Thai J. For. 37 (1) : 153-163 (2018) วารสารวนศาสตร 37 (1) : 153-163 (2561)

โปรแกรมสอความหมายธรรมชาตในพนทสถานวจยและฝกนสตวนศาสตรวงน�าเขยว

จงหวดนครราชสมา

Nature Interpretation Program at Wang Nam Khiao Forestry Research and Student Training Station, Nakhon Ratchasima Province

แสงสรรค ภมสถาน1 Sangsan Phumsathan1

วารณ กนทากาศ1* Warunee Kuntakat1*

นนทชย พงษพฒนานรกษ1 Nantachai Pongpattananurak1

ชาครต ณ ตะกวทง1 Chakrit Na Takuathung1

สคด เรองเรอ2 Sukid Rueangruea2

1คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร จตจกร กรงเทพฯ 10900

Faculty of Forestry, Kasetsart University, Chatuchak, Bangkok 10900, Thailand2ส�านกงานหอพรรณไม กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

The Forest Herbarium, Department of National Parks, Wildlife and Plant Conservation, Chatuchak, Bangkok, 10900

*Corresponding Author, E-mail: warunee.k@ku.th

รบตนฉบบ 25 ตลาคม 2560 รบลงพมพ 4 ธนวาคม 2560

ABSTRACT

This study aimed to 1) assess recreation resource potential for designing nature interpretation program and 2) design a nature interpretation program of Kundong nature trail, located at Wang Nam Khiao Forestry Research and Student Training Station, Nakhon Ratchasima Province. This trail was approximately 1.9 kilometers long and the average slope was less than < 5o. The process of study comprised of two main parts. The first part, a nature interpretation program was designed based on physical characteristics and recreational resource potential. The second part, the effectiveness of nature interpretation program was designed as pretest – posttest experimental study conducting by questionnaire survey of 220 samples. Based on the set of indicators and standards for tourism potential, the results showed that the Kundong nature trail was ranked in high potential for developing nature interpretative trail. Based on the forest resources, nature interpretation was created under the theme “dynamics of dry evergreen forest in the northeastern region of Thailand” with 10 interpretive stations. According to the behavior of visitors, video has been applied for nature interpretation media. On the part of the effectiveness of nature interpretation program in increasing the knowledge on natural resources and ecosystem, the study indicated that the interpretation program contributed significantly to

Short communications

154 Thai J. For. 37 (1) : 153-163 (2018)

respondents’ knowledge. The average posttest score (X = 9.49, SD = 1.718) was significantly higher than pretest score (x = 6.69, SD = 1.697) (t = 18.049, P-value = 0.000) (the maximum score of 12). For recommendation, in order to achieve the objectives of interpretation, group size should be controlled for good quality of viewing experience. Additionally, new ecology-based nature education program should be developed to promote nature education in the future.

Keywords: Nature Interpretation, Wang Nam Khiao Forestry Research and Student Training Station

บทคดยอ

การศกษาครงนมวตถประสงคเพอออกแบบโปรแกรมสอความหมายธรรมชาตบนพนฐานของทรพยากร

ปาไมทมอยบรเวณเสนทางเดนศกษาธรรมชาตขนดง ในพนทสถานวจยและฝกนสตวนศาสตรวงน�าเขยว จงหวด

นครราชสมา โดยมระยะทางรวมประมาณ 1.9 กโลเมตร ความลาดชนเฉลยตลอดเสนทางนอยกวา 5 องศา การศกษา

ครงนมขนตอนในการศกษาทงหมด 2 สวนหลก คอ 1) การออกแบบโปรแกรมสอความหมายธรรมชาต โดยพจารณา

จากลกษณะทวไปของเสนทาง และศกยภาพของทรพยากรนนทนาการ เพอใหการออกแบบโปรแกรมสอความหมาย

สอดคลองกบทรพยากรทางธรรมชาตในพนท และ 2) การทดสอบประสทธผลของโปรแกรมสอความหมายธรรมชาต

โดยใชแบบประเมนทออกแบบขนมาทดสอบกบกลมตวอยางจ�านวน 220 คน ผลการศกษาพบวา เสนทางเดนศกษา

ธรรมชาตขนดงมศกยภาพสงในการพฒนาเปนเสนทางเดนศกษาธรรมชาต มลกษณะเปนเสนทางเดนวนเปนวงรอบ

ส�าหรบการออกแบบโปรแกรมสอความหมายธรรมชาต เมอพจารณาจากฐานทรพยากรทโดดเดนในพนทสามารถ

ก�าหนดเคาโครงเรองหลก คอ พลวตของปาดบแลงภมภาคอสาน ซงมทงหมด 10 จดสอความหมาย โดยใชรปแบบ

สอความหมายเปนวดทศนบรรยายขอมล เพอใหเหมาะกบพฤตกรรมของผมาเยอนในปจจบน ในสวนของผลการ

ทดสอบประสทธผลในดานการใหความรเกยวกบทรพยากรธรรมชาตและระบบนเวศ พบวาคาเฉลยคะแนนความร

หลงการฟงวดทศนบรรยายขอมล (x = 9.49, SD = 1.718) มคามากกวาคาเฉลยคะแนนกอนฟงวดทศนบรรยายขอมล

(x = 6.69, SD = 1.697) (จากคะแนนเตม 12 คะแนน) อยางมนยส�าคญทางสถต (t = 18.049, P-value = 0.000 ) แสดง

ใหเหนวาโปรแกรมสอความหมายธรรมชาตในเสนทางเดนศกษาธรรมชาตขนดงทจดท�าขนเกดประสทธผล โดย

สามารถสรางความร ความเขาใจเกยวกบทรพยากรธรรมชาตและระบบนเวศแกผมาเยอนไดมากขน ในสวนของ

ขอเสนอแนะควรมการจ�ากดจ�านวนคนทเขาไปใชเสนทาง เนองจากการน�าเสนอการสอความหมายในรปแบบ

วดทศนบรรยายขอมลจ�าเปนตองน�าเสนอในพนททมความเงยบ และควรมการพฒนาโปรแกรมสอความหมายอนๆ

เพอสงเสรมการเรยนรทางดานนเวศมากขน

ค�าส�าคญ: การสอความหมายธรรมชาต สถานวจยและฝกนสตวนศาสตรวงน�าเขยว

ค�าน�า

สถานวจยและฝกนสตวนศาสตรวงน�าเขยว

ตงอยในทองทต�าบลอดมทรพย อ�าเภอวงน�าเขยว จงหวด

นครราชสมา เปนพนทตอนปลายตอเนองจากอทยานแหง

ชาตทบลาน และอยตรงขามกบพนทสงวนชวมณฑลใน

เขตสถานวจยสงแวดลอมสะแกราช แตเดมพนทแหง

นเปนสวนหนงในเขตปาสงวนแหงชาตปาภหลวง - วง

น�าเขยว ตอมาคณะวนศาสตรไดรบอนญาตจากกรมปาไม

ใหใชประโยชนพนทส�าหรบใชในการฝกงานภาคสนาม

ของนสตวนศาสตร โดยมเนอทประมาณ 4,476 ไร (คณะ

155วารสารวนศาสตร 37 (1) : 153-163 (2561)

วนศาสตร, 2555) สภาพภมอากาศของพนทสถานวจย

และฝกนสตวนศาสตรวงน�าเขยว มฤดรอนตงแตเดอน

กมภาพนธ - เมษายน ฤดฝนตงแตเดอนพฤษภาคม - ตลาคม

และฤดหนาวตงแตเดอนพฤศจกายน - มกราคม จากการ

วเคราะหสภาพอากาศในคาบ 30 ป (พ.ศ. 2528 – 2557)

พบวามอณหภมเฉลยตลอดป 26.4 องศาเซลเซยส ชวง

อณหภมต�าสดและสงสดในรอบ 30 ป คอ 4.2 และ 42.8

องศาเซลเซยส ตามล�าดบ และปรมาณน�าฝนเฉลยราย

เดอนรวมตลอดป 999.5 มลลเมตร (นนทชย และคณะ,

2558) อกทงสถานฯ แหงนยงเปนพนททมความหลาก

หลายทางชวภาพปาไมสงและมผนปาธรรมชาตทม

ความสมบรณ มทางหลวงแผนดนหมายเลข 304 เปน

แนวเขตดานหนาสถานฯ ซงในปจจบนถนนสายนถอ

เปนเสนทางการทองเทยวหลกของอ�าเภอวงน�าเขยว

เนองจากเปนเสนทางทใชส�าหรบการเดนทางไปยง

แหลงทองเทยวทางธรรมชาตทไดรบความนยม เชน

อทยานแหงชาตเขาใหญ อทยานแหงชาตทบลาน เขต

หามลาสตวปาเขาแผงมา เปนตน จงท�าใหพนทแหงนม

โอกาสพฒนาเปนแหลงทองเทยวทางธรรมชาตอกแหง

หนงไดในอนาคต (แสงสรรค และคณะ, 2559) อกทง

ในพนทมสวนรวมพนธกรรมไมปาเฉลมพระเกยรต

ร.9 ทไดมการรวบรวมตวอยางพนธไมปาชนดทส�าคญ

จากทกภมภาคของประเทศไทยมาปลกรวมกนอยาง

เปนหมวดหม และมการจดสรางเสนทางเดนศกษา

ธรรมชาตส�าหรบใหความรแกเยาวชนหรอบคคลทวไป

ทเขามาเยยมชมในพนท แตยงขาดการพฒนาโปรแกรม

สอความหมายธรรมชาตในเสนทาง ซงหากพจารณาถง

ศกยภาพในการสอความหมาย พนทแหงนสามารถเออ

ประโยชนแกการศกษาทางดานวชาการปาไมในเรอง

ของการศกษาลกษณะของสงคมพชทพบในพนท สวน

ใหญสงคมพชทพบในบรเวณนเปนสงคมปาดบแลง

ทมชนดพนธไมตนขนาดใหญขนเปนกลม เชน เคยม

คะนอง (Shorea henryana Pierre) และพนธไมเดนทพบ

คอ ตะเคยนทอง (Hopea odorata Roxb.) ตะเคยนหน

(Hopea ferrea Laness.) ซงเปนลกษณะของสงคมพชท

พบไดนอยแหงในประเทศไทย จงท�าใหสามารถน�ามา

พฒนาเปนการสอความหมายทสอดคลองกบศกยภาพ

ของทรพยากรนนทนาการในพนทได

การสอความหมายธรรมชาตนนเปนการแปล

ความหรออธบายเรองราว ซงจะชวยใหผมาเยอนทสนใจ

เกยวกบทรพยากรธรรมชาตเกดความเขาใจ รบรถงความ

ส�าคญ และเกดความตระหนกตอการดแลทรพยากร

เหลานน (National Park Service, U.S. Department of

the Interior, 2007A) อกทงยงเปนเครองมอในการใหการ

ศกษาเกยวกบสภาพธรรมชาตและสงแวดลอมทมอยใน

พนทนนๆ โดยอาศยสภาพธรรมชาตและสงแวดลอมท

มอยจรงเปนตวกลางในการถายทอด หรอใชอปกรณท

เหมาะสมเพอท�าใหผมาเยอนเกดความร โดยรปแบบของ

การสอความหมายม 2 รปแบบ ซงจ�าแนกตามลกษณะ

ตวกลางทใชในการสอความหมาย คอ 1) การสอ

ความหมายโดยใชบคคล เชน การใหบรการขอมลขาวสาร

ทวไป การพดสอความหมาย ซงเหมาะกบพนทท

คอนขางจ�ากดดวยเงอนไขของเวลา อาจจ�ากดเปนรอบๆ

ในแตละวน เชน เสนทางเดนศกษาธรรมชาต เสนทาง

เดนปาระยะไกล และ 2) การสอความหมายโดยไมใช

คน เชน แผนปายสอความหมาย สงพมพสอความหมาย

เปนตน ซงเหมาะกบพนททตองการการอธบายราย

ละเอยดทเปนขอมลเชงลกเนองจากสามารถน�าเสนอ

ขอมลไดหลากหลาย เชน เสนทางเดนศกษาธรรมชาต

ดวยตนเอง เปนตน (ส�านกอทยานแหงชาต กรมอทยาน

แหงชาต สตวปา และพนธพช, 2555; Tilden, 1957;

Ham, 1992)

ในกระบวนการพฒนาโปรแกรมสอความหมาย

จ�าเปนตองมการวางแผนการด�าเนนงานอยางเปนขนตอน

โดยจะตองใหความส�าคญกบองคประกอบแตละสวน

ทงลกษณะทางธรรมชาตและวฒนธรรมในพนท เคาโครง

เรองส�าคญของการน�าเสนอ การถายทอดเนอหา และผ

รบสาร ซงกระบวนการด�าเนนการมขนตอนทงหมด 7

ขนตอน ประกอบดวย 1) การเลอกสถานทหรอทรพยากร

ทตองการสอความหมาย 2) การก�าหนดทรพยากรใน

156 Thai J. For. 37 (1) : 153-163 (2018)

การสอความหมาย 3) การก�าหนดแนวคดหลกในการ

สอความหมาย 4) การก�าหนดกลมเปาหมายในการ

สอความหมาย 5) การก�าหนดเคาโครงเรองในการสอ

ความหมาย 6) การใชเทคนคการสอความหมายในการ

เชอมโยงถงลกษณะทางธรรมชาตในพนท และ 7) การ

ก�าหนดรปแบบของโปรแกรมสอความหมาย (National

Park Service, U.S. Department of the Interior, 2007B)

การศกษาครงนจงมเปาหมายเพอพฒนาโปร-

แกรมสอความหมายธรรมชาตทมสงเสรมการเรยนร

เกยวกบทรพยากรธรรมชาตทสอดคลองกบศกยภาพ

ของทรพยากรนนทนาการในพนท โดยในกระบวนการ

พฒนาโปรแกรมสอความหมายในครงนพจารณาจาก

ขอมลเกยวกบประวตความเปนมาของพนท สภาพ

แวดลอมในเสนทาง ประเภทของเสนทาง ระยะทาง

ความลาดชนของเสนทาง สงอ�านวยความสะดวกใน

เสนทาง ความหลากหลายของสงคมพช และโครงสราง

ของสงคมพชทพบในเสนทาง เพอเปนขอมลส�าหรบ

การประเมนศกยภาพของเสนทาง และจ�าแนกชวงชน

โอกาสดานนนทนาการ โดยน�าขอมลทงหมดมาวเคราะห

เพอก�าหนดเปนเคาโครงในการสอความหมาย รวมถง

วเคราะหกลมเปาหมายทตองการสอสาร เพอก�าหนดรป

แบบของสอทเหมาะสม โดยมงเนนรปแบบสอท

แตกตางไปจากรปแบบเดมทพบเหนทวไปในปจจบน

เพอสรางความนาสนใจใหกบการสอความหมายในพนท

การศกษาครงนมวตถประสงคเพอ 1) ประเมน

ศกยภาพของทรพยากรนนทนาการเพอการสอความหมาย

ในเสนทางเดนศกษาธรรมชาตขนดง สถานวจยและฝก

นสตวนศาสตรวงน�าเขยว และ 2) ออกแบบโปรแกรม

สอความหมายในเสนทางเดนศกษาธรรมชาตขนดง

สถานวจยและฝกนสตวนศาสตรวงน�าเขยว

อปกรณ และวธการ

การออกแบบโปรแกรมสอความหมายธรรมชาต

ในพนทสถานวจยและฝกนสตวนศาสตรวงน�าเขยว

จงหวดนครราชสมาครงน ประกอบดวย 2 สวนหลก ดงน

1. การประเมนศกยภาพของทรพยากรนนทนาการ

เพอการสอความหมาย

1.1 การศกษาลกษณะทวไปของเสนทาง

การศกษาครงนไดก�าหนดใหเสนทางเดน

ศกษาธรรมชาตขนดงเปนพนทศกษาหลก โดยใหสวน

รวมพนธกรรมไมปาเฉลมพระเกยรต ร.9 เปนจดเรมตน

ของเสนทาง (trail head) และท�าการรวบรวมขอมลเชง

พนทเกยวกบประเภทของเสนทาง ระยะทาง ความกวาง

ของเสนทาง สงอ�านวยความสะดวก สภาพการใชทดน

สองขางทาง เพอเปนขอมลทางกายภาพส�าหรบน�ามา

ก�าหนดกรอบแนวคดในการพฒนาโปรแกรมสอความ

หมาย (สนชย และคณะ, 2557) ตลอดการส�ารวจท�าการ

บนทกเสนทาง และความสงจากระดบทะเลปานกลาง

โดยใชเครองรบสญญาณ GPS พรอมใชกลองถายภาพ

และจดบนทกลกษณะเดนในพนท ซงขอมลทไดน�า

มาจดท�ากราฟภาพตดขวางความลาดชนของเสนทาง

1.2 การประเมนศกยภาพของทรพยากร

นนทนาการ

การประเมนศกยภาพทรพยากรนนทนาการ

ทางธรรมชาต ในการศกษาครงน ก�าหนดตวชวดในการ

ประเมนทงหมด 13 ตวชวด ประกอบดวย 1) ความ

โดดเดนเฉพาะตวของระบบนเวศในแหลงธรรมชาต

2) ความเปนแหลงรวมพชหรอสตวทมลกษณะโดด

เดน หายาก ใกลสญพนธ หรอมจ�านวนมาก 3) สภาพ

ความสวยงามทางกายภาพและสภาพภมทศนของแหลง

ธรรมชาต 4) ความเปนเอกลกษณและโดดเดนเฉพาะ

ตวทางกายภาพของพนท 5) ความดงดดใจของแหลง

ทองเทยว 6) คณคาตอวถชวตความเปนอยของชมชน

ทองถน 7) ศกยภาพดานการสอความหมาย 8) อณหภม

ของอากาศทเหมาะสมตอการทองเทยว 9) ปรมาณน�า

ฝน 10) ความเสยงตอการถกท�าลายโดยมนษย 11) ความ

เสยงตอการถกท�าลายจากภยธรรมชาต 12) โอกาสใน

การเกดการชะลางพงทลายของดน 13) ความคงทนของ

สภาพแวดลอมในการรองรบการใชประโยชน (เอกชย,

157วารสารวนศาสตร 37 (1) : 153-163 (2561)

2557; แสงสรรค และคณะ, 2559) โดยก�าหนดคาถวง

น�าหนก (Wi) ซงเปนคาทแสดงถงความส�าคญของแตละ

ตวชวดเปน 3 ระดบ ไดแก มความส�าคญมาก มความ

ส�าคญปานกลาง และมความส�าคญนอย และก�าหนดคา

คะแนนของแตละตวชวดเปน 3 ระดบ ไดแก ศกยภาพ

สง ศกยภาพปานกลาง และศกยภาพต�า

1.2.1 วธการประเมนศกยภาพ

จากการประเมนระดบศกยภาพ

ทรพยากรนนทนาการในแตละตวชวด สามารถน�ามา

วเคราะหระดบศกยภาพของเสนทางเดนศกษาธรรมชาต

โดยใชสมการถวงน�าหนกอยางงาย (Weighting Score

Equation) ในการประเมนดงน

NTP = W

1R

1 + W

2R

2 + W

3R

3 +...W

nR

n

W1 + W

2 + W

3 + ... W

n

โดย NTP = ระดบศกยภาพของเสนทางเดนศกษา

ธรรมชาต (Nature Trails Potential)

R1-n

= คาคะแนนศกยภาพของตวชวดท 1

ถง n

W1-n

= คาถวงน�าหนกของตวชวดท 1 ถง n

น�าคาทไดมาเปรยบเทยบกบเกณฑทก�าหนด

โดยแบงเปน 3 ระดบ ดงน

1.0-1.7 คอ ศกยภาพต�าในการพฒนาเปน

เสนทางเดนศกษาธรรมชาต

(low potential)

1.8-2.4 คอ ศกยภาพปานกลางในการพฒนา

เปนเสนทางเดนศกษาธรรมชาต

(moderate potential)

2.5-3.0 คอ ศกยภาพสงในการพฒนาเปน

เสนทางเดนศกษาธรรมชาต

(high potential)

1.2.2 ชวงเวลาในการประเมนศกยภาพ

การประเมนศกยภาพทรพยากร

นนทนาการในการศกษาครงนไดท�าการประเมนโดย

แบงออกเปน 3 ชวง ตามฤดกาล คอชวงฤดหนาว (เดอน

พฤศจกายน – มกราคม) ชวงฤดรอน (เดอนกมภาพนธ

– เมษายน) และชวงฤดฝน (เดอนพฤษภาคม – ตลาคม)

เนองจากในแตละชวงเวลามสภาพภมอากาศทแตกตางกน

จงสงผลใหลกษณะของปจจยชวดทปรากฏแตกตางกน

2. ออกแบบโปรแกรมสอความหมายในเสนทาง

เดนศกษาธรรมชาตขนดง

2.1 การออกแบบโปรแกรมสอความหมาย

ธรรมชาต

2.1.1 การก�าหนดกลมเปาหมายในการ

สอความหมาย

ก�าหนดกลมเปาหมายของเสนทางเดน

ศกษาธรรมชาตขนดงเปนกลมนกเรยน นสต นกศกษา

ทมความสนใจในการเรยนรเกยวกบระบบนเวศปาไม

2.1.2 การก�าหนดเคาโครงเรองในการสอ

ความหมาย

น�าขอมลทไดจากการส�ารวจลกษณะ

ทวไปของเสนทางและการประเมนศกยภาพทรพยากร

ของพนท ซงพจารณาจากความโดดเดน ความหลากหลาย

และความนาสนใจของทรพยากรในแหลงทองเทยว

ทงในดานความสวยงาม ดานคณคาทมตอการด�ารง

ชวต และความส�าคญตอระบบนเวศ มาก�าหนดเปน

เคาโครงเรองในการสอความหมายทเชอมโยงใหผมา

เยอนรสกถงคณคาของทรพยากรในพนท ซงเนอหา

ส�าหรบใชในการบรรยายไดรบการตรวจสอบเนอหาจาก

ผเชยวชาญ 4 ทาน โดยมการล�าดบเนอหาหรอประเดน

ส�าคญทตองการน�าเสนอ และก�าหนดรปแบบของการ

สอความหมายเปนการสอความหมายโดยไมใชคน ซง

ค�านงถงการใชเทคนค การบรรยายประกอบฉาก และ

การยกตวอยางเรองราวหรองานวจยทเกยวของ เพอ

เปนการกระตนใหผฟงหรอผมาเยอนมสวนรวมในเรอง

ราวนนๆ และสรางแรงบนดาลใจหรอกอใหเกดความ

รสกตอเรองราวทไดรบร

2.2 การทดสอบประสทธผลของโปรแกรม

สอความหมายธรรมชาต

158 Thai J. For. 37 (1) : 153-163 (2018)

2.2.1 การออกแบบเครองมอ

ในการทดสอบประสทธผลของ

โปรแกรมสอความหมายธรรมชาตดานการเรยนร ได

ท�าการออกแบบแบบวดความรเพอเปนเครองมอหลก

ในการทดสอบประสทธผล โดยแบบวดความรกอนและ

หลงการรบชมวดทศนบรรยายขอมล ก�าหนดเนอหาท

ตองการทดสอบใหครอบคลมเนอหาทงหมดทมอยใน

วดทศนบรรยายขอมล และเลอกรปแบบการทดสอบ

เปนแบบปรนย โดยมค�าตอบไวใหผทดสอบเลอกตอบ

ค�าตอบทถกตอง ซงเปนแบบวดความรทผานการตรวจ

สอบคณภาพจากผเชยวชาญและปรบปรงคณภาพแลว

มคาความยากโดยรวมของแบบวดความรของผใช

ประโยชนอยในระดบคอนขางงาย (0.53)

2.2.2 กลมตวอยาง

ก�าหนดผเขาใชประโยชนในพนท

สถานวจยและฝกนสตวนศาสตรวงน�าเขยวในชวงเดอน

กรกฎาคม พ.ศ. 2559 (ซงเปนชวงตวแทนของฤดฝน)

จ�านวน 220 คน เปนกลมตวอยางในการศกษา

2.2.3 การทดสอบประสทธผลของโปรแกรม

สอความหมายธรรมชาตและการวเคราะหขอมล

ท�าการทดสอบประสทธผลของ

โปรแกรมสอความหมายธรรมชาต โดยวธการศกษาแบบ

ทดลอง (experimental design) โดยใหผมาเยอนท�าแบบ

ทดสอบกอนและหลงการใชโปรแกรมสอความหมาย

ธรรมชาตทไดพฒนาขน ซงเปนลกษณะการทดสอบ

กอนและหลงการวางเงอนไง (pretest – posttest control

group design) และท�าการเปรยบเทยบความแตกตางของ

คาเฉลยคะแนนกอนและหลงการรบชมวดทศนบรรยาย

ขอมลโดยใชการวเคราะหขอมลความแตกตางของคา

เฉลยขอมลแบบค (paired sample T-test) ซงเปนการ

วเคราะหขอมลในการเปรยบเทยบความแตกตางของคา

เฉลยทงสองคาทวดมาจากขอมลสองกลมทสมพนธกน

โดยวดมาจากกลมตวอยางเดยวกนสองครง

ผลและวจารณ

จากการศกษาการออกแบบโปรแกรมการสอ

ความหมายธรรมชาต ในพนทสถานวจยและฝกนสต

วนศาสตรวงน�าเขยว จงหวดนครราชสมา ไดผลการ

ศกษาในแตละสวน ดงน

1. การประเมนศกยภาพของทรพยากรนนทนาการ

เพอการสอความหมาย

1.1 ลกษณะทวไปของเสนทาง

เสนทางเดนศกษาธรรมชาตขนดง เปน

เสนทางเดนวนเปนวงรอบ (loop trail) มระยะทางรวม

ประมาณ 1.9 กโลเมตร ความสงจากระดบน�าทะเล

248-283 เมตร ซงสวนใหญเปนเสนทางทคอนขาง

ราบ มความลาดชนตลอดเสนทางโดยเฉลยนอยกวา 5

องศา ใชระยะเวลาในการเดนประมาณ 1-2 ชวโมง พบ

สงคมปาดบแลง และปาเบญจพรรณ สลบกนไปตลอด

เสนทาง โดยสวนใหญจะเปนสงคมปาดบแลง ซงแตละ

ชวงของเสนทางจะพบสงคมปาดบแลงทแตกตางกนไป

ทงปาดบแลงรมหวย และปาดบแลงพนทลาดชน ตลอด

เสนทางมการปรบปรงเสนทางและสรางสงอ�านวยความ

สะดวกเพอปองกนอนตรายส�าหรบนกทองเทยวเปนบาง

จด เชนการสรางสะพานไมเพอใชส�าหรบการเดนขาม

ล�าธาร

1.2 การประเมนศกยภาพของทรพยากร

นนทนาการ

ผลการประเมนศกยภาพทรพยากร

นนทนาการทางธรรมชาตในเสนทางเดนศกษาธรรมชาต

ขนดง โดยพจารณาจากคณคาทางดานตางๆ ประกอบ

ดวยตวชวดทงหมด 13 ตวชวด พบวามศกยภาพสง

ในการพฒนาเปนเสนทางศกษาธรรมชาต โดยเฉพาะ

ศกยภาพในดานความโดดเดนเฉพาะตวของระบบนเวศ

ในแหลงธรรมชาต ความเปนแหลงรวมพชหรอสตวท

มลกษณะโดดเดน หายาก ใกลสญพนธ หรอมจ�านวน

มาก ความดงดดใจของแหลงทองเทยว และศกยภาพ

ดานการสอความหมาย (Table 1)

159วารสารวนศาสตร 37 (1) : 153-163 (2561)

Table 1 The potential of recreation resources agreement.

Indicators Weight (Wi)

Score(Ri)

WixRi

1. Uniqueness of recreation resources 3 3 92. Distinctiveness of plant and wildlife community 2 3 63. Landscape scenic quality 3 2 64. Uniqueness of physical setting 3 2 65. Attractiveness of site destination 3 3 96. Relationship between tourism destination and local people 1 2 27. Significance of nature interpretation 3 3 98. Climate condition 2 2 49. Rainfall 1 3 310. The risk of destruction by human 1 3 311. The risk of destruction by nature 2 3 612. Soil erosion potential 1 3 313. Site resistance 2 2 4

∑Wi 27

∑(WixRi) 70

∑(WixRi)/ ∑Wi 2.6

Potential Level High

Remarks: Weight (Wi) = the significance each indicator: 3: very important, 2: important, 1: less important Score (Ri) = level of potential 3: high potential, 2: moderate potential, 1: low potential

2. ออกแบบโปรแกรมสอความหมายในเสนทางเดนศกษาธรรมชาตขนดง 2.1 การออกแบบโปรแกรมสอความหมาย

เมอพจารณาจากการประเมนศกยภาพ

และการส�ารวจทรพยากรสอความหมายในเสนทาง และ

น�ามาก�าหนดเปนเคาโครงเรองในการสอความหมาย

ธรรมชาต คอ พลวตปาดบแลงภมภาคอสาน โดยมจด

สอความหมายทงหมด 10 จดสอความหมาย แตละจด

หางกน 150 - 250 เมตร โดยประมาณ ส�าหรบสอทใช

ไดมการพฒนาโดยใชวดทศนบรรยายขอมล ซงจากการ

ศกษางานวจยทเกยวของพบวาการใชวดทศนบรรยาย

ขอมลในการสอความหมายสามารถกอใหเกดความร

ความเขาใจในเนอหาการสอความหมายไดเปนอยางด

เนองจากการใชวดทศนบรรยายขอมลพรอมภาพ

ประกอบจากในพนทสามารถท�าใหผฟงหรอผมาเยอน

มองเหนลกษณะของทรพยากรทตองการสอความหมาย

ไดชดเจนมากขน

160 Thai J. For. 37 (1) : 153-163 (2018)

Figure 1Nature Interpretation Program at Khundong.Figure 1 Nature Interpretation Program at Khundong.

161วารสารวนศาสตร 37 (1) : 153-163 (2561)

2.2 การทดสอบประสทธผลของโปรแกรม

สอความหมายธรรมชาต

กลมตวอยางในการศกษาเปนผเขาใช

ประโยชนในพนทสถานวจยและฝกนสตวนศาสตร

วงน�าเขยวในชวงเดอนกรกฎาคม พ.ศ. 2559 จ�านวน 220

คน กลมตวอยางสวนใหญเปนเพศหญง (รอยละ 64.50)

มากกวาเพศชาย (รอยละ 35.50) อายอยในชวง 18 - 23 ป

กลมตวอยางทงหมดศกษาอยในระดบปรญญาตร โดย

เปนผทมความสนใจในการเรยนรเกยวกบระบบนเวศ

อยในระดบมากและมความเหนตรงกนวาการพฒนา

โปรแกรมสอความหมายโดยใชวดทศนบรรยายขอมล

พรอมภาพประกอบ สามารถเพมความสนใจในการ

เรยนรเรองราวตางๆ ในพนท และจากผลการทดสอบ

ประสทธผลของโปรแกรมสอความหมาย โดยพจารณา

จากคาคะแนนกอนและหลงการรบชมวดทศนบรรยาย

ขอมล พบวาจากคะแนนเตม 12 คะแนน กลมตวอยาง ม

คาคะแนนหลงการทดสอบ (x = 6.69) มากกวาคาคะแนน

กอนการทดสอบ (x = 9.49) อยางมนยส�าคญทางสถต

(t = 940.81, P-value = 0.000) แสดงใหเหนวาโปรแกรม

สอความหมายธรรมชาตเกดประสทธผลในดานการให

ความร ความเขาใจเกยวกบทรพยากรธรรมชาตและ

ระบบนเวศแกกลมตวอยางไดมากขน (Table 2)

Table 2 The effectiveness of nature interpretation program.

Test Samples () SD t P-value

Pre - test 220 6.69 1.697

Post - test 220 9.49 1.718

18.049 0.000

Remark: the maximum score of 12

สรป

การออกแบบโปรแกรมการสอความหมาย

ธรรมชาต ในพนทสถานวจยและฝกนสตวนศาสตร

วงน�าเขยว จงหวดนครราชสมา มวตถประสงคเพอพฒนา

โปรแกรมสอความหมายธรรมชาตทสงเสรมการเรยนร

เกยวกบทรพยากรธรรมชาตและสอดคลองกบศกยภาพ

ของทรพยากรนนทนาการในพนท โดยกระบวนการ

พฒนาโปรแกรมสอความหมายในครงนประกอบดวย

1) การประเมนศกยภาพของทรพยากรนนทนาการใน

การสอความหมายซงน�ามาเปนพนฐานในการก�าหนด

เคาโครงเรองสอความหมายและพฒนาเปนโปรแกรม

สอความหมายในพนท และ 2) การออกแบบโปรแกรม

สอความหมายในเสนทางเดนศกษาธรรมชาตขนดง

โดยสามารถสรปผลการศกษาไดดงน

1. จากการศกษาขอมลพนฐานและลกษณะ

ทวไปของเสนทางเดนศกษาธรรมชาตขนดงเพอประเมน

ศกยภาพทรพยากรนนทนาการในเสนทาง พบวาเสนทาง

เดนศกษาธรรมชาตขนดงมศกยภาพสงในการพฒนา

เปนเสนทางเดนศกษาธรรมชาต โดยเฉพาะศกยภาพ

ดานการสอความหมาย เนองจากผลทไดจากการศกษา

ลกษณะเดนของทรพยากรและสงคมพชในพนท พบวา

สงคมพชทพบในบรเวณนมความอดมสมบรณและเปน

สงคมพชทมความหลากหลาย นอกจากนยงเปนพนทของ

คณะวนศาสตรทใชส�าหรบการศกษาวจยและฝกสอน

นสตภาคสนามจงเปนแหลงเรยนรเกยวกบทรพยากร

และระบบนเวศปาไมไดเปนอยางด จงสามารถน�ามา

ออกแบบโปรแกรมสอความหมายทมเนอหาเกยวกบ

การท�าวจยเพอการจดการปาไม การศกษาโครงสรางของ

สงคมพชทพบเหนในเสนทาง และนเวศวทยาของพนธไม

ทพบในเสนทาง ซงท�าใหเสนทางเดนศกษาธรรมชาต

นสามารถสงเสรมการทองเทยวเชงนเวศไดในอนาคต

โดยเฉพาะในมตของการเรยนรสภาพแวดลอมและ

162 Thai J. For. 37 (1) : 153-163 (2018)

ระบบนเวศในพนท อกทงยงมปจจยเสรมในดานทตง

ของพนททอยใกลทางหลวงแผนดนหมายเลข 304 ซง

เปนเสนทางการทองเทยวหลกของอ�าเภอวงน�าเขยว จง

เปนการเพมโอกาสในการเขาถงใหกบกลมผมาเยอน

ทหลากหลายมากขน หากในอนาคตมการพฒนาการ

ทองเทยวขนควรมการประเมนการจดการดานตางๆ

เพมเตม ทงในดานของศกยภาพในการสงเสรมการ

ทองเทยว รวมถงศกยภาพในการบรหารจดการพนท

เพอสงเสรมใหเกดการทองเทยวอยางยงยนตอไป และ

ส�าหรบในบรเวณเสนทางเดนศกษาธรรมชาตขนดง

ควรมการจดการในเรองของการดแลสภาพเสนทาง

เนองจากบางชวงของเสนทางไมชดเจนจงอาจสงผล

ใหผมาเยอนเดนออกนอกเสนทางได โดยหนวยงาน

ผดแลควรปรบปรงเสนทางใหมความชดเจนมากขน

และชวงฤดฝนมบางชวงของเสนทางทถกน�าทวมขง

เนองจากเสนทางบางสวนมการเดนขามล�าน�า จงควร

มการแนะน�าใหผมาเยอนหลกเลยงการเขาใชในชวงฤด

ฝน เพอความปลอดภยของผมาเยอน

2. โปรแกรมสอความหมายในเสนทางเดน

ศกษาธรรมชาตขนดง มเคาโครงเรองหลกในการสอ

ความหมายธรรมชาต คอ พลวตปาดบแลงภมภาคอสาน

โดยมทงหมด 10 จดสอความหมาย สอทใชส�าหรบ

การน�าเสนอ คอ วดทศนบรรยายขอมล ซงเปนการน�า

เอาเทคโนโลยสมยใหมเขามาเปนสอกลางในการน�า

เสนอ อาจมความเหมาะสมกบกลมผมาเยอนบางกลม

โดยเฉพาะกลมทอยในชวงวยรน (อาย 12 - 25 ป) จงถอ

เปนขอจ�ากดของรปแบบการสอความหมายทไมสามารถ

ใชไดกบผมาเยอนทกกลม โดยเฉพาะกลมผสงอาย ใน

อนาคตจงควรมการพฒนาสอรปแบบอนเพอตอบสนอง

ตอกลมผมาเยอนทกกลมวย เชน แผนพบ หนงสอเลม

เลก หรอเจาหนาทสอความหมาย เปนตน อกทงการน�า

เสนอการสอความหมายในรปแบบวดทศนบรรยายขอมล

จ�าเปนตองน�าเสนอในพนททมความเงยบพอสมควร

จงตองมการจ�ากดจ�านวนคนทเขาสเสนทางในแตละ

รอบ ซงอาจก�าหนดเปนกลม กลมละประมาณ 5 – 10

คน เพอใหการสอความหมายทจดท�าขนมประสทธภาพ

มากขน และในสวนของเนอหาการสอความหมายทจด

ท�าขนสะทอนใหเหนถงลกษณะเดนในชวงฤดหนาว

และฤดรอนเปนสวนใหญ จงควรมการพฒนาการสอ

ความหมายทครอบคลมลกษณะเดนของทรพยากร

ทกชวงฤดกาล เพอเปนการเสรมสรางประสบการณ

นนทนาการทดใหแกผมาเยอน ในสวนของการทดสอบ

ประสทธผลของโปรแกรมสอความหมายธรรมชาตเสน

ทางเดนศกษาธรรมชาตขนดง พบวาโปรแกรมสอความ

หมายทจดท�าขนเกดประสทธผลในการใหความรเกยว

กบทรพยากรธรรมชาตและระบบนเวศกบผมาเยอน ซง

เหนไดจากคาคะแนนหลงการรบชมวดทศนบรรยาย

ขอมล (x = 9.49, SD = 1.718) มคามากกวาคาคะแนน

กอนการรบชมวดทศนบรรยายขอมล (x = 6.69, SD =

1.697) อยางมนยส�าคญทางสถต (t = 940.81, P-value

= 0.000) ซงอาจเปนผลมาจากกลมตวอยางในการศกษา

ครงนเปนกลมผใชประโยชนทมความสนใจการเรยนร

เกยวกบระบบนเวศปาไม และมความรพนฐานเกยวกบ

ระบบนเวศปาไมและการจดการปาไมในระดบหนง

จงอาจท�าใหคาคะแนนทไดจากการวดผลความรมคาท

สง ซงหากเปนนกทองเทยวทวไปทไมมความรพนฐาน

เกยวกบระบบนเวศปาไมหรอการจดการปาไม อาจไม

เขาใจในการสอความหมายไดอยางครบถวนสมบรณ

เนองดวยเนอหาในการบรรยายมค�าศพททางวชาการ

ปาไมและมรายละเอยดของเนอหาคอนขางมาก ซงอาจ

เปนปจจยในการจ�ากดกลมผมาเยอนใหอยในกลมทม

ความสนใจเฉพาะ

จากผลการศกษาสรปไดวางานวจยนจะชวย

สงเสรมโอกาสการเรยนรระบบนเวศและทรพยากรธรรมชาต

ในพนท และเพอใหเกดการสงเสรมการเรยนรทกวาง

ขนในอนาคตควรมการพฒนาโปรแกรมทมเนอหาท

เขาใจงายขน เพอชวยใหสามารถเขาใจในเนอหาไดด

ขน และตอบสนองกลมผใชประโยชนไดหลากหลาย

มากขน รวมถงการปรบปรงขอมลใหเปนปจจบนและ

มความนาสนใจตลอดเวลา นอกจากนเมอพจารณาถง

เปาหมายส�าคญของการสอความหมายทมงหวงถงการ

163วารสารวนศาสตร 37 (1) : 153-163 (2561)

เปลยนแปลงพฤตกรรมในการอนรกษทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอมของผทไดรบการสอความหมาย ใน

อนาคตจงควรมการศกษาตอเนองถงการท�าใหเกดการ

เปลยนแปลงพฤตกรรมตอไป เพอใหบรรลเปาหมาย

ของการสอความหมายอยางแทจรง

ค�านยม

ขอขอบคณส�านกงานคณะกรรมการวจยแหง

ชาต (วช.) และส�านกกองทนสนบสนนการวจย (สกว.)

ป พ.ศ. 2558 ทใหทนสนบสนนในการท�าการวจยภายใต

แผนงานวจย “การพฒนาตนแบบการทองเทยวอยาง

ยงยนในพนทปาสงวนแหงชาต ปาวงน�าเขยว – ปาเขา

ภหลวง จงหวดนครราชสมา”

เอกสารและสงอางอง

คณะวนศาสตร. 2555. สถานฝกนสตวนศาสตรวง

น�าเขยว จงหวดนครราชสมา. แหลงทมา:

http://www.forest.ku.ac.th/camp/campw.

pdf, 17 กรกฎาคม 2558.

นนทชย พงศพฒนานรกษ, วสนต จนทรแดง,

แสงสรรค ภมสถาน, สราวธ สงขแกว, รงเรอง

พลศร, พชต ล�าไย, ปยวตน ดลกสมพนธ,

นรนธร จ�าวงษ, พยตตพล ณรงคะชวนะ,

ยทธพงษ ครมงคละ และนพพร จนทรเกด. 2558.

แผนพฒนาปาสาธตวงน�าเขยว อ�าเภอวงน�า

เขยว จงหวดนครราชสมา (พ.ศ. 2559-2463).

คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร,

กรงเทพฯ.

สนชย หอมจนทร, ดรรชน เอมพนธ และสนต

เกตปราณต. 2557 การพฒนาโปรแกรม

สอความหมายในเสนทางจกรยานพนท

บางกะเจา อ�าเภอพระประแดง จงหวด

สมทรปราการ. วารสารวนศาสตร 33 (1): 97-107.

ส�านกอทยานแหงชาต กรมอทยานแหงชาต สตวปา และ

พนธพช. 2555. การสอความหมายธรรมชาต.

พมพครงท 1. สวนนนทนาการและสอความ

หมาย, กรงเทพฯ.

แสงสรรค ภมสถาน, นนทชย พงศพฒนานรกษ,

ภรวจน เดชอม, สมหมาย อดมวทต, ฐตวฒ

ชยสวสดอาร, วรานนต ตนตเวทย และส

คด เรองเรอ. 2559. การพฒนาตนแบบการ

ทองเทยวอยางยงยนในพนทปาสงวนแหงชาต

ปาวงน�าเขยว จงหวดนครราชสมา. ส�านกงาน

กองทนสนบสนนการวจย. กรงเทพฯ.

เอกชย พรหมแสง. 2557. การออกแบบโปรแกรมการ

สอความหมายธรรมชาตบรเวณเสนทางเดน

ปาระยะไกล ในเขตรกษาพนธสตวปาภหลวง.

วารสารวนศาสตร 33 (2): 77-87.

Ham, S.H. 1992. Environmental interpretation: A

practical guide for people with big ideas

and small budgets. North American Press,

Colorado.

National Park Service, U.S. Department of the Interior.

2007A. Foundations of Interpretation

Curriculum Content Narrative. Available

Source: http://www.nps.gov/idp/interp/101/

FoundationsCurriculum.pdf, November 2, 2015.

National Park Service, U.S. Department of the Interior.

2007B. Interpretive Themes. Available

Source: https://www.nps.gov/idp/interp/101/

themes.pdf, November 2, 2015.

Tilden, F. 1957. Interpreting our heritage. Chapel

Hill, North Carolina: University of North

Carolina Press.