5/ EB /( :˜ , (/ F ’ ˛I !! -( 0G˜___ ˜h9 5/ eb/( :˜ , (/ f v (˛#ve *v # ,$d. ssw y˛ -#. -#....

غربيهاي تصوير اسالم به روايت كاريكاتور

سپتامبر11از بعد

∗دكتر حسن بشير

∗∗ جاسبيمرتضي

چكيده

اي در ارتباطـات سـهم عمـده ،هـاي ديگـر مـستقل يـا از طريـق ارائـه از رسـانه ايه رسان همچونكاريكاتور

. ده اسـت كـر ي جـد ياهـ هـا را دسـتخوش تغيير دولتها، اقوام وبسا مناسبات ملتفرهنگي داشته و چه ميان

بر ايـن اسـاس . هاي موهن دانماركي مشاهده كردتوان در بحث كاريكاتور هايي از اين تأثيرگذاري را مي نمونه

بـرداري اسالم، اين مقاله در صدد آن است كه با بهـره ةو با هدف شناخت بيشتر از كاريكاتورهاي غربي دربار

.كندها را مطالعه و بررسي هاي موجود در آن اسالم و انگارهة كاريكاتورهاي غربي دربار، تحليل محتواةاز شيو

مبناي نظـري تحقيـق قـرار ،سازي و تئوري اقناع و متقاعدسازي برجسته ة نظري ،در اين زمينه

دهد كه نتايج اين بررسي نشان مي . استاي گيري نيز غيراحتمالي سهميه روش نمونه . گرفته است

هـاي دين خـشونت و دشـمن غـرب و ارزش رامسلمانان اسالم و مؤكدانهكاريكاتورهاي غربي

ويـژه هراسي در جهـان، بـه اي در گسترش پديدة اسالم د و تأثير عمده انمعرفي كرده تمدني غرب

.اندغرب داشته

هاكليدواژه

.سازيهراسي، انگاره سپتامبر، اسالم11كاريكاتورهاي غربي، اسالم،

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

)ع(عضو هيئت علمي دانشگاه امام صادق∗

ارشد دانشكده صدا و سيمادانشجوي كارشناسي∗

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

دومةسال نهم، شمار فرهنگي، نامة پژوهش��10

لهئطرح مس

ينـد عمليـات اهـا در فر نقـش رسـانه ة دربار،مريكايياپرداز سرشناس الوين تافلر، نظريه

گيـران و هـا، پيـام فرستنده و رسانه ة نبرد فردا را گستر ةعرص«: گويدنده، مي رواني در آي

ـ . دهندسازان شكل مي پيام تكنولـوژي ارتباطـات ةبه نظر كارشناسان، انقالبي كه در زمين

هـا ها انـسان و تأثيرگـذاري بـر آن رخ داده است، باعث شد تا دسترسي به افكار ميليون

سترسي است كه ميزان تلفات را در اين جنگ ارتباطي، آسان شود و همين سهولت در د

بـه عبـارت بهتـر وسـايل ارتبـاطي از . در قياس با نبردهاي نظامي گسترده كـرده اسـت

.)85: 1383شكرخواه،(» هاي جنگي بسيار مرگبارترندهاي سالحگلوله

ـ ه ب ،غرب فنـون ةخصوص بعد از جنگ جهاني دوم و ايجاد نظام دو قطبـي، در زمين

متكـاملي از ةاينـك بـا پيـشين است و هم تحقيقات وسيعي كرده ليغاتي و جنگ رواني تب

ريـزي و اي پايـه خود را بر مبنـاي تبليغـات رسـانه ةگرانتجارب تبليغاتي، اهداف سلطه

هـاي اسـتراتژيك ناپذير از سياسـت ي تفكيكئها جزواقع امروز رسانه در.سازدمحقق مي

هـاي استراتژي امريكا در جنـگ «اي تحت عنوان من در مقاله ادوارد كاف .آيندشمار مي به

اي امريكـا و بعـضي مـصاديق آن جنـگ رسـانه ايجـاد سيرة به بحث در زمين »ايرسانه

المللي پس از جنـگ سـرد، امريكـا قـصد وي تأكيد دارد كه در منازعات بين . پردازدمي

هـا نيـز معطـوف ات و رسانه بر نقش اطالع ،دارد كه توجه خود را عالوه بر ابعاد نظامي

.دارد

ة ريگان، در اشاره بـه حملـ ةسازي در كابين مايكل ديور، مسئول انگاره عنوان مثال به«

اصـلي عمليـات ةصحن«: گويدمريكا و متحدانش به عراق در ماجراي اشغال كويت، مي ا

كه هاي نوشتاري بود دوم، رسانه ةبراي جنگ اطالعاتي ما، نخست تلويزيون و در مرحل

.)همان(» البته نتوانستيم به خوبي اين جبهه را كنترل كنيم

��11...تصوير اسالم به روايت كاريكاتورهاي غربي

خـواهي بـا و رشد جريان اسـالم 1990ةپس از فروپاشي بلوك شرق، در ابتداي ده

بـه ، امريكـا ةويژه اياالت متحد ه ب ،م كه بلوك غرب يالگوگيري از انقالب اسالمي، شاهد

تـأثير هـا ، رسـانه راهدر ايـن . اسـت نان آلود از اسالم و مسلمااي هراس چهره ةدنبال ارائ

هـاي هـا اعـم از رسـانه هاي فراواني از اين عملكرد رسـانه نمونه. دارندياساسي و مهم

اين . توان باز نماياند و شنيداري را مي ) سينما و تلويزيون (هاي ديداري مكتوب و رسانه

گيري جهاني و جهت هاي تجارت ويژه بعد از يازده سپتامبر و فروريختن برج هسياست ب

. تازه يافته است ي ابعاد ، تروريسم و حمله به افغانستان و عراق ةغرب در مبارزه با پديد

اي، بـا هاي تلويزيوني، انتشار مقاالت، كتب، محصوالت رايانه ها و برنامه رشد توليد فيلم

اي افـزايش اي خشن و بدوي از اسالم و مسلمانان بـه شـكل گـسترده چهره ةهدف ارائ

اسـالم و ةهـاي غربـي دربـار در اين ميان كاريكاتورهاي ارائه شده در رسانه . يافته است

اي كه انتشار كاريكاتورهاي مـوهن به گونه ؛اند نقش و جايگاهي خاص داشته ،مسلمانان

.ط ميان غرب و اسالم پديد آوردي در رواب جدياهدانماركي تغيير

نقش كاريكاتور در انتقال پيام

هاي ديگر بـراي انتقـال پيـام، بـا اي مستقل و گاه همراه رسانه رسانه همچونكاريكاتور

ـ دارد، نقـش پيـام كـه شـكل فرازبـاني و فراملـي ةتوجه به ويژگـي خـاص آن در ارائ

.تاثيرگذاري در مخاطبان دارد

گرايـي اين رسانه چنانچه رمزگان خاص خود را بر مبناي توهين به اعتقادها و تقليل

توانـد بـه گـسيختگي و واگرايـي روابـط انـساني و گـران بگـذارد، مـي هـاي دي فرهنگ

.فرهنگي بيانجامدميان

كاريكاتور، در تحوالت چند سال گذشتة روابـط ميـان مـسلمانان و غـرب، تـأثيري

بسياري از موانع فرهنگي كنوني ميان آنان را ،پرداختن به اين نقش . حساس داشته است


كارگيري كاريكاتور بـراي رسـيدن مورد استفاده در به هايكند و بررسي شيوه روشن مي

توانـد ابعـاد سياسـي، به اهداف خاص در حوزة ديپلماسي عمومي و جنگ روانـي مـي

.اي را توضيح دهدالمللي اين شيوة رسانهفرهنگي و بين

تحقيقمحورهاي

بـا تحقيق صورت گرفته دربارة كاريكاتورهاي غربي به دنبال كشف رابطـة ايـن رسـانه

اهداف غرب در تصويرسازي جهان اسالم براي خلق ذهنيـت جهـاني دربـارة اسـالم و

.شوددر اين زمينه به محورهاي ذيل توجه مي. مسلمانان است

؛مسلمانان اسالم وةفرهنگي در تخريب چهراي ميان رسانههمچونتبيين نقش كاريكاتور

؛يض مسلمانان در غرببخشي به اعمال تبعتبيين نقش كاريكاتور در مشروعيت

؛ كاريكاتورهاي غربيكار گرفته شده درههاي تبليغاتي بتبيين شيوه

؛ مسلمانانةهاي غربي درباركار گرفته شده در كاريكاتورتبيين مفاهيم به

.هراسي و كاريكاتورهاي غربي اسالمة ميان پديدةتبيين رابط

و فرعي اصليهايپرسش

كاريكاتورهاي غربي چه تـصويري ال اين كشف است كه دنبپرسش اصلي اين تحقيق به

در تبليغـات غربـي عليـه تـأثيري كنند و اين تصوير چه مسلمانان عرضه مي از اسالم و

اسالم دارد؟

:دان فرعي نيز مورد توجه دو پرسش،بر مبناي پرسش اصلي اين تحقيق

بـا تكيـه بـر چـه هاي مورد تأكيد كاريكاتورهاي غربي چيست و عناصر يا انگاره . 1

د؟شونمستنداتي ارائه مي

هراسي چيست؟ اسالمةپديد ميان كاريكاتورها وةرابط. 2


پيشينياهتحقيق

جهان ة كاريكاتورهاي غربي دربار ة كه تحقيق مستقلي دربار دهدميمطالعات اوليه نشان

ـ تلويزهـا از جملـه راديـو، ديگر رسـانه ة اما در حوز است؛ اسالم صورت نگرفته ون و ي

كه البته به نوعي نتايج آن تحقيقـات ، است مفصل و مهم صورت گرفته يتحقيقاتسينما

.راهبرد اين تحقيق مؤثر باشددرتواندهم مي

بـه ،هاي غربـي ويژه رسانه ه ب ، نگاه غربيان ةمهمي كه دربار يكي از تحقيقات جامع و

پوشش خبري جهان ا نام اثر ادوارد سعيد ب است، مسلمانان صورت گرفته جهان اسالم و

ـ ايـن اثـر . سـت هااسالم رسانه يا باسالم در غر بـا او و شناسـي شـرق كتـاب ة در دنبال

ـ امريكا ةسفارت اياالت متحد ـ جاسوسيةمحوريت پوشش موضوع بحران تسخير الن

سعيد تـا . شده است خلقهاي غربي دانشجويان ايراني پيرو خط امام در رسانه به دست

ـ يشد چنـدين بـار ايـن اثـر خـود را ويـرا پايان عمر خـو ادوارد سـعيد .روز كـرد ه و ب

ميـان ر د متروريـس «: اى خاورميانه يافـت زير را در پوشش رسانه » موضوعى يهادسته«

»بازگـشت اسـالم «اى ذاتى است، بنيادگرايى اسالمى متـرادف اعراب و مسلمانان پديده

اى، مذهبى يـا قـومى قـديمى قبيله هاىهاى معاصر در خاورميانه به كينه است؛ خشونت

ة منازعـات خاورميانـه، نماينـد ةمريكـا و اسـرائيل از صـحن اگردد، اياالت متحده بازمى

ابـراز ةاند و خاورميانه عرصـ شدت ضديهودى ه هستند، اعراب و مسلمانان ب »جناح ما «

.)1379سعيد، (»هاستخشونت فلسطينى

تـصوير اعـراب در ةدربـار )1948 (شـاهين تـوان بـه تحقيـق مي تحقيقاتاز ديگر

اعـراب » هاى اصـلى افسانه«فهرست مختصرى از شاهين.هاي غربي اشاره كرد تلويزيون

ها بـسيار ثروتمنـد، آن ةهم«: كند كه تلويزيون باعث احياى آن شده است، عرضه مى ،را

بسيارى به بردگـان سفيدپوسـت ةاند و عالق ند، دچار جنون جنسى اگفرهنوحشى و بى


ها چـارچوب از قرون وسطى اين انگاره . برندهاى تروريستى لذت مى دارند و از فعاليت

.)125: 1383كريم،(»ها را از اعراب و مسلمانان تشكيل داده استاصلى برداشت اروپايى

ـ ، تصوير اسالم در سـينماي غـرب ة مقاالت متعددي در بار همچنين ويـژه امريكـا ه ب

و حـسن بلخـاري اشـاره حسيني به آثار مجيد شاه توانا مي در اينج منتشر شده است كه

حـسيني را مجيـد شـاه ة نوشت»غرب، سينما و آخرالزمان «ةتوان مقال از آن جمله مي . كرد

پردازد كه غرب چگونه بـا مـصادره اين مقاله به توضيح مصداقي اين مطلب مي . نام برد

نياز دنيـا بـه منجـي، مقـدمات آويز قرار دادن به مطلوب كردن مفاهيم خيروشر و دست

ـ .ه اسـت رويارويي نهايي با اسالم را فـراهم آورد ديگـر در ايـن زمينـه بـا عنـوان ةمقال

بلخاري در اين مقالـه بـه . حسن بلخاري است ة نوشت »مريكايي و مهدويت افيلمسازان «

م ابزاري غرب از سينما براي تربيت اذهان در مقابل مفهـوم موعـود و اسـال ةبيان استفاد

.دپردازمي

مباني نظري

كاريكاتورهاي غربي دربارة اسالم و مسلمانان، ريـشه در نظريـات تأثيرگذاريهاي شيوه

و » سـازي نظريـة برجـسته « به دو نظرية مهم يعني ، فقط گوناگوني دارد كه در اين زمينه

.كنيماشاره مي» نظرية اقناع و متقاعدسازي«

سازي برجستهةنظري

ـ سـازي از جملـه نظريـه برجسته ةنظري« ارزيـابي عملكـرد و ةهـايي اسـت كـه در زمين

سازي در واقع بخشي از فرايند انگاره . ها بر مخاطب كاربرد بسيار دارد تأثيرگذاري رسانه

.)1384:337بروجردي،(»گيردميسازي شكلاز طريق برجسته.... هارسانه


اي اسـت نظريه ،سازيبرجسته«:دگوي در تعريفي ديگر، چنين مي ، ارتباطات ةنامواژه

. شـود اصلي در رسانه به مخاطـب عرضـه مـي ةلئكه براساس آن موضوعي به عنوان مس

در نمــايي يــك يــا چنــد رويــدادســازي در واقــع طبيعــي جلــوه دادن بــزرگبرجــسته

گوينـد بلكه مـي ،ندگويند چه فكر كن مردم نمي هها ب طبق اين نظريه رسانه .هاسترسانه

.)8: 1381شكرخواه،(»چه فكر كنندراجع به

هـا و نويـسندگان روزنامـه «:نويـسند سـازي مـي مك كامبز و شـاو در تعريـف برجـسته

هاي تلويزيوني نقش مهمي در شكل دادن بـه واقعيـت اجتمـاعي دارنـد و كنندگان برنامه پخش

.دهنـد مـي باشد انجام خويش كه انتخاب و نمايش خبر ميةاين نقش را از طريق وظايف روزان

بـه تفكـر يعني توانايي اثر و تغيير شناختي در ميان افـراد و سـاخت دادن ،هااين نقش رسانه

.)30: 1378ديگران،دهقان و(»شودهاي جمعي خوانده ميسازي رسانهافراد، برجسته

ةكنند كـه مـا دربـار هاي جمعي تعيين مي فرايندي است كه در آن رسانه ،سازيبرجسته«

باره شروع به اظهار نظر كرد والتـر ليمـپن اولين كسي كه در اين .يم و نگران باشيم چه بينديش

هـا باعـث ليمپن بعداً اظهار داشـت كـه رسـانه . متوجه اين مطلب شد 1920بود كه در سال

ة او معتقـد بـود كـه عمـوم مـردم دربـار .شـوند ما مـي ةايجاد يكسري تصاوير در اذهان هم

بلكـه بـه تـصاويري كـه در ذهنـشان از ،دهندلعمل نشان نمي اعكساز خود حوادث واقعي

سـازي به همين دليل فرايند برجسته .دهندالعمل نشان مي مسائل و واقعيت نقش بسته، عكس

تـر كـه دهد به يك مـدل سـاده براي تغيير دادن تمامي وقايع كه در محيط اطراف ما روي مي

.(Wilson, 2001: 112)»كندقابل بحث براي ما باشد عمل مي

:داندازي را مديون سه اولويت ميسدنيس مك كوييل هم موفقيت فرايند برجسته«

؛اولويت سياسي.1

؛هااولويت رسانه. 2

.اولويت مردم. 3

هم بر اولويـت سياسـي تـأثير و بر اولويت مردم ، هم هابه اين ترتيب اولويت رسانه

خاصـي دارد و باعـث بـاال رفـتن تـأثير چينـي، جايگـاه در اين ميان مفهوم زمينـه . دارد

وينـدال و (»شـود ها بر مخاطب و مهيا كـردن راه بـراي پـذيرش آسـان پيـام مـي رسانه

.)353: 1378ديگران،

افكـار ة رابطـ ،1983نام كورت لنگ و گالدميس انگل لنگ در دو محقق امريكايي به

ه بـراي فراينـد عمومي و مطبوعات را در بحران واترگيت بررسي كردند و شـش مرحلـ

هـا را پـر بعـضي از رويـدادها يـا فعاليـت ، مطبوعات .1«:سازي در نظر گرفتند برجسته

ذهنـي ةهـاي مختلـف بـا توجـه بـه سـابق موضوع .2.دهنداهميت و شاخص نشان مي

اي گونـه ها بايـد بـه رويدادها و فعاليت .3.مخاطبان به پوشش خبري متفاوت نياز دارند

توانـد بـر درك زبان مـورد اسـتفاده مـي .4.م به مخاطبان انتقال يابند دار و قابل فه معني

ها را بـه نمادهـاي آن ،هاتر كردن موضوع براي ملموس .5.اهميت موضوع تأثير بگذارد

يعني زماني . گيردسازي با اعتبار منبع، شتاب بيشتري مي برجسته .6.زنندثانويه پيوند مي

تـر نـگ رسـازي پر كند برجسته معروف مطرح مي كه موضوعي را يك شخصيت معتبر و

.(Severin & Tankard, 1993: 3-48)»شودمي

اقناع و متقاعدسازي

كاربرد كنوني اصـطالح در متـون سياسـي، ...مفهومي غربي است) تبليغات (1حاصطال«

از زمان جنـگ جهـاني اول، . گرددشناختي و بازرگاني، به ابتداي قرن بيستم برمي جامعه

هـاي ملـي و اصطالح به ابزار اقناع و جهت دادن افراد و رفتـار جمعـي در صـحنه اين

تبليغـات «، شناس فرانـسوي جامعه،2رو به نظر ژاك الولازاين.كردالمللي داللت ميبين


1. Propaganda2. Jacques Ellul


خواهـد كار گرفته شده توسط يك گروه سازمان يافته است كه مي ههاي ب روش ةمجموع

و در قالب يك سـازمان اندق تدابير رواني با هم متحد شدهاي از افراد را كه از طريتوده

1السـول ....» وارد يك مشاركت فعـال يـا گـسترده در عملكـردش نمايـد ،اندگرد آمده

هـا در موضـوعات ابـزار تأثيرگـذاري بـر برداشـت ةمثابكارگيري نمادها به هتبليغات را ب

.)150: 1384موالنا،(» كندانگيز تعريف ميبحث

فراگـرد پيچيـده، «:اندگونه تعريف كرده اقناع را اين ،وريا اودائل و جون كي بل ويكت

نمادهـاي كالمـي و ةمستمر و داراي تأثير متقابل كه در آن فرستنده و گيرنده بـه وسـيل

كوشد اقناع شـونده را بـراي گر مي خورند و طي آن اقناع غيركالمي به يكديگر پيوند مي

زيـرا ن تحت نفوذ و تأثير خود درآوردگرايش يا رفتاري معيانطباق با يك دگرگوني در

يابـد و يـا دگرگـون اقناع شونده نيز احساس و ادراكاتي داشته كه اكنون يـا تحقـق مـي

.)23: 1379آشنا، (»شودمي

ايـن . اي را در گرايش يا رفتار مخاطب برانگيـزد كند دگرگوني ويژه اقناع تالش مي «

سـه بـه شد كه ممكن اسـت اب خاصي از سوي مخاطب مي واكنش ،دگرگوني مورد نظر

كه شـبيه يـادگيري اسـت و ، واكنشي شكل داده شده ، نخست .نوع متفاوت رخ بنماياند

گر ممكن است بكوشد واكنش مخاطب را از طريـق آمـوزش دادن چگـونگي يك اقناع

،ده واكنـشي تقويـت شـ ، دوم .هايي براي تقويت آموزش شكل دهد توصيه ةرفتار و ارائ

گـر اقنـاع ،اگر مردمي كه مخاطب هستند قبالً گرايشي مثبت به يك موضوع داشته باشند

شود و با تجلي بخشيدن به اين گـرايش در هاي مثبت را به آنان يادآور مي همان گرايش

.كنـد تر تحريك مـي تر و قوي ها را به سوي احساسي پرتوان آن ،هاي رفتاري ويژه شكل

خواهـد زيرا از مردم مـي ،باشدده كه دشوارترين نوع اقناع مي واكنشي دگرگون ش ،سوم


1. Harold D.Lasswell


طرفانه تغييـر حالـت داده از يك موضوع بي ،از يك گرايش به گرايش ديگر روي آورند

گر بايد مردم در برابر اين دگرگوني مقاوم هستند و اقناع .و گرايشي مثبت يا منفي بيابند

ايـن باورهـا لنگـر .ارتباط دهـد هايشين آن هاي پ اين دگرگوني را به يكي از باورداشت

لنگرهـا ممكـن اسـت باورهـا، ، زيرا قبالً از سوي مخاطب پذيرفته شده ،شودناميده مي

.)25ـ26:همان(» رفتارها يا اصول مورد اعتماد يك گروه باشدها،ارزش

ةتقويـت عقيـد . 1سـعي در رسـانه است كه بيش از تغيير عقيـده، ژان كازنو معتقد

عقيـده و ديگري كه باةو گرايش به عقيد ه تغيير عقيد .3، تازه ة ساختن عقيد .2،دموجو

ةتـأثير رسـانه بيـشتر تقويـت عقيـد «:گويـد او مـي .دارد)اقناع(نظر قبلي متفاوت باشد

هـا بـراي جلـب رضـايت زيرا انسان ميل به ثبات دارد و ازآنجاكه برنامـه ،موجود است

در ايـن صـورت هـيچ نـوع ،شـود ها ساخته مي آن ةليقاكثريت تماشاگران و براساس س

مگـر آنكـه گـرايش بـه ، تماشاگران وجود ندارد ةامكاني براي ايجاد دگرگوني در عقيد

هاي همگـاني رسانه ،ين ترتيب ه ا ب .تغيير عقيده به طور نهان در مردم وجود داشته باشد

بـراي تـأثير بـر ،ايجـاد شـد هنگامي كه اين ميل .توانند ميل به تغيير را تقويت كنند مي

اسـتدالل . ها ايجاد كنندنظر گرفتن نياز افراد به آناي با درهاي تازهمخاطبان بايد نگراني

افراد معتبـر مطـرح شـود در اثرگـذاري روي مخاطبـان به دست تر باشد و هر قدر قوي

.)102ـ108: 1364كازنو،(» مؤثرتر است

رد نظـر تـأثيري گذاشـته تـا ويا افراد مـ فردطوركلي هدف اقناع اين است كه بر به«

آنجا كه ممكن است اقناعي و ترغيبي براي اينكه يك نوشته تا . خاصي را بپذيرند ةعقيد

ن يكند كه مخاطب استنباط كند كه بـه بهتـر اي سازماندهي ميگونهه رسانه آن را ب ،باشد

كننـده دارد كـه بـه يغـات نحو در خدمت منافع اوست تا نهايتاً بپذيرد اين بستگي بـه تبل

هريـك از ...داليل عملي و منطقي متوسل خواهد شد يـا داليـل احـساسي و عـاطفي؟


كننـده از مخاطبـان هـدف شـناخت تبليـغ ها به ميزان سلطه بر فنون اقناع و تبليـغ و راه

).28ـ 29: 1377مير سعيد قاضي،(»بستگي دارد

همـواره بـر مطـرح شـده اسـت، در تعاريف مختلفـي كـه از فراينـد متقاعدسـازي «

مفهـوم . رسـان تأكيـد شـده اسـت هـاي پيـام فعاليـت ةهاي كوشـمندي و هـشياران جنبه

يـافتگي آن متـضمن نظـام ،آن اسـت »هدفمنـدي « گرچه متضمن ،»هاي عمدي كوشش«

هاي شخـصي مبلـغ و تبليـغ بـر نيست و اين تفاوتي است كه ميان تبليغ بر مبناي سليقه

هـا را تبليغةطوركلي همبه.توان قائل شد متخصصان ميةن كارشناسانها و فنو نظريه ةپاي

ـ يافتـه و بـر هـا نظـام آن ة اما الزاماً هم ،هاي عمدي شمرد توان كوشش مي اصـول و ةپاي

هاي تبليغات متقاعدگرانـه هدفداري كوششمندي ونظام. شناختي نيستهاي روان روش

زمـاني و ةها كدام است و در هر مرحلـ اليت شروع و پايان اين فع ةدهد كه نقط نشان مي

.)100ـ101: 1379حكيم آرا،(» ايمازي قرار گرفتهسدر كدام نقطه از مراحل متقاعد

چارچوب مفهومي

چارچوب مفهومي اين تحقيق مبتني بر سه مفهوم است كه در ايجاد بحث تـأثير فـراوان

شناسـي نـشانه «و » بـاني زهدروا«، »سـازي انگـاره «اين چارچوب عبارت اسـت از . دارند

.دهيمكه هر يك را به اختصار توضيح مي» تصوير

سازيانگاره

ايـن مفهـوم . شناسندهاي جمعي مي به عنوان يكي از كاركردهاي رسانه سازي را انگاره«

و رويـدادها و اسـتفاده از هـا ها با شيوة پرداختن به واقعيت حاكي از آن است كه رسانه

ذهنيت مـوردنظر خـود را در مخاطـب شـكل ،سازيگذاري و اسم شگردهايي چون نام

.)332: 1384بروجردي،(» دهندمي


ها، اشياء ها، مكان اي از شخصيت انگاره ةارائ«شكرخواه در اين زمينه معتقد است كه

سازي با بازتاب واقعيت سروكار در انگاره . سازي نام دارد انگاره ،و رويدادها به مخاطب

سـازي انگـاره .شـوند م با تفسير پنهان ارائـه مـي وأها دستكاري شده و ت عيتواق. نداريم

.)21: 1374شكرخواه،(»جهان خبر استسازي درشاي معنيگتكنيك كليد كار

اصـوالً . اي برخـوردار اسـت عامل بيان و شيوة گفتار در فرايند اقناع از اهميت ويـژه

ـ . ديگـران اسـت بـراي اقنـاع 1 فن استفاده از بيان ،تئوري بيان « بيـان از ابزارهـاي ةنظري

كند را در اخبار بررسي مي »بيان« به »واقعيت« تبديل ةاين نظريه نحو . سازي است انگاره

.)18: 1380مهديزاده،(»دهد رويدادها را مورد ارزيابي قرار مي»اي شدنرسانه«ةو شيو

» انگـاره «مفهـوم داند كه ريـشه در سازي را فرايندي چندبخشي مي موالنا انگاره

ادراك و احـساسات، . از سـه قـسمت تـشكيل شـده اسـت ،انگاره يا تصوير «. دارد

عملكرد در بعد احساسي يا ارزشي دوست داشتن يا نداشتن يك موضـوع آگاهي و

بعد . موردنظر است و اغلب با موافقت يا عدم موافقت ادراكي سروكار دارد ءيا شي

ما از طبيعت هميشگي يـا مـوروثي موضـوع يـا دانش ،ادراكي يا آگاهي يك انگاره

اما بعد عملكردي يـك . كندرا بيان مي مورد نظر است و خصايص مستقل آن ةپديد

ـ انگاره با جنبه ةهاي رفتاري فرد، چگونگي برخـورد بـا موضـوع مـورد نظـر و كلي

المللــي بــراي مثــال، بعــد در ســطح بــين. تركيبــات و مشخــصات آن ســروكار دارد

ك فرد يا گروه بيانگر دوست داشتن و يا نفرت آن شخص و گروه بـه احساساتي ي

قـدرت يـا ،كه بعـد ادراكـي درحالي ،هاي مختلف است فرهنگ و سازمان كشورها،

»كنـد ها بيان مـي ها را از نظر افراد و گروه سازمانها و ها، فرهنگ ضعف اين كشور

).1382موالنا،(


1 .Rhetoric


وخـوي فـرد و واكنش تأثيرپذيري معموالً به خلق المللي،هاي بين نظر انگاره از نقطه «

يا فرهنگ كلي آن جامعه بستگي دارد كه يك كشور خارجي را دوست بدارد و يا از آن

توانـد هاي شناختي به قدرت تشخيص بستگي دارد كه اين قدرت، مي مؤلفه. متنفر باشد

.)11: 1375موالنا،(»خطر باشدتهديدكننده و يا بي

هـاي تبـديل واقـع كليـشه كـه در ...آشوب نظم،رو، تندرو، مچون ميانه هايي ه واژه«

اي رويدادها هستند كه نتيجـه ةاي شد محصوالت رسانه اند،مسائل پيچيده به وجود ساده

هـا اطالعات ما از جهان واقعي كه در جهـان رسـانه ندارند جز دست دوم شدن دانش و

اي، هـاي شخـصي و رسـانه ا و برداشـت هـ عواملي همچون دريافت .پيونددبه وقوع مي

اهميـت و يا بيگيرد پردازش خبر و تأكيدهايي كه بر عناصر مختلف خبر انجام مي ةنحو

»رويـداد «ها و جبرهاي ناشي از تبديل شـدن نشان دادن آن عناصر و همچنين ضرورت

هـاي زمـاني و مكـاني نقـش ي رقبـا و بـاالخره محـدوديت اه پيام »تصوير « و »واژه«به

.)53: 1386مهديزاده،(»اساسي دارند

بانيدروازه

اگر يك رويداد توسط .هاي اجتماعي است فرايند خلق واقعيت ،باني خبر فرايند دروازه «

هـاي واقعيـت ء آن رويداد جـز ،كنيم رد شود اي كه ما از آن استفاده مي بان رسانه دروازه

تنها براي مـا نه ،بگذرد و منتشر شود ولي اگر رويداد از دروازه .اجتماعي ما نخواهد شد

بينـي بلكه به شدت بر جهـان ،شودهاي اجتماعي مي به عنوان مخاطب تبديل به واقعيت

هاي اجتمـاعي بـر بانان از واقعيت هاي دروازه تأثير برداشت .ما نيز تأثير خواهد گذاشت

بينـي دهي جهاناني بر شناخت مخاطبان و شكلبترين تأثير دروازه بديهي ،روي مخاطبان

ــت ــان اسـ ــوع . آنـ ــن موضـ ــشه«ايـ ــناختي نقـ ــاي شـ ــي »هـ ــده مـ ــودناميـ . شـ


شـود و توانـايي آن را هاي اجتماعي ميي از واقعيت ئاطالعاتي كه از دروازه گذشت جز

سـازي نـشان تحقيقـات برجـسته . هاي مخاطبان را تحت تأثير قرار دهـد دارد كه نگرش

تـر بـه نظـر مخاطبـان مهـم گذرنـد ها مي وازهدهد مطلبي كه به دفعات بيشتري از در مي

ها و افكـار عمـومي اثـر ر نگرش د بايد به اين نكته توجه داشت كه فرايند خبر .آيندمي

بـسياري از ...كننده و متضاد هر دو از دروازه بگذرند هاي حمايت شرطي كه پيام گذارد به مي

ة اي بـسياري از اعـضاي جامعـ گيرنـد بـر ها يا رويدادهايي كه تحت پوشش قرار نمـي مقوله

ايـن ةپايـ وجود يك صنعت تبليغاتي گسترده در ايـاالت متحـده بـر . مخاطبان وجود ندارند

موقعيــت و اعتبـار را بــه آن افــراد و قــدرت،اي،فـرض اســتوار اسـت كــه پوشــش رسـانه

.)70ـ71: 1384بروجردي،(»ها باز كننددهد كه راه خود را در رسانههايي ميسازمان

شناسي تصويرشانهن

هـاي اي بسيار مفصل و پيچيده است و عرصـه ترديد خود حوزه شناسي تصوير بي نشانه«

هـاي گرافيكـي و از عكس و نقاشي گرفته تا كاريكاتور و طرح گيرد،متفاوتي را دربرمي

سـجودي، (»سـينما و تلويزيـون و مـشابه آن شناسي تئاتر، هايي از نشانه همچنين بخش

1382 :191(.

نظام زبان نوعي رمزگان يـا :بردكار كد يا رمز را به ةسوسور اولين فردي بود كه واژ

همـين رمزگـان اسـت كـه رود و يكار م هاست كه براي ارتباط متقابل به نظامي از نشانه

.سازدپذير ميهاي گفتار را امكانخلق پيام

اي خنثـي و ه مـتن و مخاطـب رابطـ ة تعامـل بـين توليدكننـد ،در هر كنش ارتباطي «

اي پيچيـده اسـت مبتنـي بـر شـرايط بلكـه رابطـه ،غرض نيـست اصطالح هاوكس بي به

فرايندي كه به قول بارت با ساختار به همـان انـدازه ؛سياسي و حتي اقتصادي اجتماعي،


كننـد كـه چـه از رمزگـان در حكـم نهادهـايي عمـل مـي . رمزگان سروكار دارد ةپيچيد

. پردازنـد تر توليد معنـي مـي به تعديل، تعيين و از همه مهم ـ وجودشان آگاه باشيم يا نه

كنيم هر متني چنانچه به درستي تحليل شود، صرفاً بازتاب واقعيت در نتيجه مشاهده مي

) 132: 1382سجودي،(» واقعيت استة بلكه توليدكننده و تكثيركنند،نيست

او .دانـد نوعي انتقال پيام مـي رمزگان خود با تأكيد بر داللت، ارتباط را ةاكو در نظري

اگر مخاطبان پيام را درك كنند به معنـي ايـن اسـت كـه در پيـام ...«:نويسددر ادامه مي

ولي اگر به درك يـك پيـام موفـق نـشويم بـه معنـي فقـدان . نوعي رمزگان وجود دارد

ا بلكه به اين معناست كه ما از آن رمزگـان ناآگـاهيم و يـا بايـد آنـر فـر ،رمزگان نيست

توان بـراي خلـق مفـاهيم تلـويحي سـود ني مي حد معي از هر رمزگاني فقط تا ...بگيريم

.)232: 1378نيكولز،(»...جست

براي شناخت بيشتر دربارة چگونگي رمزگشايي انواع كاريكاتورها، ضـروري اسـت

ي گونـاگون هـاي بنـدي دسته،رمزگان. هاي مرتبط با رمزگان اشاره شودبنديكه به تقسيم

ـ «.كنـيم بنـدي ژان پـل سـيمون اشـاره مـي شده است كه در اينجا به دسته ه نظـر ايـن ب

: نوع رمزگان وجود دارد3انديشمند

ـ كار ميهآن كدهايي كه در بازتوليد موضوع ب:رمزگان فني . 1 خـود ةرونـد و بـه گفت

اسـت همچون صدا كه ابزار درستي. تابانند را باز مي‘نسبت درست با ابزار بيان ’سيمون

فراشد فنـي تبـديل موضـوع بـه تـصوير و دريافـت تـصوير از سـوي . براي بيان گفتار

.تماشاگر در هر رسانه متفاوت است

شـود و كدهايي كه به فرهنگ و دانش مخاطب مـرتبط مـي :شناسيرمزگان انسان . 2

هـا را از راه ارتبـاط دادن بـه كنـد و آن رمزگاني از اثر را درك مـي ،يمخاطب چنين اثر

.شناسداش باز ميرمزگان زندگي روزمره


فنـي ةهـم سـوي انـد و رمزگاني كه هم به تأويل مخاطب وابـسته :رمزگان تركيبي . 3

.هاي تبليغاتيمثل رمزگان عكس، دارند

:شودبندي كدهاي تصويري نيز استفاده ميبندي در دستهاز اين تقسيم

؛يابند ميرا خارج از تصويررمزگان فرهنگي كه داللت خود.1

؛زير رمزگان.2

.)1381:127احمدي،(» بيان تصويريةرمزگان ويژ.3

تعريـف يـك .تعريـف يـك موقعيـت اسـت تصوير،اي،كلي در مطالعات رسانه طوربه«

چنـين فراينـدي . پذير نيست مگر از طريق دروني كردن يك واقعه و درك آن موقعيت امكان

هـا بـه طـور ازآنجاكـه ايـن بيـنش . پـذير نيـست مكانهاي بنيادين فرد ا بدون احتساب بينش

شـماهاي ذهنـي را ، شرايط اجتماعي خاصـي اسـت ة بلكه شكل گرفت،كندروزمره تغيير نمي

يا دگر فرض كرده و بخـش ديگـر » دشمن«دهد كه بعضي از نيروهاي اجتماعي را شكل مي

نـسبت بـه ،هـا يعني خودي ،»ما« نسبت به افعال و رفتار ،بينش.آوردميشماربه» خودي«را

»دشـمنان « يعنـي ،هـا ن نسبت به افعـال و رفتـار آ ،ها بسيار متفاوت از بينش افعال و رفتار آن

ة بازسازي شـده بـه وسـيل ةواقعتصوير،.شود تفكيك مي »بينش« از »تصوير«در اينجا .است

مـتن را شود كه چـشم مؤلـف محسوب مي » ايفيلتر كوركننده « حال آن كه بينش ،متن است

»ذات«باشـد بـه » مثبت«رفتارهاي جمع دوستان اگر معموالً...نسبت به واقعيات بسته است

و رفتارهـاي خـوب دشـمنان بـه تحميـل » شرايط تحميل شـونده «ها و اگر منفي باشد به آن

.)5: 1380ميرفخرايي،(»شودربط داده ميهاي ما ايجادكرده،شرايطي كه واكنش

هاي تحقيقهفرضي

هـاي ضـيه و چارچوب مفهـومي، فر تحقيق و مبتني بر مباني نظري هايپرسشبراساس

:توان مطرح كردذيل را مي


اصليةفرضي

اسـالم ة به تخريب چهر، دشمن غرب در حكم اسالم ة چهر ةكاريكاتورهاي غربي با ارائ

.كنندكمك مي

فرعيهايهفرضي

ـ يهـا رسانه ةشدهاي ساخته انگاره ،عناصر مورد تأكيد كاريكاتورهاي غربي . 1 ي غرب

اسالم است كه با تكيه بر رفتار و عملكرد بخشي از جهان اسـالم ارائـه و تعمـيم ةدربار

. شودداده مي

. متقابل وجود داردة و كاريكاتورها رابط1هراسيبين اسالم. 2

شناسيروش

روش مبتنــي بــر ،اطالعــات مــورد نيــاز در تحقيقــات پيــشين و مبــاني نظــري تحقيــق

ه در مطبوعـات شد آماري اين تحقيق كاريكاتورهاي منتشر ةجامع.اي بوده است كتابخانه

همـراه در تعريف غربي به كـشورهاي طرفـدار امريكـا يـا (هاي اينترنتي غربي و سايت

كـه بـا ،بـود 2001بعد از سپتامبر در مقطع زماني ) توجه شدنيز هاي اين كشور سياست

. كاريكاتور با موضوع اسالم استخراج شد267 تعداد،حذف موارد تكراري

حجم نمونه

اي گيـري سـهميه كاريكاتور بـا روش نمونـه 38 تعداد ، آماريةبراساس حجم جامع

بررسـي انتخـاب و ، اسـالم ةبراساس ميزان كاريكاتورهاي كشورهاي مختلف دربار

.شد


1. Islam Phobia


ني از معروفيـت هاي مهمي كه در سطح جهـا آوري اين كاريكاتورها از سايت براي جمع

ـ اهـاي اينترنتـي عبـارت اين سـايت . زيادي در اين زمينه برخوردارند، استفاده شد :د از ن

www.politicalcartoons.com ، http://editorialcartoonists.com

بــديهي اســت بــه دليــل فيلترينــگ . com.wittyworld.www://httpيتســاو

ة آنچـه دربـار ة متأسفانه دسترسي به همـ ، كاريكاتورها ةهاي منتشركنند بسياري از سايت

.اسالم منتشر شده است ميسر نبود

بـا بررسـي ،ورالعمل كدگـذاري دسـت ةپس از تهي ، 1با استفاده از روش تحليل محتوا

هـاي خـام هاي كدگذاري وارد شد و آنگاه داده اطالعات در برگه ،كاريكاتورهاي نمونه

دست آمده توصيف ه بعدي و دوبعدي ب پردازش و جداول يك SPSS2ة با ورود به برنام

.تحليل شدو

بنديمقوله

در اين راستا سعي . بود بندي كاريكاتورها شيوة مقوله ،يكي از مراحل سخت اين تحقيق

بنـدي جـامع شده، بـه يـك تقـسيم آوريكرديم با مطالعة دقيق همة كاريكاتورهاي جمع

. مقوله طراحي شد9بندي در مقوله،هاي ذيللذا براساس انگاره. دست يابيم

؛)اين انگارهنبود يا ،بنيادگرايي مستقيم به اسالم راديكال،ةاشار(»افراطياسالم«. 1

در جهـاد ةتأكيد بر مقول مستقيم به تروريست بودن مسلمانان، ةاشار(»روريسمت«. 2

؛) اين انگارهنبود يا ، تروريستدر مفهوم تروريسم و مسلمانان مفهوم


تعريف رسد كه تعريف برنارد برلسونده است به نظر ميشدر بين تعاريفي كه براي تحليل محتوا عرضه . 1

تحليل «نويسد برلسون مي. كنندها، پژوهشگران به آن استناد مي زيرا هنوز هم با گذشت سال،تري استجامع

.رودكار ميهاي ارتباطي بهمحتوا يك شيوة تحقيقاتي است كه براي تشريح عيني، منظم و كمي محتواي آشكار پيام

.)7: 1380، بديعي(» دهدتعريف برلسون را تشكيل ميچهار مفهوم عيني، منظم، كمي و محتواي آشكار مبناي

2. Statistical Package Social Sciences

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ


به دسـت، مـسلمانان بـا وجود مظاهر خشونت در مسلمانان شمشير (»خشونت«. 3

؛ )ن مظاهر اينبود يا غيره،هايي خشن و در حال فرياد كشيدن وچهره

هـا آرايش چهـره نوع لباس و پوشش مسلمانان، مظاهر زندگي ابتدايي، (»بدويت«. 4

؛) به اين مظاهرنكردن يا اشاره،به شكلي ابتدايي يا نهايتاً روستايي

ناديده گرفتن حـق آزادي ها به هر نحو، پايمال كردن حقوق انسان (»حقوق بشر «. 5

؛ ) اين انگارهنبود يا غيره،بيان و

هـايي كـه اهـل فكـر و انديـشه انـسان در چهرة نشان دادن مسلمانان (» حماقت«. 6

؛) اين مظاهرنبودكنند يا ا و غيرعقالني عمل ميهبيشتر براساس احساسو نيستند

؛)شده يا در نشرياتهاي اينترنتي منتشرسايتاعم از اينكه در(منبع. 7

؛ ) تك فريم و چند فريم بودنبه تفكيك(هاي كاريكاتورهافريمتعداد. 8

.وسفيد بودن كاريكاتورهابررسي و ارزيابي رنگي يا سياهتفكيك،. 9

)آمدهدستبهجداول (هاي تحقيقيافته

جداول يك بعدي

»اسالم افراطي«توزيع كاريكاتورها بر حسب :1ةجدول شمار

درصد تجمعي درصد معتبر درصد فراواني اسالم افراطي

4/68 4/68 ــ ــ ندارد

0/100 6/31 6/31 12 ندارد

0/100 0/100 ــ مجموع

هـا محتـواي آن) درصـد 4/68( مـورد 26 نمونـه، رايشده ب كاريكاتور انتخاب 38از

.دينفاقد اين محتوا) درصد6/31( مورد ديگر 12اسالم افراطي دارند و


»تروريسم«توزيع كاريكاتورها برحسب : 2ةجدول شمار

يدرصد تجمع درصد معتبر درصد فراواني تروريسم

0/50 0/50 0/50 19 ندارد

0/100 0/50 0/50 19 دارد

0/100 0/100 38 مجموع

ـ كاريكاتور انتخاب38از هـا محتـواي آن) درصـد 50( مـورد 19 نمونـه، رايشـده ب

.نديفاقد اين محتوا) درصد50( مورد ديگر 19و تروريسم دارند

»خشونت« كاريكاتورها برحسب توزيع: 3ةجدول شمار

درصد تجمعي درصد معتبر درصد فراواني خشونت

8/36 8/36 8/36 14 ندارد

0/100 2/63 2/63 24 دارد

0/100 0/100 38 مجموع

ـ كاريكاتور انتخاب 38از هـا محتـواي آن) درصـد 2/63(مـورد 24 نمونـه، رايشده ب

.ندياين محتوافاقد ) درصد8/36( مورد ديگر 14خشونت دارند و

»بدويت«توزيع كاريكاتورها برحسب : 4ةجدول شمار

درصد تجمعي درصد معتبر درصد فراواني بدويت

723/0 723/0 723/0 9 ندارد

0/100 3/76 3/76 ــ دارد

0/100 0/100 38 مجموع

هـا محتـواي نآ) درصـد 3/76(مـورد 29 نمونـه، رايشده ب كاريكاتور انتخاب 38از

.نديفاقد اين محتوا) درصد7/23( مورد ديگر 9 دارند و بدويت


»حقوق بشر«توزيع كاريكاتورها برحسب : 5ةجدول شمار

درصد تجمعي درصد معتبر درصد فراواني حقوق بشر

7/44 7/44 7/44 17 ندارد

0/100 3/55 3/55 21 دارد

0/100 0/100 38 مجموع

ـ كاريكاتور انتخاب 38از ـ رايشده ب هـا محتـواي آن) درصـد 3/55(مـورد 21ه، نمون

.نديفاقد اين محتوا) درصد7/44( مورد ديگر 17دارند و حقوق بشر

»حماقت«توزيع كاريكاتورها برحسب : 6ةجدول شمار

درصد تجمعي درصد معتبر درصد فراواني حماقت

928/0 928/0 928/0 11 ندارد

0/100 1/71 1/71 27 دارد

0/100 0/100 38 عمجمو

هـا محتـواي آن) درصـد 1/71(مـورد 27 نمونـه، رايشده ب كاريكاتور انتخاب 38از

.نديفاقد اين محتوا) درصد9/28( مورد ديگر 11حماقت دارند و

»تك فريم يا چند فريم بودن«توزيع كاريكاتورها بر حسب : 7ةجدول شمار

درصد تجمعي درصد معتبر درصد فراواني فريم

9/7 9/7 9/7 3 د فريمچن

0/100 1/92 1/92 35 تك فريم

0/100 0/100 38 مجموع


3ها تك فريم و آن) درصد1/92(مورد 35 نمونه، رايشده ب كاريكاتور انتخاب 38از

.نداچند فريم) درصد9/7(مورد ديگر

»وسفيد بودنرنگي يا سياه«توزيع كاريكاتورها برحسب : 8ةجدول شمار

درصد تجمعي درصد معتبر درصد فراواني وسفيدرنگي يا سياه

5/39 5/39 5/39 15 رنگي

0/100 5/60 5/60 23 وسفيدسياه

0/100 0/100 38 مجموع

23هـا رنگـي و آن) درصـد 5/39(مورد 15نمونه، راي شده ب كاريكاتور انتخاب 38از

.وسفيدندسياه) درصد5/60(مورد ديگر

»منبع«ب توزيع كاريكاتورها برحس: 9ةجدول شمار

درصد تجمعي درصد معتبر درصد فراواني منبع

4/68 4/68 4/68 26 مطبوعات

0/100 6/31 6/31 12 هاسايت

0/100 0/100 38 مجموع

وها هها از نشري آن) درصد4/68(مورد 26 نمونه، رايشده ب كاريكاتور انتخاب 38از

.اندفت شده درياهاي اينترنتياز سايت) درصد6/31(مورد ديگر 12


جداول دو بعدي

تفكيكبهمحتواي اسالم افراطي:1ة جدول شمار

تك فريم يا چند فريم بودن

اسالم افراطيفريم

نداردداردمجموع

033تعدادچند فريم

05/119/7درصد

122335تعدادتك فريم

1005/881/92درصد

122638تعدادمجموع

100100100درصد

220=Sig1=df503/1=X

تفسير درصدي

درصد 5/11 تك فريم و ،درصد از كاريكاتورهايي كه محتواي اسالم افراطي ندارند 5/88

.اند چند فريم، تمام كاريكاتورها با محتواي اسالم افراطي.دانديگر چند فريم

داريتحليل معني

تـوان بـين محتـواي نمـي ،درصـد 5اري دآمده و سطح معني دستهبا توجه به خيدوي ب

آمـاري ةاسالم افراطي و تك فريم بودن يا چند فريم بودن كاريكاتورها براي كل جامعـ

.متصور شدداري تفاوت معني


محتواي اسالم افراطي به تفكيك:2ةجدول شمار

وسفيد بودنرنگي يا سياه

اسالم افراطيوسفيدرنگي يا سياه


31215تعدادنگير

252/465/39درصد

91423تعدادوسفيدسياه

758/535/60درصد


100100100درصد

215/0=Sig1=df538/1=X


درصـد 2/46وسـفيد و سـياه درصد از كاريكاتورهاي فاقد محتواي اسالم افراطـي، 8/53

د دارنـ ي كه محتواي اسـالم افراطـي يدرصد از كاريكاتورها 75 طرفي از. دنامابقي رنگي

.انددرصد رنگي25وسفيد و سياه


تـوان بـين محتـواي نمـي ،درصـد 5داري آمده و سطح معني دستهبا توجه به خيدوي ب

فـاوت ت آمـاري ةوسفيد بودن كاريكاتورها براي كل جامعـ اسالم افراطي و رنگي يا سياه

.متصور شدداري معني


محتواي اسالم افراطي:3ةجدول شمار

تفكيك منبعبه

اسالم افراطيمنبع


91726تعدادمطبوعات

754/654/68درصد

3912تعدادهاسايتوب

256/346/31درصد


100100100درصد

553/0=Sig1=df351/0=X


ــشريات و 4/65 ــي از ن ــالم افراط ــواي اس ــد محت ــاي فاق ــد از كاريكاتوره درص

درصد از كاريكاتورهايي كـه 75.اند گرفته شده هاي اينترنتي از سايت ،درصد6/34

هاي اينترنتـي از سايت،درصد مابقي25 و هاهند از نشريدارمحتواي اسالم افراطي

.اندگرفته شده



. متصور شدداري تفاوت معني آماريةاسالم افراطي و منبع براي كل جامع


محتواي تروريسم به تفكيك:4ةجدول شمار


تروريسمفريم


213تعدادفريمچند

5/103/59/7درصد


5/897/941/92درصد


100100100درصد

547/0=Sig1=df362/0=X


درصـد 7/94 چنـد فـريم و ،درصد از كاريكاتورهايي كه محتواي تروريـسم ندارنـد 3/5

چنـد فـريم و ،درصد از كاريكاتورهاي بـا محتـواي تروريـسم 5/10.دانتك فريم ديگر

.دانها تك فريم درصد آن5/89



آمـاري ةتروريسم و تك فريم بودن يا چند فريم بـودن كاريكاتورهـا بـراي كـل جامعـ

. متصور شدداريتفاوت معني


محتواي تروريسم به تفكيك:5ةجدول شمار


تروريسموسفيدرنگي يا سياه


7815تعدادرنگي

8/361/425/39درصد


2/639/575/60درصد


100100100درصد

740/0=Sig1=df110/ 0= X


،درصـد مـابقي 9/57رنگـي و درصد از كاريكاتورهـاي فاقـد محتـواي تروريـسم، 1/42

،نـد داري كـه محتـواي تروريـسم يدرصـد از كاريكاتورهـا 8/36از طرفي .وسفيدندسياه

.وسفيدنددرصد سياه2/63رنگي و



تفـاوت آمـاري ةوسفيد بـودن كاريكاتورهـا بـراي كـل جامعـ تروريسم و رنگي يا سياه



محتواي تروريسم به تفكيك منبع:6ةجدول شمار

تروريسممنبع



9/579/784/68درصد


1/421/216/31درصد


100100100درصد

163/0=Sig1=df1949/1=X


درصد نيز 1/21درصد از كاريكاتورهاي فاقد محتواي تروريسم از نشريات و 9/78

درصد از كاريكاتورهـايي كـه محتـواي 9/57.اند گرفته شده هاي اينترنتي از سايت

هـاي اينترنتـي گرفتـه از سـايت ،درصـد مـابقي 1/42 و ه از نشري ،نددارتروريسم

.اندشده



.شد متصور داري تفاوت معني آماريةتروريسم و منبع براي كل جامع


محتواي خشونت به تفكيك:7ةجدول شمار


خشونتفريم


123تعدادچند فريم

2/43/149/7درصد


8/957/851/92درصد


100100100درصد

264/0=Sig1=df245/1=X


درصـد 7/85 چنـد فـريم و ،درصد از كاريكاتورهايي كه محتواي خشونت ندارنـد 3/14

چنـد فـريم و ،درصـد از كاريكاتورهـاي بـا محتـواي خـشونت 2/4. نداتك فريم ديگر

.نداها تك فريمدرصد آن8/95


ـ نمـي ،درصـد 5داري آمده و سطح معني دستهبا توجه به خيدوي ب وان بـين محتـواي ت

آمـاري ةخشونت و تك فريم بودن يا چند فريم بـودن كاريكاتورهـا بـراي كـل جامعـ

.متصور شدداري تفاوت معني


محتواي خشونت به تفكيك:8ةجدول شمار


خشونتوسفيدرنگي يا سياه


9615تعدادرنگي

5/379/425/39درصد


5/621/575/60درصد


100100100درصد

744/0=Sig1=df106/0=X


درصــد مــابقي 1/57رنگـي و درصـد از كاريكاتورهــاي فاقـد محتــواي خــشونت، 9/42

رنگـي و ،محتواي خشونت درصد از كاريكاتورهاي داراي 5/37،از طرفي .وسفيدندسياه

.وسفيدنددرصد سياه5/62



تفـاوت آمـاري ةوسفيد بـودن كاريكاتورهـا بـراي كـل جامعـ خشونت و رنگي يا سياه



كيك منبعمحتواي خشونت به تف:9ةجدول شمار

خشونتمنبع



8/703/644/68درصد


2/297/356/31درصد


100100100درصد

675/0=Sig1=df175/0=X


درصـد نيـز از 7/35وونت از نـشريات درصد از كاريكاتورهاي فاقد محتواي خـش 3/64

درصــد از كاريكاتورهــاي داراي محتــواي 8/70.انــد گرفتــه شــدههــاي اينترنتــيســايت

.اندهاي اينترنتي گرفته شدهدرصد مابقي از سايت6/31 از نشريات و ،خشونت


حتـواي تـوان بـين م نمـي ،درصـد 5داري آمده و سطح معني دستهبا توجه به خيدوي ب

.متصور شدداري تفاوت معني آماري ةخشونت و منبع براي كل جامع

گيري و نتيجهبحث

ـ آنچه در كاريكاتورهاي غربي از اسالم به خوبي مشخص اسـت، تـصويري از ةارائ

تـوان آن را هـاي تمـدني غـرب اسـت كـه مـي دشمن و نافي ارزشدر حكماسالم


عمليات «،هاي تبليغات اساس تئوري بر.چارچوب نظام تفكر امروزين غرب دانست

اهي و يا فآشكار، ش ه صورت مخفي، بعقيده است خواه همان جنگ كلمه و ،رواني

عقل او توجـه دارد و هرگـاه امكـان سالحي است كه به انسان و اساساًكتبي باشد،

»به اعمـاق او نفـوذ كنـد تواند مي،برقراري ارتباط عاطفي با مخاطب را داشته باشد

.)14: 1376زي،شيرا(

فرهنگـي را كـدر تمدني و ميان ساحت تفاهم ميان اي اساساً سازي رسانه انگاره

وآميـز هـا در خـدمت خلـق ذهنيتـي تبعـيض هاي رسـانه شيوهزيرا.ساخته است

بـه هـا را ها و تمـدن از نگرش ملت مهمي كه بخش طوريبه. نگر بوده است منفي

بـه .اندايجاد كرده المللي هاي ملي و بين انهسازان جهاني يعني رس انگارهيكديگر،

رسد كاريكاتورهاي غربي نيز در چارچوب نظام فكـري حـاكم بـر غـرب نظر مي

ز اافتـاده هاي جا كليشه ،در كاريكاتورهاي غربي . كنند و عمل مي اندطراحي شده

ـ گونه به ،خورد به انواع گوناگون به چشم مي در غرب مسلمانان مثـال راياي كه ب

مسلمانان همگي در اين كاريكاتورها افرادي هـستند كـه در پوشـش خـود هنـوز

هيچ مظهري از تمدن جديد در ايـن وهاي خاص روستاييان را به تن دارند لباس

هـاي ويژه رسانه ها، به رسانهسازي مطبوعات و انگاره. شوديكاريكاتورها ديده نم

ا از شـناخت واقعـي و درك هـا ر هـا و دولـت ملت ،هاي اخير سده ي در ط ،غربي

گو اينكه ؛ جو كرده استآلود و كينهبغضها را به هم،يكديگر بازداشته و نگاه آن

هـاي سياسـي در هاي ساموئل هانتينگتون عالوه بر تشكيل زيربناي فعاليت انديشه

اگر بربرها «:گويداو مي . اي را نيز در برگرفته است وجوه ارتباطي و رسانه ،غرب

جهان در مفاهيم متضاد، بهتـر . ها باشيم جي ندارند بايد در پي خلق آن وجود خار

امـروز ايـن بربرهـا بـراي ».توهم خطرناكي است همسازي طبيعي، . شوددرك مي


ةات خود را درباريها همواره نظررسانهدر دنياي غرب،. دان مسلمانان،جهان غرب

اي ها، اين نگـاه كليـشه ين رسانه كنند و به دليل تأثير بسيار زياد ا اسالم منتشر مي

در كاريكاتورهاي غربي به تبع همين . يافته است يگسترش بيشتر غرب به اسالم،

نـاقض حقـوق بـشر بـدوي و تروريسم،اي خشن، اي، اسالم با چهره نگاه كليشه

دهـد كـه تفـاوت چنـداني ميـان هاي تحقيق نـشان مـي يافتهمعرفي شده است و

. ها وجود نداردسايتكاريكاتورهاي نشريات و

هـا و اسـالم را در خـالل جنـگ ،هاي غربـي كاريكاتورهاي غربي مانند ديگر رسانه

ءگو اينكه شمشير يا بمب جز ؛ كنندزدوخوردهاي مسلمانان به بينندگان خود معرفي مي

.رودشمار ميالينفكي از زندگي مسلمانان به

اسـالم افراطـي اسـت كـه در ،اهاي مطرح در كاريكاتورهـ انگارهيكي از مقوالت و

رسـد ايـن انگـاره براسـاس بـه نظـر مـي .درصد كاريكاتورها بر آن تأكيد شده است 31

بـه ؛دهنـد هاي غربي همـواره از مـسلمانان انجـام مـي تفكيك هميشگي است كه رسانه

غربـي ةند كه سر ستيز با جامع ا اسالمي ةگرايان افراطي بخشي از جامع اي كه اسالم گونه

هـاي ارزشند كه در مقابل غـرب و اها و كشورهايي البته اين دسته همان گروه .رندرا دا

. حاكم غربي قرار دارند

اي كـامالً اسالم را مجموعه ،ها و از جمله كاريكاتورهاي غربي البته بسياري از رسانه

ـ بينند كـه متفـاوت و حتـي متخاصـم واحد از جوامع و نيروهايي مي ا تماميـت غـرب ب

اثـر برخـي دربينـي ايـن تماميـت . ا سكوالر و حتي ليبرال و دمكـرات اسـت مسيحي ي

» امـت « كه بـر وحـدت و يكپـارچگي ، بعضي مسلمانان طرفدار رويارويي هاياظهارنظر

.اسالم در معناي سياسي و مذهبي آن تأكيد دارند، تقويت شده است


بارور از گفتمـان ها كه اذهان آني غربيها رسانهيهاكاريكاتوريسترسدبه نظر مي

اسـت، عـالوه بـر ) شـرق در غـرب ي نظام بازنمـاي در حكم (يشناس شرقيو ايدئولوژ

غـرب، در بازتوليــد آن ينظـام معرفتـ ط در و گفتمـان مــسلّ ي از ايـدئولوژ يتأثيرپـذير

ةرابطـ وي و فرودستي و گفتمان و نهايتاً بازتوليد و استمرار مناسبات فرادستيايدئولوژ

همـان ديـدگاه طـور عمـوم ها بـه رسانه. كنندي معمل، يالمللى و جهانين بيآقا و بندگ

ايـن ؛آيندبرمى آنانةبخشى به سلطصدد مشروعيتگزينند و درمىنخبگان قدرت را بر

يمناطق جغرافيايالمللى كه بين كشورها و روابط بينةها دربارموضوع در ديدگاه رسانه

.برقرار است، صحت دارد

هـا در مهـار مـشى ها و تفاوت خطنظرها، جنجالاختالفها، تضادها،قابلبا وجود ت

ـ هـا ب از جمله كاريكاتوريـست هاى غربى ورسانهعمومى و رفتار اجتماعى،افكار ذات ال

آن . نـد اكنـد، سـهيم مـى در ايجاد اجماع عقيدتى كه قدرت نخبگان و فرادستان را حفظ

بـر ) غـرب (شـمال سفيدپوست كـشورهاى اقليت كوچكة مردانةنيز يعنى سلطاجماع

» ديگرانـى «يا اكثريت بزرگ مردمان غيرغربى، غيرسفيدپوست، زنان، طبقات پايين، فقير

نخبگـان، تقريبـاً ةبازنمايى همين نـوع سـلط . شوندمحسوب مى» غريبه«كه به هر دليلى

عمـل «كنـد مـى دهـد و آشـكار اى را توضـيح مـى ساختارها و تدابير توليد رسـانه ةهم

هاسـت، امـا گفتمـان هـا و بازنمايى امور پنهان و نهفته يا باورها و ايـدئولوژى » هارسانه

هـايش را پوشـيده نگـه فعاليت،»آزاد«منظور حفظ و تأمين اجماع و تظاهر به انتخاب به

همـان ،ساختارهاى بنيـادين . سازدمىها و ساختارهاى بنيادين را پنهاندارد يا ارزشمى

بـه . شوندو درست و صحيح فرض مىمانندد كه پنهان مىانييهاها و گفتمانايدئولوژى

از ايـن .يابنـد سليم اشاعه مـى ها در گفتار روزمره و در قالب عقل آن،بيان ديك هبدايج

اى اسـتوار اسـت كنندهبازنمايىهاىشيوههاى غربى بر دولت» سياست خارجى«ديدگاه،


، »هـا آن«بـر ) غـرب (» مـا «ةو سـلط سـازد برمى» ما«مايز از اى متگونهرا به» ديگران«كه

.كندرا بازتوليد مى» شرق«

شـده از نظم جهانى نظـامى، اقتـصادى و سياسـى طراحـى اين اساس، اجراىبر

هاى متمايز غربى وجود وابسته است كه ارزش به اين بحث يا استدالل،سوى غرب

كـه تهديـد » ديگرانـى «برابـر ها درآناز ند و بايدا جهان متحدانةدارند كه مشخص

زنـدگى آن، بـا ةويـژه شـيو هجهان اسالم و بجا،اينتا . ، دفاع كردشوندمحسوب مي

اسـت و تـا حـد يـك نظـام گـرا در تعـارض اصطالح كثرتغرب دموكراتيك و به

در . يابـد مـى تقليل يـا تحويـل ،ايدئولوژيكى ضددموكراتيك، دگماتيك و يكپارچه

جهـان متـصور معتبر بـراى ايتوان گزينهرا نمى» ديگر شرقى«ندگى زةنتيجه، شيو

. شد

مـدركي دال بـر هراسي و كاريكاتورهـاي غربـي، اسالم ة ميان پديد ة رابط ةدربار

اما با دقت در ؛ وجود ندارد ،هراسي منجر شوند به اسالم اًاينكه كاريكاتورها مستقيم

كه كاريكاتورهـاي غربـي بـا همـان است پذيرمضامين كاريكاتورها اين نكته اثبات

تصويري نمايشي از اسـالم ؛دكننميها ترس خود را از اسالم بيان ها و انگاره كليشه

.شـود هراسي در غـرب محـسوب مـي منابع اسالم تريناي كه يكي از متداول رسانه

امــا ،هراســي در غــرب دانــسترا عامــل مــستقيم اســالمتــوان كاريكاتورهــانمــي

عامـل ، اسـالم و پيـروان آن ة باورهاي نادرسـت دربـار ة اشاع ةواسطبهكاريكاتورها

اينكه ترس گو؛ شوند جهاني محسوب مي ةهراسي در جامع آميز اسالم تبعيض ةاشاع

هاي هاي غربي وجود دارد كه آن را در طرحاز اسالم و مسلمانان در كاريكاتوريست

.سازندخود آشكار مي


كاريكاتورهاي نمونه: ضمائم

1. Last Resort: 2. Muslim Cleric Calls for JihadBy: Mike Lester - The Rome DeathsNews - Tribune (USA) By: Paul Zanetti - Australia

3. Gassed Up Jihad 4. Twin TowersBy: Parker - Florida Today By: Tab - The Calgary Sun

5. Terorism 6. Rest in PeaceBy:Werner Wejp-Olsen – By: Tab The Calgary SunDenmark, Politicalcartoons.com


7. Door To Door 8. Bush Called Them FascistsBy: Mike Lester - The Rome By: Yaakov Kirschen – TheNews – Tribune Jerusalem Post, Dry Bones

9. Madrasah 10. French Satiric Newspaper By: Huffaker- Cagle Cartoons Wins Trial – Color

By: Frederick Deligne - Nice-Matin, France

11. A Cutting Comment 12. Cartoon StruggleBy Peter Lewis - Australia, By: Rainer Hachfeld – Neues Politicalcartoons.com Deutschland, Germany


13. Western Pillar 14. Galileo GalileiBy: Cardow - The Ottawa By: Michael Kountouris – Citizen Greece

15. Palestine Broke? 16. The LunatoonaticsBy Patrick Chappatte – Le By: O'Farrell - The Illawarra Temps, Switzerland Mercury, Australia

17. Freedom and Dogma 18. Bad ReligionBy: Simanca Osmani – Cagle By Brian Adcock - The Prague Cartoons, Brazil Post


19. Free Speech 20. Muhammad PortraitistBy: Olle Johansson – Sweden By: Rainer Hachfeld – Neues

Deutschland, Germany

21. Freedom of Expression 22. Five Years LaterBy: Simanca Osmani – Cagle By: Yaakov Kirschen – The Cartoons, Brazil Jerusalem Post, Dry Bones

23. Terror Junk Food 24. Upside KoranBy: Simanca Osmani – Cagle By: Olle Johansson - Sweden Cartoons, Brazil


25. Extremists 26. HezbollahBy: Bob Gorrell, Creators By: Nate Beeler, WashingtonSyndicate Inc. Examiner

27. Blood Brothers 28. Radical IslamBy: Nate Beeler, Washington By: Tom Stiglich, JournalExaminer Register Newspapers

29. Fundamentalist Intolerance 30. Vicious Circle about CartoonBy: Dario Castillejos – Dario By: Petar Pismestrovic - Kleine

La Crisis Zeitung, Austria


31. Angry Muslims 32. Clash of Civilizations?By: Bob Englehart - The Hartford By: Patrick Chappatte – NZZCourant am Sonntag

33. Christian Infidels and Jewish 34. PC AirlineDogs By: Huffaker - Cagle CartoonsBy: Yaakov Kirschen - The Jerusalem Post, Dry Bones

35. The Extreme Extremist 36. Mercy and CompassionBy: Chris Slane - New Zealand By: Cardow - The Ottawa Citizen


و مĤخذمنابع

منابع فارسي)الف

.مركز:تهران،هاي تصويري تا متناز نشانه،)1381 (بابكاحمدي،ـ

.تبليغات كل ة ادار:تهران،تحليل محتوا،)1380( نعيمبديعي،ـ

ةفـصلنام ،»بررسي ساختار و محتـواي اخبـار ايرنـا «، )1384 (مهدختبروجردي،ـ

.41 ش،پژوهش و سنجش

بـا همكـاري حميـد ،نهرسارابطه ميان افكار عمومي وبررسي،)1378 (عليرضادهقان،ـ

.ها مركز مطالعات و تحقيقات رسانه:تهران،زادهعبداللهيان و نورالدين رضوي

.قصه:تهران،شناسي كاربردينشانه،)1382 (فرزانسجودي،ـ

.طوس: تهران،اكبر افسرية ترجم، هااسالم رسانه، )1379 (ادواردسعيد،ـ

.ها مركز گسترش آموزش رسانه: تهران،خبر،)1374 (شكرخواه، يونسـ

نگاهي ارتباطي به جنگ رواني، مجموعه مقاالت همايش جنگ ،)1377 (ـــــــــــ

.)ع( دانشگاه امام حسين: تهران،نيروا

.1 ش ،عمليات روانيةفصلنام، »ها و جنگ روانيرسانه«،)1383 (ـــــــــــ

:تهـران ،كاركردهـا جنـگ روانـي و تبليغـات مفـاهيم و ،)1376 (محمدشيرازي،ـ

.بررسي نقش تبليغات در جنگ همايش علمي

.اميركبير: ، تهرانلي اسدي عةترجم، قدرت تلويزيون، )1364 (ژانكازنو،ـ

ليدا ة ترجم ،»هاى مسلمان هاى اصلى از غيرخودى انگاره«،)1383 (كريم. ح ،كريمـ

.57، ش رسانهة فصلنام،كاووسى


ةروزنامـ ، »هاي غربيسازي رسانه انتفاضه فلسطين و انگاره «، )1382 (حميدموالنا،ـ

. 513 ش ،جام جم

.سروش: تهران، ت جهاني درحال گذارارتباطا، )1384 (موالنا، حميدـ

، غالمرضـا تاجيـك ةترجمـ ، »سـازي هـا و انگـاره رسـانه «، )1375 (حميـد موالنا،ـ

.20ش،رسانهةفصلنام

هاي غرب از جهان اسـالم تصويرسازي منفي رسانه «، )1380 (سيدمحمدمهديزاده،ـ

.3، ش رسانهمة فصلنا،»ملل شرقو

.سيماو صداةدانشكد،درسية جزو، انتقاديمطالعات،)1386 (سيدمحمدمهديزاده،ـ

ـ هـاي رسـانه تحليل گفتمان «، )1380 (تژاميرفخرايي،ـ 11ةاي غـرب در پـي حادث

.3، شرسانهمةفصلنا، »سپتامبر

، عالالدين طباطبـايي ةترجم، شناسي سينما ساختارگرايي نشانه ، )1378 (بيلنيكولز،ـ

. هرمس:تهران

عليرضـا ةترجم، هاي ارتباطات كاربرد نظري ، )1376 (وسيگ نيترز بي اس . ويندالـ

.هامركز مطالعات و تحقيقات رسانه، دهقان

منابع التين)ب

- Agha,DrolfatHassan. http://bertie.la. utexas.edu/ research/ mena/ acpss/english/ ekuras/ ek25.html# Heading 5. Islamic Fundamentalism and Its Image in the Western Media.

- Ba-Yunus, Ilyas. http://www.geocities.com/ CollegePark/ 6453/ myth.html. The Myth of Islamic Fundamentalism.

- Emerson, Steven (1995), "The Other Fundamentalist", New Republic. June 12.

- Hassan, Anser. http://psirus.sfsu.edu/IntRel/IRJournal/sp95/hassan html.Invitation to Islam: Islamic Stereotypes in Western Mass Media.


- Kaufman Edward (2002), A Broadcasting Strategy to Win Media Wars. THE WASHINGTONQUARTERLY-SPRING.

- Martinez, Pricilia. http://chuma.cas.usf.edu/~rfayiz/media.htm. Muslim Culture, Religion Misrepresented by Media.

- Muzaffer, Dr. Chandra. http://www.peg.apc.org/ ~newdawn/ misc2.htm# top. Dominant Western Perception of Islam and The Muslims.

- Sevrin,Werner, J. and Tankard, J. (1992), Communication Theories origins, Methods and uses in the mass media, university of Texas Austin, p.3, 48.

- Washington, DC. http://www.twf.org/Releases/Fears.html. Why The West Fears Islam: The Enemy Within.

- Wilson Jamses R . and Rosy,Wilson (2001), Mass media, mass calture, ed. fifth, .MC Grow Hill.

5/ EB /( :˜ , (/ F ’ ˛I !! -( 0G˜___ ˜h9 5/ eb/( :˜ , (/ f v (˛#ve *v # ,$d. ssw y˛ -#. -#....

Documents

Transcript of 5/ EB /( :˜ , (/ F ’ ˛I !! -( 0G˜___ ˜h9 5/ eb/( :˜ , (/ f v (˛#ve *v # ,$d. ssw y˛ -#. -#....