გამოცემის მეცამეტე წელი “LITERATURULI MESKHETI”

გიორგი ლეონიძე

#3 (147)მარტი

2011 წელიფასი 40 თეთრი

“ЛИТЕРАТУРУЛИ МЕСХЕТИ”

“დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი”

ახალციხის უნივერსიტეტი – 20 ჩვე ნი სუ ლი ერი მოძ ღვა რი 50 წლი საა

დღეს, ქარ თვე ლი ერ ის არ სე ბო ბის ერთ-ერთ ურ თუ ლეს პე რი ოდ ში, რო დე საც სა ქარ თვე ლო დიდ გან საც დელ-შია, დარ ღვე ულია მი სი ტე რი ტო რი ული მთლი ან ობა და მრევ ლი უმ ძი მე სი ეკ ონ ომი ური პრობ ლე მე ბის წი ნა შეა, გა ნუ საზღვრე ლად დი დი მნიშ ვნე ლო ბა ენ იჭ ება მათ თვის სუ ლი ერი საზ რდოს მი ცე მას. მხო ლოდ ერ ისა და ბე რის ერ თი ან ობ ით მი იღ წე ვა ქვეყ ნის წინ სვლა და გა მარ ჯვე ბა.

თქვენ, მე უფეო, ურ თუ ლეს ეპ ოქ აში მო გი წი ათ იმ მძი-მე ჭაპ ნის გა წე ვა, რა საც სა სუ ლი ერო მოღ ვა წე ობა ჰქვია. ღმერ თის წყა ლო ბაა, ემ სა ხუ რო საღ ვთო საქ მეს და და იმ-სა ხუ რო მრევ ლის სიყ ვა რუ ლი.

ჩვენ, მოკ ვდავ ნი ამა ქვეყ ნი სა თა, იმ ედ ით შე მოგ ყუ რებთ თქვენ, ბორ ჯომ-ბა კუ რი ან ის ეპ არ ქი ის წი ნამ ძღოლს, მიტ-რო პო ლიტ სე რა ფი მეს და მო გი ლო ცავთ, მე უფეო, ორ მოც-და ათი წლის იუბ ილ ეს.

ჭეშ მა რი ტად დი დი გზა გან ვლეთ და არ ნა ხუ ლი ღვთი-ური საქ მის კე თე ბით მო ნუს ხეთ თქვე ნი ერ თგუ ლი მრევ-ლი, რო მელ თაც სწამთ თქვე ნი, სჯე რათ თქვე ნი და იმ ედ ით შე მოგ ყუ რე ბენ.

მე უფეო, “ლი ტე რა ტუ რუ ლი მეს ხე თის” მკითხველ თა სა ხე ლით მო გი ლო ცავთ ბრწყინ ვა ლე იუბ ილ ეს და ღმერ თს შევ თხოვთ ძა ლა და ენ ერ გია ნუ მოგ კლე ბო დეთ ქარ თვე ლი ერ ის სამ სა ხუ რი სათ ვის.

გა ზეთ “ლი ტე რა ტუ რუ ლი მეს ხე თის” რე დაქ ცია

მიტ რო პო ლიტ სე რა ფი მეს ლოც ვა და ნა ფიქ რა ლი

ღმერ თმა და ლო ცოს სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლო, ჩე მი ტკბი ლი სამ შობ ლო! უფ ალ მა მთე ლი ქვე ყა ნა სიყ ვა რუ-ლით გაგ ვი ერ თი ან ოს და არა გან კითხვით. მოგ ვცეს შეც დო მე ბის აღ ქმის უნ არი. რო დე საც ამ ას ვგრძნობთ, სად და ვუშ ვით შეც დო მა და რა არ ის უფ ლი სათ ვის სათ-ნო, აღ დგე ბა სა ქარ თვე ლოს სუ ლი ერ ება და სიყ ვა რუ ლი, აღ დგე ბა ქარ თუ ლი სო ფე ლი, მე ურ ნე ობა, ქარ თუ ლი კულ ტუ რა, ხე ლოვ ნე ბა...

რაც მეტ ხანს ვცხოვ რობ ამ ქვეყ ნად, მით მე ტად ვრწმუნ-დე ბი: დე და მი წა ზე უკ ვა ლოდ არ აფ ერი ქრე ბა, ყვე ლა ფერს თა ვი სი მი ზე ზი აქ ვს, უფ რო მე ტიც, ყვე ლა ფე რი რაც ხდე-ბა, სწო რედ მის თვის და ნიშ ნულ დროს ხდე ბა, არც ად რე, არც გვი ან — სწო რედ მა შინ, რო ცა ამ ის ჟა მი დგე ბა.

აზ რი არ ცთუ ორ იგ ინ ალ ურია, მაგ რამ ამ ის გა მო, გა ნა ნაკ ლებ სარ წმუ ნოა? არ სობ რი ვად, ამ აზ რი დან სულ ნა-ხე ვა რი ნა ბი ჯია უფ ლის უზ ენა ესი ნე ბის აღი არ ებ ამ დე, უფ ლი სა, რო მე ლიც მორ წმუ ნე თათ ვის უდ ავო ჭეშ მა რი-ტე ბაა და გა ნა მხო ლოდ მორ წმუ ნე თათ ვის?

ახ ალ ცი ხის სა ხელ მწი ფო სას წავ­ლო უნ ივ ერ სი ტეტს და არ სე ბი დან 20 წე ლი შე უს რულ და. ნე ბის მი ერი უნ ივ ერ სი ტე ტის თვის საიუბილეო თა რი ღის მი ლოც ვა მნიშ ვნე­ლო ვა ნია და ეს გან სა კუთ რე ბით ით ქმის ახ ალ ცი ხის სა ხელ მწი ფო სას წავ ლო უნ ივ ერ სი ტეტ ზე, რო­მელ საც კურ სდამ თავ რე ბუ ლე ბი “სიყ ვა რუ ლის უნ ივ ერ სი ტეტ საც” უწ ოდ ებ ენ.

რამ და უმ კვიდ რა ახ ალ ცი ხის სა ხელ მწი ფო სას წავ ლო უნ ივ ერ­სი ტეტს “სიყ ვა რუ ლის უნ ივ ერ სი­ტე ტის” სა ხე ლი? იქ ნებ უმ აღ ლე სი სას წავ ლებ ლის და არ სე ბის მე რე შექ მნილ მა უამ რავ მა ოჯ ახ მა ან იქა ურ ებ ის გუ ლი თად მა მე გობ რო­ბამ? პა სუ ხის მი სა ღე ბად მო ვუს მი­ნოთ უნ ივ ერ სი ტე ტე ლებს.

ნი კო ლოზ ახ ალ კა ცი, სას წავ ლო პრო ცე სის მარ თვის სამ სა ხუ რის უფ-რო სი: “1990 წელს, ის ტო რი ის ფა კულ­

ტეტ ზე, ლექ ცი ებ ის წა სა კითხად რომ ჩა მო ვე დი, 28 წლი საც არ ვი ყა ვი და არც ას პი რან ტუ რა მქონ და დამ თავ რე ბუ­ლი. თით ქმის ჩე მი ტო ლი სტუ დენ ტე ბი დამ ხვდნენ. სა ოც არი იც ით რა არ ის? — პირ ვე ლი გა მოშ ვე ბი დან, ხუ თი წლის გან მავ ლო ბა ში, სტუ დენ ტე ბის უმ ეტ­ეს ობა ფრი ად ოს ანი იყო. არა იმ იტ ომ, თით ქოს, რო გორც პირ ველ გა მოშ ვე ბას, თავ ზე ხელს ვუს ვამ დით, უფ რო იმ იტ ომ, რომ სწავ ლის მი მართ დიდ მოთხოვ ნი ლე­ბას გრძნობ დნენ. ეს ენი იყ ვნენ სტუ დენ­ტე ბი, რომ ლებ მაც, წლე ბის გან მავ ლო­ბა ში, აბ იტ ური ენ ტო ბის მწა რე ხვედ რი გა იზი არ ეს. ზო გი მათ გა ნი გა მოც დებს 5­6 წლის გან მავ ლო ბა ში აბ არ ებ და. მა შინ სტუ დენ ტე ბი, გან სა კუთ რე ბით ვა ჟე ბი, ჯარ გა მოვ ლი ლე ბი და საკ მა ოდ დახ ვე წი­ლე ბი იყ ვნენ. იც ოდ ნენ თა ვი ან თი ად გი ლი ცხოვ რე ბა ში, სად უნ და მო ენ ახ ათ. ამ­იტ ომ ურ თი ერ თო ბაც არ გაგ ვჭირ ვე ბია. მა შინ დე ლი კურ სდამ თავ რე ბუ ლე ბი დან ბევ რი გა მო ჩე ნი ლი პი როვ ნე ბა გვყავს: აგ ერ, რო ინ ყავ რე ლიშ ვი ლი, ახ ალ ქა­ლა ქის უმ აღ ლე სი სა გან მა ნათ ლებ ლო და წე სე ბუ ლე ბა­კო ლე ჯის რექ ტო რი, უნ ივ ერ სი ტე ტის პრო ფე სო რი ვა სილ მო სი აშ ვი ლი — იმ ავე სას წავ ლებ ლის სას წავ ლო­სა მეც ნი ერო სამ სა ხუ რის უფ­რო სი, მე უფე სტე ფა ნე, მა მა გაბ რი ელი, რომ ლებ მაც სა სუ ლი ერო სფე რო ში გა აგ­რძე ლეს მოღ ვა წე ობა. ამ ას თან, პირ ვე ლი კურ სდამ თავ რე ბუ ლე ბი დან თით ქმის ყვე ლაა და საქ მე ბუ ლი. ასე რომ, ჩვენ მა ძა ლის ხმე ვამ და რუ დუ ნე ბით დაწყე ბულ­მა საქ მემ, ტყუ ილ ად არ ჩაიარა. დღეს, რა საც ნა ბიჯ­ნა ბიჯ ვა კე თებთ, თუ ას ევე გაგ რძელ და, ოც ნე ბა გან ხორ ცი ელ დე ბა და მა ლე სტუ დენ ტებს სა ერ თო საცხოვ­რე ბე ლიც ექ ნე ბათ.”

სა ინ ტე რე სოა ბა ტო ნი ნი კო ლო ზის აზ-

რი პრო ფე სორ-მას წავ ლე ბელ თა სა ერ თო საცხოვ რე ბელ ზე, რო მე ლიც უნ ივ ერ სი-ტე ტის ცხოვ რე ბა ში კი დევ უფ რო ახ ლოს გვა ხე დებს: “თქვენ გახ სოვთ 90­იანი წლე ბის სა ქარ თვე ლო — ტრან სპორ ტი არ მოძ რა ობ და, არ იყო შუ ქი, მძვინ ვა­რებ და ინ ფლა ცია. მა შინ უნ ივ ერ სი ტეტ ში მხო ლოდ ენ თუ ზი აზ მით ვმუ შა ობ დით. ამ ის მი უხ ედ ავ ად, აქ ერთ დღე საც არ შეწყვე ტი ლა სწავ ლა. 1991 წლი დან უნ­ივ ერ სი ტეტს ჰქონ და პრო ფე სორ­მას წავ­ლებ ლე ბის სა ერ თო საცხოვ რე ბე ლი. პრო­ფე სო რე ბის სა უნ ივ ერ სი ტე ტო ცხოვ რე ბა ერთ ჭერ ქვეშ, სა ერ თო საცხოვ რე ბელ ში გრძელ დე ბო და და სი მარ თლე უნ და ით­ქვას, რომ ჩვენს პრო ფე სორ­მას წავ ლებ­ლებს გა ჭირ ვე ბა ამ ურ თი ერ თო ბებ მა გა და ატ ან ინა.”

ახ ალ ქა ლა ქის უმ აღ ლე სი სა გან მა-ნათ ლებ ლო და წე სე ბუ ლე ბა-კო ლე ჯის რექ ტო რი რო ინ ყავ რე ლიშ ვი ლი კი შემ დეგს იხ სე ნებს: “1990 წელს ჩა ვა­ბა რე ის ტო რი ის ფა კულ ტეტ ზე. მა შინ სამ ფა კულ ტეტ ზე 160­მდე სტუ დენ ტი

ვსწავ ლობ დით. ვი ყა ვით სხვა დას­ხვა ქა ლა ქე ბი დან, მათ შო რის, ახ ალ ცი ხი დან. ყვე ლა ერ თმა ნეთს ვიც ნობ დით და ვმე გობ რობ დით. მარ თა ლია 90­იანი წლე ბის სა­ქარ თვე ლო ში არე ულ ობა და გა­ჭირ ვე ბა იყო, მაგ რამ ეს პე რი ოდი ძა ლი ან კარ გად მახ სოვს. მა შინ

მთე ლი უნ ივ ერ სი ტე ტი თე ატ რში იკ რი ბე ბო და. სხვა გა სარ თო ბი არ აფ ერი იყო. ერ თმა ნეთ თან დავ­დი ოდ ით, სა ღა მო ებს ვაწყობ დით, ვკითხუ ლობ დით ლექ სებს. გვქონ­და სა ფეხ ბურ თო გუნ დი და ვმარ­თავ დით შე ჯიბ რე ბებს. აწყურ ში სამ ხედ რო პოს ტის ფუნ ქცი ონ ირ­ებ ის დროს, ახ ალ ცი ხე ში “უცხო” ად ამი ან ები არ ჩან დნენ და სა ქარ­თვე ლოს სხვა დას ხვა კუთხი დან ჩა მო­სულ მა სტუ დენ ტო ბამ ქა ლაქს სხვა ნა ირი ელ ფე რი შეს ძი ნა. ახ ალ ცი ხემ შე იყ ვა რა სტუ დენ ტები. უნ ივ ერ სი ტე ტისა და ქა­ლა ქი ს და მო კი დე ბუ ლე ბა გათ ბა. მა ნამ­დე, ად ამი ან ები, თით ქოს ლო კა ლუ რად ცნობ დნენ ერ თმა ნეთს. სტუ დენ ტე ბის შე მოს ვლამ ყვე ლა გა ახ ალ ისა. ახ ალ გაზ­რდე ბი და ნაც ბევ რს ერ თმა ნე თი მო ეწ ონა, შე უყ ვარ და, და ოჯ ახ ები შექ მნეს. დღეს ის ინი ახ ალ ცი ხე ში ცხოვ რო ბენ. ინ ფრას­ტრუქ ტუ რა, რაც ახ ლა არ ის უნ ივ ერ სი­ტეტ ში, მა შინ რომ ყო ფი ლი ყო, სწავ ლის თვალ საზ რი სით, მეტ საც მი ვაღ წევ დით. სტუ დენ ტე ბის თვის ხში რად მით ქვამს, რომ მა შინ აუდ იტ ორი აში და ფე ბიც კი არ გვქონ და. ეს არ უნ და გაგ ვიკ ვირ­დეს, რად გან ხდე ბო და ის, რაც ძა ლი ან იშ ვი ათ ად ხდე ბა — ქვე ყა ნა ინ გრე ოდა და ჩვე ნი უნ ივ ერ სი ტე ტი შენ დე ბო და! მარ თა ლია, ის თა ობა უფ რო მონ დო მე­ბუ ლი იყო, მაგ რამ ქვე ყა ნა ში შექ მნი ლი მდგო მა რე ობ ის გა მო გა ნათ ლე ბის მი ღე ბა

თით ქმის უპ ერ სპექ ტი ვოდ ჩან და. ამ იტ­ომ, ბევ რმა ახ ალ გაზ რდამ, უარი თქვა სწავ ლა­გა ნათ ლე ბა ზე. ახ ლან დელ თა ობ­ას, პი რი ქით, აქ ვს პერ სპექ ტი ვა. ძვე ლი თა ობ ის მონ დო მე ბა, სწავ ლის სურ ვი ლი და უნ ივ ერ სი ტე ტის დღე ვან დე ლი შე საძ­ლებ ლო ბე ბი რომ და ვა ახ ლო ვოთ, ახ ალ­გაზ რდე ბი გა ცი ლე ბით მეტს მი აღ წე ვენ, რად გან მო მა ვა ლი ჩანს, სა ქარ თვე ლო შიც და საზღვარ გა რე თაც შე იძ ლე ბა ცოდ ნის გა მო ყე ნე ბა. რაც შე ეხ ება ჩვე ნი სას წავ­ლებ ლის მნიშ ვნე ლო ბას ცოდ ნის გაღ რმა­ვე ბი სა და გან ვი თა რე ბის სა კითხში, მე ასე ვიტყვი — თბი ლი სის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი ტეტს თუ ვე ძახ დით “დე და უნ­ივ ერ სი ტეტს სა ქარ თვე ლოს თვის,” მა შინ თსუ­ის ახ ალ ცი ხის ფი ლი ალი იყო “დე და უნ ივ ერ სი ტე ტი სამ ხრე თი სათ ვის.” საბ­ჭო თა პე რი ოდ ში ეს მხა რე ქვეყ ნის მას­შტა ბით ჩა კე ტი ლი ზო ნა იყო. აქა ურ ები მი იღ ებ დნენ გა ნათ ლე ბას, წა ვი დოდ ნენ სხვა გან და უკ ან აღ არ ბრუნ დე ბოდ­ნენ. ასე ხდე ბო და კად რე ბის გა დი ნე ბა. უნ ივ ერ სი ტე ტის გახ სნის შემ დეგ, მის გარ შე მო მოხ და ინ ტე ლექ ტუ ალ ური კად რე ბის კონ ცენ ტრა ცია. უნ ივ ერ სი­ტე ტის გახ სნით და არ სდა გა ნათ ლე ბი სა და კულ ტუ რის მნიშ ვნე ლო ვა ნი კე რა, რო მელ საც შე უძ ლია ნე ბის მი ერ კითხვას პა სუ ხი გას ცეს. ამ ით სამ ცხე­ჯა ვა ხე თი გა დარ ჩა დაც ლას და აქ ედ ან ინ ტე ლექ­ტუ ალ ური კად რე ბის გა დი ნე ბას. იმ ედი

მაქ ვს, უნ ივ ერ სი ტე ტი კი დევ უფ რო გაძ ლი ერ დე ბა, გა და იტ ანს მტკივ ნე ულ და სა ჭი რო რე ფორ მებს და შეძ ლებს, თა ვი სი სიტყვა თქვას არა მარ ტო სამცხე­ჯავახეთი და სა ქარ თვე ლოს მას შტა ბით, არ ამ ედ მის ფარ გლებს გა რე თაც”.

ამო უწ ურ ავია ახ ალ ცი ხის სა ხელ-მწი ფო სას წავ ლო უნ ივ ერ სი ტეტ ზე სა სა უბ რო თე მა და იმ პირ თა რა ოდ-ენ ობ აც, რო მელ თა ნა უბ არ საც გუ-ლის ყი რით მო ვუს მენ დით. ეს ენი არი ან

უნ ივ ერ სი ტეტ ში და არ სე ბის დღი დან მო მუ შა ვე პრო ფე სორ-მას წავ ლებ ლე ბი, უნ ივ ერ სი ტე ტის კურ სდამ თავ რე ბუ ლე ბი და შემ დგომ ში საკ რე ბუ ლოს, გამ გე ობ-ის წევ რე ბი, ძა ლო ვა ნი სტრუქ ტუ რე ბის თა ნამ შრომ ლე ბი. ან და, უბ რა ლოდ, ად-ამი ან ები, ვი საც, ამ მარ თლაც და “სიყ ვა-რუ ლის უნ ივ ერ სი ტეტ თან” რა იმე სა ხის შე ხე ბა ჰქო ნია. რად გან მცი რე პუბ ლი-კა ცი აში შე უძ ლე ბე ლია გად მოვ ცეთ ის გუ ლის თქმა, რი თაც სამ ცხე-ჯა ვა ხე თი და სრუ ლი ად სა ქარ თვე ლო ახ ალ ცი ხის სა ხელ მწი ფო სას წავ ლო უნ ივ ერ სი ტეტი მიმართ გამოხატავს. იმ ედს ვი ტო ვებთ, რომ აქ გან ხორ ცი ელ ებ ული ყო ველ გვა რი ცვლი ლე ბა გა უხ მა ურ ებ ელი არ დარ ჩე ბა და შემ დეგ შიც მი იპყრობს მას მე დი ის ყუ-რადღე ბას, რაც სა შუ ალ ებ ას მოგ ვე ცემს უამ რავ სა ინ ტე რე სო პი როვ ნე ბას გა ვე-სა უბ როთ და პე რი ოდ ულ ად შე მოგ თა-ვა ზოთ “მო გო ნე ბე ბი უნ ივ ერ სი ტეტ ზე”.

სსიპ ახ ალ ცი ხის სახელმწიფო სასწავლო უნივერსიტეტის პრე სამ სა ხუ რი

მო გო ნე ბე ბი უნ ივ ერ სი ტეტ ზე

ლიტერატურული მესხეთი2 2011 წელი, მარტი

ქარ თვე ლი მწე რა ლი ნი კო ლოზ ინ ას-არ იძე და იბ ადა 1895 წლის 20 აპ რილს სამ ცხე-ჯა ვა ხეთ ში, ას პინ ძის რაიონის სო ფელ ჭო ბა რეთ ში. სა შუ ალო გა ნათ ლე ბა ახ ალ ცი ხის გიმ ნა ზი აში მი იღო, რომ ლის დამ თავ რე ბის შემ დეგ სამ ხედ რო სამ სა-ხურ შია (1917-1921 წლე ბი). 1918 — 1919 წლებ ში მო ნა წი ლე ობ ას ღე ბუ ლობს სა-ქარ თვე ლოს წი ნა აღ მდეგ სომ ხე ბის მი ერ გა ჩა ღე ბულ ომ ში. 1921 წლის ბო ლოს გვარ დი ის წევ რო ბის გა მო ბოლ შე ვი კებ მა და აპ ატ იმ რეს, რო გორც “სა ში ში პი როვ ნე-ბა” და ერ თი წლით ჩას ვეს მე ტე ხის ცი ხე ში. გან თა ვი სუფ ლე ბის შემ დეგ ის ხდე ბა პრო-ლე ტა რულ მწე რალ თა კავ ში რის წევ რი და

შემ დეგ მი სი მდი ვა ნი, სა დაც ის მოღ ვა წე-ობს 1924 წლამ დე. ამ ავე წელს და იბ ეჭ და მი სი პირ ვე ლი ნა წარ მო ები, პო ემა “ქა რი” (ტფი ლი სი, “პრო ლეტ კულ ტი,” 1924), რო-მელ მაც ქარ თვე ლი მწერ ლე ბის მო წო ნე-ბა და იმ სა ხუ რა (მათ შო რის გა ლაკ ტი ონ ტა ბი ძის). 1924 წელს ვა სილ ბარ ნო ვი სა

და აკ აკი შა ნი ძის წარ-დგი ნე ბით, რო გორც ნი ჭი ერი ახ ალ გაზ რდა, და უყ ოვ ნებ ლივ იქ ნა ჩა რიცხუ ლი თბი ლი სის უნ ივ ერ სი ტე ტის რექ-ტო რის ივ ანე ჯა ვა ხიშ-ვი ლის მი ერ სიბ რძნის-მეტყვე ლე ბის ფა კულ-ტეტ ზე.

ნი კო ლოზ ინ ას არ იძ-ის სტუ დენ ტო ბის პე-რი ოდი მო იც ავს 1925-1929 წლებს. ნაწყვე ტი მი სი თა ნა კურ სე ლის პრო ფე სორ ალ ექ სან-დრე გვენ ცა ძის (გა მო-უქ ვეყ ნე ბე ლი) მო გო-ნე ბე ბი დან: “თბი ლი­სის უნ ივ ერ სი ტე ტის სიბ რძნის მეტყვე ლე ბის დარ გის სტუ დენ ტებს შო რის გა მო იკ ვე თა ერთ­ერ თი ჯგუ ფი, რო­მე ლიც თვალ სა ჩი ნოდ გა მო ირ ჩე ოდა სხვე ბი­სა გან; ძი რი თა დად ამ ჯგუფ ში ერ თი ან დე­ბოდ ნენ: ნ.ინ ას არ იძე, შ.ჩხა იძე, ვ.ჩო გო ვა ძე, ვ.ბი ბი ლაშ ვი ლი, ა.გვენ­ცა ძე, ს.გვენ ცა ძე, ი.სა­ლა რი ძე, ფ.ნა რო უშ ვი­ლი, დ.გო ნაშ ვი ლი და სხვა. და სა ხე ლე ბუ ლი ჯგუ ფი არ შე იძ ლე ბა ჩა­ით ვა ლოს პო ლი ტი კურ

გა ერ თი ან ებ ად. ეს ჯგუ ფი წარ მო იქ მნა რო­გორც “სა მუ შაო” ერ თე ული; ამ ას სხვა დას­ხვა პი რო ბა ჰქონ და: ან ტე რი ტო რი ულ ად ახ ლოს ცხოვ რობ დნენ, ან სა ერ თო სა ხელ­მძღვა ნე ლო ები ჰქონ დათ, ან წმინ და ად ამი­ან ური თვი სე ბე ბით გა უგ ეს და შე ეთ ვის ნენ მუ შა ობ აში. მაგ რამ თა ვი დან ირ კვე ოდა, რომ მათ ბევ რი რამ სა ერ თო ჰქონ დათ ცხოვ რე ბი სე ულ მოვ ლე ნებ ზე, სა ზო გა დო­ებ რი ვი სი ნამ დვი ლის შე სა ხებ. ამ ან გა მო­იწ ვია, რომ “სა მუ შაო” ჯგუ ფი ამ აღ ლდა ყო ველ გვარ პო ლი ტი კურ კონ ცეფ ცი ებ ზე და მი იღო ფი ლო სო ფი ურ­მო რა ლუ რი ხა­სი ათი. მაგ რამ ეს ხა სი ათი იზ ომ ებ ოდა და

ფას დე ბო და ერ ოვ ნუ ლი მი ზან და სა ხუ ლო­ბით. ეს გან წყო ბა ამ ხელ და და ებ რძო და, უარ ყოფ და, რაც კი ნე გა ტი ური იყო და ამ ახ ინ ჯებ და ქარ თველ კაცს, ზი ანს აყ ენ­ებ და სა ქარ თვე ლოს, ბღა ლავ და ქარ თვე ლი ხალ ხის ფე ნო მენს.ას ეთ მა მი მარ თუ ლე ბამ გა მო იწ ვია ის ფაქ ტი, რომ სა ბო ლო ოდ გან­

გან დევ ნი ლი და დევ ნი ლი შე ეწ ირა თა ვი სი ქვეყ ნის –

სა ქარ თვე ლოს და მო უკ იდ ებ ლო ბა სა და თა ვი სუფ ლე ბას

სა ხი ერ და კონ ცეფ ცია, რო მელ მაც ას ახ ვა ჰპო ვა “ად ამი ან ოს ნო ბა ში”, რომ ლის პრინ­ცი პე ბი გა მოვ ლინ და ნი კო ლოზ ინ ას არ იძ ის შე მოქ მე დე ბა ში, თე ორი ულ მო საზ რე ბებ ში და პრაქ ტი კულ საქ მი ან ობ აში. ნი კო ლოზ ინ ას არ იძ ის მი ერ იყო “ად ამი ან ოს ნო ბის” კონ ცეფ ცი ის პრინ ცი პე ბი შე მუ შა ვე ბუ ლი. ალ ბათ საზღვარ გა რეთ წას ვლი სა და მოღ­ვა წე ობ ის შემ დეგ კი დევ უფ რო სრულ ყო­ფი ლი გახ და ამ შე ხე დუ ლე ბა თა სის ტე მა. ერ ოვ ნუ ლი თვალ საზ რი სით გან მსჭვა ლულ მოძ ღვრე ბა ში ცენ ტრა ლუ რი ად გი ლი ეკ ავა ად ამი ანს. ეს იმ ას ნიშ ნავ და, რომ თა ვად ად ამი ანს უნ და შე ეგ ნო თა ვი სი ად გი ლი სა ზო გა დო ებ ასა და ბუ ნე ბა ში და უნ და შეს ძლე ბო და ყო ველ თვის და ეც ვა ად ამი­ან ური ღირ სე ბა. ეს კონ ცეფ ცია მთე ლი სის რუ ლით პროგ რე სუ ლი უნ და ყო ფი ლი­ყო, ეს გუ ლის ხმობ და სა მარ თლი ან ობ ის დაც ვას რო გორც ცალ კე ული პი როვ ნე ბის მოქ მე დე ბა ში, ას ევე მთე ლი სა ზო გა დო ებ ის სტრუქ ტუ რა ში, სა ზო გა დო ებ ისა და თა ვის წევ რე ბის ურ თი ერ თო ბა ში”.

ნი კო ინ ას არ იძ ემ 1929 წელს წარ ჩი ნე ბით და ამ თავ რა თბი ლი სის უნ ივ ერ სი ტე ტი, მაგ რამ არ დას ცალ და სამ შობ ლო ში მოღ-ვა წე ობა. ამ ის მი ზე ზი გახ და ის და ხა სი ათ-ება, რო მე ლიც მას მის ცეს უნ ივ ერ სი ტე ტის დამ თავ რე ბი სას და რო მელ შიც იგი იყო და ხა სი ათ ებ ული რო გორც “ქვეყ ნი სათ ვის არ ას ას ურ ვე ლი და სა ში ში პი როვ ნე ბა”. მის მი ერ სტუ დენ ტო ბის პე რი ოდ ში და-არ სე ბუ ლი “ად ამი ან ოს ნო ბა” მიჩ ნე ულ იქ ნა, რო გორც არ სე ბუ ლი სა ზო გა დო ებ-რი ვი წყო ბი ლე ბის წი ნა აღ მდეგ მი მარ-თუ ლი ორ გა ნი ზა ცია. ამ დრო ის ათ ვის უნ ივ ერ სი ტე ტის რექ ტო რი, დი დი ივ ანე ჯა ვა ხიშ ვი ლი უკ ვე გა ძე ვე ბუ ლი იყო უნ-ივ ერ სი ტე ტი დან. იმ ავე წლის შე მოდ გო მით ნი კო ლოზ ინ ას არ იძე იძ ულ ებ ული გახ და

უცხო ეთ ში გა დახ ვე წი ლი ყო. მე უღ ლესთან — ნი ნო ინ-ას არ იძ ეს თან და თერ თმეტ კა ცი ან ჯგუფ თან ერ თად სამ ცხე-ჯა ვა ხე თი დან არ-ალ ეგ ალ ურ ად გა დაკ ვე თა სა ქარ თვე ლოს საზღვა რი და გა და ვი და თურ ქეთ ში. ცხრა თვე გა ატ არა კონ-სტან ტი ნო პოლ ში, ქარ თულ მო ნას ტერ ში, რო მელ საც მა-მა პიო ბა ლი ძე პატ რო ნობ-და და, შემ დეგ, 1930 წლის ზაფხულს, გა ემ გზავ რა საფ-რან გეთ ში, ჯერ მარ სელ ში და შემ დეგ პა რიზ ში. აქ ედ ან იწყე ბა ნი კო ლოზ ინ ას არ-იძ ის და მი სი ოჯ ახ ის მძი მე ემ იგ რან ტუ ლი ცხოვ რე ბა.

პა რიზ ში ჩას ვლი სას დააარსა გა ზე თი “ად ამი-ან ოს ანი” და შემ დეგ, 1937 წელს გა ზე თი “მუ ზა რა დი”, რო მე ლიც ფაქ ტი ურ ად “ად-

ამი ან ოს ან ის” გაგ რძე ლე ბას წარ მო ად გენ-და, მაგ რამ უს ახ სრო ბის გა მო მა ლე შეწყდა მა თი გა მო ცე მა. 1932 წელს ვა ჟიშ ვი ლი შე ეძ ინა, რო მელ საც პო ეტ მა გი ორ გი ყი ფი-ან მა “ხვედ რი” და არ ქვა იმ ის გა მო, რომ მას ბედ მა უცხო ეთ ში და ბა დე ბა არ გუ ნა. 1936 წელს პა რიზ ში ქარ თულ ენ აზე და იბ ეჭ და

მი სი რო მა ნი “ჩრდი ლი ერ თი სი ნამ დვი-ლი სა” (L’ombre d’une verite), რო მელ შიც, პირ ვე ლად მსოფ ლი ოში, წიგ ნის სა ხით გად მო ცე მუ ლი იყო და ამ ხელ და იმ სა ში-ნელ უს ამ არ თლო ბას და სი სას ტი კეს, რაც ხდე ბო და რკი ნის ფარ დის მიღ მა ყო ფილ საბ ჭო თა კავ შირ ში, კერ ძოდ, სა ქარ თვე-ლო ში. მომ დევ ნო წლებ ში ფრან გულ ენ აზე და იბ ეჭ და მი სი ნა წარ მო ები “ერ ოვ ნუ ლი თა ნას წო რო ბა და უნ აყ ოფო ყვა ვი ლი” (L’equite nationale et la fleur sterile). გარ და ამ ისა მან ქარ თულ ენ აზე და წე რა ახ ალი წიგ ნი “სუ ლის მათხო ვა რი” (Le mendiant de l’ame), რომ ლის გა მო ცე მა ვერ მო ხერ-ხდა კვლავ უს ახ სრო ბის გა მო. 1947 წელს საბ ჭო თა მთავ რო ბის ნე ბარ თვით, სხვა მსურ ვე ლებ თან ერ თად, ნი კო ლოზ ინ ას არ-იძე ოჯ ახ ით ბრუნ დე ბა თბი ლის ში. მი უხ ედ-ავ ად მე გობ რე ბის რჩე ვი სა, არ გა და ედ გა ეს, მა თი აზ რით, სა ში ში ნა ბი ჯი, მან მა ინც მტკი ცედ გა დაწყვი ტა ცოლ-შვი ლით სამ-შობ ლო ში დაბ რუ ნე ბა, თანაც სა კუ თა რი სი ცოცხლის ფა სად. ამ ის წი ნა აღ მდე გი იყო გან სა კუთ რბით მი სი მე გო ბა რი, ქა ქუ ცა ჩო ლო ყაშ ვი ლის შე ფი ცულ თა რაზ მის წევ-რი ალ ექ სან დრე სულ ხა ნიშ ვი ლი, რო მე ლიც მას პა რი ზი დან აც ილ ებ და მარ სე ლი სა კენ მი მა ვალ მა ტა რე ბელ ზე. გა მომ შვი დო ბე-ბი სას მან ასე უთხრა თურ მე: “ტყუ ილა ენ დო ბი, ბოლ შე ვი კებს მხო ლოდ სა მა რე გა ას წო რებს მათ და რა ხან მა ინც მი დი ხარ, წმინ და ნი კა ცი ხარ და ჩვენ ამ ბორს შენ გან მი იღ ებს მშობ ლი ური მი წა.” სამ წუ ხა როდ, მი სი წი ნას წარ მეტყვე ლე ბა ახ და.

სა ქარ თვე ლო ში ჩა მოს ვლის შემ დეგ, 1950 წელს, ნი კო ლოზ ინ ას არ იძ ემ გა მო აქ-ვეყ ნა რო მა ნი “დრა მა წი თელ მდი ნა რე ზე.” 1948 წელს კი ნოს ტუ დი ის შეკ ვე თით და-წე რა სცე ნა რი “უც ნა ური ბე დი”, რომ ლის გან ხორ ცი ელ ება არ მო ხერ ხდა. მოგ ვი ან-ებ ით გა მო აქ ვეყ ნა რამ დე ნი მე სა ბავ შვო მოთხრო ბა. 1951 წელს და წე რა წიგ ნი “მშვე ნი ერი ქუ ჩა”, რო მე ლიც წარ მო ებ აში მი იღ ეს, მაგ რამ არ დას ცალ და გა მოქ ვეყ-ნე ბა, რად გან სამ შობ ლო ში დაბ რუ ნე ბულ მწე რალს გუ ლის ხმი ერ ებ ით ვერ შეხ ვდა ვერც იმ დრო ინ დე ლი ხე ლი სუფ ლე ბა, ვერც მწე რალ თა კავ ში რის ხელ მძღვა ნე ლო ბა და, სამ წუ ხა როდ, მი სი ლი ტე რა ტუ რუ ლი მემ-კვიდ რე ობ ის ად მი უყ ურ ადღე ბო ბა დღემ დე გრძელ დე ბა.

1951 წლის 26 დე კემ ბერს ნი კო ლოზ ინ ას არ იძე ოჯ ახ ით, სხვა ათ ას ობ ით ქარ-თველ თან ერ თად გა და სახ ლე ბუ ლი იქ ნა ყა-ზა ხის ტა ნის უდ აბ ნო ში. 1952 წლის მარ ტში იგი თბი ლის ში მარ ტო და აბ რუ ნეს, ვი თომ მი სი საქ მის გან ხილ ვა ზე და სას წრე ბად. ერ თი თვის შემ დეგ გა და სახ ლე ბა ში მყოფ მის მე უღ ლეს და შვილს გა მო უცხა დეს, რომ ნი კო ლოზ ინ ას არ იძ ემ თა ვი მო იკ ლა. სი ნამ დვი ლე ში, რო გორც ირ კვე ვა, და იღ-უპა ქარ თვე ლი ჩე კის ტე ბის მი ერ წა მე ბის დროს. ასე ტრა ღი კუ ლად დას რულ და მი სი სი ცოცხლე. 1954 წელს ნი კო ლოზ ინ ას-არ იძე (ოჯ ახ ის წევ რე ბით) რე აბ ილ იტ ირ-ებ ული იქ ნა.

ნა თელ ში იყ ოს მა მა ჩე მის, ნი კო ლოზ ინ-ას არ იძ ის სუ ლი.

ხვედ რი ინ ას არ იძე,აკ ად ემ იკ ოსი

ბიბ ლი ოგ რა ფი ული ჩა ნა წე რე ბი

2011 წელი, მარტი 3ლიტერატურული მესხეთი

გუ ლო, და ფიქ რდიმივ დი ვარ, მი მაქ ვს ტრფო ბა და ფიქ რი...მიხ მე, მითხა რი, გუ ლო, სად მიჰ ქრი?მა მულ ში მო დის თოვ ლი და ფიფ ქი,გუ ლო და ფიქ რდი, გუ ლო და ფიქ რდი...ქარ ბუ ქი ლე წავს ხე ებს და რტო ებს,აქ ცევს, ახ ერ გებს, ნერ გებს არ სტო ვებს..ტყეს უღ ამ დე ბა, ფო თო ლი სცვი ვა – ქარ ში და გულ ში ცი ვა და ცი ვა.მინ და დავ ღვა რო სევ და ეს ოდ ენ –მუნ ჯი მე გავ ხდი – ქვე ბი ატ ირ დენ...ოხ ვრაც არ ძალ მიძს – ჯავ რს ვაძ ლევ ხორ ცებს,შვე ბას ვინ მომ ცემს... შვე ბას ვინ მომ ცემს.დღევ და სა ღო ნო, მზე აღ არ მათ ბობს,უამ ინ დო ბით ვხმე ბი რხე ვა დი,ვინაა ცრემ ლი მე რომ და მით მოს –მო ვეხ ვე ოდი... მო ვეხ ვე ოდი...ხე რა ღად გვინ და, ოდ ენ გახ მე ბა,ვერ მო ეწ ევა წა დი ლი, ხმე ვა...მიხ მე, მივ დი ვარ... ოხ, რა ღად ცი ვა?ტან ჯვამ ტან ჯვის თვის გა მო მა ცი ლა.მოვ წყდი მა მულ სა და და მე ნა ნაურ მუ ლი ტკბი ლი და ნა ნი ნა ნა,თოვ ლმა და ფიფ ქმა თუ კი გას ტა ნაგა უძ ნელ დე ბა ქვა საც ატ ანა...მივ დი ვარ, მი მაქ ვს ტრფო ბა და ფიქ რი...მიხ მე, მითხა რი, გუ ლო, სად მიჰ ქრი?მა მულ ში მო დის თოვ ლი და ფიფ ქი,გუ ლო და ფიქ რდი... გუ ლო და ფიქ რდი... არ ტა ან ის მთე ბი 29 ოქ ტომ ბე რი, 1929 წე ლი

მო მა ვა ლიაღ ვსილ იმ ედ ით ვეტ რფი მო მა ვალს,რას მომ ცემს იგი – არც მსურს გა ვი გო,მხო ლოდ მწამს ერ თი – წინ სვლას გა ბე დულსდღე-ღამ ვუმ ღე რო, წინ ვარ დი ვუ გო.ბე დის მჭე დე ლი ერ თი ღმერ თია,მე მის მსა ხუ რი, მეც ვურ ტყამ ურ ოს,მო ვა ლე ობ ას ავ წევ რაც – კია,რაც უნ და ლუკ მა გა მი გე მუ როს.მხო ლოდ სა წუთ როს ვერ ვე მო ნე ბი,ჩვენ და საც დე ლად ღმერ თის თვის შო ბილს,მის თვის კაცს გი ჟი თუ ვე გო ნე ბი,ვაი მას – ის იქ მს საქ მეს ღვთით გმო ბილს.აღ ვსილ იმ ედ ით ვეტ რფი მო მა ვალს,რას მომ ცემს იგი – არც მსურს გა ვი გო,მხო ლოდ მწამს ერ თი – წინ სვლას გა ბე დულსდღე-ღამ ვუმ ღე რო, წინ ვარ დი ვუ გო. სამ ცხე, 1920 წე ლი

სამ შობ ლოსამ შობ ლოვ, მე შენ ვერ გაგ შორ დე ბი,შენ ჩემ ში ხა რობ უჭ კნობ ყვა ვი ლად,სა დაც მივ დი ვარ შენ მა გონ დე ბი,სულს ვინ არ და ლევს შენ თვის ად ვი ლად. რაა შენ თან მზე – შენ ხარ ნა თე ლი... გულს შენ ან ათ ებ და შენ ვე რჩე ბი,შენ გე ნაც ვა ლოს მსოფ ლიო მთე ლი...შენ გე ნაც ვა ლოს სი ცოცხლე ჩვე ნი.შე ნი წი აღი ათ ას ფე რია,სით ბო – სი ამე ენ ამ რო გორ თქვას,შენ ზე ძვირ ფა სი არ აფ ერია,უკ ვდა ვი შენ ხარ და დრო ვე რა, გთანთქავს.მაშ ჩვენს სი ცოცხლეს, ძმე ბო ისა სჯობს,ქვეყ ნად ყვე ლა ფერს ის გვირ ჩევ ნია:სამ შობ ლოს ვუთხრათ – “შენ გა გი მარ ჯოს,შენ ზე ძვირ ფა სი რა დაგ ვრჩე ნია?!.”სამ შობ ლოვ, მე შენ ვერ გაგ შორ დე ბი,შენ ჩემ ში ხა რობ უჭ კნობ ყვა ვი ლად,სა დაც მივ დი ვარ, შენ მა გონ დე ბი,სულს ვინ არ და ლევს შენ თვის ად ვი ლად. მა ისი, 1944 წე ლი, პა რი ზი

შენს მო გო ნე ბას(მა მა პიო ბა ლი ძეს)

ბოს ფო რის პი რას სამ ნი ვის ხე დით, -სიო ბე რავ და სამ შობ ლოს მხრი დან,რო მელ ზე წუ ხილს ფიქ რებ ში ვხვევ დით...ისე მლოც ვე ლი თავს თუ დახ რი და.რო გორც ჩვენ იმ დროს ზვირ თებს დავ მზერ დით,იმ ათ აედ გათ ჩვენ თვი სა ენა,მათ თან ვგრძნობ დით თავს და ჩვენც ავ ღელ დით,რომ თქვას – ის ინი იყ ვნენ ჩვენ სკე ნა...წყა ლი არ იყო ოდ ნა ვაც მღვრიე,ჩვენ ვიმ ღვრე ოდ ით მძი მე ფიქ რე ბით,მა შინ დუ მი ლი შენ და არ ღვიე,სავ სე გრძნო ბე ბით და გა ფით რე ბით:“ვგო ნებ წყალ შია, აქ ჩვე ნი წყა ლიც...ნე ტა რა ცნო ბით არ ის მო სუ ლი?!”-

სთქვი და გეტ კი ნა გუ ლი საწყა ლი,სა მი ვეს გვედ გა იქ ერ თი სუ ლი...სიო ბე რავ და მეს ხე თის მხრი დან,ტალ ღებ მა იწყეს და წო ლა, დარ ტყმა,უკ ვე გვეს მო და ჩვენ იმ ათ ხმი დან,რომ მათ შიც იყო და ჩაგ რუ ლი ყმა.და შენ შეშ ფოთ დი, თვა ლი მოს წყვი ტე,ის ევ გრძნო ბე ბით და გა ფით რე ბით,რომ წყა ლი ზღვა ში იყო ჩვე ნი ტყვედა ჩვენც ზღვა ხალ ხში რა ნი ვიქ ნე ბით?ჩვენც ხომ ვით ზვირ თნი იმ ავ არ ეთაცნო ბით, ქა რის ვე გა მო დევ ნი ლებს,შეგ ვეძ ლე ოდა ბე დი მწა რე თა –ნექ ტრის ნაც ვლად ვინც ფი ალ ას და ლევს...და შენც ჩვენ გვეხ მე, მოგ ვე სალ ბუ ნე,სხვის კა რებს მყო ფი არ გაკ ლდა სიბ რძნე,სით ბო მოძ მი სა შენ ღა გვარ გუ ნედა ჩაგ ვრაც ჩვე ნი პირ ველ მა იგ რძნე.კა ცი შენ თვი თონ ცეცხლით იწ ოდე,მტლად კი ედო ძმის ხსნა — დაბ რუ ნე ბას,გუ ლი დამ წვა რი გა მოგ ვი წო დე,კრძალ ვით ვი გო ნებ შენს დიდს ბუ ნე ბას. ზაფხუ ლი, 1942 წე ლი, პა რი ზი

დე დავშენ ჩვენ თვის გინ და რაც რომ კარ გია,ვი ცით ბავ შვებ მა დე დის სურ ვი ლი,ჩვენს სა ხით გუ ლი და გი ნერ გია,რა ზეც სა თუ თად ამ ნერ გებს უვ ლი.თან ზედ დაგ ვხა რი ჩვენ თი თო – თი თოსდა ყვე ლას ერ თად ის ეთი კრძალ ვით,ვი თომ და სუ ლი ვარ დებ ში იდ ოსდა ამ ით ვით მზე სით ბოს უგ ზავ ნი.ვარ დთა შო რი საც ის ინ იც გრძნო ბენ,იმ ათი გუ ლიც არ ჩევს უკ ეთ ესს,დე და სულ დი დი შვი ლებს არ ას დროს,არ არ ჩევს და ბედს ისე უმ ზა დებს.აი, ჩვენ დე და რო გორ დაგ ვხა რისდა მი სი თვა ლი სულ ყველ გან დაგ ვდევს,რა გვი შავს, რო ცა ის ჩვენ თან არ ის,სულ დი დი ვა ლიც დე დი სა გვა დევს.დე და, შენ გინ და რაც რომ კარ გია,ვი ცით შვი ლებ მა დე დის სურ ვი ლი,ჩვენს სა ხით გუ ლი და გი ნერ გიადა იმ ნარ გა ვებს გულ თბი ლად უვ ლი. ზაფხუ ლი, 1940 წე ლი, პა რი ზი

ბე დიმიჩ ვე ნეთ ვინ მე, ვინც ბედს არ უხ მობს,თით ქოს ის იყ ოს მის წინ მა ვა ლი, ან ვინც სი ცოცხლეს უნ თებს და უქ რობს,რო გორც ეს ღვთის გან წი ლად რომ არ ის...მეც გიხ მობ, ბე დო, გიხ მობ იმ იტ ომ,რომ უთ ვის ტო მოდ ვშთე ნილ ვარ გა რეთდა შენ თუ ხე დავ ჩემს ხალ ხს, ჩემ სა ტომსდა ჩემ მი წა-წყლის მშობ ლი ურ არ ეთ.რო მელთ მომ წყვი ტე და გა დამ ტყორ ცნეასე თვა ლუწ დომ უგ ულო შო რეთს...სულ ძირს წა ვი და რა ზეც ვი ოც ნედა იმ ას ვდარ დობ, ერს ვერ ვუშ ვე ლეთ...რა ღაა ყოფ ნა დღე ებ მრა ვა ლიც,თუ კი გულ ნა დებს აგ არ იდ ებ ენ,და ვი თა ჩრდი ლი ფეხ ქვეშ მა ვა ლი,სურ ვილ ნიც სუ ლის ვერ იგ მი რე ბენ.ან რად ვინ დო მო სმე ნა და ხილ ვა,რო დეს ჩემ თვი სა მზე აღ არ მზე ობს,ამა ოდ თურ მე იმ ან იყ ივ ლა,ვი სიც ფარ-ხმა ლი ვე ღა რა მძლე ობს.სა წუთ რო მწა რე მეც გზას მი ბორ კავს,მო უღ წე ვია თავ გა სულს რის ხვით,და უს ახ ლკა როს უს ამ არ თლოდ მკლავს...მა ინც ჩემს თავ ზე არ აფ ერს ვიტყვი...სა ფიქ რე ბე ლი ერ ის ბე დია,უბ ედ ურ ება მას დას ტრი ალ ებს...აქ ყოფ ნა ჩვე ნი რის მომ ქმე დია,რო ცა სამ შობ ლო გა ატი ალ ეს...შენ წა დი – მე რომ ვერ მი მეს ვლე ბა,შენ უთხარ: “შენ თვის გულ მკვდა რი გგზავ ნის,”თუ მზე უშ ენ ოდ ჩა მეს ვე ნე ბა –იქ ამ ოვ იდ ეს ჩემ კერ ძის ძა ლის...სხვა მე რა ღა მაქ ვს, რა მა ბა დია,ერ თს შენს ამ არ ას და მთლად გან წი რულს,და შე ნიც გითხარ – წას ვლა მწა დია,ერს შენ შთაჰ ბე რავ ძა ლას არ წი ვულს.მაშ გას წი ბე დო, მე შენ გამ შორ დი,მას გე აჯ ები შენ გნით დას ჯი ლი...რა ზე მოგ ყავ დი, თუ ხსნას ვერ შობ დი,ხე რა ღა ხეა, თუ არ აქ ვს ძი რი.ვი ცი სი ცოცხლით მა დევს ბე გა რადა შენც გან გე ბით თან მსდევ მე მხლებ ლად,“არ შე უძ ლია! — მეტყვი, — ეგ არა!.”ღმერ თს კი თუ უნ და ნედ ლს გახ დის ხმე ლად.ო, ბე დო ჩე მო, ღმერ თს რა არ ძა ლუძს,ან რა ღას ვი ზამთ ჩვენ ამ აზე ბრძნულს,როს მო ძა ლა დე ბუ ნე ბი თა სძულთდა მას თან ბრძო ლა სულს უდ გამს უძ ლურს.მეც მი ჯობს მას თან ბრძო ლა ში მოვ კვდე,ბედ გა რე თო ბას არ შე უშ ინ დე,მუ დამ ურ ყე ვი ვი თარც სა ლი კლდე,მით ვპო ვო და შენც მოგ ცე სიმ შვი დე.მიჩ ვე ნეთ ვინ მე, ვინც ბედს არ უხ მობს,თით ქოს ის იყ ოს ვით ბავ შვის დე და,ან ვინც სი ცოცხლეს უნ თებს და უქ რობს,რა საც გვიშ ვრე ბა ჩვენ თვით გან გე ბა. ზამ თა რი, 1941 — 1942 წლე ბი, პა რი ზი

სამ შობ ლო სა კენაჰა, მო ვი და ჩვენ ზე ცა ჯე რი,სამ შობ ლო სა კენ ფრთე ბი სა შეს ხმის,მის გან შორს ყოფ ნა იყო სას ჯე ლი,რად გან გუ ლი მას სულ მუ დამ ეტ რფის.სამ შობ ლო სა კენ!.. სამ შობ ლო სა კენ!.. სა სი ხა რუ ლო გრძნო ბე ბი რე კენ...სამ შობ ლო სა კენ!.. მღე რის გუ ნე ბადა ამ ით სტკბე ბა მთე ლი ბუ ნე ბა.ფიქ რიც, ვი თა ფრინ ვე ლი, ფრთა-ფრთას სცემს,თვალ ნი მღელ ვა რე ღვრი ან თბილ სა ცრემ ლს!რომ უნ და ვნა ხო მთე ბი, ვე ლე ბი,რო მელ თაც მუ დამ თავ სა ვევ ლე ბი.ო, მთე ბი, მთე ბი! ბა ღი, ვე ნა ხი...აღ არ მოვ კვდე ბი მე მა თი მნა ხი.სხვა სი ხა რუ ლი რა ღა ვი ნატ რო,მა ცოცხლე ბე ლი იგია მარ ტო.სამ შობ ლო სა კენ!.. სამ შობ ლო სა კენ!..სა სი ხა რუ ლო გრძნო ბე ბი რე კენ.სამ შობ ლო სა კენ!.. მღე რის გუ ნე ბადა ამ ით სტკბე ბა მთე ლი ბუ ნე ბა.აჰა, მო ვი და ჩვენ ზე ცა ჯე რი,სამ შობ ლო სა კენ ფრთე ბი სა შეს ხმის...მის გან შორს ყოფ ნა იყო სას ჯე ლი,რად გან გუ ლი მას სულ მუ დამ ეტ რფის. აგ ვის ტო, 1947 წე ლი, პა რი ზი

პოეზიანი კო ინ ას არ იძე(ინ დო ინ ას არი)

ლიტერატურული მესხეთი4 2011 წელი, მარტი

თა ვის ქე ბად ნუ ჩა მო მარ თმევთ, მე ერ თი პა ტი ოს ანი კა ცი გახ ლა ვართ, აი ის ეთი, რო-მელ ზეც, რომ იტყვი ან, “ჭი ან ჭვე ლას ფეხს არ და აბ იჯ ებ სო!” უფ რო მეტ საც გეტყვით – მე ის ეთი კა ცი ვარ, გზა ში ოქ რო რომ ვი პო ვო, მთელ ქვე ყა ნას მოვ დებ, პატ რონს ვნა ხავ და და ვუბ რუ ნებ.

არც ჩემს ახ ალ გაზ რდო ბა ში ვი ყა ვი არ-ღან ზე მო ქე იფე და ქა ლე ბის მუ სუ სი. ჩემ მა სი მორ ცხვემ და მო ურ იდ ებ ლო ბამ ლა მის და უქ ორ წი ნე ბე ლი დამ ტო ვა. ორ მოც წელს გა და ცი ლე ბულ მა, ქა ლი გა რი გე ბით მო ვიყ-ვა ნე. კარ გი ქა ლი შემ ხვდა, რომ არა ჩე მი ნუ ცა და მი სი აქ ტი ურ ობა, ალ ბათ, დღე საც, უც ოლ შვი ლო და მარ ტო სუ ლი ვიქ ნე ბო დი. ისე, რომ ნუ ცა ჩემ თვის პირ ვე ლი და უკ ან-ას კნე ლი ქა ლია და ჩემს დაქ ვრი ვე ბას, ნუ ცას დაქ ვრი ვე ბას შევ თხოვ ყო ველ თვის ღმერ თს. თუ არა და ორ ივე ერთ დღეს მოვ კვდეთ, ის მირ ჩევ ნია.

ნუ ცა პირ ვე ლი და ნახ ვის თა ნა ვე შე მიყ-ვარ და. მი უხ ედ ავ ად ამ ისა, ჩე მი ან ებ მა დი დი ხვეწ ნა-მუ და რით მა ინც ძლივს და მი თან ხმეს. ქორ წილ ზეც პირ ვე ლი მან მა კო ცა. ამ პირ ვე-ლი კოც ნით ისე გავ წით ლდი, მე ტი რომ არ შე იძ ლე ბო და.

მე რე კი, იც ით რო გო რი მე უღ ლე გა მო მად-გა? თქვე ნი მო წო ნე ბუ ლი!... სტუ მარ თმოყ-ვა რე, გამ რჯე, მშრო მე ლი, ოჯ ახ ის მუ ჭუ ჭი.

ჩე მი მე ზობ ლის – კო ლას ცოლს კი არ ჰგავს, ავ ჩალ კას! დღე ში ათ ჯერ რომ შე აგ ინ-ებს კო ლა, ხურ დად ორ მაგ წყევ ლა-კრულ ვას რომ უბ რუ ნებს უკ ან.

ჩემს ნუ ცას თან მხო ლოდ ერ თხელ ჩა ვი ჭე-რი. ამ ის შე სა ხებ არ ავ ის არ გა უგია – არც თა ვად ნუ ცას, იმ უც ნო ბი ქა ლის გარ და.

ამ ის გა მო სინ დი სი მქენ ჯნის, ყვე ლა ლა-მაზ ქალს, იმ ამ ბის შემ დეგ, ეჭ ვის თვა ლით ვუ ყუ რებ. სა კუ თარ თავ ზე მომ დის გუ ლი, ამ ხან ში შე სულ კაცს, რა ეშ მა კი შე მო მიჩ ნდა, დღემ დე ვერ გა მი გია. ცხოვ რე ბა ში მხო ლოდ ერ თხელ გა ვი ხე დე სხვა ქა ლის კენ და ის იც ძვი რად და მიჯ და. სა კუ თა რი თა ვის მრცხვე-ნია, რად გან იმ ქალ მა ჩაკ ლა ჩემ ში კა ცუ რი თავ მოყ ვა რე ობა, სულ ში ჩა მა ფურ თხა და, მე რე რო გორ!

იქ ნებ ჩემ ზე გა მოც დილ ნი სხვა ნა ირ ად მო იქ ცე ოდ ნენ, მაგ რამ, არ ამ გო ნია, ას ეთი ქა ლე ბი, ჩემ ზე გა მოც დი ლებს კი არა, თვით ჯო ჯო ხე თის მბრძა ნე ბელ საც შე აც დე ნენ.

ჰო და, ის ევ იმ ქალ ზე მო გახ სე ნებთ, რო-მელ თა ნაც, ე.წ. ერ თსა ათი ანი “რო მა ნი” მქონ და და სა მუ და მოდ და მა მახ სოვ რა თა ვი, ქა ლი, რო მელ შიც ერ თი წვე თი სირ ცხვი ლის გრძნო ბაც ვერ აღ მო ვა ჩი ნე, მაგ რამ, ის ევ სჯობს, თა ვი დან და ვიწყო:

იმ გა ნუ კითხა ობ ის ჟამს, რო დე საც ცალ-კერძ, მხედ რი ონ ელ ები, ცალ კერძ, “კა ნო ნი-ერ ებ ის დამ ცველ ნი” ში შის ზარს სცემ დნენ ის ედ აც გა უბ ედ ურ ებ ულ ხალ ხს, შიმ ში ლი, სი ცი ვე, სიბ ნე ლე, ყო ველ დღი ური ცხოვ-რე ბის წე სად რომ გვექ ცა, შე ჭირ ვე ბულ მა ყვე ლის ბიზ ნესს მოვ კი დე ხე ლი. სო ფელ ში, გლე ხე ბი დან იაფ ად ვყი დუ ლობ დი, ქა ლაქ ში ვა სა ღებ დი და ცო ტა ოდ ენი მო გე ბით პუ რის ფულს ვშო ულ ობ დი.

ერ თი ძვე ლის ძვე ლი, დან ჯღრე ული “ჟი-გუ ლი” მქონდა, “ტან ჯუ ლას” ვე ძახ დი. ხმის ამ ოღ ება რომ შეს ძლე ბო და, ალ ბათ, შე მარ-ცხვენ და. “კა პო ტი,” “ბა გაჟ ნი კი” და სა ხუ რა ვი “ბოლ ტგა იკ ებ ის” ნაც ვლად მავ თუ ლე ბით ისე მქონ და მიხ ლარ თულ-მოხ ლარ თუ ლი, შე გე ცო დე ბო დათ, ხო ლო ჟან გმო დე ბუ ლი ძა რა კა რე ბი დან დაწყე ბუ ლი, სა ხუ რა ვით დამ თავ რე ბუ ლი, ისე იყო აჭ რე ლე ბუ ლი, აბ სტრაქ ცი ონ ის ტი მხატ ვრის ფერ წე რუ ლი ტი ლო გე გო ნე ბო დათ. ჩე მი “ტან ჯუ ლა თი” მი-მა ვალს გამ ვლელ-გა მომ ვლელ ნი თა ნაგ რძნო-ბით მა ყო ლებ დნენ თვალს. ალ ბათ, პა ტი ოს ან ქურ დს ქუ ჩა ში უპ ატ რო ნოდ მი ტო ვე ბუ ლი რომ ენ ახა, ხე ლი არ წა უც დე ბო და.

ერ თა დერ თი, რაც, მეტ ნაკ ლე ბად, მას წეს რიგ ში ჰქონ და, ეს ძრა ვა იყო, რო მელ საც კვი რა ში ერ თხელ სე რი ოზ ულ ტექ რე მონ ტს ვუ ტა რებ დი. და, ბო ლოს, უნ დო და თუ არა, უნ და ემ უშ ავა. მის შემ ხედ ვა რეს, იშ ვი ათ ად თუ ვინ მე გა მა ჩე რებ და და თუ გა მა ჩე რებ და, ის იც, სხვა თა შო რის – დახ მა რე ბი სათ ვის, ან, ისე, ინ ტე რე სის გა მო.

ერთ დღეს, ტა ლახ ში ჩა ვარ დნი ლი, ძლივს ამ ომ ათ რი ეს ავ ტო ინ სპექ ტო რებ მა და მხედ-რი ონ ელ ებ მა. მათ ისე შე ვე ცო დე, ბენ ზი ნიც კი ჩა მის ხეს. თვა ლის ას ახ ვე ვად, ეშ მა კო ბას მივ მარ თე. გლე ხე ბი დან ნა ყიდ ყველს ცე-ლო ფან ში ვაწყობ დი, ზე მო დან წვრილ კარ-ტო ფილს ან ძირ ნა ყარ ვაშ ლს ვაყ რი დი. ასე შე ნიღ ბუ ლი თა ვი სუფ ლად და უს აფ რთხოდ მივ დი-მოვ დი ოდი.

ის დღე კი მთე ლი ცხოვ რე ბა მე მახ სოვ რე ბა. სექ ტემ ბრის შუა რიცხვე ბი იყო, ად რი ან ად, ყვე ლით დატ ვირ თუ ლი და ზედ წაყ რი ლი კარ ტო ფი ლით გა ვე დი სახ ლი დან. რამ დე ნი მე სა ათ ის შემ დეგ ის-ის იყო ქა ლაქს მი ვუ ახ-ლოვ დი, რომ, რო მე ლი ღაც სოფ ლის გა და სახ-ვევ თან, არ ის ტოკ რა ტი ულ ად ჩაც მულ-და ხუ-რუ ლი მშვე ნი ერი გა რეგ ნო ბის ქალ მა ამ იწია ხე ლი. წაყ ვა ნას მთხოვ და. მე სი ამ ოვ ნა, ჩე მი “ტან ჯუ ლა” და მე ამ მშვე ნი ერი ქა ლის ყუ-რადღე ბის ღირ სად რომ ვი ქე ცით.

მან ქა ნა და ვა მუხ რუ ჭე. კა ბი ნი დან გად მო-სულ მა დი დის ამ ბით გა ვუ ღე მო ჯაღ ჯა ღე-ბუ ლი კა რი.

– დაბ რძან დით, ქალ ბა ტო ნო! – შე ვი პა ტი ჟე უც ნო ბი და ის იც ზრდი ლო ბი ან ად მო მიჯ და გვერ დში.

“ტან ჯუ ლა” ად გი ლი დან დავ ძა რი. რამ დე-ნი მე კი ლო მეტ რი ისე გა ვი არე, ქა ლის თვის ყუ რადღე ბა არც კი მი მიქ ცე ვია. ფიქ რებ ში ვი ყა ვი გარ თუ ლი... ის-ის იყო სიჩ ქა რე გა-დავ რთე, რომ ჩემ და უნ ებ ურ ად, თვა ლი მის მარ მა რი ლო სა ვით ჩა მოქ ნი ლი ფე ხე ბი სა კენ გა მექ ცა. მოკ ლე კა ბა ისე აწე ოდა, რომ... მორ ცხვად ავ ათ ვა ლი ერ-ჩა ვათ ვა ლი ერე, ხო ლო მის მა ნა ხევ რად შიშ ველ მა მკერ დმა ხომ მთლად მომ ნუს ხა. სან დრო ბო ტი ჩე ლის “ვე ნე რას” ჰგავ და წყე ული!.. სა ჭეს ძლივს ვი მორ ჩი ლებ დი...

ღმერ თო, სი ნამ დვი ლეა თუ მოჩ ვე ნე ბა, – ვფიქ რობ დი ჩემ თვის. ერ თი სი ცოცხლე იღ-ირ ება, ალ ბათ, მის თვის ხე ლის შე ხე ბა.

ეჰ, ჩე მო ნუ ცა, ძა ლი ან კი მიყ ვარ ხარ, მაგ რამ, სად ეს ქა ლი და სად შენ. ხე დავ, რა ქა ლე ბი დაიარებიან ამ ქვეყ ნად?! ცხოვ რე ბას რა ვუთხა რი, თო რემ, ას ეთი მან ქა ნა უნ და მყავ დეს ახ ლა, მე?! ჩე მის თა ნა კაცს თავს გა უყ ად რებს კი ეს? რო გო რი ბე ჭე დი და ყელ სა ბა მი უკ ეთია, ერთ ცხოვ რე ბად ღირს! მდი და რი ოჯ ახ იდ ან უნ და იყ ოს. ას ეთ ქალს არ ცერ თი კა ცი მარ ტო არ გა უშ ვებს სახ ლი-დან, ეს კი...ნე ტავ ვინ არ ის?! კახ პაც რომ იყ ოს, ერთ რე ის ყველს არ და ვი შუ რებ დი მი სი ერ თი მო ფე რე ბი სათ ვის.

ქალ თან და ახ ლო ებ ის სურ ვილ მა წამ ძლია და, ჩემ და უნ ებ ურ ად, შევ ბე დე:

– შორს მიბ რძან დე ბით, ქალ ბა ტო ნო?– არც ისე!სა იდ ან მობ რძან დე ბით?– სოფ ლი დან!– თქვე ნი სა ხე ლი?– ნან კა!– თქვე ნი?– სი მო ნა. სახ ლე ულ ები სი კო საც მე ძა ხი ან.ქალ მა ვნე ბი ან ად გა მი ღი მა.– ალ ბათ, სამ სა ხურ ში გაგ ვი ან დე ბათ?– არა!– არ მუ შა ობთ?– არა!– ალ ბათ, სწავ ლობთ!– არა!– რა ტომ?– არც სწავ ლა მა ინ ტე რე სებს და არც მუ-

შა ობა! – მკვა ხედ მი პა სუ ხა.– თქვე ნის თა ნა ქალ მა რომ მო ინ დო მოს,

ნე ბის მი ერ უმ აღ ლეს სას წავ ლე ბელ ში ჩაგ-რიცხა ვენ, უკ ონ კურ სოდ. არ ცერ თი ბიზ ნეს-მე ნი ან სა ხელ მწი ფო მო ხე ლე უარს არ იტყვის თქვე ნის თა ნა ლა მა ზი ქა ლის სამ სა ხურ ში მი ღე ბა ზე.

– სამ სა ხუ რი? სამ სა ხურს და კლი ენ ტს გა აჩ ნია! – უც ებ მო მიჭ რა სიტყვა და თა ვი სი ლა მა ზი თი თე ბი გა უპ არ სავ ლო ყა ზე მო მი თა-თუ ნა. მო მი თა თუ ნა და... რო გორც სან თე ლი,

ისე ჩა მოვ დნი. სი ამ ოვ ნე ბი სა გან თვა ლე ბი მივ ლუ ლე. ქალს ალ ერ სი ან ად გა დავ ხე დე. მა ნაც ნა ზად გა მი ღი მა.

აფ ორი აქ ებ ულ მა სვლა შე ვა ნე ლე და ქალს გა ბე დუ ლად შე მოვ ხვიე წელ ზე ხე ლი. სა-კოც ნე ლა დაც წა ვი წიე. წი ნა აღ მდე გო ბა არ გა უწ ევია. მხო ლოდ თა ვი ოდ ნავ გვერ დზე გა-დას წია. ტუ ჩებ ზე ბრო ლი ვით თეთ რი თი თე ბი შე მა ხო და ნა ზი ხმით წამ ჩურ ჩუ ლა:

– აქ არა, სი მონ, ვერ ხე დავ, რო გო რი მოძ-რა ობაა? სირ ცხვი ლია, დაგ ვი ნა ხა ვენ!

სა ჭეს ჩა ვაფ რინ დი. მე ტის მე ტი მღელ ვა რე-ბი სა გან გულ მა ბა გა-ბუ გი და მიწყო. სიჩ ქა რეს ოდ ნავ მო ვუ მა ტე და გზის ორ ივე მხა რე ზე ბუჩ ქებს და ვუწყე ძებ ნა. ხუ თი ოდე წუთ ში აშ-ოტ ილ ალ ვის ხე ებს შო რის სა ურ მე გა და სახ-ვე ვი შევ ნიშ ნე. შო რი ახ ლოს ეკ ალ-ბარ დე ბით და ფა რუ ლი ტევ რია. მან ქა ნა შე მო ვატ რი ალე.

– რა ბე დი მაქ ვს, რა ბე დი! ღმერ თს მად ლო-ბას ვწი რავ ას ეთი ქა ლის გა მოგ ზავ ნი სათ ვის. ასი ოდე მეტ რი ოღ რო-ჩოღ რო გზა თვა ლის-და ხამ ხა მე ბა ში ისე გა ვიქ რო ლე, ქა ლის კენ არც კი გა მი ხე დავს. სწრა ფად და ვა მუხ რუ ჭე და... სა ფეთ ქელ თან პის ტო ლე ტის შე ხე ბა ვიგ რძე ნი. ცივ მა ოფ ლმა და მას ხა.. ში ში სა-გან და ზაფ რულ მა თა ვი ძლივს მო ვატ რი ალე. იმ ქა ლის ად გილ ზე, რო მე ლიც რამ დე ნი მე წუ თის უკ ან ასე ვნე ბი ან ად მი ღი მო და და ქალ ღმერ თად მი ვიჩ ნიე, ახ ლა ალ ქა ჯი იდ გა.

– გა და ეთ რიე მან ქა ნი დან, შე ახ ვა რო! – და-მიღ რი ალა. რა ღას ვი ზამ დი. ხე ლის ფა თუ რით ძლივს გა ვა ღე კა რი. გად მოს ვლი სას ეკ ალ-ბარ დში ფე ხებ გაბ ლან დულ მა თა ვი ვე ღარ შე ვი კა ვე და გა ვიშ ხლარ თე. ვიდ რე ფეხ ზე წა-მოვ დგე ბო დი, სა ტა ნა ის ევ თავ ზე წა მო მად გა და არა ად ამი ან ურ ად და მიღ რი ალა:

– ჩე მი გა უპ ატი ურ ება გინ დო და ხომ, სი-მონ! ვერ მო გარ თვი, შე არ აკ აცო!

–ვაი შენს თავს, სი მონ. რა დღე ში ხარ, შე სა ცო და ვო! – ვსაყ ვე დუ რობ ჩემს თავს და ახ ალი უბ ედ ურ ებ ის მო ლო დინ ში, გა ვი სუ სე.

– ფუ ლი, სი მონ, ფუ ლი! შე ნა გა ვო, ფუ ლი ამო იღე ჩქა რა, თუ არა ცოცხა ლი ვერ გა-და მირ ჩე ბი, შუბ ლს გა გიხ ვრეტ! – ერ თხელ კი დევ დამ ჩხავ ლა და პის ტო ლე ტი სა გულ-და გუ ლოდ და მი მიზ ნა.

– ფუ ლი?! ფუ ლი უნ და!. ფუ ლის გა გო ნე ბა-ზე გულ ზე მო მეშ ვა. ახ ლა ვე მივ ცემ, ოღ ონდ, თა ვი და მა ნე ბოს. ფუ ლი კი სა გულ და გუ ლოდ ნას კებ ში მქონ და გა და მა ლუ ლი და, უნ ებ ლი-ედ, მის ამ ოს აღ ებ ად და ვი ხა რე.

– აბა, ზედ მე ტი არ აფ ერი მო გი ვი დეს, თო-

რემ შუბ ლს გა გიხ ვრეტ, შე გა თახ სი რე ბუ ლო! – მო მა ძა ხა ჩე მი მოძ რა ობ ით გაკ ვირ ვე ბულ მა. ერ თი გა უთ ვა ლის წი ნე ბე ლი მოძ რა ობა და, ალ ბათ, მეს რო და კი დეც ეს უნ ამ უსო.

რო გორც იქ ნა ფუ ლი ამ ოვ იღე. “ტან ჯუ-ლას” კა პოტ ზე დავ დე. ასი ლა რი იქ ნე ბო და. მან ფულს და ხე და. თით ქოს, ეც ოტ ავა.

– შე ნის თა ნა ეშ მაკს და გა იძ ვე რას კი დევ ექ ნე ბა სად მე გა და მა ლუ ლი!

– მე ტი აღ არ მაქ ვს, ქალ ბა ტო ნო!– ფუ ლი-მეთ ქი!– აღ არ მაქ ვს, ქალ ბა ტო ნო, თუ არ გჯე რათ,

თქვენ თვი თონ ნა ხეთ! – ვთქვი და ჯერ ტყა-ვის პი ჯა კის ჯი ბე ები ამ ოვ ატ რი ალე, მე რე შარ ვლის. ჯი ბი დან, სა უბ ედ ურ ოდ, ჯი ბის ფუ ლად შე მორ ჩე ნი ლი, ოთხი ხუთ ლა რი ანი ამ ომ ივ არ და.

მის და ნახ ვა ზე მთლად გა და ირია.– მაშ, აღ არ გაქ ვს, ხომ! – წა მი ერ ად შე ჩერ-

და, მე რე მკერ დზე მო მაბ ჯი ნა პის ტო ლე ტი და გა მე ტე ბით და მიტ რი ალა.

– აბა, სწრა ფად გა იხ ადე ტან საც მე ლი! – წა მი სი სი ნა ყუ რის ძირ ში.

სხვა რა ღა ძა ლა მქონ და. წელ ზე ვით გავ-შიშ ვლდი.

– შარ ვა ლიც გა იხ ადე! – აუწია ხმას.შევ ყოყ მან დი.– გა იხ ადე-მეთ ქი! – ის ევ მო მი ღე რა იარ-

აღი.– მა ნი აკია, ალ ბათ! – გა ვი ფიქ რე გულ ში და

შარ ვა ლიც თვა ლის და ხამ ხა მე ბა ში გა ვი ხა დე.– ტრუ სიც! და ვე ყო ლიე და ნას კე ბიც ზედ მი ვა ყო ლე.

სი ცი ვი სა გან აკ ან კა ლე ბუ ლი მთლად დე-დი შო ბი ლა, დას ჯი ლი ბავ შვი ვით ავ იტ უზე მო რი გი გა ნა ჩე ნის მო ლო დინ ში. მან ტან-საც მე ლი გუ ლის ყუ რით გაჩხრი კა, შიგ კა-პი კიც რომ ვე ღარ აღ მო აჩ ინა, ირ ონი ულ ად ამ ხედ-დამ ხე და, თით ქოს მუშ ტრის თვა ლით შე მათ ვა ლი ერა და მკითხა:

– სარ კე ში ერ თხელ თუ მა ინც ჩა გი ხე დავს, სი მონ!

თან ხმო ბის ნიშ ნად თა ვი და ვუქ ნიე.– რას ფიქ რობ, კა ცი ხარ თუ ჩუ ჩე ლა?სიმ წრით გა თან გულ მა ხმა ვერ ამ ოვ იღე.– ცოლ-შვი ლი გყავს?– კი.– შვი ლე ბი?– შვი ლე ბიც.– ცო ლი გიყ ვარს?– კი. – ჩა ვი ლუღ ლუ ღე და მთე ლი გუ ლი

ამ ოვ ატ ანე თან.– ცო ლის მო ღა ლა ტე, გა ფუ ჭე ბუ ლი და

გა თახ სი რე ბუ ლი კა ცი ყო ფილ ხარ, შე უნ ამ-უსო! – დამ კივ ლა თავ ზე. მე რე რამ დე ნი მე ნა ბი ჯი ჩემ სკენ გად მოდ გა, ჩექ მი ანი ფე ხი ისე ამ ომ ცხო უკ ან ალ ზე, სიმ წრით ლა მის გუ ლი შე მი წუხ და. ჩემს ტან საც მელს ფე ხი გაჰ კრა და აქ ეთ-იქ ით მი მო ფან ტა.

– ჩა ჯე ქი მან ქა ნა ში, შე ტი ლი ანო! – მიბ-რძა ნა.

– თუ შე იძ ლე ბა ტან საც მელს ჩა ვიც მევ, ქალ ბა ტო ნო!

– ჩა ჯე ქი-მეთ ქი!რა ღას ვი ზამ დი. დე დი შო ბი ლა მი ვუ ჯე ქი

“ტან ჯუ ლას” სა ჭეს და მთა ვარ მა გის ტრალ ზე გა მო ვე დით. გე ზი, მი სი მი თი თე ბით, ქა ლა-ქის კენ ავ იღ ეთ.

ქა ლაქ ში შე ვე დით თუ არა, პირ ველ სა ვე ავ ტო ბა ქან ზე შე მა ჩე რა.

ავ ტო მო ბი ლი დან გა დას ვლი სას ერ თხელ კი დევ მო მი ღე რა პის ტო ლე ტი და თვა ლე ბის ბრი ალ ით მო მა ძა ხა:

– აბა, სი მონ, ზედ მე ტი არ აფ ერი არ გა-ბე დო, თო რემ, ქვეს კნელ ში რომ და მე მა ლო, იქ აც მოგ ძებ ნი!

მე რე შო რი ახ ლოს მდგარ ტაქ სში გა დაჯ და, სი ცილ-კის კი სი თა და მან ჭვა-გრე ხით გად-მომ ხე და, ხე ლი და მიქ ნია და ქუ ჩა ში მი მა ვალ ავ ტო მო ბი ლებს შო რის გა უჩ ინ არ და. მე კი შერ ცხვე ნი ლი და თავ ლაფ დას ხმუ ლი ვი ჯე ქი და არ ვი ცო დი რა გზას დავ დგო მო დი. მე რე რა ღა ცა ნა თელ მა აზ რმა გა მი ელ ვა თავ ში, “ტან ჯუ ლა” შე მო ვაბ რუ ნე და უკ ან გა მოვ-ბრუნ დი. ბევ რი ძებ ნის შემ დეგ სი ცი ვი სა გან აკ ან კა ლე ბულ მა ძლივს მი ვა გე ნი ჩირ გვებ ში მი მო ფან ტულ ჩემს ტან საც მელს, რო მე ლიც სა ძო ვარ ზე გა მო სულ სა ქო ნელს ის-ის იყო ფე ხით უნ და გა და ეთ ელა...

შინ დაბ რუ ნე ბის შემ დეგ, სა მი კვი რის გან-მავ ლო ბა ში, ცი ებ-ცხე ლე ბით შეპყრო ბი ლი, სა წოლს მი ვე ჯაჭ ვე. მი უხ ედ ავ ად ამ ისა, თავს მა ინც ბედ ნი ერ კა ცად ვთვლი დი, ცოცხა ლი რომ გა და ვურ ჩი იმ ალ ქაჯს.

პროზარობერტ ბერიძე

ნ ო ვ ე ლ ა

ალქაჯი

2011 წელი, მარტი 5ლიტერატურული მესხეთი

რეზო ანდღულაძე

ძვე ლი დრო ის ახ ალ ცი ხე, კერ ძოდ, დღე-ვან დე ლი რა ბა თის და სახ ლე ბა, გა შე ნე ბუ ლია მეს ხე თის ქე დი სა და სი თავ წმინ დის (იცხო-

მის) მთი სა და ხან დრის წვე რის კალ თებ ზე, მდი ნა რე ფოცხო ვის მარ ცხე ნა სა ნა პი რო ზე. მა შინ დე ლი ქა ლა ქის და სახ ლე ბა მო იც ავ და რა ბა თის სა საფ ლა ოს ღე ლის ორ ივე მხა რეს და მის აღ მო სავ ლეთს – ხან დრის წვე რის მთელ ფერ დობს, რა ბა თის სამ ხრეთ-და სავ-ლეთ ნა წილს, ვიდ რე ივ ლი ტამ დე.

ქა ლა ქი გე ოგ რა ფი ულ ად მე ტად მო ხერ ხე-ბულ, სამ ხედ რო თვალ საზ რი სით კი სტრა-ტე გი ულ გზაჯ ვა რე დინ ზე მდე ბა რე ობს, რის გა მოც ქა ლა ქის თუ თავ დაც ვი თი ნა გე ბო ბე-ბის მშე ნებ ლო ბამ დე მი სი ბუ ნებ რივ-კლი მა-ტუ რი, სო ცი ალ ურ-ეკ ონ ომ იკ ური და სამ ხედ-რო სტრა ტე გი ული და ნიშ ნუ ლე ბის მი ხედ ვით შენ დე ბო და. იგი თა ვი სი არ ქი ტექ ტუ რით შე-ეს აბ ამ ებ ოდა მხა რის მთა ვა რი ქა ლა ქის ტი-ტულს.

ქ.ახ ალ ცი ხე და მი სი მხა რე ოს მალ თა იმ-პე რი ის ბა ტო ნო ბი სა გან გა თა ვი სუფ ლდა გე ნე რალ-ფელ დმარ შალ ივ ანე პას კე ვი ჩის ხელ მძღვა ნე ლო ბით 1828 წლის 15 აგ ვის ტოს (ძვ.სტ.). ახ ალ ცი ხი სათ ვის ბრძო ლებ ში და-ღუ პულ თა საძ მო საფ ლავ ზე, დღე ვან დე ლი სა ბარ გო და სახ ლე ბის ტე რი ტო რი აზე, 1861 წელს აღ მარ თეს 5 მეტ რი სი მაღ ლის ობ ელ ის-კი წარ წე რით, რო მე ლიც თუ ჯი სა გან იყო ჩა-მოს ხმუ ლი. ობ ელ ის კი და ან გრი ეს და გა ძარ-ცვეს მაჰ მა დი ან ებ მა (ხუჟ ნებ მა) 1919 წლის

22 ივ ლისს, მარ მა რი ლოს ძვირ ფა სი ქვე ბი გა ზი დეს ღა მით, და ნარ ჩე ნი ქვე ბი, რომ ლი-თაც იყო აგ ებ ული ობ ელ ის კი, ამ ჟა მად იმ ავე სა საფ ლა ოზეა მი მო ფან ტუ ლი. ობ ელ ის კზე ას ევე ამ ოტ ვიფ რუ ლი იყო ახ ალ ცი ხის ცი ხის აღ ებ ის ას და ღუ პუ ლი 62 ოფ იც რის გვა რი, მ.შ. მო იხ სე ნი ება: ვაჩ ნა ძე, სო ლო ღაშ ვი ლი,

ამ ილ ახ ვა რი, ბე ჟა ნიშ ვი ლი, სი მო ნიშ ვი ლი და ა.შ. (ახ ალ ცი ხის გა თა ვი სუფ ლე ბი სათ ვის რუ-სულ არ მი აში იბ რძო და 3000 ქარ თვე ლი).

ოს მალ თა გან გა თა ვი სუფ ლე ბის შემ დეგ პას კე ვიჩ მა მა ჰა მა დი ანი ქარ თვე ლე ბი აჰ ყა რა და მათ ნაც ვლად ქრის ტი ანი სომ ხე ბი შე მო-ას ახ ლა. ომ ის შემ დეგ გა დამ წვარ მა რა ბათ-მა ვერ და იტია ჩა მო სახ ლე ბუ ლე ბი, რო მელ-თა ხელ მძღვა ნე ლო ბამ მო ინ დო მა მკვიდ რი მო სახ ლე ობ ის აგ ან ცალ კე ცხოვ რე ბა. 1831 წლის 3 აგ ვის ტოს გა იცა სა მო სახ ლო მი წის ნაკ ვე თე ბი მდ.ფოცხო ვის მარ ჯვე ნა სა ნა-პი რო ზე. იმ ის გა მო, რომ ქა ლა ქი ევ რო პულ სტილ ზე გა შენ და, მას “პლა ნი” და არ ქვეს. ახ ალ მა მშე ნებ ლო ბამ ახ ალ ცი ხის ბრძო ლებ-ში გა დამ წვა რი მიმ დე ბა რე სოფ ლე ბიც მო იც-ვა: ზე მო მარ და, ქვე მო მარ და, ურია მარ და, ლა ში ხე ვი, მოღ ნი სი და სხვ. დღეს ძნე ლია ამ და სახ ლე ბუ ლი პუნ ქტე ბის საზღვრე ბის გარ ჩე ვა, რად გან იმ თა ვით ვე მო იშ ალა მა თი მიჯ ნე ბი (რო გორც მა შინ იტყოდ ნენ, სი რო-ნე ბი), ნა სახ ლა რე ბის, ეკ ლე სი ებ ისა და სა-საფ ლაოების ად გი ლე ბი, რად გან ქა ლა ქის მშე ნებ ლო ბებ მა მო იც ვა, მა თი სამ შე ნებ ლო ქვე ბი გა მო ყე ნე ბუ ლი იქ ნა სახ ლე ბის მშე ნებ-ლო ბა ში. დღემ დე შე მორ ჩე ნი ლია ახ ალ ცი ხის ძვე ლი უბ ნის (რა ბა თის) ფო ტო სუ რა თე ბი, რომ ლე ბიც 1880 წლამ დე პე რი ოდს მო იც-ავს. ამ ფო ტო ებ მა შე მოგ ვი ნა ხეს მა შინ დე ლი

ახ ალ ცი ხის იერ სა ხე და შე ნო ბა-ნა გე ბო ბა ნი. თუმ ცა მა თი დი დი უმ რავ ლე სო ბა დღეს დან-გრე ულია. ქვე მოთ წარ მოდ გე ნი ლი სუ რა თის მი ხედ ვით შე ვეც დე ბით ზო გი ერ თი მათ გა ნის ად გილ მდე ბა რე ობ ისა და ტო პო ნი მე ბის დად-გე ნას:

1. ცი ხის მე ჩე თი – აქ ად რე ულ ხა ნა ში მარ-

თლმა დი დებ ლუ რი ეკ ლე სია ყო ფი ლა;2. ცი ხე ში შე სას ვლე ლი (მარ ცხნივ) – კა რის

ეკ ლე სია, ამ ჟა მად გა უქ მე ბუ ლია;3. მი ნა რე თი – ცი ხის ჩრდი ლო ეთ ით მო ედ­

ანი. ამ მო ედ ან ზე ღია ცის ქვეშ ოს მა ლო ჯა-რის კა ცე ბი ლო ცუ ლობ დნენ;

4. აბ ანო – მო ჯი რი თე სო ლო ღას (სო ლო-ღაშ ვი ლის) სახ ლი (ამ ჟა მად დან გრე ულია);

5.-6. ცი ხის კედ ლე ბი, რომ ლე ბიც დღეისათვის დან გრე ულია. ამ კედ ლე ბის ად-გილ ზე ამ ჟა მად ე.წ. “გოს პი ტალ ში” შე სას-ვლე ლი გზაა;

7. აბ ან ოს შე ნო ბა – დღე ვან დე ლი ცი ხის ძი-რის ქუ ჩა ზეა;

8. ქარ თველ კა თო ლი კე თა სკო ლის ორ სარ­თუ ლი ანი ოც ოთ ახი ანი შე ნო ბა, რო მე ლიც პავ ლე ჭი ლი მუ ზაშ ვილ მა სა კუ თა რი სახ სრე-ბით ააშ ენა 1848 წელს;

9. იოანე ნათ ლის მცემ ლის სა ხე ლო ბის ქარ­თველ კა თო ლი კე თა ეკ ლე სია, იგ ივე ქვე მო ეკ ლე სია. – სი ცოცხლის ბო ლომ დე აქ მსა ხუ-რობ და ცნო ბი ლი სა ზო გა დო და სა სუ ლი ერო მოღ ვა წე ივ ანე გვა რა მა ძე – “ვინ მე მეს ხი,” მის სა პა ტივ სა ცე მოდ აქ ვე და იკ რძა ლა, მაგ-რამ, ომ ის დროს, რო დე საც ეს ეკ ლე სია და-ან გრი ეს, მი სი ნეშ ტიც გა და ას ვე ნეს ზე მო ეკ ლე სი აში, ხო ლო ეკ ლე სი ის ქვე მოთ ააშ ენ ეს რკი ნიგ ზის ხი დი (რა ბათ ში გა სას ვლე ლი);

10. სულ თმო ფე ნის ეკ ლე სია. – (სხვა დას ხვა

დროს მო იხ სე ნი ება – სა ვარ დის და პატ რე ბი-ანთ ეკ ლე სი ის სა ხე ლით). ეკ ლე სი ას მე-18 სა-უკ უნ ეში მი შე ნე ბუ ლი აქ ვს ბრტყელ ბა ნი ანი შე ნო ბა. შე მორ ჩე ნი ლია ეკ ლე სი ის ნან გრე-ვე ბი და სამ რეკ ლო. აქ ვეა აღ მო სავ ლე თის პატ რე ბის საცხოვ რე ბე ლი სახ ლის ნა წი ლი, ამ ეკ ლე სი ის ბო ლო მოძ ღვა რი გა სუ ლი სა-

უკ უნ ის 30-იან წლებ ში პავ ლე თა თე ნაშ ვი ლი ყო ფი ლა;

11. სა მო ქა ლა ქო და სახ ლე ბა – კო კუ ლა-გო-რა ზე “კო კო ლათ უბ ანია.” ამ და სახ ლე ბა ში ცნო ბი ლი იყო მღებ რიშ ვი ლე ბის, ფე იქ რიშ ვი-ლე ბის, ცო ტა ქვე მოთ – ბა რი კა ლაშ ვი ლე ბის საცხოვ რე ბე ლი დარ ბა ზე ბი. სხვა თა შო რის, მღებ რიშ ვი ლე ბის დარ ბა ზი 1910 წელს და შა-ლეს და გა და იტ ან ეს ქ. მოს კოვ ში, გა მო ფე ნა-ზე. ამ ჟა მად შე მორ ჩე ნი ლია ბა რი კა ლაშ ვი ლე-ბის დარ ბა ზე ბის მხო ლოდ ერ თი ოდა-სახ ლი;

12. ყუ ლე ბის ცი ხის კე დე ლი – ამ ჟა მად შე-მორ ჩე ნი ლია კედ ლის მცი რე ნაშ თე ბი. კედ-ლის ქვა გა ზი დუ ლია მო სახ ლე ობ ის მი ერ;

13. სა მო ქა ლა ქო და სახ ლე ბა – დარ ჯა უბ­ანი – სა ხე ლი ეწ ოდა და რი ჯე ბი სა და ტე რა-სე ბის გა მო. ამ ჟა მად აქ ძვე ლი დრო ის არ-ცერ თი სახ ლი აღ არაა შე მორ ჩე ნი ლი და არც და სახ ლე ბაა, გარ და ერ თი სახ ლი სა;

14. წმ.სტე ფა ნეს ეკ ლე სია – ამ ად გილ ზე, რო გორც სუ რათ შია, მდგა რა წმ.სტე ფა ნეს სა ხე ლო ბის ეკ ლე სია. ის ტო რი კო სი გ.ბო-ჭო რი ძე 1930 წელს წერ და, რომ “აწ ინ დე ლი სომ ხუ რი სტე ფა ნო სის ეკ ლე სი ის ად გი ლას ძვე ლად ქარ თვე ლე ბის ეკ ლე სია ყო ფი ლა, სომ ხუ რი ეკ ლე სია ახ ალიაო;”

მეს ხურ ქრო ნი კებ ში მოხ სე ნე ბუ ლია წმ.სტე ფა ნეს ეკ ლე სია: “1791 წლის მა რი ამ-ობ ის 30-ს მღვდელ სა აკ აძ ის (რა ბათ ში ძვე-

ლად ამ გვა რის მო ქა ლა ქე ებ იც ცხოვ რობ-დნენ) ბა რო ბა ზედ არე ულ ობა იქ მნა და ამ სა ღა მო ზედ პიოებს (კა თო ლი კე მღვდლებს) ჩვე ნებ მან წმ.სტე ფა ნეს საყ და რი წა არ თვა.” ე.ი. კა თო ლი კე პატ რე ბი სა გან მარ თლმა დი-

ზო გი რამ ახ ალ ცი ხის შე სა ხებ

1 2 34

6

7

5

248

910 11

2012 13

2321

1422

15

161817

19

დასასრული მე-6 გვ.

25

29

26

27

28

30

31

ლიტერატურული მესხეთი6 2011 წელი, მარტი

დებ ლებ მა და იბ რუ ნეს თა ვი ან თი ეკ ლე სია;

15. სა მო ქა ლა ქო და­სახ ლე ბა – ებ რა ელ თა

უბ ანი ორი სი ნა გო გით;16. ხი დი მდ.ფოცხოვ ზე, რო მე ლიც აშ ენ-

ებ ულა ჰა ჯი აჰ მედ ფა შას დროს (1745-1758 წ.წ.). ამ ჟა მინ დე ლი ხი დი აშ ენ ებ ულია ამ ხი-დის ქვე მოთ 1950-51 წლებ ში. ძვე ლი “შე კე-თე ბუ ლი” ხი დის ფუ ძე მდი ნა რე ზე დღე საც ჩანს;

17. ხის სა ხერ ხი დაზ გა მუ შა ობ ის პრო ცეს ში;18. სა ტი ვე – დღე ვან დე ლი პო ლიკ ლი ნი კის

მიმ დე ბა რე ტე რი ტო რია;19. მი ნე რა ლუ რი წყლე ბი – ე.წ. ღე ლი სუბ-

ნის თვა ლის წყა რო;20. წმინ და ჯვრის ეკ ლე სია – “კო კო ლა.”

ზა ქა რია ჭი ჭი ნა ძის “კა თო ლი კე თა ეკ ლე სია სა ქარ თვე ლო ში” მი ხედ ვით, თავ და პირ ვე-ლად იგი აგ ებ ულია XIII სა უკ უნ ეში, შემ დეგ გა ნუ ახ ლე ბია და და უმ შვე ნე ბია სამ ცხის დი-დე ბულს კო კო ლა შა ლი კაშ ვილს, რო მელ მაც მრა ვალ გზის გა და კე თე ბის შემ დეგ მო აღ-წია დღემ დე. სამ რეკ ლო, რო გორც წარ წე რა გვამ ცნობს, აგ ებ ულია ელ ის აბ ედ სტე ფა ნეს ას ულ მურ ვა ნიშ ვი ლის სახ სრე ბით. სამ რეკ-ლოს ას აშ ენ ებ ლად შე უწ ირ ავს ათ ასი მა ნე თი. იგი გარ და იც ვა ლა 1881 წლის 30 მა რი ობ ას და დაკ რძა ლუ ლია სამ რეკ ლო სა და ეკ ლე სი ის კედ ლებს შო რის;

21. წმ.ჯვრის ეკ ლე სი ის ეზ ოში მდი ნა რე “ენ თლის” წყლის გა მა ნა წი ლე ბე ლი ავ ზი – “სივ რი კი ლი სი;”

22. იოანე ოქ რო პი რის სა ხე ლო ბის “ნა ეკ­ლე სი ები.” – შე მორ ჩე ნი ლი ნა ეკ ლე სი ებ ის ნაშ თი;

23.”გუ ლო აღ ას” საცხოვ რე ბე ლი სახ ლი და რე ჯა უბ ან ში;

24. ქარ ვას ლა – “ხა ნი” (სას ტუმ რო სახ ლი სა საწყო ბო მე ურ ნე ობ ით). ამ ჟა მად აღ არაა.

25. წმ.მა რი ნეს მარ თლმა დი დე ბელ ქარ­თველ თა ეკ ლე სია;

26. ყუ ლე ბის ცი ხე, რო მე ლიც წყა რო ებ ში მო იხ სე ნი ება რო გორც “ცი ხე-მო ნას ტე რი ყუ-ლე ბი თა და წმ.ჯვრის ეკ ლე სი ით.” (ამ ჟა მად ცი ხის მხო ლოდ ნაშ თია შე მორ ჩე ნი ლი);

27. სას მე ლი წყლის გვი რა ბი, რო მე ლიც ჩა-მო დი ოდა მდი ნა რე ფოცხო ვის მარ ცხე ნა სა-ნა პი რო ზე (და ინ გრა 1944 წელს რკი ნიგ ზის მშე ნებ ლო ბის დროს. ლე გენ დის მი ხედ ვით, ეს გვი რა ბი გა დი ოდა მდ.ფოცხო ვის ქვეშ და ადი ოდა ნა ვა ნე ბის მთა ზე). ფო ტო სუ რათ ზე კარ გად ჩანს კლდის ქიმ ზე შე მორ ჩე ნი ლი ცი-ხე-სი მაგ რის ორი გო დო ლი;

28. ორ ცი ხეს შუა მდე ბა რე ობს ორ სარ თუ­ლი ანი კა რიბ ჭე, მას და სავ ლე თით დღე საც ეტყო ბა “ნა კოშ კა რი,” რო მელ საც უწ ინ “შუ-რის ცი ხეს” ეძ ახ დნენ, თურ ქე ბი – “ყაია და გის კოშ კს” (ამ ჟა მად დან გრე ულია);

29. ამ აღ ლე ბის ეკ ლე სია – რა ბა თის სამ-ხრეთ-და სავ ლე თი, ივ ლი ტის მხა რეს (ამ ჟა-მად ნან გრე ვე ბია);

30. ცი ხის დი დი კა რიბ ჭე, ანუ ორ ცი ხე-შუა გაგ რძე ლე ბა, რო მე ლიც გა მო დი ოდა მდ.ფოცხო ვამ დე. “ორ ყა თი კე დე ლი.” და ინ გრა რკი ნიგ ზის მშე ნებ ლო ბის დროს 1944 წელს;

31. კა რიბ ჭის და სავ ლე თით იდ გა წმ.გი ორ­გის სა ხე ლო ბის ეკ ლე სია (1928 წლის ნა ხატ-ში კარ გად ჩანს. იგი და ინ გრა 1935 წელს. (ამ ეკ ლე სი ის ეზ ოში მდგა რა ორი ქვა, რო მელ თა ქვეშ თუ გაძ ვრე ბო და ავ ად მყო ფი ად ამი ანი, აუც ილ ებ ლად გა ნი კურ ნე ბო და);

ვიდ რე ქუ ჩე ბის სა ხე ლე ბი და ნუ მე რა ცია შე მო ვი დო და, ქ.ახ ალ ცი ხე ში იყო ერ თმა ნე-თი სა გან გა მიჯ ნუ ლი უბ ნე ბი. სულ ყო ფი ლა 13 უბ ანი:

1. წყრუ თის გზის მხა რეს წყრუ თის, ანუ ღე ლის უბ ანი (რა ბა თის სა საფ ლა ოს ღე ლის ორ ივე მხა რეს გან ლა გე ბუ ლი საცხოვ რებ ლე-ბი);

სხვა თა შო რის, აქ გა დი ოდა ვა ლი სა და აბ-ას თუმ ნი სა კენ მი მა ვა ლი გზაც, მდი ნა რე ფოცხო ვის მარ ცხე ნა სა ნა პი რო ზე.

სა ავ ტო მო ბი ლო გზა გა კეთ და 1944 წელს რკი ნიგ ზის მშე ნებ ლო ბის პა რა ლე ლუ რად.

2. ვა კე უბ ანი;3. ბაზ რის მო ედ ანი (ყამ თრის მო ედ ანი);4. და რე ჯა უბ ანი – ყუ ლე ბის ფერ დობ ზე;5. კო კო ლათ უბ ანი;6. კლდის თა ვი, ანუ ზე და უბ ანი;7.კრუ ხი ჭა მი ანთ უბ ანი, იგ ივე ნუ რა ლათ

უბ ანი, იგ ივე პატ რე ბი ანთ უბ ანი (კრუ ხი ჭა-მი აშ ვი ლე ბის, ნუ რა ლაშ ვი ლე ბის და ლა თი ნო პატ რე ბის გა მო);

8. ფი რა ლათ უბ ანი (აქ უცხოვ რი ათ ფი რა-ლიშ ვი ლებს) წმ.სტე ფა ნეს ეკ ლე სი ის მხა რეს;

9. ქა ჩი ბას (ქა ში ბას) უბ ანი;10. ცი ხის უბ ანი. იოანე ნათ ლის მცემ ლის

ეკ ლე სი ის გარ შე მო თავ მოყ რი ლი იყ ვნენ მარ-

თლმა დი დებ ლე ბი ცხოვ რობ დნენ წმ. მა რი ნეს ეკ ლე სი ის გარ შე მო;

11. ქვე და უბ ანი (რა ბა თის შე სას ვლე ლი);12. ხე ვის ღე ლის, ანუ ებ რა ელ ებ ის უბ ანი

(აქ ვეა ორი სი ნა გო გა);13. გუმ ბა თის – შემ დეგ დრო ინ დე ლი ჯი-

რით – მე იდ ან ის უბ ანი.ქა ლა ქის (ახ ლან დე ლი რა ბა თის) წყლით

მო მა რა გე ბა ხდე ბო და “ენ თლის წყალ სა დე-ნით,” იგი სა თა ვეს იღ ებ და ელი აწ მინ და-ენ-თე ლის მხრი დან (ად გილ ზე წყა როს ენ თლის წყა ლი ერ ქვა), რო მე ლიც გა ივ ლი და ყუ რა-თუბ ნის ტყეს, მი აღ წევ და დზე მან და სა და დად ნი სი დან – სულ 14 კი ლო მეტ რის სიგ რძის თი ხის მი ლე ბით. სას მე ლი წყა ლი გროვ დე ბო-და ზე მო ეკ ლე სი ის ჩრდი ლო ეთ ით წყალ შემ-კრებ გა მა ნა წი ლე ბელ ში (“სივ რი კი ლი სი”). შე-მორ ჩე ნი ლია მი სი მცი რე დი ნა წი ლი. აქ ედ ან ნა წილ დე ბო და იგი ქა ლაქ ში არ სე ბულ სამ პა-ტა რა ავ ზში, რო მელ თა გან ერ თი აბ ან ოთ უბ-ან თან იყო, მე ორე – ცი ხე სი მაგ რე ში – (მე ჩე-თის შად რე ვა ნი) და მე სა მე – ცი ხის ჩრდი ლო-და სავ ლეთ ნა წილ ში. ამ ავე წყლით მა რაგ დე-ბო და რა ბა თის გუმ ბა თი ანი აბ ანო ებ იც.

ქ.ახ ალ ცი ხე ში (რა ბათ ში) რუ სე ბის მოს-ვლამ დე ცხოვ რობ და 4500 ოჯ ახი 25 ათ ასი მო სახ ლით. 1828 წლის ომ ის დროს და იღ უპა 3000-ზე მე ტი ად ამი ანი – დი დი ნა წი ლი მაჰ მა-დი ანი ქარ თვე ლე ბი სა. გან სა კუთ რე ბით წარ-ჩი ნე ბუ ლი ოჯ ახ ებ ის დი დი ნა წი ლი ში შის გა მო საცხოვ რებ ლად თურ ქეთ ში გა და იხ ვე წა.

1831 წელს აქ აღ რიცხუ ლია 5.447 ად ამი-ანი, 1841 წელს – 9.595, 1851 წელს – 12.474, 1861 წელს – 14.490, 1869 წელს – 13.370 კა-ცი. (ამ დროს უკ ვე ახ ალ ცი ხე იყო რა ბა თი და პლა ნი, ისე, რო გორც დღე საა).

შე ნიშ ვნა: წე რილ ში გა მო ყე ნე ბუ ლია ცნო ბი ლი ქარ თვე ლი მეც ნი ერ ებ ის შ.ლომ სა­ძის, გ.ბო ჭო რი ძის. ზ.ჭი ჭი ნა ძის და დ.კო ჟო­რი ძის ნაშ რო მე ბი.

ზო გი რამ ახ ალ ცი ხის შე სა ხებ

სა ქარ თვე ლოს ში ნა გან საქ მე­თა სა მი ნის ტროს სამ მარ თვე ლოს უფ როსს ქ.ახ ალ ცი ხე ში, სტა ლი ნის ქ.#97­ში მცხ. ლომ სა ძე ვა სილ ფი­ლი პეს­ძის

ახ სნა-გან მარ ტე ბამე, ლომ სა ძე ვა სილ ფი ლი პეს ძე, და ბა-

დე ბუ ლი 1903 წელს ახ ალ ცი ხის რაიონის სო ფელ ჩუნ ჩხა ში, 1935 წლი დან დღე ვან-დლამ დე ვცხოვ რობ და ვმუ შა ობ ახ ალ ცი-ხის რაიონში, 1935-37 წლამ დე ვმუ შა ობ დი შინ სახ კო მის ორ გა ნო ებ ში, 1937-1942 წლის ბო ლომ დე ახ ალ ცი ხის რაიაღმასკომის თავ-მჯდო მა რედ. მე რე კი სხვა დას ხვა სა მუ შა-ოზე

კითხვა ზე, თუ რა ვი ცი ახ ალ ცი ხის რაიონიდან გა სახ ლე ბუ ლი ქარ თვე ლი მაჰ-მა დი ან ებ ის შე სა ხებ, გი პა სუ ხებთ: ახ ალ ცი-ხის რაიონში ბევრ სო ფელ ში ცხოვ რობ დნენ ქარ თვე ლი მაჰ მა დი ან ები, რომ ლე ბიც ოჯ ახ-ებ ში ქარ თუ ლად ლა პა რა კობ დნენ და ქარ-თულ გვა რებს ატ არ ებ დნენ.

მა გა ლი თად სოფ ლებ ში: სვირ ში, ბო გა ში, ტა ტა ნის ში, კლდე ში, შურ დო ში, გი ორ გიწ­მინ და ში, ფერ სა ში, მუ გა რეთ ში, წოხ ტებ ში, ზი კილ ში, სა ყუ ნეთ ში, ჭყვინ ტში და სხვა.

რამ დე ნა დაც მე მახ სოვს და ამ ხა ნა გე ბიც იგ ონ ებ ენ, სო ფელ სვირ ში ცხოვ რობ დნენ: ვარ დი აშ ვი ლე ბი, ბახ ტა ძე ები, მა ის ურ აძე­ები, ზე თი აშ ვი ლე ბი, ყელ ღე რაშ ვი ლე ბი, ქი­ტუ ნაშ ვი ლე ბი, ბერ ძე ნიშ ვი ლე ბი, ფო ლა დაშ­ვი ლე ბი, ყა ყუ ნაშ ვი ლე ბი და სხვა.

სო ფელ ბო გა ში ცხოვ რობ დნენ:ზა უტ აშ ვი ლე ბი, სა ლა რი ძე ები, ზე თი აშ ვი­

ლე ბი.სო ფელ შურ დო ში:ხმა ლა ძე ები, მუ რა დაშ ვი ლე ბი, შუბ ლა ძე­

ები და სხვა.სო ფელ კლდე ში:ბი ძი ნაშ ვი ლე ბი, გვა რა მა ძე ები და სხვა.

სო ფელ ჭყვინ ტში;მე ღო რაშ ვი ლე ბი, თეთ რა ძე ები და სხვა.სოფ.ტა ტა ნის ში:წუ ლუ კი ძე ები, ბლი აძე ები, მუ რა დაშ ვი­

ლე ბი, ტუ ტა ძე ები და სხვა.სო ფელ წოხ ტებ ში:ლო მი ძე ები, ჩხე იძე ები და სხვა.სოფ.ზი კი ლა ში:გვა რა მა ძე ები, ჭინ ჭა რა ძე ები და სხვა.სოფ. მუ გა რეთ ში:ბე რი ძე ები და სხვა.ას ევე ყო ფილ ას პინ ძის რაიონის სო ფელ

ხერ თვის ში ცხოვ რობ დნენ:ვაჩ ნა ძე ები, აბ აშ იძე ები, ორ ბე ლი ან ები,

სოფ.თოკ ში: აბ აშ იძე ები.ყო ფი ლი ად იგ ენ ის რაიონის სოფ. ად იგ­

ენ ში: ხერ ხე ულ იძე ები, ხურ სი ძე ები და სხვა.ძველ თა გან და 1929 წლამ დე ახ ალ ცი ხის

მაზ რის ქარ თვე ლი მაჰ მა დი ან ები ოფ იცი ალ-ურ ად ატ არ ებ დნენ თა ვი ანთ ქარ თულ გვა-რებს. ეს არ მოს წო ნე ბია ახ ალ ცი ხის სა მაზ-რო აღ მას კო მის თავ მჯდო მა რეს შა ბა ნოვს და გა უცია გან კარ გუ ლე ბა მო იხ სნან ქარ-თუ ლი გვა რე ბი და შემ დე გი სათ ვის და ეწ ერ-ონ უგ ვა როდ — ოღ ლე ბად. მა გა ლი თად ყა­რა მან ყო ჩი ოღ ლი და სხვა. შა ბა ნო ვი ის ევე მო იქ ცა, რო გორც ვინ მე ბა თუ მე ლი არ აბი ვა სილ ეფ ენ დი, რო მე ლიც 1914 წლის ბა ქოს გა ზეთ “იღ ბა დის” №611-ში მო თავ სე ბულ წე რილ ში იწ ონ ებ და აჭ არ ელ ქარ თველ-მაჰ-მა დი ან ებ ის სრულ გა თურ ქე ბას.

ზე მოთ მოხ სე ნე ბუ ლი მაქ ვს, რომ ბევრ სო ფელ ში ქარ თვე ლი მაჰ მა დი ან ები ოჯ-ახ ებ ში ლა პა რა კობ დნენ ქარ თუ ლად და მო ითხოვ დნენ ქარ თუ ლი სკო ლე ბის და-

არ სე ბას. 1939 წელს, რო ცა მე ვმუ შა ობ დი რაიაღმასკომის თავ მჯდო მა რედ, ჩემ თან მო ვიდ ნენ სოფ. გი ორ გიწ მინ და ში, სოფ. ფერ სა ში, სოფ. მუ გა რეთ ში მცხოვ რე ბი გლე ხე ბი და მო ითხო ვეს თათ რუ ლი სკო ლე-ბის და ხურ ვა და ქარ თუ ლი სკო ლე ბის გახ-სნა. თა ვი ანთ მოთხოვ ნას ას აბ უთ ებ დნენ იმ ით, რომ ის ინი ოჯ ახ ში ლა პა რა კობ დნენ ქარ თუ ლად და უნ დათ, რომ მათ მა შვი ლებ-მა ის წავ ლონ ქარ თუ ლად. იგ ონ ებ დნენ იმ მდგო მა რე ობ ას, რომ რე ვო ლუ ცი ამ დე მათ სოფ ლებ ში არ იყო სკო ლე ბი, ბავ შვე ბი იზ-რდე ბოდ ნენ სახ ლებ ში და ლა პა რა კობ დნენ ქარ თუ ლად. გა საბ ჭო ებ ის შემ დეგ, თით ქმის ყვე ლა სო ფელ ში გა იხ სნა სკო ლე ბი, მო იყ-ვა ნეს აზ ერ ბა იჯ ან იდ ან მას წავ ლებ ლე ბი და და აწყე ბი ნეს თათ რუ ლად სწავ ლე ბა. გლე-ხე ბის მოთხოვ ნა სა მარ თლი ან ად ჩავ თვა ლე და დავ წე რე მოხ სე ნე ბი თი ბა რა თი სა ქარ-თვე ლოს მი ნის ტრთა საბ ჭოს სა ხელ ზე. მო-ვითხოვ დი თათ რუ ლი სკო ლე ბის გა და კე თე-ბას ქარ თულ სკო ლე ბად. მი ნის ტრთა საბ ჭო მა შინ ვე გა მო ეხ მა ურა ჩვენს მოთხოვ ნას და იმ ავ დროს მო ავ ლი ნა ახ ალ ცი ხის რაიონში გა ნათ ლე ბის მი ნის ტრი, თუ არ ვცდე ბი ამხ. კიკ ნა ძე. მას თან ერ თად შე მოწ მე ბუ ლი იქ-ნა გლე ხე ბი სა და რაიაღმასკომის მოთხოვ-ნა. და დას ტურ და გლე ხე ბის სა მარ თლი ანი მოთხოვ ნა და მი ნის ტრთა საბ ჭოს დად გე-ნი ლე ბით, თუ გან კარ გუ ლე ბით, ახ ალ ცი-ხის ბევრ სო ფელ ში თათ რუ ლი სკო ლე ბი გა და კეთ და ქარ თულ სკო ლე ბად. შემ დეგ ში ეს აგ რეთ ვე გავ რცელ და ას პინ ძი სა და ად-იგ ენ ის ყო ფილ რაიონებში და იქ აც თათ რუ-ლი სკო ლე ბის მა გივ რად გა იხ სნა ქარ თუ ლი

სკო ლე ბი და ამ ით ის ტო რი ულ უს ამ არ თლო-ბას ბო ლო მო ეღო.

აღ სა ნიშ ნა ვია ის გა რე მო ება, რომ სა კავ ში-რო აღ წე რის დროს, აღ არ მახ სოვს 1939 თუ 1940 წწ. ბევ რმა ქარ თველ მა მაჰ მა დი ან მა კითხვას, მი სი ერ ოვ ნე ბის შე სა ხებ, უპ ას უხა “ქარ თვე ლი” და დღე საც გა და სახ ლე ბა ში მყო ფებს პას პორ ტში უწ ერი ათ ერ ოვ ნე ბა — ქარ თვე ლი. მა გა ლი თად სოფ. წოხ ტე ბის ყო-ფილ მცხოვ რებ ლებს ჩხე იძე შა ანს, სოფ. მუ-გა რეთ ში მცხოვ რე ბი ბე რი ძე ყა რას და სხვა.

აგ რეთ ვე აღ სა ნიშ ნა ვია ის გა რე მო ება, რომ ბევ რმა ქარ თველ მა მაჰ მა დი ან მა არ-ამ ცთუ აღ იდ გი ნა თა ვი ან თი ქარ თუ ლი გვა-რე ბი და და აწყე ბი ნა თა ვი ანთ ბავ შვებს ქარ-თუ ლი სწავ ლა-გა ნათ ლე ბის მი ღე ბა, არ ამ ედ და იწყეს ბავ შვე ბი სათ ვის ქარ თუ ლი სა ხე ლე-ბის დარ ქმე ვა — გო გი, შო თა, ვა ნო და სხვა.

სა კითხა ვია, რა და აშ ავ ეს ახ ალ ცი ხის მაზ-რა ში მცხოვ რებ მა ქარ თველ-მაჰ მა დი ან ებ მა აბ აშ იძე ებ მა, ვაჩ ნა ძე ებ მა, ორ ბე ლი ან ებ­მა, ორ ჯო ნი კი ძე ებ მა (ცხოვ რობ დნენ სოფ. აწყურ ში), ინ ას არ იძე ებ მა, მეხ ბო რა ძე ებ მა, მე ლი ორ აშ ვი ლებ მა, ჭონ ქა ძე ებ მა, თუ მათ მა მა-პა პას თურ ქებ მა ძა ლათ სარ წმუ ნო ება გა მო უც ვა ლეს, მაგ რამ ვერ და ავ იწყეს ქარ-თუ ლი დე და ენა და ზო გი ქარ თუ ლი ზნე-ჩვე ულ ება.

მა გონ დე ბა ას ეთი შემ თხვე ვა: ახ ალ ცი-ხი დან ბორ ჯო მის მი მარ თუ ლე ბით მე ათე კი ლო მეტ რზე სოფ. წნის თან, შო რი გზის პი რას, საგ ზაო “ბუტ კას თან” ორი გი ორ­გიწ მინ დე ლი ქარ თვე ლი მაჰ მა დი ანი სან-თელს უნ თებ დნენ დან გრე ული “ბუტ კის” კედ ლებს. ჩემს შე კითხვა ზე, თუ თა თა რი ვა ჟი დან გრე ულ “ბუტ კას” რათ უნ თებს სან-თელს, მათ მი პა სუ ხეს, რომ იქ ოდ ეს ღაც მა თი მა მა­პა პა თა ქარ თუ ლი სა ლო ცა ვი ეკ­ლე სია იყო, შო რეგ ზის მშე ნებ ლო ბის დროს ეკ ლე სია “ბუტ კად” აქ ცი ეს და ის ინი თა ვი­ანთ ქარ თულ სამ ლოც ვე ლოს არ და ივ იწყე­ბენ და ყო ველ თვის სან თელს აუნ თე ბენ.

ბევ რი მო ხუ ცი სიკ ვდი ლის წინ თა ვის შვი-ლებს თხოვ და და ემ არ ხათ ქარ თულ ეკ ლე-სი ას თან. მა გა ლი თად, სვირ ში ვარ დი აშ ვი ლი ნი აზ ის დე და თუ მა მა ამ ას თხო ულ ობ და.

სა ყუ რადღე ბოა 1960 წელ ში ბა თუმ ში გა-მო ცე მუ ლი ჰა იდ არ აბ აშ იძ ის წე რი ლე ბი, წიგ ნი, რაც აჭ არ ელ მა ქარ თველ-მაჰ მა დი-ან ებ მა გა და იტ ან ეს, იგ ივე ბე დი ეწია მეს ხე-თის ქარ თველ მაჰ მა დი ან ებს.

13.XII – 61 წე ლი, ქ.ახ ალ ცი ხე(ლომ სა ძე ვ.ფ.)

იბ ეჭ დე ბა უც ვლე ლად

გა ზეთ “ლი ტე რა ტუ რუ ლი მეს ხე თის” 2011 წლის იან ვრის ნო მერ ში ახ ალ ცი ხის სა ხელ მწი ფო მუ ზე უმ ის დი რექ ტო რის, ქალ ბა ტონ ცი ური ლა ფა ჩის კო მენ ტა რე-ბით გა მოქ ვეყ ნე ბულ მა მა სა ლამ — “ფაქ-ტე ბი მეტყვე ლე ბენ,” მკითხვე ლებ ში ცხო-ვე ლი ინ ტე რე სი გა მო იწ ვია.

ამ ჟა მად ამ ავე თე მა ზე გთა ვა ზობთ ახ-ალ ცი ხის ყო ფი ლი რა ის აბ ჭოს აღ მას კო მის თავ მჯდო მა რის ვა სილ ფი ლი პეს ძე ლომ­სა ძის ახ სნა­გან მარ ტე ბით ბა რათს, რო-მე ლიც სა ქარ თვე ლოს ში ნა გან საქ მე თა სა მი ნის ტროს მოთხოვ ნი თაა შედ გე ნი ლი და და თა რი ღე ბუ ლია 1961 წლის 13 დე-კემ ბრით.

მა სა ლა მოგ ვა წო და ძეგლ-ნაკ რძალ ვარ ძი ის თა ნამ შრო მელ მა მუხ რან თაქ-თა ქი ძემ, რა ზეც რე დაქ ცია მად ლო ბას უხ დის.

უახლესი ისტორიის ფურცლებიმარცხნივ – ვასილ ლომსაძე

2011 წელი, მარტი 7ლიტერატურული მესხეთი

რეცენზია“ჭეშ მა რი ტი მო მავ ლის მო პო ვე ბა ძა ლუძთ არა სუს ტებს,

ახ ალი დრო ის ყვე ლა სა ხა რე ბი სა გან გუ ლა ჩუ ყე ბუ ლებს,

არ ამ ედ - მხო ლოდ ძლი ერ ებს, ამ ავე დროს - წარ სულ ზე მაგ რად

ხელ ჩა ჭი დე ბუ ლებს.”

შე ლინ გი

ჭეშ მა რი ტი ხე ლოვ ნე ბი სა და სუ ბი ექ ტუ რი (და არ ავ ით არ შემ თხვე ვა ში ობი ექ ტუ რი) რე-ალ ობ ის ურ თი ერ თმი მარ თე ბის სა კითხი იმ მა რა დი ულ პრობ ლე მა თა რიგს მი ეკ უთ ვნე ბა,

რო მე ლიც ის ტო რი ულ ობ ის პა რა ლე ლუ რად სულ უფ რო და უფ რო მეტ სიმ წვა ვეს იძ ენს. მე ოცე სა უკ უნ ის გა მო ჩე ნი ლი ფსი ქო ლო გი და ფი ლო სო ფო სი ფი ლიპ ლერ ში მი იჩ ნევს, რომ მათ შო რის და მო კი დე ბუ ლე ბა ურ თი ერ-თმოქ მე დი არ შე იძ ლე ბა იყ ოს. რაც კონ კრე-ტუ ლად იმ აში ვლინ დე ბა, რომ სი ნამ დვი ლე, რო მე ლიც მხო ლოდ და მხო ლოდ ყო ფი ერ ებ ის ეპ ოქ ალ ურ გა ნაზ რე ბას წარ მო ად გენს, სა კუ-თარ ღი რე ბუ ლე ბა თა (თუ კი ას ეთი სა ერ თოდ შე იძ ლე ბა გა აჩ ნდეს) გავ ლე ნის გაზ რდას, რაც, რო გორც წე სი, წმინ და შე მოქ მე დე ბის (ამ შემ თხვე ვა ში, არ იგ ულ ის ხმე ბა “პო ესიე პუ რე”-ის პრინ ცი პი) ფი ზი კუ რი არ სე ბო ბის “90 მიჩ ქმალ ვას თან”, ან ცნო ბას თა ნაც კი შე იძ ლე ბა გა ვა ტო ლოთ, ისე ახ ერ ხებს, რომ ამ “ბუ ნებ რი ვი” პრო ცე სი დან თა ვად “მშრა-ლად ამ ოდ ის” და მცი რე დი თაც კი არ ტრან-სფორ მირ დე ბა. ეს ყო ვე ლი ვე ზოგს შე იძ ლე ბა პა რა დოქ სუ ლა დაც კი მო ეჩ ვე ნოს, მაგ რამ თა ნად რო ულ ობ ის მხრი დან “ტექ სტთა და-ჩაგ ვრის” მრა ვალ სა უკ უნ ოვ ანი პრაქ ტი კა “ჩვე ულ ებ რივს” ხდის ამ ფაქ ტს – თით ქოს, ეს ას ეც უნ და იყ ოს.

წიგ ნი, რო მელ საც, ჩე მი აზ რით, ლი ტე-რა ტო რებ სა და კრი ტი კო სებ ში ინ ტე ლექ-ტუ ალ ური, “პრო ფე სი ული აჟი ოტ აჟი” უნ და გა მო ეწ ვია, სა ბო ლოო ჯამ ში, რო გორც მო სა ლოდ ნე ლი იყო, სა კად რი სად ვერ ან არ და ფას და. რა მაზ ბე რა ძის მარ თლაც ბრწყინ-ვა ლე რო მან მა, “მა რა დი სო ბის მა რა დი ული მის ტე რია”, ის იც კი ვერ “და იმ სა ხუ რა”, რომ სა ზო გა დო ებ ის ათ ვის ერთ კარ გად ნაც ნობ, ჭკუ აში ჩა ვარ დნილ ად ამი ანს (სქესს, ას აკ სა და სი მაღ ლეს, ამ შემ თხვე ვა ში, ის ევე არ აქ-ვს მნიშ ვნე ლო ბა, რო გორც მის სა ხელ სა და გვარს) ქარ თულ ლი ტე რა ტუ რულ ას პა რეზ-ზე ბო ლო დროს შექ მნი ლი “აღ სა ნიშ ნა ვი” რო მა ნე ბის სია, რო მე ლიც თურ მე არც ისე ცო ტა – ორი “შე დევ რით” იწ ონ ებს თავს, სა-მამ დე და ემ რგვა ლე ბი ნა. თუმ ცა, ჩე მი ღრმა რწმე ნით, ამ “ეპ ოქ ალ ური ნა წარ მო ებ ებ ის” გვერ დით “თა ნა მედ რო ვე მი თის” ხსე ნე ბა, ამ უკ ან ას კნე ლი სათ ვის, შე ურ აც მყო ფე ლად თუ არა, სა თა კი ლოდ მა ინც შე იძ ლე ბა ჩა ით-ვა ლოს.

თუმ ცა სხვას რას უნ და ელ ოდო ხე ლოვ-ნე ბი სა გან, რო მე ლიც სიმ ბო ლიზ მის თე ორ-ეტ იკ ოს ის ვი აჩ ეს ლავ ივ ან ოვ ის სიტყვე ბით რომ ვთქვათ “პროგ რე სის ფა ტა ლის ტურ მოძ ღვრე ბა ზეა დამ ყა რე ბუ ლი”. პროგ რე სი მწერ ლო ბა ში, რო გორც ტექ ნი ცი ზი რე ბუ ლი წინ სვლა კი იდე ურ ად იგ ივეა, რაც ქარ თუ ლი პოს ტმო დერ ნიზ მი. ხაზს ვუს ვამ ქ-ა-რ-თ-უ-ლ-ი, რად გან იმ და ბე ჩა ვე ბუ ლი ლი ტე რა ტუ-რის შუქ ზე, რა საც ზო გი ერ თი პა თო ლო გი “ქმნის” და, სამ წუ ხა როდ, ამ სიტყვის პირ-და პი რი მნიშ ვნე ლო ბით, — ას აღ ებს (ეს კი სა ზო გა დო ებ ის სა კუ თა რი თა ვის მი მართ უპ ატ ივ ცე მუ ლო ბას ნიშ ნავს), ის ეთი გან ცდა მიჩ ნდე ბა, რომ ჩვენს ქვე ყა ნა ში, მთე ლი ავ-ლა დი დე ბით, არ ათუ პოს ტმო დერ ნის, არ ამ ედ შუა სა უკ უნე ებ ის ეპ ოქ ას აც კი არ შე მო უღ-წე ვია და ჩვენ, ჯერ კი დევ, ად რე მი თო სურ ილ უზი ებ ში გვი წევს ფარ თხა ლი. სხვას რას უნ და მი ვა წე რო თუ არა ლი ტე რა ტუ რა ში ნი ჰი ლის ტუ რი სუ ლი ერ ებ ის შეგ ნე ბულ, მი-ზან მი მარ თულ გამ ძაფ რე ბას ის ფაქ ტი, რომ ნაც ვლად იმ ისა – რა მაზ ბე რა ძის მარ თლაც შე სა ნიშ ნა ვი ფი ლო სო ფი ურ-მის ტი კუ რი რო მა ნი წიგ ნის მა ღა ზი ებ ის დახ ლე ბი დან ელ ვის სის წრა ფით გამ ქრა ლი ყო, მკითხველ-თან ამ ნა წარ მო ებ ის ღირ სე ბებ ზე სა უბ არი პირ ვე ლად (!) მი სი გა მოს ვლი დან რამ დე ნი მე თვე ში მი წევს.

რო გორც ფრანც ფონ ბა ად ერი ამ ბობს – “ყო ვე ლი ეპ ოქა უნ და და ვი ნა ხოთ, რო გორც კერ ძო სა ში ნე ლი სამ სჯავ რო”. სწო რედ ამ-

იტ ომ, მი მაჩ ნია, რომ ის ეთ მა შე მოქ მე დებ მა, რო გო რიც რა მაზ ბე რა ძეა (თუ კი ას ეთ ები კი დევ არ სე ბო ბენ) ყუ რი დან ტეს შე გო ნე ბას უნ და უგ დონ — “ნონ რა გი ონი უმ დი ლონ მა გუ არ დე ე პას სა!”, რაც სიტყვა სიტყვით ნიშ ნავს – “ნუ ფიქ რობ მათ ზე, არ ამ ედ შე ხე დე და ჩაიარე!”. მე რე რა, რომ “დე და მი წა ბრმა კნუ ტი ვით ლოშ ნის თვის სხე ულს” (ლ.დ).

სამ წუ ხა როა, რომ წე რი ლის წე რის დაწყე-ბა იმ მი ზე ზებ ზე სა უბ რით მო მი წია, რო მე-ლიც სა ზო გა დო ებ ის მხრი დან ხე ლოვ ნე ბის ჭეშ მა რიტ ქმნი ლე ბა თა უყ ურ ადღე ბო ბას გა ნა პი რო ბებს. მაგ რამ არ შე მეძ ლო გვერ დი ამ ევ ლო არც ისე “ბრმა” გა რე მო ებ ებ ის ათ-

ვის, რო მელ მაც “მა რა დი სო ბის მა რა დი ული მის ტე რი ის” მთლად იგ ნო რი რე ბა თუ არა, ოდ ნა ვი შე უმ ჩნევ ლო ბა მა ინც გა ნა პი რო ბა.

მაგ რამ სა გუ ლის ხმოა, რომ ეს ფაქ ტი ზე-მოთხსე ნე ბუ ლი რო მა ნის ღირ სე ბებს უფ რო წარ მო აჩ ენს, ვიდ რე მის ჩრდი ლო ვან მხა-რე ებს. გა მორ ჩე ული პო ეტი და მო აზ როვ ნე — მი ხე ილ გო გუ აძე ერ თგან წერს: “მი წის ფი ალ ას მოთ მე ნა ავ სებს, / სი ნათ ლი სა კენ იძ ვრის ყო ვე ლი”. სხვა რა დაგ ვრჩე ნია! ჩვენც და ვე ლო დოთ წი ნას წარ მეტყვე ლე ბის აღ სრუ-ლე ბას — “ჭეშ მა რი ტე ბის ექ სპერ ტი ზა ზე გუ-ლაღ მა წვა ნან გა ფატ რუ ლი სა უკ უნ ენი” (მ. გ).

იპ ოლ იტ ტე ნი “ხე ლოვ ნე ბის ფი ლო სო ფი-ის” პირ ველ ტომ ში ჩვე ული პა თო სით გა-ნი ხი ლავს ხე ლოვ ნე ბის დრო ის ფე ნო მენ ზე და მო კი დე ბუ ლე ბას: “ჩვენ ვა ღი არ ებთ, რომ რო გორც რო მე ლი მე მხატ ვრუ ლი ნა წარ-მო ებ ის ისე შე მოქ მე დის ან შე მოქ მედ თა მთე ლი ჯგუ ფის გა სა გე ბად სა ჭი როა ამ ეპ-ოქ ის ზო გა დი სუ ლი ერი მდგო მა რე ობ ის და ზნე-ჩვე ულ ებ ებ ის სის წო რით გათ ვა ლის წი-ნე ბა, რო მელ საც ის ინი ეკ უთ ვნი ან. აქ არ ის სა ფუძ ვე ლი, აქ იმ ალ ება ძი რი თა დი მი ზე ზი, რო მე ლიც ყვე ლა ფერს და ნარ ჩენს ხსნის და საზღვრავს.” ჩე მის მხრივ კი მინ და ვთქვა, რომ “მა რა დი სო ბის მა რა დი ული მის ტე რი ის” “გა გე ბა” ეპ ოქ ალ ური მსოფ ლხედ ვით შე უძ-ლე ბე ლია. მე ტიც, ჩვენ ვსა უბ რობთ ტექ სტზე, რო მე ლიც დრო ით სის ტე მებს ერ თმა ნეთ ში “ურ ევს” და თა ვად ავ ტო რის სიტყვე ბით რომ ვთქვათ, “მა რა დი ულ უდ რო ობ ას” “უს ივ რცო სივ რცე ში” ან ივ თებს. ეს ის დის კურ სია, სა-დაც მო მა ვა ლი – “მა რა დი ული წარ სუ ლი” სივ რცუ ლად “გა მო ტო ვე ბუ ლი” და “ათ ვი სე-ბუ ლია”. ხო ლო აწ მყო სა ერ თოდ “არ შო ბი ლი”.

ყო ვე ლი ვე აქ ედ ან გა მომ დი ნა რე, მინ და ვთქვა, რომ იმ ის იოტ ის ოდ ენა ილ უზი აც კი არ გა მაჩ ნია, რომ რა მაზ ბე რა ძის ნა წარ მო ები მკითხვე ლის მი ერ შე მოქ მე დე ბი თად, ინ ტე-ლექ ტუ ალ ურ ად და იძ ლე ვა და მი თუ მე ტეს, გა და ილ ახ ება. უნ და ვა ღი არ ოთ, რომ თა-ნად რო ული ეპ ოქა არ არ ის მზად შე იმ ეც ნოს და შე ით ვი სოს სა აზ როვ ნო სივ რცე, სა დაც, რო გორც ავ ტო რი წერს, “დრო ში დაგ რო ვი-ლი მთე ლი ცხოვ რე ბაა” სუბ სტან ცი ურ ად შექ მნილ-არ სე ბუ ლი.

გან სა ხილ ვე ლი ნა წარ მო ებ ის საზ რი სუ ლი არ სის ბუ ნე ბის გათ ვა ლის წი ნე ბით, თა ვი დან-ვე იმ ედ ები უნ და გა ვუც რუო მკითხველ თა იმ ნა წილს, რო მე ლიც ამ სტა ტი აში აპ ირ ებს რა მაზ ბე რა ძის წიგ ნის “წა კითხვას”. პა ტივ-ცე მუ ლო მკითხვე ლო, თუ კი ას ეთი თქვენს შო რი საც გა მო იძ ებ ნა, ახ ლა ვე ვურ ჩევ კითხვის გაგ რძე ლე ბით თავს ნუ შე იწ უხ ებს. მი მაჩ ნია, რომ მსგავ სი ტექ სტის სი უჟ ეტ ური ან ალ იზი გუ ლუბ რყვი ლო მცდე ლო ბას – ყვე-ლა მაჩ ვე ნებ ლით მის ტი კუ რი, მე ტა ფი ზი კუ რი ში ნა არ სი სა თავ გა და სავ ლო, დე ტექ ტი ური ჟან რის ფა ბუ ლად აქ ციო – უფ რო ჰგავს, ვიდ რე მხატ ვრუ ლი არ სის პირ ვე ლად ცნო-ბი ერ ებ აში და ვა ნე ბულ სიღ რმე თა “აფ ეთ ქე-ბე ბის” წა დილს. ეს კი შე მეც ნე ბის სუ ბი ექ ტს “მა რა დი ული კვლავ დაბ რუ ნე ბის”, ჰერ მე ნევ-ტი კუ ლი წრის ფარ გლებ ში თვით რეფ ლექ სი ის ნაც ვლად, მან კი ერ წრე ში “ამ წყვდევს”.

და ვე სეს ხე ბი ბა ტონ რა მაზ ჭი ლაიას, რო-მე ლიც ამ ბობს: “ტექ სტი ის კი არ არ ის რაც სიტყვებ შია, არ ამ ედ ის რაც სიტყვებს შო-რი საა”. ეს თვი სებ რი ვად უმ ნიშ ვნე ლო ვა ნე სი ნი შა ნი მხო ლოდ ჰერ მე ნევ ტი კუ ლი ტექ სტე-ბის ღირ სე ბას წარ მო ად გენს. ას ეთი კი საკ-მა რის ზე მე ტი რო დი შექ მნი ლა ხე ლოვ ნე ბის ის ტო რი აში. დარ წმუ ნე ბუ ლი ვარ, გა და მე რი ცოცხა ლი რომ ყო ფი ლი ყო და რა მაზ ბე რა ძის რო მა ნი — “მა რა დი სო ბის მა რა დი ული მის ტე-რია” წა ეკ ითხა, უს იკ ვდი ლოდ და მე თან ხმე-ბო და, რომ საქ მე მარ თლაც ჰერ მე ნევ ტი კულ

ტექ სტთან გვაქ ვს. იმ ის გათ ვა ლის წი ნე ბით, რომ მსგავ სი ტი პის ნა წარ მო ებ ები შე საძ ლო ინ ტერ პრე ტა ცი ათა მრა ვალ ფე როვ ნე ბით ხა სი ათ დე ბა, მი სი პირ ვე ლა დი ცნო ბი ერ ებ ის რეპ რო დუქ ცია, მი თუ მე ტეს, რეს ტავ რა ცია, შე უძ ლე ბე ლია. გა და მე რი იმ ას აც იტყო და, რომ ამ შემ თხვე ვა ში, “ტექ სტის საზ რი სი მე ტია ავ ტორ ზე”. “მა რა დი სო ბის მა რა-დი ული მის ტე რია” არ არ ის “თა ვის თავ ში დას რუ ლებ ლი სამ ყა რო”. რად გა ნაც არ არ სე ბობს დრო ებ ითი მა რა დი ულ ობა, რო-მე ლიც ტექ სტს შე იძ ლე ბა “ჩა მოს ცილ დეს” და “გაუუცხოვდეს”. ერ თგან თა ვად რა მაზ ბე რა ძეც წერს: “არ არ სე ბუ ლი დრო ებ ითი

მა რა დი ულ ობა მა რა დი ულ მა მა რა დი სო ბამ და ვიწყე ბა-გა მო ცა ნის მა რა დი ული შლა მით და სი ლა.”

ყო ვე ლი ვე ზე მოთ თქმუ ლის გათ ვა ლის წი-ნე ბით, თავს უფ ლე ბას მივ ცემ ვთქვა, რომ ხსე ნე ბუ ლი ნა წარ მო ებ ის იდე ურ არ სზე გა-მოთ ქმუ ლი თი თოეული აზ რი (მსგავ სად ჩე მი ხედ ვე ბი სა) სხვა არ აფ ერი შე იძ ლე ბა იყ ოს, თუ არა მი სი ერ თი კონ კრე ტუ ლი, რი გი თი ინ ტერ-პრე ტა ცი ათ აგ ანი. ამ შემ თხვე ვა ში ტექ სტს სა კუ თა რი თვით ცნო ბი ერ ება გა აჩ ნია, რი სი მეშ ვე ობ ით აც, ყო ველ გვა რი გა რე შე ძა ლის ზე მოქ მე დე ბი სა გან გა მიჯ ვნით, “ხე ლოვ ნე ბის ის ტო რი აში, თა ვის თავ ში ჩა კე ტი ლი ის ტო-რი ული ჰო რი ზონ ტე ბის ურ თი ერ თშერ წყმას ახ ორ ცი ელ ებს”. ანუ, სა ბო ლოო ჯამ ში, საქ მე ტექ სტის თვით გა გე ბას თან გვაქ ვს. თუმ ცა აქ-ვე ის იც უნ და ით ქვას, რომ ეს სრუ ლე ბი თაც არ ნიშ ნავს იმ ას, რომ “სიცხა დე ვე რას დროს დამ კვიდ რდე ბა”. არა! სწო რე დაც რომ სიცხა-დეა ყო ვე ლი ინ ტერ პრე ტა ცია.

ჰანს ზედ ლმა ირი თა ვის ფუნ და მენ ტურ ნაშ რომ ში — “თა ნა მედ რო ვე ხე ლოვ ნე ბის რე ვო ლუ ცია” წერს: “ხე ლოვ ნე ბის ქმნი ლე ბა უკ ეთ იმ ათ გან გა იგ ება, რომ ლე ბიც მი სით წმინ და ეს თე ტი კურ ტკბო ბას გა ნიც დი ან, ვიდ რე იმ ათ გან, რო მელ ნიც მას ში “ღრმა მნიშ ვნე ლო ბებს” შე იგ რძნო ბენ”. ამ იტ ომ აც, “მა რა დი სო ბის მა რა დი ული მის ტე რი ის” “გა-სა გე ბად” მი სი ქვე ტექ სტუ რი კითხვაა სა ჭი-რო, მის მუდ მივ კონ სკრუ ირ ებ ად ცნო ბი ერ-ებ ას თან კი არა შე მეც ნე ბის რა ცი ონ ალ ური სტრუქ ტუ რით, არ ამ ედ, გრძნო ბა დი, ემ ოცი-ური, ინ ტუ იტი ური ჭვრე ტით და ახ ლო ება.

რო გორც მარ ტინ ჰა იდ ეგ ერი ამ ბობ და: “ხე-ლოვ ნე ბა და მეც ნი ერ ება ეს ის ორი უდ იდ ესი მწვერ ვა ლია, რო მელ საც უფ სკრუ ლი ჰყოფს”. რა მაზ ბე რა ძე კი, ჩე მი ღრმა რწმე ნით, ის შე მოქ მე დია, რო მე ლიც მე ტა ფო რუ ლი და ფი-ლო სო ფი ური აზ როვ ნე ბის გზაჯ ვა რე დინ ზე დგას. ამ დე ნად, მი სი რო მა ნი სა ინ ტე რე სოა, რო გორც გნო სე ოლ ოგი ურ ად, ისე მხატ ვრუ-ლა დაც. მე ტიც, ზე მოთ ნახ სე ნებ ჰანს ზედ-ლმა ირს თუ და ვუ ჯე რებთ (მერ წმუ ნეთ, ღირს ამ ის გა კე თე ბა) “გარ კვე ული თვალ საზ რი სით, “აბ სო ლუ ტუ რი” ხე ლოვ ნე ბა გა ცი ლე ბით შორს მი დის, ვიდ რე “აბ სო ლუ ტუ რი” მეც ნი-ერ ება”. ამ რი გად, ჩვენ ვსა უბ რობთ ტექ სტზე, რო მელ შიც წარ მმარ თვე ლი შე მოქ მე დე ბი თი ინ ტუ იციაა, რო მე ლიც დრო ით უს ას რუ ლო-ბა ში, პრინ ცი პუ ლად არ აც ნო ბი ერ ის ონ ტო-ლო გი ურ არ სს ზეც ნო ბი ერ ებ ამ დე ამ აღ ლებს.

“მა რა დი სო ბის მა რა დი ული მის ტე რია” მხატ რუ ლი საზ რი სის სი ცოცხლის მა ტა რე ბე-ლი თა ვი სი ვე თავ შია. იმ მხატ რუ ლი საზ რი-სი სა, რო მე ლიც, დარ წმუ ნე ბუ ლი ვარ, და ამ-ხობს ვლა დი მირ ვე იდ ლეს სიტყვებს: “ჩვე ნი დრო ის ტრა გე დია ყვე ლა დრო ის ტრა გე დია არ არ ის!”. ამ ის თქმის სა ფუძ ველს თა ვად ნა წარ მო ებ ის ძი რი თა დი იდეა იძ ლე ვა. მი მაჩ-ნია, რომ “თა ნა მედ რო ვე მით ში” და ხა ტუ ლი ინ კარ ნა ცი ები კონ კრე ტულ პერ სო ნა ჟებ ზე მე ტად ვრცელ დე ბა თა ვად დრო ის ფე ნო-მენ ზე, რო მე ლიც, ამ შემ თხვე ვა ში, რო გორც პლა ტო ნი იტყო და “მა რა დი ულ ობ ის მოძ რავ სა ხეს იღ ებს”. დი ახ აც, ეს არ არ ის ინ კარ ნა-ცია ან რე ინ კარ ნა ცია ამ სიტყვა თა კლა სი კუ-რი გა გე ბით. ჩე მი აზ რით, სა უბ არი შე იძ ლე ბა მხო ლოდ დრო ითი სის ტე მე ბის ერ თმა ნეთ ში ირ აცი ონ ალ ურ ად “ადღვე ბა ზე” იყ ოს. ამ ის დას ტუ რად თა ვად ტექ სტი დან მო ვიყ ვან ერთ მა გა ლითს: “ყო ველ თვის და ყველ გან დავ ბრუნ დე ბი. რო ცა სა ჭი რო იქ ნე ბა, მო გა-კითხავ! ყო ველ თვის, ყვე ლა დრო ში მო გა-კითხავ! ყვე ლა დრო ში, ვიდ რე ქალ ღმერ თად არ გაქ ცევ! ისე, დრო ერ თია, თუმ ცა შენ რა იცი”. მგო ნი, და ვას არ იწ ვევს, რომ ავ ტო რი “ერთ დრო ში” “მა რა დი ულ წარ სულს” გუ ლის-

ხმობს, რო მე ლიც მოძ რავ სა ხეს იღ ებს და მის სტი ქი ონ ალ ურ ფორ მად ყა ლიბ დე ბა.

დრო ის ფე ნო მე ნის ამ ნიშ ნის მი ხედ ვით გან საზღვრა, ავ ტორს სა შუ ალ ებ ას აძ ლევს ის ტო რი ული შე მეც ნე ბის ფარ გლებ ში მო-აქ ცი ოს მო მა ვა ლი და ამ ით, ერ თმა ნე თის მი მართ გა უცხო ვე ბუ ლი ეპ ოქ ები მსოფ-ლმხედ ვე ლობ რი ვად და აკ ავ ში როს. ამ ას კი რა მაზ ბე რა ძე სა ოც არი ეგ ზის ტენ ცი ალ ური თა ვი სუფ ლე ბის ხარ ჯზე ახ ერ ხებს. ეს კი, ჭეშ მა რი ტი პო ეტ ის გარ და, სხვას არ ავ ის გო ნე წი ფე ბა.

სწო რედ, პო ეტ ის სუ ლი ერი ტკი ვი ლის ამ ოძ ახ ილია “მა რა დი სო ბის მა რა დი ული მის ტე რია” და ამ იტ ომ აც, ჩემ თვი საც, ას მა-გად მტკივ ნე ულია ზო გი ერ თი პერ სო ნა ჟის “ჩვე ულ ებ რი ვად” ტრა გი კუ ლი ბე დი…. ის რა მაც თა ვის დრო ზე არ ტურ რემ ბოს ათ-ქმე ვი ნა — “პო ეზია არ ის სი სუ ლე ლე!”, ახ ლა რა მაზ ბე რა ძე საც იძ ულ ებ ულს ხდის პო ეზია “გა აშ იშ ვლოს”! სწო რე დაც, რომ მეც ნი ერ-ული სი ზუს ტით შე ნიშ ნავს წიგ ნის რე დაქ-ტო რი მა რი ნა თექ თუ მა ნი ძე “თა ნა მედ რო ვე მი თის” წი ნათ ქმა ში: “და “ბო ლო, ნამ დვი ლი ეპ ოლ ოგი” ჩემ თვის, რო გორც ავ ტო რის ბავ-შვო ბის დრო ინ დე ლი მე გობ რის თვის მე ტად მტკივ ნე ული და სევ დი ანია, რამ დე ნა დაც “პო ეტ ის” (იგ ულ ის ხმე ბა ნა წარ მო ებ ის მთა-ვა რი პერ სო ნა ჟი. ლ. დ) ცხოვ რე ბა ჰგავს რა მაზ ბე რა ძის ცხოვ რე ბას”. და კი დევ: “და მა ინც, ჭეშ მა რი ტი პო ეტი გან წი რუ ლია დი დი სი მარ ტო ვი სათ ვის, ამ იტ ომ აც ას ეთი და სას-რუ ლიც პო ეტ ებ ის ცხოვ რე ბის ლო გი კუ რი და სას რუ ლია…”

რა მაზ ბე რა ძის “პო ეტი” იდე ალ ური მა გა-ლი თია იმ ისა, თუ რო გორ ხდე ბა შეგ ნე ბუ ლად “პო ეტ ში ად ამი ან ურ ის და ცი ლე ბა წმინ და პო ეტ ის აგ ან” (ჰ.ზ)

ნა წარ მო ებ ის ეს ძი რი თა დი იდე ური ას პექ-ტი ავ ტო რის, რო გორც მი თო პო ეტ ურ ობ ის უნ არ ის მა ტა რე ბე ლი მო აზ როვ ნე, ეს თე ტის თავს გა დამ ხდარ ამ ბად აშ კა რად გა მო იყ-ურ ება. ამ შემ თხვე ვას თან მი მარ თე ბა ში კი გრძნო ბა დი მხა რე მაქ სი მა ლუ რად გა სუ ლი-ერ ებ ულია.

რა მაზ ბე რა ძე პა რა დოქ სა ლურ-პა რა დოგ-მა ტუ ლი შე სიტყვე ბე ბის მკაც რი გა მო ყე ნე-ბით შე მეც ნე ბის სუ ბი ექ ტის ტრან სცენ დენ-ტა ლუ რი სივ რცის დის კურ სში მოქ ცე ვას ახ ერ ხებს და ამ ით ჰერ მე ნევ ტი კუ ლი პრო ცე-სის მთა ვარ მი ზანს აღ წევს – მკითხველ სა და ნა წარ მო ებ ის პერ სო ნა ჟებს შო რის ფი ზი კურ ზღვარს კარ გავს. “მა რა დი სო ბის მა რა დი ული მის ტე რი ის” უმ თავ რეს ღირ სე ბად სწო რედ ეს ფაქ ტო რი უნ და ჩა ით ვა ლოს. მსგავ სი ლინ-გვის ტუ რი ვა რი აცი ები ტექ სტში მრავ ლად არ ის. მა გა ლი თად: “გა ვა ნად გურ გავ ნად გურ-დეთ”, — წერს ავ ტო რი და ამ ერ თი სიტყვით გა მო ხა ტავს ნა წარ მო ებ ის ერთ-ერ თი მთა-ვა რი პერ სო ნა ჟის – ზე ბუს, ერ თდრო ულ ად, მი ზან საც და ბე დის წე რა საც.

თა ნა მედ რო ვე ად ამი ანი ასე გაც ვე თი ლი რომ არ იყ ოს, რა მაზ ბე რა ძის სიტყვე ბი, რო მე ლიც ზუს ტად აღ წერს თი თოეული პო-ეტ ის ბედს – “დღე იდ ან და ივ იწყე ცხვა რიც, მეცხვა რეც და ის ბატ კა ნიც! ეს რო მია, რო მი! რო მი კი მგლე ბით და მგლის ლეკ ვე ბი თაა სავ სე. ის ინი ბატ კნებს ყელს ღად რა ვენ და მა თი სის ხლით იკ ვე ბე ბი ან, მა თი სის ხლით საზ რდო ობ ენ! ფრთხი ლად იყ ავი, ფრთხი-ლად! გახ სოვ დეს და არ და ივ იწყო! შენც სამ სხვერ პლო ბატ კა ნი ხარ და დი დი, ძა ლი ან დი დი ძა ლის ხმე ვა გმარ თებს მგლის ლეკ ვად რომ იქ ცე… ან… არ იქ ცე!” – უთუ ოდ ძრწო-ლას მოჰ გვრი და…

და ბო ლოს, მინ და მივ მარ თო “სრუ ლი ად ჯე ომ ოს ახ ლე ობ ას” (ვაი, თქვენს პატ რონს!), ჩვენ ახ ლაც მი თე ბის სამ ყა რო ში ვცხოვ რობთ! ხე ლოვ ნე ბის ჭეშ მა რი ტი ქმნი ლე ბა კი არ ას-ოდ ეს არ ხდე ბა წარ სუ ლი და მას დრო ითი დის ტან ცი ის გა და ლახ ვა შე უძ ლია. სწო რედ “გა გე ბის” ას ეთი ხე ლოვ ნე ბაა მა რა დი ული “მა რა დი სო ბის მა რა დი ული მის ტე რია”!

პა ტი ვის ცე მით,

ლექ სო დო რე ული

მარადიული "მარადისობის

მარადიული მისტერია"

ლიტერატურული მესხეთი8 2011 წელი, მარტი

იყო ერ თი მე თევ ზე, ჰყავ და ძა ლი ან ლა მა-ზი ცო ლი. ძა ლი ან ღა რი ბად, მაგ რამ ძა ლი ან ტკბი ლად ცხოვ რობ და. ამ ცო ლი დან სა მი ქა ლიშ ვი ლი გა უჩ ნდათ. მე ბა დუ რი მი დი ოდა, დღე ში 5 თევ ზს იჭ ერ და და იმ ით ირ ჩენ და თავს, მაგ რამ, და ხე უბ ედ ურ ებ ას, ცო ლი უდ რო ოდ მო უკ ვდა. მე ორე ცო ლი მო იყ ვა ნა, მაგ რამ ის ეთი ავი და კა პა სი ვინ მე გა მოდ გა, რომ საწყალ გო გო ებს სი ცოცხლეს უმ წა-რებ და, ქმარ საც ეჩხუ ბე ბო და — მო მა შო რე ეს ოხ რე ბი, ხუ თი თევ ზი ჩვენ ორ დღეს გვე ყო ფაო. მე თევ ზე იძ ულ ებ ული გახ და, იფ იქ რა, იფ იქ რა და ასე გა დაწყვი ტა: ერთ ალ აგს, მინ დორ ში ერ თი მსხმოიარე ვაშ ლის

ხე იდ გა, იმ ხის ძი რას ღრმა ორ მო ამ ოს ჭრა, ზედ სა ფე ნი გა და აფ არა, წა იყ ვა ნა გო გო ები და უთხრა: ვაშ ლს და ვარ ხევ, ერ თად შე დე-ქით ზედ და ამ ოკ რი ფე თო. თვი თონ ხე ზე ავ იდა, ვაშ ლი და არ ხია, გო გო ნე ბი შეს დგნენ სა ფენ ზე, სა მი ვე ნი ორ მო ში ჩაც ვივ დნენ. შე ეხ ვეწ ნენ მა მას, ამ ოგ ვიყ ვა ნე მა მი კოო. მა მამ სა მი ფუნ თუ ში ჩა უყ არა და უთხრა: “წა ვალ, კი ბეს მო ვი ტან და ამ ოგ იყ ვან თო” და გა შორ და. ამ გო გო ებს რამ დე ნი მე დღეს ამ ვაშ ლი თა და ფუნ თუ შე ბით ურ ჩე ნი ათ თა-ვი. რომ გა უჭ ირ დათ, გა დაწყვი ტეს პა ტა რა და შე ეჭ ამ ათ. პა ტა რა დამ სთხო ვა ღმერ თს. და იწყო ხე ლე ბით მი წის თხრა და გამ ჩენს ეხ ვე წე ბო და, რა მე მო მე ციო. თხა რა, თხა რა და ერ თი კე დე ლი გა მოჩ ნდა. ამ კედ ლი დან რამ დე ნი მე ქვა გად მო იღო, კე დე ლი გახ ვრი-ტა და რას ხე დავს: აქ თურ მე მე ფის ცხე ნე ბის სა ჯი ნი ბოა. ამ ცხე ნებს სულ ქიშ მი შე ბით კვე ბა ვენ. ეს პა ტა რა გო გო ნა შეძ ვრა, აივ სო კა ლა თა და გა და უტ ანა დებს. ამ ბო სელ თან-ვე მიდ გმუ ლი იყო ერ თი დე დაბ რის სახ ლი, რო მელ საც ევ ალ ებ ოდა მეთ ვალ ყუ რე ობა. ეს გო გო ნა, რომ გა და დის ბო სელ ში, იმ ბებ რის სახ ლსაც ას უფ თა ვებს. იმ დე ნი ხა ნი ზი და ამ გო გო ნამ ქიშ მი ში, ცხე ნე ბი უკ ვე და სუს-ტდნენ. მე ფემ დე და ბერს უთხრა: ბე ბე რო, შე ნი საქ მე ცუ დად არ ისო, ცხე ნებ თან რა ღაც ეშ მა კი თა მა შობ სო. ბე ბე რი მა შინ და ეჭ ვი ან-და, რომ ეს სახ ლი ყო ველ დღე და ლა გე ბუ ლი მხვდე ბა, რა ღაც ამ ბა ვიაო. ერთ დი ლით, ად-რე, ვი თომ კა რე ბი გა იხ ურა, ზრი ზაც მაგ რად და აჩხა კუ ნა, ვი თომ გა რე დან და კე ტა, ჩუ მად მობ რუნ და და და იმ ალა. ეს გო გო ნა კი დევ გად მო იპ არა დო ლა ბი დან, სახ ლი და ას უფ-თა ვა, და ალ აგა, ცხე ნე ბის ბა გი დან ქიშ მი შით აივ სო კალ თა და ის იყო უნ და გა სუ ლი ყო, რომ ბე ბე რი მი ეპ არა და უთხრა: ვინ ხარ, ეშ-მა კი ხარ თუ ქა ჯი, მანდ მი წა ში სად ძვრე ბიო. ბე ბო ჯან, არც ეშ მა კი ვარ და არც ქა ჯიო. მე ორი და კი დევ მყავს აქ ორ მო ში, შიმ ში ლით გაგ ვი ჭირ და, ორ მო ვთხა რეთ და ბედ მა აქ გად მოგ ვიყ ვა ნა. ბე ბო ჯან, გა ჭირ ვე ბა გვიჩ-ვე ნე და, ხომ გა გი გო ნია ხალ ხუ რი ნათ ქვა მი. და უძ ახ ეს, მე ორე გო გო ებ იც გა მო იყ ვა ნეს. ბე ბერ მა პუ რი აჭ ამა და უთხრა: შვი ლო, მე მა ინც შვი ლე ბი არ მყავს, ჩემ თან იყ ავ ითო. ამ დროს მე ფე შე ვი და ბებ რის სახ ლში, და ინ ახა გო გო ები, ძა ლი ან მო ეწ ონა და უთხრა მათ: რა მო ხე ლე ები ხართ, ან რა საქ მე გა მოგ დით ხე ლი დან, რომ წა გიყ ვა ნოთ ჩემ თვის ცო ლა-

დო, მითხა რით ყვე ლა მო. — მე ის ეთ ხა ლი ჩას მო გიქ სოვთ, შე ნი ჯა-

რი რომ და ას ხვდი ნო, ყვე ლა ზედ და ეტი ოსო (და ეტ ევაო).

მე ორ ემ უთხრა:— მე ერ თი პა ტა რა ქვა ბით რომ საჭ მე ლი

გა ვა კე თო, მთელ შენს ჯარს ეყ ოფაო.პა ტა რამ უთხრა:— მე ოქ როს ქოჩ რი ან ბი ჭებს და ქა ლებს

გა გიზ რდიო.მე ფემ თა ვის გულ ში თქვა:— ამ ან კი ნამ დვი ლად კარ გად თქვაო და

სა მი ვე თა ვის თან წა იყ ვა ნა.პირ ვე ლი თა ვის ვე ზირს მის ცა, მე ორე თა-

ვის მცველს, პა ტა რა კი თვი თონ შე ირ თო.

გა ვი და დრო. ცხრა თვე, ცხრა სა ათი და ცხრა წუ თი. მარ თლაც პა ტა რა დამ ტყუ პი ბი-ჭი შო ბა, ოქ როს თმი-ან ები და შვე ნი ერ ები, მაგ რამ დებს შე შურ-დათ. ბე ბია შე ის ყი დეს, ქრთა მი მის ცეს, მო-იყ ვა ნეს და ძაღ ლის ლეკ ვე ბი შე უყ არ ეს. ეს ბავ შვე ბი კი დებ მა წა იყ ვა ნეს, ერთ ყუთ-ში ჩა აწ ვი ნეს და ერთ პა ტა რა მდი ნა რე ში ჩა-აგ დეს. ეს წყა ლი მი დი-ოდა ერთ წის ქვილ ში. ეს ყუ თი პა ტა რა წყალ-მა წის ქვი ლის ღარ ზე მი აყ ენა. წის ქვი ლი გა-ჩერ და. მე წის ქვი ლე ავ იდა ღარ თან და რას ხე დავს. ერ თი პა ტა რა

ყუ თი მის ცო ბია ღარ ზე. მე წის ქვი ლემ ყუ თი აიღო, წყა ლი ის ევ მი უშ ვა ღარ ზე და ყუ თი წა მო იღო. იგი თა ვის ცოლს მი უტ ანა. ახ ადა და რას ხე და ვენ. ორი უს უს ური ბავ შვი ძლივს კნა ვი ან. მე წის ქვი ლე შე ეხ ვე წა ცოლს, რომ ბავ შვე ბის თვის რა იმე ეშ ვე ლა. ცოლ მა გა-ათ ბო წყა ლი, ბავ შვე ბი აბ ან ავა, თვი თო ნაც ძუ ძუ ები მო იბ ანა, შე ევ ედ რა ღმერ თს და ძუ ძუ ები ჩა უდო ბავ შვებს. ამ ხან ში შე სულ ქალს რძე მო უვ იდა და და იწყო ამ ბავ შვე ბის მოვ ლა-პატ რო ნო ბა.

ბავ შვე ბი ნელ-ნე ლა იზ რდე ბოდ ნენ. მე ფეს კი ამ ბა ვი მი უტ ან ეს, შენ მა ცოლ მა ძაღ ლის ლეკ ვე ბი შო ბაო. მე ფე გან რის ხდა და ბრძა ნა, რომ ის ქა ლი იქ იდ ან გა ეგ დოთ და ერთ სა-ბა ტე ში შე ეგ დოთ. ას ეც მო იქ ცნენ. საწყა ლი ქა ლი სა ბა ტე ში მი აგ დეს.

გა ვი და დრო. მე წის ქვი ლეს თან ბავ შვე ბი და იზ არ დნენ. მარ თლაც, ოქ როს ქოჩ რი ანი ბი ჭი და ოქ როს თმი ანი ქა ლიშ ვი ლი. მე წის-ქვი ლემ ბავ შვებს და არ ქვა სა ხე ლე ბი. ვაჟს — რო მა ნი, ქალს — მზია. მე წის ქვი ლეს და მის ცოლს უხ არ ოდ ათ, რომ ას ეთი ლა მა ზი ბავ შვე ბი და ზარ დეს. რო მან მა ბევ რი რამ ის წავ ლა. იგი ბუ ნე ბით მე ტად გო ნი ერი ბავ-შვი იყო. მზი ამ შე ის წავ ლა ქსო ვა და სხვა მრა ვა ლი ხელ საქ მე. მე წის ქვი ლე და მი სი ცო ლი და იხ ოც ნენ. რო მან მა და მზი ამ იქ ვე, წის ქვილ თან და მარ ხეს. ბავ შვე ბი მარ ტო დარ ჩნენ. ეს ამ ბა ვი გა იგ ეს დე იდ ამ ის ებ მა. გაგ ზავ ნეს ერ თი კუ დი ანი დე და ბე რი და და-უბ არ ეს, რომ რო გორ მე სად მე და ეკ არ გათ ის ინი, რომ მე ფეს არ შე ეტყო მა თი ამ ბა ვი.

ერ თხელ, რო ცა რო მა ნი სა ნა დი როდ წა-ვი და, მზი ას თან მი ვი და კუ დი ანი დე და ბე რი და უთხრა: შენ რომ ასე მარ ტო ხარ მოწყე-ნი ლი და შე ნი ძმა, რომ სა ნა დი როდ ერ თო ბა, უთხა რი, მთის იქ ით ერ თი ბა ღია, იმ ბაღ ში ხე არ ის, ერ თს მსხა ლი აბია, მე ორ ეს — ვაშ ლი, ხან ვაშ ლი ჩა მო დის, თა მა შობს, ხან მსხა ლი. მო ატ ან ინე და შენც იმ ით გა ერ თო ბიო.

სა ღა მო თი რო მა ნი რომ მო ვი და, და ძა ლი ან და ღო ნე ბუ ლი და უხ ვდა. შე ეკ ითხა რო მა ნი, რათ და ღო ნე ბულ ხარ ჩე მო და იკო, აღ არ იც ინიო. დამ უთხრა: ძმაო, შენ მი დი ხარ სა-ნა დი როდ, ერ თო ბიო, მე კი აქ მარ ტო კა ვარ მოწყე ნი ლიო. რო მან მა უთხრა: რა გინ და, რა მო გი ტა ნო, რომ შენც გა ერ თო ვო. მზია ეუბ ნე ბა: აგ ერ, იმ მთის იქ ით ერ თი ბა ღი არ ის, იმ ბაღ ში ორი ხეა, ერ თს მსხა ლი აბია, მე ორ ეს — ვაშ ლი, ის ინი, თვი თონ ცეკ ვა ვენ

და ის ინი მო მი ტა ნეო. კარ გი, ჩე მო და იკო, მა გი სათ ვის რამ და გა ღო ნაო, ხვალ ვე წა ვალ და მო გი ტა ნო. მე ორე დღეს ახ სე ნა ღმერ თი და გა უდ გა გზას. ბევ რი იარა თუ ცო ტა იარა, ის მთა გა დაიარა, ის მშვე ნი ერი ბა ღიც და ინ-ახა. მიუახლოვდა, მაგ რამ, რას ხე დავს, ერ თი შა ვი დე ვი წევს და კვნე სის. რო მა ნი მი ვი და დევ თან და უთხრა: რა დაგ მარ თნია პა პა ჯან, რა გა წუ ხებს ეგ რეო. პა პა არ გეთ ქვა, მე ვი-ცო დი რას გი ზამ დიო, მაგ რამ შე ნი ბე დი, რომ ფეხ ზე ვერ ვდგე ბიო. ფეხ ში ეკ ალი მაქ ვს, და მი ჩირ ქდა და მა წუ ხებს, მიშ ვე ლე რა მეო. რო მა ნი და აკ ვირ და და ფე ხი მარ თლაც გა-სი ვე ბუ ლი ჰქონ და. მი ვი და, ხან ჯლის წვე რი გაჰ კრა, გა მო ურ წყო. დევ მა ძლივს ამო ის უნ-თქა. მად ლობთ, შვი ლო, ეს სი კე თე მი ყა ვი, ეხ ლა მითხა რი, სად მიხ ვალ, აქ სულ დე ვე ბის და ქა ჯე ბის საბ რძა ნე ბე ლია, გა გა ფუ ჭე ბენ, უკ ან დაბ რუნ დიო, გირ ჩე ვო.

— პა პა ჯან, მე ამ ბაღ ში ერ თი მსხა ლი და ერ თი ვაშ ლის ხე მინ და, რომ ლე ბიც თა ვი სით ცეკ ვა ვე ნო. კარ გი, მი დი, იმ ბა ღის შუ აში, თი თო ნა ყო ფის მე ტი არ აბი ათ, ისე უნ და მოგ ლი ჯო, ხე ლუ კუღ მა უნ და გა მოტ რი ალ-დე. ხე ები და იყ ვი რე ბენ, ვაშ ლი და მსხა ლი წა-იღ ეს, არ იქა-არ იქაო. შენ უკ ან არ მო იხ ედო, გა მოიარე და წა მო დი, ნუ შე შინ დე ბი, თუ უკ ან მი იხ ედე, გაქ ვავ დე ბიო. რო მა ნი მი ვი და. უკ უღ მა მოგ ლი ჯა და წა მო ვი და. და იწყეს ხე ებ მა ყვი რი ლი, რო მან მა არ უგ დო ყუ რი, წა მო იღო და მო უტ ანა თა ვის დას — მზი ას, რი თაც ყო ველ დღე ერ თო ბო და.

რამ დე ნი მე დღის შემ დეგ ის კუ დი ანი დე-და კა ცი კი დევ მი ვი და მზი ას თან და უთხრა: ეგ რე მარ ტო სა დამ დე უნ და იყ ოვო. რა ვუ-ყო, ბე ბო ჯან. უთხა რი შენს ძმას, იმ მთის იქ ით ერ თი მზე თუ ნა ხა ვი ქა ლია, წა ვი დეს და რძლათ მო გიყ ვა ნოს. ორ ნი გახ დე ბით და აღ არ მო გეწყი ნე ბაო. სა ღა მო თი რო მა ნი

რომ დაბ რუნ და, მზია კი დევ და ღო ნე ბუ ლი დახ ვდა. რას მოღ რუბ ლურ ხარ ჩე მო და იკო. მზი ამ მი უგო: რა ვქნა, მარ ტო მო მეწყი ნა. იმ მთის იქ ით მზე თუ ნა ხა ვი ქა ლი ყო ფი ლა, წა დი რძლათ მო მიყ ვა ნეო. რო მან მა ღმერ თი ახ სე ნა და გზას გა უდ გა. იარა, იარა და მი ვი-და იმ დევ თან, რო მელ საც ეკ ალი გა მო უღო. მი ეს ალ მა და უთხრა: პა პა ჯან, აქ, სადღაც, მზე თუ ნა ხა ვი ქა ლი ყო ფი ლა და უნ და მიშ-ვე ლო ვო. ეჰ, შვი ლო ჯან, ეგ რა გი ფიქ რია. იქ ბევ რი მი დის და უკ ან აღ არ ბრუნ დე ბაო. შვი ლო, აი ამ ჩემს სუ რათს მოგ ცემ, წე რილ-საც გა გა ტან, იქ ჩე მი ძმე ბი არი ან, ის ინი გას წავ ლი ან, რო გორ უნ და მო იქ ცეო. მის ცა სუ რა თი, წე რი ლიც და გაგ ზავ ნა. რო მა ნი მი ვი და მე ორე მთის ძირ ში, წე რი ლი მის-ცა და მი ეს ალ მა. დე ვებ მა მა შინ ვე მი იღ ეს, რო გორც სან დო, მო კე თე და უთხრეს: რა გი ჭირს, რა და გე მარ თაო. რო მან მა უთხრა მზე თუ ნა ხა ვი ქა ლის ამ ბა ვი. დე ვებ მა გა-იც ინ ეს და უთხრეს: აგ ერ, იმ კოშ კის ძი რას ორ მო არ ის, იქ ორ მო ში და იმ ალ ები, დი ლით მზის ამ ოს ვლი სას მზე ქა ლა თმას გად მოშ-ლის, შენ არ გა მოჩ ნდე, მა ნამ ორ მო ში თმას არ ჩა მო უშ ვებს, ჩუ მად თი თებ ზე და იხ ვევ და და ით რევ, თუ და გი ნა ხა, გა ჯო ბებს და გა გაქ ვა ვებს კი დეც. რო მა ნი ღა მით მი იპ არა, ორ მო ში ჩაძ ვრა და უც ადა მზის ამ ოს ვლას. ქალ მა თმე ბი ჩა მო უშ ვა, ორ მო ში რომ ჩა ვი-და, ბიჭ მა ვე ღარ მო ით მი ნა, ამო იღო ხე ლი და თმა ში უნ და წა ევ ლო, რომ ქალ მა და ინ ახა, და არ ტყა ქა ჯის მათ რა ხი და გა აქ ვა ვა.

რო მა ნი თით ქმის არ ას დროს რჩე ბო და კარ ში. ეს რამ დე ნი ღა მეა რო მა ნი არ მი ვი-და სახ ლში. იმ ას უს ათუ ოდ რა ღაც ხი ფა თი შე ემ თხვაო, მე ორე დღეს ვე სა ით აც ის მი-დი ოდა, მზი აც იმ მი მარ თუ ლე ბით წა ვი და. ბევ რი იარა თუ ცო ტა იარა, იმ დევ თან მი-ვი და, რო მელ საც რო მან მა ეკ ალი გა მო უღო და და უმ ეგ ობ რდა. მხო ლოდ მზი ამ ვა ჟის ტა ნი სა მო სი და იარ აღი ამო ის ხა (და-ძმა ერ თმა ნეთს ისე ჰგავ დნენ, რომ გა გიკ ვირ დე-ბო დათ). დევს გა უკ ვირ და და უთხრა. შვი ლო, რო დის გა მოიარე, რომ არ მი ნა ხივ ხა რო. მზი ამ უთხრა: პა პა ჯან, ის ჩე მი ძმა იყო და არ მო სუ ლა, სა ით წა ვი და, მას წავ ლეო. დევს შე ებ რა ლა, მის ცა თა ვი სი სუ რა თი და მი უწ-ერა ძმებ თან წე რი ლი, რომ დახ მა რე ბოდ ნენ უთუ ოდ. მზია მი ვი და მე ორე მთის ძი რას, სა დაც დე ვის ძმე ბი ცხოვ რობ დნენ. მი ვი და, მის ცა სუ რა თი და წე რი ლი. დე ვებ მა გა იგ ეს,

რომ მი სი ძმა უკ ვე გაქ ვა ვე ბუ ლი იქ ნე ბო და. მზია გა აფ რთხი ლეს, რო გორ მოქ ცე ულ იყო. ას წავ ლეს და სა ღა მო თი უჩ ვე ნეს ის ორ მო და ალ აგი და გა აგ ზავ ნეს. მზი აც ღა მით მი ვი და და ჩა იმ ალა იმ ორ მო ში და ნა ხა თა ვი სი ძმა გაქ ვა ვე ბუ ლი ყო.

მზე რომ ამ ოვ იდა, მზე ქა ლამ თმე ბი გად-მო ფი ნა და და ვარ ცხნა და იწყო, სა ნამ ორ-მო ში არ ჩა მო უშ ვა თმე ბი, მზი ამ არ მიჰ ყო ხე ლი. მე რე, რა კი თმე ბი და იხ ვია კარ გად ხელ ზე, რაც ძა ლა და ღო ნე ჰქონ და, და ქა-ჩა. ის იყო ქა ლი ხე ივ ნი დან გად მო ეკ იდა და უნ და ჩა მო ვარ დნი ლი ყო, შე ეხ ვე წა, ოღ ონდ და მეხ სე ნი და ვფი ცავ ცი სა და ქვეყ ნის გამ-ჩენს, რომ გე მო ნე ბიო. მა შინ მი ვი და მზია და წა არ თვა ის მათ რა ხი, და არ ტყა თა ვის ძმას და გა აც ოცხლა. მზე ქა ლამ შე ხე და რო მანს და მზი ას, ორ ივე მო ეწ ონა და უთხრა, მეც თქვენ თან უნ და წა მო ვი დეო. ას ეც ჩვე ნი ხარ და ის ეც, უთხრა რო მან მა. ქალ მა ჩა-ილ აგა რაც ძვირ ფა სი რამ ჰქონ და, აჰ კი დეს ცხენ ზე ხურ ჯი ნე ბი, შეს ხდნენ სა მი ვე ნი და წა მო ვიდ ნენ. მი ვიდ ნენ წის ქვი ლის სახ ლში, მზი ას არ მო ეწ ონა იქა ურ ობა, მაგ რამ, იც-ოდა, სა ბო ლო ვოდ რაც მო ელ ოდა და უკ მა-ყო ფი ლო აღ არ იყო. მზე ქა ლა გულ თმი სა ნი იყო. მე ორე დღეს რო მა ნი გაგ ზავ ნა იქ ით კენ, სა დაც მა მა მი სის სა ხელ მწი ფო იყო. რო მანს ნა დი რო ბის დროს მე ფე შე მო ეყ არა. მე ფემ და ინ ახა თუ არა, ისე მო ეწ ონა და შე უყ ვარ და, რომ რო მანს უთხრა, მო დი უნ და გა კო ცოო. რო მან მა შე უბღვი რა და უთხრა: მომ ცილ დი, ქა ლი ხომ არ ვარ, მა კო ცოო და მოს ცილ და და წა მო ვი და თა ვი სი ნა ნა დი რე ვით სახ ლში. რო მანს მზი ამ სი ცი ლით უთხრა, დღეს რა ნა ხე, სწო რედ მითხა რიო. რო მან მა უთხრა, ერ თმა კაც მა კოც ნა მთხო ვაო. მე უარი ვუთხა რიო. მე რე რა ტომ არ აკ ოც ნი ნე, ის შე ნი მა მა არ ის. რო გორ არ ის ჩე მი მა მაო.

ხვალ წა გიყ ვან და იქ მე გეტყვიო სუყ ვე ლა-ფერ სო. გა მო იპ ატ იჟე, ის მე ფე არ ის. რო მა-ნი მე ორე დღეს კი დევ შეხ ვდა იმ კაცს და და პა ტი ჟა თა ვის თან. გთხოვთ, ჩემს სახ ლში წა მობ რძან დით, მსურს ოჯ ახი გა გაც ნო თო. მე ფე სი ხა რუ ლით და თან ხმდა, რად გან გუ ლი ეუბ ნე ბო და, ეს შე ნი არ ისო. მე რე წაჰ ყვა რო-მანს. მზია მე ფუ რად გა უმ ას პინ ძლდა. მე რე იმ ბაღ ში გა ისე ირ ნა მე ფემ, სა დავ ვაშ ლე ბი ცეკ ვავ დნენ. მზი ამ ჩუ მად ვაშ ლი მოწყვი ტა და მე ფეს ჩა უდო ჩუ მათ ვე. უკ ან რომ მობ-რუნ დნენ, ნა ხეს, რომ არც ვაშ ლი და არც მსხა ლი აღ არ ცეკ ვავ დნენ. მზი ამ თქვა, აქ-ედ ან ვაშ ლი ვინ მო იპ არაო. ყვე ლამ თქვა, მე არ ვი ციო. მა შინ სუყ ვე ლა უნ და გავ ჩხრი კოო. მზი ამ ჯერ რო მა ნი გაჩხრი კა, მე რე მზე ქა ლა, თვი თო ნაც უთხრა, მნა ხე თო, მე რე მე ფე გაჩხრი კეს და მე ფეს აღ მო აჩ ნდა ჯი ბე ში ვაშ ლი. მე ფემ სი ცი ლი და იწყო. მე არ ვი ცი, მე არ მო მიწყვე ტიაო. მაშ რო გორ გაჩ ნდა შენს ჯი ბე შიო. მა შინ მზე ქა ლამ ყვე ლა ფე რი უამ ბო, რაც მოხ და, რო გორ ააც ალ ეს მე ფის ცოლს უს უს ური ბავ შვე ბი და მის ნაც ვლად ძაღ ლის ლეკ ვე ბი რომ შე უყ არ ეს, ბავ შვე ბი წყალ ში ჩა ყა რეს. წყალ მა წა იღო და წის ქვი-ლის ღარ ში გა ხერ გა. მე წის ქვი ლემ და მის მა ცოლ მა იპ ოვ ეს და გა ზარ დეს. მე წის ქვი ლე და მი სი ცო ლო მოკ ვდნენ და აი აქ და მარ ხე სო.

მე ფემ სუყ ვე ლა ფე რი მო ის მი ნა, რო მან მა და მზი ამ აც გა იკ ვირ ვეს თა ვი ან თი თავ გა-და სა ვა ლი. მე ფემ ბრძა ნა, მე წის ქვი ლი სა და მი სი ცო ლი სათ ვის ძვირ ფა სი ძეგ ლი და ედ-გათ, მსხა ლი ცა და ვაშ ლიც თან წა ეღ ოთ და წა სუ ლიყ ვნენ მე ფის სახ ლში. მე ფემ ცოლს დი დათ მო უბ ოდ იშა და უამ ბო რაც მოხ და. ცო ლის დე ბი კი ცხე ნის კუდ ზე გა მო აბ ეს და ისე გა ათრ-გა მო ათ რი ეს. მზი ასა და თა ვის ქმარს დი დი ქორ წი ლი გა და უხ ად ეს და მზით-ვე ბიც დი დე ბუ ლი გა ატ ან ეს. რო მა ნი მე ფედ დას ვა და მზე ქა ლა ვე ზი რად და უყ ენა. ასე ტკბი ლად იცხოვ რეს.

მთქმე ლი გი გა მა ის ურ აძე, სოფ. მუს ხი, ახ ალ ცი ხის რ-ნი.

ჩა იწ ერა ნა თე ლა მო ხე ვიშ ვილ მა

1960 წელს. მოგ ვა წო და

გი ორ გი ივ ან იძ ემ

მეთევზის ზღაპარი

2011 წელი, მარტი 9ლიტერატურული მესხეთი

გიორგი ლელაძე ქ. ნი ნოწ მინ დის №4 სა ჯა რო სკო ლის მე-12 კლა სის მო ას წავ ლეა.უს აზღვროდ უყ ვარს პო-ეზია და თა ვა დაც მშვენივრად წე რს ლექსებს.

გი ორ გის პო ეზი ას პირ ვე ლად ეც-ნო ბა “ლი ტე რა ტუ რუ ლი მეს ხე თის” მკითხვე ლი.

უმ თვა რო ღა მე შა ვი ღა მეა, მთვა რე დაბ რმავ და, სადღაც, წყვდი ად ში მო ჩანს ვარ სკვლა ვი, ეს დაბ ნე ლე ბა მთვა რეს დაბ რალ და და მეს მის კვნე სა მე გულ საკ ლა ვი.

ფიქ რებ მა გუ ლი სადღაც წა იღ ეს, უმ თვა რო ღა მეს დამ ტო ვეს მარ ტო,

ოც ნე ბის კა რი მე არ გა მი ღეს, ცხოვ რე ბამ ის ევ წამ ზო მი ჩარ თო.

სადღაც წყვდი ად ში ვარ სკვლა ვი ქრე ბა, ქრე ბა იმ ედ ის ბო ლო შუ ქუ რა! სუ ლი იწ ვის და სხე ული დნე ბა, ღა მემ ჩემს ტან ჯვას ცი ვად უყ ურა.

მო დის ცის კა რი და მზეს შევ ხვდე ბი, იქ ნებ ახ ალი მი ამ ბოს რა მე, მზეს შეხ ვდე ბი ან ჩემ თან ვერ ხვე ბი, და მი მა ტო ვებს უმ თვა რო ღა მე.

ღა მე პო ეტ ის დე დად ით ვლე ბა

ღა მეს თან ერ თად მო დის ფიქ რე ბი და ამ ფიქ რებ ში ლექ სი ით ლე ბა, მუ ზას თან ერ თად მო დის რით მე ბი, ღა მე პო ეტ ის დე დად ით ვლე ბა.

ღა მე ში მო დის პო ეტ ის ვნე ბა და სევ დი ან ად შეთხზავს სტრი ქო ნებს, პო ეზიაა პო ეტ ის მცნე ბა, პო ეტი ლექ სებს ღა მე იგ ონ ებს.

რო ცა მთვა რეა სამ ყა როს სძი ნავს, მა შინ იხ სნე ბა გუ ლის ჭიშ კა რი, და მთვა რის შუქ ზე გრძნო ბე ბი ბზი ნავს ლექ სად ით ქმე ბა ყვე ლა სიზ მა რი.

ღა მეს თან ერ თად მო დის ფიქ რე ბი და ამ ფიქ რებ ში ლექ სი ით ლე ბა, მუ ზას თან ერ თად მო დის რით მე ბი ღა მე პო ეტ ის დე დად ით ვლე ბა.

ოქ როს ვა ზი ოქ როს ვა ზი ხარ მწკრივ ში ჩაყ რი ლი, ოქ როს მტევ ნე ბით ჩა მო ხუნ ძლუ ლი, მტრი სა გან ბევ რჯერ დამ წვარ აჭ რი ლი, ბევ რჯერ გი ნა ხავს შა ვი უფ სკრუ ლი.

ეკ ლე სია ხარ კლდე ზე ნა შე ნი, რწმე ნის გა ლავ ნით შე მო ფარ გლუ ლი, დე დის ნა ნა ხარ, ძილ ში ნას მე ნი გუ ლის ფი ცარ ზე ამ ოქ არ გუ ლი.

ბე ბე რი მუ ხა წა უქ ცე ვე ლი, — შე ნი წაქ ცე ვა არა იქ ნე ბა, შენ ის გრძნო ბა ხარ გა ურ კვე ვე ლი, მოკ ვდავთ ენ ით რომ არ აიხ სნე ბა!

შე ნა ხარ ყვე ლა ქარ თვე ლის გულ ში, შე ნი დან მო დის სიტყვა ქარ თვე ლი, შე ნა ხარ ჩვენ ში — რწმე ნა ში, რჯულ ში, ჩა უქ რო ბე ლი წმინ და სან თე ლი!

ზამ თრის სუ რა თი თეთრ მთებს გავ ყუ რებ,

კარ გად არ მო ჩანს, ფერ დო ბებს ნის ლი ჩა ხუ ტე ბია, ნამ ქერ ში ბავ შვი ლო ლო ებს ბოჭავს, სახ ლებ ზე თეთ რი ჩაფხუ ტე ბია.

ქა რი უბ ერ ავს, სუნ თქვა მეკ ვრე ბა და იფ ან ტე ბა თოვ ლის კრის ტა ლი, სა ხე ში თეთ რი სი ლა მეყ რე ბა და ეს მგო ნია კარ გი სიზ მა რი.

შუბ ლზე მად ნე ბა ცი ვი ფიფ ქე ბი,

თვა ლებ ზე ცრემ ლი გა მე ყი ნე ბა, გა იყ ინ ება ჩე მი ფიქ რე ბიც და ამ ფიქ რებ ში გა მე ღი მე ბა.

თეთრ მთებ ზე ის ევ თეთ რი ნის ლია და ჩემს ხე ლებ ში ფიფ ქე ბი დნე ბა, ჩე მი ფიქ რე ბი ცა ში მის ვრი ან, მაგ რამ არა მაქ ვს მე ამ ის ნე ბა.

სიკ ვდი ლის ლან დი სიკ ვდი ლის ლან დი, რომ მო მა კითხავს. ნუ თუ შევ კრთე ბი, რო გორც ლა ჩა რი და ჩემს ცხოვ რე ბას რომ გა მომ კითხავს ვუთხრა თუ არა, მითხარ მარ თა ლი?!

ვუთხრა, რომ მი სი არ მე ში ნია მე მის გან მხო ლოდ სუ ლის ხსნას ვე ლი, ის ხომ მოკ ვდავ ზე და გე ში ლია მი სი იერი პირ ქუ ში, ბნე ლი.

მო ვა, შე მიპყრობს ცი ვი ხე ლე ბით სულს ამო იყ ვანს თი ხის ჭურ ჭლი დან, მო ვა, მაც დუ რი ფე რებ-ფე რე ბით და ამ აყ ენ ებს მე ამ სუფ რი დან.

ბო ლო სი ცოცხლით სავ სე ფი ალ ას, დავ ცლი და ვიტყვი ჩემს გუ ლის ნა დებს და გა დავ ტე ნი გრძნო ბის იარ აღს, ერთ ლექ სს მი ვუძ ღვნი მა ის ის ვარ დებს.

სიკ ვდი ლის ლან დი, რომ მო მა კითხავს ნუ თუ შევ კრთე ბი, რო გორც ლა ჩა რი და ჩემს ცხოვ რე ბას რომ გა მომ კითხავს ვუთხრა თუ არა, მითხარ მარ თა ლი!

მზის სიკ ვდი ლი სა ღა მოს, რო ცა მზე ჩა დის ზღვა ში, ბო ლო სხი ვე ბი ტალ ღებს შორ დე ბა, ზღვას ეპ არ ება ნაღ ვე ლი ხმა ში და ჩემს გულს ეს მის მი სი გო დე ბა.

შე იმ ოს ება შა ვი ფე რე ბით, მზის დაკ რძალ ვა ზე ჭი რი სუ ფა ლი, მის კენ მი იწ ევს სვე ლი ხე ლე ბით მაგ რამ არ არ ის თა ვი სუ ფა ლი.

მზე კი ღი მი ლით ემ შვი დო ბე ბა და სველ ხე ლებ ზე მო ეფ ერ ება, მე ვი ცი მა თი დამ შვი დო ბე ბა, ჩემს გულ ზე სევ დათ მო ეკ ერ ება.

ბო ლო სხი ვებ მა გა ით ამ აშ ეს და ზე ცამ კა რი გა მო იხ ურა, ჩი ტებ მა ცა ში გა იფ არ ფა შეს და მზემ წყვდი ადი ჩა მო იხ ურა.

მორ ჩა, გა თავ და გა ჩერ და გუ ლი, ცრემ ლით დამ თავ რდა დღეს ეს და ისი და გა იხ არ ებს ეს ჩე მი სუ ლი თუ გა ან ათ ებს მას მზის აისი.

გიორგი ლელაძე

“მიეცი ნიჭსა გზა ფართო!”

მოვ ლე ნა!არ ავ ით არი ეპ ით ეტი – სიტყვის, თით-

ქოს და გა უკ ვა ლავ გზის გამ გნე ბი... გზამ კვლე ვი. მე წი ნა ვე! ად ამი ანი სა და-რი, რო მე ლიც ისე მო გაწ ვდის ტექ სტს, რომ შე უძ ლე ბე ლია ვერ შე იგ რძნო! შე-უძ ლე ბე ლია, რაც არ უნ და უგ რძნო ბი იყო, სუ ლის სი მე ბი არ შე გი ტო კოს! არ და გა ფიქ როს! ჭეშ მა რი ტად ად ამი ანი მხო ლოდ... მე ტიც – ად ამი ანი და ად ამი-ან ობა უფ ლის მი ერ გან ხორ ცი ელ ებ ული – ხორ ცშეს ხმუ ლი სიტყვაა!!!

ქართული სიტყვის დი დოს ტატს ელ დი ნო სა ღა რა ძეს ვუ ლო ცავთ და-ბა დე ბის დღეს და ვუ სურ ვებთ კვლა ვ უთ ვა ლავ ჯერ შეგ ვაგ რძნო ბი ნოს მად ლი და ძა ლა ჭეშ მა რი ტი სა აზ როვ ნო ლი ტე-რა ტუ რის – ად ამი ან ობ ისა!

ეთ ერ ზა რი ძე, მზია ხე თა გუ რი, მა რი ნა თექ თუ მა ნი ძე, ქე თე ვან

დო ლი ძე, თა მარ ლო მი ძე, თე ონა კუ ხი ან იძე, ნუ ცა სუ ლა ბე რი ძე,

იოანე ხუ ციშ ვი ლი, კა ხა ბერ შარ ტა ვა,

გა გა შენ გე ლია, ალ ეკო ფურ ცხვა ნი ძე,

ლექ სო დო რე ული, რა მაზ ბე რა ძე,

ავ თან დილ ბე რი ძე

ელ დინდი დე ბულ მსა ხი ობს, ად ამი ანს!

ელ დი ნო სა ღა რა ძეს

რი დი, მოგ ვრი ლი ედ ით,ქუხს ოვ აცია ბის ზე.გა ლაკ ტი ონ ით – ელ დინ!შენს “ეფე მე რას” ვის მენ.

ვნე ბა აჭ რი ლი ცა ში,ხე ლი სი ჩუ მე იწ ვის,გრგვინ ვად მომ სკდა რი ტა შიღვთით ბო ძე ბუ ლი ნი ჭით.

რი დი – მოგ ვრი ლი ელ დით,სხვა დრო ში შეგ ხვდი თით ქოს,ერ თი ცხოვ რე ბა ვწერ დი ამ ორი ოდე სტრი ქონს.

რა მაზ ბე რა ძე

ლიტერატურული მესხეთი10 2011 წელი, მარტი

“კოლორ-პრინტში”

რუსთაველის 40/1. ტელ.: 99-98-82

სსიპ ახალციხის სახელმწიფო სასწავლო უნივერსიტეტი

მერაბ ბერიძე, დურმიშხან ბერიძე, რამაზ ბერაძე, სერგო მელიქიძე (პასუხისმგებელი მდივანი), ვახტანგ ინაური

ქ. თბილისში გაზეთ “ლიტერატურული მესხეთის” შეძენა შეგიძლიათ თავისუფლების

მოედანზე – ალ. პუშკინის ქუჩა №5­ის წინ, საქართველოს

რაიონებში – “საქპრესის” ჯიხურებში

“პატრიოტიზმი არ ძველდება.”ოთარ ჭილაძე

მ ო გ ო ნ ე ბ ე ბ ი

გა ზე თის რე დაქ ცია სარ გებ ლობს თა ვი სუ ფა ლი პრე სის პრინ ცი პე ბით და პა სუხს არ აგებს გა მოქ ვეყ ნე ბულ წე რი­ლებ სა და პუბ ლი კა ცი ებ ში მოყ ვა ნილ ფაქ ტებ სა და მო საზ რე ბებ ზე.

მატიანე

მაჰმადიანი მესხები. გასული საუკუნის 40-იანი წლები

სურათი მოგვაწოდა რეზო ანდღულაძემ

გა ზეთ “ლი ტე რა ტუ რუ ლი

მეს ხე თის” რე დაქ ცი ას

პა ტივ ცე მუ ლო რე დაქ ცი ავ,

გიგ ზავ ნით ლექ სის ნაწყვეტს, რო მელ საც შემ თხვე ვით წა ვაწყდი სკო ლის არ ქივ ში. იგი და წე რი ლია სა კან ცე ლა რიო ჟურ ნა ლის ფურ ცელ ზე, რუ სულ ენ აზე შედ გე ნი ლი აქ ტის მე ორე მხა რეს. მას ზე და ფიქ სი რე ბუ ლია ხელ მო წე რე ბი, აღ ნიშ ნუ ლია შედ გე ნის თა რი ღი — 18 იან ვა რი, 1923 წე ლი. ლექ სი ალ ბათ დააინტერესებს მკითხვე ლებს:

* * *... ჩა მო ვი კი დებ ხმალ-ხან ჯალს, თოფ საც გა ვი დებ მხარ შია,თა ნაც ფიქ რე ბი გა დაჰ კრავს, გა ურ ბენს უც ებ თვალ შია.ვაი თუ გე ომ გამ ლა ხოს და შე მარ ცხვი ნოს ხალ ხშია,სირ ცხვი ლით თავ საც მო ვიკ ლავ, ან ჩავ ვარ დე ბი წყალ შია.

ამ ფიქ რში იყო გარ თუ ლი, რომ მი ატ ან ეს ხრამ შია,სა ცა ყა ჩა ღი თათ რე ბი იქ იყ ვნენ მი სა ვალ შია.თო ფებ მაც და იგ რი ალ ეს, მა მამ თილს მოხ ვდა თავ შია,და მაზ ლიც ძირს ჩა მო აგ დეს, მა საც მო არ ტყეს მკლავ შია.

მე რე მის ცვივ დნენ ან ასა და მო ეწ ონ ათ თვალ შია,ბა ირ ამ ხე ლი მოხ ვია, ცეცხლი მო ედო ტან შია.აქ ან ამ, უც ებ, ვით ელ ვა, ხე ლად აიძ რო ხმა ლია,ბა ირ ამ ას და ოთხ ყა ჩაღს სწრაფლ მო აც ალა თა ვია,

სა მიც ცხე ნი დან ძირს დას ცა, ის ინ იც ცოცხალ-მკვდა რია.ერ თმა გა ას წრო, გა იქ ცა, რო გორც წყე ული ალიო,მე რე დაჭ რი ლებს მი ად გა, კი დევ ცოცხლე ბი არიო.“აი ბა ჯი ბი ზი ოლ დურ მა, სე ვარ სან ხა ჩი დე ლიო,” *-

ეხ ვე წე ბოდ ნენ, და ოჯ ან, გვაკ მა რე, ნუ მოგ ვკა ლიო,შენ ალ ახს აპ ატი ევი თუ რომ გწამს შე ნი ჯვა რიო,რაც რომ გი ღირ და მო ხუ ცი, რა ხან რომ მო გი კა ლიო,მის წო ნა ოქ რო მო გარ თვათ, ნაღ დი ფუ ლი და ლა ლიო.

— მა მამ თილს ფუ ლად არ ვყი დი, მის სის ხლში გა დევთ ვა ლიო.ჯერ და უშ ინა მათ რა ხი, აძ ახა — “ვაი, ალიო,”გულ მან რომ ვე ღარ გა უძ ლო, გაჰ კრა, გა უპო ხმა ლიო,რვა ნი ვე ისე და ხო ცა, რო გორც ყა საბ მა ხა რიო.

ლექ სი მოგ ვა წო და უშ ან გი მე ლი ქი ძემ,სოფ.ვა რე ვა ნი, ახ ალ ქა ლა ქის რაიონი.

*აი დაო, ნუ მოგ ვკლავ, იქ ნებ შეგ ვინ დო და შეგ ვიყ ვა რო, შე გი ჟო

სამ ძი მა რიგა ზეთ “ლი ტე რა ტუ რუ ლი მეს ხე თის” რე დაქ ცია თა ნა უგ რძნობს ცნო­

ბილ პო ეტ სა და ქარ თუ ლი ლი ტე რა ტუ რის დიდ მო ამ აგ ეს, ქალ ბა ტონ ეთ ერ ზა რი ძეს მე უღ ლის

როს ტომ ფე რა ძის გარ დაც ვა ლე ბის გა მო

გა ზეთ “ლი ტე რა ტუ რუ ლი მეს ხე თის რე დაქ ციისა” და სსიპ ახ ალ ცი ხის სა ხელ მწი ფო უნ ივ ერ სი ტე ტის თა ნამ შრომ ლე ბი თა ნა უგ რძნო ბენ ამ ავე უნ ივ ერ სი ტე ტის ლექ ტორს ბა ტონ კარ ლო ხუ ციშ ვილს მშობ ლე ბის

ლე ვან და კეკელა ხუ ციშ ვი ლებისგარ დაც ვა ლე ბის გა მო

ძველ დროს, 1830-იან წლებ ში, აქა ურ ობა თა თარს აუკ ლია, ხალ ხი გაქ ცე ულა ოხ ერ ას-აკ ენ (ოხ ერა სოფ ლის სა ხელ წო დე ბაა, ამ ჟა მად ნა სოფ ლა რია). ოხ ერ აში იმ ჟა მად მო სახ ლე ობ-დნენ ქურ თე ბი. იქ, საყ დარ ში შე უფ არ ები ათ თა ვი, შემ დეგ უფ იქ რი ათ, რომ ეს საყ და რი ვერ დაგ ვი ტევ სო. მე ორე ღა მეს გაქ ცე ულ ან ფიჭ ვე ბი სა კენ და იქ და მა ლუ ლან. თათ რე ბი ღრელ ში შე მო სუ ლან, იქ და უჭ ერი ათ სო ფელ-ში დარ ჩე ნი ლი ორი კა ცი — თო მაჲ და სა ბაჲ. თურ მე თათ რებ მა და ან თეს დი დი ცეცხლი და ეს ორი კა ცი ცეცხლში უნ და დაწ ვან. მოხ დე ბა ისე, რომ თო მაჲ და სა ბაჲ გა იქ ცე ვი ან. მდე ვა რი თათ რე ბი ფეხ და ფეხ მის დე ვენ. სა ბაჲ გა დახ-ტე ბა ჭიპ ჭი პას მა ღა ლი კლდი დან, ძირ ზე მი წა იქ ნე ბა და მუხ ლე ბამ დე მი წა ში ჩა ეფ ლო ბა. თო მაჲც იქ ვე ბუჩ ქებ ში და იმ ალ ება. თათ რებს ეგ ონ ებ ათ, რომ ეს ენი ამ კლდი დან გა დაც ვივ-დნენ და ცოცხლე ბი აღ არ დარ ჩე ბოდ ნე ნო,

ამ იტ ომ თათ რებ მა მათ თა ვი და ან ებ ეს და უკ-ან წა ვიდ ნენ. თო მაჲ და სა ბაჲ გა იქ ცნენ ოხ-ერ ას აკ ენ. გაქ ცე ული მე ზობ ლე ბი და ცოლ-შვი ლი ოხ ერ აში აღ არ დახ ვდათ. ოხ ერ ლებს უთ ქვამთ, ახ ალ ცი ხი-სა კენ წა ვიდ ნე ნო. სა-ბაჲ და თო მა ჲც ახ ალ-ცი ხი სა კენ წა სუ ლან, სო ფელ ჭა ლის თავ ზე რომ გა დამ დგა რან, თურ მე ახ ალ ცი ხის ას-აღ ებ ად სწარ მო ებ და დი დი ბრძო ლა რუს სა და ოს მა ლოს შო რის.

რუ სის ჯა რი ახ ალ ცი ხეს მის დგო მო და აღ მო-სავ ლე თის მხრი დან. სი მაღ ლე ეჭ ირ ათ სო ფელ კლდის პა ტა რა ქე დის ძირ ზე, თათ რე ბი კი გა მაგ რე ბუ ლი იყ ვნენ ქა ლა ქის გა რეთ ტავ შან-თა ფის (კურ დღლის გო რა) ძირ ზე.

სა ბას და თო მას ეს ჩხუ ბი რომ და უნ ახ ავთ, შე ში ნე ბი ათ და ფიჭ ვე ბის კენ გაქ ცე ულ ან და-სა მა ლად. ამ დროს გზა ზე უშ ოვი ათ ხო ჭი ჭი ბავ შვი — ბა სილ ნე ბა ძე. ბავ შვი აუყ ვა ნი ათ და მი უყ ვა ნი ათ მშობ ლე ბი სათ ვის (ბა სი ლა 98 წლის გარ და იც ვა ლა 1926 წელს), იმ ისი ცო ლი აჟ ამ ად უს ინ ათ ლო 103 წლი საა, ცოცხა ლია. შემ დეგ რუსს ქა ლა ქი აუღია, ხალ ხი მა შინ მო-სუ ლა თა ვის სახ ლებ ში.

მთქმე ლი მი ხე ილ სუ და ძე, 83 წლის, სოფ. ღრე ლი, ახ ალ ცი ხის რ-ნი.

ჩა იწ ერა ვახ ტანგ სუ და ძემ, 1939 წე ლი. მოგ ვა წო და გი ორ გი ივ ან იძ ემ