปนพธใหญ เพอปดจญไรไปเสยจากตว แมกระนนเขาผยากจนเหลานนกมอตสาหตนกอนตะวนสองแสง ดวยตงใจคอยแสดงคารวะแก

พระมน บางปนตนพฤกษาฟงเสยงพระสงข บางเงยหฟงเสยงฆองกลองอนขานบอกเวลาพระเสดจ ใชเวลาตามประสายาก ปดกวาดทบกระทอมปกธงพรอมตามทม บางมดใบมะเดอเปนสายยาวรแขวนไว ณ ซมประตบาน พรำาถามกนตงแตวนวานนวา พระบรมศาสดา ของเราเสดจมาแลว“หรอยง เพอนเอย”

พระนางยโสธราเลากเฝาจบพระเนตร จองมองดหนทางไมผดอะไรกบผอน ยงตะวนแผดแสงในตอนสาย พระ พกตรของเธอกคลายสอนแดงระเรอซดสลดลงตามลำาดบ พระอระหวนประวาวา พระสวามคงจะมเสดจมาเสยแลว

ทนใดนนเอง พระนางทอดพระเนตรเหนนกบวชผหนง เดนเดนมาแตไกล เกศาโกนเกลยงเกลา หมองคดวยภษาสเหลอง หตถนนอมบาตรดน ดำาเนนนำาหนามาแตผเดยว สองซายขวาถดไปนนเปนพระภกษแตงสเหลองดจกน แตองคภกษ ซงนำาหนานน ทาทางควรแกการเคารพนบอภวนทยงนก อาการซงกาวเดนกงามสงานาประหลาด เนตรสกใสบรสทธ ปวงชนซงถวายของมองตะลงดวยความพศวง บางกนงงง บางกกมลงกราบ บางกหนาเศราดวยไมมของถวาย นายไพร กระซบถามกนวา ใคร ? ใคร ? พระฤๅษนเปนเทวดาหรอ ?

พอพระภกษนนดำาเนนเขามาใกลพลบพลา พระวสตรแพรกเผยออก ยโสธราเทว

สะดงผวาหวดรองวา พระสวาม หมอม“ฉนมาถงแลว”

ฝายพระเจาครองนครกบลพสด ไดทรงสดบวา พระ ราชโอรสเสดจมาโดยมไดทรงพาชอยางขตตยะ มหนำาซำา โกนพระเกศาเสยจนสนสวย ทรงแตภษาเหลองเกาครำาครา บทจรมาดวยบาทเปลา มหนำาซำาทรงถอบาตรรบทานอาหารจากคนยากจนเขญใจ กทรงพระพโรธยงนก ความรกใครเอนดเหอดนายไปสน พระองคทรงกระทบพระบาทดงพระมสสขาวอยางแรง แลวตรสเรยกเสนาใหจดมาพระทนงมาถวาย พระพกตรนวเสดจขนหลงมา กระแทกโกลนโดยแรงจนมาถลา แลนประดจลกธนออกจากแลง

พระองคทรงควบไปตามถนน ตรอกซอก ฝงชนซงเดนเกกงขวางหนาพากนหลบวนวาย วงเตลดหายบอกกนไมทนวา พระราชาเสดจแลว รบเคารพ นบไหวเถดชาวเรา พอเขาพดไมทนขาดปาก มากวงผานหนาเลยไป พระราชาทรงควบใหญจนกระทงถงกำาแพงวด ซงมฝงชนยนอยแนนขนดเหลอทจะนบได ทยงหลงไหลมาจากสารทศตางๆ กไมมขาดสาย เขาแหวกทางเปนชองใหกษตรย เขาไปยงพระพทธองค ซงทรงยนสงบนงแชมชอยอยและทอดพระเนตรดพระราชบดาดวยความกรณา และสภาพเรยบรอย นาเคารพ

ทนใดนนเอง กษตรยกหายทรงพระพโรธดงปลดทง พระพกตรคลายความบงตง

ดวยความขงเครยด และไมพอพระทยลง พระองคเสดจลงจากหลงมาพระทนงทรดพระองคลงตำา แลวคกพระชงฆลงถวายอญชลแดพระพทธองคดวย พระทยสวามภกดนอบนอม ความปตสขฉายแสงออกมาใหเหน อยางเดนชด เพราะทรงตระหนกแนแลวในขณะนวา พระราชบตรของพระองคนน ทรงพระประเสรฐใหญยงกวาจกรพรรดทงหลาย ฝงชนซงลอมรอบพระองคอยนน ตางกมอาการสงบนง ไมมใครกลาเออนเอยปากแตอยางใด

กษตรยทรงสงบระงบความตนเตนพระทยไดแลวก เออนโอษฐตรสถามวา

“ลกรก พอไมไดคดเลยวา ลกจะปลอมองคมาเยยงกระยาจกขอทานฉะน ลกของพอเมอกอนนทรงพสตราภรณอนเพรศแพรว ประดบองคดวยแกวมณมคาลำา เพยงแตตบหตถเทานน สารพดสงจะมาถงพระองค ลกเอย ตงแตลกจากไป พอไมเคยมความสขเลยแมแตนอย ทำาไมลกถงทงพอไวใหโศกเศรา ยโสธราเทวของลกกเชนกน เธอมเปนอนเสวยและบรรทม เชาคำากนรำาไหจนพกตรซดสลดมวหมอง การบรรเลงขบรองและฟอนรำา เธอกมนำาพา เธอเพงมาสนทกขหมองไหมในวนทลกมาถงนเอง ลกของพอทำาไมจงทรงภษาเหลองเกาครำาคราและเทยวขออาหารจากชาวเมองดงนเลา ลกรก ?”

พระชนสหเจาของเราทลตอบวา

“สกลของหมอมฉนเปนอยางนเองคะ หมอมฉนจงตองทำาอยางนดวย”

“อะไรกนลกรก ลกเอาทไหนมาพด วงศศากยะมอายกยนนานนกหนาแลว พอไมเหนมใครเขาทำาดงนเลย”

“สกลของฉนไมใชศากยะดอก หากเปนอรยวงศ พระพทธเจาซงเสดจมากอน ไดทรงกระทำาดงนทกพระองค หมอมฉนจงตองทำาอยางพระพทธองคนน ๆ ดวย กอยางเดยวกบททรงธรรมตองสวมเกราะ แตงเครองรบครบครนเยยงกษตรยแตโบราณกาลนนแหละคะ พระบดาเปนกษตรย แตลกเปนนกบวช ตองทำาอยางนกบวชทงหลายผยงประโยชนสขใหแกโลก ลกไปคนหาแกวมณอนมคายงกวาสตตรตนของพระจกรพรรดเจามาแลว ลกจะไดแจกจายใหแกชาวโลกทง หลายตอไป”

พระราชาทรงฉงนพระทยยงนก ดวยมไดทอดพระเนตรเหนทรพยสมบตใด พระพทธองคกเสดจบทจร ทรงจวรครำาคราและมบาตรดนใบหนงเทานนเอง ตรสถามวา

“สมบตอะไรทไหนกน ลกรก พอไมเหนมสงใดเลย”

พระมหาโพธสตวทรงจบพระกรพระพทธบดาจงเสดจดำาเนนไปตามถนน พลางตรสเลาใหฟงถงพระจตรารยสจ สนต

ปฏปทา อฏฐศลอนควรงดเวนเสย เพอจะไดปราศภย มรรคแปดอนควรสนพระทยและดำาเนนตาม ไมวาจะเปนกษตรยหรอทาสตอยตำา จณฑาลเขญใจปานไร ฉลาด โง แกหรอออนวยปานไหน กพงสดบและปฏบตตามทงสน เพอ จะไดเขาสนพพานอนพนแลวซงปวงทกขและการเวยนวายในหวงมหรรณพของทางโลก

พระมหากษตรยไดสดบกชมชนกมล พระพกตรหายยน สนฉงนสนเทห เพราะแสงสวางแหงปญญาไดปรากฏแกพระองคแลว ในราตรนนเอง พระเจาสรสทโธทนะและ พระศรยโสธราผเปนสะใภ กทรงสำาเรจพระปรมตถ อนเปนความเกษมศานตไมรจกเหอดหาย

บทท ๘สงทอยคฟา

เบองลางแหงภเขาหมาลยสงเยยมตระหงาน และสดชนอยดวยไมอนเขยวขจ และมดอกอนงดงามหอมหวน เพราะมนำาหลอเลยงอยตลอดป เปนทร นรมยยงนน มกองศลาตางสประดบดวยรตนะหกทบกนอยดารดาษ เกอบทกอนมรอยสลกลวดลายอยางประณตบรรจง แตทวาลบเลอนไปบางแลว ดวยความชราของอาย บางอนกเป อนดนแทบจะมองดเสนลายไมเหน บางอนกฝงจมอยในดน รากมะเดอขนพนรดเอาไว แนนหนา ลางอนกถกไมเลอยขนปกคลมยะยงจนไมมใครทราบวามศลาอยภายใตไมเลอยอนเขยวขจนน ง

และตกแก และเหลาสตวเลอยคลานอน ๆ พากนออกจากโพรงไมผ ๆ ซง สลกเสลาอยางประณต อนแสดงวาแตกอนนเคยประกอบขนเปนทประทบของกษตรย พนปราสาทอนงามและราชอาสน กลายเปนทอยของเหลาสนขจงจอก อนเขาไปขดตวนอนสบาย ทกสงทกอยางลวนแตแสดงถงความไมเทยงแททงสน เพราะวา ซากปรกหกพง เปนทอาศยของเหลาจตบาททวบาทและเลอย คลาน เหลานแหละคอกรงกบลพสด ซงเคยรงเรอง วะวาบวบดวยแสงแกวมณ และเปนทซงจอมกษตรยเคยประทบสขสบายมาแตกอน

พระพายเทานนทยงคงรำาเพยอยเชนเดม มหาสขรนทรหมาลยและธารนำาเทานนทยงคงอย บปผชาตเทานนกยงคงบานสะพรง และสงกลนหอมหวานอยมไดขาด ความจรงในธรรมชาตนเปนฉนใด พระพทธโอวาทกเปนฉนนน คำาสงสอนของพระบรมศาสดายงคงอย ไมรจกเสอมสลายหายสญไปจากโลก

พระคมภรเลาวาในอดตสมยนน พระบดาและพระประยรญาตพากนมาแวดลอมเฝาแหนพระพทธองค ทรงสดบพระพทโธวาท แลวกทรงเลอมใสศรทธายงนก ทเคยถอพระองควาสงศกด สงอาวโสกวา กนอบนอมถอมกายอยแทบบาทพระผทรงพนแลวจากหวงทกขในโลกทงสน พระศาสดาเสดจประทบเทศนา ประทานพระญาตในสวนขวญอนเปนทสงดรมเยน

สรางเปนเนนสงตำาหลนลดเปนชนๆ กอตงฐานปนผสมเปนภเขานอย ๆ สำาหรบปลกกหลาบหลากสและมกลนระรนรวย นำาพพวยพงอยกลางสวนชวนใหทศนายงนก เหลาพระบรมวงศานวงศไดทรงสดบพระสทธรรม กมหฤทยเอบอาบ ชมฉำาไปดวยนำาอมฤตแหงปญญา ซงตอมากยงผลใหชาวชมพทวปทงหลายไดมกมลอนบรสทธสดใส และเหนทางขางหนาสวางกระจางไป เพราะมดวงประทปแกวแหงปญญาอยกบตนแลว

นกเปนทสดแหงพระประวตขององคพระสมมาสมพทธเจาผยอดยง อนพระพทธปรชาญาณและพระวรยะนนเลศลำาหาเปรยบมได พระองคทรงสละเสยซงความมอำานาจอนใหญยงในทางโลก ดวยพระทยหาวหาญ และดวยทรงหวงจะยงประโยชนตอโลกเพยงอยางเดยวเทานน

ขาพเจาเลนมานกเพยงแตสวนนอย กาลซงพระพทธองคทรงมพระชนมอยหรอกลวงเลยมานานแลว ขาพเจาเปนผมาทหลงพระศาสดา ไดสดบแตเสยงพระธรรมลำาเลศ กมความบชาและจงรกตอพระองคผทรงกรณามนษยทงโลก มไดนบวาคนชาตใด ชนใด และผวใด อนนเองเปนเหตใหเกดความอตสาหะ รจนาเรองราวของพระองคขน เพอใหเพอนรวมโลกทงหลายไดแจงถงพระจรยวตรอธยาศยของพระมหาบรษผยงยอด และขาพเจากมอาจแตงใหเลยขอความในพระคมภรไป

ได พระสทธรรมอนทรงแสดงไวในเยนวนนน พระพทธองคกไดทรงแสดงแกบรรดาผมาประชมหลายโกฏพน รวมทงมนษยใตหลา และเทวดาบนสวรรค เพราะการปรากฏวาทองฟาทกชนวางเปลา ดวยเหลาเทพเสดจจากทพยพมานสถานลงมาชมนมฟง โลกเบองลางกเปดกรงขงใหเหลาสตวท ตองทนทกขเวทนาดวยบาปกรรมซงตนสรางมานน ไดขนมา สดบเสยงพระธรรมบาง เทพเจาชวยกนยงความสงบใหเกดขนทกพระองค พระอาทตยกมสองแสงแผดกลา พระวายรำาเพยพดแตเพยงเบา ๆ มใหเขาทงหลายตองตนตกใจไหวหวาด ฟาทเคยคะนองกมปนาทกหยดนง ทกสงทรายกลบกลายเปนดไป กษตรยพราหมณยงใหญกบงเกดความรกใครพวกแพศย ศทร จณฑาล อนมวรรณะตำากวาตน อหงสารษยาพยาบาท ปลาศนาการหายไปสน ดวยอำานาจแหงรสพระธรรมนน

ชาวเราทงหลาย พงขวนขวายสดบซงพระสทธรรมอนลำาเลศนนเถด ไมมสงใดแลวทจะประเสรฐไปกวาพระพทธวจนะของพระบรมศาสดา ความสขสดยอดซงเราทานแสวงหา กจะไดประสบเปนมนคง