33 Heildarframboð og heildareftirspurn. Hagsveiflur til skamms tíma Landsframleiðslan sveiflast...
-
date post
20-Dec-2015 -
Category
Documents
-
view
226 -
download
4
Transcript of 33 Heildarframboð og heildareftirspurn. Hagsveiflur til skamms tíma Landsframleiðslan sveiflast...
Hagsveiflur til skamms tíma
• Landsframleiðslan sveiflast til frá ári til árs• Flest ár eykst landsframleiðslan• Landsframleiðsla Bandaríkjanna hefur aukizt um
3% á ári að jafnaði síðan 1945• Landsframleiðsla Íslands jókst um 4% á ári að
jafnaði 1960-2008• Sum ár vex landsframleiðslan ekki eins og vant er • NiðursveiflaNiðursveifla eða lægðlægð er það kallað, þegar
landsframleiðsla minnkar og atvinnuleysi eykst• KreppaKreppa er djúp niðursveifla
Fjórar staðreyndir um hagsveiflur
1. Hagsveiflur eru óreglulegar og ófyrirsjáanlegar
2. Flestar þjóðhagsstærðir sveiflast í takt
3. Þegar landsframleiðsla eykst, minnkar atvinnuleysi og öfugt
4. Hagsveiflur ólíkra landa líkjast hver annarri meira með auknum viðskiptum milli landanna
Mynd 1A. Bandaríkin: Skammtímasveiflur
Milljarðar dollaraá verðlagi 1996
Real GDP
(a) VLF á föstu verðlagi
$10,000
9,000
8,000
7,000
6,000
5,000
4,000
3,000
2,0001965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000
Lægðir
Landsframleiðsla
Hækkun olíuverðs
Hækkun vaxta
Lækkun hlutabréfaverðs
Fjórar staðreyndir um hagsveiflur
• Flestar þjóðhagsstærðir sveiflast í takt• Flestar þjóðhagsstærðir, sem mæla tekjur og
framleiðslu, sveiflast í taktsveiflast í takt hver við aðra
• Þótt margar þjóðhagsstærðir sveiflist í takt, sveiflast þær eigi að síður mismikið til
• Fjárfesting er sérstaklega sveiflugjörn
• Atvinnuleysi er einnig sveiflugjarnt
Mynd 1B. Bandaríkin: Fjárfesting
Milljarðar dollaraá verðlagi 1996
(b) Fjárfesting
$1,800
1,600
1,400
1,200
1,000
800
600
400
2001965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000
Investment spendingFjárfesting
Fjórar staðreyndir um hagsveiflur
• Þegar landsframleiðsla eykst, minnkar atvinnuleysi• Breytingar á landsframleiðslu standa í öfugu
hlutfalli við breytingar á atvinnuleysi
• Þegar hagkerfið lendir í lægð, eykst atvinnuleysi verulega
• Lögmál Okuns:
Fjórar staðreyndir um hagsveiflur
• Þegar landsframleiðsla eykst, minnkar atvinnuleysi• Breytingar á landsframleiðslu standa í öfugu
hlutfalli við breytingar á atvinnuleysi
• Þegar hagkerfið lendir í lægð, eykst atvinnuleysi verulega
• Lögmál Okuns:uF = eðlilegt atvinnuleysi, við fulla atvinnu
YF = landsframleiðsla við fulla atvinnu
100*33,0
F
FF
Y
YYuu
Fjórar staðreyndir um hagsveiflur
Lögmál Okuns• u = uF ef Y = YF
• u > uF ef Y < YF
• u < uF ef Y > YF
• Ef Y stendur í stað og YF heldur áfram að vaxa, þá eykst u upp fyrir uF
• Y þarf að vaxa jafnhratt og YF til að halda atvinnuleysi í skefjum
• Ef Y fellur 3% niður fyrir YF, eykst u um 1%
100*33,0
F
FF
Y
YYuu
Mynd 1C. Bandaríkin: Atvinnuleysi
Hlutfall afmannafla
(c) Atvinnuleysi
0
2
4
6
8
10
12
1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000
Unemployment rateAtvinnuleysi
Lögmál Okuns á Íslandi
VLF og framleiðslugeta 1960-2008 (ISK á verðlagi 2000)
Framleiðslugap og atvinnuleysi 1991-2008
Framleiðslugap (%)
Atv
innu
leys
i (%
)
Fjórar staðreyndir um hagsveiflur
• Hagsveiflur ólíkra landa líkjast hver annarri meira með auknum viðskiptum milli landanna, löndin líkjast hvert öðru
• Ef hagsveiflur eru misgengar í ólíkum löndum, eiga þau ekki vel heima saman í myntbandalagi• Eitt landið getur þurft vaxtalækkun, annað
getur á sama tíma þurft vaxtahækkun• Aukin millilandaviðskipti draga úr
misgengi hagsveiflna, löndin samsamast
Að skýra hagsveiflur
• Hagþróun frá ári til árs er frábrugðin hagþróun til langs tíma litið• Kenning Davids Hume (klassíska kenningin)
• Ólík öfl ráða gangi raunstærða og nafnstærða• Breytingar peningamagns hafa áhrif á
nafnstærðir, en engin áhrif á raunstærðir
• Forsendan um hlutleysi peningahlutleysi peninga á ekki við, þegar við fjöllum um breytingar landsframleiðslu frá ári til árs
Hagvöxtur í bráð og lengd
Tími
Þjó
ðarf
ram
leið
sla
Framleiðsla
Framleiðslugeta
Hagsveiflurí bráð
Hagvöxturtil lengdar
Lægð
Hæð
Upprifjun
Einfalt líkan af þjóðarbúskapnum í bráð
• Notum tvær lykilstærðir til að búa til líkan af hegðan hagkerfisins frá ári til árs• Landsframleiðsla• Verðlag
• Búum til líkan af heildarframboðiheildarframboði og heildareftirspurnheildareftirspurn til skýrir skammtímasveiflur landsframleiðslunnar í kringum langtímaleitni framleiðslunnar
Einfalt líkan af þjóðarbúskapnum í bráð
• Heildarframboð og heildareftirspurn• Heildareftirspurnarkúrfan sýnir það magn af
vörum og þjónustu, sem heimili, fyrirtæki og ríkið hafa hug á að kaupa við gefnu verðlagi• Heildareftirspurn fer eftir verðlagi
• Heildarframboðskúrfan sýnir það magn af vörum og þjónustu, sem fyrirtæki eru fús til að framleiða og selja við gefnu verðlagi• Heildarframboð fer einnig eftir verðlagi
Mynd 2. Heildareftirspurn og heildarframboð
Landsframleiðsla
Verðlag
0
Heildarframboð
Heildareftirspurn
Jafnvægis-framleiðsla
Jafnvægis-verðlag
Séð þetta áður?
Heildareftirspurn
• Fjórir útgjaldaþættir landsframleiðslunnar mynda heildareftirspurn
Y = C + I + G + NXY = C + I + G + NX• C = neyzla
• I = fjárfesting
• G = ríkisútgjöld
• NX = hreinn útflutningur
Mynd 3. Heildareftirspurnarkúrfan
Landsframleiðsla
Verðlag
0
Heildareftirspurn
P
Y Y2
P2
1. Lækkunverðlags …
2. ... eykur heildareftirspurn
Hvers vegna heildareftirspurnarkúrfan hallar niður: Þrjár skýringar
1. Verðlag og neyzla:
AuðsáhrifAuðsáhrif
2. Verðlag og fjárfesting:
VaxtaáhrifVaxtaáhrif
3. Verðlag og hreinn útflutningur:
GengisáhrifGengisáhrif
Hvers vegna heildareftirspurnarkúrfan hallar niður
• Verðlag og neyzla: AuðsáhrifAuðsáhrif• Lækkun verðlags eykur raunvirði eigna (AA
fyrir auð) og einnig kaupmátt launa, svo að neytendum finnst þeir hafa meira svigrúm til eyðslu og neyzla eykst
• Aukin neyzla þýðir aukna heildareftirspurn, þar eð neyzla er partur af heildareftirspurn
• P A/P C AD Y
Hvers vegna heildareftirspurnarkúrfan hallar niður
• Verðlag og fjárfesting: VaxtaáhrifVaxtaáhrif• Lækkun verðlags dregur úr peningaeftirspurn
og eykur því framboð lánsfjár, og þá lækka raunvextir, svo að fjárfesting eykst
• Aukin fjárfesting kallar á aukna heildareftirspurn, þar eð fjárfesting er partur af heildareftirspurn
• Rifjum upp mynd úr 32. kafla
Upprifjun: LánsfjármarkaðurUpprifjun: Lánsfjármarkaður
Lánsfé
Raunvextir
Framboð lánsfjár(Innlendur sparnaður)
Eftirspurn eftir lánsfé(Innlend og erlend fjárfesting)
Jafnvægi
Jafnvægismagn
Raunvextirí jafnvægi
Lækkun verðlags minnkar peningaeftirspurn, svo að framboðskúrfan hliðrast til hægri og raunvextir lækka
Hvers vegna heildareftirspurnarkúrfan hallar niður
• Verðlag og hreinn útflutningur: GengisáhrifGengisáhrif• Þegar verðlag lækkar heima fyrir, lækka
raunvextir og raungengið lækkar einnig, svo að hreinn útflutningur eykst• E = eP/P* => raungengi fer eftir verðlagi
• Aukinn hreinn útflutningur þýðir aukna heildareftirspurn, þar eð hreinn útflutningur er partur af heildareftirspurn
Hvers vegna heildareftirspurnarkúrfan kann að hliðrast til
• Heildareftirspurnarkúrfan
• Neikvæður halli hennar sýnir, að lækkun verlags örvar heildareftirspurn eftir vörum og þjónustu
• Margir aðrir þættir hafa áhrif á heildareftirspurn við gefnu verðlagi
• Þegar einhver þessara þátta breytist, hliðrast heildareftirspurnarkúrfan úr stað
Hvers vegna heildareftirspurnarkúrfan kann að hliðrast til
• Hvaða þættir hliðra heildareftirspurnarkúrfunni?
• Svarið felst í Y = C + I + G + NX= C + I + G + NX• Neyzla
• Fjárfesting
• Ríkisútgjöld
• Hreinn útflutningur
Hliðrun heildareftirspurnarkúrfunnar
Framleiðsla
Verð-lag
0
Heildareftirspurn, D1
P1
Y1
D2
Y2
Heildareftirspurn eykst við gefnu verðlagi
Heildarframboðskúrfan
• Heildarframboðskúrfan hallar upp í bráð
• Heildarframboðskúrfan er lóðrétt til lengdar• Heildarframboð vöru og þjónustu til langs
tíma litið fer eftir vinnuafli, fjármagni, náttúruauðlindum og tækni, sem notuð er til að umbreyta aðföngum í afurðir
• Verðlag hefur ekki áhrif á þessa þætti til langs tíma litið
Mynd 4. Heildarframboðskúrfan til lengdar
FramleiðslaEðlilegframleiðsla
við fulla atvinnu
Verðlag
0
Langtímaframboð
P2
1. Lækkun verðlags ...
2. … hefur engin áhrifá heildarframboð til langs tíma litið.
P
Heildarframboðskúrfan
• Heildarframboðskúrfan til langs tíma litið• Heildarframboðskúrfan er lóðréttlóðrétt til langs
tíma litið og sýnir landsframleiðslu við fulla atvinnu, þ.e. við eðlilegt atvinnuleysi
Hvers vegna heildarframboðskúrfan kann að hliðrast til
• Ef eitthvað verður til þess að breyta eðlilegri framleiðslu, hliðrast langtímaframboðskúrfan úr stað
• Hliðrunina má rekja til einhvers þeirra framleiðsluþátta, sem ráða landsframleiðslunni á framboðshlið hagkerfisins
Hvers vegna heildarframboðskúrfan kann að hliðrast til
• Hvaða þættir – hvaða öfl? – hliðra heildarframboðskúrfunni? • Vinnuafl
• Fjármagn
• Náttúruauðlindir
• Tækniþekking• Sáum þetta í hagvaxtarfræðinni
Mynd 5. Hagvöxtur til langs tíma og verðbólga
FramleiðslaY1980
AD1980
AD1990
Heildareftirspurn AD2000
Verðlag
0
Langtíma- framboðs-
kúrfa,LRAS1980
Y1990
LRAS1990
Y2000
LRAS2000
P1980
1. Tækniframfarirhliðra heildar-framboðskúrfunnitil langs tíma litið til hægri …
4. … og verðlaghækkar.
3. … svo að framleiðslavex smám saman …
P1990
P2000
2…. og vöxtur peningamagns hliðrar heildareftirspurn …
Ný leið til að lýsa hagvexti yfir löng tímabil og verðbólgu
• Skammtímasveiflur framleiðslu og verðlags má skoða sem frávik frá langtímaleitni
Hvers vegna heildarframboðskúrfan hallar upp til skamms tíma
• Hækkun verðlags hneigist til að örva framleiðslu á vörum og þjónustu í bráð
• Lækkun verðlags hneigist til að slæva framleiðslu á vörum og þjónustu í bráð
Mynd 6. Heildarframboðskúrfan í bráð
Framleiðsla
Verðlag
0
Heildarframboðskúrfatil skamms tíma litið
1. Lækkunverðlags …
2. ... dregur úr framboði ávörum og þjónustutil skamms tíma litið.
Y
P
Y2
P2
1
Hvers vegna heildarframboðskúrfan hallar upp til skamms tíma: Þrjár kenningar
1. Kauptregðukenningin
2. Verðtregðukenningin
3. Misskilningskenningin
Hvers vegna heildarframboðskúrfan hallar upp til skamms tíma: KauptregðukenninginKauptregðukenningin
• Nafnlaun breytast hægt: þau eru ,,klístruð” í bráð
• Nafnlaun lagast ekki strax að lækkun verðlags• Lækkun verðlags dregur úr hagnaði
fyrirtækja að óbreyttu kaupi
• Fyrirtækin bregðast við með því að draga úr atvinnu og framleiðslu
Hvers vegna heildarframboðskúrfan hallar upp til skamms tíma: VerðtregðukenninginVerðtregðukenningin
• Verð á sumri vöru og þjónustu lagast hægt að breyttum markaðsaðstæðum • Óvænt lækkun verðlags veldur því, að sum
fyrirtæki bjóða framleiðslu sína til sölu við of háu verði
• Þetta heldur aftur af sölu, svo að fyrirtækin reyna þá að draga úr framleiðslu sinni á vörum og þjónustu
Hvers vegna heildarframboðskúrfan hallar upp til skamms tíma: MisskilningskenninginMisskilningskenningin
• Breytingar á verðlagi valda misskilningi um markaðinn, þar sem framleiðendur selja afurðir sínar
• Þegar verðlag lækkar, kunna einstakir framleiðendur að skoða lækkunina sem skilaboð markaðsins um, að þeirþeir þurfi að draga úr framleiðslu, enda þótt allir aðrir framleiðendur standi frammi fyrir sömu verðlækkun
• AlmennAlmenn verðlækkun virðist þá vera sértæksértæk
Hvers vegna heildarframboðskúrfan kann að hliðrast til
• Hvaða þættir hliðra heildarframboðskúrfunni? • Höfum séð þetta áður, í hagvaxtarkaflanum:
• Vinnuafl
• Fjármagn
• Náttúruauðlindir
• Tækniþekking
Mynd 7. Langtímajafnvægi
Eðlilegframleiðsla við fulla atvinnu
Framleiðsla
Verðlag
0
Heildar-framboð
í bráð
Heildar-framboð
í lengd
Heildareftirspurn
AJafnvægis-verð
Mynd 8. Samdráttur heildareftirspurnar
Framleiðsla
Verðlag
0
Heildarframboðí bráð, AS
Heildar-framboð
í lengd
HeildareftirspurnAD
AP
Y
AD2
AS2
1. Samdrátturí heildareftirspurn … .
2. … dregur úr framleiðslu í bráð.
3. Skammtíma- framboðskúrfanhliðrast til hægri ...
4. . ... og framleiðslan leitaraftur í eðlilegt horf.
CP3
BP2
Y2
Tvær orsakir hagsveiflna
• EftirspurnarhnykkirEftirspurnarhnykkir
• Hliðrun heildareftirspurnarkúrfunnar ... • ... veldur sveiflum í framleiðslu til skamms
tíma litið
• ... hefur áhrif á verðlag í bráð og lengd
• ... hefur áhrif á framleiðslu í bráð
• ... hefur engin áhrifengin áhrif á framleiðslu til langs tíma litið
Tvær orsakir hagsveiflna
• FramboðsskellirFramboðsskellir• Ef einhver þeirra þátta, sem ráða legu
heildarframboðskúrfunnar, skreppur saman, þá ...
• ... minnkar framleiðsla niður fyrir eðlilega framleiðslu, þ.e. niður fyrir fulla atvinnu
• Atvinnuleysi eykst
• Verðlag hækkar
Mynd 9. Framboðsskellur
Framleiðsla
Verðlag
0
Heildareftirspurn
3. … svo að verðlaghækkar.
2. …. dregur úr framleiðslu …
1. Samdráttur heildarframboðsí bráð …
Heildar-framboð
í bráð, AS
Heildar-framboð
í lengd
Y
AP
AS2
B
Y2
P2
Áhrif framboðsskella
• Verðbólga samfara stöðnun (e. stagflation)• Samdráttur heildarframboðs veldur
verðbólgu samfara stöðnun
• Framleiðsla minnkar og verðbólga eykst
• Stjórnvöld hafa tök á að stýra heildareftirspurn, en þau geta samt ekki komið í veg fyrir hvort tveggja í senn: þau þurfa að veljaþurfa að velja milli verðbólgu og atvinnuleysis, sbr. 2. kafla (og 35. kafla)
Áhrif framboðsskella
• Viðbrögð hagstjórnar við niðursveiflum• Stjórnvöld geta brugðizt við niðursveiflu í
efnahagslífinu með því að
• Halda að sér höndum og bíða þess, að verðlag og kauplag lagist að nýjum aðstæðum
• Beita hagstjórnartækjum sínum til að örva heildareftirspurn og landsframleiðslu og draga með því móti úr atvinnuleysi
Mynd 10. Aðlögun hagstjórnar að framboðsskellum
FramleiðslaEðlilegframleiðsla
Verðlag
0
Heildar-framboð
í bráð, AS
Heildar-framboðí lengd
Heildareftirspurn, AD
P2
AP
AS2
3. … og þáhækkar verðlag enn frekar …
4. … en framleiðslahelzt föst við fulla atvinnu.
2. . … geta stjórnvöldkomið til móts viðsamdráttinn með því aðþenja eftirspurn …
1. Þegar heildarframboðdregst saman …
AD2
CP3
1