50leob masSi, ase vTqvaT, ritualuri seriozulobiT. aludasi ar sjeraT. ufro sworad rom vTqvaT, ar surT...

15

Transcript of 50leob masSi, ase vTqvaT, ritualuri seriozulobiT. aludasi ar sjeraT. ufro sworad rom vTqvaT, ar surT...

  • 50

    vaJafSavela Tergdaleulebis, ilia WavWavaZis, akaki wereTlis,

    iakob gogebaSvilis da sxvaTa, umcrosi Tanamedrove da maTi saqmis

    gamgrZelebelia. es iyo axali erovnuli proeqti saqarTvelosTvis,

    saqarTvelos dayeneba `erad sxva erTa Soris~, amaTSi ki igulisxmebo

    da evropis TviTgamorkvevis gzaze damdgari erebi.

    saqarTvelos evropuli proeqti ar iyo mxolod politikuri pro

    eqti, aramed, pirvel rigSi – msoflmxedvelobrivi. Tergdaleulebi

    da, maT kvaldakval, vaJac, xedavdnen, rom is procesebi, rac evropaSi

    xdeba, aris ara SemTxveviTi, aramed gangebismieri, rom evropis gamoc

    dilebaa Tavis safuZvelSi qristianuli gamocdileba, qristianuli

    faseulobebis mtkivneuli da Seuqcevadi Semosvla istoriaSi: Sromis

    gaTavisufleba, pirovnebis gaTavisufleba sxva pirovnebis sakuTre

    bis statusidan, qalebis emansipacia da a.S., am gamocdilebis argageba

    da armiReba, maTi azriT, ukve niSnavda istoriis logikidan amovard

    nas mTeli Tavisi tragikuli SedegebiT. anu

    evropuli proeqti iTvaliswinebda qarTvelebSi axali su

    liskveTebis, axali suliergonebrivi agebulebis dabade

    bas, rac iliam gamoxata lelTRunias sityvebSi: `Cven Cveni

    Tavi Cvenadve gveyudneso~, anu gabedvas imisa, rom sakuTar

    xelSi aiRo rogorc piradi cxovrebis, ise qveynis cxov

    rebis sadaveebi, pasuxismgeblobis sruliad axali ganzo

    milebiT.

    vaJas mTeli Semoqmedebis laitmotivi swored esaa: Tavis fiqrebs,

    naazrevs, piradi sindisis Zaxils mindobili pirovnebebis dabade

    ba, Tundac es dabadeba xdebodes yvelaze arasaxarbielo viTarebaSi,

    Tundac am dabadebas mTeli gareSe samyaro uSlides xels.

    gamoCenili qarTvelebi

    vaJas zogadkacobriuli

    proeqti

    50

    levan gigineiSvili

    vaJa-fSavela (daax. 1880-1898). foto aleqsandre roiniSvilisa

  • 51

    vaJam Tavis droisTvis Sesaferisi, xarisxiani ganaTleba miiRo. rva

    wlis asakSi Telavis sasuliero saswavlebelSi swavlobda. aq miRebuli

    ganaTlebiT maincdamainc kmayofili ar iyo. es is periodia, rodesac

    mSobliuri ena idevneba dawyebiTi ganaTlebidan. amis winaaRmdeg ga

    modioda iakob gogebaSvili da ara marto is, aramed rusi pedagogikis

    iseTi Teoretikosebi, rogorc, magaliTad, k.d. uSinski. vaJa ixsenebs,

    rom uazrod gvazuTxinebdnen berZnul da laTinur citatebs, maga

    liTad aseTs: `xaris xarin tiktikin~so. es cnobili berZnuli andazis

    pirveli nawilia: `xaris men xarin tiktei, eris de erin~ – anu wyaloba

    wyalobas Sobs, mtroba ki – mtrobas. aq cxadad Cans vaJas ironia da is,

    Tu ra sasacilod JRerda es gazepirebuli fraza saswavleblis bavSve

    bisTvis. magram me vfiqrob, es berZnuli andaza sxva bevr andazas So

    ris SemTxveviT ar damaxsovrebia vaJas, aramed is mis bediswerad, misi

    msofl mxedvelobis qvakuTxedad unda qceuliyo, razec SemdgomSi vi

    laparakeb.

    mowifulobisas vaJa goris saostato seminariaSi swavlobda. aq iyo

    nayofieri, mduRare inteleqtualuri cxovreba. axalgazrdebi ecno

    bodnen yvelaze mowinave socialurpolitikur ideebs, kiTxulobdnen

    caristuli reJimis mankierebebis mamxilebel avtorebs, qmnidnen li

    te raturul da politikur gaerTianebebs.

    erTi aseTi gaerTianebis, kerZod ki, rusi narodnikebis magaliTze

    Seqmnil gaerTianebaSi cota xniT vaJac Sedioda, magram maleve mia

    tova es wre. rodesac sayvedurobdnen, Cvens krebebze ratom aRar dadixaro,

    pasuxobda, `me Cems RerZze miyvars trialio~. es dasamaxsovrebelia: `Cems RerZ

    ze miyvars triali~, anu, rogorc Cans, vaJas ar moewona, ase vTqvaT, `partiuli~

    erTianobis suliskveTeba, rodesac piradi xma raRac ideologiur kliSeebs,

    stereotipebs unda daemorCilos da maTSi gaiTqvifos. am Tavisi RerZis garSemo

    trialSi vaJa uamravs kiTxulobda da goris axalgazrda inteleqtualur wreeb

    Si erTerTi yvelaze ganaTlebuli, Zlieri argumentaciis unaris mqone studen

    tad iTvleboda.

    Tanamedroveebis mogonebebidan cxadad Cans, rom vaJa siRrmiseulad ic nob da

    ev ropel da rus moazrovneebs: filosofosebsa da literatorebs; SeeZlo Rr

    mad da dasabuTebulad ekamaTa, magaliTad, iseT rTul sakiTxebze, rogoric iyo

    hegelis filosofiuri tradiciis konservatoruli da progresistuli gagebe

    bi, kerZod, vaJa hegeliseuri principis `realoba racionaluria~s progresul

    gagebas uWerda mxars. man poeturi niWi adreve gamoavlina da sayvarelma maswav

    lebelma, goris saostato seminariis direqtorma, dimitri semionovma didi mo

    mavali uwinaswarmetyvela; gamoSvebis dRes man vaJa sxvebSi gamoarCia da uTxra:

    `Sen, Cemo luka! getyvi imas, rac SenTvis xSirad miTqvams! bunebiT poeto, talan

    ti ar damarxo, ganaviTare goneba, daakvirdi da Seiswavle cxovreba, ikiTxe sxva

    vaJas zogadkacobriuli proeqti

    georg vilhelm fridrix hegeli (1770 1831) – germaneli filosofosi, germanuli idealizmis warmomadgeneli. hegelis azriT, istoriis epoqebi da socialurpolitikuri struqturebis cvlileba absoluturi, RvTiuri gonis TviTgamoxatvis stadiebia, amitom istoria ar aris SemTxveviTi, aramed aqvs Sinagani aucilebloba, RvTiuri logika.

    51

  • 52

    gamoCenili qarTvelebi

    dasxva mimarTulebis wignebi da maSin SeiZleba, rom yovelmxriv Cveni sinamdvile

    daasuraTo~.

    vaJasTvis mniSvnelovani iyo peterburgSi wasvlac, sadac peterburgis uni

    versitetis iuridiuli fakultetis Tavisufali msmeneli iyo erTi wliT. sam

    wuxarod, usaxsrobis gamo swavla veRar gaagrZela, magram `evropaSi gaWril

    sarkmelad~ wodebul qalaqSi misi erTwliani yofna, vfiqrob, misTvisac bedis

    ganmsazRvreli sarkmeli unda yofiliyo, radgan erTia wignebi, magram sxvaa uSu

    alo Sexeba da cxovreba civilizaciasTan ruseTis imperiis mowinave evropul

    yvelaze daaxloebul qalaqSi.

    Tavisi sazogado moRvaweoba vaJam skolis maswavleblobiT daiwyo. es adgili

    mas mas mere daatovebines, rac konfliqti mouvida soflis mRvdelTan, romel

    mac daukiTxavad da uceremoniod waarTva skolas teritoria da eklesiis ezos

    miuerTa, riTac bavSvebi saTamaSo sivrcis gareSe datova. vaJa ise gaamwara am usa

    marTlobam, rom Semoelaxa kidec es moZalade mRvdeli. ase angariSmiucemlad

    aRSfoTeba usamarTlobis gamo damaxasiaTebelia vaJasTvis; Tavad gulwrfeli

    qristiani werda erT leqsSi:

    `am moZRvrebisTvis jvarze gaekra:

    Tavis swavlasa did xeda hrgavda,

    rogor ewvala, rogor ecada,

    rom ar hyoliyo kaci kacs mglada~.

    cxadia, ver aitana amis damwerma, rom adamiani, visac yvelaze metad evaleba

    saxarebis mcnebebiT cxovreba, TviTon eqca mglad skolis bavSvebs da RvTismsa

    xuris statusic gamoiyena Tavisi uzneobis imunitetad.

    Tavisi cxovrebis ZiriTadi nawili vaJam fSavis ulamazes sofel Cargal

    Si gaatara. aq dawera Tavisi genialuri nawarmoebebis umetesobac. cxovrobda

    ukidures siduxWireSi da mwerlobasTan erTad fizikuri Sromac uwevda. aris

    mogoneba imaze, Tu rogor Seudga vaJa poema ̀ baxtrionis~ weras: yanas Tibavda fer

    dobze da ucbad STagoneba ewvia, miagdo celi da sirbiliT miaSura saxls, raTa

    saswrafod wera daewyo. ocnebobda materialuri mdgomareobis gaumjobesebaze

    da erTxans – TbilisSi sacxovreblad gadasvlaze. erTxel biznesproeqtic scada

    amis gamo: Carglis bunebriv samkurnalo wyaroebSi abano moawyo turistebisTvis,

    daiqirava mojamagireebi, romlebic uvlidnen am abanos da turistebs xvdebod

    nen. Tumca vaJas es erTaderTi biznesproeqti xanmokle da warumatebeli gamod

    ga. ar aRmoCnda biznesi misi saqme.

    vaJas hyavda erTi mdidari naTesavi, romelmac dascinasaviT: `Sen raRaceebs

    wer da me naxe amasobaSi ramdeni cxvari myavso~. vaJam uborotod upasuxa: `Sen

    rom ar iqnebi, me viqnebio~. vaJa marTlac iqneba yovelTvis, sanam saqarTvelo

    da, metic, sanam kacobrioba iarsebebs, radgan pirovnebis dabadebis is impera

    tivi, razec Tavis SemoqmedebaSi saubrobs, gansakuTrebuli ZaliT ki poemebSi

    `aluda qeTelauri~ da ̀ stumarmaspinZeli~, zogadkacobriuli imperativia da

    adamianis Rirsebis qvakuTxeds Seadgens.

    52

  • 53

    mokled am or poemas Sevexebi da maT ramdenime pasaJze SevaCereb mkiTxvelis

    yuradRebas.

    aluda qeTelauri Tavisi Temis, sazogadoebis yvelaze Rirseuli wevria: `sa

    fixvnos TavSi dajdebis~, anu TviT rCeulebSic, vinc safixvnos Seadgenen, gamor

    Ceulia. es iqidanac Cans, rom cxenebis gamtacebeli qistebis gamosadevneblad

    wasvlas mxolod aluda gabedavs. erT qists moklavs, meoresTan ki dramatul or

    TabrZolaSi Caebmeba da sasikvdilod daWris mas; `Zmac xom mamikal, mec mamkal, ra

    vuTxra madlsa RvTisasa~, – amoigminebs qisti RmerTis sayvedurs. ramxela tki

    vilia aq gamoxatuli sayvareli ZmisTvis SurisZiebis keTilSobili miswrafebis

    gawbilebis gamo. magram miuxedavad am tkivilisa, qisti inarCunebs imis Segnebas,

    rom aluda marTalia da hqonda ufleba iaraRiT daebrunebina warTmeuli qoneba;

    vaJas zogadkacobriuli proeqti

    53

    Tan misi vaJkacobac daafasa – martom gabeda am sarisko saqmeze wamosvla. es Cans

    mis mimarTvaSi: `Tofic Sen dagrCes, rjulZaRlo, xels ar Cavardes sxvisasa~.

    anu vaJkacma vaJkaci dainaxa da daafasa. naxeT, aludas Sinagani gardatexis pir

    veli impulsi qisti mucalisgan modis: pirvelad swored qistma mucalma daina

    vaJa-fSavela ojaxTan erTad, daaxl. 1895.

  • 54

    xa Rirseba misi kulturisa da religiisagan sruliad gansxvavebuli kulturisa

    da religiis adamianSi. im dramatuli orTabrZolis dros raRac saerTo da zo

    gadkacobriuli gamoikveTa am or pirovnebas Soris, rac pirvelad mucalma ga

    moxata da aludamac gaiziara. amaSic vaJas azrovnebis sifarTove Cans, radgan am

    yvelafriT is ambobs, rom adamianis Rirsebis safuZveli zogadkacobriulia da

    yvela religiisa da kulturis adamianSi aRmosaCeni. aluda ar Wris mklavs mu

    cals, rogorc amas tradicia moiTxovs, da metic, ara marto pativs scems mas da

    dakrZalavs, aramed gulwrfeli da spontanuri sibraluliT dastiris kidec. am

    pirveli biZgis mere iwyeba aludaSi axali dabadebis procesi, romlis safexure

    bi da logikac vaJas didi sizustiT aqvs gadmocemuli. jer, ukan dabrunebisas,

    aluda Rrmad Cafiqrdeba sisxlis aRebis saukunovan tradiciaze da am Cafiqre

    biT, dakvirvebiT garkveulwilad emijneba mas, radgan, Tu ginda rames yuradRe

    biT da obieqturad daakvirde, unda gamijno droebiT mainc Seni Tavi misgan. amis

    mere xdeba misi pirveli Sexla TemTan, sadac aluda pirdapir ityvis, rom is, rac

    misi azriT yvelaze mniSvnelovania adamianSi, kerZod ki, Rirseba da vaJkacoba,

    is, rac Seadgens adamianis `kacobas~, ar daiyvaneba winaprebisgan memkvidreobiT

    miRebul adaTwesebze da am adaTwesebis CarCoebSi gagebul religiaze, aramed

    arsebobs ufro maRali gadasaxedi, ase vTqvaT, zekulturuli perspeqtiva, ro

    melsac aluda `RvTisSvilebis~ perspeqtivas uwodebs; am `RvTisSviluri~ pers

    peqtividan nebismieri kulturis da religiis adamianis Rirseba awonili da da

    fasebulia:

    gamoCenili qarTvelebi

    54

  • 55

    `Cven vityviT, ‘kacni Cvena varT,

    marto Cven gvzrdian dedani,

    Cvena vcxondebiT, urjuloT

    kuprSi mielisT qSenani’.

    am sityviT vwaramaraobT,

    RvTisSvilT ukeTes ician!

    yvelani marTals amboben,

    gana, vinaca hfician”.

    aq daufaravi ironiaa da ironia Zalian mniSvnelovani fenomenia: ironiiT Sen

    scildebi, emijnebi imas, rac ironiis sagania, rasac dascini, amitom aRar monawi

    leob masSi, ase vTqvaT, ritualuri seriozulobiT.

    aludasi ar sjeraT. ufro sworad rom vTqvaT, ar surT rom daujeron, radgan,

    Tu aluda ar styuis da Tu man, TemSi yvelaze Rirseulma, `urjulo~ mterSi sru

    li adamianuri Rirseba dainaxa, maSin aluda yvelas ayenebs zneobrivi dilemis,

    arCevnis winaSe: dafiqrdnen mis am ucnaur qcevaze, awondawonon, Seafason is da

    sakuTari TavisTvis miiRon gadawyvetileba, Zveleburi cxovreba gaagrZelon Tu

    Tavadac Secvalon damokidebuleba. amisTvis ki Temi mzad ar aris da aludas uc

    naurobas mis silaCres miawers. amitom maSinac ki, roca mindia moitans mucalis

    moWril xels aludas vaJkacobis dasamtkiceblad, Temi gulcivad miiRebs amas da

    aludas qmedebaze arc amis Semdeg daiwyebs `saxifaTo~ fiqrs.

    amis Semdeg vaJa aRwers aludas sizmars, rodesac glovis rigSi Camdgari xe

    vsurebi moklul moZmes stirodnen da Tan Suris saZieblad emzadebodnen. alu

    das salafavi daudges saWmelad, romelic adamianis xorcis aRmoCnda. aludas

    SezizR da da aRar Wama. aq mas xma esmis: `ratom ara sWam aludav, ratom xar gaS

    terebuli~. esec mniSvnelovani detalia: `gaStereba~ aq niSnavs Cafiqrebas, Rrma

    xedvaSi wasvlas. xma ki, romelic mas ritorikulad ekiTxeba, ratom xar gaStere

    bulio. aris Temis zogadi xma, msoflmxedveloba Tu ideologia, romelic uSlis

    adamians Tavisi azrebi da xedvebi Tavad dabados; urCevs Tavi daizRvios am rTu

    li saqmisgan da umravlesobis inercias gahyves.

    poemis kulminaciaa scena, roca aludas mTeli mozveri ahyavs mucalis

    xsovnisTvis Sesawirad, rasac berdia provokaciad da Tavxedobad miiCnevs. `feri

    edeba berdias, feri sxva rigis SiSisa~. arc erTi sxva zedsarTavi ar mouxdebo

    da berdias SiSs, rogorc sityva `sxva rigis~. anu es iyo raRac uCveulo SiSi, ro

    melTanac sxva arc erTi SiSi ar movidoda, TviT sikvdilis SiSic, radgan `sxva

    rigi~ gamoxatavs aq mTeli msoflmxedvelobiTi struqturis darRvevis SiSs,

    SiSs, rom daamsxvrio is ideologiurkulturuli kristali, romelSic aqamde

    uyurebdi realobas da scado sxvanairadac gaixedo, Tundac am sxvanairad gaxed

    vam cxovrebis wesis Secvla gaiZulos.

    sainteresoa, ras ambobs aluda mucalze da mis Zmaze am bolo scenaSi: `ro

    gorc undomlad moklulis, Tavis lamazis ZmisTvina~. daakvirdiT, `lamazs~

    uwodebs mas, vinc poemis dasawyisSi mokla rogorc erTi vinme `qurdkantala

    vaJas zogadkacobriuli proeqti

    55

  • 56

    RliRveli~. anu aludaSi moxda Zirfesviani gardatexa, xedvis kuTxis Zirfes

    viani Secvla, faqtobrivad mucalis TvalebiT uyurebs mucalisve Zmas. aludam

    TviTon Sewira mozveri da rodesac xmali amoiRo, vaJa ambobs: `Suqi amoxda

    mzisao~. es mZlavri metaforaa. manamde, poemis dasawyisSi xom iTqva: `Satils

    jer ar Caswvdomia Suqi SuadRis mzisao, ar CauSveben Camsvlelsa, ca axuria

    kldi sao~; anu `kldis ca~, ese igi, myari stereotipebi, ar uSvebs axali xedvebis

    Suqs sazogadoebaSi, mze ki mxolod maSin amobrwyindeba, rodesac Tavis pirad

    sindiss mindobili adamianebi gaexsnebian da aRmoaCenen WeSmaritebis impera

    tivebs da Semdeg zneobrivi Zalac eyofaT Riad gamoxaton isini. gambedaoba da

    zneobrivi Zala aucilebelia, miT umetes, rom ar aris garantia, rom sazogadoe

    ba gagigebs. piriqiT, ufro didi SesaZleblobiT drois koniunqtura, arsebuli

    myari Sexedulebebi advilad ar daTmoben Tavis Zalauflebas adamianebis gone

    bebze da siaxlis Semomtani gaiTeleba, rogorc es aludas SemTxvevaSic moxda.

    gamoCenili qarTvelebi

    56vaJa-fSavela, daaxl. 1895.

  • 57

    magram WeSmaritebis msaxureba da gamoTqma, vaJas mowodebiT, ar aris damoki

    debuli im SemTxveviT garemoebaze, warmatebuli iqneba es Tu warumatebeli,

    radgan es sindisis absoluturi moTxovna da imperativia. ase rom, aludasnairi

    gmirebi ar dagideven Sedegebs: saTqmeli unda gamoiTqvas, gamosaxatavi, unda

    gamoixatos da rac mTavaria – samoqalaqo sivrceSi.

    msgavsi problematika, aranaklebi ZaliT da dramatizmiT, aris asaxuli va

    Jas `stumarmaspinZelSic~. aqac, pirvel scenaSi, xevsur zviadaursa da qist

    joyolas Soris ibadeba raRac urTierToba, romelic ar aris damokidebuli kul

    turul gansazRvrulobaze an religiaze: isini xvdebian rogorc ori monadire:

    erTi, joyola – warmatebuli, meore, zviadauri – xelmocaruli. maT erTmaneT

    Si uCndebaT, ase rom vTqvaT, profesiuli solidaroba: ramxela riski, simarjve,

    gamarTleba sWirdeba jixvebze nadirobas da ra didi gawbilebaa, rodesac mTel

    dRes uSedegod dakargav! qisti joyola amas xvdeba Tavisi keTili guliT da

    mzad aris Tavisi nanadirevis naxevari gaunawilos zviadaurs (romelic saxels

    daumalavs da nunuad gausaRebs Tavs). amisTvis religiur Teoriasac mimarTavs

    daaxloebiT am logikiT, alahma gansazRvra yvelaferi: jixvis mokvla Cemi dam

    saxureba ki ara, alahis wyalobaa, da radgan imave alahma Seni Tavi axla da am dros

    Semaxvedra, ese igi, is wyaloba imitom gaiRo CemTvis, rom mere Senc gaexade misi

    mowile, amitom mec ver movklavdi jixvs, alahs rom Seni Svela ar ndomebodao da

    aqedan daskvna: `wili gdebia Senaca Cemgan moklulsa jixvSia~. es daskvna akvir

    vebs zviadaurs, cxadia, da arc iRebs mas, `sad ar miTesavs, Zmobilo, iq movmka,

    sadauria?~, magram zviadauri moixibla Tavidanve joyolas sikeTiT da gulis

    xmierebiT.

    mTavari mizezi, albaT, ris gamoc gahyva TavisTvis ase sarisko adgilas swored

    am pirovnebis ukeT gacnoba, misiT daintereseba iyo. zviadaurs icnobs joyolas

    stumari da mTel sofels mosdebs am ambavs. Temi zviadauris mokvlas gadawyvets

    da aRar miaqcevs yuradRebas joyolas piradi sivrcis, misi ojaxis, saxlis xel

    Seuxeblobas: Seuvardebian da stumars gaukoWaven. joyola TavgamodebiT icavs

    rogorc stumars, ise Tavis pirad, Temis mier Selaxul Rirsebas. Temis logika

    aseTia: Cven Tu am SemTxvevaSi davicaviT ojaxis xelSeuxeblobis wesi, es SeiZle

    ba gamoiyenos zviadaurma da gagveqces, Tu gagveqceva, Cvenze iqneba sircxvili,

    rom an doylapiebi varT, an, uaresi, mSiSrebi da ver gavbedeT mosisxlis mokvla.

    es gaaZlierebs, Cvenze upiratesobas moapovebinebs Cvens mtrebs, xevsurebs, da

    sabolood gagvanadgurebs. amitom Temis siZliere axla iTxovs nebismier fasad

    zviadauris mokvlas. dasawyisSi es dilemac ar dgas albaT Temis winaSe: winas

    war fiqroben, rom joyolac daeTanxmebaT, da Tu ara, saboloo ‘koziri’ is aqvT,

    rom Seaxsenon: `TviT aman mokla Seni Zma aryianebSi TofiTa~, anu mis mTavar vne

    bas, ZmisTvis SurisZiebis survils, gamoiyeneben imisTvis, rom Tavis ganzraxva

    Seasrulon, usayvarlesi adamianisTvis SurisZieba xom iseTi stiqiaa, romelic

    yvela princips faravs, miT umetes, rom joyolasTvis es survili cxovrebis um

    Tavresi motivia da yvelgan Tan dayveba: `Zmismkvlelis sisxli swyuria kaci rom

    midis gzazeda~ – swored joyolazea naTqvami poemis dasawyisSi. magram aq joyola

    vaJas zogadkacobriuli proeqti

    57

  • 58

    moulodnelad, umtkivneulesi pauzis (`TiTqos isari zed gulis kovzze daeso~)

    Semdeg mSvidad ambobs: `eg marTalia, iqneba, ra unda miTxraT magiTa? miTc ver

    miabamT Tqvens zraxvas Cems gulisTqmasTan ZafiTa~. `Zafi~ aq metaforaa: Zafze

    uwvrilesi araferia da Tu ZafiTac ar aris mibmuli, ese igi saerTod arafriT

    ar aris mibmuli, anu SurisZiebis vneba da imperativi, daicva stumris usafrTxo

    eba, sxvadasxva ganzomilebebSia, erTmaneTs ar kveTen, da meore Seudareblad,

    metic, usasrulod ufro mniSvnelovania (am usasrulobas vaJas meore metafora

    `zRva~ gamoxatavs: `Tund zRva emarTos sisxlisa, miTac me ver vuRalateb, vficav

    RmerTs, qmnili imisa~). mTeli azri am konfliqtis amaSia:

    vaJa gvaswavlis, rom ar SeiZleba sazogadoebam rame warmatebas miaRwios, am

    sazogadoebis TiToeuli wevris Rirsebis abuCad agdebis xarjze. Rirsebaayri

    li, uflebaayrili moqalaqeebisgan Semdgari sazogadoeba veranair warmate

    bas ver miaRwevs veraferSi, rac kacobriobis istoriam bevrjer da tragiku

    lad aCvena.

    garda stumris dacvis imperativisa, joyolaSi raRac sxvac moqmedebs – in

    tuicia, rom zviadauri Rirseuli adamiania, miuxedavad imisa, rom garemoebam misi

    Zmis mkvlelad aqcia, amitom ebraleba kidec. es kargad Cans mis sityvebSi: `roca

    gascdeba Cems ojaxs, iq moepyariT avada~, anu, faqtobrivad, me TviTon aRar va

    pireb SurisZiebaso, da mere: `uiaraRos awvalebT, guli rasa grZnobs Tavada~, anu

    marto moraluri movaleobis moxdis mizniT ki ara, moraluri grZnobis, umweo

    mdgomareobaSi Cavardnili adamianis mimarT TanagrZnobis gamoc surs zviadau

    ris dacva.

    joyola da zviadaurze aranakleb saintereso personaJia joyolas colic.

    isic gamoirCeva Temisgan, radgan mxolod mas Seebraleba zviadauri, SeiZleba ara

    marto Tavisi pirovnuli Tvisebebis gamo, aramed imis gamoc, rom cotaTi mainc

    gaicno es pirovneba da naxa Tavisi qmris misdami damokidebulebac. is ara marto

    uTanagrZnobs zviadaurs, aramed wesis mixedviT daitirebs kidec. aq vaJa drama

    tulad aRwers mis Sinagan Widils, gaorebas: erTi mxriv, aqvs gumani, intuicia,

    rom rac gaakeTa, sworia, meore mxriv, mTeli misi aqamdeli codna, Temis wesebi da

    msoflmxedveloba masSi ebrZvis am intuicias da brals sdebs mas. mokluli Zmac

    ki moeCveneba saflavidan wamomdgari da Tavisive Tmebic ki samduravs eubnebod

    nen, rogorc moRalates da mtris damtirebels. saxlisaken gamoqceuli naxavs,

    rom ZaRli mirboda zviadauris cxedris sajijgnad, SeCerdeba, qvebs aiRebs da

    gaagdebs ZaRls, yviriliT, vin gaWmevs kai ymis xorcso! mxolod aq aZlevs vaJa

    joyolas cols saxels – aRazas. TiTqos is mxolod axla daibada, rogorc da

    moukidebeli, marto Tavisi sindisis damjeri da ara Temis tradicias ayolili

    pirovneba. Tan saxelic Sesaferisi misca – `aRaza~, romelic asociaciurad uka

    vSirdeba aRzevebas, am SemTxvevaSi, Temis zogad Sexedulebaze maRla dadgomas.

    poemis boloc monumenturi sceniT sruldeba, rodesac sadRac, aramiwier

    ganzomilebaSi Cndeba joyola da uxmobs zviadaurs, romelic mkerdze xelgada

    gamoCenili qarTvelebi

    58

  • 59

    jvaredinebuli, rogorc ziarebis win, gamoCndeba, Semdeg maT aRaza maspinZlobs

    da maTi saubari Seexeba stumarmaspinZlobis wess, patiebas, siyvaruls. aqac sim

    boloebia, radgan joyola zneobrivad gacilebiT ufro daxvewili da amaRlebu

    li pirovnebaa, vidre zviadauri: zviadauri mxolod vaJkacobas da Seupovrobas

    aCvenebs, joyola ki – Zmismkvlelis patiebas da TanagrZnobas. swored am umaRles

    sibrZnes unda eziaros zviadauri. es isev vaJas xedvis sifarToveze metyvelebs,

    rom musulmani kacisgan eziareba qristiani kaci umaRles sibrZnes: mtris siy

    varuls, amiT vaJa am saxarebiseuli principis universalurobas usvams xazs.

    vaJas zemonaxsenebi gmirebi: aluda, joyola da aRaza gamoxataven pirovnebis

    sindisis gaTavisuflebas kulturultradiciuli kliSeebisagan. es igivea, rac

    evropul gamocdilebaSi rene dekartes `cogito ergo sum~ (`vazrovneb, maSasadame varsebob~) wertili, anu adamianis martoobis wertili, sadac is damoukideb

    lad iazrebs realobas, Tavad fiqrobs Tavis fiqrebs; an imanuil kantis `sapere aude~, anu gabedo TviTon isibrZno da ar miyve inerciebs; an martin luTeris `aq vdgavar da sxvanairad ar ZalmiZs~ – ar ZalmiZs, radgan `aq~ Cemi piradi sindisia

    da masze Zvirfasi araferi maqvs. rogorc ki adamiani gacvlis am Sinagan xmas, an

    ilia rogorc uwodebs, CvenSi arsebul `patara RmerTs~, iq aucileblad moxdeba

    pirovnuli katastrofa, adamianis mTeli arsebis dazianeba, rac ase mZlavrad aqvs

    aRwerili vaJas albaT yvelaze rTul poema `gvelismWamelSi~ mindias magaliT ze.

    `aluda qeTelauri~ da `stumarmaspinZeli~ poemebia pirovnebis gamarjvebaze,

    `gvelismWameli~ – pirovnebis marcxsa da tragediaze.

    ar SemiZlia ar Sevexo vaJas `baxtrionsac~, kerZod ki, mis erT personaJs –

    luxums. luxumi yvelaze ucnauri personaJia mTel poemaSi. zezva gafrindauli

    mas Seaxsenebs epizods, rodesac luxums Seebrala mokluli leki, da arcxvens

    mas: `Sen Segebrala urjulo, mogiwylianda Tvalebi, rom daenaxeT uTuod moga

    furTxebdnen qalebi~. luxumi ar ekamaTeba da dumiliT miiRebs amas. baxtrionis

    vaJas zogadkacobriuli proeqti

  • 60

    gamoCenili qarTvelebi

    aRebis Semdeg luxumi gauCinardeba da vaJa gaurkvevlobis burusSi tovebs mas,

    mxolod gviyveba masze, rom `amboben, maRal kldis ZirSi, uRrans, udaburs tye

    Sia, luxumi iwva daWrili, natyviari sWirs mkerdSia~. am `amboben~iT vaJa misti

    kur garemos qmnis. luxumis gverdiT binadrobs adamis modgmis mteri gveli,

    rome lic yvelafers anadgurebs da nTqavs, magram luxumi Seebraleba, saWmels

    uzidavs da zRaparsac uyveba or obol Zmaze. ori oboli Zma asaxierebs Tavad am

    gvels da luxums, romlebic umaRlesi sibrZnis, mtris Seyvarebis mcnebis gagebam

    daaZmobila, da oblebi imitom arian, rom es sibrZne ar aris yvelasTvis misawv

    domi, bevri mas ver gaigebs da, miT umetes, ver miiRebs. `xaris men xarin tiktei,

    eris de erin~.

    vaJas mTeli cxovreba awvalebda sicocxlis sazrisi da silamazis, yvelanairi

    silamazis – fizikurisa da zneobrivis – faseuloba da daniSnuleba. sakiTxi dgas

    martin luTeri (14831546) – religiuri reformatori. daupirispirda Tavis Tanamedrove kaTolikur eklesias, radgan, Tavad kaTolik mRvdels, miaCnda, rom eklesiam rig swavlebebSi – magaliTad, indulgenciebis Sesaxeb, romlis damaxinjebuli gagebis mixedviTac adamians SeeZlo codvebis gamosyidva eklesiisadmi Sewiruli fuliT – gadauxvia WeSmarit kaTolikobas da qristianobas. rodesac papma da saeklesio krebam mosTxoves mas Tavis azrebis Secvla da kaTolikuri eklesiis maSindel oficialur poziciasTan Serigeba, luTerma Tqva sabediswero sityvebi: `aq vdgavar da sxvanairad ar ZalmiZs~, ramac dramatulad Secvala mTeli dasavluri civilizaciis bedi.

    imanuel kanti (17241804) – germaneli filosofosi. Tavis naSromSi `wminda gonebis kritika~ daupirispirda tradiciul filosofias da sruliad axali sistema Camoayaliba. kantis azriT, adamians Tavisufals xdis sakuTar TavSi aRmoCenili zneobrivi kanoni/imperativi, romelsac sakuTar Tavs nebayoflobiT ukanonebs. kantis saflavze koningsbergSi (axlandeli kaliningradi) aseTi warweraa: `ori ram macvifrebs: varskvlavebiT moWedili ca Cems Tavze da zneobrivi kanoni CemSi~.

    rene dekarti (15961650) – frangi filosofosi, romelmac Tavdayira daayena mTeli manamdeli filosofia da Teologia imiT, rom WeSmaritebis kriteriumad gamoacxada ara RmerTze da samyaroze arsebuli tradiciuli swavlebebi (romlebic, misi azriT, yvela adamianisTvis absoluturad uryevi da cxadi ar iyo, radgan daeWvebis sivrces tovebda), aramed pirovnebis mier sakuTar TavSi aRmoCenili absoluturi da uryevi, yvela adamianisTvis gasagebi sicxade – `vazrovneb, maSasadame varsebob~. am uryev sicxadeze agebs Semdeg dekarti yvela danarCen codnas.

    60

  • 61

    vaJas zogadkacobriuli proeqti

    ase, Tu yvelaferi sikvdiliT sruldeba, Tu yvelaferi Tavdeba, maSin ra azri aqvs

    silamazes? is, rac rusTavelisTvis an guramiSvilisTvis TavisTavad cxadi iyo,

    anu adamianis pirovnuli ukvdaveba da silamazis droze aRmatebuloba, es qris

    tianulplatonuri sicxade, vaJasTvis ase cxadi aRar aris da is, ilias baironze

    naTqvami sityvebi rom vTqvaT, marTlac `Tavis sulis wvaSi, eWvebis RrRnaSi eZebs

    mourCeneli wylulebis wamals da ukvdavebis Rirss cxovrebas~. vaJas pirovnuli

    dramis es mTavari nervi Tengiz abulaZemac aRmoaCina da Tavisi ukvdavi filmi

    `vedreba~ swored amas miuZRvna. ramdenime moTxroba aqvs vaJas, sadac es Sinagani

    Widili aqvs aRwerili, sadac mas ecxadeba eWvebisa da nihilizmis suli, romelic

    qirqiliT Caagonebs, rom arafers ar aqvs azri, rom yvelafris gamauqmebeli sabo

    loo wertili sikvdilia.

    ai aq aris nawyveti moTxrobidan `moCveneba~, rodesac es boroti suli mas eub

    neba: `ar waval da verc SegiZlian ZaliT gamagdo. eniT, rac genebos, brZane. Sen

    me iotis odnad ver Semdrek imitom, rom me moudrekeli var. srulia Cemi buneba

    mudam, arc daiklebs, arc moimatebs aradros. amitom amaoa sul Seni risxva, Seni

    wyevla da muqara, iseve amao, rogorc TviT Seni ltolvileba da miswrafeba da

    dRevandeli cremli. rad gaviwydeba: yvelafers dasasruli aqvs, – sTqva ra es,

    kvlav gaicina~. vaJa pasuxobs: `su, CumadmeTqi! nu momagoneb imas, rac ar minda

    movigono da arc mosagonebelia. eg mec vici, magram miswrafeba, fiqri, grZnoba,

    siyvaruli, mtroba da yvela is, rac cxovrebas Seadgens, aZinebs mag fiqrs amaobi

    sas, yvelafris dasasrulisas, wyeulo! Seni buneba amas ver gaigebs, radgan igi Sxa

    mi, sawamlavi aris~. `ho, simarTles roca getyvi, Sxamia, sawamlavia~, ganagrZnobs

    suli. aq ucnauria, rom vaJac TiTqos eTanxmeba nihilizmis gardauvalobas, mag

    ram ar urigdeba mas. mas aRar aqvs is rusTavelguramiSviliseuli uryevi da, ase

    vTqvaT, mzamzareuli rwmena maradisobis, aramed TviTon unda aRmoaCinos mara

    disoba Tavis pirad egzistencialur gamocdilebaSi. amiT hgavs baraTaSvils,

    romelic Sinagani intuiciiT gaurbis amaoebaze fiqrs Tavisi meraniT. magram,

    vfiqrob, baraTaSvilisgan gansxvavebiT, vaJa Tavs aRwevs ganwirulobas da aRmoa

    Cens pirovnuli ukvdavebis da silamazis maradiulobis gancdas Tavis TavSi. amas

    metaforulad gamoxatavs zemoxsenebuli moTxrobis dasasruls gamoCenili saT

    no moxuci, romelic gaagdebs nihilizmis suls da etyvis vaJas:

    `adeqi, Svilo, adeqi! morwmune xar da iyavi marad morwmune. nu Sesdrkebi, nu

    gastydebi! madli da Rvawlia TviT simtkice da rwmena, – sTqva moxucma lmobieris,

    tkbilis xmiT, momWida xelzed xeli da amayena. – agero, – sTqva man, – ager, gaixede,

    inugeSe, gaixare!.. – me Tvali mivapyari dasavleTs da mkvdari gavcocxldi. sauc

    xoo mnaTobi anaTebda, erTs adgils gaCerebuli, – mze iyo, magram is mze ara, diliT

    rom amodis da mieSureba saRamozed goras moefaros; im mzes ar eCqareboda Casv

    la, TviT imas swyuroda enaTa qveynisTvis, TvaldamSeuli ucqeroda Cvens mxares.

    me, giJiviT, gonebadabneuli Sevxarodi, Sevstrfodi mnaTobs da muxls vuyridi~.

    vaJas `stumarmaspinZeli~ am fraziT sruldeba: `da ufskruls dascqers pirimze,

    moRerebulis yeliTa~ – marTlac sasowarkveTilebis ufskruls gamoglija vaJam

    Tavisi TavisTvisac da kacobriobisTvisac silamazis maradiulobis rwmena.

    61