TEMA 3. ANTIČKA FILOZOFIJA

3.1 KOSMOLOŠKO RAZDOBLJE3.2 ANTROPOLOŠKO RAZDOBLJE3.3 HELINISTIČKO-RIMSKO RAZDOBLJE

MSŠ Travnik - Gimnazija

Tema 3. ANTIČKA FILOZOFIJA3.2 Antropološko razdoblje

2

a)Sofisti

b)Sokratc)Platon, svijet u idejamad)Aristotel, ideja u svijetu

U antropološkom razdoblju grčke filozofije težište mišljenja i filozofskih pitanja prenosi se sa kosmosa na čovjeka.Centar istraživanja je čovjek, ljudsko društvo. Svijet se sagledava kroz čovjeka i njegovo djelovanje u svijetu pitajući se za principe tog i takvog djelovanja.“Čovjek je mjera svih stvari, onih koje jesu da jesu i onih koje nisu da nisu” (Protagora)

3.2a Sofisti ( Protagora i Gorgija ) Sofisti su prvi profesionalni učitelji filozofije kao mišljenja u istoriji. Učenike su poučavali u sposobnostima vođenja polemike i dokazivanja s ciljem da ih osposobe za skupštinske rasprave.Iz te potrebe su razvijali razne teorije o državi i društvu.Protagora iz Abdere (481-411 pr.n.e.) Protjeran iz Atene a njegova knjiga “O prirodi” je javno spaljena što je prvi zabilježeni slučaj javnog spaljivanja neke knjige od strane oficijelne vlasti.Najznačajniji Protagorin stav je da naše spoznajne moći određuju kako se stvari javljaju u našoj spoznaji; da čovjek u sebi prikupla, sadrži i odmjerava svojstva stvari i da na taj način stvari ne postoje apsolutno i nezavisno od nas.

3

3.2b Sokrat iz Atene (470-399 pr.n.e.)

4

Filozof čije je učenje načinilo jasan zaokret, prekretnicu u filozofiji prema spoznaji i ljudskom djelovanju na osnovama spoznaje. Osnovno Sokratovo pitanje glasi: Kako mogu da činim dobro, tj. da posjedujem vrlinu? Odgovor je u znanju. “... onaj koji zna šta je pravo pravo će i činiti”Znanje je jedina prava vrlina i izvor svake mogućnosti dobrog djelovanja.

Smatrao je da postoje vječna i bezvremenska pravila o tome šta je ispravno a šta pogrešno.

Kada je osuđen na progonstvo iz Atene (ostrakizam) zbog optužbe da svojim učenjem “kvari” mladež i da je “bezbožnik”, ispio je otrov koji je sam sebi pripremio. Na samrti je rekao svojim sudijama: “Ja idem u smrt svojom voljom, a vi u život. Ali ko od nas kuda ide to mi ne možemo znati, to će se ipak nekad saznati.” Njegove sudije su otišle u sramotu, on u vječnu slavu

6

Spoznaja Uviđanje sopstvenog neznanja je prvi korak u spoznaji vrline.(“Upoznaj samoga sebe”) To ishodište je Sokrat formulisao kao znanje o ne znanju.(“Sad znam da ništa ne znam”)Do znanja se dolazi kroz sumnju “babičkom metodom” (majeutička metoda). Spoznaji istine treba pomoći kao što se i djetetu pomaže da dođe na svijet. Sposobnost rađanja je prorodna osobina. Tako i svaki čovjek može spoznati filozofske istine ako upotrijebi razum. Spoznaja istine je bolna, ali nas na kraju čeka radost spoznaje. Istina je u općem, u spoznaji pojma stvari a ne u nekoj pojedinačnoj stvari.

3.2c Platon, svijet ideja7

Platon Atinjanin (427-347 pr.n.e.) Jedan od najvećih filozofa u istoriji filozofije. Sokratov učenik. Prisustvovao je trenutku njegovog ispijanja otrova zbog osude da je “bezbožnik” i da je “kvario mladež”.Platon je bio veoma plodan pisac. Napisao je 29 dijaloga. Njegova filozofska razmišljanja se mogu posmatrati u četiri razvojne faze pa se i dijalozi prema razvojnim fazama svrstavaju u četiri grupe dijela.Prva faza, rana djela: “Apologija”, “Protagora”, “Država I”, ...

Druga, (prijelazna) faza: “Gorgija”, “Menon”, “Hipija”, ...Treća, (zrela) faza: “Fedon”, “Država”, ...Četvrta faza: “Parmenid”, “Sofist”, “Državnik”, “Timej”, “Zakoni”, ...Svijet ideja Po Platonu, svijet čulnih pojava, svijet kojeg opažamo postoji, ali to nije pravi svijet; to je samo svijet sjena realnog svijeta – svijeta ideja. Sve pojave u prirodi su, iako različite, u osnovi slične iz čega slijedi zaključak da postoji ograničen broj “uzora” koji se nalaze “iza” ili “iznad” svijeta stvari. Realno postoji “ideja čovjeka”, “ideja kamena”, “ideja vatre”, ... Ta stvarnost, koja je “iza” čulnog svijeta, je vječna, nepromjenljiva, savršena i kao takva osnova, “uzorak” svega postojećeg.

Spoznaja Pošto se biće pojavljuje u dva stupnja tako se ono i spoznaje kroz različite stupnjeve spoznaje

doksa,dianoia,episteme

O svijetu sjena se može imati mnenje (doksa), a karekteristike mnenja su

“nagađanje” (eikasia) i “vjerovanje” (pistis)

Razumska spoznaja (dianoia) spoznaje matematske odnose i pojmove i prijelazni je oblik spoznaje od mnenja ka znanju.

Znanje (episteme) je spoznaja svijeta ideja Duša čovjeku omogućava spoznaju jer sadržaj znanja ima od ranije pošto je boravila u svijetu ideja. Čovjeku kao subjektu je uskraćena misaona djelatnost. Funkcije mišljenja pripadaju “duši”, a ona je besmrtna i posjeduje znanje od ranije. U tijelo dolazi iz vana. Ona je ubačena u tijelo (svijet sjenki) i ima stalnu čežnju da se vrati u savršeni svijet ideja – svoje ishodište. Naše znanje se manifestuje kroz “sjećanje” duše (anamnesis). Jednom ubačena u tijelo i svijet sjenki neprestano će čeznuti da se vrati u savršeni svijet koji je svijet znanja.

Dušu na povratak u zavičaj (svijet ideja) stalno potiče “ljubavna čežnja” (eros), a dijalektika je sredstvo kojim se pobuđuje znanje. Filozofija je jedinstvo erosa i dijalektike. Naviše ideje su:

“ideja dobra” “ideja istine”“ideja ljepote”

Ideja Dobra je najviša ideja i sve teži da se k njoj uzdigne.

Parabola o pećini – poenta je u tome da odnos između mraka pečine i prirode van nje odgovara odnosu između oblika prirode i svijeta ideja. Priroda nije mračna i dosadna, ali je mračna i dosadna u poređenju sa jasnoćom ideja.(slika nečega lijepog i ljepota sama)

Učenje o čovjeku i državi Platon ljudsko tijelo posmatra u tri dijela (glava, grudi i dojnji dio) i svkom od njih odgovara po jedna duhovna osobina (razum, volja i požuda). Tako i država ima vladare, čuvare i proizvođače kojima odgovaraju tri stepena vrline (mudrost, hrabrost i uzdržanost). Shvatanje o uređenju idealne države Platon je iznio u dijalozima Država i Zakoni. Njegovi praktični pokušaji da na Siciliji praktično ostvari ideju države su propali a po njega umalo završili kobno.

3.2d Aristotel, ideja u svijetu13

Aristotel (384 – 322) Rodom iz Stagire u Trakiji, učenik Platonov, učitelj i odgajatelj princa Aleksandra (koji će kasnije biti prozvan Velikim). U pismu kojim ga je kralj Filip Makedonski pozvao da preuzme vaspitanje Aleksandra koji je imao 15 godina stoji: “ Ja imam jednog sina, ali ja nisam toliko zahvalan bogovima što su mi ga podarili koliko što su naredili da se rodi za vrijeme tvoga života.”(razlika; Dionizije – Aleksandar)

Osnivač peripatetičke škole u Ateni.

Sva dotadašnja znanja iz logike, fizike, psihologije, etike, politike, astronomije, meteorologije, zoologije, poetike i drugih oblasti predmet su genijalnih Aristotelovih istraživanja.

Ubraja se među najveće filozofe svih vremena, najznačajniji je sintetički um i uopće najsveobuhvatniji duh antike. Kritički preispitujući filozofiju svoga učitelja Aristotel sistematski razvija novu originalnu filozofiju i istovremeno enciklopedijski sabire rezultate starogrčke filozofije i posebnih nauka.Hegel će za Aristotela reći da je “jedan uman čovjek s kojim se niko ma iz kog vremena ne može uporediti”.Poslije Aleksandrove smrti Aristotel je, optužen za bogohuljenje , pobjegao iz Atene da se Atenjani ne bi (kako je sam rekao) po drugi put ogriješili o filozofiju. Nemalo iza toga je i umro u 63. godini života.

Logika i danas uzor za zasnivanje elementarne logike.Spisi iz logike (šest spisa) okupljeni su u djelu pod nazivom Organon. Njegova logika raspravlja prvenstveno o pojmovima, sudovima, zaključcima i dokazima, ali i o temeljnim logičkim problemima (principi mišljenja, indukcija i dedukcija, definicija, silogizam, logičke pogreške ...). Pojmovi su bit ili forma stvari čija je spoznaja cilj mišljenja. Najviši pojmovi (kategorije) u sebi obuhvaćaju sve druge pojmove a ima ih deset:

1. substancija2. kvantitet, 3. kvalitet,4. relacija,5. mjesto,6. vrijeme,7. položaj,8. posjedovanje,9. djelanje i10. trpljenje

Za Aristotela postoje tri opšta principa mišljenja :1. princip identiteta,2. princip kontradikcije i3. princip isključenja trećeg

Logika nije samoj sebi svrha već polazi od realnog predmeta i proučava kako se on očituje u mišljenju. Kategorije su najopštiji predikati mišljenja ali i najopštije odredbe svega postojećeg. Iskazi u sudu se odnose onako kako se u zbilji odnose predmeti iz čega slijedi da je veza pojmova pokazatelj veze stvari.

Prva filozofija (kasnije nazvana metafizika ) Učenje o najvišim, najopštijim principima svega postojećeg, učenje o prvom uzroku, o bitku uopšte. Pojedinačne nauke istražuju pojedinačne strane bitka a metafizika bitak po sebi.

Bitna razlika Aristotelovog i Platonovog filozofskog sistema je u shvatanju i rješavanju ontoloških pitanja.

PlatonRealno postoje jedino idejeOpšto postoji iznad i odvojeno od

pojedinačnig

Ideje su vječne i odvojene od pojavnog svijeta i one su “uzor” pojavnih stvari

Ono što vidimo je odraz nečega što stvarno postoji u svijetu ideja a time i u ljudskoj duši

Duša dolazi iz vana i posjeduje sav sadržaj znanja od ranije. Stvari preko čula samo pobuđuju “sjećanja” na sadržaj znanja

AristotelRealno postoje pojedinačne stvari

(prva supstancija) kroz jedinstvo forme (nečega opšteg) i materije

Opšto ne postoji pored ili iznad stvari

Nije moguće da bit stvari bude odvojena od stvari same

Priroda je stvarni svijet. Ono što postoji u duši samo su odrazi onoga što je u prirodi

Razum jeste urođen čovjeku ali je potpuno prazan prije primanja čulnih podražaja. Ta urođena sposobnost nam omogućava da svrstamo čulne utiske u pojmove, grupe i kategorije