การศกษาวธการรอง “หมอลากลอน” ของราตรศรวไล บงสทธพร

ปรญญานพนธ

ของ

สภารณ สาระสา

เสนอตอบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาศลปกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชามานษยดรยางควทยา

เมษายน 2555

การศกษาวธการรอง “หมอลากลอน” ของราตรศรวไล บงสทธพร

ปรญญานพนธ

ของ

สภารณ สาระสา

เสนอตอบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาศลปกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชามานษยดรยางควทยา

เมษายน 2555

ลขสทธเปนของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

การศกษาวธการรอง “หมอลากลอน” ของราตรศรวไล บงสทธพร

บทคดยอ

ของ

สภารณ สาระสา

เสนอตอบณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ เพอเปนสวนหนงของการศกษา

ตามหลกสตรปรญญาศลปกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชามานษยดรยางควทยา

เมษายน 2555

สภารณ สาระสา. (2555). การศกษาวธการรอง “หมอลากลอน” ของราตรศรวไล บงสทธพร.

ปรญญานพนธ ศป .ม. (มานษยดรยางควทยา ). กรงเทพฯ : บณฑตวทยาลย

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ . คณะกรรมการควบคม : รองศาสตราจารย

ดร.กาญจนา อนทรสนานนท , รองศาสตราจารย ดร .มานพ วสทธแพทย .

การศกษาวธการรอง “หมอลากลอน” ของราตรศรวไล บงสทธพร ในครงน ผวจยมความ

มงหมายในการศกษาโดยสรปเปนสาระสาคญได 2 ประการคอ

1. ศกษาประวตและผลงานของราตรศรวไล บงสทธพร ประกอบดวย ชวประวต ผลงาน

2. ศกษาการฝกรอง การแสดง ประกอบดวย การฝกหายใจ การฝกการเปลงเสยง การฝก

ทานองและจงหวะ การฝกอารมณเพลง ขนบธรรมเนยมในการแสดง การแตงกาย ดนตรทใช

ประกอบการแสดง เวท แสง เสยง

ผลการวจยพบวา

ประวตและผลงาน ของราตรศรวไล บงสทธพร เกดเมอวนท 2 มกราคม 2495 ทอาเภอ

โกสมพสย จงหวดมหาสารคาม เดมชอ ราตรสวสด อนทะยา ภายหลงไดเปลยนชอเปน ราตรศรวไล

และใชนามสกลตามสามคณวชต บงสทธพร มลกดวยกนสองคน หลงจบประถมศกษาปท 4 แลว

เรยนการศกษานอกโรงเรยน และศกษาสงขนไปเรยนจนจบปรญญาโท และกาลงศกษาระดบ

ปรญญาเอกสาขาดรยางคศลป ทมหาวทยาลยมห าสารคาม ตงแตเยาวแมราตร ศรวไล บงสทธพร

ไดศกษาวชาชพหมอลากลอน การแตงกลอนลา จากบดา มารดา พชาย และพสาว เธอมพรสวรรค

และแรงบนดาลใจสงสง จนยดเปนอาชพตลอดมา ปพ .ศ. 2529 แมราตรศรวไล บงสทธพร ไดเปน

ผประดษฐคดคนหมอลากลอนประยกต (หมอลาซง) ขนจนเปนทรจกกนไปทวประเทศ และไดสราง

ผลงานอยางมากมาย ทงในเชงทามาหากน และในการชวยเหลอทางราชการในโครงก ารรณรงค

สงเสรมตางๆ ของรฐ ใหไปแสดงชวยงานสาธารณะในโครงการรณรงคสงเสรมวฒนธรรม และเผยแพร

ขาวสารบานเมองเพอชวยเหลอสงคมในดานตางๆ ปพ.ศ. 2547 แมราตรศรวไล บงสทธพร ไดกอตง

ศนยการเรยนภมปญญาไทยขนทจงหวดขอนแกน โดยมความมงมนทจะอนรกษภมปญญาไทย

การฝกหายใจใชวธการดานาลงไปกลนหายใจใหไดนานทสด ควบคมลมหายใจโดยคอยๆ

ผอนลมออกมา และหายใจใหสอดคลองกบวรรคตอนของเนอรอง การฝกทานองแล ะจงหวะจะฝก

ทานองกลอนลาทกประเภท รวมทงทานองทเปนรปแบบเฉพาะของการรองหมอลา ฝกคารองโดย

การอานหนงสอ อานกลอนลาออกเสยงเปนคาหรอกลมคา การฝกอารมณเพลงจะศกษาเนอหาและ

จดจากลอนลาใหขนใจทาใหถายทอดอารมณออกมาไดด

ขนบธรรมเนยมในการแสดงทถอปฏบต อยางเครงครดคอการไหวครกอนการแสดงทกครง

การแตงกายทมความเหมาะสมสวยงาม ยดหลกความสภาพเรยบรอยและนยมแตงดวยผาพนเมอง

เครองดนตรทใชบรรเลงประกอบการแสดงคอแคน สวนดานเวท แสง เสยง มการเปลยนแปลงไป

ตามยคสมย

เนอหาของกลอนลาทง 3 ทานอง บรรยายธรรมชาตตามชนบทของชาวอสาน วถการ

ดารงชวตของชาวบาน การใชภาษาถนอสานและภาษาไทยกลางเปนหลก ถอยคาทใชแสดงออกถง

อารมณตางๆ มการเลนคา ซาคา เสรมคา อยางเหมาะสม จงหวะยดหยนไดตามอารมณ ยดลกตก

เปนหลก

THE STUDY OF “MOR-LAM KLON” TECHNIQUES

OF RATREESRIVILAI BONGSITTIPORN

AN ABSTRACT

BY

SUPARANEE SARASA

Presented in Partial Fulfillment of the Requirements for the

Master of Fine and Applied Arts in Ethnomusicology

at Srinakharinwirot University

April 2012

Suparanee Sarasa. (2012). The Study of Mor-lam-klon Singing Techniques of Ratreesrivilai

Bongsittiporn. Master thesis, M.F.A. (Ethnomusicology). Bangkok: Graduate School,

Srinakharinwirot University. Advisor Committee: Assoc.Prof. Kanchana Intarasunanont,

Assoc.Prof.Manop Wisuttipat.

The study of Mor-lam-klon singing techniques of Ratreesrivilai Bongsittiporn is for

educational purpose. This can be concluded into two main points.

1. The study life and work of Ratreesrivilai Bongsittiporn.

2. The study of singing practice and Mor-Lam –Klon performance method that

involve the practice on breathe taking, Utterance, melody, content, emotion together with

costumes, music, stage, light and sound.

The research findings were as follow:

Life and work: Ratreesrivilai Bongsittiporn was born on January 2, 1952 in Kosumphisai

district, Mahasarakham province. Her old name was Ratreesawat Un-taya. She later changed

her name to Ratreesrivilai and used her husband, Khun Vichit Bongsittiporn’s last name.

Both of them had two children. After finishing Pratom 4, she continued studying in non-formal

education program until she finished master degree in music and art filed at Mahasarakham

University. Now she is studying in doctoral program in the same field and university. In her

childhood, she studied the art of “Mor-lam” and “Mor-lam composing” from her family.

According to her talents and keen, she took “Mor-lam” as her profession. In 2006 she created

“mor-lam-klon-prayuk” (modernized mor-lam) or “mor-lam-sing” which became national

popular. In term of work, she has been achieving a great deal, both as profession and

service to the nation, performing for the benefits of all kinds of charities and social campaigns.

In 2004 she started a “Wisdom Learning Center” in Khon Kaen with the sole determination

to conserve local Thai wisdom.

The study reveals that the practice of breathe taking is by diving, holding the breathe

taking as long as possible, controlling the breath by slowly letting it out. In terms of melody

and rhythm, there are all types of Mor-Lam verses including the specific melody of Mor-Lam

singing. The singing practice is by means of verses reading-by word or groups of words.

The memory of Mor-Lam verse and its’content meaning make the expression of song’emotion

so impressive.

Wai Kru ceremony before every performance is the custom which is strictly performed.

The way of dressing when giving a performance is firmly based on dressing properly, beautifully,

politely with local costumes. The main musical instrument used is Khaen. The equipment

used for stage, light and sound is changeable as to the advance of technology.

The contents of 3 type Mor-lam represent the I-san nature, their way of life, folkl=ore

and courtship. Both rhythm and melody are unique. The language used is I-san and Thai

which is properly utilized for the expression of songs’ various emotion.

ปรญญานพนธ

เรอง

การศกษาวธการรอง “หมอลากลอน” ของราตรศรวไล บงสทธพร

ของ

สภารณ สาระสา

ไดรบอนมตจากบณฑตวทยาลยใหนบเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตร

ปรญญาศลปกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขาวชามานษยดรยางควทยา

ของมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

............................................................................... คณบดบณฑตวทยาลย

(รองศาสตราจารย ดร.สมชาย สนตวฒนกล)

วนท ........ เดอน ................... พ.ศ. 2555

คณะกรรมการควบคมปรญญานพนธ คณะกรรมการสอบปากเปลา

...................................................... ประธาน .............................................. ประธาน

(รองศาสตราจารย ดร.กาญจนา อนทรสนานนท) (ผชวยศาสตราจารย ดร.รจ ศรสมบต)

...................................................... กรรมการ .............................................. กรรมการ

(รองศาสตราจารย ดร.มานพ วสทธแพทย) (รองศาสตราจารย ดร.มานพ วสทธแพทย)

.............................................. กรรมการ

(รองศาสตราจารย ดร.กาญจนา อนทรสนานนท)

.............................................. กรรมการ

(ผชวยศาสตราจารย ดร.เฉลมพล งามสทธ)

ประกาศคณปการ

ปรญญานพนธนสาเรจไดดวยดเปนเพราะผวจยไดรบความกรณาอยางสงจาก

รองศาสตราจารย ดร .กาญจนา อนทรส นานนท ประธานกรรมการควบคมปรญญานพนธ และ

รองศาสตราจารย ดร .มานพ วสทธแพทย กรรมการควบคมปรญญานพนธ ททานไดเสยสละเวลา

อนมคาเพอใหคาปรกษาแนะนาในการจดทาวจยนทกขนตอน อยางดยง ตลอดจนขอเสนอแนะใน

การปรบปรงขอพกพรองตางๆ ดวยความเอาใจใสอนจะเปนประโยชนยงสาหรบงานวจย

ผวจยขอกราบขอบพระคณอาจารยทกทานทใหความรแกผวจยในการศกษาตามหลกสตร

ศลปกรรมศาสตรมหาบณฑต สาขามานษยดรยางควทยา ซงทาใหผวจยรวาการศกษาในระดบ

ปรญญาโทของผวจยนนมไดสนสดลงเพยงการ ทาปรญญานพนธฉบบนใหสาเรจลงได หากผวจยได

ซมซบเอากระบวนการเรยนรทถกจดประกายขนในระยะเวลาทผานมาใหกลายเปนการเรยนรและ

จะตองนาเอาความรนนไปยงประโยชนใหผอ นตอไป

ขอกราบขอบพระคณคณแมราตรศรวไล บงสทธพร ผใหความรและขอมลการศกษาคนควา

จนกระทงงานวจยสาเรจลลวงเปนไปตามจดมงหมายทกประการ

ขอขอบพระคณอธการบดมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทาทใหทนสนบสนนการศกษา

และผอานวยการ คณาจารยโรงเรยนสาธตมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา

ทายสดผวจยขอกราบขอบพระคณ คณแม พ นอง ทใหการสงเสรมสนบสนนและใหกาลงใจ

เปนอยางดเสมอมาสงผลใหปรญญานพนธฉบบนสาเรจลลวงตามวตถประสงค

สภารณ สาระสา

สารบญ

บทท หนา

1 บทนา 1

ภมหลง 1

ความมงหมายของการวจย 4

ความสาคญของการวจย 4

ขอบเขตของการวจย 5

นยามศพทเฉพาะ 6

กรอบแนวคดของงานวจย 7

2 เอกสารและงานวจยทเกยวของ 8

เอกสารทเกยวของกบดนตรพนบาน เพลงพนบาน 8

เอกสารทเกยวของกบวฒนธรรม 11

งานวจยทเกยวของกบหมอลา 14

3 วธการดาเนนการศกษาคนควา 17

ขนเกบรวบรวมขอมล 17

ขนศกษาขอมล 18

ขนวเคราะหขอมล 18

ขนสรปผลการวจย 19

4 ศกษาประวตและผลงาน ของราตรศรวไล บงสทธพร 20

ชวประวตของราตรศรวไล บงสทธพร 21

การศกษาวธการรอง “หมอลากลอน” ของราตรศรวไล บงสทธพร 34

การหายใจ 35

การเปลงเสยง 36

การฝกทานองและจงหวะ 37

อารมณเพลง 39

วธการแสดงหมอลากลอน 39

การแตงกาย 41

ดนตรทใชประกอบการแสดง 42

เวท แสง เสยงประกอบการแสดง 43

สารบญ (ตอ)

บทท หนา

4 (ตอ)

การวเคราะหกลอนลาทางสนไหวครและเดนดง 45

การวเคราะหกลอนลาลองโขง 64

การวเคราะหกลอนลาอาลาพาจาก 85

5 สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ 95

ความมงหมายของการวจย 95

วธการดาเนนการวจย 95

อภปรายผลการวจย 103

ขอเสนอแนะ 104

บรรณานกรม 105

ภาคผนวก 108

ประวตยอผวจย 117

บญชภาพประกอบ

ภาพประกอบ หนา

1 นางราตรศรวไล บงสทธพร และบตรธดา 23

2 รบพระราชทานรางวล จากสมเดจพระนางเจาราไพพรรณน0 0 25

3 รบรางวลเขมเชดชเกยรต จากสานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต 0 0 25

4 รบพระราชทานรางวลจาก “สมเดจพระเทพรตนราชสดาสยามบรมราชกมาร” 0 26

5 รบพระราชทานรางวลจาก “สมเดจพระบรมโอรสาธราชสยามบรมราชกมาร” 0 26

6 เครองบชาคร 41

7 การแตงกายของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร 41

8 เวทแสดงหมอลาในงานพธครอบครของราตรศรวไล บงสทธพร 44

บทท 1

บทนา

ภมหลง

ชาตไทยเปนชาตทมวฒนธรรมและประเพณทสบทอดตอกนมานานนบรอยป ประเพณและ

วฒนธรรมบางอยางใกลจะสญหายไปจากสงคมไทย ซงวฒนธรรมของสงคม ไทยแตละทองถนกจะม

ลกษณะของวฒนธรรมทแตกตางกนออกไปตามสภาพภม- ประเทศ ภมอากาศ ฯลฯ ด งคากลาวทวา

“วฒนธรรม ” หมายถ งลกษณะทแสดงความเจรญงอกงาม ความเปนระเบ ยบ ความกลมเกลยว

กาวหนาของชาต และศลธรรมอนดงามของประชาชน วฒนธรรมถอเปนมรดกทสาคญย งของสงคม

มนษย มนษยทกชาตทกภาษายอมมวฒนธรรมซงไดมาโดยการเรยนรจากการถายทอดของคนรนหนงส

คนอกรนหนง มนษยทเกดมาอยในสงคมใดกจะเรยนรวฒนธรรมของสงคมนน กลาวไดวาวฒนธรรมคอ

วธการดารงชวตของมนษยเปนแนวทางในการปฏบตทมแบบแผน คนสวนมากในสงคมใหการยอมรบ

วาด วฒนธรรมเปลยนแปลงไดไมคงท มการคดคนสงใหม ๆ ปรบปรงเปลยนแปลงอยเสมอเพ อให

เหมาะสมกบสภาพความเปนอย สนองความตองการของตนเอง เพราะมนษยทกคนยงมความตองการ

ในสงตาง ๆอยางไมมทส นสด” (กาญจนา อนทรสนานนท. 2540: 105) ซงกไดสอดคลองกบคากลาววา

“สภาพทางสงคมและวฒนธรรมในแตละยคสม ยยอมมความสอดคลองกบความจาเปนทางเศรษฐกจ

เมอเงอนไขความจาเปนของชวตเปลยนไป สภาพของสงคม และวฒนธรรมยอมเปลยนตามไปดวย

สงคมไทยทไดรบอทธพลทางวฒนธรรมจากตางประเทศพรอมกนทกดานเชนทกวนทคอนขางจะ

ลอแหลมตอปญหาการทาลายวฒนธรรมดงเดมข องแตละทองถน ศลปวฒนธรรมพนบานอยใน

ลกษณะทมการเปลยนแปลงอยางรวดเรวและขาดการผสมกลม กลนระหวางวฒนธรรมเกาและใหม

วฒนธรรมพนบานถกละเลยเปลยนแปลงไปอยางมากเพราะคดวาเปนสงลาสมยและม ใชเปนเครอง

แสดงถงความเจรญ แตสงทเปนของพนบานจะใหคณคาทางวฒนธรรม ในเรองราวความเปนมาในอดต

แตละทองถนทาใหสามารถทราบไดวาชาวบานในทองถนแตละแหงดารงชวตอยางไร ขนบธรรมเนยม

ประเพณ วฒนธรรม นทานพนบาน เพลงพนบาน การละเลนพนบานเหลานลวนเปนคาตอบอยางด

วฒนธรรมเปนวถชว ตมนษยในสงคม ดงนนมรดกทางวฒนธรรมทกชนดจงเปนหลกฐานทแสดงถง

วถชวตของมนษยตงแตอดตและสงผลกระทบมายงปจจบนอนจะเสรมสรางสงทด งามในอนาคต

จงควรไดรบความสนใจจากประชาชนและหนวยงานของรฐ โดยการศกษา อนรกษ สงเสรม สบทอด

พฒนาตอไป”

ดงนน วฒนธรรมดนตรกเชนกนยอมมควา มแตกตางกนไปตามแตละทองถน ซงจะม

ลกษณะวฒนธรรมทางดนตรทเปนเอกลกษณเฉพาะของตนเอง ดงท “มนษยชาตทกเผาพนธไมวา

จะเปนชนเผาทลาหลงหรอชนทมอารยธรรมทงทสญชาตพนธไปแลวหรอยงสบทอด เผาพนธอย ใน

ปจจบนกตาม ตางกมวฒนธรรมทางดนตรซงมความแตกตางกนไปตามลกษณะขององคประกอบ

ทางสงคมและวฒนธรรมของตนแ ละพฒนาการทางดนตรของชนเผาตาง ๆ จะสมพนธกบการพฒนา

2 ทางประวตศาสตรของชนเผาเหลานนดวย ไทยเปนชาตทมประวตศาสตรและมหลกฐานการกอตง

บานเมองอยางเปนปกแผนในดนแดนแหลมทองมาเปนเวลานานนบพนป ประกอบกบการทคนไทย

เปนผ มสนทรยในความคด ชอบและรกทจะสรางสรรค งานศลปวฒนธรรมทก ๆ สาขาขน ไวเปน

มรดกแกลกหลานอยางตอเนองไมวา จะเปนขนบธรรมเนยมจารตประเพณ ความเชอ ความ

จงรกภกดทไดรบการถายทอดออกมาเปนพธการแสดงถงความเปนเอกลกษณความเปนไทยเปน

มรดกทางวฒนธรรมทควรคาแกการภาคภมใจและบารงรกษาใหคงอยสบตอไปในอนาคต ” (กนก

จนทรขจร. 2544: 185) ซงสอดคลองกบ “ดนตรและบทเพลงเปนสวน หนงของวฒนธรรมของมนษย

ชาต ไมวาชนชาตใดเผาใดยอมมดนตรและบทเพลงพนบานพนเมองส บทอดตอกนมาไมขาดสาย

ศลปนผสรางสรรคผลงานเหลาน มกไดรบแรงบนดาลใจจากสงแวดลอมในสงคมของตน สงแวดลอม

เหลานอาจเกยวกบธรรมชาต ขนบธรรมเนยมประเพณ วถการประกอบอาชพ หรออาจเปนเรอง ของ

ความเชอและเรองของศาสนา ดนตรเปนสงหนนงทแสดงออกถงวฒนธรรมอกอยางหนงของ

วฒนธรรมทมคณคาอยางมหาศาล มนษยไดนาเอาคณค าของดนตรมาใชประโยชนมากมาย ทงใน

ดานการสรางความเพลดเพลนและดา นพธกรรมทเกยวกบความเชอ ดานความบนเท ง ดนตรทาให

จตใจเบกบาน ราเรงแจมใส สงเกตไดวาทใดมเสยงดนตรทนนมกจะมความสน กสนาน รนเรง

ความปตยนดและความมไมตรจต สวนทางพ ธกรรมเกยวกบความเชอนน มนษยมความเชอวา

เสยงดนตรทาใหสงลกลบทมอานาจเหนอธรรมชาตพงพอใจและบนดาลใหมนษยมคว ามสขความ

เจรญ บงเกดความอดมสมบรณและความปลอดภย มนษยจงไดจดพธกรรมตางๆ ขนตามความเชอ

โดยมดนตรเปนสวนประกอบ เชน การเซนไหว การบวงสรวง การเรยกขวญสขวญ เปนตน เหนได

วาดนตรมคณคาต อวถชวตของมนษยหลายอยาง จากคณคาของดนตรสามารถ ใชสนองคว าม

ตองการของมนษยไดดงกลาว มนษยทกชาตทกภาษาจงมดนตรเปนปจจยสาคญอยางหนงในการ

ดารงชวตตามวถชวตของตนเอง อนเปนสาเหตทาใหดนตรของทองถนมลกษณะเฉพาะและมความ

แตกตางกนออกไปตามสภาพแวดลอมและความคดสรางสรรคของชาวบาน ” (สกจ พลป ระถม .

2538: 1)

ดงนนดนตรทถอวาใกลชดและอยคกบวถชวตของผคนมาเปนเวลาอ นยาวนานนนกคอ

เพลงพนบาน ดนตรพนบานนนเปนดนตร ทแสดงออกถงความรสกนกคด ความเชอ อารมณและ

นสยใจคอของชาวบานในแตละชมชนซงจะแตกตางกนออกไป ดนตรพนบานจงสามารถเขาถงจตใจ

ของชาวบานและเกยวของกบชวตความเปนอยของชาวบานในชมชนนนๆ มากกวาดนตรประเภทอน

เนอหาสาระของดนตรพนบานนนใ หทงความรและความบนเทงใจ เพลงพนบานมกกลาวถงการ

ดารงชวตของชาวบานทง ในดานการประกอบอาชพ เศรษฐกจ ส งคมความเปนอย จารตประเพณ

ตางๆ ซงเปนลกษณะเฉพาะของพนบานในแตละทองถน

หมอลานบเปนศลปะดนตรพนบานประเภทหนง ทมความสมพนธกบชาวอสานอยางแนบแนน

หมอลาไดรบการพฒนาใหทนสมย เพอใหสอดคลองกบคานยมของชาวอสานทเปลยนไปในแตละ

ชวงเวลา ดงเหนไดจาการปรบเปลยนหมอลาประเภททลาเดยว หรอทเรยกวา “หมอลาพน” มาเปน

หมอลาทตองใชผแสดงหลายคน นบตงแต “หมอลาค” หรอทเรยกกนวา “หมอลากลอน ” จนถงหมอ

3 ลาทแสดงเปนหมคณะ เชน “หมอลาหม” หรอเรยกอกอยางหนงวา “หมอลาเรองตอกลอน”และหมอ

ลาเพลนเปนตน นอกจากปรบเปลยนจานวนผแสดงแลว องคประกอบอนกปรบเปลยนดวยเชนกน

ดงเหนไดจากการนาเครองดนตรตะวนตก อาท ออรแกน กตารไฟฟา กตารเบส กลองชด และแซก

โซโฟน เปนตน มาบรรเลงประกอบการแสดงหมอลาเรองตอกลอน อกทง ปรบเ ปลยนทวงทานองให

สอดคลองกบทาเตนทเราใจ ชาวอสานเรยกหมอลาประเภทนวา “หมอลาเพลน ” แตเนองจากผแสดง

มกใชเครองแตงกายแบบนงสน (นงนอยหมนอย) หมอลาเพลนจงมชอเรยกอกอยางหนงวา “หมอลา

กกขาขาว” หรอหมอลาตนขาขาวนนเอง ดงคากลาวทวา “หมอลาเปนเพลงของภาคอสานอสานทถอ

เปนมรดกทางวฒนธรรมทสาคญยงอกอยางหนงในบรรดาเพลงพนบานของอสานทมอยหลายชนด

หมอลาเปนเพลงพนบานทไดรบความนยมอยางกวางขวางและมบทบาทตอกลมชนชาวอสานมาทก

ยคสมย นอกจากนหมอลายงสะทอนใหเหนชวตคว ามเปนอยของชาวอสานไดอยางชดเจน หมอลา

ถอเปนภมปญญาชาวบาน บทบาทและความสาคญของหมอลาโดยทวไปแลวผชม ผฟงจะไดรบ

ความสนกสนานเพลดเพลนจากการชมการฟงทงในเรองจงหวะ ทานองและความสามารถของผ

แสดง ถาหากรความหมายของภาษาอสานแลวจะทาใหรเร อง ราวการแสดงทงทางโลกทางธรรม ทา

ใหมความรเกยวกบคณธรรม จรยธรรม การดาเนนชวต ขนบธรรมเนยม ประเพณ อกทงเรองราว

ตางๆ ทางดานประวตศาสตร ภมศาสตร พทธประวต ตานาน หรอนทานชาดก ตลอดจนเรองอนๆ

โดยเฉพาะอยางยงหมอลากลอนผทมประสบการณมควา มสามารถสงจะแสดงไหวพรบ ปฏภาณดน

ออกมาเปนกลอนสดๆเปนสภาษตหรอผญา ซงเปนคาค มของชาวอสานเอาไวสอนเตอนสต ” (สกจ

พลประถม. 2538: 142) ซงไดกลาวไวไปในทศทางเดยวกนวา “หมอลาเปนศลปะการแสดงททกวง

ยอมรบวาเปนหนงในวญญาณหาของความเปนอสานอนไดแก ลาบ ขาวเหนยว สมตา หมอลา หมอ

แคน โดยเหตทชมชนอสานปจจบนซงมทงสงคมเมองและสงคมชนบท จดมงหมายและรปแบบการ

แสดงหมอลาจงยงคงมอยหลากหลายตามสภาพปญหาและความตองการของชมชนในสงคมชนบทท

ชาวบานสวนใหญเปนเกษตรกรทานาโดยพงพานาฝน พชไรและผลผลตทางการเกษตรขนอยกบ

ความเปลยนแปลงของธรรมชาต ชาวนาสวนหนงมชวตทยากจนแรนแคน เมอเจบไขไดปวยยงคง

รกษาโรคดวยเสยงหมอลา ซงเรยกวาลาผฟา ลาสอง ดงนนหมอลา ในพธกรรมรกษาโรคภยไขเจบ

ในกลมผสงอายทมฐานะยากจนจงมบทบาทดานสาธารณสขอกดวย ”(จารวรรณ ธรรมวตร . 2540:

198)

ฉะนนการศกษาหมอลา “ซงเปนเพลงพนบานทกาลงเปลยนแปลงไปสความทนสมยอยาง

รวดเรวในปจจบน จงจาเปนอยางยง เพราะนอกจากเปนก ารรวบรวมเกบขอมลทกาลงสญหายไป

พรอมกบการเขามาของการบนเทงแบบใหมแลว ยงอาจใชเปน สอในการศกษาทาความเขาใจสงคม

หรอชมชนทเปนเจาของวฒนธรรมนในอดตทไมหางไกลนกได ทงน เพอเปนพนฐานในการทาความ

เขาใจระบบสงคมคานยม ทศนคต และพฤตกร รมทางสงคมทกาลงเปลยนแปลงไปเปนแบบสงคม

เมอง” (ปราน วงษเทศ. 2525: 101)

4 จากความสาคญและทมาดงกลาว ผวจยจงสนใจศกษา ประวตและวธการขบ รองหมอลา

ของราตรศรวไล บงสทธพร ซงเปนการขบรองหมอลาประเภทลากลอน เนองจากเปนหมอลาทกาลง

ไดรบความนยมในหมชาวอสาน ในจงหวดขอนแกนเปนอยางมาก ซงถาจะพดถงการขบรองหมอลา

ประเภทลากลอนในจงหวดขอนแกนนแลว เปนทรกนดวาราตรศรวไล บงสทธพร มความสามารถใน

การขบรองหมอลาเปนอยางดยงจนมชอเสยงโดงดงเปนทรจกกนอยางกวางขวาง เปนทรจกยอมรบ

นบถอจากผคนในวงการตางๆ ทงศลปน และผเชยวชาญทางดานหมอลาตลอดจนประชาชนทวไป

อกทงยงเปนคณะทอยในวงการหมอลามาอยางยาวนาน มชอเสยงเปนทรจกของคนทวไปในประเทศ ม

ผลงานทางดานการแสดง การบนทกเสยง เปนคณะทมลกษณะเดนหล ายดาน มวธการรองหมอลา

หาใครเทยบไดยาก ถอไดวาเปนหมอลาแมแบบชนคร นาเสยงไพเราะมพลงสามารถลาไดทงคนโดย

เสยงไมตก มวจารณญาณกลนกรอง ทานองการรา การฟอน การใหจงหวะ ทเปนแบบของท องถน

ไมดดแปลงเพอเอาใจตลาด ทงนไดคานงถงมาตรฐานดงเด มเปนหลก ภมปญญาอยางแทจรง ทงยง

เปนผทมกรยามารยาทเรยบรอย แตงกายเหมาะสมถกกาลเทศะ ทาใหเปนทประทบใจแกผชม ผฟง

ทกสถานะ ตงแต กรร มกร ชาวนา นสตนกศกษา อาจารย ขาราชการ นกการเมอง และประชาชน

ทวไป ชอเสยงและผลงานของน สงผลใหหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดรบการยกยองเชดชเกยรต

มบทบาทในการเผยแพรวฒนธรรมจนไดรบรางวลการอนรกษว ฒนธรรมดเดนในจงหวดขอนแกน

และโลเกยรตยศในดานการอนรกษมรดกอสาน

จากความสาคญดงกลาว จงทาใหผวจยสนใจ ทจะศกษาวธการขบรองหมอลา ราตรศรวไล

บงสทธพร ซงเปนการขบรองหมอลาประเภทลากลอน เพอเปนแบบอยางและกอใหเกดความรอนจะ

เปนประโยชนในการอนรกษ สงเสรม เผยแผ และสบทอดมรดกทางศลปวฒนธรรมของชาตทม

คณคา ควรยงแกการหวงแหนตลอดจนเปนแนวทางในการศกษาคนควาแกคนรนหลงและ ผสนใจ

ตอไป

ความมงหมายของการวจย

1. เพอศกษาประวตและผลงานของราตรศรวไล บงสทธพร

2. เพอศกษาวธการรองหมอลากลอนของราตรศรวไล บงสทธพร

ความสาคญของการวจย

1. ทาใหทราบถงประวตและผลงานของราตรศรวไล บงสทธพร

2. ทาใหทราบถงวธการรองหมอลากลอนของราตรศรวไล บงสทธพร

5

ขอบเขตของการวจย

1. ศกษาประวต และผลงานของราตรศรวไล บงสทธพร ดงน

1.1 ชาตภม

1.2 การศกษา

1.3 สภาพครอบครว

1.4 แรงจงใจในอาชพศลปนหมอลา

1.5 ดานการถายทอด

1.6 ผลงานทไดรบประกาศเกยรตคณ

1.7 ดานการประพนธกลอนลา

2. ศกษาวธการรอง “หมอลากลอน”

2.1 การหายใจ

2.2 การเปลงเสยง

2.3 การฝกทานองและจงหวะ

3. ศกษาวธการแสดง “หมอลากลอน” ราตรศรวไล บงสทธพร

3.1 ขนบธรรมเนยมในการแสดง

3.2 การแตงกาย

3.3 ดนตรทใชประกอบการแสดง

3.4 เวท แสง เสยง ประกอบการแสดง

4. วเคราะหกลอนลาของราตรศรวไล บงสทธพร โดยผวจยไดเลอกทานองกลอนลาทเปน

ตนแบบของทานองกลอนลาอนๆ ซงมอยดวยกน 3 ทานอง คอ ทานองท างสน ทานองทางยาว

ทานองลาเตย อยางละ 1 กลอนลา ดงน

4.1 ทานองทางสน เลอกใชกลอนไหวครและเดนดง ซงเปนกลอนลาทางส นทมความ

โดดเดน เนอหาเปนการไหวครกอนจะมการแสดง

4.2 ทานองทางยาว เลอกใชกลอนล องโขง ซงใชแคนลายนอยหรอลายใหญ ตามถนด

ของเสยงผลา

4.3 ทานองลาเตย เลอกใชกลอนลาอาลาพาจาก ซงใชแคนลายนอยหรอลายใหญ ตาม

ถนดของเสยงผลา

ขอตกลงเบองตน

ในการบนทกโนตเพลงผวจยจะบนทกเปนอกษรโนตไทยเพยงอยางเดยวเทานน

6

นยามคาศพทเฉพาะ

ลา หมายถง การขบรองบทกลอนทานองทเปนภาษาอสาน

หมอลา หมายถง ผทมความชานาญในการรองบทกลอนทานองทเปนภาษาอสาน

ลาย หมายถง เพลง หรอ ทานองเพลงพนบานของชาวอสาน

ลาหม หมายถง การลาทใชผแสดงเปนจานวนมากเปนหมคณะ ลาเปนเรองราวใชผแสดง

ครบตามเนอเรอง เชน พระเอก นางเอก ตวโกง ตวตลก เปนตน บางทเรยกลาเรองตอกลอน เรองท

ใชลาเปนเรองเกยวกบนทานตางๆ เชน ผาแดงานางไอ

ลากลอนหรอลาค หมายถง การลาโดยทวไปเนนการประชนกลอนเปนหลก สมยโบราณ

ใชผชายกบผชายลาโตตอบกน ตอมาภายหลงมหมอลาฝายหญงจงนยมใชหมอลาฝายชายตอบโต

กลอนลากบฝายหญง

ลาพน หมายถง การลาทเนนการเลานทา น เรองราวตาง ๆ จะใชผลาเ พยงคนเดยวเปน

ชายหรอหญงกได โดยสมมตใหตวเองเปนตวละครทกตว เปลยนบทบาทไปตามเนอเรอง

ลาเพลน หมายถง การลาทใชผลา ผแสดง และเรองราวเหมอนกบลาหม แตกตางกนท

ผแสดงฝายหญงจะนงกระโปรงสนจนเหนตนขา แบบยวยวนจนบางทเรย กวาลาเพลนกกขาขาว

ลาเพลนจะตองมทานองเราใจตลอดทงคน

ผญา หมายถง คากลอนภาษาอสานเปนโวหารมความหมายลกซงเนอความเกยวก บการ

เกยวพาราสกนระหวางชาย หญง บางครงมงเนนคาสงสอนเตอนสต

สอย หมายถง การพดเปนกลอนภาษาอสานสอดแทรกกบการลา ในชวงเวลาลาถงอกถงใจ

หรอเปนชวงจบวรรคจบตอน มเนอความตลกขบขน สวนมากจะเปนกลอนหยาบโลนสองแงสองงาม

และเรองเกยวกบขอคดทวๆ ไป

ลาทางสน หมายถง รปแบบของกลอนลาทมทวงทา นองและจงหวะกระชบคอนขางเรว

ไมมการเออนเสยงยกเวนตอนทเกรนนา ลาทางสนใชบรรยายเนอความทตองการความรวดเรว โดย

มงเนนเนอหาสาระของคากลอนมากกวาจะมงเอาความไพเราะเพราะพรง

ลาทางยาว หมายถง รปแบบของกลอนลาทมทานองชาออนโยน มการเออนเสยงเพอเกด

ความไพเราะจบใจ เนอความบรรยายสภาพตา งๆ เชน แมนา ภเขา การพลดพรากจากความแหง

แลงกนดาร การดารงชวตประจาวน เปนตน

ลาเตย หมายถง รปแบบทานองกลอนลาทมลกษณะเปนเพลง โดยดดแปลงมาจากเพลง

ไทยเดมสาเนยงตาง ๆ เชน เพลงลาวแพนดดแปลงมาเปนเพลงเตยโขง เพลงพมาราขวานดดแปลง

มาเปนเตยพมา ลาเต ยนยมใช ลาแทรกกบลาทางสน และลาทางยาว ลาเตยทวไปจะมทานองอย

4 ทานอง คอ เตยธรรมดา เตยหวโนนตาล เตยโขง และเตยพมา

วาดฟอน หมายถง การราทมลกษณะออนชอย งดงาม

7

กรอบแนวคดของการวจย

-------

การศกษาวธการขบรอง “หมอลากลอน” ของราตรศรวไล บงสทธพร

เพอศกษาประวตและผลงานของ

ราตรศรวไล บงสทธพร เพอศกษาวธการรองหมอลากลอน

ของราตรศรวไล บงสทธพร

เพอศกษาประวตและผลงานของราตรศรวไล

บงสทธพร

- ชาตภม

- การศกษา

- สภาพครอบครว

- แรงจงใจในอาชพศลปนหมอลา

- ดานการถายทอด

- ผลงานทไดรบประกาศเกยรตคณ

- ดานการประพนธกลอนลา

ศกษาวธการรองหมอลากลอนของ

ราตรศรวไล บงสทธพร

- การหายใจ

- การเปลงเสยง

- การฝกทานองและจงหวะ

ศกษาวธการแสดงหมอลากลอนของราตร

ศรวไล บงสทธพร

- ขนบธรรมเนยมในการแสดง

- การแตงกาย

- ดนตรทใชประกอบการแสดง

- เวท แสง เสยง ประกอบการแสดง

วเคราะหกลอนลาของราตรศรวไล บงสทธพร

- ทานองทางสน เลอกใชกลอนไหวครและเดนดง

- ทานองทางยาวเลอกใชกลอนลองโขง

- ทานองทางเตยเลอกใชกลอนอาลาพาจาก

บทท 2

เอกสารและงานวจยทเกยวของ

ในการศกษาประวตและวธการขบรองหมอลา กลอนของราตรศรวไล บงสทธพร ผวจยได

ทาการศกษาคนควาหาความรจากเอกสารและงานวจยทเกยวของเพอใชเปนพนฐานในการวจยและ

ไดนาเสนอตามหวขอดงน

1. เอกสารทเกยวของ

1.1 เอกสารทเกยวของกบดนตรพนบาน เพลงพนบาน

1.2 เอกสารทเกยวของกบวฒนธรรม

1.3 เอกสารทเกยวของกบหมอลา

1. เอกสารทเกยวของ

1.1 เอกสารทเกยวของกบดนตรพนบาน เพลงพนบาน

สนทรราชเดช (2506: 395) เรองพงศาวดารภาคอสาน ซงพดถงคนอสาน ไววา ...ภาค

อสานดนแดนทราบสงอนกวางใหญของประเทศไทยมประวตสบทอดและมความเจรญทางวฒนธรรม

แขนงตาง ๆ มานานนบพนป โดยวฒนธรรมทางดนตรของชาวอสานนนมมานานแลว ดงปรากฏ

หลกฐานเปนคากลาวในหนงสอพงศาวดารของไทยภาคท 1 กลาวไววา “พระยาแถนหลวงใหศรคนธ

พะเทวดา ลาลงมาบอกสอนคนทงหลายใหเฮด ฆอง กลอง กลบ ปพาทย พณ เพยะ เพลง กลอน

ไดสอนใหดนตรทงมวล และบอกเลาสวนครอนขบฟอนฮอนนะสง สวงละเมงละมางทงมวลถวนแลว

กจงเมอเลาเมอไหวแกพระยาแถนหลวงทกประการนนแล...

จากขอ ความน วฒนธรรมดน ตรมาชานานแลว ศลปะเหลานไดสบทอดมาจนถงปจจบน

และเปนสงสะทอนใหเหนถงวถชวตของผคนในบรเวณนมความเกยวพนกบดนตรไดเปนอยางด

ศลปะการดนตรของชาวอสาน ประกอบไปดวยการขบรอง ฟอนรา และการบรรเลงดนตร ในสวน

ของการบรรเลงดนตรมเครองดนตร ทใชในการบรรเลงอยหลายชนดดวยกน เชน โหวด พณ แคน

หน ซอ ฉาบ กบแกบ ผงฮาด โปงลาง ฉง เปนตน และในทานองเดยวกน

ปยพนธ แสนทวสข (2549: 15) ไดกลาวถงดนตรพนบานอสานวามววฒนาการและใชเวลา

ววฒนาการมาเปนเวลานาน เรมจากการเรยนเสยงของธรรมชาต ปา เขาลาเนาไพร เสยงฝนตกและ

เสยงลมพด เสยงใบไมไหว เสยงนาตก และนาเสยงเหลานนมาใชวสดในถองถนทาเลยนเสยง ตอมาใช

วสดพนบานมาใชเลยนเสยงตามธรรมชาต เชน ใบไม ผวไม ตนหญาปลอง ไมไผ หลงจากนนได

ววฒนาการจากเครองหนง สายหนง แรงสนสะเทอนจนเปนสะเกส มการสบทอดทางวฒนธรรม แบง

ได 2 กลม คอ กลมวฒนธรรมเขม –สวย และกลมวฒนธรรมโคราช

9 สาเรจ คาโมง (2544: 13) หนงสอดนตรอสานไดกลาวไววา ดนตรพนบานอสานเปนดนตร

ทแสดงออกถงความรสกนกคด ตลอดจนความเชอมนและนส ยใจคอของชาวบาน ดนตรพนบานจง

สามารถเขาถงและครองใจชาวบานมากกวาดนตรอน ๆ เนอหาสาระของดนตรพนบานมทงความร

และความบนเทง ความรทสาคญเปนตนวา ความรเกยวกบทางโลกและทางธรรม เปนการสงสอน

ธรรมใหคนประพฤตในสงดงาม ดนตรพนบานเปนอา หารหอาหารใจทวเศษทสดถาชาวบานไดฟง

ดนตรทชาวบานเขาใจและซาบซงแลวชาวบานกจะมความสขกาย จตดคอมความสขใจ และมสวน

ชวยในทางกายภาพดดวย เมอชาวบานมสขภาพดทงกายและใจกเปนสมาชกทมคณภาพของ

ครอบครวของประเทศสามารถทามาหาเลยงครอบครวไ ดอยดมสขไดทงประเทศกจะมนคง

เจรญรงเรองสงผลดตอ ๆ กนเปนลกโซ ฉะนนดนตรพนบานจงมความสาคญและเปนประโยชนอยางยง

ปราณ วงษเทศ (2525: 67–69) กลาววาการศกษาดนตรพนบานดวยวธการทาง

Ethnomusicology นาจะเปนวธการทเหมาะสมและครอ บคลมแงมมตางๆ ของดนตรไดมากทสด

ทงนเพราะดนตรเกยวของกบสงคมและวฒนธรรมอยางลกซงดานประวตศาสตร สงคม จตวทยา

โครงสรา งทางสงคม ภาษา วรรณกรรม สนทรย ศาสตร สญลกษณ และศลปะดานอนๆ การศกษา

ดนตรพนบานเพยงดานใดดานหนงยอมไมเพยง พอตอความเขาใจสงคมทเปนเจาของวฒนธรรมนน

ได การใชวธการทางมานษยดรยางควทยา จะทาใหเขาใจทงในแงทดนตรเปนระบบเสยง และเปน

พฤตกรรมอยางหนงของมนษยในสงคม การศกษาจาเปนตองใชขอมลภาคสนามเปนหลก ปราณ

วงษเทศ กลาวเพมเตมวานอกจากขอมลบทเพลงและขอมลทางสงคมวฒนธรรมทกดานของหมบาน

กควรไดรบความสนใจและบนทกไว เพอใหผไมเคยไดเขาไปในชมชนนนอานแลวเขาใจไดและเพอ

เปนพนฐานในการวเคราะหความสมพนธ ของบทเพลงและบรบททางสงคม โดยศกษาประวตศาสตร

ความเปนมาของหมบาน ผ คนทอยอาศย สภาพทางเศรษฐกจ การเมอง ความเชอ วถชวต นทาน

ตานานทองถน ซงกคอการศกษาในดานชาตพนธ (Ethnography) ซงขอมลดงกลาวจะเปนพนฐานท

ชวยในการทาความเขาใจ และวเครา ะหดนตรหรอเพลงของชมชนนนหรออาจกลาวไดวาหนาทของ

นกมานษยดรยางค กคอ การเขาไปดในหมบานวาเขาอยกนอยางไรนนเอง สอดคลองกบคากลาว

ของปญญารงเรอง (2544: 2) ทวาการศกษาดนตรมนษยตองทาความเขาใจทงมนษย และวฒนธรรม

ของมนษยกลมนน ทงยงเสนอแนะวามานษยดรยาควทยาควรศกษาของการสรางดนตร การใชดนตร

ในสงคม ความสมพนธของดนตรกบศาสตรและศลปะอนๆ ในสงคม ตลอดจนการเปลยนแปลงของ

ดนตรอกดวย ปญญา รงเรอง (ม.ป.ป.: 8-9) ไดจดทาเอกสารประกอบการสอนวชาประวตดนตรไทย

โดยตอนหนงไดกลาวถงดนตรพนเมองวา ดนตรพนเมองหมายถงดนตรของผค นในอาณาบรเวณใด

บรเวณหนงในวงกวางไมมเสนพรมแดนกาหนดและดนตรชนดเชนนนเปนทเขาใจ ซาบซง หมายร

และรความหมายซงกนและกนเปนอยางดระหวางผคนในวฒนธรรมนนๆ บคคลอนนอกวฒนธรรม

แมจะสามารถซาบซงกบดนตรนนไดแตกในระดบจากด ตวอยางเชน ดนตรพนเมองลานนา เวลาท

ชาวลานนาเปาป ดดซง ซอ แมแตสวด และแหลเทศน ชาวลานนาดวยกนเองเทานนทจะซาบซงถง

ทสดโดยไมตองมการแปลความ ตความหรอขยายความแตประการใด แตถาคนนอกวฒนธรรมไปฟง

กตองการคาอธบายอยางมากและถง แมจะอธบายกนอยางละเ อยดพศดา รเพยงใดกยงไมเขาใจ

10 ความหมายทแทจรงอยด คอยงเขาไมถงความหมายแทจรงภายในชนดไมตองอธบาย และถาคน

ลานนาไปฟงหมอลาหมอแคนของชาวอสานเขา แมถอยคาบางคาใกลเคยงกนกยงตองการคาอธบาย

อยด แตถายงเปนคนตางวฒนธรรมกนมากๆ เชน ใหชาว อสานและชาวลานนาไปดโนรา หรอฟง

เพลงบอกของชาวทกษณกยงตองแปลความกนมากยงขน เพราะนอกจากดนตรจะแตกตางกนมาก

แลว กยงมตวแปลทางภาษาอกดวย และถงจะอธบายกนเทาไรและยงไมเขาถงความหมายภายใน

อยด ดนตรพนเมองเดยวกนกใชวาจะเปนแบบเดยวกนไปเสยทงเมอง ดนตรพนเมองของแตละทองถน

ยงมความแตกตางกนในรายละเอยดแลวแตความนยม การถายทอดและการแสดงออกของผคนใน

ทองถนนนๆ เชน ดนตรพนเมองอสานใต กนตรมทบานดงมนในจงหวดสรนทร กตางไปจากบานโคกตาชย

จงหวดบรรมย วงสะลอ -ซง-ป ซงเปนดนตรพนเมองลานนา ทบานแมสนปาขาม จงหวดลาพน

กแตกตางไปจากทแมรมจงหวดเชยงใหม ในกรณเชนนคาวา “ดนตรพนบาน ” กนาจะนามาใชเรยก

ดนตรประจาทองถนไดในทานองเดยวกน

ปยพนธ แสนทวสข (2541: 8) ไดศกษารวบรวมเรองการสรางหล กฐานขอมลทางดนตร

และศลปะการแสดงดนตรพนบานอสาน โดยกลาวถงลกษณะของดนตรพนบานสรปเปนหวขอได

ดงน

1. ดนตรพนบานคอ เสยงดนตรทถายทอดกนมาโดยการจดจาและโดยวาจา เรยนรผาน

การฟงมากกวาการอาน เปนสงทถายทอดมาจากปากตอปาก ไมมการจดบ นทกไวเปนลายลกษณ

อกษร

2. ดนตรพนบานเปนสมบตของกลมชนชาวบาน ผคนในสงคมพนบานมสวนรวมในการ

สรางบทเพลง ชาวบานรวมกนขบรองรวมกนเลนดนตร หรออยางนอยเคยฟงและรจกเนอเพลงรจก

ทานองมาแตอดต ไมสามารถระบไดวาใครเปนผใหกาเนดโดยชดเจน

3. ดนตรพนบานไมมคารองและทานองตายตว เนอรองหรอบทเพลงอาจขยายออกไปได

เรอยๆ หรอถกตดทอนใหสนลงกไดตามใจผเลนดนตร กอาจพลกแพลงทวงทานองใหแปลกออกไป

ไดหลายทาง โดยไมมตวโนตเพลงไดกากบ ตอเมอภายหลงจงไดพฒนามาสยคแหงการกาหนด

ตวโนตและจดบนทกเนอรองไวเปนลายลกษณอกษร

4. ดนตรพนบานมความเรยบงาย ทงในแงของการแสดงออก การขบรองทวงทานองและ

การใชถอยคา เชน ไมตองใชอปกรณมาก ใชสานวนภาษางายๆ ซาคา ซาวรรค มทานองหลก

ทานองเดยว รองหรอเลนดนตรซาไปซามาหลายๆ เทยว

5. ผเลนดนตร หรอผขบรองในบทเพลงพนบาน อาจจะเปนเพยงผสมครเลนสามารถรอง

หรอเลนในยามวางและในโอกาสพเศษ เชน ในเทศกาลตางๆ ทมผคนมาพบปะชมนมกนประกอบ

กจการตาง ๆ มไดยดถอเปนอาชพ และอาจเปนอกประเภทหนงคอผทมความสามารถสง จนไดรบ

การยกยองวาเปนศลปน ซงสามารถรองหรอเลนดนตรเปนอาชพได ดงท จารวรรณ ธรรมวตร (2530:

19-21) ไดเขยนบทความเรอง “ระบบการศกษาในวฒนธรรมอสาน : ขบวนกานขดเกลาทางสงคม ”

ในวารสารมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม โดยใหความเหนวา สอเพลง คอ เพลงพนบาน

มหนาททางสงคมตอชมชนทเปนเจาของเพลง เชน สะทอนความเชอทางศาสนา และเปนเครองมอ

11 สอสารความคดของชมชน เปนตน การศกษาเรองเพลงพนบานมความจาเปนจะตองศกษาเรอง

มานษยวทยาดวย นอกจากน ประสทธ เลยวศรพงศ (2529: 9 – 10) ไดกลาวถงการศกษาเพลงพนบาน

ไววา เพลงพนบานเปนการรวมศลปะสองสาขาเขาดวยกนคอภาษากบดนตร การศกษาเพลงพนบาน

จงควรศกษาบนพนฐานทางมานษยวทยา เรยกวา “มานษยดรยางควทยา ” (Ethnomusicology) โดย

ศกษาองคประกอบของดนตรซงเปนสงบงชให เหนวฒนธรรมของมนษยและองคประกอบของดนตร

ไดแก ทานอง ลลา จงหวะ เสยง และพนผว

1.2 เอกสารทเกยวของกบวฒนธรรม

วฒนธรรมนนมคณคาและมความผกพนกบคนไทยมาอยางชานาน จนวฒนธรรม

กลายเปนสวนหนงในวถชวตของชาวไทยอยางแยกกนไมออก ซงวถของการดาเนนชวตตาม

วฒนธรรมแบบนนน ควรไดรบการอนรกษ สงเสรม ใหอยคกนกบสงคมไทยตอไป ดงท กาญจนา

อนทรสนานนท (2540: 175-178) ไดกลาวไวในแนวทางในการอนรกษ สงเสรม เผยแพรวฒนธรรม

ไวในเอกสารคาสอนวชาพนฐานมานษยดรยางควทยาภาควฒน ธรรม โดยสรปวาแนวทางอนรกษ

วฒนธรรมมหลายวธการตามรปแบบของการอนรกษใหคงไวตามรปเดม การใหคานยมสงเพอการ

คงไว ในขอนมหลายแนวคด ดงจะแยกใหเหนไดดงน

1. อนรกษทางการศกษา

2. อนรกษทางธรรมชาตวทยา

3. อนรกษทางสงคมวทยา

4. อนรกษทางศลปะวทยา

5. และอนรกษทางดานอน ๆ

แนวอนรกษจะขนอยกบตวแปรตางๆ ทจะทาใหมขอจากด ไดแก เวลา ผลกระทบทางวทยาศาสตร

และเทคโนโลย อทธพลทางตางประเทศ อยางไรกตามแนวอนรกษวฒนธรรมนาจะขนอยกบกลมคน

ในสงคม ทจะรวมมอกนกระทาในความเชอและคานยมทมอยในสงคมนนๆ แตถามการเปลยนแปลง

คานยมและความเชอ วฒนธรรมยอมเปลยนแปลงไปดวย อะไรทดกยงคงอย อะไรทไมดกจะเสอม

สญไปในทสด การสงเสรมและเผยแพรวฒนธรรมเปนแนวนโยบายหลกของชาต การคงอยของ

วฒนธรรมดารงความเปนชาต และการคงอยขอ งชาตตองมวฒนธรรมควบคกนไป แนวการสงเสรม

แบงออกเปน 2 ทางคอ

1. ทางตรง ไดแก

1.1 จดใหมการศกษาในระบบดานวฒนธรรม

1.2 สบทอดแหลงวฒนธรรมดงเดม

1.3 วเคราะหวฒนธรรมในดานตาง ๆ

1.4 จดใหมการเผยแพรวฒนธรรมในรปแบบตางๆ

1.5 สงเสรมบคลากรทางวฒนธรรมใหมกนมใช

1.6 จดเผยแพรวฒนธรรมทงในประเทศและตางประเทศ

12

2. ทางออมไดแก

2.1 จดใหมการศกษานอกระบบทางดานวฒนธรรม

2.2 สงเสรมใหแหลงทางวฒนธรรมเปนทรจก

2.3 ใหทนการวเคราะหทางวฒนธรรม

2.4 จดหาแหลงชมชน โรงเรยน ฯลฯ เพอการเผยแพรวฒนธรรม

2.5 หาอาชพใหบคลากรทางวฒนธรรม

2.6 หาทนในการเผยแพรวฒนธรรมทงในประเทศและตางประเทศ

สานกการคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต (2534: 101) ไดจกสมมนาทางวชาการ เรอง

ภมปญญาชาวบานกบการดาเนนงานดานวฒนธรรมและการพฒนาชนบท ไดกลาวไววา

ชาวบานเปนผทสาคญทสดเพราะเปนคนในสามารถเขาใจวฒนธรรมของชมชนตนเองไดด

ทสด โดยเฉพาะปราชญชาวบานทเปนนกฟนฟประยกตและประดษฐคดคนทางวฒนธรรม ทอาจ

เปนผเฒาผแก จา พอจารย หมอธรรม อาจารยหมอลา ศลปนพนบาน ชางพนบาน ทมความเขาใจ

ในวฒนธรรมเดมอยางลกซงและ รถงวฒนธรรมภายนอกทจะเขามากระทบเปนอยางด จะตองใชภม

ปญญาทไดรบถายททอดเปนมรดกมาจากบรรพชนในการวเคราะหสถานการตางๆ ทกาลงเกดขน

และดาเนนอยในชมชนและใชปญญานนพฒนาวฒนธรรมของตนขนมาแกปญหาและพฒนาชมชน

ตอไป

พระในฐานะทเปนผนาทางความเชอและพธกรรม ทานกอาจใหความสาคญกบการคนหา

คณคาทาอาจสามารถนามาประยกตตความในสอดคลองกบสถานการปจจบนและปญหาของทองถน

ได

รฐควรเคารพในความเชอของชาวบาน และปลอบใจใหกวางตอการพฒนาตวเองของชาวบาน

ใหชาวบานเปนพระเ อกในการพฒนาชมชนของเขา โดยรฐสนบสนนในสงตางๆ ตามความ จาเปนท

อยนอกเหนออานาจการจดการของชมชน โดยเฉพาะหนาททเกยวของกบวฒนธรรมความเชอ รฐอาจ

ใหชมชนเปนผปองกนและรกษาในเรองการรกษาโรค ควรใหความสาคญกบกระบวนการรกษาของ

ชาวบาน เชน ไมมองพธกรรมการรกษาของหมอจา หมอธรรม เปนเรองเหลวไหล หากมการสารวจ

ดใหดอาจพบวา กานน ผใหญบาน จานวนไมนอยเปนหมอจา หมอธรรม ในเรองของการศกษา

รฐควรใหปราชญชาวบานมสวนในการวางหลกสตรบางสวนในระดบทองถน ทจะทาใหชาวบาน

สามารถถายทอดภมปญญาและคณคาทดงามของชมชนแกลกหลานเขาอยางสอดคลองกน

ปญญาชนทองถน ทเขาใจวฒนธรรมภายนอก ขณะเดยวกนกสามารถเขาใจในวฒนธรรม

ภายใน เปนบคคลทมสองวฒนธรรมในตวเองกสามารถมบทบาทสาคญในการรวมกบชาวบานประยกต

และประดษฐคดคนอะไรใหมๆ ออกมาเพอชวยยกระดบชวตความเปนอยของชาวบานใหดขน

นกวชาการ โดยเฉพาะนกวชาการในทองถน เชน อาจารยวทยาลยคร มหาวทยาลยใน

ทองถนตางๆ ควรศกษาในเรองของวฒนธรรมจากภายนอกอยางลกซง ถงขนทจะสามารถนาเอามา

ประสมประสานกบวฒนธรรมพนบานได

13 นกพฒนา รวมทงผท มหนาททตองทางานอยางใกลชดกบชาวบาน ตองฝกฝนตนเองให

เกดญาณวเศษทไวพอ ผทมอยแลวกฝกใหคมและกลาแขงยงขน ในการทจะจดเอาคาอธบายหรอ

ความหมายใหมทปราชญชาวบานททานทางานอยดวย แสดงออกมาวาดวยคาพดหรอการปฏ บต

นามาพฒนาตอโดยรวมกบปราชญชาวบานทานนนและทานอน ๆ

ศกดชย หรญรกษ (2537: 1) ไดกลาววาวฒนธรรมทแสดงออกทางดานความคด อารมณ

และความตองการของมนษยทมความแตกตางกนนน ทาใหบทบาทของดนตรในแตละชนเผา ถก

นามาใชในสงคมทตางกน เชน บ างใชดนตรเพอการบนเทง บางกใชดนตรในการรกษาผปวยทงใน

ชมชนและนอกชมชน ดงนนดนตรจงมผลในเรองของจตใจโดยตรง ลกษณะของดนตรทถายทอด

ออกมาจงขนอยกบวฒนธรรมทยดปฏบตของแตละเขตพนท ทอดมไปดวยวฒนธรรมประจาทองถน

วฒนธรรมทเก ยวของกบการดนตรจงเปนผลผลตของมนษยทสรางสรรคขนโดยผานการคดสรรค

และยดถอสบทอดกนมาจนถงปจจบน รวมทงเปนสงทหมคณะสรางขนเพอความดงาม ความกลม

เกลยวกนในชมชนสการพฒนาขนเพอการอยรวมกนใหเกดสข และเหลาบรรดานกวฒนธรรม

ทงหลายมกกลาวตรงกนวา ทกสงทกอยางทมนษยในสงคมสรางขนเปนแบบแผนเพอการดารงชวต

ลวนเปนวฒนธรรมของสงคมทงสน เพอแสดงความเปนเอกลกษณและความเปนลกษณะเฉพาะท

แตกตางไปจากวฒนธรรมอน ในแงมมของดนตร ไมวาจะเปนชนชาตใดหรอกลมชนใดกตาม ใน

เรองราวการสอความหมาย ยอมไมเปนเรองยากมากมาย ยอมทาใหสามารถสอสารและเขาใจได

โดยไมยาก ในการศกษาวฒนธรรมดนตรนน ดนตรไดถกนามาศกษาเพอใหเกดองคความรและ

ประยกตใชอนเกดจากผลของความร และการศกษาวฒนธรรมดนตรของชนกลมยอยทางวฒนธรรม

ยงชวยสงผลใหเกดความภาคภมใจ ของชนในกลมวฒนธรรมนนๆ เกดความเขาใจการยอมรบ ใน

ภมปญญาชาวบาน อนสงผลไปสการเขาใจถงคณคาความหมาย เกดกระบวนการยอมรบ มการสบ

ทอดและปรบปรงใหเหมาะสมกบยคสมย ซงกเปนไปในทานองเดยวกนกบ ปญญา รงเรอง (2542: 116)

ไดกลาไววา การศกษาดนตรในภมภาคตางๆ จงมไดมความหมายเพยงแคดนตรของวฒนธรรม

ประจาชาตนนๆ เปนหลก อยางเชน จน แขก เขมร แตยงหมายความถงดนตรและวฒนธรรมของ

บคคลกลมใดกลมหนง ณ ทใดทหนงโดยเฉพาะ ดงนนไมวาจะเปนการศกษาวฒนธร รมดนตรเฉพาะ

กลม หรอการศกษาดนตรและวฒนธรรมในเมองกตาม ในแงของการศกษาถอวามความสาคญเทา

เทยมกนและการศกษาดนตรภมภาคกมไดมงเนนเฉพาะดนตรทเปนแบบดงเดมเทานน แตยงให

ความสนใจตอดนตรทผสานไวซงวฒนธรรมของผคนทอยรวมกนเปนกลมอนกอใหเกดเปนดนตรและ

บทเพลงทถายทอดออกมาปรากฏในความสมพนธของชวต ซงเปนหนาทของนกมานษยดรยางควทยา

ทจะตองศกษา บนทก รวบรวม และทาความเขาใจดวยวากระแสวฒนธรรมทางสงคมทมการเปลยนแปลง

ไปตลอดเวลานน ยอมทาใหมผลใหดนตรและศลปะเปลยนแปลงไปดวยเชนกน

สพตรา สภาพ (2540: 34-38) ไดกลาวถงความหมายของวฒนธรรมวา วฒนธรรมเปน

มรดกทางสงคม มความหมายครอบคลมไปถงทกสงทกอยางทประกอบไปดวยความร ความเชอ

ศลปะ ประเพณ วทยาการ กฎหมาย ศลธรรม และทกอยางทไดคดและกระทา ในฐานะท เปนสมาชก

ของสงคม วฒนธรรมมทงประเพณทเปนวฒนธรรมวตถและเปนองคการ องคพธการ องคมต

14 ลกษณะของวฒนธรรมเปนสงทไดจากการเรยนร ซงตองมการถายทอดไวเปนมรดกทางสงคม วถชวต

หรอแบบการดารงชวตและเปนสงทไมคงท สามารถปรบปรงใหเหมาะสมกบสถานการณทเปลยนแปลง

ได อมรา พงศาพชญ (2531: 75) ไดกลาวถงเรองวฒนธรรมไววา วฒนธรรมคอสงทมนษยสรางขน

กาหนดขน มใชสงทมนษยทาตามสญชาตญาณ อาจเปนการประดษฐวตถสงของขนใชหรออาจเปน

การกาหนดพฤตกรรมหรอความคด ตลอดจนวธก ารหรอระบบการงาน ฉะนนวฒนธรรมคอระบบใน

สงคมมนษยทมนษยสรางขน มใชระบบทเกดขนโดยธรรมชาตตามสญชาตญาณ ซงกไดสอดคลอง

กบ บญยงค เกตเทศ (2536) ทไดกลาวไววาวฒนธรรมเผาพนธมนษยวาดวยเรองการดาเนนชวต

ของมนษยนนมไดเปนไปดวยส ญชาตญาณและพฤตกรรมทางธรรมชาตเพยงอยางเดยว หากตอง

อาศยพฤตกรรมทกระทาสงสมและถายทอดกนมาอยางตอเนอง ทงทเปนวตถสงของ แบบแผน

ความประพฤต ตลอดจนคตความคดความเชอคานยมตางๆ ซงสงเหลานมไดมอยเองตามธรรมชาต

หากแตเปนผลจากการสรางส รรคของมนษย เกดมามภาษาพด เครองมอ เครองใช กรยามารยาท

ขนบธรรมเนยมประเพณ ศลปะ ศาสนา หรอคานยมทแตกตาง

1.3 เอกสารทเกยวของกบหมอลา

ปรชา พณทอง (2528: 457 – 564) ใหความสาคญของหมอลาวา หมอลาเปนผทมความ

ชานาญในการเลาเรองตางๆ หลายๆ เรอง หรอผททองจาเอากลอนมาขบรองหรอมาเลา และกลาวถง

ประวตของหมอลาวาเรมมาจากการเลานทาน เปนเรองเกยวกบจารตประเพณ ศลธรรม โดยเรยก

ลกหลานมานงชมนมกน ตอนแรกนงเลา ตอนหลงเปลยนเปนยนเลา โดยนาเอาวรรณคด นทานมา

เลา เชน การะเกด สงขสนชย เปนตน ผเลาไดออกทาทางประกอบการเลา ตอมาไดใชสาเนยงเสยง

สนบางยาวบาง หรอสงๆ ตาๆ และนาเครองดนตรอสานมาบรรเลงประกอบ เพอความสนกครกครน

สจตต วงเทศ (2532: 206 – 207) ไดกลาวถงประวตของหมอลาแคนไววา มหลกฐานปรากฏประมาณ

3,000 ปมาแลว จากการคดพบขวานสารดของวฒนธรรมดองซอนในเวยดนามเหนอ เมอพจารณา

ประเพณ ทารา ลกษณะของคนแลว นาจะเปนผคนตระกลไทย ลาว ซงเดมเปนชาวบานในชนเผา

เดยวกน มวถชวตรวมทกขรวมสข การเตนระบาราฟอน เขาทรง ฝฟารกษาโรคประเพณรวมกลมกน

ฟอน ระบาราเตนเพอความอดมสมบรณของชมชน

กอ สวสดพาณชน (2533: 218) กลาวไววาหมอลาเปนนกรองพนเมอง เขารองเปนกลอน

พนบาน ทานองของการรองมอยสองสามแบบ ความไพเราะของหมอลาไมไดอยททานองเพลง

กลอนลาแตงขนดวยความประณตบรรจง หมอ ลาจะตองทองกลอนลาใหขนใจ เวลาลาตองไมตดขด

นอกจากนนหมอลาตองเสยงด มเสยดงสดใส ฟงชดเจน และตองเสยงไมตกเวลาลานาน ๆ

15 แกวตา คาวฒน (2531: 12 – 16) ไดศกษาเรอง หมอลาเพลน ไดคนพบวาเคร องดนตรท

ใชประกอบการแสดงหมอลา แคนอยางเดย ว แตตอมาเมอหมอลาไดรบการพฒนาววฒนาการแตก

สาขายอยออกไป จนเกดการแสดงหมอลาแบบใหม ๆ ขน เชน ลาหม ลาเพลน ฯลฯ ดนตรทใช

ประการแสดงลาหม ลาเพลน มเครองดนตรสากลเขามาบรรเลงประกอบเพมขน นอกจากนแลวยงม

การนาพณ กลองชด ออรแกน กตารไฟฟา แ ละ เบสไฟฟา มาบรรเลงรวมกนกบวงหมอลาเปนตน

อยางไรกตามเครองดนตรทเปนหวใจสาคญทใชในการประกอบการแสดงหมอลากคอแคน ผทม

ความชานาญในการเปาแคนเรยวกวาหมอแคน ผทมความชานาญในการลาเรยกวาหมอลา ผทม

ความสามารถทงสองอยางนเปนสงคกน มาตลอดจนตดปากของชาวอสานเหมอนกบคาวานกรอง

นกดนตร ของภาคกลาง แคนเปนเครองดนตรทชาวอสานเหนวามเสยงไพเราะลกซงยงนก เปน

เครองดนตรกลอมแหงทราบสงมาตงแตบรรพบรษ ชาวอสานมความซาบซง เคลบเคลมหลงใหลใน

เสยงแคนเปนชวตจตใจ

ศรวรรณ วทยามาลา (2532: 61 – 62) ไดศกษาเรองหมอลาผฟาในการศกษาครงนคน

พบวาประเภทของหมอลานนเนองจากหมอลาเปนการละเลนทนยมกนแพรหลาย ววฒนาการวธแสดง

วธการขบรองขนไปตามลาดบ จนในปจจบนจากการศกษาสามารถแบงประเภทของหมอลาออกเปน

ประเภทตาง ๆ ไดดงน

1. ลากลอน ไดแก การลาโดยทวไป เนนการประชนกลอนโตตอบกนเปนหลก

2. ลาโจทย ลาแก เปนการลาแบบถามตอบ

3. ลาเกยว เปนการลากลอนแบบเกยวพาราสกน

4. ลาชงช คอการลาชงรกหกสวาทกนระหวางชายสองหญงหนง

5. ลาพน เปนการเลาเรองนทาน

6. ลาหม เปนการลาเลานทานแสดงเรองราวมผแสดงประกอบ

7. ลาเพลน เปนการลาคลายลาหมแตฝายหญงนงกระโปงสน

8. ลาผฟา หรอลาสอง ลาทรง เปนการลาเพอรกษาคนปวย

9. ลาโตวาท เปนเหมอนกลอนลาเนนหนาททพงปฏบตของสามภรรยา

10. ลาภไท มาจากชาวภไทใชแคนเปาประกอบการลา ลลาทานองออนหวาน

ไพรตน พลเยยม (2532: 11 – 12) ไดศกษาเรองหมอลากลอน จากการศกษาวจยครงนได

พบวาหมอลาตามความเขาใจของชาวอสานนน โดยทวไปแลวมความหมาย 2 ประการคอ

1. หมอลา หมายถง การขบลานาดวยภาษาถนอสานประกอบเสยงเครองดนตรพนเมองท

เรยกวาแคน

2. หมอลา หมายถง ผมความชานาญในการขบลานาดวยภาษาถนอสาน ประกอบเสยง

เครองดนตรพนเมองทเรยกวาแคน หากพจารณาความหมายของหมอลาตามนยแหงภาษาถนอสาน

แยกศพทไดดงน

16 2.1 คาวา “หมอ”

2.1.1 หมอ หมายถง เพอน คนสนทธรรมดา สวนมากม อายเทากน ถาอายมาก

นอยกวากนไมนยมเรยกหมอ

2.1.2 หมอ หมายถง ผเลน ผแสดง เชน หมอลา หมอแคน

2.1.3 หมอ หมายถง ผชานาญในเรองนน ๆ เชน หมอผ หมอมอ (หมอด) หมอมนต

(หมอทานามนต) หมอตาแย หมอยา หมอสอง หมอทรงเจาเขาผทายอนาคต

2.2 คาวา “ลา” หมายถง การลาอยางเดยวเหมอนรองเพลงหรอการขบเสภา แตทาง

ประเทศลาวตอนเหนอ เขาเรยกการรองประเภทนวา “ขบ” เชน ขบหลวงพระบาง

นฏจรา ธมาทา (2542: 5-6) ไดศกษาเรองหมอลาซง โดยในตอนหนง ของการคนควา

พบวาหมอลาไดสบทอดมาจากบรรพบรษ ไมปรากฏหลกฐานทแนชดวาเปนยคใด สมยใด เพราะไม

มการบนทกเปนลายลกษณอกษร แตไดมการสนนษฐานไว 3 ประการคอ

1. หมอลาเกดจากความเชอเรองผฟา ผแถน และผบรรพบรษ ซงชาวบานเชอกนวาสงเหลาน

มอานาจเหนอธรรมชาต สามารถใหเกดเหตการณตางๆ บนดาลใหมนษยเจบปวยได มนษยจงไดจด

พธกรรมรกษาคนปวยตามวธการของหมอผ คอการลาฝฟา ลาสอง ลาทรง ตอมาไดพฒนาเปนลาพน

และ ลากลอน ตามลาดบ

2. หมอลาเกดจากธรรมเนยมการอานหนงสอผก หนงสอผกคอ วรรณกรรมพนบานทจาร

ลงในใบลาน เรองราวทบนทกอาจ เปนชาดก หรอนทานพนบาน เปนตนวาเรองการะเกด สงขสนชย

ผอานหนงสอตองสามารถอานไดอยางแตกฉาน จนสามารถจาเรองราวตางๆ ไดอยางขนใจ แลวจง

นามาเลาสผฟง ผท สามารถเลาเรองราวในหนงสอนนเรยกวา “หมอลา” หรอ “คนลา” ดงนนคาวา

“หมอลา” นาจะเกดจากหมอลาในวรรณกรรมหนงสอผกดงกลาว

3. หมอลาเกดจากการเกยวพาราสของหนมสาวเนองในโอกาสตางๆ เชนการลงชวยเขนฝาย

การลงแขกเกยวขาว และการมสวนรวมในงานนกขตฤกษตางๆ โดยทหนมสาวไดมโอกาสสนทนา

กนโดยโวหารทไพเราะ และมความลกซง เร ยกวา พดพญา หรอ จายผญา ตอมาไดเอาผญาไปขบ

ลานาโตตอบกนเกดเปน ลาผญา และลากลอน ซงผญานเปนลกษณะของการลา ผลาจะนงลา ไมยน

เหมอนหมอลาประเภทอน

บทท 3

วธการดาเนนการศกษาคนควา

การวจยเรอง การศก ษาวธการรอง “หมอลากลอน” ของราตรศรวไล บงสทธพร ในครงน

ผวจยไดใชวธการศกษาคนควาจากเอกสารและงานวจยท เกยวของ สมภาษณหมอลาราตร ศรวไล

บงสทธพร ครอบครว ผเกยวของในการสร างผลงาน ศ ลปนผเชยวชาญดานหมอลา ลกศษย

ตลอดจนการสงเกตแบบมสวนรวมและไมมสวนรวม ในการแสดง การถายทอดค วามรใหแกลกศษย

การเปนวทยากร การมสวนรวมในการสรางสรรคสงคม จากนนจงนาขอมลทงหมดทรวบรวมไดมา

ศกษา จดหมวดหม วเคราะหเรยบเรยง ขอมล นาเสนอรายงานผลการวจย แบบพรรณนาวเคราะห

โดยกาหนดแนวทางและวธการดาเนนการศกษาคนควา เปนขนตอน ดงน

1. ข นเกบรวบรวมขอมล

1.1 ศกษารวบรวมขอมลจากเอกสารและงานวจยทเกยวของ

1.1.1 เอกสารและงานวจยทเกยวของกบดนตรพนบาน เพลงพนบาน

1.1.2 เอกสารและงานวจยทเกยวกบวฒนธรรม

1.1.3 เอกสารและงานวจยทเกยวของกบหมอลา

1.2 ศกษารวบรวมขอมลภาคสนามดวยวธการตางๆ ดงน

1.2.1 สมภาษณหมอลาราตร ศรวไล บงสทธพร ซงผวจยไดเกบรวบรวมขอมลดวย

ตนเอง

1.2.2 สมภาษณครอบครวของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร

1.2.3 สมภาษณศลปนผเชยวชาญดานหมอลา

1.2.4 รบฟงการบรรยาย ก ารสาธต และการแสดงจากหมอลาราตร ศรวไล บงสทธพร

ตลอดจนลกศษยทไดรบการถายทอดการรองหมอลา จากหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร

1.3 เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล

1.3.1 กระดาษจดบนทก

1.3.2 กลองถายรป

1.3.3 เครองบนทกเสยง

1.3.4 การสมภาษณ

1.3.5 การสงเกต

18

2. ข นศกษาขอมล

นาขอมลทไดจากภาคสนามมาประมวลความและนาจดเรยบเรยงตามขนตอนแลวนามา

เขยนงานวจยแบบพรรณ นาวเคราะห ดงน ชาตภม การศกษา สภาพครอบครว แรงจงใจในอาชพ

ศลปนหมอลา การถายทอด ประกาศเกยรตคณทไดรบและผลงานดานการประพนธกลอนลา

3. ขนวเคราะหขอมล

3.1 เรยบเรยงประวตและผลงาน ของราตรศรวไล บงสทธพร

3.1.1 ชาตภม

3.1.2 การศกษา

3.1.3 สภาพครอบครว

3.1.4 แรงจงใจในอาชพศลปนหมอลา

3.1.5 ดานการถายทอด

3.1.6 ผลงานทไดรบประกาศเกยรตคณ

3.1.7 ดานการประพนธกลอนลา

3.2 ศกษาวธการรอง “หมอลากลอน”

3.2.1 การหายใจ

3.2.2 การเปลงเสยง

3.2.3 การฝกทานองและจงหวะ

3.3 ศกษาวธการแสดง “หมอลากลอน” ราตรศรวไล บงสทธพร

3.3.1 ขนบธรรมเนยมในการแสดง

3.3.2 การแตงกาย

3.3.3 ดนตรทใชประกอบการแสดง

3.3.4 เวท แสง เสยง ประกอบการแสดง

3.4 วเคราะหกลอนลาของราตรศรวไล บงสทธพร โดยผวจยไดเลอกทานองกลอนลาท

เปนตนแบบของทานองกลอนลาอนๆ ซงมอยดวยกน 3 ทานอง คอ ทานองทางสน ทานองทางยาว

ทานองลาเตย อยางละ 1 กลอนลา ดงน

3.4.1 ทานองทางสน เลอกใช กลอนไหวครและเดนดง ซงเปนกลอนลาทางสนทม

ความโดดเดน เนอหาเปนการไหวครกอนจะมการแสดง

3.4.2 ทานองทางยาว เลอกใชกลอนลองโขง ซงใชแคนลายนอยหรอลายใหญ ตาม

ถนดของเสยงผลา

3.4.3 ทานองลาเตย เลอกใชกลอนลาอาลาพาจาก ซงใชแคนลายนอยหรอลา ยใหญ

ตามถนดของเสยงผลา

19

4. ข นสรปผลการวจย

4.1 สรปผลการวจยการศกษา

4.2 นาเสนอผลงานการวจยแบบเชงพรรณนาวเคราะห

4.3 ขอเสนอแนะ

บทท 4

ผลการวเคราะหขอมล

ในการศกษาครงนผวจยไดศกษาขอมลและหาขอมล โดยทาการศกษาตงแตประวตความ

เปนมาของราตรศรวไล บงสทธพร วธการรองหมอลากลอน ดนตรประกอบการแสดง เวท แสง เสยง

ประกอบการแสดง และการวเคราะหกลอนลา ซงเปนการขบรองหม อลาประเภทลากลอนเพอเปน

แบบอยางกอใหเกดความรอนจะเปนประโยชนในการอนรกษ สงเสรม เผยแผ และสบทอดมรดกทาง

ศลปวฒนธรรมของชาตทมคณคา ควรยงแกการหวงแหนตลอดจนเปนแนวทางในการศกษาคนควา

แกคนรนหลงและผสนใจตอไป โดยผวจยไดแบงประเดนการวเคราะห ดงน

1. ศกษาประวต และผลงานของราตรศรวไล บงสทธพร ดงน

1.1 ชาตภม

1.2 การศกษา

1.3 สภาพครอบครว

1.4 แรงจงใจในอาชพศลปนหมอลา

1.5 ดานการถายทอด

1.6 ผลงานทไดรบประกาศเกยรตคณ

1.7 ดานการประพนธกลอนลา

2. ศกษาวธการรอง “หมอลากลอน”

2.1 การหายใจ

2.2 การเปลงเสยง

2.3 การฝกทานองและจงหวะ

3. ศกษาวธการแสดง “หมอลากลอน” ราตรศรวไล บงสทธพร

3.1 ขนบธรรมเนยมในการแสดง

3.2 การแตงกาย

3.3 ดนตรทใชประกอบการแสดง

3.4 เวท แสง เสยง ประกอบการแสดง

4. วเคราะห กลอนลาของราตรศรวไล บงสทธพร โดยผวจยไดเลอกทานองกลอนลาท

เปนตนแบบของทานองกลอนลาอนๆ ซงมอยดวยกน 3 ทานอง คอ ทานองทางสน ทานองทางยาว

ทานองลาเตย อยางละ 1 กลอนลา และวเคราะหเนอหากลอนลาตามลาดบหวขอดงน

21

4.1 เนอหาของกลอนลา

4.2 ภาษาและการใชถอยคา

4.3 รปแบบการประพนธ

4.3 การแบงวรรคตอน

4.5 โครงสรางทานองกลอนลา

4.5.1 ทานองทางสน เลอกใชกลอนไหวครและเดนดง ซงเปนกลอนลาทางสนท

มความโดดเดน เนอหาเปนการไหวครกอนจะมการแสดง

4.5.2 ทานองทางยาว เลอกใชกลอ นลองโขง ซงใชแคนลายนอยหรอลายใหญ

ตามถนดของเสยงผลา

4.5.3 ทานองลาเตย เลอกใชกลอนลาอาลาพาจาก ซงใชแคนลายนอยหรอลาย

ใหญ ตามถนดของเสยงผลา

1. ชวประวตของราตรศรวไล บงสทธพร

จากการศกษา ชวประวตของราตรศรวไล บงสทธพร ศลปนหมอลา ผวจยจะขอนาเสนอ

เปนลาดบขน ตงแตเกดจนถงปจจบน ซงขอมลทไดทงหมดไดจากการสมภาษณโดยตรงจาก

ราตรศรวไล บงสทธพร ลกศษย ครอบครว จากเอกสารสงพมพตางๆ รวมถงอทธพลสงแวดลอมท

เกยวของ ซงจะนาเสนอเปนรายละเอยดดงตอไปน

1.1 ดานครอบครว

ชอ-นามสกลเดม นางราตรสวสด อนทะยา ปจจบนเปลยนเปน นางราตรศรวไล บงสทธพร

ชอฉายาศลปน “หมอลาราตรศรวไล ” หรอในกลมลกศษยศลปนหมอลานยมข นานนามกนวา

แมครราตรศรวไล เกดเมอวนท 2 มกราคม 2495 ทอาเภอโกสมพสย จงหวดมหาสารคาม บดาชอ

นายเสรม นาหวยทราย มารดาชอ นางหมน นาหวยทราย อาชพศลปนหมอลากลอนแล ะนกแตง

กลอนลา มพนอง 7 คนตามลาดบ ดงน

1. นายสนทร ชยรงเรอง อาชพศลปนหมอลากลอน และนกประพนธกลอนลา

2. นางมณรตน แกวเสดจ อาชพศลปนหมอลากลอน

3. นางราตรศรวไล อาชพศลปน หมอลากลอน ลากลอนประยกต ลาหม และนกประพนธ

กลอนลา

4. นางพชร แกวเสดจ อาชพศลปนหมอลากลอน

5. นายเชดชย ชยรตนโชต อาชพรบราชการและธรกจสวนตว

6. นางสาวปรดา แกวเสดจ อาชพศลปนหมอลากลอน

7. นางนภาพร แกวเสดจ อาชพรบราชการและธรกจสวนตว

22

1.2 ภมลาเนาปจจบน

พกอยบานเลขท 41/60 ซอยหมบานเสร ถนนมตรภาพ อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน รหส

4000 ปจจบน เปดสานกงานหมอลา และศนยการเรยนภมปญญาไทยดานศลปกรรมการแสดง

พนบานซงไดรบคดเลอกจากทางสานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต

2. ประวตการศกษา

นางราตรศรวไล บงสทธพร จบการศกษาระดบชนประถมศกษาปท 4 จากโรงเรยนนาสวย

มตรภาพ อาเภอเมอง จงหวดหนองคาย จากนนครอบครวไดยายถนฐานมาอยทอาเภอเชยงยนและ

จบการศกษาระดบชนประถมศกษาปท 6 จากศนยการศกษานอกโรงเรยน อาเภอ เชยงยน จงหวด

มหาสารคาม ชนมธยมศกษาตอนปลายทศนยการศกษานอกโรงเรยน อาเภอเมอง จงหวดข อนแกน

จากนนไดจบหลกสตรศลปะศาสตรบณฑต สาขาวชา พฒนาชมชน จากมหาวทยาลยราชภฎเลย จบ

ปรญญาโท สาขาวชา เอกหมอลา จากวทยาลยดรยางคศลป มหาวทยาลย มหาสารคาม ปจจบน

กาลงศกษาปรญญาเอก สาขาวชาเอกหมอลา จากวทยาลยดรยางคศลปมหาวทยาลย มหาสารคาม

2.1 การศกษาสายวชาชพ

ป พ.ศ. 2508 เรยนหมอลากลอน จากคณพอ คณแม พชาย และพสาว จากน นกไดนามา

ประกอบอาชพและปฏบตมาตลอดจนถงปจจบน

ป พ.ศ. 2513 เรยนการประพนธกลอนลาจากคณพอ คณแม พชาย และพสาว จากนนกได

นามาประกอบอาชพและปฏบตมาตลอดจนถงปจจบน

3. สถานภาพทางครอบครว

ป พ.ศ.2517 ไดสมรสกบนายวชต บงสทธพร ขา ราชการสาธารณสข มบตรดวยกน 2 คน

คอ

1. นายธนกร บงสทธพร จบการศกษาระดบมธยมศกษาปท 6

2. นางสาวโยธกาศรวไล บงสทธพร จบการศกษาจากวทยาลยดรยางคศลปมหาวทยาลย

มหาสารคาม สาขาดนตรพนบาน วชาเอกหมอแคน

23

ภาพประกอบ 1 นางราตรศรวไล บงสทธพร และบตรธดา

4. แรงจงใจใหเกดความรกในอาชพศลปนหมอลา

ครอบครวนางราตรศรวไล บงสทธพร มชวต คลกคลอยกบวงการหมอลามานาน ไมวาจะ

เปนดานการแสดง และดานการประพนธกลอน ลารวมทงการถายทอดใหแกลกศษย ซงพอแมพชาย

และพสาว เปนตนแบบทดในการดาเนนชวต และไดดาเนนชวต ถอวาเปนอาชพทสจรตและมรายได

พอทจะจนเจอครอบครว ใหอยอยางผาสกไดจงทาใหเกดการซมซบมาตลอด และแรงจงใจดวยจต

วญญาณศลปน “ลกอสาน” จากการมองภาพรวมทงในครอบครว ของตนเองซงเปนครอบครว ศลปน

และมองวงกวางของสงคมสวนรวมทใหความสาคญทางดานศลปวฒนธ รรม จงทาใหเกดความมนใจ

วาตองยนหยดอยในวงการศลปน และจรรโลงรกษาใหจงได ดวยความรกความศรทธาและดวยบญ

บารมของบรรพบรษทไดส งสมมา จงดลบนดาลใหเกดการปล กฝงจตสานกใหมองเห นคณคา

ความสาคญในอาชพศลปนพนบาน “หมอลา” มาตลอด

5. ผลงานดานการถายทอด

หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดเรมตนจากการสอนลกศษยชวยพอแม พชายและพสาว

เมอชวงอายได15-24 ป ตอมาเมอป พ.ศ.2517 ไดแยกครอบครวออกมาจากพอแมม าเปนครอบครว

ของตนเอง จงไดเป ดสานกงานหมอลาเพอรบงาน แสดงใหลกศษยและศลปนท วไป พรอมกบเปด

โรงเรย นสอนศลปนพนบานทบานตนเอง โดยรบลกศษยเขามาเรย นประจาและอยในความดแล

ทงหมด และเมอป พ .ศ. 2547 ไดรบคดเลอกจากทางสานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต

ใหจดตงเปนศนยการเรยนครภมปญญาไทย สาขาศลปกรรมการแสดงพนบ าน (หมอลา ) อย

บานเลขท 41/60 ซอยหมบานเสร ถนนมตรภาพ อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน รหส 4000

24

การเรยนการสอน แบงออกเปน 6 สาขา เชน

1. สาขาดานการแสดงหมอลากลอน

2. ลากลอนประยกต

3. หมอแคน

4. ดนตรประกอบหมอลาประยกต

5. หางเครอง

6. การประพนธกลอนลา

เนองจากการเปดเปนสานกงานหมอลามานาน จงเปนทรจกของผคนมาก เจาภาพทมา

วาจางไปแสดงรวมทงเยาวชนและคนทวไปกเขามาเรยนหมอลา หมอแคนมากขนตามลาดบ

ตลอดจนคณะครอาจารยนกคนควาวจย ทงชาวไทยและตางประเทศ จากสถาบ นการศกษาตางๆ

มาศกษาหาขอมลเกยวกบศลปวฒนธรรมการ แสดงพนบานอสานอยเปนประจา ดวยเหตนจงมการ

จดหนาทเพอดแลงานแตละแผนก เชนแผนกตอนรบเจาภาพ แผนกตอนรบผมาสมภาษณศกษาหา

ขอมล แผนกผชวยครสอนหมอลา หมอแคน ดนตรประกอบหมอลา แผนกสอนหางเครองและการฟอน

ประกอบลาทศนยการเรยนภมปญญาไทยดานศลปกรรมการแสดงพนบาน (หมอลา)

สงทใสใจเปนพเศษในการบรหารงานคอ เนนยาการครองตนในสงคม โดยสอนใหลกศษย

ทกคนมมนษยสมพนธและรกษามารยาทอนดงามตอผมาตดตองาน และบคคลทวไป รวมทงการวางตว

ความขยนหมนเพยร ความอดทนและความมระเบยบวนย รวมถงดานความปลอดภยในชวต สอนให

เปนผมความระมดระวงตนตลอดเวลา ตลอดจนหลกเลยงการดมของมนเมา การรจกผอนสนผอนยาว

และการแกปญหาเฉพาะหนาดวยความมสตสมปชญญะ โดยเฉพาะเวลาแสดงบนเวทตอหนาสาธารณชน

สวนมาก ทสาคญคอสอนใหรจกการเคารพครบาอาจารย (อยาเปนคนลมตว)

25

6. ผลงานทไดรบประกาศเกยรตคณ

2

ภาพประกอบ 2 รบพระราชทานรางวล จากสมเดจพระนางเจาราไพพรรณน

2

ภาพประกอบ 3 รบรางวลเขมเชดชเกยรต จากสานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต

26

2

ภาพประกอบ 4 รบพระราชทานรางวลจาก “สมเดจพระเทพรตนราชสดาสยามบรมราชกมาร”

2

ภาพประกอบ 5 รบพระราชทานรางวลจาก “สมเดจพระบรมโอรสาธราชสยามบรมราชกมาร ”

จากความมงมนในการศกษาการเรยนหมอลา การ ประพนธกลอนลา รวมถงผทม ความคด

สรางสรรค และการพฒนาตนเองอยางตอเนอง จงสงผลใหหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร เปนท

ยอมรบในวงการหมอลาและบคคลทวไป ดงรางวลและประกาศเกยรตคณทไดรบดงตอไปน

ป พ .ศ. 2516 ไดรบพระราชทานรางวล พวงมาลยดอกไม สด จากสมเดจพระนางเจ า

ราไพพรรณน โดยการแสดงหมอลาในงาน “จดชอดอกไม” ทหอศลปพระศร

27

ป พ.ศ. 2529 3

ป พ.ศ.

รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จากอธบดกรมประชาสมพนธ การประกวดการ

แสดงพนบานประเภทหมอลากลอน เนองในงาน “เทอดพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภ ม

พลอดลยเดช” ทสถานวทยกระจายเสยงแหงประเทศไทยจงหวดมหาสารคาม

2529 3

ป พ.ศ. 2530 รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จากผวาราชการจงหวดขอนแกน การประกวด

บทกลอนลาประเภทลากลอน เนองในงาน “ในโครงการ กสช ” ทสถานโทรทศนแหงประเทศไทย

จงหวดขอนแกน

รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จากผวาราชการจงหวดมหาสารคาม การ

ประกวดบทกลอนลา ประเภทหมอลากลอนเนองในงาน “โครงการสารคามพฒนา ” ทสถาน

วทยกระจายเสยงแหงประเทศไทยจงหวดมหาสารคาม

ป พ.ศ. 2532 รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จากรฐมนตรวาการ กระทรวงสาธารณส ข

(นายชวน หลกภย ) การประกวดบทกลอนลาประเภทลากลอน เนองในงาน “โครงการรณรงคอสาน

ไมกนปลาดบ” ทสถานโทรทศนแหงประเทศไทยจงหวดขอนแกน

ป พ.ศ. 2532 รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จาก ฯพณฯ ทานพลเอก ชวลต ยงใจยทธ การ

ประกวดบทกลอนลา ประเภทลากลอ น เนองในงา น “โครงการอสานเขยว ” ทสถานโทรทศนแหง

ประเทศไทยจงหวดขอนแกน

ป พ.ศ. 2532 รบใบประกาศเกยรตคณ จากคณะกรรมการรณรงคอสานไมกนปลาดบ โดย

การคดเลอกแตงตงใหเปน “กรรมการรณรงคอสานไมกนปลาดบ ” และไดรบเกยรตใ หทาการ แสดง

หมอลากลอน และลากลอนประยกต รวมกบคณะคาราวานอสานไมกนปลาดบทวภาคอสาน

ป พ.ศ. 2533 รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จากรฐมนตรวาการกระทรวงวทยาศาสตรและ

เทคโนโลย โดยการ ประกวดบทกลอนลา ประเภทลากลอน เนองในงาน “อนรกษ-พทกษรกษา

สงแวดลอม” ทสถานโทรทศนแหงประเทศไทยจงหวดขอนแกน

ป พ.ศ. 2533 รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จากผวาราชการจงหวดขอนแกน การประกวด

การแสดงพนบานประเภทหมอลากลอน เนองในงาน “เทอดพระเกยรตพระบาทสมเดจพระ

เจาอยหวภมพลอดลยเดช” ทสถานโทรทศนแหงประเทศไทยจงหวดขอนแกน

ป พ.ศ. 2534 รบโลรางวลรองชนะเลศอนดบ 1 จากผวาราชการจงหวดขอนแกน การประกวด

บทกลอนลาประเภทหมอลากลอน เนองในงาน “โครงการรณรงคตอตานมลพษแมนาพอง”

ป พ .ศ. 2534 รบใบประกาศเกยรตคณ จากศนยวฒนธรรมจงหวดขอนแกนโดยการ

คดเลอกเชดชเกยรตใหเปน “ผมผลง านดเดนทางวฒนธรรม สาขาศลปกรรมการแสดงพนบาน ”

(หมอลา)

ป พ.ศ.2535 รบใบประกาศเกยรตคณ จากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ จงหวดมหาสารคาม

โดยการคดเลอกเชดชเกยรตใหเปน “ผมผลงานดเดนทางวฒนธรรมสาขาศลปกรรมการแสดงพนบาน”

(หมอลา)

28

ป พ.ศ. 2536 3

ป พ.ศ. 2537 ไดรบพระราชทานรางวลจาก “สมเดจพระเทพรตนราชสดาสยามบรมราช

กมาร” โดยการคดเลอกและยกยองเชดชเกยรตจากสานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาตให

เปน “ผมผลงานดเดนทางดานวฒนธรรม สาขาวรรณศลป” (แตงกลอนลา)

รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จากสานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต

รวมกบมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ จงหวดมหาสารคา ม โดยการ ประกวดการแสดงพนบาน

ประเภทหมอลากลอน และลากลอนประยกต เนองในงาน “อนรกษและฟนฟศลปวฒนธรรมอสาน ” ท

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ จงหวดมหาสารคาม

ป พ.ศ. 2542 รบเขมเชดชเกยรต จากสานกงานคณะกรรมการ การศกษาแหงชาต โดย

การคดเลอกแตงตงใหเปน “ครภมปญญาไทย” (รนท 1)

ป พ .ศ. 2543 รบใบประกาศเกยรตคณ จากสานกงานปราบปรามยาเสพตดจงหวด

ขอนแกน โดยการคดเลอกแตงตงใหเปน “กรรมการปราบปรามยาเสพตด” ประจาจงหวดขอนแกน”

ป พ .ศ. 2544 รบใบประกาศเกยรตคณ จากสภาวฒนธรรมจงหวดขอนแกน โดยการ

คดเลอกแตงตงใหเปน “กรรมการสภาวฒนธรรมประจาจงหวดขอนแกน”

ป พ.ศ. 2546 รบใบประกาศเกยรตคณจากนายกเทศบาลนครขอนแกน โดยการคดเลอก

แตงตงจากเทศบาลนครขอนแกนใหเปน “ปราชญชาวบาน” ประจาจงหวดขอนแกน

ป พ.ศ. 2546 3

ป พ.ศ. 2547 รบการคดเลอกใหจดต 3

รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จาก ททท. โดยการเขยนบทกลอนลาประเภท

หมอลากลอน และลากลอนประยกต ใหลกศษยประกวด เนองในงาน “รณรงคทองเทยวทวอสาน”

ป พ.ศ. 2547 รบโลรางวลเชดชเกยรตจาก ฯพณฯ ท านพลเอกเปรม ตณสลานนท โดย

การคดเลอกแตงตงจากมหาวทยาลยขอนแกน ในวาระครบรอบ 40 ป มหาวทยาลยขอนแกน ให

เปน “สดยอดศลปนอสาน”

งเปน “ศนยการเรยนภมปญญาไทย สาขาศลปกรรม

การแสดงพนบาน ” (หมอลา) ประจาจงหวดขอนแกน 3 โดยการคดเลอกจากสานก 3งานคณะกรรมการ

การศกษาแหงชาต 3

3

กระทรวงศกษา

ป พ.ศ. 2548 รบพระราชทานปรญญาบตรจาก 3สมเดจพระบรมโอรสาธราชสยามบรมราช

กมาร โดยการสาเรจหลกสตร “3ศลปะศาสตรบณฑต สาขาวชาพฒนาชมชน” จากมหาวทยาลยราชภฎเลย3

ป พ.ศ.

2549 3

ป พ.ศ.

รบใบประกาศเกยรตคณ จากสานกงานเลขานการสภาผแทนราษฎร โดย

การพจารณาคดเลอกแตงตงใหเปน “สมาชกสมชชาแหงชาต”

2550

ป พ.ศ. 2551 รบใบประกาศเกยรตคณ จากคณะกรรมการมหาวทยาลยจงหวดขอนแกน

โดยการคดเลอกแตงตงใหเปน “กรรมการพฒนามหาวทยาลยขอนแกน ภาคประชาชน”

รบใบประกาศเกยรตคณจาก สภารางรฐธรรมนญ โดยการพจารณาคดเลอก

แตงตงใหเปน “คณะกรรมาธการวสามญรบฟงความคดเหนและการ มสวนรวมของประชาชนในการ

รางรฐธรรมนญ” ประจาจงหวดขอนแกน

ป พ.ศ. 2551 ไดรบพระราชทานรางวลจาก “สมเดจพระบรมโอรสาธราชสยามบรมราช

กมาร” โดยการคดเลอกและยกยองเชดชเกยรตจาก สานกงานคณะกรรมการเยาวชนแหงชาต ให

เปน “ผทาคณประโยชนตอเยาวชน สาขาสอมวลชน”

29

ป พ.ศ. 2552 รบเขมเชดชเกยรตจากนายกรฐมนตร (นายอภสทธ เวชชาชวะ ) โดยการ

พจารณาคดเลอกจากสานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงวฒนธรรม ใหเปน “ผใช

ภาษาไทยถนดเดน”

ผลงานการแสดงเผยแพรตางประเทศ

ป พ.ศ.2516 แสดงงานวางแผนครอบครวทแขวงสทนดรประเทศลาว

ป พ.ศ.2536 แสดงงานมหกรรมวฒนธรรมนานาชาตท นครหนานหนง ประเทศจน

ป พ.ศ.2537 แสดงงานสมาคมดนตรวทยาแหงเอเชยแปซฟค ประเทศเกาหล

ป พ.ศ.2537 แสดงงานหาทนสมทบบารงศนยวฒนธรรมนครเวยงจนทน ประเทศลาว

ป พ.ศ.2538 แสดงและเปนวทยากรบรรยาย งานดนตรวทยาทนครโอซากา ประเทศญปน

ป พ.ศ.2540 แสดงงานมหกรรมดนตรทกรงไทเป ประเทศไตหวน

ป พ .ศ.2544 แสดงงานประชมสโมสรโ รตารทกรงโตเกยว และแสดงงาน ประชมกลม

แมบานญปนสถานเอกอร รคราชทตไทยทกรงโตเกยว งาน อาหารไทยทเทศบาลภจชง กรงโตเกยว

ประเทศ ญปน

ป พ.ศ.2544 แสดงงานมหกรรมวฒนธรรมนานาชาต ทนครหนานหนง ประเทศจน

ป พ .ศ.2548 แสดงงาน เทดพระเกยรต ครบ 108 ป ทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหวเสดจประภาสประเทศสวเดน ณ ทเมองรากนดา และแสดงในงาน วางศลาฤกษวดไทยใน

สวเดน ชอวดพทธาราม ทเมองฟรสดการ ภาคเหนอของสวเดน

ป พ.ศ.2549 แสดงงานเชญชวนเลอกตง สว.ทเมองเกาสง ประเทศใตหวน

ป พ.ศ.2552 แสดงงานมหกรรมดนตรนานาชาตทเมอง จางเจยเจย ประเทศจน

ป พ.ศ.2553 แสดงงานหาทนสมทบสรางวดไทย (วดพทธรงษ) เมองเถาเหยยน ประเทศ

ใตหวน

ผลงานทางดานการประพนธกลอนลา

ประพนธบทกลอนลาเกยวกบเนอหาสาระตางๆ ตามเหตการณทเกดขนแตละยคสมย และ

กลอนเกยวกบการสรางสรรคสงคม เชนกลอนรณรงคเผย แพรขาวสารดานตางๆ ยกตวอยาง กลอน

รณรงคตอตานโรคภยไขเจบทวไป กลอนเลกเหลาเขาพรรษาบชาในหลวง รณรงคเชญชวน เลอกตง

ผแทนทกระดบ รณรงคเผยแพรประชาธปไตย รณรงคเชญชวนรกการอาน การเรยนรหนงสอ เชญ

ชวนอนรกษภาษาและวรรณกรรม กลอนอนรกษวฒนธรรมตลอดจนกลอน รกษาจารตประเพณไทย

เปนตน รวมจานวนกลอนลาทประพนธไดมากกวา 1000 กลอน (เอกลกษณโดดเดนในการประพนธ

กลอนลาคอเนนการใชภ าษาไทยถนอสาน ) เมอประพนธกลอนเสรจกมอบใหลกศษยและหนวยงาน

ตางๆ รวมทงตนเอง นาไปแสดงเผยแพรตอสาธารณชน ตามงานองคกรตางๆตามความเหมาะสม

ของแตละงาน

30

กลอนเทดพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว(ชนะเลศการประกวดหมอลากลอนแหง

ประเทศไทยท ส.ว.ท. จ. มหาสารคาม ป 2529)

ประพนธโดย ราตรศรวไล

2 มกราคม 2529

ไดบนทกเสยงเปนรปแบบ ซด ถวายแกสมพระเทพรตนราชสดาฯ เมอวนท 21 มกราคม 2554

ตอนท 1

(ทานอง ลาทางสน)

(กลอนขน)

โอละนอ….

ประเทศชาต บานเมอง รงเรอง ศรวไล

ยอนพระโพธสมภาร ของลนเกลา ลนกระหมอม

จอมประมข ของไทย บารม เกรยงไกร

ของพนอง ชาวไทย ไดเทดทน มานาน

ขอพระองค ทรงพระเกษม สาราญ

สบสถาน แหลมทอง ใหฟเฟอง เฮองฮง เจรญ เดอ…

โอละนอ…

ขอพระองค ทรงพระเจรญเดอ…

ประเทศชาตเจรญรงเรองไดเพราะเรามในหลวง ทานทรงเ ปนทรกของชาว

ไทยทกหมเหลา ขอพระองคจงเกษมสาราญอยคคนไทยตลอดไป

(กลอนลาบทท 1)

นบแตเหนอหวเจาภมพลมหาราช

พระองคทรงอยย งเปนพระเจาแผนดน

นบตงแตทรงมในหลวงครองแผนดน

(กลอนลาบทท 2)

โดยสมบรณตลอดสนพระองคกลาวคาขาน

ทรงมพระบรมราชองคการแตวนปฐมตน

ทานทรงมพระบรมราชโองการตงแตแรกวา

31

(กลอนลาบทท 3) เพอประโยชนสขแหงมหาชนชาวสยาม เพนกลาวคางามๆ แตเพยงพอยอ กลาวแตพอสนๆ มความหมายยงใหญ แสดงถงพระราชหฤทย วาเพนจดจอแลวสครองบานเทยงธรรม จะครองแผนดนโดยธรรมเพอประชาชนของพระองคทานใหมความสข (กลอนลาบทท 4) เพอประโยชนทกกาทวราชอาณาจกร ทศพธราชธรรม สบประการทานพระองคทรงไว ทรงดาเนนมาไดสดใสงามคลอง แผนดนธรรมแผนดนทอง จงเจรญกาวหนาบมหลาตาถอย เพ อประโยชนทกภมภาคของประเทศไทย พระ องคทรงใช หลก

ทศพธราชธรรมเพอปกครองประเทศใหเจรญรงเรองเทยบเทยมนานาประเทศ (กลอนลาบทท 5) หลายพรรษาบหนอยแตสบตอภารกจ สวนพระวรกาย พระองคทรงอทศตอประชาทงคาย ทรงระงบเหตรายใหเปนดไดคลอง หวงนาราษฎร คอพอหวงลกเตายานเฮานนบไดกน

นานมาแลวทพระองคทรงงานอยางไมหยดหยอน ทานทรงอทศเวลาตอประชาชนใหอยดกนด (กลอนลาบทท 6) เหมดทกอยางตลอดสนเรยกวาครอบจกรวาล ทานพระองคทรงเปน จดศนยรวมจตใจเผาไทยทงคาย เปนศนยรวมใจใหประชาไทยทกท กอใหเกดสามคค ของชาวไทยถวนหนาควรใหยดเอา

ทกสงทพดมาทงหมดครอบคลมทกอยาง พระองคทรงเปนจดศนยรวมใจ ของคนไทยทวประเทศ ทาใหประชาชนรกใครสามคคกน

32

(กลอนลาบทท 7)

ทางการเมองพระองคเจาทรงซอยสนพระทย

ทรงเปนนกปกครอง

ระบอบประชาธปไตยใหประชา ไทยใช

ดานสงคมพระองคไดอปถมภคาซอย

ใหคนไทยใหญนอยหนหนาฮวมกน

สวนทางดานการเมองพระองคทรงสนพระทย ทรงเปนนกปกครองระบอบประชาธปไตย ดานสงคม

พระองคทานสอนใหคนไทยเรารกกน

(กลอนลาบทท 8)

ดานทหารหาญนนกะทรงเอาพระทยใส

สมกบวาพระองค

ทรงเปนจอมทพไทยหาผไดสกลาเกนหนบม

ดานทหารทานกทรงสนพระทยเหมาะสมแลวททานเปนผปกครองแผนดนหาผใดมาเทยบเทยมได

(กลอนลาบทท 9)

สวนทหารททพลภาพนจากการปฏบตงาน

ทงตารวจทหารและพลเรอนดวย

พระองคเอาพระทยซวยดแลเตมท

ตามชายแดนทกทเสดจเยยมบไดไล…

สวนทางดานทหารทพการทานกทรงรบไวเปนคนไขสวนพระองค และเสดจเยยมทกหนทกแหง

(กลอนลาบทท 10)

ดานการเจบปวยไขกะทรงซอยอปถมภ

หนวยแพทยหลวงประจาสวนตวพระองคทาน

บรการคนไขหนวยแพทยตดตามไปเยยมพนองทกท

ดานศกษาเจรญด

ยอนพระองคซกยเสรมสรางบเซา

ดานการเจบปวย ไมสบายในหลวงทานทรงคอยอปถมภ บรการคนไขดวยหนวยแพทยประจาตว

ดานการศกษาพระองคทานทรงสนบสนนดวยดตลอดมา

33

(กลอนลาบทท 11)

สรางโรงเรยนรมเกลาไวทวหวระแหง

ทางดานศาสนา

กะบเคยเปลยนแปลงพระองคทรงไว

เสดจไปยกชอฟาตามวดวาหลายบอน

เกนเปนตาสะออน

พระองคทรงซาบซงถงดานศาสนา

สรางโรงเรยนรมเกลาไวทกททพระองคทานเสดจไป ทางดานศาสนาไมเคยเปลยนแปลง พระองค

ทรงเสดจไปยกชอฟาตามสถานทสาคญตางๆ

(กลอนลาบทท 12)

ดานเกษตร

พระองคทรงทราบวาสวนใหญประชาไทย

นนไดพากนทาไฮฝาทาง

ไดพากนปลกสรางทางการดานเกษตร

ดวยสาเหตเรองนพระองคทานหวงนา

พระองคทรงทราบวาประชาชนสวนใหญทาอาชพเกษตรกร ดวยเหตผลนพระองคทานทรงหวงใย

(กลอนลาบทท 13)

โดยเฉพาะเรองนาปจจยใหญสาคญ

อนจาเปนแกประชาแทจรงนนคอนา

มพระราช ดารใหสรางชลประทาน ป นอาง

โครง การหลวง พฒนา ตนนา ใหมใช สทาง

โดยเฉพาะเรองนา เพราะปจจยทสาคญของประชาชนคอนาพระองคทรงมพระราชดารสรางอางเกบนา

ใหประชาชนมกนมใชตลอดป

(กลอนลาบทท 14)

ทรงเดนหาแหลงกาเนดของนาดวยทานพระองคเอง

คอเฮาเหนในทวขาวพระองคเสดจเรอย

นาพระทยเยนเฉอยเสดจไปบไดหยอน

ฝนสตกแดดสฮอนบยอมหลาวาถอย

แหลงกาเนดของนาทานทรงทาดวยพระองคเอง พระองคทรงเสดจไปทกทไมไดหยดหยอน ไมวาฝน

จะตก แดดจะรอนเพยงใดพระองคทานกไมเคยบน

34

(กลอนลาบทท 15)

หยาดเหงอไคลไหลยอยเตมพระวรกาย

เปนหนาออนซอนหลายนาพระทยเหลอลน

ดจดงสายฝนแกวชโลมไทยทกแหง

ภาคอสานของเฮานเปนถนแหงแลงฝนฟาบด

หยาดเหงอไหลตามพระวรกายเปนทนาชนชม นาพระทยมากลนเปรยบดงสายชนชโลมไทยทวทก

แหง ภาคอสานของเราเปนถนทแหงแลง ฝนไมคอยตกตองตามฤดกาล

(กลอนลาบทท 16)

พระองคทราบจงซทรงซอยเรวไว

พระราชทานโครงการนาพระทย

กบโครงการอสานเขยวซอยเหลอไวฟาว

เมองไทยจาวดวยประชาธปไตยมกษตรยเคยงค

องคพระเจาอยหว

ทานไดทรงซกยเมองไทยไดอยด

พระองคทรงทราบเรองนด พระองคทรงพระราชทานโครงการนาพระทยกบโครงการอสานเขยว

ประเทศไทยโชคดทมในหลวงทรงอยเคยงขางประชาชน

(กลอนลง)

ขอถวาย พระพร

ใหพระชนม ยนนาน

นาเมองบาน เฮองฮง

อยคง ฟา

ขอถวายพระพรขอใหพระองคมพระชนมอายยนนาน ใหนาพาบานเมองเจรญรงเรองตลอดไป

ศกษาวธการรอง “หมอลากลอน” ของราตรศรวไล บงสทธพร

การศกษาวธการรอง “หมอลากลอน” ของราตรศรวไล บงสทธพร ในครงนผวจยมความมง

หมายทจะศกษาวธการรองหมอลา ทเปนรปแบบเฉพาะของราตรศรวไล บงสทธพร โดยม

สาระสาคญคอ ศกษาวธการรองหมอลากลอน ศกษาวธการแสดงหมอลากลอน และเพอใหการศกษา

สมบรณขน จงไดนาเอากลอนลาทเปนตนแบบนามาวเคราะห 3 ทานอง ไดแก ทานองทางสนไหว

ครและเดนดง ทานองทางยาวกลอนล องโขง ทานองทางเตยกลอนอาลาพาจาก โดยไดนาเสนอเปน

ลาดบขนตอนดงน

35

วธการรอง “หมอลากลอน” ของราตรศรวไล บงสทธพร

การฝกรอง “หมอลากลอน”

หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร เปนศลปนทคลกคลอยในวงการหมอลาตงแตเยาววยจนถง

ปจจบน มความเช ยวชาญในการรองหมอลากลอน มไหวพรบในการรองหมอลากลอนโตตอบ

ระหวางฝายชาย กลนกรองทานองและจงหวะในการลา การฟอน ทเปนแบบของทองถนถอเปนแบบ

แผนทดใหแกหมอลารนหลง เปนผทมบทบาทในการอนรกษ สงเสรม เผยแพร และสบทอดหมอลา

มาอยางยาวนาน และตอเนอง หมอลาราตรศร วไล บงสทธพร ถอไดวาเปนแ มแบบชนคร มวธ การ

รองหมอลาทหาคนเทยบไดยาก มนาเสยงไพเราะและมพลงสามารถลาไดทงคนโดยเสยงไมตก และ

ไดรบยกยองวาเปนผมกรยามารยาทเรยบรอย แตงกายในการแสดงไดอยางเหมาะสมกบกาลเทศะ

เปนอยางยง

จากการสาเรจดงกลาว เนองจากการฝกฝนและความขยนหมนเพยรในก ารศกษาหา

ความรประกอบกบพรสวรรคทตนมอยจงนบไดวาหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร มสายเลอดเปน

ศลปนโดยแทจรง

หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร เรมเรยนรวธการรองหมอลากลอนจากบดามาตงแตอาย

11 ขวบ โดยบดาใหฝกการรอง โอ... และการฝกการอานบทกลอนลา ทางสน และกลอนลาทางยาว

เปนตน

การรองหมอลาเปนศลปะทางดนตรแขนงหนง ทถอเปนวฒนธรรมและมรดกของชาวอสาน

ททรงคณคาควรแกการอนรกษ และสบสานตอไป การรองหมอลาถอเปนการรองเพลงพนบานอก

ประเภทหนง ซงการรองเพลงและศลปะการรองเพลงเปนคนละเรองก น มนษยทกคนรองเพลงได

ยกเวนเดกทารกและคนใบ แตทกคนจะมวธการขบรอง แตกตางก นไป การขบรองหมอลา

ประกอบดวยปจจยหลายอยาง และตองผานการฝกฝนทเหมาะสมกบตวผฝกเปนเวลานานจงจะรอง

หมอลาไดด หากมนาเสยงไพเราะแตขาดการฝกฝนกไมสามารถขบรองหมอลาไ ดดอยางแนนอน

ดงทกลาวมาแลวหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ฝกฝนการรองหมอลามาแต วยเยาวจนโตขนยง

ฝกฝนตลอดมาดวยวธการตางๆ อาจถกตองหรอไมถกตองตามหลกการ แตไดรบการยอมรบ จาก

ประชาชนโดยทวไปวารองหมอลาไดไพเราะ มลลาการรองหมอลาทสามารถสะกดผฟงใหนงฟงลาได

ทงคน ดวยการแสดงทประทบใจ เปนทชนชอบของผคนทวไปอยางก วางขวาง ผวจยจงเสนอวธการ

หลกการททาใหหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร รองหมอลาประสบความสาเรจตามหวขอดงน

การหายใจ

หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ใชวธการหายใจเ ขาและหายใจออกเพอการรองหมอลา

การสดลมหายใจเขาปอดจะไมสดมากจนเก นไป บางครงผฝกมกกลว ลมหายใจไมพอจงสดลมเขา

เตมปอด เลยกลบทาใหสวนอกโดยเฉพาะอกทอนบนเกดอาการเกรง ขาดความยดหยนจนทาให

เปลงเสยงไดลาบาก ความจรงปรมาณอากาศนอยหรอปานกลางดกวาปร มาณอากาศมาก เพราะทา

36

ใหปอดมแรงยดหยน อกทงไมกอใหเกดความแนนหรออดอด การเปลงเสยงขณะหายใจออกควบคม

ลมหายใจโดยคอยๆ ผอนออกมา การฝกหายใจจะชวยทาใหรอง หมอลาไดด ดงนนการฝกหายใจ

ควรฝกพรอมกบการออกเสยงเพอพจารณาวา การหายใจไดถกตองหรอไม ขณะฝกจะรสกเพลยงาย

และในขณะฝกอาจพบวาไมสามารถบงคบกลามเนอไดงายนก

วธการใชลมหายใจในการรองหมอลาของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ในการรองเสยง

สงและเสยงตาจะตางกน ขณะรองเสยงตาจะไมหายใจแรงนกไมเชนนนลาคอจะตบเสยงจะไมออกมา

ขางนอก ลาคอ หรอถาลมหายใจแผวเกนไปอาจทา ใหเสยงถกหอหมอยขางในและเบาจนเกนไป

ฉะนนตองปรบการหายใจเหมาะสม หากใชวธแบบถอนหายใจเสยงจะไมมพลงเมอรองจะรสกหายใจ

ลาบาก เปลองลมหายใจและเปลองแรง การฝกรองเสยงระดบปานกลางจะควบคมไดงายกวาการ

รองเสยงในระ ดบเสยงสงและการรองเสยงสงกจะคลายกบการพดเสยงดง คอตองเพมลมขนอก ใน

การฝกลมหายใจบางครงกใชวธดานาลงไปฝกกกเกบลมหายใจใหไดนานๆ ตองพยายามหายใจลกๆ

เตมท โดยหายใจเขาทางจมกอยางไมใหเกดเสยงและใหเปนไปตามธรรมชาตทสด หลกเลยงกา ร

หายใจทางปากเพราะจะทาใหเกดเสยงแทรกในระหวางการรอง การผอนลมหายใจตองคอย ๆ ผอน

ลมหายใจออกจากปาก ไมปลอยลมออกมาพรวดเดยวขณะทรอง ประสบการณและความชานาญ

เฉพาะตวจะชวยใหผรองสามารถผอนลมออกจากปอดไดนาน ในแตละชวงการหายใจจงรองไดวรรค

ยาว ซงการผอนลมและการควบคมลมหายใจหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร นามาใชไดผลเปนอยาง

ดจนทาใหผฟงไมรวาจะหมดลม

ดวยเหตทลมหายใจของแตละคนไมเทากน บางคนมลมหายใจยาว บางคนมลมหายใจสน

ทงนขนอยกบการฝกฝนของหมอลาแตละคนดวย การหายใจควรใหเหมาะสมกบวรรคตอน ของ

ทานองและเนอรอง เนองจากการรองหมอลาสวนใหญการดาเนนทา นองจะมการเออนเสยงเลน

ลกคอตามรปแบบของการลาแตละประเภท การรองหมอลา ใหไพเราะผรองจะตองหายใจใหถกและ

เหมาะสมกบวรรคตอนซงควรจะเปนชวงเปนวรรคไป ไมควรหายใจในระหวางวรรคตอนเพราะทาให

ทานองสะดด

ความสมบรณของรางกายมสวนทาใหการหายใจมประสทธภาพ ฉ ะนนควรออกกาลงกาย

ใหรางกายแขงแรงอยเสมอและรบประทานอาหารทมประโยชน

การเปลงเสยง

หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร เรมการฝกเปลงเสยงดวยคาพด ในการฝกจะ ฝกดวยภาษา

ทเปนรอยแกวและรอยกรอง โดยการอานบทกลอนทดง ฟงชด และการเปลงเสยงดวยการหายใจเขา

ปอดลกๆ แลวฝกเปลงเสยงยาวๆ เส ยงทลากนนมกจะเปนเสยงการโอ ...เสยงทฝกเปน ชวงเสยง

กลางๆ เมอเสยงมแรงยดหยนแลวจงฝกเสยงสง มฉะนนเสยงจะหลงและเปนบเกดแหงโรคภยของ

เสนเสยง ในการรองหมอลาจะไมใหคนฟงรวากาลงจะหมดลม มวธการคอชวงใกลจะหมดลมแตการ

ลายงไมหมดวรรคตอนจะพยายามกกเกบลมไวและปลอยลมออกเพอใหเสยงมพลงอยางเตมทชวง

37

ทายประโยค หรอหมดวรรคตอน นอกจากนการฝกเปลงเสยง ตองพยายามออกเสยงสระและ

พยญชนะใหถกตองเพราะจะทาใหชองปากเคลอนไหวไมไดตดขด เมอเปดปากใหถกตองกจะออก

เสยงไดตามทตองการเพราะรปปากเปนอยางไรเสยงทออกมากจะเปนอยางนน ดงนนผรองตองเปด

ปากใหเปนธรรมชาตและเหมาะสมกบตนเองใหมากทสด ควรอาปากขนลงบน- ลาง ไมควรอาปาก

ออกดานขาง ขณะเปลงเสยงถาอาปากกวางเกนไปเสยงจะแตก ถาอาปากแคบเกนไปเสยงจะไม

ออกมา ตองใหมความรสกวาการอาปากขนลงกบเสยงนนตองมความสอดคลองกน

ขณะเปลงเสยงลมหายใจตองไมตดขด ใหรสกวาคลายกบจมกและปากพรอมกน มา

รวมกนขางหนาแลวไหลออกมา เสยงกจะออนหวานเปนธรรมชาต และไมกระจายทาใหเปลงเสยงได

ดขน การทเสยงแขงหรอผดเพยนกเพราะอวยวะทใชหายใจและอวยวะทเสยงออกไมประสานกน

เทาทควร การเคนเสยง การตะโกน เปนอนตรายตอการเปลงเสยงเพราะจะ ทาใหหายใจแรงไป แต

ในทางกลบกนการใชเสยงแผวกไมด เสยงแผวจะทาให เสนเสยงปดไมมดเกดการรวไหลของลม จง

จาเปนตองฝกโดยใชเสยงระดบปานกลาง

นอกจากการฝกการเปลงเสยงตากหลกทฤษฎ และรปแบบทเปนของหมอลาราตรศรวไล

บงสทธพร แลว การสรางเสยงสะทอนจะทาใหเสยงมความไพเราะชดเจน กงวานทกเมอ อกทงม

เสยงขนลงอยางตอเนอง หากสรางเสยงสะทอนเสยงจะกงวานใสไปไกล เสยงทไมมแรงสะทอนจะไม

ไพเราะและดงไมนาน อวยวะททาใหเกดเสยงสะทอนประกอบดวย ช องคอ โพรงจมก ชองปาก

เพดานแขง ลน ฟน รมฝปาก เปนตน เสยงสะทอนของคนรองเ ปรยบเสมอนเครองดนตรทกชนด ท

ลวนมกลองเสยงสะทอนไมเชนนนเสยงจะเบาและไมไดยน

การฝกทานองและจงหวะ

ทานองและจงหวะ ถอเปนองคประกอบหลกทสาคญทางดนตรและงายแกการจดจา ในการ

ฝกทานองและจงหวะของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร นน เรมดวยการฝ กโอ.... และการฝกการ

เออน....โดยมวธฝกดงน

1. ฝกลากเสยงทอยในระดบเสยงทตนถนดทละเสยงใหยาวทสด

2. ฝกลากเส ยงใหมความดงและเบา สลบกนไป ทงนนอกจากจะไดประโยชนจากการ

ออกเสยงใหถกตองแลว ยงไดประโยชนในการผอนลมหายใจอกดวย

3. ฝกรองทานองกลอนลาตางๆ ทกประเภท โดยในเบองตนหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร

รองตามแบบทครสอน ตอมาเมอมความชานาญมากขนจงฝกรองดวยตวเอง โดยรองประกอบแคนบาง

รองไมมดนตรบาง ยงฝกรองทานองตางๆ เชน กลอนไหวออยอคร หรอลกษณะเดนรปแบบตางๆ

ของการรองหมอลาดงน

38

กลอนไหวออยอคร

(กลอนขน)

โอละนอ……

สาธสา ผขาขอบชาคณพระรตนตรย

พรอมดวยสงศกดสทธ

ททรงสถต อยพนแผนโลกา

คณบดามารดา

คณครบาอาจารยใหมากมเหลอมงา

ผขาลาบนเวท อยางไดมแนวคา

สงศกดสทธในโลกา

ใหมากมหมหอในวน…น

กลอนลาลอง

โอยละนอ...

แจงเอย...แจงจางปาง

เบงขอบฟาเปนเสงสาง

ไกกะโจกเจกฮอง..เสยดายคานองเวาอาย

ยามสไดแมนหางกน...แสนราพน...ละนา

กลอนลาเตย

ลาทลาไปกอนหนา

เจาภาพศทธาผสรางบญ

ลาทลาไปกอนหนา

เจาภาพศทธาผสรางบญ

หมอลาขอขอบพระคณ

ทเกอหนนใหมาแสดง

อกผฟงทงหลาย

ทงหญงและชายเชยรกนเตมแรง

สามคคฮกแพง

ระโหยโรยแรงตามกนตามกนๆ

จากการทหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ฝกฝนการรองหมอลาในทานองตางๆ อยางเอา

จรงเอาจงจนเกดเป นความชานาญและเชยวชาญในการรองกลอนลาทกประเภท แลวยงม

ความสามารถในการในการแตงกลอนลา จนเปนทชนชอบและประทบใจผฟง

39

อารมณเพลง

การขบรองเพลง ไมวาจะเปนเพลงประเภทใดกตาม ถาอาศยเพยงความสามารถทาง

นาเสยงอยางเดยวกไมอาจสรางความประทบใจทานผ ชมผฟงไดอยางลกซง ฉะนนผขบรองตอง

เขาใจเนอหาและรปแบบทานองเพลงอยางถกตอง อกทงตองวเคราะหวาจะสอความหมายของบท

เพลงใหผฟงเขาใจ และซาบซ งกบบทเพลง การสอความหมายของบทเพลงใหลกซงผขงรองตอง

เขาใจเนอสาระของบทเพลงนนอยางถองแท ผฝกขบรองจะรองเพลงประเภทใดกตามตองใช

ความสามารถในการขบรองทไดฝกฝนมาสอความหมายเนอหาอยางมชวตชวา ใชเสยงอนไพเราะ

สรางความเคลบเคลมแกผฟง การขบ รองเปนขนตอนการสรางสรรค และพฒนาจากผลงานการ

ประพนธ โดยอาศยเนอเพลง ทานองเพลง สรางบทเพลงใหมชวตชวา การฝกอารมณเพลงตองเลอก

เพลงทเหมาะกบนาเสยงและความถนด จะทาใหแสดงความสามารถในการรองเพลงไดอยางม

ประสทธภาพยงขน

หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร รองกลอนลาตางๆ จะศกษาประวตความเปนมา และ

ประเภทของกลอนลา เพอใหเกดความรและ ซาบซงกอน รวมทงไดฝกฝนอยางหนกทกๆ กลอนลา

จงทาใหรความหมายและจดจากลอนลาไดเปนอยางดทาใหเปนทประทบใจทานผชมผฟงเปนอยางยง

วธการแสดง “หมอลากลอน”

ขนบธรรมเนยมในการแสดง

จากการศกษาพบวาขนบธรรมเนยมในการแสดงของหมอลากลอนโดยทวไปกอนจะ มการ

แสดงทกครงจะตองมพธไหวครกอนทาการแสดงเพอเปนการบชาสงศกดสทธและแสดงความเคารพ

ครอาจารยทไดประสทธประสาทวชาใหแกตน เพอความเปนสรมงคลแกตนเอง และเพอสรางขวญ

กาลงใจในการแสดง ทาใหผแสดงมความเชอมนวาคาถาอาคมทครเปากระ หมอมใหเพอฝากตวเปน

ลกศษย เพอเปนขวญและกาลงใจทาใหหมอลาจดจากลอนลาไดด มผใหญใหความเมตตา ขณะททา

การแสดงเสยงจะไมตกสามารถลาตอบโตกบอกฝายโดยไมตดขด ไดตลอดทงคน ซงขนบธรรมเนยม

ในการแสดงหมอลากลอนน หมอลา ทกคนตองถอปฏบตกอนการแสดงเส มอ เครองบชาทใชไหวใน

การแสดงหมอลากลอน เรยกวา “คายออ” อาจเปนขน 5 หรอขน 8 กได เมอเสรจพธบชาครแลวจง

เรมตนการแสดง การแสดงทกครงจะตองเรมตนดวยกลอนไหวออยอคร เพออญเชญสงศกดสทธและ

ครบาอาจารยมาดลบนดาลใหการแสดงสาเรจลล วงดวยด เมอจบกลอนลาไหวครจะตอดวยกลอนลา

ทมเนอหาเปนการประกาศศรทธาเพอชแจงการลาครงน ลาในงานอะไร และมอบผลอานสงฆให

เจาภาพมความเจรญยงขน เมอการแสดงหมอลาใกลจะสนสดลงหมอลาจะตองกลาวบทลาครจงเปน

การสนสดการแสดงอยางสมบรณ และขน บธรรมอกอยางหนงทหมอลาพงกระทาคอการบชาครท

บานทกวนพระหรอจะยกครเปนพธการประจาป ซงหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดปฎบตตาม

ขนบธรรมเนยมอยางเครงครด

40

ขนบธรรมเนยมกอนการแสดงทกครงหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร จะทาพธไหวครท

เรยกวา “ยกคายออ” กอนการแสดงทกครง ถาเปนงานแสดงโดยทวไปจะทาการไหวครทเวท แตถา

ไดรบเชญจากหนวยงานราชการหรอเอกชนใหไปแสดงหรอสาธตเชงวชาการหมอลาราตรศรวไล

บงสทธพร จะทาพธไหวครทบานใหเสรจกอนการเดนทาง เครองบชาครประกอบไปดวย

1. ใบตองทาเปนกรวย 5 กรวย

2. ดอกจาปาขาว 5 ค

3. เทยนขนาดเลก 5 ค นาใสไวในกรวย

4. เทยนหนกบาท 1 ค เพอจดบชาคร

5. ผาขาว 1 มน (วา)

6. นาหอมทาจากขมน เพอลางหนาเวลาเสรจพธ

7. มะพราวออน 1 ลก เพอกนเวลาเสรจพธ

8. เงนคาคาย 1 สลง

9. ขาวตอก 4 กรวย

เครองบชาครทางเจาภาพจะเปนผจดเตรยมไวให เมอการแสดงเสรจสนหมอลาจะลาคาย

ออหรอลาของบชาคร หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร จะกนนามะพราวออนเมอการแสดงเสรจสนลง

เพอเปนการรกษานาเสยงใหเสยงดไมแหบ ขอหามในการบชาครคอ หามเดนลอดราวตากผา เพราะ

จะทาใหวชาทไดรบครอบมาจะเสอมลง เวลาทาการแสดงหามหนหนาเวทไปทางทศตะวนตกเพราะ

คาวาตกเปนความหมายทไมเปนมงคล หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดรบคายออกอนจะทาการ

แสดงบนเวท ม 5 อยางคอ

1. ผาขาว 1 วา

2. เงน 1 สลง

3. เทยนเลมบาท 1 ค

4. ดอกไมขาว 1 ค

5. มะพราวออน 1 ลก

41

ภาพประกอบ 6 เครองบชาคร

การแตงกาย

หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร เปนหมอลาทมการแตงกายเหมาะสมกบกาลเทศะเปน

อยางยง การแตงกายของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร สวนใหญ จะแตงกายดวยผาไหมพน เมอง

เมอเรมตนเปนหมอลา อายประมาณ 11 ขวบ จะแตงกายดวยเสอคอกลมแขนกระบอก นงผาถงยาว

มเชง (ตนซน) เครองประดบตามสมยนยม เชน สรอยคอ ตางห เขมขดเงน ตอมานยมใสชดไทยใน

รปแบบตางๆ เชน ชดไทยจตรดา ชดไทยดสต ชด ไทยเรอนตน ในปจจบนหมอลาราตรศรวไล บง

สทธพร ไดประยกตการแตงกายทเปนแบบผสมกนระหวางชดไทยกบผาสไบทมลวดลายเปน

พนบานอสานททอดวยมอ สวนเครองประดบตางๆ ขนอยกบความเหมาะสม

ภาพประกอบ 7 การแตงกายของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร

42

ดนตรทใชประกอบการแสดง

แคนเปนเครองดนตรทสาคญทสดถอไดวาเปนเอกลกษณของชาวอสาน การแสดงหมอลา

กลอนตองมแคนเปาคลอไปดวย มหมอลาตองมหมอแคน ผทมความสามารถเปาแคนจนมความ

ชานาญเรยกวา “หมอแคน”

สมยตอมาการแสดงหมอลา ไดมววฒนาการรปแบบใหขนมาไดแก หมอลาหม หมอลา

เพลน หมอลาซง จนกลายมาเปนลกทงหมอลา เครองดนตรทใชประกอบการแสดงจงเปลยนแปลง

และเพมจานวนขนไปดวย อาจไดรบอ ทธพลจากการแสดงในทองถนอน หรอเพอสนองความ

ตองการของประชาชน ตอมามการนาเอาเคร องดนตรสากลมาผสมบรรเลงรวมกบดนตรพนบาน จน

ไดรบความนยมจนถงปจจบน

ตอมาเมอวงดนตรสากลเขามามบทบาทในสงคมชาวอสานและไดรบความนยมจาก

ชาวบาน เนองจากเปนของใหมและเครองดนตรใชไดระบบไฟฟาชวยเพมระดบเสยงใหมความดง

ตามทตองการได ทาใหเ พมความสนกสนานครกครนเปนยงนก จากอทธพลดงกลาวในการแสดง

หมอลาหมและหมอลาเพลนจงไดนาเอาเครองดนตรสากลเขามาบรรเลงผสมรวมกบเครองดนตร

พนบาน เพอใหไดรบความนยมจากชาวบาน เครองดนตรประกอบดวย

แคน

พณ

กลองชด

กตารไฟฟา

เบสไฟฟา

เครองคยบอรด

เครองประกอบจงหวะอนๆ

ระยะตอมาเพมแซกโซโฟน

หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร จะใชแคนเปนเครองดนตรประกอบการแสดง เนองจาก

เปนหมอลากลอนซงมการแสดงเปนแบบฉบบด งเดม การลาจะใชทานองลาทางสน ลาทางยาวและ

ลาเตยเปนสวนใหญ ซงทานองดงกลาวจะใชแคนบรรเลงประกอบเพยงอยางเดยวเทานนบางครงถา

มการใชทานองลาเพลนซงมทานองคอนขางเรวสนกสนาน อาจใช พณ กลองยาว ฉง มาบรรเลง

ประกอบเพมขนเพอความครกครน

หมอแคนทเปาประจาตวหมอลามกจะเปนหมอแคนทตกลงกนเปนขาประจา เพอความ

สะดวกและแนนอนในการรบงานของหมอลาตลอดจนตองรใจกนรจกจงหวะใหสอดคลองวาเมอใดจะ

หยดเมอใดจะเปลยนทานอง เมอใดจะฟอน หมอแคนทดเปนทถกใจของหมอลาทกอยางนนหาอยาก

เรองทานองจงหวะ นสยใจคอ และเรองสวนตวอนๆ อกมาก เพอแกปญหาเหลานหมอลา ผหญง

หลายคนจงมกแตงงานกบหมอแคนเพอความสะดวก

43

เวท แสง เสยงประกอบการแสดง

เวท แสง เสยงทใชประกอบการแสดงของหมอลาในสมยโบราณและสมยปจจบน มความ

แตกตางกน สมยโบราณทางเจาภาพจะจดเตรยมใหทกอยางทงเวท แสง เสยง หมอลาจะเตรยม

เฉพาะเครองแตงกาย และอปกรณสวนตวใสกระเปามาเพยงใบเดยว เวลาเจาภาพไปวาจางหมอลา

จะตองถามหมอลากอนวาฝายชายตองการลากบหมอลาฝายหญงคนใดเพอหมอลาสองฝายจะได

เตรยมตวในการประชนกลอนลากน

เจาภาพจะจดเตรยมเวทซงคนอสานจะเรยก “ฮานหมอลา ” โดยเวทยกพนใหสงขนไม ม

ฉากกนครงนเพอใหผฟงสามารถดไดทกดานทกมมมองเหนโดยทวกน มมเวทเปนเสาไม 4 ตน ป

พนดวยไมกระดานสงจากพนประมาณ 2 เมตร หลงคามงดวยใบมะพราว หรอหลงคามงดวยหญา

แฝก จดตงอยกลางสนามในบรเวณวด หรอบรเวณสวนลานบานของเจาภาพ เพอจะไดมเนอทวาง

พอจะใหผฟงจานวนมากนงชมการแสดง สวนมากเจาภาพจะหาแรงงานเพอนบานมาชวย

ดาเนนการไมเสยคาจางแตอยางใด เมอชาวบานไดยนเสยงประกาศวาจะมการแสดงหมอลาในคนน

กจะเตรยมเสอไปปรอบบรเวณเวทหมอลาเปนการจบจองทนงชม

เนองจากไฟฟ าและเครองขยายเสยงยงไมมหมอลาและหมอแคนจงใชเสยงของตนเอง

ลวนๆ แสดงใหเหนถงนาเสยง ตองมพลงทจะทาใหผ ฟงไดยนโดยทวกนและรางกายตองสมบรณ

แขงแรงจงจะแสดงหมอลาไดตลอดทงคน ในระยะตอมาระบบแสงเรมมตะเกยงเจาพายและเครองป น

ไฟเขามาใชการแสดงหมอลาทงระบบแสงและระบบเสยงจงไดรบความสะดวกขน

เวทการแสดงหมอลาในปจจบน คณะหมอลาจะมเวท แสง เสยง สาเรจรปไปพรอมกบ

ทมงาน เจาภาพเพยงแตหาบรเวณทจะใหหมอลาแสดงเทานน เวทมกทาดวยโครงเหลกปพนดวย

แผนกระดานไมมหลงคา คณะหมอลาตองไปเต รยมงานแตเนนๆ เพอตดตงเวทเตรยมเครองเสยง

เครองไฟฟาทกระบบใหพรอม มการทดสอบเสยงดวยการเปดเพลงแลวจดประกาศเชญชวนให

ชาวบานไดทราบวาคนนจะมการแสดงหมอลาคณะอะไร หมอลาฝายชายชออะไร หมอลาฝายหญง

ชออะไร มาจากจงหวดใด โดยจะบอกเวลาเรมแสดง เพอใหผฟงเตรยมตว

หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร เปนหมอลาอาวโสผหนงทไดผานการแสดงมาทกยคทก

สมยตงแตการสรางเวทชวคราวแบบโบราณ และการใชเวททเปนของตนเอง ระบบแสงเรมจากการ

ใชไต ตะเกยงเจาพาย เ ครองป นไฟ มาจนใชไฟฟา ระบบเสยงเร มจากการใชเสยงของตนเองลวนๆ

เพราะไมมเครองขยายเสยง ทงคณะจะมไมโครโฟนแขวนไวกลางเวทเพยงตวเดยว ตอมาบานเมอง

เจรญขนมาก ววฒนาการทางระบบเสยงดขน จงชวยการแสดงหมอลาใหตนตาตนใจเปนทชนชอบ

ของผชม

ปจจบนหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร จะไดรบเชญใหไปแสดงหรอสาธตในหนวยงาน

ราชการหรอหนวยงานของเอกชนเปนสวนใหญ เวท แสง เสยง ทใชประกอบการแสดงทาง

หนวยงานจะเปนฝายจดเตรยมให ตามความเหมาะสมของงานและความเจรญกาวหนาทาง

เทคโนโลยในปจจบน

44

ภาพประกอบ 8 เวทแสดงหมอลาในงานพธครอบครของราตรศรวไล บงสทธพร

45

การวเคราะหกลอนลาทางสนกลอนไหวครและเดนดง

1. เนอหาของกลอนลา

คารองใชในบทกลอนนสวนใหญจะใชภาษาอสานเปนหลก มภาษาไทยกลางสลบเปนบาง

วรรค บางประโยค เพอความสละสลวยในการใชคาและเหมาะสมกบทานองกลอนลาโด ยเนอรอง

กลอนลาทางสนกลอนไหวครและเดนดงมดงน

(กลอนขน)

โอละนอ……

สาธสา ผขาขอบชาคณพระรตนตรย

พรอมดวยสงศกดสทธ

ททรงสถต อยพนแผนโลกา

คณบดามารดา

คณครบาอาจารยใหมากมเหลอมงา

ผขาลาบนเวท อยางไดมแนวคา

สงศกดสทธในโลกา

ใหมากมหมหอในวนน..

กลอนลาบทท 1

ละแมนวาเดอนาย

จงวาสาธสาสาธเดอ อภวนทานอม จอมใจแกวแกน

คณพระยกใสเกลา กวมกมใสเศยร

กลอนลาบทท 2

ทกสงเผยนกมกราบวนทา

คณครบาอาจารยสอนใหสงพรซคา

ผขาลาวนนเวทสนามขวง

ปวงประชาไพรฟาทงพนแผนไตร

กลอนลาบทท 3

ยามเมอผขาไดออกกลาวกลอนแถลง

ขอใหแปลงยอยกเหลอมงากวมกม

กบพระภมสถานทเฮอนซานบานชอง

ผขาปองกลาวเวาประนมไหวทวแดน

กลอนลาบทท 4

46

ตลอดโขงแมนแวนแควนแดนดานเทวา

เทวดาอนทรพรหมใหซอยปองปนปอง

นาสมองของขาปญญาดกลากลน

ขอเชญคณทกชนใหมากมเหลอมงา

กลอนลาบทท 5

จนตลอดเดอละแมนทกกาบดเขาใสมนตยา

สาธเดอ..ขอใหกรรมเวรถง แลนตาคนนน

ขอเซญขนครออ ยอมอกมเหลอม

ใหมาเทยมปองทาง ยามขาซวาไป

กลอนลาบทท 6

คณบดามารดาคณครบาอาจารยสอน

ผขาขอยกไวเสมอนรมโพธทอง

ใหสมองของผมเลอนปานหมากตมกลง

ใหคนแลตาสงเงยคอลมเมอย

พอปานเหมอยหมอกยอย ฮาพนแผนทะลง

กลอนลาบทท 7

อกอนหนง

ยามขาผดพลาดพลง นอมกลาวกายกรรม

ผขาลาทางกาย บถกครองอภยดวย

วจกรรมยามขาวาจาบถกปอง

มโนกรรมบถกครอง

บดหาคดโลภเลยว ลงปาอยาซง

กลอนลาบทท 8

อดมดเดอหละแมนฤกษตงผมไดผานมาเหน

เพราะบารมหลายจงไดมาพานพอ

เอาละนอคราวนฟงลาคดฮา

ราตรลาสเวาไปหนาตอกลอน ตอกลอนหละไปหนาตอกลอน

47

กลอนขน เดนดง

ประพนธโดยแมครราตรศรวไล 9 ม.ค. 2518

(ทานอง ลาทางสน)

พอคราวแลว ๆ สเดนดงลดไล

เลาะเลยบไพรซไดนบดอกไม ๆ ใบตนอยปน

เลาะเลยบตนชมดอกดวนดก

มทงบกแจมจกจกจแจมจ

มทงจาปพรอมซอมดอกจาปา

สดาแกมจาปหมมยแกมม

มมนตนซมโดนดอกหลน

กะโดนแกมดอกเปา กะเบาซอน ปงซอน ๆ

ดอกกะเบามนมาเกดซอน ซอนหมตมตง

ตามนนแหลว ตามสะพงนละแมนวงหนอง ๆ แบงบานตามกาน

มบานตามตนปนกนถนถ

มปลดอกแหงแมงไมไตตอม

ลมพดพรอมไกวกงแกมกน

กกโกแกมกกกงกามกวมกมเกยว

เหลยวไปหนาสาขาหลายสา

เลาะไปนาเลยบจายสายหวยปาดอน

(บทลง)

สนานวลแคนซวนไวกอนทอนนา…

เนอหาและความหมายของกลอนลา

กลอนลาทางสนกลอนไหวครและเดนดงเ ปนกลอนลาอกกลอนหนงของหมอลาราตรศรวไล

บงสทธพร ไดกลาวถงการไหวครและสงศกดสทธท งหลายใหมารกษาตลอดการแสดง หากการลาม

ขอผดพลาดกขออภยทานผชมดวย นบวาเปนการใชถอยคา และความรสกออกมาเปนกลอนลาได

อยางกลมกลนและนาฟงเปนอยางยง

48

โอละนอ……

สาธสา ผขาขอบชาคณพระรตนตรย

พรอมดวยสงศกดสทธ

ททรงสถต อยพนแผนโลกา

คณบดามารดา

คณครบาอาจารยใหมากมเหลอมงา

ผขาลาบนเวท อยางไดมแนวคา

สงศกดสทธในโลกา

ใหมากมหมหอในวนน..

(กลอนขน)

กลอนลาทางสนกลอนไหวครของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร เรมตนดวยคาวา โอละนอ...

เพอเปนการเรยกเสยงของตนเองและเปนการเทยบเสยงของหมอลาใหตรงกบเสยงแคน และเปน

การแสดงความสามารถในการเลนเสยงและลกคอ ซงหมอลากจะมพรสวรรคแตกตางตาม

ประสบการณ

กลอนลาบทท 1

ละแมนวาเดอนาย

จงวาสาธเดอ อภวนทานอม จอมใจแกวแกน

คณพระยกใสเกลา กวมกมใสเศยร

เนอหากลอนลาในบทท 1 เปนการกลาวถงการบชาครอาจารย ขอใหการแสดงคนนสาเสรจ

ลลวงไปดวยด

กลอนลาบทท 2

ทกสงเผยน กมกราบวนทา

คณครบาอาจารยสอน ใหสงพรซคา

ผขาลาวนน เวทสนามขวง

ปวงประชาไพรฟา ทงพนแผนไตร

กลอนลาในบทนหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ขอกราบขอบพระคณครอาจารยทส งสอนให

ขาพเจาไดมาลาในวนน ซงมเวทอนยงใหญมผชมมากมาย หมอลา ทไดแสดงหนาเวทบอกถง

ความสามารถเปนทยอมรบในวงการหมอลา

49

กลอนลาบทท 3

ยามเมอผขาได ออกกลาวกลอนแถลง

ขอใหแปลงยอยก เหลอมงากวมกม

กบพระภมสภานท เฮอนซานบานชอง

ผขาปองกลาวเวาประนมไหวทวแดน

ความหมายของกลอนลา ในบทนหมอลาราตรศรวไลไดกลาวถง การแสดงหนาเวทขอให

สงศกดสทธและเจาทมารกษาขณะลาหนาเวท และขณะทาการแสดงขออยาไดมอปสรรค

กลอนลาบทท 4

ตลอดโขงแมนแวนแควน แดนดานเทวา

เทวดาอนทรพรหม ใหซอยปองปนปอง

นาสมองของขา ปญญาดกลากลน

ขอเชญคณทกชนใหมากมเหลอมงา

กลอนลาในบทนหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดบรรยายวาตลอดแมนาโขง ขอใหพระ

อนทรพระพรหมชวยใหขาพเจามความจาบทกลอนลาไดแมนยา

กลอนลาบทท 5

จนตลอดเดอละแมนทกกาบดเขาใสมนตยา

สาธเดอ..ขอใหกรรมเวรถง แลนตาคนนน

ขอเซญขนครออ ยอมอกมเหลอม

ใหมาเทยมปองทาง ยามขาซวาไป

กลอนลาในบทนเปนการกลาวหากมใครคดรายตอหมอลาขอใหเวรกรรมถงตวผกระทาคนนน

กลอนลาบทท 6

ครตผขาขอยกไวเสมอนรมโพธทอง

ใหสมองของผมเลอนปานหมากตมกลง

ใหคนแลตาสง เงยคอลมเมอย

พอปานเหมอยหมอกยอย ฮาพนแผนทะลง

กลอนลาในบทนหมอลาราตรศรวไล บ งสทธพร ไดพดถงเวลาเรยนหมอลาถาหากครมการ

ลงโทษหรอวากลาตกเตอนกจะไมโกรธ เวลาแสดงหมอลาขอใหผชมทมาชมการแสดงไมเบอหนาย

50

กลอนลาบทท 7

อกอนหนงยามขาผดพลาดพลง

นอมกลาวกายกรรม ผขาลาทางกาย

บถกครองอภยดวย วจกรรมยามขาวาจาบถกปองม

โนกรรมบถกครอง บดหาคดโลภเลยว

ลงปาอยาซง

กลอนลาในบทนหมอลาราตรศรวไล กลาวแบบถอมตวซงถอเปนมารยาททดควรนาเปน

แบบอยาง ถงแมวาหมอลาจะมความรความสามารถเพยงใดกไมควรทจะคยโมโออวดวาตวเองเกง

ซงหมอลาราตรศรวไล ไดกลาวไววา ถาหากลาไมไพเราะ ตองกราบขออภยทานผฟงทกทานดวย

กลอนลาบทท 8

อดมดแมนฤกษตงผมไดผานมาเหน

เพราะบารมหลายจงไดมาพานพอ

เอาละนอคราวนฟงลาคดฮา

ราตรลาสเวาไปหนาตอกลอน

กลอนลาในบทนหมอลาราตรศรวไล วนนเปนวนดทไดมาลาในงานน อาจเปนเพราะเราเคย

รวมทาบญมาดวยกนมา การไหวครไดเสรจสนลงแลว ทานผชมจะไดฟงลาตอ

กลอนลง

สนานวล

มวนไวสากอน

ทอนนา...

ถอยคาในบทจบตอนทายของกลอนลาทางสนน จะจบดวยคาสนๆ ซงมความหมายวา คนด

ศรสงา ขอจบการแสดงเพยงเทาน

จากการศกษาความหมายของกลอนลาทางสนกลอนไหวครและเดนดงของหมอลาราตรศรวไล

บงสทธพร พบวาไดใชความสามารถบรรยายใหเหนไดอ ยางภาพชดเจน อกทงยงสรางคานยมทด

เปนแบบอยางทดถงมารยาทตางๆ เชน การบชาครอาจารย การยกมอกราบไหวตามธรรมเนยมของ

ไทยเราจะตองมการไปลามาไหวทกครง

51

2. ภาษาและการใชถอยคา

กลอนลาทางสนกลอนไหวครและเดนดงมการใชภาษาอย 2 ลกษณะคอภาษาอสานและ

ภาษาไทยกลาง แตโดยสวนใหญจะใชภาษาอสานเปนหลก หรอบางครงภาษาอสานกบภาษาไทย

กลางกใชคาเดยวกนจะแตกตางกนอยทสาเนยงการพดเทานน

ภาษาอสานทพบในกลอนลาทางสนกลอนไหวครและเดนดง

ภาษาอสาน ความหมาย

ผขา ขาพเจา

แนวคา สงตดขด

ทกสงเผอน ทกสงอยาง

ซคา ชวยคาจน

ขวง พนทกวาง

เฮอน บาน

ซอย ชวย

ทกกา ทกดาน

ขอเซญ ขอเชญ

อยาซง อยาเกลยด

จากการศกษาภาษาทใชในกลอนลาทางสนกลอนไหวครแล ะเดนดง พบวามการใชภาษา

อย 2 ลกษณะตามทกลาวมาขางตน คอภาษาพนบานอสานและภาษาไทยกลาง แตโดยทวไปหลก

ในการประพนธกลอนลาตางๆ ภาษาทใชจะถอเปนภาษาพนบานอสานทงสน ถงแมวาภาษาทพบใน

กลอนลาจะเปนภาษาไทยกลาง ภาษาพนบานอสานกมคาทใชเหม อนกบภาษาไทยกลางอย

เหมอนกนเชน

สงศกดสทธ แผนดน บชา เวท ฯลฯ และทพบในชวตประจาวน

กลอนลาทางสนกลอนไหวครและเดนดง มการใชภาษาถนและภาษาไทยกลางสลบกนไป

ในแตละวรรค แตละบท ซงหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชภมปญญาและความสามารถในกา ร

ประพนธใหมความสละสลวย สงสมผสกนอยางสอดคลองลงตว ทาใหผฟงมความเขาใจเนอหางาย

เชน

ยามเมอผขาได ออกกลาวกลอนแถลง

ขอใหแปลงยอยก เหลอมงากวมกม

กบพระภมสภานท เฮอนซานบานชอง

ผขาปองกลาวเวาประนมไหวทวแดน

52

ภาษาไทยกลางทใชในกลอนบทน ซงเปนทเขาใจของคนทวไป ไดแกคาวา กลาว ขอให

พระภม สถานท บาน ประนม ไหว และภาษาอสานไดแกคาวา ยามเมอ ผขา ยอยก เหลอมงา

กวมกม เฮอน จะเหนไดวาแมวาคนฟงจะไมใชคนอสานกพอจะเขาใจความหมายของบทกลอนน

จากการศกษากลอนลา พบวาหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชทคนทวไปคนเคย และใช

พดคยกนอยในชวตประจาวน ทมลกษณะแตกตางกนดงน

ถอยคาทแสดงถงความกตญ�ตอครอาจารยทส งสอนมา ซงถอเปนแบบอยางทดสาหรบ

สงคมไทยทยดถอในเรองเคารพผใหญ การออนนอมถอมตน เชน

สาธสา ผขาขอบชาคณพระรตนตรย

พรอมดวยสงศกดสทธ

ททรงสถต อยพนแผนโลกา

คณบดามารดา

คณครบาอาจารยใหมากมเหลอมงา

ผขาลาบนเวท อยางไดมแนวคา

สงศกดสทธในโลกา

ใหมากมหมหอในวนน..

ถอยคาทแสดงถงมารยาทในการลา ถงแมวาหมอลาจะมความรความสามารถหรอเกงมากนอย

เพยงใดกไมควรทจะคยโออวดวาตวเองเกง เชน

อกอนหนง

ยามขาผดพลาดพลง นอมกลาวกายกรรม

ผขาลาทางกาย บถกครองอภยดวย

วจกรรมยามขาวาจาบถกปองม

โนกรรมบถกครอง

บดหาคดโลภเลยว ลงปาอยาซง

จากการศกษาเหนไดวาหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชภาษาและถอยคาไดอยางหลาย

รปแบบ มความไพเราะเหมาะสมลงตวกนระหวางการใชภาษาถนอสานกบการใชภาษาไทยกลาง ม

การใชถอยคาทแสดงถงความเคารพตอครอาจารย การออนนอมถอมตน ภมปญญาและ

ความสามารถเชนนหมอลาผประพนธแตละคนมไมเหมอนกน แสดงใหเหนถงประสบการณ ความ

ชานาญของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดอยางชดเจน

53

3. รปแบบการประพนธ

3.1 ลกษณะคาประพนธ ลกษณะคาประพนธของหมอลาเรยกวากลอนลา กลอน ลาทเปนรปแบบของอสานโดยเฉพาะ มลกษณะเปนรอยกรองทงเปนกาพยและกลอน เปนททราบแลววากลอนลามววฒนาการมาจากการเลาเรองราวหรอเลานทาน ตอมามการนาทานองและ จงหวะมาใชในการเลาเรองเพอใหสนกสนานถอยคาทใชมการสงสมผสใหไพเราะ ซงการปลอยเส ยงออกจากปากไมวาจะเปนภาษารอยแกวหรอภาษารอยกรองกจะปลอยเสยงออกมาเปนระยะ เชนชวงเสยงละ 1 คา 2 คา 3 คา 4 คา เปนตน (ศนยวฒนธรรมจงหวดอบลราชธาน. 2539: 128-130) การเขยนคาประพนธของคนอสานจะสรรหาเอาคามารวมเขาเปนกลมๆ ซงในการจดกลมคาจะจดเปนกกลมกได เชน กลม 2 คา ไดแก จอมใจ แกวแกน ยอยก กวมกม อาจารย เวท สนาม เปนตน กลม 3 คา ไดแก ทกสงเผยน กะเบาซอน ตามนนแหลว พอคราวแลว เปนตน กลม 4 คา ไดแก กมกราบวนทา ทงพนแผนไตร แลนตาคนนน เงยคอลมเมอ เปนตน กลม 5 คา ไดแก ผขาลาวนน ปวงประชาไพรฟา อภวนทานอม ขอใหแปลงยอยก เปนตน กลม 6 คา ไดแก ออกกลาวกลอนแถลง ตลอดโขงแมแวนแคน เปนตน คาสมผสซงคนอสานเรยกวาคากาย พยางคสดทายของกลมคาแรกจะไปสงสมผสกบพยางคตนๆ ของกลมคาถดไป การเขยนกลอนลากเชนกน จะนยมเรยกคาประพนธเปนกลอนลาในลกษณะตางๆ เชน กลอนราย กลอนตด หรอกลอนเญน ซงกลอนแต ละอยางจะมลกษณะการประพนธทแตกตางกนออกไป (เจรญชย ชนไพโรจน. 2526: 22-23) 3.1.1 กลอนราย - บทหนงไมจากดจานวนวรรค - วรรคหนงม 2 จงหวะ - วรรคหนงม 3-6 พยางค - พยางคสดทายของวรรคหนาสมผสกบพยางคตนๆ ของวรรคถดไป - ไมกาหนดวรรณยกต 3.1.2 กลอนตด - บทหนงไมจากดจานวนวรรค - วรรคหนงม 7-12 พยางค - วรรคหนงม 4 จงหวะ

- พยางคสดทายของวรรคหนาสมผสกบพยางคตนๆ ของวรรคถดไป - ไมกาหนดวรรคยกต

3.1.3 กลอนเญน - บทหนงม 4 วรรค - วรรคหนงม 7-12 พยางค - วรรคหนงม 4 จงหวะ

- พยางคสดทายของวรรคหนาสมผสกบพยางคตนๆ ของวรรคถดไป - มการกาหนดวรรคยกตเอก 7 โท 5

54

อกนยหนง กลอนรายเปนลกษณะของกลอนรายยาว บรรยายเรองราวสงสมผสไปเรอยๆ

ไมกาหนดความสนยาว ทวงทานองจงหวะคอนขางชา มการเออนเสยงละเลนลกคอไปตามอารมณ

ของหมอลา กลอนตดจะเปนลกษณะทวงทานองทมเสยงสน ไมมการเออนเสยง จงหวะกระช บ

คอนขางเรว และกลอนเญ นจะเปนลกษณะของทวงทานองทมเสยงยาว มการเออนเสยงเลนลกคอ

จงหวะคอนขางชาคลายกบกลอนราย

3.2 โครงสรางของบทกลอน

โครงสรางของบทกลอนทางสนของหมอลาหรอผประพนธในแตละคนโดยทวไปแลว

จะมรปแบบทเหมอนกนซงไดดงน (เจรญชย ชนไพโรจน. 2526: 25-26)

ตอนตน (เกรน)

- โอละนอ

- กลอนราย

- โอละนอ...นวลเอย (จะมหรอไมมกได)

ตอนกลาง (เดนกลอน)

- กลอนตด

ตอนปลาย (ตอนจบ)

- สนานวล (หรอ...พอสมควร)

- (ตอดวยคาสนๆ ทายประโยค)

3.2.1 ตอนตน เปนบทเกรนขนมาเพอวตถประสงคอยางใดอยางหนง เชนเพอตองการ

กระตนใหเตรยมตวฟง หรอเปนการลองเสยงเรยก เพอใหถกตองตรงกบเสยงแคน หรอเพอเปนการ

กลาวบชาคร สงศกดสทธเพอมาคมครองใหการลาประสบความสาเรจ ซงหมอลาราตรศรวไล

บงสทธพร ไดใชหลกการตามโครงสรางดงทกลาวมาแลวโดยมลาดบขนตอนดงน

โอละนอ……

สาธสาผขาขอบชาคณพระรตนตรย

พรอมดวยสงศกดสทธ

ททรงสถต อยพนแผนโลกา

คณบดามารดา

คณครบาอาจารยใหมากมเหลอมงา

ผขาลาบนเวท อยางไดมแนวคา

สงศกดสทธในโลกา

ใหมากมหมหอในวนน

55

เพอเปนการเนนยาบอกใหคนฟงรวาตอไปนจะเปนการเลาเรองรา วตางๆ ใหฟงแลว

ซงในการโอ ..ครงท 2 น หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชเทคนคในการเออนเสยงไดอยาง

ไพเราะเปนอยางยง

3.2.2 ตอนกลาง เปนการบรรยายเนอหาแทๆ ของบทกลอน เชน กลอนเกย วกบ

ธรรมชาต เนอหากจะกลาวถงธรรมชาต ความงดงามของธรรมชาต ส วนกลอนลาไหวครและเดนดง

มเนอหากลาวถงการไหวครและชมความงามของธรรมชาต ซงไดกลาวมาแลวในขางตน

3.2.3 ตอนปลาย เปนการกลาวคาหรอประโยคส นๆ เพยงหนงวรรค เพอบอกใหผฟง

รวากลอนลานนไดจบลงแลว และสวนใหญจะนยมจบดวยคาวา สนานวล....

การจบลงดวยคาวาสนานวลและตอดวยคาสนๆ ทายประโยคอก เชน สนานวลมวนไว

สากอนทอนนา..... และในกลอนลานหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชประโยคนในตอนทายดวย

นอกจากนตอนปลายยงคาอนๆ ทใชกนอกมากมาย เชน ซวนนองไวกอน พชายเอย สนานวล ซวน

นองแหน หมอแคนเอย เปนตน

4. การแบงวรรคตอน

กลอนลาทางสนไหวครและเดนดงของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดแบง วรรคตอน

จงหวะและลลาตามแบบลกษณะโครงสรางคาประพนธของกลอนลาทางสนโดยทวไป แตหมอ ลา

ราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชเทคนคลลาในการเสรมคา ซาคา และเลนคาเขาไป ทาใหบางวรรคบาง

บทมจงหวะมากกวารปแบบทกาหนด ทาใหมความพเศษและแตกตางไปจากร ปแบบทวๆ ไป อยาง

ไพเราะ แสดงใหเหนโดยใชหองเพลงของโนตไทยดงน

ตอนตน เปนบทเกรนเรมดวยการโอ.....

โอ - - - - - - - - - - - - - - - - -ละนอ- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

ซ - - - - - - - - - - - - - - - - - ลท- - - - -ท-ล- - - - - - ท-ล- - - - - - ล-ซ- - - - - -ลซลซลซ- - - - - - -

การโอ .... ของหมอลาแตละคนจะไมเหมอนกนบางคนโอ ...สนๆ ไมมการเออน ไมมการเลนลกคอ

แตการโอ....ของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร จะมความพเศษคอการเลนลกคอเพราะจะทาใหการ

เออนไพเราะนาฟงยงขน การโอ... ไมตายตวจะยดหรอหดกไดขนอยกบสถานการณ

ตอนกลาง เปนการเดนกลอน ซงจะบรรยายเนอหาแทๆ ของกลอนลาลกษณะกลอนลาจะใชกลอน

ตด โดยแบงวรรคตอน จงหวะและลลาตามลกษณะคาประพนธไดดงน

56

กลอนลาบทท 1

-ละแมน

วา

เดอ-นาย- - จงวา

สา

- ธ - สา - - - สา - ธ - เดอ -อภวน - ทา-นอม

- ท ด ด ฟ - ร - - ด ด ท - ด - ท - - - ท - ด - ท -ท ฟ ฟ - ด - ฟ

- จอม -

ใจ

- แกว –

แกน

- คณ

พระยก

- ใส -

เกลา

- กวม -

กม

- ใส -

เศยร

- ฟ - ซ - ด – ซ - ล ด ล - ด - ด - ล - ฟ - ล - ซ

กลอนลาบทท 1 ม 4 วรรค ไดใชเทคนคในการเสรมคาในวรรคท 1 ไดแก คาวา ละแมนวา

เดอนาย และซาคาในวรรคท 2 ไดแกคาวา จงวาสาธเดอ วรรคท 4 ม 2 จงหวะ ทาใหกลอนลาลง

ตวและจงหวะเรยบงาย

กลอนลาบทท 2

- - - ทก - สง-เผยน -กม-กราบ - วน - ทา -คณครบา -อาจารย

สอน

-ใหสงพร - ซ - คา

- - - ด - ล - ฟ - ซ - ซ - ท - ด - ฟ ร ท - ร ท ฟ - ฟ ท ร - ด - ท

- - - ผ - ขา – ลา - วน - น - เว - ท -สนามขวง -ปวงประชา -ไพร-ฟา -ทง-พน

- - - ฟ - ด – ด - ล - ด - ซ - ล - ซ ล ด - ด ฟ ร - ล - ซ - ซ - ล

-แผน-ไตร

- ฟ - ร

กลอนลาบทท 2 ม 5 วรรค วรรคท 1 ม 4 หวะ วรรคท 2 ม 4 หวะ และวรรคท 5 ม 1

จงหวะ ทาใหกลอนลาลงตวและจงหวะเรยบงาย เปนลกษณะความคดอสระในการประพนธท

นอกเหนอจากหลกการทกลาวไว

57

กลอนลาบทท 3

- - - ยาม - เมอ – ผ - ขา - ได -ออก-กลาว - กลอน -

แถลง

-ขอให

แปลง

- ยอ - ยก - เหลอม -

งา

- - - ด - ท – ท - ด - ด - ล - ซ - ล ฟ ด - ล ฟ ฟ - ล - ซ - ท - ล

- กวม -

กม

- กบพระ

ภม

-สถานท - เฮอน -

ซาน

-บาน -

ชอง

- ผขา

ปอง

- กลาว -

เวา

- ประนม

ไหว

- ด - ด - ด ร ด - ฟ ร ด - ร - ฟ - ร - ด - ฟ ซ ฟ - ฟ - ร - ล ด ซ

-ทว- แดน

- ด - ท

กลอนลาในบทท 3 ม 5 วรรค วรรคท 1 ม 4 หวะ วรรคท 2 ม 4 หวะ วรรคท 5 ม 1 จงหวะ

กลอนลาในบทนมทานองไพเราะและเรยบงาย เปนลกษณะความคดอสระในการประพนธท

นอกเหนอจากหลกการทกลาวไว

กลอนลาบทท 4

-ตลอด

โขง

- - แมน - - แวน -

แคน

- แดน -

ดาน

- เท - วา - เทวดา - อนทร-

พรหม

- ใหซอย

ปอง

- ด ร ล - - ด - - ล - ซ - ร - ฟ - ฟ - ร - ท ด ด - ล - ด - ซ ซ ล

-ปน-ปอง - นาสมอง -ของ - ขา - ปญญาด -กลา- กลน -ขอเซญ

คณ

- ทก -

ชน

- ใหมากม

- ด - ล - ล ซ ด - ด - ซ - ด ซ ฟ - ล - ฟ - ฟ ร ด - ร - ฟ - ร ด ล

- เหลอม -

งา

- ล - ฟ

58

กลอนลาบทท 4 ม 5 วรรค วรรคท 1 ม 4 หวะ วรรคท 2 ม 4 หวะ วรรคท 3 ม 4 หวะ วรรค

ท 4 ม 4 จง หวะ วรรคท 5 ม 1 จงหวะ กลอนลาในบทนมทานองไพเราะและเรยบงาย เปนลกษณะ

ความคดอสระในการประพนธทนอกเหนอจากหลกการทกลาวไว

กลอนลาบทท 5

- - - จน - ตลอด - เดอละ

แมน

- ทก - กา - บดเขา

ใส

- มนต -

ยา

- - - สา - ธ - เดอ

- - - ท - ท - ด - ร ด ล - ล - ซ - ฟ ล ล - ด - ซ - - - ท - ด - ฟ

- ขอให

กรรม

- เวร - ถง - แลน -

ตา

- คน -

นน

- ขอเซญ

ขน

- คร - ออ - ยก - มอ - กม -

เหลอม

- ฟ ท ด - ฟ - ท - ร - ท - ร - ฟ - ด ท ท - ท - ท - ล - ซ - ซ - ฟ

- ใหมา

เทยม

- ปอง -

ทาง

- ยาม - ขา - สวาไป

- ฟ ล ซ - ร - ด - ฟ - ด - ฟ ฟ ด

กลอนลาบทท 5 ม 5 วรรค วรรคท 1 ม 4 หวะ วรรคท 2 ม 4 หวะ วรรคท 3 ม 4 หวะ วรรค

ท 4 ม 4 จง หวะ วรรคท 5 ม 4 จงหวะ กลอนลาในบทนมทานองไพเราะและเรยบงาย เปนลกษณะ

ความคดอสระในการประพนธทนอกเหนอจากหลกการทกลาวไว

กลอนลาบทท 6

- คณ - คร -บาอาจารย - ผขาขอ -ยก - ไว - เสมอน

รม

- โพธ -

ทอง

- ใหสมอง - ของ -

ผม

- ฟ - ฟ - ด ร ด - ท ด ด - ร - ด - ฟ ล ด - ล - ฟ - ด ล ฟ - ล - ด

- เลอน -

ปาน

- หมากตม

กลง

- ใหคน

แล

- ตา - สง - เงย -

คอ

- ลม -

เมอย

- ปอปาน

เหมอย

-หมอก -

ยอย

- ล - ซ - ล ล ด - ร ท ท - ท - ท - ท - ด - ด - ล - ร ท ฟ - ฟ - ด

- ฮา - พน -แผนทะลง

- ซ - ด - ฟ ล ฟ

59

กลอนลาบทท 6 ม 5 วรรค วรรคท 1 ม 4 หวะ วรรคท 2 ม 4 หวะ วรรคท 3 ม 4 หวะ วรรค

ท 4 ม 4 จง หวะ วรรคท 5 ม 2 จงหวะ กลอนลาในบทนมทานองไพเราะและเรยบงาย เปนลกษณะ

ความคดอสระในการประพนธทนอกเหนอจากหลกการทกลาวไว

กลอนลาบทท 7

- - - อก - อน -

หนง

-ยามขา

ผด

- พลาด -

พลง

-นอม -

กลาว

-กายกรรม -ผขาลา - ทาง -

กาย

- - - ซ - ล - ซ - ฟ ร ด - ท - ล - ด - ฟ - ด - ด - ร ด ล - ล - ฟ

-บถกครอง -อภย

ดวย

-วจกรรม -ยาม-ขา - วา - จา -บถ กปอง -มโนกรรม -บถกครอง

- ร ด ล - ล ด ด - ซ ล ฟ - ล - ซ - ล - ล - ล ด ฟ - ล ล ฟ -ล ด ฟ

-บดหาคด -โลภ -

เลยว

- ลง - ปา - อยา -ซง

- ด ร ด - ร - ฟ - ล - ซ - ล - ด

กลอนลาบทท 7 ม 5 วรรค วรรคท 1 ม 4 จงหวะ วรรคท 2 ม 4 จงหวะ วรรคท 3 ม 4 จงหวะ

วรรคท 4 ม 4 จงหวะ วรรคท 5 ม 4 จงหวะ

กลอนลาบทท 8

- - - อ - ดม - ด -เดอหละ

แมน

-ฤกษ-ตง -ผมได

ผาน

- มา -

เหน

-เพราะ -

บา

-รมหลาย

- - - ซ - ด - ร - ด ฟ ด - ฟ - ล - ด ร ซ - ร - ด - ฟ - ร - ซ ล ด

-จงไดมา -พาน-พอ - - - เอา - ละ - นอ - คราว-น - ฟง- ลา - คด - ฮา - ราตรลา

- ม ร ล - ฟ - ล - - - ท - ร – ล - ด - ฟ - ฟ - ท - ร - ท - ร ฟ ซ

- ส - เวา - ไป -หนา -ตอ-กลอน

- ร - ฟ - ท - ซ - ซ – ร

60

กลอนลาบทท 8 ม 5 วรรค วรรคท 1 ม 4 หวะ วรรคท 2 ม 4 หวะ วรรคท 3 ม 4 หวะ วรรค

ท 4 ม 4 จง หวะ วรรคท 5 ม 3 จงหวะ กลอนลาในบทนมทานองไพเราะและเรยบงาย เปนลกษณะ

ความคดอสระในการประพนธทนอกเหนอจากหลกการทกลาวไว

ตอนปลาย เปนตอนจบ ซงรปแบบการสงทายหรอการจบนจะนยมใชคาวา สนานวล และ

ตอดวยคาสนๆ อก ซงหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชวธการนนามาเปนตอนจบ ดงน

-สนานวล - มวน -ไว - สา- กอน - ทอ - น - - -นา

- ด ด ล - ฟ - ล - ซ - ล ด - ล - - - - ล

กลอนลาในบทจบน นบเปน 1 วรรค ม 5 จงวะ ในตอนทายๆ ของวรรคจะใชเทคนคลลาใน

การทอดเสยงดงจงหวะใหชาลง

กลอนขนเดนดง

กลอนลาบทท 9

- - - พอ - คราว -

แลว ๆ

-สเดนดง - ลด - ไล - - - เลาะ - เลยบ -

ไพร

- ซไดนบ - ดอก -

ไมๆ

- - - ซ - ร - ซ - ร ด ท - ด - ด - - - ร - ท - ร - ท ด ร - ท - ซ

- ใบ - ตน - อย –

ปน

- ท - ฟ - ท – ร

กลอนลาบทท 9 ม 3 วรรค วรรคท 1 ม 4 จงหวะ ซาคาวา คราวแลว วรรคท 2 ม 4 จงหวะ

ซาคาวา ดอกไม วรรคท 3 ม 2 จงหวะ กลอนลาบทนมความเรยบงายไพเ ราะ เปนลกษณะความคด

อสระในการประพนธทนอกเหนอจากหลกการทกลาวไว

61

กลอนลาบทท 10

- - -เลาะ -เลยบ-ตน - ชม-ดอก -ดวน-ดก -มทงบก -แจม-จก -จก-จ -แจม-จ

- - - ด - ด - ล - ร - ฟ - ซ - ฟ - ฟ ล ด - ล - ฟ - ล - ด - ล - ซ

กลอนลาบทท 10 ม 2 วรรค วรรคท 1 ม 4 จงหวะ วรรคท 2 ม 4 จงหวะ บทท 2 มการเลน

คา คาวาแจมจกจกจแจมจ ซงเปนเทคนคพเศษอกประการหนง

กลอนลาบทท 11

- มทงจา -ป-พรอม -ซอม -

ดอก

- จา - ปา -สดาแกม - จา - ป - หม -

มย

- แกม - ม

- ฟ ซ ฟ - ซ - ล - ด - ซ - ท - ซ - ด ฟ ด - ล - ซ - ด - ท - ท - ด

- - -ม - มน -

ตน

- ชม -

โดน

-ดอ ก -

หลน

-กะโดน

แกม

-ดอก-เปา -กะเบา

ซอน

-ปง-ซอน

- - - ร - ซ - ด - ด - ฟ - ซ - ล - ด ท ร - ล - ฟ - ด ฟ ด - ร - ซ

กลอนลาบทท 11 ม 4 วรรค วรรคท 1 ม 4 จงหวะ วรรคท 2 ม 4 จงหวะ วรรคท 3 ม 4

จงหวะ วรรคท 4ซาคาวา ปงซอน เขาไปทาใหม 6 จงหวะ

กลอนลาบทท 12

- - - ดอก - กะ - เบา - มน - มา -เกด-ซอน -ซอน-หม - ต - ตง - - - ตาม -นน-แหลว

- - - ซ - ด - ฟ - ซ - ด - ฟ - ด - ด - ฟ - ซ - ล - - - ด - ท - ด

-ตามสะพง -นละแมน -ว ง -

หนองๆ

-แบง-บาน -ตาม-กาน -ม-บาน -ตาม-ตน -ปน-กน

- ฟ ล ฟ - ซ ฟ ร - ด - ร - ซ - ล - ร - ซ - ม - ซ - ม - ด - ม - ท

- ถน - ถ - ม ป ล - ดอก -

แหง

- แมง -ไม - ไต -ตอม

- ม - ด - ม ท ด - ด ม ท - ม - ร - ม - ท

62

กลอนลาบทท 12 ม 5 วรรค วรรคท 1 ม 4 จงหวะ วรรคท 2 ม 4 จงหวะ ซาคาวา วงหนอง

วรรคท 3 ม 4 จงหวะ วรรคท 4 ม 4 จงหวะ วรรคท 5 ม 5 จงหวะ มการเลนคา คาวา มปล ทาให

กลอนลานมความไพเราะและเรยบงาย เปนลกษณะความคดอสระในการประพนธทนอกเหนอจาก

หลกการทกลาวไว

กลอนลาบทท 13

- - - ลม - พด-พรอม -ไกว-กง -แกม-กน - - - กก -โก-แกม - กก - กง -กาม -

กวม

- - - ม - ม – ท - ม - ซ - ม - ด - - - ซ - ด - ล - ด - ม - ท - ด

-กม-เกยว -เหลยวไป

หนา

- สา - ขา -หลาย-สา -เลาะไป

นา

-เลยบ-จาย -สาย -

หวย

-ปา -

ดอน

- ฟ - ซ - ฟ ร ล - ร - ด - ร - ฟ - ร ด ร - ฟ - ด - ร - ฟ - ซ - ล

กลอนลาบทท 13 ม 4 วรรค วรรคท 1 ม 4 จงหวะ มการเลนคา คาวา ไกวกงแกมกน วรรค

ท 2 ม 4 จงหวะ เลนคา คาวา กก โก แกม กก กง กาม กวม วรรคท 3 ม 4 จงหวะ วรรคท 4 ม 4 จงหวะ

- - - ส -นา-นวล - แคน -

ซวน

-ไว-กอน - ทอ - น - - - นา

- - - ล - ฟ - ล - ซ - ล ด - - ล - ร - ล - - - ล

กลอนลาในบทจบนนบเปน 1 วรรค ม 6 จงหวะ ในตอนทายๆ ของวรรค จะใชเทคนคลลา

ในการทอดเสยงดงจงหวะใหชาลง

จากการศกษาการแบงวรรคตอน จงหวะและลลาของก ลอนไหวครและเดนดง ของหมอลา

ราตรศรวไล บงสทธพร พบวา ไดแบงวรรคตอนออกตามโครงสรางคาประพนธ คอ

ตอนตน

การโอ.... มจงหวะไมแนนอนจะสนหรอยาวขนอยกบความสามารถของหมอลา

หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชการโอ ....ในครงนเพอแสดงลลาในการเ ออนเสยงและเลนลกคอ

ไดอยางไพเราะ และนาฟงเปนอยางยง

กลอนราย มการแบงวรรคและจงหวะไดชดเจน ตอนทายของวรรค หมอลาราตรศรวไล

บงสทธพร ใชลลาในการทอดเสยงดงจงหวะใหชาลงทาใหมอรรถรสมากยงขน

63

การโอ.... ครงท 2 มจงหวะไมแนนอนคลายกบการโอ.... ครงแรก ในครงนจะมการใชเทคนค

ลลาการเปลยนเสยง เปลยนทานอง แตยงคงเนนการแสดงเสยงเออนและลกคอทเปนพรสวรรคยาก

จะหาใครเหมอน

ตอนกลาง

มการแบงวรรคตอน จงหวะลลา ไดอยางชดเจนคอมกลอนลาทงสน 13 บท ในแตละบทม

จานวนวรรคตอนแตกตา งกนออกไป แตสวนใหญจะคงไวตามรปแบบการประพนธคอ ใน 1 วรรค

จะม 4 จงหวะ หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชเทคนคในการซาคาเขาไปทาใหจงหวะบางวรรค

มความพเศษ แตกตางจากจงหวะปกต เชน บางวรรคอาจม 6 จงหวะ

ตอนปลาย

รปแบบวรรคตอนคอนขางจะชดเจน เพราะการจบ หรอการสงทายของการลาทางสน จะนยม

จบดวยคาวา สนานวล ... แลวตอดวยคาสนๆ เลกนอยจงนบเปน 1 วรรค และในตอนทายของวรรค

จะใชเทคนคลลาในการทอดเสยงดงจงหวะใหชาลงไดอยางไพเราะ

5. โครงสรางทานองกลอนลา

ทานองกลอนลาไหวครและเดนดงของ หมอลาราตรศรว ไล บงสทธพร นอกจากจะแบง

ทานองวรรคตอน จงหวะและลลาตามแบบลกษณะโครงสรางการประพนธของกลอนลาโดยทวไป

หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ยงไดใชเทคนคลลาในการซาคาและเลนคาเขาไป ทาใหบางบทหรอ

บางวรรคมทานองทแปลกไปจากทานองทวๆ ไปบางในบางสวน แตทงนเค าโครงเสยงของลกตกใน

แตละจงหวะแตละวรรคยงคงหลกการเหมอนทานองของหมอลาคนอนๆ ทใชกนอยเปนสวนใหญ แต

รายละเอยดในสวนยอยอาจแตกตางกนออกไปตามความสามารถของหมอลา

64

การวเคราะหกลอนลาทางยาวลองโขง

1. เนอหาของกลอนลา

คารองในบทกลอนน สวน ใหญจะใชภาษาพนบานอสานเปนหลก มภาษาไทยกลางสลบ

เปนบางวรรค บางประโยค เพอความสละสลวยในการใชคา และเหมาะสมกบทานองกลอน โดยเนอ

รองกลอนลองโขงมดงน

กลอนลาทางยาวลองโขง

(กลอนขน)

โอยละนอ....

แจงเอย...แจงจางปาง

เบงขอบฟาเปนเสงสาง

ไกกะโจกเจกฮอง...เสยดายคานองเวาอาย

ยามสไดแมนหางกน...แสนราพน...ละนา

กลอนลาบทท 1

นหละพอแมเอย

อวสานสดเสยง สนเสยงลากะสฮง

ไกกะตบปกทาคนซนสะนนคอน

กาเวาวอนยามเชาโตเวยฮองววอน

เสยงนกเคาบกกอกหลอนงอยคอนเอนสงเสยง

กลอนลาบทท 2

ฝงหมนกอเอยง กากะเซนเวนบน

คนทนอนกาลงลก ตนมายามเชา

เสยงตอยมองตาขาว ญาครฆองกะลน

ไกกะขนจนๆๆๆ โตนฮานพากคอน

กลอนลาบทท 3

จงวาคอนสแจง แบงคซฮวนหาหมอลา

เงนมดจาสถอนคนๆ มออนเดอลงปา

สวนหมอลาสตกไกลไปหนาหาลางานใหม

ซอยเหลอไดทอนปหนาจงคอยฟง

65

กลอนลาบทท 4

บอนใดผดพลาดพลงอภยโทษใหหมอลาแนเดอ

อยาไดจาฝงใจ หากบอนใดมนบกพรอง

ขอแฮงใจนาอายนอง ใหตชมเพอกอ

พอกนโอกาสหนาจงลาแกกนเทอหลง...เดอแฟนฟง...ละนา

กลอนลาบทท 5

มาบดนหนมาสงพหมอลา

วาจงใดทองคาๆ พอบกหาคนโก

อนความโสความเวาสองเฮาเวาไปทว

ชวหรอดขฮาย ทางอายเจาอยาถอ

กลอนลาบทท 6

เพราะเดยวนเปนมอตกวางเฮาแสดง

คาใดแขงเกนควรบถกหใหขอไว

อภยกนเดอพความบด เจาอยาฟาวเปดหนาย

คาทอายเวานอง คาทนองเวาอาย หมายรวมฮวมหมอน

กลอนลาบทท 7

ออนซอนนาความเวา แตสองเฮาบไดฮวม

สเพยงไดแตรวมเปนซแตละคน...

กลอนลาบทท 8

เสยดายเด...เสยดายตาเวนขน เหมดคนมนแจงงาย

เหมดเวลาแลวหละอาย เฮาสไดหางกน

กลอนลาบทท 9

ความราพนลาเกยว มาตายนาแตผวเพน...เดนอ

เพลนแตนาเวาซ เมยบกอายบคดนา

กลอนลาบทท 10

คนเซาลาเมอบาน งานหลงเฮาจงพอกนใหม...เดอพเดอ...

อายไปลากบไผกะใหคดฮอดนอง ผนอนแลงเปลยวพลอย...แนเดอ

66

กลอนลาบทท 11

วาสนาบญสาวนางมนหนอย มาเหนกนเวลานอย

ฮาอายเมอฮอดบาน

ไปเหนหนาบกนอย คดเหนขอยผหวงนาแนเดอ

จาความลาเทงเวาสองเฮาแหนเดอพ...

คนหากวาบญบไดชาตน ขอหมายไวชาตซมา

ซถอวาบพเพสรางปางหลงสรรนวาส

บญแตชาตกอนกบเคยสรางฮวมกน

จงหนหลงไปคนขาง ราตรนางขอลาพ

หนไปคนละบาน งานแลวสบเหน

บอยากพดพรากเวน เวรหากจองจาไป

บอยากไกลหากมงาน จนนาไปไกล

ขอลาไกลไปหนา หากนปลาวงใหม

วาสนาสาวหมอลาบคาดได ไปนอนใหอยผเดยว

เขยวใบมอน...ละนา

กลอนลาทางยาวล องโขงของหมอลารา ตรศรวไล บงสทธพร ประพนธขนโดยไดรบแรง

บนดาลใจจากสภาพคอบครวของตนเอง ซงหมอลาร าตรศรวไล บงสทธพร มภมลา เนาอยในชนบท

เกดเปนลกชาวนา ไดใชชวตกบกลนโคลนสาบควายมาตลอดอยตามธรรมชาตของชาวอสานใน

ชนบทอยางแทจรง จงสามารถทจะนาเอาประสบการณ มาบรรยายสภาพไดอยางชดเจนลงในกลอน

ลาน จดเดนของการลาทางยาวลองโขงเปนการบรรยายวถชวตของชาวอสานตามชนบท ในกลอนลา

นไดแบงเนอหาออกเปน

3 ตอน คอตอนตนเปนบทเกรน ตอนกลางเปนการบรรยายเนอหาของกลอนลา ซงแบงกลอนลา

ออกเปน 11 บท และตอนปลายเปนการกลาวลาจาก โดยชใหเหนไดดงน

เรมตนดวยบทเกรน

โอยละนอ....

แจงเอย...แจงจางปาง

เบงขอบฟาเปนเสงสาง

ไกกะโจกเจกฮอง...เสยดายคานองเวาอาย

ยามสไดแมนหางกน...แสนราพน...ละนา

67

หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดเรยกเสยงหร อเทยบเสยงดวยคาวา โอยละนอ .... ซงการ

เรยกเสยงหรอเทยบเสยง ของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร หรอหมอลาอนๆ จะมลลาในการใช

เสยงทมเอกลกษณแตกตางกนออกไปตามภมปญญาความสามารถของหมอลาแตละคน บทเกรน

ของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ใชคาวา แจงเอย ...แจงจางปาง ซ งเปนคาเปนคาเกรนทนยมใช

ทวไป เนอหามใจความวาหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดกลาวถงการพดพรากเวลาไปแสดงตาม

งานตางๆ เปนการกลาวแสดงความรสกเกยวกบความรก

กลอนลาบทท 1

นหละพอแมเอย

อวสานสดเสยง สนเสยงลากะสฮง

ไกกะตบปกทาคนซนสะนนคอน

กาเวาวอนยามเชาโตเวยฮองววอน

เสยงนกเคาบกกอกหลอนงอยคอนเอนสงเสยง

เนอหาเปนการบอกกลาววา การแสดงในครงนจะไดยตลงแลว จะไดจากพอแมพนองทกๆ

คน เสยงไกและเสยงนกรองตอนเชาเปนสญญาณบอกวาใกลจะเชาแลว

กลอนลาบทท 2

ฝงหมนกอเอยง กากะเซนเวนบน

คนทนอนกาลงลก ตนมายามเชา

เสยงตอยมองตาขาว ญาครฆองกะลน

ไกกะขนจนๆๆๆ โตนฮานพากคอน

ในบทกลอนลานความหมายเปนการขยายความจากกลอนลาในบทท 1 วาทาไมจะตองยต

การลาในครงน เพราะฝงนกเอยงบ นวอน ผคนลกขนมาหงหาอาหารตอนเชา พระสงฆเคาะระฆง

ตอนเชา ซงการแสดงหมอลาในสมยกอนจะแสดงทงคนจนสวาง ในชวงนหมอลาราตรศรวไล บง

สทธพร ไดบรรยายการดารงชวตของชาวบานและธรรมชาตไวอยางเหนภาพไดชดเจน

กลอนลาบทท 3

จงวาคอนสแจง แบงคซฮวนหาหมอลา

เงนมดจาสถอนคนๆ มออนเดอลงปา

สวนหมอลาสตกไกลไปหนาหาลางานใหม

ซอยเหลอไดทอนปหนาจงคอยฟง

กลอนลาในบทนขยายความตอเหตการณจากบทท 2 เวลาใกลจะสวางแลว ผชมผฟงทช น

ชอบหมอลาคนไหนกจะมเงนใหหมอลาคนนน และผวาจางหมอ ลากจะนาเงนมดจาทเหลอจายให

หมอลาจนครบ สวนหมอลากจะไปแสดงงานอนอกหลายงาน ปหนาถามงานคอยวาจางกนใหม

68

กลอนลาบทท 4

บอนใดผดพลาดพลงอภยโทษใหหมอลาแนเดอ

อยาไดจาฝงใจ หากบอนใดมนบกพรอง

ขอแฮงใจนาอายนอง ใหตชมเพอกอ

พอกนโอกาสหนาจงลาแกกนเทอหลง...เดอแฟนฟง...ละนา

ความหมายของกลอนลาบทนเปนการกลาววาถาหมอลาไดการะทาใดๆ ผดพลาดกขออภย

ดวย อยาไดจาฝงใจถาลาผดพลาด ขอใหพนองทกคนตชมเพอกอเจอกนโอกาสหนาคอยแกตว

ภายหลง

กลอนลาบทท 5

มาบดนหนมาสงพหมอลา

วาจงใดทองคาๆ พอบกหาคนโก

อนความโสความเวาสองเฮาเวาไปทว

ชวหรอดขฮาย ทางอายเจาอยาถอ

กลอนลาในบทนหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดหนมาสงลาพหมอลาวาตลอดทงคนทลา

มาวาถาไดพดลวงเกนไปขออภยพชายดวย

กลอนลาบทท 6

เพราะเดยวนเปนมอตกวางเฮาแสดง

คาใดแขงเกนควรบถกหใหขอไว

อภยกนเดอพความบด เจาอยาฟาวเปดหนาย

คาทอายเวานอง คาทนองเวาอาย หมายรวมฮวมหมอน

หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ยาบอกอกครงวาคาพดไหนทไมไพเราะกอยาไดโกรธ ขอ

อภยดวยสงไหนทไมดอยาพงเบอหนาย คาพดทวาเราจะไดอยกนกนเปนครอบครวมนคอการแสดง

เทานน

กลอนลาบทท 7

ออนซอนนาความเวา แตสองเฮาบไดฮวม

สเพยงไดแตรวมเปนซแตละคน...

ความหมายในกลอนลาบทนเปนการกลาวเสรมความรสกตอจากกลอนลาในบทท 6 ใจความ

วารสกดกบคาพดทวาจะไดอยกนกนเปนครอบครว คงไดเพยงเปนชเวลามาลาตอนกลางคนเทานน

69

กลอนลาบทท 8

เสยดายเด...เสยดายตาเวนขน เหมดคนมนแจงงาย

เหมดเวลาแลวหละอาย เฮาสไดหางกน

กลอนลาในบทนหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดกลาวถงตวเ องดวยความอาลยอาวรณ

เกยวกบการพลดพรากทตองจากผชมและเจาภาพซงแสดงถงความสามารถในการโนมนาวจตใจ

เพอใหทกคนประทบใจ โดยเนอหาบอกวาหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร เสยใจมากทจะตองจากทน

ไป แตจาเปนจะตองจากเพราะไดหมดเวลาในการแสดงแลว

กลอนลาบทท 9

ความราพนลาเกยว มาตายนาแตผวเพน...เดนอ

เพลนแตนาเวาซ เมยบกอายบคดนา

ความหมายขยายความตอจากกลอนลาในบทท 7 และ 8 กลาววารสกเสยดายกบสามคนอน

เพลดเพลนอยกบชสวนภรรยาพนองไมคดถง

กลอนลาบทท 10

คนเซาลาเมอบาน งานหลงเฮาจงพอกนใหม...เดอพเดอ...

อายไปลากบไผกะใหคดฮอดนอง ผนอนแลงเปลยวพลอย...แนเดอ

ความหมายขยายความตอจากกลอนลาบทท 8 และ 9 ใจความวาเสยดายอาลยอาวรณ

เกยวกบการพลดพราก เลกจากการลาเอาไวโอกาสหนาคอยเจอกนใหม ถาพไปลากบใครกขอใหถ ง

นองดวย

กลอนลาบทท 11

วาสนาบญสาวนางมนหนอย มาเหนกนเวลานอย

ฮาอายเมอฮอดบาน

ไปเหนหนาบกนอย คดเหนขอยผหวงนาแนเดอ

จาความลาเทงเวาสองเฮาแหนเดอพ...

คนหากวาบญบไดชาตน ขอหมายไวชาตซมา

ซถอวาบพเพสรางปางหลงสรรนวาส

บญแตชาตกอนกบเคยสรางฮวมกน

จงหนหลงไปคนขาง ราตรนางขอลาพ

หนไปคนละบาน งานแลวสบเหน

บอยากพดพรากเวน เวรหากจองจาไป

บอยากไกลหากมงาน จนนาไปไกล

70

ขอลาไกลไปหนา หากนปลาวงใหม

วาสนาสาวหมอลาบคาดได ไปนอนใหอยผเดยว

เขยวใบมอน...ละนา

กลอนลาบทนเปนบทจบ หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดกลาวขอความในตอนทายนวา

ดวยความจาเปนจรงๆ หมอลากลาวดวยความนอยใจวาวาสนาตนเองมนนอยเพราะเวลาในการ

แสดงนอยขอลาจากพวกพนอง จะลาทานผฟงกอน ซงแฝงไวดวยความอาลยอาวรณเปนอยางยง

จบลงดวย คาวาเขยวใบมอน ...ละนา ซงไมมความหมายอะไร นอกจากจะเปนการบอก

สญญาณใหผฟงไดรบรวาการลาไดเสรจสนจบลงแลว

จากการศกษาความหมายของกลอนลาลองโขงของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร พบวา

เปนการลาลาเพอบอกกลาวใหคนฟงไดรวาการแสดงจะสนสดลงแลวโด ยเนอหากลอนลาแบง

ออกเปน 4 ตอนใหญๆ คอ

ตอนท 1 เปนบทเกรน เนอหากลาวถงบรรยากาศในตอนเชา

ตอนท 2 ในกลอนลาบทท 1 เนอหาเปนการบอกกลาววาการลาจะสนสดลงแลว

ตอนท 3 ตงแตกลอนลาบทท 4-6 เนอหาเปนการกลาวถงการขออภยถาหากการลาในครงน

มการผดพลาดขณะการแสดงกขอใหทานฟงอยาไดโกรธเคองกนเลย

ตอนท 4 ตงแตบทกลอนลาท 7-11 และบทจบหรอบทสงลาเนอหาเปนการอาลาอกครงและ

ไดแทรกความประทบใจอาลยอาวรณ การโนมนาวจตใจใหเจาภาพไดตดตอใหมาแสดงใหมอกครง

ในคราวตอไป

จะเหนไดวาเน อหาของกลอนลาไดสมพนธกนตลอด จดเดนของกลอนลาล องโขงกคอการ

ขยายเนอหาของการลาอาลาดวยการบรรยายสภาพการดารงชวตของชาวอสานในชนบทใหเหนได

อยางชดเจน ตงแตการตนนอน การหง อาหาร ตลอดจนธรรมชาตในตอนเชามดของสตวตางๆ ซง

แสดงใหเหนถงความสามารถอยางโดดเดนและภมปญญาของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร

2. ภาษาและการใชถอยคา

กลอนลาทางยาวล องโขงม การใชภาษาสองลกษณะคอ ภาษาอสาน และภาษาไทยกลาง

โดยสวนใหญจะใชภาษาอสานเปนหลก ถงแมวาการใชภาษาอสานกบภาษาไทยกลางจะเปนคา

เดยวกนกตาม เชนคาวา ตนมา ย ามเชา พวกพนอง โอกาส เปนตน แตสาเนยงจะออกเปนภาษา

อสานทงสน

71

ภาษาอสานทพบในกลอนลาทางยาวกลอนลองโขง

ภาษาอสาน ความหมาย

แจงจางปาง สวางสดใส

สฮง จะสวาง

ฮอง รอง

เอน เรยก

เซน บนรอน

โตน กระโดด

มออน พรงน

ซอยเหลอ ชวยเหลอ

ทอน เทาน

ขอแฮงใจ ขอแรงใจ

พอกน เจอกน

ขฮาย ขเหร

เฮา เรา

ออนซอน ชนชม

เหมดคน ทงคน

เหมดเวลา หมดเวลา

ตาเวน พระอาทตย

จากการศกษาภาษาอ สานทใชในกลอนลาทางยาวลองโขง พบวามการใชภาษาอย 2

ลกษณะตามทกลาวขางตนมาแลว คอภาษาพนบานอสานและภาษาไทยกลาง แตโดยทวไปหลกใน

การประพนธกลอนลาตางๆ ภาษาทใชจะถอเปนภาษาอสานทงสนถงแมนวาภาษาทพบในกลอนลา

จะเปนภาษาไทยกลาง แตภาษาพนบ านอสานกมคาทใชเหมอนกบภาษาไทยกลางอยมากมายเชน

คาวา กน ตน ไป นอน มา หา เปนตน หรอทพบเหนในกลอนลาทางยาวลองโขงนและทพบกนอยใน

ชวตประจาวนจากการพดคยสอสารกน แตจะมขอจากดททาใหมความแตกตางกน คอสาเนยงเสยง

ทเปลงออกมามความผดเพยนกน ออกไป ทงนขนอยกบองคประกอบและปจจยอนๆ ของคนไทยใน

แตละทองถนตามภมภาคทมความแตกตางกน

จากการศกษากลอนลาพบวาหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชถอยคาทคนทวไปคนเคย

และใชพดคยกนอยในชวตประจาวน ซงมรปแบบลกษณะตางๆ ดงน

ถอยคาทแสดงถงอารมณรก ซงหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดนามาบรรยายในบทเกรน

แสดงอารมณรกดวยความคดถงผชมผฟง เหตเพราะใกลเวลาเลกแสดงแลว โดยใชถอยคาออกมา

ดงน

72

แจงเอย...แจงจางปาง

เบงขอบฟาเปนเสงสาง

ไกกะโจกเจกฮอง...เสยดายคานองเวาอาย

ยามสไดแมนหางกน...แสนราพน...ละนา

ถอยคาทแสดงการอาลยอาวรณเมอจะไดลาจากซงอาจจะเปนเทคนคในการทาใหคนฟงเกด

ความประทบใจ ในถอยคาทแสดงถงความผกพนเชน

จงวาคอนสแจง แบงคซฮวนหาหมอลา

เงนมดจาสถอนคนๆ มออนเดอลงปา

สวนหมอลาสตกไกลไปหนาหาลางานใหม

ซอยเหลอไดทอนปหนาจงคอยฟง

ถอยคาทบรรยายถงชวตประจาวนของชาวบานตามชนบทของชาวอสานในตอนเชามด

ซงหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชความสามารถในการใชถอยคาบรรยายใหคนฟงไดเหน

ภาพเหมอนกบไดอยในเหตการณจรงๆ เชน

ฝงหมนกอเอยง กากะเซนเวนบน

คนทนอนกาลงลก ตนมายามเชา

เสยงตอยมองตาขาว ญาครฆองกะลน

ไกกะขนจนๆๆๆ โตนฮานพากคอน

ถอยคาออดออนใหผฟงสงสารถามงานครงตอไปใหตดตอหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร

มาแสดงใหชมอก

วาสนาบญสาวนางมนหนอย มาเหนกนเวลานอย

ฮาอายเมอฮอดบาน

ไปเหนหนาบกนอย คดเหนขอยผหวงนาแนเดอ

จาความลาเทงเวาสองเฮาแหนเดอพ...

คนหากวาบญบไดชาตน ขอหมายไวชาตซมา

ซถอวาบพเพสรางปางหลงสรรนวาส

บญแตชาตกอนกบเคยสรางฮวมกน

จงหนหลงไปคนขาง ราตรนางขอลาพ

หนไปคนละบาน งานแลวสบเหน

บอยากพดพรากเวน เวรหากจองจาไป

บอยากไกลหากมงาน จนนาไปไกล

ขอลาไกลไปหนา หากนปลาวงใหม

วาสนาสาวหมอลาบคาดได ไปนอนใหอยผเดยว

เขยวใบมอน...ละนา

73

การใชคาซา เปนการเนนยาใหเห นถงความสาคญของคานนๆ นอกจากนแลวหมอลา

ราตรศรวไล บงสทธพร ยงใชคาซาเพอแสดงลลาในการใชเสยงและลกคอ ซงพบในบทเกรนและบท

ลงทาย

เงนมดจา สถอนคน (สถอนคน) มออนเดอลงปา

วาจงใดทองคา (ทองคา) พอบกหาคนโก

การเสรมคาและการเ ลนคา ในกลอนลาทางยาวลองโขงของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร

ไมเนนเอาคาเสรมและการเลนคามาแทรกในบทกลอน เพราะตองการใหเหนถงความสามารถของ

ประพนธ การใชถอยคาทบรรยายถงสภาพไดอยางชดเจน แตอยางไรกยงไดแทรกคาเหลานเขามา

เปนบางตอน เชน

นหละพอแมเอย

สนเสยงกะลาสฮง ไกกะตบปกทา กากะเซน ฆองกะหลน เปนตน

จากการศกษาเหนไดวาหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ใชภาษาถอยคาไดอยางหลากหลาย

รปแบบ มความไพเราะเหมาะสมลงตวระหวางการใชภาษาถนอสานกบการใชภาษาไทยกลาง มการ

ใชถอยคาทแสดงถ งอารมณรก ถอยคาทแสดงถงความอาลยอาวรณ ถอยคาทบรรยายกจวตร

ประจาวนในตอนเชาตรของชาวบาน ถอยคาบรรยายสภาพธรรมชาตของสตว ตลอดจนการใชคาซา

การเลนคา เปนตน ภมปญญาและความสามารถเชนนหมอลาหรอผประพนธแตละคนไมเหมอนกน

สงเหลานชใหเหนถงประสบการณและความชานาญของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร

3. รปแบบคาประพนธ

3.1 ลกษณะคาประพนธ

ลกษณะคาประพนธของกลอนลาทางยาวของหมอลาโดยทวไปจะใชกลอนเญนเปน

หลก เพราะลกษณะของทานองเปนเสยงยาวมการเออนเสยงเลนลกคอ จงหวะคอนขางชาไมกาหนด

อตราจงหวะตายตวสามารถยดหยนไดตามอารมณของหมอลา

3.1.1 กลอนเญน มลกษณะดงน

- บทหนงม 4 วรรค

- วรรคหนงม 7-12 พยางค

- วรรคหนงม 4 หวะ

- พยางคสดทายของวรรคหนาสมผสกบพยางคตนๆ ของวรรคถดไป

3.2 โครงสรางของบทกลอน

โครงสรางคาประพนธของกลอนลาทางยาวของหมอลา หรอผประพนธ โดยทวไป

จะมลกษณะและรปแบบทเหมอนกนซงแบงออกได 3 ตอน คอ (เจรญชย ชนไพโรจน. 2526 : 27)

74

ตอนตน

-วรรคทสามหรอวรรคทส ของกลอนเญนหรอเฉพาะวรรคทส ของกลอนเญน

ตอนกลาง

- กลอนเญน

ตอนปลาย

-โอละนา... หรอ

-โอ...

3.2.1 ตอนตน เปนบทเกรน ซงหมอลาหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร เรมตนดวย

การโอ ... เพอวตถประสงคอยางใดอยางหนง เชนตองการกระตนใหคนดฟงหรอเปนการลองเสยง

เรยกเสยงเพอใหถกตองตรงกบเสยงแคน แลวตอดวยกลอนเญนอ กหนงบทซงประกอบไปดวย

ขนตอนดงน

โอยละนอ.... แลวตอดวยกลอนเญน 1 บท

แจงเอย...แจงจางปาง

เบงขอบฟาเปนเสงสาง

ไกกะโจกเจกฮอง...เสยดายคานองเวาอาย

ยามสไดแมนหางกน...แสนราพน...ละนา

จากโครงสรางในตอนตนหมอลาหมอลาราตร ศรวไล บงสทธพร ไดใชการโอ ...ขนมากอน

เพอกระตนเตอนคนฟงใหหนมาสนใจหมอลาและยงเปนการเทยบเสยงของตนเองใหตรงกบเสยง

แคนอกดวย ตอจากการโอ...ไดใชกลอนเญนมากลาวบรรยายอก 1 บท ถงแมโครงสรางโดยทวไปจะ

มคนมาศกษาคนความาแลวนามาเปนโครงสรา งหลก แตในทางปฏบตจรง หมอลาแตละคนยอมม

เทคนคลลาการสรางสรรคผลงานออกมาตามความสามารถของตนเองไดอยางอสระตามรปแบบของ

เพลงพนบานทวๆ ไป ซงหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชเทคนคลลาอสระตามความสามารถ

ของตนเองทมอยางเหมาะสม

3.2.2 ตอนกลาง เปนก ารบรรยายเนอหาแทๆ ของบทกลอน เชนกลอนลาลา ซงไดใช

ลกษณะคาประพนธทเรยกวากลอนเญน โดยไดกลาวบรรยายไว 11 บท แตในบทท 11 ไดประพนธ

ไว 14 วรรค ดงน

75

กลอนลาบทท 1

นหละพอแมเอย

อวสานสดเสยง สนเสยงลากะสฮง

ไกกะตบปกทาคนซนสะนนคอน

กาเวาวอนยามเชาโตเวยฮองววอน

เสยงนกเคาบกกอกหลอนงอยคอนเอนสงเสยง

กลอนลาบทท 2

ฝงหมนกอเอยง กากะเซนเวนบน

คนทนอนกาลงลก ตนมายามเชา

เสยงตอยมองตาขาว ญาครฆองกะลน

ไกกะขนจนๆๆๆ โตนฮานพากคอน

กลอนลาบทท 3

จงวาคอนสแจง แบงคซฮวนหาหมอลา

เงนมดจาสถอนคนๆ มออนเดอลงปา

สวนหมอลาสตกไกลไปหนาหาลางานใหม

ซอยเหลอไดทอนปหนาจงคอยฟง

กลอนลาบทท 4

บอนใดผดพลาดพลงอภยโทษใหหมอลาแนเดอ

อยาไดจาฝงใจ หากบอนใดมนบกพรอง

ขอแฮงใจนาอายนอง ใหตชมเพอกอ

พอกนโอกาสหนาจงลาแกกนเทอหลง...เดอแฟนฟง...ละนา

กลอนลาบทท 5

มาบดนหนมาสงพหมอลา

วาจงใดทองคาๆ พอบกหาคนโก

อนความโสความเวาสองเฮาเวาไปทว

ชวหรอดขฮาย ทางอายเจาอยาถอ

76

กลอนลาบทท 6

เพราะเดยวนเปนมอตกวางเฮาแสดง

คาใดแขงเกนควรบถกหใหขอไว

อภยกนเดอพความบด เจาอยาฟาวเปดหนาย

คาทอายเวานอง คาทนองเวาอาย หมายรวมฮวมหมอน

กลอนลาบทท 7

ออนซอนนาความเวา แตสองเฮาบไดฮวม

สเพยงไดแตรวมเปนซแตละคน...

กลอนลาบทท 8

เสยดายเด...เสยดายตาเวนขน เหมดคนมนแจงงาย

เหมดเวลาแลวหละอาย เฮาสไดหางกน

กลอนลาบทท 9

ความราพนลาเกยว มาตายนาแตผวเพน...เดนอ

เพลนแตนาเวาซ เมยบกอายบคดนา

กลอนลาบทท 10

คนเซาลาบานเมอบาน งานหลงเฮาจงพอกนใหม...เดอพเดอ...

อายไปลากบไผกะใหคดฮอดนอง ผนอนแลงเปลยวพลอย...แนเดอ

กลอนลาบทท 11

วาสนาบญสาวนางมนหนอย มาเหนกนเวลานอย

ฮาอายเมอฮอดบาน

ไปเหนหนาบกนอย คดเหนขอยผหวงนาแนเดอ

จาความลาเทงเวาสองเฮาแหนเดอพ...

คนหากวาบญบไดชาตน ขอหมายไวชาตซมา

ซถอวาบพเพสรางปางหลงสรรนวาส

บญแตชาตกอนกบเคยสรางฮวมกน

จงหนหลงไปคนขาง ราตรนางขอลาพ

หนไปคนละบาน งานแลวสบเหน

บอยากพดพรากเวน เวรหากจองจาไป

77

บอยากไกลหากมงาน จนนาไปใกล

ขอลาไกลไปหนา หากนปลาวงใหม

วาสนาสาวหมอลาบคาดได ไปนอนใหอยผเดยว

เขยวใบมอน...ละนา

เหนไดวากลอนลาในบทท 11 จะมอย 14 วรรค ทงนหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ได

นามาเปนบทสดทายกอนทจะจบกลอนลา ซงถอเปนความคดอสระอกอยางหนงในการประพนธทอย

นอกเหนอจากหลกการทกลาวมาแลว เปนตน

3.2.3 ตอนปลาย เปนตอนสดทายกอนทจะจบบทกลอนจรงๆ ซงหมอลาราตรศรวไล

บงสทธพร ไดใชหลกการเดยวกนกบโครงสรางกลอนลาทวไป และวรรคสดทายมคารองวา “เขยวใบ

มอน...ละนา...” หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชเทคนคลลาในการเออน เสยงและเลนลกคอได

อยางยาวนานอยากจะหาใครมาเทยบได

4. การแบงวรรคตอน

กลอนลาทางยาวโดยทวไปทานองลาจะมลกษณะการเออนแสดงอารมณโศก จงมจงหวะ

คอนขางชาออนโยนมการเออนเสยงเพอใหเกดความไพเราะแกผฟง กลอนลาทางยาวลองโขงของ

หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร กเชนกน โดยแบงวรรคตอน จงหวะ และลลาตามแบบโครงสรางคา

ประพนธโดยทวไป แตหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชเทคนคในการ ซาคา และเลนคา

โดยเฉพาะเทคนคลลาในการเออนเสยงและเลนลกคอไดอยางนาฟง มความไพเราะ เหมาะสมลงตว

เปนอยางยง การแบงวรรค ตอน จงหวะลลาของกลอนลาทางยาวลองโขง อตราจงหวะของกลอนลา

ใชลกษณะกลอนเญน จงหวะจะไมลงตวทกครงไป การดาเนนชวงจงหวะอาจไมสมาเสมอ เพราะ

ลกษณะของกลอนเญนคอนขางชา และเทคนคของหมอลาแตละคนไมเหมอนกน แสดงใหเหนโดยใช

หองเพลงของโนตไทย ดงน

ตอนตน เปนบทเกรนเรมตนดวยการโอ...

- - - โอย- - - -- ละ- นอ- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

- - - ซ- - - - - - ล - ท- - - - - - - - - - - - - รด-ท- - - - - -

การโอ...ของหมอลาแตละคนไมเหมอนกน บางคนโอ ..สนๆ ไมมการเออน ไมมการเลนคอก

ยอมได แตการโอ...ของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร จะมความพเศษในการเลนลกคอ ไพเราะนา

ฟงเปนอยางยง เนองจากมพรสวรรคและความสามารถ โดยความยาวและจงหวะไมตายตวจะยด

หรอหดกไดขนอยกบสถานการณ

78

ตอนกลาง เปนการเดนกลอนบรรยายเนอหาของกลอนลา โดยบรรยายไปตามวตถประสงค

ทต งไว ซงในครงนหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ตองการใชกลอนนเปนการลาลาผชมผฟงกอนท

การแสดงจะสนสดลง ลกษณะกลอนลาแสดงใหเหนเปนบทๆ ไดดงน

กลอนลาบทท 1

- น หละ

พอ

-แม - เอย - อ ว

สาน

-สด -

เสยง

- สน

เสยง ลา

- กะ ส ฮง - ไก กะ

ตบ

- ปก -

ทา

- ฟ ซ ฟ - ร – ร - ร ฟ ร - ล - ฟ - ร ด ท - ร ท ด - ท ซ ฟ - ด - ท

- ขน -

ซน

- สะ นน

คอน

- กา เวา

วอน

- ยาม -

เชา

- โต -

เวย

- ฮอง ว

วอน

- เสยง

นก เคา

- บก กอก

หลอน

- ด - ซ - ล ฟ ด - ล ฟ ฟ - ล - ซ - ท - ล - ท ด ท - ฟ ร ด - ร ด ล

-งอย คอน

เอน

-สง- เสยง

- ล ล ฟ - ล – ซ

กลอนลาในบทนมคาเสรมเขามากอนเพอเปนการทกทายผชมหรอเปนการเอ ยนากอนทจะ

กลาวเนอหา วรรคท 1 ม 4 จงหวะ วรรคท 2 ม 4 จงหวะ วรรคท 3 ม 4 จงหวะ วรรคท 4 ม 4

จงหวะ และวรรคท 5 ม 2 จงหวะ

กลอนลาบทท 2

- ฝง หม

นก

- อ –

เอยง

-กา กะ

เซน

- เวน -

บน

- คน ท

นอน

- กา ลง

ลก

- ตน - มา - ยาม -

เชา

- ร ฟ ร - ฟ – ซ - ท ด ล - ล - ซ - ร ด ล - ฟ ซ ฟ - ด - ล - ม - ซ

-เสยง

ตอย มอง

-ตา –

ขาว

- ญา- คร - ฆอง กะ

ลน

- ไก กะ

ขน

- จน - จน - โตน -

ฮาน

- พาก -

คอน

- ด ล ฟ - ด – ท - ม - ท - ม ท ด - ด ม ท - ซ - ซ - ฟ - ด - ซ - ล

79

กลอนลาบทท 2 วรรคท 1 ม 4 จงหวะ วรรคท 2 ม 4 จงหวะ วรรคท 3 ม 4 จงหวะ วรรค

ท 4 ม 4 จงหวะ และ ไดซาคา คา วา จน จน เพอเปนการเนนยาคาทจะสอใหผชมรสกการกระทา

นนๆ วรรคท 5 ม 2 จงหวะ เปนลกษณะความคดอสระในการประพนธทนอกเหนอจากหลกการท

กลาวไว

กลอนลาบทท 3

- จ ง วา

คอน

- ส – แจง - แบงค ซ

ฮวน

- หา หมอ

ลา

- เงน มด

จา

- ส ถอน

คน ๆ

- มอ อน

เดอ

- ลง- ปา

- ซ ด ท - ร – ด - ท ด ร - ร ด ท - ท ซ ฟ - ฟ ซ ฟ - ร ฟ ร - ท - ร

-สวน หมอ

ลา

- ส ตก

ไกล

- ไป -

หนา

หา ลา

งาน ใหม

- ซอย

เหลอ ได

- ทอ - น - ป - หนา - จง คอย

ฟง

- ฟ ร ด - ร ท ด - ล - ฟ ซ ล ซ ฟ - ล ด ล - ฟ - ท - ท - ซ - ร ด ล

กลอนลาบทท 3 วรรคท 1 ม 4 จงหวะ วรรคท 2 ม 4 จงหวะ วรรคท 3 ม 4 จงหวะ วรรคท

4 ม 4 จงหวะ และ ไดซาคา คาวา สถอนคน เพอเปนการเนนยาคาทจะสอใหผชมรสกการกระทา

นนๆ ทานองจงหวะไพเราะเหมาะสมลงตวเปนอยางยง

กลอนลาบทท 4

- บอนใด

ผด

- พลาด –

พลง

-อ ภย

โทษ

-ให หมอ

ลา

-แน -เดอ - อยา ได

จา

- ฝง -ใจ -หาก

บอน ใด

- ท ด ท - ฟ – ร - ร ด ร - ซ ฟ ร - ด - ฟ - ร ด ล - ฟ - ล - ท ด ล

-มน บก

พรอง

- ขอ แฮง

ใจ

- นา อาย

นอง

- ให ต

ชม

- เพอ -

กอ

- พอ -

กน

- โอ กาส

หนา

- จง ลา

แก

- ท ด ท - ฟ ร ด - ร ด ร - ซ ฟ ร - ด - ฟ - ร ด ล - ฟ - ล - ท ด ล

- กน เทอ

หลง

- ฟ ล ซ

80

กลอนลาบทท 4 วรรคท 1 ม 4 จงหวะ วรรคท 2 ม 4 จงหวะ วรรคท 3 ม 4 จงหวะ วรรค

ท 4 ม 4 จงหวะ และ ไดซาคา คาวา จน จน เพอเปนการเนนยาคาทจะสอใหผชมรสกการกระทา

นนๆ วรรคท 5 ม 2 จงหวะ เปนลกษณะความคดอสระในการประพนธทนอกเหนอจากหลกการท

กลาวไว

กลอนลาบทท 5

- - - มา - บด – น - หน มา

สง

- พ หมอ

ลา

- วา จง

ใด

- ทอง -คา

ๆ

- พอ บก

หา

- คน - โก

- - - ฟ - ล – ซ - ร ด ฟ - ล ซ ด - ด ล ซ - ร - ด - ซ ฟ ร - ล - ฟ

-อน

ความ โส

- ความ -

เวา

- สอง -

เฮา

- เวา ไป

ทว

- ชว หรอ

ด

- ข - ฮาย - ทาง -

อาย

- เจา อยา

ถอ

- ซ ล ด - ร - ด - ฟ - ล - ฟ ล ด - ด ร ฟ - ด - ท - ล - ซ - ฟ ร ด

กลอนลาบทท 5 วรรคท 1 ม 4 จงหวะ วรรคท 2 ม 4 จงหวะ วรรคท 3 ม 4 จงหวะ วรรคท

4 ม 4 จงหวะ และ ไดซาคา คาวา ทองคา เพอเปนการเนนยาคาทจะสอใหผชมรสกการกระทานนๆ

มความไพเราะเหมาะสมลงตวเปนอยางยง

กลอนลาบทท 6

- เพราะ

เดยว น

- เปน -

มอ

- ตก -

วาง

- เฮา

แสดง

- คา ใด

แขง

- เกน -

ควร

- บ ถก ห - ให ขอ

ไว

- ซ ล ด - ซ - ล - ฟ - ร - ด ฟ ร - ล ฟ ด - ล - ซ - ด ท ซ - ล ด ซ

- - อ ภย - กนเดอ

พ

- ความ บ

ด

-เจาอยา

ฟาว

- - เปด

หนาย

-คาทอาย -เวา-นอง -คาทนอง

- - ร ท - ด ฟ ล - ด ท ล - ซ ด ฟ - - ฟ ล - ซ ล ฟ - ร - ฟ - ท ฟ ร

-เวา-อาย - หมาย -

รวม

- ฮวม -

หมอน

- ฟ - ด - ม - ซ - ซ - ด

81

กลอนลาบทท 6 วรรคท 1 ม 4 จงหวะ วรรคท 2 ม 4 จงหวะ วรรคท 3 ม 4 จงหวะ วรรค

ท 4 ม 4 จงหวะ วรรคท 5 ม 3 จงหวะ เปนลกษณะความคดอสระในการประพนธทนอกเหนอจาก

หลกการทกลาวไว

กลอนลาบทท 7

- ออน

ซอน นา

- ความ -

เวา

- แต สอง

เฮา

- บ ได

ฮวม

- ส เพยง

ได

- แต -

รวม

- เปน - ซ - แต ละ

คน

- ท ด ร - ด - ซ - ท ร ม - ม ซ ล - ด ท ด - ซ - ม - ล - ด - ซ ท ล

กลอนลาบทท 7 วรรคท 1 ม 4 จงหวะ วรรคท 2 ม 4 จงหวะ จะเหนไดวากลอนลาในบทท

7 จะม 2 วรรค ซง เปนลกษณะความคดอสระในการประพนธทนอกเหนอจากหลกการทกลาวไว

กลอนลาบทท 8

- เสย

ดาย เด

-เสยดาย

ตา

-เวน-ขน - เหมด -

คน

- มน แจง

งาย

- เหมด -

เวลา

- แลว

หละ อาย

- เฮา ส

ได

- ท ฟ ซ - ล ร ม - ร - ด - ม - ซ - ม ท ด - ท - ฟ - ด ม ท - ม ร ฟ

- หาง -กน

- ม - ท

กลอนลาบทท 8 วรรคท 1 ม 4 จงหวะ วรรคท 2 ม 4 จงหวะ จะเหนไดวากลอนลาในบทท

7 จะม 3 วรรค ซง เปนลกษณะความคดอสระในการประพนธทนอกเหนอจากหลกการทกลาวไว

กลอนลาบทท 9

- ความ

รา พน

- ลา -

เกยว

- มา ตาย

นา

-แตผวเพน -เด-นอ - เพลน

แต นา

- เวา - ซ - เมย บก

อาย

- ม ซ ล - ฟ - ซ - ร ด ล - ซ ม ร - ล - ด - ซ ร ด - ล - ฟ - ล ด ซ

- บ คด

นา

- ฟ ล ซ

82

กลอนลาบทท 9 วรรคท 1 ม 4 จงหวะ วรรคท 2 ม 4 จงหวะ จะเหนไดวากลอนลาในบทท

9 จะม 3 วรรค ซง เปนลกษณะความคดอสระในการประพนธทนอกเหนอจากหลกการทกลาวไว

กลอนลาบทท 10

- คน

เซา ลา

- เมอ -

บาน

- งาน -

หลง

-เฮาจง

พอ

-กน-ใหม -อายไป

ลา

-กบ-ไผ -กะใหคด

- ล ซ ด - ล - ฟ - ร - ด - ร ด ฟ - ล - ซ - ฟ ซ ล - ม - ด - ล ซ ท

-ฮอด-นอง - ผ นอน

แลง

-เปลยว -

พลอย

-แน-เดอ

-ซ-ม -รดล -ซ-ร -ม-ด

กลอนลาบทท 10 วรรคท 1 ม 4 จงหวะ วรรคท 2 ม 4 จงหวะ จะเหนไดวากลอนลา ในบทท

9 จะม 3 วรรค ซง เปนลกษณะความคดอสระในการประพนธทนอกเหนอจากหลกการทกลาวไว

กลอนลาบทท 11

- วา ส

นา

- บญ สาว

นาง

- มน -

หนอย

- มา เหน

กน

- เว ลา

นอย

- ฮา อาย

เมอ

- ฮอด -

บาน

- ไป เหน

หนา

- ท ด ร - ด ซ ท ร - ด- - ซ ม ล - ท ฟ ซ - ด ล ฟ - ล - ซ - ม ท ด

- แมบก

นอย

- คด เหน

ขอย

- ผ หวง

นา

- แน -

เดอ

- จา

ความ ลา

- เทง

ความ เวา

- สอง -

เฮา

- แหน

เดอ พ

- ด ม ท - ล ม ฟ - ซ ล ฟ - ร – ด - ม ร ด - ฟ ด ล - ด – ซ - ฟ ซ ล

- คน หาก

วา

-บญบได -ชาต-น - ขอ

หมาย ไว

- ชาต ซ

มา

- ซ ถอ

วา

- บพ เพ

สราง

- - ปาง

หลง

- ล ฟ ซ - ท ด ล - ซ - ม - ซ ล ท - ม ซ ล - ด ล ฟ - ล ซ ด - - ล ฟ

- สรร น

วาส

- บญ แต

ชาต

- กอน - ก - บ เคย

สราง

- ฮวม -

กน

- จง หน

หลง

- ไป คน

ขาง

- รา ตร

นาง

- ล ซ ม - ล ร ซ - ซ - ม - ซ ด ท - ล - ฟ - ร ด ฟ - ด ล ซ - ซ ด ท

83

- ขอ ลา

พ

- หน ไป

คน

- ละ -

บาน

- งาน -

แลว

- ส บ

เหน

- บ อยาก

พด

- พราก -

เวน

- เวร หาก

จอง

- ม ร ด - ท ร ด - ร - ด - ฟ - ซ - ด ฟ ร - ร ด ล - ฟ - ร - ซ ล ซ

- จา - ไป - บ อยาก

ไกล

- หาก ม

งาน

- จน - นา - ไป -

ใกล

- ขอ ลา

ไกล

- ไป -

หนา

- หา กน

ปลา

- ซ - ม - ล ด ซ - ด ล ร - ร - ซ - ร - ด - ด ล ร - ฟ - ล - ร ฟ ซ

- วง -

ใหม

- วา ส

นา

- สาว

หมอ ลา

- บ คาด

ได

- ไป นอน

ให

- อย ผ

เดยว

- - - เขยว - ใบ -

มอน

- ด - ซ - ม ฟ ล - ม ด ร - ฟ ซ ล - ม ล ท - ฟ ร ซ - - - ด - ด - ฟ

- ละ - นา

- ซ - ฟ

กลอนลาในบทท 11 จะม 15 วรรค หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชความคดอสระใน

การประพนธทนอกเหนอจากหลกการทกลาวไว และวรรคสดทายไดใชลลาในการทอดเสยงดง

จงหวะใหคอยๆ ชาลง และเทคนคในการเออนเสยงเลนลกคอไดอยางยาวนานเหมาะสมลงตวเปน

อยางยง

ตอนปลาย เปนคากลาวสนๆ เพอใหคนฟงรวากลอนลาไดจบลงแลว ซงมจงหวะรปแบบท

ชดเจน คอคาวา เขยวใบมอน...ละนา...

- - - เขยว - ใบ - มอน - - - - - - - - - ละ - นา - - - - - - - - - - - -

- - - ม - ร ท - - - - - - - - - - - - - - - - ล - ฟ - - - - - - - ล - - - - -

5. โครงสรางทานองกลอนลา

ทานองกลอนลาทางยาวลองโขงของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดแบงวรรคตอน จงหวะ

และลลาตามแบบลกษณะโครงสรางคาประพนธของกลอนลาทางยาวโดยทวไป หมอลาราตรศรวไล

บงสทธพร ใชเทคนคในการเออนเสยงทาใหเกดความไพเราะและแปลกไปจากหมอลาคนอนๆ และ

ยงมความสามารถแตงทานองกลอนลาใหมความพเศษใหแตกตางจากหมอลาคนอนๆ ไดอกดวย

84

การประพนธกลอนลาทางยาว จะใชกลอนเญนเปนหลกซงมรปแบบทชดเจน ทานอ งของ

กลอนลาไมชดเจน ในแตละวรรคมทานองไมแนนอนตายตว จะยดลกตกในจงหวะท 1 จงหวะท 2

จงหวะท 3 และจงหวะท 4 เปนหลก ลกตกดงกลาวทพบในกลอนลาทางยาวของหมอลาโดยทวไปจะ

มอย 3 เสยง เสยงโด เสยงม และเสยงซอล แตทงนกไมกาหนดวาจะตองมลกตก อยท 3 เสยงน

เทานน เสยงอนๆ จะนามาใชกไดขนอยกบความสามารถของหมอลาทจะนามาใชใหมความไพเราะ

เหมาะสมลงตวเพยงใด

ลกษณะของกลอนเญน เปนลกษณะของทานองทเนนการเออนเสยงเลนลกคอ จงหวะ

สามารถยดหยนไดไมตายตว กลอนเญนในบทหนงๆ จะม 4 วรรค โดยสวนใหญลกตกในจงหวะ ท 4

ของวรรคแรกจะไมซากบลกตกจงหวะท 4 ของวรรคถดไป แตทงนไมถอเปนหลกตายตวเสมอไป

หมอลาบางคนอาจจะใชลกตกของจงหวะท 4 ในวรรคแรก เปนเสยงเดยวกบลกตกในจงหวะท 4

ของวรรคตอไปกได และโครงสรางใหญๆ ของทานองกลอนลาทางยาวจะม 2 ทานอง คลายกบวรรค

ถามและวรรคตอบ เมอตอบเสรจแลวกถามอก หรอตอบแลวอยากจะตอบอกกไดไปจนกวาจะจบ

85

การวเคราะหกลอนลา ลาเตยอาลาพาจาก

1. เนอหาของกลอนลา

คารองในบทกลอนน สวนใหญจะใชภาษาพนบานอสานเปนหลก ม ภาษาไทยกลางเปน

บางวรรค บางประโยค เพอความสละสลวยในการใชคา และเหมาะสมกบทานองกลอนลา โดยเนอ

รองกลอนลาทางเตยอาลาพาจากมดงน

กลอนลาอาลาพาจาก

(เตยพมา)

ลาทลาไปกอนหนา เจาภาพศรทธาผสรางบญ

ลาทลาไปกอนหนา เจาภาพศรทธาผสรางบญ

หมอลาขอขอบพระคณ ทเกอหนนใหมาแสดง

อกผฟงทงหลาย ทงหญงและชายเชยรกนเตมแรง

สามคคฮกแพง ระโหยโรยแรงตามๆ กน

(เตยธรรมดา)

สขสนตกนมาพอแลว สนกโฮแซวเทงฟอนเทงมวน

เดกสมควรโจไวทอนๆ เกนนสตาวลง

สมประสงคนากนทกทาน ใหสขสาราญอยาไดไขปวย

ใหราใหรวยโชคดทกทาน ใหยนหมนอยหมนป

(เตยโขง)

ลาทลาไปกอนหนา หมอลาขอลาใหโชคดทกคน

ลาทลาไปกอนหนา หมอลาขอลาใหทกคนโชคด

โอกาสหนาตดตออกท สานกงานราตรทเมองขอนแกน

หมอลาหมอแคน มใหเลอกมากมาย

ตดตอกแสนสบาย โทรศพททางไกลรวดเรวหนกหนา

สองสสามศนยเจดศนย นนหนา รบโทรไปหาจะมาราให

จะชอบแบบไหน ถงใจอยางน

ตดตอแมราตร แลวจะไมผดหวง

86

(เตยธรรมดา)

คนอยากฟงทหนา ใหโทรไปหาจองเอาไวกอน

คนไปหาจองเอาฮอนๆ บฮอนไดคกดงใจ

อยากไดไผใหโทรไปท แมครราตรทเมองขอนแกน

มหมอลาหมอแคนใหญนอยๆ หลายรอยเลอกเบงเอา

โทรศพทนนเดอเจา ศนยสสามสองสสามศนยเจดศนย

หมนทนท ฮเร องกนในเดยวนน

ตกลงกนเดอราคาจาง สวางหวใจสองกาสองฝาย

สขสาบายเดอหละแมนทอนนๆ เกนหนแมนบม

ขอใหโชคด กนทกถวนหนา

หมอลาสลาเจาไปหนา หมอลาสลาเจาไปแลว……

กลอนลาอาลาพาจากของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร เปนผประพนธขนเองเปนบท

กลอนหนงทใชในการอาลาแสดงในครงนนๆ นบไดวาเ ปนกลอนลาทไดรบความนยม จดเดนของ

การลาอาลาพาจากเปนการบรรยายเกยวกบตวหมอลา ถาหากมงานการแสดงสามารถตดตอหมอลา

ราตรศรวไล

บงสทธพร ไมวาไปแสดงงานไกลหรอใกลราคาสามารถตอรองกนได

กลอนลาบทท 1

(เตยพมา)

ลาทลาไปกอนหนา เจาภาพศรทธาผสรางบญ

ลาทลาไปกอนหนา เจาภาพศรทธาผสรางบญ

หมอลาขอขอบพระคณ ทเกอหนนใหมาแสดง

อกผฟงทงหลาย ทงหญงและชายเชยรกนเตมแรง

สามคคฮกแพง ระโหยโรยแรงตามๆ กน

เนอหาเปนการบอกกลาววา การแสดงหมอลาในครงนจะไดยตลงแลวถงเวลาทจะตองจากกน

หมอลาขอขอบพระคณททานผชมผฟงมาชวยเชยรกนในคาคนน การแสดงหมอลาในสมยกอนจะลา

จนถงเชา คนทมาชมการแสดงกเหนอยลาไปตามๆ กน

87

(เตยธรรมดา)

สขสนตกนมาพอแลว สนกโฮแซวเทงฟอนเทงมวน

เดกสมควรโจไวทอนๆ เกนนสตาวลง

สมประสงคนากนทกทาน ใหสขสาราญอยาไดไขปวย

ใหราใหรวยโชคดทกทาน ใหยนหมนอยหมนป

กลอนลาในบทนขยายความตอจากเหตการณบทท 1 (เตยพมา) ทกคนไดรบความสขมา

ตลอดทงคนแลว คนนขอจบการแสดงวาเทาน และขออวยพรใหทานผชมจงมแตค วามสขอยาไดม

ความทกข ขอใหมเงนทองมากมาย

(เตยโขง)

ลาทลาไปกอนหนา หมอลาขอลาใหโชคดทกคน

ลาทลาไปกอนหนา หมอลาขอลาใหทกคนโชคด

โอกาสหนาตดตออกท สานกงานราตรทเมองขอนแกน

หมอลาหมอแคน มใหเลอกมากมาย

ตดตอกแสนสบาย โทรศพททางไกลรวดเรวหนกหนา

สองสสามศนยเจดศนย นนหนา รบโทรไปหาจะมาราให

จะชอบแบบไหน ถงใจอยางน

ตดตอแมราตร แลวจะไมผดหวง

ความหมายของกลอนลาบทนเปนการยาใหผชมผฟงรวาการแสดงใกลจะสนสดลงแลว

และขอใหทกทานโชคด โอกาสหนาคอยเจอกนใหมทสานกงานหมอลาแมราตรทเมองขอนแกน หมอ

ลาดงๆ มใหเลอกมากมาย ตดตอไดทเบอร สองสสามศนยเจดศนย ใหตดตอมาราตรโดยตรงแลว

ทานจะไมผดหวง

(เตยธรรมดา)

คนอยากฟงทหนา ใหโทรไปหาจองเอาไวกอน

คนไปหาจองเอาฮอนๆ บฮอนไดคกดงใจ

อยากไดไผใหโทรไปท แมครราตรทเมองขอนแกน

มหมอลาหมอแคนใหญนอยๆ หลายรอยเลอกเบงเอา

โทรศพทนนเดอเจา ศนยสสามสองสสามศนยเจดศนย หมนทนทเรองกนในเดยวนน

ตกลงกนเดอราคาจาง สวางหวใจสองกาสองฝาย

สขสาบายเดอหละแมนทอนนๆ เกนหนแมนบม

ขอใหโชคด กนทกถวนหนา

หมอลาสลาเจาไปหนา หมอลาสลาเจาไปแลว…

88

กลอนลาในบทนขยายความวาถาอยากชมอยากฟงหมอลาครงหนาใหโทรศพทไปจอง

ลวงหนาได ถาไปจองกระชนชดอาจจะผดหวงไดเพราะควการแสดงคอนขางเยอะมาก มทงหมอลา

และหมอแคนใหเลอกมากมาย เรองราคาวาจางตอรองราคากนไดจะไดสบายใจไดทงผจางและผถก

จาง สดทายนขอใหทกทานจงมแตความสขความเจรญตลอดไป

2. ภาษาและการใชถอยคา

กลอนลาอาลาพาจากมการใชภาษาอย 2 ลกษณะ คอภาษาอสานและภาษาไทยกลาง

กลอนลามทงหมด 4 บท กลอนลาท 1 และ 3 เปนทานองลาเตยพมาและเตยโขงซงเปนทานองลาเตย

แบบใหม ภาษาทใชเปนภาษาไทยกลางเปนหลก เปนการออกเสยงภาษาไทยกลางสาเนยงภาษาอสาน

ตามรปแบบคาประพนธ และทานอง ในบางครงเตยพมาและเตยโขง อาจมภาษาถนอสานปะปนอย

บางแตไมมากนก สวนบทกลอนลาท 2 และ 4 เปนทานองเตยธรรมดา ซงเปนทานองเตยแบบพนบาน

ภาษาทใชจะใชภาษาอสานเปนหลก

ภาษาอสานทพบในกลอนลาอาลาพาจาก

ภาษาอสาน ความหมาย

ฮกแพง รกอยางทนะทะนอม

เดก ดก

โจไว พอไวแคน

ตาวลง จบลง

ฮอน รอน

ไผ ใคร

เบง ด

ฮเรอง รเร อง

เทง บน

บม ไมม

ทอนน เทานน

โฮแซว สนกสนาน

จากการศกษาพบวาในบทกลอนลาอาลาพาจาก บทกลอน ลาท 2 ภาษาทใชเปนทง

ภาษาอสานและภาษาไทยกลาง การใชภาษาทงสองกลมนทาใหเปนทนยมของผฟงทวไป และผฟง

ทไมใชคนอสานกเขาใจได เชน

89

สขสนตกนมาพอแลว สนกโฮแซวเทงฟอนเทงมวน

เดกสมควรโจไวทอนๆ เกนนสตาวลง

สมประสงคนากนทกทาน ใหสขสาราญอยาไดไขปวย

ใหราใหรวยโชคดทกทาน ใหยนหมนอยหมนป

ภาษาไทยกลางไดแก สขสนต พอแลว สมควร สมประสงค ทกทาน สขสาราญ โชคด ซง

เปนทเขาใจความหมายโดยทวไปอยแลว

จาการวเคราะหกลอนลา พบวาหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ได ใชถอยคาทคนทวไป

คนเคย และใชพดคยกนอยในชวตประจาวน ทมรปแบบลกษณะตางๆ ดงน

ถอยคาซาเปนการเนนยาใหเหนถงความสาคญของคาพดนน หรอซาเพอเรยกรองความสนใจ

นอกจากนหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ยงใชคาซาเพอโชวลลาการใชเสยงและล กคออยางไพเราะ

เชน

ลาทลาไปกอนหนา เจาภาพศรทธาผสรางบญ

ลาทลาไปกอนหนา เจาภาพศรทธาผสรางบญ

หมอลาขอขอบพระคณ ทเกอหนนใหมาแสดง

อกผฟงทงหลาย ทงหญงและชายเชยรกนเตมแรง

สามคคฮกแพง ระโหยโรยแรงตามๆ กน

การเสรมคาเ ปนวธการอกแบบหนงทหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดนามาใชเพอเสรม

ความหมายของประโยคหนา เชน

คนอยากฟงทหนา ใหโทรไปหาจองเอาไวกอน

คนไปหาจองเอาฮอนๆ บฮอนไดคกดงใจ

อยากไดไผใหโทรไปท แมครราตรทเมองขอนแกน

มหมอลาหมอแคนใหญนอยๆ หลายรอยเลอกเบงเอา

โทรศพทนนเดอเจา ศนยสสามสองสสามศนยเจดศนย

หมนทนท ฮเร องกนในเดยวนน

ตกลงกนเดอราคาจาง สวางหวใจสองกาสองฝาย

สขสาบายเดอหละแมนทอนนๆ เกนหนแมนบม

หมอลาสลาเจาไปหนา หมอลาสลาเจาไปแลว……

จากการศกษาเหนไดวาหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชถอยคาอยางหลากหลายเหมาะสม

ลงตวไดแก การใชคาซา ถอยคาทใชแสดงอารมณรก การเลนคา การเสรมคา ความสามารถเชนน

หมอลาหรอผประพนธแตละคนมไมเหมอนกนแสดงใหเหนถงประสบการณความชานาญของหมอลา

ราตรศรวไล บงสทธพร ไดอยางชดเจน

90

3. รปแบบการประพนธ

3.1 ลกษณะคาประพนธ กลอนลาอาลาพาจากมลกษณะคาประพนธเปนแบบกลอนตด

จงหวะและทวงทานองคอนขางเรว สนกสนานถอยคามลกษณะเปนเสยงตด เสยงหวน ไมเนนการ

เออนเสยงและเลนลกคอ

3.2 โครงสรางของบทกลอน ในกลอนลาอาลาพาจากเปนการเนนเอาลาเตยในรปแบบ

ตางๆ มาลาเขาดวยกน คอมตงแตเตยธรรมดา เตยพมา และเตยโขง

4. การแบงวรรคตอน จงหวะและลลาของกลอนลา

ดงทกลาวมาแลววากลอนลาอาลาพาจาก จะมทานองลาเตยอย 3 ทานอง คอ ทานองเตย

ธรรมดา ทานองเตยพมา และทานองเตยโขง ในกลอนลาบทท 1 เปนทานองเตยพมา กลอนลาบทท

2 และ4 เปนทานองเตยธรรมดา และกลอนลาบทท 3 เปนทานองเตยโขง ซงการนบจงหวะและวรรค

นบไดดงน

เตยธรรมดา 1 บทม 4 วรรค 1 วรรค ม 4 จงหวะ

เตยพมา 1 บทม 4 วรรค 1 วรรค ม 4 จงหวะ

เตยโขง 1 บท ม 3 วรรค วรรคท 1 ม 4 จงหวะ วรรคท 2 ม 4 จงหวะ วรรคท 3 ม 2 จงหวะ

แสดงใหเหนโดยใชหองเพลงของโนตไทย (โนต 8 หอง) จงหวะท 1 ของวรรคจะอยจงหวะ

ตกของหองท 2 ของบรรทด จงหวะท 2 ของวรรคจะอยจงหวะตกของหองท 4 ของบรรทด จงหวะท

3 ของวรรคจะอยจงหวะตกของหองท 6 ของบรรทด จงหวะท 4 ของวรรคจะอยจงหวะตกของหองท

8 ของบรรทด ดงน

จงหวะ

1 2 3 4

กลอนลาบทท 1

- ลา - ท - ลา - ไป - กอน -

หนา

- เจา -

ภาพ

- ศรท-ธา - ผ -

สราง

- - - บญ - - - -

- ท - ท - ล - ซ - ท - ล - ซ - ม - ล - ร - ท - ซ - - - ร - - - -

- หมอ -

ลา

- ขอ-ขอบ - พระ -

คณ

- - - ท - - - - - เกอ -

หนน

- ให- มา - - แสดง

- ม - ร - ล - ด - ล - ร - - - ร - - - - - ล - ซ - ฟ - ล - - ม ฟ

91

- - - อก - ผ - ฟง - - - - - ทง -

หลาย

-ทง-หญง - และ -

ชาย

-เชยร-กน -เตม-แรง

- - - ร - ซ - ล - - - - - ล - ฟ - ซ - ล - ด - ล - ซ - ล - ร - ม

- - - สา - มค - ค - - - - - ฮก -

แพง

- ระ- โหย - โรย-แรง - -ตามๆ - - - กน

- - - ร - ร - ม - - - - - ล - ซ - ล - ด - ม - ฟ - - ท ท - - - ล

กลอนลาในบทท 1 การประพนธกลอนลาในบทท 1 น มการเลนคา คาวา ลาท ลาไป

เพอใหกลอนลามลกเลนทหลากหลายไมนาเบอ และมจงหวะสนกสนาน

กลอนลาบทท 2

-สข-สนต -กน-มา -พอ-แลว - - สนก -โฮ-แซว -เทง-ฟอน -เทง-มวน - - - เดก

- ซ - ฟ - ม - ร - ล - ร - - - ด ล - ฟ - ล - ร - ล - ร - ซ - - - ด

- สม-ควร - โจ - ไว - ทอ-น - - - - - เกน - น - - - ส - - ตาวลง - - - สม

- ร - ล - ฟ - ซ - ล - ร - - - - - ล - ด - - - ล - - ฟ ซ - - - ซ

-ประ-สงค - นา-กน -ทก-ทาน -ให- สข - สา-ราญ -อยา-ได -ไข-ปวย -ให-รา

- ด - ม - ฟ - ร - ล - ซ - ด - ร - ซ - ร - ล - ฟ - ท - ซ - ร - ล

-ให-รวย -โชค-ด -ทก-ทาน - - ใหยน - - -หมน - - - อย -หมน-ป

- ฟ - ล - ซ - ท - ท - ท - - ฟ ร - - - ล - - - ฟ - ล - ด

กลอนลาบทท 2 ม 8 วรรค วรรคท 8 จะม 3 จงหวะ วรรคท 3 ตรงคาวา ทอนๆ ถอเปน

ลกษณะลลาการใชคาซาของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ทตองการจะเนนคาเพอใหทานผชมสนใจ

92

กลอนลาบทท 3

- ลา- ท - ลา -ไป -กอน -

หนา

- หมอ-ลา - ขอ - ลา -ใหโชคด - ทก-คน - - - -

- ท - ท - ล - ซ - ซ - ม - ท - ซ - ท - ร - ซ ร ด - ม - ล - - - -

- ลา - ท - ลา-ไป -กอน -

หนา

-หมอ-ลา -ขอ-ลา -ใหทกคน -โชค-ด - - - -

- ท - ท - ล - ซ - ซ - ม - ท - ล - ท - ร - ซ ม ล - ร - ด - - - -

-โอกาส

หนา

- ตด -

ตอ

- อก - ท -

สานกงาน

- รา - ตร - ท -เมอง -ขอน -

แกน

-หมอ-ลา

- ซ ล ท - ฟ - ล - ล - ด - ร ด ล - ร - ม - ซ - ม - ล - ฟ - ท - ล

-หมอ -

แคน

-มใหเลอก -มาก-มาย -ตด-ตอ -ก-แสน - - สบาย -โทร -

ศพท

-ทาง-ไกล

- ท - ม - ด ล ร - ล - ล - ฟ - ล - ม - ล - - ท ล - ท - ร - ท - ม

- รวด-เรว -หนก -

หนา

-สองส

สาม

-ศนยเจด

ศนย

-นน-หนา -รบ-โทร -ไป-หา -จะ-มา

- ร - ม - ซ - ล - ร ด ล - ท ซ ร - ล - ม - ฟ - ล - ท - ซ - ร - ล

-ลา-ให -จะ-ชอบ -แบบ -

ไหน

-ถง-ใจ -อยาง-น -ตดตอแม -รา-ตร -แลวจะ

ไม

- ท - ท - ล - ซ - ท - ร - ซ - ม - ร - ล - ฟ ซ ล - ร - ม - ล ร ม

- ผด-หวง

- ร - ม

กลอนลาบทท 3 หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชการเปลยนทานองเพอเปลยนอารมณ

ความรสกของผฟงไมนาเบอจงนาทานองเตยโขงมาใ ชในกลอนลาบทน ทาใหผฟงไดรบอรรถรส

อยางหลากหลาย และมการเลนคา ซาคาอกดวย

93

กลอนลาบทท 4

- - - คน -อยาก-ฟง - - - - -ท-หนา -ให-โทร -ไป-หา -จอง-เอา -ไว-กอน

- - - ล - ฟ - ซ - - - - - ซ - ล - ด - ฟ - ม - ล - ร - ด - ล - ม

- - - คน -ไป - หา -จอง-เอา - -ฮอนๆ - - บฮอน - - - ได - - - คก - ดง - ใจ

- - - ร - ล - ด - ซ - ม - - ท ท - - ล ร - - - ด - - - ล - ซ - ร

- - -อยาก -ได-ไผ -ให-โทร -ไป-ท -แม-คร -รา-ตร -ท-เมอง -ขอน -

แกน

- - - ม - ซ - ด - ท - ซ - ด - ฟ - ล - ด - ร - ม - ท - ล - ซ - ม

-มหมอลา -หมอ -

แคน

-ใหญ -

นอย

-หลาย -

รอย

- - - เลอก -เบง-เอา -โทรศพท - - - นน

- ซ ล ม - ล - ท - ร - ด - ฟ - ร - - - ล - ด - ม - ร ม ด - - - ม

-เดอ-เจา - - -ศนย -สอง-ส - - - สาม -ส-สาม - - - ศนย -เจด-ศนย - - -หมน

- ท - ล - - - ซ - ร - ล - - - ร - ม - ท - - - ซ - ม - ซ - - - ม

-ทน-ท - - - ฮ -เรอง-กน -ใน-เดยว - - - นน - - - ตก - ลง - กน -เดอ-หลา

-ท - ร - - - ม - ล - ด - ร - ล - - - ฟ - - - ด - ล - ร - ฟ - ล

-คา-จาง - - สวาง -หว-ใจ -สอง-กา -สอง-ฝาย - - - สข - - สา

บาย

-เดอหละ

แมน

- ด - ฟ - - ร ม - ล - ด - ร - ล - ฟ - ร - - - ซ - - ร ด - ล ซ ม

- -ทอนน -เกน-หน - - - แมน - บ - ม -ขอ-ให -โชค-ด -กน-ทก -ถวน -

หนา

- - ด ฟ - ร - ม - - - ด - ร - ล - ฟ - ร - ล - ซ - ร - ด - ซ - ม

-หมอ-ลา -ส-ลา -เจา-ไป - - - หนา -หมอ-ลา -ส-ลา -เจา-ไป - - - แลว

- ซ - ม - ล - ซ - ม - ร - - - ด - ร - ล - ร - ม - ร - ด - - - ล

94

กลอนลาบทท 4 ทานองเปลยนจากเตยโขงมาเปนเตยธรรมดา ซงเปนบทกลอนสดทายท

จะจบกลอนอาลาพาจาก บทกลอนน หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดใชลลาในการเสรมทานอง

ซงเปนวรรคทแสดงใหเหนวาจะลงหรอจบบทกลอนแลว ความยาวไมตายตวขนอยกบลลาและ

ความสามารถของผลา มการเสรมคาเขาไปในวรรค

บทท 5

สรปผล อภปรายผล และขอเสนอแนะ

การวจยในครงนเปนการวจยเชงพรรณนาวเคราะห เพอศกษาวธ การรอง “หมอลากลอน ”

ของราตรศรวไล บงสทธพร ผวจยไดมงเนนทจะศกษาเฉพาะกรณทเปนรปแบบของหมอลาราตรศรวไล

บงสทธพร เนองจากเปนผมความรความสามารถมความเชยวชาญในศลปะการแสดงดานหมอลา

เปนแบบอยางและกอใหเกดความรอนจะเปนประโยชนในการอนรกษ สงเสรม เผยแพร สบทอด

มรดกทางศลปวฒนธรรมของชาตอนทรงคณคาแกการหวงแหน ตลอดจนเปนแนวทางในการศกษา

คนควาแกคนรนหล งหรอผสนใจตอไป ซงผวจยไดดาเนนตามขนตอน และสรปผล อภปรายผล

ตลอดจนมขอสงเกตทไดจากการวจยมาเสนอแนะตามลาดบขนตอนดงน

ความมงหมายของการวจย

1. เพอศกษาประวตและผลงานของราตรศรวไล บงสทธพร

2. เพอศกษาวธการรองหมอลากลอนของราตรศรวไล บงสทธพร

วธการดาเนนการวจย

1. ศกษารวบรวมขอมลจากเอกสารและงานวจยทเกยวของ

2. ศกษารวบรวมขอมลภาคสนามและการสมภาษณหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร และ

ครอบครว ศลปนผเชยวชาญดานหมอลา เพอนรวมงาน ลกศษย เขารบการฟงบรรยาย กา รสาธต

และการแสดงหมอลา ตลอดจนการสงเกตทวๆ ไป

สรปผลการวจย

เนองจากการวจยในครงนมความมงหมายอย 2 หวขอ จงสรปผลการวจยออกเปน 2 ตอนคอ

ตอนท 1 เพอศกษาประวตและผลงานของราตรศรวไล บงสทธพร

2

2

ราตรศรวไล บงสทธพร รจกในวงการศลปน หมอลา “หมอลาราตรศรวไล ” เกดเมอวนท 2

มกราคม 2495 ทอาเภอโกสมพสย จงหวดมหาสารคาม ปจจบนอาย 59 ป บดาชอนายเสรม นาหวยทราย

มารดาชอนางหมน นาหวยทราย อาชพศลปนหมอลากลอนและนกประพนธกลอนลา มพนอง 7 คน

2

รายชอพนองตามลาดบ

2

1. นายสนทร ชยรงเรอง อาชพศลปนหมอลากลอนและนกประพนธกลอนลา

2

2. นางมณรตน แกวเสดจ อาชพศลปน หมอลากลอน

3. นางราตรศรวไล อาชพศลปน หมอลากลอน ลากลอนประยกต ลาหม และนกประพนธ

กลอนลา

96

2

2

4. นางพชร แกวเสดจ อาชพศลปน หมอลากลอน

2

5. นายเชดชย ชยรตนโชต อาชพรบราชการ และธรกจสวนตว

2

6. นางสาวปรดา แกวเสดจ อาชพศลปนหมอลากลอน และนกประพนธกลอนลา

2

7. นางนภาพร แกวเสดจ อาชพศลปน หมอลากลอนและรบราชการ

2

สถานภาพทางครอบครวและภมลาเนาปจจบน

ป พ.ศ. 2517 ไดสมรสกบนายวชต บงสทธพร อาชพขาราชการสาธารณสข มบตร 2 คน คอ2

2. นางสาวโยธกาศรวไล บงสทธพร จบการศกษาจากวทยาลยดรยางคศลปมหาวทยาลย

มหาสารคาม สาขาดนตรพนบาน วชาเอกหมอแคน

1. นายธนกร บงสทธพร จบการศกษาระดบมธยมศกษาปท 6

2

นางราตรศรวไล บงสทธพร จบการศกษาระดบชนประถมศกษาปท 4 จากโรงเรยนนาสวย

มตรภาพ อาเภอเมอง จงหวดหนองคาย จากนนครอบครวไดยายถนฐานมาอยทอาเภอเชยงยนและ

จบการศกษาระดบชนประถมศกษาปท 6 จากศนยการศกษานอกโรงเรยน อาเภอ เชยงยน จงหวด

มหาสารคาม ชนมธยมศกษาตอนปลายทศนยการศกษานอกโรงเรยน อาเภอเมอง จงหวดข อนแกน

จากนนไดจบหลกสตรศลปะศาสตรบณฑต สาขาวชา พฒนาชมชน จากมหาวทยาลยราชภฎเลย จบ

ปรญญาโท สาขาวชา เอกหมอลา จากวทยาลยดรยางคศลป มหาวทยาลย มหาสารคาม ปจจบน

กาลงศกษาปรญญาเอก สาขาวชาเอกหมอลา จาก วทยาลยดรยางคศลปมหาวทยาลย มหาสารคาม

พ.ศ. 2508 เรยนหมอลากลอน จากคณพอ คณแม พชาย และพสาว จากนนกไดนามา

ประกอบอาชพและปฏบตมาตลอดจนถงปจจบน

ภมลาเนาปจจบน อยบานเลขท 41/60 ซอยหมบานเสร ถนนมตรภาพ อาเภอเมอง

จงหวดขอนแกน รหส 40000 โทรศพท /โทรสาร 043-243070 มอถอ 08-18715868

พ.ศ. 2513 เรยนการประพนธกลอนลาจากคณพอ คณแม พชาย และพสาว จากนนกได

นามาประกอบอาชพและปฏบตมาตลอดจนถงปจจบน

แรงจงใจใหเกดความรกในอาชพศลปนหมอลา

ครอบครวนางราตรศรวไล บงสทธพร มชวตคลกคลอยกบวงการหมอลามานาน ไมวาจะ

เปนดานการแสดง และดานการประพนธกลอน ลารวมทงการถายทอดใหแกลกศษย ซงพอแมพชาย

และพสาว เปนตนแบบทดในการดาเนนชวต และไดดาเนนชวต ถอวาเปนอาชพทสจรตและมรายได

พอทจะจนเจอครอบครว ใหอยอยางผาสกไดจงทาใหเกดการซมซบมาตลอด และแรงจงใจด วยจต

วญญาณศลปน “ลกอสาน” จากการมองภาพรวมทงในครอบครว ของตนเองซงเปนครอบครวศลปน

และมองวงกวางของสงคมสวนรวมทใหความสาคญทางดานศล ปวฒนธรรม จงทาใหเกดความมนใจ

วาตองยนหยดอยในวงการศลปน และจรรโลงรกษาใหจงได ดวยความรกความศรทธาและดวย

บญบารมของบรรพบรษทไดส งสมมา จงดลบนดาลใหเกดการปลกฝงจตสานกใหมองเหนคณคา

ความสาคญในอาชพศลปนพนบาน “หมอลา” มาตลอด

97

หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดเรมตนจากการสอนลกศษยชวยพอแม พชายและพสาว

เมอชวงอายได 11-24 ป ตอมาเมอป พ.ศ.2517 ไดแยกครอบครวออกมาจากพอแมมาเปนครอบครว

ของตนเอง จงไดเปนสานกงานหมอลาเพอรบงานแสดงใหลกศษยและศลปนทวไป พรอมกบเปด

โรงเรยนสอนศลปนพนบานทบานตนเอง โดยรบลกศษยเขามาเรย นประจาและอยในความดแล

ทงหมด และเมอป พ.ศ.2547 ไดรบคดเลอกจากทางสานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต ให

จดตงเปนศนยการเรยนครภมปญญาไทย สาขาศลปกรรมการแสดงพนบาน (หมอลา)ทสานกงานฯ ขน

อยบานเลขท 41/60 ซอยหมบานเสร ถนนมตรภาพ อาเภอเมอง จงหวดขอนแกน รหส 4000

การเรยนการสอน แบงออกเปน 6 สาขา เชน

1. สาขาดานการแสดงหมอลากลอน

2. ลากลอนประยกต

3. หมอแคน

4. ดนตรประกอบหมอลาประยกต

5. หางเครอง

6. การประพนธกลอนลา

สงทใสใจเปนพเศษในการบรหารงานคอ เนนยาการครองตนในสงคม โดยสอนใหลกศษย

ทกคนมมนษยสมพนธและรกษามารยาทอนดงามตอผมาตดตองาน และบคคลทวไป รวมทงการวางตว

การปฏสนฐาน ความขยนหมนเพยร ความอดทนและความมระเบยบวนย รวมถงดาน

ความปลอดภยในชวต สอนใหเปนผมความระมดระวงตนตลอดเวลา ตลอดจนหลกเลยงการดมของเมา

การรจกผอนสนผอนยาวและการแกปญหาเฉพาะหนาดวยความมสตสมปชญญะ โดยเฉพาะเวลา

แสดงบนเวทตอหนาสาธารณชนสวนมาก ทสาคญคอสอนใหรจกการเคารพครบาอาจารย (อยาเปน

คนลมตว)

ผลงานทไดรบประกาศเกยรตคณ

ป พ.ศ. 2513 รบถวยรางวลชนะเลศอนดบ 1 จากนายกเทศบาลจงหวดขอนแกน โดยการ

ประกวดการแสดงพนบานประเภทหมอลากลอน เนองในงาน “ประจาปเทยนพรรษา ” ทศาลากลาง

จงหวดขอนแกน

ป พ.ศ. 2516 ไดรบพระราชทานรางวล พวงมาลยดอกไมสด จากสมเดจพระนางเจา

ราไพพรรณน โดยการแสดงหมอลาในงาน “จดชอดอกไม” ทหอศลปพระศร

ป พ .ศ. 2529 3รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จากอธบดกรมประชาสมพนธ โดยการ

ประกวดการแสดงพนบานประเภทหมอลากลอน เนองในงาน “เทดพระเกยรตพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวภมพล อดลยเดช ” ทสถานวทยกระจายเสยงแหงประเทศไทยจงหวดมหาสารคาม

ป พ.ศ. 2529 3รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จากผวาราชการจงหวดมหาสารคาม โดยการ

ประกวดบทกลอนลา ประเภทหมอลากลอนเนองในงาน “โครงการสารคามพฒนา” ทสถานวทยกระจายเสยง

แหงประเทศไทยจงหวดมหาสารคาม

98

ป พ.ศ. 2530 รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จากผวาราชการจงหวดขอนแกน โดยการประกวด

บทกลอนลาประเภทลากลอน เนองในงาน “ในโครงการ กสช ” ทสถานโทรทศนแหงประเทศไทย

จงหวดขอนแกน

ป พ.ศ. 2532 รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จากรฐมนตรวาการ กระทรวงสาธารณสข

(นายชวน หลกภย ) โดยการประกวดบทกลอนลาประเภทลากลอน เนองในงาน “โครงการรณรงค

อสานไมกนปลาดบ” ทสถานโทรทศนแหงประเทศไทยจงหวดขอนแกน

ป พ.ศ. 2532 รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จากรฐมนตรวาการ กระทรวงสาธารณสข

(นายชวน หลกภย) โดยการประกวดการแสดงพนบานประเภทหมอลากลอน เนองในงาน “โครงการ

รณรงคอสานไมกนปลาดบ” ทสถานโทรทศนแหงประเทศไทยจงหวดขอนแกน

ป พ.ศ. 2532 รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จาก ฯพณฯ ทานพลเอก ชวลต ยงใจยทธ

โดยการประกวดบทกลอนลา ประเภทลากลอน เนองในงาน “โครงการอสานเขยว ” ทสถานโทรทศน

แหงประเทศไทยจงหวดขอนแกน

ป พ.ศ. 2532 รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จาก ฯพณฯ ทานพลเอก ชวลต ยงใจยทธ โดย

การประกวดการแสดงพนบาน ประเภทหมอลากลอน เนองในงาน “โครงการอสานเขยว” ทสถานโทรทศน

แหงประเทศไทยจงหวดขอนแกน

ป พ.ศ. 2532 รบใบประกาศเกยรตคณ จากคณะกรรมการรณรงคอสานไมกนปลาดบ โดย

การคดเลอกแตงตงใหเปน “กรรมการรณรงคอสานไมกนปลาดบ ” และไดรบเกยรตใ หทาการ แสดง

หมอลากลอน และลากลอนประยกต รวมกบคณะคาราวานอสานไมกนปลาดบทวภาคอสาน

ป พ.ศ. 2533 รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จากรฐมนตรวาการกระทรวงวทยาศาสตร และ

เทคโนโลย โดยการ ประกวดบทกลอนลา ประเภทลากลอน เนองในงาน “อณรกษ- พทกษรกษา

สงแวดลอม” ทสถานโทรทศนแหงประเทศไทยจงหวดขอนแกน

ป พ.ศ. 2533 รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จากผวาราชการจงหวดขอนแกน โดยการ

ประกวดการแสดงพนบ านประเภทหมอลากลอน เนองในงาน “เทดพระเกยรตพระบาทสมเดจ

พระเจาอยหวภมพลอดลยเดช” ทสถานโทรทศนแหงประเทศไทยจงหวดขอนแกน

ป พ.ศ. 2534 รบโลรางวลรองชนะเลศอนดบ 1 จากผวาราชการจงหวดขอนแกน โดยการ

ประกวดบทกลอนลาประเภทหมอลากลอน เนองในงาน “โครงการรณรงคตอตานมลพษแมนาพอง ”

ป พ.ศ. 2534 รบใบประกาศเกยรตคณ จากศนยวฒนธรรมจงหวดขอนแกน โดยการ

คดเลอกเชดชเกยรตใหเปน “ผมผลงานดเดนทางวฒนธรรม สาขาศลปกรรมการแสดงพนบาน ”

(หมอลา)

ป พ.ศ.2535 รบใบประกาศเกยรตคณ จากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ จงหวดมหาสารคาม

โดยการคดเลอกเชดชเกยรตใหเปน “ผมผลงานดเดนทางวฒนธรรมสาขาศลปกรรมการแสดงพนบาน”

(หมอลา)

99

ป พ.ศ. 2536 3

ป พ.ศ. 2537 ไดรบพระราชทานรางวลจาก “สมเดจพระเทพรตนราชสดาสยามบรมราช

กมาร” โดยการคดเลอกและยกยองเชดชเกยรตจากสานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาตให

เปน “ผมผลงานดเดนทางดานวฒนธรรม สาขาวรรณศลป” (แตงกลอนลา)

รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จากสานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต

รวมกบมหาวทยาลยศร นครนทรวโรฒ จงหวดมหาสารคาม โดยการ ประกวดการแสดงพนบาน

ประเภทหมอลากลอน และลากลอนประยกต เนองในงาน “อนรกษและฟนฟศลปวฒนธรรมอสาน ”

ทมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ จงหวดมหาสารคาม

ป พ.ศ. 2542 รบเขมเชดชเกยรต จากสานกงานคณะกรรมการการศกษาแหงชาต โดย

การคดเลอกแตงตงใหเปน “ครภมปญญาไทย” (รนท 1)

ป พ.ศ. 2543 รบใบประกาศเกยรตคณ จากสานกงานปราบปรามยาเสพตดจงหวดขอนแกน

โดยการคดเลอกแตงตงใหเปน “กรรมการปราบปรามยาเสพตด” ประจาจงหวดขอนแกน”

ป พ .ศ. 2544 รบใบประกาศเกยรตคณ จา กสภาวฒนธรรมจงหวดขอนแกน โดยการ

คดเลอกแตงตงใหเปน “กรรมการสภาวฒนธรรมประจาจงหวดขอนแกน”

ป พ.ศ. 2546 รบใบประกาศเกยรตคณจากนายกเทศบาลนครขอนแกน โดยการคดเลอก

แตงตงจากเทศบาลนครขอนแกนใหเปน “ปราชญชาวบาน” ประจาจงหวดขอนแกน

ป พ.ศ. 2546 3

ป พ.ศ. 2547 รบการคดเลอกใหจดต 3

รบโลรางวลชนะเลศอนดบ 1 จาก ททท.โดยการเขยนบทกลอนลาประเภท

หมอลากลอน และลากลอนประยกต ใหลกศษยประกวด เนองในงาน “รณรงคทองเทยวทวอสาน ”

ป พ.ศ. 2547 รบโลรางวลเชดชเกยรตจาก ฯพณฯ ทานพลเอกเปรม ตณสลานนท โดย

การคดเลอกแตงตงจากมหาว ทยาลยขอนแกน ในวาระครบรอบ 40 ป มหาวทยาลยขอนแกน ให

เปน “สดยอดศลปนอสาน”

งเปน “ศนยการเรยนภมปญญาไทย สาขาศลปกรรม

การแสดงพนบาน ” (หมอลา) ประจาจงหวดขอนแกน 3 โดยการคดเลอกจากสานก 3งานคณะกรรมการ

การศกษาแหงชาต 3

3

กระทรวงศกษา

ป พ.ศ. 2548 รบพระราชทานปรญญาบตรจาก 3สมเดจพระบรมโอร สสาธราชสยามบรม

ราชกมาร โดยการสาเรจหลกสตร “ 3ศลปะศาสตรบณฑต สาขาวชาพฒนาชมชน ” จากมหาวทยาลย

ราชภฎเลย3

ป พ.ศ.

2549 3

ป พ.ศ.

รบใบประกาศเกยรตคณ จากสานกงานเลขานการสภาผแทนราษฎร โดย

การพจารณาคดเลอกแตงตงใหเปน “สมาชกสมชชาแหงชาต”

2550

ป พ.ศ. 2551 รบใบประกาศเกยรตคณ จากคณะกรรมการมหาวทยาลยจงหวดขอนแกน

โดยการคดเลอกแตงตงใหเปน “กรรมการพฒนามหาวทยาลยขอนแกน ภาคประชาชน”

รบใบประกาศเกยรตคณจาก สภารางรฐธรรมนญ โดยการพจารณาคดเลอก

แตงตงใหเปน “คณะกรรมาธการวสามญรบฟงความคดเหนและการมสวนรวมของประชาชน ในการ

รางรฐธรรมนญ” ประจาจงหวดขอนแกน

100

ป พ.ศ. 2551 ไดรบพระราชทานรางวลจาก “สมเดจพระบรมโอร สสาธราชสยามบรม

ราชกมาร ” โดยการคดเลอกและยกยองเชดชเกยรตจาก สานกงานคณะกรรมการเยาวชนแหงชาต

ใหเปน “ผทาคณประโยชนตอเยาวชน สาขาสอมวลชน”

ป พ.ศ. 2552 รบเขมเชดชเกยรตจากนายกรฐมนตร (นายอภสทธ เวชชาชวะ ) โดยการ

พจารณาคดเลอกจากสานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต กระทรวงวฒนธรรม ใหเปน “ผใช

ภาษาไทยถนดเดน”

ผลงานการแสดงเผยแพรตางประเทศ

ป พ.ศ.2516 แสดงงาน วางแผนครอบครวทแขวงสทนดรประเทศลาว

ป พ .ศ.2536 แสดงงาน มหกรรมวฒนธรรมนานาชาตท นครหนานหนง ประเทศจน

ป พ.ศ.2537 แสดงงาน สมาคมดนตรวทยาแหงเอเชยแปซฟค ประเทศเกาหล

ป พ.ศ.2537 แสดงงาน หาทนสมทบบารงศนยวฒนธรรมนครเวยงจนทน ประเทศลาว

ป พ.ศ.2538 แสดงและเปนวทยากรบรรยาย งานดนตรวทยาทนครโอซากา ประเทศญปน

ป พ.ศ.2540 แสดง งานมหกรรมดนตรทกรงไทเป ประเทศไตหวน

ป พ .ศ.2544 แสดงงานประชมสโมสรโรตารทกรงโตเกยว และแสดงงาน ประชมกลม

แมบานญปนสถานเอกอรรคราช ทตไทยทกรงโตเกยวแสดงและงาน อาหารไทยทเทศบาลภจชง

กรงโตเกยว ประเทศญปน

ป พ.ศ.2544 แสดงงาน มหกรรมวฒนธรรมนานาชาต ทนครหนานหนง ประเทศจน

ป พ .ศ.2548 แสดงงาน เทดพระเกยรต ครบ 108 ป ทพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหวเสดจประภาสประเทศสวเดน ณ ทเมองรากนดา และแสดงในงาน วางศลาฤกษวดไทยใน

สวเดน ชอวดพทธาราม ทเมองฟรสดการ ภาคเหนอของ สวเดน

ป พ.ศ.2549 แสดงงานเชญชวนเลอกตง สว.ทเมองเกาสง ประเทศใตหวน

ป พ.ศ.2552 แสดงงาน มหกรรมดนตรนานาชาตทเมอง จางเจยเจย ประเทศจน

สรป

จากการศกษาประวตของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร จะเหนวา หมอลาราตรศรวไล

บงสทธพร มลกษณะเดนคอเปนบคคลทมความมงมน ขยน พยายาม และอดทนในการฝกฝนการ

รองหมอลาอยางสมาเสมอ จงทาใหเปนทยอมรบในวงการศลปนหมอลา และเปนทชนชอบของ

ประชาชนทวไป

จะเหนวาผลงานการแสดงของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ทผานมาไดไปเผยแพรผลงาน

ทงในประเทศและตางประเทศ หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดเปดสอนเพอถายทอดศลปะการแสดง

พนบาน (หมอลา) เพออนรกษวฒนธรรม ภมปญญา ของภาคอสานใหคงอยตอไป

101

จงเหนวาหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร เปนแบบอยางทดท งชวตครอบครว การดาเนน

ชวต และเปนแบบอยางทดของศลปนพนบานจงควรยกยองใหเปนบคคลตวอยางในวงการศลปน

หมอลาตอไป

ตอนท 2 ศกษาวธการรองหมอลากลอน ประกอบดวย การฝกหายใจ การฝกการเปลงเสยง

การฝกทานองและจงหวะ การฝกคารอง การฝกอารมณเพลง และการศกษาวธก ารแสดงหมอลา

ประกอบดวยขนบธรรมเนยมในการแสดง การแตงกาย ลลาทาทางทใชในการแสดง เวท แสง เสยง

ประกอบการแสดง ซงผลการศกษาพบวา

การหายใจ หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร จะไมสดลมเขาไปในปอดมากหรอนอยเกนไป

การเปลงเสยงขณะหายใจออกจะควบคมลมหายใจโดยคอยๆ ผอนออกมา วธการฝกการกลนลมหายใจ

อกอยางหนงของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร คอ การดานาลงไปกลนหายใจเขาทางปาก การหายใจ

ตองใหถกตองสอดคลองกบวรรคตอนของเนอรอง ซงควรจะใหหมดชวงหรอหมดวรรคจงหายใจ

การเปลงเสยง หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร เรมการฝกเปลงเสยงดวยคาพด ในการฝก

จะฝกดวยภาษาทเปนรอยแกวและรอยกรอง โดยการอานบทกลอนทดง ฟงชด และการเปลงเสยง

ดวยการหายใจเขาปอดลกๆ แลวฝกเปลงเสยงยาวๆ เสยงทลากนนมกจะเปนเสยงการโอ และการ

เปลงเสยงจะตองมความสอดคลองกนเพอใหไดประโยชนสงสดในการฝก

การฝกทานองและจงหวะ หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร มความพยายามในการฝกรอง

ทานองกลอนลาทกประเภท รวมทงทานองทเปนรปแบบเฉพาะของการรองหมอลาจงทาใหหมอลา

ราตรศรวไล บงสทธพร มความเชยวชาญ แตกฉานในการรองกลอนลาทกรปแบบ

การฝกอารมณเพลง กอนทหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร จะรองกลอนลาใดๆ กตามจะ

ศกษาเนอหา หรอรปแบบของทานองเปนอยางด รวมทงทองกลอนลาจนขนใจ อกทงเนอหาสวนใหญ

ใกลเคยงกบชวตตน จงทาใหสออารมณเพลงออกมาไดอยางซาบซง และเปนทประทบใจของผฟง

ทกครงไป

หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดรบการถายทอดดานขนบธรรมเนยมการแสดงทกอยาง

รวมทงคาถาทใชในพธกรรมมาจากบดา ซงหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดถอปฏบตอยางเครง

คดตลอดมา ดวยความเชอวาสงเหลานเมอปฏบตเปนอยางดจะทาใหประสบความสาเรจในการแสดง

และทาใหมความเจรญรงเรองในชวต ขนบธรรมเนยมทสาคญทสดคอการไหวคร หรอนยมเรยกกน

วา “ยกคายออ” ซงตองกระทาทกครงกอนจะมการแสดง โดยมเครองบชาดงน

1. ใบตองทาเปนกรวย 5 กรวย

2. ดอกจาปาขาว 5 ค

3. เทยนขนาดเลก 5 ค นาใสไวในกรวย

4. เทยนหนกบาท 1 ค เพอจดบชาคร

5. ผาขาว 1 มน (วา)

102

6. นาหอมทาจากขมน เพอลางหนาเวลาเสรจพธ

7. มะพราวออน 1 ลก เพอกนเวลาเสรจพธ

8. เงนคาคาย 1 สลง

9. ขาวตอก 4 กรวย

ดานการแตงกายของหมอลาราตรศรวไล บ งสทธพร มการแตงกายทเหมาะสม สวยงาม

เปลยนแปลงไปตามยคสมย แตทงนคงยงสภาพเรยบรอย และดวยความซาบซงกบศลปวฒนธรรม

จงนยมแตงกายดวยผาพนเมอง

ดนตรทใชประกอบการแสดง การแสดงหมอลามลกษณะหลากหลายรปแบบทงแบบฉบบ

เดมและแบบโบราณ ซงไดแกหมอลาพน หมอลากลอน หมอลาผฟา และเปลยนแปลงมาเปนหมอลา

สมยใหมตามยคสมยไดแก หมอลาหม หมอลาเพลน จนกระทงเปนหมอลาซง เครองดนตรทถอเปน

ของคกบหมอลากลอนทเปนแบบฉบบมาตงแตสมยโบราณคอ แคน เพยงอยางเดยว จนคนทวไป

มกจะเรยกศลปะแขนงนวา “หมอลาหมอแคน ” หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร จะใชแคนเปนเครอง

ดนตรประกอบการแสดง เนองจากเปนหมอลากลอนซงมการแสดงเปนแบบฉบบดงเดม การลาจะใช

ทานองลาทางสน ลาทางยาวและลาเตยเปนสวนใหญ ซงทานองดงกลาวจะใชแคนบรรเลงประกอบ

เพยงอยางเดยวเทานนบางครงถามการใชทานองลาเพลนซงมทานองคอนขางเรวสนกสนาน อาจใช

พณ กลองยาว ฉง มาบรรเลงประกอบเพมขนเพอความครกครน หมอแคนทเปาประจาตวหมอลา

มกจะเปนหมอแคนทตกลงกนเปนขาประจา เพอความสะดวกและแนนอนในการรบงานของหมอลา

ตลอดจนตองรใจกนรจกจงหวะใหสอดคลองวาเมอใดจะหยดเมอใดจะเปลยนทานอง เพอใดจะฟอน

หมอแคนทดเปนทถกใจของหมอลาทกอยางนนหาอยาก เรองทานองจงหวะ นสยใจคอ และเรอง

สวนตวอนๆ อกมาก เพอแกปญหาเหลานหมอลาผหญงหลายคนจงมกแตงงานกบหมอแคนเพอ

ความสะดวก

เวท แสง เสยงประกอบการแสดง เวท แสง เสยงทใชประกอบการแสดงของหมอลาในสมย

โบราณและสมย เรมจากการแสดงตามลานบาน ลานวด ทยงไมมไฟฟาใชในการแสดงจงตองใช เสยง

สดๆ ปจจบน หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร มกจะไดรบเชญไปในงานใหญๆ ระดบชาต รบเชญใหไป

บรรยายและสาธตตามหนวยงานราชการ หรอเอกชน การจดเตรยมเวท แสง เสยงทใชประกอบการ

แสดงทางหนวยงานจะเปนฝายจดเตรยมไวใหตามความเหมาะสมของงาน

เพอวเคราะหกลอนลาของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ผวจยไดเลอกทานองกลอนลา

3 กลอนลาคอ กลอนไหวครและ เดนดง กลอนลองโขง กลอนอาลาพาจาก โดยไดวเคราะหเนอหา

ของกลอนลา ภาษาและการใชถอยคา รปแบบการประพนธ การแบงวรรคตอน จงหวะและลลาของ

กลอนลา โครงสรางทานองกลอนลา ผลการศกษาและวเคราะหพบวา

กลอนไหวครและเดนดง ไดกลาวถงการไหวครและสงศกดสทธท งห ลายใหมารกษาตลอด

การแสดง หากการลามขอผดพลาดกขออภยทานผชมดวย นบวาเปนการใชถอยคาและความรสก

ออกมาเปนกลอนลาไดอยางกลมกลนและนาฟงเปนอยางยง มการใชภาษาอย 2 ลกษณะคอ ภาษา

ทองถนอสานและภาษาไทยกลาง

103

รปแบบการประพนธใชกลอนตด โครงสรางของบทกลอนแบงออกเปน 3 ตอนคอ ตอนตน

คอการเกรน ตอนกลางเปนการเดนกลอน ตอนกลางจะลงดวยประโยคสนๆ ซงหมอลาราตรศรวไล

บงสทธพร ใชคาวา สนานวล...มวนไวสากอน ทอนนา...

วรรคตอน จงหวะและลลา แบงออกตามลกษณะคาประพนธ ตอนตน 1 บท ตอนกลาง 8 บท

ตอนปลายกลาวเพยงสนๆ เพอแสดงใหเหนวาจะจบการลาแลว กลอนลามการเสรมคา การแบง

วรรคตอนพเศษกวาหมอลาคนอนๆ

โครงสรางทานองกลอนลา แตละวรรคมทานองไมตายตว โครงสรางของทานองม 2 ลกษณะ

คลายประโยคคาถามและประโยคคาตอบ

กลอนลองโขง ของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ประพนธขนโดยไดรบแรงบนดาลใจจาก

สภาพคอบครวของตนเอง ซงหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร มภมลานาอยในชนบทเกดเปนลกชาวนา

ไดใชชวตกบกลนโคลนสาบควายมาตลอดอยตามธรรมชาตของชาวอสานในชนบทอยางแทจรง

จงสามารถทจะนาเอาประสบการณมาบรรยายส ภาพไดอยางชดเจนลงในกลอนลาน จดเดนของ

การลาทางยาวลองโขงเปนการบรรยายวถชวตของชาวอสานตามชนบท ในกลอนลานไดแบงเนอหา

ออกเปน 3 ตอน คอตอนตนเปนบทเกรน ตอนกลางเปนการบรรยายเนอหาของกลอนลา ซงแบง

กลอนลาออกเปน 11 บท และตอนปลายเปนการกลาวลาจาก

รปแบบการประพนธใชคาประพนธทเปนกลอนเญน โครงสรางของกลอนลาแบงเปน

3 ตอนคอ ตอนตนเปนการเกรน ตอนกลางเปนการเดนกลอน ตอนปลายเปนการจบ

กลอนอาลาพาจาก ของหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร เปนผประพนธขนเองเปนบทกลอน

หนงทใชในการอาลาแสดงในครงนนๆ นบไดวาเปนกลอนลาทไดรบความนยม จดเดนของการลา

อาลาพาจากเปนการบรรยายเกยวกบตวหมอลา ถาหากมงานการแสดงสามารถตดตอหมอลาราตร

ศรวไล บงสทธพร ไมวาจะไปแสดงงานไกลหรอใกลราคาสามารถตอรองกนได

รปแบบการประพนธ จะมทานองลาเตยอย 3 ทานอง คอ ทานองเตยธรรมดา ทานองเตย

พมา และทานองเตยโขง ในกลอนลาบทท 1 เปนทานองเตยพมา กลอนลาบทท 2 และ 4 เปน

ทานองเตยธรรมดา และกลอนลาบทท 3 เปนทานองเตยโขง

อภปรายผลการวจย

หมอลาราตรศรวไล บงสทธพร ไดฝกรองหมอลามาตงแตอาย 11 ขวบ โดยมบดาเปนคร

คนแรก เนองจากบดาเปนหมอลาทมชอเสยงมสายเลอดหมอลาโดยแท อกทงหมอลาราตรศรวไล

บงสทธพร เปนผมนาเสยงกงวานมาตงแตเดก และมความขยนหมนเพยร ดวยการศกษาหาคว ามร

จากคร และแสวงหาความรดวยตนเองในทตางๆ อยางมงมน สงผลใหหมอลาราตรศรวไล บงสทธพร

ประสบความสาเรจอยางสงสดในดานการแสดง “หมอลา”

104

ขอเสนอแนะ

ควรสงเสรมใหมการเกบรวบรวมขอมลเกยวกบศลปะพนบานแขนงตางๆ ในทองถน โดย

การบนทกเปนลายลกษณอกษร รปภาพ ตลอดจนหลกทฤษฎเพอมาปรบปรงทจะเสรมสราง การฝก

รอง เพอการฝกฝนของคนรนหลง และจะเปนประโยชนอยางยงตอการศกษาและสบคนตอไป ควรมหนวยงานภาครฐ และเอกชนเขามามสวนรวมดาเนนการอนรกษ สงเสรม สนบสนน

อยางจรงจง เพอใหคนรนหลงไดสบทอดศลปวฒนธรรมททรงคณคาใหคงอยคกบคนไทยตลอดไป

จากการการศกษาวธการรอง “หมอลากลอน ” ของราตรศรวไล บงสทธพร ในครงนผวจย

ไดพบสงทเปนประโยชนสมามารถนามาเปนแบบอยางในชวตประจาวนไดเปนอยางด ไดแก ความ

ขยนอดทน ความกตญ� การมความมงมนในการฝกฝนทาใหประสบความสาเรจในสงทต งใจไวได

สามารถนาไปใชในสถานศกษาทสอนทางดานดนตร เชน มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ

มหาวทยาลยราชภฏ ทวประเทศซงเปนประโยชนตอวงการศกษา

บรรณานกรม

106

บรรณานกรม

กนก จนทรขจร. (2544). คมอวฒนธรรม-วถชวตไทย. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

กอ สวสดพาณชย. (2533). อสานเมอวนวาน. กรงเทพฯ: เรอนแกวการพมพ.

กาญจนา อนทรสนานนท. (2540). พนฐานทางมานษยดรยางควทยาภาควฒนธรรม .

คณะศลปกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. กรงเทพฯ: ม.ป.พ.

แกวตา คาวฒน. (2531). หมอลาเพลน. ดรยนพนธ กศ.บ. (ดรยางคศาสตร) กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

จารวรรณ ธรรมวตร. (2526). คตชาวบานอสาน. กรงเทพฯ: อกษรวฒนการพมพ.

-------------. (2530, กรกฎาคม-ธนวาคม). ระบบการศกษาในวฒนธรรมอสาน : ขบวนขดเกลา

ทางสงคม. วารสารมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม .

-------------. (2531). การถายทอดภมปญญาพนบานอสาน. ใน ทศทางหมบานไทย. บรรณาการ.

58-71. กรงเทพฯ: โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

-------------. (2540). ภมปญญาหมอลาเอก : ความรงโรจนของอดตกบปญหาของหมอลา.

ในปจจบน. พมพทอาศรมวจย คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร. มหาสารคาม:

มหาวทยาลยมหาสารคาม.

จงหวดอานาจเจรญ. (2544). วฒนธรรมพฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญา.

กรงเทพฯ: โรงพมพครสภาลาดพราว.

เจรญชย ชนไพโรจน. (2525, พฤศจกายน). ลาคอนสะหวน. อสานศกษา. กรงเทพฯ: ม.ป.พ.

-------------. (2526ก). หมอลา-หมอแคน. มหาสารคาม: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ วทยาเขต

มหาสารคาม.

-------------. (2526ข). ปมกลอนลา. มหาสารคาม: ภาควชาดรยางคศาสตร คณะมนษยศาสตร

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ มหาสารคาม .

นฏจรา ธมาทา. (2542). หมอลาซง. ดรยนพนธ กศ.บ. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

ถายเอกสาร.

บญยงค เกตเทศ. (2536). วฒนธรรมเผาพนธมนษย. อบลราชธาน: ยงสวสดการพมพ.

ประสทธ เลยวสรพงศ. (2529, ตลาคม). องคประกอบของดนตร: สงทขาดหายไปในการศกษา

เพลงพนบาน. ถนนดนตร. กรงเทพฯ: ม.ป.พ.

ปราณ วงษเทศ. (2525). พนบาน พนเมอง. กรงเทพฯ: ศลปวฒนธรรม.

ปรชา พณทอง. (2528). ไขภาษาโบราณอสาน. อบลราชธาน: ศรธรรม.

ปญญา รงเรอง. (ม.ป.ป.). ประวตศาสตรดนตรไทย. (เอกสารประกอบคาสอน). กรงเทพฯ:

คณะศลปกรรมศาสตร. มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

-------------. (2542). ประวตการดนตรไทย. กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช.

107 ปญญา รงเรอง. (2545). ดนตรในวถชวตไทย ระดบมธยมศกษา. กรงเทพฯ: กรมวชาการ

กระทรวงศกษาธการ.

ปยพนธ แสนทวสข. (2542). การสอนทฤษฏโนตสากล. (เอกสารประกอบการสอน).

มหาสารคาม: คณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร มหาวทยาลยมหาสารคาม .

-------------. (2549). ดนตรพนบานอสาน : คตกวอสาน ตานานเครองดนตรและการเรยนรดนตร

พนบาน. มหาสารคาม: มหาวทยาลยมหาสารคาม.

ไพรตน พลเยยม. (2532). หมอลากลอน. ดรยนพนธ กศ.บ. (ดรยางคศาสตร). กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ. ถายเอกสาร.

ศกดชย หรญรกษ. (2537). ศลปวฒนธรรมไทย. ไทย-ความเปนอยและประเพณ. กรงเทพฯ:

ม.ป.พ.

ศรวรรณ วทยมาลา. (2532). หมอลาผฟา. ดรยนพนธ กศ.บ. (ดรยางคศาสตร). กรงเทพฯ:

มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ.

สานกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแหงชาต. (2534). การสมมนาทางวชาการภมปญญาชาวบาน

กบการดาเนนงานดานวฒนธรรม. กรงเทพฯ: สานกงานฯ.

สาเรจ คาโมง. (2544). ดนตรอสาน. มหาสารคาม: ภาควชาดนตร วทยาลยครมหาสารคาม.

สกจ พลประถม. (2538). ดนตรพนบานอสาน. อดรธาน: ภาควชาดนตร คณะมนษยศาสตรและ

สงคมศาสตร สถาบนราชภฏอดรธาน.

สจตต วงเทศ. (2532). รองราทาเพลง : ดนตรและนาฏศลปชาวสยาม. กรงเทพฯ: พฆเณศ.

สนทรราชเดช. (2506). พงศาวดารภาคอสาน. พระนคร: ศรหงส.

สพตรา สภาพ. (2540). สงคมและวฒนธรรมไทยคานยม : ครอบครว : ศาสนา : ประเพณ.

กรงเทพฯ: ไทยวฒนาพานช.

อมรา พงศาพชญ. (2531). วฒนธรรม ศาสนา และชาตพนธ : วเคราะหสงคมไทยแนว

มานษยวทยา. กรงเทพฯ: ม.ป.พ.

ภาคผนวก

109

เครองบชาคร

110

พธบชาคร

111

หมอลาราตรศรวไล รวมแสดงกบลกศษยในงานพธครอบคร

112

สอนทฤษฎการฟอนใหกบนกเรยนโรงเรยนเทศบาลหนองแวงตาช 2

1

เปนวทยากรสอนหมอลาใน โครงการเผยแพรวฒนธรรมในนามนสต

สอนวาดฟอนอสานใหกบนสตปรญญาโทเรอง การฟอนอสานกบการออกกาลงกาย

113

1

เปนวทยากรจดการอบรมและสอนศลปนพนบาน หมอลากลอนและหมอลากลอนประยกต

ทาสารคดหมอลาเผยแพรทออสเตรเลย เพอไปทาวจยและเปรยบเทยบดนตรระหวางประเทศ ไทย-ออสเตรเลย

114

เปนวทยากรสอนการแตงกลอนลาในโครงการสงเสรมกจกรรมทางศาสนาและวฒธรรมทองถน

มอบหลกสตรการเรยนลาใหกบ ผอานวยการฯ ณ ศนยการเรยนศกษานอกโรงเรยน จ.กาฬสนธ

มอบรางวลเปนทนการศกษาแกนกเรยน

115

เปนวทยากรบรรยายและสาธตการแสดงหมอลา

116

ภาพเกบขอมลภาคสนาม

117

ประวตยอผวจย

118

ประวตยอผวจย

ชอ ชอสกล นางสาวสภารณ สาระสา

วนเดอนปเกด 7 ตลาคม 2520

สถานทเกด อาเภอโนนสะอาด จงหวดอดรธาน

สถานทอยปจจบน 71/819 หมบานพฤกษา 18/1 ซอย 5

ถนนกาญจนาภเษก ตาบลบางแมนาง อาเภอบางใหญ จงหวด

นนทบร 11140

สถานททางานปจจบน โรงเรยนสาธตมหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา (ประถม)

เลขท 1 ถ. อทองนอก แขวงวชรพยาบาล เขตดสต กรงเทพฯ

ประวตการศกษา

พ.ศ. 2532 จบชนประถมศกษาปท 6

จากโรงเรยนบานทมปาขา ตาบลทมนางาม

อาเภอโนนสะอาด จงหวดอดรธาน

พ.ศ. 2535 จบมธยมศกษาตอนตน

จากโรงเรยนสออศลปศาสตร ตาบลทาล อาเภอกมภวาป

จงหวดอดรธาน

พ.ศ. 2538 จบชนมธยมศกษาตอนปลาย

จากวทยาลยนาฏศลปกาฬสนธ ตาบลในเมอง อาเภอเมอง

จงหวดกาฬสนธ

พ.ศ. 2543 ศกษาศาสตรบณฑต (ศษ.บ)

จากมหาวทยาลยเทคโนโลยราชมงคล คลอง 6

พ.ศ. 2554 มานษยดรยางควทยา (ศป.ม.)

จากมหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร