451° ըստ ֆարենհայթի
description
Transcript of 451° ըստ ֆարենհայթի
ՌեյԲրեդբերի
451°ԸՍՏՖԱՐԵՆՀԱՅԹԻվեպ
Բրեդբերի,Ռեյ
451°ըստՖարենհայթի։[Վեպ]/ՌեյԲրեդբերի։Թարգմ.անգլ.ևծանոթ.՝Լ.Անանյան,խմբ.՝Ռ.Հ.Քալաշյան։
ՌեյԲրեդբերին(1920֊2012)ամերիկյանհայտնիֆանտաստգրողէ,որնիրստեղծագործությանմեջմիահյուսում
էֆանտաստիկայի,հեքիաթիուփիլիսոփայականայլաբանությանտարրերը:«451°ըստՖարենհայթի»վեպումհեղինակը
պատկերումէգիտատեխնիկականհեղափոխությանբուռնաճիևմարդուբարոյական«հասունացման»խզմանհնարավոր
հետևանքները,մտորումապագայիքաղաքակրթությանմասին:
Ֆարենհայթի451աստիճանումթուղթըբռնկվումէուայրվում։
«Եթեքեզտողատածթուղթտան,գրիրհակառակուղղությամբ»։
ԽուանՌամոնԽիմենես1
Առաջինմաս
ԱՅՐԵԼՈՒՀԱՃՈՒՅՔԸ
Միուրիշ,առանձնահատուկհաճույքէրտեսնել,թեինչպեսէկրակըլափումիրերը,
ինչպեսենդրանքսևանումուձևափոխվում։Փողրակիպղնձեծայրըսեղմվածէբռունցքի
մեջ,վիթխարիպիթոնիերախիցդուրսէժայթքումնավթիթունավորշիթը,արյունը
խուժումէքունքերը։Ձեռքերըթվումենկրակիևավերումիսիմֆոնիաարարող
զարմանահրաշդիրիժորիձեռքեր,որմոխրիենվերածումպատմությանպատառոտված,
ածխացածէջերը։451թվակիրխորհրդանշականսաղավարտնիջեցվածէաչքերին,որոնք
տենդագինսպասումիցնարնջագույնփայլենարձակում։Նասեղմումէբռնկիչը,ևկրակն
ագահորենկլանումէտունը՝իրիկնայիներկինքըներկելովկարմրադեղնասևավուն
երանգներով։Նաքայլումէհրակարմիրկայծոռիկներիթվացյալպարսիմիջովև,շատ
էուզումկրկնելիրմանկականհրապուրանքը՝բոցիմեջմտցնելսառնաշաքարովփայտիկը,
մինչդեռգրքերը,աղավնիներինմանթափահարելովէջաթևերը,մեռնումեն
սանդղամուտինևտանդիմացփռվածփոքրիկմարգագետնում։Գրքերըթռչումեն
բոցեղենմրրիկիմեջ,ևծխախառնքամինքշումտանումէնրանց։
ԴաժանժպիտըսառեցՄոնթագիդեմքին։Այդպիսիժպիտհայտնվումէմարդու
շուրթերին,երբանակնկալդաղումէկրակը,ևնակտրուկետէցատկումնրաբարկ
հպումից։
Մոնթագըգիտեր,որհրակայանվերադառնալով,ինքը՝կրակիքուրմը,նայելովհայելու
մեջ,մտերմաբարաչքովկանիիրխանձված,մրոտկերպարանքին։Ավելիուշ,արդեն
անկողինմտնելով,խավարիմեջնադեռերկարպիտիշրթունքներինզգարսառածջղաձիգ
ժպիտը։Որքանհիշումէ,այդժպիտըերբեքչիանհետացելիրդեմքից։
***
Նափայլեցրեցսևսաղավարտը,կախեցհրակայունբաճկոնիհետ,հաճույքովլվացվեց
ցնցուղիուժեղշիթիտակ,ապաձեռքերըգրպաններըխոթած,սուլելովկտրեցանցավ
հրակայանիգրասենյակիվերնահարթակնուցածսահեցբացանցքից։Վերջինպահին,երբ
զգաց,որաղետնանխուսափելիէ՝ձեռքերըգրպաններիցհանեց,բրոնզեձողիցբռնեց
ևներքնահարկիցեմենտեհատակինկրունկներըդիպչելուցմիվայրկյանառաջճռինչով
արգելակեց։
Կեսգիշերէր։Հրակայանիցամայիփողոցդուրսգալով՝նաքայլեցմետրոյիուղղությամբ։
Օդամուղգնացքըանաղմուկսահեցստորգետնյաթունելի՝հիանալիյուղածխողովակով
ևտաքօդիուժեղհոսանքովնրանդուրսբերեցդեպիքաղաքիարվարձաններիցմեկը
տանողբացդեղնավունշարժասանդուղքիմոտ։
Մոնթագըսուլելովբարձրացավշարժասանդուղքով՝գիշերայինլռությաննընդառաջ։
Որոշակիոչմիբանիմասինչմտածելով՝նահասավանկյունադարձին։Բայցշրջվելուց
առաջդանդաղեցրեցքայլերը։Ինչ֊որտեղիցսկիզբառածքամի՞նվզզալովսուրաց,թե՞
մեկըտվեցիրանունը։
Արդենմիքանիգիշերէր,ինչմոտենալովշրջադարձին,իրենաստղալույսիտակտուն
հասցնողմայթին,նատարօրինակզգացումէրունենում։Նրանթվումէր,թեշրջվելուցմի
պահառաջինչ֊որմեկըանկյունիցհետամտումէ։Շրջակայքումկատարյալանդորրէր,
բայցասեսնաթաքնվածսպասումէրևմիայնիրհայտնվելուցմիակնթարթառաջ
հանկարծվերածվումէրստվերի,ուինքնանցնումէրնրամիջով։Թերևսնրառունգերը
թույլբուրմունքէինորսում,գուցեդեմքիուձեռքերիմաշկնզգումէրջերմությանաննշան
ավելացումայնտեղ,ուրկանգնածէրանտեսանելին։Անհնարէրըմբռնել։Ամենանգամ,
անկյունումշրջվելով,նատեսնումէրսոսկամայիմայթիճերմակսալերը։Միայնմիգիշեր
նրանթվաց,թեինչ֊որստվերերևութացավմարգագետնումևմինչկփորձերստուգելկամ
որևէբանանել՝տեսիլքնիսկույնանհետացավ։
ԻսկայսգիշերՄոնթագնայնքանդանդաղեցրեցքայլերը,որհամարյականգառավ։Նա
մտովիանկյունադարձումէրարդեն,երբթույլշրշյունլսեց։Ինչ֊որմեկիշնչառությո՞ւննէր
կամգուցեօդըտատանվումէրինչ֊որմեկիներկայությունի՞ց,որկանգնելուսպասումէր։
Նաթեքվեցփողոցիանկյունադարձում։
Քամուցքշվածաշնանայինտերևներըպտտվումէինլուսնիլույսովողողվածմայթիվրա,
իսկընդառաջեկողաղջիկըթվումէր՝ոչթեքայլում,այլպարզապեսսահումէրտերևների
ուքամումիջով։Նագլխահակհետևումէր,թեինչպեսենկոշիկներիծայրերըդիպչում
պարողտերևներին։Նրանուրբ,մեղմուկաթնագույնդեմքըանհագ
հետաքրքրասիրությունէրարտահայտում։Հայացքը՝թեթևզարմանք։Մուգաչքերով
այնպեսուշադիրէրզննումշուրջը,որթվումէր՝ոչինչչիվրիպինրանից։Աղջիկըճերմակ,
խշխշանզգեստէրհագել։Մոնթագինթվումէր,թեինքը,քայլքինհամապատասխան,
տեսնումէնրաձեռքերիամենմիշարժումը,դեմքիշենշողդողը,լսումնույնիսկանորսալի
թվացողհնչյունները։Հանկարծաղջիկըգլուխըբարձրացրեցուտեսավ,որընդամենըմի
քանիքայլ,ևինքըկբախվիմայթիմեջտեղումկանգնածտղամարդուն։
Նրանցգլխավերևումխշշացողճյուղերըչորտերևներիանձրևտեղացին։Աղջիկըկանգ
առավ։Անակնկալիգալով՝նաուզումէրետցատկել,բայցսոսկանքթիթնայեցՄոնթագին։
Նրամուգ,կայծկլտունուկենսախինդաչքերնայնպեսշողացին,ասեսինչ֊որփաղաքուշ
խոսքլսեց։ՍակայնՄոնթագըգիտեր,որինքըողջունեցնրան։Ապանկատելով,որաղջիկը
կախարդվածիպեսնայումէիրհամազգեստիթևքիսալամանդրիևկրծքիփյունիկի
պատկերներին,հարցրեց.
—Դուքմերնորհարևանուհի՞նեք։
—Իսկդուք,հավանաբար...—վերջապեսնահայացքըկտրեցնրամասնագիտական
նշաններից,—հրկիզո՞ղեք։—Աղջկաձայնըմարեց։
—Այդի՞նչտարօրինակձևովասացիք։
—Ես...եսգլխիկընկնեինույնիսկաչքերսփակ,—ցածրաձայնավելացրեցնա։
—Նավթիհոտից,չէ՞։Կինսմիշտդժգոհումէ։—Մոնթագըծիծաղեց։—Երբեքհնարավոր
չէմաքուրլվանալ։
—Այո,հնարավորչէ,—չգիտեսինչուվախվորածասացաղջիկը։
Մոնթագինթվաց,թենապտտվումէիրշուրջը,շուռումուռէտալիսիրեն,թեթևակի
թափահարում,դատարկումգրպաններն՝առանցորևէշարժումի։
—Նավթիհոտը,—ձգվողլռությունըխզելուհամարասացնա,—ինձհամարասես
օծանելիքիբույրլինի։
—Իսկապե՞ս։
—Իհարկե,իսկինչո՞ւոչ։
—Չգիտեմ,—առժամանակմտածելուցհետոպատասխանեցնա,ապաշրջվեցիրենց
տներիկողմը։—Կարելի՞էքայլելձեզհետ։ԻմանունըՔլարիսՄըքլելընէ։
—Քլարիս...ԵսԳայՄոնթագնեմ։Գնացինք։Մենակի՞նչեքանումայսուշժամին։Քանի՞
տարեկանեք։
Տաք,հողմաշունչգիշերվամեջնրանքքայլումէինլուսնիցարծաթազօծմայթով.
Մոնթագինթվումէր,թեօդըհագեցածէթարմծիրանիբույրով։Նանայեցշուրջը
ևհասկացավ,որխաբկանքէ։Չէ՛որուշաշունէր։Ո՛չ,այդամենըչկար։Կարմիայնկողքից
քայլողաղջիկը,որիդեմքըձյանպեսփայլածումէրլուսնիլույսիտակ։Նազգումէր,որ
Քլարիսըմտորումէիրտվածհարցերիշուրջը,որպեսզիավելիլավպատասխանտա։
—Դե՛,—վերջապեսասացնա,—եստասնյոթտարեկանեմևխենթ։Քեռիսպնդումէ,թե
մեկնանխուսափելիորենուղեկցումէմյուսին։Նաասումէ՝եթետարիքդհարցնեն,միշտ
պատասխանիր,որտասնյոթեսևխենթ...Գիշերովզբոսնելըհաճելիէ,չէ՞։Եսսիրումեմ
զննելիրերը,հոտոտել,երբեմնամբողջգիշերըթափառումեմևդիմավորումարևածագը։
Որոշժամանակնրանքքայլումէինլուռ։Հանկարծաղջիկըմտախոհասաց.
—Գիտե՞ք,եսձեզնիցամենևինչեմվախենում։
—Իսկինչո՞ւպիտիվախենայիք,—զարմացածհարցրեցՄոնթագը։
—Ձեզնից,այսինքն՝ուզումեմասել՝հրկիզողներից,շատերնենվախենում։Բայցդուքէլ,
իվերջո,նույնպիսիմարդեք...
Նրաաչքերում,ինչպեսջրիերկուզուլալկաթիլներում,Մոնթագըտեսավիր
արտացոլանքը՝խավար,պստլիկ,բայցճշգրիտ,նույնիսկբերանիշուրջըեղածփոսիկներն
էիներևում,—ասեսնրաաչքերըմանուշակագույնսաթիերկուկախարդականբեկորներ
էին,որիրենցմեջէինառելիրպատկերը։Իրկողմըշրջվածաղջկադեմքընմանէր
հանդարտ,անմարլույսճառագողդյուրաբեկ,կաթնագույնբյուրեղի։Ծակողուվառ
էլեկտրականլույսչէրդա,այլմոմի՝տարօրինակկերպովհանգստացնող,չափազանցմեղմ
ցոլանք։Երեխաժամանակ,վթարիհետևանքովմիանգամէլեկտրականլույսըմարեց,
ևմայրըգտավուվառեցվերջինմոմը։Այդկարճմիջոցին,հրաշալի
հայտնագործություններիայդպահին,աշխարհնասեսփոխվեց,տարածությունըդադարեց
անսահմանլինելուց՝հարմարավետորենխտացավնրանցշուրջը։Մայրուորդիմիտեսակ
կերպարանափոխվածնստելէին՝սրտանցցանկանալով,որէլեկտրականությունը
հնարավորինչափուշմիացվի...
ՀանկարծՔլարիսնասաց.
—Կարելի՞էմիհարցտալ...Վաղո՞ւցեքհրկիզողաշխատում։
—Քսանտարեկանից։Արդենտասըտարիէ։
—Իսկդուքերբևէկարդո՞ւմեքձերայրածգրքերը։
Մոնթագըծիծաղեց.
—Դապատժվումէօրենքով։
—Հասկանալիէ։
—Հիանալիաշխատանքէ։ԵրկուշաբթիՄիլլեյի2գրքերնայրել,չորեքշաբթի՝Ուիթմենի,
ուրբաթ՝Ֆոլկների։Վառել֊մոխրացնել,հետոէլմոխիրնայրել։Սաէմերմասնագիտության
նշանաբանը։
Նրանքմիքիչքայլեցին,ապաաղջիկնասաց.
—Ասումեն՝ժամանակինհրշեջներենեղել,որհրկիզողներինմանոչթեվառել,այլ
հանգցրելենհրդեհները,ճի՞շտէ։
—Ո՛չ,շենքերըմիշտէլհրակայունենեղել,կարողեքչկասկածել։
—Տարօրինակէ։Եսլսելեմ,որառաջներումտներնայրվելենանզգուշության
հետևանքով,ևհրշեջներէինպետքկրակըհանգցնելուհամար։
Մոնթագըծիծաղեց։
Աղջիկըթռուցիկհայացքնետեցնրակողմը։
—Ինչո՞ւեքծիծաղում։
—Չգիտեմ։—Նակրկինծիծաղեց,բայցհանկարծլռեց։—Իսկի՞նչկաոր։
—Դուքծիծաղումեք,թեպետեսոչմիծիծաղելիբանչասացի,ևամենինչի
պատասխանումեքանմիջապես։Երբեքչեքմտածումիմհարցրածիմասին։
Մոնթագըկանգառավ։
—Դուքիրոքորտարօրինակեք,—ասացնա՝նայելովաղջկան։—Ի՞նչէ,բոլորովին
չե՞քհարգումձերզրուցակցին։
—Եսչէիկամենումձեզվիրավորել։Պարզապեսշատեմսիրումուսումնասիրել
մարդկանց։
—Իսկսամի՞թեձեզոչինչչիհուշում։—Նաթեթևմատնահարեցիրսևաթույրբաճկոնի
թևքինդաջված451թիվը։
—Հուշումէ,—շշնջացաղջիկըևարագացրեցքայլերը։—Երբևէուշադրություն
դարձրե՞լեք,թեհրթիռայինավտոմեքենաներըինչպեսենսլանումբուլվարինհարող
մայրուղիով։
—Խոսակցությաննյո՞ւթնեքփոխում։
—Երբեմնինձթվումէ,թեդրանցվարորդներըչգիտեն՝ինչենխոտըկամծաղիկները։
Չէ՛որայդամենընրանքկարողենտեսնելմիայնմեծարագությանընթացքում,—
շարունակեցնա։—Ցույցտվեքկանաչբիծ,ևնրանքկասեն.«Օ՜,այո՛,խոտէ»։Ցույցտվեք
վարդագույնբիծ,կասեն՝վարդանոցէ։Սպիտակբծերըշենքերեն,դարչնագույնը՝կովեր։
Միանգամքեռիսփորձեցմեքենանվարելժամումքառասունմղոնարագությամբ,նրան
ձերբակալեցինևերկուօրբանտնստեցրին։Ե՛վծիծաղելիէ,և՛տխուր,այնպեսչէ՞։
—Դուքչափազանցշատեքմտածում,—անհարմարզգալովասացՄոնթագը։
—Եսհազվադեպեմհեռուստատեսայինհաղորդումներդիտում,գրեթեչեմայցելում
զվարճավայրեր,այդպատճառովէլխելացնորմտքերըհաճախենայցելումինձ։Տեսե՞լեք
քաղաքիցդուրստանողճանապարհինտեղադրվածազդավահանակները։Այժմդրանց
երկարությունըերկուհարյուրոտնաչափէ,իսկգիտե՞ք,որժամանակինընդամենըքսան
ոտնաչափենեղել։Հիմամեքենաներնայնքանմեծարագությունենզարգացնում,որ
ստիպվածենեղելազդագրերըմեծացնել,այլապեսոչոքչէրկարողկարդալ։
—Ո՛չ,չգիտեի,—պոռթկացՄոնթագիծիծաղը։
—Իսկեսմիբանէլգիտեմ,որդուքերևիչգիտեք։Առավոտներըկանաչիվրացող
էիջնում։
Նաայդպեսէլչկարողացավհիշել,երբևէիմացե՞լէ,թեոչ,ևհանկարծնեղսրտեց։
—Իսկեթեայնտեղնայեք,—Քլարիսըգլխովցույցտվեցերկինքը,—ապալուսնիվրա
մարդկտեսնեք։
ԲայցՄոնթագըվաղուցառիթչէրունեցելերկնքիննայելու...Նրանքշարունակեցին
քայլել,աղջիկը՝մտախոհ,Մոնթագը՝սրտնեղածևանհարմարությանզգացումիցժամանակ
առժամանակնրավրակշտամբալիցհայացքներնետելով։Երբմոտեցանաղջկատանը,
բոլորպատուհաններըվառլուսավորվածէին։
—Ի՞նչէկատարվումայստեղ,—բնակելիտներումայդպիսիլուսավորությունՄոնթագը
երբևէչէրտեսել։
—Ոչինչէլչիպատահել։Պարզապեսմայրիկս,հայրիկսևքեռիսմիասիննստելու
զրուցումեն։Այժմդանույնքանհազվադեպէ,որքանոտքովքայլելը։Եսձեզասացի՞,որ
քեռուսմիանգամէլձերբակալեցին։Այո՛,այնպատճառով,որքայլումէր։Օ՜,մենքշատ
տարօրինակենք։
—Բայցինչի՞մասինենզրուցում։
Աղջիկըծիծաղեց։
—Բարիգիշեր,—ասացնաևշրջվեցտանկողմը։Հանկարծկանգառավ,ասեսինչ֊որ
բանհիշելով՝կրկինմոտեցավՄոնթագինուզարմանքովուհետաքրքրասիրությամբնայեց
նրադեմքին։
—Դուքերջանի՞կեք,—հարցրեց։
—Ինչասացի՞ք,—բացականչեցՄոնթագը։
Բայցաղջիկնարդենգնացելէր.նավազումէրլուսնիլույսովողողվածճանապարհով։
Տանդուռըկամացուկփակվեց։
***
—Երջանի՞կեմ,արդյոք,ես։Ամենամեծհիմարությունը,որերբևէլսելեմ։
Մոնթագնայլևսչէրծիծաղում։
Նամատներըթեթևակիհպեցիրդռանխոռոչին,ևդուռըբացվեց։
—Իհարկե,երջանիկեմ։Իսկի՞նչէ,նակարծումէ՝դժբա՞խտեմ,—հարցնուղղվածէր
դատարկսենյակներին։Նախասրահումնրահայացքնընկավօդափոխիչցանցին։
Հանկարծնրանթվաց,թեդրաետևումթաքցրածըուշադիրիրենէնայում,ևարագ
փախցրեցաչքերը։
Ի՜նչտարօրինակգիշերէր,ի՜նչտարօրինակհանդիպում։Նմանբաննրահետերբեքչէր
պատահել։Թերևսմիայնմեկտարիառաջ,երբզբոսայգումհանդիպեցմիծերունու
ևզրույցիբռնվեցհետը...
Մոնթագըգլուխըտարուբերեց։Նայեցդիմացիդատարկպատին,ևանմիջապեսնրա
վրահայտնվեցաղջկադեմքը,—այնպես,ինչպեսպահպանվելէրիրհիշողությանմեջ՝
գեղեցիկ,դեռավելին՝զարմանահրաշ։Այդքնքուշդեմքըհիշեցնումէրփոքրիկժամացույցի
թվատախտակ,որնաղոտլուսավորվումէխավարսենյակում,երբկեսգիշերին
արթնանալով՝ուզումեսիմանալժամանակը,ևտեսնումես,որսլաքներըճշգրիտցույցեն
տալիսժամը,րոպեն,վայրկյանը։Եվայդլուսավոր,լռինդեմքըհանդարտուվստահորեն
ասումէքեզ,որթեպետմութըթանձրանումէ,բայցգիշերնանցնումէ,ևշուտովնորից
կծագիարևը։
—Ի՞նչէպատահել,—հարցրեցՄոնթագըիրերկրորդ՝ենթագիտակցականեսին,այդ
խենթուկին,որըմերթընդմերթհանկարծայլևսչիհնազանդվումևանիմաստ
շաղակրատումէ՝չենթարկվելովո՛չկամքին,ո՛չսովորույթին,ո՛չողջամտությանը։
Նանորիցհայացքնետեցպատին։Աղջկադեմքնինչքա՞ննմանէհայելու։Ուղղակի
անհավատալիէ։Շատերի՞նգիտես,արդյոք,որկարողենայդպեսբեկելքոսեփական
լույսը։Մարդիկավելիշատնմանեն...Նահապաղեցհամեմատելինորոնելիս,ապագտավ
(հիշելովիրարհեստը)՝նմանենջահերի,որոնքայրվումենիսպառ։Բայցորքան
հազվադեպէպատահում,երբուրիշմարդուդեմքինկարողեստեսնելքոզգացմունքների,
քոնվիրական,թրթռունմտքերիարտացոլանքը։
Վերամարմնավորմանի՜նչանհավանականկարողությունունիայդաղջիկը։Նանայում
էՄոնթագին,ինչպեստիկնիկայինթատրոնիկախարդվածհանդիսատես,կռահումէիր
աչքերիամենմիթարթում,ձեռքիամենմիշարժում,մատներիամենցնցում։
Որքա՞նժամանակքայլեցիննրանքկողք֊կողքի։Երե՞քրոպե։Հի՞նգ։Եվայժմ
ինչքա՞ներկարէրթվումայդժամանակը։Ի՜նչվիթխարիէրթվումնրանայժմաղջկա
արտացոլումըպատին,ինչպիսի՜ստվերէրնետելնրանրբակազմիրանը։Նազգումէր,որ
եթեիրաչքըքորգա,աղջիկըկթարթի,եթեփոքր֊ինչլարվենդեմքիմկանները՝աղջիկը
կհորանջիավելիշուտ,քանինքըկհասցնիայդանել։
Եվ,հիշելովիրենցհանդիպումը,Մոնթագըմտածեց.«Իրոք,ասեսնագիտեր,որեսգալու
եմ,ասեսփողոցումհենցինձէրսպասումայդուշժամին...»։
Նաբացեցննջարանիդուռը։Թվաց,թելուսնիմայրմտնելուպահինինքըհայտնվեց
ցուրտ,մարմարապատդամբարանում։Անթափանցխավար։Դրսիարծաթափայլաշխարհի
գոյությունըհիշեցնողոչմինշույլ։Պատուհաններնամուրփակվածեն,ևսենյակընման
էգերեզմանի,որտեղչիթափանցումմեծքաղաքիևոչմիհնչյուն։Մինչդեռսենյակը
դատարկչէր։
Նաականջդրեց։
Մոծակիտզզոցհիշեցնողնրբահունչձայնէրլսվում,իրհարմարավետ,տաքուկու
վարդագույնբնիկումթաքնվածէլեկտրականիշամեղվիբզզյուննէր։Երաժշտությունն
այնքանպարզէրհնչում,որնակարողէրտարբերելմեղեդին։
Մոնթագըզգաց,որժպիտըսահեց֊չքացավիրդեմքից,որայնհալվեցութափվեց,
ինչպեսչափազանցերկարվառվածումարածարտասովորմոմը։Մթություն։Ո՛չ,դու
երջանիկչես։Երջանիկչես։Նաայդբառերնուղղեցիրենևընդունեցորպես
ճշմարտություն։Երջանկություննինքըկրումէրդիմակինման,բայցաղջիկըհանեց
դիմակըևփախավգնացփոքրիկմարգագետնով,ուհիմաայլևսչիկարելիթակելնրա
դուռը,ետվերցնելդիմակը։
Լույսըչվառելով՝նապատկերացրեց,թեինչտեսքունիսենյակը։Կինըփռվածէր
մահճակալին՝չծածկված,մահարձանիպեսպաղևանտարբեր,անշարժաչքերըհառած
առաստաղին,ասեսպողպատեանտեսանելիթելերովգամվածէրնրան։Նրաականջները
ամուրխցանվածենխեցիներով՝պստլիկ,մատնաչափռադիոկոճակներ,ևերաժշտության
ուձայներիէլեկտրոնայինօվկիանոսիալիքներըողողումեննրաարթունուղեղիափերը։
Ո՛չ,սենյակըդատարկէր։Ամենգիշերայստեղէրխուժումհնչյուններիօվկիանոսըև,բաց
աչքերովպառկածՄիլդրեդինառնելովիրլայնթևերին,օրորելովտանումէրառավոտին
ընդառաջ։ՎերջիներկուտարումամենգիշերՄիլդրեդըլողումէրայդալիքներիվրա՝
չհոգնելովուչձանձրանալով։
Սենյակումցուրտէր,բայց,այնուամենայնիվ,Մոնթագնզգաց,որշնչահեղձէլինում։
Սակայննաո՛չվարագույրներըքաշեց,ո՛չէլֆրանսիականպատուհանը3բացեց։Չէր
ուզում՝լուսնիլույսըներսթափանցի։Այսպես,այնմարդուդատապարտվածությամբ,որ
շուտովմեռնելուէշնչարգելությունից,նախարխափելովշարժվեցդեպիիրառանձին,
չհավաքվածուպաղանկողինը։
Ոտքըհատակինընկածառարկայինդիպչելուցմիակնթարթառաջնաարդենգիտեր,որ
կպչելուէ։Մասամբայդզգացումնուներ,երբանկյունադարձումթեքվելով՝քիչմնաց
բախվերընդառաջեկողաղջկան։Իրշարժումովօդըտարտղնելով,նրաոտքըանդրադարձ
ազդանշանստացավճանապարհինեղածփոքրիկխոչընդոտիմասինևգրեթենույն
պահինզարնվեցինչ֊որբանի,որըխուլզնգոցովսահեցմթությանմեջ։
Մոնթագըկտրուկուղղվեցևականջդրեցկնոջթույլշնչառությանը.պառկածէրնա
անկողնում,փոքրիկսենյակիակնակուրխավարում։Շնչառությունըընդհատվողէր,հազիվ
լսելի՝գրեթեչէրզգացվումկյանքիտրոփը,դրանիցկարողէինսոսկդողդողալպստլիկ
տերևը,փետուրը,մենմիմազաթել։
Նադեռևսչէրուզում,որսենյակթափանցիդրսիլույսը։Հանելովվառիչը՝նաշոշափեց
սկավառակինփորագրվածարծաթավունսալամանդրը,սեղմեց...
Երկուլուսնաքարնայեցիննրանափովծածկվածբոցիաղոտլույսիտակ,երկուփայլատ
լուսնաքար,ընկածջինջառվակիհատակին,որոնցվրայովհանդարտհոսումէինկյանքի
ջրերը՝ամենևինչդիպչելովնրանց։
—Միլդրեդ։
Կնոջդեմքընմանէրձյունաճերմակկղզու,եթեանձրևտեղա,նաչիզգաանձրևը,եթե
ամպերընրավրագցենիրենցհարաշարժստվերը,նաչիզգաստվերը։ՄիայնՄիլդրեդի
ականջներըամուրփակածմոծակ֊խցուկիբզզոց,ապակիացածհայացքութույլ
շնչառություն,հազիվթրթռացողռունգեր՝ներշնչումևարտաշնչում,ուլրիվ
անտարբերությունայնբանիհանդեպ,որուզածրոպեիննույնիսկայդէլկարող
էդադարելընդմիշտ։
Առարկան,որինդիպելէրՄոնթագիոտքը,աղոտլույսէրարձակումմահճակալի
կողքին,փոքրիկբյուրեղապակյասրվակէր,որիմեջդեռառավոտյաներեսունքնաբեր
հաբկար։Այժմայնընկածէրառանցկափարիչի,դատարկևփայլումէրվառիչիմարմրուն
լույսիտակ։
Նականգնելմնացելէր,երբհանկարծերկինքըորոտացտանվրա։Այնպիսիսարսռալի
պայթյունլսվեց,կարծեսթեերկուվիթխարիձեռքհազարմղոնանոցսևքաթանէին
ճոթռում։Մոնթագնասեսկիսվեց,ասեսկուրծքըճեղքեցինուփորփրեցինխորբացված
վերքը։Տանվրայովսրընթացանցանհրթիռայինռմբակոծիչները՝առաջինը,երկրորդը,
առաջինը,երկրորդը,առաջինը,երկրորդը։Վեց,ինը,տասներկու՝մեկըմյուսիետևից,
մեկըմյուսիետևից՝օդըթնդացնելովխլացուցիչդղրդյունով։Մոնթագըբացեցբերանը,
ևաղմուկըատամներիարանքովխուժեցներս։Տունըցնցվեց։Վառիչիբոցըմարեց։
Լուսնաքարերըհալվեցինմթնում։Ձեռքըինքնաբերաբարմեկնեցհեռախոսին։
Ռմբակոծիչներըթռանգնացին։Նրադողացողշրթունքներըակամահպվեցին
խոսափողին։
—Անհետաձգելիօգնությանհիվանդանոց...
Սարսափազդուշշուկ...
Նրանթվաց,թեսևռմբակոծիչներիաղմուկիցաստղերըփոշիացան,ևվաղն
առավոտյաներկիրըամբողջովինկծածկվիարտասովորձյունհիշեցնողփոշուհաստ
շերտով։
Այդանհեթեթմիտքըչէրլքումնրան,քանիդեռկանգնածէրմթությանմեջ,հեռախոսի
մոտ,ողջմարմնովդողալով,շուրթերըանձայնշարժելով։
***
Նրանքիրենցհետմաքրողսարքէինբերել։Ավելիճիշտ՝երկուսարք։Մեկըսողոսկումէր
ստամոքսիմեջ,ինչպեսսևկոբրանլքվածջրհորիհատակը՝փնտրելովնեխածջրակույտու
հավաքելովանցյալիհնոտին։Նախմումէրկանաչավունջրիխյուսըևդուրսթափում։
Կարո՞ղէրնախմելողջխավարը։Կամ՝ողջթույնը,որտարիներիընթացքումկուտակվել
էրայնտեղ։Նաներծծումէրլռելյայն,ժամանակառժամանակխեղդվելովևտարօրինակ
չպպոցներհանելով,ասեսհատակումինչ֊որբանէրկորցրել։ՍարքըԱչքուներ.նրան
սպասարկողպաղդեմքովմարդըկարողէրհագնելօպտիկականսաղավարտը,լարված
նայելհիվանդիհոգումեջևհայտնել,թեինչէտեսնումմեքենայիԱչքը։Բայցմարդըլռում
էր,նանայում,սակայնչէրտեսնումայն,ինչտեսնումէրԱչքը։Ամբողջայս
գործողությունըայգումառուփորելէրհիշեցնում։Անկողնումպառկածկինըմարմարե
կարծրապարէրսոսկ,որինդեմէրառելբահը։Էլի՛փորեք,հորատողմեքենանավելիխոր
մխրճեք,դուրսքաշեքդատարկությունը,եթեիհարկեայնկարողէկլանելայդ
դողդողացող,չպչպացնողօձը։Բուժակըկանգնելևծխումէր՝հետևելովմեքենայի
աշխատանքին։
Գործումէրնաևերկրորդսարքը,որկառավարումէրկարմրադարչնագույն
արտահագուստովնույնպեսանկիրքմիմարդ։Սարքըմարմնիցարյունէրքաշում
ևներարկումթարմարյունութարմշիճուկ։
—Նմանդեպքերումհարկէլինումմաքրել՝գործիդնելովմիանգամիցերկումիջոցնէլ,—
ասացանշարժկնոջգլխավերևումկանգնածը,—ստամոքսըմաքրելուցօգուտչկա,քանի
դեռչեսմաքրելարյունը։Եթեթմրադեղըմնա,արյունըմուրճիպեսկհարվածիուղեղին,
այդպեսմիերկուհազարհարված,ևհաշիվըփակվածէ։Ուղեղըտեղիէտալիս,
պարզապեսդադարումէգործել։
—Լռե՛ք,—ճչացՄոնթագը։
—Եսմիայնուզումէիբացատրել,—ասացբուժակը։
—Ի՞նչէ,արդենվերջացրի՞ք,—հարցրեցՄոնթագը։
Նրանքխնամքովարկղերիմեջտեղավորեցինսարքերը։
—Այո,վերջացրինք,—նրանցբնավչէրհուզելՄոնթագիզայրույթը,կանգնելուծխում
էին։Ծուխըտարածվումէր,լցվումքիթնուաչքերը,բայցնրանքոչմիանգամաչք
չթարթեցինևչկնճռոտվեցին։
—Վճարեք50դոլար։
—Ինչո՞ւչեքասում՝նակապաքինվի՞։
—Իհարկե,կապաքինվի։Ողջաղտըայժմայստեղէ,արկղիմեջ։Այլևսվտանգավորչէ։
Ախրասացի,դուրսէմղվումհինարյունը,ներարկվումնորը,ևվերջ։
—Բայցչէ՛որդուքբժիշկչեք։Ինչո՞ւբժիշկչենուղարկել։
—Բժի՜շկ,—սիգարետըշարժվեցնրաշուրթերին։—Ամենգիշերայսպիսիինը֊տասը
կանչենքունենում։Վերջինտարիներինայնքանշատացան,որհարկեղավնախագծել
հատուկսարքավորում։Ճիշտէ,նորույթըմիայնօպտիկականոսպնյակնէ,մնացածը
վաղուցհայտնիէր։Բժշկիկարիքչիզգացվում։Երկուբուժակ,ևկեսժամիցամենինչ
վերջացածէ։Իսկհիմապետքէշտապել,—նրանքշարժվեցինդեպիելքը։—Հենցնոր
ռադիոյովկանչտվեցին։Այստեղիցտասըթաղամասհեռումեկըինքնասպանությանփորձ
էարել,կուլէտվելմիամբողջտուփքնաբեր։Եթեկրկինմերկարիքըզգաք,զանգահարեք։
Իսկնրանայժմմիայնհանգիստէպետք։Մենքցավազրկողդեղներարկեցինք։Կարթնանա
շատքաղցած։Ցտեսություն։
Եվբարակ,պոկվածշրթունքներիմեջսիգարետըսեղմածմարդիկ,իժիպաղհայացքով
մարդիկ,վերցնելովսարքերը,փողրակնուարկղը՝լցվածհեղուկմելամաղձովևմուգխիտ
զանգվածով,որանունչունի,հեռացանսենյակից։
Մոնթագըծանրորենփլվեցաթոռինևերկարզննեցիրառջևպառկածկնոջը,այժմնրա
դեմքըխաղաղէր,աչքերը՝փակ։Ձեռքըպարզելով՝նաափիվրազգացկնոջտաքշունչը։
—Միլդրեդ,—վերջապեսասացնա։
***
«Մենքչափազանցշատենք,—մտածեցնա,—միլիարդավորենք,ևդաչափազանցշատ
է։Ոչոքմյուսինչիճանաչում։Գալիսենօտարներըևբռնանումքեզվրա։Օտարներըգալիս
ենևպոկումքոսիրտը։Օտարներըգալիսենևծծումքոարյունը։Աստվա՜ծիմ,ովքե՞րէին
այդմարդիկ։Կյանքումսերբեքտեսածչկամ»։
Անցավկեսժամ։
Այժմօտարարյունէրհոսումիրկնոջերակներով,ևայդօտարարյունը
վերակենդանացնումէրնրան։Վարդագունեցինայտերը,թարմուալկարմիրդարձան
շուրթերը՝վերստանալովիրենցնուրբուանխռովտեսքը։Ուրիշիարյուն՝սեփականի
փոխարեն...Այթեհնարավորլիներփոխելնրաև՛մարմինը,և՛ուղեղը,և՛հիշողությունը։
Եթեհնարավորլիներնրահոգինտալմաքրման,որպեսզիմաս֊մասանեին,շրջեին
գրպանները,գոլորշուվրախոնավացնեին,ախտահանեին,իսկառավոտյանետբերեին...
Եթեհնարավորլիներ...
Մոնթագըվերկացավ,ետքաշեցվարագույրներըևլայնբացեցլուսամուտները,
գիշերայինթարմօդըսենյակխուժեց։Գիշերվաժամըերկուսնէր։Մի՞թեընդամենըմեկ
ժամէանցելայնպահից,երբինքըփողոցումհանդիպեցՔլարիսՄըքլելընին,ընդամենը
մեկժամ,երբինքըմտավայսմութսենյակըևոտքովկպավբյուրեղապակյափոքրիկ
սրվակին։Ընդամենըմեկժամ,բայցինչպեսամենբանփոխվեց,անհետացավառաջվա
աշխարհըևնրափոխարենծագեցնորը՝սառնուանգույն...
ԼուսնիլույսովողողվածմարգագետնիվրայովՄոնթագինծիծաղիձայներհասան։
Ծիծաղըլսվումէրայնտնից,որտեղապրումէինՔլարիսը,նրահայրը,մայրըևքեռին,որ
կարողանումէրժպտալայդպեսպարզուանվրդով։Դաանկեղծուբերկրալիծիծաղէր,
անկաշկանդծիծաղ,որայդուշժամինհնչումէրվառլուսավորվածտնից,մինչդեռշուրջը
բոլորտներնընկղմվածէինլռությանուխավարիմեջ։
Մոնթագըլսեցզրուցողմարդկանցձայները,նրանքինչ֊որբանէինխոսում,հարցնում,
պատասխանում,կրկինուկրկինհյուսելովբառերիհիպնոսողոստայնը։
Մոնթագըդուրսեկավապակեպատդռնիցևիրենհաշիվչտալով,թեինչէանում,
կտրեց֊անցավմարգագետինը։Նականգառավկիսախավարում,այնտանկողքին,
որտեղիցձայներէինհնչում,ևհանկարծմտքովանցավ,որեթեցանկանա,կարող
էնույնիսկթակելդուռըևշշնջալ.«Ներսթողեքինձ։Եսոչմիբառչեմասի։Կլռեմ։Միայն
ցանկանումեմլսել,թեինչիմասինեքխոսում»։
Սակայնտեղիցչշարժվեց։Նականգնելմնացելէր՝ցրտիցսրսփալով,սառածդեմքով,
լսելով,թեինչպեստղամարդը(հավանորեն՝քեռին)խոսումէհանդարտուանշտապ։
—Վերջիվերջո,մենքապրումենքմիդարաշրջանում,երբմարդիկայլևսարժեքչունեն։
Մերօրերումմարդըթղթեանձեռոցիկէ.մաքրիրքիթդ,ճմռթիր,դեննետիր,վերցրունորը,
մաքրիրքիթդ,ճմռթիր,շպրտիր...Մարդիկչունենիրենցդեմքը։Ինչպե՞սկարողեսցավել
քոքաղաքիֆուտբոլայինթիմիհամար,երբչգիտեսո՛չմրցամարտիծրագիրը,
ո՛չխաղացողներիանունները։Հապաասա,օրինակ,ի՞նչգույնիմարզահագուստովեն
նրանքխաղադաշտմտնում։
Մոնթագըդանդաղքայլեցդեպիիրտունը։Նաբացթողեցլուսամուտը,մոտեցավ
Միլդրեդին,խնամքովծածկեցևպառկեցիրանկողնում։
Լուսնիլույսըկպչումէրնրաայտոսկրերին,լայնճակատիխորկնճիռներին,
արտացոլվումաչքերիմեջ՝արծաթավունկայծերիփայլով։
Ընկավանձրևիառաջինկաթիլը։Քլարիսը։Միկաթիլևս։Միլդրեդը։Մեկըևս։Քեռին։
Մեկըևս։Այսօրվահրդեհը։Մեկը։Քլարիսը։Մյուսը։Միլդրեդը։Երրորդը։Քեռին։Չորրորդը։
Հրդեհը։Մեկը,մյուսը,երրորդը,չորրորդը,հինգերորդը,Միլդրեդը,Քլարիսը,քեռին,
հրդեհը,քնաբերհաբեր։Մարդիկթղթեանձեռոցիկեն,օգտագործիր,շպրտիր,վերցրու
նորը։Մեկը,մյուսը,երրորդը։Անձրևը։Ամպրոպը։Քեռուծիծաղը։Ամպրոպիորոտը։
Աշխարհըփլվումէտեղատարափներից։Բոցըդուրսէժայթքումհրաբխից։Եվամենինչ
սրընթացպտտվումէ,մրրկածուփգետիպեսհորդումառավոտինընդառաջ։
—Այլևսոչինչչգիտեմ,ոչինչչեմհասկանում,—ասացՄոնթագըևլեզվինդրեցքնաբեր
հաբը։Այնդանդաղհալվեց։
***
ԱռավոտյանժամըիննինՄիլդրեդիանկողինըդատարկէր։Մոնթագըարագվերկացավ,
սրտատրոփվազեցմիջանցքովևկանգառավխոհանոցիդռներիմեջ։
Բովածհացիպատառիկներըդուրսէինթոչումարծաթեթավայից։Մետաղենուրբձեռքն
անմիջապեսորսումէրդրանքևթաթախումհալածյուղիմեջ։
Միլդրեդըհետևումէր,թեինչպեսենկարմրեցրածհացիկտորներըշարվումափսեիմեջ։
Նրաերկուականջներնէլամուրխցանվածէինբզզացողէլեկտրոնայինմեղուներով։
Գլուխըհանկարծբարձրացնելով՝նատեսավՄոնթագինևողջունեց։
—Լա՞վեսզգում,—հարցրեցՄոնթագը։Խեցիռադիոկոճակներինծանոթանալուտասը
տարիներիընթացքումՄիլդրեդըսովորելէրկարդալշրթունքներիշարժումները։Նակրկին
գլխովարեցևթավայիմեջդրեցհացիթարմշերտ։
Մոնթագընստեց։
—Չեմհասկանում՝ինչո՞ւեմայսպեսքաղցած,—ասացկինը։
—Դու...—սկսեցնա։
—Սոսկալիքաղցածեմ։
—Երեկերեկոյան...
—Եսլավչեմքնել։Անասելիվատեմզգում,—շարունակեցնա։—Աստվա՜ծիմ,
ինչպե՜սեմուտելուզում։Չեմհասկանում՝ինչու...
—Երեկերեկոյան...
Միլդրեդըցրվածհետևումէրնրաշրթունքներին։
—Ի՞նչէպատահելերեկերեկոյան։
—Մի՞թեոչինչչեսհիշում։
—Իսկի՞նչէեղել։Մենքհրավե՞րքունեինք։Կերուխո՞ւմէինքանում։Այսօրէլկարծես
խումհարիմեջեմ։Աստվա՜ծիմ,ինչպե՜սեմուզումուտել։Իսկո՞վկարմեզմոտ։
—Միքանիհոգի,—ասացնա։
—Այդպեսէլկարծումէի։—Նակծեցբովածհացիմիկտոր։—Ստամոքսիցավերունեմ,
բայցսարսափելիքաղցածեմ։Երեկվահավաքույթումհիմարություններհոչարեցի։
—Ո՛չ,—պատասխանեցնացածրաձայն։
Թավայիցդուրսթռավյուղիմեջկարմրեցրածհացիմիկտոր։Մոնթագըվերցրեց
տարօրինակշփոթմունքով,ասեսիրհետսիրալիրվարվեցին։
—Դուէլվատտեսքունես,—նկատեցկինը։
***
Կեսօրիցհետոանձրևտեղաց,ևշուրջբոլորըմթնեց.աշխարհնասեսպատվեցգորշ
շղարշով։Մոնթագըկանգնելէրնախասենյակումևբաճկոնինամրացնումէրնշանը,որի
վրահուրհրատումէրնարնջագույնսալամանդրը։Մտքերիմեջընկած՝նաերկարնայեց
օդափոխիչցանցին։Կինը,որսցենարէրկարդումհեռուստասենյակում,գլուխը
բարձրացրեցևհայացքըհառեցնրան։
—Հապամիտեսեք,նամտածումէ։
—Այո՛,—պատասխանեցՄոնթագը։—Քեզհետխոսելիքունեմ։—Միպահհապաղեց։—
Երեկգիշերդուկուլէիրտվելսրվակիբոլորհաբերը։
—Ի՜նչեսասում,—զարմացածգոչեցկինը։—Չիկարողպատահել։
—Սրվակըդատարկընկածէրհատակին։
—Եսչէիկարողայդանել։Ինչո՞ւպետքէխմեի,—ասացնա։
—Գուցեթեդուերկուհաբեսխմել,իսկհետոմոռացելևխմելեսևսերկուսը,ապա
կրկինմոռացելևէլիեսխմել,իսկհետո,արդենթմրած,մեկըմյուսիետևիցկուլեստվել
մնացածերեսունկամքառասունհաբերը։
—Անհեթեթությո՜ւն։Ինչո՞ւպիտիեսայդպիսիհիմարությունանեի։
—Չգիտեմ,—պատասխանեցՄոնթագը։
Միլդրեդնակնհայտորենցանկանումէր,որՄոնթագըշուտգնար։
—Եսդաչէիանի,—կրկնեցնա։—Միլիարդտարիմնար,չէիանի։
—Լավ,թողքոասածըլինի,—պատասխանեցնա։
—Ինչպեսկասերլեդին,—ավելացրեցՄիլդրեդըևկրկինխորասուզվեցսցենարի
ընթերցանությանմեջ։
—Այսօրի՞նչկացերեկայինծրագրում,—հոգնածհարցրեցՄոնթագը։
Միլդրեդըպատասխանեց՝հայացքըսցենարիցչկտրելով.
—Ներկայացումէ։Կսկսվիտասըրոպեից,պատկերներըցուցադրվումենսենյակիչորս
պատերին։Դերնինձուղարկելենայսօրառավոտյան,ստացելեմիբրևմրցանակ՝
անհրաժեշտքանակիկտրոններուղարկելովֆիրմային։Բոլորովիննորգաղափարէ.
պիեսըգրումեն՝բացթողնելովմիդեր։Տանտիրուհուայդպակասողդերըեսեմ
կատարում։Երբգալիսէբացթողածռեպլիկնարտասանելուպահը,բոլորընայումենինձ։
Եվեսարտասանումեմ։Օրինակ՝տղամարդնասումէ.«Ի՞նչկասեսայդմասին,Հելե՛ն»,
ևնայումէինձ։Իսկեսնստածեմահաայստեղ,ինչպեսբեմիկենտրոնում։Ես
պատասխանումեմ...Եսպատասխանումեմ...—Նամատըշարժեցձեռագրիտողերի
վրայով։—Ահա,սաէ.«Իմկարծիքով՝պարզապեսհիանալիէ»։Ապանրանքշարունակում
ենառանցինձ,մինչևորտղամարդըհարցնումէ.«Դուհամաձա՞յնես,Հելե՛ն»։Այդ
ժամանակեսպատասխանումեմ.«Դե,իհարկե,համաձայնեմ»։Իսկապես,հետաքրքիրէ,
չէ՞,Գայ։
Մոնթագըկանգնելէրնախասենյակումևլուռնայումէրկնոջը։
—Իրոք,շատհետաքրքիրէ,—կրկինասացՄիլդրեդը։
—Իսկինչի՞մասինէպիեսը։
—Եսարդենասացի։Գործողանձինքերեքնեն՝Բոբը,ՌութըևՀելենը։
—Օ՜հ...
—Անչափհետաքրքիրէ։Եվավելիհետաքրքիրկլիներ,եթեմենքունենայինքչորրորդ
հեռուստապատը։Ի՞նչեսկարծում,դեռերկա՞րենքկուտակելու,որպեսզիչորրորդպատը
փոխարինենքհեռուստատեսայինով։Ընդամենըերկուհազարդոլարարժե։
—Իմտարեկանվաստակիմեկերրորդը։
—Ընդամենըերկուհազարդոլար,—համառորենկրկնեցնա։—Չէրխանգարի՝գոնե
երբեմնէլիմմասինմտածեիր։Եթեմենքդնեինքչորրորդպատը,այսսենյակըկլիներ
արդենո՛չմիայնմերը,այնտեղկբնակվեինտարաշխարհիկ,արտասովորմարդիկ։Կարելի
էինչ֊որբանումտնտեսել։
—Առանցայդէլմենքշատբանումենքտնտեսումայնժամանակվանից,երբվճարեցինք
երրորդպատիարժեքը։Չե՞սհիշում,ընդամենըերկուամիսառաջենդրել։
—Ընդամենըերկուամի՞ս։—ՆամտախոհնայեցՄոնթագին։—Ցտեսություն,սիրելիս։
—Ցտեսությո՛ւն,—պատասխանեցնա՝ուղղվելովդեպիելքը,բայցհանկարծկանգ
առավուշրջվեց։—Իսկպիեսըերջանի՞կավարտունի։
—Մինչևվերջդեռչեմկարդացել։
Մոնթագըմոտեցավ,կարդացվերջինէջը,գլխովարեց,սցենարըվերադարձրեցկնոջնու
դուրսելավթացփողոց։
***
Անձրևըգրեթեկտրվելէր։Մայթիկենտրոնովաղջիկըքայլումէրայնպեսզգաստ,
գլուխըբարձրպահած,որնոսրկաթիլներնընկնենդեմքին։ՏեսնելովՄոնթագին՝ժպտաց.
—Բարև՛ձեզ։
Մոնթագըպատասխանեցողջույնին,ապահարցրեց.
—Այդի՞նչեքանում։Էլիինչ֊որբա՞նեքհնարել։
—Դե,իհարկե,չէ՛որեսխենթեմ։Գիտե՞ք,ինչհաճելիէ,երբանձրևըընկնումէդեմքիդ։
Սիրումեմքայլելանձրևիտակ։
—Ինձերևիդուրչգար,—պատասխանեցնա։
—Գուցեևդուրգար,եթեփորձեիք։
—Երբեքչեմփորձել։
Աղջիկնլիզեցշրթունքները։
—Նույնիսկհամնէհաճելի։
—Միշտուզումեքինչ֊որբանփորձել,—ասացնա։—Թեկուզմիանգամ,բայց՝փորձել։
—Պատահումէևմիքանիանգամ,—պատասխանեցաղջիկըունայեցձեռքիմեջ
թաքցրածառարկային։
—Ի՞նչկաայդտեղ,—հարցրեցՄոնթագը։
—Խատուտիկէ,մարգագետնումգտա,գուցեվերջիննէ։Երբեքմտքովսչէրանցնի,որ
այսքանուշաշնանըխատուտիկկլինի։Հիմահարկավորէքսելկզակին։Երբևէլսե՞լեքայդ
մասին։Տեսեք,—ասացաղջիկըևժպտալովծաղիկըքսեցկզակին։
—Ինչի՞համար։
—Եթեհետքմնա,նշանակումէ՝եսսիրահարվածեմ։Հը,ինչպե՞սէ։
Ուրիշելքչկար,պետքէկզակիննայեր։
—Հետքմնա՞ց,—հարցրեցաղջիկը։
—Դեղնեց։
—Հիանալիէ։Հիմաէլփորձենքձեզվրա։
—Իմըչիդեղնի։
—Տեսնենք։—Եվմինչևնաուշքիկգար,խատուտիկըխցկեցնրակզակիտակ։Մոնթագն
ակամաետքաշվեց։Աղջիկըսրտանցծիծաղեց։
—Զգաստկանգնեք։
ԱկնդետնայելովՄոնթագիկզակին՝նամռայլվեց։
—Դե,ի՞նչկասես։
—Ինչամո՜թէ,—բացականչեցաղջիկը։—Դուքսիրահարվածչեք։
—Ո՛չ,սիրահարվածեմ։
—Չիերևում։
—Սիրահարվածեմ,այնէլինչպե՜ս։—Նափորձեցհիշողությանմեջարթնացնելորևէ
մեկիկերպարը,բայցապարդյուն։—Սիրահարվածեմ,—համառորենկրկնեցնա։
—Այդպեսմինայեք,խնդրումեմ,հարկավորչէ։
—Խատուտիկնէմեղավոր,—ասացնա։—Ողջծաղկափոշինձերկզակինթափվեց,ինձ
ոչինչչմնաց։
—Եսձեզվշտացրի,չէ՞։Տեսնումեմ,որվշտացրի։Ներեցեք,եսիսկապեսչէի
ցանկանում...—աղջիկըթեթևակիկպավնրաարմունկին։
—Ո՛չ,ո՛չ,—փութովպատասխանեցնա։—Ամենինչկարգինէ։
—Եսպետքէգնամ։Ասեք,որներումեք,չեմուզում,որբարկանաքինձվրա։
—Չեմբարկանում,պարզապեսմիփոքրվշտացա։
—Եսգնումեմհոգեբույժիմոտ։Ինձստիպումենգնալ։Դե,եսէլհորինումեմնրա
համարայլևայլբաներ։Չգիտեմ,թեէլինչէմտածումիմմասին,բայցասումէ,որես
իսկականսոխիգլուխեմ։Հարկավորէշերտառշերտկճպել։
—Եսէլեմհակվածմտածելու,որդուքհոգեբույժիկարիքեքզգում,—ասացՄոնթագը։
—Ճիշտչէ։Դուքայդպեսչեքմտածում։
Նախորշունչքաշեց,ապավերջապեսասաց.
—Իսկապես,այդպեսչեմմտածում։
—Հոգեբույժըցանկանումէիմանալ՝ինչուեմսիրումթափառելանտառում,նայել
թռչուններին,թիթեռներորսալ։Երբևէձեզցույցկտամիմհավաքածուն։
—Լա՛վ,ցույցկտաք։
—Նրանքմիշտհարցուփորձենանում՝ինչո՞վեմզբաղվում։Եսնրանցասումեմ,որ
երբեմնպարզապեսնստումեմումտածում։Բայցչեմասում՝ինչիմասին։Թողգլուխ
կոտրեն։Երբեմնէլասումեմ,թեսիրումեմգլուխսետգցած,այայսպես,լեզվովորսալ
անձրևիկաթիլները։Գինուհամունեն։Դուքերբևէփորձե՞լեք։
—Ոչ,ես...
—Դուքինձներելեք,չէ՞։
—Այո՛։—Միպահնամտածեց։—Այո՛,ներելեմ։Աստվածգիտե,թեինչու։Դուք
առանձնահատուկեք,ձեզնիցկարելիէվիրավորվելումիաժամանակհեշտությամբներել։
Ասացիք՝տասնյո՞թտարեկանեք։
—Այո՛,մեկամսիցհետոկլրանա։
—Տարօրինակէ։Շատտարօրինակէ։Կինսերեսունէ,բայց,ինձերբեմնթվումէ,թե
դուքշատավելիմեծեքնրանից։Չեմհասկանում՝ինչի՞ցէայդզգացողությունը։
—Դուքնույնպեսառանձնահատուկեք,միստրՄոնթագ։Երբեմննույնիսկմոռանումեմ,
որհրկիզողեք։Կարելի՞էնորիցձեզբարկացնել։
—Հապա՛,ձեզտեսնեմ։
—Ինչպե՞սսկսվեց։Ինչպե՞սընկաքայնտեղ։Ինչպե՞սևինչո՞ւընտրեցիքհենցայդ
աշխատանքը։Դուքնմանչեքուրիշհրկիզողների։Եսգիտեմ,տեսելեմմիքանիսին։Երբես
խոսումեմ,դուքինձեքնայում։Երեկգիշեր,երբխոսքբացեցիլուսնիմասին,դուք
նայեցիքերկնքին։Նրանք,մյուսները,երբեքայդպեսչէինվարվի։Ուղղակիկհեռանային
ևինձչէինլսի։Գուցեսպառնային։Այժմմարդիկժամանակչունենիրարհամար։Իսկդուք
այնքանլավվարվեցիքինձհետ։Հազվագյուտերևույթէ։Ահաթեինչուէտարօրինակ,որ
դուքհրկիզողեք։Միտեսակչիսազումձեզ։
Մոնթագինթվաց,թեիրմարմինըճեղքվեցերկումասի,ըստորում՝միկեսըկրակիպես
տաքէր,մյուսը՝սառցասառն,մեկը՝փխրուն,մյուսը՝կարծր,մեկը՝դողդոջուն,մյուսը՝քարի
պեսպինդ։Եվնրաերկատվածեսիյուրաքանչյուրկեսըջանումէրոչնչացնելմյուսին։
—Ձերգնալուժամանակնէ,շտապեքհոգեբույժիմոտ,—ասացնա։
Աղջիկըփախավ՝թողնելովնրանանձրևիտակ,մայթինկանգնած։Երկարժամանականց
միայննաշարժվեց։
Միքանիքայլանելուցհետոհանկարծնագլուխըետգցեց,դեմքըպահեցանձրևին,
ապաբացեցբերանը...
***
Մեխանիկականշունըև՛քնածէր,և՛արթուն,ապրումէրումիաժամանակմեռածէրիր
մեղմդռռացող,մեղմթրթռացող,աղոտլուսավորվածբնում,որըգտնվումէրհրակայանի
գրասենյակիխավարմիջանցքիծայրում։Գիշերայիներկնքիփայլատշողերըներսէին
թափանցումքառակուսիմեծլուսամուտիմիջովուցանուցիրսփռվումհավաքովիգազանի
արույրե,պղնձեևպողպատեմասերիվրա։Լույսնարտացոլվումէրսուտակափայլ
ապակուկտորտանքներիմեջ,մեղմառկայծումտարօրինակռունգերիմազանոթիպես
բարակ,դյուրազգացնայլոնեմազիկներին։Նահազիվնկատելիցնցվումէրիր
սարդանման,ռետինապատութթաթերիվրա։
Մոնթագըցածսահեցբրոնզեձողով։Նադուրսելավնայելուքնածքաղաքին։Ամպերը
ցրվելէին,երկինքըջինջէր։Նածխեց,վերադարձավուկռանալով՝հայացքըսևեռեց
մեխանիկականշանը։Շունըհիշեցնումէրվիթխարիմեղու,որվերադարձելէրդաշտից,
ուրծաղիկներինեկտարինխառնվածէխելացնորությունևմղձավանջներծնողթույն։Նրա
մարմինըհագեցածէրայդթանձրուքաղցրհաշիշով,ևնաքնելէր՝ջանալովհաղթահարել
թույնիչարուժը։
—Ողջո՜ւյն,—շշնջացՄոնթագը՝ինչպեսմիշտկախարդվածնայելովմեռած
ևմիաժամանակկենդանիգազանին։
Գիշերները,երբձանձրանումէին,իսկդապատահումէրամենգիշեր,հրկիզողները
ներքևէինիջնումբրոնզեձողերով,ևշանհոտառությանհամակարգիտկտկացողսարքը
լարելովորոշակիհոտիվրա,հրակայանինկուղումբացէինթողնումառնետներ,երբեմն
ճտերկամէլկատուներ,որոնց,միևնույնէ,պետքէխեղդեին։Գրազէինգալիս,թեշունն
առաջինըորզոհինէբռնելու։Միքանիվայրկյանչանցած՝խաղնավարտվումէր.ճուտը,
կատունկամառնետըչէինէլհասցնումվազելմիքանիմետր,երբհայտնվումէինշան
փափուկթաթերիմեջ,նրադնչիցխայթիպեսդուրսցցվողչորսդյույմանոցասեղըզոհին
ներարկումէրզգալիքանակությամբմորֆիկամպրոկաին,որիցհետոսպանված
գազանիկիննետումէինաղբայրիչվառարանը,ևխաղըվերսկսվումէր։
Մոնթագըսովորաբարմնումէրվերևումևչէրմասնակցումայդզվարճություններին։
Միայնմեկանգամ,երկուտարիառաջ,նագրազեկավփորձառուխաղամոլներիցմեկի
հետևկորցրեցշաբաթվավաստակը։ՀատուցումըՄիլդրեդիկատաղիզայրույթնէր,մինչև
հիմաէլնահիշումէկնոջկաս֊կարմիրդեմքնուպրկվածերակները։Այժմգիշերներընա
պառկումէրմահճակալին,շրջվումպատիկողմը՝ականջդնելովներքևիցլսվողքրքիջի
պոռթկումին,հատակիվրաառնետներիճանկերիմանրիկկտկտոցին,մկներիջութակային
ծվծվոցին,անսպասելիլռությանը,երբշունըանաղմուկցատկով,վիթխարիստվերիպես
դուրսէրպրծնումբնից,ինչպեսուժեղլույսիտականակնկալհայտնվածգիշերաթիթեռ։
Նագտնում,բռնումէրզոհին,մխրճումասեղըևվերադառնումիրբույնը,որպեսզի
անմիջապեսհանդարտվիումեռնի։
Մոնթագըկպավշանմռութին։
Շունըգռմռաց։
Մոնթագըետցատկեց։
Շունըհանկարծկենդանացավ,չոքեցբնիմեջ,նեոնայինկայծերարձակող
կապտականաչաչքերովնայեցնրանուվերստինգռմռաց,տարօրինակ,ականջծակող
հնչյունէրդա,էլեկտրականդզզոցի,թավայիթշշոցիևմետաղիճռինչիխառնուրդ։
Կարծեսշարժմանմեջմտավինչ֊որհնամաշ,բարձիթողիարվածսարք,որճռռումէր
ժանգիցուհնությունից։
—Դե,դե,ծերո՛ւկ,—շշնջացՄոնթագը,ևնրասիրտըուժգինբաբախեց։
Նատեսավ՝ինչպեսշանմռութիցմատնաչափարծաթավունասեղդուրսցցվեցու
իսկույնանհետացավ,նորիցդուրսցցվեցուանհետացավ։Շանորովայնումուժեղանումէր
գռմռոցը,փայլփլունաչքերըգամվածէինՄոնթագին։
Մոնթագնընկրկեց։Շունըմիքայլարեց։Մոնթագըկառչեցձողից։Արձագանքելովնրա
հպումին՝ձողըվերսլացավևանաղմուկդուրսհանեցառաստաղիբացանցքով։Նաոտք
դրեցվերնահարկիկիսախավարհարթակին։Ամբողջովինդողումէր,դեմքըհողագույնէր
դարձել։Ներքևումշունըխաղաղվեցևկրկիննստեցիրսարդանման,ութաներևակայելի
թաթերիվրա՝շարունակելովմեղմդռռալ։Նրաբազմանիստակնաբյուրեղներըխամրեցին։
Մոնթագնանմիջապեսչհեռացավանցքիմոտից։Նաուզումէրնախմիքիչ
հանգստանալ։Նրաթիկունքում,հեռավորանկյունում,կանաչլուսամփոփիլույսիտակ
սեղանիշուրջնստածչորստղամարդթուղթէինխաղում։Նրանքթռուցիկնայեցին
Մոնթագին,բայցոչինչչասացին։Միայնփյունիկիպատկերովհրկիզապետիգլխարկկրող
մարդը,որչորուկձեռքերումպահելէրխաղաթղթերը,վերջապեսհետաքրքրվեցևգոչեց
սենյակիմիծայրիցմյուսը.
—Ի՞նչէպատահել,Մոնթագ։
—Նաինձչիսիրում։
—Ո՞վ։Շո՞ւնը։—Հրկիզապետըզննումէրխաղաթղթերը։—Վե՛րջտվեք։Նաչիկարող
սիրելկամչսիրել։Մեխանիկականշունըպարզապեսգործումէ։Բալիստիկայիխնդրի
նմանէ,նրահամարհետագիծենքհաշվարկել,որովշարժվումէ։Ինքնէգտնումթիրախը,
ինքնէվերադառնումիրբույնը,ինքնէլանջատվումէ։Պղնձալար,մարտկոց,
էլեկտրաէներգիա՝ահանրապարունակությունը։
Մոնթագըջղաձգորենօդկուլտվեց։
—Նրահոտառությանհամակարգըկարելիէհարմարեցնելցանկացածգործողության,
միքիչամինաթթու,միքիչծծումբ,միքիչճարպերևորոշչափովալկալիներ։Այդպեսչէ՞։
—Բոլորնէլդագիտեն։
—Մեզնիցյուրաքանչյուրիարյանբաղադրությունըևտոկոսայինհարաբերությունը
գրանցվածէներքևիընդհանուրքարտարանում։Ինչդժվարբանէ,եթեմեկնումեկըորոշի
մեքենա֊շանհիշողությունըթեկուզմասնակիհարմարեցնելայսկամայնբաղադրությանը,
ասենք,ամինաթթուներին։Դաբավականէ,որնաանիայն,ինչհիմաարեց,այսինքն՝
արձագանքեցիմներկայությանը։
—Գրո՛ղըտանի,—ասացհրկիզապետը։
—Նագրգռվածէ,բայցկատաղածչէ։Պարզապեսինչ֊որմեկընրահիշողությունըլարել
էճիշտայնքան,որնասկսիգռմռալ,հենցորկպչեմնրան։
—Ախրո՞վկաներնմանբան,—հարցրեցհրկիզապետը։—Դուքայստեղորևէթշնամի
ունե՞ք,Գա՛յ։
—Որքանգիտեմ՝ոչ։
—Վաղըմեխանիկներըկստուգենշանը։
—Առաջինդեպքըչէ,որվախեցնումէինձ,—շարունակեցՄոնթագը։—Անցածամիս
երկուանգամայդպեսվարվեց։
—Վաղըամենինչկստուգենք։Մի՛անհանգստացեք։
ԲայցՄոնթագըդեռևսկանգնածէրբացանցքիմոտ։Հանկարծնահիշեցիրտան
նախասենյակիօդափոխիչցանցիևայնմասին,թեինչէրթաքնվածնրաետևում։Իսկեթե
հրակայանումորևէմեկըգիտիայդմասինև«պատմե՞լէ»շանը։
ՀրկիզապետըմոտեցավՄոնթագինևհարցականնայեցնրան։
—Եսփորձումեմպատկերացնել,—ասացՄոնթագը,—թեինչիմասինէգիշերները
շունըմտածումիրբնում։Նաիսկապե՞սկենդանանումէ,երբնետվումէմարդուվրա։
Սարսափելիէ։
—Նաոչինչչիմտածում,բացիայն,ինչմենքտեղադրելենքնրամեջ։
—Շատափսոս,—ցածրաձայնասացՄոնթագը,—որմենքնրանմղումենքմիայն
հետապնդելու,որսալու,սպանելու։Ի՜նչամոթէ,որուրիշոչինչչենքկարողսովորեցնել։
ՀրկիզապետԲիթինքամահրանքովփնչացրեց.
—Հիմարությունէ։Մերշունըհիանալինմուշէայնբանի,թեինչկարողէստեղծել
մարդկայինհանճարը՝կատարելագործվածհրացան,որինքնէգտնումթիրախըևխփում
անվրեպ։
—Այդէ,որկա։Հասկանո՞ւմեք,եսչեմուզումդառնալնրահերթականզոհը,—ասաց
Մոնթագը։
—Իսկինչո՞ւէձեզայդպեսանհանգստացնում։Ձերխիղճըմաքուրչէ՞,Մոնթագ։
Մոնթագըարագորենաչքերըհառեցնրան։
Բիթինկանգնելէր՝չկտրելովնրանիցսևեռունհայացքը,հանկարծհրկիզապետի
շրթունքներըբացվեցին,ևնամեղմ,գրեթեանձայնծիծաղեց։
***
Մեկօր,երկուօր,երեք,չորս,հինգ,վեց,յոթօր։Եվամենօր,տնիցդուրսգալով,նա
գիտեր,որՔլարիսըինչ֊որտեղէ,մոտերքում։Միանգամտեսավ,թեինչպեսէնաթափ
տալիսընկուզենին,մյուսանգամմարգագետնումնստած՝կապույտսվիտերէրգործում,
երեքթեչորսանգամիրտանառմուտքիննագտավաշնանայինծաղիկներիփունջ,մի
բուռշագանակ՝փոքրիկտոպրակիմեջ,աշնանայինտերևներիտրցակ՝խնամքովկպցված
սպիտակթղթիէջինուամրակովփակցվածմուտքիդռանը։ԵվամեներեկոՔլարիսը
ուղեկցումէրնրանմինչևանկյունադարձ։Միօրանձրևոտէր,մյուսօրը՝պարզեղանակ,
ապասաստիկքամիէրփչում,հետոկրկինխաղաղէրուտաք,իսկհետո՝շոգուհեղձուկ,
կարծեսամառըվերադարձելէր,ևՔլարիսիդեմքըպատվելէրթեթևարևայրուքով։
—Ինչո՞ւէինձթվում,—ասացնա,երբհասանմետրոյիմուտքին,—թեձեզվաղուցեմ
ճանաչում։
—Որովհետևինձդուրեքգալիս,—պատասխանեցաղջիկը,—եսձեզնիցոչինչչեմ
պահանջում։Նաևնրահամար,որմենքհասկանումենքիրար։
—Ձեզհետեսինձծերեմզգում,շատծեր,ձերհորտեղնեմզգում...
—Իսկապե՞ս։Իսկինչո՞ւդուքաղջիկչունեք,ինձնմանմիաղջիկ,եթեայդքանսիրումեք
երեխաներին։
—Չգիտեմ։
—Կատակումեք։
—Ուզումէիասել...—նակմկմացևգլուխնօրորեց։—Գիտեք,իմկինը...Միխոսքով,նա
չկամեցավերեխաունենալ։
Ժպիտըչքացավաղջկադեմքից։
—Ներեցեք։Ինձթվաց,թեդուքծիծաղումեքինձվրա։Եսպարզապեսհիմարեմ։
—Ո՛չ,ո՛չ,—բացականչեցնա։—Շատլավէ,որհարցրիք։Ինձայնքանվաղուցոչոքայդ
մասինչիհարցրել։Ոչմեկըժամանակչունիզբաղվելուքեզնով...Շատլավէ,որհարցրիք։
—Եկեքուրիշբաներիմասինխոսենք։Գիտե՞ք,ինչպեսենբուրումթափվածտերևները։
Դարչինիհոտունեն։Հապահոտքաշեք։
—Այո...Իսկապես,դարչինէհիշեցնում։
Աղջիկըիրշողշողունմուգաչքերովնայեցնրան։
—Ինչո՞ւեքամենանգամզարմանում։
—Որովհետևնախկինումերբեքչեմնկատել...Ժամանակչկար...
—Իսկդուքնայեցի՞քազդավահանակներին։Հիշո՞ւմեք,եսձեզասելեմ։
—Նայեցի։—Եվակամածիծաղեց։
—Այժմշատավելիգեղեցիկեքծիծաղում։
—Իսկապե՞ս։
—Այո՛։Ավելիանկաշկանդ։
Հանկարծնաթեթևուհանգիստզգաց։
—Ինչո՞ւդպրոցչեքգնացել։Սովորելուփոխարենօրերովթափառումեքմենակ։
—Դե,դպրոցումինձչենսպասում,—պատասխանեցաղջիկը։—Իսկգիտե՞քինչու,
ասումեն,իբրեսմարդամոտչեմ,որդժվարեմմտերմանում։Տարօրինակէ։Իրականում
շատմարդամոտեմ։Կարևորնայնէ,թեինչենքհասկանումմարդամոտասելով։Իմ
կարծիքով՝մարդկանցհետշփվել,նշանակումէայնպեսզրուցել,ինչպեսմենքենք
զրուցում։—Նաափիմեջչխկչխկացրեցմիքանիշագանակ,որոնքգտելէրայգում,ծառի
տակ։—Կամզրուցելայնմասին,թեինչզարմանալիէաշխարհը։Սիրումեմմարդկանց
հետլինել։Բայցբոլորինիրարգլխիհավաքելևթույլչտալոչմեկինբառասել՝ի՞նչշփում
է։Դասհեռուստացույցով,բասկետբոլի,բեյսբոլիկամվազքի,հետոպատմությանդաս՝
ինչ֊որբանենքարտագրում,կամէլնկարչությանդաս՝ինչ֊որբանենքարտանկարում,
հետոկրկինսպորտ։Գիտե՞ք,դպրոցումմենքերբեքհարցչենքտալիս։Համենայնդեպս՝
մեծամասնությունը։Նստումենքուլռում,իսկմեզռմբակոծումենպատասխաններով՝
թրը՛խկ,թրը՛խկ,թրը՛խկ...Հետոմիչորսժամէլնստումենքևուսումնականկինոնկար
դիտում։Այդի՞նչշփումէ։Բազմաթիվձագարներեն,որոնցմեջջրհորդաններովջուրեն
լցնումմիայննրահամար,որդուրսթափվիմյուսծայրից։Դեռհետնէլհավատացնումեն,
թեիբրգինիէ։Օրվավերջինայնպեսենքհոգնում,որմիայնկարողենքընկնելումրափել
կամէլգնալզվարճավայր՝կռիվսարքելևկամապակիջարդելուհատուկսրահումապակի
փշրել,կամէլպողպատեմեծգնդովմեքենախորտակելավտովթարիտաղավարում,կամ
թենստելմեքենաևսլանալփողոցներով։Այդպիսիմիխաղկա՝ո՞վառաջինըկվախենա,
սրընթացդեմառդեմքշումենիրարվրա,պարտվումէնա,ովառաջիննէխույստալիս։
Թերևսնրանքիրավացիեն.հավանաբար,եսմարդամոտչեմ։Ընկերներչունեմ։Դաէլ
կարծեստեղիքէտալիս,թեխախտվածեմ։Բայցիմբոլորհասակակիցներըկամճչումու
ցատկումենխելագարիպես,կամէլծեծկռտումենիրար։Նկատե՞լեք,որայժմմարդիկ
անողոքենմիմյանցնկատմամբ։
—Դուքդատումեքպառավինման։
—Երբեմնինձհենցպառավեմզգում։Վախենումեմիմհասակակիցներից։Նրանք
սպանումենիրար։Մի՞թեմիշտայդպեսէեղել։Քեռիսասումէ,որոչ։Միայնանցածտարի
իմտարեկիցներիցվեցըսպանվեց։Տասըզոհվեցավտովթարից։Եսնրանցիցվախենումեմ,
ևայդպատճառովէլչենսիրումինձ։Քեռիսասումէ,որիրպապըդեռևսհիշումէրայն
ժամանակները,երբերեխաներնիրարչէինսպանում։Բայցդաշատվաղուցէեղել,այն
ժամանակամենբանայլկերպէեղել։Քեռիսասումէ,որայնժամանակմարդիկկարծում
էին,որյուրաքանչյուրոքպետքէունենապատասխանատվությանզգացում։Իդեպ,ես
ունեմ։Եվդաայնպատճառով,որվաղուց,երբդեռփոքրէի,ինձմիլավդնգստելեն։Ինքս
եմկատարումտանբոլորգնումները,ինքսեմկարգիբերումբնակարանը։
—Բայցամենիցավելի,—շարունակեցաղջիկը,—համենայնդեպս,սիրումեմդիտել
մարդկանց։Երբեմնողջօրըլինումեմմետրոյում,նայումեմմարդկանց,ականջդնում
նրանցխոսակցությանը։Ուզումեմիմանալ՝ովքե՞րեն,ի՞նչենցանկանում,ո՞ւրենգնում։
Երբեմննույնիսկայցելումեմզվարճավայրեր,կամկեսգիշերինզբոսնումքաղաքի
արվարձաններովսլացողհրթիռայինավտոմեքենաներով։Ոստիկանությունը
ուշադրությունչիդարձնում,միայնթեդրանքապահովագրվածլինեն։Եթեգրպանումդկա
տասըհազարդոլարիապահովագրականանդորրագիր,ուրեմն՝ամենինչկարգինէ,
ևբոլորըերջանիկուգոհեն։Երբեմնծածուկխոսակցություններեմլսումմետրոյումկամ
էլհանքայինջրիկրպակներիմոտ։Եվգիտե՞քինչ։
—Ի՞նչ։
—Մարդիկոչնչիմասինչենխոսում։
—Չիկարողպատահել։
—Այո...Ոչնչիմասին։Դատարկախոսումեն՝նորաձևություն,լողավազաններ,
ավտոմեքենաներիմակնիշներ,ևամենինչինավելացնում.«Փառահե՜ղէ»։Նրանքբոլորնէլ
չաչանակինմանշարունակնույնմիտքնենկրկնում։Իսկսրճարանումլարումեն
անեկդոտներիտուփերըևլսումնույնմաշվածսրախոսություններըկամէլմիացնումեն
երաժշտականպատըևնայում,թեինչպեսենվետվետումգունավորնախշերը։Բայցչէ՛որ
այդամենըկատարելապեսանբովանդակգունախաղէ։Հապապատկերասրահնե՜րը։
Երբևէմտե՞լեք։Այնտեղնույնպեսամենինչվերացականէ։Քեռիսասումէ,որմի
ժամանակայդպեսչիեղել,նկարներըորոշակիասելիքենունեցել,նույնիսկմարդկանցեն
պատկերել։
—Քեռիսայսէասում,քեռիսայնէասում...Հավանաբարձերքեռիննշանավորմարդէ։
—Իհարկե,նշանավորէ։Դե,եսպետքէգնամ։Ցտեսությո՜ւն,միստրՄոնթագ։
—Ցտեսություն։
—Ցտեսություն...
***
Մեկօր,երկուօր,երեք,չորս,հինգ,վեց,յոթօր։Հրակայան։
—Մոնթագ,այսձողնայնպեսեքմագլցում,ինչպեսթռչուննէիջնումծառիսաղարթին։
Երրորդօր։
—Մոնթագ,ինչո՞ւեքետնամուտքիցներսգալիս։Էլիշո՞ւննէանհանգստացնումձեզ։
—Ոչ,ոչ։
Չորրորդօր։
—Մոնթագ,հապալսեք,թեինչզվարճալիդեպքէկատարվել։Ինձառավոտյան
պատմեցին։Սիեթլումմիհրկիզողկանխամտածվածձևովշանըլարելէիրիսկքիմիական
բաղադրությանվրաևդուրսհանելբնից։Այքեզինքնասպանությանմիջոց։
Հինգերորդ,վեցերորդ,յոթերորդօր։
ՀետոՔլարիսնանհետացավ։ՍկզբումՄոնթագընույնիսկչհասկացավ,թեայդօրն
ինչո՞վէտարբերվումմյուսներից,իսկբաննայնէր,որՔլարիսըոչմիտեղչէրերևում։
Մարգագետինըդատարկէր,ծառերըդատարկէին,փողոցը՝դատարկ։Եվմինչ
կգիտակցեր,թեինչնէհատկապեսպակասում,մինչսկսեցորոնելկորուստը,ինքը
կորցրեցիրեն։Մոտենալովմետրոյին,նրանարդենանորոշտագնապէրհամակել։Ինչ֊որ
բանէրկատարվել՝խաթարելովայնորոշակիկարգուկանոնը,որինվարժվելէր։Ճիշտէ,
այդկարգուկանոնըպարզուհասարակէր,հաստատվելէրընդամենըմիքանիօրառաջ,
բայց,այնուամենայնիվ...քիչմնացետդառնար։Գուցենորի՞ցանցնիմետրոյիցմինչև
տունընկածճանապարհը։Մոնթագըհամոզվածէր,որեթեմիանգամէլանցնի,Քլարիսը
կհասնիիրեն,ևամենինչկլինիառաջվապես,բայցարդենուշէր։Մոտեցողգնացքըվերջ
դրեցերկմտանքին։
Խաղաթղթերիշրշյուն,ձեռքերիշարժում,կոպերիթրթիռ,խոսողժամացույցիձայն,որը
միալարազդարարումէհրակայանիգրասենյակիառաստաղից.«...Գիշերվաժամըմեկն
անցէերեսունհինգրոպե,հինգշաբթի,նոյեմբերիչորսը...Ժամըմեկնանցէերեսունվեց
րոպե...Ժամըմեկնանցէերեսունյոթրոպե...»։Խաղաթղթերիխշշոցկեղտոտսեղանին։
ՁայներըհասնումէինՄոնթագին,չնայածամուրփակվածկոպերիվարագույրին,որովնա
ձգտումէրգեթմիակնթարթպաշտպանվել։Բայցփակաչքերովէլնապարզորոշզգումէր
այնամենը,ինչշուրջըկար.ցոլացողփայլեցվածպղինձ,ճառագայթողլամպեր,
հրակայանիլռությունը։Եվոսկեուարծաթեդրամներիփայլը։Սեղանիշուրջընստած
մարդիկ,որոնցայժմնաչէրտեսնում,նայումէինիրենցխաղաթղթերին,հոգոցհանում,
սպասում։«Ժամըմեկնանցէքառասունհինգրոպե...»։Խոսողժամացույցն,ասես,ողբում
էրմռայլառավոտիևանուրախտարվաանցնողրոպեները։
—Ի՞նչէպատահել,Մոնթագ։
Նաբացեցաչքերը։
Ինչ֊որտեղխզխզացռադիոն.
—Ցանկացածպահինկարողէպատերազմհայտարարվել։Երկիրըպատրաստ
էպաշտպանելուիր...
Հրակայանիշենքըցնցվեց,հրթիռայինռմբակոծիչներըդղրդոցովակոսեցինլուսադեմի
սևամածերկինքը։
Մոնթագըշփոթահարթարթեցաչքերը։Բիթինզննումէրնրան՝որպեսթանգարանային
ցուցանմուշի։Ուրորէնաոտքիկելնի,կմոտենա,կկպչիՄոնթագին,կբացահայտինրա
հանցանքը,նրատառապանքներիպատճառը։Հանցա՞նքը։Բայցո՞րնէիրհանցանքը։
—Ձերխաղալուհերթնէ,Մոնթագ։
Մոնթագըհայացքնետեցիրառջևնստածմարդկանց։Նրանցդեմքերըթխացելէին
հազարավորիսկականուտասնյակհազարավորերևակայականհրդեհներիբոցից,
մասնագիտությունըանբնականկարմրությամբէրներկելնրանցայտերըևբորբոքել
աչքերը։Նրանքհանգիստ,առանցաչքերըթարթելունայումէինպլատինեվառիչների
բոցին,ծխելովիրենցանփոփոխսևծխամորճը։Նրանքսևահերէին,մրահոն,կապույտին
տվող,մաքուրսափրվածևմիաժամանակասեսմոխրոտդեմքերով.ժառանգական
արհեստիդրոշմը։Մոնթագըցնցվեց,բերանըկիսաբացմնաց,նրագլխումսոսկալիմիտք
ծագեց։Ինքըերբևէտեսե՞լէմիհրկիզող,որըչունենարսևմազեր,սևհոնքեր,այրված
դեմքևայդկապտաբծերը՝մաքուրսափրվածումիաժամանակկարծեսվաղուցչսափրված
այտերին։Այդմարդիկջրիերկուկաթիլիպեսնմանէինհենցիրեն։Մի՞թեհրկիզողներին
ընտրումէինոչմիայնըստհակումների,այլևըստարտաքինտեսքի։Նրանցդեմքերը
մոխրիևմրիգույնիցբացի,այլերանգներչունեին,նրանցիցանբաժանէրմխացող
ծխամորճերիցփչողխանձահոտը։Ահա,ծխախոտիծխիամպովպարուրվածոտքիէելնում
հրկիզապետԲիթին,վերցնումէծխախոտինորտուփ,բացումէցելոֆանեթաղանթը,որը
ճմռթվումէափիմեջ՝կրակիճարճատյունով։
Մոնթագըսևեռուննայեցձեռքիմեջսեղմածխաղաթղթերին։
—Ես...Եսմտքերիմեջընկա։Հիշեցիանցլալշաբաթվահրդեհըևայնմարդուն,որի
գրադարաննայրեցինք։Ի՞նչարեցիննրան։
—Ուղարկեցինգժանոց։Գժիպեսբղավումէր։
—Բայցչէ՛որնախելագարչէր։
Բիթինլուռխառնեցխաղաթղթերը։
—Եթեմարդըմտածումէ,որկարողէխաբելկառավարությանըևմեզ,նախելագարէ։
—Եսփորձումէիպատկերացնել,—ասացՄոնթագը,—թեինչենզգումնման
իրավիճակում։Պատկերացրեք,եթեհրկիզողներըվառեինմերտներնումերգրքերը։
—Մենքգրքերչունենք։
—Իսկեթեունենայի՞նք։
—Գուցեդուքունե՞ք։
Բիթինկկոցեցաչքերը։
—Եսչունեմ,—ասացՄոնթագըևսեղանիշուրջընստածմարդկանցկողքովակնապիշ
նայեցպատինկախվածարգելվածգրքերիցուցակներին։Այդգրքերիվերնագրերը
փայլկտումէինհրդեհներիցոլքերում,երբտարիներնուդարերըավերվումէինիրիսկ
կացնիհարվածներիներքոևիրձեռքիմեջսեղմածփողրակիցցայտողնավթիշիթից
թրջված՝վերածվումմոխրի։
—Ո՛չ,—կրկնեցնաևայտիվրաիսկույնզովասունսյուքզգաց։Ասեսկրկինկանգնածէր
իրտաննախասենյակում,ևծանոթօդափոխիչցանցիցփչողօդիհոսանքըսառեցնումէր
դեմքը։Եվնորիցնանստածէրզբոսայգումուզրուցումէրծեր,շատծերմարդուհետ։
Զբոսայգումնույնպեսպաղքամիէրփչում...
ՄիպահՄոնթագըվարանեց,ապահարցրեց.
—Մի՞շտէ,արդյոք...մի՞շտէայսպեսեղել՝հրակայաններ,մերաշխատանքը։Ժուկով֊
ժամանակով...եղելէ,չիեղել։
—Ժուկով֊ժամանակով...եղելէ,չիեղել...—գոչեցԲիթին։—Դրանքի՞նչխոսքերեն։
«Հիմար,ինչե՞րեսդուրստալիս,—մտածեցՄոնթագըիրմասին։—Եսինձմատնումեմ»։
Վերջինհրդեհիժամանակմանկականհեքիաթներիգրքույկընկավձեռքը,ևնակարդաց
առաջինտողը...
—Եսնկատիունեիհինժամանակները,—ասացնա։—Երբտներըդեռևսհրակայուն
չէին...—ևհանկարծնրանթվաց,թեայդբառերըինքըչիարտասանում,այլուրիշ,ավելի
ջահելմեկը։Նամիայնբացեցբերանը,իսկիրփոխարենխոսեցՔլարիսՄըքլելընը։—
Մի՞թեայնժամանակհրշեջներըհրդեհումէին,վառումևոչթեկանխումկամհանգցնում
հրդեհները։
—Ա՜յքեզզարմանալիբան,—ՍտոնմըննուԲլաքը,երկուսըմիասին,ասեսհրահանգով,
գրպաններիցարագորենհանեցինկանոնագրքերըևդրեցինՄոնթագիառջև։Կանոններից
բացի,այնտեղԱմերիկայիհրկիզողխմբերիհամառոտպատմություննէր,ևայժմբացված
էրՄոնթագինլավծանոթայդէջը.
«Հիմնադրվածեն1790թվականին՝գաղութներումանգլիամետգրականություննայրելու
նպատակով։ԱռաջինհրկիզողըԲենջըմինՖրանկլիննէ»։
Կանոններ.
1.Տագնապիազդանշանովանհապաղմեկնիր։
2.Արագորենվառիրկրակը։
3.Այրիրամենինչմինչևվերջ։
4.Առաջադրանքըկատարելով՝անմիջապեսվերադարձիրհրակայան։
5.Եղիրպատրաստնորահազանգի։
ԲոլորընայումէինՄոնթագին։Նաչէրշարժվում։
Հանկարծոռնացտագնապիազդանշանը։
Հերթապահությանշենքիառաստաղինտեղադրվածզանգըխփեցիրերկուհարյուր
զարկերը։Չորսաթոռներըակնթարթորենդատարկվեցին։Խաղաթղթերըձյանպես
թափվեցինհատակին։Բրոնզեձողըդողաց։Մարդիկանհետացան։
Մոնթագընստածէրիրաթոռին։Աշխուժանալով՝ներքևումփնչացնարնջագույն
վիշապը։
Մոնթագըվերկացավև,ասեսքնիմեջ,ձողովցածիջավ։
Մեխանիկականշունըիրենթափտվեցբնիմեջ,աչքերըբռնկվեցինկանաչկրակներով։
—Մոնթագ,դուքմոռացելեքձերսաղավարտը։
Նապատիցպոկեցսաղավարտը,վազեց,ցատկեցոտնակին,ևմեքենանսլացավ։
Գիշերայինքամինշչակիոռնոցնումետաղիահեղդղրդյուննէրտարածումչորսբոլորը։
***
Եռահարկծեփաթափտունէրդա՝հինթաղամասերիցմեկում։Հավանաբարդիմացելէր
միհարյուրամյակիցոչպակաս։Ժամանակին,ինչպեսևքաղաքիբոլորտները,պատված
էեղելհրակայուննյութիբարակշերտով,ևթվումէր,սոսկայդփխրունպահպանական
կեղևնէփրկելնրանվերջնականավերումից։
—Տեղհասանք։
Շարժիչըմիանգամէլփնչացրեցուլռեց։Բիթին,ՍտոնմընըևԲլաքըարդենվազումէին
տանկողմը,հրակայունարտահագուստներիպատճառովայլանդակևանճոռնիտեսքով։
Մոնթագըվազեցնրանցետևից։
Նրանքաղմուկովխուժեցինտունևբռնեցինկնոջը,չնայածնաչէրէլփորձումփախչել
կամթաքնվել։Նականգնածէր,օրորվելովնայումէրառջևիդատարկպատին,ասեսշշմել
էրգլխինիջածհարվածից։Շուրթերնանձայնշարժվումէին,աչքերումայնպիսի
արտահայտությունկար,կարծեսջանումէրինչ֊որբանհիշել,բայցչէրկարողանում։
Վերջապեսհիշեց,ևնրաշրթունքներըդողալովարտաբերեցին.
—Արիացեք,Ռիդլի։ԱստծոողորմածությամբայսօրԱնգլիայումմենքայնպիսիմոմ
կվառենք,որվստահեմ,նրանքերբեքչենկարողհանգցնել։
—Վերջտվեք,—ասացԲիթին։—Որտե՞ղեննրանք։
Մեծագույնանտարբերությամբնաապտակեցկնոջըևկրկնեցհարցը։Ծերկինը
հայացքըսևեռեցԲիթիին։
—Դուքգիտեք,թեորտեղեն,այլապեսայստեղչէիքլինի,—ասացնա։Ստոնմընը
մեկնեցքարտիվրագրվածհեռախոսայինահազանգիտեքստը.
«ՀիմքերկանկասկածելուԷլմ֊Սիթիի№11տանձեղնահարկը։
Է.Բ.»։
—ՀավանաբարմիսիսԲլեյքնէ՝իմհարևանուհին,—ասացկինը՝կարդալով
սկզբնատառերը։
—Դելավ,տղանե՛ր։Ի՜գործ։
Հաջորդվայրկյանինարդենհրկիզողները,փայլփլողփոքրիկկացիններըճոճելով,
վազումէինաստիճաններով,ջարդումէինչկողպվածդռները,դատարկսենյակների
խավարումբախվումէինիրար,անկարգերեխաներինմանուրախաղմկելովուգոռալով։
—Հե՜յ,էհե՜յ։
ԳրքերիհեղեղթափվեցՄոնթագիգլխին,երբնածանրսրտով,սարսռալովբարձրանում
էրուղղաձիգսանդուղքով։Ինչվատեղավ։Առաջներումոչմիհարցչէրծագում...Նախ
հայտնվումէինոստիկանները,կպչունժապավենովփակումզոհիբերանըևկապկպելով,
գցումէինփայլփլունբզեզանմանմեքենայիմեջ,ինչ֊որտեղտանում։Երբհրկիզողները
տեղէինհասնում,տուննարդենդատարկէրլինում։Ոչմեկինցավչէինպատճառում,
միայնիրերնէինջարդում։Իսկիրերըցավչենզգում,նրանքչենգոռում,չենարտասվում,
ինչպեսկարողէգոռալևարտասվելայդկինը։Եվխիղճդհետոչէրտանջում։Սոսկ
մաքրումէին.հավաքարարիաշխատանք։Արագությամբ,ամենինչտեղը֊տեղին։Նավթ
լցրեք։Ո՞վլուցկիունի։
Բայցայսօրինչ֊որմեկըսխալէրթույլտվել։Այդկիննիրներկայությամբփչացնումէր
ողջծիսակարգը։Այդպատճառովէլբոլորըձգտումէինհնարավորինչափշատաղմկել,
կատակել,ծիծաղել,որպեսզիխլացնեննրալռությանդատապարտողկշտամբանքը։Թվում
էր՝կինըստիպելէդատարկպատերինաղաղակելվրդովմունքից,սենյակներումդեսուդեն
նետվողմարդկանցվրաթափելմեղքիմանրփոշի,որըսողոսկումէրնրանցռունգերիմեջ,
թափանցումհոգին...Շփոթմունքէ,անազնիվգործ։ՀանկարծՄոնթագըչարացավ։Իբրքիչ
հոգսուներ,հենցմիայնայդէրպակաս։Այդկինըայստեղչպիտիլիներ։
ԳրքերըթափվումէինՄոնթագիուսերին,ձեռքերին,վերպարզածդեմքին։Ահաճերմակ
աղավնուպեսթևերըթափահարելով,միգիրքհնազանդորենիջավուղիղնրաձեռքերի
մեջ։Աղոտ,երերունլույսիտակհատ֊հատգեղագիրբացէջըառկայծեցորպես
ձյունաճերմակփետուր։ԱճապարանքիևեռուզեռիմեջՄոնթագիհայացքըսոսկմի
ակնթարթսահեցնրավրայով,բայցկարդացածտողերըշամփրեցիննրաուղեղը
ևդրոշմվեցին,ինչպեսշիկացածերկաթիխարան։«Թվումէրթեժամանակըխոնջացած
նիրհումէ՝միջօրեիարևիտակ»4։Նավայրգցեցգիրքը։Եվանմիջապեսմեկուրիշնընկավ
ձեռքիմեջ։
—Հե՜յ,ո՞վկաներքևում։Մոնթագ,այստեղարի։
Մոնթագիձեռքըամուրճմլեցգիրքը,մոլիհավատացյալինմանսեղմեցկրծքին։
Ձեղնահարկում,փոշուամպհանելով՝հրկիզողներըխառնշտումէինամսագրերիկույտերն
ուցածշպրտում։Խփվածթռչուններիպեսդրանքընկնումէին,իսկկինը,փոքրիկաղջկա
պեսհնազանդ,կանգնելէրայդմեռածմարմիններիմեջ։
Ո՛չ,Մոնթագնինքըոչինչչիարել։Ամենինչարելէնրաձեռքը։Նրաձեռքնիրսեփական
ուղեղնունի,ամենդողացողմատիմեջխիղճուհետաքրքրասիրությունկա։Եվայդձեռքը
հանկարծգողդարձավ։Ահանագիրքըխոթեցթևիտակ,ամուրսեղմեցքրտնածմարմնին
ևդուրսեկավդատարկ...Ձեռնածուիճարպկություն։
—Տեսեք,ոչինչչկա։Խնդրեմ,եսանմեղեմ։Ոչինչչկա։
Նաապշահարուլարվածզննումէրայդսպիտակձեռքը,մերթհեռատեսությամբ
տառապողմարդունմանհեռացնումիրենից,մերթկույրիպեսմոտեցնումքթին։
—Մո՛նթագ։
Հոգոցհանելովնաշրջվեց։
—Հեռացե՛քայդտեղից,ապո՛ւշ։
Գրքերըթափվածէին,ինչպեսթարմձկանշեղջերըափին,որոնցհետոաղէինդնելու։
Հրկիզողներըցատկոտումէիննրանցվրայով,սայթաքում,ընկնում։Ոսկետառվերնագրերը
փայլատակումէինևմարում...
—Նա՜վթ։
Պոմպերըմիացրին,ևնավթիսառըշիթերըդուրսժայթքեցին451թվակիրբաքերից.
յուրաքանչյուրհրկիզողիմեջքինփոկերովամրացվածէրայդպիսիմիբաք։Նրանքնավթով
ողողեցինսենյակները,ապափութկոտիջանսանդուղքով։Նավթիգոլորշուցշնչահեղձ
Մոնթագըգայթելովքայլումէրվերջում։
—Դո՛ւրսեկեք,—կարգադրեցիննրանքկնոջը։—Շո՛ւտ։
Նածունկիէրիջելխառնիխուռնթափվածգրքերիմեջ,մատներովքնքշորենհպվումէր
թրջվածկազմերին,շոշափումուռուցիկվերնագրերը,ապակշտամբանքովնայեց
Մոնթագին։
—Դուքչեքստանաիմգրքերը,—վերջապեսասացնա։
—Օրենքըձեզհայտնիէ,—ասացԲիթին։—Որտե՞ղէձերողջամտությունը։Այս
գրքերումամենինչհակասականէ։Իսկականբաբելոնյանխառնաշփոթություն։Եվդուք
տարիներշարունակփակվելեքայստեղ։Դեննետեքայդամենը,ազատությունձեռք
բերեք։Այդգրքերիհերոսներըերբեքգոյությունչենունեցել։Հիմագնացինք։
Կինըգլուխնօրորեց։
—Այժմամբողջշենքըկայրվի,—ասացԲիթին։
Հրկիզողներիտձևկերպարանքներնուղղվեցինդեպիդուռը։ՆրանքնայեցինՄոնթագին,
որկանգնածէրկնոջկողքին։
—Հոնրանայստեղչե՞նքթողնելու,—զայրացածգոչեցՄոնթագը։
—Նաչիուզումհեռանալ։
—Պետքէստիպել։
Բիթինբարձրացրեցձեռքը,որիմեջվառիչնէր։
—Մենքպետքէվերադառնանքհրակայան։Սակայնայսմոլեռանդներըմիշտփորձում
ենինքնասպանությունգործել։Հայտնիբանէ։
Մոնթագըբռնեցկնոջթևքից։
—Եկեքինձհետ։
—Ո՜չ,—ասացնա։—Համենայնդեպս,ձեզնիցշնորհակալեմ։
—Հաշվումեմմինչևտասը,—ասացԲիթին։—Մեկ,երկու...
—Խնդրումեմ,—ասացՄոնթագըկնոջը։
—Հեռացե՜ք,—ասացկինը։
—Երեք,չորս...
—Դե,խնդրումեմ,—Մոնթագըկնոջըքաշեցիրետևից։
—Եսկմնամայստեղ,—ցածրաձայնպատասխանեցնա։
—Հինգ,վեց...
—Կարողեքայլևսչհաշվել,—ասացկինը։Նաբացեցմատները,ևնրաափիմեջերևաց
միփոքրիկ,բարակփայտիկ։
Սովորականլուցկուհատիկէր։
Տեսնելովայդ՝հրկիզողներըաճապարանքովդուրսնետվեցինտնից։ՀրկիզապետԲիթին,
արժանապատվությունըչկորցնելով,դանդաղնահանջեցդեպիելքիդուռը։Նրա
վարդագույնդեմքինհազարավորհրդեհներիուգիշերայինտագնապներիփայլնէր
վառվում։
—Աստվածիմ,—մտածեցՄոնթագը,—որքանճիշտէ։Տագնապիահազանգերըմիշտ
գիշերնենլինում։Ցերեկը՝երբեք։Մի՞թեպատճառնայնէ,որհրդեհնավելիգեղեցիկ
էգիշերը։
ԴռներիմեջտատամսողԲիթիիդեմքինխուճապհայտնվեց։Կնոջձեռքըսեղմումէր
լուցկումիակհատիկը։Օդըհագեցածէրնավթիկոկորդքերողհոտով։Մոնթագնզգաց,թե
ինչպեսէթաքցրածգիրքըկենդանիսրտինմանբաբախումթևատակին։
—Հեռացեք,—ասացկինը։
Մոնթագնզգաց,որինքըԲիթիիետևիցշարժվումէդեպիդուռը,ապաաստիճաններով
իջնումցած,քայլումմարգագետնիկողմը,որտեղերևումէրնավթիմուգ,չարագույժօձի
նմանվողհետագիծը։
Կինըգնումէրնրանցետևից։Նականգառավառմուտքիհարթակինևերկար,հանդարտ
հայացքձգեցնրանցվրա։Նրալռությունըդատապարտողէր։
Բիթինչխկացրեցվառիչը։
Բայցնաուշացավ։Մոնթագըսարսափիցքարացավ։
Շեմինկանգնածկինըքամահրականհայացքնետելովնրանցվրա՝լուցկինքսեց
բազրիքին։
Մարդիկտներիցդուրսվազեցինփողոց։
***
Հրակայանվերադառնալիսնրանքլուռէին։Իրարչէիննայում։ՄոնթագըԲիթիիևԲլաքի
հետնստածէրառջևում։Նրանքնույնիսկչէինծխում,միայնանխոսնայումէին
ճանապարհին։Սալամանդրըկտրուկթեքվեցխաչմերուկումևսլացավառաջ։
—Ռիդլի,—վերջապեսասացՄոնթագը։
—Ի՞նչ,—հարցրեցԲիթին։
—Նաասաց՝Ռիդլի։Ինչ֊որտարօրինակբանասաց,երբներսմտանք։«Արիացեք,
Ռիդլի»,—ասացնա։Եվէլիինչ֊որբան։Էլիինչ֊որբան...
—«ԱստծոողորմածությամբայսօրԱնգլիայումմենքայնպիսիմոմկվառենք,որը,
վստահեմ,նրանքերբեքչենկարողհանգցնել»,—ասացԲիթին։
ՍտոնմընըևՄոնթագըապշահարնայեցիննրան։
Բիթինմտախոհշփեցկզակը։
—ՍաասելէԼաթիմերանունովմարդըՆիկոլասՌիդլի5անունովմարդուն,երբնրանց
մեղադրելովիբրևհերետիկոսների՝ողջակիզումէինխարույկիվրաՕքսֆորդում,1555
թվականիհոկտեմբերիտասնվեցին։
ՄոնթագըևՍտոնմընըիրենցհայացքներըկրկինհառեցինսալարկուղուն,որն
արագորենառկայծումէրմեքենայիանիվներիտակ։
—Եսլեփ֊լեցունեմքաղվածքներով,ամենտեսակմեջբերում֊հատվածներով,—ասաց
Բիթին։—Հրկիզապետներիցշատերնենայդպիսին։Երբեմնզարմանումեմինքսինձվրա։
Ուշադիրեղեք,Ստոնմըն։
Ստոնմընըսեղմեցարգելակները։
—Գրողըտանի,—ասացԲիթին։—Մերշրջադարձնանցելենք։
***
—Ո՞վէ։
—Ուրիշո՞վկլինի,եսեմ,—մթությանմիջիցարձագանքեցՄոնթագը՝ետևիցփակելով
ննջարանիդուռը։
Կինըվերջապեսասաց.
—Լույսըվառիր։
—Ինձպետքչէ։
—Այդդեպքումպառկիրքնելու։
Նալսեց,թեինչպեսէկինըդժգոհշուռումուռգալիսանկողնում։Ճռռացիններքնակի
զսպանակները։
—Հարբա՞ծես,—հարցրեցՄիլդրեդը։
Ահա,ուրեմն,ինչպեսեղավ։Ամենինչումմեղավորէրիրձեռքը։Նազգաց,որիր
ձեռքերը,սկզբումմեկը,ապա՝մյուսըքաշեցինհանեցինբաճկոննունետեցինհատակին։
Հանածտաբատըկախվածէրձեռքերից,ևնաանտարբերշպրտեցմթությանմեջ,ինչպես
անդունդընետեր։
Նրաձեռքերըվարակվածեն,շուտովվարակըկախտահարիդաստակները,ապա
կհասնիարմունկներին,կբռնիուսերը,կայծինմանկտարածվիմիթիակիցմյուսը։Նրա
ձեռքերըհամակվածենանհագագահությամբ։Եվայժմայդագահությունըփոխանցվել
էնրաաչքերին,նաուզումէնայելունայել,անվերջնայել,ինչ֊որբանի,կարևորչէ՝ինչի,
միայնթենայել...
—Ի՞նչեսանում,—հարցրեցկինը։
Նաօրորվումէրխավարում՝գիրքըսեղմածքրտնաթորափիմեջ։
Միրոպեանցկիննասաց.
—Հը՞,երկա՞րեսայդպեսկանգնելուսենյակիկենտրոնում։
Նրակրծքիցանորոշհնչյունդուրսթռավ։
—Բա՞նասացիր,—հարցրեցկինը։
Կրկիննրաշուրթերիցանհասկանալիհնչյուններպոկվեցին։Նասայթաքելովհասավիր
մահճակալին,գիրքնանփութորենխցկեցսառցասառնբարձիտակևծանրորենփլվեց
անկողնուն։Կինըվախեցածճչաց։Նրանթվաց,թեՄիլդրեդըհեռվումէ,սենյակիմյուս
ծայրին,ևորիրանկողինըսառցեկղզիէանծիրօվկիանոսիմեջ։Կիննինչ֊որբանէր
ասում,խոսումէրտարբերհարցերիմասին,բայցնրահամարդրանքսոսկբառերէին՝
անկապուանիմաստ։Ճիշտայդպեսբարեկամներիցմեկիտանընալսելէր,թեինչպես
էերկուտարեկաներեխանարտաբերումանբովանդակբառակույտեր։
ԲայցՄոնթագըոչինչչասաց։Բավականժամանականց,լսելովնրահոգոցները,
Միլդրեդըվերկացավևմոտեցավնրաանկողնուն։Խոնարհվելով՝դիպավնրաայտերին։
Մոնթագըվստահէր,որերբՄիլդրեդըետքաշեցձեռքը՝ափըխոնավացելէր։
***
ՈւշգիշերինՄոնթագընայեցՄիլդրեդին։Նաքնածչէր։Օդումզնգումէրհազիվլսելի
մեղեդի՝կնոջականջներումկրկինխեցիներնէին,նավերստինլսումէրհեռավոր
երկրներիհեռավորձայները։Լայնբացվածաչքերըհառածէինառաստաղին,թանձր
խավարին,որպարուրելէրնրան։
Նահիշեցմիհինանեկդոտ.կինըայնքաներկարէշաղակրատումհեռախոսով,որ
հուսահատվածամուսինըհարկադրվածէլինումվազելմոտակահեռախոսախցիկը
զանգահարելունրանևպարզելու,թեինչէմատուցվելուճաշին։Չգնի,արդյոքիրհամար
ևսխեցետիպդյուրակիրհաղորդիչ,որպեսզիգիշերներըզրուցիկնոջհետ,շշնջանրա
ականջին,փսփսա,գոռա,ճչա,բղավի։Բայցի՞նչէփսփսալու։Ի՞նչէբղավելու։Ի՞նչկարող
էասելնրան։
Եվհանկարծկինըթվացայնքա՜նօտար,ասեսինքըբնավչիէլճանաչելնրան։
Պարզապեսսխալմամբընկելէանծանոթտուն,ինչպեսանեկդոտիայնմարդը,որըգիշերը
հարբածտունվերադառնալով՝բացելէուրիշիդուռը,մտելուրիշիտուն,պառկելուրիշի
կնոջանկողնում,իսկվաղառավոտյանվերէկացելուգնացելաշխատանքի,ևոչնա,ոչ
կինըոչինչչեննկատել...
—Մի՛լլի,—շշնջացնա։
—Ի՞նչ։
—Մի՛վախեցիր։Եսմիայնուզումէիհարցնել...
—Ասա։
—Ե՞րբենքմենքհանդիպելևորտե՞ղ։
—Ինչի՞համարենքհանդիպել,—հարցրեցնա։
—Դե,չէ՜։Եսհարցնումեմմերառաջինհանդիպմանմասին։
Նագիտեր,որհիմակիննանբավականկխոժոռվիխավարիմեջ։
Նապարզաբանեցիրմիտքը։
—Ե՞րբմենքառաջինանգամտեսանքիրար։Ե՞րբէր,որտե՞ղ։
—Դաեղելէ...—կմկմացնա։—Չգիտեմ։
Նրամարմնովդողանցավ։
—Մի՞թեչեսկարողհիշել։
—Դաայնքա՜նվաղուցէր։
—Տասըտարիառաջ։Ընդամենըտասը։
—Մի՛վրդովվիր։Չէ՛որփորձումեմհիշել։—Հանկարծնածիծաղեցտարօրինակ,
պոռթկունծիծաղով։—Զվարճալիէ։Իսկապես,որքա՜նզվարճալիէ։Մոռանալ,թեերբես
առաջինանգամհանդիպելամուսնուդ...Ամուսիննէլմոռացելէ,թեորտեղէհանդիպել
կնոջը...
Մոնթագըպառկածդանդաղշփումէրկոպերը,ճակատը,ծոծրակը։Ափերովծածկելէր
աչքերըևամուրսեղմումէր,կարծեսձգտելովտեղըբերելհիշողությունը։Չգիտեսինչու,
այժմաշխարհումամենիցկարևորբաննէր՝հիշել,թեորտեղէինքնառաջինանգամ
հանդիպելՄիլդրեդին։
—Ախրդաինչնշանակությունունի։—Նա,հավանորեն,վերկացավևգնացլողարան։
Մոնթագըլսեցծորակիցհոսողջրիճողփյունը,ապակլկլոց.կինըհաբերէրխմում։
—Այո,թերևս,չունի,—ասացնա։
Նափորձեցհաշվել,քանիհաբկուլտվեցՄիլդրեդը,ևհանկարծհիշողությանմեջ
հառնեցինայներկուսը,ցինկաներկիպեսկապտագունատդեմքերով,բարակշրթունքների
մեջսիգարետներ,ևէլեկտրոնայինաչքովօձը,որըգալարվելովավելիուավելիէր
խորանումմթության,հատակումնեխածջրակույտիմեջ...Նացանկացավձայնտալ
Միլդրեդին,հարցնել՝«Քանի՞հաբկուլտվիր։Էլիքանի՞սըկուլկտասևչեսզգա»։Եվ
այդպեսշարունակ։Եթեոչհիմա,ապաքիչհետո,եթեոչայսգիշեր,ուրեմնհաջորդ
գիշեր...Իսկեսանընդհատանքունպետքէպառկեմև՛այս,և՛հաջորդգիշերը,և՛էլիշատ
գիշերներ—այժմ,երբդասկսվելէ։Նամանրամասնհիշեցպատահարը,մահճակալին
փռվածկնոջանշարժմարմինը,երկուբուժակներին,որոնքոչթեհոգատարությամբ
հակվելէիննրավրա,այլձեռքերըկրծքներինխաչած՝անտարբերկանգնել։Այդգիշեր
կնոջանկողնումոտնազգաց,որեթենամեռնի,ինքըչիսգա,քանզիդակլինիօտար
մարդումահ,որիդեմքըանցողակիտեսելէփողոցումկամթերթայինլուսանկարում...Եվ
դաայնքա՜նսոսկալիթվաց,որնալացեղավ։Նաարտասվումէրոչթեայնմտքից,որ
Միլդրեդըկարողէմեռնել,այլորնրամահնայլևսչիկարողարցունքքամելիրենից։
Հիմար,դատարկմարդ,ևնրակողքին՝հիմար,դատարկկին,որինիրաչքիառաջէլավելի
իմաստազրկեցէլեկտրոնայինաչքովայդքաղցածօձը...
«Որտեղի՞ցէայսդատարկությունը,—հարցրեցինքնիրեն։—Ինչո՞ւինչորունեիր,
չքացելէ,մնացելէլոկդատարկությունը։Եվմեկէլայդծաղիկը,այդխատուտիկը»։Նա
ամփոփեցարդյունքները։«Ի՜նչամոթէ։Դուքսիրահարվածչեք»։Իսկինչո՞ւսիրահարված
չէ։
Ճշմարիտնասած,եթելրջորենխորհի,ապաիրևՄիլդրեդիմիջևմիշտէլպատէեղել։
Ավելիստույգ՝ոչթեմեկ,այլամբողջերեքպատ,որոնքայնքա՜նթանկնստեցին։Այդ
պատերիվրաբոլորքեռիները,մորաքույրերը,զարմիկ֊զարմուհիները,բարեկամ֊
բարեկամուհիներըփնթփնթանկապիկներիոհմակեն,որոնքանիմաստուանկապ
բլբլացնումեն,ոչինչ,ոչինչչասելով,բա՜րձր,բարձր,բարձրգոռալով։Հենցսկզբիցնա
նրանցկոչեց«ազգականներ»։«Ինչպե՞սէքեռիԼուին»,«Ո՞վ»,«ԻսկմորաքույրՄո՞դը»։
Ի՞նչկերպարէրամենիցհաճախհառնումնրաերևակայությանմեջ,երբմտածումէր
Միլդրեդիմասին.անտառումմոլորվածփոքրիկաղջիկ(միայնթե,որքանէլտարօրինակ
լինի,այնտեղծառերչկային)կամ,ավելիճիշտ...փոքրիկաղջիկ,որմոլորվել
էանապատում,որտեղմիժամանակծառերենեղել(ցանուցիրհետքերպահպանվելեն),
իսկավելիորոշակի՝Միլդրեդըիր«խոսող»հյուրասենյակիկենտրոնումնստած։«Խոսող
հյուրասենյակ»։Որքա՜նդիպուկէասված։Երբէլինքըմտելէայնտեղ,պատերըմիշտէլ
զրուցելիսենեղելՄիլդրեդիհետ։
—Հարկավորէինչ֊որբանանել։
—Այո՛,այո՛,հարկավորէ։
—Էլինչո՞ւենքպարապկանգնել։
—Եկեքգործանենք։
—Եսայնպեսզայրացածեմ,որկարողեմթքել։
Ինչի՞մասինեննրանքխոսում։Միլդրեդըչէրկարողանումբացատրել։Ովո՞ւմվրաէր
զայրացած։Ի՞նչենուզումնրանքանել։Միլդրեդըչգիտեր։
—Սպասիրևինքդկտեսնես,—ասումէրնա։
Մոնթագընստումէրևսպասում։
Պատերիցթափվումէրհուժկուամպրոպիորոտը։Երաժշտաթյունըռմբակոծումէրնրան
այնպիսիվիթխարիուժով,ասեսթենրաջլերըպոկումենոսկորից,ծնոտըցնցում,ևնրա
աչքերըպտտվումէինակնակապիճներում։Իսկականցնցում։Իսկերբայդամենը
վերջանումէր,նազգումէրժայռիցցածնետվածայնմարդունման,որինօդում
պտտեցրելէինկենտրոնախույսուժերիցստացվածարագությամբուշպրտելջրվեժիմեջ։
Եվնաթռչումէրսրընթաց,թռչումէրվիհիմեջ,ևհատակըչէրերևում,արագությունն
այնպիսինէր,որչէրդիպչումպատերինանգամ...Գահավիժումէրներքև՜...ներքև՜...Եվ
շուրջըոչի՜նչչկար...Դատա՜րկէր։
Որոտըհանդարտվեց։Երաժշտությունըլռեց։
—Հը՛,ինչպե՞սէ,—ասացՄիլդրեդը,—ցնցողէ,չէ՞։
Այո՛,իսկապեսցնցողէր։Ինչ֊որբանէրկատարվել,թեպետպատերիվրայիմարդիկայդ
ընթացքումգրեթեչշարժվեցին,ևնրանցմիջևոչինչէլտեղիչունեցավ։Բայց
զգացողություննայնպիսինէր,որկարծեսքեզանցենկացրելլվացքիմեքենայիմիջով
կամկլանելվիթխարիփոշեծծիչով,որշնչահեղձեսլինում,խեղդվումես
երաժշտությունից,հնչյուններիխառնաղմուկից։Քրտինքիմեջկորած,ուժասպառ
Մոնթագըդուրսթռավհյուրասենյակից։Միլդրեդըմնացիրբազկաթոռիննստած,ևկրկին
Մոնթագինէինհասնում«ազգականների»ձայները։
—Այժմամենինչլավկլինի,—ասումէրմորաքույրերիցմեկը։
—Օ՜,այդքանհամոզվածմի՛եղիր,—պատասխանումէրզարմիկը։
—Խնդրումեմ,մի՛բարկացիր։
—Ո՞վէբարկանում։
—Դու։
—Ե՞ս։
—Այո՛։Ուղղակիգժվումես։
—Ինչո՞ւեսայդպեսկարծում։
—Որովհետև...
—Շատլավ,—բացականչեցՄոնթագը,—բայցինչի՞մասինեննրանքվիճում։Ովքե՞րեն
այսմարդիկ։Ո՞վէայստղամարդը,ովէայսկինը։Ի՞նչէ,նրանքմարդուկի՞նեն։
Բաժանվա՞ծեն։Նշանվա՞ծեն։Աստվա՜ծիմ,անհնարէորևէբանհասկանալ։
—Նրանք...—սկսեցՄիլդրեդը։—Գիտե՞ս,նրանք...դե,տեսնումես,վիճելեն։Նրանք
հաճախենվիճում։Միայնթելսեիր...Կարծումեմ՝ամուսիններեն։Այո՛,այո՛,հենց
ամուսիններեն։Ի՞նչկաոր։
Իսկեթեհյուրասենյակըչլիներ,եթեչլինեինայսերեքխոսողպատերը,որոնց,Միլդրեդի
երազանքիհամաձայն,շուտովկավելանաչորրորդը,այդժամանակկլիներբացմեքենան,
որըՄիլդրեդըվարումէրժամումհարյուրմղոնարագությամբ։Նրանքսլանումէին
քաղաքով,ևՄոնթագըգոռում,ձայնէրտալիսկնոջը,իպատասխան՝կիննէլէրբղավում,
ևերկուսնէլոչինչչէինլսումշարժիչիդղրդյունիցբացի։
—Արագությունըհասցրունվազագույնի,—գոչումէրՄոնթագը։
—Ի՞նչ,—ճչումէրՄիլդրեդը։
—Նվազագույնարագությամբշարժվիր։Իջեցրումինչևհիսունհինգ։
—Ի՞նչ,—ճչումէրկինը՝չլսելով։
—Դանդաղեցրո՜ւ,—գոռումէրնա։
Պակասեցնելուփոխարեն,Միլդրեդըմեծացնումէրժամումմինչևհարյուրհինգմղոն,
ևՄոնթագիշունչըկտրվումէր։
Իսկերբիջնումէինմեքենայից,Միլդրեդիականջներումարդենդրվածէինլինում
խեցիները։
***
Լռությունէ։Միայնքամինէմեղմսոսափումդրսում։
—Միլդրեդ։—Նաշրջվեցանկողնում։Ձեռքըմեկնելով՝կնոջականջներիցդուրսքաշեց
պստլիկերաժշտամիջատները։
—Մի՛լդրեդ,Մի՛լդրեդ։
—Այո՛,—հազիվլսելիհնչեցնրաձայնը։
Մոնթագինթվաց,թեինքընույնպեսփոխակերպվելէայնտարօրինակէակներիցմեկին,
որոնքապրումենհեռուստատեսայինպատերիապակեմիջնորմներիմիջև։Նախոսումէր,
բայցձայնըչէրճեղքում֊անցնումթափանցիկպատնեշը։Նակարողէրբացատրվելմիայն
շարժումներովուդիմախաղով՝հուսալով,որՄիլդրեդըկշրջվիևկնկատիիրեն։Նրանք
նույնիսկչէինկարողդիպչելմիմյանցայդապակեանջրպետիմիջով։
—Մի՛լդրեդ,հիշո՞ւմես,եսքեզպատմելեմմիաղջկամասին։
—Ի՞նչաղջիկ,—քնկոտհարցրեցնա։
—Մերհարևանուհումասին։
—Ի՞նչհարևանուհի։
—Դե,նա,որսովորումէրդպրոցում։ԱնունըՔլարիսէ։
—Ա՜խ,հա՜,—պատասխանեցկինը։
—Արդենմիքանիօրէ՝նրանոչմիտեղչեմտեսնում։Ավելիճիշտ՝չորսօր։Դուէ՞լչես
տեսել։
—Ո՛չ։
—Եսուզումէիքեզպատմելնրամասին։Նաշատտարօրինակնէ։
—Հա՛,իմացաումմասինեսխոսում։
—Այդպեսէլկարծումէի,որճանաչումես։
—Նա...—մթությանմեջհնչեցՄիլդրեդիձայնը։
—Նա՝ի՞նչ,—հարցրեցՄոնթագը։
—Եսուզումէիքեզասել,բայցմոռացելէի։Մոռացելէի...
—Դեհիմաասա։Ի՞նչէիրուզումասել։
—Նակարծեմայլևսչկա։
—Ինչպե՞սթեչկա։
—Ընտանիքըմեկնելէինչ֊որտեղ։Բայցնաբոլորովինչկա։Կարծեմմեռելէ։
—Դու,հավանորեն,ուրիշիմասինեսխոսում։
—Ոչ։Նույնաղջիկնէ։Մըքլելընը։ՆրանկոչումէինՄըքլելըն։Ընկելէավտոմեքենայի
տակ։Չորսօրառաջ։Հաստատչգիտեմ,բայցկարծեմմեռելէ։Համենայնդեպս,ընտանիքը
մեկնելէայստեղից։Իսկնակարծեմմեռելէ։
—Դահամոզվա՞ծես...
—Ո՜չ,համոզվածչեմ։Ասենք,այո՛,լիովինհամոզվածեմ։
—Իսկինչո՞ւշուտչէիրասում։
—Մոռացելէի։
—Չորսօրառա՜ջ։
—Բոլորովինմոռացելէի։
—Չորսօր,—միանգամևսցածրաձայնկրկնեցնա։
Նրանքանշարժպառկածէինմթությանմեջ։
—Բարիգիշեր,—ասացկինը։
Նաթույլխշշոցլսեց.Միլդրեդըինչ֊որբանէրփնտրումբարձիվրա։Ռադիոկոճակը
կենդանիմիջատիպեսշարժվեցնրաձեռքիտակևահակրկինբզզումէՄիլդրեդի
ականջներում։
Նաականջդրեց՝կինըկամացուկդնդնումէր։
Դրսումստվերսահեց։Աշնանայինքամինաղմկեցուլռեց։Բայցգիշերայինլռությանմեջ
Մոնթագիլսողությունըորսացէլիինչ֊որտարօրինակհնչյուն,կարծեսմեկնարտաշնչեց
պատուհանին։Կանաչավուն,ֆոսֆորափայլծխիշիթկամքամուպոկածաշնանայինմեծ
տերևհիշեցնողինչ֊որբանկարծեսքշվեց֊տարվեցմարգագետնիվրայովուանհետացավ։
«Մեխանիկականշուննէ,—մտածեցՄոնթագը։—Այսօրնաազատությանմեջէ։
Թափառումէտանմոտերքը։Եթեբացեմպատուհանը...»։
Բայցնապատուհանըչբացեց։
***
Առավոտյաննադողէրոցքունեցավ,ապա՝տենդ։
—Հիվա՞նդես,—հարցրեցՄիլդրեդը։—Չի՛կարողպատահել։
—Այո՛,հիվանդեմ։—Պատասխանեցուսաստիկջերմիցփակեցաչքերը։
—Բայցերեկերեկոյանմիանգամայնառողջէիր։
—Ո՛չ,երեկարդենհիվանդէի։—Նալսումէր՝ինչպեսենհյուրասենյակումգոռգոռում
«ազգականները»։
Միլդրեդըկանգնելէրնրաանկողնումոտևհետաքրքրությամբզննումէրամուսնուն։
Աչքըչբացելով,նատեսնումէրկնոջը՝ինչպեսորկա՝քիմիականներկերիցխանձված,
ծղոտիպեսփշրվողմազերով,փայլատաչքերով,որոնցվրաասեսաներևույթհատեր
կային,կարմիրներկածքմահաճշրթունքներով,տեսնումէրմշտականբուժասնունդից
նիհարած,ծոմպահողճգնավորիսմքածնրամարմիննուխոզաճարպիպեսսպիտակ
մաշկը։Որքանհիշումէ,նամիշտայդպիսինէեղել։
—Ինձջուրտուրևասպիրին։
—Վերկենալուդժամանակնէ,—ասացնա։—Արդենկեսօրէ։Դուսովորականիցհինգ
ժամավելիեսքնել։
—Խնդրումեմ՝անջատիրհյուրասենյակը։
—Բայցայժմայնտեղ«ազգականներն»են։
—Դուկարո՞ղեսհարգելհիվանդմարդուխնդրանքը։
—Լավ,ձայնըկիջեցնեմ։
Նասենյակիցդուրսգնաց,բայցանմիջապեսէլվերադարձավ՝ոչինչչանելով։
—Հիմալա՞վէ։
—Շնորհակալությո՛ւն։
—Իմսիրածծրագիրնէ,—ասացնա։
—Իսկո՞ւրէասպիրինը։
—Առաջդուերբեքչէիրհիվանդանում։—Նակրկինդուրսելավ։
—Այո՜,իսկհիմահիվանդեմ։Այսօրգործիչեմգնալու։ԶանգահարիրԲիթիին։
—Գիշերըդուշատտարօրինակէիր,—քթիտակդնդնալովնամոտեցավՄոնթագի
անկողնուն։
—Բայցո՞ւրէասպիրինը,—կրկնեցնա՝նայելովիրենպարզածջրովլիբաժակին։
—Ա՜խ,հա՜,—կինըկրկինգնացլողարան։—Երեկբա՞նէրպատահել։
—Հրդե՛հ։Ուրիշոչինչ։
—Իսկեսշատլավանցկացրիերեկոն,—նրաձայնըլսվումէրլողարանից։
—Ի՞նչէիրանում։
—Հաղորդումէինայում։
—Ի՞նչէինհաղորդում։
—Ծրագիր։
—Ինչպիսի՞։
—Շատլավնէր։
—Ո՞վէրխաղում։
—Պատկերացրու՝ողջխումբնէր։
—Ողջխումբը,ողջխումբը,ողջխումբը...—նամատներովսեղմեցմրմռացողաչքերը։
Հանկարծքիթընավթիհոտառավ,ևնափսխեց։Շարունակդնդնալով՝Միլդրեդըսենյակ
մտավ։
—Այդի՞նչեսանում,—զարմացածբացականչեցնա։
Մոնթագըշփոթահարնայեցհատակին։
—Երեկմենքմիծերկնոջվառեցինքիրգրքերիհետ...
—Դեռլավէ,որգորգըկարելիէլվանալ։
Նաշորբերեցևսկսեցհատակըսրբել։
—ԵրեկոյանՀելենիմոտէի։
—Մի՞թեչէիրկարողներկայացումըտանընայել։
—Իհարկե,կարողէի։Բայցերբեմնհաճելիէհյուրգնալ։
Նամտավհյուրասենյակ։Մոնթագըլսումէր,թեինչպեսէկինըերգում։
—Մի՛լդրեդ,—կանչեցնա։
Նավերադարձավ՝քթիտակերգելովևմատներովտակտիհետթեթևակիտկտկացնելով։
—Չե՞սուզումիմանալ,թեանցածգիշերի՞նչէպատահել,—հարցրեցնա։
—Իսկի՞նչէպատահել։
—Մենքայրեցինքշուրջհազարգիրք։Մենքայրեցինքմիկնոջ։
—Հետո՞ինչ։
Հյուրասենյակըթնդումէրճիչերից։
—ՄենքայրեցինքԴանտեին,Սվիֆտին,ՄարկԱվրելիուսին...
—Եվրոպացի՞է։
—Կարծեմ՝այո։
—Ռադիկա՞լէ։
—Նրագրքերըչեմկարդացել։
—Պարզէ,ուրեմնռադիկալէ։—Միլդրեդըդժկամորենվերցրեցհեռախոսափողը։—
ՈւզումեսզանգահարեմհրկիզապետԲիթիի՞ն։Իսկինչո՞ւ,ինքդչեսզանգում։
—Ասացի՝զանգահարիր։
—Մի՛գոռաինձվրա։
—Չեմգոռում։—Նակիսանստեցանկողնուվրա,կարմրատակած,կատաղությունից
դողալով։
Հյուրասենյակըդղրդումէրտաքօդիմեջ։
—Հոչե՞մկարողզանգահարելուասել,որեսհիվանդեմ։
—Ինչո՞ւ։
«Որովհետևվախենումեմ,—մտածեցնա։—Երեխայիպեսհիվանդեմձևանում
ևվախենումեմզանգահարել,քանզիգիտեմ,թեինչովկվերջանահեռախոսայինայդկարճ
խոսակցությունը։«Այո,հրկիզապետ,այժմարդենլավեմզգում։Երեկոյանժամըտասին
կլինեմաշխատանքի»։
—Դուբոլորովինէլհիվանդչես,—ասացՄիլդրեդը։
Մոնթագըհենվեցանկողնուն։Ձեռքըխոթեցբարձիտակ։
Գիրքնայնտեղէր։
—Միլդրեդ,ի՞նչկասես,եթեմիառժամանակաշխատանքըթողնեմ։
—Ինչպե՞ս։Դուուզումեսհրաժարվելամենինչի՞ց։Այսքանտարվաաշխատանքից
հետո՞։Միայնայնպատճառով,որինչ֊որկինիրգրքերիհետ...
—Եթեդունրանտեսնեիր,Մի՛լլի...
—Եսնրահետգործչունեմ։Թողգրքերչպահեր։Ինքնէմեղավոր։Հարկավորէր
նախապեսմտածել։Ատումեմնրան։Նաքեզլրիվշեղելէ,ևչենքէլհասցնիաչքներս
թարթել,երբկհայտնվենքփողոցում՝ո՛չտանիքկունենանքգլխավերևում,ո՛չաշխատանք.
ոչինչ։
—Դուայնտեղչեսեղել,դուչեստեսել,—ասացՄոնթագը։—Եթեայդկինըհրաժարվեց
հեռանալայրվողտնից,ուրեմնգրքերումինչ֊որբանկա,որըմենքնույնիսկչենք
պատկերացնում։Չիկարողչլինել։Մարդըառանցպատճառիմահվանչիգնա։
—Պարզապեսմտագարէեղել։
—Ոչ,առողջէր։Ինչպեսեսևդու։Գուցե՝մեզնիցէլառողջ։Իսկմենքնրանայրեցինք։
—Այդամենըկանցնի,կմոռացվի։
—Ո՛չ,չիանցնի,չիմոռացվի։Դուերբևէտեսե՞լեսհրդեհիցայրվածտուն։Միքանիօր
շարունակմխումէ։Իսկայսհրդեհըեսչեմկարողհանգցնելմինչևիմկյանքիվերջը։
Աստվա՜ծիմ,ինչպեսէիջանումդուրսմղելնրանիմհիշողությունից։Ամբողջգիշերը
տանջվումէի։Քիչմնացխելքսթռցնեմ։
—Այդմասինպետքէնախապեսմտածեիր,մինչևհրկիզողդառնալդ։
—Մտածե՜լ,—բացականչեցնա։—Մի՞թեեսընտրելուհնարավորությունունեի։Իմ
պապնուհայրըհրկիզողենեղել։Եսնույնիսկերազումինձհրկիզողէիպատկերացնում։
Հյուրասենյակիցլսվումէրպարայիներաժշտություն։
—Այսօրցերեկայինհերթափոխիես,—հիշեցրեցՄիլդրեդը։—Դուպարտավորէիրգնալ
դեռերկուժամառաջ։Եսհենցնորգլխիընկա։
—Հարցըմիայնայդկնոջմահըչէ,—շարունակեցՄոնթագը։—Անցածգիշերես
մտածումէի,թեորքաննավթեմծախսելայստասըտարիներիընթացքում։Մեկէլ
մտածումէիգրքերիմասին։Եվառաջինանգամհասկացա,որյուրաքանչյուրգրքիետևում
մարդէկանգնած։Նամտածելէ,մտքերէհղացել,անհաշիվժամանակէվատնել,որ
դրանքհանձնիթղթին։Իսկնախկինումերբեքմտքովսէլչէրանցնում։
Նավերցատկեցանկողնուց։
—Գուցեինչ֊որմեկնիրողջկյանքըվատնելէ,որպեսզիգրիառնիիրմտածումների,իր
տեսածիգոնեմիմասը։Իսկհետոգալիսեմես,ևփո՜ւ,երկուրոպեումամենինչմոխրի
էվերածվում։
—Հանգիստթողինձ,—ասացՄիլդրեդը։—Եսի՞նչմեղքունեմ։
—Շատլավ,քեզհանգիստկթողնեմ։Բայցինչպե՞սհանգիստթողնեմինձ։Ո՛չ,չիկարելի
մեզհանգիստթողնել։Մենքկարիքունենքանհանգստանալու։Որքա՞նժամանակէանցել
այնօրից,երբվերջինանգամիսկապեսհուզվելեսինչ֊որնշանակալի,կարևորբանից։
ԵվհանկարծՄոնթագըլռեց։Նամտաբերեցանցածշաբաթվապատահարը,դեպիվեր,
մթությանըհառածերկուլուսնաքար,էլեկտրոնայինաչքովփողրակ֊օձըևերկուանդեմ
մարդ՝ատամներիարանքումսեղմածսիգարետներ։Այո՛,այնՄիլդրեդինինչ֊որբանհուզել
էր,բայցնաուրիշՄիլդրեդէր,այնպեսխորպահմտածայսմեկիմեջ,որայդերկուսըոչ
միընդհանրությունչունեն։Նրանքերբեքչենհանդիպել,չենճանաչումիրար։
Նադեմքըշրջեց։
ՀանկարծՄիլդրեդնասաց.
—Դունպատակիդհասար։Տե՛ս,թեովէմոտենումտանը։
—Ինձհամարմիևնույնէ։
—«Փյունիկ»մակնիշիմեքենա,մեջըսևբաճկոնավոր,թևքին՝նարնջագույնօձ։Այստեղ
էգալիս։
—ՀրկիզապետԲիթի՞նէ։
—Այո՛,հրկիզապետԲիթին։
Մոնթագըտեղիցչշարժվեց։Նականգնելէր՝հայացքըհանդիպակացսպիտակսառը
պատին։
—Ներսթող։Ասա,որհիվանդեմ։
—Ինքդասա։—Միլդրեդըիրարանցածչափչփումէրսենյակը,երբհանկարծ,աչքերը
չռեցուքարացավտեղում։Մուտքիդռանխոսափողըցածրաձայնտվեցիրանունը.
«ՄիսիսՄո՛նթագ,միսիսՄո՛նթագ,ձեզենհարցնում,ձեզենհարցնում։ՄիսիսՄո՛նթագ,
միսիսՄո՜նթագ,ձեզենհարցնում»։Խոսափողըլռեց։
Մոնթագըստուգեց՝արդյոքգիրքըլա՞վէթաքցվածբարձիտակ,անշտապանկողին
մտավուվերմակըքաշեցկրծքին։
Սթափվելով՝Միլդրեդըշարժվեցդեպիդուռը.հրկիզապետԲիթին,ձեռքերըգրպանները
խոթած,դանդաղքայլերովմտավներս։
—Անջատեք«ազգականներին»,—ասացնա՝չնայելովտանտերերին։
Միլդրեդնիսկույննետվեցդուրս.հյուրասենյակումլռեցաղմուկը։
Ընտրելովհարմարավետաթոռը,Բիթիննստեց։Նրակարմիրդեմքըպահումէր
ամենախաղաղարտահայտությունը։Նաանշտապլիքըլցրեցպղնձակուռծխամորճը,
վառեցևբացթողեցծխիմիմեծքուլա։
—Որոշեցիտեսությանգալհիվանդին։
—Ինչպե՞սկռահեցիք,որհիվանդեմ։
Բիթինժպտացսովորականինման՝բացելովվարդագույնլնդերըևմանրիկ,շաքարիպես
սպիտակատամները։
—Եսզգումէի,որայդպեսէլինելու։Գիտեի,որմիգիշերովարձակուրդկխնդրեք։
Մոնթագընստեցանկողնում։
—Ի՞նչկաոր,—ասացԲիթին,—հանգստացեք։
Նաձեռքինպտտեցնումէրանբաժանվառիչը,որիկափարիչիներևումէր
«Երաշխավորվումէմեկմիլիոնբռնկում»մակագրությունը։Բիթինցրվածվառում
հանգցնումէրքիմիականլուցկին,վառումէր,անփույթարտասանումմիքանիխոսք,
նայումպստլիկբոցին,նորիցհանգցնում,կրկինվառում,հանգցնումունայում,թեինչպես
էօդիմեջհալվումծխիբարակքուլան։
—Ե՞րբեքմտադիրապաքինվել,—հարցրեցնա։
—Վաղը։Գուցեվաղըչէմյուսօրը։Հաջորդշաբաթվասկզբում։
Բիթինմերթընդմերթփստացնումէրծխամորճը։
—Յուրաքանչյուրհրկիզողվաղթեուշբախվումէդրան։Կողմնորոշվելուհամարնրանք
օգնությանկարիքունեն։Անհրաժեշտէ,որիմանանիրենցմասնագիտության
պատմությունը։Առաջներումնորակոչիկներինբացատրումէին,իսկհիմա՝ոչ։Եվ
շա՜տափսոս,փո՜ւ,միայնհրկիզապետներնենտակավինհիշումհրկիզայինգործի
պատմությունը։—Նորիցփո՜ւարեց։—Հիմաձեզկլուսավորեմ։
Միլդրեդըանհանգիստշարժվեցաթոռին։
Բիթինավելիհարմարտեղավորվեց,միամբողջրոպենանստածէրլուռումտախոհ։
—Ինչպե՞սսկսվեցայդամենը,—կհարցնեքդուք,—նկատիունեմմերաշխատանքը,
որտե՞ղ,ե՞րբևինչո՞ւ։Իմկարծիքով՝սկսվեցմոտավորապես,այսպեսկոչված,
քաղաքացիականպատերազմիշրջանում6,թեպետմերկանոնագիրքըհավաստումէ,որ
ավելիվաղէհիմնադրվել։Սակայնիսկականծաղկումըսկսվեցայնժամանակ,երբ
լուսանկարչությունըլայնորենտարածվեց։Իսկհետագայումէլ՝քսաներորդդարասկզբին,
կինոն,ռադիոն,հեռուստատեսությունը։Զարկտրվեցզանգվածայինարտադրությանը։
Մոնթագըանշարժնստածէրանկողնում։
—Եվքանիորդարձավզանգվածային,ուրեմն՝հասարակացավ,—շարունակեցԲիթին։—
Ինչ֊որժամանակգիրքկարդումէինմիայնքչերը,այստեղ,այնտեղ,տարբերվայրերում։
Այդպատճառովէլգրքերըկարողէինբազմազանլինել։Աշխարհնընդարձակէր,բայցերբ
նեղվածքսկսվեցաչքերի,արմունկների,բերաններիառատությունից,երբբնակչությունը
կրկնապատկվեց,եռապատկվեց,քառապատկվեց՝կինոնկարների,ռադիոհաղորդումների,
ամսագրերի,գրքերիմակարդակնիջավ,համահարթվեց։Ծամոնիպեսմիբանդարձավ։
Դուքինձհասկանո՞ւմեք,Մո՛նթագ։
—Թվումէ՝այո,—պատասխանեցՄոնթագը։
Բիթինուշադիրնայումէրօդիմեջհալվողծխիգալարներին։
—Փորձենքպատկերացնելտասնիններորդհարյուրամյակիմարդուն՝իրձիերով,շներով,
կառքերով,կյանքիդանդաղընթացքով։Հաջորդումէքսաներորդդարը,արագընթաց
ժամանակ։Գրքերըդառնումենփոքրածավալ։Համառոտհրատարակություններ։
Վերապատմություն։Ծաղկաքաղ։Մի՛երկարաբանեք։Շուտդեպիվերջաբան։
—Շուտդեպիվերջաբան,—գլխովարեցՄիլդրեդը։
—Դասականներիստեղձագործություններըկրճատվումենմինչևտասնհինգրոպեանոց
ռադիոհաղորդում։Հետոավելիշատենսեղմվում՝տեքստիմիսյունակ,որըկարելիէաչքի
անցկացնելերկուրոպեում,ապաէ՛լավելի՝տասը֊քսանտողհանրագիտարանային
բառարանում։Իհարկե,եսչափազանցնումեմ։Բառարաններըգոյությունունեին
տեղեկություններիհամար։Քիչմարդիկչկային,որոնցծանոթությունը«Համլետին»(դուք
Մո՛նթագ,իհարկե,քաջգիտեքայդվերնագիրը,իսկձեզհամար,միսիսՄոնթագ,դա
հավանորեն,սոսկաղոտկերպովծանոթանունէ),ահա,ուրեմն,քիչմարդիկչկային,
որոնցծանոթությունը«Համլետին»սահմանափակվումէրժողովածուումմիէջանոց
համառոտվերապատմությամբ,որըսնապարծորենազդարարումէր.«Վերջապեսդուք
կարողեքկարդալբոլորդասականներին։Ետմի՛մնացեքձերհարևաններից»։Հասկանո՞ւմ
եք,մանկասենյակիցուղիղքոլեջ,իսկհետո՝ետդեպիմանկասենյակ։Ահաձեզմտավոր
կաղապարը,որիշխումէրվերջինհինգկամավելիհարյուրամյակներում։
Միլդրեդըկանգնեցևսկսեցքայլելսենյակում՝իրերնաննպատակվերադասավորելով։
Նրավրաուշադրությունչդարձնելով՝Բիթինշարունակեց.
—Իսկայժմարագպտտեքժապավենը,Մո՛նթագ։Ավելի՛արագ։Քլիք։Փիք։Ֆլիք7։
Այստեղ,այնտեղ,եռանդով,արագ,այսպես,այնպես,վերև,ներքև։Ո՞վ,ի՞նչ,որտե՞ղ,
ինչպե՞ս,ինչո՞ւ։Ա՜խ,օ՜հ։Դրը՜խկ,թրը՜խկ,շրը՜խկ,շրը՜մփ։Զը՜նգ,զրը՜նգ,դրը՜նգ։
Կրճատե՛ք,սեղմե՛ք։Վերապատմությանվերապատմում։Վերապատմության
վերապատմումներիծաղկաքաղ։Քաղաքականությո՞ւն։Միսյունակ,երկուդարձվածք,մի
վերնագիր։Եվմիրոպեհետոամենինչարդենջնջվումէհիշողությունից։Պտտեք
մարդկայինբանականությունըկատաղիհողմամրրիկիմեջ,արա՛գ,արա՛գ՝
հրատարակիչների,գործամոլների,հաղորդավարներիձեռքերով,այնպես,որ
կենտրոնախույսուժըդեննետիավելորդ,անպետք,անօգուտբոլորմտքերը...
Միլդրեդըմոտեցավևսկսեցկարգիբերելանկողինը։Մոնթագըվախիցսրսփաց։Սիրտը
նվաղեց,երբկնոջձեռքերըկպանբարձին։Ահանաքաշումէիրուսից,փորձելովմիփոքր
բարձրացնել,որինչպեսհարկնէթափտալովբարձը,նորիցմեջքիետևըդնի։Հիմագուցե
կգոռաուզարմանքիցկչռիաչքերըկամպարզապես,ձեռքըխոթելովբարձիտակ,
կհարցնի՝«Սաի՞նչէ»ևհուզիչմիամտությամբցույցկտաթաքցրածգիրքը։
—Դպրոցներումուսուցմանժամկետըկրճատվումէ,կարգապահություննընկնումէ,
փիլիսոփայությունը,պատմությունը,լեզուներըդուրսենմղվում։Անգլերեննու
ուղղագրությունըաստիճանաբարանուշադրությանենմատնվում,ևվերջնականապես
դադարեցվումէդրանցդասավանդումը։Կյանքըկարճէ։Ի՞նչէհարկավորմարդուն։
Ամենիցառաջ՝աշխատանք,իսկաշխատանքիցհետո՝զվարճություն,որամենքայլափոխի
սրտիդուզածիչափկա,միայնվայելիր։Ուրեմնէլինչի՞էպետքինչ֊որբանսովորել,բացի
կոճակըսեղմելու,անջատիչիբռնակըքաշելու,պնդօղակըամրացնելու,հեղույսըտեղը
գցելուկարողությունից։
—Թողբարձըկարգիբերեմ,—ասացՄիլդրեդը։
—Հարկավորչէ,—ցածրասացՄոնթագը։
—Կայծակ֊ճարմանդըփոխարինեցկոճակին,ևահաարդենպակասումէավելորդմի
կեսրոպեն,որպեսզիինչ֊որբանիմասինմտածես,երբլուսաբացիփիլիսոփայականևայդ
պատճառովէլթախծոտժամինհագնվումես։
—Դե,թո՛ղ,—կրկնեցՄիլդրեդը։
—Հեռացի՛ր,—ասացՄոնթագը։
—Կյանքըդառնումէհամատարածկարուսել,Մո՛նթագ։Գոռում֊գոչյուն֊դղրդյուն։
Շրը՛մփ,դրը՛խկ,շրը՛խկ։
—Շրըխկ...—բացականչեցՄիլդրեդը,քաշքշելովբարձը։
—Դե՛,վերջապեսինձհանգիստթող,—հուսահատվածգոռացՄոնթագը։
Բիթինզարմանքիցչռեցաչքերը։
Միլդրեդիձեռքըքարացելէրբարձիտակ։Նրամատներըշոշափումէինգրքիկազմը,
դեմքիսովորականարտահայտություննսկսեցփոխվել,նախհետաքրքրասիրություն
հայտնվեց,ապա՝շփոթմունք...Շրթունքներըբացվեցին...Հիմակհարցնի...
—Վե՛րջդրամային,թողթատրոնումմնասոսկկլոունադան,իսկսենյակները
կահավորեքապակեպատերով,ևթողդրանցիցդուրսհորդենգունագեղ
հրավառություններ,թողմիախառնվենգույները,ինչպեսգույնզգույնթղթերիբույլերկամ
ինչպեսարյունը,կամխերեսը,կամսոտեռնը։Դուք,իհարկե,սիրումեքբեյսբոլ,Մո՛նթագ։
—Բեյսբոլըհիանալիխաղէ։
ԱյժմԲիթինգրեթեանպարտելիէր,նրաձայնըհնչումէրինչ֊որհեռուտեղից,ծխի
թանձրվարագույրիետևից։
—Այսի՞նչէ,—համարյահիացմունքովբացականչեցՄիլդրեդը։Մոնթագըծանրորեն
հենվեցնրաձեռքին։—Այսի՞նչէ։
—Նստի՛ր,—կոպտորենբղավեցՄոնթագը։Միլդրեդըետցատկեց։Նրաձեռքերը
դատարկէին։—Ինչէ,չե՞ստեսնում,որզրուցումենք։
Բիթինշարունակեց,կարծեսոչինչչէրպատահել։
—Գնդախաղսիրո՞ւմեք։
—Այո։
—Իսկգո՞լֆ։
—Գոլֆըսքանչելիխաղէ։
—Բասկետբո՞լ։
—Հիասքա՜նչէ։
—Բիլիա՞րդ,ֆուտբո՞լ։
—Լավխաղերեն։Բոլորնէլլավեն։
—Հնարավորինչափշատսպորտ,խաղեր,զվարճալիքներ.թողմիշտմարդըլինի
ամբոխիմեջ,այդժամանակնակարիքչիզգամտածելու։Կազմակերպեցեք,ուրեմն,
կազմակերպեցեքնորանորմարզաձևեր,աստվածացրեքսպորտը։Ավելիշատ
պատկերազարդգրքեր։Ավելիշատկինոնկարներ։Իսկմտավորսնունդ՝ավելիուավելի
քիչ։Արդյունքում՝ինչ֊որանհանգստություն։Ճանապարհներըհեղեղվածենմարդկանցով,
որոնքինչ֊որտեղենձգտում,միևնույնէ,թեուր։Բենզինիաղետիցխուճապահար
փախչողներ։Քաղաքներըվերենածվելտուրիստականճամբարների,մարդիկ՝քոչվոր
հորդաների,որոնքտարերայնորենխռնվումենմերթայստեղ,մերթայնտեղ,ինչպեսծովը
մակընթացությանևտեղատվությանժամանակ,ևահաայսօրնագիշերումէայն
սենյակում,որտեղդրանիցառաջգիշերելեքդուք,իսկնախօրեին՝ես։
ԴուռըշրխկացնելովՄիլդրեդըդուրսեկավ։Հյուրասենյակում«մորաքույրերը»հռհռում
էին«մորեղբայրների»վրա։
—Այժմքննարկենքմերքաղաքակրթությաններսումգտնվողտարբերմանր
խմբավորումներիհարցը։Որքանշատէբնակչությունը,այնքանշատենայդպիսի
խմբավորումները։Զգուշացեքվիրավորելնրանցիցորևէմեկին՝շներիկամկատուների
սիրահարներին,բժիշկներին,փաստաբաններին,առևտրականներին,պետերին,
մորմոններին,բապտիստներին,ունիթորներին8,չինացի,շվեդ,իտալացի,գերմանացի
վտարանդիներիհետնորդներին,տեխասցիներին,բրուկլինցիներին,իռլանդացիներին,
ՕրեգոնկամՄեխիկոնահանգներիբնակիչներին։Գրքերի,պիեսների,
հեռուստահաղորդումներիհերոսներըչպետքէհիշեցնենիրականնկարիչների,
քարտեզագիրների,մեխանիկների։Հիշեցեք,Մո՛նթագ,որքանընդարձակէշուկան,
այնքանավելիպետքէխուսափելբախումներից,բոլորայդխմբավորումներիուխմբերի
հետհարկավորէհաշվինստել,աստվածմիարասցե,որորևէկերպդիպչեքնրանց
շահերին։Չարամիտգրողնե՛ր,փակեցեքձերգրամեքենաները։Նրանքայդպեսէլարեցին։
Հանդեսներըվերածվեցինքաղցր֊մեղցրշողոքորթության։Գրքերը՝քաղցրացված
կեղտաջրերի։Այդպեսէինպնդումքննադատները՝այդանիծյալպճնամոլները։
Զարմանալիչէ,ասումէիննրանք,որոչոքգիրքչիգնում։Բայցընթերցողըհիանալի
գիտեր՝ինչէհարկավորիրենև,պտտվելովզվարճություններիհողմիմեջ,նախընտրեց
կոմիքսները։Իհարկե,նաևսեքս֊հրատարակությունները։Այսպիսիբաներ,Մո՛նթագ։Եվ
այսամենըտեղիունեցավառանցկառավարությանմիջամտության։Գրավոր
կարգադրություններովչսկսվեց,ոչէլհրամաններովուգրաքննչական
սահմանափակումներով։Ամենևի՛ն։Տեխնիկան,զանգվածայինսպառումըևնույնայդ
խմբերիգործադրածճնշումնէր,որ,փա՜ռքտիրոջը,հանգեցրեցներկավիճակին։Այժմ
նրանցշնորհիվդուքկարողեքմիշտերջանիկլինել.ձերքեֆինկարդացեքկոմիքսները,
սիրայինտարբերխոստովանանքներևառևտրա֊ռեկլամայինհրատարակություններ։
—Բայցայդտեղի՞նչգործունենհրկիզողները,—հարցրեցՄոնթագը։
—Օ՜հ,—Բիթինհակվեցառաջ՝թեթևծխամշուշովպարուրված։—Դե,դաշատհեշտ
էբացատրել։Երբդպրոցներնսկսեցինհետազոտողների,քննադատների,գիտնականների
ևարվեստիմարդկանցփոխարենպատրաստելավելիուավելիշատվազորդներ,
ցատկորդներ,ձիարշավորդներ,փինաչիներ,գռփողներ,թալանչիներ,օդաչուներ
ևլողորդներ,«ինտելեկտուալ»բառըարդարացիորենդարձավհայհոյանք։Մարդմիշտ
սարսափումէարտասովորից։Հապահիշեցեք՝ձերդասարանումհավանաբարորևէ
բացառիկընդունակություններիտերտղակար։Նաբոլորիցլավէրարտասանում
ևբոլորիցշատէրպատասխանումդասերին,մինչդեռմյուսներընստումէինքարե
արձանիպեսևսրտիխորքումատումնրան։Դասերիցհետոդուքո՞ւմեքծեծելու
չարչարել,եթեոչայդ«բացառիկ»տղային։Մենքբոլորսպետքէլինենքմիանման։Ոչթե
ազատուիրավահավասարծննդյանօրվանից,ինչպեսասվածէսահմանադրությանմեջ,
այլպարզապեսբոլորսպետքէդառնանքմիանման։Թողմարդիկկիսածխնձորիպես
նմանվենմիմյանց։Այդժամանակբոլորըերջանիկկլինեին,քանզիհսկաներչէինլինի,իսկ
նրանցկողքինմյուսներնիրենցոչնչությունըչէինզգա։Այսպես։Իսկգիրքըլիցքավորված
հրացանէ՝հարևանիտանը։Հարկավորէայրել,լիցքաթափելհրազենը,սանձահարել
մարդկայինբանականությունը։Ի՞նչիմանաս՝վաղնո՞վկդառնաշատկարդացածմարդու
հերթականթիրախը։Գուցեե՞ս։Բայցեսայդհասարակությանըտանելչեմկարող։Եվահա,
երբողջաշխարհումտներնսկսեցինկառուցելչհրկիզվողնյութերից,ուայլևս
անհրաժեշտությունչկարայնաշխատանքին,ինչնախկինումկատարումէինհրշեջները
(նրանքհանգցնումէինհրդեհները,երեկդուքիրավացիէիք,Մոնթագ),այդժամանակ
հրշեջներիվրադրվեցիննորպարտականություններ՝դարձրինմերանդորրի
պահապաններ։Նրանցմեջ,ինչպեսկիզակետում,կենտրոնացելէուրիշներիցցածր
երևալու՝միանգամայնհասկանալիևօրինականմերսարսափը։Նրանքդարձանմեր
պաշտոնականգրաքննիչները,դատավորներնուդատավճիռնիկատարածողները։
Նրանք,այսինքն՝դուևես,Մո՛նթագ։
Հյուրասենյակիդուռըբացվեց,ևշեմքինհայտնվեցՄիլդրեդը։ՆանախԲիթիիննայեց,
ապա՝Մոնթագին։Նրաետևում,հյուրասենյակիպատերին,թմբուկների,տամտամների
ևծնծղաներիխուլհարվածներինվագակցությամբ,թշշումևճայթումէինկանաչ,դեղինու
նարնջագույնհրավառություններ։Միլդրեդիշուրթերըշարժվումէին,նաինչ֊որբանէր
ասում,բայցաղմուկըխլացնումէրնրաձայնը։
Բիթինծխամորճըթափտվեցվարդագույնափիմեջևսկսեցզննելմոխիրը,ասես
դրանումինչ֊որգաղտնիիմաստկար,որինպետքէխորամուխլիներ։
—Դուքպետքէհասկանաք,թեինչհսկայականէմերքաղաքակրթությանը։Այնքանմեծ
է,որչենքկարողդրակազմիմեջմտնողխմբերիշրջանումթույլտալհուզումներու
դժգոհություն։Հարցրեքինքներդձեզ՝ամենիցշատինչի՞ենքծարավի։Երջանկության,
այդպեսչէ՞։Ողջկյանքումհենցմիայնայդչե՞քլսել։Մենքուզումենքերջանիկլինել,
ասումենմարդիկ։Մի՞թենրանքերջանիկչեն։Մի՞թենրանցչենքպահումհավերժական
շարժմանմեջ,մի՞թեհնարավորությունչենքընձեռումզվարճանալու։Չէ՛որմարդն
ապրումէհենցդրա՝հաճույքների,սուրզգացողություններիհամար։Համաձայնեցեք,մեր
մշակույթըլիուլիտալիսէնմանհնարավորություն։
—Այո՛։
ԴռներիմեջկանգնածՄիլդրեդիշրթունքներիշարժումիցՄոնթագըգուշակեց,թեինչի
մասինէխոսում։Սակայնձգտումէրչնայելնրան՝վախենալով,որԲիթինկշրջվինույնպես
ևամենինչկհասկանա։
—Գունամորթներինդուրչիգալիս«ՓոքրիկսևամորթՍամբո»9գիրքը։Հարկավոր
էայրել։Սպիտակամորթներինհաճոչէ«ՔեռիԹոմասիխրճիթը».նույնպեսայրել։Ինչ֊որ
մեկըգիրքէգրել,ործխելըթոքերիքաղցկեղէառաջացնում։Ծխախոտի
գործարանատերերըխուճապիմեջեն։Այրելայդգիրքը։Անդորրէհարկավոր,Մո՛նթագ,
անխռովկլանք։Կորչի՛այնամենը,ինչտագնապէծնում։Հարկավորէնետելվառարանի
մեջ։Հուղարկավորությաններըվհատեցնումեն,հեթանոսականծե՞սեն։Վերացնել
հուղարկավորությունները։Մահվանիցհինգրոպեհետոմարդարդեն«մեծծխնելույզի»
ճանապարհինէ։Ողջերկրումդիակիզարաններըսպասարկվումենուղղաթիռներով։
Մահվանիցտասըրոպեանցմարդուցմնումէմիպտղունցսևփոշի։Չպետքէսգանք
մեռյալներին։Մոռանանքնրանց։Այրել,մոխրացնելեղած֊չեղածը։Կրակըայրումէ,կրակը
մաքրումէ։
Միլդրեդիթիկունքինհյուրասենյակիհրացոլքերըմարեցին։Եվինչպիսի՜երջանիկ
զուգադիպություն,զուգընթացդադարեցինշարժվելնրաշուրթերը։Մոնթագըծանրորեն
շունչքաշեց։
—Կողքիտանըմիաղջիկէրապրում,—անշտապասացնա։—Նաայլևսչկա։Երևիմեռել
է։Եսնույնիսկլավչեմհիշումնրադեմքը։Բայցնաայդպիսինչէր։Ինչպե՞ս...
ինչպե՞սկարողէրայդպատահել։
Բիթինժպտաց։
—Ժամանակառժամանակպատահումէմերթայստեղ,մերթայնտեղ։Քլարիս
Մըքլելըննէ,չէ՞։Նրանցընտանիքիմասինմենքտեղյակենք։Հսկողությանտակենքառել։
Ժառանգականությունըևմիջավայրը,եսկասեի,հետաքրքրաշարժբաներեն։Այնքանէլ
դյուրինչէազատվելբոլորտարօրինակմարդկանցից,միքանիտարումանհնարէ։
Ընտանեկանմիջավայրըկարողէջնջելշատբաննրանից,ինչջանումէպատվաստել
դպրոցը։Ահաթեինչումենքմշտապեսնվազեցնումէինքմանկապարտեզընդունվելու
տարիքը։Հիմաերեխաներինկորզումենքհամարյաթեօրորոցից։Մըքլելըններիմասին
մենքահազանգերէինքստացել,երբդեռապրումէինՉիկագոյում,բայցբոլորնէլկեղծ
էինդուրսգալիս։Նրանցտանըգրքերչէինքգտնում։Քեռինբարիհամբավչունի,
կասկածելիներիթվումէ,մարդախույսէ։Ինչվերաբերումէաղջկան,նադանդաղ
գործողությանռումբէր։Ընտանիքըազդելէրնրաենթագիտակցությանվրա.ես
համոզվեցի՝ծանոթանալովնրադպրոցականբնութագրին։Նրանհետաքրքրումէրոչթե
այն,թեինչպեսէարվումինչ֊որբան,այլթեինչուևինչիհամար։Իսկնման
հետաքրքրասիրությունըվտանգավորէ։Միայնթեսկսիրհարցնել՝ինչուկամինչիհամար,
ևեթեժամանակինչկանխես,ապավերջըկարողէշատտխուրլինել։Թերևսավելիլավէր,
որխեղճաղջիկըմեռավ։
—Այո՛,մեռավ։
—Բարեբախտաբարայդպիսիքհազվադեպենհանդիպում։Մենքկարողանումենք
սաղմիմեջ,ամենավաղշրջանումխեղդելնմանմիտումները։Առանցտախտակներիու
մեխերիտունչեսկառուցիևեթեուզումես,որտունըչկառուցվի,թաքցրուտախտակներն
ումեխերը։Եթեչեսուզում,որմարդըդառնանա,վշտանա,ընկճվիքաղաքականության
պատճառով,նույնհարցըերկուկողմիցտեսնելուհնարավորությունմի՛ընձեռիր։Թող
տեսնիմիայնմեկը,իսկավելիլավէ՝ոչմեկը։Թողմոռանա,որաշխարհումգոյություն
ունիպատերազմ։Եթեկառավարություննանկարողէ,ոչինչչիհասկանում,հարկերով
խեղդումէժողովրդին,համենայնդեպս,ավելիլավէ,քանեթեժողովուրդըըմբոստանա։
Ամենաէականըանդորրնէ,Մո՛նթագ։Կազմակերպեցեքտարբերմրցույթներ,օրինակ՝
ո՞վէավելիլավհիշումհանրածանոթերգերիբառերը,ո՞վկարողէթվարկելՆահանգների
բոլորգլխավորքաղաքներըկամո՞վգիտե,թեԱյովանահանգըորքանհացահատիկ
էտվելանցյալտարի։Մարդկանցգլուխներըլցրեքանպետքթվերով,խցկեցեքայնքան
չնչինփաստեր,մինչևորնրանցսիրտըխառնի,ոչինչ,հետոնրանցկթվա,թեշատկրթված
են։Նույնիսկկկարծեն,թեիրենքմտածումեն,առաջենշարժվում,թեպետիրականում
դոփումենտեղում։Եվմարդիկերջանիկկլինեն,քանիորփաստերը,որոնցովնրանց
գլուխներըլցվածեն,անփոփոխեն։Սակայնմիտվեքնրանցայնպիսիլպրծուն,
անվստահելի,երկիմաստ,կասկածելինյութ,ինչպիսինփիլիսոփայություննէկամ
սոցիոլոգիան։Աստվածոչարասցե,որնրանքսկսենեզրակացություններ
ևընդհանրացումներանել,կընկնենմելամաղձությանգիրկը։Այնմարդը,որունակ
էքանդելուևհավաքելուհեռուստատեսայինպատը,—իսկմերօրերում
մեծամասնությունըկարողանումէ,—շատավելիերջանիկէնրանից,ովջանումէչափել
ևհաշվարկելտիեզերքը,քանիորչիկարելիայնչափելուհաշվարկել՝առանցսեփական
ոչնչություննումենակությունըզգալու։Եսգիտեմ,եսփորձելեմ։Ո՛չ,գրո՜ղըտանի։Տվեք
նրանցզվարճալիքներ,երեկույթներ,մարմնամարզիկներուձեռնածուներ,կրկեսային
հանդուգնհամարներ,հրթիռայինավտոմեքենաներ,ուղղաթիռ֊մոտոցիկլետներ,
պոռնոգրաֆիաևթմրադեղեր։Ավելիշատայնամենից,ինչըհարուցումէպարզագույն
ավտոմատռեֆլեքսներ։Եթեդրամանանբովանդակէ,կինոնկարը՝անիմաստ,իսկ
կատակերգությունըսնամեջ,գրգռեքիմնյարդերըխլացուցիչերաժշտությամբ։Եվինձ
կթվա,թեպիեսըհուզումէինձ,չնայածդաընդամենըռեակցիաէձայնայինալիքների
հանդեպ։Բայցինձհամարմիևնույնէ։Սիրումեմ,երբինձինչպեսհարկնէթափենտալիս։
Բիթինոտքիելավ։
—Իմգնալուժամանակնէ։Դասախոսություննավարտվեց։Հուսովեմ,ամենինչ
պարզաբանեցի։Մո՛նթագ,հիշեցեքգլխավորը՝մենքերջանկությանմարտիկներենք՝դուք,
եսևմյուսները։Մենքպահպանումենքմարդկությանըայնխղճուկխմբակցությունից,որն
իրհակասականգաղափարներովևտեսություններովբոլորինուզումէապերջանիկ
դարձնել։Մենքամբարտակիպահակներենք10։Ամրացե՛ք,Մո՛նթագ։Հետևեցեք,որ
մելամաղձիևմռայլփիլիսոփայությանհեղեղըչողողիմերաշխարհը։Մերհույսըդուքեք։
Նույնիսկչեքէլպատկերացնում,թեո՛րքանանհրաժեշտեք,թեեսուդուքորքան
հարկավորենքայսերջանիկաշխարհում։
ԲիթինսեղմեցՄոնթագիանկենդանձեռքը։Նաանշարժնստածէրանկողնում։Թվումէր,
եթենրագլխինփուլգարառաստաղը,նաչէրշարժվի։Միլդրեդնայլևսդռներիմեջչէր։
—Վերջումմիբանէլասեմ,—ասացԲիթին։—Ծառայությանընթացքումամենմի
հրկիզողիգոնեմեկանգամհամակումէբուռնհետաքրքրասիրությունը։Հանկարծ
ցանկանումէիմանալ՝ի՞նչէգրվածայդգրքերում։Գիտե՞ք,այնպեսէցանկանում,որչի
կարողանումդիմադրել։Հավատացե՛քինձ,Մո՛նթագ,ժամանակինինքսքիչգրքերչեմ
կարդացել՝կողմնորոշվելուհամար։Եսձեզասումեմ՝գրքերումոչինչչկա,չկաայնպիսիմի
բան,որինկարելիէհավատալկամսովորեցնելուրիշներին։Եթեվիպագրությունէ,ապա
պատմվումէերբևէգոյությունչունեցածերևակայականմարդկանցմասին,կեղծիք,
հորինվածք։Եթեգիտականգրականությունէ,ավելիվատ.միգիտնականըմյուսինապուշ
էանվանում,միփիլիսոփանջանումէձայնակոխանելմյուսին։Բոլորըպատեպատեն
զարկվում,ձգտումենմարելաստղերը,խավարեցնելարևը։Կարդումես՝գլուխդ
էպտտվում։
—Իսկի՞նչկլինի,եթեհրկիզողըպատահաբար,առանցորևէչարմտադրության,գիրք
վերցնի։
Մոնթագիդեմքովջղաձիգդողանցավ։Բացդուռընայումէրնրան,ինչպեսհսկա
դատարկաչք։
—Միանգամայնբնականարարքէ։Պարզհետաքրքրասիրությունէ,ոչավելին,—
պատասխանեցԲիթին։—Նմանդեպքերումմենքո՛չանհանգստանումենք,ոչ՝զայրանում։
Թույլենքտալիսմիօրպահելգիրքը։Եթեքսանչորսժամհետոինքըչիայրում,մենքենք
այրումնրափոխարեն։
—Հասկանալիէ,—Մոնթագիբերանըչորացավ։
—Այսքանը,Մո՛նթագ։Գուցեուզումեքդուրսգալավելիուշ,գիշերայինհերթափոխի՞։
Այսօրհավանաբարկհանդիպե՞նք։
—Չգիտեմ,—պատասխանեցՄոնթագը։
—Ինչպե՞սթե,—Բիթիիդեմքինթեթևզարմանքհայտնվեց։
Մոնթագըփակեցաչքերը։
—Գուցեկգամ,ավելիուշ։
—Եթեչգաս,քոպակասըկզգանք,—մտախոհասացԲիթին՝ծխամորճըդնելովգրպանը։
«Եսայլևսչեմգա»,—մտածեցՄոնթագը։
—Դե,ապաքինվեք,—ասացԲիթին։—Առողջացեք։
Նաշրջվեցուդուրսելավբացդռնից։
***
Մոնթագըպատուհանիցտեսավ,թեինչպեսածխասևանվադողունեցողփայլուն
դեղնակարմիրբզեզավտոմեքենայովԲիթինմեկնեց։
Պատուհանիցերևումէինփողոցներնուհարթճակատներովտները։Ի՞նչասացմի
անգամՔլարիսընրանցմասին։Հիշեց.«Այլևսչկանառմուտքեր։Իսկքեռիսասումէ,որ
նախկինումբոլորտներըունեին։Երեկոներըմարդիկնստումէինշեմին,զրուցում,եթե
ցանկանումէին,իսկեթեոչ՝լուռճոճվումէինճոճաթոռներիմեջ։Պարզապեսնստումէին
ևմտածումինչ֊որբանիմասին,կշռադատում։Ճարտարապետներըվերացրելեն
առմուտքերը,որովհետևդրանքիբրփչացնումէինշենքերիճակատամասերը։Բայցքեռիս
ասումէ,որդասոսկպատրվակէեղել,իրականումչէինուզումթույլտալ,որմարդիկ
այդպեսնստեինշեմին,հանգստանային,ճոճվեինճոճաթոռներիմեջ,զրուցեին։Դա
վնասակարժամանցէ։Մարդիկչափազանցշատէինզրուցում։Եվնրանքմտածելու
ժամանակունեին։Այդպատճառովորոշեցինառմուտքերըոչնչացնել։Պարտեզները
նույնպես։Տներիշուրջըայլևսչկանպարտեզներ,որտեղկարելիլինինստել։Հապա
նայեցեքկահույքին։Ճոճաթոռներըվերացան,քանիորչափազանցհարմարավետէին։
Անհրաժեշտէ,որմարդիկավելիշատշարժվեն։Քեռիսասումէ...քեռիսասումէ...
քեռիս...»։Քլարիսիձայնըմարեց։
***
Մոնթագըհայացքըկտրեցպատուհանիցևնայեցկնոջը.նանստելէրհյուրասենյակում
ևխոսումէրհաղորդավարիհետ,որնիրհերթինդիմումէրնրան։
—ՄիսիսՄո՛նթագ,—ասումէրհաղորդավարը,ևէլիինչ֊որբառեր։—ՄիսիսՄո՛նթագ,
ևէլիինչ֊որբան։Հատուկսարքը,որըձեռքբերեցինհարյուրդոլարով,հարկեղածպահին
ավտոմատկերպովարտաբերումէրկնոջանունը։Դիմելովիրլսարանին՝հաղորդավարը
դադարտվեց,ևայդպահինյուրաքանչյուրտանմեջսարքըհնչեցնումէրտանտիրոջ
անունը,իսկմիայլհատուկսարքավորում,համապատասխանաբար,հեռուստաէկրանին
փոփոխումէրհաղորդավարիշուրթերիուդեմքիմկաններիշարժումները։Կասկածչկար,
որհաղորդավարըտանբարեկամնէր,սրտամոտծանոթը...
—ՄիսիսՄոնթագ,իսկայժմայստեղնայեցեք։
Միլդրեդըթեքեցգլուխը,թեպետակնհայտէր,որչէրլսում։
Մոնթագնասաց.
—Բավականէայսօրգործիչգնալ,ևարդենկարելիկլինիվաղնէլչգնալ,ընդհանրապես
չգնալ։
—Բայցդուհոայսօրկգնա՞ս,—բացականչեցՄիլդրեդը։
—Դեռչեմորոշել։Առայժմմիսոսկալիցանկությունունեմ,ուզումեմամենինչջարդու
փշուրանել։
—Մեքենայովգնամիքիչթարմացիր։
—Ո՛չ,շնորհակալություն։
—Բանալիներըզարդասեղանիվրաեն։Երբեսայդպիսիտրամադրությանմեջեմլինում,
միշտնստումեմմեքենաևմեկնում՝ուրաչքսկտրի,միայնհնարավորինչափարագ։
Ժամումիննսունհինգմղոնսլանալըհիանալիօգնումէ։Երբեմնողջգիշերպտտվումեմ,
տունեմվերադառնումլուսաբացին,իսկդուչեսէլիմանում։Քաղաքիցդուրսշատհաճելի
է։Երբեմնանվիտակսկյուռէընկնում,երբեմն՝շուն։Միքիչզբոսնիր։
—Ո՛չ,այսօրհարկավորչէ։Չեմուզում,որայդզգացումըցրվի։Գրողըտանի,ներսումս
ինչ֊որբանէեռում։Չեմհասկանում,թեինչէ։Եսայնպե՜սդժբախտեմ,
այնպե՜սչարացած,ինքսէլչգիտեմ,թեինչու։Թվումէ՝փքվումեմ,ուռչում։Ասես
չափազանցշատբանէհավաքվելմեջս...Թեինչ,չգիտեմ։Հնարավորէ,որնույնիսկսկսեմ
գրքերկարդալ։
—Բայցչէ՛որքեզբանտկնստեցնեն։—Կինըայնպեսնայեց,կարծեսնրանցմիջև
ապակեպատկար։
Մոնթագըսկսեցհագնվել՝անհանգիստշրջելովննջասենյակում։
—Թերևսվատմիտքչէ,հարկավորէբանտարկելինձ,քանիդեռորևէմեկինչեմվնասել։
Դուլսեցի՞րԲիթիին։Լսեցի՞ր,թեինչէրասում։Նաամենինչիհամարպատասխանունի։
Եվիրավացիէ,կարևորըերջանկություննէ։Զվարճություննամենինչէ։Եսլսումէինրան
ևկրկնումինքսինձ.ո՛չ,եսդժբախտեմ։
—Իսկեսերջանիկեմ,—Միլդրեդըշողարձակժպտաց։—Եվհպարտեմ,որերջանիկեմ։
—Եսպետքէինչ֊որբանանեմ,—ասացՄոնթագը։—Դեռևսչգիտեմ՝ինչ,բայցորևէ
կարևորբան։
—Եսձանձրացելեմայդհիմարությունըլսելուց,—ասացՄիլդրեդըևկրկինշրջվեց
հաղորդավարիկողմը։
Մոնթագըդիպավձայնիկարգավորիչին,ևհաղորդավարըլռեց։
—Մի՛լլի,—սկսեցՄոնթագըումիպահլռեց։—Սաախրոչմիայնիմ,այլնաևքոտունն
է։Եվորպեսզիազնիվլինեմ,պետքէքեզասեմ։Վաղուցպետքէասեի,բայցնույնիսկինքս
ինձվախենումէիխոստովանել։Եսքեզցույցկտամայն,ինչկլորտարիթաքցրելեմ։
Տարվաընթացքումհավաքելեմ,մեկառմեկ,գաղտագողի։Ինքսէլչգիտեմ՝ինչու,բայց
ահա,միխոսքով,արելեմ,իսկքեզայդպեսէլչեմասել...
Նավերցրեցթիկնաթոռը,անշտապևհանգիստտարավնախասենյակ,դրեցմուտքի
դռանմոտ,բարձրացավաթոռին։Միրոպեանշարժացավ,ինչպեսարձանը
պատվանդանին,իսկՄիլդրեդըկողքինկանգնածսպասումէր։Նաետտարավպատի
օդափոխիչցանցը,ձեռքըմտցրեցխողովակիմեջ,միկողմհրեցմետաղյամիցանցևսու
միգիրքհանեց։Առանցնայելունետեցհատակին։Կրկինձեռքըմտցրեց,հանեցևսերկու
գիրքունետեցհատակին։Նաիրարետևիցդուրսէրհանումևնետումէրհատակին՝
փոքրածավալ,ստվար,դեղին,կարմիր,կանաչկազմերովգրքեր։Երբվերջինըհանեց,
Միլդրեդիոտքերիառաջընկածէրմոտքսանգիրք։
—Ներիրինձ,—ասացնա։—Եսարելեմառանցմտածելու։Իսկհիմապարզվումէ,որ
մենքերկուսովայսպատմությանմեջենքխճճվել։
Միլդրեդըընկրկեց,ասեսիրառջևտեսելէրհատակիտակիցդուրսելածբազմաթիվ
մկներ։Մոնթագըլսումէրնրաընդհատվողշնչառությունը,տեսնումնրագունատդեմքը,
սառած,չռվածաչքերը։ՄիլդրեդընորիցունորիցկրկնումէրՄոնթագիանունը,
այնուհետևխղճալիհոգոցհանելովվազեցգրքերիկողմը,վերցրեցնրանցիցմեկնու
նետվեցխոհանոց՝աղբայրիչվառարանիմոտ։
Մոնթագըբռնեցնրան։Կինըծղրտումէրևճանկռտելովփորձումդուրսպրծնել։
—Ո՜չ,Մի՜լլի,ո՜չ։Սպասի՛ր։Վե՛րջտուր,խնդրումեմ։Դուոչինչչգիտես...Դե,վե՛րջ
տուր...—նաապտակեցՄիլդրեդինևուսերիցբռնելով՝թափահարեց։
ԿինըկրկինտվեցՄոնթագիանունըևարտասվեց։
—Մի՛լլի,—ասացնա։—Լսիրինձ։Միվայրկյան։Աղաչումեմ։Այժմարդենոչինչչենք
կարողանել։Այժմչենքկարողայրել։Եսուզումեմնախնայելդրանք,հասկանո՞ւմես,
գոնեմիանգամնայել։Եվ,եթեհրկիզապետնիրավացիէ,միասինկայրենք։Խոսքեմ
տալիս,միասինկայրենք։Դուպետքէօգնեսինձ։
Նանայեցկնոջդեմքին։Բռնեցնրակզակից։Զննելովնրադեմքը՝Մոնթագըորոնումէր
այնտեղիրեն,որոնումէրհուզողհարցիպատասխանը՝ինչպե՞սվարվել։
—Ուզենքթեչուզենք,միևնույնէ,արդենխճճվելենք։Եսքեզնիցոչինչչեմխնդրելայս
բոլորտարիներին,բայցայժմխնդրումեմ,աղաչումեմ։Մենքպետքէվերջապես
ըմբռնենք՝ինչպեսառաջացավայսթնջուկը՝դու,այդքնաբերդեղահաբերըևգիշերային
խելահեղուղևորություններըմեքենայով,եսևիմաշխատանքը։Մենքսրընթացանդունդն
ենքգլորվում,Մի՛լլի։Բայցեսչեմուզում,գրո՛ղըտանի։Մեզհամարհեշտչիլինի։Մենք
նույնիսկչգիտենքինչիցսկսել,բայցփորձենքինչ֊որկերպգլուխհանել,կշռադատել,
օգնելմիմյանց։Նույնիսկչեմկարողասել,թեհենցհիմաորքա՜նէինձանհրաժեշտքո
օգնությունը։Եթեդուդույզնիսկսիրումեսինձ,ապակսպասեսմեկ֊երկուօր։Ահաիմ
խնդրանքը,ևամենինչկավարտվի։Խոստանումեմ,երդվումեմ։Եթեինչ֊որխելացիբան
կաայսգրքերում,թեկուզմտքինշույլհամընդհանուրքաոսիմեջ,գուցեևկարողանանք
փոխանցելուրիշներին։
Միլդրեդնայլևսչէրդիմադրում,ևՄոնթագըբացթողեցնրան։Կինըճոճվելովհեռացավ,
ուժասպառհենվեցպատին,ապածանրորենսահեցհատակին։Նալուռնստելէր
հատակին՝նայելովցիրուցանգրքերին։Ոտքըկպավմիգրքի,ևնադանդաղետքաշեց։
—Երեկայնկինը...Դուայնտեղչէիր,Մի՛լլի,դուչեստեսելնրադեմքը։Քլարիսը
նույնպես...Դուերբեքչեսխոսելնրահետ։Իսկեսխոսելեմ։Բիթիինմանմարդիկ
վախենումեննրանից։Չեմհասկանում՝ինչո՞ւեննրանքվախենումՔլարիսիցևՔլարիսի
նմաններից։ԲայցերեկհերթապահությանժամանակեսսկսեցիհամեմատելՔլարիսին
հրակայանիհրկիզողներիհետևհանկարծհասկացա,որատումեմնրանց,ատումեմինքս
ինձ։Եսմտածեցի՝գուցեավելիլավկլիներ,եթեհրկիզողներնիրենքիրենցայրեին։
—Գա՜յ։
Շքամուտքիխոսափողըցաձրաձայնկանչեց.«ՄիսիսՄո՛նթագ,միսիսՄո՛նթագ,ձեզեն
հարցնում,ձեզենհարցնում»։
Լռություն։
Նրանքվախեցածնայումէինշքամուտքիդռանը,հատակինթափվածգրքերիկույտին։
—Բիթինէ,—արտասանեցՄիլդրեդը։
—Չիկարողպատահել։Նաչէ։
—Վերադարձելէ,—շշնշացկինը։
Եվնորիցխոսափողիխուլձայնը.«Ձեզենհարցնում»։
—Պետքչէդուռըբացել։
Մոնթագըհենվեցպատին,ապադանդաղկքելովպպզեցևսկսեցշփոթահարջոկջկել
գրքերը՝վերցնելովմերթմեկը,մերթմյուսը։Նաողջմարմնովդողումէրևսաստիկ
ցանկանումէրկրկինգրքերըթաքցնելօդափոխիչիմեջ։Բայցգիտեր,որուժչունիմի
անգամևսհանդիպելուհրկիզապետԲիթիին։Նապպզելէր,հետոպարզապեսնստեց
հատակին։Ավելիհամառորենհնչեցխոսափողիձայնը։Մոնթագըհատակիցվերցրեց
հատորիկը։
—Ինչի՞ցսկսենք։—Նագիրքըկեսիցբացեցևուշադիրնայեց։—Կարծումեմ,պետք
էսկսելսկզբից...
—Նաներսկմտնի,—ասացՄիլդրեդը,—ևգրքերիհետմիասինմեզէլկայրի։
Խոսափողըվերջապեսլռեց։Լռություն։Մոնթագըդռանետևումզգացինչ֊որմեկի
ներկայությունը,որկանգնել,սպասումէր,թերևսականջդնում։Ապաքայլերիձայներ
լսվեցին։Քայլերըհեռանումէինճանապարհով։Հետոանցանմարգագետնիմիջով...
—Տեսնենք,թեինչէգրված,—ասացՄոնթագը։Այդբառերընաարտասանեցկմկմալով,
ասեսկաշկանդվումէրսաստիկամոթից։Արագթերթելով՝Մոնթագըաչքիանցկացրեց
տասնյակէջեր,մինչևվերջապեսկանգառավհետևյալտողերին.
«Հաշվվածէ,որտասնմեկհազարմարդ,զանազանժամանակ,գերադասելենմահը,
միայնթեչհնազանդվենևչկոտրենձունսուրծայրից»11։
Միլդրեդընստելէրնրադիմաց։
—Դաի՞նչէնշանակում։Ախր,ոչմիիմաստչկա։Հրկիզապետըիրավացիէր։
—Սպասի՛ր,—պատասխանեցՄոնթագը։—Նորիցսկսենք։Հե՛նցսկզբից։
Երկրորդմաս
ՄԱՂԸԵՎԱՎԱԶԸԱմբողջօրընրանքկարդումէին,իսկերկնքիցնոյեմբերյանսառնանձրևըթափվումէր
խաղաղվածտանվրա։Նրանքկարդումէիննախասենյակում։Հյուրասենյակըամայիու
գորշէրթվում։Նրահամրացածպատերինչէրխաղումգույներիծիածանը,չէին
առկայծումհրավառությանցոլքերը,չկայինոսկեկարցանցկենզգեստներհագածկանայք,
ևսևթավշյակոստյումներովտղամարդիկ100ֆունտանոցճագարներչէինհանում
արծաթավունլայնեզրգլխարկներից։Հյուրասենյակըմեռյալէր։Միլդրեդըսառած,
անարտահայտիչհայացքովշարունակնայումէրլռինպատերին,իսկՄոնթագըմերթ
անհանգիստչափչփումէրսենյակը,մերթնորիցպպզումևմիքանիանգամբարձրաձայն
կարդումորևէէջ։
«Դժվարէասել,թեհատկապեսորպահինէծնվումբարեկամությունը։Ջուրըկաթիլ֊
կաթիլլցնելիս,լինումէմիվերջինկաթիլ,որիցհանկարծբերնեբերանլցվումէանոթը
ևթափվումեզրից,ճիշտնույննէ,երբբարիարարքներիցմեկըհանկարծլիքըլցնում
էսիրտդ»։
Մոնթագընստեց՝ականջդնելովանձրևիխշշոցին։
—Գուցեևհենցայդէր,որկարմերհարևանաղջկամեջ։Եսայնպեսեմուզում
հասկանալնրան։
—Բայցնամեռելէ։Իսերաստծո,խոսենքորևէապրողիմասին։
Չնայելովկնոջը՝Մոնթագը,ողջմարմնովդողալով,կտրեց֊անցավնախասենյակը
ևմտավխոհանոց։Երկարկանգնեցպատուհանիմոտ՝հայացքըապակիներըթմբկահարող
անձրևին։Երբանձրևըդադարեց,նավերադարձավարդենաղջամուղջովպատված
նախասենյակևվերցրեցնորգիրք։
—Մերնախասիրածթեմանէ.«Իմմասին»։
Նախեթ֊խեթնայեցպատին։
—Մերնախասիրածթեմանէ.«Իմմասին»։
—Այդահասկանումեմ,—ասացՄիլդրեդը։
—ԻսկՔլարիսիհամարբնավէլնախասիրածթեմաչէր։Նասիրումէրխոսելուրիշների
մասին,իմմասին։Նաառաջիննէրիմկյանքում,որինձիսկապեսդուրեկավ։
Ծանոթներիսմեջմիակնէր,որնայումէրուղիղաչքերիս,այնպես,ասեսինչ֊որբան
արժեմ։
Նահատակիցվերցրեցերկուգրքերը,որքիչառաջկարդումէր։
—Այսմարդիկմեռելենշատտարիներառաջ,բայցեսգիտեմ,որնրանցբոլոր
գրածներնայսպեսթեայնպեսկապվածենՔլարիսիհետ։
Դրսիցթույլճանկռտոցլսվեց։
Մոնթագըքարացավ։Միլդրեդը,ծանրշնչելով,սեղմվեցպատին։
—Դռանետևումինչ֊որմեկըկա...Ինչո՞ւէխոսափողըլռում։
—Անջատելեմ։
Դռանետևիցլսվումէրթույլֆսֆսոց,էլեկտրաջեռուցմանթեթևթշշոց։
Միլդրեդըծիծաղեց։
—Ախրդապարզապեսշունէ...Վռնդե՞մ։
—Չհամարձակվես։Տե՛ղդնստիր։
Լռության։Դրսումսառնանձրևէրմաղում։Իսկփակդռանտակիցփչումէր
էլեկտրականկապույտպարպումներինուրբհոտը։
—Շարունակենք,—հանգիստասացՄոնթագը։
Միլդրեդըոտքովհարվածեցգրքին։
—Գրքերըմարդիկչեն։Դուկարդումես,եսնայումեմշուրջս,բայցոչոքչկա։
Մոնթագընայումէրհյուրասենյակիպատերին,մեռածուգորշ,ինչպեսօվկիանոս,որ
պատրաստէալեկոծվելու,եռալուկյանքով,եթեմիայնմիացվիէլեկտրականարևը։
—Իսկ«ազգականները»կենդանիմարդիկեն։Նրանքինչ֊որբանենասումինձ,ես
ծիծաղումեմ,նրանքծիծաղումեն։Հապագույնե՜րը...
—Այո՛,գիտեմ։
—Բացիայդ,եթեհրկիզապետԲիթինիմանաայսգրքերիմասին...—Միլդրեդը
մտածմունքիմեջընկավ։Դեմքիզարմանքըփոխվեցսարսափի։
—Նակարողէգալայստեղ,այրելտունը,«ազգականներին»,ամենինչ։Սոսկալի՜է։
Հապամտածի՛ր,թեորքանփողենքներդրելայստանվրա։Ինչո՞ւեսպետքէկարդամայս
գրքերը,հանունինչի՞։
—Ինչո՞ւ,հանունինչի՞,—գոչեցՄոնթագը։—Անցածգիշերեսօձտեսա։Աշխարհում
ավելիարգահատելիբանչկա։Նակարծեսսատկածէր,բայցմիաժամանակկենդանի։Նա
կարողէրտեսնել,բայցչէրտեսնում։Ուզո՞ւմեստեսնելայդօձին։Նաանհետաձգելի
օգնությանհիվանդանոցումէ,այնտեղմանրամասնգրվածէ,թեինչպիսիաղտեղություն
դուրսքաշեցքեզնից։Գուցեգնա՞սայնտեղ,ընթերցե՞սքարտարանումպահվողգրառումը։
Միայնթեչգիտեմ՝ի՞նչխորագրիտակփնտրել՝«ԳայՄոնթագ»,թե՞«Սարսափ»կամ
«Պատերազմ»։Իսկգուցեգնաստեսնեսայնտունը,որանցածգիշերայրվե՞ց։Մոխրիմեջ
պեղեսայնկնոջոսկորները,որըողջակիզվեցիրտանհետմիասին։ԻսկՔլարիս
Մըքլե՞լընը։Որտե՞ղփնտրելհիմանրան։Դիարանո՞ւմ։Ահալսի՛ր։
Տանվերևումիրարետևիցսրընթացանցանռմբակոծիչները,անցանհռնդյունով,
դղրդյունով,սուլոցով,ասեսանտեսանելիվիթխարիօդափոխիչէրպտտվումերկնքի
դատարկխոռոչում։
—Տե՜րաստված,—բացականչեցՄոնթագը,—ամենժամնրանքոռնումենմեր
գլխավերևում։Մերկյանքիամենվայրկյանըհագեցվածէայդդժոխայինռմբակոծիչներով։
Ինչո՞ւոչոքչիխոսումայդմասին։1960թվականիցհետոմենքսկսելենքևհաղթելերկու
ատոմայինպատերազմում։Մի՞թեպատճառնայնչէ,որզվարճանալովտանը,լիովին
մոռացելենքմնացյալաշխարհը։Արդյոքայնպատճառովչե՞նքայսպեսհարուստ,որ
աշխարհնայնքանաղքատէ,իսկմերհոգնէլչէ։Եսլսելեմ,որամենուրմարդիկ
կիսաքաղցեն,իսկմենքկուշտենք։Արդյոքճի՞շտէ,որողջաշխարհըտաժանակիր
աշխատումէ,իսկմենքզվարճանումենք։Դրահամարչէ՞,որսաստիկատումենմեզ։Ես
վաղուցեմլսել,որբոլորնատումենմեզ։Իսկգիտե՞ս,թեինչու։Եսչգիտեմ։Գուցեայս
գրքե՞րըբացենմերաչքերը։Գուցեդրա՞նքնախազգուշացնենմեզ՝չկրկնելնույն
անուղղելիսխալները։Եսչեմհիշում,թեքոհյուրասենյակիայդապուշներըերբևէայդ
մասինխոսածլինեն։Աստվա՜ծիմ,Մի՛լլի,ախր,ինչպե՞սչեսհասկանում։Եթեօրականմի
քիչկարդանք,ասենք,օրըմիժամ,երկուժամ,գուցեթե...
Հեռախոսըզնգաց։Միլդրեդըճանկեցլսափողը։
—Ա՜ննա։—Նաուրախացածծիծաղեց։֊—Այո՛,Սպիտակծաղրածունէերեկոյան
ծրագրով։
Մոնթագըգնացդեպիխոհանոցևգիրքընետեցսեղանին։
«Մո՛նթագ,—դիմեցինքնիրեն,—դուիսկապեսհիմարես։Սակայնինչպե՞սվարվել։
Գրքերիմասինհայտնելկայա՞ն։Մոռացությա՞նտալ»։—Նակրկինբացեցգիրքը,ջանալով
չլսելՄիլդրեդիծիծաղը։
«Խե՜ղճՄիլլի,—մտածեցնա։—Խե՜ղճՄոնթագ։Չէ՛որդունույնպեսգլուխչեսհանում։
Որտեղիցօգնությունխնդրել,որտե՞ղուսուցիչգտնել,երբարդենայդքանժամանակ
կորսվածէ»։
Չպետքէհանձնվել։Նափակեցաչքերը։Դե,իհարկե,նակրկինզգաց,որմտածում
էքաղաքայինզբոսայգումասին,ուրմիտարիառաջանցողակիմտելէր։Վերջերսհաճախ
էրհիշումայդմասին։Եվայժմէլհիշողությանմեջպարզորոշգծագրվեցայնամենը,ինչ
կատարվեցայդօրը՝զբոսայգում.սաղարթախիտանկյունը,նստարանիննստածսև
կոստյումովծերուկը,որ,Մոնթագինտեսնելով,արագորենինչ֊որբանխոթեցվերարկուի
գրպանը։
...Ծերուկըտեղիցվերցատկեց,ասեսուզումէրվազել։ԻսկՄոնթագնասաց.
—Սպասե՛ք։
—Եսոչմիմեղքչունեմ,—դողահարբացականչեցնա։
—Իսկո՞վասաց,թեդուքմեղավորեք։
Որոշժամանակնրանքլուռնստելէինկանաչսաղարթներիաղոտցոլքերիմեջ։Հետո
Մոնթագըխոսքբացեցեղանակիմասին,ևծերուկըպատասխանեցցածր,թույլձայնով։
Դատարօրինակ,խաղաղհանդիպումէր։Ծերուկըխոստովանեց,որինքըանգլերենլեզվի
պաշտոնանկպրոֆեսորէ,աշխատանքիցզրկվելէքառասունտարիառաջ,երբ
ուսանողներիևնյութականաջակցությանբացակայությանպատճառովփակվեց
հումանիտարգիտություններիվերջինքոլեջը։ԱնունըՖաբերէր,ևերբնաայլևսչէր
վախենումՄոնթագից,դարձավշատախոս։Սկսեցխոսելցածր,համաչափձայնով,նայելով
երկնքին,ծառերին,զբոսայգուկանաչբացատներին։Նրանքզրուցեցինշուրջմեկժամ։
Հանկարծծերուկըինչ֊որբանարտասանեց,ևՄոնթագըհասկացավ,որանհանգ
բանաստեղծությունէ։Հետո,սիրտառնելով,կրկինինչ֊որբանարտասանեց՝նույնպես
բանաստեղծություն։Ձեռքըսեղմելովվերարկուիձախգրպանին՝Ֆաբերըքնքշորեն
արտաբերումէրբառերը։Մոնթագնզգաց,որեթեձեռքըմեկնի,ծերուկիգրպանից
բանաստեղծություններիհատորյակկհանի։Բայցնաչմեկնեց։Նրաձեռքերնանզգաընկած
էինծնկներին։
—Չէ՛որեսխոսումեմոչթեբունիրերիմասին,սը՛ր,—ասացՖաբերը։—Եսխոսումեմ
իրերիէությանմասին։Նստածեմայստեղևգիտեմ,որապրումեմ։
Ահաայնամենը,ինչտեղիունեցավայնժամանակ։Մեկժամտևածմենախոսություն,
բանաստեղծություններումեկնաբանություններ,իսկհետոծերուկըդողացողմատներով
թղթիկտորիվրագրեցիրհասցեն։Մինչայդպահըերկուսնէլխուսափումէին
հիշատակել,որՄոնթագըհրկիզողէ։
—Ձերքարտարանիհամարէ,—ասացծերուկը,—եթեձերմտքովանցնիբարկանալինձ
վրա։
—Եսչեմբարկանում,—զարմացածասացՄոնթագը։
***
ՆախասենյակիցլսվեցՄիլդրեդիանզուսպքրքիջը։
Բացելովննջարանիպատիպահարանը՝Մոնթագըթերթեց«Ենթակաեն
հետաքննության»(՞)մակագրությամբարկղիքարտերը։ԴրանցմեջէրՖաբերիքարտը։
ԱյնժամանակՄոնթագըչէրմատնելնրան,բայցևհասցենչէրոչնչացրել։
Նահավաքեցհեռախոսիհամարը։Հեռախոսալարիմյուսծայրինազդանշանըմիքանի
անգամկրկնեցՖաբերիանունը,և,վերջապես,ընկալուչումլսվեցպրոֆեսորիթույլձայնը։
Մոնթագըներկայացավ։Տիրեցերկարատևլռություն։Եվապա՝
—Այո՛,միստրՄոնթագ։
—Պրոֆեսո՛րՖաբեր,եսուզումեմձեզոչայնքանսովորականմիհարցտալ։Մեր
երկրումքանի՞«Աստվածաշունչ»էմնացել։
—Չեմհասկանում՝ինչի՞մասինեքխոսում։
—Եսուզումեմիմանալ՝գեթմիօրինակ«Աստվածաշունչ»մնացե՞լէ։
—Ուզումեքծուղա՞կըգցելինձ։Եսչեմկարողպատահականմարդկանցհետխոսել
հեռախոսով։
—Քանի՞օրինակէմնացելՇեքսպիրի,Պլատոնիստեղծագործություններից։
—Ոչմի,դուքինձնիցլավգիտեք։Ո՛չմի։
Ֆաբերընետեցընկալուչը։
Մոնթագընույնպեսցածդրեցընկալուչը։Ո՛չմի։ՀրակայանիցուցակիցՄոնթագնինքնէլ
գիտեր։Սակայն,չգիտեսինչու,նացանկանումէրլսելհենցՖաբերից։
ՆախասենյակումհանդիպեցՄիլդրեդին,նրադեմքըհուզմունքիցշառագունելէր։
—Այսօրմեզհյուրենգալուտիկինները։
Մոնթագընրանցույցտվեցմիգիրք։
—ՍաՀինևՆորկտակարաննէ,ևգիտե՞ս,Միլդրեդ...
—Խնդրումեմ,մի՛սկսիր...
—Սա,հնարավորէ,միակփրկվածօրինակնէ՝մերաշխարհամասում։
—Բայցդուպետքէայսօրևեթվերադարձնես։Չէ՛որհրկիզապետԲիթինգիտիայդ
գրքիմասին։
—Հազիվթեիմանա՝հատկապեսի՜նչգիրքեմբերել։Կարելիէմեկուրիշըհանձնել։Բայց
ո՞րը։Ջե՞ֆերսոնը12։ԳուցեԹո՞րոն13։Ո՞րնէպակասարժեքավոր։Եվհետո,եթեեսփոխեմ,
ևԲիթինիմանա,թեհատկապեսո՜րգիրքնեմգողացել,նագլխիկընկնի,որմեզմոտմի
ամբողջգրադարանկա։
Միլդրեդիշրթունքներըջղաձգվեցին։
—Հապամտածիր,թեինչեսանում։Դումեզկկործանես։Քեզհամարո՞վէկարևոր՝ե՞ս,
թե«Աստվածաշունչը»։
Նաարդեննորիցջղայինճչումէր՝սեփականտաքությունիցհալվողմոմետիկնիկի
նման։
ԲայցՄոնթագըչէրլսումնրան,նալսումէրԲիթիիձայնը։
«Նստեցեք,Մոնթագ։Նայեցեք։Վերցնումենքառաջինէջը։Զգուշությամբ,ինչպես
ծաղկաթերթ,այրումենք։Հետո՝երկրորդը։Կրակըդրանքվերէածումսևթիթեռների։
Գեղեցիկէ,չէ՞։Այժմերկրորդէջիցկպցրեքերրորդըևայդպեսշղթայաբար,էջառէջ,
գլուխառգլուխ.բոլորըհիմարություններեն՝ամփոփվածբառերում,բոլորը՝սուտ
խոստումներ,հնամաշմտքեր,իրդարնապրածփիլիսոփայություն»։
Բիթիննստելէրքրտնաթորճակատով,իսկնրաշուրջըհատակըծածկվածէրսև
թիթեռներիդիակներով,որոնքզոհվելէինբոցեղենմրրիկիմեջ։
Միլդրեդըլռեցնույնքանանսպասելի,ինչպեսսկսելէրճչալ։Մոնթագընրավրա
ուշադրությունչէրդարձնում։
—Միելքէմնում,—ասացնա։—Մինչևերեկո,երբեսստիպվածկլինեմգիրքըհանձնել
Բիթիին,պետքէպատճենահանեմ։
—Դուտանըկլինե՞ս,երբՍպիտակծաղրածուիծրագիրնսկսվիևտիկիններըհյուր
գան,—բղավեցՄիլդրեդընրաետևից։
Չշրջվելով՝Մոնթագըկանգառավդռներիմեջ։
—Մի՛լլի։
Լռություն։
—Ի՞նչ։
—Մի՛լլի,Սպիտակծաղրածունսիրո՞ւմէքեզ։
Ոչմիպատասխան։
—Մի՛լլի,—նալիզեցչորշրթունքները,—արդյոքքո«ազգականները»սիրո՞ւմենքեզ։
Սիրումենամբողջսրտովուհոգո՞վ։Հա՞,Մի՛լլի։
Մոնթագնզգաց,որկինըաչքերըշփոթահարթարթելովնայումէիրծոծրակին։
—Ինչո՞ւեսայդպիսիհիմարհարցերտալիս։
Մոնթագնուզումէրլացլինել,բայցշրթունքներնամուրսեղմվածէին,ևաչքերում
արցունքչկար։
—Եթեդռանետևումշունտեսնես,իմփոխարենոտքովկխփես,—ասացՄիլդրեդը։
Նաանվճռականկանգնելէրդռանառաջ,ականջդնելով։Ապաբացեցևդուրսելավ։
Անձրևըդադարելէր,անամպերկնքումարևըթեքվումէրդեպիմայրամուտ։Տան
շրջակայքումոչոքչկար,փողոցնումարգագետիննամայիէին։
Մոնթագըթեթևհոգոցհանեց,ապաետևիցշրխկացրեցդուռը։
***
Մոնթագըմետրոգնաց։
«Ասեսամբողջովինքարացելեմ,—մտածեցնա։—Այդերբվանի՞ցսկսվեց։Ե՞րբ
կարծրացանդեմքս,մարմինս.արդյո՞քայնգիշեր,երբխավարումոտքովբախվեցի
դեղահաբիսրվակին,որնասեսթաքցրածականլիներ։
Կանցնի,մտածեցնա։Գուցեոչմիանգամից,թերևս՝միառժամանակհետո։Բայցես
ամենինչկանեմ,որանցնի,ևՖաբերնէլկօգնիինձ։Ինչ֊որմեկըկվերադարձնիիմ
նախկինդեմքը,իմձեռքերը,նրանքկրկինկդառնանայնպիսին,ինչպիսինեղելեն։Հիմա
նույնիսկժպիտը՝հրկիզողիսովորականժպիտը,լքելէինձ։Առանցնրաեսկորածեմ»։
Լուսամուտներումառկայծումէինթունելիպատերը՝բացդեղնավունհախճասալիկներ
ևթանձրխավար,թվերևնորիցխավար,ամենինչսլանումէրկողքով,գումարվում
ընդհանուրին։
Միանգամ,երբինքըդեռերեխաէր,ամառվամիշոգօրնստելէրծովափիդեղին
ավազաթմբինևփորձումէրավազըլցնելմաղը,որովհետևիրչարասիրտզարմիկնասել
էր.«Եթեմաղնավազովլցնես,տասըսենթկտամ»։Բայցորքանավելիարագէրնալցնում
մաղը,նույնքանարագէրավազըչորխշշոցովթափվում։Նրաձեռքերըհոգնելէին,ավազն
այրումէրկրակինման,իսկմաղըդատարկէր։Հուլիսյանայդտոթօրընալուռնստելէր
ծովափին,ևարցունքներըհոսումէինայտերով։
Այժմ,երբօդամուղգնացքըթռցնումէրնրան,ցնցելովուճոճելովստորերկրյադատարկ
միջանցքներում,նահիշեցմաղիանողոքտրամաբանությունըևհայացքըցածհառելով,
հանկարծտեսավ,որձեռքինպահելէբաց«Աստվածաշունչը»։Վագոնումմարդիկկային,
բայցնա,չթաքցնելով,գիրքըպահումէրձեռքում,ևհանկարծգլխովանցավանհեթեթմի
միտք.եթեարագուանընդհատկարդա,ապագուցեևմաղումմիքիչավազմնա։Նա
սկսեցկարդալ,բայցբառերըշաղվումէին,իսկչէ՛որմիքանիժամհետոնակտեսնի
Բիթիինևնրանկհանձնիգիրքը,ուստիոչմիարտահայտությունչպետքէսպրդի,
հարկավորէհիշելյուրաքանչյուրտողը։«Եսպե՛տքէայդանեմ,եսկստիպեմինձայդ
անել»։
Նաջղաձգորենսեղմեցգիրքը։
Վագոնումոռնումէինբարձրախոսները.
—«Դենըմ»ատամիմածուկ։
—Լռիր,—մտածեցՄոնթագը։—«Նայեցեքվայրիշուշանին,ինչպե՜սէաճում»14։
—«Դենըմ»ատամիմածուկ։
«Ոչջանքէթափում...»։
—«Դենըմ»...
«Նայեցեքվայրիշուշանին...»։Լռիր,վերջապես,լռիր...
—Ատամիմածո՜ւկ...
Նանորիցբացեցգիրքը,սկսեցտենդագինթերթելէջերը,որոնքնաշոշափումէրկույրի
պես,անթարթնայումամենմիտողի,ամենմիտառի։
—«Դենըմ»։Տառառտառ՝դ֊ե֊ն...
«Ո՛չջանքէթափումուոչհյուսումէ»։
Մաղիցթափվողչորավազիխշշոց։
—«Դենըմը»թարմացնումէ...
«Նայեցեքվայրիշուշանին,շուշանին,շուշանին»։
—Ատամներըմաքրող«Դենըմ»։
—Լռեցե՜ք,լռեցե՜ք,լռեցե՜ք...—այսաղերսանքը,օգնությանկանչըայնպիսիուժով
դուրսպոկվեցՄոնթագիկրծքից,որինքնէլչնկատեց՝ինչպեսոտքիթռավ։Աղմկոտ
վագոնիշփոթվածուղևորներըվախեցածմիկողմթեքվեցինխելացնոր,աղաղակից
կարմրատակածդեմքով,բորբոքվածշրթունքներովմարդուց,որձեռքինսեղմելէրբաց
գիրքը։Բոլորըերկյուղովէիննայումնրան,բոլորը,ովքերմիրոպեառաջհանգիստ,
ոտքերովչափէինտալիսգովազդերին՝«Դենըմ»,«Դենըմ»ատամիմածուկ,«Դենըմ»,
«Դենըմ»ատամիմածուկ՝մեկ֊երկու,մեկ֊երկու,մեկ֊երկու֊երեք,մեկ֊երկու,մեկ֊երկու,
մեկ֊երկու֊երեք...Բոլորը,ովքերմեքենաբարքթիտակդնդնումէին.«Մածուկ,մածուկ,
ատամիմածուկ,մածուկ,մածուկ,ատամիմածուկ...»։
Եվասեսիհատուցումն,ռադիոնՄոնթագիվրամիտոննաերաժշտությունթափեց՝
մետաղիշռինդի,թիթեղի,պղնձի,արծաթի,արույրիզնգոցներիտարափ։Մարդիկ
ստիպվածէինխաղաղվել,քանիորփախչելուտեղչունեին,հսկաօդամուղգնացքը
սլանումէրստորգետնյախորթունելով։
—Վայրիշուշան...
—«Դենըմ»։
—Ասացի՝շուշան...
Մարդիկզարմանքովնայեցիննրան.
—Ուղեկցորդինկանչեք։
—Խելքըթռցրելէ...
—ՆոլՎյուկայարան։
Գնացքըսուլոցովօդբացթողեցևկանգառավ։
—ՆոլՎյու,—բարձր։
—«Դենըմ»,—շշուկով։
Մոնթագիշուրթերըհազիվէինշարժվում։
—Շուշան...
Ֆշշալովվագոնիդուռըբացվեց,Մոնթագըդեռևսկանգնածէր։Հևոցարձակելով՝դուռն
սկսեցփակվել։ԵվմիայնայդժամանակՄոնթագըշարժվեցառաջ՝հրմշտելովմյուս
ուղևորներինևշարունակելովանձայնգոռալ՝փակվողդռաննեղճեղքիցժամանակին
դուրսնետվեցկառամատույց։Նավազեցթունելիսպիտակհախճասալիկներիվրայով՝
ուշադրությունչդարձնելովշարժասանդուղքներին,որովհետևցանկանումէրզգալ՝ինչպես
ենշարժվումիրոտքերը,ձեռքերը,ինչպեսենպրկվումութուլանումթոքերը,ամենմի
ներշնչմանևարտաշնչմանժամանակ՝ինչպեսէօդըքերծումկոկորդը։Նրանհետապնդում
էրնույնձայնը՝«Դենըմ»,«Դենըմ»,«Դենըմ»։
Օձինմանֆշշալով՝գնացքնանհետացավմութթունելում։
—Ո՞վէ։
—Եսեմ,Մոնթագը։
—Ի՞նչեքուզում։
—Ներսթողեքինձ։
—Եսոչինչչեմարել։
—Եսմենակեմ։Հասկանո՞ւմեք,մենակեմ։
—Երդվեցեք։
—Երդվումեմ։
Դուռըդանդաղբացվեց,Ֆաբերըդուրսնայեց։Ցերեկվապայծառլույսիտակնաշատ
ծերէրթվում,թուլակազմ,վախեցած։Ծերուկնայնպիսիտեսքուներ,ասեսերկար
տարիներտնիցդուրսչէրեկել։Նրադեմքըևսենյակիսպիտակսվաղածպատերընույն
գույնիէին։Ճերմակէինթվումնրաև՛շուրթերը,և՛այտերիմաշկը,և՛մազերը,և՛խամրած
գորշակապույտաչքերը։Բայցհանկարծնրահայացքնընկավայնգրքին,որՄոնթագը
պահելէրթևիտակ,ևծերուկըմիանգամիցփոխվեց,այժմնաոչայդքանծերէրթվում,ոչ
էլթույլ։Նրավախըկամաց֊կամացանցնումէր։
—Ներեցեք,ստիպվածենքզգուշավորլինել։
Ֆաբերիաչքերըգամվածէինգրքին։
—Ուրեմն՝ճի՞շտէ։
Մոնթագըներսմտավ։Դուռըփակեց։
—Նստեցեք,—Ֆաբերըետքաշվեց,աչքըչկտրելովգրքից,ասեսվախենումէր,թե
կանհետանա,եթեգեթմիվայրկյանհայացքըթեքի։Նրաետևումննջարանիբացդուռնէր,
ներսում՝սեղանը,որիվրախառնիխուռնթափվածէինինչ֊որմեխանիզմներիմասեր
ևաշխատանքայինգործիքներ։Մոնթագնայդամենընշմարեցսոսկանցողակի,որովհետև
Ֆաբերը՝նկատելով,թեինչուղղությամբէնայումնա,արագշրջվելով՝ծածկեցդուռը։Նա
կանգնելէր,դողացողձեռքովսեղմելովբռնակը։Ապաանվճռականհայացքըհառեց
Մոնթագին։
ԱյժմՄոնթագընստելէր՝ծնկներիվրապահելովգիրքը։
—Այդգիրքը...Որտե՞ղեքդուք...
—Գողացելեմ։
ՖաբերնառաջինանգամնայեցուղիղՄոնթագիաչքերին։
—Դուքխիզախմարդեք։
—Ոչ,—ասացՄոնթագը։—Բայցիմկինըմեռնումէ։Աղջիկը,որիմբարեկամնէր,մեռել
էարդեն։Միկին,որկարողէրդառնալիմբարեկամը,ողջ֊ողջայրվեցմիօրառաջ։Դուք
միակնեք,որկարողեքօգնելինձ։Եսուզումեմտեսնե՜լ։Տեսնե՜լ...
Ֆաբերիձեռքերը,որդողումէինանհամբերությունից,պարզվեցինդեպիգիրքը։
—Կարելի՞է։
—Այո՛,իհարկե։Ներեցեք։—Մոնթագընրանտվեցգիրքը։
—Որքա՜նժամանակէանցել...Եսերբեքկրոնասերչեմեղել...Բայցորքանժամանակ
էանցելայնօրերից...—Ֆաբերըթերթումէրգիրքը,որոշհատվածներկարդալով։—Ճիշտ
նույննէ,այնպիսին,ինչպիսինեսհիշումեմ։Աստվա՜ծիմ,իսկինչպեսենհիմաաղճատում
մերհեռուստատեսայինհյուրասենյակներում.Քրիստոսըդարձելէ«ազգականներից»
մեկը։Եսհաճախեմմտածում՝կճանաչե՞րտերաստվածըիրորդուն։Մենքայնպեսենք
նրանպճնազարդել։Կամ,ավելիլավէասել,մերկացրելենք։Այժմնաիսկականանանուխի
ծամոնէդարձել,քաղցրավենիք,հյութ,սառնաշաքար,եթեիհարկե,չիզբաղվումորևէ
ապրանքիքողարկվածռեկլամով,առանցորի,իբր,չիկարողյոլագնալհավատացյալը։
—Գիտե՞ք,գրքերիցմշկընկույզիկամէլանդրծովյանհեռավորերկրներիցբերված
համեմունքիհոտէգալիս։Մանկուցեսսիրումէիհոտոտելգրքերը։Աստվա՜ծիմ,
որքա՜նհիանալիգրքերկային,երբդեռևսմենքմեզթույլչէինքտալիսոչնչացնելդրանք։
Նաթերթումէրէջերը։
—ՄիստրՄոնթագ,դուքձերառջևտեսնումեքվախկոտմիմարդու։Եսդեռայն
ժամանակգիտեի,տեսնումէի,թեուրենքգլորվում,սակայնլռումէի։Եսանմեղներից
մեկնէի,նրանցից,ովքերկարողէինձայնբարձրացնել,երբոչոքարդենչէրուզումլսել
«մեղապարտներին»։Բայցեսլռեցիև,այդպիսով,հանցակիցդարձա։Եվերբ,վերջապես,
նրանքհամակվեցինգրքերնայրելուգաղափարով,այդգործումներքաշելով
հրկիզողներին,եսփոքրինչփնթփնթացիուհաշտվեցի,որովհետևոչոքչսատարեցինձ։
Իսկհիմաչափազանցուշէ։
Ֆաբերըփակեց«Աստվածաշունչը»։
—Այժմասացեք՝ինչո՞ւեքեկելինձմոտ։
—Եսզրուցելուկարիքունեմ,բայցոչոքչիլսում։Եսչեմկարողխոսելպատերիհետ,
նրանքգոռումենինձվրա։Չեմկարողխոսելկնոջսհետ,նալսումէմիայնպատերին։
Ուզումեմ,որմեկըլսիինձ։Եթեերկարխոսեմ,ապահնարավորէ,ինչ֊որխելամիտբան
ասեմ։Եվհետոուզումեմ,որդուքինձսովորեցնեքհասկանալկարդացածս։
ՖաբերըակնապիշնայեցՄոնթագինիհար,սափրված,կապտաբծերովդեմքին։
—Ի՞նչնէձեզայդպեսցնցել։Ի՞նչնէձերձեռքիցցածգցելհրկիզողիջահը։
—Չգիտեմ։Մենքամենինչունենքերջանիկլինելուհամար,բայցդժբախտենք։Ինչ֊որ
բանումվրիպելենք։Եսամենուրեքփնտրելեմ։Իմացածսմիակբանը,որնախկինումեղել
է,իսկայժմչկա,գրքերնեն,որոնքեսինքսայրումեմահաարդենտասը֊տասներկու
տարի։Եվեսմտածեցի՝թերևսգրքերնէլօգնենինձ։
—Դուքանհուսալիերազողեք,—ասացՖաբերը։—Այդամենըչափազանցծիծաղելի
կլիներ,եթեայդքանլուրջչլիներ։Ձեզոչթեգրքերենհարկավոր,այլայն,ինչերբևէեղել
էդրանցում,ինչըկարողէրայժմէլլինելմերհյուրասենյակներիծրագրերում։
Մանրամասներինկատմամբնույնպիսիուշադրությունևիրազեկությունկարողէր
ցուցաբերվելևմերռադիոուհեռուստատեսայինհաղորդումներում։Բայց,ավա՜ղ,նրանք
այդչենանում։Ո՛չ,ո՛չ,գրքերըմիանգամիցչենտաձերփնտրածը։Պետքէինքներդ
փնտրեքամենուրեք,հինկինոնկարներում,վաղեմիընկերներիշրջանում։Փնտրեքորտեղ
հնարավորէ՝հինգրամաֆոնայինձայնապնակներում,ձերշրջակաբնությանմեջ,հենց
ձերմեջ։Գրքերըսոսկմեկնենայնշտեմարաններից,որտեղկուտակումենքայն,ինչ
վախենումենքմոռանալ։Նրանցմեջչկաոչմիգաղտնիք,ոչմիկախարդանք։
Կախարդանքըսոսկայնէ,ինչասումենգրքերը,այն,թեինչպեսեննրանքհավաքում,մի
ամբողջականմիասնությանմեջմիացնումտիեզերքիտարբերծվենները։Իհարկե,դուք
չէիքկարողայդիմանալ։Դուքհավանաբարհիմաէլլիովինչեքհասկանում,թեինչի
մասինեմխոսում։Դուքբնազդաբարճիշտեզրակացությանեքհանգել,մեզպակասում
էերեքբան։Առաջինը,գիտե՞ք,արդյոք,ինչո՞ւենմեզհամարայդքանկարևորայսպիսի
գրքերը։Որովհետևորակունեն։Իսկի՞նչէնշանակումորակ։Ինձհամարդանախգրքի
հյուսվածքնէ։Այսգիրքըծակոտիներունի,շնչումէ։Դիմագիծունի։Կարելի
էուսումնասիրելմանրադիտակով։Եվդուքնրամեջկգտնեքկյանք,եռունկյանք,որ
հորդումէձերառջևիրանսպառբազմազանությամբ։Որքանշատենծակոտիները,որքան
թղթիքառակուսիդյույմիվրամեծէկյանքիտարբերկողմերիճշմարտացիարտացոլումը,
այնքանավելիգեղարվեստականէերկը։Ահաորակիիմսահմանումը։Պատկերել
մանրամասները,նորմանրամասներ։Լավգրողներըսերտշփմանմեջենկյանքիհետ։
Միջակներըսոսկհպանցիկսահումենմակերեսով,իսկվատերըբռնաբարումենայն
ևթողնումճանճերինկեր։
—Այժմհասկանո՞ւմեք,—շարունակեցՖաբերը,—թեինչուենգրքերնայդպիսի
ատելությունհարուցում,ինչուեսդրանցիցայդպեսվախենում։Նրանքմեզցույցենտալիս
կյանքիդեմքիծակոտիները։Հարմարավետկյանքփնտրողներըկուզենայինիրենցառջև
տեսնելմեղրամոմեդալուկդեմքեր՝առանցծակոտիների,մազաթափուանարտահայտիչ։
Մենքապրումենքմիայնպիսիժամանակում,երբծաղիկներըծաղիկներովենցանկանում
սնվել,փոխանակներծծենանձրևիխոնավություննուարգավանդհողիկենսահյութերը։
Բայցչէ՛որնույնիսկհրավառությունը,նույնիսկնրագույներիպերճություննու
ճոխություննստեղծվածէերկրիքիմիայով։Իսկմենքերևակայումէինք՝իբրկարողենք
ապրելուաճել,սնվելծաղիկներովևհրավառություններով,չավարտելովմեզ
իրականությանըվերադարձնողբնականշրջափուլը։Ծանո՞թեքԱնթեյիառասպելին։Նա
հսկաէր,անպարտելիուժիտեր,քանիդեռամուրկանգնածէրհողին։Բայցերբ
Հերկուլեսըկտրեցնրանհողիցևօդհանեց,Անթեյըհեշտությամբպարտվեց։Ճիշտնույնն
էևմեզ՝այժմքաղաքումապրողներիսհամար,եթեոչ,ապաեսարդենկատարյալ
խելագարեմ։Այսպես,առաջինը,ինչմեզպակասումէ,որակնէ,մերգիտելիքների
հյուսվածքը։
—Իսկո՞րնէերկրորդը։
—Ազատժամանակը։
—Բայցմենքբավականաչափազատժամանակունենք...
—Ազատժամանակ՝այո՛։Իսկմտածելուժամանակունե՞նքարդյոք։Ինչի՞վրաեք
վատնումձերազատժամանակը։Կա՛մսլանումեքմեքենայով՝ժամումհարյուրմղոն
արագությամբ,այնպես,որուրիշբանիմասինչիկարելիմտածել,բացիձեզսպառնացող
վտանգից,կա՛մժամանակեքսպանում՝ինչ֊որխաղխաղալով,կա՛մնստումեք
չորսպատանիհեռուստացույցունեցողսենյակում,իսկնրանցհետ,արդեն,հոչեքկարող
վիճել։Ինչո՞ւ.որովհետևպատերիվրայիպատկերները«իրական»են։Ահանրանքձեր
առջևեն,տեսանելի,ծավալունեն,ևնրանքձեզասում,ձերգլուխնենմտցնում,թեինչ
պետքէմտածեք։Դե,ձեզէլսկսումէթվալ,որայն,ինչնրանքասումեն,ճշմարիտէ։Դուք
սկսումեքհավատալ,որճշմարիտէ։Այնպեսհապճեպենձեզպատրաստի
եզրակացություններհրամցնում,որձերբանականությունըչիհասցնումառարկել.«Ախր
այդամենըհամակբարբաջանքէ»։
—Միայն«ազգականներն»ենկենդանիմարդիկ։
—Ներեցեք,ի՞նչասացիք։
—Կինսասումէ,որհեռուստացույցնիրականէ,իսկգրքերը՝ոչ։
—Եվփա՜ռքաստծո,որայդպեսէ։Դուքկարողեքփակելգիրքըևնրանասել՝սպասիր։
Դուքնրատիրակալնեք։Իսկո՞վկարողէկորզելձեզկառչունմագիլներից,որոնքգերիեն
վերցնում,հենցորմիացնումեքհեռուստատեսայինհյուրասենյակը։Նրանքկավիպես
կհունցենձեզևիրենցուզածձևըկտան։Դանույնպես«միջավայր»է,նույնքանիրական,
որքանաշխարհը։Այնդառնումէիսկություն,այնհենցճշմարտություննէ։Գրքերին
կարելիէհաղթելբանականությանուժով։Բայցիմողջգիտելիքներովու
կասկածամտությամբհանդերձ,եսերբեքիմմեջուժչեմգտել՝վեճիմեջմտնելուհարյուր
գործիքներիցբաղկացածսիմֆոնիկնվագախմբիհետ,որըոռնումէինձվրամեր
հրեշավորհյուրասենյակներիգունավորևտարածականէկրաններից։Տեսնո՞ւմեք,իմ
հյուրասենյակը՝չորսսովորականսվաղածպատերեն։Իսկսրանք,—Ֆաբերըցույցտվեց
երկուփոքրիկռետինեկոճակներ,—սրանքէլնրահամարեն,որականջներսխցանեմ
մետրոյովերթևեկելիս։
—«Դենըմ»ատամիմածուկ...«Ո՛չջանքէթափումևոչհյուսումէ»,—շշնջացՄոնթագը՝
աչքերըփակելով։—Այո։Բայցի՞նչկպատահիհետո։Գրքերըկօգնե՞նմեզ։
—Միայնայնդեպքում,եթեապահովվիերրորդանհրաժեշտպայմանը։Առաջինը,
ինչպեսարդենասացի,մերգիտելիքներիորակնէ։Երկրորդը՝ազատժամանակը,որպեսզի
կարողանանքխորհրդածել,յուրացնելայդգիտելիքները։Իսկերրորդնայնէ,որիրավունք
ունենանքգործելայնամենիհիմանվրա,ինչմենքքաղելենքառաջիներկուպայմանների
փոխազդեցությունից։Բայցկասկածելիէ,որմիզառամյալծերուկումիհիասթափված
հրկիզողկարողանանինչ֊որբանփոխելայժմ,երբգործնայսքանբարդացելէ...
—Եսկարողեմգրքերձեռքբերել։
—Դուքձեզվտանգիեքենթարկում։
—Գիտե՞ք,մահապարտնէլիրառավելություններնունի։Երբայլևսկորցնելուոչինչչկա,
վտանգիցչեսվախենում։
—Հիմադուքշատհետաքրքիրմիտքհայտնեցիք,—ծիծաղեցՖաբերը,—որըոչմիտեղ
չեքկարդացել։
—Իսկմի՞թեգրքերումգրումենայդմասին։Դաայնպես,հանկարծ,չգիտեմինչու,
գլուխսեկավ։
—Ավելիլավ։Ուրեմն՝դուքդաչմոգոնեցիքո՛չինձհամար,ո՛չմեկուրիշի,առավելևս՝
ո՛չէլձեզհամար։
ՄոնթագըթեքվեցՖաբերիկողմը։
—Այսօրահաթեինչմտածեցի։Եթեգրքերնիրոքայդպեսարժեքավորեն,արդյոքչի՞
կարելիճարելտպագրականհաստոցևտպելմիքանիօրինակ...Մենքկարողէինք...
—Մե՞նք։
—Այո,դուքևես։
—Այդարդենչեղա՜վ,—Ֆաբերըկտրուկշտկվեց։
—Գոնեթույլտվեք՝շարադրեմիմծրագիրը...
—Եթեշարունակեքպնդել,եսկխնդրեմ,որհեռանաքիմտնից։
—Մի՞թեձեզչիհետաքրքրում։
—Ո՛չ,ինձչենհետաքրքրումայնպիսիխոսակցությունները,որոնցպատճառովկարող
ենայրել։Այլխնդիրէ,եթեհնարավորլիներոչնչացնելհրկիզողներիբունհամակարգը։Այ,
եթեդուքառաջարկեիքտպելմիքանիգիրքևերկրովմեկթաքցնելհրկիզողներիտներում,
այնպեսորկասկածիսերմերցանեիքիրենց՝հրկիզողներիշրջանում,եսկասեի՝կեցցե՜ք։
—Գաղտնաբարներսգցելգրքերը,ահազանգելևնայել,թեինչպեսենհրոճարակ
դառնումհրկիզողներիտնե՞րը։Ա՞յդէիքուզումասել։
ՖաբերըհոնքերըկիտեցևնայեցՄոնթագին,ասեսառաջինանգամէրտեսնում։
—Եսկատակումէի։
—Կարծումեք՝խելացի՞ծրագիրէ։Արժե՞փորձել։Սակայնեսպետքէհաստատ
իմանամ,որդաինչ֊որբանտեղիցկշարժի։
—Ոչոքչիկարողերաշխավորել։Չէ՛որմիժամանակգրքերմեզմոտորքանուզեք
կային,իսկմենքհամառորենզբաղվածէինքմիբանով՝փնտրումէինքամենագահավեժ
ժայռը,որպեսզիայնտեղիցցածթռչենք։Ստույգէմիայնմիբան՝այո՛,մեզանհրաժեշտ
էլիաթոքշնչել։Այո՛,մեզգիտելիքներենպետք։Եվ,թերևս,շուրջհազարտարիհետո,մենք
կսովորենքթռիչքներիհամարընտրելավելիփոքրժայռեր։Չէ՛որգրքերըգոյություն
ունեն,որպեսզիհիշեցնենմեզ,թեինչպիսի՜բթամիտուհամառավանակներենքմենք։
ԴրանքնմանենԿեսարիվարձուպահախմբին,որընրահաղթարշավիժամանակշշնջաց.
«Հիշի՛ր,Կեսա՛ր,դուևսմահկանացուես»։Մեզնիցշատերըչենկարողամենտեղլինել,
բոլորիհետխոսել,այցելելաշխարհիբոլորքաղաքները։Մենքչունենքո՛չժամանակ,
ո՛չդրամ,ո՛չէլայդքանշատընկերներ։Այնամենը,ինչդուքփնտրումեք,Մոնթագ,
գոյությունունիաշխարհում,բայցհասարակմարդըթերևսսեփականաչքերովկարողանա
տեսնելմիայնմեկհարյուրերորդը,իսկմնացածիննսունինըտոկոսընաճանաչում
էգրքերիմիջոցով։Երաշխիքմի՛պահանջեք։Եվմի՛սպասեքփրկությունինչ֊որմեկից՝լինի
մարդուց,մեքենայիցթեգրադարանից։Ինքնե՛րդստեղծեքայն,ինչըկարողէփրկել
աշխարհը,ևեթեխեղդվեքճանապարհին,ապագոնեկիմանաք,որլողումէիքդեպիափը։
Ֆաբերըոտքիելավևսկսեցքայլելսենյակում։
—Ինչպե՞սվարվենք,—հարցրեցՄոնթագը։
—Դուքլո՞ւրջէիքասումհրկիզողներիմասին։
—Բացարձակապես։
—Նենգծրագիրէ,խոսքչկա,—Ֆաբերըջղայինխեթեցդեպիննջարանիդուռը։—
Տեսնել,թեողջերկրումինչպեսենբոցավառվումհրկիզողներիտները,կործանվում
դավաճանությանայդօջախները։Սալամանդրըլափումէսեփականպոչը։Օ՜հ,հիանալի՜է։
—Եսգիտեմբոլորհրկիզողներիհասցեները։Եթեմենքունենայինքորևէընդհատակյա...
—Մարդկանցչիկարելիվստահել,այդէսարսափելին։Դուք,մեկէլես,ուրիշէլ
ո՞վկնետվիկրակը։
—Մի՞թեչենմնացելայնպիսիպրոֆեսորներ,ինչպիսինդուքեք։Նախկինգրողներ,
պատմաբաններ,լեզվաբաններ...
—Մեռելենկամարդենշատծերեն։
—Որքանծեր,այնքանլավ։Ավելիքիչկասկածկհարուցեն։Դուքհոճանաչումեք
այդպիսիներինև,հավանաբար,տասնյակներով։Խոստովանեք։
—Այո,թերևս։Կան,օրինակ,բազմաթիվդերասաններ,որոնքարդեներկարտարիներ
առիթչենունեցելխաղալուՊիրանդելոյի,ՇոուիկամՇեքսպիրիգործերը,քանիորնրանց
պիեսներըչափազանցհավաստիենարտացոլումկյանքը։Մենքկարողենքօգտագործել
նրանցզայրույթը։Եվազնիվվրդովմունքըայնպատմաբանների,ովքերվերջինքառասուն
տարումոչմիտողչենգրել։Ճշմարիտէ,մենքկարողէինքդպրոցհիմնելևնորից
սովորեցնելկարդալումտածել։
—Այո՜։
—Բայցայդամենըկաթիլէծովիմեջ։Մերողջմշակույթըմեռածէ։Նրաբունհենքը
պետքէհալելևնորկաղապարձուլել։Իսկդաայնքանէլդյուրինչէ։Չէ՛որբանըսոսկայն
չէ,որկրկինձեռքդվերցնեսկեսդարառաջմիկողմդրածդգիրքը։Հիշեցեք,որ
հրկիզողներիկարիքըհազվադեպէզգացվում։Մարդիկինքնակամայլևսգիրքչեն
կարդում։Այժմդուք՝հրկիզողներդ,մեզհամարկրկեսայիններկայացումներեք
կազմակերպում,տներեքվառում,զվարճացնումամբոխին։Բայցդաայնպես՝միջանկյալ
համարէ,ևոչթեհիմնականը։Մերօրերումշատքիչենխռովությանսիրահարները։Իսկ
այդքչերիմեծմասինհեշտէահաբեկել։Ինչպես,օրինակ,ինձ։Դուքկարո՞ղեքավելի
արագպարել,քանՍպիտակծաղրածուն,կամգոռալավելիբարձր,քանինքը՝Գլխավոր
հեռուստաաճպարարըևբոլոր«ազգականները»։Եթեկարողեք,ապա,թերևս,կհարթեք
ձերճանապարհը։Իսկընդհանրապես,Մոնթագ,իհարկե,դուքհիմարեք։Չէ՛որմարդիկ
իրոքզվարճանումեն։
—Վերջացնելովկյանքըինքնասպանությա՞մբ։Միմյանցսպանելո՞վ։
Մինչնրանքխոսումէին,տանվրայովդեպիարևելքէինսլանումռմբակոծիչները։Միայն
հիմանրանքնկատեցինայդուլռեցին՝ականջդնեյովհրթիռայինշարժիչներիհզոր
աղմուկին,զգալով,թեինչպեսէամենինչիրենցհոգումտակնուվրալինում։
—Համբերեք,Մոնթագ։Ա՛յ,պատերազմկսկսվի,ևմերհյուրասենյակներնիրենքիրենց
կլռեն։Մերքաղաքակրթությունըմիտումէկործանման։Միկողմքաշվեք,որպեսզիանիվը
չճզմիձեզ։
—Բայցչէ՛որմեկըպետքէպատրաստլինիկառուցելու,երբամենինչփլվի։
—Իսկո՞վ։Նրա՞նք,ովքերընդունակենբերանացիմեջբերելՄիլթընին։Ովքերկարողեն
ասել.«ԻսկեսդեռհիշումեմՍոֆոկլեսի՞ն»։Եվի՞նչպետքէանեննրանք։Հիշեցնեն
փրկվածներին,որմարդըունինաևլա՞վկողմեր։Այդփրկվածներըսոսկայնմասին
կմտածեն,թեինչպեսքարերհավաքենուշպրտենիրարվրա։Գնացեքտուն,Մոնթագ։
Պառկեքքնելու։Ինչո՞ւվատնեքձերվերջինժամերը,որպեսզիանպտուղդոփեքտեղում
ևհամոզեքձեզ,թեիբրշարժվումեք։
—Ուրեմն,ձեզհամարայլևսմիևնո՞ւյնէ։
—Ո՛չ,միևնույնչէ։Այնքանմիևնույնչէ,որկարելիէասել՝այդմտքիցհիվանդեմ։
—Եվդուքչե՞քուզումօգնելինձ։
—Բարիգիշեր։Բարիգիշեր։
Մոնթագիձեռքերըպարզվեցինդեպի«Աստվածաշունչը»։Նաինքըզարմացավ,թե
հանկարծինչարեցինիրձեռքերը։
—Կուզենայի՞քձերսեփականըլիներ։
—Աջձեռքսկտայիդրահամար,—ասացՖաբերը։
Մոնթագըկանգնելևսպասումէր,թեհետոինչենանելուիրձեռքերը։Եվնրանք,
անկախիրկամքիցուցանկությունից,ասեսնույնձգտումովհամակվածերկուկենդանի
էակներ,սկսեցինպոկոտելէջերը։Պոկեցինանվանաթերթը,առաջինէջը,երկրորդը։
—Խելագա՜ր։Այդի՞նչեքանում,—Ֆաբերըվերցատկեց,ասեսմեկըհարվածեցնրան։
ՆետվեցՄոնթագիվրա,բայցնամիկողմհրեց։Մոնթագիձեռքերըշարունակումէին
պատռելգիրքը։Վեցէջևսընկանհատակին։ՄոնթագըվերցրեցդրանքևՖաբերիաչքի
առաջճմռթեցձեռքիմեջ։
—Պետքչէ,խնդրումեմ,պետքչէ,—բացականչեցծերուկը։
—Իսկո՞վէխանգարումինձ։Եսհրկիզողեմ։Կարողեմայրելձեզ։
Ծերուկընայեցնրան։
—Դուքայդչեքանի։
—Կարողեմ,եթեկամենամ։
—Այդգիրքը...մի՛պատռեք։
Ֆաբերըփլվեցաթոռին։Նրադեմքըճերմակելէրկտավինման,շրթունքներըդողում
էին։
—Հոգնեցի։Մի՛տանջեքինձ։Ի՞նչեքուզում։
—Ուզումեմ,որդուքսովորեցնեքինձ։
—Շատլավ։Շատլավ։
Մոնթագըցածդրեցգիրքը։Նասկսեցհարթելճմռթվածէջերը։Ծերուկըուժասպառ
հետևումէրնրան։
Գլուխըթափտալով,ասեսիրենիցվանելովթմրությունը,Ֆաբերըհարցրեց.
—Դուքփողունե՞ք,Մոնթագ։
—Ունեմ։Միքիչ։Չորսկամհինգհարյուրդոլար։Ինչո՞ւեքհարցնում։
—Կբերեքինձ։Եսճանաչումեմմիմարդու,որըկեսդարառաջտպագրումէրմեր
քոլեջիթերթը։Դահենցայնտարինէր,երբնորկիսամյակիսկզբումմտալսարան,
ևպարզվեց,որդրամայիպատմությանդասընթացիդասախոսություններին,որն
ընդգրկումէրԷսքիլեսիցմինչևՅուջինՕ՚Նիլ,ցուցակագրվելէրընդամենըմեկուսանող։
Հասկանո՞ւմեք,կարծեսթեսառցեգեղեցիկարձանըհալվումէրարևիճառագայթների
տակ։Հիշումեմ՝մեկըմյուսիետևիցմեռնումէինլրագրերը,ինչպեսկրակիմեջընկած
թիթեռներ։Ոչոքչէրփորձումհարությունտալ։Ոչոքչէրափսոսում։Եվայդժամանակ,
հասկանալով,թեորքանձեռնտուկլինի,եթեմարդիկսկսենկարդալմիայնկրքոտ
համբույրներիևդաժան,ծեծկռտուքիմասին,կառավարությունըամփոփեցարդյունքները,
կանչելովձեզ՝կրակկուլտվողներիդ։Այնպեսոր,Մոնթագ,մենքունենքգործազուրկ
տպագրիչ։Կարողենքտպագրելմիքանիգիրքևսպասելմինչևսկսվիկռիվը,որը
կկործանիիրերիներկակարգըևմեզանհրաժեշտլիցքկտա։Միքանիռումբ,ևայդբոլոր
«ազգականները»,որոնքբնակությունենհաստատելհյուրասենյակներիպատերին,
խեղկատակայինայդոհմակըկլռիմշտապես։Եվհաստատվածլռությանմեջգուցելսելի
լինիմերշշունջը։
Երկուսնէլկանգնածսևեռուննայումէինսեղանիվրայիգրքին։
—Եսփորձելեմհիշել,—ասացՄոնթագը։—Բայց,գրողըտանի,հերիքէ՝աչքսթեքեմ
ևամենինչիսկույնմոռանումեմ։Աստվա՜ծիմ,որքանեմցանկանումխոսելհրկիզապետ
Բիթիիհետ։Նաշատէկարդացել,նաամենինչինպատասխանունիկամէլ,ծայրահեղ
դեպքում,այդպեսէթվում։Նրախոսքըհալածյուղիտեղեսընդունում։Վախենումեմ՝նա
ինձհամոզի,ուեսկրկինդառնամառաջվանը։Չէ՛որընդամենըմեկշաբաթառաջէր,որ
փողրակընավթովլցնելիսմտածումէի,թեի՜նչհիանալիաշխատանքէ։
Ծերուկըգլխովարեց.
—Ովչիկառուցում,նապետքէավերի։Սահինէ,ինչպեսաշխարհը։Անչափահաս
հանցագործներիհոգեբանություն։
—Ահաթե,ուրեմն,ովեմես։
—Մեզնիցամենմեկիմեջդակա։
Մոնթագըմիքանիքայլարեցդեպիելքը։
—Դուքչե՞քկարողորևէկերպօգնելինձ,երբայսօրերեկոյանխոսելուլինեմ
հրկիզապետԲիթիիհետ։Ինձհովանոցէհարկավոր,որչխեղդվեմ,եթենակրկինինձվրա
թափիիրճառերիհեղեղը։
Ծերուկըոչինչչասացևնորիցանհանգիստհայացքնետեցննջարանիդռանը։Մոնթագը
որսացնրահայացքը։
—Դե,ինչպե՞ս։
Ծերուկըխորշունչքաշեց։Փակեցաչքերըևամուրսեղմելովշրթունքները՝միանգամէլ
դժվարությամբշունչառավ։ՆրաշուրթերիցպոկվեցՄոնթագիանունը։
ՇրջվելովՄոնթագիկողմը՝վերջապեսասաց.
—Գնանք։Քիչէրմնումթողնեի,որհեռանաք։Իրոքորեսվախկոտ,ծերհիմարեմ։
Ֆաբերըբացեցննջարանիդուռը։ՆրաետևիցՄոնթագըմտավմիփոքրիկսենյակ,ուր
դրվածէրսեղան,որիվրախառնիխուռնթափվածէինգործիքներ,մազիպեսբարակ
մետաղալարիկծիկներ,պստլիկզսպանակներ,կոճեր,բյուրեղիկներ։
—Սաի՞նչէ,—հարցրեցՄոնթագը։
—Իմահավորվախկոտությանվկայությունը։Երկարտարիներեսմիայնակեմապրել
այսպատերիմեջ,մեն֊մենակ՝իմմտքերիհետ։Էլեկտրականսարքերի
ևռադիոընդունիչներիվրաբզբզալըդարձելէիմկիրքը։Հենցիմերկչոտությունը
ևմիաժամանակմեջսնիրհողխռովարարոգինմղեցինինձ՝նախագծելուահաայսսարքը։
Նասեղանիցվերցրեց22մմտրամաչափիգնդակհիշեցնողմիկանաչավունմետաղե
առարկա։
—Որտեղի՞ցեմմիջոցներհայթայթելսրահամար։Հասկանալիէ՝խաղումէիբորսայում։
Չէ՛որդավտանգավորմտածողությանտերգործազուրկմտավորականներիվերջին
ապաստաննէ։Խաղումէիբորսայում,աշխատումայսգյուտիվրաուսպասում։Կյանքիս
կեսըսպանեցիվախիցդողալով,միշտսպասումէի,որինչ֊որմեկըխոսքիկբռնվիինձ
հետ։Ինքսչէիհամարձակվումորևէմեկիհետխոսակցությունսկսել։Երբմենքմիասին
նստելէինքզբոսայգումևզրուցումէինք,—հիշո՞ւմեք,—արդենգիտեի,որմիօրդուք
կգաքինձմոտ,բայցհրկիզողիջահո՞վարդյոք,թե՞բարեկամականձեռքմեկնելուհամար՝
նախապեսչէիկարողասել։Իսկայսփոքրիկգործիքըդրանիցմիքանիամիսառաջարդեն
պատրաստէր։Համենայնդեպս,քիչէրմնումթողնեիձեզ,որգնաք։Ահաթեինչվախկոտն
եմես։
—Շատնմանէխեցիռադիոընդունիչին։
—Բայցսաավելինէ,քանընդունիչը։Իմսարքըլսումէ։Եթեդուքայսփոքրիկգնդիկը
դնեքձերականջիմեջ,Մոնթագ,եսկարողեմհանգիստնստելտանը,տաքացնելիմ
վախվորածծերոսկորները,ևմիաժամանակլսելուվերլուծելհրկիզողներիաշխարհը,
երևանհանելնրաթույլկողմերը,դույզնիսկչվտանգելովինձ։Եսկլինեմիրփեթակում
ապահովնստածմայրմեղվիպես։Իսկդուքկլինեքաշխատավորմեղուն՝իմճամփորդող
ականջով։Եսկարողեմականջներունենալքաղաքիբոլործայրերում,ամենատարբեր
մարդկանցշրջանում։Եսկարողեմլսելուեզրակացություններանել։Եթեմեղուները
կործանվեն,դաինձչիվերաբերի,առաջվապեսեսկլինեմիմտանը,անվտանգ,
կվերապրեմիմվախըառավելագույնհարմարավետությամբևնվազագույնվտանգով։Այժմ
տեսնո՞ւմեք,թեորքա՜նզգուշավորեմայսխաղումևորքանարհամարհելի։
Մոնթագըկանաչգնդիկըմտցրեցականջը։Ծերուկըևսիրականջըմտցրեցնույնպիսի
փոքրիկմետաղյաառարկաևշրթունքներըշարժեց.
—Մո՛նթագ։
ՁայնըհնչեցՄոնթագիուղեղիխորքում։
—Եսձեզլսումեմ։
Ծերուկըծիծաղեց։
—Եսէլձեզեմլավլսում,—Ֆաբերըխոսումէրշշուկով,բայցնրաձայնըհստակորեն
հնչումէրՄոնթագիգլխում։
—Ժամանակինգնացեքհրակայան։Եսձեզհետկլինեմ։Մենքմիասինկլսենքձեր
հրկիզապետին։Թերևսնամեզնիցմեկնէ,աստվածգիտե։Եսձեզկհուշեմ՝ինչասեք։Մենք
նրանլավդասկտանք։Ասացե՛ք,դուքատո՞ւմեքինձայսէլեկտրոնայինսարքիհամար,
չէ՞։Եսվռնդումեմձեզփողոց,խավարիմեջ,իսկինքսմնումեմճակատիգծիցհեռու,իմ
ականջներըպետքէլսեն,իսկգուցեդրահամարձերգլուխըթռցնեն։
—Ամենմեկսանումէայն,ինչկարողէ,—պատասխանեցՄոնթագը։Նա
«Աստվածաշունչը»դրեցծերուկիձեռքերիմեջ։—Վերցրեք։Կփորձեմփոխարենըուրիշբան
հանձնել։
—Վաղըևեթեսկհանդիպեմգործազուրկտպագրիչին։Գոնեայդկարողեմանել։
—Բարիգիշեր,պրոֆեսո՛ր։
—Ո՛չ,այսգիշերըբարիչիլինի։Բայցեսամբողջժամանակձեզհետկլինեմ։Աներես
մոծակիպեսպետքէբզզամձերականջին,հենցորիմկարիքըզգաք։Եվհամենայնդեպս,
աստվածտա,բարիլինիայսգիշերըձեզհամար,Մոնթագ։Հաջողությունեմմաղթում։
Դուռըբացվեցևիսկույնէլփակվեց։Մոնթագըհայտնվեցխավարփողոցում,կրկինմեն֊
մենակաշխարհիդեմ։
***
Այդգիշերնույնիսկերկինքնէրպատրաստվումպատերազմի։Նրավրայովքուլա֊քուլա
ամպերէինշարժվում,որոնցարանքներից,ինչպեսթշնամականդետքեր,միլիոնավոր
աստղերէինփայլում։Երկինքնասեսպատրաստվումէրփլվելքաղաքիվրաևայնվերածել
ճերմակկավճափոշու։Արնաներկհրացոլքովծագումէրլուսինը։Ահաայդպիսիգիշերէր։
Մոնթագըքայլեցմինչևմետրոյիկայարանը,գումարըգրպանումէր(նաարդենեղելէր
դրամատանը,որըբացէողջգիշերը,սպասարկումենմեխանիկականռոբոտները),նա
քայլումէր,ևերբոադիոխեցինդրեցականջին,լսեց.
—Զորակոչվելէմեկմիլիոնմարդ։Եթեպատերազմսկսվի,արագհաղթանակն
ապահովվածէ...—Հանկարծակիխուժածերաժշտությունըխլացրեցհաղորդավարիձայնը,
ևնալսեց։
—Զորակոչվելէտասըմիլիոն,—շշնջացՖաբերիձայնընրամյուսականջին։—Բայց
ասումեն՝մեկմիլիոն։Այդպեսավելիհանգիստէ։
—Ֆա՛բեր։
—Այո՛։
—Եսչեմմտածում,միայնկատարումեմայն,ինչհրամայվածէ։Ինչպեսվարվելեմ
միշտ։Դուքասացիք՝հարկավորէփողձեռքբերել,եսհայթայթելեմ։Բայցիրականումայդ
մասինինքսչմտածեցի։Ուրեմնե՞րբեմսկսելումտածելևգործելինքնուրույն։
—Դուքարդենսկսելէիք,երբայդասացիք։Բայցսկզբումստիպվածեքապավինելինձ։
—Եսնրանցէլէիվստահում։
—Այո՛,ևտեսնումեք՝ուրհասաք։Միառժամանակդուքպետքէկույրիպես
խարխափեք։Ահաձեզիմձեռքը,հենվեցեք։
—Անցնելմյուսկողմըևկրկինգործելթելադրանքո՞վ։Ո՛չ,եսայդպեսչեմուզում։Էլի՞նչ
միտքունիձեզապավինելը։
—Ձերաչքերնարդենբացվումեն,Մոնթագ։
Մոնթագնզգաց,թեինչպեսոտքերըծանոթմայթովշարժվումենիրտանկողմը։
—Շարունակեք,պրոֆեսոր։
—Ուզո՞ւմեքձեզհամարկարդամ։Կջանամկարդալայնպես,որդուքբոլորըհիշեք։
Օրականքնումեմընդամենըհինգժամ։Ազատժամանակշատունեմ։Եթեուզումեք,ամեն
երեկոկկարդամ,մինչևկքնեք։Ասումեն,թեքնածմարդուուղեղըամենինչմտապահում
է,եթեցածրաձայնշշնջասնրաականջին։
—Այո՛։
—Դե,ուրեմն,լսեք։—Հեռվում,քաղաքիմյուսծայրում,մեղմշրշացինթերթվողէջերը։—
Հոբիգիրքը։
Լուսինըդուրսեկավ։Անձայնշարժելովշուրթերը՝Մոնթագըքայլումէրմայթով։
***
Երեկոյանիննին,երբնավերջացնումէրիրթեթևընթրիքը,շքամուտքիխոսափողը
ազդարարեցհյուրերիգալուստը։Միլդրեդընետվեցնախասենյակ՝այնմարդու
աճապարանքով,որըփրկվելէրհրաբխիժայթքումից։ՆերսմտանմիսիսՖելփսըևմիսիս
Բաուլզը,ևհյուրասենյակըկուլտվեցնրանց,ինչպեսկրակեխառնարան։Տիկինների
ձեռքերինմարտինիիշշերկային։Մոնթագնընդհատեցուտելը։Այդկանայքնմանէին
բյուրեղապակեհազարավորզնգզնգացողկախազարդերովանճոռնիջահերի։Նույնիսկ
պատիմիջովնատեսնումէրնրանցսառածանմիտժպիտները։Նրանքճիչուաղմուկով
ողջունեցինիրար՝ջանալովխլացնելհյուրասենյակիժխորը։
Կուլտալովպատառը՝Մոնթագըկանգառավդռներիմեջ։
—Դուքհիանալիտեսքունեք։
—Հիանալի՜։
—Քոտեսքըշատշքեղէ,Մի՛լլի։
—Շքե՜ղ։
—Բոլորըհոյակապտեսքունեն։
—Հոյակա՜պ։
Մոնթագըլռելյայնհետևումէրնրանց։
—Հանգիստ,Մոնթագ,—նրաականջինշշնջացՖաբերը։
—Անտեղիուշացա,—գրեթեինքնիրենասացՄոնթագը։—Վաղուցարդենպետքէգայի
ձեզմոտ,դրամըբերեի։
—Վաղնէլուշչիլինի։Զգույշեղեք,Մո՛նթագ։
—Հրաշալիներկայացումէ,չէ՞,—բացականչեցՄիլդրեդը։
—Հրաշալի՜է։
Հեռուստատեսայիներեքպատերիցմեկիվրաինչ֊որկիննարնջիհյութէրխմում
ևմիաժամանակշլացուցիչժպտում։
«Այդինչպե՞սէնահամատեղումերկուսնէլ»,—մտածեցՄոնթագը՝ատելությունզգալով
ժպտացողտիկնոջնկատմամբ։
Մյուսպատինռենտգենյանճառագայթներիմիջոցովցուցադրվումէր,թենարնջիհյութը
ի՜նչճանապարհէանցնումայդտիկնոջկերակրափողով՝մինչևնրահիացմունքից
թրթռացողստամոքսը։Հանկարծտեղիցպոկվեցևամպերիմեջմխրճվեցհրթիռային
ինքնաթիռը՝թևերինառածհյուրասենյակը,ապաընկղմվեցգորշականաչավունծովի
ջրերիմեջ,որտեղկապույտձկներըխժռումէինկարմիրևդեղինձկներին։Իսկմեկրոպե
անցերեքճերմակմուլտիպլիկացիոնծաղրածուներարդենկտրումէինմեկմեկուձեռքերն
ուոտքերը՝հավանությանքրքիջիպոռթումներով։Եվսերկուրոպե,ևպատերը
հանդիսատեսներինտեղափոխեցինքաղաքիցդուրս,որտեղկատաղիարագությամբ
սլանումէինհրթիռայինավտոմեքենաները՝բախվելովևգլորելովիրար։Մոնթագըտեսավ,
թեինչպեսօդթռանմիքանիմարդկայինմարմիններ։
—Մի՛լլի,դուտեսա՞ր։
—Տեսա,տեսա՜։
Մոնթագըձեռքըխոթեցպատիխոռոչըևպտտեցկենտրոնականանջատիչը։Պատերի
վրայիպատկերներըմարեցին,ասեսինչ֊որմեկըանակնկալբացթողեցապակեվիթխարի
ակվարիումիջուրը,որտեղդեսուդենէիննետվումխենթացածձկները։
Երեքկանայքէլշրջվեցինևանսքողդժգոհությամբուանբարյացակամությամբնայեցին
Մոնթագին։
—Ի՞նչեքկարծում,ե՞րբկսկսվիպատերազմը,—հարցրեցնա։—Տեսնումեմ՝այսօրեկել
եքառանցամուսինների։
—Օ՜,նրանքմեկգալիսեն,մեկգնում,—ասացմիսիսՖելփսը,—իրենցտեղըչեն
գտնում...Փիթիներեկզորակոչեցին։Կվերադառնաեկողշաբաթ։Այդպեսէինասել։
Կարճատևպատերազմ։Քառասունութժամիցբոլորըտանըկլինեն։Այդպեսէինասել
բանակում։Կարճատևպատերազմ։Փիթիներեկզորակոչեցինևասացին,որմեկշաբաթ
հետոտանըկլինի։Կարճատև...
Երեքկանայքանհանգիստշարժվումէինաթոռներիվրա՝նյարդայնացածնայելով
դատարկ,սևագորշպատերին։
—Եսչեմանհանգստանում,—ասացմիսիսՖելփսը։—ԹողՓիթնանհանգստանա,—
քրքջացնա։—Եսչեմէլմտածում։Բոլորովինէլչեմհուզվում։
—Այո,այո՜,—ձայնակցեցՄիլլին,—թողՓիթնինքըանհանգստանա։
—Միշտուրիշներիամուսիններինենսպանում։Այդպեսենասում։
—Այո՛,եսէլեմլսել։Չգիտեմորևէմեկին,որկռվումզոհվածլինի։Զոհվումենուրիշ
կերպ։Օրինակ՝ցածեննետվումբարձրահարկշենքերից։Ինչպես՝անցածշաբաթԳլորիայի
ամուսինը։Այդպեսպատահումէ։Բայցպատերազմում՝երբեք։
—Այո՛,պատերազմում՝երբեք,—համաձայնեցմիսիսՖելփսը։—ԱմենդեպքումՓիթը
ևեսմիշտխոսումենքառանցարցունքիուայլավելորդզգայնությունների։Սաիմերրորդ
ամուսնություննէ,Փիթնէլերրորդանգամէամուսնացել,ևմենքմիանգամայնանկախ
ենք։Պետքէանկախլինել,միշտէլայդպեսենքկարծել։Փիթնասաց,որեթեիրեն
սպանեն,եսլացչլինեմ,կրկինշուտափույթամուսնանամևչմտածեմիրմասին։
—Իդեպ,հիշեցի,—բացականչեցՄիլդրեդը։—Երեկձերպատերինդուք
նայեցի՞քԿլարաԴոուվիհինգրոպեանոցսիրավեպը։Դամիկնոջմասինէր,որը...
Մոնթագըլուռզննումէրկանանցդեմքերը,ինչպեսմիանգամերեխաժամանակզննել
էրսրբապատկերներըինչ֊որփոքրիկայլադավանեկեղեցում,որտեղպատահմամբընկել
էր։Այդտարօրինակէակներիարծնափայլդիմապատկերներըմնացիննրանխորթու
անըմբռնելի,թեպետևաղոթքուղղեցնրանց,երբերկարկանգնածեկեղեցում,ջանումէր
համակվելօտարհավատով՝շնչելովխնկիուինչ֊որառանձնահատուկ,միայնայդտեղին
բնորոշփոշուհոտը։Նամտածումէր,որեթեայդբույրերըլցվենիրթոքերը,թափանցեն
իրարյանմեջ,ապա,գուցեև,հասկանալիդառնանայդսրտաշարժ,գունագեղ
կերպարանքները՝ճենապակյաաչքերովևվառսուտակագույնշուրթերով։Բայցոչինչչէր
ստացվում,ոչինչ։Դանույննէր,ինչպեսեթենամտներմիկրպակ,որտեղշրջանառության
մեջայլդրամէր,ուինքըոչինչչկարողանարգնելիրունեցածով։Նաանհաղորդմնաց
նույնիսկսրբերինհպվելուցհետո,պարզապեսփայտէր,ծեփ,կավ։Ճիշտայդպեսէր
զգումիրենևայժմ,իրսեփականհյուրասենյակում՝նայելովաթոռներիվրաանհանգիստ
շարժվողերեքկանանց։Նրանքծխումէին,ծխիքուլաներէինբացթողնում,հարդարում
իրենցվառմազերը,զննումվառկարմիրեղունգները,որոնքասեսբոցավառվելէին
Մոնթագիսևեռունհայացքից։Լռությունըճնշումէրկանանց,նրանցդեմքերինձանձրույթ
կար։ԵրբՄոնթագըվերջապեսկուլտվեցվերջինպատառը,կանայքակամայիցմիփոքր
առաջթեքվեցին։Նրանքսպասողաթարականջէինդնումնրատենդագինշնչառությանը։
Հյուրասենյակիերեքդատարկպատերնայժմնմանէինծանր,աներազքնիմեջընկղմված
հսկաներիգունատճակատների։Մոնթագինթվաց,որեթեձեռքտա,մատներինկմնա
աղահամքրտինքը։Հետզհետեավելիպարզորոշէրերևումքրտինքըայդմեռյալ
ճակատներին,ավելիլարվածէրդառնումլռությունը,ավելիշոշափելի՝դողըօդում
ևանհամբերությունիցայրվողկանանցմարմիններում։Թվումէր՝ևսմեկրոպե,ևնրանք
բարձրաձայնթշշալովկպայթեն։
Մոնթագիշուրթերըշարժվեցին։
—Եկեքզրուցենք։
Կանայքցնցվեցինևաչքերըհառեցիննրան։
—Ինչպե՞սենձերերեխաները,միսիսՖելփս,—հարցրեցՄոնթագը։
—Դուքհիանալիգիտեք,որեսերեխաներչունեմ։Հետոէլմերօրերումխելքըգլխին
ո՞րմարդըկուզենաերեխաունենալ,—բացականչեցմիսիսՖելփսը՝չհասկանալով,թե
ինչուէիրենայդպեսզայրացնումայդմարդը։
—Ո՛չ,այդհարցումձեզհետհամաձայնչեմ,—ասացմիսիսԲաուլզը։—Եսերկուսն
ունեմ։Երկուանգամէլինձկեսարյանհատումարեցին։Հոչէի՞տառապելուերկունքի
ցավերից,ինչէթեերեխապիտիծնվեր։Բայց,դե,մարդիկպետքէբազմանան։Մենք
պարտավորենքշարունակելմարդկայինցեղը։Բացիդրանից,երեխաներըերբեմննման
ենլինումծնողներին,իսկդաշատզվարճալիէ։Ինչկաոր,երկուկեսարյանհատում,
ևխնդիրըլուծվածէ։Այո՛,սըր։Իմբժիշկըասումէր՝կեսարյանըպարտադիրչէ,դուք
նորմալկազմվածքունեք,կարողեքծննդաբերել,բայցեսպնդեցի։
—Համենայնդեպս,երեխաներըսարսափելիծանրբեռեն։Դուքպարզապեսխելագար
եք,որմտածելեքերեխաունենալ,—բացականչեցմիսիսՖելփսը։
—Ո՛չ,ինչու,այնքանէլվատչէ։Տասիցիննօրընրանքանցենկացնումդպրոցում։Ես
նրանցհետշփվումեմամիսըերեքօր,երբտաննենլինում։Բայցդաէլոչինչ։Քշումեմ
հյուրասենյակ,միացնումեմպատերըևվերջ։Ինչպեսսպիտակեղենըլվանալիս,դարսում
եսմեքենայիմեջևշրխկոցովփակումկափարիչը։—ՄիսիսԲաուլզըքմծիծաղտվեց։—Իսկ
քնքշություններոչմիդեպքումչիկարելի։Նրանցմտքովնիսկչիանցնումինձհամբուրել։
Շուտովերևիինձաքացիէլկտան,և,փա՜ռքաստծո,որեսդեռկարողեմնույնձևով
պատասխանել։
Կանայքփառ֊փառծիծաղեցին։
Միլդրեդըմիրոպելուռնստեց,բայց,տեսնելով,որՄոնթագըչիհեռանումշեմքից,ծափ
տվեցուբացականչեց.
—ԵկեքԳայինբավականությունպատճառենքևխոսենքքաղաքականությունից։
—Հիանալի՜է,—ասացմիսիսԲաուլզը։—Անցածընտրություններինեսքվեարկեցի
բոլորինման։Իհարկե,Նոբլիօգտին։Կարծումեմ՝երբևէպրեզիդենտընտրված
ամենահաճելիտղամարդկանցիցմեկնէնա։
—Օ՜,այո՛։Իսկհիշո՞ւմեքմյուսին,որինառաջադրելէինՆոբլիդեմ։
—Շատլավնէր,խոսքչկա։Փոքր֊մոքր,անբարետես,անխնամսափրված,սանրվածքնէլ
բանինմանչէր։
—Եվոնցէլընդդիմությանգլուխնէրմտել՝նրաթեկնածություննառաջադրել։Մի՞թե
կարելիէբարձրահասակտղամարդուդեմայդպիսիգաճաճինառաջադրել։Դեռհետնէլ
ծամծմելովէրխոսում։Եսգրեթեոչինչչլսեցինրաասածից։Լսածիցսէլբանչհասկացա։
—Բացիայդ,հաստլիկէրևնույնիսկջանքչէրթափելհագուստովքողարկելիր
գիրությունը։Զարմանալուի՞նչկար։Իհարկե,մեծամասնությունըքվեարկեցՎինսթոն
Նոբլիօգտին։Նույնիսկնրանցանուններըդերխաղացին։ՀամեմատեքՎինսթընՆոբլու
ՀյութերտՀոուգ,ևպատասխանըմիանգամիցպարզկդառնա։
—Գրո՜ղըտանի,—բացականչեցՄոնթագը։—Ախրդուքնրանցմասինոչինչչգիտեք՝ոչ
մեկի,ոչէլմյուսի։
—Ինչպե՞սթեչգիտենք։Մենքերկուսինէլտեսելենքայսնույնհյուրասենյակի
պատերին։Ընդամենըկեստարիառաջ։Մեկնանընդհատքիթնէրքչփորում։Սոսկալիէր։
Նայելնիսկ՝զզվելի։
—Եվձերկարծիքով,միստրՄոնթագ,մենքպարտավո՞րէինքքվեարկելայդպիսի
մարդուօգտին,—բացականչեցմիսիսՖելփսը։
Միլդրեդըերջանիկժպտումէր։
—Գա՛յ,խնդրումեմ,մի՛բարկացրումեզ,հեռացիրդռնից։
ԲայցՄոնթագնարդենանհետացելէր.միրոպեանցնավերադարձավ՝ձեռքինմիգիրք
բռնած։
—Գա՜յ:
—Գրողիծոցըամենինչ,գրողիծոցը։
—Սաի՞նչէ։Մի՞թեգիրք։Իսկինձթվումէր,թեմասնագիտականուսուցումըայժմ
տարվումէկինոնկարներիմիջոցով։—ՄիսիսՖելփսըզարմացածթարթեցաչքերը։—Դուք
ուսումնասիրումեքհրկիզողներիգործիտեսությո՞ւնը։
—Ի՞նչգրողիտարածտեսություն,—պատասխանեցՄոնթագը։—
Բանաստեղծություններեն։
—Մոնթագ,—նրաականջումհնչեցՖաբերինախազգուշացնողձայնը։
—Ինձհանգիստթողեք։—Մոնթագըզգումէր,որիրենասեսներքաշումենինչ֊որ
սրընթացաղմկոտջրապտույտիմեջ։
—Մո՛նթագ,մի՛կորցրեքձեզ։Չհամարձակվեք...
—Դուքնրանցլսեցի՞ք։Լսեցի՞ք՝ինչէինբլբլացնումայսճիվաղներնիրենցնմանայլ
ճիվաղներիմասին։Տե՜րաստված։Ինչե՜րասես,որչենխոսումմարդկանց,սեփական
երեխաներիմասին,իրենցմասին,ամուսինների,պատերազմիմասին...Թողանիծվե՜ն։Ես
լսումուչէիհավատումականջներիս։
—Ներեցեք։Պատերազմիմասինեսոչմիբառչեմասել,—բացականչեցմիսիսՖելփսը։
—Տանելչեմկարողբանաստեղծությունները,—ասացմիսիսԲաուլզը։
—Իսկդուքերբևէկարդացե՞լեք։
—Մո՛նթագ,—ՖաբերիձայնըքերեցՄոնթագիականջը։—Դուքամենինչկկործանեք։
Խելագար։Լռեցե՛ք։
Կանայքվերթռանտեղներից։
—Նստեցե՛ք,—գոռացՄոնթագը։
Նրանքհնազանդորեննստեցին։
—Եստունեմգնում,—դողացողձայնովասացմիսիսԲաուլզը։
—Մո՛նթագ,Մո՛նթագ,խնդրումեմ,աստծոսիրուն։Ձերմտքիննի՞նչէ,—աղերսումէր
Ֆաբերը։
—Իսկինչո՞ւորևէոտանավորչեքկարդումմեզհամարձերգրքույկից,—միսիսՖելփսը
գլխովարեց։—Կարծումեմ,շատհետաքրքիրկլինի:
—Արգելվածէ,—ողբաձայնաղաղակեցմիսիսԲաուլզը։—Չիկարելի։
—ԲայցնայեցեքմիստրՄոնթագին։Նաշատէցանկանումկարդալ,եսհոտեսնումեմ։
Եվեթեմիրոպեհանգիստնստենքուլսենք,միստրՄոնթագըգոհկլինի,ևմենքկարող
ենքզբաղվելուրիշբանով։—ՄիսիսՖելփսըջղայինխեթեցդատարկպատերին։
—Մո՛նթագ,եթեկարդաք,եսձեզհետկխզեմիմհարաբերությունները,կլքեմձեզ,—
ականջումծակողուսուր,տզտզացբզեզը։—Ի՞նչկտադաձեզ։Ինչի՞կհասնեք։
—Մահուչափկվախեցնեմ,ահաթեինչ։Այնպեսվախեցնեմ,որաչքներըմթնեն։
Միլդրեդըշրջվեց.
—Այդո՞ւմհետեսխոսում,Գայ։
Արծաթեասեղըշամփրեցնրաուղեղը։
—Մոնթագ,լսեցեք,միայնմիելքկա։Կատակիտվեք,ծիծաղեք,ուրախտեսքընդունեք։
Իսկհետոգիրքնայրեքվառարանում։
ԲայցՄիլդրեդըկանխեցնրան։Դժբախտությունկանխազգալով՝նաարդենկերկերուն
ձայնովբացատրումէր.
—Թանկագի՛նտիկնայք,տարինմեկանգամյուրաքանչյուրհրկիզողիթույլատրվում
էգիրքտանելտուն,որպեսզիընտանիքինցույցտա,թենախկինումինչպեսէրամենբան
հիմարուանհեթեթ,ինչպեսէինգրքերըխելքահանանումմարդկանցուզրկումանդորրից։
ԱհաայսօրԳայըորոշելէայդպիսիանակնկալմատուցել։Նակկարդամեզհամար,ևմենք
ինքներսկհամոզվենք,թեինչհիմարությունէայդամենը,ևայլևսերբեքմերխեղճ
գլուխներըչենքկոտրինմանանհեթեթություններիվրա։Այդպեսէ,չէ՞,թանկագինս։
Մոնթագըգիրքըջղաձգորենճմլումէրձեռքիմեջ։
—Ասացեք՝այո՛,Մոնթագ,—հրամայեցՖաբերը։
ՄոնթագիշուրթերըհնազանդորենկատարեցինՖաբերիհրամանը։
—Այո։
Միլդրեդըծիծաղելովխլեցգիրքը։
—Ահա,կարդաայսբանաստեղծությունը։Ո՜չ,ավելիլավէ՝այսմեկը,ծիծաղաշարժէ,
դուարդենայսօրինձհամարբարձրաձայնկարդացելես։Սիրելինե՜րս,դուքոչինչչեք
հասկանա,ոչի՜նչ։Դապարզապեսանիմաստբառակույտէ։Գա՛յ,թանկագի՛նս,կարդա
ահաայսէջը։
Նահայացքգցեցբացէջին։Ականջումբզզացբզեզը։
—Կարդացե՛ք,Մոնթագ։
—Ի՞նչէկոչվումբանաստեղծությունը,սիրելիս։
—«Դուվրիափը»15։
Մոնթագիկոկորդըչորացավ։
—Բարձրկարդաևմի՛շտապիր։
Սենյակումշնչելուօդչկար։Մոնթագըմերթշոգումէր,մերթպաղում։Թվումէր,թե
հյուրասենյակըմիանապատէ.երեքաթոռսենյակիկենտրոնում,ևինքը,ոտքերիվրա
հազիվկանգնած,սպասումէ,թեմիսիսՖելփսըերբպիտիդադարիզգեստըուղղել,կամ
միսիսԲաուլզըերբպիտիձեռքըհեռացնիսանրվածքից։Նասկսեցկարդալ,սկզբում՝
ցածր,կակազելով,ապաավելիուավելիվստահևբարձր։Նրաձայնըտարածվումէր
անապատիվրա,բախվումճերմակամայությանըևզրնգումշիկացածօդումնստած
կանանցգլխավերևում.
ԼիքնէեղելմիօրՕվկիանոսըվստահությանև,գրկելովափերըերկրի,Որպեսգոտիծիածանի,հանգելէանդորրությամբ։ԲայցայժմլսումեմեսԼոկհառաչընրաերկար,քրթմնջյունըալեբախումների,ՈրքշվումէմառախուղիմիջովՊոռթկումովփոթորկավունուփշրվումցցունքներինԱռօրյայիմերկխութերի։
Աթոռներըճռճռացին։Մոնթագըշարունակեցկարդալ.
Օ՜,սեր,արտոնիրմեզԱրդարլինելիրարհանդեպ։ՉէորաշխարհըայսօրհառելէՄերդեմ,որպեսերանելիանուրջներիերկիր,Այնքա՜նբազմադեմէ,նորուհրաշագեղ,Որչգիտե,իրոք,ոչխինդ,ոչլույս,ոչկիրք,Ոչջերմություն,ոչէլտառապանքուանդորր,Եվմենքահադեգերումենքայնտեղ,ինչպեսմարտադաշտում,Ուրհետքերնենիրարանցման,փախուստների,մահի,Ուրգումակներըկույրերիիրենցպայքարնսկսեցին։
ՄիսիսՖելփսըհեծկլտումէր։
Ընկերուհիներընայումէինարցունքիցաղճատվածնրադեմքին։Զգացմունքների
այդպիսիբուռնպոռթկումիցշվարածնրանքնստելէին՝չհամարձակվելովկպչելնրան։
ՄիսիսՖելփսըանզուսպհեկեկումէր։Մոնթագըինքնէլշփոթահարէրևցնցված։
—Կամա՛ց,կամա՛ց,Կլարա՛,—ասացՄիլդրեդը։—Հանգստացի՜ր։Դեվերջացրու,Կլարա,
ի՞նչպատահեցքեզ։
—Ես...ես...—հեծկլտումէրՖելփսը։—Չգիտեմ,չգիտեմ։Ոչինչչգիտեմ։Օ՜...
ՄիսիսԲաուլզըվերկացավևսպառնալինայեցՄոնթագին։
—Հը՞,հիմատեսնո՞ւմեք։Եսգիտեի,որայսպեսկլինի։Ահահենցայսէիուզում
ապացուցել։Եսմիշտեմասել՝պոեզիանարցունքէ,պոեզիանինքնասպանությունէ,
ջղագարությունևզզվելիինքնազգացողություն,պոեզիանախտէ։Գարշանքէ,ուրիշ
ոչինչ։Այժմվերջնականապեսհամոզվեցի։Դուքչարմարդեք,միստրՄոնթագ,անտանելի,
չարսիրտմարդ։
—Դե,իսկայժմ...—ականջինշշնջացՖաբերը։
Մոնթագըհլուհնազանդշրջվեց,մոտեցավբուխարիինևպղնձեճաղերիարանքիցգիրքը
ներսխցկեց՝ագահբոցինընդառաջ։
—Հիմարբառերեն,հիմար,հոգինխոցողսոսկալիբառեր,—շարունակեցմիսիս
Ֆելփսը։—Ինչո՞ւենմարդիկձգտումմիմյանցցավպատճառել։Մի՞թեառանցայդէլքիչ
էտառապանքնաշխարհում,որդեռմարդունպետքէտանջելայդպիսիբարբաջանքներով։
—Հանգստացիր,Կլարա,—հեծկլտացողմիսիսՖելփսիձեռքըտրորելով՝հորդորումէր
Միլդրեդը։—Խնդրումեմ,վերջտուր։Հիմամենքկմիացնենք«ազգականներին»,կնայենք
ևկուրախանանք։Դե,բավականէլացլինես։Ուզումես՝խնջույքսարքենք։
—Ոչ,—ասացմիսիսԲաուլզը։—Եստունեմշտապում։Եթեկցանկանաքայցելելինձ
ևիմ«ազգականներին»,շնորհարեքուզածժամանակ։Բայցայսխելագարհրկիզողիտունը
եսայլևսոտքչեմդնի։
—Հեռացե՛ք,—ասացՄոնթագըցաձրաձայն,աչքերընրանսևեռելով,—գնացեքտուն
ևմտածեքձերառաջինամուսնումասին,որիցբաժանվելեք,ձերերկրորդամուսնու
մասին,որըզոհվելէհրթիռայինմեքենայում,ձերերրորդամուսնումասին,որընույնպես
շուտովկջնջխիիրգլուխը։Գնացեքտունևմտածեքայնտասնյակարհեստական
վիժումներիմասին,որինդիմելեքդուք,կեսարյանհատումներիմասիննույնպես,ձեր
երեխաներիմասին,որոնքողջէությամբատումենձեզ։Գնացեքտունևմտածեք,թե
ինչպե՞սկարողէրայդամենըտեղիունենալ,վերջապեսի՞նչեքարելայդամենը
կանխելուհամար։Հեռացե՛ք,—արդենգոռումէրնա։—Հեռացե՛ք,քանիդեռչեմխփելկամ
դուրսշպրտել։
Դուռըշրխկաց,տունըդատարկվեց։
Մոնթագըմենակկանգնելէրհյուրասենյակիցուրտամայությանմեջ,որտեղպատերը
աղտոտձյունէինհիշեցնում։
Լողասենյակիցհասնումէրջրիճողփյունը։Նալսեց՝ինչպեսէՄիլդրեդըապակե
սրվակիցափիմեջլցնումքնաբերհաբերը։
—Դուքհիմարեք,Մոնթագ,հիմարեք,հիմար։Աստվա՜ծիմ,ի՜նչապուշնեք...
—Լռեցե՛ք,—Մոնթագըականջիցքաշեցպոկեցկանաչգնդիկըևխոթեցգրպանը,բայց
այնշարունակումէրբզզալ...
—Հիմա՜ր,հիմա՜ր...
***
Մոնթագըպրպտեցողջտունըևվերջապեսգրքերըգտավսառնարանիետևում.
Միլդրեդնէրթաքցրել։Միքանիսըպակասումէին,ևՄոնթագըհասկացավ,որկիննարդեն
ինքնէսկսելքիչ֊քիչպայթուցիկըհանելիրտնից։Բայցնրազայրույթնարդենանցելէր։
Միայնհոգնությունէրզգումևտարակուսանք։Ինչո՞ւարեցայդամենը։
Նագրքերըտեղափոխեցբակևթաքցրեցցանկապատիմոտ,թփերիմեջ։Միայնմի
գիշերով,մտածեցնա,որպեսզիՄիլդրեդիմտքովչանցնիայրելդրանք։
Տունվերադառնալով՝մտավդատարկսենյակները։
—Միլդրեդ,—կանչեցնամութննջարանիդռներիմոտ։Ոչոքչպատասխանեց։
Մետրոտանողճանապարհինհատելովմարգագետինը,Մոնթագըջանումէրչնկատել,
թեորքանմռայլուամայիէրայժմՔլարիսՄըքլելընիտունը...
Այդժամինաշխատանքիգնալիս,նահանկարծայնպեսսուրզգացիրմիայնություննու
իրգործածսխալիողջծանրությունը,որչդիմացավևկրկինսկսեցխոսելՖաբերիհետ։
Նասաստիկտենչումէրգիշերայինանդորրիմեջլսելզարմանալիջերմուսրտահույզայդ
թույլձայնը։Ֆաբերիհետծանոթացելէրմիքանիժամառաջ,բայցթվումէր,թեճանաչել
էողջկյանքիընթացքում։Նաայժմզգումէր,որիրմեջերկումարդէնստած.առաջինը
ինքնէ՝Մոնթագը,որըոչինչչիհասկանում,չիըմբռնումնույնիսկիրտգիտությանողջ
խորությունը,սոսկաղոտկռահումէ,ևերկրորդը՝այդծերուկը,որըխոսումէրիրհետ,
խոսումայնքանժամանակ,քանիդեռօդամուղգնացքըխելահեղարագությամբթռցնում
էրնրանքնածքաղաքիմիծայրիցմյուսը։Բոլորայնօրերին,որդեռևսկլինենիր
կյանքում,ուբոլորգիշերներին,—ևխավարչտին,ևլուսնկա,—ծերպրոֆեսորըանվերջ
պետքէխոսինրահետ՝կաթիլառկաթիլ,փշուրառփշուր,կայծառկայծբառերլցնելով
նրահոգին։Երբևէ,արդյո՞ք,նրաուղեղըլիքըկլցվի,ևնաայլևսՄոնթագըչիլինի։Այդպես
ասաց,հավաստիացրեց,խոստացավծերուկը։Նրանքկլինենմիասին՝Մոնթագը
ևՖաբերը,կրակըևջուրը,իսկհետո,միգեղեցիկօր,երբամենինչկխառնվիիրար,երբ
ինքնիրմեջկեռաուկհանդարտվի,արդենչենլինի՝ոչկրակ,ոչջուր,այլգինիկլինի։
Իրարիցանչափտարբերերկունյութերիցկստեղծվինորը՝երրորդը։Եվկգաօրը,երբնա,
ետնայելով,կհասկանա,թեինչհիմարնէեղելնախկինում։Հիմաէլնակարողէզգալ,որ
այդերկարճանապարհնսկսվելէ,որինքըհրաժեշտէտալիսիրնախկինեսինևհեռանում
նրանից։
Ի՜նչհաճելիէրլսելականջիմեջբզեզիբզզոցը,այդքնկոտմոծակայինտզզյունը
ևծերունականնրբահունչձայնը։ՍկզբումնակշտամբեցՄոնթագին,ապասփոփեց
գիշերայինուշժամին,երբՄոնթագը,դուրսգալովմետրոյիհեղձուցիչթունելից,կրկին
հայտնվեցհրկիզողներիաշխարհում։
—Հանդուրժողեղեք,Մոնթագ,ներողամիտ։Մի՛ծաղրեքնրանց։Մինչևվերջերսդուքէլ
այդպիսինէիք։Նրանքանվերապահհավատումեն,որմիշտայդպեսէլինելու։Բայցմիշտ
այդպեսչիլինելու։Նրանքչգիտեն,որիրենցկյանքընմանէտիեզերականտարածության
մեջբոցավառվողվիթխարիասուպի։Քանիդեռթռչումէ,գեղեցիկէ,բայցերբևէ
անխուսափելիորենպետքէցածընկնի։Մինչդեռնրանքայդշքեղ,ուրախփայլիցբացի,
ուրիշոչինչչենտեսնում։Մոնթագ,ծերուկը,որթաքնվումէտանը,պահպանելովիրծեր
ոսկորները,քննադատելուիրավունքչունի։Համենայնդեպս,եսկասեմ.քիչէրմնացել
ամենինչկործանեիքսկզբում։Զգույշեղեք։Հիշեցեք,որմիշտձեզհետեմ։Եսհասկանում
եմ,թեայդինչպեսպատահեց։Պետքէխոստովանեմ,որձերկույրցասումըինձ
արիություններշնչեց։Աստվա՜ծիմ,հանկարծինձայնպե՜սջահելզգացի։Բայցայժմուզում
եմ,որդուքձեզծերզգաք,ուզումեմայսօրձերմեջմիկաթիլլինիիմերկչոտությունից։
ՀրկիզապետԲիթիիհետայդմիքանիժամվաընթացքումզգույշեղեք,ոտնաթաթերիվրա
քայլեցեքնրաշուրջը,թույլտվեքլսեմնրան,հնարավորությունընձեռեքգնահատելու
իրավիճակը։Ողջմնալ.ահամերնշանաբանը։Մոռացեքայդթշվառ,հիմարկանանց...
—Եսնրանցայնքանվշտացրի,որքանհավանաբարողջկյանքումչէինվշտացել,—
ասացՄոնթագը։—Ինքսէլցնցվեցի՝տեսնելովմիսիսՖելփսիարցունքները։Թերևսնրանք
իրավացիեն։Գուցեավելիլավէչտեսնելկյանքըինչպեսորէ,աչքփակելամենինչի
հանդեպևզվարճանալ։Չգիտեմ։Եսինձմեղավորեմզգում...
—Ո՛չ,պետքչէ։Եթեպատերազմչսկսվեր,եթեխաղաղությունլիներ,եսձեզխորհուրդ
կտայի՝զվարճանալ։Բայց,ո՛չ,Մո՛նթագ,դուքիրավունքչունեքլոկհրկիզողմնալու։Այս
աշխարհումամենբանչէ,որբարեհաջողէ։
Մոնթագիճակատըծածկվեցքրտինքով։
—Մո՛նթագ,դուքլսո՞ւմեքինձ։
—Ոտքերս...—փնթփնթացՄոնթագը։—Եսչեմկարողանումշարժվել։Ի՜նչհիմար
զգացողությունէ։Ոտքերսչենուզումշարժվել։
—Լսեցե՛ք,Մոնթագ։Հանգստացեք,—մեղմորենհորդորումէրծերուկը։—Եսհասկանում
եմ,թեինչէկատարվումձեզհետ։Դուքվախենումեքկրկինսխալներթույլտալ։Բայցմի՛
վախեցեք։Սխալներըերբեմնօգտակարեն։Եթեմիայնիմանայի՜ք։Երբեսերիտասարդէի,
իմտգիտությունըբոլորիաչքնէիխոթում։Դրահամարինձծեծումէին։Քառասունիշեմին
վերջապեսիմգիտելիքներիզենքըամուրէր։Եվեթեսկսեքթաքցնելձերտգիտությունը,
ձեզչենծեծի,ևդուքերբեքչեքխելոքանա։Դե՛,իսկայժմքայլեցեք։Ավելի՛համարձակ։
Միասինգնանքհրակայան։Այժմերկուսովենք։Դուքայլևսմենակչեք,մենքարդենամեն
մեկսառանձին֊առանձիննստածչենքխուլպատերովմեկուսացվածմեր
հյուրասենյակում։Եթեդուքօգնությանկարիքզգաք,երբԲիթինսկսինեղելձեզ,եսկլինեմ
ձերկողքին,ձերթմբկաթաղանթներում,եսնույնպեսկլսեմձեզևամենինչկհսկեմ։
Մոնթագըզգաց,որիրոտքերը,սկզբում՝աջը,հետո՝ձախը,վերագտանշարժվելու
կարողությունը։
—Ինձմի՛լքեք,իմծերբարեկամ,—ասացնա։
Մեխանիկականշունըբնումչէր։Հրակայանիսպիտակշենքըընկղմվածէրլռությանմեջ։
ՆարնջագույնՍալամանդրընիրհումէր՝լցնելովորովայնընավթով,նրակողքերինխաչաձև
ամրացվածհանգստանումէինհրցիրները։Մոնթագնանցավլռությանմիջովև,կառչելով
բրոնզեձողից,մագլցեցխավարիմեջ՝աչքըչկտրելովմեխանիկականգազանի
դատարկվածորջից։Նրասիրտըմերթնվաղումէր,մերթկրկինկատաղիբաբախում։
Ֆաբերը,գիշերայինգորշթիթեռինման,որոշժամանակլռեցնրաականջում։
Բիթինկանգնածէրվերևիհարթակին։Նամեջքովշրջվածէրդեպիանցքնայնպես,ասես
ոչմեկինչէրսպասում։
—Ահա,—ասացնա,դիմելովթղթախաղովտարվածհրկիզողներին,—ահագալիսէմի
հետաքրքրագույննմուշ,որնաշխարհիբոլորլեզուներովկոչվումէհիմար։
Նաչշրջվեց,բայցանխոսպարզեցձեռքըուպահանջեցտուրքը։Մոնթագըգիրքըտվեց
նրան։Կազմիվրաուշադրությունչդարձնելով՝Բիթինգիրքըշպրտեցաղբարկղը
ևսիգարետվառեց։
—«Մեծագույնհիմարընաէ,ովգեթմիկաթիլխելքունի»16։Բարիգալուստ,Մոնթագ։
Հուսովեմ,որայժմկմնաքմեզհետհերթապահելու,քանիորձերտենդնանցելէ,ևդուք
կրկինառողջեք։Պոկերչխաղա՞նք։
Նրանքնստեցինսեղանիմոտ։Խաղաթղթերըբաժանեցին։Բիթիիներկայությունը
Մոնթագինսաստիկգգալէրտալիսիրձեռքերիմեղավորությունը։Նրամատներըոչմի
րոպեհանգիստչմնալով,չարաճճիկզաքիսներինմանանընդհատշարժմանմեջէին.մերթ
նյարդայնորենխաղումէին,մերթտրորումինչ֊որբան,մերթթաքնվումգրպաններում՝
Բիթիի՝այրվողսպիրտիբոցիպեսդժգույնհայացքիտակ։Մոնթագինթվումէր,որեթե
հրկիզապետըփչինրանցվրա՝կչորանան,կկծկվեն,այլևսերբեքչիհաջողվիկենդանացնել
ևմշտապեսթաղվածկմնանիրբաճկոնիթևքերիխորքերում,քանիորդրանքհանկարծ
ցանկացելենապրելուգործելիրենցկամքով։Մոնթագիցանկախ՝դրանցմեջառաջին
անգամիհայտէրեկելիրգիտակցությունը,իրականացելէրիրգաղտնիծարավը՝գիրք
հափշտակելևփախչել՝իրհետտանելովՀոբին,ՀռութինկամՇեքսպիրին։Այստեղ,
հրակայանում,դրանքհանցագործի՝արյունովներկվածձեռքերէինհիշեցնում։
ԿեսժամվաընթացքումՄոնթագըերկուանգամգնացզուգարան՝ձեռքերըլվանալու։
Վերադառնալով՝նաձեռքերըպահեցսեղանիտակ։
Բիթինծիծաղեց.
—Ձեռքերդմի՛թաքցրեք,անշուշտ,մենքձեզվստահումենք,բայց,ինչևէ...
Բոլորըհռհռացին։
—Դեբավականէ,—ասացԲիթին։—Ճգնաժամնանցելէ,ևնորիցամենինչլավէ։
Մոլորվածոչխարըհոտէվերադառնում։Մենքբոլորսժամանակինմոլորվելենք։
«Ճշմարտությանըմիշտճշմարտությունկլինի»17,գոռումէինքմենք։Կգահատուցման
ժամը։Միայնակչեննրանք,ովքերիրենցմեջկրումենվեհանձնմտքեր,հավատացնում
էինքինքներսմեզ։«Օ՜իմաստնություն՝թաքնվածկենդանիհամահնչունություններում»,—
ինչպեսասելէսըրՖիլիպՍիդնեյը18։Բայցմյուսկողմից՝«Խոսքընմանէսաղարթի,
ևորտեղխիտէ՝հազիվթեպտուղթաքնվածլինիսաղարթիստվերիտակ»,—ասել
էԱլեքսանդրՓոուփը19։Ի՞նչեքմտածումայսմասին,Մո՛նթագ։
—Չգիտեմ։
—Զգո՜ւյշ,—շշնջացՖաբերըմիայլ,հեռավորաշխարհից։
—Կամահամեկըևս.«Վտանգավորէքիչիմանալ,միշտհիշելովայս՝փրփրունգինով
բաժակդլցրուպռնկեպռունկ։Միկումիցկհարբեսիսկույն,բայցխմիրցմրուրևնորից
ձեռքկբերեսպայծառբանականությունը»։Փոուփ,նույն«Ակնարկներում»20։Դաթերևս
նաևձեզկարելիէվերագրել,չէ՞,Մոնթագ։Ի՞նչեքկարծում։
Մոնթագըշրթունքըկծեց։
—Հիմակբացատրեմ,—ասացԲիթին,ժպտալովևնայելովխաղաթղթերին։—Չէ՛որդուք
հարբելեքհենցմիկումից։Կարդացելեքմիքանիտող,ևձերգլուխըպատվելէ։Թրը՛խկ֊
շրը՛խկ։Դուքարդենպատրաստեքպայթեցնելուտիեզերքը,գլուխներկտրելու,
կոխկրտելուկանանցուերեխաների,հեղինակություններպսակազերծելու։Եսգիտեմ,
ինքսանցելեմայդճանապարհը։
—Ո՛չ,եսայդպիսինչեմ,—պատասխանեցՄոնթագըխուճապահար։
—Մի՛կարմրեք,Մոնթագ։Իսկապես,եսչեմծիծաղումձեզվրա։Գիտե՞ք,միժամառաջ
երազտեսա։Պառկեցիմիփոքրհանգստանալուևերազտեսա,իբրմենքերկուսով,
Մոնթագ,բուռնվիճաբանումենքգրքերիմասին։Շանթուկայծակէիքարձակումդուք,
մեջբերումներտեղում,իսկեսանվրդովետէիմղումձերամենմիհարձակումը։
«Իշխանություն»,—ասումէիես։ՄինչդեռմեջբերելովդոկտորՋոնսընին21,դուք
պատասխանումէիք.«Գիտելիքներըուժեղենիշխանությունից»։Իդեպ,նույնայդ
Ջոնսընը,թանկագի՛նտղաս,ասելէնաև.«Խելագարէնա,ովուզումէորոշակիությունը
փոխելանորոշությամբ»։Ջանացեքլինելհրկիզողներիկողմը,Մոնթագ։Մնացյալամենինչ
մռայլքաոսէ։
—Մի՛լսեքնրան,—շշնջացՖաբերը։—Նաուզումէձեզշփոթեցնել։Օձաձկաննման
լպրծունէ։Զգո՛ւյշեղեք։
Բիթինքրքջաց։
—Դուքէլինձպատասխանեցիքքաղվածքով.«Ճշմարտությունըմիշտդուրսկգա,
մարդասպանությունըչիկարողերկարծածուկմնալ»22։Իսկեսբարեհոգիբացականչեցի.
«Օ՜,տերաստված,նաանընդհատիրէշնէքշում»։Ունաևասացի.«ՍատանանՍուրբ
գիրքնիրօգուտիհամարվկաէկանչում»23։Իպատասխան՝դուքգոռացիք.«Մեզմոտ
ավելիշատմեծարումենկերպասհագածտխմարին,քանաղքատիհագուստով
իմաստունին»24։Այդժամանակեսմեղմշշնջացի.«Ճշմարտությունըկարիքունի՞այդքան
կատաղիպաշտպանության»25։Դուքնորիցգոռացիք.«Մարդասպաննայստեղէ,
ևմեռյալներիվերքերըբացվելեննորից,ևարյանվտակներենհորդում»26։
Պատասխանեցի՝թփթփացնելովձերձեռքը.«Մի՞թեայդպիսիագահությունեմարթնացրել
եսձերմեջ»։Դուքնորիցճչացիք.«Գիտելիքըուժէ։Եվհսկայիուսերինբարձրացածթզուկը
նրանիցհեռունէտեսնում»։Մեծագույնհանգստությամբմերվեճըեսավարտեցիհետևյալ
խոսքերով.«Բոլորիսբնորոշմոլորություննէմետաֆորըապացույցհամարել,պարապ
բառերիհոսքը՝ճշմարտությանակունք,իսկմեզ՝պատգամախոս»,ինչպեսմիառիթովասել
էմիստրՊոլՎալերին։
Մոնթագիգլուխըպտտվեց։Նրանթվումէր,թեանխնահարվածումենիրհոնքերին,
աչքերին,կզակին,քթին,շրթունքներին,ուսերին,անօգնականպարզածձեռքերին։Նա
ցանկանումէրճչալ.«Ո՜չ,լսեցե՜ք։Դուքձգտումեքխճճելամենինչ։Բավակա՛նէ»։
Բիթիինրբագեղ,ջղայինմատներըբռնեցինՄոնթագիդաստակը։
—Աստվա՜ծիմ,ինչպեսէտրոփումզարկերակը։Երևումէ՝եսձեզկարգինթափտվի,
հա՞,Մոնթագ։Զերզարկերակնայնպեսէտրոփում,ասեսպատերազմիհաջորդօրնէ։
Պակասումենմիայնշեփորներնուզանգերիղողանջները։Միքիչէլխոսե՞նք։Ինձդուր
էգալիսձերխռովահույզտեսքը։Ի՞նչլեզվովճառախոսեմ՝սուահի՞լի,հինդի՞,գրական
անգլերե՞ն.բոլորովէլխոսումեմ։Բայցդանմանէհամրիհետզրուցելուն,այդպեսչէ՞,
միստրՎիլիՇեքսպիր։
—Զգուշացե՛ք,Մոնթագ,—նրաականջումխշխշացգիշերաթիթեռը։—Նաջուր
էպղտորում։
—Օ՜,դուքմահուչափվախեցաք,—շարունակեցԲիթին։—Իրոքոր,եսդաժանվարվեցի.
ձերդեմհանեցինույնայնգրքերը,որոնցդուքայնպեսկառչելեք,գործադրեցի,որ
հերքեմձեզամենքայլափոխի։Ա՜խ,գրքերըայնպիսի՜դավաճաններեն։Դուքկարծումեք՝
նրանքձեզկսատարեն,բայցշուռենգալիսհենցձերդեմ։Ո՛չմիայնդուք,միուրիշնէլ
կարողէգործիդնելգիրքը,և,ահա,դուքարդենխճճվելեքճահճուտիմեջ,գոյականների,
բայերի,ածականներիհրեշավորխառնաշփոթիմեջ։Եվավարտվեցիմերազընրանով,որ
եսՍալամանդրովմոտեցաձեզևհարցրի.«Մենքուղեկիցներչե՞նք»։Դուքնստեցիք
մեքենան,ևմենքետսլացանքհրակայան՝պահպանելովերանելիլռություն,կրքերը
հանդարտվեցին,ևմերմիջևկրկինհաշտությունտիրեց։
ԲիթինբացթողեցՄոնթագիձեռքը,որնանկենդանընկավսեղանին։
—Ամենինչլավէ,երբլավէվերջանում։
Լռություն։Մոնթագընստելէր,ասեսքարեճերմակարձան։
Իրենհասցվածվերջինհարվածներիարձագանքներըդանդադմարումէինինչ֊որտեղ,
ուղեղիմթինանձավներում։Ֆաբերնսպասումէրմինչևորդրանքլիովինմարեն։Եվերբ,
վերջապես,Մոնթագիգիտակցությանմեջբարձրացածփոշեմրրիկըհանդարտվեց,Ֆաբերն
սկսեցցածրձայնով.
—Լա՛վ,նաասացայն,ինչուզումէր։Դուքմինչևվերջլսեցիք։Հիմակխոսեմես։
Ստիպվածկլինեքայդէլլսել։Իսկհետոփորձեքգլուխհանելևվճռել՝ովէարդարացի։
Բայցուզումեմ,որինքներդորոշեք,որայդորոշումըլինիձերսեփականը,ոչթեիմըկամ
հրկիզապետԲիթիինը։Չմոռանաքմիայնմիբան՝հրկիզապետըճշմարտության
ևազատությանթշնամիներիցմեծամասնությանբթամիտևանտարբերհոտիերդվյալ
անդամը։Օ՜,մեծամասնությանսարսափելիբռնակալությունը...ԵսևԲիթինտարբերերգեր
ենքերգում։Անձամբձեզնիցէկախված,թեումկլսեք։
Մոնթագըբերանըբացեց՝պատասխանելուՖաբերին,բայցհրակայանիզանգիղողանջը
ժամանակինկանխեցնրանթույլտալուայդաններելիսխալը։Տագնապիազդանշանը
շաչումէրառաստաղիտակ։Սենյակիմյուսծայրումտկտկացհեռախոսայինսարքը,որը
հասցենէրգրանցում։ՀրկիզապետԲիթին,խաղաթղթերըվարդագույնձեռքերիմեջ,
միտումնավորդանդաղմոտեցավգրանցողսարքինևպոկեցթղթեժապավենը։Անփույթ
հայացքնետելովհասցեին՝խոթեցգրպանըև,վերադառնալովսեղանիմոտ,կրկիննստեց։
Բոլորընայեցիննրան։
—Կարելիէսպասելուղիղքառասունվայրկյան,ճիշտայնքան,որքանինձհարկավորէ,
որպեսզիհաղթեմ,—ուրախասացԲիթին։
Մոնթագըխաղաթղթերըդրեցսեղանին։
—Հոգնեցի՞ք,Մոնթագ։Ուզումեքխաղիցդո՞ւրսգալ։
—Այո՛։
—Մի՛ընկճվեք։Ասենք,կարելիէխաղըհետաձգել։Խաղաթղթերըշրջվածդրեքսեղանին,
կվերադառնանք՝կվերջացնենք։Իսկայժմշարժվեք։Արա՛գ։—Բիթինվերկացավ։—
Մոնթագ,ձերտեսքնինձդուրչիգալիս։Մտադիրեքնորի՞ցհիվանդանալ։
—Չէ՛,եսմիանգամայնառողջեմ։
—Այո՛,դուքպե՛տքէհիանալիզգաք։Սաառանձնահատուկդեպքէ։Դե,առա՜ջ...
Նրանքցատկեցինդեպիփողանցքըևամուրկառչեցինբրոնզեձողից,ասեսնրանումէր
միակփրկությունըներքևիցվերհորդացողալիքներիհորձանքից։Բայցձողընրանց
անդունդընետեց,որտեղարդենարթնանալովփնչացնում,գռմռումուհազումէրվիշապը։
—Էհե՜յ։
Նրանքդղրդյունովուաղմուկովթեքվեցինանկյունից,արգելակներըճռնչացին,
անվադողերըշչացին,նավթըճողփացՍալամանդիպղնձեփայլունբաքում,ինչպես
սնունդըհսկայիորովայնում։Մոնթագիմատներըդողդողումէինփայլփլունբռնակների
վրա,անվերջպլստումցուրտդատարկությանմեջ,քամինքաշքշումէրմազերը,սուլում
ատամներիարանքից,իսկՄոնթագըմտածում,անընդհատմտածումէրհյուրասենյակի
դատարկամիտայնկանանցմասին,որոնցգլխիցնեոնայինքամինվաղուցարդենքշել
տարելէրբանականությանվերջիննշույլը։Հիշումէրնաևիրանհեթեթ,հիմար
մտահղացումը՝գիրքկարդալնրանցհամար։Դահավասարազորէրհրդեհըջրի
ատրճանակովհանգցնելուն։Զառանցանք,խելացնորություն։Պարզապեսկատաղության
մոլուցք։Եվզայրույթիբռնկում,որինքըպարտավորէրզսպել։
Ե՞րբէհաղթահարելուայդխելացնորությունըևդառնալուհանգիստ,իսկապես
հանգիստ։
—Շուտովկհասնենք։
Մոնթագըհայացքըկտրեցբռնակներից։ՍովորաբարԲիթիներբեքչէրնստումղեկի
առաջ,բայցայսօրմեքենանվարումէրնա,կտրուկթեքելովշրջադարձերում,առաջ
հակվելովվարորդականգահիբարձունքից։Նրածանր,սևանջրանցիկվերարկուիթևքերը
կախվումուծածանվումէին,ինչպեսմեքենայիվերևովթռչողվիթխարիչղջիկ՝կուրծքը
քամունդեմարած։
—Սուրա,սուրա,որպեսզիժամառաջաշխարհըերջանկացնենք։Այդպե՞սէ,Մոնթագ։
Բիթիիվարդագույն,ասեսֆոսֆորափայլայտերնառկայծումէինխավարում,նա
ժպտումէրինչ֊որմոլեգնությամբ։
—Ահաևհասանք։
Սալամանդրըկտրուկկանգառավ։Մարդիկխառնիճաղանջդուրսթափվեցին։Մոնթագը
կանգնելէր՝աչքերըսևեռածպաղ,փայլունբռնակներին,որոնցիցջղաձգորենկառչելէին
իրմատները։
«Եսչեմկարողայդանել,—մտածեցնա։—Ինչպե՞սկարողեմկատարելառաջադրանքը,
ինչպե՞սկարողեմնորիցայրել։Եսչեմկարողմտնելայստունը»։
ԿողքինհայտնվեցԲիթին.նրանցիցդեռքամուհոտէրփչում,որիմիջովնրանքքիչ
առաջսլանումէին։
***
—Դե՛,Մո՛նթագ։
Հրկիզողները,որոնքիրենցտգեղերկարաճիտկոշիկներովհիշեցնումէին
հաշմանդամների,սարդերիպեսանաղմուկսկսեցինվազվզել։
Վերջապես,աչքըկտրելովբռնակներից,Մոնթագըշրջվեց։
Բիթինհետևումէրնրադեմքին։
—Ի՞նչպատահեցձեզ,Մո՛նթագ։
—Այսի՞նչէ,—դանդաղարտասանեցՄոնթագը,—իմտանմո՞տենքկանգառել։
Երրորդմաս
ԱՅՐՈՂԿՐԱԿՓողոցիբոլորտներումվառվեցինլույսերը,լայնբացվեցինդռները։Մարդիկդուրս
վազեցին՝դիտելուկրակիտոնը։ԲիթինևՄոնթագը՝մեկըզուսպբավականությամբ,մյուսը
չհավատալովաչքերին,նայումէինայնտանը,որինվիճակվածէրդառնալներկայացման
գլխավորասպարեզը,այստեղպետքէջահերովձեռնածությունանենևբոցկուլտան։
—Դեահա՛,—ասացԲիթին,—կեցցե՛ք,հասաքձերուզածին։ԾերուկՄոնթագը
ցանկացավթռչելդեպիարևը,բայցայժմ,երբթևերնայրվեցին,զարմանումէ,թե
ինչպե՞սպատահեց։Մի՞թեբավականաչափհասկանալիչնախազգուշացրիձեզ,երբ
մեխանիկականշանըգաղտնիուղարկեցիձերդռներիմոտ։
Մոնթագիսառածդեմքըոչինչչէրարտահայտում,նազգաց,թեինչպեսքարիպեսծանր
իրգլուխըդանդաղշրջվեցհարևանտանկողմը,որըմռայլկանգնածէրշրջակագունագեղ
ծաղկաթմբերիմեջ։
Բիթինարհամարհանքովփնչացրեց.
—Է՜,բավակա՛նէ։Մի՞թեայդփոքրիկցնդածըիրտափակխաղացանկովհիմարացրել
էձեզ։Ծաղիկներ,թիթեռնիկներ,տերևներ,մայրամուտ։Գիտե՜նք,գիտե՜նք։Ամենինչ
գրանցվածէնրաքարտում։Երևումէ՝եսխփելեմնշանակետին։Բավականէնայելձեր
տառապածդեմքին։Միքանիցողունևլուսնեղջյուրը։Ի՜նչհիմարություն։Եվի՞նչլավբան
կաայդամենիմեջ։
ՄոնթագընստեցՍալամանդրիսառըկողին։Նամիքանիանգամշարժեցիր
ընդարմացածգլուխը՝աջ֊ձախ,աջ֊ձախ...
—Նաամենինչտեսնումէր։Ոչմեկինոչինչչէրարել։Ոչմեկինչէրանհանգստացնում...
—Չէ՜րանհանգստացնում։Ինչպե՜սչէ։Ձերշուրջըչէ՞րպտտվում։Ա՜խ,ինչպեսենինձ
ձանձրացրելբարեգործությանայսսիրահարները՝իրենցդեմքիբարեպաշտ
արտահայտությամբ,կեղծավորլռությամբևեզակիտաղանդով՝հարկադրելմարդուն,որ
մեղավորզգաիրեն։Գրո՜ղըտանինրանցբոլորին։Նրանքծագումեն,ինչպեսարևը՝
կեսգիշերին,որպեսզիանկողնումէլհանգիստչունենաս։
Տանդուռըբացվեց.աստիճաններովցածվազեցՄիլդրեդը՝ճամպրուկըփայտացած
ձեռքումսեղմած։Մայթեզրինսուլոցովարգելակեցտաքսին։
—Մի՛լդրեդ։
Կինըվազեցանցավկողքով,անբնականորենձգված,դեմքըդիմափոշուցճերմակած,
բերանըչիերևում.մոռացելէշրթունքներըներկել։
—Մի՛լդրեդ,մի՞թեդուեսահազանգել։
Նաճամպրուկըխցկեցմեքենայիմեջևինքնէլնստեց՝քթիտակմրմնջալով.
—Իմխե՜ղճ«ազգականներ»,խեղճե՜ր,խեղճե՜ր։Ամենինչկործանվեց,ամենինչ
կործանվեց...
ԲիթինբռնեցՄոնթագիուսից։Մեքենանթափովշարժվեցև,ժամումյոթանասունմղոն
արագությունզարգացնելով,անհետացավփողոցիծայրին։
Զնգոցլսվեց,ասեսթեջարդուփշուրեղավհղկվածապակուց,հայելուց
ևբյուրեղապակուցստեղծվածերազանքը։Մոնթագըմեքենաբարշրջվեց,կարծեսքշված
լիներ՝չգիտեսորտեղիցանակնկալվրահասածպտտահողմից։Նատեսավ,որՍտոնմընն
ուԲլաքը,կացիններըճոճելով,ջարդումենպատուհաններիշրջանակները,որպեսզի
անարգելփչիմիջանցիկքամին։Սառը,սևպատնեշինխփվողգիշերաթիթեռիթևերի
շրշյուն։
—Մո՛նթագ,եսեմ՝Ֆաբերը։Լսո՞ւմեքինձ։Ի՞նչէպատահել։
—Այժմդաինձէպատահել,—պատասխանեցՄոնթագը։
—Ա՜խ,ի՜նչզարհուրելիանակնկալ,—բացականչեցԲիթին։—Մերօրերումամենոք
կարծումէ,չգիտեսինչուամենոքհաստատհամոզվածէ,որիրենոչինչչիկարող
պատահել։Ուրիշներըմեռնումեն,բայցեսապրումեմ։Ինձհամար,գիտե՞ք,չկան
հետևանքներ,չկապատասխանատվություն։Բայցնրանքգոյությունունեն,ա՜յթեորն
էդժբախտությունը։Սակայնինչխոսենքայդմասին։Երբբանըհասելէհետևանքներին,
ապաուշէխոսելը,ճիշտչէ՞,Մոնթագ։
—Մոնթագ,դուքկարո՞ղեքփրկվել,փախչել,—հարցրեցՖաբերը։
Մոնթագըդանդաղքայլումէրդեպիտուն,բայցչէրզգում՝ինչպեսենոտքերըկպչում
շավղիցեմենտինուգիշերայինթացխոտերին։Բիթինչխկացրեցվառիչը,ևՄոնթագը
հմայվածիպեսհայացքըհառեցնարնջագույնբոցին։
—Ինչո՞ւկրակըմեզհամարայդպիսիանբացատրելիհմայքունի։Ի՞նչնէնրամեջձգում
ահելինուջահելին։—Բիթինհանգցրեցբոցըուկրկինվառեց։—Կրակըհավերժական
շարժումէ,այն,ինչմարդըմշտապեսձգտելէգտնել,բայցայդպեսէլչիգտել։Կամ՝գրեթե
հավերժականշարժում,եթեչխանգարեն,այնթերևսվառվիմերողջկյանքիընթացքում։
Այնուամենայնիվ,ի՞նչբանէկրակը։Գաղտնիք։Առեղծված։Գիտնականներնինչ֊որբանեն
շաղակրատումշփմանևմոլեկուլներիմասին,բայցնրանքըստէությանոչինչչգիտեն։Իսկ
կրակիհիմնականհմայքնայնէ,որոչնչացնումէպատասխանատվությունը
ևհետևանքները։Եթեպրոբլեմըչափազանցմեծհոգսէպատճառում,պետքէվառարան
նետել։Այ,դուքէլ,Մոնթագ,այժմնույնպիսիծանրբեռեք։Կրակըկհեռացնիձեզիմ
ուսերից՝արագ,մաքուրևհաստատապես։Նույնիսկնեխելուբանչիլինի։Հարմարէ,
հիգիենիկ,ակնահաճո։
Մոնթագընայումէրիրտանը,որայժմայնպեսօտարոտիուտարօրինակէրթվում,
գիշերվաուշժամ,հարևաններիքչփչոց,ջարդվածապակուկտորտանք,հատակին
կազմերըպոկոտվածգրքերուկարապիփետուրներիպեսցաքուցրիվէջեր,
անհասկանալի,անհեթեթտեսքովգրքեր,իսկապես,արժե՞դրանցպատճառովայդքան
հուզվել...
Իհարկե,այդամենըՄիլդրեդիձեռքիգործնէ։Նաերևիտեսելէ,թեինչպեսէինքը
գրքերըթաքցնումայգումևնորիցտունէբերել։Ախ,Միլդրեդ,Միլդրեդ։
—Եսուզումեմ,որդուքմենակկատարեքողջաշխատանքը,Մոնթագ։Բայցոչթե
նավթովևլուցկիով,այլմասմաս,հրցիրով։Դուքինքներդպետքէմաքրեքձերտունը։
—Մո՛նթագ,մի՞թեդուքչեքկարողթաքնվել,փախչել։
—Ո՜չ,—բացականչեցՄոնթագըհուսահատված։—Մեխանիկականշունը։Նաչիթողնի,
անկարելիէ։
Ֆաբերըլսեց,բայցլսեցևհրկիզապետԲիթին՝մտածելով,որայդբառերըիրենեն
ուղղված։
—Այո՛,շունըմոտերքումէ,—պատասխանեցնա,—այնպեսոր,ձերմտքովչանցնի՝որևէ
հնարքգործադրել։Պատրա՞ստեք։
—Այո՛։—Մոնթագըչխկացրեցհրցիրիպահպանակը։
—Կրա՜կ։
Բոցիհսկալեզունդուրսժայթքեցհրցիրից,հարվածեցգրքերին,շպրտեցդեպիպատը։
Մոնթագըմտավննջարանևերկուանգամկրակեցլայնշիանկողիններիվրա։Դրանք
բռնկվեցինսուլոցով,ճարճատունովևայնպեսկատաղիբոցավառվեցին,որՄոնթագը
նույնիսկզարմացավ.ո՞վկմտածեր,որդրանցումայդքա՜նջերմությունևկիրքկար
ամփոփված։Նավառեցննջասենյակիպատերըևկնոջզարդասեղանը,որովհետևծարավի
էրայդամենըփոխելու։Նավառեցաթոռները,սեղանները,իսկճաշասենյակում՝
դանակները,պատառաքաղներըևպլաստմասայեսպասքը,այնամենը,ինչհիշեցնումէր,
թեինչպեսէինքնապրելայդտեղ,այդդատարկտանը,տարօրինակկնոջհետ,որը
հեռացելուարդենմոռացելէիրենևհիմամենակսլանումէքաղաքում՝ունկնդիր
ռադիոխեցուշշնջյունին։
Եվինչպեսնախկինում՝հաճելիէրայրելը,հաճելիէրազատությունտալցասմանը,հրո
ճարակդարձնել,պատառոտել,ջարդել,բզիկ֊բզիկանել,վերացնելանիմաստպրոբլեմը։
Լուծումչկա՞։Ահա,ուրեմն,այժմպրոբլեմնէլչիլինի։Կրակըամենինչլուծումէ։
—Մո՛նթագ,գրքե՜րը։
Գրքերըոստոստումէինուպատեպատխփվում՝ինչպեսխանձվածթռչուններ,որոնց
թևերըհուրհրատինէինտալիսկարմիրուդեղինփետուրներով։
Ապանամտավհյուրասենյակ,որիպատերինքնիմեջխորասուզվելէինվիթխարի
խելազուրկճիվաղները՝իրենցսպիտակուսինխոհերովևսառըձյունեղեներազներով։Նա
կրակեցերեքլերկպատերիցյուրաքանչյուրիվրաառանձին֊առանձին։Վակուումային
փորձանոթներըպայթեցինսուրթշշոցով,ամայությունըՄոնթագինարձագանքեցկատաղի
սուլոցով,անիմաստճիչով։Նաձգտումէրպատկերացնելդատարկությունը,ործնում
էնույնպիսիդատարկևանիմաստկերպարներ,ևչէրկարողանում։Նամիայնշունչը
պահեց,որպեսզիայնչթափանցիթոքերիմեջ։Ասեսդանակովնակտրատեցայդսոսկալի
դատարկությունըևնահանջելով՝սենյակիննվիրեցբոցիմիհսկավառ֊դեղինծաղիկևս։
Պատերըծածկողհրակայունշերտըճաքեց,ևտունըցնցվեցբոցերիմեջ։
—Երբայրեքվերջացնեք,—թիկունքիցլսվեցԲիթիիձայնը,—նկատիառեք,որ
ձերբակալվածեք։
***
Տունըփլվելովվերածվումէրկարմիրածխիուսևմոխրիշեղջերի։Նափռվելէրգետնին,
ործածկվածէրգորշավարդագույնմոխրովլեցունքնաբերփետրաներքնակով։Ծխիբարձր
սյունը,մեղմորենտարուբերվելովերկնքում,ծածանվումէրփլատակներիվրա։
Առավոտյաներեքնանցկեսէր։Մարդիկցրվեցինտները.մոխրիևխճիկույտէրմնացել
կրկեսայինզավեշտախաղից։Ներկայացումնավարտվածէր։
Մոնթագըկանգնելէր՝ուժասպառձեռքերումպահածհրցիրը,քրտինքիմուգբծերը
տարածվումէինթևատակերին,դեմքըմրաթաթախէր։Նրաետևում,մթությանմեջլուռ
կանգնելէինմյուսհրկիզողները։Նրանցդեմքերըլուսավորումէրմարմրողկրակիթույլ
ցոլքը։
Մոնթագըերկուանգամփորձեցխոսել։Մտքերըժողովելով,վերջապեսհարցրեց.
—Կի՞նսէրահազանգել։
Բիթինգլխովարեց։
—Իսկավելիվաղ՝նրաբարեկամուհիները,միայնթեեսչէիուզումշտապել։Այսպեսթե
այնպես,միևնույնէկբռնվեիք,Մոնթագ։Մեծհիմարությունէրաջուձախ
բանաստեղծություններարտասանելը։Միանգամայնանհեթեթամբարտավանություն։
Թույլատրեքմարդունմիքանիհանգավորտողկարդա,ևնաիրենտիեզերքիտիրակալ
կկարծի։Դուքմտածումէիք,թեկարողեքհրաշքներգործելձերգրքերով։Բայցպարզվեց,
որաշխարհըհիանալիյոլաէգնումառանցդրանց։Տեսեք,թեուրհասցրինձեզգրքերը,
մինչևկոկորդըխրվելեքտիղմիմեջ,ևբավականէճկույթսշարժեմ՝ձեզկուլկտա։
Մոնթագըչէրկարողանումշարժվել։Երկրաշարժըևկրակեհողմըքիչառաջնրատունը
գետնինհավասարեցրին։ԲեկորներիտակթաղվածէրՄիլդրեդը,նաևիրողջկյանքը,
ևինքնուժչուներտեղիցշարժվելու։Ներսում,հանդարտվելով,դեռևսզգալէինտալիս
անցածփոթորկիարձագանքները։Մոնթագիծնկներըծալվումէինհոգնության,
շփոթմունքի,անարգանքիսարսափելիբեռից։Նաանտրտունջթույլէրտալիս,որԲիթին
հարվածհարվածիետևիցհասցնի։
—Մոնթա՛գ,դուքապուշեք։Անուղղելիհիմար։Ձերինչի՞նէրպետքայսամենը։
Մոնթագըչէրլսում։Մտովինահեռվումէրևփախչումէր՝թողնելովայդզառանցող
մոլագարինիրանշնչացած,մրոտվածմարմինը։
—Փախե՛ք,Մո՛նթագ,—համառումէրՖաբերը։
Մոնթագըականջդրեց։
Գլխինիջածուժեղհարվածըետշպրտեցնրան։Կանաչգնդիկը,որիմեջփսփսումկամ
բղավումէրՖաբերը,ընկավշավղիվրա։Գոհունակժպիտըդեմքին՝Բիթինճանկեց
ևմոտեցրեցականջին։
Մոնթագըլսեցհեռվիցեկողձայնը.
—Ի՞նչպատահեցձեզ,Մոնթագ։Դուքո՞ղջեք։
Բիթինգնդիկըականջիցհեռացրեցևգրպանըխոթեց։
—Ահա,ուրեմն,այստեղավելիշատբանկաթաքնված,քանկարծումէի։Եստեսնումէի՝
ինչպեսէիքձերգլուխըհակումևականջդնումինչ֊որբանի։Սկզբումմտածեցի,թեձեր
ականջումխեցիէ,բայցհետո,երբհանկարծայդպեսխելոքացաք,եսզարմացա։Մենք
կգտնենքպոչերը,ձերընկերըչիազատվի։
—Ո՜չ,—ճչացՄոնթագը։
Նաձգեցհրցիրիպահպանակը։ԲիթինհայացքնակամահառեցՄոնթագիմատներին,
աչքերըչռվեցին։Մոնթագընրանցմեջզարմանքկարդաց։Ինքնէլակամանայեցիր
ձեռքերին՝տեսնելու,թեէլիի՞նչենմոգոնել։Հետագայում,հիշելովկատարվածը,նաոչմի
կերպչէրկարողանումհասկանալ,թեինչը,իվերջո,մղեցսպանության.ձեռքերնիրենք
իրե՞նց,թե՞Բիթիիվերաբերմունքըիրձեռքերիշարժմանը։Ամպրոպիվերջինորոտը
մարեց՝հպվելովՄոնթագիսոսկլսողությանը,բայցոչգիտակցությանը։
ՀեգնախառնժպիտըծամածռեցԲիթիիդեմքը։
—Այո՛,դաբավականլավմիջոցէ՝քեզլսելտալուհամար։Պահեքհրացանիփողը
զրուցակցիվրա,ևկամա֊ակամանակլսիձեզ։Կարողեքխոսել,որքանուզենաք։Ի՞նչ
կասեքայսանգամ։Ինչո՞ւինձՇեքսպիրչեքհրամցնում,թշվառպճնամոլ։«Սպառնալիքդ
ամենևինէլսարսափելիչէ,Կասիո,եսպարկեշտությամբայնքանամուրեմ
զրահապատված,որդրանքբոլորըկողքովսենթռչումթեթևքամուպես»27։Այդպեսէ,չէ՞։
Է՛հ,դուք,գրչակ։Հապագործե՛ք,գրողիտարած։Սեղմե՛քձգանը։
ԵվԲիթինմիքայլառաջշարժվեց։
—Մենքմիշտայրումէինքոչայն,ինչհարկավորէր...—կարողացավմիայնասել
Մոնթագը։
—Հրցիրըմիկողմպահեք,Գա՛յ,—ասացԲիթինսառածժպիտով։
Բայցհաջորդակնթարթիննաարդենկրակիշեղջէր,թռչկոտող,սալացողտիկնիկ,որի
մեջմարդկայինոչինչչէրմնացել,գետնինթավալվողհրեգունդ։Մոնթագըհրցիրիցնրա
վրաբացէրթողելհեղուկբոցիերկարշիթը։Լսվեցֆշշոց,ասեսթանձրթուքընկավ
շիկացածսալօջախին,ինչ֊որբանքլթքլթաց,խլթխլթաց,ևնատարհոսեց՝եռալովդեղին
փրփուրով։Մոնթագըկկոցեցաչքերը,ճչաց,նափորձումէրձեռքերովփակելականջները,
որպեսզիչլսիայդսարսափելիձայները։Եվսմիքանիջղաձիգշարժում,ևԲիթինճմլվեց,
ինչպեսմոմետիկնիկըկրակիվրա,ուսսկվեց։
Մյուսերկուհրկիզողներըարձանիպեսցցվածէին։Միկերպզսպելովսրտխառնուքը՝
Մոնթագընրանցվրաուղղեցհրցիրը։
—Շրջվե՛ք,—հրամայեցնա։
Նրանքհնազանդորենշրջվեցին։Քրտինքըգլուլ֊գլուլթափվումէրնրանցդժգույն
երեսներից։Մոնթագըուժգինհարվածեցգլխներին,սաղավարտներըցածնետեց,գցեց
նրանցիրարվրա։Նրանքընկանևանշարժացան։
Թեթևխշրտյուն,ասեսճյուղիցաշնանայինչորտերևպոկվեց։
Մոնթագըշուռեկավուտեսավմեխանիկականշանը։
Հայտնվելովինչ֊որտեղից,նաարդենկտրելանցելէրմարգագետինը,այնպեսթեթևու
անաղմուկէրգալիս,ասեսքամուցքշվածգորշասևավունծխիթանձրամպիկլիներ։
Շունըցատկեցօդ,վերխոյացավՄոնթագիգլխիցմիերեքոտնաչափ,չռեցսարդանման
թաթերնուփայլեցրեցմիակատամը՝ծայրինպրոկաինեանզգայացնողասեղ։Մոնթագը
նրանդիմավորեցբոցիշիթով՝կրակեհրաշալիմիծաղիկ։Գազանիմետաղյամարմնի
շուրջըպտտվեցինդեղին,կապույտունարնջագույնբյուրավործաղկաթերթեր՝պատելով
նրաննորերփներանգթաղանթով։ՇունըշրխկոցովփլվեցՄոնթագիվրաևմիկողմ
շպրտվեցհրցիրիհետմիասին։Մոնթագնընկավտասըոտնաչափհեռու,ծառիբնիմոտ։
Միպահզգաց,որշունըճանկեցիրոտքնուխրեցասեղը,բայցնույնակնթարթինէլբոցը
օդշպրտեցգազանին,հոդերիցպլոկեցմետաղյաոսկորները,ճեղքեցորովայնը՝պայթող
հրթիռիպեսկարմիրկրակարձակելովչորսկողմը,դուրսթափվեցնրափորոտիքը։
Մոնթագըպառկածդիտումէր,թեինչպեսօդումպտույտգործեց,գետինտապալվեցու
խաղաղվեցայդմեռածևմիաժամանակկենդանիմարմինը։Թվումէր՝շունըդեռ
պատրաստէրնետվելունրավրա,ավարտելումահացուներարկումը,որի
ներգործությունըՄոնթագնարդենզգումէրոտքիմկաններում։Նրանհամակեց
թեթևությանևսարսափիզգացումը,նմանայնմարդուն,որըհասցնումէմիկողմցատկել
կատաղիարագությամբսլացողևմիայնկողովծնկինխփածմեքենայից։Նավախենամէր
ոտքիկանգնել,վախենումէր,որչիկարողանահենվելպրոկաինիցընդարմացածոտքին։
Ողջմարմիննսկսելէրանզգայանալ։
Ի՞նչանել...
Փողոցնամայիէ,տունըայրված՝թատերականհինդեկորինման,շրջակաշենքերն
ընկղմվածենխավարիմեջ,կողքինմեխանիկականգազանիմնացորդներնեն,քիչայն
կողմ՝Բիթին,ավելիհեռվում՝երկուհրկիզողներըուՍալամանդրը...Նանայեցհսկա
մեքենային։Պետքէոչնչացնել...
«Դե՛,—մտածեցնա,—տեսնենքշա՞տեսվնասվել։Փորձիրկանգնել։Զգո՜ւյշ,զգո՜ւյշ...
ա՛յ,այդպե՜ս»։
Նաոտքիելավ,բայցուներմիայնմեկոտք։Մյուսըթեևմեռածէր,ածխացածկոճղ,բայց
ստիպվածէրքարշտալ,իբրևգործածհանցանքիհատուցում։Հենվելիսհազարավոր
արծաթյաասեղներշամփրեցինոտքը՝ազդրիցմինչևծունկը։Նալացեղավ։«Ո՜չ,գնա՛,
շարժվի՛ր։Դուչեսկարողմնալայստեղ»,—քաջալերեցինքնիրեն։
Միքանիտներումկրկինլույսերվառվեցին։Մարդիկչէի՞նկարողանումքնել
կատարվածիցհետո,թե՞նրանցանհանգստացնումէրանսովորլռությունը,Մոնթագը
չգիտեր։Կաղալով,ցատկոտելովնադժվարությամբանցնումէրավերակներիմիջով՝
ձեռքերովբռնածքարշեկողհիվանդոտքը։Նազրուցումէրնրահետ,տնքտնքում,
աղաղակումէր,հայհոյում,աղերսում.«Գնա՛,գնա,դեշարժվիր,չէ՛որհիմաքեզանից
էկախվածիմկյանքը»։Մթությանմեջնալսեցգոռոցներևճիչեր։Վերջապեսհասավ
ետնաբակ,որըդուրսէրգալիսմիխուլնրբանցք։
«Բիթի՛,—մտածեցնա,—այժմայլևսդուքպրոբլեմչեք,դուքմիշտասումէիք.«Հարկչկա
լուծելպրոբլեմը,ավելիլավէայրելայն»։Ահաայդպեսէլեսվարվեցի։Մնաքբարով,
հրկիզապետ»։
Գայթելովուկաղեկաղնագնումէրխավարնրբանցքով։
***
Ամենանգամ,երբհենվումէր՝սուրցավըշամփրումէրոտքը,ևՄոնթագըմտածումէր.
«Հիմար,անիծյալհիմար,հիմարիգլուխ,ապուշ,տխմար,անիծյալհիմար...Տես,թեինչ
արեցիր,ևայժմինչպե՞սեսլուծելուայսխառնաշփոթը»։Հպարտությունըթողնզովվի,
ցասումընույնպես,չկարողացավզսպելիրենևամենինչփչացրեց,ամենինչկործանեց
հենցսկզբում։Ճիշտէ,իրարետևիցշատբանբարդվեց՝Բիթին,հյուրասենյակիկանայք,
Միլդրեդը,Քլարիսը,բայցդուարդարացումչունես,ոչմիարդարացում։Դուհիմարես,
անիծյալհիմար։Այդպեսանխոհեմկերպովանձնատուրլինել...»։
Բայցմենքդեռկփրկենքայն,ինչմնացելէ,կանենքինչհնարավորէ։Իսկթեհարկլինի
այրվել,միքանիսինէլկտանենքմեզհետ։
Այո՛։Նահիշեցգրքերիմասինևետդարձավ։Համենայնդեպս,պետքէվերցնել։
Գրքերըպարտեզիցանկապատիմոտէին։Միլդրեդըերևիբոլորըչէրնկատել։Չորսգիրք
դեռևսընկածէրայնտեղ,որտեղթաքցրելէր։Մթանմեջլսվումէինձայներ,լույսերէին
վառվում։ՀեռվումարդենոռնումէինուրիշՍալամանդրներ,նրանցազդանշանների
դղրդյունըխառնվումէրգիշերայինփողոցներովսլացողոստիկանականմեքենաների
աղմուկին։
Մոնթագըվերցրեցմնացածչորսգիրքըևկրկինցատկոտելովուկաղեկաղքայլեց
նրբանցքով։Հանկարծնաընկավ,կարծեսմիհարվածովգլուխըկտրեցին՝թողնելովսոսկ
գլխատվածմարմինը։Գլխումանակնկալառկայծածմիտքըհարկադրեցկանգառնել,
շպրտեցգետին։Ոտքերըկծկած,նապառկելէրմանրախճիմեջևհեկեկումէր։
Բիթինուզումէրմեռնել։
ԱյժմՄոնթագըչէրկասկածում,որԲիթինուզումէրմեռնել։Չէ՛որնականգնելէրիր
դիմացուչէրփորձումպաշտպանվել,ավելին՝ծաղրումէր,գրգռում։ԱյդմտքիցՄոնթագի
շունչըկտրվեց։Ի՜նչտարօրինակէ,ի՜նչտարօրինակէմահտենչալայնքան,որթույլտաս
մարդասպանըզենքըձեռքինքայլիքոշուրջը,ուլռելուևգոնեայդկերպկյանքդ
պահպանելուփոխարեն,գոռաս,ծաղրես,բարկացնես,մինչևորհակառակորդդդուրսգա
հավասարակշռությունիցև...
Հեռվիցվազքիդոփյունէրլսվում։
Մոնթագընստեց։Պետքէհեռանալ։Վե՛րկաց,չիկարելիհապաղել։Բայցհեծկլտոցը
դեռևսցնցումէրնրամարմինը։Հարկավորէրհանգստանալ։Ինքըոչմեկինչէրուզում
սպանել,նույնիսկԲիթիին։Նրամարմինըջղաձգորենկծկվումէր,ասեսթթվուտով
վառվածլիներ։Ձեռքովփակեցբերանը։ԱչքերիառաջԲիթինէր՝անշարժ,ինչպես
խոտերիննետվածբոցավառջահ։Մոնթագըմատներըկծեց,որչգոռա.«Եսչէի
ցանկանում։Աստվա՜ծիմ,եսչէիցանկանում,չէիցանկանում,չէիցանկանում»։
Նափորձեցամենինչմտաբերել,վերականգնելդեպքերիկապը,հիշողությանմեջվեր
հառնելիրնախկինկյանքը,ինչպիսինորէրմիքանիօրառաջ,մինչևայնպահը,երբ
այնտեղներխուժեցինմաղըևավազը,«Դենըմ»ատամիմածուկը,գիշերաթիթեռիշրշյունը՝
ականջին,հրդեհիկրակելուսատտիկները,տագնապիազդանշաններըևայսվերջին
գիշերայինուղևորությունը.չափազանցշատբաներկու֊երեքկարճօրվաընթացքում,
բավականշատ՝նույնիսկողջկյանքիընթացքում։
Դոփյունըլսվումէրարդեննրբանցքիծայրից։
—Վե՛րկաց,—ասացինքնիրեն։—Վե՛րկաց,գրողի՜տարած,—հրամայեցհիվանդ
ոտքինուկանգնեց։Ցավըսուրփշերովմեխվեցծնկոսկրիմեջ,ծակեցհազարավոր
ասեղներով,հետոդարձավբութքորոցիծակծկոցև,վերջապես,երբնաձեռքերը
ճանկռելովուերերալով՝ոտքըքարշտվեցփայտյացանկապատիերկայնքով,դաղոց
զգաց,ասեսսրունքինեռմանջուրլցրին։Բայցոտքնարդենհնազանդվումէր։Համենայն
դեպսնավախենումէրվազել,որխախտվածոտքըհանկարծդուրսչընկնի։Բերանըլայն
բացած,ագահորեններծծելովգիշերայինօդը,նազգումէր,թեինչպեսէմթությունը
ծանրորենկուտակվումիրմեջ,ևանհավասարքայլքով,կաղալով,բայցվճռականորեն
շարժվումէրառաջ։Գրքերըպահումէրձեռքերիմեջ։
ՆամտածումէրՖաբերիմասին։
Ֆաբերըմնացայնտեղ,կուպրիչսառածթանձրուկիմեջ,որնայժմոչանունունի,ոչ
անվանում։Չէ՛որինքըայրելէրևՖաբերին։ԱյդմիտքըայնպեսշանթահարեցՄոնթագին,
որնրանթվաց,թեիբրՖաբերըիրականումմեռելէ,տապակվել,եփվել,ինչպեսձկնիկ՝
պստլիկկանաչպատիճիմեջ,թաքցվածևընդմիշտկորածմիմարդուգրպանում,որից
այժմլոկխանձվածջլերովկապկպվածոսկորներիկույտէմնացել։
Հիշի՛ր՝պետքէայրելնրանց,թեչէնրանքկայրենքեզ,մտածեցնա։Այժմհենցայդպես
է։
Նապրպտեցգրպանները.փողըտեղումէր։Մյուսգրպանումդիպավսովորական
ռադիոխեցու,որիմիջոցովայդցուրտ,մռայլառավոտքաղաքըզրուցումէրինքնիրհետ։
—Ուշադրությո՜ւն։Ուշադրությո՜ւն։Ոստիկանությունըփնտրումէփախստականի։
Սպանությունէգործելևկատարելմիշարքհանցագործություններպետությանդեմ։
Անուն֊ազգանունը՝ԳայՄոնթագ։Մասնագիտությունը՝հրկիզող։Վերջինանգամնրան
տեսելեն...
Վեցթաղամասվազեցառանցդադարի։Հետոնրբանցքընրանդուրսբերեցսովորական
փողոցիցմիտասնանգամլայնամայիավտոմայրուղի։Լապտերներիվառլույսով
ողողված,այնհիշեցնումէրսառածանապատայինգետ։Մոնթագըհասկանումէր,թե
որքանվտանգավորէայժմկտրել֊անցնելմայրուղին.չափազանցլայնէր,չափազանց
ամայի,նմանէրմերկ,առանցդեկորներիբեմի,ևհրապուրում,ձգումէրայդդատարկ
տարածությունը,որտեղլապտերներիվառլույսիներքոայնպեսհեշտէրնկատել
փախստականին,այնպեսհեշտէրբռնել,այնպեսհեշտէրնշանբռնելուսպանել։
Խեցինբզզումէրնրաականջում.
—...Հետևեքփախչողմարդուն...Հետևեքփախչողմարդուն...նամենակէ,հետիոտն...
հետևեք...
Մոնթագըետ֊ետգնացդեպիստվերը։Ճիշտնրաառաջլցակայաննէր՝ճենապակուպես
փայլփլող,սպիտակուվիթխարի։Երկուարծաթավունբզեզ֊ավտոմեքենականգնածէր
այնտեղ,վառելիքէինլցնում...
«Ո՛չ,եթեդուուզումեսառանցքեզվտանգելուկտրել֊անցնելայսլայնբուլվարը,ուրեմն՝
չպետքէվազես,հարկավորէգնալհանգիստ,անշտապ,իբրզբոսնումես։Բայցդրա
համարպետքէկոկիկուվայելուչտեսքունենալ։Փրկությանավելիշատերաշխիքներ
կլինեն,եթեճանապարհդշարունակելուցառաջլվացվեսևմազերդսանրես։Բայցո՞ւր
էտանումճանապարհը։
Այո՛,մտածեցնա,ո՞ւրեմեսվազում»։
Ոչմիտեղ։Նավազելուտեղչուներ։Ֆաբերիցբացիընկերներչուներ,որոնց
կարողանարդիմել։Եվայդժամանակհասկացավ,որայդամբողջընթացքումբնազդաբար
վազելէՖաբերիտանուղղությամբ։Բայցչէ՛որՖաբերըչիկարողթաքցնելիրեն,նման
փորձնիսկհամազորէինքնասպանության։Միևնույնէ,ինքըպետքէտեսնիՖաբերին՝
թեկուզմիքանիրոպեով։Նակամրապնդիողջմնալու,փրկվելուհնարավորության
արագորենսպառվողիրհավատը։Միայնթետեսնի,համոզվի,որՖաբերըողջէ,չիայրվել
այնտեղ,մյուսածխացածմարմնիհետ։Բացիայդ,պետքէնրանթողնելփողիմիմասը,
որպեսզինակարողանաօգտագործելհետագայում,երբՄոնթագըկշարունակիիր
ճանապարհը։Գուցեհաջողվի՞դուրսպրծնելքաղաքից,կթաքնվիարվարձաններում,
կապրիգետափին,մեծճանապարհներինմոտիկ,դաշտերիևբլուրներիմիջև...
Օդումլսվողտագնապալիաղմուկըստիպեցնրաներկնքիննայել։
Մեկըմյուսիհտևիցվերխոյացանոստիկանականուղղաթիռները։Նրանքայնքանշատ
էին,որթվումէր,թեինչ֊որմեկըփչելէխատուտիկիչորգլխին։Մոտերկուտասնյակ
ուղղաթիռներխառնաշփոթսավառնումէինօդում,Մոնթագիցերեքմղոնիվրա,անորոշ
երերալով,աշնանցրտիցթորշոմածթիթեռներինման։Հետոսկսեցինիջնելմեկնայստեղ,
մեկնայնտեղ,նրանքիջնումէինփողոցումև,դառնալովբզեզ֊ավտոմոբիլներ,դղրդյունով
սուրումբուլվարով՝նույնքանանակնկալկրկինօդբարձրանալուևորոնումները
շարունակելուհամար։
***
Նրաառջևլցակայաննէր։Ծառայողներըզբաղվածէինհաճախորդներով։Շրջանցելով
շենքը՝Մոնթագըմտավտղամարդկանցզուգարան։Ալյումինեմիջնորմիմիջովնրանէր
հասնումհաղորդավարիձայնը.«Պատերազմըհայտարարվածէ»։Դրսումվառելանյութի
բաքերիցպոմպովբենզինէինլցնում։Բացօթյաավտոմեքենաներումնստածներըխոսքեր
էինփոխանակումլցակայանիաշխատողներիհետ՝շարժիչներիևբենզինիմասին,
հարցնումէին,թեորքանպետքէվճարեն։Մոնթագըկանգնելէր՝փորձելովընկալել
ռադիոյովհենցնորլսածհամառոտհաղորդագրությանիմաստը,բայցչէրկարողանում։
Լավ,թողպատերազմնսպասիիրհերթին։Նրահամարայնկսկսվիավելիուշ,մեկկամ
երկուժամհետո։
Նալվացվեց,սրբվեց,անաղմուկդուրսեկավ՝խնամքովփակելովզուգարանիդուռնու
քայլեցխավարիմիջով։Միրոպեանցնաարդենամայիմայրուղուեզրինէր։
Ահաայնխաղը,որպետքէշահի։Գնդախաղիընդարձակհրապարակումփչումէր
վաղորդյանզովասունքամին։Ճեմուղինմաքուրէր,ինչպեսգլադիատորական
հրապարակը՝անհայտզոհերիևանանունմարդասպաններիասպարեզելնելուցառաջ։
ԱսֆալտեընդարձակգետիվրաօդըդողումևթրթռումէրՄոնթագիմարմնիցարձակվող
ջերմությունից։Անհավատալիէր,որիրմարմնիջերմությունըշրջակաաշխարհինկարող
էրստիպել՝տարուբերվելու։Ինքը՝Մոնթագը,լուսատութիրախէր,նագիտեր,նազգումէր
այդ։Իսկայժմդեռպետքէանցներայդկարճճանապարհը։
Միքանիթաղամասայնկողմփայլատակեցինավտոմեքենայիլուսարձակները։
Մոնթագըխորշունչքաշեց։Ասեստաքխոզանակովքերծեցինթոքերը։Կոկորդըչորացել
էրվազելուց,բերանիմեջմետաղիտհաճհամէրզգում,ոտքերըկապարիպեսծանրացել
էին։
Ավտոմեքենայիլույսերը...Եթեայժմսկսիանցնելփողոցը,ապապետքէհաշվել,թե
մեքենաներբկհասնիայստեղ։Որքա՞նէհեռուհանդիպակացմայթը։Հավանաբարմոտ
հարյուրյարդ։Ո՛չ,ավելիքիչ,բայցմիևնույնէ,թողլինիհարյուր։Եթեդանդաղքայլի՝
տարածությունըկտրելուհամարանհրաժեշտկլինիերեսուն֊քառասունվայրկյան։Իսկ
սուրացողավտոմեքենան։Արագությունհավաքելով՝այդերեքթաղամասընակթռչի
տասնհինգվայրկյանում։Իսկեթեճանապարհիկենտրոնիցսկսիվազե՞լ...
Նաքայլարեցաջոտքով,ապաձախով,հետո՝նորիցաջով։Նաանցնումէրամայի
փողոցը։
Երբնույնիսկփողոցըլիովինամայիէ,երբեքչիկարելիհամոզվածլինել,թեբարեհաջող
կանցնես։Մեքենանկարողէհանկարծակիհայտնվելզառիվերում,այստեղիցմիչորս
թաղամասհեռուևաչքդչթարթած՝կխփիուկշարունակիսլանալ...
Նաորոշեցքայլերըչհաշվել։Շուրջըչէրնայում՝ո՛չաջ,ո՛չձախ։Լապտերներիդավադիր
լույսերընույնքանպայծառէինշողում,որքանարևիճառագայթներըկեսօրին։
Նաականջդրեցսուրացողմեքենայիաղմուկին,որլսվումէրաջից,երկութաղամաս
հեռվից։Լուսարձակներիշարժունլույսերըմերթպայծառանումէին,մերթխամրում,
իվերջոլուսավորեցինՄոնթագին։
Գնա,գնա,մի՛կանգնիր։
Մոնթագըմիակնթարթհապաղեց,ձեռքերիմեջամուրսեղմեցգրքերըևմեծճիգով
առաջշարժվեց։Նրաոտքերըբնազդաբարշտապումէին,վազում,բայցնաբարձրաձայն
նախատեցիրենևկրկինանցավհանգիստքայլքին։Նաարդենփողոցիմեջտեղումէր,
շարժիչիաղմուկըհետզհետեավելիէրմեծանում.մեքենանարագացնումէրընթացքը։
Իհարկե,ոստիկանություննէ։Ինձնկատելեն։Բայց՝ոչինչ,հանգի՛ստ,հանգի՛ստ,մի՛
շրջվիր,շուրջդմի՛նայիր,մի՛զգացրու,թեդուանհանգստանումես։Քայլի՛ր,միայն
քայլի՛ր,ևվերջ։
Մեքենանսլանումէր,մեքենանդղրդումէր,մեքենանմեծացնումէրարագությունը։
Ոռնումևվնգումէր,թռչումէր՝հազիվհպվելովգետնին,սուրումէրհրացանիցարձակած
անտեսանելիգնդակիպես։Ժամումհարյուրքսանմղոն,ժամումհարյուրերեսունմղոն։
Մոնթագըսեղմեցատամները։Թվաց՝լուսարձակներիլույսնայրեցնրադեմքը,կոպերը
ցնցվեցին,մարմինըպատվեցլպրծունքրտինքով։
Մոնթագիոտքերըանճոռնիկերպովքարշէինգալիս,նասկսեցինքնիրենխոսել,ապա
հանկարծչդիմացավուվազեց։Նաձգտումէրհնարավորինչափհեռուգցելոտքերը,
առաջ,առաջ,ահաայդպե՜ս,այդպես։Տե՜րաստված։Տե՜րաստված։Ձեռքիցմիգիրք
ընկավ,կանգառավ,քիչմնաց՝ետդառնար,սակայնմիտքըփոխեցևկրկիննետվեց
առաջ՝գոռալովքարեամայությանմեջ,իսկբզեզ֊ավտոմեքենանսլանումէրիրորսի
ետևից,նրանցբաժանումէրերկուհարյուրոտնաչափ,ապա՝հարյուր,իննսուն,ութսուն,
յոթանասուն...Մոնթագըշնչահեղձէրլինում,անշնորհքկերպովճոճումէրձեռքերը,
ոտքերըվերուվարնետում։Մեքենանավելիուավելիէրմոտենում,շչումէր,ազդանշան
տալիս։Մոնթագըհանկարծշրջեցգլուխը,լուսարձակներիսպիտակլույսնայրեցնրա
աչքերը,մեքենանչկար,միայնլույսիկուրացուցիչխուրձ,բոցկլտունջահ,որսոսկալի
թափովնետվումէրՄոնթագիվրա,դղրդյուն,բոց—հիմա,հիմակբախվի...
Մոնթագըսայթաքեցևընկավ։
«Եսկործանվեցի։Ամենինչվերջացածէ»։
Բայցընկնելըփրկեցնրան։Մոնթագինբախվելուցակնթարթառաջարագընթաց
մեքենանհանկարծկտրուկթեքվեց,շրջանցեցնրանևանհետացավ։Մոնթագըպառկածէր
բերանքսիվայր,երեսըդեպիսալարկուղին։Արտանետվածգազերիկապույտծխիհետ
նրանհասանծիծաղիպատառիկներ։Նաբարձրացրեցաջձեռքը,որշատառաջէրձգված։
Միջնամատիծայրինսևինէրտալիսմինեղշերտ՝սլացողմեքենայիանվահետքը։
Չհավատալովաչքերին,նանայեցսևշերտինևդանդաղոտքիելավ։
«Մի՞թեոստիկանությանըչէր»,—մտածեցնա։
Մոնթագընայեցմայրուղուերկարությամբ։Ամայիէր։Ոչ,ոստիկանությունըչէր,
պարզապեսպատանիներովլցվածմեքենաէր։Քանի՞տարեկանկլինեին։Տասներկու,
տասնվեց...Աղմկոտ,ճղճղանխումբըզբոսանքիէդուրսեկել,տեսելենքայլողմարդու,—
հազվադեպտեսարան,զարմանքբանմերօրերում,—ևորոշելեն.«Հապախփենքգցենք»՝
նույնիսկչկասկածելով,որնահենցմիստրՄոնթագնէ,փախստական,որինքաղաքովմեկ
փնտրումէոստիկանությունը։Այո՛,ընդամենըպատանիներիաղմկոտընկերախումբ,որ
զբոսնումէլուսնկագիշերով,սլանալովհինգ֊վեցհարյուրմղոնարագությամբ,որի
դեպքումդեմքըընդարմանումէքամուց։Լուսացաբիննրանքկամկվերադառնանտուն,
կամչենվերադառնա,կամողջկլինեն,կամոչ.չէ՛որհենցդաէրայդպիսիարկածների
այրողհաճույքը։
«Նրանքցանկանումէինսպանելինձ»,—մտածեցՄոնթագը։Նաերերումէր։
Տարտղնվածօդումկամաց֊կամացնստումէրփոշին։Նաշոշափեցայտիկապտուկը։«Այո՛,
նրանքցանկանումէինսպանելինձ,հենցայնպես,առանցորևէպատճառի,չմտածելով
անգամ,թեինչենանում»։
Մոնթագըուղղվեցդեպիդեռևսհեռումայթը՝հորդորելովոտքերին՝շարժվե՛լ։Միկերպ
հավաքելէրցրվածգրքերը,բայցչէրհասկանում,թեինչպեսէրկռացելուվերցրելդրանք։
Այժմնագրքերըձեռքիցձեռքէրտեղափոխում,ինչպեսխաղամոլըբարդքայլանելուց
առաջ։
—Գուցենրա՞նքսպանեցինՔլարիսին։
Նականգառավումտովիկրկնեցմիանգամևս.
—Գուցենրա՞նքսպանեցինՔլարիսին։
Եվնացանկացավճչալովվազելնրանցետևից։
Նրաաչքերըարցունքոտվեցին։
Այո՛,նրանփրկեցսայթաքելը։Վարորդը,տեսնելովընկածՄոնթագին,բնազդաբար
հասկացավ,որլրիվընթացքովսլացողմեքենան,դիպչելովպառկածմարմնին,
անխուսափելիորենկշրջվիևբոլորինդուրսկշպրտի։Իսկեթեինքըվայրչընկնե՞ր...
Մոնթագըհանկարծշունչըպահեց։
Չորսթաղամասհեռուբզեզ֊մեքենանդանդաղեցրեցընթացքը։Կտրուկշրջադարձ
կատարեց,հենվելովետևիանիվներին,իսկայժմետէրսլանումփողոցինույնկողմով՝
խախտելովերթևեկությանբոլորկանոնները։
ԲայցՄոնթագնարդենվտանգիցդուրսէր.նաթաքնվելէրխավարնրբանցքում՝իր
ճանապարհորդությաննպատակակետում։Այստեղէրնաձգտումմեկժամ,գուցե
ևընդամենըմեկրոպեառաջ։Սարսռելովգիշերայինցրտից՝նաետնայեց։Բզեզըսլացավ
կողքով,դուրսեկավմայրուղուկենտրոնևանհետացավ.ծիծաղիպոռթկումըկրկին
խաթարեցգիշերայինլռությունը։
Քայլելովխավարնրբանցքով՝Մոնթագըտեսնումէր,ինչպեսերկնքիցիջնումէին
ուղղաթիռները՝նմանապագաերկարատևձմռանձյանառաջինփաթիլների...
***
Տուննընկղմվածէրլռությանմեջ։
Մոնթագըմոտեցավայգուկողմից,շնչելովնարգիզների,վարդերիևցողաշաղախ
խոտերիգիշերայինարբեցնողբուրմունքը։Նահրեցետնամուտքիապակեպատդուռը,
ականջդրեցևանաղմուկմտավնախասենյակ։
«ՄիսիսԲլաք,դուքքնա՞ծեք,—մտածեցնա։—Եսգիտեմ,լավբանչէիմարածը,բայց
ձերամուսինընույնկերպէվարվումուրիշներիհետևերբեքիրենհարցչիտալիս՝
լա՞վէդա,թե՞վատ,երբեքչիմտահոգվումևչիտանջվում։Այժմէլ,քանիորդուք
հրկիզողիկինեք,եկելէձերհերթը,այժմկրակըկոչնչացնիձերտունըբոլորայնտների
փոխարեն,որայրելէձերամուսինը,այնբոլորդժբախտություններիդիմաց,որառանց
իրենհաշիվտալու,նապատճառելէմարդկանց»։
Տունըլուռէր։
Մոնթագըգրքերըթաքցրեցխոհանոցումևվերադարձավնրբանցք։Նաշրջվեց.խավարի
ուլռությանմեջթաղվածտունըքնածէր։
Նանորիցքայլումէրգիշերայինփողոցներով։Քամուցքշվածթղթիկտորներինման
ուղղաթիռներըպտտվումէինքաղաքիվրա։Ճանապարհիննամտավփակխանութիմոտ
տեղադրվածմենավորհեռախոսախցիկըևզանգահարեց։Նաերկարկանգնեց՝ցրտից
սրսփալովսպասեցայնքան,մինչևորհեռվումսկսեցինոռնալհրակայանիազդականչերը.
Սալամանդրներըդղրդյունովսլացան՝այրելումիստրԲլաքիտունը։ՄիստրԲլաքն
աշխատանքիմեջէ,բայցնրակինը,դողդողալովառավոտյանցրտից,կկանգնիևկնայի՝
ինչպեսէվառվումուփլվումիրտանտանիքը։Իսկայժմնադեռխորքնածէ։
Բարիգիշեր,միսիսԲլաք։
***
—Ֆաբեր։
Դռանթակոց։Միանգամևս։Շշուկովասվածանուն։Սպասում։Վերջապես,միրոպե
անց,Ֆաբերիտնակումաղոտլույսնշմարվեց։Սպասումիմեկրոպեևս,ևետնադուռը
բացվեց։
Նրանք՝ՄոնթագըևՖաբերը,լուռնայումէինիրարկիսախավարում,ասեսչհավատալով
իրենցաչքերին։ՀետոՖաբերը,սթափվելով,ճանկեցնրաձեռքը,ներսքաշեց,նստեցրեց
ևկրկինվերադարձավդռներիմոտ,ականջդրեց։Լուսադեմիլռությանմեջոռնումէին
ազդականչերը։Ֆաբերըներսմտավևծածկեցդուռը։
—Եսինձկատարյալապուշիպեսպահեցի,սկզբիցմինչևվերջհիմարություններարեցի։
Չեմկարողերկարմնալայստեղ։Եսգնումեմ,աստվածգիտե,թեուր,—ասացՄոնթագը։
—Համենայնդեպս,դուքհիմարություններարեցիքարժանավորգործիհամար,—
պատասխանեցՖաբերը։—Եսկարծումէի՝դուքայլևսողջչեք։Սարքը,որտվեցիձեզ...
—Այրվեց։
—Եսլսեցի,թեհրկիզապետնինչպեսէրխոսումձեզհետ,իսկհետոհանկարծամենինչ
լռեց։Մտադիրէիդուրսգալձեզորոնելու։
—Հրկիզապետըմեռավ։Նահայտնաբերեցպարկուճըևլսեցձերձայնը.ուզումէր
հետամտել,գտնելձեզ։Եսհրցիրովայրեցինրան։
Ֆաբերընստեցաթոռին։Նրանքերկարժամանակլուռէին։
—Աստվա՜ծիմ,ինչպե՞սպատահեց,—կրկինխոսեցՄոնթագը։—Դեռերեկամենինչ
կարգինէր,իսկայսօրզգումեմ,որշնչահեղձեմլինում։Մարդըքանի՞անգամկարող
էկործանվելև,այնուամենայնիվ,ողջմնալ։Եսդժվարությամբեմշնչում։Բիթինմեռածէ,
բայցմիժամանակնաիմընկերնէր։Միլլինհեռացավ,եսկարծումէի,նաիմկիննէ,իսկ
հիմա՞...այլևսոչտունունեմ,ոչաշխատանքևստիպվածպիտիթաքնվեմ։Այստեղգալու
ճանապարհինեսծածուկգիրքդրիմիհրկիզողիտանը։Աստվա՜ծիմ,որքանբանարեցի
մեկշաբաթվաընթացքում։
—Դուքարելեքլոկայն,ինչչէիքկարողչանել։Այդպեսէլպետքէլիներ։
—Հավատումեմ։Գոնեդրանհավատումեմ։Գիտեի,որայդպեսկլինի։Վաղուցէիզգում,
որմեջսինչ֊որբանէկուտակվում։Եսմիբանէիանում,բայցբոլորովինայլբանէի
մտածում։Զարմանումեմ՝ինչպեսարտաքուստչէրերևում։Եվահաայժմեկելեմձեզմոտ,
որպեսզիձերկյանքնէլխորտակեմ։Չէ՛որնրանքկարողենայստեղգալ։
—Երկարտարիներիընթացքումառաջինանգամեսկրկինապրումեմ,—
պատասխանեցՖաբերը։—Եսզգումեմ,որանումեմայն,ինչվաղուցպետքէանեի։Այժմ
չեմվախենում։Հավանաբարպատճառնայնէ,որվերջապեսանումեմայն,ինչ
անհրաժեշտէ։Կամ՝թերևսայն,որմիանգամհամարձակարարքգործելով,արդենչեմ
ուզումձերառջևվախկոտերևալ։Հնարավորէ,որհետագայումևսգործեմավելիխիզախ
արարքներ,ավելիմեծվտանգիենթարկեմինձ,որդեպիետայլևսճանապարհչունենամ,
որչվախենամ,թույլչտամ,որսարսափըկրկինկաշկանդիինձ։Ի՞նչեքայժմմտադիր
անել։
—Փախչել։Թաքնվել։
—Դուքգիտե՞ք,որպատերազմէհայտարարված։
—Այո,լսեցի։
—Աստվա՜ծիմ,ի՜նչտարօրինակէ,—բացականչեցծերուկը։—Պատերազմըթվում
էհեռավորմիբան,որովհետևմենքմերհոգսերնունենք։
—Եսայդմասինմտածելուժամանակչունեի։—Մոնթագըգրպանիցհանեցհարյուր
դոլարանոցթղթադրամը։—Վերցրեք։Թողձեզմոտլինի։Երբեսգնամ,տնօրինեք,ինչպես
հարմարկգտնեք։
—Սակայն...
—Գուցեկեսօրինայլևսողջչլինեմ։Ծախսեքգործիհամար։
Ֆաբերըգլխովարեց։
—Փորձեքդուրսգալգետիմոտ,ապագնացեքափիերկայնքով,այնտեղհիներկաթգիծ
կա,որքաղաքիցձգվումէդեպիերկրիխորքը։Գտեքուշարժվեքնրաուղղությամբ։
Հաղորդակցությունըայժմտարվումէօդով,երկաթգծերիմեծմասըվաղուցիվերլքվածէ,
բայցայդմեկըդեռպահպանվումէ։Եսլսելեմ,որերկրիորոշանկյուններում
թափառաշրջիկներիճամբարներենմնացել։Նրանցքայլողթափառախումբենկոչում։
Հարկավորէմիայնշատհեռանալքաղաքից,մեկէլսրատեսաչքունենալ։Ասումեն,որ
Լոս֊ԱնջելեսիերկաթգծիշրջանումկարելիէհանդիպելՀարվարդիհամալսարանինախկին
դասախոսներիցշատերին։Նրանքոստիկանությունիցթաքնվողփախստականներեն,
որոնցհամենայնդեպսհաջողվելէփրկվել։Նրանքշատչեն,և,ինչպեսերևումէ,
կառավարություննայնքանվտանգավորչիհամարում,որշարունակիորոնումները։Որոշ
ժամանակկարողեքթաքնվելնրանցմոտ,իսկհետոջանացեքփնտրել֊գտնելինձՍենթ֊
Լուիսում։Եսայնտեղկմեկնեմայսօրառավոտյան,ժամըհինգիավտոբուսով,ուզումեմ
հանդիպելծերտպագրիչին։Տեսնո՞ւմեք,եսէլվերջապեսգործիեմանցնում։Ձերփողերը
բարիգործիկծառայեն։Շնորհակալեմ,Մոնթագ,ևաստվածձեզպահապան։Գուցե
կուզենայի՞քմիքանիրոպեպառկել։
—Ո՛չ,—ավելիլավէշտապեմ։
—Հիմատեսնենք,թեինչպեսենզարգանումիրադարձությունները։
ՖաբերըՄոնթագինտարավննջարանևմիկողմքաշեցպատիցկախվածնկարը։Նրա
տակփոստայինբացիկիմեծությանհեռուստաէկրանկար։
—Եսմիշտցանկանումէիփոքրիկմիէկրանունենալ,որհարկեղածդեպքում
հնարավորլիներձեռքիափովծածկել,թեչէո՞ւմենպետքգոռում֊գոչյունովականջ
խլացնողվիթխարիպատերը։Ահա՛,նայե՛ք։
Նամիացրեցէկրանը։
—Մո՛նթագ,—արտասանեցհեռուստացույցը,ևէկրանըլուսավորվեց։—Մ֊Ո֊Ն֊Թ֊Ա֊Գ.
տառառտառկարդացհաղորդավարը։—ԳայՄոնթագ։Դեռևսփնտրվումէ։Որոնումները
կատարումենոստիկանականուղղաթիռները։Հարևանշրջանիցբերվելէնոր
մեխանիկականշուն։
ՄոնթագըևՖաբերըանխոսիրարնայեցին։
—Մեխանիկականշունըերբեքչիվրիպում։Դահրաշալիգյուտէևօգտագործվելու
առաջինիսկօրիցմինչևհիմաոչմիանգամչիսխալվել։Մերհեռուստատեսային
ընկերությունըհպարտէ,որիրենէհնարավորությունընձեռված՝ուղղաթիռիվրա
տեղակայվածհեռուստախցիկովամենուրեքհետևելումեխանիկականշանը՝հանցագործի
հետքերովգնալիս։
Ֆաբերըվիսկիլցրեցբաժակները։
—Մեզչէրխանգարի։
Նրանքխմեցին։
—...Մեխանիկականշանհոտառություննայնքանկատարյալէ,որկարողէտասը
հազարանհատականհոտտարբերելև,առանցնորիցլարվելու,գտնելայդտասըհազար
մարդուցցանկացածիհետքը։
Ֆաբերիմարմնովթեթևդողանցավ։Նահայացքգցեցսենյակին,պատերին,դռանը,
բռնակին,աթոռին,որիվրանստածէրՄոնթագը։Մոնթագընկատեցայդհայացքը։Այժմ
նրանքերկուսովարագզննեցինսենյակը։Մոնթագըհանկարծզգաց,թեինչպես
դողդողացինիրռունգերը,ասեսինքըմեկնելէիրհետքով,ասեսիրհոտառությունն
այնքանէսրվել,որիվիճակիէօդիմեջտարածվածհոտովգտնելուհետքը,ասես
հանկարծտեսանելիդարձանքրտինքիշատմանրկաթիլներըդռանբռնակիվրա,այնտեղ,
որտեղիցնաձեռքովբռնելէր,դրանքբազմաթիվէինևփայլփլումէին,ինչպեսպստլիկ
ջահիբյուրեղապակյակախազարդեր։Ամենինչիվրամնացելէիննրաէության
մասնիկները։Ինքը՝Մոնթագը,ամենուրէր՝և՛տանը,և՛դրսում,նալուսատուամպէր,օդի
մեջտարրալուծվածուրվական։Եվդրանիցդժվարանումէրշնչելը։Նատեսավ,թեինչպես
էրՖաբերըշունչըպահել,ասեսվախենումէրօդիհետներշնչելփախստականիստվերը։
—Այժմմեխանիկականշունըուղղաթիռիցկիջեցվիհրդեհիվայրը։
Փոքրիկէկրանինհայտնվեցայրվածտունը,ամբոխը,սավանովծածկվածինչ֊որբան
ևերկնքիցիջնողուղղաթիռը,որընմանէրանճոռնիծաղկի։
«Այսպես,ուրեմն,նրանքորոշելենխաղըմինչևվերջհասցնել»,—մտածեցՄոնթագը։
Ներկայացումըկկայանա,չնայածորընդամենըմեկժամհետոկարողէպատերազմ
սկսվել...
Կախարդվածինման,վախենալովշարժվել,Մոնթագըհետևումէրանցուդարձին։Այդ
ամենըթվումէրայնքանհեռավոր,իրհետորևէկապչունեցող,կարծեսթեինքընստած
էթատրոնումևդրամաէդիտում,ինչ֊որուրիշմեկիդրաման,նայումէոչառանց
հետաքրքրության,նույնիսկինչ֊որառանձնահատուկհաճույքով։«Բայցչէ՛որայսամենը
ի՜մմասինէ»։
Եթենացանկանար,կարողէրմնալայստեղ,հարմարավետսենյակումևմինչևվերջ
հետևելողջհետապնդմանը՝քայլառքայլ,նրբանցքներովուփողոցներով,ընդարձակ,
ամայիբուլվարով,մարգագետիններովևխաղահրապարակներով,հաղորդավարիհետ
մերթայստեղ,մերթայնտեղ՝անհրաժեշտբացատրություններիհամարդադարտալով,
հետոկրկինանցնելնրբանցքներով,հասնելմիստրումիսիսԲլաքներիայրվողտանը
ևվերջապեսդուրսգալայստեղ,այստնակիմոտ,որտեղնրանքՖաբերիհետնստելու
վիսկիենխմում,իսկէլեկտրականհրեշը,ինչպեսմահնինքը,այդընթացքումարդեն
հոտոտումէիրթարմհետքը։Ահա,նաարդենպատուհանիտակէ։Այժմ,եթեՄոնթագը
ցանկանա,կարողէոտքիկանգնելևաչքըչկտրելովհեռուստացույցից,մոտենալ
լուսամատին,բացելուդուրսկախվելմեխանիկականգազանինընդառաջ։Եվայդ
ժամանակվառլուսավորվածփոքրիկէկրանիննակարողէզննելիրեն,ինչպեսդրամայի
գլխավորհերոսի,հռչակավորմարդու,որիմասինբոլորըխոսումեն,որինգամվածեն
բոլորհայացքները.ուրիշհյուրասենյակներումայդրոպեինբոլորըկտեսնենիրենբնական
մեծությամբ,գունավոր։Եվեթենաուշադիրեղավայդվերջինպահին,նադեռկարող
էանէությունմեկնելուցմիվայրկյանառաջտեսնել,թեինչպեսէիրենխոցումպրոկաինե
ասեղը՝իխաղաղումնանհամարմարդկանց,որոնքմիքանիրոպեառաջազդանշանների
աղեկտուրվայնասունիցարթնացելենքնիցևշտապելհյուրասենյակները,որպեսզի
հուզմունքովհետևենայդհազվագյուտտեսարանին՝գազանորսին,հանցագործի
հետապնդմանը,միգործողանձովդրամային։
Կհասցնի՞արդյոքասելիրվերջինխոսքը։Եթեմիլիոնավորհեռուստադիտողներիառաջ
շունըբռնիիրեն,չպե՞տքէարդյոքինքը՝Մոնթագը,մենմիարտահայտությամբկամգոնե
միխոսքովամփոփիայսվերջինշաբաթվաիրկյանքիհանրագումարը,այնպես,որիր
ասածըդեռերկարգոյատևիիրենիցհետո,երբշունը,բացուխուփանելովիրմետաղյա
ծնոտները,ետկցատկիուկվազիհեռուն,դեպիխավարը։Հեռուստախցիկները,տեղում
քարացած,կհետևենհեռացողևհետզհետեփոքրացողգազանին.տպավորիչավարտ։
Որտե՞ղնագտնիայնպիսիխոսք,այնպիսիմիբառ,որովայրիմարդկանցդեմքերը,
արթնացնիքնից։
—Նայեցեք,—շշնջացՖաբերը։
Ուղղաթիռիցսահունկերպովինչ֊որբանիջավ,որընմանչէրոչմեքենայի,ոչգազանի,
ոչմեռածէր,ոչկենդանի,աղոտկանաչլույսէրարձակում։Միակնթարթհետոայդհրեշն
արդենկանգնածէրՄոնթագիտանծխացողփլատակներիմոտ։Ոստիկաններըվերցրին
նրաշպրտածհրցիրըևմոտեցրինմեխանիկականշանդնչին։Լսվեցդզզոց,չխկչխկոց,
գվվոց։
Սթափվելով՝Մոնթագըգլուխնօրորեցևվերկացավ։Խմեցվիսկիիմնացորդը։
—Ժամանակնէ։Շատեմցավում,որայսպեսեղավ։
—Ցավո՞ւմ։Ինչի՞։Որվտա՞նգէսպառնումինձ,իմտանը։Եսպատրաստեմ
դիմագրավել։Գնացե՜ք,իսերաստծո,գնացե՜ք։Թերևսինձհաջողվինրանցուշացնել...
—Սպասեք։Ի՛նչօգուտ,եթեդուքևսբռնվեք։Երբեսգնամ,այրեքանկողնուծածկոցը.
եսկպելեմնրան։Վառարաննետեքհյուրասենյակիաթոռը,որիննստածէի։Սպիրտով
մաքրեքկահույքը,բոլորդռներիբռնակները։Այրեքուղեգորգը,բոլորսենյակներումողջ
հզորությամբմիացրեքօդափոխիչները,ամենուրնավթալինցանեք,եթեունեք։Ապամինչև
վերջբացեքձերայգուոռոգմանցանցը,լվացեքմայթերը։Գուցեձեզհաջողվիկորցնել
հետքը...
Ֆաբերըսեղմեցնրաձեռքը։
—Եսկհոգամայդմասին։Բարիճանապարհ։Եթեերկուսսէլողջմնանք,հաջորդշաբաթ
կամմիքանիշաբաթհետոձերմասինլուրհաղորդեք։ԳրեքինձՍենթ֊Լուիս,գլխավոր
փոստատուն,ցպահանջ։Ափսոս,չեմկարողամբողջժամանակձեզհետկապպահպանել,
դաշատլավկլիներև՛ձեզ,և՛ինձհամար,բայցեսչունեմերկրորդլսողսարքը։
Հասկանո՞ւմեք,երբեքչեմմտածել,որպետքկգա։Ա՜խ,ի՜նչծերհիմարնեմեղել։Չեմ
կանխատեսել,չեմմտածել...Հիմարեմ,ապուշիմեկը։Եվահա,այժմ,երբսարքն
անհրաժեշտէ,չունեմ,որդնեքձերականջին։Ի՞նչարած։Գնացե՜ք։
—Եվսմիխնդրանք։Շտապինձմիճամպրուկտվեք,նրամեջդրեքձերհնամաշ
հագուստներից՝հինկոստյում,որքանմաշված,այնքանլավ,վերնաշապիկ,հինչստերու
գուլպաներ...
Ֆաբերըդուրսեկավևանմիջապեսվերադարձավ։Նրանքստվարաթղթեճամպրուկը
սոսնձեցինկպչունժապավենով։
—ՈրպեսզիչցնդիմիստերՖաբերիհինհոտը,—ասացքրտինքիմեջկորածՖաբերը։
Մոնթագըվիսկիշաղտվեցճամպրուկիվրա։
—Ամենևինպետքչէ,որշունըմիանգամիցերկուհոտնէլառնի։Կարելի՞է՝հետս
վերցնեմվիսկիիմնացորդը։Ինձդեռպետքկգա։Օ՜,տերաստված,հույսունեմ,որմեր
ջանքերնապարդյունչեն...
Նրանքկրկինմիմյանցձեռքսեղմեցինև,արդենդեպիդուռնուղղվելով,միանգամէլ
նայեցինհեռուստացույցին։Շունըհետքովշարժվումէրդանդաղ,անաղմուկ,հոտոտելով
գիշերայինքամին։Հեռուստախցիկներովուղղաթիռներըպտտվումէիննրավերևում։
Շունըմտավառաջիննրբանցքը։
—Մնաքբարով։
Մոնթագըդուրսսահեցտնիցուվազեց՝ձեռքիմեջսեղմածկիսադատարկճամպրուկը։
Նալսեց,թեինչպեսիրետևիցսկսեցինբանելջրողսարքերը,լուսաբացիօդըլցնելով
թափվողանձրևիաղմուկով,սկզբումմեղմ,ապաավելիուժգինուհամաչափ։Ջուրը
լվանումէրմարգագետնիշավիղներըևառվակներովցածհոսումփողոց։Միքանիկաթիլ
ընկավՄոնթագիդեմքին։Ծերուկըհրաժեշտիխոսքերգոռացկամգուցենրան
թվա՞ցմիայն։
Նաարագհեռանումէրտնից՝շարժվելովդեպիգետը։
***
Մոնթագըվազումէր։
Նազգումէր,թեինչպեսէմոտենումմեխանիկականշունը,աշնանշնչառությանպես
պաղ,թեթևուչոր,թույլքամուպես,որիցնույնիսկխոտըչիշարժվում,չենշրխկում
պատուհաններիփեղկերը,մայթիսպիտակսալաքարերիվրաչիօրորվումճյուղերի
ստվերը։Իրվազքովշանըչէրխաթարելշրջակաաշխարհիանշարժությունը։Իրհետնա
բերելէրլռություն,ևՄոնթագը,անընդհատզգալովայդլռությանճնշումը,որըդառնում
էրանտանելի,վազումէր։
Նավազումէրդեպիգետը։Շունչառնելուհամարմերթընդմերթկանգնելով՝նայումէր
արթնացողտներիթույլլուսավորվածպատուհաններին,տեսնումէրմարդկանց
ուրվապատկերները,որոնքիրենցհյուրասենյակներումնայումէինհեռուստապատերին,
որոնցվրանեոնայինգոլորշուամպիկիպեսիրփափուկսարդանմանթաթերիվրա
ճոճվելով,մերթերևում,մերթանհետանումէրմեխանիկականշունը։Ահանա
Էլմտերասումէ,Լինկոլնիփողոցում,Կաղնիներիզբոսայգուծառուղիներում,Ֆաբերիտուն
տանողնրբանցքում։
«Փախիր,—ինքնիրենհորդորումէրՄոնթագը,—մի՛կանգնիր,մի՛հապաղիր»։
ԷկրաննարդենցույցէրտալիսՖաբերիտունը,ջրողսարքերըողջթափովբանումէին՝
անձրևիշիթերմաղելովգիշերայինօդիմեջ։
Շունըկանգառավ,ցնցվեց։
Ո՜չ։Մոնթագըջղաձգորենկառչեցլուսամուտագոգից։Միայնթեոչայնտեղ։
Պրոկաինեասեղըդուրսեկավևետքաշվեց,կրկինդուրսեկավուետքաշվեց։Նրա
ծայրիցպոկվեց֊ընկավթմրադեղիթափանցիկկաթիլը,այնքունէբերում,որից
արթնացումչկա։Ասեղնանհետացավշանմռութիմեջ։
Մոնթագիկուրծքըսեղմվեց,ասեսնրամեջբռունցքխոթեցին։
Մեխանիկականշունըշրջվեցունետվեցդեպինրբանցքը՝հեռանալովՖաբերիտնից։
Մոնթագըհայացքըկտրեցէկրանիցևնայեցերկնքին,ուղղաթիռներըմոտերքումէին,
թռչումևվերադառնումէիննույնկետը,ինչպեսլույսիշուրջըպտտվողմժեղներ։
Մոնթագըճիգովստիպեցիրենհիշել,որդաինչ֊որմտացածինտեսարանչէ,որը
դիպվածաբարգրավելէիրուշադրությունըգետտանողճանապարհին,այլայդինքն
էհետևում,թեինչպեսքայլառքայլխաղարկվումէսեփականշախմատայինպարտիան։
Նաբղավեց,որպեսզիդուրսգաթմբիրից,որպեսզիկտրվիայդփողոցիվերջինտան
պատուհանիցևայնամենից,ինչինքըտեսնումէրայնտեղ։Գրողիծո՜ցը։Գրողիծո՜ցը։
Կարծեսթեօգնեց։Նանորիցվազեց։Նրբանցք,փողոց,նրբանցք,փողոցևգետիցփչող
յուրահատուկհոտը։Աջ,ձախ,աջ,ձախ։Նավազումէր։Եթեհեռուստախցիկներնիրենց
օբյեկտիվներիմեջառնեննրան,ապամեկրոպեանցհեռուստադիտողներնէկրաններին
կտեսնենքսանմիլիոնվազողմոնթագների,ինչպեսհազարանգամիրտեսածհինանհամ
կինոկատակերգությունում՝ոստիկաններիուհանցագործների,հետապնդվողներիու
հետապնդողների,որսորդներիուորսիմասին։Այժմնրաետևիցենընկելքսանմիլիոն
ստվերիպեսհամրշներ,որոնքհյուրասենյակներումանդրադարձթռիչքովպատեպատեն
զարկվում,որպեսզիանհետանանևապահայտնվենաջպատին,անցնենմիջնապատին,
ապաձախպատին,ևայդպեսանվերջ։
Մոնթագըխեցինմտցրեցականջը։
—ՈստիկանություննառաջարկումէԷլմտերասիբնակիչներիցյուրաքանչյուրինբացել
իրտանդուռըկամդուրսնայելպատուհանից։Դապետքէբոլորըկատարեն
միաժամանակ։Փախստականինչիհաջողվիթաքնվել,եթեբոլորըմիասինդուրսնայեն
իրենցտներից։Եվայսպես,պատրաստվե՜ք։
Իհարկե։Ինչո՞ւայդբանընրանքշուտչենհասկացել,ինչո՞ւմինչևայժմերբեքայդպես
չենվարվել։Թողբոլորըպատրաստվեն,բոլորըմիանգամիցդուրսնայեն։Փախստականը
չիկարողթաքնվել։Նամիակմարդնէ,որայդպահինվազումէփողոցով,միակը,որ
համարձակվելէհանկարծստուգելիրոտքերիշարժվելու,վազելուկարողությունը։
—Դուրսնայելտասըհաշվին։Սկսումենք։Մե՜կ։Երկո՜ւ։
Նազգաց,թեինչպեսամբողջքաղաքըոտքիելավ։
—Երե՜ք։
Արագ։Ձախ,աջ։
Ամբողջքաղաքըշրջվեցհազարավորդռներիկողմը։
—Չո՜րս։
Բոլորըլուսնոտներինմանշարժվեցինդեպիելքը։
—Հի՜նգ։
Նրանցձեռքերըկպանդռներիբռնակներին։Գետիկողմիցզովէրփչում,ինչպես
տեղատարափիցհետո։Մոնթագիկոկորդըչորացելէր։Աչքերըբորբոքվելէինվազքից,
հանկարծնաբղավեց,ասեսայդբղավոցըկարողէրնրանառաջհրել,օգնել
հաղթահարելուվերջինհարյուրյարդը։
—Վեց,յոթ,ո՜ւթ։
Հազարավորդռներիվրապտտվեցինդռանբռնակները։
—Ի՜նը։
Նավազեցանցավտներիվերջինշարքիմոտով,ապալանջնիվար,դեպիջրիշարժվող
մուգզանգվածը։
—Տա՜սը։
Դռներըլայնորենբացվեցին։
Նապատկերացրեցհազարավորդեմքեր,որոնքակնդետնայումէինփողոցների,
բակերի,գիշերայիներկնքիխավարիմեջ.գունատ,ահաբեկվածդեմքեր,որոնքթաքնվում
էինվարագույրներիետևում,ինչպեսգորշգազանիկներ։Նրանքդուրսեննայումիրենց
էլեկտրականբներիցգորշ,անգույնաչքերով,գորշշրթունքներովուդեմքերով,գորշ
մտքերով։
ԲայցՄոնթագնարդենգետափինէր։
Նաձեռքըմտցրեցջրիմեջ՝համոզվելուհամար,որպատրանքչէ։Մտավգետը,
խավարումմերկացավ,ջուրցայեցմարմնին,ձեռքերըևգլուխըմտցրեցգինուպես
արբեցնողզովությանմեջ,խմեցայն,շնչեցնրաբույրը։
ՀագնելովՖաբերիհինզգեստներնուչստերը՝նագետընետեցիրհագուստըևնայեց,
թեջուրնինչպեսէտանում։
Իսկհետո,ձեռքումպահածճամպրուկը,գետիմիջովոտքերըքարշտալով,հեռացավ
ափից,մինչևորոտքերըկտրվեցինհատակից,ևհոսանքըխլեց,քշեցնրանխավարիմեջ։
***
Նաարդենհասցրելէրհոսանքիուղղությամբլողալովանցնելերեքհարյուրյարդ,երբ
շունըհասավգետին։Գլխավերևումգվվումէինսավառնողուղղաթիռներիպրոպելլերները։
Լույսիխրձերըթափվեցինգետիվրա,ևՄոնթադըսուզվեց,փրկվելովայդ
հրավառությունից,որընմանէրամպերըճեղքողարևին։Նազգաց,թեինչպեսէգետը
մեղմորենքաշում֊տանումիրենխավարիմեջ։Հանկարծլուսարձակներիճառագայթներն
ուղղվեցինդեպիափը,ուղղաթիռներըկրկինշրջվեցինդեպիքաղաք,ասեսնորհետքիվրա
ընկան։Միակնթարթևս,ունրանքանհետացան։Անհետացավևշունը։Մնացինսոսկ
սառըգետըևՄոնթագը,որլողումէրանսպասելիիջածլռությանմեջ,ավելիուավելի
հեռանալովքաղաքից,հետապնդումից,ամենինչից։
Նրանթվաց,թեինքըհենցնորէիջելթատրոնիբեմահարթակից,որտեղաղմկումէր
դերասաններիխումբըկամթեդուրսէեկելոգեկոչությանվիթխարիսեանսից,որին
մասնակցումէրշաղակրատողուրվականներիմիհոծբազմություն։Անիրական,
սարսափելիաշխարհիցՄոնթագըհայտնվելէրիրականաշխարհում,բայցչէրկարողանում
դեռևսլիովինզգալնրաորոշակիությունը,քանիորայնչափազանցնորէրնրահամար։
Մթինափերըսահեցինկողքով,գետըայժմնրանտանումէրբլուրներիմիջով։Բազում
տարիներիընթացքումառաջինանգամիրգլխավերևումնաաստղերտեսավ,իրենց
կանխագծվածպտույտըկատարողլուսատուներիերթը։Աստղայինվիթխարիկառքը
սահումէրերկնքով՝սպառնալովցածգլորվելուճզմելնրան։
Երբճամպրուկըլցվեցջրովևընկղմվեց,Մոնթագըշրջվեցմեջքիվրա։Գետիալիքները
մեղմուհանդարտծփումէին՝ավելիուավելիհեռանալովմարդկանցից,որոնք
նախաճաշինստվերենուտում,ճաշին՝ծուխ,ընթրիքին՝մառախուղ։Իրոքոր,գետն
իրականէր.նաիրգրկումհոգատարությամբպահումէրՄոնթագին,չէրշտապեցնում,
ժամանակէրտալիսհանդարտմտորելուայդամսվա,այդտարվա,ողջկյանքիընթացքում
իրհետկատարվածիմասին։Նաականջդրեցիրսրտիզարկերին,այնբաբախումէր
հանգիստուհամաչափ։Եվմտքերնէլարդենչէինեռումկատաղիշրջապտույտիմեջ,
նրանքնույնքանհանգիստէին,որքանարյանհոսքըիրերակներում։
Լուսինըկախվածէրերկնքում։ԼուսինևԼուսնիլույս։Որտեղի՞ցէայն։Հասկանալիէ՝
արևից։Իսկարևըորտեղի՞ցէվերցնումիրլույսը։Օր֊օրի,անընդմեջայրվումէնա
սեփականկրակով։Արեգակևժամանակ։Արեգակ,ժամանակևկրակ։Այրողկրակ։Գետը
մեղմօրորումէրՄոնթագինիրալիքներիվրա։Այրողկրակ։Երկնքումարևնէ,երկրիվրա՝
ժամանակչափողժամացույցները։ՀանկարծայդամենըմիաձուլվեցՄոնթագի
գիտակցությանմեջևդարձավմիասնական։Եվերկրիվրաապրածշատտարիներիցու
այդգետիվրաանցկացրածմիքանիրոպեներիցհետոնավերջապեսհասկացավ,թեինչու
ինքնայլևսերբեքչպետքէայրի։
Արևնայրումէամենօր։Նաայրումէժամանակը։Տիեզերքըշարժվումէշրջագծով
ևպտտվումէիրառանցքիշուրջը։Ժամանակնայրումէտարիներըևմարդկանց,այրում
էինքը,առանցՄոնթագիօգնության։Իսկեթեինքը՝Մոնթագը,մյուսհրկիզողներիհետ
այրիմարդկանցստեղծածը,իսկարևնայրիժամանակը,ապաոչինչչիմնա։Ամենինչ
կայրվի։
Նրանցիցմեկըպետքէթողնիայրելը։Անշուշտ,ոչարևը։Նշանակումէ՝պարտավոր
էթողնելինքը՝Մոնթագը,ևնրանք,ումհետկողք֊կողքիաշխատումէրընդամենըմիքանի
ժամառաջ։Ինչ֊որտեղվերստինպետքէսկսվիարժեքներիպահպանմանընթացքը,ինչ֊որ
մեկըպետքէկրկինհավաքիուպահպանիայն,ինչստեղծելէմարդը,պահպանի
գրքերում,գրամաֆոնայինձայնապնակներում,մարդկանցգլուխներիմեջ,ամենգնով
փրկիցեցից,բորբոսից,ժանգից,նեխումիցևլուցկիունեցողմարդկանցից։Աշխարհըլի
էմեծուփոքրհրդեհներով։Շուտովնորարհեստկծնվի՝կբացվենհրակայունզգեստների
արհեստանոցներ։
Նազգաց,որկրունկներըդիպանպինդգետնին,կոշիկներիներբաններնսկսեցին
ճռճռալգետաքարերիևավազիվրա։Գետընրանքշելհանելէրափ։
Նանայեցշուրջը։Նրաառջև,ինչպեսվիթխարիանաչք,անդեմուտձևէակ,հազարավոր
մղոններովփռվածէրմթինհարթավայրը՝սոսկորպեստարածություն,ավելիհեռվում
անսահմանկանաչբլուրներուանտառներէին,որոնքՄոնթագինկանչումէինիրենց
գիրկը։
Նաչէրցանկանումհեռանալգետիխաղաղջրերից։Նավախենումէր,որայնտեղկրկին
կհանդիպիմեխանիկականշանը,ործառերիսաղարթներըհանկարծկխշշան
ուղղաթիռներիբարձրացրածքամուց։
Բայցհարթավայրովսահումէրսոսկաշնանայինսովորականքամին,նույնքանխաղաղ
ուհանգիստ,ինչպեսկողքովհոսողգետը։Ինչո՞ւշուննայլևսչիհետապնդումիրեն։
Ինչո՞ւհետապնդումըտեղափոխվեցետ,քաղաք։Մոնթագըականջդրեց։Լռություն։Ոչոք։
Ոչինչ։
«Մի՛լլի,—մտածեցնա։—Հապաշուրջդնայիր։Ականջդիր։Ոչմիձայն։Լռություն։
Որքա՜նխաղաղէ,Մի՛լլի։Չգիտեմ,դրանինչպեսկվերաբերվեիր։Թերևսճչայիր.«Լռի՛ր։
Լռի՛ր»։Մի՛լլի,Մի՛լլի»։Նատխրեց։
Միլլինչկար,չկարևմեխանիկականշունը։Հեռավորդաշտերիցփչողչորխոտի
բուրմունքըհանկարծՄոնթագիհիշողությանմեջվերակենդանացրեցվաղուցմոռացված
միպատկեր։Միանգամ,երբդեռփոքրերեխաէր,նրանագարակտարան։Հազվագյուտ
օրէրիրկյանքում,երջանիկօր,երբվիճակվեցսեփականաչքերովտեսնել,որ
անիրականությանյոթշղարշիետևում,հյուրասենյակներիհեռուստապատերիցևքաղաքի
թիթեղյապարսպիցայնկողմ,կաուրիշաշխարհևս,որտեղկովերնարածումենկանաչ
մարգագետնում,խոզերըկեսօրինչփչփումենլճակիտաքտիղմիմեջ,իսկբլուրներիվրա
շներըհաչոցովվազվզումենճերմակոչխարներիետևից։
Այժմչորխոտիբուրմունքնուջրիճողփյունըհիշեցրիննրան,թեինչհաճույքովէրքնել
թարմխոտիվրամենավորագարակիդատարկմարագում,հեռուաղմկոտ
ճանապարհներից,հինավուրցհողմաղացիստվերում,որիթևերըմեղմորենճռռումէին
գլխավերևում,ասեսհաշվելովանցնողտարիները։Եթեհնարլիներ,ինչպեսայնժամանակ,
ողջգիշերըպառկելհարդանոցում՝ականջդնելովգազանիկներիումիջատների
խշտխշտոցին,տերևներիշրշյունին,գիշերայինանորսալիշշուկներին...
Ուշերեկոյան,մտածեցնա,ինքըգուցեևքայլերիձայնլսելով՝ելնիտեղիցևնստի։Երբ
քայլերըկհեռանան,կրկինկպառկիուդուրսկնայիմարագիլուսամատից։Եվկտեսնի,թե
ինչպեսենմեկըմյուսիետևիցմարումֆերմերիտնակիլույսերը,ինչպեսէդեռատիու
գեղեցիկկինընստումմութպատուհանիմոտևսանրումմազերը։Նապարզորոշչիտեսնի,
բայցայդդեմքըկհիշեցնիիրենայնաղջկան,որինճանաչումէրերբևէ,հեռավոր
ևանդառնալիանցյալում,որնունակէրուրախանալանձրևիցուչխոցվելկրակե
լուսատտիկներից։Աղջիկ,որգիտեր,թեինչէպատմումխատուտիկը,երբդրանովշփում
ենկզակը։Կինըկհեռանապատուհանից,հետոկրկինկհայտնվիվերևում,լուսնիլույսով
ողողվածիրսենյակում։Եվունկնդրելովմահվանձայնին՝երկինքըմինչևբունհորիզոնը
երկուսևմասիճեղքողհրթիռայինինքնաթիռներիդղրդյունիտակ,ինքը՝Մոնթագը,
կսպասիմարագիիրհուսալիթաքստոցումուկնայի,թեինչպեսզարմանալի,իրեն
անծանոթաստղերըհուշիկսահումենդեպիերկնակամարիեզրը՝նահանջելովայգաբացի
մեղմլույսիառաջ։
Առավոտյաննահոգնությունչիզգա,թեևաչքչիփակել,ևամբողջգիշերշուրթերին
ժպիտէխաղացել.խոտիտաքբույրըևգիշերայինանդորրիմեջտեսածնուլսածընրա
համարեղելենլավագույնհանգիստը։
Իսկներքևում,սանդուղքիմոտ,նրանկսպասիարտակարգմիուրախությունևս։Նա
զգուշորենկիջնիցայգալույսովողողվածմարագից,երկրայինկյանքիգեղեցկության
զգացումովտոգորվածևհանկարծկքարանատեղում՝տեսնելովայդփոքրիկհրաշքը։Ապա
կխոնարհվիև,վերջապես,ձեռքըկհպինրան։
Նակտեսնիմիբաժակթարմ,սառըկաթ,միքանիխնձորևտանձ։
Դաայնամեննէ,ինչհարկավորէիրեն,երաշխիքըայնբանի,որանծայրածիրաշխարհը
պատրաստէընդունելիրենևժամանակտալխորհելու։
Միբաժակկաթ,խնձոր,տանձ։
***
Նադուրսեկավգետից։
Ափըգրոհեցնրավրա,ինչպեսալեբախությանվիթխարիալիք։Խավարըևանծանոթ
տեղանքը,ումիլիոնավորանծանոթբույրեր,որբերումէրթացմարմինըսառեցնող
զովասունքամին,միանգամիցթափվեցինՄոնթագիվրա։Նաետցատկեցխավարից,
հոտերից,ձայներից։Ականջներըդժժումէին,գլուխը՝պտտվում։Աստղերըկրակե
ասուպներիպեսթռչումէիննրանընդառաջ։Նացանկացավկրկիննետվելգետը,թող
ալիքներըհանգիստուապահովտանեննրան,միևնույնէ,թեուր։Ափիմթինզանգվածը
հիշեցրեցմանկականտարիներիայնդեպքը,երբլողանալիսհսկաալիքը(ամենամեծը,որ
երբևէտեսելէր)տապալեց,շշմեցրեցունետեցնրանդատարկկանաչավունմթության
մեջ,բերանը,քիթը,ներսըլցրեցայրողաղիջրով,չափազանցշատջրով։
Իսկայստեղչափազանցշատհողկար։
Սևպատիպեսնրաառջևհառածխավարումխշշոցլսվեց։Ինչ֊որմեկիստվերը,զույգ
աչք։Ասեսգիշերնինքըհանկարծնայեցնրան։Ասեսանտառընայեցնրան։
Մեխանիկականշուննէ։
Այդքանվազել,շտապել,տառապել,այդքանհեռանալ,այդքանհամբերել,ևերբքեզ
համարումեսանվտանգությանմեջութեթևացածշունչքաշելովվերջապեսափեսելնում,
հանկարծքոառջև...
Մեխանիկականշունը։
Մոնթագիկոկորդիցտանջալիաղաղակթռավ։Ո՜չ,այդարդենշատ֊շատէ։Չափազանց
շատ՝միմարդուհամար։
Ստվերըմիկողմնետվեց։Աչքերնանհետացան։Չորանձրևիպեսցածթափվեցին
աշնանայինտերևները։
Մոնթագըմեն֊մենակէրամայությանմեջ։
Եղջերուէր։Մոնթագըզգացմուշկիսուրբույր՝խառնվածարյանհոտինևգազանի
շնչառությանը,հիլի,մամուռիևխաչխոտիբուրմունք։Խորգիշերվամեջծառերըկարծես
ընդառաջէինլողումնրանուկրկինետքաշվում,լողումուետքաշվում՝քունքի
զարկերակիռիթմով։
Գետինըծածկվածէրտերևներիշեղջերով։Մոնթագիոտքերըթաղվումէինդրանցմեջ,
ասեսնաանցնումէրչորխշխշացողգետահունով,որըբուրումէրմեխակևտաքփոշի։
Որքա՜նտարբերբուրմունքներկան։Ահակարծեսհումկարտոֆիլիհոտնէ.այդպես
էբուրում,երբկտրատումեսսպիտակ,ամբողջգիշերըբացօդում,լուսնիլույսիտակ
մնացածմեծկարտոֆիլը։Ահաևթթուդրածվարունգիհոտը,ահախոհանոցիսեղանին
դրվածմաղադանոսիբույրը,կիսաբացտուփիցփչողդեղինմանանեխիթույլհոտը,
հարևանայգուցեկողբազմաթերթմեխակներիբուրմունքը։Մոնթագըձեռքնիջեցրեց,
ևխոտիբարալիկցողունիկըդիպավնրաափին,ասեսթեմիերեխամեղմորենբռնեցնրա
ձեռքը։Մոնթագըմատներըմոտեցրեցդեմքին.նրանցիցմատուտակիհոտէրգալիս։
Նականգառավ՝շնչելովերկրիբույրերը։Եվորքանավելիխորնէրշնչում,այնքաննրա
համարշոշափելիէրդառնումշրջապատողաշխարհը՝իրողջբազմազանությամբ։
Մոնթագնայլևսչուներամայությաննախկինզգացումը՝ամայությունըլցնելուշատբան
կար։Եվայդուհետևմիշտայդպեսէրլինելու։
Նասայթաքելովքայլումէրխշխշացողխաշամիվրայով։Եվհանկարծայդնոր
արտասովորաշխարհում՝ինչ֊ործանոթբան։
Նրաոտքըդիպավխուլզնգոցարձակողառարկայի։
Նաշոշափեցխոտերը։
Երկաթգծերեն։
Քաղաքիցդուրստանողգծեր,որոնքանցնումէինպուրակներիուանտառներիմիջով,
լքվածերկաթուղայինճանապարհ...
Ճանապարհ,որովինքըպետքէգնա։Իրմիակծանոթըանհայտությանմեջ,
կախարդականայնթալիսմանը,որինպետքէապավինիսկզբնականշրջանում,որին
կարողէհպվել,զգալոտքերիտակ,քանիդեռկգնագետնամոշիթփուտներիմիջով,
բույրերիևզգայություններիծովիմիջով,անտառիշրշյունիևսոսափիմիջով։
Նաառաջշարժվեցփայտակոճերիվրայով։
Եվիզարմանսիրեն,հանկարծզգաց,որհաստատգիտիմիբան,որը,սակայն,չէր
կարողապացուցել.երբևէՔլարիսնէլէանցելայստեղով։
***
Կեսժամանց,մրսած,երկաթգծերիվրայովզգուշորենքայլելիս,երբսրությամբզգում
էր՝ինչպեսէմթությունըներծծվումիրմարմնիմեջ,սողոսկումաչքերը,բերանը,իսկ
ականջներումանտառայինհնչյուններիաղմուկնէր,ևոտքերըծակռտվածէին
մացառներիցուդաղվածեղինջից,հանկարծառջևումկրակտեսավ։
Կրակըփայլատակեցմիակնթարթ,անհետացավ,կրկինհայտնվեց,ասեսթարթողաչք
լիներ։Մոնթագըքարացավտեղում,թվումէր՝հենցորփչես,կհանգչի։Բայցկրակը
վառվումէր,ևՄոնթագըգաղտագողիառաջշարժվեց։Անցավամբողջտասնհինգրոպե,
մինչևնրանհաջողվեցմոտենալ,նականգառավև,թաքնվելովծառիետևում,նայեց
կրակին։Մեղմթրթռացող,սպիտակևվառկարմիրբոց։ՏարօրինակթվացՄոնթագինայդ
կրակը,քանիորայժմնրահամարայլևսնախկինիմաստըչուներ։
Այդկրակըչէրայրում,տաքացնումէր։
Մոնթագըտեսավնրանպարզվածձեռքեր,միայնձեռքեր,խարույկիշուրջընստածների
մարմիններըխավարիմեջէին։Ձեռքերիցվերևանշարժդեմքերէին՝բոցիցոլքերից
կենդանացած։Նաչէրէլիմացել,որկրակըկարողէայդպիսինլինել։Նաչէրէլ
կասկածում,որկրակըկարողէոչմիայնխլել,այլևտալ։Նույնիսկայդկրակիհոտնէր
բոլորովինայլ։
Աստվածգիտե,թենաայդպեսկանգնածինչքանմնաց՝անձնատուրլինելովանհեթեթ,
բայցհաճելիերևակայությանը,ասեսինքըգազանէր,որինխարույկիլույսըդուրսէր
կանչելանտառիթավուտից։Նաուներխիտթարթիչներովխոնավաչքեր,բուրդ,քիթ,
կճղակներ,եղջյուրներ,ևեթենրաարյունըթափվերգետնին,աշնանհոտկգար։Նաերկար
կանգնելէր՝ունկնդրելովկրակիտաքճարճատյունին։
Խարույկիշուրջըլռությունէր,ևլռությունկարմարդկանցդեմքերին,ևբավական
ժամանակկար՝նստելուծառերիտակ,լքվածերկաթգծերիմոտուկողքիցնայելու
աշխարհին,ընդգրկելուհայացքով,ասեսայնկենտրոնացելէայստեղ,այսխարույկիմոտ,
ասեսաշխարհըկրակիմեջընկածպողպատիկտորէ,որնայսմարդիկպետքէվերստին
կռեին։Եվո՛չմիայնկրակնէրթվումայդքանտարբեր։Լռությունընույնպեսայլէր։
Մոնթագըշարժվեցդեպիայդառանձնահատուկլռությունը,որիցասեսկախվածէր
աշխարհիբախտը։
Այնուհետևնալսեցձայները,մարդիկզրուցումէին,բայցնադեռևսչէրկարողըմբռնել՝
ինչիմասին։Նրանքխոսումէինհանդարտ,մերթբարձր,մերթցածր,նրանցառջև
բովանդակաշխարհնէր,ևնրանքանշտապդիտումէինայն։Նրանքգիտեինհողը,գիտեին
անտառը,գիտեինքաղաքը,որփռվածէրգետիցայնկողմ,լքվածերկաթուղուծայրին։
Նրանքխոսումէինամենինչիմասին,ևչկարմիբան,որիմասիննրանքչկարողանային
խոսել։Մոնթագնայդզգումէրնրանցձայներից,հետաքրքրասիրությունուզարմանք
արտահայտողհնչերանգներից։
ԻսկհետոխոսողներիցմեկըվերնայեցուտեսավՄոնթագին,տեսավառաջին,գուցե
ևյոթերորդանգամուձայնտվեց.
—Է՜յ,այժմկարողեքդուրսգալ։
Մոնթագըետքաշվեցդեպիխավարը։
—Դելավ,արդենմի՛վախեցեք,—կրկինհնչեցնույնձայնը։—Համեցեքմեզմոտ,բարով
եքեկել։
Մոնթագըդանդաղմոտեցավ։Խարույկիշուրջընստածէինհինգծերունիներ,որոնք
հագելէինկոշտքաթանեկտորիցմուգկապույտշալվարներուբաճկոններևնույնպիսի
մուգկապույտվերնաշապիկներ։Նաչգիտեր՝ինչպատասխաներ։
—Նստեք,—ասացմարդը,որնըստերևույթինայդփոքրխմբիգլխավորնէր,—սուրճ
ուզո՞ւմեք։
Մոնթագըլուռհետևումէր,թեինչպեսէմուգ,գոլորշիարձակողհեղուկըլցվումծալովի
թիթեղյագավաթիմեջ,հետոինչ֊որմեկընրանմեկնեցայդգավաթը։Զգուշությամբկում
արեց՝իրվրազգալովհետաքրքրասերհայացքներ։Տաքսուրճնայրեցշուրթերը,բայց
հաճելիէր։Նրաշուրջըմորուքավորմարդիկէին՝մորուքներըկոկիկուխնամքովխուզված։
Նրանցձեռքերընույնպեսմաքուրէինուխնամված։Երբմոտեցավխարույկին,բոլորըվեր
կացան,ողջունելովհյուրին,իսկհիմանորիցնստելէին։Մոնթագըկում֊կումվայելումէր
սուրճը։
—Շնորհակալություն,—ասացնա։—Շատշնորհակալեմձեզնից։
—Բարիգալուստ,Մո՛նթագ։ԻմանունըԳրենջըրէ։—Եվնրանմեկնեցանգույնհեղուկով
լցվածփոքրիկսրվակը։Սաևսխմեք,կփոխիձերքրտինքիքիմիականբաղադրությունը։
Միկեսժամիցձեզնիցոչթեձերմարմնիհոտըկգա,այլերկուբոլորովինուրիշմարդկանց։
Քանիորձեզհետապնդումէմեխանիկականշունը,ապաչէրխանգարի՝այսսրվակըմինչև
վերջդատարկեիք։
Մոնթագըխմեցդառնավունհեղուկը։
—Ձեզնիցայծիհոտկփչի,բայցդակարևորչէ,—ասացԳրենջըրը։
—Դուքգիտե՞քիմանունը,—զարմացածհարցրեցՄոնթագը։
Գրենջըրըգլխիշարժումովցույցտվեցխարույկիմոտդրվածշարժական
հեռուստացույցը։
—Մենքհետևումէինքհետապնդմանը։Մենքայդպեսէլենթադրեցինք,որդուքգետի
ընթացքովհարավկիջնեք,ևերբհետոլսեցինք՝ինչպեսեքխրտնածորմզդեղնիպես
մխրճվումանտառիթավուտը,չթաքնվեցինք,ինչպեսսովորաբարանումենք։Երբ
հանկարծուղղաթիռներըշրջվեցինդեպիքաղաք,հասկացանք,որդուքսուզվելեքգետը։
Իսկքաղաքումինչ֊որտարօրինակբանէկատարվում։Հետապնդումըշարունակվումէ,
բայցայլուղղությամբ։
—Ա՞յլուղղությամբ։
—Եկեքստուգենք։
Գրենջըրըմիացրեցդյուրակիրհեռուստացույցը։Փոքրիկէկրանինառկայծեցին
գույները,դզզոցովցատկոտեցինստվերները,ասեսայդփոքրիկարկղիկումփակվածէր
ինչ֊որմղձավանջայիներազ,ևտարօրինակէր,որայստեղ,անտառումկարելիէրայն
ձեռքնառնել,փոխանցելուրիշի։Հաղորդավարըբղավումէր.
—Հետապնդումըշարունակվումէքաղաքիհյուսիսայինմասում։Ոստիկանական
ուղղաթիռներըկենտրոնացվումենութսունյոթերորդփողոցիևԷլմԳրոուվզբոսայգու
շրջանում։
Գրենջըրըգլխովարեց.
—Դե,ահա,այժմպարզապեսհետապնդումեններկայացնում։Ձեզհաջողվեցնրանց
մոլորեցնելդեռևսգետիմոտ,սակայնչենուզումհաշտվել։Նրանքգիտեն,որչիկարելի
չափազանցերկարլարվածպահելհեռուստադիտողին։Հարկավորէշտապ
հանգուցալուծել։Եթեսկսենխուզարկելգետը,թեկուզմինչևառավոտ,էլիչենավարտի։
Ահաթեինչունրանքզոհենփնտրում,որցուցադրականշուքովվերջացնենայս
կատակերգությունը։Հինգրոպեէլչիանցնի,ևնրանքկբռնեն«Մոնթագին»։
—Բայցինչպե՞ս...
—Հիմակտեսնենք։
Ուղղաթիռիորովայնումթաքնվածհեռուստախցիկնայժմուղղվածէրամայիփողոցին։
—Տեսնո՞ւմեք,—շշնջացԳրենջըրը։—Այժմկհայտնվեք«դուք»,ա՛յայնտեղ,փողոցի
ծայրում։Բայցդակլինիկանխորոշվածզոհը։Տեսեք,թեինչպեսէխցիկըվարում
նկարահանումը։Տպավորիչտեսարանէ։Տագնապալիսպասում։Հեռանկարումփողոցնէ։
Այժմմիխեղճմարդդուրսկգազբոսայգի։Որևէտարօրինակ,հազվագյուտմարդ։
Չկարծեք,թեոստիկանությունըչգիտիայդպիսիներիսովորությունները,որոնքսիրումեն
զբոսնելլուսաբացին,հենցայնպես,առանցպատճառիկամէլ՝տառապումեն
անքնությամբ։Ոստիկանությունըամիսներ,տարիներշարունակհետևումէնրանց։Երբեք
չեսիմանա՝երբևինչպեսկարողենպետքգալ։Իսկայսօր,պարզվումէ,շատտեղինէ։
Այսօրպարզապեսփրկումէվիճակը։Օ՜,տերաստված։Նայեցեք։
Խարույկիմոտնստածմարդիկքիչառաջթեքվեցին։
Էկրանինհայտնվեցփողոցիանկյունիցշրջվողմիմարդ։Հանկարծօբյեկտիվիմեջ
ներխուժեցմեխանիկականշունը։Ուղղաթիռներիցփողոցըլուսավորեցինտասնյակ
լուսարձակներովումարդունառանլույսիպայծառսյուներիցկազմվածվանդակիմեջ։
Հադորդավարնազդարարեց.
—ԱհադուքտեսնումեքՄոնթագին։Հետապնդումնավարտվածէ։
Անմեղանցորդըկանգնելէրշվարած,ձեռքում՝ծխացողսիգարետ։Նանայեցշանը՝
չհասկանալով,թեինչէ։Հավանաբարմինչևվերջէլչհասկացավ։Նանայեցերկնքին՝
ականջդնելովշչակներիոռնոցին։Այժմհեռուստախցիկներընկարահանումէիններքևից։
Շունըոստնեց,նրաշարժումներիռիթմնուճշգրտություննիրոքհոյակապէին։Ասեղը
փայլատակեց։Միակնթարթամենինչքարացավէկրանին,որպեսզիդիտողները
կարողանանավելիլավտեսնելողջտեսարանը՝զոհիշվարտեսքը,ամայիփողոցը,
պողպատեհրեշը՝թիրախիվրաթռչելուպահին,վիթխարիփամփուշտը։
—Մո՛նթագ,չշարժվե՛ք,—հնչեցերկնքից։
Նույնպահինշունըևհեռուստախցիկիօբյեկտիվըփլվեցինմարդուվրա։Ե՛վխցիկը,և՛
շունըմիաժամանակճանկեցիննրան։Զոհըճչաց։Նաճչումէր,ծղրտում,աղաղակում...
Մթնեցվածպատկեր։
Լռության։
Խավար։
Մոնթագըճչացուշրջվեց։
Լռություն։
Խարույկիշուրջըմարդիկնստածէինլուռ,սառածդեմքերով,մինչևորմութէկրանից
հնչեցհաղորդավարիձայնը.
—Որոնումներըավարտվեցին։Մոնթագըմեռածէ։Հասարակությանդեմգործած
հանցանքըպատժվածէ։
Խավար։
—Այժմձեզփոխադրումենք«Լյուքս»հյուրանոցիԵրկնամերձսրահը՝դիտելու
«Լուսաբացիցառաջ»կեսժամանոցհաղորդումը։Մերծրագրում...
Գրենջըրնանջատեցհեռուստացույցը։
—Իսկնկատեցի՞ք,որզոհիդեմքըմնացֆոկուսիցդուրս։Նույնիսկձերմտերիմ
ընկերներըչէինկարողվստահությամբասել՝դո՞ւքէիք,թեոչ։Սոսկակնարկ,մնացյալը
կլրացնիհանդիսատեսիերևակայությունը։Գրո՜ղըտանի,—շշնջացնա։
Մոնթագըլուռէր,շրջվելովհեռուստացույցիկողմը՝ողջմարմնովդողալով,հայացքըչէր
կտրումդատարկէկրանից։
Գրենջըրըթեթևակիկպավնրաուսին։
—Ողջունումենքմեռյալներիցհարությունառածին։
Մոնթագըգլխովարեց։
—Այժմվատչէրլինիծանոթանալմեզհետ,—շարունակեցԳրենջըրը։ՍաՖրեդ
Քլեմենտնէ,որըմիժամանակղեկավարումէրՔեմբրիջիհամալսարանիԹոմասՀարդիի
անվանամբիոնը.դրանքայնտարիներնէին,երբՔեմբրիջըդեռևսչէրվերանվանվել
ատոմաինժեներայինուսումնարան։ԻսկսադոկտորՍիմընզնէ՝Կալիֆոռնիայի
համալսարանից,Օրտեգա֊ի֊Գասետի28ստեղծագործությանգիտակ։Ահապրոֆեսոր
Ուեսթը՝Կոլումբիայիհամալսարանից,որընշանակալիավանդէներդրելայժմարդեն
մոռացությանտրվածէթիկայիտեսությանբնագավառում։ՍուրբհայրՓադովըրը,որը
երեսունտարիառաջմիքանիքարոզկարդացևաշխարհայացքիպատճառովմեկ
շաբաթվաընթացքումկորցրեցհոտը։Վաղուցնաթափառումէմեզմոտ։Ինչվերաբերում
էինձ,ապաեսգիրքեմգրել՝«Մատներըձեռնոցիմեջ։Անհատիևհասարակությանմիջև
ճիշտհարաբերությունները»վերնագրով։Եվահաայստեղեմ։Բարիգալուստ,Մո՛նթագ։
—Ո՛չ,եստեղչունեմձերմեջ,—վերջապեսդժվարությամբխոսեցՄոնթագը։—Ողջ
կյանքումեսմիայնհիմարություններեմարել։
—Մեզհամարնորությունչէդա։Մենքբոլորսէլսխալներենքգործել,այլապեսայստեղ
չէինքլինի։Քանիդեռգործումէինքանջատ֊անջատ,մերմիակզենքըցասումնէր։Ես
խփեցիհրկիզողին,երբտարիներառաջնաեկավիմգրադարաննայրելու։Այդօրվանից
ստիպվածեմթաքնվել։Ուզո՞ւմեքմիանալմեզ,Մո՛նթագ։
—Այո՛։
—Ի՞նչկարողեքառաջարկելմեզ։
—Ոչինչ։Կարծումէի,թեինձմոտէԳիրքԺողովողիիմիմասըևմեկէլմիհատված
ՀովհաննեսԱռաքյալիՀայտնությունից,բայցայժմնույնիսկայդչունեմ։
—ԳիրքԺողովողինհիանալիկլիներ։Որտե՞ղեքթաքցրել։
—Այստեղ,—Մոնթագըձեռքովցույցտվեցճակատը։
—Ա՜,—ժպտացԳրենջըրըևգլխովարեց։
—Ի՞նչէ,մի՞թեվատէ,—գոչեցՄոնթագը։
—Ո՛չ,շատլավէ։Հրաշալի՜է։—Գրենջըրըշրջվեցքահանայիկողմը։—ՄենքԳիրք
Ժողովողիունենք։
—Այո՛։Հարրիսանունովմարդը,որապրումէՅանգսթաունում։
—Մոնթագ,—Գրենջըրըամուրբռնեցնրաուսից։—Զգո՛ւյշեղեք։Պահպանեցեքձեզ։Եթե
Հարրիսիհետորևէբանպատահի,դո՛ւքկլինեքԺողովողիԳիրքը։Տեսնո՞ւմեք,վերջին
պահինինչպիսիկարևորմարդհասցրիքդառնալ։
—Բայցեսլրիվմոռացելեմ։
—Ոչինչանհետչիկորչում։Մենքձերհիշողությանըթափտալումիջոցունենք։
—Բայցեսարդենփորձելեմհիշել։
—Մի՛փորձեք։Դաինքնաբերաբարկլինի,երբկարիքըզգաք։Մարդկայինհիշողությունը
նմանէլուսանկարչականզգայունժապավենի,ևողջկյանքումմերարածըլոկայնէ,որ
ջանումենքջնջելնրավրայիդրոշմը։Սիմընզըմշակելէմիմեթոդ,որըհնարավորություն
էընձեռումհիշողությանմեջվերակենդանացնելուերբևէկարդացածամենինչ։Դրա
համարնատքնելէքսանտարի։Մո՛նթագ,կուզենայի՞քկարդալՊլատոնի
«Հանրապետությունը»։
—Այո՛,իհարկե՜։
—Դե,ահաեսՊլատոնի«Հանրապետությունն»եմ։ԻսկՄարկԱվրելիուսուզո՞ւմեք
կարդալ։ՄիստրՍիմընզըՄարկԱվրելիուսնէ։
—Ողջո՜ւյն,—ասացմիստրՍիմընզը։
—Ողջո՜ւյն,—պատասխանեցՄոնթագը։
—ԹույլտվեքինձծանոթացնելՋոնաթանՍվիֆտի՝«Գուլիվերի
ճանապարհորդությունները»քաղաքականսուրսատիրայիհեղինակիհետ։ԱհաևՉարլզ
Դարվինը,ահաՇոպենհաուերը,Էյնշտեյնը,իսկիմկողքինըմիստրԱլբերտՇվեյցերնէ՝
բարիփիլիսոփան։Ահամենքբոլորսքոառջևենք,Մոնթագ,ԱրիստոֆանըևՄահաթմա
Գանդին,ԳաութամաԲուդդանևԿոնֆուցիոսը,ԹոմասԼավՓիքոքը29,ԹոմասՋեֆերսոնը
ևԼինկոլնը՝ձերխոնարհծառան։ՄենքնաևՄատթեոսնենք,Մարկոսը,Ղուկասը
ևՀովհաննեսը։
Նրանքցածրաձայնծիծաղեցին։
—Չի՜կարողպատահել,—գոչեցՄոնթագը։
—Ո՛չ,այդպեսէ,—ժպտալովպատասխանեցԳրենջըրը։—Մենքևսգրքերենքհրկիզում։
Գիրքըկարդումենք,հետոայրում,որմեզմոտչգտնեն։Միկրոֆիլմերնիրենց
չարդարացրին։Մենքմշտապեսթափառումենք,տեղափոխվում,հարկադրվածկլինենք
ինչ֊որտեղթաղելժապավենը,հետովերադառնալդրաետևից,իսկդավտանգավորէ։
Ավելիլավէամենինչպահելգլխիմեջ,որտեղոչոքոչինչչիտեսնի,ոչինչչիկասկածի։
Մենքբոլորսպատմության,գրականության,միջազգայինիրավունքիհատվածներ
ևպատառիկներենք։Բայրոն,ԹոմասՓեյն30,Մաքիավելի,Քրիստոս,բոլորնայստեղեն՝
մերգլխում։Բայցարդենուշէ։Եվպատերազմէհայտարարված։Մենքայստեղենք,իսկ
քաղաքնայնտեղէ,հեռվում,իրգունագեղհանդերձանքիմեջ։Ի՞նչեքմտածում,Մո՛նթագ։
—Եսմտածումեմ,թեի՜նչհիմարնէի,երբփորձումէիպայքարելսեփականուժերով։
Հրկիզողներիտներըծածուկգրքերէինետումևահազանգում։
—Դուքարելեքայն,ինչկարողացելեք։Ողջերկրիմասշտաբովդահիանալիարդյունք
կտար։Բայցմերպայքարիուղինավելիհասարակէև,ինչպեսմեզէթվում,գերադասելի։
Մերխնդիրնէ՝պահպանելգիտելիքները,որոնքդեռմեզպետքենգալու,պահպանել
անխաթարվիճակում։Առայժմմենքչենքցանկանումորևէմեկինգրգռելկամզայրացնել։
Չէ՛որեթեմեզոչնչացնեն,կկործանվենևմերպահպանածգիտելիքները,կկործանվեն
գուցեևընդմիշտ։Որոշիմաստովմենքամենախաղաղքաղաքացիներնենք.թափառում
ենքլքվածերկաթգծերով,գիշերումենքլեռներում։Եվքաղաքիբնակիչներըմեզհանգիստ
ենթողել։Երբեմնմեզկանգնեցնումենուխուզարկում,բայցերբեքորևէբանչենգտնում,
որառիթտաձերբակալելու։Մենքունենքշատճկուն,անորսալի,երկրիբոլոր
անկյուններումցրվածկազմակերպություն։Մեզնիցոմանքենթարկվելենպլաստիկ
վիրահատության,փոխելենիրենցարտաքինըևմատնահետքերը։Այժմմերվիճակը
սոսկալիդժվարէ.սպասումենք,որհնարավորինչափշուտսկսվիևավարտվի
պատերազմը։Սարսափելիէ,բայցոչինչչենքկարողանել։Մե՛նքչէ,որղեկավարումենք
երկիրը,մենքսոսկչնչինփոքրամասնությունենք,ձայնբարբառոհանապատի։Երբ
պատերազմնավարտվի,այդժամանակ,թերևս,մերկարիքըզգացվի։
—Կարծումեք՝ձեզկլսե՞ն։
—Եթեոչ,ստիպվածկլինենքէլիսպասել։Մերգրքերըկփոխանցենքմերերեխաներին,
նրանքէլիրենցհերթին՝ուրիշներին։Շատբան,իհարկե,կկորչի,բայցչիկարելի
մարդկանցբռնությամբստիպել,որլսեն։Նրանքպետքէիրենքհասկանանևիրենք
մտորեն,թեինչո՛ւայսպեսեղավ,ինչո՛ւպայթեցաշխարհըիրենցոտքերիտակ։Այսպեսչի
կարողհավերժշարունակվել։
—Եվշա՞տեքդուք։
—Ճանապարհներին,լքվածերկաթգծերիմատույցներումմենքհազարներենք։
Արտաքուստթափառաշրջիկենք,ներքուստ՝գրապահոց։Սկզբումամենինչտարերային
էր։Ամենմեկնուներորևէգիրք,որնուզումէրմտապահել,բայցմենքհանդիպեցինք
միմյանց,ուայսքսանկամավելիտարիներիընթացքումստեղծեցինքկազմակերպության
նմանմիբան,ուրվագծեցինքգործողությանծրագիր։Ամենագլխավորը,որպետք
էըմբռնեինք,այնէր,որինքներսմեն֊մենակոչինչենք,որչպետքէլինենքմանրախնդիր
ևզգանքմերգերազանցությունըմյուսմարդկանցհանդեպ։Մենքընդամենըսոսկգրքերի
շապիկներենք,որթերթերըպահպանումենվնասվելուցուփոշուց,ո՛չավելին։Մեզնից
ոմանքապրումենփոքրքաղաքներում։Թորոյի«Ուոլդեն»գրքիառաջինգլուխնապրում
էԳրինՌիվերում,երկրորդը՝ՄեննահանգիՈւիլլոուագարակում։Մերիլենդնահանգում
փոքրիկմիքաղաքկա՝ընդամենըքսանյոթհազարբնակչությամբ,այնպեսոր,հազիվթե
այնտեղռումբերնետեն,այդքաղաքումէպահպանվումԲերտրանՌասելիԵրկերի
լիակատարժողովածուն։Այդքաղաքըգրքիպեսկարելիէձեռքնառնել,թերթելէջերը,
ամենբնակչիգլխումորոշակիէջերկան։Երբպատերազմնավարտվի,միգեղեցիկօր,մի
գեղեցիկտարիգրքերըկրկինկարելիկլինիգրել.կհրավիրենքբոլորայդմարդկանց,
նրանքանգիրկասենինչգիտեն,իսկմենքկտպենքթղթիվրա։Հետո,հավանաբար
կբացվիխավարինորդարաշրջան,ևստիպվածկլինենքամենինչսկսելսկզբից։Բայց
մարդնունիմիհրաշալիհատկություն.եթեհարկէլինումամենինչսկզբիցսկսել,նաչի
հուսալքվումևչիկորցնումարիությունը,քանզիգիտի,որդակարևորէ,որդրահամար
ջանքչպիտիխնայել։
—Իսկհիմամենքի՞նչպետքէանենք,—հարցրեցՄոնթագը։
—Սպասենք,—պատասխանեցԳրենջըրը։—Եվ,համենայնդեպս,գետիհոսանքովցած
իջնենք։
Նասկսեցխարույկիվրահողլցնել։
Մյուսներնօգնումէիննրան,օգնումէրևՄոնթագը։Կուսականանտառումմարդիկլուռ
հանգցնումէինկրակը։
Աստղալույսիտակնրանքկանգնելէինգետափին։
Մոնթագընայեցիրժամացույցիլուսավորվողթվացույցին։Առավոտյանժամըհինգնէր։
Ընդամենըմեկժամէրանցել,բայցտարուցերկարէրթվում։Հանդիպակացհեռավորափի
կողմիցբացվումէրայգը։
—Ինչո՞ւեքվստահումինձ,—հարցրեցնա։
Մարդըշարժվեցմթությանմեջ։
—Բավականէհայացքձգելձեզվրա։Վաղուցիվերդուքձեզչեքնայելհայելումեջ,
Մոնթագ։Բացիայդ,քաղաքըերբեքմեզչիարժանացրելնմանպատվիևմերետևիցչի
կազմակերպելայդպիսիխնամքովմշակվածհետապնդում։Գլուխներըպոեզիայովլիմի
տասնյակտարօրինակմարդիկնրանցհամարվտանգավորչեն։Նրանքայդգիտեն,
գիտենքևմենք,բոլորըգիտեն։Քանիդեռժողովրդականլայնզանգվածներըչեն
վկայակոչումԱզատություններիխարտիանևսահմանադրությունը31,անհանգստանալու
հիմքչկա։Բավականէ,որհրկիզողներըժամանակառժամանակհետևենկարգու
կանոնին։Ո՛չ,քաղաքաբնակներըմեզչեննեղում։Իսկձեզ,Մո՛նթագ,լավդաստվին։
Նրանքգնումէինգետիերկայնքով՝դեպիհարավ։Մոնթագըփորձումէրզննելիր
ուղեկիցներիդեմքերը։Ծեր,կնճռապատ,հոգնատանջդեմքեր,որոնքնատեսելէր
խարույկիլույսիտակ։Նափնտրումէրնրանցվրաուրախության,վճռականության,
ապագայիհանդեպհաղթանակիարտահայտություն։Հավանաբարնասպասումէր,որ
գիտելիքներընրանցդեմքերըպետքէլուսավորեին,ինչպեսլապտերնէվառվում
գիշերայինխավարում։Բայցոչմինմանբաննաչտեսավ։Այնտեղ,խարույկիմոտ,նրանց
լուսավորումէինխարույկիցոլքերը,իսկհիմաոչնչովչէինտարբերվումուրիշայդպիսի
մարդկանցից,որոնքթափառումենճանապարհներին,իրենցկյանքնանցկացնում
որոնումներիմեջ,որոնքտեսելեն,թեինչպեսէկործանվումգեղեցիկը,ևահա,վերջապես,
արդենծերացած,հավաքվելենմեկտեղ,որպեսզինայեն,թեինչպեսէիջնումվարագույրը
ևմարումլույսերը։Նրանքամենևինհամոզվածչէին,որայնամենը,ինչպահպանվում
էիրենցհիշողությանմեջ,կստիպիգալիքիայգաբացինշառագունելուավելիանբիծ,
նրանքոչնչումհամոզվածչէին,բացիմիբանից։Նրանքտեսելէինգրադարակներում
շարված՝դեռևսչթղթատվածէջերովգրքեր,ընթերցողներինսպասողգրքեր։Միօրկգան
ուկվերցնենգրքերը,որը՝մաքուր,որը՝կեղտոտձեռքերով։
Մոնթագըգաղտագողիզննումէրիրուղեկիցներիդեմքերը։
—Գրքերիմասինմի՛դատեքկազմերով,—ասացնրանցիցմեկը։Բոլորըկամացուկ
ծիծաղեցին՝շարունակելովխորանալգետիհոսանքնիվար։
***
Լսվեցխլացուցիչհռնդյուն,ևքաղաքիցհրթիռայինինքնաթիռներըսլացաներկինք։
Նրանքանհետացանավելիշուտ,քանճամփորդներըկհասցնեինվերնայել։Մոնթագը
շրջվեցունայեցգետիհանդիպակացափինփռվածքաղաքին,որտեղերևումէրմիայն
արշալույսիաղոտհրացոլքը։
—Այնտեղմնացելէիմկինը։
—Ցավումեմ։Առաջիկամիքանիօրումքաղաքներինոչմիլավբանչիսպասվում,—
ասացԳրենջըրը։
—Տարօրինակէ,որչեմկարոտումնրան։Տարօրինակէ,բայցկարծեսորևէբանզգալու
անընդունակեմ,—ասացՄոնթագը։—Քիչառաջնույնիսկմտածեցի,որեթենամեռնի,ես
չեմվշտանա։Վատէ։Ինչ֊որարտառոցբանէկատարվումինձհետ։
—Լսեք,թեինչկասեմ,—պատասխանեցԳրենջըրը,բռնելովնրաթևից,այժմնաքայլում
էրնրակողքով,օգնելով,որՄոնթագնանցնիթփուտներիմիջով։—Փոքրտղաէի,երբ
պապսմահացավ,նաքանդակագործէր։Նաչափազանցբարիէր,շատէրսիրում
մարդկանց։Նրաօգնությամբենմերքաղաքըմաքրելետնախորշերից։Խաղալիքներէր
պատրաստումմեզ՝երեխաներիսհամար,իրողջկյանքիընթացքումհավանաբար
միլիոնավորիրերէպատրաստել։Նրաձեռքերըմիշտինչ֊որբանովզբաղվածէին։Եվ
ահա,երբնամահացավ,հանկարծհասկացա,որլացեմլինումոչթեպապիս,այլայն
իրերիհամար,որնադեռպետքէստեղծեր։Եսարտասվումէի,որովհետևգիտեի,որնա
այլևսիրերչէրպատրաստելու,այլևսերբեքչէրկարողանափայտիցքանդակներանել,
ևկամէլմեզհետետնաբակումաղավնիներչէրթռցնի,ջութակչէրնվագի,զվարճալի
պատմություններչէրանի,իսկպապիսնմանոչոքչէրկարողպատմել։Նամերմի
մասնիկնէր,ևերբմահացավ,շատբանվերացավմերկյանքից։Չկարմեկը,որ
փոխարիներնրան։Պապսանհատականությունէր,պիտանիմարդ։Եսայդպեսէլ
չհաշտվեցինրամահվանհետ։Այժմէլհաճախեմմտածում,թեինչհիանալի
զարդաքանդակներլույսաշխարհկգային,եթեչմեռներ։Որքա՜նզվարճալի
պատմություններչիմացանքևորքա՜նաղավնիներտունվերադառնալով՝այլևսչզգացին
նրաձեռքերիքնքուշհպումը։Նավերափոխումէրաշխարհը,նորությունէրպարգևում
աշխարհին։Նրամահվանգիշերըաշխարհնաղքատացավտասըմիլիոնհիասքանչ
գործերով։
Մոնթագըլուռքայլումէր։
—Միլլի,Միլլի,—շշնջացնա,—Միլլի։
—Ի՞նչասացիք։
—Կինս,Միլլին...Խե՜ղճ,խե՜ղճՄիլլի։Եսոչինչչեմկարողանումհիշել։Եսմտածումեմ
նրաձեռքերիմասին,բայցչեմտեսնում,որդրանքինչ֊որբանանեն։Նրաձեռքերը
պարզապեսկախվածենկողքերիցկամէլընկածենծնկներինևկամէլծխախոտեն
բռնել։Ահաայնամենը,ինչկարողէինանել։
Մոնթագըշրջվեցևետնայեց։
Իսկդուի՞նչեստվելքաղաքին,Մոնթագ։
Մոխիր։
Իսկուրիշներնի՞նչենտվելմիմյանց։
Ոչինչ։
ԳրենջըրըկանգնելէրՄոնթագիկողքինևնայումէրքաղաքիկողմը։
—Պապսասումէր,որամենոքիրենիցհետոպետքէինչ֊որբանթողնի։Զավակկամ
գիրք,նկարկամտուն,կամթեկուզաղյուսաշենմիպատ,իրկարածմիզույգկոշիկ,իր
ձեռքովտնկածայգի։Ինչ֊որբան,որիներբևէդիպելէձեռքդևորտեղհոգիդապաստան
կգտնիքոմահիցհետո։Երբմարդիկկնայենքոաճեցրածծառինկամծաղկին,այդպահին
դուողջկլինեսնրանցմեջ։Պապսասումէր՝կարևորչէինչեսանում,կարևորէ,որայն
ամենը,ինչինձեռքեսզարնում՝ձևափոխվի,նախկինիցտարբերձևստանա,որնրամեջ
քեզանիցմիմասնիկմնա։Գործիհանդեպվերաբերմունքնէտարբերումսիզամարգեր
հարդարողինիսկականպարտիզպանից։Առաջինըկանցնի,կարծեսչիէլեղել,բայց
պարտիզպանըկապրիսերնդեսերունդ։
ԳրենջըրըսեղմեցՄոնթագիթևը։
—Միանգամ,հիսունտարիառաջէր,պապսինձկինոնկարներցույցտվեցհրթիռային
արկերիմասին։Դուքերբևէառիթունեցե՞լեքերկուհարյուրմղոնհեռավորությունից
տեսնելատոմայինռումբիպայթյունիցառաջացածսնկաձևամպը։Դաոչինչէ,դատարկ
բան։Նրանշրջապատողվայրիանապատիհամարդանույննէ,ինչգնդասեղիծակոցը։
Պապսայդժապավենըցույցտվեցտասնյականգամներևասաց,որինքըհույսունի,թե
կգամիօր,երբմերքաղաքներըկընդարձակվենևիրենցմեջկառնենանտառները,
դաշտերըևվայրիբնությունը։Մարդիկչպետքէմոռանան,ասացնա,որհողագնդիվրա
նրանցտրվածէշատփոքրտարածություն,որնրանքապրումենբնությանգրկում,որը
կարողէիրպարգևածըհեշտությամբետվերցնել։Նրահամարիրշնչառությամբմեզ
երկրիերեսիցջնջելըկամօվկիանոսիջրերումխեղդելըխաղուպարէ,կանիթեկուզև,որ
միանգամէլհիշենքուչմոռանանք՝այնքանզորեղչենք,որքանկարծումենք։Պապսասում
էրնաև,որեթեմենքմշտապեսնրանգիշերվապահինմերկողքինչզգանք՝կմոռանանք,
թեորքանահեղուհզորկարողէլինել։Եվայդժամանակմիգեղեցիկօրնակգաևկուլ
կտամեզ։Հասկանո՞ւմեք։
ԳրենջըրըշրջվեցՄոնթագիկողմը։
—Պապսմահացելէշատտարիներառաջ։Բայցեթեբացեքգանգսևնայեքուղեղիս
ծալքերին,այնտեղկգտնեքնրամատներիհետքերը։Նահպվելէինձ։Ինչպեսարդեն
ասացի,նաքանդակագործէր։—«ԱտումեմՍտատուսՔվոանունովհռոմեացուն,—մի
անգամնաինձասաց,—աչքերդլայնբացարա,ապրիրայնպեսանհագորեն,ասեստասը
վայրկյանիցպետքէմահանաս։Ձգտիրընկալելաշխարհը։Այնհրաշալիէուզածդ
երազանքից,որըստեղծվումէգործարանումևհատուցվումդրամով։Երբեքերաշխիքմի՛
խնդրիր,անդորրմի՛փնտրիր,այնգոյությունչունի։Իսկեթեկա,ուրեմննմանէօրնիբուն
ծառիցգլխիվայրկախվածևիրողջկյանքըքնածանցկացնողծույլկապիկի։Գրողիծոցը,
—ասումէրնա,—ուժեղթափահարիրծառը,թողայդծույլանասունըհետույքիվրա
գետնինշրխկա»։
—Նայեցե՛ք,—հանկարծգոռացՄոնթագը։
Այդակնթարթումսկսվեցևավարտվեցպատերազմը։
ՀետագայումՄոնթագիկողքինկանգնածմարդկանցիցոչմեկըչէրկարողասել,թեինքն
ինչէտեսելևարդյո՞քորևէբանտեսելէ։Լույսիվայրկենականբռնկումսևերկնքում,
հազիվնկատելիշարժում։Այդկարճատևակնթարթումայնտեղվերևում՝տասը,հինգ,երեք
մղոնբարձրությանվրա,սուրացին֊անցանհավանաբարհրթիռայինինքնաթիռներ,
ինչպեսսերմնացանիվիթխարիձեռքովնետվածմիբուռցորեն,ևանմիջապեսէլահավոր
արագությամբումիաժամանակայնքանդանդաղռումբերնսկսեցինթափվելքնից
արթնացողքաղաքիվրա։Ըստէությանռմբակոծություննավարտվեց՝հենցորժամում
հինգհազարմղոնթռչողինքնաթիռներըմոտեցաննպատակակետին,ևսարքերը
նախազգուշացրինայդմասին։Նույնքանարագ,ինչպեսզարկումէգերանդին՝
պատերազմնավարտվեց։Ճիշտայնպահին,երբօդաչուներըսեղմեցինռմբանետիչների
կոճակները։Իսկհաջորդերեքվայրկյանին,քանիդեռռումբերըչէինհասելնպատակին,
թշնամուինքնաթիռներըանցանողջտեսանելիտարածքըևանհետացանհորիզոնի
ետևում,ինչպեսշաչողգնդակ։Հրազենինանծանոթվայրենինչիհավատադրան,
որովհետևչիտեսնում,բայցսիրտըխոցված,մարմինըթուլացածկընկնիհողին,արյունը
կհորդիերակներից,ուղեղըհամառությամբկձգտիպահելհարազատհիշողությունների
վերջինպատառիկներըևչհասկանալովինչէկատարվել՝կմեռնի։
Այո՛,դժվարէրհավատալ։Դաձեռքիմեն֊միակակնթարթայինշարժումէր։Բայց
Մոնթագըտեսավմետաղեբռունցքիայդթեթևշարժումը,որնիջավհեռվումերևացող
քաղաքիվրա։Նագիտեր,որայժմկհաջորդիինքնաթիռներիհռնդյունը,որը,երբարդեն
ամենինչավարտվելէ,կգուժի՝ավերիր,քարըքարինմիթող,կործանվիր,մեռիր։
ՄիակնթարթՄոնթագըռումբերըմտովիպահեցօդում,պահեցիրբանականության
բողոքով,ձեռքերնանօգնականվերպարզած։
«Փախե՛ք»,—ճչացնաՖաբերին։
«Փախե՛ք»,—գոռացնաՔլարիսին։
«Փախի՛ր,փախի՛ր»,—աղերսեցՄիլդրեդին։
Եվանմիջապեսհիշեց,որՔլարիսըմեռածէ։ԻսկՖաբերըհեռացելէքաղաքից.ինչ֊որ
տեղհովտում,սարերիմիջով,միամայիվայրիցմյուսնէսլանումժամըհինգիավտոբուսը։
Չնայածավերածությունըդեռչիսկսվել,բայցկախվածէօդումևանխուսափելիէ։Մինչև
ավտոբուսըհիսունյարդճանապարհկտրի՝վերջնակետնայլևսչիլինի։Եվմեկնակետը՝
հսկամայրաքաղաքը,կդառնավիթխարիաղբակույտ։
ԻսկՄիլդրեդը...
Փախի՛ր,փախի՛ր։
Ակնթարթիընթացքում,քանիդեռռումբերըօդումէին,հյուրանոցիտանիքիցմիյարդ,
ոտնաչափ,մատնաչափտարածությանվրա,սենյակներիցմեկումտեսավՄիլդրեդին։Կինը
փոքր֊ինչառաջհակված՝ուշադիրզննումէրառկայծողպատերը,որտեղիցդադարչտալով
խոսումէին«ազգականները»։Նրանքբլբլացնումէին,շատախոսում,նրաանուննէին
տալիս,ժպտումէին,բայցոչինչչէինասումռումբիմասին,որկախվածէրնրա
գլխավերևում,ընդամենըմիոտնաչափհեռու...կեսոտնաչափհեռու...ահաարդեն
քառորդոտնաչափէբաժանումմահաբերարկըհյուրանոցիտանիքից։Միլդրեդըհայացքը
սևեռելէրպատերին,ասեսայնտեղէրիրանքունտագնապալիգիշերներիառեղծվածի
լուծումը։
Նաողջէությամբձգտումէրնրանցմոտ,ասեսուզումէրնետվելգույներիու
շարժումներիայդջրապտույտը,սուզվել,մխրճվելնրախաբուսիկզվարճությանմեջ։
Պայթեցառաջինռումբը։
«Միլդրեդ»։
Գուցեթե,—բայցարդյո՞քորևէմեկըկիմանաայդմասին,—գուցեթեվիթխարիռադիո֊
հեռուստատեսայինկայաններնիրենցգույների,լույսերիուշաղակրատանքիհեղեղով
առաջիննանհետացաներկրիերեսից։
Բերանքսիվայրընկնելով,Մոնթագըտեսավ,զգացկամնրանթվաց,թետեսնումկամ
զգումէ՝ինչպեսՄիլդրեդիսենյակումհանկարծմարեցինպատերը,ինչպեսնրանք
կախարդականոսպնյակիցվերածվեցինհասարակհայելիների։ՆալսեցՄիլդրեդիճիչը,
բայցվայրկյանիմիլիոներորդմասում,որմնացելէրապրելու,կինըպատերինտեսավիր
դեմքը։Դեմք,որսարսռեցնողէրիրդատարկությամբևորըմենակմնալովդատարկ
սենյակում՝աչքերովլափում֊ուտումէրինքնիրեն։Միլդրեդըվերջապեսհասկացավ,որդա
իրսեփականդեմքնէ,որդաինքնէևարագհայացքնետեցառաստաղին։Նույն
ակնթարթումհյուրանոցիամբողջշենքըփլվեցնրավրաուհարյուրավորտոննաաղյուսի,
մետաղի,ծեփի,փայտիհետնրանճզմեցուրիշմարդկանցգլխներինևհետոավելիու
ավելիցած՝հարկերովմինչևնկուղ,որտեղանիմաստուանհեթեթհզորպայթյունըկնքեց
նրանցմահկանացուն։
—Հիշեցի,—Մոնթագըկառչեցհողին։—Հիշեցի։Չիկագոյումէր,շատտարիներառաջ։
Միլլինևես։Ահաթեորտեղենքհանդիպել։Եսայժմհիշումեմ։Չիկագոյում։Շատ
տարիներառաջ։
Ուժեղպայթյունըցնցեցօդը։Նրաալիքըդոմինոյիքարերիպեսվայրգցեցմարդկանց,
թաթառինմանանցավգետով,փոշուսևսյուննետեցուհեծեծելով՝ծառերիմիջովսուրաց
դեպիհարավ։Մոնթագնամուրսեղմվեցհողին,ասեսուզումէրաչքերըպինդփակած՝
մտնելնրամեջ։Միայնմիպահաչքերըկիսաբացարեցուիսկույնէլտեսավ,որքաղաքը
օդէրբարձրացել։Թվումէր՝ռումբերնուքաղաքըփոխելէինիրենցտեղերը։Եվսմի
անհավանականակնթարթ՝անճանաչելինոր,խելացնորբարձրշենքերով,որպիսիքչէր
երազելոչմիճարտարապետ,խառնիճաղանջ,փշրվածցեմենտիևբզկտվածմետաղի
բեկորներով,դուռուպատուհան,տանիքուհիմնապատտեղաշարժված,ներքևգլորվելու
փոխարենվերնետվածփայլփլունձնահյուսիերանգներով,ինչպեսֆանտաստիկ
որմնանկար՝քաղաքըքարացելէրօդում։Հետոթափվեցուանհետացավ։
ՄիքանիվայրկյանհետոհեռավորպայթյունիդղրդոցըՄոնթագինհասցրեցքաղաքի
կործանմանլուրը։
Մոնթագըպառկածէրգետնին,մանրավազափոշինլցվելէրաչքերը,սեղմած
շրթունքներիմիջով՝նաևբերանը։Նաշնչասպառէրլինում,արտասվում...Հանկարծ
հիշեց...այո,հիշեցինչ֊որբան։Բայցի՞նչ։Այո,միգլուխ«Ժողովողից»և«Հայտնությունից»։
Արագ,արագ,քանիդեռչիմոռացել,քանիդեռչիանցելցնցումը,քանիդեռչի
հանդարտվելքամին։«Ժողովողը».ահավասիկ։Ծեփվածդեռևսպայթյունիցդողացող
գետնին,նամտովիբառերըկրկնումէր,կրկնումէրնորիցունորից.դրանքհիանալիէին
ևկատարյալ։Եվայժմ«Դենըմ»ատամիմածուկըչէրխանգարում։Ինքը՝Քարոզիչը,
կանգնածէրնրաառջևունայումէրնրան։
—Վերջացավ,—ասացինչ֊որմեկը։
Մարդիկպառկելևափնետվածձկներինմանջղածգորենկուլէինտալիսօդը։Նրանք
կառչելէինհողից,ինչպեսերեխանէբնազդաբարկառչումծանոթիրերից։Հոգչէ,թե
որքանսառըևմեռածէրայն,հոգչէ,թեինչէրպատահելկամինչէրլինելուհետո։
Մատներըմխրճածհողիմեջ,լայնբացվածբերաններով՝մարդիկգոռումէին,որպեսզի
պայթյուններիդղրդյունիցպաշտպանենթմբկաթաղանթները,որպեսզիչթողնենմթագնվի
բանականությունը։Մոնթագընույնպեսգոռումէրնրանցհետ,ողջուժովդիմադրում
դեմքինխփողքամուն,ործվատումէրնրանցշրթունքներըևարյունհանումքթերից։
Մոնթագըպառկածտեսնումէր,թեինչպեսկամաց֊կամացնստումէրփոշութանձր
ամպը,միաժամանակմեծլռությունէրիջնումերկրին։Եվնրանթվումէր,թեինքը
տեսնումէփոշուամենմիհատիկը,խոտիամենմիցողունը,լսումէամենմիշրշյունը,ճիչ
ուշշունջ,որըծնվումէինայդնորաշխարհում։Փոշուհետլռությունէրիջնումհողին,նաև
հանդարտություն՝այնքանհարկավորնրանց,որպեսզիիրենցշուրջընայեին,ուշադիր
լսեին,խորհեին,մտքովուզգացմունքովըմբռնեիննորօրվաիրականությունը։Մոնթագը
նայեցգետին։Գուցեմենքշարժվենքափի՞երկայնքով։Նայեցհիներկաթգծին։Կամայս
ճանապարհով։Իսկեթեգնանքմայրուղիներով,թերևսժամանակունենանքզննելումեր
շրջապատնումտապահելու,հիշելու։Եվերբևէ,ավելիուշ,երբմերտեսածըկմնամերմեջ,
այննորիցկերևամերխոսքերումևգործերում։Շատբանխեղաթյուրվածկլինի,բայց
զգալիմասըկլինիայնպիսին,ինչպեսիրականում։Իսկհիմամենքսկսումենքմեր
ճանապարհը։Կքայլենքևկդիտենքաշխարհը։Կտեսնենք՝ինչպեսէապրում,խոսում,
գործում,ինչտեսքունի։Եվթեպետինչորտեսնումեմ,չիլինիիմը,բայցերբևէկձուլվի
ինձևկդառնաիմեսը։Նայիրշուրջդ,նայիրաշխարհին,որփռվածէքոառջև։Միայնայն
ժամանակկարողեսդիպչելնրան,երբնակթափանցիքոներսը,կմտնիարյանդմեջ
ևօրվաընթացքումհազարանգամշրջանառությունկկատարիքոերակներում։Եսայնքան
ամուրկբռնեմնրան,որայլևսչիփախչիինձանից։Երբևէամբողջովինկլինիիմ
ձեռքերում։Առայժմմիկերպհպվելեմնրանմատով։Եվդալոկսկիզբնէ։
Քամինհանդարտվեց։
ՈրոշժամանակՄոնթագըևմյուսներըպառկելէինանզգայացած՝դեռևսուժչունենալով
ընդառաջգնալօրվան՝լիհազարումիհոգսերովուպարտականություններով,խարույկ
վառել,սնունդհայթայթել,շարժվել,քայլել,ապրել։Նրանքթարթումէինաչքերը
ևարտևանունքներիցթափտալիսփոշին։Լսվումէրնրանցշնչառությունը,որսկզբում
անկանոնէր,բայցհետզհետեդառնումէրհամաչափուհանգիստ։
Մոնթագըտեղիցվերկացավունստեց։
Սակայնոտքիկանգնելուփորձչարեց։Նրաուղեկիցներընույնպեստեղաշարժվեցին։
Մութհորիզոնիվրակարմրինէրտալիսայգաբացիաղոտշերտը։Սառըքամիէրփչում,որ
նշանէրմոտալուտանձրևի։
Քթիտականեծքմռթմռթալով,Գրենջըրըվերկացսվ,շոշափեցիրձեռքերնուոտքերը,
արցունքներըհոսումէինայտերով։Դժվարությամբքարշտալովոտքերը,հասավգետափ
ևնայեցհոսանքնիվեր։
—Քաղաքըչիերևում,—ասացնաերկարլռությունիցհետո։—Ոչինչչիերևում։
Ընդամենըմիբուռմոխիր։Քաղաքըչքացելէ։—Նանորիցլռեցևապաավելացրեց,—
հետաքրքիրէ,շատե՞րնէինհասկանում,որայսպեսէլինելու։Արդյո՞ք,շատերն
անակնկալիեկան։
Մոնթագըմտածումէր.որքա՞նքաղաքներենկործանվելաշխարհիտարբերմասերում։
Իսկայստեղ,մերերկրումքանի՞սնենկործանվել։Հարյո՞ւրը,հազա՞րը։
Ինչ֊որմեկըգրպանիցթղթիկտորհանեց,վառեցլուցկին,կրակիվրադրեցինմիփունջ
խոտևմիբուռչորտերև։Ապասկսեցինճյուղերավելացնել։Խոնավճյուղերըթշշումէին
ուճրթճրթում։Վերջապեսկրակըբռնկվեց,ապակամաց֊կամացթեժացավ։Արևըծագեց։
Մարդիկլուռուդանդաղհեռացանգետից,մոտեցանխարույկինևխոնարհվեցինկրակին։
Արևիճառագայթներըդիպաննրանցծոծրակներին։
Գրենջըրըբացեցյուղաթերթըևմիկտորխոզապուխտհանեց.
—Այժմկնախաճաշենք,ապաետկդառնանքևկշարժվենքգետիհոսանքնիվեր։Մենք
այնտեղհարկավորկլինենք։
Ինչ֊որմեկըփոքրիկթավատվեց,դրեցինկրակին։Միրոպեհետոթավայիմեջտժտժում
էինմսիկտորները՝առավոտյանօդիմեջախորժալիբուրմունքտարածելով։Մարդիկլուռ
նստածհետևումէինայդարարողությանը։
Գրենջըրընայումէրկրակին։
—Փյունիկ,—հանկարծասացնա։
—Ի՞նչ։
—Հնում,ինչ֊որժամանակապրումէրփյունիկկոչվողհիմարթռչունը։Ամենհինգ
հարյուրտարինմեկնաիրենայրումէրխարույկիվրա։Գուցենամարդուամենամոտ
ցեղակի՞ցնէր։Սակայնամենանգամայրվելով,նորիցհառնումէրմոխրից:Մենք՝մարդիկ,
նմանենքայդթռչունին,բայցմիառավելությունունենքնրանկատմամբ։Մենքգիտենք,
թեինչհիմարությանենքարել,մենքգիտենքհազարավորտարիներիընթացքում
կատարածմերբոլորհիմարությունները։Ուքանիորգիտենքայդամենը,քանիոր
գրառվածենայդբոլորը,ուստիկարողենքետնայել,տեսնելմերանցածճանապարհը
ևհուսալ,որերբևէվերջկտանքթաղմանհիմարխարույկներինուինքնակիզվելուն։Ամեն
միսերնդիհետծնվումենանհատներ,ովքերհիշումևհիշեցնումենմարդկության
սխալներիմասին։
Նավերցրեցթավան,թողեց,որմիքիչպաղի,հետոնրանքլուռ,ամենմեկնիրմտքերով
տարված,սկսեցինուտել։
—Այժմկգնանքհոսանքիվեր,—ասացԳրենջըրը։—Հիշեցեքմիբան.մենքմեզնիցոչինչ
չենքներկայացնում,ոչթեմենքենքկարևոր,այլայնամենը,ինչկրումենքմերմեջ։Երբևէ
դրանքանպայմանպետքկգանմարդկանց։Հիշեցեք,նույնիսկայնհեռավոր
ժամանակներում,երբ,ազատորենկարդումէինքգրքերը,չէինքօգտվումնրանցտվածից։
Մենքշարունակումէինքանարգելմեռածներիհիշատակը,թքումէինքայնանձանց
գերեզմաններիվրա,ովքերապրելէինմեզնիցառաջ։Գալիքշաբաթվա,ամսվա,տարվա
ընթացքումամենուրհանդիպելուենքբազմաթիվմիայնակմարդկանց։Եվերբնրանք
հարցնեն՝ինչո՞վենքզբաղված,կպատասխանենք՝մենքհիշումենք։Այո,մենք
մարդկությանհիշողություննենքևայդպատճառովէլիվերջոանպայմանկհաղթենք։
Երևիայնքանբանկհիշենք,որկկառուցենքպատմությանմեջամենամեծհողաթափ
մեքենան,կփորենքերբևէեղածամենախորգերեզմանըևայնտեղմեկընդմիշտկթաղենք
պատերազմը։Իսկայժմգնանք։Ամենիցառաջհայելուգործարանպետքէկառուցենք
ևառաջիկայումհայելիներարտադրենք,միմիայնհայելիներ,որնրանցմեջմարդկությունը
կարողանամիլավզննելիրեն։
Վերջացնելովնախաճաշը՝նրանքհանգցրինկրակը։Օրըհետզհետեպայծառանումէր։
Ասեսինչ֊որմեկըբարձրացնումէրվիթխարի,վարդագույնլուսամփոփիխոշոր
պատրույգը։Չվելուպատրաստվողթռչուններընորիցվերադարձելևծլվլումէինծառերի
ճյուղերին։
Մոնթագըճանապարհընկավ։Նագնումէրդեպիհյուսիս։Ետշրջվելովտեսավ,որ
բոլորըհետևումենիրեն։Զարմացածմիկողմքաշվեց,որԳրենջըրըառաջանցնի։Բայցսա
նայեցնրանևլուռգլխովարեց։Մոնթագըշարունակեցուղին։Նանայեցգետին,երկնքին,
ամայիերկաթգծին,որիջնումէրդեպիագարակներնուխոտովլիմարագները,ուրգիշերը
հանգրվանումէինքաղաքըլքածմարդիկ։Հետոերբևէ,մեկամիսկամտարիանց,բայց
մեկտարուցոչուշ,արդենմենակնանորիցկանցնիայսվայրերովևկգնաայնքան
ժամանակ,մինչևկհասնինրանց,ովքերանցելենիրենիցառաջ։
Իսկայժմնրանքերկարճանապարհենկտրելու։Նրանքքայլելուենառավոտիցմինչև
կեսօրևեթեառայժմլուռէին,ապալոկայնպատճառով,որյուրաքանչյուրնիրմտքերի
հետէր։Երբարևըկծագիուկջերմացնի,նրանքկսկսենզրուցելկամգուցեթեամենմեկը
պարզապեսկպատմիիրհիշածը,որպեսզիհամոզվի,որպեսզիիսկապեսվստահլինի,որ
այդամենըմնացելէիրհիշողությանմեջ։Մոնթագըզգումէր,որիրմեջևսարթնանում
ևհետզհետեկենդանանումենբառերը։Ի՞նչէասելուինքը,երբիրհերթըգա։Ի՞նչկարող
էասելայդպիսիմիօր,որպեսզիինչ֊որչափովթեթևացնի,կարճինրանցծանրուերկար
ճանապարհը։Ամենբանիրժամանակնունի՝ավերելուժամանակըևկառուցելու
ժամանակը։Լռելուժամանակըևխոսելուժամանակը32։Այո,այդպեսէ,բայցուրիշէլի՞նչ։
Կաինչ֊որբան,ինչ֊որբան,որպետքէասել...
«Գետիեզերքին,մեկևմյուսկողմում,կարկենացծառ,որտալիսէրտասներկուտեսակ
պտուղ.ամենամիս՝իրպտուղը,ևծառիտերևըհեթանոսներիբուժմանհամարէր»33։
Այո,մտածեցՄոնթագը,ահաինչկասեմնրանցկեսօրին։Կեսօրին...երբկմոտենանք
քաղաքին։
ԾԱՆՈԹԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
1ԽուանՌամոնԽիմենես(1881֊1958)—իսպանացիբանաստեղծ,Նոբելյանմրցանակիդափնեկիր։Այսևհետագա
ծանոթագրություններըթարգմանչիննեն։
2ԷդնաՍենթ֊ՎինսենթՄիլլել(1892֊1950)—ամերիկյանբանաստեղծուհի։
3Ապակեպատ,փեղկավորդուռ֊պատուհան։
4ԱլեքսանդրՍմիթ(1830֊1867)—շոտլանդացիբանաստեղծ։
5ՀյուԼաթիմերըևՆիկոլասՌիդլինանգլիականՌեֆորմացիայինշանավորդեմքերիցեն։
61861֊1865թթ.քաղաքացիականպատերազմըԱՄՆ֊ում՝բուրժուականհյուսիսիևստրկատիրականհարավիմիջև։
7Այսբառերըքաղվածենամերիկյանբուլվարայինհրատարակություններից,որոնքաչքիենընկնումնվազագույնտեքստով
ևառատլուսանկարներով։
8Աղանդավորականհոսանքներ։
9Ամերիկյանհանրածանոթհեքիաթ։
10Ըստհոլանդականավանդության՝միտղափակումէջրամբարիանցքը՝քաղաքիբնակիչներինփրկելովջրասույզլինելուց։
11ՋոնաթանՍվիֆտ,«Գուլիվերիճանապարհորդությունները»,էջ58։
12ԹոմասՋեֆերսոն(1743֊1826)—ամերիկյանլուսավորիչ,ԱՄՆ֊իանկախությանդեկլարացիայինախագծիհեղինակը։
13ՀենրիԴեյվիդԹորո(1817֊1862)—ամերիկյանփիլիսոփաևհրապարակախոս։
14ԱվետարանըստՄատթեոսի(Զ,28)։Արտահայտությունըհետևյալնէ.«Նայեցեքվայրիշուշանին,ինչպե՜սէաճում։
Ո՛չջանքէթափումևոչհյուսումէ»։
15ԱնգլիացիբանաստեղծՄաթյուԱռնոլդի(1822֊1888)բանաստեղծությունը։
16ՔաղվածէանգլիացիբանաստեղծՋոնԴոնից(1572֊1631)։
17Շեքսպիր,«Չափիտեղչափ»։
18ՖիլիպՍիդնեյ(1554֊1586)—անգլիացիբանաստեղծևհասարակականգործիչ։
19ԱլեքսանդրՓոուփ(1688֊1744)—անգլիացիբանաստեղծ։
20ՆկատիունիՓոուփի«Ակնարկներքննադատությանմասին»տրակտատը։
21ՍեմուելՋոնսըն(1709֊1784)—անգլիացիգրող։
22Շեքսպիր,«Վենետիկիվաճառականը»,արար1,տեսարան2։
23Նույնտեղում,արար1,տեսարան3։
24ՔաղվածէանգլիացիգրողԹոմասԴեքըրից(1572֊1632)։
25ՔաղվածէանգլիացիգրողԲենջըմինՋոնսընից(1572֊1637)։
26ՔաղվածէանգլիացիգրողՌոբերտԲըրթընից(1577֊1640)։
27Շեքսպիր,«ՀուլիոսԿեսար»,արար4,տեսարան3։
28ԽոսեՕրտեգա֊ի֊Գասետ(1883֊1955)—իսպանացիփիլիսոփաևհրապարակախոս։
29ԹոմասԼավՓիքոք(1785֊1866)—անգլիացիգրող։
30ԹոմասՓեյն(1737֊1809)—ամերիկյանանկախությանջատագովներից։
31ՆկատիունիԱզատություններիմեծխարտիան(1215թ.)ևԱՄՆ֊ի՝1787թ.սահմանադրությունը։
32«Գիրքժողովողի»,3֊րդգլուխ,1֊8։
33ՀովհաննեսԱռաքյալիՀայտնությունը,ԻԲ,2։
ՌեյԲրեդբերի
451°ըստՖարենհայթի
վեպ