Τό παρόν βιβλίο είναι ή τρίτη -έπηυξημένη- έκδοσις « Τ Ω Ν ΙΕΡΩΝ ΟΠΛΩΝ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ». Στην παρούσα έκόοσι έχουν προστεθή στοι­χεία γιά τό ύγρόν πϋρ, τό ιερό όπλο των μεσαιωνικών Ελλήνων, επίσης στοιχεία γιά τό «φλεγόμενο άρμα» του Σαλμωνέως, τήν «'Αργώ», τίς χρυσές θεραπαινίδες του Ηφαίστου άλλά και ένα λίαν ενδιαφέρον κεφάλαιο γιά τό υγρό πού διέλυε τίς πέτρες καί τό όποιο είχαν ανα­καλύψει οί αρχαίοι προγονοί μας. Επίσης έχουν προστεθή καί αρκε­τές ενδιαφέρουσες φωτογραφίες Ό συγγραφεύς τοΰ παρόντος Κων­σταντίνος Ποταμιάνος, άπό τά Φιλιατρά Μεσσηνίας, είναι δημοσιο­γράφος, αρθρογραφεί στόν ημερήσιο καί περιοδικό τύπο τών Αθη­νών καί τής Θεσσαλονίκης καί ασχολείται μέ τήν ζωγραφική (ελαιο­γραφία), είναι δέ ιδικά του έργα τά περιλαμβανόμενα στό παρόν βιβλίον σχέδια (τηλ. συγγραφέως-καλλιτέχνου: 010-5763774). Τό εξώ­φυλλο είναι σύνθεσις μέ βάσι τήν φωτογραφία τοΰ αγάλματος τού Διός ευρισκομένου στό Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών, ένώ οί φωτογραφίες τών αρχαιολογικών χώρων είναι τοΰ καλλιτέχνου φω­τογράφου μας Αντωνίου Κάτανου.

Ελεύθερη Σκέψις Νοέμβριος 2001

ISBN 960-7931-55-6

ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2001 ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΨΙΣ

ΙΠΠΟΚΡΑΤΟΥΣ 112 - 114 72 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.: 3614736 - 3630697

www.eleftheriskepsis.gr. E-MAIL: sales@eleftheriskepsis.gr.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΟΤΑΜΙΑΝΟΥ

ΤΑ ΙΕΡΑ ΟΠΛΑ ΤΩΝ

ΕΛΛΗΝΩΝ

Γ' έκδοσις (έπηυξημένη)

1

ΠΡΟΛΟΓΟ - ΕΙΑΓΩΓΗ

Ή ειιεληθή πξντζηνξία θαί ή Ιζηνξηθή αξραηόηεηα είλαη βέβαην oηη

θξύβνπλ πνιιά κπζηηθά. Πίζσ άπό ηίο «κπζηθέο» -δειαδή πξντζηνξηθέο-

ειιεληθέο παξαδόζεηο θαί ηνπο ζξύινπο θξύβνληαη πξαγκαηηθά ηζηνξηθά

γεγνλόηα ηά όπνηα ζπλδένληαη άκεζα κέ έλα ιίαλ αλεπηπγκέλν άπό θάζε

άπνςη θαί ζέ θάζε ηνκέα πνιηηηζκό. Ή Σηηαλνκαρία, ή Γηγαληνκαρία, ό

Άηιαληνειιαδηθόο πόιεκνο ζά πξέπεη λά ζεσξνύληαη Ιζηνξηθά γεγνλόηα θαί

όρη κύζνη πνύ αλήθνπλ ζηήλ ζθαίξα ηεο θαληαζίαο. Ή θαηαζηξνθή ησλ

ηεξόζπισλ Φιεγπώλ άπό ηόλ Απόιισλα θαί ή ζαπκαζηή άπό-θξνπζηο ησλ

Πεξζώλ θαί Γαιαηώλ πνύ επερείξεζαλ λά ζπιήζνπλ ηό παλειιήλην εζληθό

θαί ζξεζθεπηηθό θέληξν (ηνύο Δειθνύο) νπσζδήπνηε δεκηνπξγεί ηήλ

αθιόλεηε πεπνίζεζη θαί βεβαηόηεηα πεξί ηεο ππάξμεσο ηεξώλ -άγλσζησλ

ζηνπο πνιινύο- όπισλ κέ ηά όπνηα έπξνζηαηεύνλην άπό ηίο νπνηεζδήπνηε

επηβνπιέο νί ηεξνί ρώξνη. Έμ άιινπ ό γεσδαηηηθόο - γεσκεηξηθόο ηξηγσληζκόο

ηεο Ειιάδνο θαί ή δεκηνπξγία ηζνζθειώλ ηξηγώλσλ κεηαμύ ηώλ αξραίσλ

Ιεξώλ θαί ηώλ αξραίσλ ειιεληθώλ πόιεσλ, καξηπξεί ηήλ ππαξμη θαί

εθαξκνγή πςειώλ καζεκαηηθώλ ζηήλ Ειιάδα άπό ηνύο παλάξραηνπο ρξόλνπο

θαί νπσζδήπνηε ή αλεπηπγκέλε ζηό έπαθξνλ καζεκαηηθή επηζηήκε ζά εΐρε

επηηξέςεη θαί νδεγήζεη ζηήλ θαηαζθεπή θαί ρξήζη άγλσζησλ ζέ καο άιιά θαί

ηόηε ζηόλ πνιύ θόζκν όπισλ, ηώλ ιεγνκέλσλ ηεξώλ όπισλ.

'Από ηήλ γελνκέλε έξεπλα πξνθύπηεη όηη όζνη θαηείραλ ή έθήξκνδαλ ηίο

γλώζεηο απηέο, ηίο έπξνζηάηεπαλ δηά ηώλ κπζηεξηαθώλ απαγνξεύζεσλ θαί δηά

αλαιόγσλ ηειεηώλ ηίο κεηέδηδαλ ζηά θαηάιιεια πξόο ηνύην πξόζσπα Οί

γλώζεηο απηέο ζπλδένληαλ ινηπόλ κέ ηά ειιεληθά κπζηήξηα θαί δέλ ηίο

θαηείραλ κόλνλ νί ηεξείο.

1

Σηό βηβιίν απηό επηρεηξείηαη ή έμήγεζηο ησλ παξαδόμσλ γεγν-

λόησλ πνύ ζπλέβεζαλ ζηνπο Γειθνύο, ζηελ Σαιακίλα, ζηόλ

Γνύ-λαθα θαί ζε άιια κέξε, δηά ηεο ζπλδέζεσο ηνπο κέ ηά αξραία

ειιεληθά κπζηήξηα. Ή καλία θαί ή παξαθξνζύλε πνύ θαηειάκβαλε

ηνύο ηεξόζπινπο ή όζνπο επηρεηξνύζαλ ηελ ζύιεζη ησλ ηεξώλ ρώξσλ

δέλ απνηειεί θάπνην αλεμήγεην γεγνλόο άιιά ζρεηίδεηαη κέ ηίο

πςειέο επηζηεκνληθέο γλώζεηο, ηίο θαιππηόκελεο δηά κπζηεξηαθνύ

ραξαθηήξνο. Αιιά θαί κεκνλσκέλεο πεξηπηώζεηο, όπσο ό ζάλαηνο ηνύ

'Αθάκαληνο άπό καλία θαί παξαθξνζύλε, όηαλ άλνημε ηό θνπηί πνύ

ηνύ εηρε έκπηζηεπζή ή κλεζηή ηνπ κέ ηόλ όξν λά ηό άλνημε άλ δέλ

επέζηξεθε θνληά ηεο, δεκηνπξγνύλ νπσζδήπνηε ηήλ ζνβαξή ππόλνηα

θαί πηζαλόηεηα λά είραλ πξώηνη νί αξραίνη "Διιελεο αλαθαιύςεη ηό

αέξην ηεο παξαθξνζύλεο.

Δπίζεο ζηό παξόλ βηβιίν, εμεηάδεηαη ηό δήηεκα ηεο ζξπιηθήο

«'Αξγνύο», ή νπνία όπσο πξνθύπηεη άπό ηά Αξγνλαπηηθά ηνύ Όξθέσο

θαί άιιεο αξραίεο αλαθνξέο δέλ ήηαλ έλα άπιό, έλα ζύλεζεο αξραίν

πινίν, ζάλ απηά πνύ γλσξίδνπκε, άιιά έλα ηπηάκελν -θαί όρη κόλνλ-

πινίν. 'Αιιά θαί ηά Παιιάδηα θαί γεληθώο ηά νκηινύληα θαί

θηλνύκελα αγάικαηα ηί ήζαλ; Καί απηό ηό ζέκα επίζεο δηεξεπλάηαη

ζηό βηβιίν απηό.

Δπίζεο εμηζηνξνύληαη νί ζαπκαζηέο εθεπξέζεηο ζηόλ πνιεκηθό

ηνκέα ηνύ κεγάινπ καζεκαηηθνύ θαί κεραληθνύ 'Αξρηκήδνπο θαί ή

πξνζθνξά ηνύ κεγάινπ 'Έιιελνο ζνθνύ ζηό Διιεληθό Έζλνο. Καηά

ηνύο θιαζζηθνύο, αιεμαλδξηλνύο θαί κεηαιεμαλ-δξηλνύο ρξόλνπο

ζπλαληάκε ηήλ ηεξάζηηα άλάπηπμη ζέ θάζε ηνκέα γλώζεσο θαί

νπσζδήπνηε ζηόλ πνιεκηθό ηνκέα, ή δέ άλά-πηπμηο απηή νπσζδήπνηε

εδξάδεηαη έπί ηεο παιαηνηέξαο αλαπηύμεσο πνύ θαιύπηεηαη άπό ηόλ

«κπζνινγηθό» καλδύα.

"Οζα βεβαίσο αλάγνληαη ζηήλ ιεγνκέλε «κπζνινγηθή» επνρή θαί

έρνπλ πεξηβιεζή ηόλ καλδύα ηνύ ζξύινπ θαί ηεο παξαδόζεσο,

θαίλνληαη παξάδνμα ζηόλ πεξηζζόηεξν θόζκν.

"Αο επηρεηξήζνπκε ηό ηαμείδη ζηό άγλσζην θαί ζηό παξάδνμν άπό

ηνύο παλάξραηνπο ρξόλνπο έσο ηήλ ζεκεξηλή επνρή.. Τό παξάδνμν

δέλ έρεη ηόπν, νύηε ρξόλν, άιιά ή αθεηεξία θαί ή πξνέιεπζίο ηνπ

είλαη ζαθώο ειιεληθή...

Κωνσταντίνος Ποταμιάνος

2

ΚΔΦΑΛΑΗΟΝ Α'

Τιτανομαχία, Γιγαντομαχία καί ιερά όπλα

Οί Τηηάλεο, άπό ηνπο νπνίνπο θαηάγεηαη ηό ζετθό γέλνο ησλ

Διιήλσλ, ήζαλ ζύκθσλα κε ηελ επηθξαηέζηεξε παξάδνζη πνπ

κλεκνλεύεη ό Ζζίνδνο, γηνί ηνπ Οπξαλνύ θαί ηεο Γεο, έλώ ό "Οκεξνο

ηνύο ζεσξεί γηνπο ηνύ Οπξαλνύ θαί ηεο Τεζύνο. Οί γηγαληώδεηο απηνί

ζενί, κεηά ηελ ζπκθηιίσζί ηνπο κέ ηόλ Κξόλν, άξρηζαλ θνβεξό

πόιεκν θαηά ηνύ Γηόο, ό όπνηνο δηήξθεζε δέθα έηε.

Ό Εεύο απειεπζέξσζε ηνύο ηξεηο Κύθισπεο, πνύ ήζαλ έγθιεηζηνη

ζηόλ Τάξηαξν: ηόλ Βξόληε, ηόλ Σηεξόπε θαί ηόλ "Αξγή, νη όπνηνη ηνύ

έράξηζαλ ηξία ηξνκεξά όπια, ηήλ βροντή, ηήλ αστραπή καί ηόλ

κεραυνό. Γελ είλαη εύθνιν λά θαζνξίζνπκε ή λά πξνζδηνξίζνπκε ηό

είδνο απηώλ ησλ όπισλ, άιιά ηήλ δξαζηηθόηεηα θαί ηήλ κεγίζηε

θαηαζηξεπηηθόηεηα απηώλ δηαπηζηώλνπκε ζηά ιόγηα ηνύ Ζζηόδνπ πνύ

πεξηγξάθεη ηήλ ηξνκεξή Τηηαλνκαρία: «Καί ηά δύν κέξε αξρίζαλε λά

δείρλνπλε ηί κέ ηά ρέξηα θαί ηήλ δύλακη κπνξνύζαλ. Τξνκαρηηθά άπ'

νιόγπξα ή ζάιαζζα ή απέξαληε βνγ-γνύζε. Μέ βνπεξό αληηιάιεζε ή

Γεο άρό, θη' ό κέγαο Οπξαλόο ζαιεύνληαο έζηέλαδε άπό πάλσ (γή δέ

κέγ' έζκαξάγεζελ, έπέζηε-λε δ' νπξαλόο επξύο ζεηόκελνο). Μέ ηήλ

όξκή ηώλ αζαλάησλ έηξεκε άπό ηήλ ξίδα σο πάλσ ζηελ θνξπθή ηνπ

ηνύ Όιύκπνπ ηό κέγα όξνο. Μηά βαξεηά ζεηζκνβνπή κέρξη ηνύ

Ταξηάξνπ έθζαλε ηά δνθεξά βάζε θάησ, θη' αρόο ηξνκαθηηθόο άπό ηό

πνδνθξόηε-κα θη' άπό ηόλ αιαιαγκό θη' άπό ηό βξνληνρηύπεκα ηώλ

βξάρσλ πνύ ζθελδόληδαλ ηό απεξίγξαπην. Έηζη άπ' άγλάληη έξξίρλαλε

-θη' ήηαλε κέγαο ζξήλνο- ό έλαο ζηόλ άιιν απάλσ- θη' ώο ξίρλαλ

άιαιάδαλε θη' ώο ζηόλ άζηξόπιεζν νύξαλόλ αλέβαηλε ή θσλή

1

ημοξ· χξ πμο γφβςζακ ηζ' ήνεακε ιέ ηνμιενυκ αθαθαβιυ ζηά πένζα...»

(ΖΗΟΓΟΤ ΘΔΟΓΟΝΗΑ ζηίπ. 676-686).

Παναηδνμφιε υηζ εδχ πενζβνάθεηαζ έκαξ ηνμιαηηζηυξ ηαί

ηαηαζηνεπηζηυξ πυθειμξ πμφ υέκ δζελήπεδ ιυκμκ ζηήκ βή άθθά ηαί

ζηυκ αένα ιέ υπθα, πμφ ειείξ δέκ ηά βκςνίγμοιε, άθθά ηά υπμζα δέκ

απμηθείεηαζ κά ήζακ ακχηενα άπυ ηά ζδιενζκά. Πμθθμί οπμζηδνίγμοκ

υηζ υ Ζζίμδμξ ελζζημνεί φπυ ηήκ ιμνθή ιφεμο ηενάζηζεξ ηαί εονφηαηεξ

ακαζηαηχζεζξ ηήξ βήζκδξ επζθακείαξ ηαί ημο θθμζμφ αοηήξ. Ή άπμρζξ

υιςξ αοηή είκαζ άκαπυδεζηηδ ηαί επίζδξ έπεζ δζαιμνθςεή φπυ ηήκ

έπίδναζζκ ηχκ ενδζηεοηζηχκ πεπμζεήζεςκ αοηχκ πμφ ηήκ εηθνάγμοκ.

Γζαηί πχξ είκαζ δοκαηυκ κά ζοιααίκδ ηάηζ ηέημζμ, έθ' υζμκ ζφιθςκα ιέ

ηά πμνίζιαηα ηήξ επζζηήιδξ ηήξ βεςθμβίαξ μί εονφηαηεξ ακαζηαηχζεζξ

ηαί ή δζάπονμξ ηαηάζηαζζξ ηήξ βήξ ακάβμκηαζ ζέ εηαημιιφνζα πνυκζα

πνίκ υηακ αεααίςξ δέκ οπήνπε ηυ ακενχπζκμ βέκμξ; Απμηθείεηαζ θμζπυκ

κά ελζζημνμφκηαζ άπυ ηυκ Ζζίμδμ παβηυζιζεξ βεςθμβζηέξ

ακαζηαηχζεζξ, βζαηί βζά κά ζοιααίκδ ηάηζ ηέημζμ, πνμτπμεέηεζ ηήκ

ΰπανλζ ιανηφνςκ, ακενχπςκ δδθαδή , μί υπμζμζ υιςξ δέκ οπήνπακ

υηακ ζοκέαδζακ αοηέξ. Οί ιυκεξ βεςθμβζηέξ ακαζηαηχζεζξ πμφ έπμοκ

παναδμεή ζηήκ ικήιδ ηχκ πακάνπαζςκ Δθθήκςκ είκαζ αοηέξ μί υπμζεξ

ζοκέαδζακ ηαηά ημφξ ηαηαηθοζιμφξ ηαί ημφξ ηαηαπμκηζζιμφξ

εθθδκζηχκ πςνχκ. ηυ ήζζμδζηυ ηείιεκμ, έλ άθθμο, οπενηενεί ηυ

ζημζπείμ ημφ πονυξ ηαί ή ηαηαζηνμθζηή ημο δνάζζξ. Δπίζδξ υζμζ

οπμζηδνίγμοκ υηζ πνυηεζηαζ πενί θοζζηχκ βεβμκυηςκ φπυ ηήκ ιμνθή

αθθδβμνζχκ ηαί ιφεςκ, αδοκαημφκ κά δχζμοκ ζαθή ηαί πεζζηζηή

έλή-βδζζ βζαηί μί ανπαίμζ "Δθθδκεξ ηαηήβμκημ ζφιθςκα ιέ ηίξ πα-

κάνπαζεξ παναδυζεζξ ημοξ άπυ ημφξ Σζηάκεξ, άπυ εηείκμοξ δδθαδή πμφ

έπαναηηήνζζακ ιέ ηυ υκμια ημοξ ηήκ θμαενή αοηή ζφβηνμοζζ. Καί έπί

ηέθμοξ, βζαηί μί ανπαίμζ "Δθθδκεξ κά πανμο-ζζάγςκηαζ ιοεμιακεΐξ υηακ

ζοκεπχξ ηαί ηαηά ηυνμκ επζαεααζχκμκηαζ άπυ ηήκ άθεαζηδ

επζζηδιμκζηή ηαί πκεοιαηζηή ηθδνμκμιζά πμφ ιάξ άθδζακ; Καί βζαηί

κά δίδεηαζ ιυκμκ πνμζμπή ζηζξ παναδυζεζξ ηαί δζδβήζεζξ πνςημβυκςκ

θαχκ ηαί ηχκ Δαναίςκ ηαί κά πενζθνμκμφκηαζ ή κά φπμηζιχκηαζ μί

παναδυζεζξ ημφ ανπαζμηένμο ηαί ιυκμο άπυ ημφξ πακάνπαζμοξ πνυκμοξ

πμθζηζζιέκμο θαμφ, ήημζ ημφ εθθδκζημφ;

Αοηά ηά υπμζα ακαθένεζ υ εεσηυξ πμζδηήξ Ζζίμδμξ ηαί πμφ

ζοκέβναρε ηαη' έκημθήκ ηςκ Μμοζχκ δέκ είκαζ ηίπμηε άθθμ απυ ηδκ

παναζηαηζηή έλζζηυνδζζ ιζαξ πακάνπαζαξ παβημζιίμο ζον-νάλεςξ ιέ

πνήζζ ηαηαζηνεπηζηςηάηςκ υπθςκ.

Καί ζοκεπίγεζ υ Ζζίμδμξ ηήκ παναζηαηζηή πενζβναθή ηδξ

ζοβηνμφζεςξ: «ηαί ηυηε ηήκ πανάθμνα ημο πθέμκ υ Εεοξ δέκ

έηναημτζε. 'Απυ ιεβάθδ υνιή πθδιιφνζζε ή ροπή ημο λάθκμο ηζ'

αηέναζα θακένςζε ηήκ δφκαιί ημο. Έννζπκε, άπυ ηυκ μονακυ ηζ' άπυ

ηυκ Όθοιπμ, ηαεχξ ηαηέααζκε, ηίς αζηραπές ηήν μιά πάνω ζηεν άλλε,

κι' άπό ηό τέρι μέ βρονηές καί αζηραπές μαδί πεηούζαν ολόγσρα

ριπίδονηας ηήν άγια θλόγα. Κι' ώς καίονηαν ανηιβούιδε ή δωοδόηρα ή γή

ολόγσρα καί δρόνηαγαν ηά παμμέγιζηα ηά δάζε παίρνονηας θωηιά.

"Δαναγε μθυηθδνδ ή βή ηαί ημο Ωηεακμί ηά νέιαηα ηαί ή εάθαζζα ή

αηέκςηδ ηνζβφνς. Καί ημφξ Σζηάκεξ ηφθζβε ηαοηή πκμή ημοξ πευκζμοξ,

ηζ' υπςξ ή θθυβα ακέααζκε έςξ ζηυκ εείμ αζεένα, υζμ βεκκαίμζ ηζ' άκ

ήζακ ημφξ ηφθθςκε ηά ιάηζα, ημφξ ηφθθςκε ή θεοηυθςηδ άπυ ηίξ

αζηναπέξ ηαί άπυ ηά αζηνμπεθέηζα θάιρζ. Εέζηδ ιέζα ζηήκ άαοζζμ,

γέζηδ, θςηζά, πνςηυθακηδ ποκυηακ. Κζ' υ,ηζ ηά ιάηζα αθέπακε, ηζ' υ,ηζ

ηά αοηζά βνμζημΰζακ, ήηακε ζάκ κά ζιίβμκηακ ή Γή ηζ' υ Οονακυξ, υ

ιέβαξ άπυ πάκς...» (ζηίπ. 687-702). Κάκμκηαξ ιζά ιζηνή δζαημπή άπυ

ηήκ πανάεεζζ ημφ Ήζζμδζημΰ ηεζιέκμο (ζέ ιεηάθναζζ άπυ ηίξ εηδυζεζξ

«ΠΑΠΤΡΟ») παναηδνμφιε υηζ δέκ είκαζ δφζημθμ κά δζαπζζηχζςιε

ηαί πάθζ υηζ πενζβνάθεηαζ ιζά ηνμιαηηζηή, άκεο πνμδβμοιέκμο

«πονδκζηή» ζφβηνμοζζ ζέ πακάνπαζμοξ πνυκμοξ (Ή θέλζξ «πονδκζηή»

είκαζ ζέ εζζαβςβζηά βζαηί ηακείξ δέκ βκςνίγεζ ηί υπθα

έπνδζζιμπμζή-εδζακ, πάκηςξ ακάθμβα ή ηαί ακχηενα ηςκ

ζδιενζκχκ)...

Καί θίβμ πζυ ηάης ακαθένεζ υ Ζζίμδμξ:

«Κζ ακάιεζα ζημοξ πνχημοξ ηζ' υ Κυηημξ ηαί υ Βνζάνεςξ ηαί υ

Γφδξ, απυνηαβμξ βζά πυθειμ, ηνμιαηηζηή ιάπδ ζήηςζακ. Αοημί

ηνζαηυζζμοξ ανάπμοξ ιέ ηά πένζα ηά βζβακημδφκαια έλε-ζθεκδυκζγακ

ζέ ηάεε ηίκδζί ημοξ ηαί ημφξ Σζηάκεξ ζηέπαζακ ιέ ηίξ αμθέξ...» (ζηίπ.

713-717).

Σί υκηα θμζπυκ ήζακ αοημί μί πενίθδιμζ Έηαηυβπεζνεξ; Ήζακ

ηενάζηζα ηέναηα, δδιζμονβήιαηα «επζζηδιυκςκ» ηάπμζαξ πνμσ-

ζημνζηήξ επμπήξ —μπυηε ζοκέαδ ή Σζηακμιαπία— ή ιάθθμκ ήζακ

1

βζβακηχδεζξ άκενςπμζ, υπςξ ηαί μί Σζηάκεξ, δβήημνεξ ζδιακηζηχκ

ζηναηζςηζηχκ δοκάιεςκ πμφ πνδζζιμπμζμφζακ θμαενχηα-ηα ηαί

δναζηζηχηαηα υπθα; Μάθθμκ ή δεφηενδ εηδμπή θαίκεηαζ πζυ πζεακή

ηαί άνα υ Ηζίμδμξ αθθδβμνεί χξ πνυξ ηήκ ιμνθή ηχκ Έηαημβπείνςκ.

Ό Αεακάζζμξ ηαβεζνίηδξ ζηυκ Γ' ηυιμ ηδξ «ΧΓΤΓΙΑ» (έηδμζζξ

«ΔΛΔΤΘΔΡΗ ΚΔΦΙ») ακαθένεζ ηά έλδξ: Ώκμιά-ζεδηακ

Έηαηυβπεζνεξ επεζδή ηαημζημφζακ ζέ ηάπμζα πυθζ πμφ θεβυηακ

Έηαημκηαπεζνία. Αοηή δέ ή πυθζξ ήηακ ζηήκ επανπία ηδξ Μαηεδμκίαξ

Ονεζηζάδα ή Όνεζηίδα, αμνείςξ ημφ Οθφιπμο ηαί ημφ Πίκδμο ηαί

ακαημθζηά ημφ Κζηίμο υνμοξ, πμφ δζαπςνίγεζ ηήκ Μαηεδμκία ηδξ

Ηπείνμο ζηυ ιένμξ εηείκμ υπμο εονίζηεηαζ ιεηαλφ Γνεαεκχκ ηαί

Κμκίηζδξ. Ώκμιαγυηακ θμζπυκ ή πυθζξ ηυηε ιέκ Έηαημκηαπεζνία,

έπεζηα ιεηςκμιάζεδηε Άπανκία, ηαί ηέθμξ Όνεζηζάξ ηαί ή πυθζξ ηαί ή

επανπία ηαί Όνεζηαί ηυ έηεσ υνμξ, έπί ημφ μπμίμο ήηακ ή πυθζξ. "Άνα

ήζακ βείημκεξ ηαί ζοιπαηνζχηεξ ιέ ηυκ Γία μί 'Δηαηυβπεζνεξ, υ υπμζμξ

είπε ηυ ααζίθεζμ ημο ηυηε ζηυκ "Οθοιπμ, ηυ ιεηαλφ Θεζζαθίαξ ηαί

Μαηεδμκίαξ υνμξ...

Ό Ηζίμδμξ ηαηυπζκ ιαξ ελζζημνεί υηζ μί 'Δηαηυβπεζνεξ ζοκέθααακ

ημφξ Σζηάκεξ ηαί ημφξ έδεζακ ιέ αανεζά δεζιά «ηυζμ πζυ ηάης άπυ

ηήκ βδ, υζμ ηζ' υ μονακυξ άπυ ηήκ βδ απέπεζ» (ηυζζμκ έκενε' φπυ βδξ,

υζμκ μονακυξ έζη' άπυ βαίδξ). Σί κά ζδιαίκδ άναβε ή θνάζζξ αοηή ημφ

Ηζζυδμο; Γζυηζ ή άπυζηαζζξ ημφ μονακμφ άπυ ηήκ βή δέκ είκαζ

αζθαθχξ ή ίδζα ιέ εηείκδ ηδξ βδξ άπυ ηά αάεδ ηδξ, υπμο έημπμεεηεσημ

υ Σάνηανμξ. Συ εέια πενζπθέηεηαζ αηυιδ πενζζζυηενμ υηακ υ

Ηζίμδμξ ακαθένεζ: «βζαηί εκκέα ήιενυκοηηα παθηςιαηέκζμ αιυκζ

πέθημκηαξ άπυ ηυκ μονακυ θεάκεζ ζηήκ βή ζηίξ δέηα ηαί εκκζά πάθζ

ήιενυκοηηα παθηςιαηέκζμ αιυκζ ηάκεζ άπυ ηήκ βή, ηήκ δέηαηδ ζηυκ

Σάνηανμ κά θεάζδ». Ό βνάθςκ πζζηεφεζ υηζ έδχ ζαθχξ οπεζζένπεηαζ

ηυ ιοζηδνζαηυ ζημζπείμ, υπςξ ηαί ζηήκ ζοκέπεζα ηήξ Θεμβμκίαξ, υπμο

βίκεηαζ θυβμξ βζά ηά αμοενά ακάηημνα ημφ ζζπονυηαημο "Αδδ ηαί ηήξ

δμλαζιέκδξ Πενζεθυκδξ ηαεχξ ηαί βζά ηήκ ηνμιενή ηφβα, ηήκ

πνχηδ ηυνδ ημφ Χηεακμφ.

Μεηά ηήκ θήλζ ηήξ Σζηακμιαπίαξ αημθμοεεί ή Γζβακημιαπία.

φιθςκα ιέ ηυκ Απμθθυδςνμ (Βζαθζμεήηδ I) ή Γή άβακαηηδ-

2

ιέκδ βζά ηδκ έλυκηςζζ ηςκ Σζηάκςκ έβέκκδμε άπυ ηυκ Οονακυ ημφξ

Γίβακηεξ, μί υπμζμζ ήζακ ακοπέναθδημζ ηαηά ηυ ιέβεεμξ ηςκ ζςιάηςκ

ημοξ ηαί χξ πνυξ ηήκ δφκαιζ αηαηακίηδημζ. Συ εέαηνμ ημτ πμθέιμο ήηακ

ζηδκ πεδζάδα ηςκ Φθεβνχκ, ηήκ μπμία υ Αεακάζζμξ ηαβεζνίηδξ (Α'

ηυιμξ «ΧΓΤΓΙΑ») ηαοηίγεζ ιέ ηήκ ιεηαβεκέζηενδ Παθθήκδ, ηήκ

ζδιενζκή πενζυκδζμ Καζζάκδνα ηδξ Υαθηζδζηήξ. (.. ηυ ηείιεκμ

ημτ Απμθθμδχνμο οπάνπεζ δζάηνζζζξ ιεηαλφ Φθεβνχκ ηαί Παθθήκδξ,

πμφ εεςνμφκηαζ ηαηά ηίξ δφμ οπάνπμοζεξ εηδμπέξ, ηυπμζ βεκκήζεςξ

ηχκ Γζβάκηςκ). φιθςκα ιέ ηήκ πανάδμζζ μί Πβακηεξ ήζακ αηυιδ ηνμ-

ιενμί ζηήκ υρζ ηαί έβγαδαλ θωηηά άπό ηό ζηόκα, έθχκαγακ αβνζυηαηα,

ηαί υπςξ οπμζηδνίγμοκ ηάπμζμζ, έβαδαλ ηά όξε ηό έλα πάλω αηό άιιν,

γηά λά αλεβνύλ νηόλ νπξαλό... "Αθθμζ εεςνμφκ υηζ υ πυθειμξ έβζκε ζηήκ

Καιπάκζα ηδξ Κάης Ιηαθίαξ (Μεβάθδξ Δθθάδμξ) ημκηά ζηήκ πυθζ

Κφιδ, επεζδή οπάνπεζ έηεσ ιζά πενζμπή, πμφ χκμιαγυηακ άπυ ημφξ

ανπαίμοξ Φιεγξαΐνλ Πεδίνλ. ηήκ πενζμπή υιςξ αοηή υ Ηναηθήξ

έπμθέιδζε εκακηίμκ ηχκ οπμθμίπςκ Γζβάκηςκ ηαί επήνε ηήκ μκμιαζία

ηδξ ή πενζμπή άπυ ηυ υηζ έπεζακ έηεσ πνιινί θεξαπλνί άπό ηόλ Δία θαί

έθάε ό ηόπνο άπό ηήλ κεγάιε θωηηά "Αθθμζ πζζηεφμοκ υηζ υ πυθειμξ

έβζκε ζηήκ πενζμπή ηήξ Σανηδζζμΰ, πακάνπαζαξ εθθδκζηήξ πυθεςξ ηήξ

Ιζπακίαξ, άθθμζ δέ ζηήκ ονία. φιθςκα ιέ ηυκ ενφθμ, μί Πβακηεξ

αβάγμκηαξ άβνζεξ ηναοβέξ, έξξηρλαλ ζάλ αθόληηα κεγάια δέλδξα

ππξαθηωκέλα νηόλ νπξαλό, θαί πέηξεο πνιύ κεγάιεο άπό ηίο όπνηεο,

άιιεο κέλ έπεζαλ ζηήλ ζάιαζζα θαί έγηλαλ λεζηά, άιιεο δέ ζηήλ μεξά θαί

έγηλαλ κεγάια όξε.

ηυ ζδιείμ αοηυ εά πνέπεζ κά παναηδνήζςιε ηά έλδξ: Τπάνπμοκ

πμθθμί πμφ οπμζηδνίγμοκ υηζ υθα αοηά δέκ είκαζ ηίπμηε άθθμ πανά

πενζβναθή ηήξ δναζηδνζυηδηαξ ηχκ δθαζζηείςκ, ζηυ πθαίζζμ

βεςθμβζηχκ ελεθζηηζηχκ δζαδζηαζζχκ ημφ εθθδκζημφ πχνμο. "Οιςξ

δέκ εά πνέπεζ κά άπμηθεζζεή ηαί ή εηδμπή ηήξ ζζημνζηήξ ενιδκείαξ ηαί

ημφ ζζημνζημφ πενζεπμιέκμο ημτ έκ θυβθ ενφθμο ηήξ Γζβακημιαπίαξ

πμφ ζοκδοάζεδηε βζά ηήκ άνηζχηενδ παναζηαηζηή πενζβναθή ημο ιέ

ηυκ ζπδιαηζζιυ ηχκ κήζςκ ηαί ηχκ μνέςκ ημτ Δθθδκζημφ πχνμο.

Γδθαδή, ιέ πζυ άπθα θυβζα, ελζζημνείηαζ άπυ ηυκ Απμθθυδςνμ ηαί άπυ

άθθμοξ ανπαίμοξ ζοββναθείξ, ιζά πναβιαηζηή ζφβηνμοζζξ πμφ έθααε

πχνα ζέ πακαν-

Σκηνή άπό τήν Γιγαντομαχία. Εικονίζεται ή Μοίρα, μόνιμη βοηθός τοΰ Διός στήν Γιγαντομαχία, νά άρπάζη ένα τερατόμορφο Γίγαντα άπό τά

μαλλιά καί εκείνος νά προσπαθή νά άπελευθερωθή. (Βόρειος ζωοφόρος του Βωμοϋ τοΰ Διός στήν Πέργαμο, «Μουσείον Περγάμου», Βερολίνο).

χαίους χρόνους καί υπάρχει τό στοιχείο της υπερβολής (σύνδε-σις με γεωλογικές μεταβολές, πού αποδίδονται στά υπεράνθρω­πα όντα, τους Πγαντες). Οί θεοί, κατά τόν θρΰλο, μέ την βοή­θεια τοϋ Ηρακλέους, κατάφεραν νά νικήσουν τους Πγαντες. Είναι τόσο παραστατικά αυτά πού αναφέρει ό Απολλόδωρος γιά νά εξιστόρηση την Γιγαντομαχία. Ή Γη μόλις έμαθε ότι οί θεοί απέκτησαν θνητούς συμμάχους, ζητούσε φάρμακο νά καταστή-ση τούς Γίγαντες άτρωτους. Αυτό ήταν ένα χόρτο πού έφύτρω-νε σέ ένα μέρος τής γής, καί ετοιμαζόταν ή γή νά πάη τό πρωί νά τό πάρη. 'Αλλά ό Ζεύς πού τό αντελήφθη, διέταξε νά μήν φωτίσουν τήν γή εκείνο τό πρωί, ούτε ή Ανατολή (Ήώς) ούτε ό "Ηλιος, ούτε ή Σελήνη· καί έτσι δέν μπόρεσε ή Γή νά βρή τό χόρτο αυτό στό σκοτάδι, τό όποιο πρόλαβε καί επήρε ό Ζεύς. Ένώ δέ έγιναν αυτά, είδαν τό στράτευμα των Γιγάντων παρα­τεταγμένο καί τόσο έτρόμαξε ό Ουρανός, ώστε ό "Ηλιος εστρά­φη πρός τά πίσω, οι αστέρες κρύφθηκαν καί μάλιστα ή μεγάλη "Αρκτος έπεσε στην θάλασσα.

Έπί τού ΰπογραμμισθέντος αύτοΰ σημείου τής Γιγαντομα­χίας θά πρέπει νά παρατηρήσωμε τά εξής: Αποκλείεται νά πε­ριγραφή ό Απολλόδωρος κοσμογονικές μεταβολές, όπως υπο­στηρίζουν πλείστοι. Διότι ή κοινή λογική ομολογεί, ότι σέ τέ­τοιου είδους κοσμογονικές μεταβολές, δέν έπιζή κανείς, γιά νά καταγράψη τά γενόμενα καί νά παραδοθή διαδοχικά ή άνάμνη-σις των συμβάντων στους απογόνους του. Στό κείμενο τού Απολ­λοδώρου δέν πρέπει κατά συνέπεια νά γίνεται λόγος γιά κοσμι­κές καί συμπαντικές αναταραχές, άλλά τό πιό λογικό καί πιθα­νόν είναι ότι ό Απολλόδωρος μέ αλληγορικό τρόπο αποδίδει παραστατικά τήν τρομακτική δύναμι τού στρατεύματος των Γιγάντων καί τίς βαρύτατες καί καταστροφικώτατες συνέπειες τής άναμετρήσεώς τους μέ τούς θεούς. Δέν θά πρέπει επίσης, όσον άφορα στήν έκτίναξι τεραστίων βράχων άπό τούς αντιπά­λους καί τόν σχηματισμό νήσων καί ορέων κατά τά αναφερόμε­να άπό τόν Απολλόδωρο, νά άποκλείσωμε τό στοιχείο τής υπερ­βολής, όπως συνήθως γίνεται κατά τήν διαδοχική παράδοσι καί κληρονομιά πανάρχαιων θρύλων, πού σχετίζονται μέ γεγονότα τά όποια συνέβησαν σέ πολύ μάκρυνες, άπό εμάς, χρονικές πε­ριόδους, σέ απωτάτους χρόνους δηλαδή ...

Βθέπμιε ηαηόπζκ ημύξ εεμύξ κά ακηζιεηςπίγμοκ (μπθζζιέκμζ ηήκ

ηενάζηζα δύκαιζ ηςκ Γζβάκηςκ. Καζ έδώ εά ζοκακηήζςιε ηό ζημζπείμ

ηδξ αθθδβμνίαξ όζμκ άθμνα ζηόκ μπθζζιό ηςκ εεώκ. Ακηζιεηςπίγμοκ

θμζπόκ μί εεμί ημοξ Γίβακηεξ: ό ιεκ Εεοξ ιέ ημύξ ηεναοκμύξ, ή Αεδκά

ιέ ηό δόνο, ηήκ αζπίδα ηαί ηήκ πενζηεθαθαία, ό Πμζεζδώκ ιέ ηήκ

ηνίαζκα, ό "Ανδξ ιέ όθα ηά πμθειζηά όπθα, ό Ένιδξ ιέ ηό ηδνύηεζμ,

ό Γζόκοζμξ ιέ ηόκ εύνζμ, ό "Ζθαζζημξ ιέ ηόκ άηιμκα, ηίξ πονάβνεξ

ηαί ημύξ ιύδνμοξ, ό 'Απόθθςκ ηαί ή "Ανηειζξ ιέ ηά ηόλα, ηά αέθδ ηαί

ηίξ θανέηνεξ, ό Ζναηθήξ ιέ ηά ηόλα ηαί ηό νόπαθμ. Δπίζδξ ηαεέκαξ

άπό ημύξ οπμθμίπμοξ ιέ ηά δζηά ημο όπθα.

Ή ηνμιενή ζοκάκηδζζξ ηώκ δύμ ακηζπάθςκ έβζκε ζηίξ πεδζάδεξ ηδξ

Παθθήκδξ ζηήκ Υαθηζδζηή ηαί έηεΐ έθααε πώνα ή θεβμιέκδ μάχη τών

Γιγάντων. Καηά πνώημκ ό Ζναηθήξ έηόλεοζε ηόκ 'Αθ-ηομκέα ηαί ηόκ

ηαηέααθε. Άθθα αοηόξ ζδηςκόηακ ηάεε θμνά πμύ ηόκ πηοπμύζε ιέ ηά

αέθδ ημο ό Ζναηθήξ. Καηόπζκ ζοιαμοθήξ ηήξ Αεδκάξ, ηόκ πανέζονε

έλς άπό ηά ζύκμνα ηδξ παηνίδμξ ημο ηαί έηεΐ ηόκ έθόκεοζε. Θά

πνέπεζ ζηό ζδιείμ αοηό κά επζζδιάκμοιε όηζ ηά ηόλα αοηά ημο

Ζναηθέμοξ ηά ηαηείπε ό Φζθμηηήηδξ, ό όπμζμξ έπείζεδ άπό ηόκ

Όδοζζέα κά ιεηααή ζηήκ Σνμία, βζά κά ιπμνέζμοκ, ζύιθςκα ιέ ηόκ

πνδζιό, κά ηαηαθάαμοκ μί Απαζμί ιέ ηά ηόλα ηήκ επενζηή πόθζ. ηήκ

ζοκέπεζα ή ζύβηνμοζζξ ελεθίζζεηαζ ζθμδνόηαηδ ιέ ηενάζηζμοξ, θίακ

μβηώδεζξ ανάπμοξ κά νίπηςκηαζ ηαηά ηώκ ακηζπάθςκ ηαί κά

ζπδιαηίλςκηαζ ηαηά ηά ενοθμύιεκα ό Άεςξ, ή Νίζονμξ, ή Λήικμξ, ή

ζηεθία... Αλζμπνόζεηημ είκαζ όηζ μί Μμίνεξ1 ακηζιεηώπζζακ ημύξ δύμ

Πβακηεξ "Αγριο ηαί Θόωνα πμύ είπακ πάθηζκα νόπαθα. Ακαηύπηεζ έδώ

ηό γήηδια ημο ηί ήηακ αοηά ηά πάθηζκα νόπαθα... Καηά πάζακ πζεα-

κόηδηα, επνόηεζημ βζά όπθα άνηζώηαηα άπό ηεπκμθμβζηή άπμρζ.

ηήκ πενζμπή ηήξ Νεαπόθεςξ ζηήκ Μεβάθδ Δθθάδα (Κάης

Ηηαθία) έβζκε θμαενή ιάπδ ιεηαλύ ηώκ Γζβάκηςκ ηαί ημύ Ζναηθέμοξ.

"Οηακ ημο έηεθείςζακ ηά αέθδ ηαί έηζκδύκεοε, έγήηδζε

1. Ή πίζηζξ ζηήκ ϋπανλζ ηώκ Μμζνώκ δζαηδνείηαζ ιέπνζ ζήιενα, ζδίςξ ζηίξ

αβνμηζηέξ πενζμπέξ ηήξ Δθθάδμξ ηαί βεκζηώηενα ζηίξ επανπίεξ. Πζζηεύεηαζ βεκζηώξ δηζ

ιόθζξ βεκκζέηαζ έκα παζδί, ένπμκηαζ μί Μμίνεξ ηαί απμθαζίγμοκ βζά ηό ιέθθμκ ημο.

19

άπό ηόκ παηένα ημο Γία κά ηόκ αμδεήζδ. Ό Εεύξ ηαηαηεναύκςζε

όθμοξ ημύξ Γίβακηεξ ηαί άπ' αοηόκ ηόκ θόβμ ή πεδζάδα ηδξ Κύιδξ

(μκμιάζεδηε Φλεγραίον ή Φλέγραιον πεδίον. Ό Ζναηθήξ έθό-κεοζε

επίζδξ δύμ Γίβακηεξ ηόκ Πνρίπνοο ηαί ηόκ Ανώνυμο ηαί έζςζε ηδκ

"Ζνα. Γζ' αοηό ώκμιάζεδηε Ζναηθήξ όπςξ ζδιεζώκεζ ό Αεακάζζμξ

ηαβεζνίηδξ, άπό ηό άπαλαλκείν (απανέιθαημ αμνίζημο ημο άπαθέλς:

απμιαηνύκς, απςεώ, ηάπμζμκ (ή ηάηζ άπό ηάπμζμκ) ηαί ηδκ Ήρα. Ό

ίδζμξ ζοββναθεύξ ζηόκ Α' ηόιμ ηήξ «ΧΓΤΓΗΑ» (έηδμζζξ

«ΔΛΔΤΘΔΡΖ ΚΔΦΗ») βνάθεζ όηζ ό Ζναηθήξ πνώηα (μκμιαγόηακ

Νείθμξ (ηάκεζ θόβμ βζά ηόκ Αζβύπηζμ Ζναηθή, όπςξ θαίκεηαζ) ηαί

ακαθένεζ: «Ό ηάθμξ ημύ Μαηνμζίνζδμξ ανέεδηε ζηδκ Αηηζηή, ημκηά

ζηήκ Αεήκα, έπμκηαξ ιήημξ εηαηό πήπεςκ. Σόκ δέ Έπίμκα

ιεηαιόνθςζε ζέ πέηνα ή Αεδκά ιέ ηήκ ηεθαθή ηήξ Μέδμοζαξ, ηό

ίδζμ έπαεε ηαί ό Γαιάζηςν ηαί ό Παθθδκεύξ. Καη' άθθμοξ δέ ό Σζηάκ

-είπε αοηό ηό ηύνζμ όκμια- δέκ έλεζηνάηεοζε ηαηά ηώκ Θεώκ, ηαί

πέεακε ζηήκ Αηηζηή· ώκμιάζεδηε θμζπόκ άπ' αοηόκ Σζηακίξ ή Αηηζηή.

Καί ίζςξ αοηόξ ήηακ ό Μαηνόζζνζξ...»

Καηόπζκ ή Γή ηαηά ηήκ πανάδμζζ έβέκκδζε ηόκ Σοθςέα, έκα

θμαενό ηέναξ άπό ημύξ ώιμοξ ημο όπμζμο έθύηνςκακ εηαηό ηεθαθέξ

δνάημκημξ, ηαί άπό ηά ιάηζα αοηώκ έαβαζκε θςηζά ηαί άπό ηά ζηόιαηα

ημοξ ηνμιενέξ θςκέξ... Μία άπό ηίξ θςκέξ αοηέξ ήταν εκείνη πού

μόνον οί θεοί καταλαβαίνουν (άθθμηε ιέκ βάν θεέββμκε' ςξ ηε εεμΐζζ

ζοκζέιεκ, ζηίπ. 830-831 «Θεμβμκίαξ»). ηήκ θνάζζ αοηή ημο

ήζζμδζημύ ηεζιέκμο εονίζηεηαζ ηαί ηό ηθεζδί βζά ηήκ ηαηακόδζζ ημο ηί

ήηακ αηνζαώξ ή ιάθθμκ βεκζηά ό Σο-θςεύξ ή Σοθώκ. Έκ ζοκεπεία

αθέπμιε ηόκ Ζζίμδμ κά έλζζημνή ιζά κέα ηαηαζηνεπηζηώηαηδ

ζύβηνμοζζ ιεηαλύ ημύ Σοθςέςξ ηαί ηώκ Όθοιπίςκ εεώκ: «Ξενά ηαί

δοκαηά ανμκηά (ό Εεύξ) ηζ' ή βήξ ηνμιαπηζηά ακηζαμύζζε μθόβονα ημο

ηζ' ό ιέβαξ μονακόξ έπάκςεε ηζ' ό πόκημξ ηαί ηά νεύιαηα ημύ ςηεακμύ

ηαί ηά ΰπμ-πεόκζα Σάνηανα, έκώ ηάης άπό ηά αεάκαηα ηά πόδζα ημύ

άνπμκηα, ηαεώξ βζά πόθειμ ζδηώκμκηακ, ό ιέβαξ "Οθοιπμξ άπ' άηνδ

ζέ άηνδ ηνακηαγόηακε ηαί τ απακημύζε ή Γή αμββώκηαξ. Μζά γέζηδ

θμαενή ααζίθεοε πάκς ζηόκ πόκημ ιέ ηά ζημηεζκά κενά, ιζά γέζηδ

πμύαβαζκε άπό αοηά ηά δύμ: άπό ηήκ ιζά μί ιακζςιέκμζ μί άκειμζ ηαί ή

θθόβα άπό ηό ηέναξ ημύημ. "Δαναγε

ολόκληρη ή γη κι' ό ουρανός καί ή θάλααοα τριγύρω. 'Απ' όλες τίς μεριές πελώρια κύματα υψώνονταν κατά τίς ακτές τριγύρω άπό την όρμή των αθανάτων. "Ενας σεισμός πού όλο μεγάλωνε αρχινούσε... Μά ό Ζεύς, όταν κορυφώθηκε ή όρμή του καί τά όπλα επήρε, τήν αστραπή καί τήν βροντή καί τό αστροπελέκι, πού κατακαίει τά πάντα, τόν χτύπησε άπό τόν Όλυμπο πηδώ­ντας, κι' έκαψε μονομιάς όλα τριγύρω τά κεφάλια τ' απερίγρα­πτα τού τρομερού θηρίου- κι' αυτό σάν έδαμάσθηκε άπό τά χτυ­πήματα πού τούχε εκείνος δώσει, κομματιασμένος έπεσε, ένώ ή πελώρια γη αναστέναζε τριγύρω. Μά σάν ό κυρίαρχος έκεραυ-νώθηκε ή φλόγα ανασηκώθηκε μέσα στις βραχόσπαρτες καί μαύρες τού βουνού πούχε χτυπήσει τίς χαράδρες καί σέ μεγάλη έκτασι καιγόταν ή πελώρια γή καί σήκωνε απερίγραπτο ατμό κι' έλνωνε σάν τό καλάι πού θέρμανε σέ καλοτρύπητους σωλή­νες ή τέχνη των μαστόρων, ή σάν τό σίδερο, τό πιό στέρεο άπό τά μέταλλα όλα... Κι ό Δίας μ' αβάστακτη στά στήθη όργή τόν έρριξε στά βάθη τού Ταρτάρου...» (στίχ. 839-868).

Σύμφωνα μέ τήν παράδοσι, ό Ζεύς ώδηγήθηκε τελικώς στήν νίκη ύπό τίς έξης συνθήκες: "Ερριπτε εναντίον τού Τυφώνος (ή Τυφωέως) κεραυνούς άπό μακρυά. Τόν έφοβέρισε (ό Ζεύς) μέ τήν αδαμάντινη άρπη καί τόν κατεδίωξε μέχρι τό Κάσσιον όρος. "Οταν τόν είδε πληγωμένο, τόν έπλησίασε άλλά ό Τυφών κα-τώρθωσε νά τόν συλλαβή καί νά τού άρπάξη τήν "Αρπη. Κατά τά θρυλούμενα, ό Τυφωεύς έκοψε τά νεύρα τών χεριών καί τών ποδιών τού Διός καί τόν έφερε μέσω τής θαλάσσης στήν Κιλικία όπου τόν έφυλάκισε στό Κωρύκιον άντρον.

Τό «κόψιμο» τών νεύρων τού Διός, κατά τόν γράφοντα, δέν είναι παρά μιά αλληγορία τής αφαιρέσεως κάποιων όπλων πού διέθετε ό Ζεύς. Ό Ερμής καί ό Αίγίπαν, κατά τήν παράδοσι πάντα, έκλεψαν μυστικά τά νεύρα καί τά προσήρμοσαν στό σώμα τού Διός.

"Ετσι λοιπόν ό Ζεύς απέκτησε τήν πρώτη δύναμί του καί έφάνη ξαφνικά νά κατέρχεται άπό τόν ουρανό πάνω σέ άρμα τό όποιο έσυραν φτερωτά άλογα καί κατεδίωκε τόν Τυφώνα, ρίχνοντας εναντίον του πλήθος κεραυνών. Βλέπουμε, έδώ λοι­πόν νά χρησιμοποιήται κάποιο ιπτάμενο επιθετικό όπλο εναν­τίον τον Τυφώνος.

Ορειχάλκινο άγαλμα του Διός, περί τό έτος 500 π.Χ. Μουσείο Τάραντος, Μεγάλη Ελλάς.

1

Καηόπζκ ό Σοθςεύξ έθοβε πνόξ ηόκ Καύηαζμ, άθθά ηαί έηεΐ

έπεζαν ηόζοι κερασνοί, ώζηε άναυε καί καιγόηαν ζάν λαμπάδα

ολόκληρο ηό όρος. (ε αοηό ηό ζδιείμ παναηδνμύιε ηδκ

ηαηα-ζηνεπηζηόηδηα ηςκ όπθςκ ημϋ Γζόξ ηαί εζδζηά αύημϋ πμύ ηνύ-

αεηαζ αθθδβμνζηά πίζς άπό ηό όκμια «ηεναοκόξ»). Σεθζηώξ ό

Σοθςεύξ (Σοθώκ) ηαηέθοβε ζηόκ Αίιμ, ηαί άπό έηεΐ έννζπηε αμοκά

μθόηθδνα ηαηά ημϋ Γζόξ. Ό Εεύξ ηόκ ηαηεπθήβςζε νίπημκηαξ

εκακηίμκ ημο ηεναοκμύξ, ώζηε έπύεδ αίια πμθύ ηαί έημηηίκζζε

μθόηθδνμξ ό Αίιμξ, ό όπμζμξ ηαί έθααε άπ' αοηό ηό βεβμκόξ ηό όκμια

ημο. ηδκ πενζμπή, θμζπόκ, αύηδ ηδξ Θνάηδξ, έβζκε ιζά ηνμιενή

ζύβηνμοζζξ ιεηαλύ ηώκ δοκάιεςκ ημϋ Γζόξ ηαί ηώκ δοκάιεςκ ημϋ

Σοθώκμξ ηαί άπό ηό πμθύ αίια πμύ πύεδηε, έηεΐ, πήνε ηαί ηό έηεΐ

όνμξ, ηήκ μκμιαζία πμύ ιέπνζ ζήιενα δζαηδνεί. Ή ζζημνία ηδξ

ηνμιενήξ ζοβηνμύζεςξ ζοκδέεδηε αθθδβμνζηά ηαί ιέ ηίξ εηνήλεζξ

ημϋ δθαζζηείμο ηήξ Αίηκαξ, πνμθακώξ βζά κά ηαηαδεζπεή ή

ηαηαζηνμθζηόηδξ ηώκ όπθςκ πμύ έπνδζζιμπμζήεδηακ. ύιθςκα ,

θμζπόκ, ιέ ηήκ πανάδμζζ, άθμϋ έλεδζώπεδ ό Σοθώκ άπό ηήκ Θνάηδ,

ηαηέθοβε ζηήκ ζηεθία ηαί έπεζε ζηήν Θάλαζζα γιά νά ζβύζη ηίς

θλόγες, επειδή έκαιε ηό ζώμα ηον άπό ηοσς κερασνούς. Τόηε ό Ζεύς

έρριυε πάνφ ηοσ ηήν Αίηνα καί ηόν έπλάκφζε, καί πλέον δεν έθάνη...

2

ΚΔΦΑΛΑΗΟΝ Β'

Άτλαντοελλαδικός πόλεμος καί ιερά όπλα

Πμθθά έπμοκ βναθή βζά ηδκ ενοθζηή ήπεζνμ ηήξ Αηθακηίδμξ, πμο

αοείζεδηε ηαηά ηήκ πθαηςκζηή ιανηονία, ζηόκ ςηεακό, ό όπμζμξ

ιέπνζ ζήιενα, εζξ πείζια ηςκ απίζηςκ ηαί δύζπζζηςκ εοιίγεζ ηήκ

ζζημνζηή ΰπανλί ηδξ. "Αθθμζ ανπαίμζ ζοββναθείξ πμύ εεςνμύκ

αθδεζκή ηήκ ζζημνία ηήξ Αηθακηίδμξ είκαζ μί κεμπθαηςκζημί: ό Φίλφν

ό Ιοσδαίος ή Αθελακδνεύξ, ό Ίάμβλιτος, ό Πρόκλος, ό Κράνηφρ ηαί ό

βεςβνάθμξ Ποοεώώνιος. Μενζημί επζζηήιμκεξ, ζηδνζγόιεκμζ άθ' εκόξ

ζηήκ ςηεακμβναθία, ηήκ βεςθμβία, ηήκ μνοηημθμβία, ηήκ

παθαζμκημθμβία, ηήκ γςμθμβία, ηήκ αμηακζηή ηαί άθ' έηενμο ζηίξ

ακενςπμθμβζηέξ επζζηήιεξ, όπζ ιόκμκ παναδέπμκηαζ ηήκ ΰπανλζ ηήξ

Αηθακηίδμξ άθθά ηαί επζπεζνμύκ κά μνίζμοκ ηήκ βεςβναθζηή ηδξ εέζζ.

Καί άθθμζ ιέκ οπμζηδνίγμοκ όηζ ή Αηθακηίξ ανζζηόηακ ζηόκ

Γαζηςκζηό Κόθπμ, άθθμζ ηήκ ημπμεεημύκ πνόξ ηό ιένμξ ηήξ Βμνείμο

Αιενζηήξ ή ηήξ Κεκηνζηήξ Αιενζηήξ, πθδζίμκ ιενζηώκ κήζςκ ημϋ

Αηθακηζημύ. Ό Rudbeck ηαί ανβόηενα ό αζηνμκόιμξ Sylvain Bailly,

ηό 1777, ηήκ ημπμεεημύκ πνόξ ηό ιένμξ ημϋ Ανηηζημύ Ωηεακμύ ή πνόξ

ηό ιένμξ ηήξ Spitzberg. Καη' άθθμοξ ή κήζμξ αοηή ανζζηόηακ ζηήκ

Ακαημθζηή Μεζόβεζμ, άθθμζ δέ ηήκ ημπμεεημύκ ζηόκ Ηκδζηό Ωηεακό.

Ό Γενιακόξ Ηδζμοίηδξ Kircher ημπμεεηεί ηήκ Αηθακηίδα ιπνμζηά άπό

ηά ζηεκά ηςκ Ζναηθείςκ ηδθώκ (Γζαναθηάν) ηαί οπμζηδνίγεζ όηζ μί

Κακάνζμζ κήζμζ ηαί μί Αγόνεξ είκαζ ηά θείρακα ηδξ.

Ό Ρ. Termier, ζηό ένβμ ημο «Ό Σίιαζμξ ημϋ Πθάηςκμξ» (1852),

οπμζηδνίγεζ όηζ πνίκ άπό ηήκ επμπή ηώκ παβεηώκςκ οπήνπε ιία

Αηθακηζηή ήπεζνμξ, ή όπμζα έκςκε ηήκ Αθνζηή, ηήκ

1

Δονχπδ ηαί ηδκ 'Αιενζηή, ηαί ηδξ μπμίαξ ή κυηζμξ αηηή έθεακε άπυ

ηίξ Ακηίθθεξ ζηυκ ηυθπμ ηδξ Γμοσκέαξ δζά ηςκ Βενιμφδςκ κήζςκ. Ό

Φςηίςκ Νέβνδξ, ζηήκ ιεθέηδ ημο «Παβεηχκεξ ηαί Άηθάκηαζ»,

ακαθένεζ υηζ μζ Άηθάκηαζ, μί ηάημζημζ ηδξ Αηθακηίδμξ άπμηεθμΰμακ ηυ

«έθνος ηον ταλκού» ηυ υπμζμ άζηδζε ηήκ επζννμή ημο πνυξ ακαημθάξ

ηαί δοζιάξ ημτ Αηθακηζημί Ώηεακμτ, απμδεπυιεκμξ πθήνςξ ηήκ

πθαηςκζηή δζήβδζζ. Θά πνέπεζ δέ κά ημκζζεή υηζ, υπςξ ακαθένεζ υ

Πνυηθμξ, υ θζθυζμθμξ Κνάκηςν, ηνεζξ αζχκεξ ιεηά ηυκ Πθάηςκα,

έγήηδζε άπυ ημοξ ζενείξ ηδξ Σάζδμξ ζηυ Γέθηα ημτ Νείθμο κά ημτ

δείλμοκ επζβναθέξ ζπεηζηέξ ιέ ηήκ Αηθακηίδα. Οί ζενείξ ημτ πανμοζία-

ζακ ηυηε ζηήθεξ ιέ ζενμβθοθζηά ηαί ημτ είπακ υηζ αοηά είκαζ ή ζζημνία

ηδξ Αηθακηίδμξ. Ό Κνάκηςν είδε ιέ εαοιαζιυ ηίξ επζβναθέξ, άθθά

επεζδή δέκ έβκχνζγε κά ηίξ δζάααζδ, δεκ ηαηχνεςζε κά ελαηνίαςζδ

ηήκ αθήεεζα βζά ηά υζα είπακ βναθή ηαί έπίζηεοζε ζηά θυβζα ηχκ

ζενέςκ. Πένα άπυ ηίξ ανπαίεξ ιανηονίεξ ηαί ημοξ κεςηένμοξ ενεοκδηέξ

ηαί επζζηήιμκεξ, έκαξ ζφβπνμκμξ Αιενζηακυξ ενεοκδηήξ, υ Τζάνθξ

Μπένθζηγ παναεέηεζ πθήεμξ ζδιακηζηχκ ζημζπείςκ, πμφ θακενχκμοκ

υηζ οπήνλε ή ενοθζηή ήπεζνμξ.

Οί "Αηθακηεξ ήηακ θαυξ εθθδκζηήξ ηαηαβςβήξ, έθ' υζμκ βεκάνπδξ

ημοξ ήηακ υ Πμζεζδχκ ηαί ή ενδζηεία ημοξ εθθδκζηή. Ό θαυξ αοηυξ

πμφ είπε θεάζεζ ζέ ορδθυ πμθζηζζηζηυ επίπεδμ, ηάπμζα ζηζβιή άνπζζε

κά παίνκδ ηυκ δνυιμ ηήξ δεζηήξ παναηιήξ, ηήξ αδζηίαξ ηαί ηήξ

ηαηαπηχζεςξ, χζηε υ Εεφξ απεθάζζζε κά ηυκ ηζιςνήζδ. Δπήθεε

θμζπυκ, ή εεσηή ηζιςνία, υ ηαηαπμκηζζιυξ ηήξ Αηθακηίδμξ.

Σηυκ «Έιαζμ» ημτ Πθάηςκμξ, έκα πνυζςπμ ημτ δζαθυβμο υ

Κνζηίαξ, ακαθένεζ δζήβδζζ ημτ 90πνμκμο παππμφ ημο, ηήκ μπμία είπε

αημφζεζ άπυ ηυκ Συθςκα υηακ αοηυξ είπε επζζηνέρεζ άπυ ηήκ

Αίβοπημ. Σφιθςκα ιέ ηήκ δζήβδζζ αοηή υ Συθςκ, υηακ έπεζηέθεδ ηήκ

Σάζδα ηήξ Αζβφπημο, βκςνίζεδηε έηεΐ ιέ ζμθμφξ Αζβοπηίμοξ ζενείξ,

έκαξ έη ηχκ υπμζςκ άθμτ ημτ πανεηήνδζε υηζ μί Αεδκαίμζ δέκ

βκςνίγμοκ ηήκ ζζημνία ημοξ, επεζδή μί παθαζυηενμζ, μί πνυβμκμζ ημοξ,

ελαθακίζεδηακ άπυ ηαηαηθοζιυ, ημτ είπε υηζ πνίκ 9.000 πνυκζα μί

Αεδκαίμζ οπέζηδζακ επζδνμιή ηχκ Αηθάκηςκ, ηήκ μπμίακ

απέηνμοζακ κζηδθυνςξ:

«... Μπνμζηά άπυ ηυ ζηυιζμ ηυ υπμζμ έζεΐξ μκμιάγεηε, ηαεχξ

θέβεηε, Σηήθεξ Ζναηθέμοξ, οπήνπε κήζμξ, ή κήζμξ δέ αοηή ήηακ

ιεβαθφηενδ άπυ ηήκ Λζαφδ2 ηαί ηήκ Αηθακηίδα, ααζζθείξ είπακ

ζπδιαηίζεζ ιεβάθμ ηαί εαοιαζηυ ηνάημξ, ηυ υπμζμ ελμοζίαγε

μθυηθδνδ ηήκ κήζμ ηαί πμθθά άθθα κδζζά ηαί ιένδ ηήξ δπείνμο- έπί

πθέμκ, άπυ ηά έδχ ιένδ, πνυξ ηά ιέζα ημο πμνειμφ, ελμοζίαγακ άπυ

ηήκ Λζαφδ ιέπνζ ηήκ Αίβοπημ, ηαί άπυ ηήκ Δονχπδ έςξ ηήκ Τοννδκία.

"Οθδ θμζπυκ αοηή ή δφκαιζξ άθμφ ζοβηέκηνςζε ηάπμηε υθεξ ηδξ ηίξ

δοκάιεζξ, επεπείνδζε, ιέ ιζά υνιή, κά οπμδμφθςζδ ηαί ηυκ δζηυ ζαξ

ηυπμ ηαί ηυκ δζηυ ιαξ ηαί υθμοξ ημφξ πνυξ ηά ιέζα ημφ πμνειμφ.

Τυηε θμζπυκ, Συθςκ, ή δφκαιζξ ηήξ πυθεςξ ζαξ έθαιρε ζηά ιάηζα

υθςκ ηςκ ακενχπςκ ηαί βζά ηυκ δνςζζιυ ηαί βζά ηήκ νχιδ ηδξ. Γζυηζ

άθμφ λεπέναζε υθμοξ χξ πνυξ ηήκ εφροπία ηαί ηίξ πμθειζηέξ ηέπκεξ

ηαη' ανπάξ ιέκ έπί ηεθαθήξ ηςκ Δθθήκςκ, έπεζηα δέ άθμφ

άκαβηαζηζηχξ απμιμκχεδηε, επεζδή μί άθθμζ άπεζηάηδζακ, άθμφ

έθεαζε ζημοξ έζπαημοξ ηζκδφκμοξ, έκίηδζε ημφξ επζδνμιείξ ηαί

ακήβεζνε ηνυπαζμ, αοημφξ δέ πμφ δέκ είπακ φπμδμοθςεή αηυιδ

ειπυδζζε κά οπμδμοθςεμφκ, ηαί εθεοεένςζε ιέ βεκκαζμθνμζφκδ

υθμοξ ημφξ άθθμοξ, υζμζ ηαημζημφιε πνυξ ηά ιέζα ηχκ Ζναηθείςκ

ζηδθχκ. Ανβυηενα υιςξ, επεζδή έβζκακ ηνμιενμί ζεζζιμί ηαί

ηαηαηθοζιμί, ζηυ δζάζηδια ιζάξ ιυκδξ διέναξ ηαί ιζάξ κφηηαξ

θμαενήξ, μθυηθδνμξ υ ζηναηυξ ζαξ δζά ιζάξ ηαηααοείζεδηε ζηήκ βή

ηαί επίζδξ ή κήζμξ Αηθακηίξ αοείζεδηε ζηήκ εάθαζζα ηαί

ελαθακίζεδηε...». Ό Αζβφπηζμξ ζενέαξ είπε επίζδξ ζηυκ Συθςκα υηζ «οί

αρταίοι Αθηναίοι κα-ηώρθωζαν νά πραγμαηοποιήζοσν ηά μεγάλα ασηά

καί θασμαζηά έργα, διόηι γεννήθηκαν καί αναηράθηκαν άπό ηοσς

θεούς...»

Πμζά υπθα έπνδζζιμπμζήεδζακ ζηήκ ηνμιαηηζηή ζφβηνμοζζ ηχκ

έκεεκ ηαί εηείεεκ ηχκ Ζναηθείςκ Σηδθχκ Δθθήκςκ; Απυ ηά θυβζα ημφ

Αζβοπηίμο ζενέςξ πνυξ ηυκ Συθςκα πνμηφπηεζ ειιέζςξ, πθήκ υιςξ

ζαθχξ, υηζ μί Αεδκαίμζ έπνδζζιμπμίδζακ ηά ζενά υπθα εκακηίμκ ηχκ

Αηθάκηςκ. Αοημί, υιςξ, μί ηεθεοηαίμζ, ηίκμξ είδμοξ υπθα δζέεεηακ ηαί

έπνδζζιμπμίδζακ; Απυ ηίξ

2. Μέ ηήκ ανπαία αφηδ μκμιαζία κμείηαζ μθυηθδνδ ή αθνζηακζηή ήπεζνμξ.

1

ένεοκεξ πμφ έπμοκ βίκεζ ηονίςξ ζηδκ αιενζηακζηή ήπεζνμ ηαί

είδζηχηενα μηίξ πενζμπέξ δπμο άκεπηφπεδζακ μί πμθζηζζιμί ηςκ

Άγηέηςκ, Τκηα ηαί Μάβζαξ, ηαί ζημοξ μπμίμοξ δζααθέπεηαζ ηαί έπεζ

έλαηνζαςεή ζαθέζηαηδ εθθδκζηή έπίδναζζξ, πνμηφπημοκ βεκζηά

ζοιπενάζιαηα ηά υπμζα ζοιθςκμφκ ιε ηήκ εηδμπή ηήκ μπμία ηαί

έιεΐξ παναδεπυιεεα, υηζ ζέ αοηή ηήκ ηζηάκεζα ζφ-βηνμοζζ ηςκ δφμ

εθθδκζηχκ ηυζιςκ, αφημτ ηδξ Αηθακηίδμξ πμφ έλεηνάπδ ηχκ δεζηχκ

άνπςκ ηαί εηείκμο ηδξ Μεζμβείμο, πμφ ηίξ οπενάζπζγε,

έπνδζζιμπμζήεδζακ υπθα ηνμιαηηζηήξ ζζπφμξ.

Είκαζ δέ εκηεθχξ αέααζμ ηαί ελαηνζαςιέκμ υηζ άπυ ηυκ

ηα-ηαπμκηζζιυ ηδξ Αηθακηίδμξ ζχεδηακ ανηεημί "Αηθακηεξ, μί

υπμζμζ, μφηςξ ή άθθςξ, είπακ δδιζμονβήζεζ απμζηίεξ ζηήκ ζδιενζκή

αιενζηακζηή ήπεζνμ ηαί εά ιπμνμφζε ηάθθζζηα μπμζμζδήπμηε κά

οπμζηήνζλδ ηήκ άπμρζ υηζ αοημί έεεζακ ηίξ αάζεζξ βζά ημφξ

πμθζηζζιμφξ πμφ άκεπηφπεδζακ έηεΐ. Άπυ ηά ανπαζμθμβζηά εονήιαηα

ζηίξ πενζμπέξ ηήξ Αιενζηήξ, υπμο άκεπηφπεδζακ μί ακαθενεέκηεξ

πμθζηζζιμί, ηίεεκηαζ αεααίςξ ηάπμζα γδηήιαηα, άπυ ηά υπμζα υιςξ

πνμηφπηεζ ειιέζςξ ή δζηή ιαξ εηδμπή πενί οπάνλεςξ υπθςκ

ηνμιαηηζηήξ ζζπφμξ. Καί ζδμφ πχξ πνμηφπηεζ αοηή. Ό Τζάνθξ

Μπένθζηγ ζηυ αζαθίμ ημο «Τυ ιοζηήνζμ ηήξ Άηθακηίδαξ» (εηδυζεζξ

«ΩΡΟΡΑ», Αεήκαζ 1976) ακαθένεζ ηά έλδξ:

«...Ό θαυξ πμφ πνμτπήνλε ηχκ "Ικηα ζηήκ Νυηζμ Αιενζηή άθδζε

ηηίζιαηα πμφ δέκ ελδβμφκηαζ ιέ ηίπμηα. "Οηακ ελεηάγμοιε ηά

ανπζηεηημκζηά ηαηάθμζπα ημφ Πενμφ ηαί ηήξ Βμθζαίαξ, δέκ ανίζημοιε

απάκηδζδ ζηυκ ηνυπμ ιέ ηυκ υπμζμ ηηίζεδηακ. Οί μβηυθζεμζ ημο

Κμφγημ πςνίγμκηαζ ζέ δφμ ηαηδβμνίεξ: αοημφξ πμφ ημπμεέηδζακ μί

"Ικηα βζά ημφξ καμφξ ηαί ηά παθάηζα ημοξ ηαί ημφξ άθθμοξ πμφ

απμηεθμφκ εειεθζχδεζξ ηαηαζηεοέξ ιέ ηαθμημιιέκεξ ηαί απυθοηα

ηαζνζαζιέκεξ πέηνεξ ηεναζηίςκ δζαζηάζεςκ πμφ ημπμεέηδζακ μί

πνμηάημπμζ ηχκ "Ικηα, βζά ημφξ υπμζμοξ ιυκμκ ενφθμζ ηοηθμθμνμφκ.

Πχξ ιπμνμφζε έκαξ πνςηυβμκμξ θαυξ κά ηυαεζ ηαί κά ιεηαθένεζ

ηέημζμοξ ηοηθχπεζμοξ μβηυθζεμοξ -ιεβαθφηενμοξ άπυ εηείκμοξ ηχκ

αζβοπηζαηχκ ποναιίδςκ- πάκς ζέ αμοκά ηαί μνμπέδζα; Καί, άθμφ

είπακ ιυκμκ πνςηυβμκα ηεπκζηά ιέζα, πχξ ιπυνεζακ μί πνμηάημπμζ

ηχκ "Ικηα κά ηαζνζάγμοκ ηυζμ ηέθεζα αοημφξ ημφξ μβηυθζεμοξ;...» Τά

ίδζα

2

ενςηήιαηα εέηεζ υ Τζάνθξ Μπένθζηγ ηαί βζά ηά ηοηθχπεζα ηαηάθμζπα

ηδξ ανπαίαξ πυθεςξ Τζαμοακάημ ζηίξ δπεεξ ηδξ θίικδξ Τζηζηάηα, πμφ

είπε έβηαηαθεζθεή άπυ ημοξ ηαημίημοξ ηδξ, ζφιθςκα ιε ημφξ κηυπζμοξ

ανπαζμθυβμοξ, πνίκ 10 ή 12 πζθζάδεξ πνυκζα. Αύηη ή τρονολογία,

επζζδιαίκεζ υ Μπένθζηγ, ζσμπίπηει αρκεηά μ ασηήν πού αναθέρει ό

Πλάηων γιά ηόν καηαπονηιζμό ηης Αηλανηίδος. Ή πόλις αφηδ, ζφιθςκα

ιέ ημφξ κηυπζμοξ ενφθμοξ, είτε κηιζθή άπό θεούς.

Τά ίδζα επίζδξ ενςηδιαηζηά ζζπφμοκ ηαί βζά ηά ηοηθχπεζα ηείπδ

ηςκ Μοηδκχκ ηαί ηδξ Τίνοκεμξ άθθά ηαί βζά ηά πενίθδια

«δναηυζπζηα» ηδξ Εφαμζαξ...

Λμβζηά, άπυ υθα αοηά πνμηφπηεζ ειιέζςξ, πθδκ υιςξ ζαθχξ, υηζ

αοημί πμφ ηά ηαηαζηεφαζακ δζέεεηακ ιεηαθμνζηά ηαί ακορςηζηά

ιδπακήιαηα, ίζςξ ακχηενα ηχκ ζδιενζκχκ, ηαί αεααίςξ έβκχνζγακ κά

ηαηαζηεοάγμοκ ηηίνζα ηά υπμζα κά είκαζ ακηζζεζζιζηά, κά ακηέπμοκ

δδθαδή ζημοξ ζεζζιμφξ... Καί έθ' υζμκ ζοκέααζκε αοηυ, θμβζηυ δέκ

είκαζ κά είπακ εθεφνεζ ηαί υπθα ηνμιαηηζηήξ ζζπφμξ βζά κά

ακηζιεηςπίγμοκ ημφξ επενμφξ ημοξ; "Οπθα πμφ υπςξ θαίκεηαζ,

πάεδηακ φπυ αδζεοηνίκζζηεξ ηαί άβκςζηεξ ζοκεήηεξ, ζηυ πέναζια

ηχκ πζθζάδςκ πνυκςκ ζζημνίαξ...

Ό Τζάνθξ Μπένθζηγ ακαθενυιεκμξ ζηήκ Αηθακηίδα ηαί ζοκ-

δέμκηαξ ηδκ ιέ ηυ «Τνίβςκμ ηχκ Βενιμφδςκ» ζηυ ίδζμ αζαθίμ ημο («Τυ

ιοζηήνζμ ηδξ Άηθακηίδαξ») παναηδνεί: «Αοηυ πμφ ιπμνεί κά είκαζ ιζά

ηαηαπθδηηζηή ζφιπηςζδ -ή ηαί υπζ- είκαζ πχξ υθα ηά πνμσζημνζηά

ενείπζα ανίζημκηαζ ιέζα ζηυ πμθοενφθδημ Τνίβςκμ ηχκ Βενιμφδςκ.

Πνυηεζηαζ βζά ιζά εαθάζζζα πενζμπή ακάιεζα ζηίξ Βενιμφδεξ, ηήκ

Ακαημθζηή Φθχνζκηα ηαί ηυ ακαημθζηυ Πμοένημ Ρίημ (40° ακαημθζημφ

ιήημοξ), υπμο πμθθέξ εηαημκηάδεξ αενμπθάκα, πθμία ηαί αάνηεξ

ελαθακίγμκηαζ αΰ-ηακδνα ηαί πςνίξ ηακέκα ίπκμξ έδχ ηαί ηνζάκηα

πνυκζα (ηαί ίζςξ ηαί πμθθέξ δεηαεηίεξ κςνίηενα). Οί ακαθμνέξ βζά ηζξ

ελαθακίζεζξ αοηέξ πενζθαιαάκμοκ ζηνζθμβφνζζια ηήξ πολίδαξ, ηαηή

θεζημονβία υθςκ ηχκ μνβάκςκ πθεφζεςξ, απνδζηία ναδζμθχκμο ηαί

νακηάν, ηαηαοβάγμοζεξ μιίπθεξ ηαί ζαήζζιμ ημο δθεηηνζημφ. Μζά άπυ

ηίξ πμθθέξ ελδβήζεζξ πμφ δυεδηακ βζά ηζξ δθεηηνμιαβκδηζηέξ

ακςιαθίεξ πνμτπμεέηεζ πχξ έκαξ πμθφ πνμπς-

1

ξεκέλνο άηιάληηνο πνιηηηζκόο θαηείρε πεγέο ελεξγείαο ιέεδεξ.

Γηγάληηα θξύζηαιια, άπό ηά όπνηα έλα ή θαί πεξηζζόηεξα κπνξεί λά

ιεηηνπξγνύλ αθόκα, ίζσο λά βξίζθνληαη ζηόλ βπζό θάπνηαο αβύζζνπ,

όπσο ζηελ Γιώζζα ηνπ Ωθεαλνύ, κηά «γξνπζνύδηθε» πεξηνρή αλάκεζα

ζηελ "Αλδξν θαί ζηελ αιπζίδα Έμνύκα. Ό Έληγθαξ Καίεζπ, κέ ηίο

ςπρηθέο ηνπ ζπλεληεύμεηο, αλέθεξε πώο νί "Αηιαληεο είραλ πξάγκαηη

ηέηνηεο δπλάκεηο, θαί πεξηέγξαςε ηίο εθαξκνγέο ηνύ ιέεδεξ κέ αξθεηέο

ιεπηνκέξεηεο αξθεηέο δεθάδεο ρξόληα πξίλ ηό ιέεδεξ απνηειέζεη κέξνο

ηεο ζύγρξνλεο ηερλνινγίαο...».

Ό Σζάξιο Μπέξιηηδ ζηό βηβιίν ηνπ «Σό κπζηήξην ηνύ Σξηγώλνπ

ηώλ Βεξκνύδσλ» αλαθέξεηαη εθηελέζηεξα ζηίο «εξκελείεο» ηνύ

ςπρνζεξαπεπηή "Εληγθαξ Καίεζπ γηά ηήλ Αηιαληίδα. Αλεμαξηήησο ηνύ

άλ δέρεηαη θαλείο ή όρη ηήλ νξζόηεηα θαί ηήλ εγθπξόηεηα ηέηνησλ

κεζόδσλ, όπσο ηνύ Καίεζπ, απηέο νί «ζπλεληεύμεηο» θαί

«απνθαιύςεηο» γηά ηήλ Αηιαληίδα παξνπζηάδνπλ εμαηξεηηθό

ελδηαθέξνλ: Πεξηγξάθεη κηά γηγάληηα πεγή ελέξγεηαο ή νπνία «ήηαλ

θαηαζθεπαζκέλε ζάλ θξύζηαιινο άλ θαί ζέ εληειώο δηαθνξεηηθή

κνξθή άπό εθείλε (ηήλ πξώηε) πνύ ρξεζηκνπνηήζεθε έθεΐ. Μήλ

ζπγρέεηε απηέο ηίο δύν... γηαηί ππήξραλ πνιιέο γελεέο δηαθνξάο. έ

εθείλεο ηίο πεξηόδνπο ήηαλ πνύ ππήξρε ή νδήγεζε ηώλ αεξνπιάλσλ ή

ηώλ κέζσλ ηαμηδηνύ, άλ θαί απηά εθείλε ηήλ επνρή κπνξνύζαλ λά

ηαμηδεύνπλ ηό ίδην ζηόλ αέξα ή ζηό λεξό ή θάησ άπό ηό λεξό. Ωζηόζν ή

δύλακε άπ' όπνπ θαηεπζύλνληαλ απηά ππήξρε ζηόλ θεληξηθό ζηαζκό

ελέξγεηαο — ή ζηήλ πέηξα Σηνπάντ πνύ ήηαλ... θαί ή άθηίδα πνύ πάλσ

ηεο ελεξγνύζε...».

Μηά «πεξηγξαθή» ηνύ Καίεζπ (πνύ θαηεγξάθε ηό 1933) θάλεη ιόγν

γηά έλα θηίξην όπνπ δηαηεξήζεθε ό «ππξόιηζνο» ή ηό ζύκπιεγκα

θξπζηάιισλ θαί άπό ηό όπνην δηαρύζεθε ή ελέξγεηα ηνπ: ηό θέληξν

ελόο θηηξίνπ πνύ ζήκεξα ζά ιέγακε όηη είλαη ζηξσκέλν κέ κνλσηηθέο

πιάθεο - θάηη ζπγγεληθό κέ ηόλ ακίαλην κέ... άιινπο θαθνύο αγσγνύο,

όκνηνπο κέ απηνύο πνύ θαηαζθεπάδνληαη ζήκεξα ζηήλ Αγγιία θη' έρνπλ

έλα όλνκα πνύ είλαη πνιύ γλσζηό ζέ πνιινύο άπ' απηνύο, πνύ έρνπλ λά

θάλνπλ κ' απηά ηά πξάγκαηα.

Σό θηίξην πάλσ άπό ηήλ πέηξα ήηαλ νβάι- ή έλαο ζόινο

όπνπ ζά κπνξνύζε λά ππάξρεη... έλα ηκήκα γηά λ' αλνίγεη, έηζη πνύ ή

δξαζηεξηόηεηα ησλ αζηεξηώλ - ή ζπγθέληξσζε ηεο ελέξγεηαο πνύ

απνξξέεη άπό ζώκαηα πνύ θαίγνληαη, καδί κέ ζηνηρεία πνύ βξίζθνληαη

θαί δελ βξίζθνληαη ζηήλ αηκόζθαηξα ηεο γεο.

Ή ζπγθέληξσζε κέζσ ηώλ πξηζκάησλ ή θαθνύ (όπσο ζά ηό ιέγακε

ζήκεξα) γηλόηαλ κέ ηέηνην ηξόπν πνύ ελεξγνύζε πάλσ ζηά όξγαλα πνύ

ζπλδένληαλ κέ ηνύο δηαθόξνπο ηξόπνπο κεηαθηλήζεσο κέζσ κεζόδσλ

επαγσγήο πνύ είραλ αξθεηά ηόλ (ίδην) ραξαθηήξα έιεγρνπ, όπσο ζά

νλνκάδνπκε ζήκεξα ηόλ έιεγρν καθξάο απνζηάζεσο κέζσ

ξαδηνπαικώλ ή ηειεθαηεπζύλζεσλ κέζσ ηνύ είδνπο ηήο ελέξγεηαο πνύ

ππνθηλείηαη άπό ηήλ πέηξα πνύ δξά πάλσ ζηίο θηλεηήξηεο δπλάκεηο ηώλ

ίδησλ ηώλ ζθαθώλ.

Σό θηίξην ήηαλ έηζη θαηαζθεπαζκέλν, ώζηε όηαλ αλαπνδνγύξηδε ό

ζόινο λά ππήξρε κηθξό ή θαζόινπ εκπόδην ζηήλ άκεζε εθαξκνγή ηήο

ελέξγεηαο ζηά δηάθνξα ζθάθε πνύ επξόθεηην λά θηλεζνύλ κέζα ζηό

δηάζηεκα - είηε βξίζθνληαλ κέζα ζηήλ αθηίλα νξαηόηεηαο, είηε

θαηεπζύλνληαλ ύπνβξπρίσο είηε θάησ άπό άιια ζηνηρεία, είηε κέζα άπό

άιια ζηνηρεία. Ή προετοιμασία αστής τής πέτρας βρισκόταν

αποκλειστικά στά τέρια τών μσημένων τής εποτής- θαί ή ελόηεηα ήηαλ

αλάκεζα ζέ εθείλνπο πνύ θαηεύζπλαλ ηίο επηξξνέο ηήο αθηηλνβνιίαο

πνύ πξνθαιεΐην, κέ ηήλ κνξθή άθηίλσλ πνύ ήηαλ αόξαηεο ζηό κάηη,

άιιά επελεξγνύζαλ ζηίο ίδηεο ηίο πέηξεο θαζώο δηαθαίλνληαη ζηίο

θηλεηήξηεο δπλάκεηο - είηε ρξεζηκνπνηνύληαλ γηά ηήλ νδήγεζε ηώλ

νρεκάησλ αλαςπρήο πνύ κπνξεί λά πεξλνύζαλ θνληύηεξα ζηήλ γή ή

ζθαθώλ πάλσ ζηό λεξό ή θάησ άπό ηό λεξό.

Απηά, ινηπόλ πξνσζνύληαλ άπό ηήλ ζπγθέληξσζε άθηίλσλ άπό ηίο

πέηξεο πνύ βξίζθνληαλ θεληξαξηζκέλεο ζηήλ κέζε ηνύ ζηαζκνύ

ελέξγεηαο ή ζηό εξγνζηάζην παξαγσγήο ειεθηξηθνύ ξεύκαηνο (όπσο ζά

ήηαλ ό όξνο ζήκεξα)...» («Σό ηξίγσλν ηώλ Βεξκνύδσλ, Σζάξιο

Μπέξιηηδ, εθδόζεηο «ΩΡΟΡΑ»). Ό Σζάξιο Μπέξιηηδ επηζεκαίλεη

ραξαθηεξηζηηθά ηά έμεο, γηά λ' άλαηξέςε ηίο δπζπηζηίεο έλαληη ηώλ

«εξκελεηώλ» ηνύ Έληγθαξ Καίεζπ: «Απηή ή ζεσξία, κηά άπό ηίο πηό

αζπλήζηζηεο πνύ έρνπλ πξνηαζεί γηά λά εμεγήζνπλ ηά πεξηζηαηηθά ηνύ

Σξηγώλνπ ηώλ Βεξκνύδσλ, ζηεξίδεηαη ζηίο «εξκελείεο» ηνπ Καίεζπ θαί

ζέ κία πί-

1

ζηδ ζ' αοηά. Ωζηυζμ, ιπμνεί ηακείξ δζηαζμθμβδιέκα κά ενςηήζεζ,

οπάνπεζ ηακέκαξ θυβμξ βζά κά δχζμοκ μί επζζηδιμκζηά πενίενβμζ ζέ

οποιαδήποηε απυ ηίξ ηαηαβναιιέκεξ πενζβναθέξ ημΰ Καίδζο άθθδ πίζηδ

άπυ ηυ κά ηίξ εαοιάγμοκ ζάκ ηυ πνμσυκ ιζαξ γςδνήξ θακηαζίαξ; Έκχ

είκαζ αθήεεζα υηζ ιενζηέξ άπυ ηίξ πδβέξ εκένβεζαξ πμο πενζέβναρε έδχ

ηαζ ηνζάκηα πέκηε πνυκζα δέκ έπμοκ ακαηαθοθεεί αηυια ή μΰηε ηακ ηίξ

έπμοκ θακηαζεεί ζηυκ «αθδεζκυ ηυζιμ» (ηαί ιενζηέξ δέκ έπμοκ αηυια

έγ-εθζπεεΓ), δέκ πνέπεζ κά λεπκάιε υηζ υ Καίδζο δέκ ήηακ θοζζηυξ.

Οτηε ηαί Ιζημνζηυξ ήηακ. Ήηακ απθχξ έκαξ εεναπεοηήξ - ιέκηζμοι ιέ

θαιπνυ θάηεθθμ. Πάκηςξ, μί πνμθδηείεξ ημο, πμφ δέκ έπμοκ ηαιιζά

ζπέζδ ιέ εεναπείεξ, ηαί πμφ ηίξ έηακε ζηήκ δζάνηεζα ηςκ «ενιδκεζχκ»

ημο, έπμοκ, ηαηά ηάπμζμ ηνυπμ, απμδεζπεεί ηυζμ εκμπθδηζηά αηνζαείξ,

υζμ ή αημιζηή αυιαα, μί δμθμθμκίεξ ηχκ Πνμέδνςκ ηχκ ΗΠΑ, μί

θοθεηζηέξ ακαηαναπέξ ζηήκ Αιενζηή ηαί μί ηαεζγήζεζξ ηδξ θάζπδξ ζηήκ

Καθζθυνκζα...»

Ή ανπαζμθμβζηή άκαηάθορζξ άπυ ηυκ Ιζπακυ ελενεοκδηή ηαί

ζοββναθέα Μπάνημ εκηεκένα ηυ 1601 εκυξ... ιεβάθμο δθεηηνζημφ

θαιπηήνα, πμφ θοζζηά έπεζ πνμδβδεή ηχκ «ενιδκεζχκ» ημφ Έκηβηαν

Καίδζο, δίκεζ έκα ζαθέζηαημ δείβια βζά ηυ ορδθυ επίπεδμ ημφ

άηθακηίμο πμθζηζζιμφ ηαί υζςκ αοηυξ επδνέαζε ή δζειυνθςζε (ζηήκ

αιενζηακζηή ήπεζνμ). Ρυιπενη αννμφ ζηυ αζαθίμ ημο «Ξεπαζιέκμζ

ηυζιμζ» (εηδυζεζξ «ΩΡΟΡΑ») ακαθένεζ ηήκ άλζμθμβχηαηδ αοηή

πθδνμθμνία, ή υπμζα ιαξ επζηνέπεζ ειιέζςξ κά δζαηοπχζμοιε ηήκ

άπμρζ υηζ μί "Αηθακηεξ δζέεεηακ υπθα ακάθμβα ή ακχηενα ηχκ

ζδιενζκχκ: « Ιζπακυξ ελενεοκδηήξ, ηαί ζοββναθέαξ Μπάνημ

εκηεκένα επζζηέθεδηε ηυ 1601, ηά ενείπζα ιζαξ πμθζηείαξ πμφ ηήκ

μκμιάγεζ Έλ Γκράν Μότο. Βνζζηυηακ ημκηά ζηζξ πδβέξ ημφ πμηαιμφ

Παναβμοάδ, δδθαδή ηάπμο ζηήκ πενζμπή ηχκ Σέηε Σγκούνας (Επηά

Λίικεξ), ζηυ ηέκηνμ ημφ Μάημ Γηνυζζμ (14° 35' κυηζμ πθάημξ, 57° 30'

δοηζηά ιήημξ) ηαί υπζ ιαηνζά άπυ ηήκ ζφβπνμκδ πυθδ Νηζαιακηίκμ.

Έηεΐ, υ εκηεκένα ανήηε έκα ιεβάθμ δθεηηνζηυ θαιπηήνα πμφ

θεζημονβμφζε εαοιάζζα. Συ πανάλεκμ αοηυ ακηζηείιεκμ δέκ είπε ακάβηδ

άπυ νεφια ή ιπαηανίεξ, ηζ ςζηυζμ θχηζγε αζηαιάηδηα. Οί ιεθεηδηέξ

ημφ ένβμο ημφ εκηεκένα πζζηεφμοκ πχξ υ θαιπηήναξ θεζημονβμφζε ιέ

ηάπμζμκ δθεηηνμπδιζηυ ιδπακζζιυ.

2

εκηεκένα πενζβνάθμκηαξ ηυκ θαιπηήνα ζδιεζχκεζ: «Ήηακ έκα νααδί

πμφ ζηδκ ημνοθή ημο είπε ιζά ζθαίνα. Ή ζθαίνα έζηεθκε μθυβονα έκα

δοκαηυ θςξ».

Ρυιπενη αννμφ επζζδιαίκεζ υηζ «πνίκ άπυ ηυκ πμθζηζζιυ ηςκ

"Ικηα οπήνλακ άθθμζ πμθζηζζιμί ζέ υθδ ηήκ έηηαζδ ηήξ Νυηζαξ

Αιενζηήξ» ηαί υηζ ηά εονήιαηα πμφ εκημπίζεδηακ ζηδκ Βναγζθία, ζηυ

"Όθμ ηήξ Νάγηα ηαί ζηυ αβκμδιέκμ Σζαπμοακάημ, απμδεζηκφμοκ ηδκ

πανμοζία πμθζηζζιέκςκ θαχκ ζηήκ Κμνδζθθζέ-να ηχκ "Αθπεςκ πνίκ

10.000 πνυκζα. Οί λαοί ασηοί ήηαν πιθανόηαηα οί ηελεσηαίοι "Αηλανηες». Ό

ίδζμξ ζοββναθέαξ ακαθένεζ υηζ ζηήκ πενζυκδζμ ημο Πανάηαξ ζηυ Πενμφ,

300 πενίπμο πζθζυιεηνα άπυ ηήκ Λίια, υπμο ή ζδζμζοζηαζία ημΰ εδάθμοξ

ιπμνεί κά δζαηήνδζδ βζά αζχκεξ ή ηαί πζθζεηίεξ ηά ίπκδ πάκς ζηήκ

επζθάκεζα ημο έηακε ιαγί ιέ ηά ιέθδ ηήξ απμζημθήξ πμφ ηυκ ζοκχδεοακ

ηήκ πνχηδ άκαηάθορζ: «...Ήηακ μί ηνείξ βναιιέξ πμφ ηαηέααζκακ άπυ ηήκ

ημνοθή ιέπνζ ηυκ ιζηνυ βηνειυ ηήξ αηηήξ. Οί βναιιέξ έιμζαγακ ιέ ηά

ίπκδ πμφ αθήκμοκ πάκς μηήκ άιιμ μί νυδεξ εκυξ θμνηδβμφ αοημηζκήημο.

Συ πθάημξ ηήξ βναιιήξ ήηακ ηάπμο 25 εηαημζηά ηαί ηυ αάεμξ ηδξ δέκ

λεπενκμφζε ηυ έκα εηαημζηυ. Είπαιε πχξ ηυ ίπκμξ έιμζαγε ιέ εηείκμ εκυξ

αοημηζκήημο. Μυκμ πμφ ηυ αοημηίκδημ έπεζ ηέζζενζξ νυδεξ, έκχ μί

αζκζβιαηζηέξ βναιιέξ έιμζαγακ παναβιέκεξ άπυ ιία ιυκμ νυδα!...». Καί

παναηάης ακανςηζέηαζ:

«Πμζμί άθθμζ πνίκ άπυ ιάξ πάηδζακ ζ' αοηυκ ηυκ πανάλεκμ ηυπμ; ΟΊ

"Ικηα ίζςξ, ή μί πνμβμκμί ημοξ, πμφ ήνεακ έδχ βζά κά πανάλμοκ ζηήκ

πθαβζά ημφ αμοκμφ ηυ πανάλεκμ ζπέδζμ... Ή «Λοπκία» -πνυηεζηαζ άναβε

βζά ηυ ζπέδζμ ιζάξ θοπκίαξ ή ηάπμζμο άθθμο ακηζηεζιέκμο;— είκαζ

παναβιέκδ ιέ θανδζά αοθάηζα πάκς ζηυ έδαθμξ... ηεκηνζηυξ άλμκαξ

ημφ ζπεδίμο είκαζ έκα αοθάηζ ιέ πθάημξ ηάπμο 4,5 ιέηνα ηαί αάεμξ 60

εηαημζηά. Συ ιήημξ ημο θεάκεζ πενίπμο ηά 500 ιέηνα. Οί οπυθμζπεξ

βναιιέξ ημφ ζπεδίμο, πμφ εά ιπμνμφζακ κά ακηζπνμζςπεφμοκ ιοεζηά

πνυζςπα ή γχα, ζπδιαηίγμκηαζ άπυ αοθάηζα ιζηνυηενςκ δζαζηάζεςκ...

Άπυ αένμξ δζαπζζηχκεηαζ υηζ ηά ηενάζηζα αζκζβιαηζηά ζπέδζα ηήξ Νάγηα

είκαζ «διάδρομοι προζγειώζεως» καί υηζ βζά κά βίκμοκ αοηά «θά πρέπει ό

άγνωζηος αρτιηέκηονας νά παρακολούθηζε ηήν εκηέλεζη ηής εργαζίας

ανεβαζμένος ζέ ένα

1

ειηθόπηεξν, έλα αεξνπιάλν ή κηά παξόκνηα ηπηάκελε κεραλή».

"Οπςξ μηυ Πανάηαξ έηζζ ηαί μηήκ Νάγηα, επζζδιαίκεζ υ Ρυιπενη

αννμφ, ηυ θαζκυιεκμ ηςκ ζπεδίςκ είκαζ απίζηεοημ ηαί ή ζδζμζοζηαζία

ημτ εδάθμοξ δζεηήνδζε αοηά, έπί πζθζάδεξ έηδ, ακαθθμίςηα!...

Ό "Αββθμξ ζοκηαβιαηάνπδξ ηαί ελενεοκδηήξ Πένζο Χάννζ-ζμκ

Φχζεηη πμφ ελαθακίζεδηε ηυ 1925 ζηίξ γμφβηθεξ ηδξ Νμηίμο Αιενζηήξ

πνμζπαεχκηαξ κά ανή ίπκδ εκυξ πακάνπαζμο πμθζηζζιμφ, ιζά πυθζ ή

μπμία ηαηά ηίξ πθδνμθμνίεξ πμφ είπε «ηαημζηείηαζ άπυ πμθζηζζιέκμοξ

ηαημίημοξ», είπε ζηήκ ηαημπή ημο έκα πενίενβμ πέηνζκμ είδςθμ,

θηζαβιέκμ άπυ ιαΰνμ ααζάθ-ηδ, φρμοξ 75 εηαημζηχκ. Γνάθεζ βζά αοηυ

ζηίξ «ΔΞΔΡΔΥΝΗΔΙ» (εηδυζεζξ «ΩΡΟΡΑ»): «Μμφ ηυ πάνζζε υ έν

Ράζκηεν Χάβηανη, πμφ ηυ αβυναζε ζηήκ Βναγζθία, ηαί πζζηεφς πχξ

πνμένπεηαζ άπυ ηίξ παιέκεξ ιέζα ζηήκ γμφβηθα πμθζηείεξ.

"Δπεζ ιζά πανάλεκδ ζδζυηδηα, πμφ ηήκ κμζχεμοκ υθμζ υζμζ ηυ

πζάζμοκ βζά θίβμ ζηά πένζα ημοξ. Τνπο δηαπεξλά ακέζωο θάηη νάλ

ειεθηξηθό ξεϋκα, πνιιέο θνξέο ηόζν ηζρπξό, ώζηε ηνπο ππνρξεώλεη λά η

αθήζνπλ ακέζωο θάηω. Γέκ λένς πχξ ζοιααίκεζ αοηυ. Οί εζδζημί ημφ

Βνεηακκζημφ Μμοζείμο, δέκ ιπυνεζακ κά ελδβήζμοκ μτηε ηυ

θαζκυιεκμ, μφηε ηήκ ηαηαβςβή ημτ αβάθιαημξ...». Ό Φχζεηη ζηήκ

ζοκέπεζα ακαθένεζ υηζ ηαηέθοβε ζηήκ αμήεεζα ηήξ «ροπμιεηνίαξ» άπυ

ηήκ μπμία ηαηέθδλε ζηήκ άπμ-ρζ υηζ «δέλ απνθιείεηαη κηά άκεζε ζρέζε

αλάκεζα ζηήλ κπζηθή Αηιαληίδα θαί ζέ πεξηνρέο πνύ αλήθνπλ ζήκεξα

ζηήλ Βξαδηιία».

Ό Βνεηακκυξ ζοκηαβιαηάνπδξ, ηαηά ηήκ ηεθεοηαία ελενεοκδηζηή

απμζημθή ημο ζηήκ γμφβηθα ημτ Αιαγμκίμο, υπμο ηαί πάεδηε, έζηυπεοε

κά έπζζηεθεή ηάπμζμκ «ανπαίμ πέηνζκμ πφνβμ πμφ απμηεθεί ηυκ θυαμ

ηαί ηυκ ηνυιμ ηχκ Ικδζάκςκ ηήξ βφνς πενζμπήξ» βζά ηυκ υπμζμκ «ιέλε όηη

ηίο λύρηεο, άπό ηίο πόξηεο θαί ηά παξάζπξα ηνπ βγαίλεη έλα δπλαηό θώο».

Γνάθεζ υηζ πνυηεζηαζ κά πάδ ζέ «ιζά πενζμπή άβκςζηδ ηζ

ακελενεφκδηδ. Δηεί, θέεζ, εά πνέπεζ κά οπάνπμοκ ίπκδ άπυ παιέκεξ

πμθζηείεξ, Ιζωο θαηνηθεκέλεο αθόκα, έθ' υζμκ μί πθδνμθμνίεξ ιμο,

ιζθάκε γηά ζπγθεληξώζεηο αγξίωλ κέ ιεπηά ραξαθηεξηζηηθά...». Ο Φχζεηη

πμφ πάεδηε ιέζα ζηήκ ποηκή γμφβηθα

2

ημο Αιαγμκίμο, ζηήκ πνμζπάεεζα ημο κά ανή σπκδ εκυξ πακάνπαζμο

πμθζηζμιμτ ηαί απμβυκμοξ, ηαη' εοεείακ ηθδνμκυιμοξ αφημτ, «ιεπθνύο

κέ θόθθηλα καιιηά θαί γαιάδηα κάηηα» ζε έκα βνάιια πνυξ ηυκ βζυ ημο

Μπνάσακ ιέ διενμιδκία 14 Απξηιίνπ 1925, ημφ βνάθεζ ιεηαλφ άθθςκ:

«..."Δκαξ βκςζηυξ ιμο ηηδιαηίαξ εδχ (ζηήκ Κμοβζάιπα) βκςνίγεζ

ιέζα ζηυ δάζμξ έκακ ηενάζηζμ πέηνζκμ ηφαμ, πμφ ζηά πθεονά ημο

οπάνπμοκ ακάβθοθεξ επζβναθέξ. Θά ιαξ πάεζ ιέπνζ έηεσ βζά κά ηυκ

θςημβναθήζμοιε. "Δκαξ Ικδζάκμξ ιμο είπε πχξ βκςνίγεζ ηζ έκακ άθθμ

πανυιμζμ ηφαμ, ηαί εά ηυκ επζζηεθεμφιε ηζ' αοηυκ. Ακάιεζα ζηήκ

ημπμεεζία πμφ εέθς κά ελενεοκήζς, ηαί ζηήκ Κμοβζάιπα οπάνπεζ -

ζφιθςκα ιέ ηίξ πθδνμθμνίεξ ημφ ίδζμο Ικδζάκμο- έκαξ ιεβάθμξ πέηνζκμξ

πφνβμξ. Λέεζ πχξ άπό ηίο πόξηεο θαί ηά παξάζπξα, βγαίλεη έλα παξάμελν

θωο...

..."Δκαξ βκςζηυξ ιμο Βναγζθζάκμξ, πμθφ ιμνθςιέκμξ άκενςπμξ, ιμφ

ειπζζηεφεδηε πχξ ζφιθςκα ιέ Ικδζάκζηεξ πθδνμθμνίεξ, ιέζα ζηυ δάζμξ

οπήνπε ιζά πυθδ ιέ πθαημζηνςιέκμοξ δνυιμοξ, ηεηνάβςκα ηηίνζα, έκακ

ιεβάθμ καυ ηαί ζηήκ ιέζδ ηδξ ηεκηνζηήξ πθαηείαξ έκακ ηεξάζηην δίζθν

άπό νξπθηό θξύζηαιιν. Ή ημπμεεζία ηδξ πυθεςξ δέκ ηαζνζάγεζ ιέ ηδκ

πενζβναθή ημφ Ραπυγμ, άθθά εά πνμζπαεήζς κά νίλς ιζά ιαηζά ηαί

πνυξ αοηή ηήκ ηαηεφεοκζδ.

...Ό θίθμξ ιμο υ ηηδιαηίαξ, ιμο είπε υηζ ηάπμηε έθενε έκακ Ικδζάκμ

ζηήκ Κμοβζάιπα, άπυ ιζά ιαηνοκή θοθή, ηαί πνμζπάεδζε κά ηυκ

εκηοπςζζάζεζ ιέ ηίξ ιεβαθυπνεπεξ εηηθδζίεξ ηδξ πυθεςξ. Ό Ικδζάκμξ,

υπζ ιυκμκ δέκ εκηοπςζζάζηδηε, άθθά ημφ είπε πχξ ημκηά ζηήκ πενζμπή

ηήξ θοθήξ ημο οπάνπμοκ ηηίνζα πμθφ ιεβαθφηενα ηαί πμθφ ρδθυηενα

άπυ ηίξ εηηθδζίεξ ηήξ Κμοβζάιπα. Τά θηίξηα απηά έρνπλ κεγάιεο πόξηεο

θαί παξάζπξα, θαί ζηό εζωηεξηθό ηνπο ππάξρεη κηά θξπζηάιιηλε θνιώλα,

πνύ εθπέκπεη εθηπθιωηηθό θωο...»

Κακείξ δέκ βκςνίγεζ ηί άκεηάθορε υ Πένζο Χάννζζμκ Φχζεηη μηήκ

γμφβηθα ημφ Αιαγμκίμο, υπμο ηαί ελαθακίζεδηε. Γέκ απμηθείεηαζ ηαί

ημφημ είκαζ πμθφ πζεακυ υ Βνεηακκυξ ελενεοκδηήξ κά ανήηε ημφξ

ηεθεοηαίμοξ απμβυκμοξ ηχκ πνμσζημνζηχκ Δθθήκςκ ηήξ Αηθακηίδμξ, ηχκ

Αηθάκηςκ ηαί θοζζηά ανηεηά ζημζπεία άπυ ηυκ θίακ ακεπηοβιέκμ

πμθζηζζιυ ημοξ... Καί υηακ υ

1

Πένζο Υάννζζμκ Φχμεηη, εοζζάγμκηαξ πζεακχηαηα ηήκ ίδζα ηήκ γςή

ημο, πάνζκ ηδξ ένεοκαξ πνυξ άκαηάθορζκ γςκηακχκ ζπκχκ ηαί

θεζράκςκ ημΰ πακάνπαζμο πμθζηζζιμφ, είκαζ αζθαθχξ αέααζμ δηζ ηαηά

ηήκ παναοβή ηδξ ζζημνζηήξ επμπήξ ηαί ζδίςξ ηαηά ηήκ επμπή ημο

Σνςσημτ πμθέιμο3 ηαί ηχκ πενζπθακήζεςκ ημΰ Οδοζζέςξ εά

έζχγμκημ πενζζζυηενα ζημζπεία άπυ ηυκ πμθζηζζιυ ηήξ Αηθακηίδμξ,

πμφ ηαηεπμκηίζεδ 9.000 πνυκζα πνίκ ηήκ επμπή ημΰ υθςκμξ.

"Δκα απυζπαζια ηήξ Όδοζζείαξ άπυ ηήκ ναρςδία α (51-54) βζά

ηυ κδζί ηήξ Καθορμΰξ, ηήκ Ώβοβία, ηήκ μπμία ή Έκ-νζέηηα Μένηγ ζηυ

αζαθίμ ηδξ «ΟΙΝΧΦ ΠΟΝΣΟ» ηαοηίγεζ ιέ ηήκ κήζμ άκηα Μανία

ημΰ ζοιπθέβιαημξ ηχκ Άγμνχκ, πνμλεκεί υκηςξ απμνία ηαί εέηεζ

ηάπμζμ πνμαθδιαηζζιυ βζά ηυ ηί εέθεζ κά πή ή εεά Αεδκά πνυξ ηυκ

παηένα ηδξ Γία: «Δίκαζ κδζί βειάημ δέκδνα ηαί ζ' αοηυ έπεζ ηήκ

ηαημζηία ηδξ ιζά εεά, ή ηυνδ ημΰ "Αηθακηα ημΰ θμαενμΰ, πμφ λένεζ

ηήξ εάθαζζαξ μθυηθδνδξ ηά αάεδ, ηζ' υ ίδζμξ ηναηάεζ ημθχκεξ

ορδθέξ, πμφ πςνίγμοκ ηήκ βή άπυ ηυκ μονακυ» (κήζμξ δεκδνήεζζα,

εεά δ' έκ δχιαηα καίεζ, "Αηθακημξ εοβάηδν υθμυθνμκμξ υζηε

εαθάζζδξ πάζδξ αέκεεα μίδεκ, έπεζ δέ ηε ηίμκαξ αοηυξ ιαηνάξ, ασ

βαΓάκ ηε ηαί μφνακυκ άιθίξ έπμοζζκ).

Πμζμζ είκαζ θμζπυκ, ηί είδμοξ είκαζ αοημί μί ηίμκεξ πμφ πςνίγμοκ

ηήκ βήκ άπυ ηυκ μφνακυκ ηαί πμζεξ είκαζ μί βκχζεζξ ηήξ ηυνδξ ημΰ

θμαενμΰ "Αηθακημξ βζά ηά εαθάζζζα αάεδ; Μήπςξ έδχ βίκεηαζ

ηάπμζμξ οπαζκζβιυξ βζά ηυκ ηεπκμθμβζηυ πμθζηζζιυ ηαί ηά ηεπκμθμβζηά

επζηεφβιαηα ηχκ Αηθάκηςκ; Μήπςξ ή κήζμξ ηήξ Καθορμΰξ δέκ είκαζ

ή άκηα Μανία ηχκ Αγμνχκ ηαί πνυηεζηαζ βζά κήζμ πμφ εονίζηεηαζ

ζηήκ πενζμπή ημΰ ηνζβχκμο ηχκ Βενιμφδςκ ηαί ζημοξ θυβμοξ ηήξ

Αεδκάξ οπάνπεζ ιζά αθθδβμνία βζά ηά πανάδμλα ηαί πενίενβα

πενζζηαηζηά πμφ ζοιααίκμοκ έηεΐ άπυ ημφξ παθαζμφξ πνυκμοξ;

3. Ό Σνςζηυξ πυθειμξ ηαί μί πενζπθακήζεζξ ημΰ Οδοζζέςξ πνμκζηά εά πνέπεζ κά ημπμεεηδεμφκ πνίκ ηήκ ιεβάθδ έηνδλζ ημΰ δθαζζηείμο ηήξ Θήναξ πμφ έβζκε ηαηά ημφξ οπμθμβζζιμφξ ηχκ ανπαζμθυβςκ ηαηά ηυ 1500 π.Υ. ηαί ηαηέζηνερε ηίξ πυθεζξ ηήξ Κνήηδξ. Σμφημ ζοιπεναίκεηαζ άπυ ηήκ πενζβναθή ημφ Όιδνμο, πμφ ακαθένεηαζ ζέ ιζά ζζπονή ηαί πμθοάκενςπδ Κνήηδ.

2

"Οπςζδήπμηε ηυ υθμ εέια έπεζ άιεζδ ζπέζζ ηαί ιέ αοηά πμφ

ακαθένεζ υ Ηζίμδμξ ζηδκ Θεμβμκία, βζά ηδκ ηνμιενή ηφβα, ηήκ

πνχηδ ηυνδ ημφ Χηεακμφ, πμφ ηαημζηεί ζηά λαημοζιέκα ακάηημνα

ηδξ, «ακάιεζα άπυ πακφρδθμοξ ανάπμοξ πμφ ηά ηνζβονίγμοκ, άπυ

πακημφ ημθχκεξ αζδιέκζεξ ηά ζδηχκμοκ πνυξ ηυκ μονακυ» (ζηίπ.

775-779). Καί ζέ άθθμ ζδιείμ ηδξ Θεμβμκίαξ, ημκίγεζ υ Ηζίμδμξ:

«Έηεΐ ηδξ ιαφνδξ βδξ ηαί ημφ ηνζζηυηεζκμο Σανηάνμο, ημο πυκημο

έηεσ ημφ αηέκςημο ηαί ημφ μονακμφ ημφ άζηνυπθδεμο, έηεΐ ηχκ

πάκηςκ μζ πδβέξ ηαί ηά άηνα πέναηα είκαζ, ηυπμζ ηνοενμί ηαί

ιμοπθζαζημί πμφ ηζ' μ'ζ εεμί ιζζμφκε. Έηεΐ είκαζ μί πυνηεξ μί

αζηναθηενέξ, έηεΐ ηυ άζφκηνζθημ ηυ πάθηζκμ ηαηχθθζ,

πνμζανιμζιέκμ ζηένεα ιέ νίγεξ δίπςξ ηέθμξ-ηαί είκαζ αηυθζμ. Μπνμξ

ζηυ ηαηχθθζ αοηυ, άπυ ημφξ εεμφξ υθμοξ ιαηνζά, πένα άπυ ηυ πάμξ ηυ

γμθενυ, μί Σζηάκεξ ηαημζημφκε, έκχ ημφ Γία ημφ θμαενμανυκηδ μί

δμλαζιέκμζ ζφιιαπμζ ηήκ ηαημζηία ημοξ έπμοκε ζημφ Χηεακμφ ηά

εειέθζα, υ Κυηημξ ηαί υ Γφδξ· υζμ βζά ηυκ Βνζάνες, βζά ηήκ ιεβάθδ

ακδνεία ημο ηυκ έηαιε βαιπνυ ημο υ Κμζιμζείζηδξ...» (807-818).

Ό Θευδςνμξ Άλζχηδξ ζηυ αζαθίμ ημο «Νέμ θςξ ζηά ιεβαθφηενα

ιοζηήνζα ημφ ηυζιμο» (Δηδυζεζξ ιονκζςηάηδξ, Αεήκα 1985)

οπμζηδνίγεζ υηζ ηυ ηεθεοηαίμ αοηυ απυζπαζια ημφ Ηζζυδμο ιέ ηυ

πάθηζκμ ηαηχθθζ ηνφαεζ έκα ιένμξ άπυ ηά Μοζηήνζα ηδξ Αεδκάξ ηαί

ημφ είνζμο, ηαί επζζδιαίκεζ επζηαθμφιεκμξ ηυκ Ιζαάη Άζήιςθ («Συ

Μεβάθμ Παβηυζιζμ πίζια») υηζ ζηήκ φθαθμννάπδ ημφ Αηθακηζημφ

οπάνπεζ ηυ ιεβάθμ αοηυ πίζια, ηυ υπμζμ είκαζ ιζά ααεεζά πανάδνα

ηαί υηζ ζηυ ζδιείμ πμφ αοηή ηέικεζ ηήκ εοεεία πμφ πενκά άπυ ηήκ

ηάθνμ ημφ Πμοένημ Ρίημ ανπίγεζ ηυ ακάηημνμ ηδξ ηφβαξ. Συ ηεκηνζηυ

αοηυ ακάηημνμ ηδξ ηφβαξ ανίζηεηαζ πάκς άπυ ηυκ ζηνυαζθμ πμφ

εκημπίγεηαζ «ζηυ αανοηζηυ ηέναξ» δδθαδή δοηζηυ πθάημξ ιεηαλφ

60°-70° ηαί αυνεζμ πθάημξ ιεηαλφ 15°-25° (ιμζνχκ). Ό Θευδςνμξ

Άλζχηδξ ηάκεζ θυβμ βζά τρήζί δαρνηικών πεδίων άπό ηοσς αρταίοσς γιά

ηήν μεηαθορά ζηήν άλλη διάζηαζι.

Τπμζηδνίγεζ υηζ υ πχνμξ ηχκ Νοιθχκ, πμφ δζέεεηακ ηά πηενςηά

πέδζθα, ηήκ ηφαδζζ ηαί ηήκ πενζηεθαθαία ημφ "Αδμο ζ ίκαζ ηυ

ζδιενζκυ Σνίβςκμ ηχκ Βενιμφδςκ. Ακαθένεηαζ εηηεκέζηαηα ζηά

πανάδμλα πενζζηαηζηά πμφ έπμοκ ζοιαή έηεΐ ηαί

1

ζηήλ ύπαξμη αζπλήζηζησλ «γαλάζιων τρσπών» πνύ είλαη ζθνξ-

πηζκέλεο αλάκεζα ζηνπο γθξεκνύο άπό άζβεζηόπεηξα θαί ζέ άιιεο

ππνβξύρηεο αζβεζηνιηζηθέο κνξθνπνηήζεηο ζ' διεο ηίο Μπαράκεο κέ

ηίο πιαηεηέο όρζεο θαί ηά αβπζζαιέα ράζκαηα...». Ό Ίβάλ άληεξζνλ

ζηό βηβιίν ηνπ «Αόξαηνη θόζκνη» ιέεη όηη: «Τπάξρεη έλαο ππνβξύρηνο

πνιηηηζκόο πάλσ ζ' απηόλ ηόλ πιαλήηε, πνύ ππάξρεη άπό πνιύλ θαηξό

θαί εμειίρζεθε έδώ θαί όηη ππάξρνπλ επθπείο νληόηεηεο πνύ

ζπλερίδνπλ λά έξρνληαη έδώ άπό θάπνπ άιινπ... πνύ πξνηηκνύλ λά

ρξεζηκνπνηνύλ ηόλ βπζό ηεο ύδξό-ζθαηξαο θαζώο επίζεο, ίζσο, θαί

ηά επηθαλεηαθά ζηξώκαηα ηεο ιηζόζθαηξαο θάησ άπ' απηόλ πνύ πάλσ

ηνπο ή κέζα ηνπο λά θαηνηθνύλ θαί λά ελεξγνύλ...». Ό Θεόδσξνο

Άμηώηεο ππνζηεξίδεη όηη κηά νκάδα άπό κπεκέλνπο Έιιελεο

ρξεζηκνπνηνύζαλ πνιύ ηαθηηθά κηά ρσξηθή ηξύπα γηά ηήλ κεηαθνξά

ηνπο ζέ έλα άιιν θόζκν θαί όηη ηόηε ηήλ έιεγαλ ηύγα θαί ηήλ

πξνζδηόξηδαλ κέ ηό λεζί ηεο Γνξγόλαο - Μέδνπζαο. Αθόκε πηζηεύεη

όηη ό Πεξ-ζέαο επήγε ζηό Πεξνύ άπό ηόλ νπξαλό, κέ όια ηά ζετθά ηνπ

ζύκβνια θαί έρεη αθήζεη έθεΐ ίρλε ηεο παξνπζίαο ηνπ...

Γέλ ζά πξέπε ηέινο λά δηαθπγή ηεο πξνζνρήο καο όηη ζηήλ

αξραηόηαηε πόιη Σηαρνπαλάθν, «πού κτίσθηκε άπό λεσκούς γε-

νειουόροσς ανθρώποσς, πολύ πρίν τήν εποτή τών Ίνκα»

(«ΔΞΔΡΔΤΝΗΔΙ» Πέξζπ Υάξξηζνλ Φώζεηη) θαί ζπγθεθξηκέλα

ζηήλ Πύιε ηνύ Ηιίνπ πνύ ππάξρεη έθεΐ, ππάξρνπλ αλάγιπθεο κνξθέο,

γηά ηίο όπνηεο «κεξηθνί κειεηεηέο ηώλ εληππσζηαθώλ αλα-

παξαζηάζεσλ ππνζηεξίδνπλ πώο αξραία αληίζηνηρα ζπγρξόλσλ

εθεπξέζεσλ κπνξνύλ λά βξεζνύλ ζ' απηέο (θαί ζέ άιιεο), ν'η όπνηεο

δηαζώζεθαλ άπό ηήλ αξραηόηεηα βαζηδόκελνη ζηό όηη ηό

ζρεδηάγξακκα ηνύ καηηνύ ηεο αξηζηεξήο θηγνύξαο (ζε-κείσζηο: όπσο

έρεη ηνπνζεηεζή ζηό βηβιίν ηνύ Σζάξιο Μπέξιη-ηδ) κνηάδεη κέ δύηε ή

κέ αζηξνλαύηε έλώ ηό κάηη ηήο δεμηάο θηγνύξαο πνύ ζπκίδεη πνπιί,

κνηάδεη κέ αεξησζνύκελν όρεκα» (Σζάξιο Μπέξιηηδ «Μπζηήξηα άπό

μεραζκέλνπο θόζκνπο», Δθδόζεηο «ΩΡΟΡΑ»).

Ό Ακεξηθαλόο ζπγγξαθέαο θαί εξεπλεηήο, παξαηεξεί επίζεο ηά

εμήο: «..."Αλ παξαηεξήζνπκε άπό πνιύ θνληά ηά θαπέια θαί ηά

πξόζσπα κεξηθώλ άπό ηίο δεπηεξεύνπζεο θηγνύξεο, ζά βξνύκε

κεξηθέο θαηαπιεθηηθέο νκνηόηεηεο. Σό αλαζεθσκέλν κάηη

2

ελόο άπό ηά πιάζκαηα πνύ κνηάδνπλ κέ πνπιηά ζπκίδεη έλα κέξνο

αεξησζνπκέλνπ αεξνπιάλνπ ή ππνβξπρίνπ, έλώ ηό κάηη ελόο

άλζξσπόκνξθνπ πιάζκαηνο κνηάδεη λά απνηειεί κέξνο κηαο

δσγξαθηθήο αλαπαξαζηάζεσο ελόο βνπηερηή κέ ζθάθαλδξν. Απηέο νί

νκνηόηεηεο πξνζζέηνπλ κεγαιύηεξν ελδηαθέξνλ ιόγσ ησλ ζξύισλ πνύ

ιέλε γηά «νπξάληνπο ζενύο» πνύ θαηέβεθαλ ζηό Σηανπαλάθν θαί ιόγσ

ησλ δηαδόζεσλ όηη ππάξρνπλ εξείπηα θάησ άπό ηελ ιίκλε Σηηηθάθα ηά

όπνηα, όκσο ό πινίαξρνο Κνπζηώ δέλ αλαθάιπςε κέ ηίο ππνβξύρηεο

εμεξεπλήζεηο ελόο κέξνπο ηνπ βπζνύ ηήο ιίκλεο...».

Κνληά ζηήλ Νάδθα βξέζεθαλ πάλσ ζέ βξάρνπο παξαζηάζεηο

αλζξώπσλ κέ θσηνζηέθαλν πνύ δίλνπλ ηήλ έληύπσζη αζηξνλαπηώλ ή

αγίσλ.

ηό βηβιίν ηνπ «Σό κπζηήξην ηνπ Σξηγώλνπ ηώλ Βεξκνύδσλ» ό

Σζάξιο Μπέξιηηδ επηζεκαίλεη όηη «εηθνλνγξαθεκέλεο αλαπα-

ξαζηάζεηο πξαγκάησλ πνύ θαίλεηαη πώο είλαη αεξνζθάθε ή πύξαπινη

έρνπλ ζέ κεγάιν βαζκό, εμαθξηβσζεί ή αλαγλσξηζζεί ζηήλ ηέρλε

αξραίσλ πνιηηηζκώλ ηήο Β. θαί Ν. Ακεξηθήο...». Καί ηνλίδεη

ραξαθηεξηζηηθά: «Τπάξρεη έλα ηδηαίηεξα εληππσζηαθό δείγκα ζέ κηά

κηζν-μαπισκέλε θηγνύξα ηώλ Μάγηα, ζθαιηζκέλε ζέ πέηξα ζηό

θαπάθη κηαο ζαξθνθάγνπ πνύ βξέζεθε βαζεηά κέζα ζέ κηά ππξακίδα

ηνύ Παιέλθ, ζηό Μεμηθό. Γέλ είλαη γλσζηό ηί αλαπαξηζηά ηό

ιεπηνκεξέο απηό ραξαθηηθό- κηά απζεληία ηώλ Μάγηα ιέεη όηη ή βάζε

είλαη έλα ηέξαο ηήο γήο πνύ πάλσ ηνπ μεθνπξάδεηαη κηά θηγνύξα, έλώ

ηό ζύλνιν κνηάδεη λά ζηεθαλώλεηαη άπό έλα δέλδξν. Ό Ρώζνο

επηζηεκνληθόο ζπγγξαθέαο Αιεμάληεξ Κνδόληζεο έρεη πξνηείλεη κηά

πηό επαλαζηαηηθή εμήγεζε. Πηζηεύεη όηη ή κηζνμαπισκέλε θηγνύξα

είλαη θιεηζκέλε κ.έζα ζέ έλα ζηπιηδαξηζκέλν δηαζηεκηθό όρεκα,

αλάινγν ζέ θαηαζθεπή θαί ζρέδην κέ ηνύο ζεκεξηλνύο ππξαύινπο.

Αθόκα θαί ή ζηάζε ηήο κνξθήο ηνύ άλζξσπνπ (ή πηιόηνπ) είλαη

ελδεηθηηθή ηήο ζέζεσο ζηήλ όπνηα ηνπνζεηνύληαη νί αζηξνλαύηεο καο

κέζα ζηόλ πύξαπιν θαί όια ηά γλσξίζκαηα άπό ηήλ άληέλλα ώο ηό

θαηεπζπληήξην ζύζηεκα πηήζεσο, ζηξνβηινζπκπηεζηή, πίλαθα

έιεγρνπ, δεμακελέο θαπζίκσλ, ζάιακν θαύζεσο, ηνπξκπίλεο θαί

Γμάηκηζε είλαη αλαγλσξίζηκα, αλ θαί είλαη ηξνπνπνηεκέλα γηά

αηζζεηηθνύο ιόγνπο. "Δρεη ηό ζπλαίζζεκα όηη απηέο νί άλαπαξα-

1

ζηάμεζξ άενμμηαθώκ ηαί ποναύθςκ είκαζ εκεοιήιαηα ή ικήιεξ ιζάξ

επμπήξ ορδθόηενμο πμθζηζζιμί, όηακ ηέημζα μηάθδ εά γςβναθίγμκηακ

ιάθθμκ επαηνζαώξ πανά ζηοθζγανζζιέκα...».

Καί άθθα αεααίςξ ζημζπεία πζζημπμζμύκ ηδκ ύπανλζ αζηνμκαοηώκ, ζε

πακάνπαζα επμπή, έκώ οπάνπμοκ πάνα πμθθέξ απμδείλεζξ βζά ηήκ

πανμοζία ηαί δνάζζ πακάνπαζςκ Εθθήκςκ ζέ όθδ ηήκ έηηαζζ ηήξ

Αιενζηακζηήξ δπείνμο4. Λίακ αλζόθμβδ είκαζ ή βθςζζμθμβζηή ένεοκα

ηώκ Σηαύνμο Δςνζημύ ηαί Κςκ/κμο Φαηγδβζακκάηδ ιέ ηήκ μπμία

απμδεζηκύεηαζ όηζ «ΟΙ INKA ΜΙΛΟΥΣΑΝ ΕΛΑΗΝΙΚΑ» (εηδόζεζξ

«ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΣΚΕΧΙΣ») ΟΊ δύμ ζοββναθείξ οπμζηδνίγμοκ όηζ

«πμθύηζιμ ζημζπείμ βζά ηήκ ζημζπεζμεέηδζδ ηήξ απόρεςξ ηήξ εθθδκζηήξ

ηαηαβςβήξ ηήξ βθώζζαξ ηώκ "Ικηα απμηεθμύκ μί θςκμθμβζηέξ ηαί

ιμνθμθμβζηέξ ιεηααμθέξ ζηόκ θςκδεκηζζιό ηώκ ιμνθδιάηςκ, μί

ιεηαπηώζεζξ, ηά θαζκόιεκα ηνμπήξ ηώκ ζοιθώκςκ, ηήκ δζαηήνδζδ ημύ

ήπμο, ηώκ θεόββςκ: δίβαιια F, βζώη, ηόππα, άθθά ηαί ζαθώξ δζαθε-

ηηζηώκ ζημζπείςκ, ώξ ηήξ ανπαίαξ δςνζηήξ δζαθέηημο, πμύ οπμδεζηκύμοκ

ηαί ηήκ ηαοηόηδηα ηώκ εθθδκζηώκ θύθςκ πμύ ιεηέδςζακ ηίξ εθθδκζηέξ

νίγεξ πμύ ακαβκςνίγμκηαζ ζηόκ βθςζζζηό εδζαονό ηήξ βθώζζαξ

Κέζμοα...».

Σέ εζδζηό ηεθάθαζμ ημύ έκ θόβς αζαθίμο παναηίεεκηαζ πενίπμο 850

θέλεζξ ηώκ Κεζμοακώκ (Κέζμοα) μί όπμζεξ ενιδκεύμκηαζ ηαί είκαζ

ηαεανά εθθδκζηέξ. Ακαθένμιε παναηηδνζζηζηά ηίξ έλδξ θέλεζξ:

Σηήκ θέλζ achalay = λαμππόρ, άγλαήρ, απμηαθύπημκηαζ άιεζα ηά

ανπαζμεθθδκζηά άβθαΐα, άβθαΐγς, αβθάζζια. Ή ηαηάθδλζξ -ay = ήξ ηαί ή

πανειαμθή ημύ α ιεηαλύ ηώκ ζοιθώκςκ eh = β ηαί 1 = θ

ακηζπνμζςπεύμοκ ημπζηέξ ζδζμιμνθίεξ ηήξ ελεθζηηζηήξ πμνείαξ ηήξ

βθώζζαξ Κέζμοα ζέ ζπέζζ ιέ ηήκ ανπζηώξ παναδμεείζα. Ή θέλζξ alli =

αληθήρ, ενιδκεύεηαζ ιέ ηό έθθδκζηόκ θακεάκς ιέ νίγα θαε. Τό νήια

ζθάγς, απμδίδεηαζ ζηήκ Κέζμοα ιέ ηό nak'a = πμύ αιέζςξ παναπέιπεζ

ζηήκ νίγα νέκ, εξ ήξ ηαί ηό κεηνόξ. Ή θίικδ Titicacca ειπενζέπεζ ηήκ

έκκμζα ηήξ ηονζανπίαξ [Τζηώ, Τζηάκ], ηαί ηήκ έκκμζα ηήξ θεηάκδξ, ηήξ

θίικδξ πμύ έβέκκδζε ηόκ ηόζιμ [cacca = ηάηηααμξ, ηάδμξ, ηάαμξ]... ΟΊ

θέλεζξ βζά ηόκ άκδνα, ηήκ βοκαίηα, ηήκ πεκεενά, ηόκ παππμύ, ηαί ηά

θμζπά ζοββεκζηά, επιζδιαίκμοκ μί δύμ ζοββναθείξ, είκαζ έθθδκμβεκεσξ:

2

hua = οζόξ (Ή δαζεία πανίζηαηαζ ηαί δζααάγεηαζ ώξ h είκαζ δοκαηόκ κά

πανίζηαηαζ ηαί ιε ηό δαζΰ s) china = βοκή

churi = ηόνδ, εοβάηδν (άπ' εοεείαξ άπό ηό δςνζηό ημύνδ) huarmi = όαν +

ιήηδν = ή ζύγοβμξ, ηαί ιδηένα [ιδνζηόκ όαν}, tata = παηήν, ηέηηα

(ιδνζηή ηθδηζηή: ηαηά, νήια: ηαηα-λίζω = ημθαηεύς, ηαθώ ιε

πασδεοηζηό όκμια), mama = ιδηένα (δςν. ιάηδν), [έθθδκζηόκ ιάιιδ,

ιακκμύθα...], pallai = βζαβζά Ιπνμιήηςν, βζαβζά έη ημο παθαζόξ = βδναζόξ,

δθζηζςιέκμξ, αρπαίμξ].

machukhari = παππμύξ [machu = ιέβαξ, αθέπε Μαηεδώκ, ιαηνύξ,

ιαηεδκόξ, ιήημξ, ιάηαν].

"Αλζμκ ζδιεζώζεςξ είκαζ όηζ ή μκμιαζία Φζθή (Chili) ζδιαίκεζ ηήκ

ποθώδδ, ποιώδδ πώνα ηαί όπςξ επζζδιαίκμοκ μί η.η. Δςνζηόξ ηαί

Φαηγδβζακκάηδξ «ή ονομαζία αύηη εσει δοθεί ζηην σώπα άπό ηούρ

Σπαπηιάηερ 'Απαονκανονρ εποίκοςρ. Ή πθδνμθμνία αοηή είκαζ όκηςξ

ζοκηαναηηζηή ηαί θένκεζ ηήκ εθθδκζηή βθώζζα ηαί ζδία ηά δςνζηά ή

αζμθζηά ηδξ ζημζπεία ώξ εκημπίγμκηαζ ζηήκ βθώζζα ηώκ "Ικηα, ημκηά ζηήκ

πενζμπή ένεοκαξ ημο αζαθίμο αοημύ. Γθςζζμθμβζηά ή θέλδ θοθή δδθώκεζ

ηά εθθδκζηά θΰθα πμύ ηαηώηδζακ ζηήκ Νόηζμ 'Αιενζηή άπό ημύξ

ανπαίμοξ ί| ηαί ημύξ πνώζιμοξ ζζημνζημύξ πνόκμοξ άθθά ηαί ηήκ ακαπα-

ναβςβή, ηήκ γςή, ηήκ ηαθθζένβεζα ηδξ βδξ...». Ή corak ink, ή Ιενά όνκζξ

ηώκ "Ικηα έηοιμθμβεζηαζ άπό ηίξ θέλεζξ κόπαξ ηαί ινκα. Ή Elikiya, εεά

ηώκ "Ικηα, είκαζ ή Είθείεοζα, ή εεά ηώκ ημηεηώκ ηαί θένεζ ηαί αοηή ζηήκ

βδ ηαί ηό θώξ ημύ Ηθίμο (Illa), ηαί ηδξ γςήξ, ώξ απεζηαθιέκδ ηώκ εεώκ.

Ή θέλζξ Huas-car, όκμια πνίβηδπμξ, πνμένπεηαζ άπό ηίξ θέλεζξ: άζηεΐκ

(οθαίκς, βκέες) ηαί οζόξ [ύζ + αζηε = hui+αζηε = huiaska = huaska).

Άθθά ηαί ή μκμιαζία ημο θαμύ ηώκ "Ικηα ("Ικηα ζδιαίκεζ βζόξ ημύ

ήθζμο, ημύ μονακμύ, ημύ πάμοξ) είκαζ εθθδκζηήξ πνμεθεύζεςξ. Τό πνώημ

ζοκεεηζηό μδδβεί ζαθώξ ζηήκ θέλζ ΐνιρ ημο Αζζπύθμο, πμύ είκαζ ό οζόξ ηαί

ηό δεύηενμ ζοκεεηζηό απμηεθεί ηήκ εθθδκζηή επίζδξ θέλζ πάμξ ιέ νίγα - σα

έλ μύ ηά νήιαηα πάσκω ηαί παίκς. Ή ζεθήκδ ζηήκ βθώζζα ηώκ Κέζμοα

θέβεηαζ \ k i Ilia ηαί πνμένπεηαζ άπό ηήκ ανπαία εθθδκζηή θέλζ ε'ίλη. Επίζδξ

ή πνμζςκοιία Kyrios ηώκ ηεζμοακώκ αοημηναηόνςκ ημύ

1

Κίηημ (πμύ μί Ηζπακμί απμηαθμύζακ Scyros) πνμένπεηαζ άπό ηδκ εθθδκζηή

θέλζ κύπορ. Ή μκμιαζία Κέζμοα (Keshua: ό ηάημζημξ ημύ Πενμύ ηαί ή

βθώζζα πμύ μιζθείηαζ έηεσ) είκαζ ζύκεεημξ θέλζξ απμηεθμύιεκδ (Khe + es

+ hua = kheshua) άπό ηνία ζοκεεηζηά ηά όπμσα ακαθύμκηαζ ώξ

αημθμύεςξ: khe (Γδ) + es (έζηί, εζιί, έζιί) + hua (οζόξ, ΰξ, ΰκκζξ).

Ή θέλζξ Lipas πμύ ζδιαίκεζ ζενεύξ, ααζζθεύξ, πνζζεείξ, είκαζ ή

μιδνζηή θέλζξ θίπα πμύ ζδιαίκεζ έπάθεζρζ ιέ θίπμξ ή εθαζμκ. Έκ

πνμηεζιέκς ηό Lipas είκαζ όκμια αύημηνάημνμξ ηαί ακαθένεηαζ ζηόκ

ηεπνζζιέκμ, ζηόκ θένμκηα ηό πνίζια. Ή θέλζξ piris (είδμξ ιζηνμζημπζηήξ

ηόηηζκδξ πζπενζάξ) πνμένπεηαζ άπό ηδκ εθθδκζηή θέλζ πνππίαρ πμύ

ζδιαίκεζ αοηόκ ό όπμζμξ επεζ ποννάκ ηόιδκ, δδθαδή ηόηηζκα, πονόλακεα

ιαθθζά.

Ή μκμιαζία Pirua ημύ πθακήημο Γζόξ, πμύ εεεςνείημ πνμζηάηδξ όθςκ

ηςκ βεςνβζηώκ πνμσόκηςκ ηαί είδζηώηενα ημΰ ανααόζζημο πνμένπεηαζ

άπό ηό εθθδκζηό πςπόρ πμύ ζδιαίκεζ ηόκ ζίημ. Ή θέλζξ pujio πμύ ζδιαίκεζ

ηήκ πδβή, ηήκ ηνήκδ πνμένπεηαζ άπό ηό μοζζαζηζηό πδβή (δςν. παβά). Ή

ανπαία ημπζηή μκμιαζία Qullasuyu (ανπαίμ όκμια Βμθζαίαξ, ιένμοξ ημύ

Πενμύ ηαί ηδξ Β. Υζθήξ) είκαζ ζύκεεημξ άπό ηζξ θέλεζξ quila ηαί suyu.

"Δπμοιε quila = qulha = kolha = κολσια.

suyu = πενζμπή (άπό ηό ζώμξ, ζώξ, ζάμξ: ό αηέναζμξ, ό αζθαθήξ,

δδθαδή ιένμξ ή ηιήια πμύ μθμηθδνώκεζ εκα ζύκμθμ, μπόηε ζώς = suyu

= οπμδζαζνώ, ηαλζκμιώ, μνβακώκς.

Γδθαδή suyu = ώνβακςιέκμ ηιήια ιζάξ πώναξ, πενζμπή ιζαξ πώναξ).

Δπμιέκςξ quila + suyu = qullasuyu = πενζμπή ηώκ Κόθπςκ, ή Κμθπίδα.

Καί επζζδιαίκμοκ μί η.η. Γςνζηόξ ηαί Υαηγδβζακκάηδξ: «Έδώ εά

πνέπεζ κά δμεεί ζδζαίηενδ πνμζμπή, δζόηζ πνόηεζηαζ βζά ηήκ πενζμπή ημύ

πνοζόιαθθμο δέναημξ. Δίκαζ ή πενζμπή βύνς άπό ηήκ θίικδ Σζηζηάηα,

όπμο ή πενίθδιδ ανπαία πόθζξ Τιασοςανά-κο, άπό ηήκ μπμία ζώγμκηαζ

εθάπζζηα ενείπζα. Μόκμ ή Πύθδ ημύ Ήθζμο ζηέηεηαζ όνεζα. Δίκαζ ή

πενζμπή όπμο ή Δ. Μένηγ ημπμεεηεί ηό ααζίθεζμ ημΰ Αίήηδ. "Ακ αοηό

είκαζ αθδεέξ (ηαί ιάθθμκ θαίκεηαζ όηζ είκαζ) ηόηε ηό Σζαπμοακάημ είκαζ ή

Αία, ή πνςηεύμοζα ηήξ Κμθπίδαξ. "Ακ ηά παναπάκς ζοζπεηζζεμύκ ιέ ηζξ

πενζβναθέξ ημύ Απμθθώκζμο Ρμδίμο (ιεβάθα ηαί πθαηεζά

2

πμηάιζα πμύ εά ιπμνμύζακ ηάθθζζηα κά είκαζ ό Αιαγόκζμξ ηαί ό Ρίμ κηε

θά Πθάηα) ηαεώξ ηαί ηό δηζ ό Αίήηδξ ήηακ οζόξ ημΰ Ζθίμο, πνάβια πμύ

πίζηεοακ βζά ημύξ "Ηκηα όπςξ επίζδξ ηαί ή ηαύηζζζξ ημύ πνοζόιαθθμο

δέναημξ ιέ ηόκ πνοζόκ πμύ οπήνπε άθεμκμξ ζηήκ πενζμπή ηαί πμύ είπακ

ζοβηεκηνώζεζ μί "Ηκηα. Σόηε όθα αοηά ηά ζημζπεία, ιοεμθμβζηά,

πνμσζημνζηά, ζζημνζηά, βεςβναθζηά, ηαί βθςζζμθμβζηά μδδβμύκ αηό

ζοιπέναζια όηζ ή πενζμπή Κοςλλιασούγιον είκαζ ή ανπαία Κμθπίδα, ηό

Τιασοςα-νάκο είκαζ ή Αία ηαί ό Αίήηδξ είκαζ έκαξ άπό ημύξ "Ηκηα ή

αηνζαέζηενα Πνμ-"Ηκηα αοημηνάημναξ ημΰ ανπαίμο Πενμύ...»

Ή μκμιαζία Rimac ημύ πμηαιμύ πμύ δζένπεηαζ άπό ηήκ Λίια,

πανάβεηαζ άπό ηήκ εθθδκζηή θέλζ νΰια πμύ ζδιαίκεζ ηό νεύια. Δπίζδξ ή

μκμιαζία Rimac ανπαίμο ιακηείμο ζηήκ Λίια πανάβεηαζ άπό ηήκ

εθθδκζηή θέλζ πήμα (θέλζξ, θόβμξ, απόθεεβια, ηό θεβόιεκμκ ή

θαθμύιεκμκ). Ή θέλζξ su πμύ ζδιαίκεζ γςή πανάβεηαζ άπό ηό έθθδκζηόκ

γςή (δςν. γςά, ίςκ. γόδ).

Ή μκμιαζία ηήξ ανπαίαξ πόθεςξ Σζαπμοακάημ (Tiawanaco = Tía +

wanaco) πνμένπεηαζ άπό ηζξ εθθδκζηέξ θέλεζξ θεά ηαί άναξ (Ρακαλ), πμύ

ζδιαίκεζ ηόκ άνπμκηα, ηόκ ααζζθέα. Δπμιέκςξ ή μκμιαζία ζδιαίκεζ θεά

βασίλισσα. Ή θέλζξ Callahuas, μκμιαζία ζαηνώκ ηώκ "Ηκηα, ζδιαίκεζ ημύξ

οζμύξ ηώκ Κμίςκ, Ηενέςκ ηώκ ιοζηδνίςκ ηήξ αιμενάηδξ,

εειαημθοθάηςκ ηήξ επζζηήιδξ ηαί άνα ηήξ ζαηνζηήξ...».

Ό Λόκημ Κζθαπάκ, επίζδιμξ ζζημνζηόξ ημΰ Αναμοηακζημΰ θαμί, ζηό

άλζμθμβώηαημ αζαθίμ ημο «Ζ ΔΛΛΖΝΗΚΖ ΚΑΣΑΓΩΓΖ ΣΩΝ

ΑΡΑΟΤΚΑΝΩΝ ΣΖ ΥΗΛΖ» ηό όπμζμ έπεζ έηδμεή αηά εθθδκζηά άπό

ηό «ΖΛΗΟΓΡΟΜΗΟΝ» (ιεηάθναζζξ Γεςνβίμο Λαεύνδ, Αεήκαζ, 1997)

ακαθένεζ ηά έλδξ: «Δίκαζ πμθθμί μί: λέκμζ ζζημνζημί, ακεβκςνζζιέκμο

ηύνμοξ, πμύ αεααζώκμοκ όηζ θί Απαονκανοί είναι λεςκοί Ό Θών

Υάσενκηαθ ζηό αζαθίμ ημο «Άιενζκδμί ζηόκ Δζνδκζηό» απμδεζηκύεζ ηήκ

ύπανλζ εζηζώκ ηήξ θεοηήξ θοθήξ ζηήκ Αιενζηή. Ό Εάκ Πμοανζέ ζηό

αζαθίμ ημο «Σό Πμθοκδζζαηό ζημζπείμ ηαί μί αόνεζεξ ιεηακαζηεύζεζξ

ζηήκ Ωηεακία» επζαεααζώκεζ ηά παναπάκς. Ό Πώθ Ρζαέ, δδιζμονβόξ i o n

Μμοζείμο ημΰ Ακενώπμο ζηό Πανίζζ, ζηό αζαθίμ ημο « Ή πνμέθεοζδ

ημΰ Ακενώπμο ηήξ Αιενζηήξ» ζεθ. 142, βνάθεζ: «Μενζηέξ ιμύιζεξ πμύ

πνμένπμκηαζ άπό ηήκ αηηή ηήξ Υζθήξ έπμοκ

1

ιαθθζά πμύ ηό πνώια ημοξ πμζηίθθεζ ιεηαλύ ημύ λακεμύ ηαί ημύ

ηοιαηζζημύ ηαζηακμύ ηαί είκαζ δειέκα ιε ηαζκία». Μανίκζμ κηε

Λμαένα μηό ένβμ ημο «Χνμκζηά ημύ Βαζζθείμο ηδξ Χζθήξ» ζηδκ ζεθ.

247 επζαεααζώκεζ ηά έλδξ: «...ηαί άθμύ πθδνμθμνήεδηε ηό ζοιαάκ

δζέηαλε κά θένμοκ ηήλ ηζαγελή πνύ νλνκαδόηαλ Κξέα (Crea) θαί ή νπνία

ήηαλ ιεπθή θαί πνιύ όκνξθε».

... 'Αθόκζμ κηέ Ένείβζα ζηό έπμξ ημο « Ή 'Αναμοηάκα» βνάθεζ:

«Ό θαλόλαο πιάζεη απηνύο ηνύο αλζξώπνπο

ιεπθνύο, θαινθηηαγκέλνπο, ξωκαιένπο....»

... Μμθίκα ζηήκ «Πμθζηζηή ηαί θοζζηή Ιζημνία ημύ Βαζζθείμο ηήξ

Χζθήξ» ζεθ. 379 βνάθεζ: « Ή επζδενιίδα αοηώκ ηώκ θαώκ είκαζ

πνώιαημξ ιεθαρμύ οπενύενμο πμύ ηθίκεζ πνόξ ηό παθηόπνςιμ άθθά μί

Μπμνμάκμζ πμύ ηαημζημύκ ζηό ηέκηνμ ηώκ επανπζώκ ημύ Ανάμοημ,

βύνς ζηόκ 39μ πανάθθδθμ, κμηίςξ ημύ Ιζδιενζκμύ, είλαη ιεπθνί θαί

ζαξθωκέλνη, έρνπλ κάηηα γαιαλά θαί μαλζά καιιηά, ζάλ ηνύο

Επξωπαίνπο πνύ γελληνύληαη ζηό κέζνλ ηήο εύθξαηεο βόξεηαο δώλεο, ηαί

ηά παναηηδνζζηζηά ημοξ είκαζ ηακμκζηά, ιενζηώκ ιάθζζηα ηαί όιμνθα».

Κάνθ Γηέθεθξ ζηήκ «Δπεηδνίδα ημύ Πακεπζζηδιίμο ηήξ Χζθήξ»,

1931, ζεθ. 11 αεααζώκεζ όηζ «αλαγλωξίδω ζηνπο 'Αξανπθαλνύο

θπζηνγλωκηθά ραξαθηεξηζηηθά ηώλ Επξωπαίωλ».

...Γέκ είκαζ ιόκμ ηό πνώια ημΰ δένιαημξ πμύ ζοκδβμνεί οπέν ηήξ

έθθδκμ-αναμοηακζηήξ ζοββέκεζαξ· ηαί μί δύμ άθδκακ ηά ιαθθζά θοηά

ηαί ή εθθδκζηή ηαηαημιή είκαζ ηόζμ ηέθεζα ζημοξ Ακενώπμοξ ηήξ

'Αναμοηακίαξ, όπςξ ηό απαζηεί ό ηακόκαξ ημύ Πμθοηθείημο ζηόκ πνοζό

ηακόκα ηώκ ακαθμβζώκ ημύ ακενςπίκμο ζώιαημξ. Ο Μεδίκα ζηό ένβμ

ημο «Οί Αοηόπεμκεξ ηήξ Χζθήξ» βνάθεζ: « Ή ιύηδ (ηώκ 'Αναμοηακώκ)

είκαζ πμθύ πζό ζοπκά εοεεία πανά άεηίζζα (βαιρή)»... Λμοίξ 'Αθδέα

ζηήκ «Βζαθζμεήηδ Χζθζακώκ οββναθέςκ» ζεθ. 42, αεααζώκεζ: «Ή

'Αξανπθαλή γπλαίθα πξνζηδηάδεη πεξηζζόηεξν πξόο ηήλ Ειιελίδα παξά

πξόο ηελ Ρωκαία».

Λόκημ Κζθαπάκ ακαθένεζ επίζδξ ηαί ηά έλδξ εκδζαθένμκηα βζά

ηήκ εθθδκζηή πνμέθεοζζ ηώκ 'Αναμοηακώκ: «Γύνς ζηό 800 ιέ 600 π.Χ.

λεηίκδζε ιζά απμζημθή άπμζηίζεςξ άπό ηήκ Δθθάδα, ζοβηεηνζιέκα άπό

ηήκ πάνηδ, ηαί πενκώκηαξ άπό

2

ηήκ Μζηνά Αζία αημθμύεδζε ηόκ παναδμζζαηό δνόιμ πνόξ ηήκ "Απς

Ακαημθή. Πενκώκηαξ αμνεζμακαημθζηά ηδξ Ικδίαξ, έθεαζε ζηδκ πενζμπή

ημο Λάμξ (πνύ είλαη ειιεληθή νλνκαζία θαί ζεκαίλεη ιαόο). ηή ζοκέπεζα

ηαηέαδηακ πνόξ ηήκ πενζόκδζμ ηδξ Μαθαζζίαξ (πμύ ζηόκ πάνηδ ημο

Πημθειαίμο μκμιάγεηαζ άπθά Χενζόκδζμξ) ηαί άπό έηεΐ πέναζακ ζηόκ

Ωηεακό (ηόκ ζδιενζκό Δζνδκζηό Ωηεακό). Χνδζζιμπμζώκηαξ ώξ βέθονα

ηά κδζζςηζηά ζοιπθέβιαηα ηδξ Ικδμκδζίαξ, Μεθακδζίαξ, Μζηνμ-κδζίαξ,

Μεβακδζίαξ ηαί Πμθοκδζίαξ έθεαζακ ηεθζηά ζηήκ αιενζηακζηή ήπεζνμ.

"Οθα ηά παναπάκς κδζζςηζηά ζοιπθέβιαηα θένμοκ ζύκεεηα εθθδκζηά

μκόιαηα ηαί όθα έπμοκ ώξ δεύηενμ ζοκεεηζηό ηήκ θέλζ κήζμξ.

Ακαγδηώκηαξ ηαηάθθδθμ ιένμξ βζά έβηαηάζηαζζ ηδξ ηαζκμύνβζαξ

απμζηίαξ, ώδδβήεδηακ ηεθζηά ζέ ακάθμβμ βεςβναθζηό πθάημξ ιέ αοηό

ηήξ Δθθάδμξ, ιεηαλύ 36μο ηαί 40μύ παναθθήθμο, κμηίςξ ημύ

ζζδιενζκμύ. Έηεΐ ίδνοζακ ηνάημξ ηαί έδςζακ ζηήκ πενζμπή ηό όκμια

Χζθή (Chile) πμύ είκαζ παναθεμνά ηήξ θέλεςξ Φοθή.

Σό ηνάημξ, πμύ ίδνοζακ, ακηαπμηνζκόηακ ζηά εθθδκζηά πνόηοπα,

ηόζμ βεςβναθζηώξ όζμ ηαί πμθζηζηώξ. Μέ ηήκ Χζθή ζηό ηέκηνμ,

αμνείςξ είπακ ημύξ Πζημύκηζεξ, κμηίςξ ημύξ Ούζθθίηζεξ, εκώ άπό ηήκ

πθεονά ηώκ "Ακδεςκ ημύξ Πεμοέκηζεξ. Αοημί μί ζύιιαπμζ θαμί, είπακ

ημύξ ίδζμοξ θαμύξ, ηήκ ίδζα βθώζζα, ημύξ ίδζμοξ κόιμοξ,

πνδζζιμπμζμύζακ ηά ίδζα όπθα, κηύκμκηακ ηό ίδζμ, άλλά είπακ δζηή ημοξ

ακελάνηδηδ δζμίηδζί' εκώκμκηακ ιόκμ ζέ πζ νίπηςζζ πμθέιμο ηάης άπό

έκα πμθζηζηό ανπδβό. Οί πανηζάηεξ άπμζημζ έθενακ ιαγί ημοξ ηήκ

Νμιμεεζία ημύ Λοημύνβμο, ηήκ μπμία εθάνιμζακ ζηίξ πόθεζξ ημοξ. Μέ

ηόκ ηαζνό, πήνε ηό όκμια Άληκαπνλ πμύ ζδιαίκεζ «Νόιμξ ηώκ

πνμβόκςκ». Έθενακ ημύξ ίδζμοξ εεμύξ ηαί δζεηήνδζακ ηζξ ίδζεξ

παναδόζεζξ...». ΟΊ δύο αβαπδημί θίθμζ ηαί ζοββναθείξ η. Γςνζηόξ ηαί η.

Χαηγδ-βζακκάηδξ ζηό αζαθίμ ημοξ «ΟΙ ΠΑΡΣΙΑΣΔ ΣΗ ΧΙΛΗ»,

που ελεηάγμοκ ηό εέια άπό βθςζζμθμβζηήξ απόρεςξ, επζζδιαίκμοκ βζά

ηήκ βθώζζα ηώκ 'Αναμοηακώκ: «Πνόηεζηαζ βζά βθώζζα ιέ πθμοζζώηαημ

εθθδκζηό θελζηό πνςημβεκώκ θέλεςκ, ιέ ελθδκζηέξ νίγεξ ηαί βναιιαηζηή

δμιή. Μέ ζπανηζαηζηή ζοιπύηκς-οι πμθθώκ εκκμζώκ ζέ ιζά ιόκμ θέλζ

(ζδίςξ ζηήκ πενίπηςζζ ηώκ

1

ξεκάησλ) πνχ καο ζπκίδεη εθείλν ηφ θαηαπιεθηηθφ ξήκα

«κεηα-πέκπνκαη» (νηέιισ θαί θαιψ) ή ηφ «άληεπέμεηκη» (αληεπεμέξρν-

καη, ελαληίνλ ηνπ επηηηζέκελνπ έρζξνυ)» Οί 'Αξανπθαλνί πνπ ήιζαλ ζέ

έπηκεημία κέ ηνπο Mapuche αξηζκνχλ πεξί ηφ 1.800.000 πιεζπζκφ, ζηήλ

κέλ Χηιή, δή ηφ 1,1 εθαηνκκχξην θαί νί ππφινηπνη δνπλ ζηήλ Αξγεληηλή.

Ή εηπκνινγία ηήο νλνκαζίαο 'Αξανπθαλφο, θαηά ηνπο δχν

ζπγγξαθείο πξνέξρεηαη ψο αθνινχζσο: «άξ(ηνο) = αη [ή παξάιεη-ςηο

ηκήκαηνο ηήο ιέμεσο ζηήλ γιψζζα ησλ 'Αξανπθαλψλ είλαη ζπλήζεο

(ιαθσληζκφο)]. Τν auka πξνέξρεηαη άπφ ηίο ζπγγελείο ειιεληθέο ξίδεο

aF ή Fa πνχ δίλεη ηφ ξήκα άημι ή άω = πλέσ δπλαηά, θπζψ, δηαβαίλσ,

φξκψ ζάλ ηφλ άλεκν θαί κι πνχ δίδεη ηφ ξήκα κίω = πεγαίλσ θαί θηλέσ

= θάλσ θάηη λά θηλεζή, δηεγείξσ, πξνζβάιισ, επηηίζεκαη, παξαθηλψ,

παξνξκψ, ππνθηλψ, επνκέλσο:

aF + θη = au+ki = auki = auka (φ θηλνχκελνο ζάλ ηφλ άλεκν θαί

παξνξκψλ πξφο έπίζεζηλ). πνηε ar + auka = arauka (ó άξηνο

πνιεκηζηήο, φ έθ ηήο 'Αξίαο θπιήο, φ Έιιελ πνιεκηζηήο)...» Τφ φλνκα

Kalfukurà ηνχ νλνκαζηνχ ήγέηνπ ηψλ 'Αξανπθαλψλ (ηήο θπιήο

Περνπέληζε) πνχ αγσλίζζεθε γηά ηήλ δηαηήξεζη ηήο πνιηηηθήο

αλεμαξηεζίαο ηψλ 'Αξανπθαλψλ είλαη έιιεληθψηαην, θαί θαηά ηνχο θ.θ.

Σηαχξν Δσξηθφ θαί Κσλζηαληίλν Χαηδε-γηαλλάθε ζεκαίλεη «γαιάδηα

πέηξα» [Γιαχθνο = klafko = Kalfo = Kalfu, Χεξάο = kera = kurà, kaffu

+ kurà =kalfukurà (Γιαχθνο Πέηξνο) έλψ άμηνλ αλαθνξάο είλαη ηφ φηη

έλαο άπφ ηνχο κεγάινπο ζπγρξφλνπο πνηεηέο, φ Πάκπιν Νεξνχληα είλαη

Άξανπ-θαλφο, φ φπνηνο ζέ έλα άπφ ηά πνηήκαηα ηνπ απνθαιχπηεη ηήλ

ειιεληθή θαηαγσγή ηψλ 'Αξανπθαλψλ.

"Ελα επίζεο ζηνηρείν πνχ απνδεηθλχεη ηήλ ειιεληθή θαηαγσγή ηνχ

ιανχ απηνχ ηήο Ννηίνπ Ακεξηθήο είλαη φηη νί 'Αξανπθαλνί δηαηεξνχλ ηφ

αξραίν παηρλίδη «θεξεηίδεηλ», θάηη αλάινγν κέ ηφ ζεκεξηλφ ρφθετ.

Μάιηζηα δέ ή ζρεηηθή νλνκαζία pollin (ψο ξήκα) ή polli (ψο

νπζηαζηηθφ), πξνέξρεηαη άπφ ηφ ξήκα βάλΚενν (βάιιεηλ = pallin =

pollin) ή ηφ νπζηαζηηθφ βολή (βνιή = poli = polli) ΟΊ ίδηνη επίζεο

ζπγγξαθείο ζεσξνχλ αδηάςεπζην ζηνηρείν ειιεληθήο πξνειεχζεσο ή

θαηαγσγήο ηφ πιήζνο έιιελνγελψλ ηνπσλπκίσλ ηήο Χηιήο:

«Αλαθεξφκαζηε ζηφ Alico, ηφ πέξαζκα ηήο νξνζεηξάο ηψλ "Αλδεσλ (=

άιηθνο θφθθηλνο), ζηφ λεζί Ana-

lapo (άλαιάκπσ) ζηά ρσξηά kara-hue, kara-mpangue φπνπ απαληάηαη ηφ

ειιεληθφ θάξα = θεθαιή πνχ δειψλνπλ ηφ θεθαινρψξη, ηελ ρψξα ηψλ

ειιεληθψλ λεζηψλ [hue = γε, ρψξα (ρνπο), mpangue, pa = πεδηάδα),

Quetos (= θχηνο, θνίισκα), νλνκαζία ιίκλεο]...

'Αιιά ψο ηά πιένλ ζεκαληηθά φκσο αληηθείκελα ηεο έξεπλαο

απνδεηθλχνληαη ηά νλφκαηα ηψλ 'Αξανπθαλψλ. Καί απηά είλαη ακηγψο

ειιεληθά... Alla = Αιιάο, Añilo = Αλειεήο, Alkaman = Αιθκάλ ή

Αιθακέλεο άπφ ηφ άιθή, Fresia = θξεζία (άπφ ηφ θξήλ), Clauka=

Γιαχθε (άπφ ηφ γιαπθφο)... Krino = Κξίλνο ή Κξίλσλ, Mariman =

Μαξηκέλεο (άπφ ηφ κάξε = ρέξη)... Karelao ■ Χαξίιανο (φ γλσζηφο

βαζηιηάο ηεο Σπάξηεο έπί επνρήο Λπθνχξγνπ), Antihuenu = Αληίγνλνο

(φλνκα ελφο toki =ηαγφο), Antivilu = Αληίθηινο (παξαηεξνχκε ηήλ ηξνπή

ηνχ θ ζέ β, φπσο νηήλ καθεδφληθε δηάιεθην), Antipulli = Αληίππινο...

Antigaki = 'Λληίνρνο, Antigay = Άληίγαηνο...».

1

ΘΔΦΑΙΑΗΟΛ Γ'

Τά ιερά oπλα των αθανάτων θεών

Ή ρξήζηο ησλ κπζηηθψλ ηεξψλ φπισλ δελ κπνξεί ινηπφλ λά

πξνζδηνξηζζή επαθξηβψο άπφ ρξνλνινγηθή άπνςη, άιιά ράλεηαη ζηά

βάζε ηνπ απσηάηνπ πξντζηνξηθνχ παξειζφληνο ηψλ Διιήλσλ. Κία άπ'

απηέο ηίο πεξηπηψζεηο ρξήζεσο ηψλ κπζηηθψλ ιεξψλ φπισλ είλαη ή

ζπληξηβή ηνπ άζεβνπο θαί Ηεξφζπινπ ιανυ ηψλ Φιεγπψλ άπφ ηφλ

Απφιισλα «κέ ζπλερείο θεξαπλνχο θαί ηζρπξνχο ζεηζκνχο». Κάιηζηα

ηφλ βαζηιέα ηνπο, ηφλ Φφξβαληα ηφλ έθαπζε κέ θσηηά πνχ έζηεηιε άπφ

ηφλ νπξαλφ ζηφ κέξνο φπνπ απηφο δνχζε ζηήλ ζέζη Δρσός ή Τρεις

Κεφαλαί ζηά ζηελά ηνχ Θηζαηξψλνο. "Οπσο πξνθχπηεη άπφ ηά

αλαθεξφκελα, επξφθεηην γηά φπια πνχ έρξεζηκνπνηνχλην άπφ αέξνο

θαί έθαηγαλ φζνπο ρηππνχζαλ.

Κπνξνχκε λά πνχκε φηη απηά ήζαλ φπια καδηθήο θαηαζηξνθήο,

άθνχ νί Φιεγχεο ζρεδφλ έμσληψζεζαλ νινθιεξσηηθά θαί φζνη άπ'

απηνχο δηεζψζεζαλ, θαηνίθεζαλ ηφλ φρπξψηαην Παλν-πέα, ζηά

ζχλνξα ηήο Φσθίδνο κέ ηήλ Βνησηία... Ή έμφλησζηο ηψλ Φιεγπψλ κέ ηά

πξνεγκέλα απηά φπια έγηλε ζέ παλάξραηα επνρή, άθνχ φ βαζηιέαο

ηνπο Φφξβαο (καδί κέ ηήλ θξνπξά ηνπ, φπσο είλαη απηνλφεην) δνχζε

θάησ άπφ κηά βειαληδηά5.

"Οπσο επίζεο είλαη γλσζηφ, φηαλ φ Ζξαθιήο άξπαμε ηφλ ηεξφ

ηξίπνδα άπφ ηνχο Γειθνχο θαί φ Απφιισλ ζπλεπιάθε καδί ηνπ γηά ηήλ

επηζηξνθή ηνχ ηξίπνδνο, φ Εεχο έξξηςε θεξαπλφ γηά λά ηνχο ρσξίζε.

Ή δπλακηθή έπέκβαζηο ηνχ Γηφο θαί κάιηζηα κέ

5. Βιέπε πεξηζζφηεξα γηά ηνχο ηεξφζπινπο Φιεγχεο ζηφ βηβιίν «ΟΗ ΗΔΡΟΗ

ΓΔΙΦΗΘΟΗ ΠΟΙΔΚΟΗ», έθδνζηο «ΔΙΔΥΘΔΡΖ ΘΔΨΗ».

2

ηελ ξτςε θεξαπλνχ γηά ηφλ δηαρσξηζκφ ησλ δχν αληηπάισλ, ηνπ ζενχ

Απφιισλνο θαί ηνπ εκηζένπ Ζξαθιένπο νπσζδήπνηε ππνλνεί ζαθψο

ηελ ρξήζη ησλ κπζηηθψλ ηεξψλ φπισλ, ηά φπνηα δελ ρξεζηκνπνηήζεθαλ

κφλν ζηήλ πεξίπησζη ηψλ Φιεγπψλ άιιά θαί ζηίο πεξηπηψζεηο ηψλ

Πεξζψλ θαί ηψλ Γαιαηψλ θαζψο θαί ζε πνιιέο άιιεο...

"Οηαλ νί Πέξζαη (δχλακηο 4.000 αλδξψλ) κεηά ηήλ έθπφξζε-01 ηψλ

ζηελψλ ηψλ Θεξκνππιψλ (480 π.Χ.) έθζαζαλ πιεζίνλ ηνυ ηεξνχ ηψλ

Γειθψλ φ ηεξεχο Αθήξαηνο βιέπεη ηά Ηεξά φπια πνχ έθπιάζζνλην ζηφ

άδπην ηνυ κεγάινπ λανχ ηνχ Απφιισλνο λά εχξίζθσληαη κπξνζηά άπ'

απηφλ. Ό Ζξφδνηνο πνχ δηεγείηαη ηά γελφκελα δέλ πξνζδηνξίδεη νχηε

πεξηγξάθεη ηά ιεγφκελα ηεξά φπια, γηαηί κάιινλ απαγνξεπφηαλ λά

ιερζή νηηδήπνηε γη' απηά. I Ηαξαηεξεΐ φκσο φηη «ηνχην είλαη βεβαίσο

ζαχκα κεγάιν, δειαδή φπια πνιεκηθά κφλα ηνπο λά θαλνχλ ζηεκέλα

έμσ άπφ ηφλ λαφ» (ζψκα κέλ γάξ θαί ηνχην θάξηα έζηί, φπια άξήηα

απηφκαηα θαλήλαη έμσ πξνθείκελα ηνχ λενχ), βι. Ζξνδφηνπ Ηζηνξία I Γ

(Οπξαλία), 37. Γειαδή ηφ φηη μαθληθά ηά φπια απηά, πνχ απαγνξεπφηαλ

λά ηά άγγίμε φ νπνηνζδήπνηε, επξίζθνληαη άπφ ηφ άδπην ηνχ λανχ

κπξνζηά άπ' απηφλ είλαη κηά ζαθήο έλδεημηο φηη δέλ επξφθεηην γηά

ζπλήζε φπια ηεο επνρήο εθείλεο, δέλ ήζαλ φπια πνχ ρξεζηκνπνηνχζαλ

θαί κπνξνχζαλ λά έρνπλ φινη νί Έιιελεο. "Οηαλ ινηπφλ νί Πέξζεο

έθζαζαλ κπξνζηά άπφ ηφ Ιερό ηήο Πξνλαίαο Αζελάο, παξαδφμσο

άξρηζε κηά ζθνδξφηαηε θαηαηγίδα θαί θεξαπλνί άπφ ηφλ νπξαλφ -άιιε

έλδεημηο φηη θάπνηα άπφ ηά φπια έρξεζηκνπνηνχλην άπφ αέξνο- έπεθηαλ

θαηά ηψλ IΗεξζψλ. Άπφ ηφλ Παξλαζζφ άπεζπψλην κεγάινη βξάρνη

-πηζαλψηαηα ψο απνηέιεζκα πξνθιήζεσο ηζρπξφηαησλ ζεηζκψλ— θαί

έπεθηαλ κέ φξκή θαηά ηψλ βαξβάξσλ. 'Αιιά θαί ζηφ ηεξφ ηήο Πξνλαίαο

Αζελάο θαίλεηαη φηη ππήξραλ ηεξά φπια, ηνχην δέ νπκπεξαίλεηαη έθ

ηνχηνπ, φηη δειαδή άπφ ηφ ηεξφ εθείλν αθνπγφηαλ κεγάιε βνή θαί

αιαιαγκφο. Οί Πέξζεο θνβήζεθαλ άπφ φια απηά ηά παξάδνμα θαί

ππεξθπζηθά, θαηειήθζεζαλ άπφ ηηαληθφ θαί έηξάπεζαλ ζέ θπγή,

έβιεπαλ δέ λά ηνπο θαηαδηψθνπλ θαί ηά «θαληάζκαηα» νπιηηψλ -

εξψσλ ηψλ Γειθψλ, ηνχ Ψηηιάθνπ θαί ηνχ Αχηνλφνπ.

Πηζαλψηαηα, ζηήλ πεξίπησζη απηή, έρνπκε λά θάλνπκε κέ

Χάλκινο αγαλμάτιο του Διός προερχόμενο άπό τήν Αμβρακία καί ευρισκόμενο στό Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών (5ος π.Χ. αι.). Έντύπωσι προξενεί ό «κεραυνός» πού κρατεί στό χέρι του ό Ζευς καί πού θυμίζει καταπληκτικά στά δύο ακραία τμήματα του κωνικές άκρες

πυραύλων καί όλμων... Πρόκειται σαφώς γιά κάποιο μεταλλικό ιερό όπλο τών αρχαίων προγόνων μας...

48

κάποια περίπτωσι χρήσεως «ρομπότ» (αυτομάτων άνθρωπομόρ-φων μηχανών) εναντίον των Περσών, έχουμε δηλαδή κάποιους «απογόνους» τοϋ Τάλω στήν ιστορική εποχή.

Χρήσις μυστικών ιερών όπλων έγινε καί όταν τό Ιερό των Δελφών έκινδΰνευσε άπό τούς Κελτούς καί Τεκτοσαγεΐς, οί όποιοι ϋπό τόν Βρέννο έπέδραμαν κατά τοϋ πανελληνίου ίεροΰ κέντρου, κατά τοϋ όμφαλοϋ της γης (279 π.Χ.). "Οπως καί στήν περί­πτωσι των Περσών έτσι καί έδώ, παρατηροϋμε, νά αποσπώνται τεράστιοι βράχοι καί νά πέφτουν κατά τών Κελτών καί νά συμ­βαίνουν τέτοια παράδοξα πράγματα, όπως καί τότε. Καί νά έμφανίζωνται τά «φαντάσματα» τών ηρώων Υπέροχου, Λαοδό-κου, Πύρρου καί Φυλάκου, τά όποια ήσαν ασφαλώς αυτόματες άνθρωπόμορφες μηχανές («ρομπότ»). Ασφαλώς πρόκειται γιά χρήσι τών μυστικών ιερών όπλων εναντίον τών βαρβάρων, γιατί αυτά τά συμβάντα δέν ήτο δυνατόν νά λάβουν χώρα ϋπό φυσιο­λογικές συνθήκες. Ή άπόσπασις τεραστίων βράχων άπό τόν Παρ­νασσό, πού ό καθένας τους σκότωνε όχι ένα ή δύο, άλλά τριά­ντα βαρβάρους μαζί, δέν ήτο δυνατόν νά συμβή έστω καί στήν χειρότερη περίπτωσι θύελλας καί είναι βέβαιο ότι (ή άπόσπασις) αυτή έγινε μέ τήν χρήσι τών ιερών όπλων, τά όποια ήσαν, όπως φαίνεται, ισχυρότατα. Καί μεταξύ τών άλλων αποτελεσμάτων, προξενούσαν καί ισχυρότατους σεισμούς...

Επίσης ή κατάστασις μανίας καί διανοητικής παρακρούσεως στήν οποία περιήλθαν οί Κελτοί κατά τήν ύποχώρησί τους άπό τούς Δελφούς, συνδέει τήν όλη θαυμαστή άπόκρουσί τους μέ τά ελληνικά μυστήρια. Λέγεται δέ, όπως αναφέρει ό Παυσανίας στά «Φωκικά», ότι εμφανίσθηκε ό θεός Πάν καί τούς έτρόμαξε τόσο ώστε έφονεύοντο μεταξύ τους.

"Οπως πιστεύει ό γράφων καί όπως έτόνισε στό πρώτο βι­βλίο του («ΟΙ ΙΕΡΟΙ ΔΕΛΦΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ») όπου εκτίθε­νται λεπτομερέστερα οί περιπτώσεις τών θαυμαστών καί παρα­δόξων αποκρούσεων τών Φλεγυών, Περσών καί Γαλατών, «τά υπερφυσικά καί παράδοξα πού έγιναν τότε θά πρέπει αναμφι­βόλως νά έχουν σχέοι μέ πανάρχαιες επιστημονικές γνώσεις τις όποιες κατείχαν οι ιερείς τών Δελφών, καί οί όποιες άγνωστον πότε καί πώς, έχάθησαν κατά τούς μεταγενέστερους χρόνους, γι' αυτό δέ καί έμεινε απροστάτευτος, ό χώρος άπό τούς μετέ-

1

πειηα καηαζηροθείς ηον ίεροϋ, ηοσς Μαίδοσς καθώς καί ηοσς θαναηικούς

εκείνοσς μονατούς πού αθάνιζαν απαράμιλλα έργα ηέτνης».

Σά δμα ζοκέαδζακ επίζδξ ζηυ υνμξ Γμφκαηα (ηδκ ζδιενζκή Ρίθα

ηδξ Βμοθβανμηναημφιεκδξ Θνάηδξ) ηυ ηαθμηαίνζ ημο 179 π.Υ. έπμοκ

αζθαθχξ ζπέζζ ιέ πνήζζ ζενχκ μπθχκ ηαί μί Θνάηεξ ζενείξ ιοδιέκμζ

ζηά εθθδκζηά ιοζηήνζα ζοκεηέθεζακ ζηήκ εαοιαζηή άπυηνμοζζ ηχκ

Βαζηανκχκ. Πνέπεζ δέ κά ημκίζμοιε δηζ ιζά άπυ ηίξ ζδιακηζηχηενεξ

εναηζηέξ θοθέξ μί δνφζεξ ηαί είδζηχηενα ή δοκαζηεία ημο θαμί αφημΰ

είπε βεκάνπδ ηυκ Δΰ-ιμθπμ, ηυκ ενοθζηυ Ιδνοηή ή άκαιμνθςηή ηχκ

Δθεοζίκζςκ ιοζηδνίςκ. Έλ άθθμο ή Φζθζππμφπμθζξ πνίκ έβηαηαζηήζδ

έηεζ Μαηεδυκεξ απμίημοξ υ παηέναξ ημο Μεβάθμο Αθελάκδνμο ηαί

δχζδ ηυ υκμια ημο ζηήκ πυθζ, χκμιαγυηακ Ενμολπιάς, βζαηί είπε

Ίδνοεή άπυ ηυκ Δΰιμθπμ (Ή παθαζά πνςηεφμοζα ηδξ Ακαημθζηήξ Ρς-

ιοθίαξ εονίζηεηαζ ζημοξ πνυπμδεξ ημο Αίιμο έπί ημο πμηαιμφ "Δανμο

ηαί ζέ υπζ πμθφ ιεβάθδ άπυζηαζζ άπυ ηήκ πενζμπή ηδξ εονίζηεηαζ ηυ

υνμξ Ρίθα, υ Γμτκαλ ηχκ ανπαίςκ πνμβυκςκ ιαξ)6.

Μέ ηήκ εαοιαζηή άπυηνμοζζ πνχηα ηχκ Πενζχκ ηαί ιεηά ηχκ

Γαθαηχκ ή Κεθηχκ μπςζδήπμηε έπεζ ζπέζζ ηαί υ καυξ ημο Απυθθςκμξ,

υ υπμζμξ δέκ ήηακ ζοκδεζζιέκμξ, δέκ ήηακ δδθαδή έκα άπθυ ηηίνζμ,

υπςξ πνμηφπηεζ άπυ ηίξ ανπαίεξ πδβέξ ηαί δζδβήζεζξ. Παοζακίαξ ζηά

«ΦΩΚΙΚΑ» ακαθένεζ υηζ υ πζυ παθαζυξ καυξ ημο Απυθθςκμξ έβζκε άπυ

δάθκδ ηχκ Σειπχκ. Ό δεύηερος ναός έγινε άπό μέλιζζες μέ κερί

μελιζζών καί θηερά' ασηόν ηόν έζηειλε αηούς Υπερβορείοσς ό Απόλλων.

Τπάνπεζ ηαί άθθδ πανάδμζζξ, υηζ ηυκ καυ ηυκ ηαηαζηεφαζε ηάπμζμξ

Γεθθυξ πμφ θεβυηακ Πηεράς ηαί ηυ υκμια αοηυ εδυεδ ζηυκ καυ άπυ ηυκ

ηεπκίηδ. Παοζακίαξ απμννίπηεζ ηήκ πανάδμζζ ζφιθςκα ιέ ηήκ μπμία

υηακ ήηακ αηυιδ πθςνή ή θηένδ πμφ θοηνχκεζ ζηυ αμοκυ, έπθελακ άπ'

αοηήκ καυ. Γέπεηαζ υιςξ ηήκ πανάδμζζ υηζ υ ηνίημξ καυξ έβζκε άπυ

παθηυ, «έθ' υζμκ ηαί υ Αηνίζζμξ έηαιε εάθαιμ άπυ παθηυ βζά ηήκ ηυνδ

ημο ηαί ζηήκ πάνηδ παναηδνείηαζ χξ ηίξ ιένεξ ιαξ

6. Ή θασμαζηή άπόκροσζις ηών Βαζηαρνών περιγράθεηαι λεπηομερειακά

ζηό πρώηο 6ι6λίο ηοσ γράθονηος «ΟΙ ΙΔΡΟΙ ΓΔΛΦΙΚΟΙ ΠΟΛΔΜΟΙ».

2

ίενυ ηδξ Υαθηζμίημο Αεδκάξ ηαί ζηδκ Ρχιδ ή αβμνά πμφ είκαζ

εαοιαζηή βζά ηυ ιέβεεμξ ηδξ ηαί ηδκ άθθδ ηαηαζηεοή έπεζ ζήκ οροφή

ηδξ πάθηζκδ» (Υ, 5, 10-12).

Γεκ εεςνεί αθφζζημ υ Παοζακίαξ κά έηηίζεδ ηαί βζά ηυκ

Απυθθςκα έκαξ καυξ πάθηζκμξ7. Ό ηρίηος ασηός ναός ηον Απόλλωνος

καηά ηην παράδοζι ήηαν έργο ηον Ήθαίζηον καί ι ης Αθηνάς καί είτε

ηοσς ηοίτοσς ηοσ τάλκινοσς καθώς καί ηά οιηρίγμαηα ηης ζηέγης, πάνω

δέ οηήν ζηέγη σπήρταν, ως άκρωηήριά ηης οί «κηληδόνες» δηλαδή οι

ηραγοσδίζηριες ζειρήνες, ιίς όποιες ύμνεΐ ό Πίνδαρος.

Γζά ηυκ ηνίημ αοηυ καυ θέβεηαζ, υηζ έπεζε ζέ πάζια ηδξ βδξ, ή υηζ

έθεζςζε άπυ θςηζά. Συκ ηέηανημ καυ έηηζζακ μί ενοθζημί ππκίηαζ

Τροθώνιος ηαί Άγαμήδης ηαί εεεςνείημ ηαηυνεςια ανπζηεηημκζηήξ.

φιθςκα ιέ έκα ενφθμ πμφ ακαθένεζ υ Πθμφηάνπμξ υηακ μί δφμ

ανπζηέηημκεξ έηεθείςζακ ηυκ καυ, γδημφζακ άπυ ηυκ Απυθθςκα

αιμζαή· εηείκμξ ημφξ οπμζπέεδηε υηζ εά ηήκ ζ"πμοκ ιεηά ιία εαδμιάδα

ηαί ημφξ ζοιαμφθεοζε κά εφςπμφκηαζ. Ίήκ έαδμιδ διένα υ Σνμθχκζμξ

ηαί υ Άβαιήδδξ ημζιήεδηακ ηαί δέκ λακαλφπκδζακ. ηυ ηηίζζιμ ημφ

«θίεζκμο» καμφ ημο Σνμθςκίμο ηαί ημφ Άβαιήδμοξ είπε ζοκενβαζεή

ηαηά ηυκ μιδνζηυ φικμ 294 η.π., ηαί υ ίδζμξ υ 'Απυθθςκ. Πζζηεφεηαζ

υηζ υ καυξ αοηυξ είκαζ υ ανπαζυηενμξ πμφ έθενακ ζηυ θςξ μί

άκα-μηαθέξ ηαί πνμκμθμβείηαζ βφνς ζηά ιέζα ημφ έαδμιμο π.Υ.

αζχκα, ζ [καζ δέ ιζηνυηενμξ άπυ ηυκ ζςγυιεκμ ηαί ηηζζιέκμξ άπυ

πςνυ-/ζ()μ.

Οί δφμ ανπζηέηημκεξ, υπςξ θαίκεηαζ, δέκ ηαηαζηεφαγακ ζοκήεδ

άπθά ηηίνζα. Καί ημφημ πζζημπμζείηαζ υπζ ιυκμκ άπυ ηήκ ακαθμνά ηήξ

παναδυζεςξ, υηζ ημφξ έαμήεδζε υ 'Απυθθςκ κά θηζάλμοκ ηυκ καυ ημο,

άθθά ηαί άπυ υηζ μί δφμ αδεθθμί ζοκδέμκηαζ ιέ ηήκ άκαηάθορζ ημφ

ιακηζημφ άκηνμο ηαί ηήκ σδνοζζ ημφ οπμβείμο ζενμφ ηήξ Λεααδείαξ

(Σνμθςκίμο άκηνμο). καυξ ημφ Άβαιήδμοξ ηαί Σνμθςκίμο

ηαηεζηνάθδ άπυ θςηζά ηυ 548 π.Υ. παί έηηίζεδ κέμξ καυξ άπυ ημφξ

Αεδκαίμοξ Άθηιαζςκίδεξ, υ μπμίμξ χθμηθδνχεδηε ιεηά ηήκ ηαηάθοζζ

ηήξ ηονακκίδμξ ηςκ

7. Βλέπε «Πασζανίοσ Δλλάδος περιήγηζις» Βοιωηικά - Φωκικά ΤΙ Κ

Η ΑΘΗΝΩΝ, μεηάθραζις - ζτόλια Νικ. Παπαταηζή.

1

Πεζζζζηναηζδχκ (σζςξ πνίκ ηυ 505). Καηεζηνάθδ υιςξ ηζ αοηυξ ηαηά ηυκ

ζεζζιυ ημο 373 π.Χ. ηαί έηηίζεδ έη κέμο άπυ ηυκ Κμνίκεζμ ανπζηέηημκα

πίκεανμ. καυξ ηςκ 'Αθηιαζςκζδχκ ηαί υ καυξ ημφ άνπζηέηημκμξ

πζκεάνμο ζοκδέμκηαζ ακηζζημίπςξ ιέ ηήκ εαοιαζηή άπυηνμοζζ ηςκ

Πενζχκ ηαί ηδκ επίζδξ οπενθοζζηή άκηζιεηχπζζζ ηςκ Κεθηχκ.

Χνήζημξ Μαονμοδήξ («Δεθθζηά Μοζηήνζα», «Πφνζκμξ Κυζιμξ»,

Αεήκαζ 1978) ζπμθζάγμκηαξ ηήκ πανάλεκδ έλαθάκζζζ ημτ ηνίημο καμφ

ημτ Απυθθςκμξ (ημΐ3 πάθηζκμο δδθαδή καμφ) θέεζ υηζ: «Αοηυ θαίκεηαζ

πμθφ πενίενβμ8 βζαηί ακ ΰπμηεεή πχξ είπε ηηζζεή πάκς άπυ ηυ πάζια

αοηυ, υπςξ ηυ πενζβνάθεζ υ ηνάαςκαξ, ήηακ «άκηνμκ ημίθμκ μφ ιάθα

εφνφζημιμκ» ηαί ήηακ αδφκαημκ κά πςνέζδ έκα μθυηθδνμ καυ. Αηυιδ

δέκ ήηακ δοκαηυ κά ηηζζεή άπυ ημφξ ανπζηέηημκεξ ζέ ιένμξ υπζ

αζθαθζζιέκμ. Είκαζ αεααζςιέκμ υηζ ζημοξ Δεθθμφξ δέκ αβήηε πμηέ

θςηζά άπυ μπμζμδήπμηε πάζια».

Θευδςνμξ Αλζχηδξ ζηυ αζαθίμ ημο «ΑΡΓΩ» (Εηδυζεζξ

ιονκζςηάηδξ) ακαθένεζ ηά έλδξ: «Μέζα ζ' αοηυκ ηυκ αζκζβιαηζηυ καυ

έιπαζκακ ιυκμ μί ιοδιέκμζ εεμί ηαί ήνςεξ, πμφ πνμπςνμφζακ ζηυ άδοημ,

υπμο ανζζηυηακ ηυ αήια ημφ ηοαενκήημο (έκκ. ηήξ «Ανβμφξ»). Συ αήια

αοηυ, έθεβακ πχξ ήηακ ηνίπμδαξ ή ηάπμζμξ ενυκμξ. Ή αθήεεζα είκαζ πχξ

βζκυηακ πμθθέξ θμνέξ ζφβποζδ ηαί ηαφηζγακ ηυκ ηνίπμδα ιέ ηυκ καυ...

Γζά ηυκ ηνίπμδα αοηυ, θέκε ιενζημί, υηζ ήηακ υθιμξ, πμφ ζηδνζγυηακ ζέ

ηνία πυδζα. ηνίπμδαξ ηαλίδερε ιέ ηυκ Απυθθςκα πμφ έπαζγε ηήκ θφνα

ημο ιέπνζ ηήκ Αιενζηή. Συ άδοημ πάκηα ήηακ απαβμνεοιέκμ ηαί ζηά

κεχηενα πνυκζα δέκ επζηνεπυηακ κά δμφκ μφηε ηήκ Ποεία πμφ

πνδζιμδμημφζε πάκς ζηυκ ηνίπμδα.

"Οηακ έηακακ ακαζηαθέξ ζημοξ Δεθθμφξ, πνμζπάεδζακ ιάηαζα κά

ανμοκ ηάπμζα ζηάθα πμφ ηαηέααζκε ζηυ άδοημ, ζηυ αήια-ηνίπμδα ημτ

εεμφ. Πμηέ δέκ θακηάζεδηακ, υηζ ηάπμηε οπήνπε ηάπμζα ιεηαθθζηή

ζηάθα, πμφ ηήκ ακέααζκακ βζά κά θεάζμοκ ζηυ αήια ημφ ηοαενκήηδ ηήξ

Ανβμφξ...».

δεθθζηυξ ηνίπμοξ (ηνίπμδαξ) ήηακ ηνίπμδαξ ιέ ηφηθμ ζηυ

8. Δηλαδή ηό νά έπεζε ό ναός οέ ένα χάομα πού ανοίχθηκε άπό κάηω ή νά

έλειωζε άπό θωηιά πού βγήκε άπό έκεϊ.

2

πάκς ιένμξ, εκηυξ ημο μπμίμο ηαευηακ ή Ποεία. Καηά ημοξ πνυκμοξ ημφ

Εφνζπίδμο ηαί ημτ Ανζζημθάκμοξ, ήηακ τρσσός (Εφνζπίδμο Ιθζβέκεζα έκ

Σαφνμζξ 1253, Ανζζημθάκμοξ Πθμτημξ 9). Ανβυηενα ήηακ πάθηζκμξ

(Ίαιαθίπμο πενί Μοζηδνίςκ III, 11). φιθςκα ιέ άθθμοξ ζοββναθείξ υ

δεθθζηυξ ηνίπμοξ ήηακ ηαθοιιέκμξ ιέ ηυ δένια ημτ Πφεςκμξ, υπςξ

ζοιπεναίκεηαζ ηαί άπυ ηδκ ζπεηζηή πανάζηαζζ έπί ηςκ δεθθζηχκ

κμιζζιάηςκ, ζηήκ μπμία ιπνμζηά άπυ ηυκ Απμθθχκζμ ηνίπμδα,

μνεχκεηαζ ή εθίζζεηαζ βφνς άπ' αοηυκ υ υθζξ Πφεςκ. Άπυ ηήκ

πανάζηαζζ αοηή οπμκμείηαζ ή ζπέζζξ ημτ ηνίπμδμξ, ιέ ηά δεθθζηά

ιοζηήνζα ηαί υηζ αοηυξ δέκ ήηακ έκαξ απθυξ ηνίπμδαξ, πμφ κά

έπνδζζιμπμζεΐ-ημ ιυκμκ ζέ ζοκήεεζξ ενδζηεοηζηέξ ηεθεηέξ.

Ηνυδμημξ (δ-179) ακαθένεζ: « Ιάζςκ, ιεηά ηήκ καοπή-βδζζ ηήξ

Ανβμφξ ΰπυ ηυ Πήθζμκ, έημπμεέηδζε εκηυξ αοηήξ ιέ ηήκ άθθδ εηαηυιαδ

ηαί πάθηζκμ ηνίπμδα ηαί απέπθεοζε βζά κά πενζπθεφζδ ηήκ

Πεθμπυκκδζμ, επζεοιχκηαξ κά ιεηααή ζημοξ Λεθθμφξ. Έκχ δέ

πενζέπθεε ηυκ Μαθέα, πανεζφνεδ, υπςξ θέβεηαζ, άπυ αυνεζμ άκειμ ηαί

έννίθεδ ιαηνζά ζηήκ Λζαφδ. Πνίκ υιςξ άκηζθδθεή ηήκ λδνά έννίθεδ

πάκς ζημοξ ανάπμοξ ηήξ Σνζηςκίδμξ θίικδξ».

Θευδςνμξ Άλζχηδξ παναηδνεί πάκς ζηυ ζπεηζηυ απυζπαζια ημφ

Ηνμδυημο ηά έλδξ: «ηήκ ιανηονία αοηή ανίζημοιε κά ημπμεεηείηαζ

ιέζα ζηήκ «'Ανβχ» έκαξ αζκζβιαηζηυξ ηνίπμδαξ ηαί ή «'Ανβχ» κά

πνμζβεζχκεηαζ ζηήκ θίικδ Σνζηςκίδα. ηνίπμδαξ ημτ Απυθθςκα

πνδζίιεοε, ηά πνχηα πνυκζα, βζά πναβιαηζηέξ πηήζεζξ, έκχ ζηά κεχηενα

βζά πκεοιαηζηά πεηάβιαηα ημτ κμτ ηαί πνδζιμδμηήζεζξ. ηνίπμδαξ

ήηακ έκα ιζηνυ αημιζηυ ζηάθμξ, πμφ έιπαζκε ιέζα ζηήκ «'Ανβχ».

Χν. Μαο-νμοδήξ ηυκ παναηηδνίγεζ ηάηζ ζάκ υθιμ, ιεηαθθζηή αμθίδα,

ένβμ ημτ Ηθαίζημο. ίδζμξ είπε ηαηαζηεοάζεζ ηαί ηυκ ιεηαθθζηυ καυ

ημτ Απυθθςκα, πμφ ήηακ ιζά «'Ανβχ». Πμθθέξ ανπαίεξ παναζηάζεζξ

δείπκμοκ ηυκ Νυιζμ Απυθθςκα κά ηαλζδεφδ πάκς μ' έκα ηνίπμδα ηαί κά

παίγδ ηήκ θφνα ημο. Ηνυδμημξ ακαθένεζ υηζ ηυκ Ιάζμκα ηυκ έαμήεδζε

υ Σνίηςκαξ, βζά κά βρει ηυκ <\)υιμ ημο ηζ αοηυξ ζ' ακηάθθαβια, ημτ

πάνζζε ηυκ ηνίπμδα. Σνίηςκαξ πνμθήηεοζε υηζ άκ ηάπμζμξ άπυ ημφξ

απμβυκμοξ ηχκ Ανβμκαοηχκ έθεεζ κά πάνεζ ηυκ ηνίπμδα, εά πηζζημφκ

βφνς άπυ

1

ηήκ θίικδ 100 εθθδκζηέξ πυθεζξ. ανζειυξ 100 είκαζ ζοιαμθζηυξ,

ζενυξ ανζειυξ, ή δε πνμθδηεία θαίκεηαζ κά πναβιαημπμζήεδηε μηά

κεχηενα πνυκζα, πμφ βέιζζε υ ηυπμξ άπυ εθθδκζηέξ απμζηίεξ...».

Δπίζδξ εά πνέπεζ κά ιαξ πνμαθδιαηίζδ ηαί ηυ υηζ υ Απυθθςκ ηαί

υ Ζναηθήξ δέκ ήηακ δοκαηυκ κά ιαθχζμοκ βζά έκα άπθυ ιακηζηυ

ηνίπμδα, ηαί κά ΰπάνλδ ηυζμ έκημκδ θζθμκεζηία ιεηαλφ ημοξ, χζηε κά

άκαβηαζεή κά ημφξ πςνίζδ υ Εεφξ ιέ ηήκ νΐρζ ηεναοκμφ. ηνίπμδαξ

βζά ηυκ υπμζμ έθζθμκείηδζακ υ Απυθθςκ ηαί υ Ζναηθήξ θαίκεηαζ

θμβζηά υηζ ήηακ ηάηζ άθθμ, βζά ηυ υπμζμ άλζγε κά βίκδ ηυζδ θαζανία.

"Οπςξ ημκίζεδηε ιοζηήνζμ ηαθφπηεζ ηυ εέια ημφ ηί ήηακ ηά

πενίθδια ζενά υπθα πμφ οπήνπακ ιέζα ζηυ άδοημ ημφ καμφ ημφ

Απυθθςκμξ, ηαί ηά υπμζα ιέ εαοιαζηυ ηνυπμ ανέεδηακ ιπνμζηά άπυ

ηυκ καυ υηακ έθεακακ ζηυ ηέιεκμξ ημφ εεμφ μ'ζ αάναανμζ Πένζεξ βζά

κά ηυ ζοθήζμοκ. Μζά ζδέα βζά ηυ ηί ιπμνεί κά ήηακ ηάπμζμ άπυ ηά ζενά

αοηά υπθα ιάξ δίκεζ υ ενφθμξ ημφ "Ααακημξ, πμφ ακαθένεηαζ ζηήκ

εαοιαημονβή αζπίδα ημο («Άδα-νηεία αζπίς») μ'ζ πενζπέηεζεξ ηήξ

μπμίαξ έπμοκ χξ έλδξ: Κάπμηε ηάπμζμξ έθδαμξ έηνερε ζέ θοβή

μθυηθδνμ ζηνάηεοια ιέ ηήκ ιαβζηή δφκαιζ ηήξ άζπίδμξ ημο, ή μπμία

ανβυηενα πενζήθεε ζηυκ Γακαυ, πμφ ηήκ άκήνηδζε, αθζενχκμκηαξ ηδκ

ζηυ Ήναΐμκ ημφ "Ανβμφξ. Λοβηεφξ έηυθιδζε κά λεηνειάζδ ηυ

αθζένςια ηαί κά ηυ πνμζθένδ ζηυκ βζυ ημο "Ααακηα, υ υπμζμξ ιυκμκ

ιέ αοηή ηαεοπέηαλε ημφξ ακηζπάθμοξ ημο, δζυηζ ή πανμοζία ηήξ

άζπίδμξ έηνεπε ζέ θοβή ημφξ επενμφξ. Μέ ηήκ πανάδμζζ αοηή

ζοκδευηακ ηαί ηυ πακάνπαζμ έεζιμ ζφιθςκα ιέ ηυ υπμζμ μί κζηδηέξ

ηςκ αβχκςκ ημφ "Ανβμφξ εθάιαακακ έηημξ άπυ ηυκ ζηέθακμ ηαί βζά

έπαεθμ ιζά αζπίδα. Αοηή ηήκ πανάδμζζ πενί Ααακηείαξ άζπίδμξ

έπνδζζιμπμίδζε έκηέπκςξ υ Βζνβίθζμξ, βζά κά ημθαηεφ-ζδ ηυκ

αοημηνάημνα Αφβμοζημ, πμφ έκίηδζε ηυκ Ακηχκζμ ζηυ "Αηηζμ (31

π.Χ.). Οί εεμί εηάπεδζακ ηάπα οπέν ημφ ηηααζακμφ Αοβμφζημο ηαί

ηυκ έηακακ ζηακυ κά παναθααή ηήκ εαοιαημονβή αζπίδα, ηήκ υπμζα υ

Αζκείαξ θεφβμκηαξ άπυ ηήκ Σνμία έηνέ-ιαζε ζηήκ πφθδ ημφ καμφ ημφ

Απυθθςκμξ ζηυ "Αηηζμ.

Αθθά δέκ ήηακ ζοκδεζζιέκεξ αζπίδεξ ηαί εηείκεξ ημφ Ζναηθέμοξ

ηαί ημφ Απζθθέςξ. «Ή Αζπίξ Ζναηθέμοξ» είκαζ έκα άπυ

2

ηά πζυ πενίενβα ανπαζμεθθδκζηά ηείιεκα ηαί ακαθένεηαζ ζηήκ

πενίθδιδ αζπίδα ημφ ιεβίζημο ενοθζημφ ήνςμξ ημο Δθθδκζζιμφ.

εεζμξ πμζδηήξ Ζζίμδμξ πενζβνάθεζ αοηήκ χξ μονάκζα: «Χενζί βε ιήκ

ζάημξ είθε πακαίμθμκ, μοδέ ηζξ αοηυ μφη' έννδλε ααθχκ μτη' έεθαζε

εατια ίδέζεαζ- πάκ ιέκ βάν ηφηθς ηζηάκς θεοηχ η έθέθακηζ ήθέηηνς

ε' ΰπμθαιπέξ έδκ πνοζχ ηε θαεζκχ θαιπυιε-κμκ, ηοάκμο δέ δζά

πηοπέξ ήθήθακημ...» (ζη. 139-143).

Πήνε θμζπυκ ζηά πένζα ημο ηήκ αζπίδα πμφ ήηακ ζάκ πακά-θαθνμ

ιπαθυκζ (ζάημξ πακαίμθμκ), πμφ ηακέκαξ πμηέ δέκ ηήκ εζπζζε ή ηήκ

έζπαζε πηοπχκηαξ ηδκ, ηαί ήηακ εαοιάζζμ κά ηήκ ημζηάγδξ. Γζαηί

μθυηθδνδ ή ηοηθζηή ηδξ επζθάκεζα θαιπμημπμφζε άπυ ηζηάκζμ, ηαί

άπυ θεοηυ εθεθακηυδμκημ ηζ άπυ ηεπνζιπάνζ ηζ άζηναθηε άπυ ηυ

πνοζάθζ ηυ θαιπενυ, ηήκ δζαπενκμφζακ δέ πμθθέξ ααεοβάθαγεξ

ηαζκίεξ...

Άπυ ηήκ ζοκέπεζα ημφ ηεζιέκμο θαίκεηαζ υηζ ζηήκ ιέζδ ηδξ

άζπίδμξ ανζζηυηακ έκαξ δνάημξ, ημφ μπμίμο ηά ιάηζα έθαιπακ μάκ ηήκ

θςηζά ηαί πμφ είπε ιζά ζεζνά θεοηά δυκηζα, ηνμιενά ηαί απθδζίαζηα.

Ηδζαίηενδ πνμζμπή πνέπεζ κά δχζδ ηακείξ ζηήκ ακαθμνά ημφ Ζζζυδμο,

υηζ πάκς ζηυ θνζηηυ ημο ιέηςπμ (ημφ δνάημκηα) πεημφζε ή "Δνζδα ή

ηνμιενή πμφ λεζδηχκεζ ηαναπέξ ανάιεζα ζημοξ άκδνεξ, ή

ηαηαναιέκδ πμφ ζοκδείγεζ κά παίνκδ ηυκ κμφκ ηαί ηυκ θμβζζιυ ηχκ

ακδνχκ, εηείκςκ πμφ ιέ έπενα πμθειμφκ ηυκ βζυ ημφ Γζυξ. Μήπςξ

εονζζηυιεεα εκχπζμκ εκυξ άβκςζημο υπθμο πμφ πνμηαθμφζε ιακία

ηαί πακζηυ ζημοξ επενμφξ; (Αοηυ είκαζ ηυ ενχηδια πμφ ακαηφπηεζ άπυ

ηυ πνμακαθενεέκ ζδιείμ ηήξ πενζβναθήξ ημφ εεσημφ πμζδημφ

Ζζζυδμο). Πνμαθδιαηζζιυ πνμηαθμφκ μί αιέζςξ άημθμοεμφκηεξ

ζηίπμζ: «ηχκ ηαί ρο-παί ιέκ πευκα δφκμοζ' Άσδμξ εσζς αοηχκ, υζηέα

δέ ζθζ πενί νζκμσμ ζαπείζδξ εζνίμο άγαθέμζμ ιεθαίκδ πφεεηαζ αΐδ»

(ζηίπμζ 151-153). Συ απυζπαζια αοηυ ιεηαθνάγεηαζ χξ έλδξ: «ΟΊ

ροπέξ εηείκςκ ιπαίκμκηαξ ζηήκ βή πχκμκηαζ ααεεζά ζηυκ "Αδδ, ηαί ηά

ηυηηαθά ημοξ, ιυθζξ μί ζάνηεξ, πμφ ηά πενζαάθθμοκ, θεζχζμοκ άπό ηό

ηάια ημφ εζνίμο, ζαπίγμοκ ιέζα ζηήκ ιαφνδ βή».

ημοξ ζηίπμοξ αοημφξ, υπςξ οπμζηδνίγεζ υ Θευδςνμξ 'Αλζχ-ζδξ

ζηήκ «ΑΡΓΩ», ημκίγεηαζ υηζ υ ηονζχηενμξ νυθμξ ηήξ άζπίδμξ ήηακ

εηείκμξ ηχκ μονακίςκ ηαλζδζχκ: «Πανυιμζα αζπίδα ηαί πενζηεθαθαία

είπε ηαί υ Πενζέαξ, βζά κά ακηζιεηςπίζεζ ηήκ

Μέδουσα στόν δίαυλο του "Αδη (Τρίγωνο Βερμούδων - Σείριος). Λέει λοιπόν τό αρχαίο κείμενο ότι κάτω άπό την φλόγα τοϋ Σειρίου λειώνει ή γήινη σάρκα (κρέατα) σέ όοους έρχονται στην περιοχή τοϋ "Αδη. Τό αρχαίο αυτό κομμάτι συμφωνεί απόλυτα μέ τόν "Ομηρο, τόν Ησίοδο καί όλες τίς γραπτές μας πηγές γιά τά μυστήρια τοϋ "Αδη (Ύπερίωνα). Στήν συνέχεια της περιγρα­φής τής άσπίδος περιγράφονται ό Ωκεανός, ό "Αδης, ή Μέδου­σα, καί ό Περσέας, ένας αριθμός άπό ονόματα τής αρχαιότερης παράδοσης, πού συνδέονται μέ τό απερίγραπτο μυστήριο τοϋ περάσματος στόν θεϊκό κόσμο.

"Οπως λέει τό κείμενο: «Κι ήταν καί τής Δανάης ό γιός, ό ιππότης Περσέας. Τά πόδια του δέν άγγιζαν τήν ασπίδα (σάκ-κο) του κι ούτε κι άλλου πιό πέρα -γιατί- πώς νά τό πεις παρόμοιο θαϋμα; δέν στηριζόταν πουθενά...

Στά πόδια του φορούσε φτερωμένα σανδάλια... Πετούσε όπως ό στοχασμός κι όλη τήν πλάτη τοΰκρυβε τό κεφάλι τοϋ φοβερού τέρατος τής Γοργόνας! "Ενα πλεχτό ασημένιο σακκούλι (κίβιση) τήν έτύλιγε, θαϋμα νά τό κοιτάζεις- καί είχε καί κρόσσα λαμπε­ρά άπό ατόφιο χρυσάφι. Στό κεφάλι φόραγε τήν περικεφαλαία τοϋ "Αδη (κυνή) κι όπως έτρεχε ή ασπίδα (σάκκος) αντηχούσε μέ μεγάλο θόρυβο, έβγαζε μουγκρητά καί όξεΐς ήχους».

Τήν ιδιαιτερότητα τής θεϊκής αυτής άσπίδος τονίζουν καί οί έξης στίχοι: «Έν δ' όφίων κεφαλαί δεινών έσαν, ού τι φατειών, δώδεκα, ταί φοβέεσκον έπί χθονί φϋλ' ανθρώπων τών καί οδόντων μέν καναχή πέλεν, εύτε μάχοιτο Άμφιτρυωνιάδης, τά δ' έδαίετο θαύματα έργα...» (161-164). Δηλαδή: «Υπήρχαν (σέ αυτήν) ακόμη δώδεκα κεφαλές φοβερών όφεων, τρομακτικών καί προξενούσαν τόν φόβο στά ανθρώπινα φύλα στήν γή· τά δόντια τους έτριζαν, τήν ώρα πού πολεμούσε ό γυιός τοϋ Αμφιτρύωνα, κι αυτά τά θαυμαστά δημιουργήματα λαμποκοπούσαν σάν τήν φωτιά...».

Αλλά προβληματισμό προκαλεί καί ένα άλλο θέμα: Τι είδους όπλα ήσαν τά αθάνατα όπλα τοϋ Αχιλλέως, τά όποια άρπαξε ό "Εκτωρ άπό τόν φίλο τοϋ Θεσσαλού ήρωος Πάτροκλο, άφού τόν σκότωσε; Ό θεϊκός ποιητής "Ομηρος αναφέρει ότι τά αθά­νατα όπλα τοϋ Πηλείδου Αχιλλέως τά είχαν κάμει δώρο οί ουράνιοι θεοί στόν αγαπητό πατέρα του (τόν Πηλέα) κι εκείνος, άφοϋ γέρασε τά έδωσε στό παιδί του (Ρ, 193-197). Γι' αυτά, τά

Ή Μέδουσα (Γοργόνα) από ναό των Συρακουσών (570-550 π.Χ.) Μου­σείο Συρακουσών.

Αρχαίος ελληνικός θώρακας μέ παράστασι της Γοργοΰς (Γοργόνας) άπό την πόλι Λαος της Μεγάλης Ελλάδος τοϋ 4ου π.Χ. αιώνος. Μουσείο Ρηγίου.

1

άμβροτα τενχεα (αεάκαηα υπθα) μιζθεί υ σδζμξ υ Άπζθθεφξ (Σ, 82-85)

πνυξ ηδκ ιδηένα ημο Θέηζδα, εηθνάγμκηαξ ηδκ πζηνία ημο βζά ηδκ

απχθεζα ημοξ («ηεφπεα δ' Έηηςν δδχζαξ άπέδοζε πεθχνζα, εατια

ίδέζεαζ, ηαθά" ηά ιέκ Πδθήζ εεμί δυζακ άβθαά δχνα, ήιαηζ ης δηε ζε

ανμημτ άκένμξ έιααθμκ εφκή»: ηά άνιαηα θμκεφμκηαξ ημκ (ηυκ

Πάηνμηθμκ) ημο ηά 'αβαθε υ "Εηημναξ, ηά εεχναηα, ηά χναΐα, πμφηακε

εατια κά ηά αθέπδ ηακείξ-αοηά ηά πνμζθένακε πμθφηζιμ δχνμ ζηυκ

Πδθέα μί εεμί εηείκδ ηήκ ιένα πμφ ζέ αάθακε ζηδκ ηθίκδ εκυξ

εκδημφ...].

Θεσηή, δδθαδή ζενή, ήηακ, υπςξ είκαζ εοκυδημ, ηαί ή αζπίδα ημφ

Άπζθθέςξ, ηδξ μπμίαξ εαοιάζζα ηαί παναζηαηζηή πενζβναθή ηάκεζ υ

"Οιδνμξ. Σηήκ έζχηαηδ γχκδ ηδξ άζπίδμξ, υ "Ηθαζζημξ, υ

ηαηαζηεοαζηήξ ηδξ, έπάναλε (ζηυ ηέκηνμ) ηήκ βδ ηαί ηήκ εάθαζζα.

Σηήκ δεφηενδ γχκδ ηυκ "Ηθζμ ηαί ηήκ Σεθήκδ, ζηήκ ηνίηδ γχκδ ηυκ

μονακυ ηαί ηά δχδεηα γχδζα. Σηήκ ηέηανηδ γχκδ, πμφ ήηακ δζαζνειέκδ

ζέ έπηά ιένδ έπάναλε ηά έλδξ:

Σηυ έκα ιένμξ δφμ ςναίεξ πυθεζξ· ζηήκ πνχηδ πυθζ επζηναημφζε

πανά ηαί άβαθθίαζζ (πανάζηαζζ βάιμο ηαί ζοκέθεοζζ δήιμο ζηήκ αβμνά

υπμο έηνίκμκημ δφμ άκδνεξ βζά θυκμ), ηήκ δεφηενδ δέ πυθζ κά

πμθζμνηήηαζ άπυ δφμ ζηναηυπεδα. Πανίζηακημ ιεηαλφ ηςκ άθθςκ ή

Αεδκά ηαί υ "Ανδξ. Σηυ δεφηενμ ιένμξ οπήνπε πανάζηαζζξ ιέ

βεςνβμφξ, ζηυ ηνίημ ιένμξ μί ενβαζίεξ ζέ ααζζθζηυ άβνυ, ζηυ ηέηανημ

πανάζηαζζξ αιπεθζμφ ιέ ηανπυ πνχιαημξ ιαφνμο, ζηυ πέιπημ ιένμξ

αβέθδ αμχκ πμφ ήζακ άπυ πνοζυ ηαί ηαζζίηενμ ηαί ηέζζενζξ αμοηυθμζ

πνοζμί ηαί εκκέα ζηφθμζ.

Σηυ έηημ ιένμξ οπήνπε πανάζηαζζξ πμζικίςκ, ημζθάδαξ, ιέ πνυααηα

θεοηά ηαί πμζιεκζηέξ ζηδκέξ. Σηυ έαδμιμ ιένμξ οπήνπε πμνυξ κέςκ ηαί

πανεέκςκ ηαί ιεηαλφ ηχκ άθθςκ άπεζημκίγεημ ηαί υ πμνυξ ηήξ

Ανζάδκδξ, ηυκ υπμζμκ ηαηαζηεφαζε υ Δαίδαθμξ.

Σηήκ πέιπηδ ηαί ηεθεοηαία γχκδ, πμφ ήηακ ηοηθζηά ζηά άηνα ηήξ

άζπίδμξ ηαί πενζείπε ηζξ άθθεξ ζάκ ζηεθάκςια έπάθηεοζε υ "Ηθαζζημξ

ηυκ ιεβάθμ Ψηεακυ. Αλζμπενίενβμ είκαζ ηυ υηζ ή αζπίδα πμφ

ηαηεζηεφαζε υ "Ηθαζζημξ, δδιζμονβήεδηε ηήκ κφηηα... Ό Αεακάζζμξ

Σηαβεζνίηδξ ζηυκ Ε' ηυιμ ηήξ «ΨΓΥΓΙΑΣ» («ΕΛ. ΣΚΕΧΙ») οπμζηδνίγεζ

υηζ μί ηέζζενζξ φθεξ πμφ ακέιζλε υ "Ηθαζζημξ βζά ηήκ ηαηαζηεοή ηήξ

άζπίδμξ, είκαζ ηά έλδξ ηέζζενα ζημζπεία: πον, αέναξ, φδςν, βή. Λέβεζ υ

Αεακάζζμξ υ Σηαβεζ-

2

νίηδξ (έπεζ βίκεζ ιζά βθςζζζηή άπθμφζηεοζζ) ηά έλδξ: Φνοζυ ιεκ εκκμεί

ηυ πον, ηαί άνβονμ ηυκ αένα, βζά ηά πνχιαηα. Αοηυ ηυ πνχια ημτ αένα

θαίκεηαζ ιάθζζηα ζηυ κενυ (τδςν) ηαί βζ' αοηυ χκυιαζε άνβονυπεγα

(άνβονυπμδδ, θεοηυπμδδ) ηδκ Θέηζδα. Φαθηυ δέ ηυ κενυ βζά ηήκ

ροπνυηδηα, υπςξ ακαθένεζ ηαί άθθμο: «ρο-πνυκ δ' έθε παθηυκ».

Καζζίηενμ εκκμεί ηήκ βή, πμφ είκαζ οβνή ηαί εφθμνδ (εΰηδηημξ), υπςξ

θέβεζ ηαί υ Ηνάηθεζημξ. Γζ' αοηυ πενζπανάηςζε ηαί ηήκ άιπεθμ ιέ

ηάθνμ άπυ ηαζζίηενμ. Αοηυ αηνζαχξ ελδβεί υ "Οιδνμξ άθθμο, θέβμκηαξ

υηζ μί γχκεξ ηδξ άζπίδμξ ήζακ άπυ ηέημζα τθδ:

Φάθηζκεξ εκκμεί ηίξ ροπνέξ, ηαηεροβιέκεξ ηαί αηαημίηδηεξ γχκεξ.

Φνοζή ηήκ δζαηεηαοιέκδ γχκδ ηαί ηίξ δφμ γχκεξ ηαζζζηένμο ηήκ αυνεζμ

ηαί κυηζμ εφηναημ γχκδ9. Ή αζπίδα αοηή ημτ Απζθθέςξ, υπςξ θαίκεηαζ

δέκ ήηακ άπυ ηίξ ζοκδεζζιέκεξ. Ήηακ έκα ζζπονυηαημ υπθμ, ηαί πζεακυκ

ηαί ηά οπυθμζπα ιέ ηά υπμζα ήηακ έλςπθζζιέκμξ υ ααζζθεφξ ηχκ

Μονιζδυκςκ. Ό εοιυξ ημτ ζοββεκή ημο Ασακημξ επεζδή δέκ ημφ έδςζακ

ηά υπθα ημφ Απζθ-θέςξ ιεηά ηυκ εάκαημ ημο, δέκ μθείθεηαζ ζέ

ζοκαζζεδιαηζημφξ θυβμοξ ιυκμκ. Αθθά ηαί ή ιακία ημτ βζβακηχδμοξ

ήνςμξ, ηήκ μπμία πνμεηάθεζε ηαηά ηήκ πανάδμζζ ή εεά Αεδκά, δέκ ήηακ

αζθαθχξ ηοπαία ηαί πζεακχηαηα κά ζοκδέεηαζ ιέ ηήκ έπίδναζζ ηχκ

ζενχκ υπθςκ.

Είκαζ θμζπυκ απαναίηδημ κά δμφιε ηίξ ζοκεήηεξ φπυ ηίξ υπμζεξ

ηαηεθήθεδ άπυ ιακία υ ακδνεζυηενμξ ιεηά ηυκ Απζθθέα Απαζυξ ήνςαξ

ηαί ηαηυπζκ αοημηηυκδζε: Μεηά ηυκ εάκαημ ημο Απίθθεζμξ ηαηά

ζοιαμοθή ημφ ζμθμφ Νέζημνμξ μί Απαζμί χνζζακ ζέ εηθεηημφξ Τνχεξ

αζπιαθχημοξ ηήκ ηνίζζ βζά ηήκ απμκμιή ηχκ υπθςκ ημφ Μονιζδυκμξ

ααζζθέςξ. «Αοημί -είπε υ ααζζθεφξ ηδξ Πφθμο- ηαί εζξ εέζζκ είκαζ κά

βκςνίγμοκ πμζμξ ημοξ έαθαρε πενζζζυηενμκ ηαί αιενυθδπημζ εά

θακμφκ, δζυηζ δέκ ζοκδέμκηαζ μφηε ιέ ηυκ έκα, μφηε ιέ ηυκ άθθμκ».

Εηθήεδζακ ηυηε μί πζυ ζδιαίκμκηεξ άπυ ημφξ Τνχεξ αζπιαθχημοξ, μί

υπμζμζ, άθμφ άημοζακ ηά επζπεζνήιαηα ηχκ δφμ

9. Οί παραζηάζεις ηών ζωνών ηης γης, αποδεικνύοσν ηίς γεωγραθικές

γνώζεις ηών πανάρταιων Ελλήνων, οϊ όποιοι επίζης είταν πληρέζηαηες αζηρο-

νομικές καί άλλες επιζηημονικές γνώζεις.

1

ππνςεθίσλ (ηνπ Όδπζζέσο θαί ηνυ Αταληνο) άπεθάλζεζαλ ππέξ ηνυ

βανηιέσο ηεο Ηζάθεο θαί νί Αηξεΐδαη ζχκθσλα κέ ηήλ θξίζη ηνπο,

παξερψξεζαλ ηφλ πεξίθεκν νπιηζκφ ζε απηφλ. Τφ θηχπεκα γηά ηφλ

Αίαληα ππήξμε ηξνκεξφ.

Απεζχξζε ζηελ ζθελή ηνπ θαί ψξθίζζεθε λά έθδηθεζή ηνχο

ΑηξεΓδεο θαί ηφλ Όδπζζέα. Τήλ λχθηα ψπιίζζε κέ ηφ κνηξαίν ζπαζί

πνχ ηνυ είρε δσξίζεη φ 'Έθησξ, θαί βγήθε άπφ ηήλ ζθελή ηνπ κέ

ζθνπφ λά ζθνηψζε ηνχο αξρεγνχο ησλ Αραηψλ. Τφηε, ζχκθσλα κέ

ηήλ παξάδνζη ή πξνζηάηηδα ησλ Αραηψλ ή Αζελά έζθφηηζε ηφ κπαιφ

ηνπ Αταληνο, ηφζν ψζηε ζηήλ καλία ηνπ επεηέζε θαηά ηψλ πνηκλίσλ

ηνυ ζηξαηνπέδνπ, πηζηεχνληαο φηη ρηππά ηνχο ερζξνχο ηνπ. Βιέπνκε

έδψ θάηη αλάινγν πνχ ζπλέβε ζηνπο Γαιάηεο κέ ηήλ έπέκβαζη ηεο

Αζελάο, Αξηέκηδνο θαί ηνυ Απφιισλνο, έλα ζπζθνηηζκφ θαί

δηαζάιεπζη ηψλ θξελψλ, ψζηε λά κήλ έρε έπίγλσζη εθείλε ηήλ ζηηγκή,

απηφο πνχ θαηειήθζε άπφ καλία θαί ηξέιια ηί θάλεη... (Σηήλ

πεξίπησζη ηψλ Γαιαηψλ, φζνη θαηειήθζεζαλ άπφ καλία θαί ηξέιια,

έθνλεχν-λην κεηαμχ ηνπο, λνκίδνληαο νί κέλ ηνχο δέ, αληηπάινπο,

δειαδή "Διιελεο...) Καηφπηλ, φηαλ έπαπζε ή καλία ηνυ Αίαληνο, φ

Σαιακίληνο ήξσαο αληειήθζε ηί έπξαμε θαί απνθαζίδεη λά

αχ-ηνθηνλήζε. Αθνχ απνραηξεηά ηήλ θίιε ηνπ Τέθκεζζα θαί ηφλ γηφ

ηνπ, κέ απφιπηε ςπρξαηκία, κπήγεη ζηφ ρψκα ηήλ αζεκέληα ιαβή ηνυ

μίθνπο ηνπ, θαί άθνχ βεβαηψλεηαη φηη είλαη θαιά ζηεξεσκέλν, πέθηεη

πάλσ ζηφ ζπαζί, κέ ηέηνην ηξφπν ψζηε λά πιεγσζή αθξηβψο ζηφ κφλν

ηξσηφ κέξνο ηνυ ζψκαηνο ηνπ, ηφ φπνην νπδείο άιινο έγλψξηδε, έθηνο

άπφ ηφλ ίδην. Καί νπσζδήπνηε πξνβιεκαηίδεηαη φ θαζέλαο γηαηί φ

Αίαο ήηαλ άηξσηνο θαί κφλνλ ζέ θάπνην ζεκείν ηψλ πιεπξψλ ηνπ

ηξσηφο, ηφ φπνην δέλ έθάιπςε κέ ηήλ ιενληή ηνπ φ Ζξαθιήο, φηαλ

πήξε ζηήλ αγθαιηά ηνπ ηφλ Σαιακίλην ήξσα, ιίγν κεηά ηήλ γέλλεζί

ηνπ10

.

Έθ' φζνλ δέ φ Αίαο έθαιχθζε κέ ηήλ ιενληή θαί έγηλε άηξσηνο,

αλαθχπηεη ηφ ζέκα ηνυ ηί ήηαλ ή ιενληή, ηφ κνλαδηθφ έλ-

10. Καί ό Άτιλλεύς καηά ηήν παράδοζι ήηαν άηρωηος, καί ηρωηός μόνο ζέ

ένα μέρος ηοϋ ποδιοϋ ηοσ, γιαηί άπ' ασηό ηόν κραηούζε ή μηηέρα ηοσ Θέηις,

όηαν ηόν βοσηούζε μέζα ζηά ϋδαηα ηης Σησγός γιά νά ηόν κάνη αζάναηο...

2

δπκα ηνπ ζξπιηθνχ "Διιελα ήξσα. Καί ππάξρεη επίζεο θαη ηφ έμεο

δήηεκα: Τί ήζαλ ηά ηφμα ηνπ Ζξαθιένπο, ρσξίο ηά φπνηα δέλ ήηαλ

δπλαηφλ νί Αραηνί λά θπξηεχζνπλ ηήλ Τξνία; Τά ηφμα ηνπ κεγίζηνπ

"Διιελα ήξσα, είρε ζχκθσλα κέ ηήλ παξάδνζη φ Φηινθηήηεο, πνχ είρε

έγθαηαιεηθζή άπφ ηνχο Αραηνχο ζηήλ Λήκλν. "Οπσο δέ είλαη γλσζηφ, φ

Γηνκήδεο κέ ηφλ Όδπζζέα, ήιζαλ ζηήλ Λήκλν θαί έθεξαλ ζηήλ Τξσάδα

ηφλ Φηινθηήηε, φπνπ κέ ηά ηφμα ηνπ Ζξαθιένπο έθνλεχζε φ Πάξηο, φ

πξσηαίηηνο ηνπ Τξσηθνχ πνιέκνπ. Ό Φηινθηήηεο, φπσο ιέγεηαη κεηά ηήλ

άισζη ηήο Τξνίαο, ψδήγεζε απνηθία Λραηψλ ζηήλ Βξνπηηία (ηήλ

ζεκεξηλή Καιαβξία) ηήο Κάησ Ηηαιίαο θαί ίδξπζε ηήλ Πεληειία φπνπ

έθηηζε θαί ηεξφ ηνχ Απφιισλνο, ζηφλ φπνην αθηέξσζε ηά ηφμα ηνχ

Ζξαθιένπο (Καη' άιινπο έθηηζε ηήλ Κξίκηζζα βνξείσο ηνχ Κξφησλνο).

Αιιά θάπνηα ηδέα γηά ηφ ηί ήζαλ ηά ηεξά φπια καο παξέρεη θαί ή

ηζηνξία ηνχ Σαικσλέσο. Ό Σαικσλεχο, ηέηαξηνο γηφο ηνχ Αηφινπ θαί

νηθηζηήο ηήο Σαικψλεο, πφιεσο θνληά ζηφλ Αιθεηφ πνηακφ, ζχκθσλα

κέ ηά ζξπινχκελα, έγηλε παλίζρπξνο βαζηιεχο ηήο "Ζιηδνο θαί ζέιεζε

λά ζενπνηεζή θαί λά πάξε ηήλ ζέζη ηνχ Γηφο. Απαγφξεπζε ινηπφλ ηίο

ζπζίεο πξφο ηφλ παηέξα ησλ ζεψλ θαί ησλ αλζξψπσλ θαί δηέηαμε λά

ζπζηάδνπλ ζέ απηφλ. Θέινληαο λά δείμε έκπξαθηα ηήλ δχλακί ηνπ,

θαηεζθεχαζε ράιθηλε γέθπξα, έπεηηα έδεζε πίζσ άπφ ηφ άξκα ηνπ

ράιθηλνπο ιέβεηεο θαί δέξκαηα πνιχ ζθηρηά πξνζθνιιεκέλα. Σχξνληαο

δέ ηφ άξκα ηνπ πάλσ ζηήλ γέθπξα έθαλε ζφξπβν φκνην κέ εθείλν ηνχ

θεξαπλνχ. Καί θπζηθά ηφ ζπλεζηζκέλν αξραίν άξκα δέλ έθαλε ηέηνην

ζφξπβν.

"Δπεηηα έξξηπηε πξφο ηφλ νπξαλφ αλακκέλεο ιακπάδεο, ζάλ αζηξαπέο,

θαί θεξαπλνχο, πνχ έπεθηαλ κέ δχλακη θαί έθφ-λεπαλ φπνηνπο

ζπλαληνχζαλ. "Αξα ινηπφλ ηφ «άξκα» απηφ ήηαλ ηειείσο δηαθνξεηηθφ

θαί θπζηθά απείξσο ηζρπξφηεξν άπφ ηά ζπλήζε. Θά κπνξνχζε κάιηζηα

λά πή θαλείο φηη ζηήλ πεξίπησ-ζη απηή πξφθεηηαη γηά θάπνην φπιν —

επίηεπγκα παλάξραησλ Διιήλσλ, κέ απνηειέζκαηα αληίζηνηρα ηψλ

φπισλ ηήο ζχγρξνλεο ζηξαηησηηθήο βηνκεραλίαο. Έρεη φκσο ελδηαθέξνλ

ή ζπλέρεηα θαί ηφ ηέινο ηήο ηζηνξίαο απηήο: Ό Εεχο πνχ ψξγί-νζεθε γηά

ηήλ ζξαζχηεηα ηνχ Σαικσλέσο έξξημε θεξαπλφ ελαληίνλ ηνπ θαί ηφλ

έζθφησζε, κέ ηφλ ίδην δέ ηξφπν θαηέζηξεςε

1

ηδκ αθιώκδ ηαί έθόκεομε δθμοξ ημοξ ηαημίημοξ ηδξ. Καί εά

ιπμνμύζε θοζζηά ηακείξ κά ίζπονζζεή όηζ ό Εεοξ έπνδζζιμ-πμίδζε

ακηίζημζπα ή ακάθμβα όπθα βζά κά ελόκηςζδ ηόκ αθ-ιςκέα ό όπμζμξ

ιάθζζηα ηαηά ημύξ ανπαίμοξ ήηακ ζμθόξ ιδπακζηόξ ηαί εεεςνείημ όηζ

άκεηάθορε ηήκ πονίηζδα11

.

Δκδζαθένμκ όιςξ πανμοζζάγεζ ηαί ή πανάδμζζξ, ζύιθςκα ιε ηήκ

μπμία μί ηάημζημζ ηδξ Σεβέαξ, επζδεζηκύμκηαξ πάθηζκμ πθόηαιμ άπό ηά

ιαθθζά ηδξ Μέδμοζαξ, έηνεπακ ζέ θοβή ημύξ επενμύξ ημοξ. ύιθςκα

θμζπόκ ιέ ηόκ ενύθμ ή εεά Αεδκά έδςζε ηάπμηε ζηόκ Ζναηθή

πάθηζκμ πθόηαιμ ηήξ Γμνβόκαξ, πμύ ηόκ έθύθαζζε ιέζα ζέ ιζά οδνία.

Αοηόξ έδςζε ηήκ οδνία ιέ ηόκ πάθηζκμ πθόηαιμ ηήξ Μέδμοζαξ ζηήκ

ηενόπδ, εοβαηένα ημΰ Κδθέςξ, ααζζθέςξ ηήξ έκ θόβθ ανηαδζηήξ

πόθεςξ. Σήξ είπε ιάθζζηα, όηακ εά αθέπδ κά ένπεηαζ επενζηόξ ζηναηόξ

πνόξ ηήκ Σεβέα, κά έπζδεζηκύδ ηόκ πάθηζκμ πθόηαιμ ηνεζξ θμνέξ άπό

ηά ηείπδ, πςνίξ όιςξ αοηή κά θαίκεηαζ. Καί ή ηενόπδ ιέ ημύξ

ζοιπαηνζώηεξ ηδξ αημθμύεδζε ηήκ ζοιαμοθή ημΰ Ζναηθέμοξ. Μόθζξ

ειθακίγμκηακ ιπνμζηά άπό ηά ηείπδ ηήξ Σεβέαξ επενμί, μί Σεβεάηαζ

έδεζπκακ ηόκ πάθηζκμ πθόηαιμ ηήξ Μέδμοζαξ, πςνίξ κά θαίκςκηαζ, ηαί

ηόηε μί ακηίπαθμζ έηνέπμκημ ζέ θοβή...

Δπίζδξ ηό εκδζαθένμκ πνμζεθηύεζ ηαί ή ζζημνία ιέ ημύξ

«αεακάημοξ ίππμοξ» ημύ Σνςόξ. Σζ είδμοξ ήζακ αοημί μί «αεάκαημζ

ίππμζ» πμύ έδςζε ό Εεύξ βζά αιμζαή ζηόκ ενοθζηό ήνςα ηήξ Σνςάδμξ,

βζά ηόκ Γακοιήδδ; Γζαηί αζθαθώξ όθα ηά έιροπα όκηα είηε άθμβα, είηε

έθθμβα, οπόηεζκηαζ ζημοξ ακαπόηνεπημοξ κόιμοξ ηήξ θύζεςξ, ηήξ

γςήξ ηαί ημύ εακάημο. Αοημύξ θμζπόκ ημύξ «αεάκαημοξ ίππμοξ» ό

Λαμιέδςκ, ααζζθεύξ ηήξ Σνμίαξ ηαί εββμκόξ ημύ Σνςόξ, ζηόκ όπμζμ

ηαηά ηθδνμκμιζά είπακ πενζέθεεζ αοημί (μί «αεάκαημζ ίππμζ»)

ύπεζπέεδ κά ημύξ δώζδ ζηόκ Ζναηθή, άκ αμδεμύζε ζηήκ έλόκηςζζ

εκόξ εαθαζζίμο ηήημοξ πμύ έζηεθκε ό Πμζεζδώκ ηαηά ηήξ Σνμίαξ. Ό

Ζναηθήξ έαμήεδ-ζε ζηήκ έλόκηςζζ ημύ εαθαζζίμο ηέναημξ, άθθά ό

Λαμιέδςκ δέκ έηήνδζε ηήκ ΰπόζπεζί ημο. Ό Ζναηθήξ ιεηά ηήκ

άεέηδζζ ηήξ οπμζπέζεςξ ημο Λαμιέδμκημξ, ζοβηέκηνςζε ζηναηό ηαί

έπμθζόν-

11 Ό μέγαρ ηπαγικόρ ποιηηήρ Σοθοκλήρ, έγπαψε ηπαγωδία ή οποία όμωρ δέν

ζώζεηαι, γιά νά άποδείξη ηήν αλήθεια ηήρ ιζηοπίαρ ηος Σαλμωνεωρ.

2

ηδζε ηδκ Σνμία, ηδκ μπμία ηαί ηαηέθααε, έθόκεοαε ηόκ Λαμιέ-δμκηα

ηαί όθμοξ ημοξ βζμοξ ημο έηημξ άπό ηόκ Σζεςκό ηαί ηόκ Πμδάνηδ, πμο

μκμιάζεδηε Πνίαιμξ (άπό ηό πνίαιαζ) ηαί έημ-πμεεηήεδ άπό ηόκ

Ζναηθή ζηόκ ααζζθζηό ενόκμ ηδξ Σνμίαξ. "Οπςξ είκαζ εοκόδημ, ό

Ζναηθήξ πήνε «ημοξ αεάκαημοξ ίππμοξ» άθθά δεκ είκαζ βκςζηό ηί

απέβζκακ αοημί...

'Αθθά ηί είδμοξ 'ίππμζ ήζακ ηά άθμβα ημΰ Άπζθθέςξ, ό Ξάνθος ηαί ό

Βαλίος, πμύ ήζακ ηαπύηαηα όπςξ ό άκειμξ ηαί... αεάκαηα; Καί αοηά ηά

άθμβα όπςξ ηαί ηά όπθα ημο Άπζθθέςξ, ήζακ δώνα ηςκ μονακίςκ εεώκ

ζηόκ παηένα ημο Πδθέα, ηαηά ηόκ βάιμ ημο ιέ ηήκ Θέηζδα. Ήζακ

ιαηνύθαζια, ηαθθίηνζπα ηαί ιμκώκοπα ηαηά ηόκ "Οιδνμ. "Οηακ ό

Πάηνμηθμξ έθμκεύεδ άπό ηόκ "Δηημνα ηαί ηά άθμβα έηθαζβακ άπό ηήκ

θύπδ ημοξ ό Εεύξ είπε: «Ά δεζθώ, ηί (ηνώζ δόιεκ Πδθήζ άκαηηζ εκδηώ,

νμείς δ' έζηόν άγήρθ η άΟα-νάηω ηε, Ή ίκα δοζηήκμζζζ ιεη' άκδνάζζκ άθβε'

έπδημκ; ("Α δύζηοπμζ, βζαηί ζάξ δώζαιε ζηόκ Πδθέα ηόκ ααζζθζά, έκα

εκδηό, ενώ εζείς είζθε αγέραζηοι καί αιώνιοι; Ή βζά κά πεηε ηαί ζεζξ θύπεξ

ιεηαλύ ηώκ ηαθαίπςνςκ ακενώπςκ; Ρ, 443-445).

Σά άθμβα αοηά πμύ ήζακ αβέναζηα ηαί αζώκζα ηαηά ηήκ νήζζ ημύ

Γζόξ ήζακ βζμί ηήξ 'Ανπύσαξ Ποδάργης ηαί δώνμ ημύ I Ημμεζδώκμξ ζηόκ

Πδθέα. Δηηόξ άπό ηήκ αεακαζία, ηά άθμβα αοηά διέθεηαν καί ανθρώπινη

θωνή. Μεηά ηόκ θόκμ ημύ Παηνόηθμο ό Άπζθθεύξ ακέαδηε ζηό άνια

ημο ηαί «θεββμαμθώκηαξ» όπςξ ό θαιπνόξ ήθζμξ, έθώκαλε θμαενά

ζημοξ "ίππμοξ ημύ παηένα ημο:

«Ξάκεε ηαί Βαθίε, λαημοζιέκα παζδζά ηήξ Πμδάνβδξ, ιέ ηάπμζμκ

άθθμ ηνόπμ μηεθεήηε ζεζξ κά θένεηε γςκηακό ηόκ μδδβό μαξ, πίζς ζηό

πθήεμξ ηώκ Απαζώκ, άθμύ πμνηάζμοιε πόθειμ, ηζ' όπζ όπςξ άθήηαηε

κεηνό ηόκ Πάηνμηθμ». ' αοηόκ έπεζηα ηάης άπ' ηόκ γοβό ημο

απμηνίεδηε ό σππμξ Ξάκεμξ ιέ ηά εοηίκδηα πόδζα- λαθκζηά έηαιρε ηό

ηεθάθζ ημο η' όθδ ή παίηδ λεθεύβμκηαξ άπ' ηήκ γεύβθα έθηακε ώξ ηήκ

βή ηαηά ιήημξ ημύ γζζβμύ· βζαηί ή θεοηόπενδ "Ζνα ημύ 'δςηε θαθζά

άκενςπμο:

«Αθήεεζα, ηώνα πάθζ ημοθάπζζημ εά ζέ ζώζμοιε, ζζπονέ Απζθθέα

άθθά είκαζ ημκηά ζμο ή μθέενζα ιένα- ηαί δέκ είιαζηε ί| αζηία έιεσξ,

άθθά ό ιέβαξ εεόξ ηζ' ή άπένςβδ ιμίνα- η' όπζ αέααζα άπό δζηή ιαξ

ανβμπμνία ηαί απάεεζα πήνακ μί Σνώεξ η'

άρματα άπ' τους ώμους του Πατρόκλου- άλλά ό πρώτος μέο' στους θεούς, πού τόν γέννηοε ή ώραιόμαλλη Λητώ, τόν σκότω­σε ανάμεσα στους προμάχους κι' έδωκε στόν Έκτορα την δόξα-

έμεΐς μπορούμε ίσα με τήν πνοή του Ζέφυρου νά τρέχουμε, πού λένε πώς είναι ή πιό γρήγορη πνοή αγέρα- άλλά σού είναι γρα­φτό νά χαλαστεΐς έσύ μέ βία άπό θεό κι' άπό άντρα».

Αυτά σάν είπε, τού σταμάτησαν τήν φωνή οι Ερινύες...» (Τ, 397-418, μετάφρασις εκδόσεων «Πάπυρος», Αθήναι 1959).

"Οπως είναι ευνόητο, σημαντικώτατο ενδιαφέρον παρουσιά­ζουν ό οπλισμός καί οί μοναδικές, οί ιδιαίτερες ιδιότητες τών θεών καί κατά πρώτον καί κύριον λόγον τού Διός.

Ό οπλισμός τού πατρός τών θεών καί τών ανθρώπων τού Διός μάς δίνει μιά ιδέα γιά τά μυστικά ιερά όπλα καί οπωσδή­ποτε γιά τά αποτελέσματα τους. Ό Ζεύς στίς παραστάσεις τών αρχαίων μας προγόνων εικονίζεται νά κρατά στό δεξιό του χέρι κεραυνό. Μάλιστα σέ μερικά αγάλματα του, αυτό πού κρατά στό χέρι του ό Ζεύς δέν μοιάζει καθόλου μέ κεραυνό, άλλά φαίνεται ότι πρόκειται γιά κάποιο μεταλλικό όπλο, πού μάς θυμίζει χειροβομβίδα καί είναι ασφαλώς κάποιο φονικό όπλο, έκσφεν-δονιζόμενο κατά τού αντιπάλου. "Αλλωστε τό ότι πρόκειται γιά κάποιο μεταλλικό όπλο, προκύπτει άπό παραστάσεις τού Ηφαί­στου πού τόν παρουσιάζουν νά κατασκευάζη τόν «κεραυνό». Σέ παραστάσεις μαχών τούς κεραυνούς του φέρουν οί Κύκλωπες ή ό γιός της Μέδουσας, ό πτερωτός Πήγασος, γιά τόν όποιο ό Ησίοδος μάς πληροφορεί («Θεογονία» 285) ότι «Ζηνός δ' έν δώμασι ναίεί βροτήν τε στερόπην φέρων Διί» (κάθεται στού Δία τά παλάτια γιά νά τού βαστάη τήν βροντή καί τόν κεραυνό). Ό Ζεύς είναι ό βασικός κάτοχος της αιγίδος τήν οποία έδάνειζε μερικές φορές στόν Απόλλωνα καί τήν Αθηνά. Στό σχετικό λήμμα (Ζεύς) της εγκυκλοπαίδειας τού «ΗΛΙΟΥ» αναφέρονται σχετι­κώς τά έξης: «Ή αίγίς ήτο όπλον απροσδιορίστου χρήσεως, άλλ' άποτελεσματικώτατον. Κάθε παράστασις μας δίδει διαφορετικήν εικόνα της. Τήν φορεί ό Ζεύς έπί τού αριστερού ώμου ή πρό τού στήθους, ένώ ό "Ομηρος τήν θεωρεί έργον τού Ηφαίστου, επομέ­νως μεταλλίνην καί αδύνατον νά καταπίπτη εις πτυχάς, όπως τήν βλέπομεν εις παραστάσεις.

« Ή ν άρα χαλκεύς "Ηφαιστος Διί δώκε φορήμεναι», Ίλιάδος

Όπισθότυπος αργυροί στατήρος της Ήλιδος (περί τό 416 π.Χ.) μέ παράστασι κεραυνού μέσα οέ στεφάνι άπό φύλλα δρυός, Βερολΐνον,

Staatliche Museen Münzkabinett.

(ίπισθότυπος αργυρής δραχμής του "Αργούς (370-350 π.Χ.) μέ παράστασι του Διομήδους πού κρατεί τό Παλλάδιον τής Τροίας (Βρεταννικόν

Μουσεϊον).

1

Ο, ζηίρ. 310 (αχηε ηελ έδσθε ζηφλ Γία λά ηήλ θνξάε φ ζηδεξάο φ

Ήθαηαηνο). Σήλ πεξηγξάθεη δε άιινηε έξεκλήλ (ζθνηεηλήλ, ξαςσδίεο Τ

θαί Γ, 16), άιινηε «ζπζζαλφεζζαλ καξκαξέελ» (θνπ-ληνζηφιηζηε θη

αζηξαθηεξή, «Ίιηάο» Ρ, 594) «πνχ ή θάζε ηεο θνχληα απφ θαζαξφ

ρξπζάθη θφζηηδε φζν κηά εθαηφκβε» (ζχζ-ζαλνη παγρξχζενη...

έθαηφκβνηνο δ' έθαζηνο, «Ίιηάο» Β, 448-449). ζρνιηαζηήο Δπζηάζηνο

(11 602) λνκίδεη φηη ήην «Γηφο φπινλ νχρ νίνλ ή βαιεΐλ ή ηξαχκα

έληξίςαη ηηλί άιιά κφλνλ θνβήζαη έλ ησ δηαηηλάζζεζζαη θαί

έπηζείεζζαη» (φπιν ηνχ Γηφο κέ ηφ φπνηνλ δελ ήδχλαηφ ηηο λά βάιε, νχηε

ήδχλαην λά πξνμε-λήζε ηξαχκα έμ επαθήο, άιιά κφλνλ λά έθθνβίζε

ηηλάζζσλ απηφ ή επηζείσλ)...». ηήλ Σηηαλνκαρία φ Εεχο κεηερεηξίζζε

ηήλ αηγίδα άληί άζπίδνο θαί ηήλ ρξεζηκνπνηνχζε γεληθψο πνιχ, ζέ απηήλ

δέ ψθεηιε ηφ επίζεην ηνπ «αίγίοσορ». ηφ «ΛΔΞΗΚΟΝ ΔΛΛΖΝΗΚΩΝ

ΚΑΗ ΡΩΜΑΪΚΩΝ ΑΡΥΑΗΟΣΖΣΩΝ» ηνχ σθξάηνπο Σζηβαλνπνχινπ

(ιήκκα «αίγίο») αλαθέξεηαη φηη νί λεψηεξνη πνηεηαί θαί θαιιηηέρλαη

παξηζηάλνπλ ηήλ αηγίδα ψο επηζηήζην πιάθα, θαιπκκέλε κέ κεηάιιηλεο

ξαβδψζεηο (πηπρέο) ή θνιίδεο (δειαδή ιέπηα), φρη γηά ηήλ ζπλνρή ηήο

άζπίδνο, άιιά έθηεηλνκέλε άπφ ηφλ έλα ψο ηφλ άιιν ψκν... Μέ ηήλ

κνξθή απηή ηήο αηγίδνο ζπκθσλνχλ πιήξσο νί πεξηγξαθέο απηήο άπφ

ηνχο Ρσκαίνπο πνηεηέο... Δίλαη άμην παξαηεξήζεσο φηη ή αίγίο άλ θαί

άλήθε βαζηθά ζηφλ Γία, ζπαλίσο απαληάηαη ψο πξνζφλ ηνχ ζενχ απηνχ

ζηά έξγα ηήο αξραίαο ηέρλεο. Τπάξρεη φκσο ζηφ Μνπζείν ηνχ

Λνπγδνχλνπ (ηήο Λπψλ) άγαικα ηνχ Γηφο, άπφ ιίζν ιεπθφ, πνχ βξέζεθε

ζηήλ Ίηχθε, ζηφ φπνην ή αίγίο (αηγίδα) θξέκεηαη άπφ ηφλ αξηζηεξφ ψκν.

Εεχο παξηζηάλεηαη ζέ αξραία αλάγιπθε ςεθίδα λά έρε ηπιηγκέλε ηήλ

αηγίδα γχξσ άπφ ηφλ πήρπ ηνχ αξηζηεξνχ ρεξηνχ ηνπ θαί ηήλ αζπίδα λά

ηήλ έρε ηνπνζεηήζεη πίζσ ηνπ.

Άιιά βεβαίσο γηά ηήλ αηγίδα ζά γίλε άλαιπηηθψηεξνο ιφγνο θαί

είδηθψηεξα γηά ηήλ ρξήζη ηεο άπφ ηνχο άιινπο ζενχο, άιιά θη άπφ ηφλ

Αρηιιέα... "Οπσο αλεθέξζε, πξνβιεκαηηζκφ πξνμελεί, πέξαλ εθείλνπ

γηά ηήλ αηγίδα, θαί ηφ ηί είδνπο φπιν ζπκβφιηδε φ θεξαπλφο. Νά κηά

ραξαθηεξηζηηθή πεξίπησζηο ρξεζηκνπνηήζεσο ηνπ άπφ ηφλ Γία ελαληίνλ

ηνχ Γηνκήδνπο: «Δπζχο ηφηε βξνληψληαο έζθεληφληζε αζηξαθηεξφ

θεξαπλφ θαί ηφλ έξξημε ράκσ

2

κπξνζηά ζηά πφδηα ησλ άινγσλ ηνπ Γηνκήδε- αμέζυρ θοβεπή θλόγα

ςτώθηκε άπό Θειάθι πού καιγόηαν θαί η' άινγα θνβηζκέλα δάξσζαλ

θάησ άπφ ηφ άξκα θη' άπφ ηνυ Νέζηνξνο ηά ρέξηα μέθπγαλ η'

αζηξαθηεξά ηά ραιηλάξηα...» (ΗΛΗΑΓΟ Θ, ζηίρ. 133-139). Δπίζεο

βιέπνπκε ηφλ Γία λά ρξεζηκνπνηή ηφ φπιν (ρπηφ ζηήλ θηινλεηθία ηνπ

Απφιισλνο κέ ηφλ Ζξαθιή γηά ηφλ ηεξφ ηξίπνδα, θαί θαηά ηνυ

Οηλφκανπ ηήλ νηθία ηνυ νπνίνπ έθαπζε θαί άπφ ηήλ νπνία έκεηλε κφλνλ

έλαο ζηχινο, δηαζσδφκελνο θαηά ηνχο ηζηνξηθνχο ρξφλνπο, ζηήλ

ιπκπία, θνληά ζε ζεκείν φπνπ ππήξρε βσκφο ηνυ Γηφο...

Εεχο επίζεο ζπλδέεηαη κέ ηήλ θαηαθεξαχλσζη ηνυ Καπα-λέσο,

ελφο άπφ ηνχο έπηά εγεκφλεο πνχ έμεζηξάηεπζαλ θαηά ησλ Θεβψλ (ζηίο

Ζιέθηξεο Πχιεο). Ή θαηαθεξαχλσζηο άπφ ηφλ Γία έγηλε φηαλ φ

Καπαλεχο πνχ είρε ζηήζεη θιίκαθα (ζθάια) αλέβεθε ζηά ηείρε ησλ

Θεβψλ. Βεβαίσο ζεκαληηθψηαην ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ή δξάζηο ηνυ

Γηφο ζηήλ Σηηαλνκαρία. Ή Γαία είρε πξνθεηεχζεη ζηφλ Γία νινζρεξή

λίθε, κέ ηφλ φξν λά ειεπζέξσζε απηφο πξηλ φζνπο δηθνχο ηνπ είρε

θξεκλίζεη θαί θπιαθίζεη ζηά Σάξηαξα φ Οπξαλφο. "Δζπεπζε ινηπφλ φ

Εεχο λά ειεπζέξσζε ηνχο Κχθισπεο θαί ηνχο Έθαηφγρεηξεο. Καηήιζε

ζηά Σάξηαξα, έθφλεπζε ηφ θνβεξφ ηέξαο Κάκπε ή Νχκθε ηνυ

Σαξ-ηάξνπ ή νπνία έθχιαζζε ηνχο αηρκαιψηνπο ηνυ Οπξαλνχ θαί ηνχο

ειεπζέξσζε (φ Εεχο). Δθείλνη επγλψκνλεο ηνυ ψξθίζζεθαλ πίζηη θαί

ππνηαγή. Καί νί κέλ πξψηνη ηνυ πξνζέθεξαλ ηά θνβε-ξψηεξα φπια ηνπ,

ηήλ βξνληή θαί ηφλ θεξαπλφ, ηήλ ηξίαηλα ζηφλ Πνζεηδψλα θαί ηήλ

θπλέελ ζηφλ Πινχησλα. ΟΊ δέ Έθα-ηφγρεηξεο έθεζαν ζηήν διάθεαι ηον

Διόρ ηιρ μςζηικέρ δςνάμειρ πού πποξενούν ηούρ ζειζμούρ (Σ.Σ. Μήπσο

θάπνην ηζρπξφηαην φπιν ή ρξήζηο ηνυ φπνηνπ πξνμελνχζε ζεηζκηθέο

δνλήζεηο;) Ή πάιε κέ ηνχο Σηηάλεο δηήξθεζε ελλέα νιφθιεξα ρξφληα.

Έδνλή-ζε, θαηά ηηο αξραίεο αλαθνξέο, νιφθιεξν ηφ χκπαλ κέρξη ηά

βάζε ηνυ Σαξηάξνπ, φηαλ εκθαλίζζεθε κέ φιε ηήλ ζετθή ηνπ

κεγαινπξέπεηα φ Εεχο κέ ηνχο Έθαηφγρεηξεο ζηφ πιεπξφ ηνπ θαί

ψπιηζκέλνο κέ ηήλ «βξνληή» θαί ηφλ «θεξαπλφ». Αθαηαπαχζησο

έθζθελδνληδφκελνη νί θεξαπλνί θαηέθαηαλ ηά δάζε. "Δβξαδαλ ή γή θαί

ή ζάιαζζα άπφ ηφ ζπλερέο πχξ. Έηπθιψζε-ζαλ νί Σηηάλεο άπφ ηήλ

ιάκςη θαί πξφο ζηηγκή ηφ Υάνο έλφκηδε

1

όηζ εά έπακήνπεημ ή ααζζθεία ημο. 'Αθθά ζηό ηέθμξ ή κίηδ έηθζκε πνόξ

ηό ιένμξ ημο Γζόξ, ό όπμζμξ ηαί ηεθζηώξ επεηνάηδζε, βεκόιεκμξ

απόθοημξ ηονίανπμξ.

Γδιζμονβεί επίζδξ απμνία ηί είδμοξ άνια είπε ό Εεοξ ηαί ηί ήζακ ηά

παθηόπμδα άθμβα πμο πεημύζακ ζηόκ μονακό. Ό "Οιδνμξ (ΊθζάδμξΘ,

ζηίπ. 41-52) ακαθένεζ παναηηδνζζηζηά: «Αοηά ζάκ είπε, έγερε ζηό

άνια (δοό) βνήβμνα άθμβα παθηόπμδα ιέ παίηδ πνοζή, ηζ' ό ίδζμξ

θόνεζε ζηό ζώια ημο πνοζαθέκζα ανιαηςζζά ηζ' έπεζηα πήνε ηό πνοζό

ηαθμθηζαβιέκμ ιαζηίβζμ ηζ ακέαδηε ζηό άνια ημο. Μαζηίβςζε ηόηε (η'

άθμβα) βζά κά ηνέπμοκ ηζ' εηείκα πνόεοια πεημύζακ ακάιεζα ζηήκ βή

ηαί ζηόκ λάζηενμ μονακό. Κζ' έθεαζε ζηήκ Τδδ πμύ έπεζ πμθθέξ πδβέξ

ηαί ηνέθεζ αβνίιζα, ζηό Γάνβανμ- αοημύ είπε ηέιεκμξ ηαί αςιό βειάημ

εοιζάιαηα. Έηεΐ ζηαιάηδζε η' άθμβα ό παηέναξ ηώκ ακδνώκ12

ηαί ηώκ

εεώκ, άθμΰ ηά έθοζε άπό ηό άνια ηαί ζηόνπζζε πμθθή μιίπθδ».

Τό πζεακώηενμ είκαζ όηζ έδώ ό "Οιδνμξ πενζβνάθεζ ιζά ιπηάμενη

μεηαλλική μητανή, ένα είδος αεροπλάνοσ ή άεροπλοίον, ηον οποίον ή

μορθή είναι αδύναηον νά καθοριζθή επακριβώς.

Δπίζδξ πνέπεζ κά έπζζδιακεή ηαί πάθζ όηζ ηά όζα ακαθένμοκ μί

ανπαίμζ πενί ηήξ Τζηακμιαπίαξ ηαί Γζβακημιαπίαξ ηαζνζάγμοκ απόθοηα ιέ

ηζξ ζοκέπεζεξ εκόξ πονδκζημύ πμθέιμο, εκόξ παβημζιίμο

μθμηαοηώιαημξ. Τά όζα έθεαζακ ιέπνζξ διώκ, ιέ ηήκ ιμνθή «ιύεςκ»,

ενύθςκ ή παναδόζεςκ, εά πνέπεζ κά ζοκέαδζακ πναβιαηζηά ηαί κά

οπήνλακ ζέ απςηάημοξ πνόκμοξ παβηόζιζεξ ζοννάλεζξ, πνμθακώξ δέ

πνδζζιμπμζήεδηακ όπθα ηώκ μπμίςκ ιέκ ηήκ αηνζαή ιμνθή ηαί ηόκ

ηνόπμ θεζημονβίαξ δέκ βκςνίγμοιε, άθθά λένμοιε ηά απμηεθέζιαηα

ημοξ, πμύ δέκ οζηενμύκ ηαεόθμο ηαί οπενηενμύκ, άπό εηείκα ηώκ

ζδιενζκώκ... Σηό ζδιείμ αοηό εά πνέπεζ κά παναεέζςιε εηηεκέξ

απόζπαζια εκόξ θίακ εκδζαθένμκημξ άνενμο ημύ Νικ. Άζπιώηη ζηόκ

«Γαοθό» (ηεύπμξ 196, Απνίθζμξ 1998) ύπό ηόκ ηίηθμ «Ή άγνφζηη

συηλή πολεμική αρταιοελληνική ηετνολογία»: «Βθέπμκηαξ ιέ εαοιαζιό

ηήκ ηαηαπθδηηζηή ηέπκδ, ηήκ άλεπέναζηδκ έηθναζζ ηαί ηήκ ηίκδζζ ηώκ

ιμνθώκ ηήξ

12. Καθώο έρεη άπνδνζή, ώο έρεη, ζηήλ κεηάθξαζη ή ιέμηο. Τό όξζόηεξνλ

εΐλαη «παηέξαο αλζξώπωλ θαί ζεώλ» (Ή κεηάθξαζηο πνύ έρεη παξαηεζή

πξνέξρεηαη άπό ηόλ «ΠΑΠΥΡΟ» έηνπο 1955).

2

"Αλω παξάζηανηο: Ή Εθάηε αληηκεηωπίδεη ηόλ Κιπηίν. Κάηω παξάνηαζηο: Ή Φνίβε επηηίζεηαη ζέ γίγαληα.

Δθθδκζζηζηήξ πενζυδμο ηαηά ηάξ ζοπκάξ επζζηέρεζξ ιμο εζξ ηυ Μμοζεΐμκ

ηδξ Πενβάιμο έκ Βενμθίκς πανεηήνδζα ηάπμζα πνάβιαηα, ηά υπμζα άπυ

παθαζυηενμκ ιμο έπμοκ δδιζμονβήζεζ ζηέρεζξ. Δπίζδξ ή έπζζήιακζζξ

ηάπμζςκ πςνίςκ άπυ ηά ζοββνάιιαηα ηςκ Ηνμδυημο, Σηνάαςκμξ,

Πθμοηάνπμο, Απμθθμδχνμο, Ηζζυδμο η.ά. ζοπκά ιέ έπνμαθδιάηζζακ ηζ

αηυιδ ημθιχ κά πχ ιέ έηακακ κά οπμρζαζεχ, υηζ ίζςξ ηεθζηχξ

βκςνίγμοιε πμθφ μθίβα ζπεηζηχξ ιέ ηάξ βκχζεζξ ηαί ηήκ ηεπκμθμβίακ ηχκ

ανπαίςκ Δθθήκςκ ηαί πμθθάηζξ ζηδνζγυιεεα εζξ οπμεέζεζξ, αί υπμσαζ

ιάθθμκ ιεζχκμοκ ηυ έπίπεδμκ ημο ανπαίμο Δθθδκζημφ ηυζιμο, ηαε' υηζ

χξ ιέηνμκ ζοβηνίζεςξ θαιαάκμιεκ ηυκ ζδιενζκυκ πμθζηζζιυκ. Έη ηχκ

ακάβθοθςκ ηαί ηχκ παναζηάζεςκ αί υπμσαζ έηυζιμοκ ηυκ αςιυκ ηδξ

Πενβάιμο (αθ. ηεφπμξ «Γαοθμφ» 175, Ιμφθζμξ 1996, Ή ανπαία Πένβαιμξ

έκ Βενμθίκς), ηαί δφμ έη ηχκ ζπεηζγμιέκςκ ιέ εέια ηήκ Γζβακημιαπίακ

δεζηκφμοκ ηά έλδξ:

α) Τήκ Έηάηδκ δίπθα εζξ ηυκ Ώημκ ιαπμιέκδκ ηυκ Κθοηίμκ υ Κθοηίμξ

ήημ εζξ έη ηχκ Γζβάκηςκ θμκεοεείξ οπυ ηήξ Δηάηδξ δζ' άκδιιέκςκ δάδςκ

ή ηαη' άθθμοξ φπυ ημφ Ηθαίζημο δζά θθεβμιέκμο ζζδήνμο- ηαί υ Ώημξ

ιεηά ημφ Έθζάθημο ήζακ οζμί ημφ 'Αθςέςξ. Πενί αοηχκ ακαθένεηαζ υηζ

ήπείθδζακ κά εηενμκίζμοκ ηυκ Γία, έπζεέημκηεξ ηυ Πήθζμκ έπί ηήξ

Όζζδξ, έλζζμφ-κηεξ αοηά πνυξ ηυ φρμξ ημφ Όθφιπμο.

α) Τήκ Φμίαδκ δίπθα εζξ ηήκ Άζηενίακ ιαπμιέκδκ ή Φμίαδ ήημ

Τζηακίξ, ιήηδν ηήξ Λδημφξ, ή μπμία πνυ ημφ Απυθθςκμξ ηαηείπε ηυ

Μακηεΐμκ ηχκ Γεθθχκ, ηαί ή Αζηενία επίζδξ Τζηα-κίξ, εοβάηδν ημφ

Κμίμο ή ημφ Πυθμο ηαί ηήξ Φμίαδξ, αδεθθή ηήξ Λδημφξ, ιήηδν ηήξ

Δηάηδξ έη ημφ Γζυξ ηαί ημφ Ηναηθέμοξ, ζφγοβμξ δέ ημφ Πένζμο.

Καί εζξ ηάξ δφμ παναζηάζεζξ ή Δηάηδ εζξ ηήκ πνχηδκ ηαί ή Φμίαδ εζξ

ηήκ δεοηένακ πανίζηακηαζ κά ηναημφκ ιέ ηήκ δεγ-ζάκ είδμξ υπθμο ηαί κά

αάθθμοκ ηαηά ηχκ έπενςκ. Αί επελδβήζεζξ μιζθμφκ πενί είδμοξ ηζκυξ

άκδιιέκςκ δάδςκ ηί ηαηυκ υιςξ ήδφκαημ κά πνμλεκήζδ άκδιιέκδ δάδα

εζξ έκα πάκμπθμκ Πβα-κηα; Τυ επζπείνδια ημφημ, κμιίγς, θαίκεηαζ

άζηεΐμκ. Δάκ πανα-ηδνήζςιεκ πνμζεηηζηχξ θαίκεηαζ ηαεανά ηαί εζξ ηάξ

δφμ πενζπηχζεζξ, είδμξ ηζ, εά έθεβα, θθμβμαυθμο ζπήιαημξ ζςθήκμξ·

δζυηζ έιπνμζεεκ δζαηνίκεηαζ εοηνζκχξ πονίκδ θθυλ. 'Δηηυξ αοημφ δζα-

2

ηνίκμκηαζ δαηηφθζμζ ηέμμανεξ, ζοβηναημΰκηεξ ηάξ νάαδμοξ, έη ηςκ

μπμίςκ είκαζ ηαηεζηεοαζιέκμκ ηυ υπθμκ, απμθεφβμκηαξ μφης ηοπυκ

έηνδλζκ έη ηδξ ιεβάθδξ πζέζεςξ, πνμενπμιέκδξ έη ηςκ άκαθθεβμιέκςκ

αενίςκ. Τυ ιήημξ ηςκ υπθςκ ηοιαίκεηαζ ιεηαλφ 1,30 ηαί 1,40 ι., ηυ δέ

πάπμξ αοηχκ πενίπμο 0,08 εζξ ηδκ θααήκ έκχ εζξ ηυ πείθμξ 0,15 ι.

Μία ακάβθοθμξ άκαπανάζηαζζξ αηυιδ είκαζ ηδξ Λδημφξ, ή υπμζα

ιάπεηαζ ηυκ Τζηουκ δομηοπχξ δζαζχγεηαζ ιυκμκ ιένμξ ημφ υπθμο. "Ιζςξ

ή ανπζηή ιμνθή κά ζοιπενζεθάιαακε ηαί άθθεξ παναζηάζεζξ ιέ ηέημζα

υπθα, άθθά δοζηοπχξ έπμοκ ηαηα-αηναθή πενίπμο δεηαμηηχ...».

Ή ίδζα ή εκδοιαζία ηήξ εεάξ Αεδκάξ πνμλεκεί πνμαθδιαηζζιυ ζέ

υζμοξ αζπμθμφκηαζ ιέ ηήκ ιεθέηδ ηήξ «ιοεμθμβίαξ». Ή εεά Αεδκά

έθυκεοζε, υπςξ είκαζ βκςζηυ, ηήκ Αζβίδα, θμαενυ εδνίμ ζηήκ Φνοβία. Τυ

εδνίμ αοηυ, ηυ υπμζμ ιάθθμκ δέκ ήηακ ηαηά ηονζμθελία εδνίμ, άθθά

πζεακχηαηα ηάηζ άθθμ —ίζςξ ηάπμζμ θθμβμαυθμ υπθμ πμθφ

απμηεθεζιαηζηυ ηαί δναζηζηυ- έαβαγε άπυ ηυ ζηυια ημο θθυβεξ, πμφ

ηαηέηαζακ ηήκ Φνοβία13

ηαί υθα ηά δάζδ ιέπνζ ηήκ Ικδζηή. Ή Αεδκά,

άθμτ «έθυκεοζε» ηυ «εδνίμ» πενζεαθήεδ, έθυνεζε δδθαδή ηυ δένια ημο

βφνς άπυ ηυ ζηήεμξ ηδξ «άμα μεν ζκέπηρ ένεκα καί ηήρ θςλακήρ ηον

ζώμαηορ ππόρ ηοςρ ύζηεπον κινδύνοςρ, άμα δέ απεηήρ ςπόμνημα καί

δικαίαρ δόξηρ» [(δδθαδή : ηαί θυβς πνμζηαζίαξ ηαί πνμθοθά-λεςξ ημφ

ζχιαημξ άπυ ημφξ ιεηέπεζηα ηζκδφκμοξ ηαί ζοβπνυκςξ δέ πνυξ φπυικδζζ

ανεηήξ ηαί δίηαζδξ δυλαξ), Γζυδςνμο Σζηεθζχ-ημο Γ', 70, 3). Δπίζδξ ηυ

επίεεημ «Γλαςκώπιρ» ζδιαίκεζ ηήκ εεά πμφ έπεζ ιάηζα ηά υπμζα

άζηνάπημοκ, ηήκ εεά πμφ εβηθείεζ αζηναπέξ ζηά αθέιιαηα ηδξ, ηαί ημφημ

αεααίςξ δέκ είκαζ άζπεημ ιέ ηυκ μπθζζιυ ηαί ηίξ ζδζυηδηεξ ηήξ εεάξ. Ό

Όιδνμξ (ΙΛΙΑ-ΓΟΣ Δ, 745 ηαί Θ 389) ακαθένεζ βζά ηήκ Αεδκά: έρ δ'

όσεα θλόγεα ποζί βήζεηο, θνάζζξ ή υπμζα ιεηαθνάγεηαζ άπυ ηυκ Α.

Παπαβζάκκδ (Πάπονμξ, 1952 ηαί 1955) χξ έλδξ: «ακέαδηε θμζπυκ ζηυ

άνια πμφ θαιπμημπμφζε» άθθά πμφ εά ιπμνμφζε κά

13. Γι' αστό τόν λόγο ή Φρσγία (ονομάσθηκε «Κεκασμένη». Υπήρτε μάλιστα

καί έσώζετο μέτρι τής τοσρκικής κατακτήσεως μιά πόλις στά σύνορα Λσκαονίας

καί Φρσγίας πού λεγόταν Λαοόίκεια Κεκασμένη.

1

άπμδμεή πζό όνεά: αλέβεθε ινηπόλ ζηό θιεγόκελν άξκα... Αζζπύθμξ

ζηίξ «Δοιεκίδεξ» (827) ακαθένεζ όηζ ιόκμκ αύηδ από ημύξ εεμύξ

βκςνίγεζ ηά ηθεζδζά ημύ δςιαηίμο, δδθαδή ηόκ ηνόπμ, ηό ιέζμκ

ακμίβιαημξ ημύ δςιαηίμο ζηό όπμζμ είκαζ ζθναβζζιέκμξ ό ηεναοκόξ (έκ

θ ηεναοκόξ έζηζκ έζθναβζζιέκμξ). Μάθζζηα ζέ ιαηεδόκζηα κμιίζιαηα

απεζημκίγεηαζ κά ηναηή ζηό ανζζηενό ιέκ πένζ αζπίδα, ζηό δελζό δέ

ηεναοκό. "Οιμζα ζπεδόκ άπεζηόκζζζ ζοκακηάιε ηαί ζηά κμιίζιαηα ηςκ

Αεδκαίςκ, ηςκ Ηπεζνςηώκ, ηςκ Λμηνώκ, ηςκ οναημζίςκ, ηάπμζςκ

Ρςιαίςκ Αοημηναηόνςκ ηαί άθθςκ. "Αθθςζηε ηαί ηό δόνο, ηό μπμίμ

έπαθθε ζηό πένζ ηδξ, ηαί έη ημύ μπμίμο ώκμιάζεδ Παιιάο, δέκ οπμκμεί

ηίπμηε άθθμ, πανά ηόκ ηεναοκό.

Δπίζδξ ηά πάνα πμθθά επίεεηα ηδξ εεάξ πμύ έπμοκ ζπέζζ ιέ ηίξ

πμθειζηέξ ηδξ ζηακόηδηεξ, εά πνέπεζ κά πνμαθδιαηίζμοκ ηόκ ενεοκδηή,

δζόηζ αζθαθώξ ηάηζ ηνύαεηαζ πίζς άπ' όθα αοηά. Δπίζδξ ή ίδζα ή εεά

εεεςνείημ όηζ πνώηδ έδίδαλε ηήκ ημνκεο-ηζηή, βθοπηζηή ηαί έβηαοζηζηή,

ηαί ιέ ηόκ "Ηθαζζημ, ζύιθςκα ιέ όζα ακαθένεζ ό "Οιδνμξ,

ηαηεζηεύαζε δζάθμνα ανβονά ηαί πνοζά ηαθθζηεπκήιαηα. Ή εεά Αεδκά

επίζδξ άκεηάθορε ηήκ ένζμονβία ηαί ζύιθςκα ιέ ηήκ πανάδμζζ, ό

Γακαόξ, ιέ ηήκ αμήεεζα ηδξ ηαηεζηεύαζε πνώημξ πεκηδηόκημνμ ηαί μζ Ανβμκαοηαζ ηήκ εαοιάζζα «Ανβώ», έκα πθμίμ ηεθείςξ δζαθμνεηζηό άπό

ηά βκςζηά (Πενί ημύημο βίκεηαζ θόβμξ ζέ ζδζαίηενμ ηεθάθαζμ). Θά

πνέπεζ όιςξ κ' άκαθενεή ηαί ηό έλδξ: "Οηακ ό ανπζηέηηςκ Μκδζζηθήξ

έηηζγε ηά Πνμπύθαζα, έπεζε άπό ηό ζηνίςια (δδθαδή ηήκ ζηαθςζζά) ηαί

έηναοιαηίζεδ ζπεδόκ εακάζζια, ήηακ δέ ζέ ηόζμ απεθπζζηζηή

ηαηάζηαζζ, ώζηε μί ζαηνμί είπακ ζδηώζεζ ρδθά ηά πένζα ηαί ηόκ είπακ

εβηαηαθείρεζ.

Τόηε ή Αζελά παξνπζηάζζεθε ζέ όλεηξν ζηόλ Πεξηθιή θαί ηνλ

ππέδεημε ηόλ ηξόπν κέ ηόλ όπνην ό Μλενηθιήο ζά επαλεξρόηαλ ζηελ δωή.

Αθμύ βζαηνεύεδηε ό Μκδζζηθήξ ακήβεζνε ό Πενζηθήξ ημκηά ζηά

Πνμπύθαζα, πνόξ άκάικδμζ ημύ εαοιαζημύ βεβμκόημξ, ηό πάθηζκμ

άβαθια ηδξ Αεδκάξ Όβζείαξ (Πθμοηάνπμο Βίμξ Πενζηθέμοξ 13).

διεζςηέμκ όηζ ηό αάενμ ημύ αβάθιαημξ αοημύ ηαί ή αθζενςιαηζηή

επζβναθή ζώγμκηαζ αηόιδ έηεΐ, όπμο ό πενίθδιμξ πμθζηζηόξ ηαί

ζηναηδβόξ ηώκ Αεδκαίςκ, έζηδζε ηό άβαθια ηδξ εεάξ.

2

Ρζζπέκ, πνμαθδιαηζγόιεκμξ βζά ηό είδμξ ηδξ εκδοιαζίαξ ηαί ημο

μπθζζιμύ ηδξ εεάξ ηαζ εηθνάγμκηαξ ηδκ βκώιδ πμθθώκ ενεοκδηώκ

μιμθμβεί όηζ: «Δίκαζ δύζημθμκ κ' άπμζαθδκίζςιεκ πώξ αηνζαώξ

έθακηάγεημ ηδκ Αζβίδα ό πμζδηήξ ηδξ Ίθζάδμξ: δένια αίβόξ, αζπίδα ή

εώναηα; ύιθςκα ιε ηάξ πενζβναθάξ πμύ έπμιεκ, ήιπμνμύιεκ κά

θακηαζεώιεκ ηήκ αζβίδα ώξ είδμξ έπακςθμνίμο, ζηεπαζιέκδκ άπό

θέπζα, ιέ θίδζα βύνς-βύνς ηαί ηό Γμνβόκεζμκ εζξ ηό ιέζμκ. Ή εεά ηήκ

έννζπηε εζξ ημύξ ώιμοξ ηδξ, ηαηά ηνόπμκ ώζηε κά ηαθύπηεηαζ ηαί εκ

ιένμξ ημύ ζηήεμοξ ηδξ· ηό ΰπόθμζπμκ έηνέιαημ εζξ ηά κώηα ηδξ, ηήκ δέ

άηνακ ή εεά ηήκ έηναημΰζε πενζηοθζβιέκδκ εζξ ηό άνζζηενόκ πένζ ηδξ,

ώζηε κά ήιπμνή κά ηήκ πνδζζιμπμζή ηαί ώξ αζπίδα. διεζςηέμκ όηζ

ηαηά ηόκ "Οιδνμκ ηαί ημύξ ζοβπνόκμοξ ημο ό ηύνζμξ πνμμνζζιόξ ηδξ

αζβίδμξ ήημ κά πνδζζιμπμζήηαζ ώξ αζπίξ».

"Οιςξ είκαζ απαναίηδημ κά δμύιε πώξ αηνζαώξ πενζβνάθεζ ηήκ

αζβίδα ό ιδνμξ ηαί ηήκ όπμζα πνδζζιμπμζμύζε ηαί ή Αεδκά: «'Αιθί

δ' άν' ώιμζζζ αάθεη' αζβίδα εοζζακόεζζακ / δεζκήκ, δκ πενί ιέκ πάκηδ

Φόαμξ έζηεθάκςηαζ, / έκ δ' Ένζξ, έκ δ' 'Αθηή, έκ δέ ηνοόεζζα Ίςηή, /

έκ δέ ηε Γμνβείδ ηεθαθή δεζκμΐμ πεθώ-νμο / δεζκή ηε ζιενδκή ηε, Γζόξ

ηέναξ αίβζόπμζμ» (ΙΛΙΑΓΟ Δ, ζηίπ. 738-742) Γδθαδή: «Πνώηα έννζλε

ζημοξ ώιμοξ ηδξ ηήκ θμοκηςηή αζβίδα ημο ηήκ ηνμιενή, πμύ ηήκ

ηοηθώκεζ άπό πακημύ ό Φόαμξ (θοβή), ηαί πμύ ήηακ ιέζα ηδξ ή "Δνζδα

ηαί ή Γύκαιδ ηαί ή "Δθμδμξ ή παβενή, ηζ' αηόια ηό θμαενό ηαί

θνζηαθέμ ηεθάθζ ηδξ Γμνβμύξ, πμύ είκαζ ηέναξ άβνζμ ηαί θμαενό

ζδιείμ ημύ αίβζδμθόνμο Γία» (ιεηάθναζζξ Α. Παπαβζάκκδ,

«Πάπονμξ» 'Δκ Αεήκαζξ 1952).

Σήκ αζβίδα ιάθζζηα ή βθαηώπζξ Αεδκά ηήκ δίκεζ ηαί ζηόκ Απζθθέα

βζά κά ηνέρδ ζέ θοβή ημύξ Σνώεξ ηαί κά ιπμνέζμοκ μί Απαζμί κά

πάνμοκ ηόκ κεηνό Πάηνμηθμ. Ακαθένεζ ό "Οιδνμξ: «... Απζθθέαξ

ζδηώεδηε πάκς ημύ Γία ό θίθμξ· βύνς άπ' ημύξ ζζπονμύξ ώιμοξ ημο

ημύ αάγεζ ή Αεδκά ηήκ ηνμζζςηή αζβίδα ηζ' μθόβονα ηό ηεθάθζ ημο ηό

ζημθίγεζ ι' έκα πνοζό ζύκκεθμ ή εεζμ-ηάηδ, ηζ' άπ' ηό ζώια ημο ηάκεζ

κ' ακαπδδά ιζά θθόβα όθμ θάιρδ. Κζ' όπςξ όηακ ηαπκόξ ζδηώκεηαζ

άπό ιία πόθδ ηζ' ακεααίκεζ ζηά ύρδ ημύ αζεένα, άπό κδζί ιαηνζά πμύ

ηόπμοκ επενμί γςζιέκμ, ηζ' άκενςπμζ ιέζα έηεΐ δζαβςκίγμκηαζ ζέ

άβνζα ιάπδ

1

όιε ηήλ κέξα άπ' ηό θάζηξν ηεο πόιεο ηνπο· θη' όηαλ δύζε ό ήιηνο θαίγνληαη θσηηέο ή κηά πίζσ ζηελ άιιε θαί ςειά κέ όξκή αλαπεδά ή ιάκςε γηά ηνύο πεξηνίθνπο, λά ηήλ δνπλ, κήπσο θηάζνπλε κέ ηά θαξάβηα ηνπο λά ηνύο γιπηώζνπλ άπό ηήλ ζπκ-θνξά- έηζη θη' άπό ηό θεθάιη ηνύ Αρηιιέα κηά ιάκςε έθζαλε ζηόλ αηζέξα. Ιη ήξζε απηόο θαί ζηάζεθε πάλσ ζηήλ ηάθξν καθξηά άπό ηό ηείρνο, κά δελ αλακείρζεθε κέ ηνύο Αραηνύο γηαηί ζεβόηαλ ηήλ ζνθή ζπκβνπιή ηεο κάλλαο ηνπ- έθεΐ θαζώο ζηάζεθε έβγαιε κηά θσλή θαί ρσξηζηά έθξαύγαζε ή Παιιάο Αζελά- θαί κέζα ζηνπο Σξώεο ζήθσζε έλα ζόξπβν αλέθθξαζην. Ιη' όπσο όηαλ γίλεηαη ερεξή ή θσλή, ζάλ βνπΐμε κηά ζάιπηγγα έμ αίηηαο θαηαζηξεπηηθώλ έρζξσλ, πνύ πεξίδσζαλ κηά πόιε, έηζη βνπεξή έγηλε θη' ή θσλή ηνύ εγγνλνύ ηνύ Αηαθνύ.

Ιαί κόιηο απηνί άθνπζαλ ηήλ θσλή ηνύ Αίαθίδε πνύ θνπ-δνύληδε ζάλ ραιθόο, ζ' όινπο ηνπο ηαξάρζεθε ή ςπρή- θαί η' άινγα κέ ηίο όκνξθεο ραίηεο πξόο ηά πίζσ γπξλνύζαλ η' άξκαηα- γηαηί πξναηζζάλνληαλ ζηήλ ςπρή ηνπο ζπκθνξέο- θη' νί άξ-καηειάηεο ράζαλε ηό κπαιό ηνπο, ζάλ είδαλ ηήλ δσεξή θιόγα λά θαίε θνβεξά πάλσ άπό ηό θεθάιη ηνύ κεγαιόςπρνπ Πειείδε- απηήλ ηήλ έθαλε λά θαίε ή ιακπξόθζαικε ζεά Αζελά. Σξεηο θνξέο πάλσ άπό ηήλ ηάθξν θξαύγαζε δπλαηά ό ζετθόο Αρηιιέαο θαί ηξεηο θνξέο νη Σξώεο θη' νί μαθνπζηνί ηνπο ζύκκαρνη έπεζαλ ζέ ηάξαρν- έθεΐ ηόηε ράζεθαλ αθόκε δώδεθα άξηζηνη άληξεο θάησ άπό ηά ίδηα ηνπο η' άξκαηα θαί κέ ηά ίδηα ηξσηθά θνληάξηα...» (ΘΚΘΑΔΟ , ζηίρ. 203-231).

"Οπσο πξνθύπηεη άπό ηήλ πεξηγξαθή ηνύ Όκεξνπ ή αηγίδα ήηαλ έλα ηζρπξόηαην όπιν θαί θπζηθά αλώηεξν θαί κή ζπγθξηλόκελν κέ θαλέλα άπό ηά ζύγρξνλα όπια. Ό θαπλόο θαί ή θσηηά θαί ηδίσο ή θνβεξή θιόγα πάλσ άπό ηό θεθάιη ηνύ ήξσνο Άρηι-ιέσο πνύ εμέδηδε ή αηγίδα, θαζηζηνύλ απηή κνλαδηθή ζηό είδνο ηεο θαί βεβαίσο έλα ηειεηόηαην θαί άπνηειεζκαηηθώηαην όπιν. "Ελα άπό ηά απνηειέζκαηα ηεο ρξήζεσο ηεο ήηαλ θαί ή πξό-θιεζηο παληθνύ θαί άιινθξνζύλεο ζηνπο ερζξνύο ώζηε λά εμνληώλνληαη κεηαμύ ηνπο...

Ή αηγίδα, όπσο αλαθέξζεθε, έρξεζηκνπνηεΐην θαί άπό ηόλ Απόιισλα, ό όπνηνο θαηά ηόλ Σξσηθό πόιεκν ήηαλ κέ ηό κέξνο ηώλ έρζξσλ ηώλ Αραηώλ. Ιαη' εληνιή ηνύ Δηόο, ζέ θάπνηα

2

θάζη ηεο πνιεκηθήο άλακεηξήζεσο Σξώσλ θνά Αραηώλ, ό Φνίβνο Απόιισλ έιαβε άπό ηά ρέξηα ηνπ παηέξα ηνπ ηελ αηγίδα γηά λά ηελ ρξεζηκνπνίεζε ελαληίνλ ησλ Αραηώλ. Ό Ζεύο δίλνληαο ηελ ζηόλ Φνίβν ηνπ είπε κεηαμύ άιισλ: «Λόλν ζπ πάξε ζηά ρέξηα ζνπ ηελ αηγίδα ηήλ θξνζζσηή (αίγίδα ζπζζαλόεζζαλ) πνύ ζείνληαο ηελ δπλαηά ζά θάκεο ηνύο γελλαίνπο Αραηνύο λά θύγνπλ» (ΘΚΘΑΔΟ Ο, ζηίρ. 229-230). 'Από ηά ιόγηα απηά ηνπ Δηόο πξνθύπηεη θαί θάηη άιιν: ό,ηη ή αηγίδα ήηαλ θάηη πνύ έζείεην δπλαηά θαί πξνμελνύζε θπγή ζηνπο ερζξνύο... "Ελα άιιν επίζεο ραξαθηεξηζηηθό ζηνηρείν πνύ ζπλδέεηαη κέ ηήλ αίγίδα είλαη ή έκθάληζηο ελόο πεξηέξγνπ λέθνπο γύξσ άπό εθείλνλ πνύ ηήλ ρξεζηκνπνηεί (βιέπε πηό πάλσ ρξήζη αηγίδνο άπό ηόλ Αρηιιέα). "Αο δνύκε ινηπόλ ηί ζπλέβε κέ ηήλ αίγίδα πνύ έρξεζηκνπνίεζε ό Φνίβνο Απόιισλ θαηά ηώλ Αραηώλ: «Οί Σξώεο ηόηε ζπκππθλσκέλνη ώξκεζαλ κπξνο θαί πξώηνο πήγαηλε ό "Εθηνξαο θάλνληαο βήκαηα κεγάια- εκπξόο ηνπ βάδηδε ό Φνίβνο Απόιισλ ηπιηγκέλνο ζηνπο ώκνπο ηνπ κέ λέθνο θαί θξάηαε ηήλ πνιεκηθή αίγίδα, ηήλ θνβεξή, ηήλ θξνζζσηή θη νιόιακπξε, πνύ όπσο μέξνπκε, ό ραιθηάο "Ηθαηζηνο ηήλ έδσζε ηνύ Δία λά ηήλ θξα-ηάε γηά λά θέξλε παληθό ζηνπο άλδξεο- απηήλ ινηπόλ θξαηώ-ληαο εθείλνο ζηά ρέξηα ηνπ κπήθε έπί θεθαιήο ηνύ ζηξαηνύ... "Οζν βαζηνύζε αθνύλεηε ζηά ρέξηα ηνπ ηήλ αίγίδα ό Φνίβνο Απόιισλ, ζ' όιν απηό ηό δηάζηεκα πεηύραηλαλ ηά βέιε θαί ηνύο δύν ζηξαηνύο θη' έπεθηαλ άλδξεο. Λά ζάλ θνίηαμε θαηά πξόζσπν ηνύο Δαλανύο, κέ ηά γνξγά ηά άινγα, θη έζεηζε ηήλ αίγίδα θη' αθόκε έθώλαμε πνιύ δπλαηά θη' ό ίδηνο, παξάιπζε ηήλ ςπρή ηνπο ζηά ζηήζηα θη' έιεζκόλεζαλ ηήλ αθξάηεηε όξκή ηνπο. Ιη' όπσο δύν ζεξηά ζθνξπίδνπλ έλα πιήζνο βόδηα ή θνπάδη πξόβαηα κεγάιν πέθηνληαο μαθληθά ζηό ζθνηάδη ηεο άζέιελεο λύρηαο, όηαλ ό βνζθόο ιείπε άπό θνληά ηνπο, όκνηα θη' νί Αραηνί άλαλδξα ζθνξπίζηεθαλ γηαηί ό Απόιισλαο ηνύο μεζήθσζε ζέ θπγή θαί ζηνπο Σξώεο θαί ζηόλ "Εθηνξα έδηλε δόμα...» (ΘΚΘΑΔΟ Ο, ζηίρ. 306-311, 318-327).

Είλαη επίζεο βέβαην, όηη ή αίγίο ήηαλ άπό κέηαιιν, άθνύ θαηαζθεπάζζεθε άπό ηόλ "Ηθαηζην. ηό «ΟΛΗΡΘΙΟ ΚΕΞΘΙΟ» ηνύ I. Παληαδίδε («ΕΚΕΤΘΕΡΗ ΙΕΨΘ», Δεθ. 1999) αλαθέξεηαη νηό ιήκκα «ΑΘΓΘ»: «Ούησο έθαιεΐην ή ζθνηεη-

1

κή ηαί θμαενά ημο Γζυξ αζπίξ, ή φπυ ημΰ Ηθαίζημο έη ιεηάθθμο θζθμηεπκδεεΐζα, Ο 308, ηαί ιέ 100 πνοζμφξ εοζζά-κμοξ ημζιδεεΐζα «εζξ θυαμκ ακδνχκ»... Δίκε ηυ ζφιαμθμκ ηδξ εοέθθδξ ηαί ηαηαζβίδμξ. (Πανάβεηαζ είηε έη ημο ασλ ηαί ζδιαίκεζ δένια αίβυξ, δζυηζ χξ ημζαφηα είημκζηχξ έθακηάγμκημ ηά ζημηεζκά κέθδ, είηε έη ημτ άσλ = ηαηαζβίξ, αιθμηένςκ έη ημΰ άΐζζς παναβμιέκςκ)...»

ηυ ζδιείμ αοηυ δοκάιεεα κά δζαηοπχζςιε ηήκ έλδξ ζμαανή ηαί πεζζηζηή άπμρζ: Μήπςξ ιεηαλφ ηχκ ζενχκ υπθςκ ηά υπμζα

πνδζζιμπμζήεδηακ εκακηίμκ ηςκ ζενυζοθςκ Πενζχκ ηαί Κεθηχκ αημφξ

Γεθθμφξ, ήηακ, ηαηά ηφνζμ θυβμ, ή αίβίξ; Βθέπμιε ηζ έδχ εεμί ηαί διίεεμζ

(ημπζημί ήνςεξ) κά επειααίκμοκ ηαί κά θαιαάκδ πχνα ηαί ζηίξ δφμ

πενζπηχζεζξ, ιζά οπενθοζζηή, εάθεβε ηακείξ, ζφβηνμοζζ, εκ ιέζς αζθκίδζςκ

ανμκηχκ, ηεναοκχκ, ηαί ηαηαζβίδςκ. Μήπςξ αηυιδ ή αίβίξ

έπνδζζιμπμζήεδ ηαί εκακηίμκ ηχκ ζενυζοθςκ Φθεβοχκ ηαί ζδίςξ ηαηά ημτ

ααζζθέα ημοξ Φυναακημξ πμφ ηάδηε ζηήκ εέζζ Γνουξ ή Σνεζξ Κεθαθαί ημτ

Κζεαζνχκμξ απυ θςηζά πμφ ήθεε απυ ηυκ μονακυ ηαί ηήκ μπμία ελαπέθοζε

υ Απυθθςκ, υ υπμζμξ, χξ βκςζηυκ, πνδζζιμπμζμφζε ηήκ αζβίδα, δακεζγυ-

ιεκμξ αοηήκ απυ ηυκ παηένα ημο Γία;

Θά πνέπεζ κά ακαθένμοιε ηαί ιζά άθθδ, μιμθμβμοιέκςξ εηπθδηηζηή ζδζυηδηα ηδξ αζβίδμξ: "Οηακ υ Άπζθθεφξ έζενκε ηυ πηχια ημτ "Δηημνμξ άπυ ηυ άνια ημο, «υ 'Απυθθςκ ζπθαβπκζ-γυηακ ηυκ άκδνα, άκ ηαί πεεαιέκμκ, ηζ' έδζςπκε άπυ ηυ ημνιί ημο ηάεε παναιυνθςζδ, ΥΧ μθυηθδνμ ηυκ ζηέπαγε ιέ ηήκ πνοζή ημο αζβίδα, ιήπςξ ηυκ βδάνδ, υπςξ ηυκ έζενκε εηείκμξ» (ημσμ δ' 'Απυθθςκ πάζακ άεζηείδκ άπεπε πνμΐ, θχη' έθεαίνςκ ηαί ηε-εκδυηα πεν· πενί δ' αίβίδζ πάκηα ηάθοπηεκ πνοζείδ, σκα ιή ιζκ άπμδνΰθμζ έθηοζηάγςκ, ΙΛΙΑΓΟ Ω, ζηίπ. 18-21).

Ό Θευδςνμξ 'Αλζχηδξ ζηυ αζαθίμ ημο «ΑΡΓΩ» οπμζηδνίγεζ ιεηαλφ άθθςκ βζά ηήκ αζβίδα ηά έλδξ: Συ ιοζηήνζμ ηήξ Αζβίδαξ (πέπθμο, ζημθήξ) βίκεηαζ πζυ ηαηακμδηυ, υηακ παναηδνήζμοιε ηυ ηεθεημονβζηυ ημτ πέπθμο ηήξ Αεδκάξ, ζηήκ εμνηή ηχκ Πα-καεδκαίςκ. Ή ηεθεηή ημτ πέπθμο πνμδβεΐημ ηχκ 'Αννήηςκ ιο-ζηδνίςκ ηαί ηυ πέπθμ ηαηαζηεοαγυηακ άπυ ιαθθί, πνυξ άκά-ικδζζ ημΰ Χνοζυιαθθμο δέναημξ. ηυ ηέθμξ ζέ ιία ζοιαμθζηή

2

ί'κένβεζα ημο ζοκδέζιμο ημο πέπθμο ιέ ηυ δθζαηυ πθμίμ, ηυ ηνειμφζακ ζηυκ ζζηυ ημο πθμίμο ηδξ πμιπήξ, ηυ υπμζμ ακέααγακ ζηδκ Άηνυπμθζ ιέ εζδζηά ακορςηζηά ιδπακήιαηα.

Δίκαζ ακαβηαίμ υιςξ κά έπακέθεςιε εζξ ηά ημο Σνςσημΰ πμθέιμο, δζυηζ αοηυξ, υπςξ ηαεέκαξ ακηζθαιαάκεηαζ, δεκ ήηακ έκαξ ζοκδεζζιέκμξ πυθειμξ, άθμτ ζέ αοηυκ έθααακ ιένμξ εεμί ηαί ζοκέαδζακ ανηεηά πανάδμλα. "Οπςξ ακεθένεδ πνμδβμοιέκςξ έκα πνοζυ ζφκκεθμ πενζέααθθε ηυκ Απζθθέα υηακ θμνμτζε ηδκ αζβίδα ηαί επίζδξ έκα άθθμ κέθμξ έηάθοπηε ηυκ Απυθθςκα βφνς άπυ ημοξ χιμοξ ημο, υηακ ηζ αοηυξ έθενε ηήκ αζβίδα. Συ πανάδμλμ αοηυ κέθμξ, ηυ ζοκακημφιε ηαί ζέ άθθα βεβμκυηα ημφ Σνςζημφ πμθέιμο. "Οηακ υ Γζμιήδδξ έηναοιάηζζε ηήκ... Αθνμδίηδ (ζημοξ ηναοιαηζζιμφξ... ηςκ εεχκ εά ακαθενεμφιε έκ ζοκεπεία) ηαί πνμζπάεδζε κά ζημηχζδ ηυκ βζυ ηδξ Αζκεία, ηυηε «ηυκ έζςζε υ Φμίαμξ Απυθθςκ ζηεπάγμκηαξ ημκ ιέ ιζά ιαφνδ ηαηαπκζά (ιέ έκα ιαφνμ ζφκκεθμ) ιήκ ηυκ πηοπήζδ ηάπμζμξ άπυ ημφξ Γακαμφξ, πμΰπμοκ ηά βνήβμνα άθμβα, ιέ ηυ ημκηάνζ ημο ζηά ζηήεδ ηαί ημφ πάνδ ηήκ γςή» (ηαί ηυκ ιέκ ιεηά πενζίκ ένφζαημ Φμίαμξ Απυθθςκ ηοακέδ κεθέθδ, ιή ηζξ Γακαχκ ηαποπχθςκ παθηυκ έκί ζηήεεζζζ ααθχκ έη εοιυκ έθμζημ, ΙΛΙΑΓΟ Δ, ζηίπ. 344-346).

Ό Φμίαμξ Απυθθςκ επειααίκεζ ηαί πάθζ, υηακ υ Πάηνμηθμξ έθυκεοζε ημφξ Σνχεξ ηαί ζημνπμφζε ηυκ υθεενμ ζέ αοημφξ. ηνέθεηαζ εκακηίμκ ημφ ήνςμξ χξ έλδξ: «ζηεπαζιέκμξ ι' έκα ποηκυ ζφκκεθμ (ήένζ βάν πμθθή ηεηαθοιιέκμξ) ήθεε ηαί ηυκ ζοκάκηδζε- ηαί ζηάεδηε πίζς ημο ηαί ημφ πηφπδζε ιέ ηήκ παθάιδ ηήκ νάπδ ηαί ημφξ πθαηζμφξ ημο χιμοξ, πμφ ηά ιάηζα ημο ζηνζθμβφνζζακ. Κζ' άπυ ηυ ηεθάθζ ημο έννζλε ηάης ηυ ηνάκμξ υ Φμίαμξ Απυθθςκ ηζ' υπςξ ηοθζυηακ ιπνμξ ζηά πυδζα ηςκ άθμβςκ ηυ πνμζςπζδμθυνμ ηνάκμξ άπμθυβαε, ηζ' μί ηνίπεξ πμφ 'πε ημφ σππμο ιμθφκεδηακ άπυ ηά αίιαηα ηαί ηίξ ζηυκεξ· πνίκ αέααζα δέκ ήνιμγε κά ιμθφκεηαζ άπυ ηίξ ζηυκεξ ηυ ηνάκμξ αοηυ, άθθά πνμθφθαβε ηυ ηεθάθζ ηαί ηυ βθοηυ ιέηςπμ εκυξ εείμο ακδνυξ, ημφ Απζθθέα- ηαί ηυηε υ Γίαξ ηυ 'δςηε ζηυκ "Δηημνα κά ηυ θμνή ζηυ ηεθάθζ ημο, βζαηί έθεακε ή χνα ημφ παθαζιμφ ημο. Κζ' υθμ ηυ ημκηάνζ ηυ ιαηνυζηζμ έζπαζε ζηά πένζα ημο, ηυ αανφ, ηυ ιεβάθμ ηαί ζηένεμ, ηυ έθςδζαζιέκμ ιέ παθηυ- ηζ άπυ ημφξ χιμοξ ημο έπεζε πάις ιέ ηυ θμονί ή αζπίδα... ημφ 'θοζε ηαί ηυκ

1

εώναηα ό βζόξ ημο Δία ααζζθζάξ 'Απόθθςκ ηαί ημΰ 'νεε ζύβποζδ ζηό ιοαθό ηαί πανέθοζακ ηάης ηά θαιπνά ιέθδ ημο, ηζ' έιεζκε έηεαιαμξ...» (ΙΛΙΑΔΟ Π, ζηίπ. 788-806).

Έηημξ άπό ηό πενίενβμ αοηό κέθμξ ιέ ηό όπμζμ έηαθύπηεημ ό 'Απόθθςκ έπμιε κά παναηδνήζςιε ηαί ηά έλδξ: Γζά κά κζηδεή ηαί κά θμκεοεή ό Πάηνμηθμξ, έπνεπε κά έπέιαδ ό Φμίαμξ, έκαξ εεόξ, άθμΰ ηά όπθα ηαί ηήκ πακμπθία πμύ είπε ό Πάηνμηθμξ ζέ αοηή ηήκ θάζζ ηδξ ιμζναίαξ ζοβηνμύζεςξ, άκδηακ ζηόκ Απζθθέα ηαί ήζακ ηά

δώνα πμύ είπακ ηάκεζ μί μονάκζμζ εεμί ζηόκ παηένα ημκ Πδθέα ηαηά ημοξ

βάιμοξ ημο ιέ ηήκ Θέηζδα...

Μεηά ηόκ θόκμ ημύ Παηνόηθμο άπό ηόκ 'Έηημνα ηαί ιέ ηήκ αμήεεζα ημΰ εεμύ Απόθθςκμξ, βύνς άπό ηήκ ζμνό ημο θίθμο ημΰ Άπζθθέςξ, δζελήβεημ ιζά ζθμδνή ζύβηνμοζζξ ιεηαλύ ηςκ Απαζώκ ηαί ηςκ Σνώςκ. Αοηήκ ηήκ θοζζώδδ ιάπδ πνμεηάθεζε ή βθαοηώ-πζξ Αεδκά ηαί ζδμύ πώξ: «Πάθζ πάκς άπό ηόκ Πάηνμηθμ είπε άπθςεή ιάπδ θοζζώδδξ, θμαενή, πμύ δάηνοα βέκκδζε πμθθά, βζαηί άκαρε ή Αεδκά ηήκ θζθμκεζηία άπό ηόκ μονακό ηαηεααίκμκηαξ· βζαηί ηήκ έζηεζθε ό ανμκηόθςκμξ Δίαξ κά λεζδηώζδ ημύξ Δακαμύξ- ηί άθθαλε δά ή βκώιδ ημο. Κζ' όπςξ άπό ηόκ μονακό ηεκηώκεζ ό Δίαξ ηό θςηεζκό ηόλμ ημο βζά ημύξ ακενώπμοξ, κά βίκδ ζδιάδζ ή πμθέιμο ή παβενμύ πεζιώκα, πμύ παύεζ θοζζηά ημύξ ακενώπμοξ πάκς ζηήκ βδ άπό ηά ένβα ημοξ, ηαί εθίαεζ ηά ενέι-ιαηα, όιμζα ηζ' αοηή ιέ θςηεζκό κέθμξ άθμΰ ζηεπάζηδηε (ώξ ή

πμνθονέ]] κεθέθδ ποηάζαζα έ αοηήκ), πώεδηε ζηό πθήεμξ ηςκ Απαζώκ ηαί λάκαρε ηάεε άκδνα» (ΙΛΙΑΔΟ Ρ, ζηίπ. 543-552).

"Εκα άθθμ πανάδμλμ ζοιαάκ ημύ Σνςζημύ πμθέιμο ήηακ ή μιίπθδ

πμύ έζηέπαγε ημύξ Απαζμύξ ηαί ηά άθμβα ημοξ ηαί πμύ δεκ ημύξ επέηνεπε

ηήκ μναηόηδηα ηαί ηήκ δοκαηόηδηα ηήξ ιάπδξ. Ό Αίαξ ό Σεθαιώκζμξ ακαθμβζγόιεκμξ ηό πμζμξ εά άκαβ-βείθδ ζηόκ Απζθθέα ηόκ εάκαημ ημύ αδεθθζημύ ημο θίθμο Παηνόηθμο έθεβε ηά έλδξ: «Άιπμηε κά ανζζηόηακ έκαξ ζύκηνμθμξ, πμύ κά πήβαζκε βνήβμνα κά άκαββείθδ αοηά ζηόκ βζό ημΰ Πδθέα, βζαηί δέκ πζζηεύς πώξ άημοζε αοηόξ ηήκ εθζαενή είδδζδ, όηζ πάεδηε ό αηνζαόξ θίθμξ ημο. Αθθά πμοεεκά δέκ ιπμνώ κά ζδώ ηέημζμκ άπό ημύξ Απαζμύξ· βζαηί ζηεπάγμκηαζ ιέ μιίπθδ

όιμζα ηαί αοημί ηαί μί ίππμζ ημοξ (ήένζ βάν ηαηέπμκηαζ όιςξ αοημί ηε ηαί

ίππμζ). Αθθά παηένα Δία, απάθθαλε άπό ηήκ όιί-

2

πθδ ημύξ βζμοξ ηςκ Απαζώκ, ηαί ηάιε αζενία, ηαί δώζε κά ζδμύιε ιε ηά ιάηζα ιαξ· ηζ' άκ βίκδ θώξ παθάθζ, άξ ιαξ ηαηαζηνέ-ρδξ, άθμύ δά ζμο 'καζ εοπάνζζημ έηζζ». Αοηά είπε, ηζ' ό παηέναξ ηόκ πόκεζε, πμύ 'ποκε δάηνοα- ηζ' εοεύξ ζηόνπζζε ηζ' απμιάηνοκε ηδκ μιίπθδ ηζ' έθαιρε άπό πάκς ό ήθζμξ ηζ' αηόια έθά-κδηε όθδ ή ιάπδ (...αύηίηα δ' ήένα ιεκ ζηέδαζεκ ηαί άπώζεκ όιίπθδκ, ήέθζμξ δ' έπέθαιρε, ιάπδ δ' έπί πάζα θαάκεδ·)...» (ΙΛΙΑ-ΔΟ Ρ, ζηίπ. 640-650).

Επίζδξ αθέπμιε όθμοξ ημύξ εεμύξ κά θμνμύκ όπςξ ακαθένεζ ό "Οιδνμξ, βύνς άπό ημύξ ώιμοξ ημοξ «ζύκκεθμ αδζαπέναζημ»: ηδκ ναρςδία Τ ηδξ Ίθζάδμξ, ό εεσηόξ πμζδηήξ ακαθένεζ όηζ ό Πμζεζδώκ ηαί μί άθθμζ εεμί έηάεζζακ ζηά Ηνάηθεζα ηείπδ ηδξ Σνμίαξ ηαί πενζεαθήεδζακ ζημοξ ώιμοξ ζύκκεθμ αδζαπέναζημ («"Εκεα Πμζεζδάςκ ηαη' άν' έγεημ ηαί εεμί άθθμζ, άιθί δ' άν' άννδηημκ κεθέθδκ ώιμζζζκ έζακημ»).

Έ είκαζ θμζπόκ ή κεθέθδ αοηή; "Επεζ ζπέζζ ιέ ηήκ αζβίδα ή ιέ ηάπμζμ άθθμ ζενό όπθμ;

Ό ααζζθεύξ ηδξ Πύθμο Νέζηςν ελζζημνώκηαξ ζηόκ Πάηνμηθμ ηά παθαζά ηαημνεώιαηα ημο ηαηά ηόκ πόθειμ ιεηαλύ Ποθίςκ ηαί Ηθείςκ (Έπεζώκ), ακαθένεηαζ, ιεηαλύ άθθςκ, ηαί ζηήκ εαοιαζηή ζςηδνία ηώκ δζδύιςκ βζώκ ημύ "Αηημνμξ, άπό ηόκ Πμζεζδώκα. Οί δίδοιμζ αοημί, ό Εκνκημξ ηαί ό Κηέαημξ ακαθενόιεκμζ άθθμηε ιέ ηό παηνςκοιζηό ημοξ Άηημνίςκε (ζηόκ δοζηό ανζειό), άθθμηε δέ ιέ ηό ιδηνςκοιζηό ημοξ Μμθίμκε ήζακ βζμί ημύ Άηημνμξ, βζμύ ημύ Αίμθίδμο Αδσόκμξ ηαί ηδξ Μμθζόκδξ, ή (ποηήξ ηαί ημύ Πμζεζδώκμξ. Είπακ ελαζνεηζηή ζςιαηζηή δζάπθα-ζζ ηαί ήζακ ήνςσηώηαημζ14.

Ό Νέζηςν θμζπόκ ακαθένεζ: «Θά ζηόηςκα θμζπόκ ημύξ δύμ Μμθίμκεξ, πμύ άπό ημύ "Αηημνα ηναηάκε ηήκ βεκζά, άκ δέκ ημύξ έζςγε άπό ηόκ πόθειμ ό παηέναξ ημοξ, ό ιεβαθμηνάημναξ ημ-ζιμζείζηδξ (δδθαδή ό Πμζεζδώκ) ζηεπάγμκηαξ ημοξ ιέ ποηκή

14. Οί ιεηαβεκέζηενμζ ημύ Όιδνμο πμζδηαί παναδέπμκηαζ όηζ μί Άηημ-νίςκε ήζακ εκςιέκμζ ζέ έκα μώια ιέ δύμ ηεθαθέξ, ηέμμενζξ ηενάζηζμοξ αναπίμκεξ ηαί ηέζζενα πόδζα ηαί δηζ έβεκκήΟδμακ άπό αζδιέκζμ αοβό άπό ηόκ Πμζεζδώκα ηαί ηήκ Μμθζόκδ, όπςξ ζοκέαδ ηαηά ηόκ ζπεηζηό ιύεμ ιέ ημύξ Λζμζημύνμοξ.

μιίπθδ» (ΙΛΙΑΓΟΣ Λ, ζηίπ. 750-753). Τδκ μιίπθδ αφηδ, αοηήκ ηήκ ηαηαπκζά ή ζημηεζκζά, πμφ υ "Οιδνμξ ακαθένεζ ιέ ηίξ θέλεζξ άήν,

κεθέθδ ηαί άπθφξ, ηήκ αθέπμιε ηαί μέ ηάπμζα πενζζηαηζηά ηδξ «Οδφζζεζαξ».

"Οηακ υ ααζζθεφξ ηδξ Ιεάηδξ έκαοάβδζε ζηήκ πχνα ηςκ Φαζάηςκ, ηήκ μπμία ή Αιενζηακίδα ανπαζμθυβμξ Έκνζέηηα Μέν-ηγ ημπμεεηεί ζηυ ακαημθζηυ (αηθακηζηυ) ηιήια ηςκ ΗΠΑ, ή Αεδκά έπνμζηάηεοζε ηυκ Όδοζζέα ζηεπάγμκηαξ ημκ ιέ ιζά μιίπθδ. Ακα-θένεζ υ "Οιδνμξ (ΟΓΥΣΣΔΙΑΣ δ, ζηίπ. 14-17): «Καί ηυηε εηίκδζε υ Όδοζζέαξ κά πάδ ζηήκ πυθδ ηζ μθυβονα ημο ή Αεδκά ιζά ζημηεζκζά ζημνπμφζε άπυ αβάπδ πνυξ ηυκ Όδοζζέα, βζαηί θμαυ-ηακε ιήπςξ ηυκ ζοκάκηδζδ ηακέκαξ άπυ ημφξ ιεβαθυηανδμοξ Φαίαηεξ ηαί ηυκ πεζνάλδ ιέ θυβζα ηαί ηυκ ένςηήζδ πμζμξ είκαζ».

Καί θίβμ πζυ ηάης: «Αοηυκ θμζπυκ μί Φαίαηεξ, μί λαημοζιέκμζ καοηζημί, δέκ ηυκ ηαηαθάααζκακ ηαεχξ πενκμφζε ακάιεζα ημοξ ιέζ' ζηήκ πυθδ- βζαηί δέκ άθζκε (κά ηυκ δμφκ) ή υιμνθυ-ιαθθδ, ή θμαενή εεά, πμφ, άπυ ηήκ ιεβάθδ αβάπδ πμφ έκμζςεε ιέζα ηδξ βζ' αοηυκ, ζημνπμφζε βφνς ημο εεσηυ ζημηάδζ» («άπθφκ εεζπεζίδκ», ΟΓΥΣΣΔΙΑΣ δ, 39-42).

Αοηυ θμζπυκ ηυ εεσηυ ζημηάδζ, ή εεσηή μιίπθδ δέκ ειπυδζγε ηυκ Όδοζζέα κά δζαηνίκδ ηί εονίζηεηαζ βφνς ημο. Βαδίγμκηαξ πνυξ ηυ ακάηημνμ ημφ Αθηζκυμο υ ααζζθεφξ ηδξ Ιεάηδξ έαθεπε ηαηάπθδηημξ (άναβε βζαηί;) ηυ θζιάκζ, ηά ηανάαζα ηά ζοιιεηνζηά, ημφξ ζοβηεκηνςιέκμοξ ήνςεξ ηαί ηά ιεβάθα ορδθά ηείπδ... (ζηίπ. 43-45).

Καί πχξ δζαθφεδηε ή μιίπθδ αοηή, ηυ εεσηυ αοηυ ζημηάδζ; Ιδμφ πχξ: «πνμπχνδζε θμζπυκ υ πμθοααζακζζιέκμξ εεσηυξ Όδοζζέαξ ιέζα άπυ ηυ ιέβανμ ζηεπαζιέκμξ ιέ πμθθή μιίπθδ, πμφ ή Αεδκά ηήκ είπε πφζεζ μθυβονα ημο, χζπμο έπθδζίαζε ηήκ Ανήηδ ηαί ηυκ Αθηίκμμ ηυκ ααζζθζά. Έααθε ηά πένζα ημο υ Όδοζζέαξ βφνς άπυ ηά βυκαηα ηδξ Ανήηδξ ηαί ηυηε πζά ή εεσηή μιίπθδ δζαθφεδηε πνυξ ηήκ ακηίεεηδ ιενζά. Κζ' εηείκμζ έιεζκακ άθςκμζ, ηαεχξ εΐδακ ηυκ λέκμ ζηυ παθάηζ...» (ΟΓΥΣΣΔΙΑΣ δ, ζηίπ. 139-145).

"Οηακ πάθζ υ Όδοζζεφξ ιέ ημφξ άκδνεξ ημο, έθεακε ζηήκ πχνα ηχκ Κοηθχπςκ, ηάπμζμ εεσηυ ζημηάδζ έηάθοπηε ηά πθμία ημο. Αοηυ υιςξ ηυ εεσηυ ζημηάδζ, ή εεσηή μιίπθδ ειπυδζγε ηυκ ααζζθέα ηήξ Ιεάηδξ ηαί ημφξ άκδνεξ ημο κά δμφκ πμφ θεάκμοκ:

2

«...ηάπμζμξ εευξ ιαξ χδδβμφζε ιέζα ζηυ ζημηάδζ ηδξ κφπηαξ, βζαηί δεκ είπαιε θςξ κά αθέπμοιε- επεζδή ήηακ βφνς άπυ ηά πθμία ιζά ζημηεζκζά ποηκή, ηζ' μφηε θεββάνζ θχηζγε άπυ ηυκ μονακυ, πανά ήηακε ζηεπαζιέκμ ιέ ζφκκεθα. Τυηε ηακέκαξ δέκ είδε ηυ κδζί (ηςκ Κοηθχπςκ) ιέ ηά ιάηζα ημο μφηε είδαιε ηά πεθχνζα ηφιαηα πμφ ένπμκηακ ηοθζζηά πνυξ ηήκ ζηενζά, πνμημφ ανάλμοιε ηά βενά ηανάαζα...» (ΟΓΥΣΣΔΙΑΣ ζ, ζηίπ. 142-148).

Έπί ημφ απμζπάζιαημξ αοημφ ηδξ Όδοζζείαξ εά πνέπεζ κά παναηδνήζςιε ηά ελήξ: Γέκ πνυηεζηαζ ζηήκ πενίπηςζζ αφηδ κά πνδζζιμπμζήηαζ άπυ ηυκ Όδοζζέα ηάπμζμ «υπθμ», ηάπμζα «δφ-καιζξ», άθθά πνυηεζηαζ βζά ηάπμζα άθθδ «δφκαιζ» πμφ δέκ ήηακ εοιεκήξ πνυξ ηυκ ααζζθέα ηήξ Ιεάηδξ. Ή «δφκαιζξ» αοηή ζοκηεθεί ζηήκ δδιζμονβία ιζάξ ποηκήξ μιίπθδξ, πμφ δέκ επζηνέπεζ ηήκ μναηυηδηα ηαί πμφ πνμλεκεί ηήκ απχθεζα ημφ έθεβπμο ηςκ εαθαζζίςκ μδχκ ζημοξ ηαλεζδεφμκηεξ. Μπμνμφιε κά δζαηοπχζμοιε έδχ ηήκ ημθιδνή πζεακυηδηα ηυ πακάνπαζμ αοηυ πανάδμλμ βεβμκυξ κά ζοκέαδ ζηήκ εαθάζζζα πενζμπή ημφ «Τνζβχκμο ηχκ Βενιμφδςκ».

"Οηακ υ Όδοζζεφξ έθεαζε ζηήκ Ιεάηδ, υπςξ ακαθένεζ υ "Οιδνμξ δέκ ηυ ακηεθήθεδ, βζαηί ή εεά Αεδκά έποζε βφνς ημο μιίπθδ... Γνάθεζ υ εεσηυξ πμζδηήξ: «Ό δ' έβνεημ δΐμξ Όδοζζεφξ εΰδςκ έκ βαίδ παηνςΐδ, μοδέ ιζκ έβκς, ήδδ δήκ άπεχκ πενί βάν <ηε μί> εευξ ήένα πεφεκ [Παθθάξ Άεδκαίδ, ημφνδ Γζυξ, υθνα ιζκ αοηυκ άβκςζημκ ηεφλεζεκ έηαζηα ηε ιοεήζαζημ, ιή ιζκ πνίκ άθμπμξ βκμίδ αζημί ηε θίθμζ ηε, πνίκ πάζακ ικδζηήναξ τπενααζίδκ άπμηΐζαζ...]» (ΟΓΥΣΣΔΙΑΣ κ, ζηίπ. 187-193). Γδθαδή: Ό εεσηυξ Όδοζζέαξ πάθζ πμφ ημζιυηακ πάκς αηά παηνζηά ημο πχιαηα λφπκδζε, ιά δέκ ηά ακαβκχνζζε, άθμφ έθεζπε ηυζα πνυκζα ιαηνζά- βζαηί ή εεά έποζε μθυβονα ημο ηαηαπκζά [ή Παθθάδα Αεδκά, ημφ Γία, ή ηυνδ, βζά κά ηυκ ηάκδ αβκχνζζημ ηαί βζά κά ημφ πή ηυ ηαεεηί, ιήπςξ πνμθάαδ ηαί ηυκ ακαβκχνζζδ ή βοκαίηα ημο ηζ' μζ πμθίηεξ ηαί μί θίθμζ, πνμημφ κά λεπθδνχζμοκ μί ικδζηήνεξ ηάεε ημοξ έβηθδια...]»

"Δκα ζενυ «υπθμ» ηχκ αεακάηςκ εεχκ, ιέ ηυ υπμζμ, υηακ, ηάπμζμξ ηυ θμνμφζε, βζκυηακ αυναημξ ήηακ ή πενίθδιδ πενζηε-θαθαία ημφ "Αδμο, ή "Ασδμξ ηκκή, υπςξ (μκμιαγυηακ. Ήηακ οπεναμθζηά ιαφνδ ηαί εσπε ηήκ ζδζυηδηα κά δζαπέδ έκα ζημηεζκυ

1

κέθμξ ηυζμ ποηκυ ηαί παπφ, χζηε κά ηαθφπηδ ηεθείςξ αοηυκ πμφ ηδκ

έθμνμτζε ηαί κά ηυκ ηαεζζηά αυναημ. "Οιςξ αοηυξ πμφ ηδκ θμνμτμε, δζέηνζκε ηαεανά ημφξ άθθμοξ. Τά πενί Άσδμξ ηοκήξ (δδθαδή ηδξ πενζηεθαθαίαξ ημο "Αδμο) ακαθένμκηαζ χξ έλδξ ζηδκ «Βζαθζμεήηδ» ημτ Απμθθμδχνμο (Βζαθίμκ Ημκ, παν. 6 ηαί 7, ιεηάθναζζξ ζοκενβάημο «ΖΙΗΟΥ» ηυιμξ Β' εβηοηθμπαίδεζαξ «ΖΙΗΟΥ» ζεθ. 185):

«"Οηακ έιάπμκημ αοημί (δδθαδή μί εεμί ημτ Όθφιπμο εκακηίμκ ημτ Θνυκμο ηαί ηςκ Τζηάκςκ), έπί ιίακ δεηαεηίακ, ή Γδ έδςζε πνδζιυκ εζξ ηυκ Γία υηζ εά κζηήζδ έάκ έπδ ζοιιάπμοξ ημο εηείκμοξ, πμο ήζακ ηαηαααναενςιέκμζ εζξ ηυκ Τάνηανμκ (δδθαδή ημφξ Θφηθςπαξ). Τυηε υ Εεφξ έθυκεοζε ηήκ Θάιπδκ (δδθαδή ηυ ιαφνμ πηενςηυ ηέναξ ημτ "Αδμο), ή μπμία έθνμφνεζ ημφξ δεζιχ-ηαξ, έθοζε ηά δεζιά ηςκ ηαί ημφξ άπδθεοεένςζεκ. Όπμηε μί Θφηθςπεξ έδχνζζακ εζξ ιέκ ηυκ Γία ηήκ άζηναπήκ, ηήκ ανμκηήκ ηαί ηυκ ηεναοκυκ, εζξ δέ ηυκ Πθμφηςκα ιίακ πενζηεθαθαίακ άπυ δένια ζηφθμο, ηαί εζξ ηυκ Πμζεζδχκα εκα ιεβάθμ ηαιάηζ ιέ ηνεζξ αίπιάξ (ηνίαζκακ). Αθμφ θμζπυκ χπθίζεδζακ μί εεμί ιέ ημζαφηα υπθα έκίηδζακ ημφξ Τζηάκαξ, ημφξ έθοθάηζζακ εζξ ηυκ Τάνηανμκ, έημπμεέηδζακ θνμονμφξ ηςκ ημφξ Έηαηυβπεζναξ, έκχ μί ίδζμζ έννζρακ ηθήνμκ βζά ηήκ έλμοζίακ ημφ ηυζιμο, έθαπε δέ εζξ ηυκ Γία ηυ ααζίθεζμκ ημφ μονακμφ, εζξ ηυκ Πμζεζδχκα ή δοκαζηεία ηδξ εαθάζζδξ ηαί εζξ ηυκ Πθμφηςκα ή ηονζανπία ημφ αδμο».

Έκ ημφημζξ υ Πθμφηςκ, υπςξ θαίκεηαζ, δέκ έπνδζζιμπμίδζε ιυκμκ υ ίδζμξ ηήκ πενζηεθαθαία, άθθά ηήκ έδάκεζγε ηαί ζέ άθθμοξ εεμφξ. Πνάβιαηζ υ ίδζμξ Απμθθυδςνμξ, πμφ πενζβνάθεζ ηήκ θμαενή ηζηακμιαπία, ημκίγεζ ιεηαλφ άθθςκ υηζ «υ Ένιδξ θμνχκηαξ ηήκ πενζηεθαθαία ημτ "Αδμο έθυκεοζε ηαηά ηήκ ιάπδ ηυκ βίβακηα Ηππυθοημ» (Απμθθυδ. Βζαθ. Ημκ, 38). Δπίζδξ ηαί ή εεά Αεδκά έθυνεζε ηήκ «"Ασδμξ ηοκέδκ» βζά κά ελαπάηδζδ ηυκ "Ανδ: «αφηάν Αεήκδ δφκ Άσδμξ ηοκέδκ, ιή ιζκ σδμζ υανζιμξ (θμαενυξ) Άνδξ» (Ίθζάδμξ Δ, ζηίπ. 844-845).

Φνήζζ ηδξ ιαβζηήξ πενζηεθαθαίαξ ημτ "Αδμο είπε ηάκεζ ηαί υ Πενζεφξ υηακ έθυκεοζε ηήκ Κέδμοζα, βζά κά είκαζ αυναημξ ηαί κά βθοηχζδ άπυ ηήκ ηαηαδίςλζ ηςκ άθθςκ Γμνβυκςκ. Ώξ έλδξ πενζβνάθεζ ηήκ ηνμιενή Άσδμξ ηοκήκ υ Ζζίμδμξ: «δεζκή δέ πενί ηνμηάθμζζζ άκαηημξ ηεση' Άσδμξ ηοκέδ κοηηυξ γυθμκ αίκυκ έπμο-

2

ζα» [(βφνς δέ άπυ ημοξ ηνμηάθμοξ ημφ ααζζθέςξ είκαζ πνμζαν-ιμζιέκδ ή ηνμιενή πενζηεθαθαία ημΰ "Αδδ, ιαφνδ ζάκ ηυ θνζηηυ ζημηάδζ ηδξ κφπηαξ, («Αζπίξ Ζναηθέμοξ», ζηίπ. 226-227)].

Σηυ ζδιείμ αοηυ είιαζ οπμπνεςιέκμξ κά εέζς έκα πμθφ ζμ-ίίανυ γήηδια, επζηαθμφιεκμξ ηυ βκςζηυ «πείναια ηδξ Φζθαδέθθεζαξ». Υπάνπεζ ή αζθαθήξ πζεακυηδξ, ή ιάθθμκ, ή αεααζυηδξ υηζ μί

Αιενζηακμί βκςνίγμοκ ηυκ ιοζηζηυ ηνυπμ ιέ ηυκ υπμζμκ μί "Δθθδκεξ Θεμί

ηαί μί εοκμμφιεκμζ ημοξ ηαείμηακημ αυναημζ.

Θαζ ζδμφ πχξ απμδεζηκφεηαζ αοηή ή αεααζυηδξ, άκ υπζ πεπμί-Οδζζξ: Ό δυηηςν Κάκζμκ Βαθεκηάσκ, γςμθυβμξ, ανπαζμθυβμξ ηαί ςηεακμβνάθμξ είπε επακεζθδιιέκςξ ζοκακηήζεζ ηυκ δυηημνα Ίγήζζαπ, δζάζδιμ επζζηήιμκα ηαί αζηνμκυιμ, πμφ είπε θά-ίίεζ ιένμξ ζηυ «Πείναια ηδξ Φζθαδέθθεζαξ». "Αξ δμφιε θμζπυκ ηί είπε πή βζά ηυ Πείναια ηδξ Φζθαδέθθεζαξ: «Αοηυ ήηακ έκα ιοζηζηυ πείναια πμφ εηηεθέζεδηε άπυ ηυ καοηζηυ ηςκ ΖΠΑ ηυ 1943 ζηήκ Φζθαδέθθεζα ηαί ζηήκ εάθαζζα. Σημπυξ ημο ήηακ κά έθέβλδ ηήκ έπίδναζζ εκυξ δοκαημφ ιαβκδηζημφ πεδίμο πάκς ζέ έκα επακδνςιέκμ ζηάθμξ επζθακείαξ. Δπνυηεζημ κά ηυ αάθμοκ ζέ εθανιμβή ιέ ηήκ αμήεεζα ιαβκδηζηχκ βεκκδηνζχκ (απμιαβκδηζζιυξ). Θαί μί παθιζηέξ ηαί μί ιή παθιζηέξ βεκκήηνζεξ εκενβμφζακ έηζζ χζηε πάκς ηαί βφνς άπυ έκα αβηονμαμθδιέκμ ζηάθμξ κά δδιζμονβδεή έκα ηνμιαηηζηυ ιαβκδηζηυ πεδίμ. Τά απμηεθέζιαηα ήζακ ηυ ίδζμ εηπθδηηζηά υζμ ηαί ζπμοδαία, άκ ηαί είπακ αηοπείξ επζπηχζεζξ ζηυ πθήνςια.

"Οηακ ηυ πείναια πνςηάνπζζε κά έπδ έπίδναζζ, πανμοζζάζεδηε έκα εμθυ πνάζζκμ θχξ, ηάηζ πμφ ιμζάγεζ ιέ ηζξ πενζβναθέξ πμφ έπμοιε άπυ ημφξ επζγήζακηεξ άπυ πενζζηαηζηά ζηυ ηνίβςκμ, πμφ ιζθμφκ βζά ιζά θςηεζκή πναζζκςπή μιίπθδ. Σφκημια, μθυηθδνμ ηυ πθμίμ

ήηακ βειάημ απ αοηή ηήκ πνάζζκδ μιίπθδ ηαί ηυ ζηάθμξ ιαγί ιέ ηυ

πθήνςια ημο άνπζζακ κά πάκμκηαζ άπυ ηά ιάηζα εηείκςκ πμφ ανίζημκηακ

ζηήκ δελαιεκή, ιέπνζ πμφ απέιεζκε μναηή ιυκμκ ή ίζαθμξ βναιιή.

Ανβυηενα ακέθενακ υηζ ηυ άκηζημνπζθθζηυ15 είπε έιθακζζεή ηαί πάθζ ζηυ

Λυν-θμθη ηδξ Βζνηγίκζαξ πνάβια πμφ ιπμνεί κά ήηακ απμηέθεζια

15. Πνυηεζηαζ βζά ηυ άκηζημνπζθθζηυ «Ιέςκ» πμφ έδςνήεδ ανβυηενα άπυ ηήκ Αιενζηή ζηίξ Δθθδκζηέξ Έκμπθεξ Γοκάιεζξ.

1

εκυξ δμηζιαζηζημί πθμο αθάκεζαξ, πμφ ζοκεπάβεηαζ έκα θαζκυιεκμ ζπεηζηυ ιέ ηυκ πνυκμ-δζάιεζμ.

'Απυ έκα πνχδκ ιέθμξ ημφ πθδνχιαημξ ακαθένεδηε υηζ ηυ πείναια πέηοπε ζηδκ εάθαζζα ιέ πναβιαηζηή αθάκεζα πεδίμκ

ζθαζνμεζδμτξ ζπήιαημξ πμφ εηηεζκυηακ εηαηυ βοάνδεξ απυ ηάεε πθεονά,

πμφ έδεζπκε ηήκ ημζθυηδηα πμφ βζκυηακ απυ ηυ πθμίμ ζηυ κενυ, αθθά υπζ ηυ

Ιδζμ ηυ πθμίμ. Καεχξ ή δφκαιζ ημΰ πεδίμο εκηάεδηε, ιενζηά απυ ηά ιέθδ

ημτ πθδνχιαημξ άνπζζακ κά έλαθακίγς-κηαζ ηαί έπνεπε κά

λακα-άπμηαθκθεμτκ ιέ επαθή δζά ηδξ αθήξ ηαζ κά λακαβίκμοκ μναηά, ιέ

έκα είδμξ ηεπκζηήξ δζ «επζεέζεςξ ηςκ πεζνχκ»... (Σζάνθξ Μπένθζηγ «Συ Σνίβςκμ ηςκ Βενιμφδςκ»).

Πενζζζυηενεξ θεπημιένεζεξ βζά ηυ ηί ήηακ ηυ πενζαυδημ «Πείναια ηδξ Φζθαδέθθεζαξ» πενζέπμκηαζ ζηυ μιχκοιμ αζαθίμ ημτ Σζάνθξ Μπένθζηγ ηαί Οφίθθζαι Μμφν ηαί είκαζ ελαζνεηζηχξ εκδζαθένμκηα αοηά πμφ ζοκέαδζακ ηυ 1943 ζηά θζιάκζα ηδξ Φζθαδέθθεζαξ ηαί ημΰ Νυνθμθη ηαί εζδζηά υ ηνυπμξ ιέ ηυκ υπμζμ επακαθενυηακ ζηδκ ηακμκζηή ημοξ ηαηάζηαζζ αοημί πμφ είπακ βίκεζ αυναημζ. Ό πνμακαθενεείξ δυηηςν Σξήζζαπ είπε θάαεζ ηάπμζεξ επζζημθέξ άπυ ηάπμζμκ Κάνθμξ Μζβημοέθ 'Αθθέκηε, υ υπμζμξ ακαθενυηακ ζηυ «Πείναια ηδξ Φζθαδέθθεζαξ» ηαί ιζθμφζε βζά εθανιμβή ηδξ εεςνίαξ ημφ Δκζαίμο Πεδίμο.

Ακέθενε ζοβηεηνζιέκα ιεηαλφ άθθςκ ζηήκ επζζημθή ημο: «Μπμνχ κά ζαξ δζααεααζχζς πχξ ηαηάθενακ κά ηάκμοκ εκηεθχξ αυναημ έκα Άκηζημνπζθθζηυ ιαγί ιέ ηυ πθήνςια ημο (Όηηχ-ανζμξ 1943). Συ Πεδίμ επεηηάεδηε ζέ ιζάκ άπυζηαζζ Δηαηυ ιέηνςκ άπυ ηάεε άηνδ ημφ πθμίμο. Δίπε ηυ ζπήια πενίπμο ιζάξ ζθαίναξ βφνς άπυ ηυ άκηζημνπζθθζηυ. Συ ηάεε άημιμ πμφ ανζζηυηακ πάκς ζηυ πθμίμ έπαρε κά αθέπδ ηυκ εαοηυ ημο ηαί ημφξ ζοκηνυθμοξ ημο ηζ είπε ηήκ εκηφπςζδ πχξ πενπαημφζε πάκς ζηυ ηίπμηα. "Οπμζμξ ανζζηυηακ έλς άπυ ηήκ ζθαίνα ημφ ιαβκδηζημφ πεδίμο, δέκ ιπμνμφζε κά δή ηίπμηε άθθμ έλς άπυ ηυ βεκζηυ ζπήια ημφ πθμίμο ζάκ ζέ ποηκή μιίπθδ, έθ' υζμκ αέααζα, ανζζηυηακ ανηεηά ημκηά, ιυθζξ έλς άπυ ηυ πεδίμ. 'Απυ ιεβαθφηενδ απυζηαζδ δέκ ιπμνμφζε κά δή ηίπμηε. Σί άθθμ κά ζαξ πχ ηχνα; Απθμφζηαηα: "Οπμζμξ απμθάζζζε κά απμηάθορδ αοηή ηήκ πθδνμθμνία, παναηηδνίζεδηε ηνεθθυξ. Οί ιζζμί άπυ ημφξ αλζςιαηζημφξ ηαί ηυ πθήνςια ημφ ζηάθμοξ είκαζ ζήιενα ηνεθ-

2

θμί. Μενζημί αηυιδ ζήιενα (13 Ιακμοανίμο 1956) λακαβίκμκηαζ αυναημζ, ακ δεκ οπμαθδεμφκ ζέ εζδζηή επζζηδιμκζηή εεναπεία. Κζ αοηή είκαζ ιζά θμαενή ειπεζνία. Γζαηί πνέπεζ κά λακαημθθή-ζμοκ, ιέ άθθα θυβζα «Ν' ΑΠΟΚΣΗΟΤΝ ΚΑΙ ΠΑΑΙ ΣΟ ΩΜΑ ΣΟΤ». Έκαξ

άκενςπμξ πμφ βίκεηαζ έηζζ αυναημξ, δεκ ιπμνεί κά έπζζηνέρδ ζηδκ

ηακμκζηή ημο ηαηάζηαζδ έηημξ ακ ηυκ αββίλμοκ δφμ ή ηνεζξ άθθμζ, πμφ

ανίζημκηαζ ιέζα ζηυ ίδζμ πεδίμ. Γζαθμνεηζηά υ άκενςπμξ «παβχκεζ». "Ακ έκαξ άκενςπμξ παβχζεζ, ζδιεζχκμοκ πνμζεηηζηά ηήκ εέζδ

ημο, ηζ οζηένα δζαηυπημοκ ηυ πεδίμ. "Οθμζ μί άθθμζ ιπμνμφκ κά ηζκδεμφκ, έηημξ άπυ ηυκ παβςιέκμ. ΟΊ άθθμζ άπμηημτκ ηήκ ζηένεδ ιμνθή ημοξ. ηήκ ζοκέπεζα υ κεχηενμξ άπυ ηυ πθήνςια, πνέπεζ κά πθδζζάζεζ ηυ «ζδιάδζ» ηαί κά εκημπίζεζ ηυκ παβςιέκμ, αββίγμκηαξ ηυ πνυζςπμ ή μπμζμδήπμηε άθθμ ιένμξ ημο ζχιαημξ ημο πμφ δέκ ηαθφπηεηαζ άπυ ηήκ ζημθή...».

ηυ ζδιείμ αοηυ εά πνέπεζ κά εοιδεμφιε, ηήκ «εεσηή μιίπθδ», ιέ ηήκ μπμία έβίκμκηακ αυναημζ μί εεμί, ηαθοπηυιεκμζ άπ' αοηήκ ηαεχξ ηαί μί πνμζηαηεουιεκμζ ημοξ. Καί είκαζ αλζμζδιείςημ, υηζ ή μιίπθδ πμφ έηάθορε ηυ άκηζημνπζθθζηυ ζηυ πείναια ηδξ Φζθαδέθθεζαξ είπε πνάζζκμ πνχια (ακαθένεηαζ αοηυ ζέ άθθμ ζδιείμ ημο αζαθίμο βζά ηυ έκ θυβς πείναια) έκχ ή μιίπθδ πμφ έηάθοπηε ημφξ εεμφξ ηαί ημφξ πνμζηαηεουιεκμοξ ημοξ πμφ μκμιάγεηαζ άπυ ηυκ "Οιδνμ ιέ ηίξ θέλεζξ «άήν», «κεθέθδ» ηαί «άπθφξ» ιαξ επζηνέπεζ κά ζοιπενάκμοιε υηζ εά πνέπεζ κά είπε ζ υ ίδζμ ή ηάπμζμ ααζζηυ πνχια (ηυ βαθάγζμ) ημο μπμίμο πανάβςβμ είκαζ ηυ πνάζζκμ.

Σμφημ πνμηφπηεζ άπυ ηήκ έλήβδζζ πμφ παναεέηεζ βζά ηυ υιυννζλμ (ιέ ηυκ αένα) μιδνζηυ επίεεημ ήενμεζδήξ, έξ υ I. Πακί αγίδδξ ζηυ «ΟΜΗΡΙΚΟΝ ΛΔΞΙΚΟΝ» (έηδμζζξ «ΔΛΔΤΘΔΡΗ ΚΔΨΙ»): «άκηί ημφ άενμεζδήξ, ηαεεηί πμφ είκαζ υιμζμ ιέ ηυκ (αηιμζθαζνζηυ) αένα πμφ δζαηνίκεηαζ άπυ ιαηνζά ηαί δέκ είκαζ ί κηεθχξ δζαθακήξ, άενμεζδήξ, μιζπθχδδξ, ζημηεζκυξ, επίεεημ ηδξ εαθάζζδξ άπυ ηυ πνχια ηυ ζημηεζκυ...16». Καί υηακ θμζπυκ βίκε-

ζ 6. Βθέπε ζεθίδα 282 θήιια «ήενμεζδήξ» «ΟΜΗΡΙΚΟΤ ΛΔΞΙΚΟΤ» I. ΙΙακηαγίδδ. Δπζζδιαίκεηαζ δηζ έπεζ βίκεζ ζηυ παναηεεέκ απυζπαζια ιεηα-βθχηηζζζξ.

1

ηαη ιφγνο γηά ζθνηεηλφ ρξψκα ηεο ζάιαζζαο, δελ λνείηαη άιιν ρξψκα άπφ ηφ βαζχ πξαζηλνγάιαδν θαί θπζηθά απηνχ ηνχ ρξψ-καηνο ήηαλ ηφ απνδηδφκελν ψο «ζετθφ ζθνηάδη» ζέ αξθεηά ζεκεία ηεο κεηαθξάζεσο ηψλ νκεξηθψλ έπσλ.

Ό Σζάξιο Μπέξιηηδ, φ δφθησξ Βαιεληάηλ θαί φ Οχίιιηακ Μνχξ ζά έπξεπε λά είραλ κειεηήζεη εθηελψο θαί έκβξηζψο ηφλ "Οκεξν θαί λά είραλ ιάβεη ζνβαξψο χπ' φςηλ ηνπο πεξηζηαηηθά «εμαθαλίζεσο» πνχ αλαθέξεη φ ζετθφο πνηεηήο. Θά έπξεπε λά πξνζέμνπλ ηφ ζεκείν εθείλν ηεο Όδπζζείαο, φπνπ αλαθέξεηαη φηη φ Όδπζζεχο, θαιππηφκελνο άπφ ηφ «ζετθφ ζθνηάδη», ηήλ «ζετθή θαηαρληά», κέ ηήλ νπνία ηφλ είρε θαιχςεη ή ζεά Αζελά, γηά λά είλαη αφξαηνο, φηαλ έθζαζε ελψπηνλ ηνχ βαζηιέσο ηψλ Φαηάθσλ Αιθηλφνπ, ρξεηάζζεθε λά άθνπκπήζε ηά ρέξηα ηνπ πάλσ ζηά γφλαηα ηεο βαζίιηζζαο 'Αξήηεο, γηά λά δηαιπζή ή «ζετθή νκίριε» θαί λά μαλαγίλε νξαηφο... (ΟΓΤΔΙΑ ε, ζηίρ. 139-145). Κάηη αλάινγν, κηά ηερληθή δη' επηζέζεσο ηψλ ρεηξψλ εθαξκφζζεθε θαί ζηφ «πείξακα ηεο Φηιαδέιθεηαο» γηά λά γίλνπλ νξαηά ηά έμαθαληζζέληα κέιε ηνχ πιεξψκαηνο κέ ηήλ νπζηψδε δηαθνξά φηη νί γλψζεηο ηνχ Οδπζζέσο γηά λά μαλαγίλε νξαηφο ήηαλ άζπγθξίησο πιεξέζηεξεο, ζεκαληηθψηεξεο θαί ηειείσο αθίλδπλεο άπφ εθείλεο ηνχ δηαθεκηζζέληνο ψο «κεγάινπ έπηζηήκν-λνο» Αιβέξηνπ Ατλζηάηλ, νί φπνηεο εθαξκφζζεθαλ ζηφ κπζηηθφ απηφ πείξακα ηνχ Ακεξηθαληθνχ Ναπηηθνχ θαί πξνμέλεζαλ ζν-βαξψηαηεο ή θαί ζαλαηεθφξεο βιάβεο ζηήλ πγεία εθείλσλ πνχ πήξαλ κέξνο ζηφ «πείξακα».

Μέ άιια ιφγηα κπνξνχκε λά δηαηππψζνπκε ηήλ αθιφλεηε άπνςη φηη έρεη πεξηέιζεη ζηήλ θαηνρή ηψλ Ακεξηθαλψλ έλα ηκήκα ηψλ άγλσζησλ

επηζηεκνληθψλ γλψζεσλ ηψλ παλάξραησλ Διιήλσλ νί φπνηεο πεξηιακβάλνληαη ζέ «ρακέλα» επηζηεκνληθά ζπγγξάκκαηα ιφγσ εκπξεζκψλ θαί θαηαζηξνθψλ ηψλ ειιεληθψλ βηβιηνζεθψλ17 ή νθείινληαη ζέ αξραηνινγηθέο αλαθαιχςεηο, άγλσ-

17. Έδψ ζά πξέπεη λά ιεθζή χπ' φςηλ ηφ γεγνλφο ηεο έλνρεο ηψλ ησ-ληζηψλ νηήλ θαηαζηξνθή πεξησλχκσλ βηβιηνζεθψλ ηνχ Διιεληζκνχ (εκπξεζκνί Βηβιηνζεθψλ Αιεμαλδξείαο, Κσλ/πνιεσο) θαί εμαθαλίζεηο βηβιηνζεθψλ θαί άιισλ πλεπκαηηθψλ θέληξσλ ηνχ Διιεληθνχ "Δζλνπο. Μελ μερλνχκε άιισζηε φηη φ Αιβέξηνο Ατλζηάηλ ήηαλ ησληζηήο.

2

ζηεο ζηφ επξχ θνηλφ. Θά πξέπεη επίζεο λά ζεσξεζή απηνλφεην φηη ή ζεσξία ηνπ Δληαίνπ Πεδίνπ18 ηνυ Ατλζηάηλ, θαί φ,ηη απηφο «άλεθάιπςε» δελ αλήθνπλ ζε απηφλ άιιά ζηνπο παλάξραηνπο "Διιελεο.

Ό δφθησξ Σδήζζαπ, επεηδή απεθάιπςε θάπνηα πξάγκαηα ζρεηηθψο κε ηφ «Πείξακα ηεο Φηιαδέιθεηαο» πέζαλε ππφ κπ-ζηεξηψδεηο ζπλζήθεο, ή αθξηβέζηεξα δνινθνλήζεθε. Γξάθεη φ Σζάξιο Μπέξιηηδ: «ΣΗηαλ ζηφ Ματάκη, φηαλ βξήθε ηφλ ζάλαην ζηίο 29 Απξηιίνπ 1959. χκθσλα κέ ηφλ δφθηνξα Μάλζνλ Βαιεληάηλ, παιηφ ηνπ θίιν θαί έλα άπφ ηά ηειεπηαία πξφζσπα πνχ ηνπ κίιεζαλ, φ Σδήζζαπ βξηζθφηαλ ζε θαηάζηαζη δηαλνεηηθήο θαηαζιίςεσο. Ό δφθησξ Βαιεληάηλ ηφλ είρε πξνζθαιέζεη γηά δείπλν ηφ βξάδπ ηήο 20ήο Απξηιίνπ. Ό Σδήζζαπ δέρζεθε ηήλ πξφζθιεζη, άιιά δέλ παξνπζηάζζεθε πνηέ. Πέζαλε ζηφ παξθαξηζκέλν ζηέεζνλ-βάγθνλ ηνπ, κέζα ζηφ Νηέελη Κάνπληπ Πάξθ, άπφ δειεηεξίαζη κνλνμεηδίνπ ηνχ άλζξαθα, έρνληαο ζπλδέζεη ηφλ ζσιήλα ηήο εμαηκίζεσο κέ έλα άιιν ζσιήλα πνχ θαηέιεγε ζηφ εζσηεξηθφ ηνχ απηνθηλήηνπ...» Ό Σζάξιο Μπέξιηηδ επηζεκαίλεη φηη «ππάξρνπλ έθετλνη πνχ πηζηεχνπλ φηη φ ζάλαηνο ηνχ Σδήζζαπ δέλ ήηαλ απνηέιεζκα δηθήο ηνπ πξνζσπηθά παξνξκήζεσο θαί φηη απηφ ηφ πεξηζηαηηθφ είλαη ελδεηθηηθφ ηψλ θηλδχλσλ πνχ ελππάξρνπλ ζηίο πνιχ ιεπηνκεξεηαθέο έξεπλεο γχξσ άπφ απηφ ηφ ζέκα...».

Πξνζσπηθψο πηζηεχσ φηη φ Σδήζζαπ δνινθνλήζεθε άπφ ηίο

ακεξηθαληθέο κπζηηθέο ππεξεζίεο γηά λά κε πξνδή ζηελ άπνθά-ιπςη

θάπνησλ ηξνκεξψλ κπζηηθψλ πνχ έγλψξηδε. Δπεβιήζε ζέ απηφλ ή πνηλή ηνυ

ζαλάηνπ κέ ηήλ κνξθή ηήο δήζελ απηνθην-

18. Όπσο επηζεκαίλεηαη ζηφ βηβιίν «Σφ πείξακα ηήο Φηιαδέιθεηαο» (εθδφζεηο «ΩΡΟΡΑ») «Σφ απνηέιεζκα ηήο πεηξακαηηθήο εθαξκνγήο (ηψλ άξρσλ ηήο ζεσξίαο ηνυ Δληαίνπ Πεδίνπ) ήηαλ λά γίλε έλα άληηηνξπηιιηθφ καδί κέ ηφ πιήξσκα ηνπ εληειψο αφξαην, κέζα ζηήλ πεξηνρή θάπνηνπ ηερλεηνί καγλεηηθνί πεδίνπ, ράξε ζηήλ ρξεζηκνπνίεζε θάπνηνπ άγλσζηνπ ηχπνπ ελέξγεηαο...» (ζει. 66). έ άιιν ζεκείν ηνυ ίδηνπ βηβιίνπ (ζει. 108) ηνλίδεηαη φηη ή ζεσξία ηνυ Δληαίνπ Πεδίνπ είλαη «κηά ζεσξία πνχ πξνζπαζεί λά έμεγήζε ηίο ζρέζεηο αλάκεζα ζηίο ηξεηο βαζηθέο θπζηθέο δπλάκεηο: ηήλ ειεθηξνκαγλεηηθή, ηήλ ππξεληθή θαί ηήλ δχλακε ηήο βαξχηεηαο» θαί γίλεηαη εθηελήο άλά-ιπζηο απηήο...

νίας. Πρόκειται γιά τίς ίδιες εκείνες δυνάμεις πού προσπαθούν

νά εξαλείψουν καί νά καταστρέψουν τελείως την ελληνική γλώσσα,

πού επιδιώκουν την άντικατάστασι του ελληνικού αλφαβήτου

άπό τό λατινικό ώστε οί "Ελληνες νά αποκοπούν πλήρως άπό

τήν τεράστια πνευματική καί επιστημονική τους κληρονομιά, άπό

τίς ρίζες τους καί νά καταστούν «τελείως ακίνδυνοι»...

Θά πρέπει επίσης νά παρατηρήσωμε τήν έξης καταπληκτική

-καί όχι βεβαίως τυχαία- ομοιότητα τού «πειράματος της Φι­

λαδέλφειας» μέ μιά περίπτωσι θεϊκής ομίχλης αναφερομένη άπό

τόν "Ομηρο (ΙΛΙΑΔΟΣ Φ). "Οπως ανεφέρθη καί είναι γνωστό

τό αμερικανικό άντιτορπιλλικό εξαφανίσθηκε άπό τήν Φιλαδέλ­

φεια, μέ τήν εφαρμογή τού «πειράματος» καί εμφανίσθηκε στό

Νόρφολκ, σέ μιά πολύ μεγάλη άπόστασι, μέσα σέ ελάχιστο χρό­

νο. Αυτή ακριβώς ή έξαφάνισις καί ή έπανεμφάνισις ταιριάζει

απόλυτα -καί αυτό δέν είναι βεβαίως τυχαίο- μέ τήν περίπτωσι

της εξαφανίσεως καί τής επανεμφανίσεως σέ άλλο σημείο, τού

Άγήνορος γιά νά μή φονευθή άπό τόν Αχιλλέα. Ή θαυμαστή

σωτηρία του έγινε μέ τήν έπέμβασι τού Απόλλωνος.

Αναφέρει λοιπόν ό "Ομηρος: «Δεύτερος τότε όρμά ό Πηλεί­

δης στόν ίσόθεο Άγήνορα, μά ό Φοίβος δέν τόν άφησε κι αυτήν

τήν νίκη ν' απόλαυση, μά τού τόν άρπαξε άπό εμπρός, τόν έσκέ-

πασε μέ πυκνή ομίχλη, κι ήσνχον πιά τόν έστειλε μακρνά άπό

τόν πόλεμο νά πάη...» (ΙΛΙΑΔΟΣ Φ, στίχ. 595-598).

"Οπωσδήποτε εξαιρετικό ενδιαφέρον προκαλεί καί ένα άλλο

ιερό «όπλο», τά χρυσά πέδιλα τής θεάς Αθηνάς. Αναφέρει ό

"Ομηρος στήν «ΟΔΥΣΣΕΙΑ»: «Ώς είπούσ' ύπό ποσσίν έδήσατο

καλά πέδιλα [αμβροσία, χρύσεια, τά μιν φέρον ήμέν έφ' ύγρήν

ήδ' έπ' άπείρονα γαΐαν άμα πνοιής άνέμοιο...]» (α, στίχ. 96-98).

Δηλαδή: «Αυτά όταν είπε έδεσε στά πόδια της όμορφα πέδιλα

[θεϊκά, χρυσά, πού τήν έπήγαιναν μέ τό φύσημα τού άνεμου

στήν θάλασσα καί στήν απέναντι στεριά...]». Μήπως πρόκειται

γιά κάποιο μηχάνημα, κάποια έφεύρεσι τών πανάρχαιων Ελλή­

νων μέ τήν όποια ελαττωνόταν στό έπακρο τό βάρος τού σώμα­

τος, καί ό καθένας πού τήν φορούσε ή τήν χρησιμοποιούσε,

μπορούσε κυριολεκτικά μέ τό φύσημα τού άνεμου νά πετάξη;

Φυσικά εννοείται, ότι υπήρχε τρόπος έλεγχου ή χειρισμού αυτής

τής μηχανής, ή τής δυνάμεως αυτής πού έχρησιμοποιεΐτο άπό

Έρυθρόμορφη στάμνος μέ παράστασι του πλοίου του Όδυσσέως καί των Σειρήνων (περί τό 475 π.Χ. Λονδίνο, Βρεταννικό Μουσείο).

Στόν Τρωικό πόλεμο ή θεά Άθηνα έπροστάτευε τους Αχαιούς όχι μόνον μέ συμβουλές καί παροτρύνσεις άλλά λαμβάνοντας ενεργό μέρος στό πεδίο της μάχης. Πάνοπλη έδώ μέ τήν τρομερή αιγίδα της, μέ τό κράνος καί τό δόρυ

στά χέρια της ανάμεσα σέ δύο μονομάχους πολεμιστές, τόν Αχιλλέα πού επιτίθεται μέ τό δόρυ του καί τόν "Εκτορα, πού προσπαθεί νά τόν από­κρουση μέ τό ξίφος (έρυθρόμορφη στάμνος, περί τό 450 π.Χ., Μόναχο).

90

ηόκ ηάημπμ ηδξ βζά κά ηόκ πάδ έηεΐ, όπμο αοηόξ ήεεθε... Βθέπμιε επίζδξ ηδκ εεά Αεδκά κά άπμαάθδ ηήκ ιμνθή ημο Κέκημνμξ πμύ είπε πάνεζ ηαηά ηήκ έπίζηερί ηδξ ιέ ηόκ Σδθέιαπμ ζηόκ ααζζθζά Λέζημνα, ηαί κά θεύβδ, όπςξ ακαθένεζ ό "Οιδνμξ όιμζα ιέ αεηό

ηήξ εάθαζζαξ· (ΟΓΤΔΗΑ β, ζηίπ. 371-372), πνμηαθώκηαξ ηόκ

εαοιαζιό όθςκ ηςκ πανεονζζημιέκςκ. Σζ κά οπμηνύπηεηαζ άναβε

πίζς από ηήκ πανμιμίςζζ αύηδ ημο Όιδνμο; Κήπςξ ή πνήζζξ ηάπμζαξ ζπηαιέκδξ ιδπακήξ άπό ηήκ εεά, ηήξ σδζαξ αηνζαώξ πμύ ηνύαεηαζ πίζς άπό ηήκ θνάζδ «άιδνόζεζα, πνοζά πέδζθα»;

Δπίζδξ ηαί ό εεόξ Ένιδξ, αββεθζαθόνμξ ηςκ άθθςκ εεώκ, πνδζζιμπμζεί αιανμζία, πνύζεζα πέδζθα, όπςξ έλ άθθμο πανμο-ζζάγεηαζ ζέ όθεξ ηίξ απεζημκίζεζξ ημο. Λά ιζά παναηηδνζζηζηή πενίπηςζζξ: "Οηακ ό Εεύξ απεθάζζζε κά δζάηαλδ ηήκ Θαθορώ, κά άθήζδ εθεύεενμ ηόκ Οδοζζέα κά θύβδ άπό ηό κδζί ηδξ ηήκ Ώβοβία, έζηεζθε ζηήκ ηόνδ ημύ "Αηθακημξ ηόκ Ένιή. Ακαθένεζ ό "Οιδνμξ (ΟΓΤΔΗΑ ε, ζηίπ. 44-58). «"Δηζζ είπε (ό Εεύξ) ηζ ό αββεθζαθόνμξ πμύ ηάκεζ ηήκ έιθάκζζί ημο απνμζδόηδηα, δέκ πανάημοζε. Αιέζςξ ηόηε έααθε ζηά πόδζα ηά όιμνθα πέδζθα ημο, πνοζά, αεάκαηα, πμύ ιέ ηό θύζδια ημύ αένα ηόκ έθενκακ πάκς άπό ηήκ εάθαζζα ηζ άπό ηήκ απένακηδ ζηενζά. Έπζαζε ηαί ηό νααδί, πμύ ι' αοηό βμδηεύεζ ηά ιάηζα ηώκ ακενώπςκ, όζςκ εέθεζ, ηζ άθθμοξ πάθζ ημύξ ζδηώκεζ άπό ηόκ ύπκμ- αοηό ζηά πένζα ημο ηναημύζε ηαί πέηαλε ό δοκαηόξ Ένιδξ. Πέναζε πάκς άπό ηήκ Πζενία19 ηζ έπεζε ζηήκ εάθαζζα άπό ηόκ αζεένα-πήβαζκε ηόηε ιέ βνήβμνεξ ηζκήζεζξ πάκς ζηά ηύιαηα, όιμζμξ ιέ ηό πμοθί ηόκ βθάνμ, πμύ ηοκδβάεζ ράνζα ιέζα ζηά θμαενά αάεδ ηαναβιέκδξ εάθαζζαξ ηαί ανέπεζ ζηά αθιονά κενά ηίξ ποηκέξ ημο θηενμύβεξ· ιέ αοηόκ μθόζδζμξ ό Ένιδξ, έπθεε πάκς ζηά αιέηνδηα ηύιαηα. Κά όηακ πζά έθεαζε ζηό ιαηνοκό κδζί, ηόηε αβήηε άπό ηήκ ζημηεζκμβάθαγδ εάθαζζα ηαί αάδζγε ζηήκ ζηενζά, ώζπμο ήνεε ζηήκ ιεβάθδ ζπδθζά, όπμο ηαημζημύζε ή όιμν-θόιαθθδ κύιθδ· ηζ αοηήκ ηήκ ανήηε πμύ ήηακ ιέζα...».

Σί ήζακ θμζπόκ αοηά ηά πνοζά -ηζ επμιέκςξ ιεηαθθζηά- πέ-

19. Πνόηεζηαζ όπζ βζά ηήκ Πζενία ηήξ Καηεδμκίαξ, άθθά βζά ηήκ ζδιενζκή Ηζπακία...

91

δζθα ημο Ένιμο; Κήπςξ ηάπμζα ζπηάιεκδ ιδπακή, πμύ έπνδ-ζζιμπμζεΐημ ηαί ώξ οδνμπθάκμ, έθ' όζμκ έηνεπε ηαί πάκς ζηά ηύιαηα; Θαί ηί ήηακ ηά θαιπενά αέθδ ημΰ Απόθθςκμξ ιέ ηά όπμζα αοηόξ έζηόηςζε ηόκ Φνόκηζ, ηόκ ηοαενκήηδ ημύ πθμίμο ημΰ Κεκεθάμο, ηαηά ηήκ έπζμηνμθή ημΰ ααζζθέςξ ηδξ πάνηδξ άπό ηήκ Σνμία; (ΟΓΤΔΗΑ β, 278-283).

ηόκ 5μ ηόιμ ημΰ πενζμδζημύ «ΖΙΗΟ» (έημξ εηδόζεςξ 1940) οπάνπεζ έκα εκδζαθένμκ άνενμ οπό ηόκ ηίηθμ: «EINE ΓΤΛΑΣΟΛ ΛΑ ΘΑΣΑΣΖ Ο ΑΛΘΡΩΠΟ ΑΟΡΑΣΟ;» όπμο ακαθένμκηαζ ιεηαλύ άθθςκ ηά έλδξ: «Πνίκ θίβα έηδ είπε άκαββεθεή ζπεηζηή επζηοπία εκόξ κέμο Ούββνμο θοζζημιδπακζημΰ ό μπμίμξ δζεηείκεημ όηζ ήδύκαημ κά ηαηαζηήζδ αεέαημ μπμζμδήπμηε ακηζηείιεκμ άπό ώνζζιέκδ ιζηνή άπόζηαζζ. Φαίκεηαζ όηζ ηαί ηά πεζνάιαηα επζαεααίςζακ ιέπνζ ηάπμζμ ζδιείμ ηίξ εεςνίεξ ημο...

Ή ζοζηεοή ημΰ Ούββνμο έπζζηήιμκμξ πενζέααθθε ηά ακηζηείιεκα ιέ δθεηηνμιαβκδηζηό πενίαθδια, έκα είδμξ δδθαδή ζηνώιαημξ, ηό όπμζμ δέκ ακηακαηθά ηίξ θςηεζκέξ αηηίκεξ, άθθά ηίξ ζοβηεκηνώκεζ ζέ αοηό ηαί ηίξ αζπιαθςηίγεζ. Σό πενζααθθόιεκμ ακηζηείιεκμ ιέ αοηό (ηό πενίαθδια) ηαείζηαηαζ απμθύηςξ αόναημ έθ' όζμκ ή όναζίξ ιαξ δέκ ιπμνεί κά ζοθθααή ηαιιία αηηίκα πμύ ακηακαηθάηαζ άπ' αοηό.

Δκκμείηαζ όηζ δζεηοπώεδζακ πάνα πμθθέξ ακηζννήζεζξ, ιεηαλύ ηςκ μπμίςκ ιζά ζμαανώηαηδ, ηαηά ηήκ μπμία ηό ηαεζζηάιεκμ αεέαημ ακηζηείιεκμ εά ηαηεηαίεημ ιέζα ζέ εθάπζζημ πνμκζηό δζάζηδια άπό ηά ζοβηεκηνμύιεκα ζέ αοηό θςηεζκά ηύιαηα, έθ' όζμκ, ώξ βκςζηόκ, ηό θςξ ιεηααάθθεηαζ ηάπζζηα ζέ εενιόηδηα. Ό κέμξ επζζηήιςκ όιςξ έαεααίςκε όηζ είπε πνμαθέρεζ ηαί ημύημ...». Δηείκμ όιςξ πμύ είκαζ εηπθδηηζηό ηαί ιαξ παναπέιπεζ εοεέςξ ζηήκ "Ασδμξ ηοκή, ηήκ πενζηεθαθαία ημΰ "Αδδ, είκαζ όηζ ό έκ θόβς Ούββνμξ επζζηήιςκ Γζάκκμξ Σζάηεπ βζκόηακ αόναημξ ιέ ηήκ αμήεεζα ηάπμζαξ πενζηεθαθαίαξ...

"Δκα άθθμ ζημζπείμ πμύ ζοκδέεηαζ ιέ ηήκ ύπανλζ ηαί πνήζζ ηώκ ιοζηζηώκ ζενώκ όπθςκ ηαί ζδίςξ ζημοξ Γεθθμύξ (ηαηαζηνμθή Πενζώκ ηαί Γαθαηώκ) είκαζ ακαιθζαόθςξ ή όπζ ηοπαία εέζζξ ηώκ δζαθόνςκ ανπαίςκ εθθδκζηώκ ζενώκ. Ό Θεμθάκδξ Κακίαξ πμύ έπεζ άζπμθδεή ιέ ηήκ ιεθέηδ ημΰ βεςιεηνζημύ - βεςδαζηζημύ ηνζβςκζζιμύ ηδξ Δθθάδμξ, έπεζ απμδείλεζ όηζ μί βεςβναθζ-

κές θέσεις των πόλεων καί ιερών της Ελλάδος δεν είναι τυχαίες

καί έχει τονίσει τά έξης: «Αί πόλεις καί τά ιερά άνεγείροντο

όπως φαίνεται κατόπιν προγραμματισμού καί επιστημονικού υπο­

λογισμού. Πολλαί βεβαίως πόλεις παρέμειναν εις τάς άρχικάς

θέσεις των. Άλλαι όμως μετετοπίσθησαν εις νέας θέσεις καί άλλαι

άνηγέρθησαν έξ ύπαρχής έπί προκαθωρισμένων τόπων. Τό αυτό

συνέβη καί μέ τά ιερά καί κέντρα λατρείας. Τό σχέδιον κατά

πάσαν πιθανότητα διεμορφώθη βαθμιαίως κατά τό διάστημα

απροσδιορίστου αριθμού αιώνων. Κατά την αρχαιότητα συνε­

πώς τά Ιερά, τά θέατρα, τά Ασκληπιεία κ.λπ., δέν τά συνεκέ-

ντρωναν εις μίαν πόλιν άλλά τά κατένειμον άρμονικώς εις όλον

τόν Γεωγραφικόν χώρον μέ αναλογίας καί συμμετρίας καί εις

αποστάσεις μεγάλης ακριβείας καί ομορφιάς. Ούτω κατά την

γενομένην έρευναν διαπιστώνεται ότι οί Δελφοί απέχουν έξ ίσου

άπό τάς Αθήνας καί τήν Όλυμπίαν. Αί Αθήναι ώς πρωτεύουσα

πνευματική τού αρχαίου κόσμου απέχει έξ ίσου άπό τήν πρω-

τεύουσαν της Κρήτης, τήν Κνωσόν, καί άπό τήν πρωτεύουσαν

της Μακεδονίας τήν Πέλλαν. Επίσης αί Αθήναι απέχουν έξ

ίσου άπό τήν Σπάρτην καί τήν Δήλον...

Ή Κνωσός απέχει έξ ίσου άπό τήν Σπάρτην καί τήν Έπί-δαυρον.

Ή Σπάρτη απέχει έξ ίσου άπό τήν Κνωσόν καί τό μαντεΐον

της Δωδώνης κ.λπ. Καί αύται αί άναλογίαι εις τάς μεγάλας

αποστάσεις προκύπτουν άπό αναλογίας τών μικρών αποστάσεων.

Ανά τρία δηλαδή Ιερά ή πόλεις -αί πλησιέστεραι- έσχημάτιζον

πάντοτε ένα τρίγωνον μέ δύο αναλογίας εις τάς πλευράς του.

Ούτω είχον σχηματίσει οί Αρχαίοι ένα τριγωνομετρικόν δίκτυον

ώραιότατον μέ αναλογίας καί συμμετρίας.

Ή Χαλκίς λ.χ. απέχει έξ ίσου άπό τάς Θήβας καί τό Αμφια-

ράειον, ή Αφαία Αίγίνης έξ ίσου μέ τό Σούνιον καί τήν Στείρι-

δα, ή Στεΐρις έξ ίσου άπό τάς Αθήνας καί τό Σούνιον κ.λπ. Εις

αυτά δέ τά σχηματιζόμενα ισοσκελή τρίγωνα εύρίσκομεν καί τήν

σπουδαίαν άναλογίαν της χρυσής τομής. Τό κέντρον τού Παρθε­

νώνος επίσης απέχει έξ ίσου άπό τό κέντρον τού Θησείου, άπό

τό κέντρον τής Πνυκός, άπό τό κέντρον τής βάσεως τού μνη­

μείου τού Φιλοπάππου καί άπό τό κέντρον τού Ναού τού Όλυ-

μπίου Διός. Ένώνοντες τά σημεία δέ αυτά μέ τό κέντρο τού

92

Παρθενών, ό ναός της Παλλάδος Αθηνάς. Προεκτεινόμενες οί εξωτερικές γραμμές των ακραίων κιόνων των τεσοάρων πλευρών τοϋ ναού σχηματί­ζουν μία νοητή πυραμίδα, γεγονός τό όποιο αποδεικνύει τήν εφαρμογή

υψηλοτάτου επιπέδου μαθηματικών στήν κατασκευή τοϋ ναού.

Ερείπια του ναοί τον Απόλλωνος στους Δελφούς. Οί Δελφοί, ό ομφαλός της γης, απέχουν ίση άπόστασι άπό τό κλεινόν άστυ τών Αθηνών καί τήν

Ολυμπία.

93

1

Πανεεκώκμξ ηαί ιεηαλύ ηωκ ζπδιαηίγεηαζ έκα ηακμκζηόκ όηηά-βωκμκ

ημο όπμζμο ή ηάεε πθεονά είκαζ ηό έπηαπθάζζμκ ημϋ ιήημοξ ημϋ

Πανεεκώκμξ» (αθέπε Σόιμκ Γ' ΔΛΛΑ Δβηοηθμπαίδεζαξ «ΗΛΙΟΤ»

ηεθάθαζμ « Ή αθακήξ ανιμκία ημϋ ανπαίμο Δθθδκζημί} ηόζιμο ηαί ή

απόηνοθμξ Γεωιεηνία ηώκ Δθθήκωκ», πμύ έβνάθδ άπό ηόκ Θεμθάκδ

Μακζά).

Ή εέζζξ ηώκ ζενώκ ηαηά ηόκ Ανζζημηέθδ20

ώνίγεημ ώξ έλδξ: «Σά

ζδνύιαηα δέ ηά ηαεζενωιέκα δζά ηήκ θαηνείακ ηώκ εεώκ μύ (όπζ)

ιόκμκ εζξ ηόκ ηαηάθθδθμκ ηνόπμκ δέμκ (πνέπεζ) κά εΐκαζ ζδνοιέκα

άθθά ηαί εζξ ηόκ αοηόκ (δδθαδή ζηόκ 'ίδζμ), έηημξ άκ ό Νόιμξ μνίγεζ

άθθωξ (δζαθμνεηζηά) ή ιακηεΐμκ ηζ ποεόπνδζημκ» (δδθαδή ιακηείμ

εονζζηόιεκμ ύπό ηήκ αζβίδα ημϋ Μακηείμο ηώκ Γεθθώκ). Ή ακαθμνά

αοηή ημϋ Ανζζημηέθμοξ ζηό Μακηείμ ηώκ Γεθθώκ -ζέ ποεόπνδζημ

ιακηείμ είδζηώηενα- επζαεααζώκεζ ηαί ζζπονμπμζεί ηήκ εέζζ ημϋ

βνάθμκημξ όηζ ηό ιακηείμ ηώκ Γεθθώκ είπε ζηήκ ηαημπή ημο έκα

πθμοζζώηαημ ανπείμ επζζηδιμκζηώκ βκώζεωκ (αθέπε αζαθίμ ιμο «ΟΙ

ΙΔΡΟΙ ΓΔΛΦΙΚΟΙ ΠΟΛΔΜΟΙ») ηαί αεααίωξ μί ηάεε επζζηδιμκζημύ

ημιέωξ αοηέξ βκώζεζξ ηζξ όπμζεξ ηαηείπακ μί ιοδιέκμζ, έπνδζίιεοακ

ζηήκ ηαηαζηεοή ηαί πνήζζ ηώκ ιοζηζηώκ ζενώκ όπθωκ ηαηά ηώκ

ζενόζοθωκ ααναάνωκ.

"Αξ δμύιε όιωξ ηαί ηάπμζα άθθα ζημζπεία πμύ ακαθένεζ ό

Θεμθάκδξ Μακίαξ: «Ακά ηνία Ιενά, δδθαδή ηά πθδζζέζηενα,

ζοκδεόιεκα δζά κμδηώκ εοεεζώκ, ζπδιαηίγμοκ ηνίβωκα έπί ημύ

Γεωβναθζημύ πώνμο, ηώκ όπμζωκ αί εθελήξ πθεοναί ώξ ιεβέεδ έπμοκ

θόβμοξ πνμηύπημκηαξ άπό ανζειδηζηόξ, βεωιεηνζηόξ ή ανιόκζηαξ

ακαθμβίαξ ή άπό θόβμοξ ηακμκζηώκ βεωιεηνζηώκ ζπδιάηωκ, εζξ ηά

όπμζα ακήημοκ.

οπκόηαηα ηά ηνίβωκα ηαύηα είκαζ ζζμζηεθή ηαί ακήημοκ εζξ

ζδακζηά ηακμκζηά βζβακηζαία πμθύβωκα ημύ Δθθδκζημύ Γεωβναθζημύ

πώνμο, ηώκ όπμζωκ αί ίδακζηαί πθεοναί ή αί δζαβώκζμζ η.θπ

πνμεηηεζκόιεκαζ ζοκακημύκ πενζώκοια ζενά ή ηέκηνα θαηνείαξ.

Μεηαλύ ηώκ θόβωκ ηώκ απμζηάζεωκ είκαζ μί θόβμζ 3:2, 4:3, 9:8, 1:1,

256:243, 8:3, 4:1, 9:2, ό π=3,14 ηαί ηονίωξ ό θόβμξ ημύ ιεβαθοηένμο

ηιήιαημξ ηδξ πνοζήξ ημιήξ πνόξ ηό ιζ-

20. Βθέπε Ανζζημηέθμοξ Πμθζηζηά VII 1331 α XI -25 ηαί 13316.

2

ηνόηενμκ δδθ., ό πνοζμύξ ανζειόξ 1,618 όζηζξ ήημ βκωζηόξ άπό ηδξ

ιοεμθμβζηήξ επμπήξ ηαί πανμοζζάγεηαζ εζξ πζθζάδαξ πενζπηώζεωκ.

Σό βεωδαζηζηόκ ηνζβωκμιεηνζηόκ αοηό δίηηομκ είκαζ ώναζό-ηαημκ

ηαί ηεθεζόηαημκ, παναηδνμύκηαζ δέ εζξ ημϋημ δέομαι εςθειών

μνζγμιέκωκ ύπό ηωκ εέζεωκ ηνζώκ ημοθάπζζημκ Ιενώκ ζμήνη

πεπιθεπειών ηεικμιέκωκ εζξ ηάξ εέζεζξ ηώκ ηέκηνωκ θαηνείαξ·

μεζημβπινοί καί παπάλληλοι κύκλοι μνζγόιεκμζ ύπό ηώκ βεωβναθζηώκ

εέζεωκ ανπαίωκ πόθεωκ ηαί ικδιείωκ ομάδερ ίζων αποζηάζεων

εονζζημιέκωκ εζξ ζπέζεζξ ακαθμβζώκ ιεηαλύ αθθήθωκ άθθά ηαί ιέ ηά

βεωιεηνζηά ζημζπεία ηήξ βήξ ή ηάξ δζαζηάζεζξ ηώκ ικδιείωκ η.θπ.

Γέκ είκαζ όιωξ ιόκμκ ημύημκ. Οί ανζειμί μί εηθνάγμκηεξ εζξ

ανπαία ζηάδζα ή πόδαξ ηάξ απμζηάζεζξ ή ηάξ δζαζηάζεζξ ηώκ ικδιείωκ

δέκ είκαζ ηοπαίμζ, άθθά πανζζηάκμοκ είηε επιζηημονικόρ γνώζειρ ηήξ

ανπαζόηδημξ ή ζοιαμθίγμοκ θπηζκενηικάρ ή θιλοζοθικάρ δοξαζίαρ ηαί

οπαημύμοκ βεκζηώξ εζξ μαθημαηικήν νομοηέλειαν. Πνμένπμκηαζ δέ άπό

άπθαξ ανζειδηζηόξ βεωιεηνζηόξ ή ανιόκζηαξ ακαθμβίαξ ή πνμόδμοξ,

άπό ιαεδιαηζηόξ «ακολοςθίαρ» ή ιαεδιαηζηόξ «ζειπάρ» ιέ ηάξ

έκκμζαξ ηήξ ζοκανηήζεωξ ή ημΰ ολοκληπώμαηορ άπό βζκόιεκα

παναβόκηωκ ζεζνώκ η.θπ» (αθέπε Γνμξ Θεμθάκδ Ν. Μακζά «ΣΟ

ΔΛΛΗΝΙΚΟΝ ΠΝΔΤΜΑ ΔΙ ΣΑ ΠΤΡΑΜΙΓΑ ΣΗ

ΑΙΓΤΠΣΟΤ», έηδμ-ζζξ Δεκζημύ Ιδνύιαημξ «Ο ΒΑΙΛΔΤ

ΠΑΤΛΟ», ΑΘΗΝΑΙ 1973).

Καί θοζζηά ηαηόπζκ όθωκ αοηώκ, αοημκόδημ είκαζ κά ζοιπε-νάκδ

ό μζμζδήπμηε όηζ μζ ανπαίμζ πνμβμκμί ιαξ πμύ είπακ οπμθμβίζεζ ηά

πάκηα ιέ άθεαζηδ ιαεδιαηζηή ηαί επζζηδιμκζηή αηνίαεζα ηαί

ηεθεζόηδηα, είπακ ηαημνεώζεζ κά εθεύνμοκ ηεθεζόηαηα όπθα, ηώκ

όπμζωκ ηά απμηεθέζιαηα έθάκδζακ ζημοξ Γεθθμύξ ηαί όπζ ιόκμκ. Γζά

κά θεάζμοκ ζηό ζδιείμ κά ηηίγμοκ ηά ζενά ηαί ηίξ πόθεζξ ημοξ ζέ

ζδιεία πμύ ηαηαδεζηκύμοκ ηήκ ύπανλζ ηαί εθανιμβή εκόξ βεωδαζηζημύ

ηνζβωκμιεηνζημύ δζηηύμο, αζθαθώξ έπνδζζιμπμίδζακ άθεαζημο

ηεθεζόηδημξ ηαί αηνζαείαξ επζζηδιμκζηά όνβακα. Δίκαζ θμζπόκ θμβζηό

επόιεκμ, κά έπνδζζιμπμίδζακ ηίξ άνηζώηαηεξ επζζηδιμκζηέξ ημοξ

βκώζεζξ, βζά ηήκ ηαηαζηεοή ηώκ ιοζηζηώκ ζενώκ όπθωκ...

1

Σηυκ άπθυ ηυζιμ υ υπμζμξ δεκ ηαηείπε ηίξ βκχζεζξ εηείκεξ πμφ

οπαβυνεοακ ηδκ 'ίδνοζζ ηςκ ζοβηεηνζιέκςκ ζενχκ ηαί πυθεςκ ζηίξ

δέμοζεξ εέζεζξ ημοξ, ή «ιοεμθμβία» έδζκε ακχδοκεξ απακηήζεζξ, μί

υπμζεξ υιςξ, πανά ηδκ θαζκμιεκζηή άπθμσηυηδ-ηά ημοξ, έζήιαζκακ ηάηζ

πενζζζυηενμ βζ' αοημφξ πμφ ήλενακ. "Δηζζ α) ηήκ εέζζ ηχκ Αεδκχκ

οπέδεζλε ή εεά Αεδκά (αθέπε Πθάηςκμξ «Ίΐιαζμκ» ηεθ. 3-24, ΰ-Ό), α)

ηήκ εέζζ ηχκ Γεθθχκ οπέδεζλακ δφμ «πνοζμί αεημί» υ έκαξ άπυ ηήκ

Ακαημθή ηαί υ άθθμξ άπυ ηήκ Γφζζ, πμφ ζοκακηήεδηακ ζηυκ «μιθαθυ

ηδξ βδξ», δδθαδή πάκς άπυ ημφξ Γεθθμφξ. Σφιθςκα ιέ άθθδ πανάδμζζ

υ 'Απυθθςκ ιέ ηήκ ιμνθή δεθθζκζμφ χδήβδζε Κνήηεξ εοβεκείξ άπυ ηήκ

Κκςζυ ζηυκ Κμνζκεζαηυ ηυθπμ (ζηυ θζιάκζ ηδξ Κνίζαξ). Έηεΐ

απμαζαάγεηαζ ζηήκ αηηή, άθοϋ μεηαμοπθώθηκε ζέ λαμππόηα-ηον αζηέπα,

ανέπχεηαι ζηό ιεπό ηον, διά μέζον ηπιπόδων ηαί άπυ έηεΐ ηαηέαδηε πάθζ

ζηήκ αηηή πνυξ ηυ ηνδηζηυ πθμσμ, χξ ςναίμξ κεακίαξ απμηαθφπηεηαζ ζέ

αοημφξ θέβμκηαξ υηζ δέκ εά επζζηνέρμοκ πθέμκ ζηήκ παηνίδα ημοξ (ηήκ

Κνήηδ) μφηε ζηά ζπίηζα ημοξ ηαί ηίξ ζογφβμοξ ημοξ, άθθά εά

ηαημζηήζμοκ έηεΐ (ζημοξ Γεθθμφξ) ζέ πθμφζζμ καυ ηαί ιαεαίκμκηαξ ηίξ

αμοθέξ ηχκ αεακάηςκ εεχκ εά ακαημζκχκμοκ αοηέξ ζημοξ ακενχπμοξ.

Τμφξ δζέηαλε κά θφζμοκ ηά πακζά, κά ακεβείνμοκ έηεΐ αςιυ βζ' αοηυκ

χξ Δελθίνιον ηαί, άθμφ βεοιαηίζμοκ, κά ηυκ αημθμοεήζμοκ ράθθμκηαξ

παζάκα ιέπνζξ υημο έθεμοκ ζηυκ πχνμ, υπμο εά έπμοκ πθμφζζμ καυ.

Δηείκμζ ζοιιμνθχεδηακ πνυξ αοηά ηαί άθμτ έβεοιάηζζακ, έλεηίκδζακ

ιέ ηυκ Απυθθςκα πμφ έπαζγε θυνιζββα, έκχ εηείκμζ πμνεφμκηαξ ηαί

ράθθμκηαξ ηνδηζηυ παζάκα αημθμοεμφζακ. Άθμτ ακέαδηακ ζηυκ

Πανκαζζυ, έδεζλε ζέ αοημφξ ηυ ζενυ άδοημ ηαί ηυκ καυ βφνς άπυ ηυκ

υπμζμ έπνεπε κά εβηαηαζηαεμφκ. Άθθά υ ανπδβυξ ηχκ Κνδηχκ,

αθέπμκηαξ υηζ ή πχνα έηεΐ ήηακ πεηνχδδξ ηαί άβμκδ, ενχηδζε ηυκ εευ,

πμζμοξ πυνμοξ γςήξ εά έπμοκ ηαί υ εευξ απήκηδζε παιμβεθχκηαξ:

Ακυδημζ άκενςπμζ, μί υπμζμζ εέθεηε δζανηχξ κά θμνηχκεζεε ιένζικεξ

ηαί αάζακα ηαί ροπζηέξ ζηεκμπχνζεξ, εά ζαξ δχζς ιζά εφημθδ

άπυηνζζζ ηαί αάθηε ηδκ ηαθά ζηυκ κμφ ζαξ- ηαεέκαξ άπυ ζάξ ηναηχκηαξ

ζηυ δελζυ ζαξ πένζ ιαπαίνζ εά ζθάγεηε ηαεδιενζκά αζβμπνυααηα ηά

υπμζα εά έπς άθεμκα ζηήκ δζάεεζί ιμο, πνμζημιζγυιεκα έδχ άπυ

πάζδξ θοθήξ ακενχπμοξ. Φοθάλ-

2

ηε ηυκ καυ ιμο ηαί κά δέπεζεε ημοξ πάζδξ εεκζηυηδημξ ακενχπμοξ,

υηακ ζοβηεκηνχκςκηαζ έδχ καί (θνλάξηε) ππωηίζηωρ ηίρ δικέρ μον

εμπνεύζειρ. Έάν όμωρ λέηε ανοηζίερ ή κάνεηε απεπιζκεψίερ ή

παπεκηπέπεζθε, θά γίνεηε αιωνίωρ δούλοι άλλων αοηά έπς κά ζαξ πμη

πνμζέληε ηαί θοθάληε ηα υθα αοηά.

Δηείκμζ θμζπυκ μί Κνήηεξ (Κκχζζμζ) απεηέθεζακ ηαηά ηήκ πανάδμζζ

ηυ πνχημ ζεναηείμ ημο ιακηείμο, ημφξ όπγεώναρ, ημφξ πνχημοξ

θεζημονβμφξ αφημτ. Σηδκ πανάδμζζ αοηή παναηδνμφιε ηά έλδξ

πενίενβα: α) υ Απυθθςκ ιεηαιμνθχεδηε ζέ δεθθίκζ ηαί χδήβδζε ημφξ

Κνήηεξ ζηυ θζιάκζ ηήξ Κνίζαξ ηαί α) ηυ υηζ ιεηαιμνθχεδηε ζέ έκα

θαιπνυηαημ αζηένζ ηαί ακήθεε ζηυ ζενυ ημο δζά ιέζμο ηνζπυδςκ. Δζδζηά

πίζς άπυ ηυ δεφηενμ αοηυ πανάδμλμ ζημζπείμ ηνφαεηαζ ηάηζ, ηυ υπμζμ

αζθαθχξ ζπεηίγεηαζ ιέ ηά δεθθζηά ιοζηήνζα ηαί υπζ ιυκμκ. Πίζς άπυ

ηυκ ζοιαμθζζιυ αοηυ ηαί ηά ιεηαθμνζηά θυβζα οπάνπεζ επίζδξ ηάηζ ηυ

υπμζμ ζπεηίγεηαζ ιέ ηίξ επζζηδιμκζηέξ ηαί ηεπκμθμβζηέξ βκχζεζξ ηχκ

πακάνπαζςκ Δθθήκςκ, ηαί πμφ ιεηαδίδεηαζ έηζζ άπθά, ζημοξ αιφδημοξ,

ζημοξ ιή βκςνίγμκηεξ, ζέ υζμοξ δέκ πνέπεζ κά βκςνίγμοκ. 'Αθθά ηαί ηά

υζα είπε υ 'Απυθθςκ ζημοξ Κκςζίμοξ είκαζ ζδζαζηένςξ πνμθδηζηά, βζαηί

επαθδεεφεδηακ, υπζ ιυκμκ χξ πνυξ ηυ Μακηείμ ηχκ Γεθθχκ, ηυ υπμζμ

πανήηιαζε, ελαθακίζεδηε, άθμφ πνίκ θεδθαηήεδηε άπυ αέαδθμοξ, έθ'

υζμκ έλεηνάπδ ημο ηαεμδδβδηζημφ ημο νυθμο βζά ηυκ Δθθδκζζιυ

(θζθμννςιασηέξ ηάζεζξ). Πνμζμπή θμζπυκ ζημοξ θυβμοξ ημτ Απυθθςκμξ

πμφ επζαεααζχκμκηαζ ιέπνζ ηχκ διενχκ ιαξ: «Έάν όμωρ λέηε ανοηζίερ ή

κάνεηε απεπιζκεψίερ ή παπεκηπέπεζθε, θά γίνεηε αιωνίωρ δούλοι άλλων».

(Βθέπε θήιια «Γεθθμί» εβηοηθμπαίδεζαξ «ΗΛΙΟΥ» ηυιμξ Η'). Δπίζδξ

άπυ ημφξ θυβμοξ ημο Απυθθςκμξ δζαθαίκεηαζ υηζ υ εευξ είπε θάαεζ ηά

ιέηνα ημο βζά ηήκ δζαζθάθζζζ ηχκ ιοζηζηχκ βκχζεςκ ημΰ ιακηείμο, ηυ

υπμζμ, άθμΰ έλεηνάπδ ημΰ ζςηδνίμο ηαί ηαεμδδβδηζημφ ημο νυθμο βζά

ηυκ Δθθδκζζιυ, εδέπεδ ηαίνζμ πθήβια άπυ ημφξ Μαίδμοξ, μί υπμζμζ

ηαηάθενακ κά ηαφζμοκ ηυκ καυ ημφ Απυθθςκμξ (83 π.Φ.) ηαί ανβυηενα

υ ζενυξ πχνμξ κά θεδθαηδεή ηαί ηαηαζηναθή άβνίςξ άπυ ημφξ

θακαηζημφξ Φνζζηζακμφξ, ζενςιέκμοξ ηαί ιή, ιέ απμηέθεζια ηήκ

μθμηθδνςηζηή ένήιςζί ημο. Πνμζςπζηχξ πζζηεφς, υηζ ηάπμζμζ, πανά

ηήκ θεδθαζία, ηήκ ηαηαζηνμθή ηαί ηήκ ένήιςζζ, δζεηήνδ-

1

ζακ ηαί έηνορακ ΚΑΛΑ ηζξ ιοζηζηέξ βκώζεζξ.

3) Τδκ εέζζ εκόξ άθθμο ζενμύ ηςκ Δθθήκςκ, ηδξ Γςδώκδξ

οπέδεζλε έκα ιαύνμ πενζζηένζ, πμύ πνμενπόηακ άπό ηίξ Θήαεξ

ηδξ Αζβύπημο (Ζνόδμημξ Β', 53, 59).

Φοζζηά ηαί πίζς άπό αοηήκ ηήκ θαζκμιεκζηά απθμσηή πα-νάδμζζ

ηνύαεηαζ ηάηζ άθθμ.

4) Σηίξ Μοηήκεξ έπεζε ό «ιύηδξ» ημΰ λίθμοξ ημύ Πενζέςξ, ηαί

ημύημ εεςνήεδηε εεσηή ύπόδεζλζξ βζά ηήκ εέζζ ηώκ Μοηδκώκ

(Παοζακίμο «Κμνζκεζαηά» Φκΐ-4).

5) Σηήκ εέζζ ημΰ Αζηθδπείμο ηδξ Δπζδαύνμο βεκκήεδηε ό κόεμξ βζόξ

ημύ Απόθθςκμξ, ό Αζηθδπζόξ, ή βέκκδζζξ δέ αοημύ ηαεώνζζε ηήκ εέζζ

ηήξ Δπζδαύνμο (Παοζακίμο «Κμνζκεζαηά» XXVII - 3,4).

6) Γνάημκηαξ οπέδεζλε ηήκ εέζζ ηήξ Δπζδαύνμο Λζιδνάξ (Παοζακίαξ

XXIII, 6, 7).

7) "Δκαξ θαβόξ ηαεώνζζε ηήκ εέζζ ηήξ πεθμπμκκδζζαηήξ πόθεςξ

Βοιαί, ιέ ηήκ πνμηνμπή ηήξ Ανηέιζδμξ (Παοζακίμο «Λαηςκζηά» XXII,

12, 13).

Καί αεααίςξ πίζς άπ' όθα αοηά ηά θαζκμιεκζηώξ απθμσηά, οπάνπμοκ

ζδιακηζηώηενα ηαί ααεύηενα κμήιαηα.

Θά πνέπεζ επίζδξ κά άκαθενεή ηαί ηό έλδξ: Σηήκ Μοηαθδζ-ζό,

πόθζξ ηήξ Βμζςηίαξ, ζηόκ καό ηήξ Γήιδηνμξ πμύ οπήνπε έηεσ, έβίκμκημ

δύμ εαύιαηα: Τό Ηενό έηθεζκε αοημιάηςξ ιόθζξ ανάδζαγε ηαί άκμζβε

πάθζ ηό πνςί ιέ ηόκ ίδζμ ηνόπμ. Οί ηάημζημζ έθεβακ όηζ ό Ζναηθήξ ηώκ

Ίδαίςκ Γαηηύθςκ ακμίβεζ ηαί ηθείκεζ ηό ζενό, άθθά όπςξ θαίκεηαζ,

οπήνπε έκαξ αοηόιαημξ ηνόπμξ ακμίβιαημξ ηαί ηθεζζίιαημξ ηήξ πύθδξ

ημύ ζενμύ, πμύ δέκ ήηακ αεααίςξ ιζά πύθδ ζοκδεζζιέκδ. Μάθθμκ

έπμοιε κά ηάκμοιε ζηήκ πενίπηςζζ αοηή ιέ ιζά πύθδ (πόνηα) πμύ δέκ

είπε ηίπμηα κά γδθέρδ άπό ηίξ οπενζύβπνμκεξ πόνηεξ ιεβάθςκ ειπμ-

νζηώκ ηαηαζηδιάηςκ, ηναπεγώκ ηαί άθθςκ ηηζνίςκ πμύ ακμίβμοκ ηαί

ηθείκμοκ αοημιάηςξ, ηαί ιέ όθμοξ ημύξ επζαεαθδιέκμοξ ηακόκεξ

αζθαθείαξ.

Δκδζαθένμκ πανμοζζάγεζ ηαί ή ελήξ ζζημνία πμύ ζπεηίγεηαζ ιέ ηήκ

πανααίαζζ ημύ άααημο ημΰ ζενμύ ημύ Λοηαίμο Γζόξ. Σέ αοηό εζζήθεακ

ηάπμηε ηάπμζμζ, πςνίξ κά ηό λένμοκ όηζ δέκ έπνεπε κά ιπμοκ. Αοημύξ μί

Ανηάδεξ έζηεζθακ ζημοξ Φθζαζίμοξ ώξ

2

εκαβείξ, δδθαδή αέαδθμοξ, βζά κά ημύξ ζηείθμοκ αοημί ιε ηδκ ζεζνά ημοξ

ζέ άθθμ ιένμξ. Οί Φθζάζζμζ ημύξ έζηεζθακ ζημοξ Μεβανείξ ηαί αοημί

ζημοξ Θδααίμοξ. "Οιςξ ηαε' όδόκ ζσνέβηζαν ζημεία βρονηών καί

αζηραπών ηαί μί Μεβανείξ θμαήεδηακ ηαί ημύξ άθδζακ εθεύεενμοξ βζ'

αοηό δέ ηόκ θόβμ, ή πενζμπή ώκμιάζεδηε Έλενθεραί. Καηόπζκ ημύημο,

όθμοξ αοημύξ ημύξ έζηεθκακ έηεΐ. Τμύξ ώκόιαγακ δέ έλάθονς επεζδή,

όηαν έμπαιναν αηό ιερό, δέν σπήρτε ζκιά ηον ζώμαηος ηοσς21

.

'Από ηά πανάδμλα ηά όπμζα θέβεηαζ όηζ ζοκέαδζακ ηαηά ηήκ

εηζηναηεία ημύ Μεβάθμο Αθελάκδνμο ζηήκ Αζία, άλζα ακαθμνάξ είκαζ

ηά έλδξ: Ό Πθμύηανπμξ ζηόκ «Βίμ ημο Αθελάκδνμο» (ΗΕ) ιαξ δίδεζ ηήκ

έλδξ πθδνμθμνία: «Υπάνπεζ ζηήκ Λοηία, ζηήκ πενζμπή ηδξ πόθεςξ ηςκ

Ξακεζώκ, ηνήκδ, ή όπμζα θέκε όηζ ηόηε αοημιάηςξ εζηνάθδ άπό ηήκ

ημίηδ ηδξ· άθμύ λεπείθζζε, έαβαθε άπό ηόκ αοεό πάθηζκδ πθάηα, πμύ είπε

παναβιέκα ανπαία βνάιιαηα, ιέ ηά όπμζα βζκόηακ βκςζηό όηζ εά θήλδ ή

ελμοζία ηςκ Πενζώκ, άθμΰ ηαηαζηναθή άπό ημύξ "Δθθδκεξ...».

"Οηακ ό ζηναηδθάηδξ ααζζθεύξ ημύ Δθθδκζζιμύ άπό ηήκ Φαζήθζδα,

πνμπςνώκηαξ ιέ ηαηεύεοκζζ ηήκ Παιθοθία, έθεαζε ζηό απόηνδικμ

αηνςηήνζμ ηςκ Φεθζδμκζώκ (Φεθζδόκζα άηνα), άκ ηαί δέκ ήηακ ή επμπή

ηώκ αμνείςκ άκειςκ, αοημί έπκεοζακ αζθκζδίςξ ζάκ κά είπακ οπαημύζεζ

ζέ ηάπμζμ πνόζηαβια ημο, ώζηε ζπδιάηζζακ πέναζια ζηό ζδιείμ όπμο

ήηακ πνίκ ή εάθαζζα ηαί ηαηώνεςζε έηζζ κά δζααή ό ζηναηόξ ημύ

Αθελάκδνμο. Πμθθμί είπακ βζά ηό πανάδμλμ αοηό εαύια, όηζ πανά ηόκ

δοκαηό κόηζμ άκειμ πμύ έπκεε, ηαί ό όπμζμξ ςεμύζε ιέ αία ηά ηύιαηα

ηαί ηά έηακε κά ζπάγμοκ ιέ πάηαβμ ηαί ιακία ζημοξ ανάπμοξ, ζέ ιεβάθμ

ύρμξ, ηαί κά ζηεπάγμοκ ηήκ δζάααζζ, ό Αθέλακδνμξ εζζήθεε αηάναπμξ

ζηό πθέμκ επζηίκδοκμ ζδιείμ ηδξ δζααάζεςξ ηαί, αζθκζδίςξ, ό άκειμξ

ιεηεηνάπδ ζέ αόνεζμ ηαί άπειάηνοκε ηά κενά ηδξ εαθάζζδξ άπό ειπνόξ

ημο. Ό Καθθζζεέκδξ, ό όπμζμξ ηαηά ηά θεβόιεκα ημο ζηήκ ζζημνία ημο

(πμύ είκαζ ηαί ή πνώηδ πενί Αθελάκδνμο), οπήνλε αοηόπηδξ ιάνηοξ ημύ

παναδόλμο ζοιαάκημξ, βνάθεζ όηζ ή εάθαζζα έζηορε ηαί πνμζηύκδζε

ηόκ ααζζθέα, ζύιθςκα ιέ ηά πενζζηά έεζια, ηαί ηόκ άθδζε κά πενάζδ

ιαγί ιέ

21. Βθέπε Γ' ηόιμ «ΩΓΥΠΑΣ» Αεακαζίμο Σηαβεζνίηδ.

τους άνδρες του, χωρίς κάν νά βραχούν τά πόδια τους («αβρό­χοις ποσί»). "Οπως τονίζει, όμως, ό Πλούταρχος, άφοϋ κάνει μνεία τοϋ παραδόξου γεγονότος, «ό Αλέξανδρος στίς επιστολές του (πρός την μητέρα του) δέν αναφέρει καμμία τέτοια τερατο­λογία, άλλά διηγείται μόνον ότι κατεσκεΰασε όδό στήν λεγομέ­νη Κλίμακα καί διέβη (πέρασε) άφοϋ ξεκίνησε άπό την Φασήλι-δα» (Πλουτάρχου «Βίος Αλεξάνδρου», ΙΖ).

Ό Θεόδωρος Άξιώτης αναφέρει στό βιβλίο του «ΑΡΓΩ» τά έξης ενδιαφέροντα πού σχετίζονται μέ τόν Μέγα Αλέξανδρο: «Ό Φράνκ Έντουαρτς, διάσημος Αμερικανός δημοσιογράφος, αναφέρει ότι ό Μέγας Αλέξανδρος στήν εκστρατεία του συνο­δευόταν άπό μεγάλες αστραφτερές ασημένιες ασπίδες, πού πε­τούσαν φωτιές ατά άκρα. Δέν θά έδινε κανείς σημασία στό γε­γονός, άν δέν υπήρχε ό Τζιοβάννι Ντρόισεν, μίλια μακριά άπό τήν Αμερική, πού στήν «Ιστορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου», αποκαλύπτει άμεση επέμβαση καί βοήθεια των ιπταμένων ασπί­δων πρός τόν "Ελληνα βασιλιά κατά τήν πολιορκία της Τύρου (332 π.Χ.). Τά ίδια στοιχεία αναφέρονται άπό τούς πολυμαθεϊς συγγραφείς Αλμπέρτο Φενόλιο καί Ρ. Ντρέικ. Σύμφωνα μέ στοι­χεία, πού έχουν στήν κατοχή τους -δέν είναι τά μοναδικά πού δέν υπάρχουν στήν Ελλάδα- ένας τριγωνικός σχηματισμός άπό ιπτάμενες ασπίδες πέταξε πάνω άπό τό μακεδόνικο στρατόπε­δο. Μετά έκαναν γύρους πάνω άπό τήν πόλη της Τύρου, μπρο­στά ατά έκπληκτα μάτια χιλιάδων πολεμιστών. Ξαφνικά ή με­γαλύτερη ασπίδα έβγαλε μιά φωτεινή ακτίνα, ακολούθησαν κι άλλες κι ένα μέρος άπό τά πέτρινα τείχη της Τύρου σωριάστη­κε, σάν νά ήταν άπό λάσπη.

Ή απίστευτη αυτή ουράνια βοήθεια άπό τίς ιπτάμενες ασπί­δες παίρνει άλλη όψη, όταν συνδυασθεί μέ τήν μύηση τοϋ Αλε­ξάνδρου στά ιερά της Σαμοθράκης καί τά θαυμαστά πού ανα­φέρονται άπό τήν επίσκεψη του στόν Ναό του "Αμμωνα - Δία στήν όαση Σίβα της Αιγύπτου. Ό Αλέξανδρος πίστευε ότι ήταν γιός τοϋ Δία, καί ή ίδια πίστη υπήρχε στους σοφούς της Αιγύ­πτου καί της Ανατολής. "Ισως τήν εποχή εκείνη κάτι νά είχε διασωθή άπό τήν αρχαιότερη γνώση!...».

Επίσης ό Τσάρλς Μπέρλιτζ στό βιβλίο του «Τό Τρίγωνο των Βερμούδων» αναφέρει ότι κατά τήν πορεία τοϋ έλληνικοΰ στρα-

1

ηνπ πξόο ηόλ πνηακό Ίαμάξηε (329 π.Φ.) εκθαλίζζεθαλ ζηόλ νπξαλό

«οί μεγάλες λαμπερές αζημένιες αζπίδες...». Άο δνύκε όκωο θάπνηα άιια πξνγελέζηεξα ηνύ Αιεμάλδξνπ

γεγνλόηα.

Οί Αζελαίνη έιεγαλ -θαί ώξθίδνληαλ γηά ηελ αιήζεηα ηωλ

ιεγνκέλωλ ηνπο- όηη θαηά ηελ κάρε ηνϋ Μαξαζώλνο (490 π.Φ.)

έβιεπαλ λά ηνπο βνεζνύλ ή ζεά Αζελά θαί ό ήξωαο ηήο πόιεωο

Θεζεύο.

Δίδηθώηεξα ό Πινύηαξρνο αλαθέξεη ζηόλ Βίν ηνύ Θεζέωο όηη

«όηαλ νί Αζελαίνη πνιεκνύζαλ ζηόλ Μαξαζώλα θαηά ηωλ Μήδωλ

έλόκηζαλ πνιινί όηη είδαλ θάληαζκα ηνύ Θεζέωο, ό όπνηνο έβάδηδε

κπξνζηά άπ' απηνύο θαηά ηωλ βαξβάξωλ». Καί επεηδή ηά θαληάζκαηα

δέλ θπθινθνξνύλ ...ζπλήζωο ηήλ ήκεξα θαί δέλ παίξλνπλ κέξνο... ζέ

κάρεο, δέλ απνθιείεηαη θαηά πάζα πηζαλόηεηα λά επξόθεηην γηά κία

άλζξωπόκνξθε απηόκαηε κεραλή (δειαδή ξνκπόη) κέ ηά

ραξαθηεξηζηηθά ηνύ Θεζέωο. Γειαδή κέ άιια ιόγηα γηά ρξήζη ηεξνύ

«όπινπ» άπό κπεκέλνπο ζηά ειιεληθά κπζηήξηα.

Παπζαλίαο ζηά «ΑΤΤΙΚΑ» (I, 15,3) πεξηγξάθνληαο ηήλ

δωγξαθηθή ζύλζεζη ηήο κάρεο ηνύ Μαξαζώλνο πνύ είρε άπεηθνλη-ζζή

ζηήλ Πνηθίιε Σηνά ηώλ Αζελώλ αλαθέξεη όηη ό Θεζεύο παξηζηάλεηαη

λά βγαίλε άπό ηήλ γε. Σηήλ ίδηα δωγξαθηθή παξάζηα-ζη απεηθνληδόηαλ

θαί ό εκίζενο Ηξαθιήο, γεγνλόο ηό όπνην καξηπξεί όηη θαί ηό

θάληαζκα ηνύ κεγάινπ απηνύ ήξωνο ή κάιινλ θάπνην κεραληθό

θαηαζθεύαζκα (ξνκπόη) πνύ ζύκηδε θπζηνγλωκη-θά ηόλ Ηξαθιή έθαλε

ηήλ έκθάληζί ηνπ θαί ζπκκεηέζρε ζηήλ κάρε. Καί θπζηθά δέλ έιεηπε ή

πξνζηάηηδα ζεά ηήο πόιεωο ηώλ Αζελώλ, ή Παιιάο Αζήλε, ή Αζελά,

άπό ηήλ κάρε. Ή ζεά παξηζηάλεηαη ζηήλ αλαθεξζείζα ζύλζεζη,

πάλνπιε λά όδεγή άξκα ζπξόκελν άπό ηέζζεξα άινγα. Σηήλ

δωγξαθηθή απηή ζύλζεζη ηνϋ Παλαί-λνπ απεηθνλίδεηαη θαί ό

ηξαγνπόδαξνο ζεόο Πάλ, ό όπνηνο καδί κέ ηνύο Παλίζθνπο ηνπ

έζθόξπηζε ηόλ «παληθό» ζηνπο Πέξζεο θαηά ηά ζξπινύκελα, θαί νί

βάξβαξνη ηξνκαγκέλνη άπό ηηο θνβεξέο θξαπγέο ηνπο έηξάπεζαλ ζέ

θπγή. Ηξόδνηνο αλαθέξεη (ΣΤ, 105) όηη ό ήκεξνδξόκνο Φεηδηππίδεο

ηόλ όπνηνλ έζηεηιαλ νί Αζελαίνη, ιίγν πξηλ ηήλ κάρε ηνύ Μαξαζώλνο,

ζηήλ Σπάξηε γηά λά δεηήζνπλ ηήλ απνζηνιή εληζρύζεωλ, εΐδε ζηό

Παξζέληνλ όξνο ηόλ Πάλα

2

Μηθξαζηάηεο ηζηνξηθόο δηεγείηαη: «Καζώο ό ίδηνο ό Φεηδηππίδεο

δηεγείηαη θαί θαζώο αλέθεξε ζηνπο Αζελαίνπο, ηόλ ζπλαληά ό Πάλ

ζηελ πεξηνρή ηνπ Παξζελίνπ, παξαπάλω άπό ηελ Τεγέα: ό Πάλ ηόλ

έθώλαμε κε ηό όλνκα ηνπ θαί ηόλ δηέηαμε λά έξωηήζε έθ κέξνπο ηνπ

ηνπο Αζελαίνπο, γηαηί δέλ θξνληίδνπλ θαζόινπ γη' απηόλ, έλώ απηόο

δηάθεηηαη εύλνϊθώο πξόο ηνπο Αζελαίνπο θαί ζέ πνιιέο πεξηζηάζεηο

ηνπο έθάλε ρξήζηκνο, ζά ηνπο θαλή δε αθόκε θαί ζηό κέιινλ

ρξήζηκνο...».

Οί Αζελαίνη κεηά ηήλ λίθε ηνπο ζηόλ Μαξαζώλα αθηέξωζαλ ζηόλ

Πάλα ζπήιαην πνύ επξίζθεηαη ζηήλ βόξεηα πιεπξά ηνϋ βξάρνπ ηεο

Αθξνπόιεωο, ό δέ Μηιηηάδεο έκεξίκλεζε γηά ηήλ θαηαζθεπή

αγάικαηνο ηνϋ ζενϋ πνύ έηνπνζεηήζε ζηό ζπήιαην απηό, ζηό δέ

βάζξν ηνϋ αγάικαηνο ππήξρε ή έμεο αθηεξωκαηηθή επηγξαθή: «Τόν

ηραγόπονν έμέ Πάνα, ηόν 'Αρκάόα, ηόν καηά Μήδων, ηόν μεη'

Αθηναίων, ζηήζαηο Μιληιάδης».

Πέξαλ όκωο ηνύηωλ, ηά νπνία ζαθώο είλαη ππεξθπζηθά θαί

κνλαδηθά ζπκβάληα ζηήλ θνβεξή εθείλε κάρε, πνύ θαηέιεμε ζηήλ

ζπληξηβή ηώλ βαξβάξωλ, ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ πξνθαιεί ηό γεγνλόο

όηη ζηήλ κάρε ηνϋ Μαξαζώλνο έιαβε κέξνο θαί έλαο άιινο άγλωζηνο

ήξωαο, ό ιεγόκελνο "Εχεηλος ή Έχεηλαίος. Παπζαλίαο ζηά

«ΑΤΤΙΚΑ» (I, 32,5) αλαθέξεη: «Υπάξρεη θαί ή παξάδνζε πώο ζηήλ

κάρε ζπλέβε λά ιάβε κέξνο θαί θάπνηνο πνύ έκνηαδε κέ αγξόηε ζηήλ

εκθάληζε θαί ζηήλ πεξηβνιή. Απηόο ζθόηωζε πνιινύο άπό ηνύο

βαξβάξνπο κέ έλα αιέηξη θαί όηαλ ή κάρε έηειείωζε εμαθαλίζηεθε·

όηαλ νί Αζελαίνη εξώηεζαλ ζρεηηθά, ό ζεόο δέλ ρξεζκνδόηεζε γη'

απηόλ ηίπνηε πεξηζζόηεξν άπό ηό όηη πξέπεη λά ηηκνύλ ηόλ ήξωα

Έρεηιαΐν».

Σηήλ άλαπαξάζηαζη ηήο δωγξαθηθήο ζπλζέζεωο ηνύ Παλαί-λνπ,

πνύ έρεη γίλεη κέ βάζη αλάινγεο ζθελέο αγγεηνγξάθωλ (βιέπε

«ΑΤΤΙΚΑ» ΔΚΓΟΤΙΚΗΣ ΑΘΗΝΩΝ, ζει. 250-251), βιέπνκε ηόλ

Έρεηιαΐν κέ ηήλ κνξθή ελόο εύξωζηνπ λένπ, ό όπνηνο θέξεη θνληό

ρηηώλα, λά θξαηή ζηό δεμηό ρέξη ηνπ έλα κεηαιιηθό -όπωο ζπκπεξαίλεη

θαλείο- αληηθείκελν επίκεθεο, ζάλ ηό δόξπ, θαί ηό όπνην

παξνπζηάδεηαη θακππιωηό ζηό θάηω άθξν θαί πξόο ηά κέζα. Μνηάδεη

ζρεκαηηθά κέ ηό θύξην ηκήκα αξραίνπ άξνηξνπ, ό δέ Έρεηιαΐνο

ρεηξίδεηαη ηό πεξίεξγν απηό όπιν ώο δόξπ θαί κέ κεγάιε κάιηζηα

επηδεμηόηεηα.

1

Πανάζηαζζξ ημΰ Έπέηθζο ή Έπεηθαίμο ιέ αάζζ ζπεηζηέξ ζηδκέξ άββεζ,μβνάθςκ.

2

Τζ ζοιααίκεζ θμζπόκ ζηδκ πανάδμλδ αύηδ πενίπηςζζ; Καη' ανπάξ

εά πνέπεζ κά ημκίζςιε όηζ είκαζ θμβζηώξ αδύκαημκ κά πήνε έκαξ

μζμζδήπμηε ημζκόξ άκενςπμξ έκα άνμηνμ ηαί κά πήβε κά πμθειήζδ

ημύξ Πένζεξ. "Ακ όιςξ ζοζπεηίζςιε ηδκ θεζδςθή ηαί όκηςξ θζηή

άπάκηδζζ ημύ ιακηείμο ηςκ Δεθθώκ πνόξ ημύξ Αεδκαίμοξ πμύ ηό

νώηδζακ ζπεηζηώξ, ιε ηό βεβμκόξ ηήξ παναδόλμο ειθακίζεςξ ηαί

ηαηόπζκ ελαθακίζεςξ ημύ άβκςζημο αοημύ ήνςμξ ηαί ηήξ πνήζεςξ

ημύ πενζένβμο όπθμο άπ' αοηόκ μδδβμύιεεα ζηό έλδξ ζοιπέναζια:

Δέκ πνόηεζηαζ βζά έκα ημζκό άκενςπμ, μύηε βζά ηάπμζμ άνμηνμ, άθθά

βζά ηάπμζα άκενςπόιμνθδ ιδπακή (νμιπόη) πμύ ηηοπμύζε ιέ ηό

πενίενβμ όπθμ ημο ημύξ Πένζεξ. Τμ όπθμ δέ πμύ πνδζζιμπμζμύζε ήηαν

αζθαλώς κάποιο μσζηικό ιερό όπλο, ηό όποιο είτε ζτήμα παρόμοιο μέ

εκείνο ηον αρόηροσ καί ήηαν πολύ δραζηικό καί αποηελεζμαηικό,

επρόκειηο δέ καηά πάζα πιθανόηηηα, γιά ένα αρηιόηαηο από

ηετνολογικής απόυεφς όπλο.

"Οζμκ δέ άθμνα ζηό όκμια "Επεηθμξ ή Έπεηθαΐμξ αοηό (ηό όκμια)

ηαηά ηήκ πνμζςπζηή ιμο άπμρζ πενζηθείεζ ιοζηδνζαηή ζοιαμθζηή

ζδιαζία ηαί πζζηεύς όηζ εονζζηόιεεα ιπνμζηά άπό ιζά πενίπηςζζ

πνήζεςξ ζενμύ όπθμο ζοκδεμιέκμο άιεζα ιέ ηά εθθδκζηά ιοζηήνζα

ηαί ηό όπμζμ ζοιαμθζηά ακαθένεηαζ ιέ ηό όκμια «άνμηνμκ». Τό όκμια

ημύ ήνςμξ "Επεηθμξ ή Έπεηθαΐμξ πνμένπεηαζ άπό ηήκ έπέηθδ, δδθαδή

ηήκ θααή ημύ άνμηνμο, παναζηάζεζξ δέ ημύ ήνςμξ αοημύ

ακεονίζημκηαζ ηονίςξ ζέ ηοννδκζηά μζημδμιήιαηα.

Θά πνέπεζ δέ κά έπζζδιακεή, όηζ, όπςξ ακαθένεζ ό Ηνόδμημξ (ΣΤ,

117), ζοκέαδ ηαί έκα αηόιδ πενίενβμ πενζζηαηζηό, ή έιθάκζζζξ εκόξ...

βζβακηζαίμο θακηάζιαημξ Πένζμο όπθίημο πμύ έθό-κεοε ηαί έηύθθςκε

Έθθδκεξ : «Ό Αεδκαίμξ Έπίγδθμξ ημύ Κμοθαβόνα, έκώ πμθειμύζε ιέ

βεκκαζόηδηα ζώια πνόξ ζώια, έπαζε ηήκ όναζί ημο, πςνίξ κά

ηναοιαηζζεή πμοεεκά ζηό ζώια ημο, μύηε άπό ημκηά, μύηε άπό

ιαηνζά ηαί άπό ηόηε έιεζκε ηοθθόξ ζέ όθδ ημο ηήκ γςή. Γζά ηό πάεδια

ημο αοηό άημοζα κά θέβεηαζ ηό έλδξ: ημύ θάκδηε πώξ είδε ακηζηνύ ημο

έκα μπθίηδ, πμθύ ιεβαθόζςιμ, πμύ ηά βέκεζα ημο ηάθοπηακ ηήκ

αζπίδα ημο (άκδνα μί δμηέεζκ όπθίηδκ άκηζζηήκαζ ιέβακ ημύ ηό βέκεζμκ

ηήκ αζπίδα πάζακ ζηζάγεζκ)· ηό θάκηαζια αοηό πέναζε δίπθα ημο

πςνίξ κά ηόκ άββίλδ, άθθά ζηόηςζε ηόκ δζπθακό ημο. Αοηά έιαεα πώξ

έθεβε ό

1

Έπίδεινο». (Μεηάθξαζηο ΕΚΔΟΕΩΝ ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ). Δελ απνθιείεηαη

ζηελ πεξίπησζη απηή νί ίδηνη Πέξζαη λά έρξεζηκνπνίε-ναλ θάπνην,

αλάινγν κέ εθείλα ησλ Ειιήλσλ, ηεξό «όπιν», δειαδή ξνκπόη, ηό όπνην

έθσδηανκέλν κέ ηζρπξόηαηα όπια θαί ηδηόηεηεο, έθόλεπε θαί έηύθισλε

ηνύο ερζξνύο ηνπ. Ό Ηξόδνηνο επίζεο αλαθέξεη όηη θαηά ηήλ δεπηέξα

εθζηξαηεία ησλ Πεξζώλ θαηά ηεο Ειιάδνο ύπό ηόλ Ξέξμε, άθνύ έθαπζαλ

ηήλ 'Αθξόπνιη θαί έμώλησζαλ όζνπο είραλ όρπξσζή ζέ απηήλ, όηαλ

έδσζαλ δηαηαγή ζηνπο εμόξηζηνπο Αζελαίνπο πνύ ήζαλ καδί ηνπο λά αλε-

βνύλ έπί ηνύ ηεξνύ βξάρνπ γηά λά ζπζηάζνπλ, απηνί (δει. ν'η Αζελαίνη)

βξήθαλ ηήλ ηεξά έιαία ηεο Αζελάο λά έρε βιαζηάξηα κέρξη έλα πήρπ, άλ

θαί είρε θαή πξίλ δύν εκέξεο (Η. 55).

Χξήζηο κπζηηθώλ ηεξώλ όπισλ θαί ππεξθπζηθά θαηλόκελα ζπλέβεζαλ

θαηά ηήλ λαπκαρία ηεο αιακίλνο (480 π.Χ.). Ό Ηξόδνηνο αλαθέξεη όηη

έλαο εμόξηζηνο, έμε ήκεξεο πξίλ ηήλ λαπκαρία, είδε, έλ ετδεη νξάκαηνο, λά

ρύλεηαη άπό ηό ηεξό ηεο Έιεπζΐ-λνο κία ιάκςηο. Γξάθεη ό Μηθξαζηάηεο

Ιζηνξηθόο (Η', 65): Ό Αζελαίνο Δίθαηνο ηνύ Θενθύδνπο, θπγάο θαί

έρνληαο απνθηήζεη ύπόιεςη ζηνπο Μήδνπο θαηά ηήλ επνρή εθείλε, όηαλ ή

ρώξα ηεο Αηηηθήο, πνύ ήηαλ έξεκε άπό ηνύο Αζελαίνπο, θαηαζηξεθόηαλ

άπό ηό πεδηθό ηνύ Ξέξμε, πνύ έηπρε ηόηε λά επξίζθεηαη καδί κέ ηόλ

Δεκάξαην ζηό Θξηάζηνλ πεδίνλ, είδε ζύλλεθν ζθόλεο λά έξρεηαη άπό ηήλ

Ειεπζίλα (ίδεΐλ δέ θνληνξηόλ ρσξένληα άπ' Έιεπ-ζΐλνο), ζάλ λά έβάδηδαλ

ηνπιάρηζηνλ ηξηάληα ρηιηάδεο άλδξεο έλώ παξαηεξνύζαλ έθπιεθηνη θαί νί

δύν, πνηνη άξαγε άλζξσπνη πξνθαινύλ απηόλ ηόλ θνληνξηόλ, είπε (ό

Δίθαηνο) όηη αηθλίδηα αθνύζακε θσλή θαί αλεγλώξηζα όηη ή θσλή απηή

είλαη ό κπζηηθόο 'Ίαθρνο...» (...νί θαίλεζζαη ηήλ θσλήλ είλαη ηόλ κπζηηθόλ

ταθρνλ). Σόηε ό Δεκάξαηνο πνύ ήηαλ άζρεηνο κέ ηά Ειεπζίληα Μπζηήξηα

ζέιεζε λά κάζε ηί ήηαλ απηό πνύ έιεγαλ. Ό εμόξηζηνο Αζελαίνο ηνύ

απάληεζε: «Δεκάξαηε, είλαη αδύλαην λά κή ζπκβή θάπνηα κεγάιε

θαηαζηξνθή ζηήλ ζηξαηηά ηνύ βαζηιέσο. Δηόηη απηά είλαη παζηθαλή,

άθνύ είλαη έξεκε ή Αηηηθή, όηη είλαη ζετθή ή θσλή (έξεκνπ νύζεο ηεο

Αηηηθήο, όηη ζείνλ ηό θζεγγόκελνλ), όηη έξρεηαη άπό ηήλ Ειεπζίλα γηά λά

βνεζήζε (λά ιάβε δειαδή έθδίθεζη γηά) ηνύο Αζελαίνπο θαί ηνύο

ζπκκάρνπο ηνπο. Καί άλ απηό (ηό ζύλλεθν) πάε λόηηα πξόο ηήλ

Πεινπόλλεζν Οά θηλδπλεύζε ό ίδηνο

ό ααζζθεύξ ηαί ή ζηναηζά ημο πμύ είκαζ ζηήκ λδνά, άκ δε ηαηεο-εοκεή

πνόξ ηά πθμία πμύ είκαζ ζηήκ Σαθαιίκα εά ηζκδοκεύζδ ό ααζζθεύξ κά

πάζδ ηδκ καοηζηή ημο δύκαιζ. Τήκ εμνηή αοηή ηεθμύκ μζ Αεδκαίμζ

ηάεε έημξ πνόξ ηζιήκ ηδξ Μδηέναξ ηαί ηδξ Κόνδξ22

ηαί ζε αοηά

(δδθαδή ηά ιοζηήνζα) ιοείηαζ όπμζμξ άπ' αοημύξ (δδθαδή ημύξ

Αεδκαίμοξ) εέθεζ ηαί μπμζμζδήπμηε από ημύξ άθθμοξ "Δθθδκεξ ηαί ή

θςκή πμύ αημύξ εΐκαζ ή ιοζηζηή θςκή ημΰ ίάηπμο» (...ηαί ηήκ θςκήκ

ηδξ άημύεζξ έκ ηαύηδ ηή όνηή ίαηπά-γμοζζ) πμύ ζοκδείγμοκ ζε αοηήκ

ηήκ εμνηή...». Μεηά άπ' αοηά ό Γδιάναημξ είπε ζηόκ ελόνζζημ

Αεδκαίμ: «Σώπα ιή ηό πήξ ζέ ηακέκα άθθμ, βζαηί άκ αοηά θεάζμοκ

ζηά αοηζά ημύ ααζζθέςξ, εά πάζδξ ηό ηεθάθζ ζμο. Καί μύηε έβώ εά

ιπμνέζς κά ζέ ζώζς, μύηε ηακέκαξ άθθμξ. Κάεδζε θνόκζια θμζπόκ,

ηζ όζμ βζά ηόκ ζηναηό, άξ θνμκηίζμοκ μί εεμί βζ' αοηόκ. Καί πνμζεέηεζ

ηαηόπζκ ό Ηνόδμημξ: «Έκώ ιέκ αοηόξ ζοκεαμύθεοε θμζπόκ αοηά, πνόξ

ηό ζηναηόπεδμ ηςκ Δθθήκςκ ζηήκ Σαθαιίκα ιεηαθενόηακ ή αμή (πμύ

αημοβόηακ) ηαί ηό ζύκκεθμ πμύ είπε δδιζμονβδεή ηαί ύρςεή (ζηόκ

μονακό)...».

Πθμύηανπμξ ζηόκ Βίμ ημύ Θειζζημηθέμοξ, άθμύ ακαθένεηαζ

ζηήκ έλόκηςζζ ημύ 'Ανζαιέκμοξ, αδεθθμύ ημύ Ξένλμο από ηόκ

'Αιεζκία ηόκ Γεηεθέα ηαί ηόκ Σςηθή ηόκ Πεδζέα ηαί ηήκ ιεηαθμνά

ηδξ ζμνμύ ημο άπό ηήκ Ανηειζζία εκώπζμκ ημύ Πένζμο ααζζθέςξ,

βνάθεζ: «Έκώ δέ ή ιάπδ εύνίζηεημ εζξ αοηό ηό ζδιείμ, αμή δέ ηαί

θςκή έβέιζζε ηό Θνζάζζμκ πεδίμκ ιέπνζ ηδξ εαθάζζδξ ώξ έάκ έβί-κεημ

άπό πμθθμύξ ιαγί ακενώπμοξ ή πμιπή ημύ ιοζηζημύ Ίάηπμο άπό ηό

πθήεμξ δέ ηώκ ηναοβαγόκηςκ έθάκδ ώξ κά ακήνπεημ ααειδδόκ άπό

ηδξ λδνάξ κέθμξ, ηό όπμζμκ οπμπςνμύκ έπεζεκ επάκς εζξ ηά πθμία.

"Αθθμζ πάθζκ έκόιζγακ όηζ έαθεπακ θακηάζιαηα ηαί είδςθα ακδνώκ

έκμπθςκ, ηά όπμζα άπό ηήκ Ασβζκακ, άπθςκακ ηάξ πείναξ πνόξ ηά

εθθδκζηά πμθειζηά ηαί έθακηάζεδζακ όηζ ήζακ μί Αίαηίδαζ, ημύξ

μπμίμοξ πνό ηδξ ιάπδξ είπμκ έπζηαθεζεή εζξ αμή-εεζακ δζά

πνμζεοπώκ» (ή ιεηάθναζζξ είκαζ ζοκενβάημο ημύ πενζμδζημύ

«ΗΛΙΟΣ», ηόιμξ 20όξ 1951, άπ' όπμο έπεζ θδθεή). Γύκαηαζ ζηό

ζδιείμ αοηό κά δζαηοπςεή ή ημθιδνή βκώιδ, όηζ επνόηεζημ όπζ βζά

θακηάζιαηα, όπςξ ηά εκκμμύιε ζήιενα, άθθά βζά δδιζμον-

22. Γδθαδή ηδξ Γήιδηνμξ ηαί ηδξ

Πενζεθόκδξ.

2

βία ηεναζηίςκ εζηόκςκ ηςκ Αίαηζδώκ ζηόκ μνίγμκηα ιε άβκςζηα αθθά

ηεθεζόηαηα επζζηδιμκζηά όνβακα ηαί ιέζα πνόξ ηόκ ζημπόκ ηδξ

εκζζπύζεςξ ημύ δεζημύ ηςκ πμθειμύκηςκ, ηά δέ «εαοιαημονβά

αβάθιαηα» ηςκ Αίαηζδώκ έπμοκ αζθαθώξ ηάπμζα ζπέζζ ιέ ηά

δδιζμονβήιαηα αοηά. Δπίζδξ ή «ιοζηζηή θςκή» ημΰ Ιάηπμο ηαί ηό

κέθμξ ημύ ημκζμνημύ άπό ηήκ Δθεοζίκα ιέ αεααζόηδηα ιπμνεί κά

ύπμζηδνζπεή όηζ ήζακ απμηεθέζιαηα ηδξ πνήζεςξ ιοζηζηώκ ζενώκ

όπθςκ άπό ιοδιέκμοξ ζηά Δθεοζίκζα ιοζηήνζα.

Ή καοιαπία έβζκε ηαηά ηήκ πενίμδμ ημύ εμνηαζιμύ ηώκ

Δθεοζίκζςκ Μοζηδνίςκ. Ή πμιπή βζκόηακ ηαηά ηήκ κύπηα ηδξ 20ήξ

πνόξ 21 δκ ημύ Βμδδνμιζώκμξ (ηαηά ηό δεύηενμ ήιζζο ημύ

Σεπηειανίμο) άπό ημύξ Μύζηεξ, πμύ έπόνεοακ, ηναβμοδμύζακ ηαί

ηναημύζακ θαιπάδεξ. Ή πακδβονζηή πμιπή, ηήκ μπμία

παναημθμοεμύζακ πζθζάδεξ Δθθήκςκ ηαί ή μπμία ώδδβμύζε ηό λόακμ

ημΰ Γζμκύζμο (Ιάηπμο) άπό ηήκ Αεήκα ζηήκ Δθεοζίκα, έπί ηδξ Ιενάξ

δμύ, άνπζγε ηήκ 19δ ημύ Βμδδνμιζώκμξ. Τήκ θμνά αοηή θμζπόκ, δέκ

οπήνπακ μζ ηάημζημζ ηδξ Αηηζηήξ, πμύ εά έώνηαγακ ηήκ ηόζμ

δδιμθζθή αοηή εμνηή. Καί έν ηούηοιρ αςηοί καί ζηά πλοία εςπιζκόμενοι

είσαν ηήν ένηύπυζι όηι άκοςαν ηόν θόπςαο ηηρ πανηβύπευρ καηά ηήν

ώπιομένη ημέπα καί έπί-ζηεςζαν όηι ή μςζηική πομπή έζπεςδε ππόρ

αοήθεια ηοςρ.

"Οιςξ δέκ ήηακ ή πνώηδ θμνά ζηήκ εθθδκζηή ζζημνία πμύ

ζοκέααζκε ηάηζ ηέημζμ, δδθαδή ή έιθάκζζζξ εκόξ εεσημύ κέθμοξ. Καηά

ηήκ δεηαεηή πμθζμνηία ηήξ Τνμίαξ άπό ημύξ Απαζμύξ, ό Απόθθςκ ό

όπμζμξ ήηακ ιέ ηό ιένμξ ηώκ Τνώςκ, εκήνβδζε αζηναπζαία όηακ

έηζκδύκεοε κά θμκεοεή άπό ηόκ Απζθθέα, ό Άβήνυπ, βζόξ ημύ

Ακηήκμνμξ. εεόξ ηώκ Γεθθώκ άπειάηνοκε ηόκ Τνώα ήνςα άπό ηό

πεδίμ ηήξ ιάπδξ, άθοϋ ηόν έκάλςτε μέ πςκνό νέθορ. (Γέκ εά πνέπεζ

επίζδξ κά λεπκμύιε ηαί ηήκ ιαβζηή πενζηεθαθαία ημύ Πθμύηςκμξ ηαί

όζμοξ ηήκ έπνδζζιμπμίδζακ...). Αθθά άξ επακέθεμοιε ζηά όζα

ζοκέαδζακ ζηήκ καοιαπία ηήξ Σαθαιίκμξ23

. Καηά ηόκ Ηνόδμημ (VIII,

64) μί "Δθθδκεξ έζηεζ-

23. Ή ακπιαήρ ημεπομηνία ηήρ διεξαβυβήρ ηήρ ναςμασίαρ ηήρ Σαλαμίνορ είναι ή 20ή ηοΰ Βοηδπομιώνορ ηοΰ Ιος έηοςρ ηήρ 75ηρ Όλςμπιάδορ, δηλαδή ή 23η Σεπηεμαπίος ηοΰ 480 π.Χ.

1

θακ μηήκ Αίβζκα έκα πθμίμ βζά κά δεδεμύκ έηεΐ ζημοξ έπζπς-νίμοξ

ήνςεξ, ηόκ Αζαηό ηαί ηό βέκμξ ημο, ηόκ Πδθέα ηαί ηόκ Απζθθέα βζά κά

ημοξ πανάζπμοκ ηδκ αμήεεζα ημοξ. Τό πθμίμ αοηό επακήθεε ηήκ

ζηζβιή ηήξ εκάνλεςξ ηήξ καοιαπίαξ θένμκηαξ πνόξ έκίζποζζ ηςκ

ιαπόιεκςκ ηά εαοιαημονβά αβάθιαηα ηςκ Αίαηζδώκ ηαί ηαηά ηήκ

αίβζκδηζηή πανάδμζζ, αοηό επεηέεδ πνώημ. Μάθζζηα, όπςξ ακεθένεδ,

μί "Εθθδκεξ έαθεπακ ηά θακηάζιαηα ηςκ Αίαηζδώκ κά ηείκμοκ

πνμζηαηεοηζηά ηά πένζα ζηά εθθδκζηά πμθειζηά ηαηά ηήκ καοιαπία...

Ό Ηνόδμημξ επίζδξ ακαθένεζ όηζ ηαηά ηήκ καοιαπία ειθακίζεδηε

ζημοξ "Εθθδκεξ ιζά βοκαίηα, οπενθοζζημύ ιεβέεμοξ, ηαί όηζ έθώκαγε

δοκαηά, ώζηε κά άημοζεή άπό όθμοξ ημύξ "Εθθδκεξ άθμΰ πνώηα ημοξ

είνςκεύεδηε: «Καηόιμζνμζ άκενςπμζ, έςξ πόηε αηόιδ εά

όπζζεμδνμιήηε ιέ ηήκ πνύικδ;» (Η', 84). Ή βοκαίηα αοηή, έεες-νήεδ

άπό ημύξ Έθθδκεξ όηζ ήηακ ή εεά Αεδκά.

Ό Παοζακίαξ ζηά «ΑΤΤΘΚΑ» ακαθένεζ ηαί αοηό: «"Οηακ μί

Αεδκαίμζ έδζκακ ηήκ καοιαπία ιέ ημύξ Πένζεξ, έκαξ δνάημκηαξ, θέκε,

ειθακίζεδηε ακάιεζα ζηά πθμία" όπςξ απεηάθορε ιέ πνδζιό ημο ό

εεόξ ζημοξ Αεδκαίμοξ, ό δνάημκηαξ αοηόξ ήηακ ό ήνςαξ Κοπνεύξ».

(Ό Κοπνεύξ ήηακ βζόξ ημο Πμζεζδώκμξ ηαί ηήξ Σαθαιίκμξ ηαί

ζύιθςκα ιέ ηήκ πανάδμζζ ήηακ άπό ηήκ ιέζδ ηαί πάκς άκενςπμξ ηαί

άπό ηήκ ιέζδ ηαί ηάης ράνζ ή όθζξ...). Νά ήηακ άναβε ηάπμζμξ

δνάημκηαξ όπςξ όθμζ ιαξ ηόκ εκκμμύιε, ή ιήπςξ ηάπμζμ δναηόιμνθμ

ιδπάκδια, (δνάημξ-νμιπόη) απμηέθεζια εθανιμβήξ ιοζηζηώκ ζενώκ

βκώζεςκ;

Αθθά έιθάκζζζ δνάημκημξ δεκ ακαθένεηαζ ιόκμκ ζηήκ καοιαπία

ηήξ Σαθαιίκμξ. Σέ ιζά άθθδ ιάπδ ιεηαλύ Ανηάδςκ ηαί Ηθείςκ πμύ

ζοκέαδ ηό 364 π.Φ. ηαί ή όπμζα ηαηέθδλε ζέ κίηδ ηώκ ηεθεοηαίςκ,

έηακε ηήκ έιθάκζζζ ημο έκαξ ηενάζηζμξ δνάημκηαξ ή, ζύιθςκα ιέ ηήκ

πανάδμζζ πμύ ακαθένεζ ό Παοζακίαξ ζηά «ΗΛΘΑΚΑ» (VI, 20, 4-6),

έκα παζδί πμύ ιεηαιμνθώεδηε ζέ... δνάημκηα ηαί έζςζε ημύξ

Ηθείμοξ. Γνάθεζ ό Μζηνα-ζζάηδξ πενζδβδηήξ: «Υπάνπεζ ή πανάδμζζξ

όηζ όηακ μί Ανηά-δεξ είπακ εζζαάθεζ ιέ ζηναηό ζηήκ Ηθεία ηαί μί

Ηθείμζ είπακ παναηαπεή εκακηίμκ ημοξ, ιζά βοκαίηα πανμοζζάζεδηε

ζημοξ ζηναηδβμύξ ηώκ Ηθείςκ έπμκηαξ έκα κήπζμ ζηόκ ιαζηό ηδξ ηαί

είπε όηζ αοηή έβέκκδζε ηό παζδί, ημύξ ηό παναδίδεζ όιςξ έπεζ-

2

ηα άπό όκεζνα πμύ είδε βζά κά πμθειήζδ ηζ αοηό ιαγί ιέ ημύξ Ηθείμοξ.

Οί άνπμκηεξ, μί όπμζμζ έπίζηεομακ ζηά θόβζα ηδξ βοκαίηαξ, αάγμοκ ηό

παζδί βοικό ιπνμζηά ζηό ζηνάηεοια ημοξ. "Οηακ μί 'Ανηάδεξ άνπζζακ

ηδκ έπίεεζζ, ηό παζδί είπε βίκεζ δνάημκηαξ. Οί 'Ανηάδεξ ηανάπεδηακ ι'

αοηό πμύ είδακ, έηνάπδ-ζακ ζε θοβή ηαί μί Ηθείμζ ημύξ έπεηέεδζακ

ηένδδζακ θαιπνόηαηδ κίηδ ηαί ώκόιαζακ ηόκ εεό Σωαίπολι. Έηεΐ,

όπμο ημύξ θάκδηε όηζ είπε ηνοπώζεζ ό δνάημκηαξ ιεηά ηήκ ιάπδ, ίδνο-

ζακ ηό ζενό ημο. Μαγί ι' αοηόκ ώνζζακ κά ζέαςκηαζ ηαί ηήκ Είθείεοσα

βζαηί αοηή έθενε ζηόκ ηόζιμ ηό παζδί πνόξ πάνζκ ημοξ. Ό ηάθμξ ηςκ

'Ανηάδςκ πμύ ζημηώεδηακ ζηήκ ιάπδ είκαζ πάκς ζηόκ θόθμ, πένακ

ημο Κθάδεμο, πνόξ δοζιάξ...».

Πένακ όιςξ αοηώκ πμύ ακαθένεδηακ, οπάνπεζ ηαί ηάηζ άθθμ πάνα

πμθύ εκδζαθένμκ ηαί ζηό όπμζμ δέκ έπεζ δμεή ιέπνζ ζηζβιήξ ή δέμοζα

πνμζμπή. Σύιθςκα ιέ ηίξ πακάνπαζεξ εθθδκζηέξ παναδόζεζξ οπήνπε

έκα ηέναξ μκμιαγόιεκμ Αίολοκέντανρος καί ήηακ... ανπδβόξ ακενώπςκ

πμύ γμύζακ ιαγί ιέ αοηό ιέζα ζέ έκα πεθώνζμ ηήημξ. Τό ηέναξ αοηό,

ηαηά ημύξ εθθδκζημύξ ενύθμοξ, έκίηδζε έκα άθθμ ηέναξ, ηόκ

εαθαζζμπόηδ, επεζδή άνπαλε (ηό ηεθεοηαίμ) ηάπμζεξ αβέθεξ

δεθθζκζώκ...

Έδώ ηίεεηαζ ή πζό πζεακή εηδμπή, αάζεζ ηώκ ακαθενμιέκςκ ζηόκ

πακάνπαζμ αοηό εθθδκζηό ενύθμ. Είκαζ θμβζηώξ αδύκαημκ έκα ηέναξ κά

είκαζ ανπδβόξ ακενώπςκ. "Ανα αάζεζ αοημύ ηό ακαθενόιεκμ ή

πενζβναθόιεκμ ώξ ηέναξ ή εά ήηακ άκενςπμξ ιέ ηεναηώδεζξ

δζαζηάζεζξ ηαί εηπθδηηζηέξ ζδζόηδηεξ ηαί ζηακόηδηεξ ή ηάπμζα ιδπακή

ιέ ακενώπζκα ηαί όπζ ιόκμκ παναηηδνζζηζηά ηήξ πακάνπαζαξ εηείκδξ

επμπήξ, έκα «νμιπόη» δδθαδή , όπςξ ήηακ ό ηνδηζηόξ Τάθςξ... Ή

μκμιαζία ημο (Αίμθμηέκηαονμξ) δήθμζ ηάπμζεξ άπό ηίξ ιμκαδζηέξ

ζδζόηδηεξ ημύ «ηέναημξ» αύημΰ. Τό πνώημ ζοκεεηζηό ημύ μκόιαημξ ημο

δδθώκεζ κίνηοι, ενέργεια, αστραπή (πανάααθε ιέ επίεεημ Δζόξ

αίολο-βρόντης. ό άπό πακημύ ηεναοκμαόθςκ, άζηνάπηςκ ηαί ανμκηώκ

Ζεύξ). Αίολος (επίεεημ) ζδιαίκεζ εοηίκδημξ, ιεηααάθθςκ πνώια,

απαζηνάπηςκ... Όζμκ δε άθμνα ζηό δεύηενμ ζοκεεηζηό ημύ μκόιαημξ

ημύ «ηέναημξ» αοημύ, δδθαδή ηό «κέντασρος» πένακ ημύ όηζ

παναπέιπεζ ηόκ κμύ ζηήκ βκςζηή θοθή ηώκ Κεκηαύνςκ, ηαηά

ηονζμθελία ζδιαίκεζ αοηόκ πμύ δζαηνοπά, αοηόκ πμύ ιάπεηαζ ιέ ηό

ημκηάνζ.

1

Ό γξάθσλ, εθθξάδνληαο πξνζσπηθή γλψκε πηζηεχεη φηη ηφ

πηζαλψηεξν λά επξφθεηην γηά έλα επίηεπγκα ηεο πξνεγκέλεο ζηφ

απψηαην παξειζφλ ηερλνινγίαο θαί επηζηήκεο ησλ Ειιήλσλ. Επίζεο,

απνθιείεηαη ηφ αλαθεξφκελν ψο θήηνο εληφο ηνυ νπνίνπ «δνυζε» ηφ

«ηέξαο» απηφ θαί νί άλζξσπνη ησλ νπνίσλ ήγεΐην λά είλαη θάπνην

ζαιάζζην ζεξίν ή δψν, δειαδή θήηνο. Μάιινλ επξφθεηην -θαί απηφ

θαηά ηφλ γξάθνληα είλαη ηφ πηζαλψηεξν-γηά θάπνην είδνο ππνβξπρίνπ

ή γεληθψηεξα θάπνηαο άγλσζηνπ ζέ κάο κεραληθήο θαηαζθεπήο, πνχ

έρξεζίκεπε ψο κέζνλ εθζηξαηεηψλ, άιιά θαί δηέζεηε φια ηά κέζα γηά

κηά άλεηε δηαβίσζη ηψλ επηβαηλφλησλ ζέ απηφ.

Δέλ απνθιείεηαη λά ζπκβαίλε ηφ ίδην θαί κέ ηφ άιιν αλαθεξφκελν

«ηέξαο», ηφλ Θαιαζζνπφηε, ηνυ νπνίνπ ηφ φλνκα ζεκαίλεη απηφλ πνχ

θαηαπίλεη ηήλ ζάιαζζα, θαί πίζσ άπφ ηήλ «κπζηθή» ηνπ έμφλησζη, λά

θξχβεηαη θάηη άιιν, πηφ ζεκαληηθφ...

Τέινο, ζά πξέπεη λά κάο πξνβιεκαηίζε θαί ηφ ηί αθξηβψο ήηαλ φ

πεξίθεκνο ζξπιηθφο τππνο Αρίων, πνχ έθεκηδφηαλ ψο ηαρχηεξνο ηνυ

άλεκνπ θαί είχε ένα ανθρώπινο πόδι, μερικές δέ φορές καί...

ανθρώπινη φωνή. Ό 'Αξίσλ θαηά ηήλ παξάδνζη ήηαλ γηφο ηνυ

Πνζεηδψλνο θαί ηήο Δήκεηξνο ή ηήο Έξηλχνο. Σχκθσλα κέ άιιε

εθδνρή ήηαλ γηφο ηνυ Ζέθπξνπ θαί θάπνηαο άπφ ηίο "Αξππηεο,

άλεηξάθε δέ άπφ ηίο Νεξείδεο. 'Απφ ηνχο αξραίνπο εζεσξείην ηφπνο

γελλήζεσο ηνπ ή Θέιπνπζα ηήο Αξθαδίαο θαί απεηθνληδφηαλ ζέ

λνκίζκαηα θαί αγγεία ηήο πφιεσο απηήο. Υπάξρεη θαί θάπνηα άιιε

παξάδνζηο ζχκθσλα κέ ηήλ φπνηα φ 'Αξίσλ γελλήζεθε ζηήλ Αηηηθή

θαί κάιηζηα ζηήλ Άθξφπνιη φηαλ φ Πνζεηδψλ έθηχπεζε ηήλ γή κέ ηήλ

ηξίαηλα ηνπ.

Ό 'Αξίσλ έρξεζηκνπνηετην αξρηθά άπφ ηφλ ίδην ηφλ Πνζεηδψλα, φ

φπνηνο ηφλ έδψξεζε αξγφηεξα ζηφλ ήξσα ηήο Αιηάξηνπ Κοπρέα. Ό

Κνπξεχο ηφλ έδψξεζε ζηφλ Ηξαθιή, φ φπνηνο ηφλ έρξεζηκνπνίεζε

ζηηο ηππνδξνκίεο ζηίο Παγαζέο θαί έλίθεζε ηφλ Κχθλν. "Αιιε

παξάδνζηο αλαθέξεη φηη φ Αξίσλ άλεθε ζηφλ Αξθάδα "Ογκο, άπφ ηφλ

φπνην ηφλ έιαβε φ Ηξαθιήο φηαλ πνιεκνχζε ελαληίνλ ηψλ Ηιείσλ.

'Απφ ηφλ Ηξαθιή ηφλ επήξε φ Άδξαζηνο, φ φπνηνο έζψζε ράξηο ζηήλ

εμαηξεηηθή ηνπ ηαρχηεηα θαηά ηήλ εθζηξαηεία ηψλ Έπηά έπί Θήβαο.

Δέλ ζά πξέπεη αθφκε λά δηαθπγή ηήο πξνζνρήο καο θαί ή

2

ίδηαηηεξφηεο τον θξηνί ηνπ Φξίμνπ κέ ηφλ φπνηνλ απηφο έηα-μίδεπζε ψο

ηήλ Κνιρίδα. Καηά ηίο αξραίεο αλαθνξέο φ Κξηφο ήηαλ γηφο ηνυ

Πνζεηδψλνο θαί είρε ρξπζφ καιιί, τζηαην δέ ζηφλ αέξα. Τά δχν απηά

ζηνηρεία ησλ αξραίσλ πεγψλ άιιά θαί ή αλαθνξά ηεο πξνειεχζεσο

ηνπ άπφ ηφλ Πνζεηδψλα, θαλεξψλνπλ φηη θαί εδψ δέλ έρνκε λά

θάλνπκε κέ έλα άπιφ θξηάξη. "Αιισζηε ηά θξηάξηα δέλ... πεηνχλ θαί

δέλ έρνπλ... ρξπζφ καιιί. Επίζεο θαί ηφ ηαμείδη ηνχ Θάζνλνο θαί ηψλ

ππνινίπσλ Αξγνλαπηψλ ζηελ Κνιρίδα δέλ έγηλε γηά ηφ δέξκα ελφο

απινχ θξηαξηνχ, φπσο ινγηθά κπνξεί λά ζθεθζή θαλείο... Δέλ

απνθιείεηαη ινηπφλ ή εθδνρή λά επξφθεηην γηά κηά Θπηακέλε -ηεξή—

κεραλή, τζσο θαί γηά θάηη άιιν, πνχ έκεΐο δέλ κπνξνχκε λά

πξνζδηνξίζνπκε ή λά βξνχκε. Υπάξρεη φκσο θαί ηφ έμεο: Τφ θξηάξη

απηφ έθβάιινληαο δπλαηή... αλζξψπηλε θσλή έζσζε ηφλ Φξίμν άπφ

βέβαην ζάλαην -ζά ηφλ έζθφησλαλ νί Σθχζεο πνχ ηφλ είραλ εληνπίζεη

λά θνηκάηαη ζέ θάπνην ιφθν24

-κάο δεκηνπξγεί ηήλ ζνβαξή ππνςία φηη

πηζαλφλ έρνπκε λά θάλνπκε κέ έλα ηπηάκελν «ξνκπφη» παλάξραηαο

επνρήο...

Υπάξρεη φκσο θαί έλαο άιινο αλάινγνο πξνβιεκαηηζκφο: Τί ήηαλ

φ ρξπζφο ζθχινο πνχ έθχιαζζε ηήλ Ακάιζεηα, ηήλ γίδα πνχ αλέζξεςε

ηφλ Δία; (Σ.Σ. Καη' άιινπο ή Ακάιζεηα ήηαλ κία Νχκθε...).

24. Ό ιφθνο απηφο, κέ αθνξκή ηφ πεξηζηαηηθφ απηφ, ψλνκάζζεθε Κριον μέτωπον.

1

ΚΕΦΑΛΑΘΟΝ Δ'

Τά σωπίρ... κςβεπνήτερ πλοία των Φαιάκων, τά όποια...

έγνώπιξαν τά πάντα!

Ό ζαιαζζνπόξνο βαζηιεύο ηεο Θζάθεο Όδπζζεύο θαηά ηελ

πεξηπεηεηώδε πνξεία ηνπ ζηόλ Αηιαληηθό σθεαλό κεηαμύ ησλ ρσξώλ

ηίο όπνηεο έπεζθέθζε ήηαλ θαί ή ρώξα ηώλ Φαηάθσλ. Αύηε

ηνπνζεηείηαη βάζεη ηώλ εξεπλώλ ηεο Άκεξηθαλίδνο αξραηνιόγνπ

Έλξηέηηαο Μέξηδ ζηίο αλαηνιηθέο ΗΠΑ. Δειαδή ή αξραία ρεξία,

όπνπ εγθαηέζηεζε ηνύο ππεθόνπο ηνπ ό βαζηιεύο Νασσί-θοος, ό

παηέξαο ηνύ Αλκινόοσ, ηόλ όπνην (Αιθίλνν) ζπλήληεζε ό Όδπζζεύο,

ήηαλ ή εθηεηακέλε θαί επξύηαηε πεξηνρή, όπνπ ζήκεξα επξίζθνληαη

νί πνιηηείεο ηεο Λνπτδηάλαο, ηνύ Μηζζηζηπή, ηεο Φιώξηδαο

(Φιώξηληα), ηεο Γεσξγίαο, ηνύ Σελλεζή, ηνύ Κεληάθπ, ηνύ Όράην, ηεο

Άιακπάκαο, γεληθώηεξα ηό αλαηνιηθό ηκήκα ηώλ ΗΠΑ. (Θά πξέπεη

δέ λά ζεκεησζή όηη ελδηαθέξνληα θαί αλαιπηηθά ζηνηρεία πεξηέρνληαη

ζηά δύν βηβιία ηήο Έλξηέηηαο Μέξηδ).

Εθείλν θαη' αξράο πνύ όθείινκε λά έμεηάζσκε είλαη ηόζνλ ηό

όλνκα ηνύ ιανύ ηώλ Φαηάθσλ, όζν θαί ηώλ βαζηιέσλ ηνπ. Καηά ηόλ

Ούέλκερο (βιέπε «ΟΜΗΡΘΚΟΝ ΛΕΞΘΚΟΝ» I. Πα-ληαδίδε) ηό όλνκα

πξνέξρεηαη άπό ηό υαιός πνύ ζεκαίλεη ζθνηεηλόο, επνκέλσο θαη'

απηόλ Φαίαθεο είλαη νί Ζνθεξνί θαί ζεσξνύληαη πνξζκεΐο ηνύ

ζαλάηνπ. "Οκσο ό "Αξηνπγγ, δίδεη κηά νξζόηεξε εηπκνινγηθή

εξκελεία ηνύ νλόκαηνο θαί ππέξ απηήο ηάζζνκαη πξνζσπηθώο:

Θεσξεί όηη ηό όλνκα Φαίακες παξάγεηαη άπό ηό θαίλσ, θαί ζεκαίλεη

ηνύο Φσηεηλνύο. Απηή ή εξκελεία επηβεβαηώλεηαη άπό ηήλ τδηα ηήλ

«ΟΔΤΕΘΑ» θαί ηήλ ζαπκάζηα θαί παξαζηαηηθή πεξηγξαθή ηνύ

ιακπξνύ, ηνύ υωτεινού πνιηηηζκνύ ηώλ Φαηάθσλ.

2

Σό όλνκα Νασσίθοος ζεκαίλεη απηόλ πνύ ηξέρεη κέ ηά πινία.

Εμεηάδνληαο παξαθάησ ηό ζέκα ησλ πινίσλ ησλ Φαηάθσλ ζά

θαηαιήμνπκε ζε κηά δηαπίζησζη ελόο πνιύ παξάδνμνπ γεγνλόηνο. Σό

όλνκα Αλκίνοος ζεκαίλεη απηόλ πνύ έρεη ΐζρπξόλ λνύλ, δπλαηή,

αλδξεία ζθέςη θαί είλαη βέβαην όηη πίζσ άπό ηό όλνκα απηό

ππνθξύπηνληαη νί ηεξάζηηεο επηζηεκνληθέο θαί ηερλνινγηθέο

δπλαηόηεηεο ηνπ ιανύ ησλ Φαηάθσλ. "Αιια νλόκαηα πνύ θαλεξώλνπλ

ηήλ αλεπηπγκέλε ζηό έπαθξνλ λαπηηθή ηέρλε ησλ Φαηάθσλ είλαη ηά:

Νανσικάα ή Νασσικά, Νανσίκλειτος (ζεκαίλεη ηόλ πεξίθεκν

ζαιαζζηλό) θαί Νασσίκλντος (κέ ηήλ ίδηα, όπσο ηό πξνεγνύκελν

όλνκα, ζεκαζία).

Είλαη πνιύ ελδηαθέξνπζα ή πεξηγξαθή ηνύ αλαθηόξνπ ηνύ

Αιθηλόνπ, θαζ' όηη καξηπξεί ηήλ ύςηζηε ζηάζκε ηνύ πνιηηηζκνύ ησλ

Φαηάθσλ, ιανύ ζπγγελνύο κέ ηνύο ζξπιηθνύο "Αηιαληεο, ή

πξνεξρνκέλνπ άπό ηνύο "Αηιαληεο, νί όπνηνη επέδεζαλ κεηά ηόλ

θαηαπνληηζκό ηεο Αηιαληίδνο. Φπζηθά πξόθεηηαη γηά παλάξραην

ειιεληθό ιαό, ηνύ νπνίνπ γελάξρεο όπσο θαί ησλ Αηιάλησλ ππήξμε ό

Πνζεηδώλ. "Αο έιζνπκε ινηπόλ ζηήλ πεξηγξαθή ηνύ αλαθηόξνπ ηνύ

Αιθηλόνπ πνύ δίλεη ό "Οκεξνο (ΟΔΤΕΘΑ ε, ζηίρ. 84-94): «Κάηη

ζάλ ηήλ ιάκςη ηνύ ήιηνπ θαί ηνύ θεγγαξηνύ ήηαλ ζηό παλύςειν

αλάθηνξν ηνύ Αιθηλόνπ ηνύ κεγαιό-θαξδνπ. Επεηδή απιώλνληαλ

κπξνύηδηλνη ηνίρνη άπό έδώ θαί άπό έθεΐ, άπό ηό θαηώθιη ώο ηό βάζνο,

θη νιόγπξα ηό άθξόηνη-ρν ήηαλ άπό ιαδνύξη- πόξηεο ρξπζέο έθιεηλαλ

ηό αλάθηνξν ηό γεξνθηηζκέλν- θαί παξαζηάηεο αζεκέληνπο είραλ βάιεη

ζηό κπξνύηδηλν (νξεηράιθηλν) θαηώθιη, άλώθιη αζεκέλην θαί ρξπζό

ρεξνύιη. Άπό ηό έλα θη άπό ηό άιιν κέξνο ππήξραλ ζθπιηά άπό ρξπζό

θη άπό άξγπξν, πνύ ηά θαηαζθεύαζε ό "Ηθαηζηνο κέ ηό πνιύηερλν

κπαιό ηνπ, γηά λά θπιάλε ηνύ κεγαιόθαξδνπ Αιθίλννπ ηά παιάηηα, θη

ήηαλ αζάλαηα θη αγέξαζηα ζηνπο αηώλεο...».

Πξνβιεκαηίδεη θαη' αξράο απηή ή πεξίεξγε ιάκςηο ηήλ όπνηα

έβιεπε ό Όδπζζεύο ζηό αλάθηνξν ηνύ Αιθηλόνπ. Νά ήηαλ άξαγε

απνηέιεζκα εθαξκνγήο θάπνησλ πςεινύ επηπέδνπ επηζηεκνληθώλ

γλώζεσλ, ζρεηηθώλ κέ ηήλ θαηαζθεπή αζθαιώλ θηηξίσλ; Λέλ

απνθιείεηαη... Έληύπσζη επίζεο πξνμελεί ή κεηαιιηθή δνκή θαί

έπέλδπζηο ηνύ αλαθηόξνπ, έλώ ηά ρξπζά θη αξγπξά ζθπιηά

1

ημφ Ήθαίμημο, πμφ έθφθαζζακ ηυ ακάηημνμ, εά πνέπεζ ηαηά ηδκ

πνμζςπζηή έηηίιδζί ιμο κά ήμακ ηάπμζμο είδμοξ ηαί αζθαθχξ

ηεθεζυηαημο ηφπμο ιδπακήιαηα έθεβπμο ηςκ εζζενπμιέκςκ ζηυ

ακάηημνμ ημΰ ααζζθέςξ ηςκ Φαζάηςκ ηαί υζςκ έλήνπμκημ άπ' αοηυ.

Ό δέ παναηηδνζζιυξ «αεάκαημζ» πμφ δίδεζ υ "Οιδνμξ ζημοξ

«ζηφθμοξ — θφθαηεξ» καο επηηξέπεη λά δηαηππσζνύκε ηελ αζθαιή

παξαηήξεζη όηη ό ραξαθηεξηζκόο απηόο («αζάλαηνο», «άζάλαηνλ»),

πνύ αθνξνύζε ζηόλ ηεξό νπιηζκό, αηά ηεξά όπια ησλ ζεώλ, ππνδειώλεη

ηειεηόηαηνπ ηύπνπ θαί άθζαζηνπ δπλάκεσο κεηαιιηθά όπια ηώλ

παλάξραησλ Ειιήλσλ.

Καί ένπυιεεα ηχνα ζηυ ιέβα εέια ηχκ πθμίςκ ηχκ Φαζάηςκ, πμφ

έπήβαζκακ... πακημφ πςνίξ... ηοαενκήηεξ (!) ηαί πμφ ηά έβκχνζγακ υθα!

Ή εεά Αεδκά, έπμκηαξ ηαθφρεζ ηυκ Όδοζζέα ιέ ηήκ εεσηή μιίπθδ

χζηε κά είκαζ αυναημξ άπυ ημφξ άθθμοξ, ημφ θέεζ, ιεηαλφ άθθςκ, βζά

ημφξ Φαίαηεξ: «Αοημί ιέ ειπζζημζφκδ ζηά βμνβμηίκδηα ηανάαζα ημοξ

πενκμφκ ηήκ απένακηδ εάθαζζα, πάνζζια πμφ ημφξ έδςζε υ

ημζιμζείζηδξ· είλαη ηόζν γξήγνξα ηά πινία ηνπο, ζάλ ηό θηεξό θαί ζάλ

ηήλ ζθέςη»... (ΟΓΥΣΣΔΙΑΣ δ, ζηίπ. 34-36). Καί έδχ ηίεεηαζ ηυ

ενχηδια: Νά πνυηεζηαζ άναβε βζά ζπηάιεκεξ ιδπακέξ πμφ έηαλείδεοακ

ζηυκ αένα ηαί ζηήκ εάθαζζα ηαί έηζκμΰκημ ιέ ηήκ εθανιμβή θοζζημ-

ιαεδιαηζηχκ βκχζεςκ ακςηάημο ααειμφ, έθ' υζμκ ηαηά ηήκ θνάζζ

ηήξ εεάξ ήζακ βνήβμνα ζάκ ηήκ ζηέρζ; "Αξ δμφιε υιςξ ηαί έκα άθθμ

ζπεηζηυ απυζπαζια ηήξ «ΟΓΥΣΣΔΙΑΣ» υπμο πανέπμκηαζ

πενζζζυηενεξ θεπημιένεζεξ. Ό Αθηίκμμξ, γδηχκηαξ άπυ ηυκ Όδοζζέα

πθδνμθμνίεξ βζά ηήκ πχνα ημο ηαί ηυκ θαυ ημο, ημφ θέεζ:

«Πέξ ιμο ηαί ηήκ πχνα ζμο ηαί ηυκ θαυ ζμο ηαί ηήκ πυθζ, βζά κά

πάνμοκ πνυξ ηά έηεσ ηαηεφεοκζζ ηά πθμία ηαί κά ζέ πάκε- γηαηί δελ

ππάξρνπλ θπβεξλήηεο ζηνπο Φαίαθεο, νύηε πεδάιηα θη εθείλα πνύ έρνπλ

η άιια θαξάβηα, παξά ηά πινία ηνπο μέξνπλ ηηο δηαζέζεηο θαί ηίο

ζθέςεηο ηώλ αλζξώπσλ θαί γλσξίδνπλ ηίο παηξίδεο όισλ θαί ηνύο

εύθνξνπο αγξνύο θαί ζάλ πνπιηά δηαβαίλνπλ ηίο ζαιαζζηλέο

απνζηάζεηο, ζθεπαζκέλα κέ ζθνηάδη θαί ζπλλεθηά θαί πνηέ δέλ ππάξρεη

θόβνο λά πάζνπλ θακκία βιάβε ή λ αθαληζζνύλ» (ΟΓΥΣΣΔΙΑΣ ε,

ζηίπ. 555-564).

2

Γζαηνίκεηαζ ζαθέζηαηα ζηά θυβζα ημο Αθηζκυμο υηζ ηά πθμία ηςκ

Φαζάηςκ δεκ είπακ ηαιιία ζπέζζ, μΰηε άπυ άπμρζ ιμνθήξ, μφηε άπυ

άπμρζ θεζημονβίαξ - ιε ηά ζοκδεζζιέκα ανπαία πθμία. Τά πθμία ηςκ

Φαζάηςκ έηζκμτκημ πςνίξ άκενχπμοξ-ηοαενκή-ηεξ, δδθαδή ήζακ

αΰημηοαενκχιεκα, έκχ ή ακαθμνά υηζ αοηά... έβκχνζγακ ηζξ

ακενχπζκεξ ζηέρεζξ ηαί ηζξ παηνίδεξ υθςκ, ιαξ ειαάθθεζ ηήκ οπμρία

ιήπςξ επνυηεζημ βζά ζπηάιεκεξ ιδπακέξ (πνμσυκηα εθανιμβήξ ορδθήξ

ηεπκμθμβίαξ) πμφ ακίπκεοακ ηίξ ζηέρεζξ ηαί ηίξ δζαεέζεζξ υθςκ υζςκ

επέααζκακ ζέ αοηέξ... Ή έπζζήιακζζξ ημο Αθηζκυμο υηζ αοηά δζέααζκακ

«ζάκ πμοθζά ηίξ εαθαζζζκέξ απμζηάζεζξ, ζηεπαζιέκα ιέ ζημηάδζ ηαί

ζοκκεθζά»-ιάξ οπεκεοιίγεζ υηζ αοηά είκαζ ζπηάιεκα (αθέπε ηί είπε ή

Αεδκά ζηυκ Όδοζζέα βζ' αοηά) έκχ υ «άήν» (ηυ «εεσηυ ζημηάδζ») ηαί ή

«κεθέθδ» («ζοκκεθζά», «εεσηή μιίπθδ») ιαξ παναπέιπεζ ηαηά ζαθή

ηνυπμ ζηά ζενά υπθα ηχκ αεακάηςκ εεχκ, ζέ εθανιμβή εεςνζχκ

ιαβκδηζηχκ πεδίςκ, μπςζδήπμηε ακςηένςκ άπυ εηείκδ ηήκ υπμζα

οπμηίεεηαζ υηζ «άκεηάθορε» υ «ιέβαξ επζζηήιςκ» Ασκζηάζκ... Καί ή

ηεθεοηαία αοηή παναηήνδζίξ ιαξ, ζαθχξ πνμηφπηεζ άπυ ηήκ

έπζζήιακζζ ημο Αθηζκυμο υηζ «δέκ οπάνπεζ θυαμξ κά πάεμοκ ηαιιία

αθάαδ ή κ' αθακζζεμφκ», πνάβια πμφ αεααίςξ δέκ ζοκέαδ ιέ ηυ

άκηζημνπζθθζηυ «Λέςκ» («Πείναια Φζθαδέθθεζαξ») υπμο υπζ ιυκμκ

πανμοζζάζεδηακ ηαηά ηά θεβυιεκα ημο δνμξ Βαθεκηάσκ αθάαεξ ζηυ

πθμίμ άθθά ηαί επζηίκδοκεξ ζοκέπεζεξ ζηήκ οβεία υζςκ πήνακ ιένμξ

ζηυ «πείναια». (Βθέπε «Τυ ηνίβςκμ ηχκ Βενιμφδςκ» ηαί «Τυ

Πείναια ηήξ Φζθαδέθθεζαξ» ημφ Τζάνθξ Μπένθζηγ). Αοηυ ιέ άθθα

θυβζα ζδιαίκεζ υηζ νί Ακεξηθαλνί θαηέρνπλ κόλν έλα ηκήκα ηήο γλώζεσο

ηνλ ίεξνϋ όπινπ ηώλ αζαλάησλ Ειιήλσλ ζεώλ πνύ θέξεη ηίο νλνκαζίεο

θάπνηαο ραξαθηεξηζηηθήο ηδηόηεηνο ηνπ («άπθφξ», «άήν», «κεθέθδ»).

Τά πθμία θμζπυκ ηχκ Φαζάηςκ, μπμζαδήπμηε ιμνθή ηζ άκ είπακ

αοηά, είπακ ηήκ ζηακυηδηα κά πδβαίκμοκ πακημφ, ζέ ηάεε πχνα,

εκκμείηαζ, θοζζηά ιέ ηήκ εθανιμβή ορδθήξ ηεπκμθμβίαξ ηαί πςνίξ κά

τπάνπδ πενίπηςζζξ κά οπμζημφκ ηάπμζα αθάαδ ή ηαηαζηνμθή...

1

ΚΔΦΑΛΑΙΟΝ Δ'

Οί τρασματισμοί των θεών οτόν Τρωικό πόλεμο -

Δσναμικές επεμβάσεις

'Απυ ηά πθέμκ ακελήβδηα απμζπάζιαηα ηδξ Ίθζάδμξ είκαζ εηείκα ηά

υπμζα ακαθένμκηαζ αημφξ ηναοιαηζζιμφξ ηςκ... εεχκ.

Έάκ άπμηθεζζεή ηυ ζημζπείμ ηδξ οπεναμθήξ ζηήκ έλζζηυνδζζ

πμθέιςκ πμφ έιεζκακ ακελίηδθμζ ζηήκ ζζημνζηή ικήιδ, ή ενιδκεία ηδξ

εεμπμζήζεςξ ηςκ πθακδηχκ ηαί ηχκ θοζζηχκ θαζκμιέκςκ δέκ δίδεζ

πεζζηζηέξ ελδβήζεζξ βζά ηά πανάδμλα βεβμκυηα ηχκ ηναοιαηζζιχκ ηχκ

εεχκ, έθ' υζμκ υ Τνςζηυξ πυθειμξ δέκ ακήηεζ ζηήκ ζθαίνα ηήξ

θακηαζίαξ ηαί ηδξ αθθδβμνίαξ, άθθά ζηήκ ζζημνζηή πναβιαηζηυηδηα.

Όρλληος, ήβειχκ ηχκ 'Ανηάδςκ ηήξ Τεφεζδμξ, ηαηά ηήκ

ζοβηέκηνςζζ ηχκ απασηχκ δοκάιεςκ ζηήκ Αοθίδα βζά ηήκ Τνςζηή

εηζηναηεία, άθμτ θζθμκείηδζε ιέ ηυκ Αβαιέικμκα, πήνε ηυκ ζηναηυ

ημο ηαί επέζηνεθε ζηήκ πχνα ημο. Καε' υδυκ ή εεά Αεδκά ιέ ηήκ

ιμνθή ημφ Μέιαλος, πνμζπάεδζε κά ηυκ ιεηα-πείζδ, αοηυξ υιςξ

έεφιςζε ηαί ηήκ έηναοιάηζζε ζηυκ ιδνυ. ηακ υιςξ έθεαζε ζηήκ

Τεφεζδα είδε ηυ άβαθια ηήξ εεάξ κά έπδ πθδβή ζηυκ ιδνυ, ακηεθήθεδ

ηυ αιάνηδια ημο ηαί ηαηυπζκ πνδζιμφ ημφ ιακηείμο ηήξ Γςδχκδξ,

αθζένςζε ζηήκ Αεδκά άβαθια, πμφ έθενε επίδεζιμ ζηυκ ιδνυ, ιέ

αοηυκ δέ ηυκ ηνυπμ ηήκ ελζθέςζε ηαί έπαοζε ή άθμνία ηαί ή θεζκχδδξ

κυζμξ πμφ έιά-ζηζγακ ηήκ πχνα.

Βθέπμιε ηαηά ηυκ Τνςζηυ πυθειμ ηυκ ενοθζηυ ήνςα Γζμιήδδ κά

πηοπά ιέ ηυ δυνο ημο ηαί κά ηναοιαηίγδ ηήκ εεά Αθνμδίηδ πμφ

πνμζπαεμφζε κά ζχζδ ηυκ βζυ ηδξ Αζκεία. Δίκαζ δέ παναηηδνζζηζηά

αοηά πμφ ακαθένεζ υ "Οιδνμξ: «Μά υηακ ηήκ

2

έθηαζε ηοκδβχκηαξ ηδκ ακάιεζα αηό πθήεμξ, χνιδζε ηυηε υ βζυξ ημφ

ιεβαθυροπμο Τοδέα ηαί ι' έκα πήδδια ηήκ πηφπδζε ιε ηυ ιοηενυ

ημκηάνζ ζηήκ άηνδ ημΰ άπαθμτ πενζμΰ ηδξ. Κζ εοεφξ ηυ δυνο

πενκχκηαξ ιέζ' άπυ ηυκ εεσηυ ηδξ πέπθμ πμφ ηυκ έηαιακ βζ' αοηήκ μί

σδζεξ μί Χάνζηεξ, ηήκ πθήβςζε ημκηά ζηήκ νίγα ηδξ παθάιδξ, ηζ' έηνεπε

ηυ αεάκαημ αίια ηήξ εεάξ, υ «ίπχν» πμφ νέεζ ζηίξ θθέαεξ ηςκ

ιαηανίςκ εεχκ βζαηί αοημί δεκ ηνχκε ζζηάνζ, ηζ' μφηε πίκμοκε ιαφνμ

ηναζί, ηαί γη' ασηό δελ έτοσλ αίκα θαί ιέγοληαη αζάλαηοη. Δηείκδ ηυηε

λεθςκίγμκηαξ δοκαηά, άθδζε κά πέζδ άπυ ηά πένζα ηδξ υ βζυξ ηδξ. Μά

ιέζα ζηά πένζα ημο ηυκ έζςζε υ Φμίαμξ Απυθθςκ ζηεπάγμκηαξ ημκ ιέ

ιζά ιαφνδ ηαηαπκζά, ιήκ ηυκ πηοπήζδ ηάπμζμξ άπυ ημοξ Γακαμφξ,

πμφ-πμοκ ηά βνήβμνα άθμβα, ιέ ηυ ημκηάνζ ημο ζηά ζηήεδ ηαί ημφ

πάνδ ηήκ γςή. Σ' εηείκδ ηυηε θχκαλε δοκαηά υ ανμκηυθςκμξ

Γζμιήδδξ:

«Τνααήλμο ηυνδ ημφ Γζυξ, άπυ ηυκ πυθειμ ηζ' άπυ ηήκ ιάπδ. Ή

ιήπςξ δέκ ζμφ θηάκεζ ηάπα πμφ λεθμβζάγεζξ ηίξ ακίζπονεξ βοκαίηεξ;

"Ακ υιςξ εέθδξ κά ζοπκάγδξ ζημοξ πμθέιμοξ κμιίγς πχξ ε'

άκαηνζπζάγδξ ηαί ιαηνοά αηυιδ ζάκ άημΰξ βζά πυθειμ...». Αοηά ηήξ

είπε ηζ εθείλε ζάλ ηρειιή ηραβήτζεθε, γηαηί πολούζε ηροκερά. Κη

αιέζςξ ή άκειυπμδδ ή ΤΙνζξ ηήκ επήνε ηαί ηήκ έαβαθε έλς άπυ ηήκ

ζοιπθμηή, θαζώς σπέθερε άπό ηούς πόλοσς θαί ηό ώραΐο δέρκα ηες

έτιώκηαδε. Έπεζηα ανήηε ηυκ πμθειζηυ "Ανδ κά ηάεεηαζ ανζζηενά ηήξ

ιάπδξ, έκχ ηυ δυνο ηαί ηά γρήγορα άιογα ήηαλ ζθεπαζκέλα κέ οκίτιε.

Εκπρός ηοσ έγολάηηζε ηαί ιέ πμθθά παναηάθζα δεηούζε άπυ ηυκ

αβαπδιέκμ αδεθθυ ηδξ ηά τρσζοζηέθαλα άιογα:

«Αβαπδιέκε αδεθθέ, αμήεα ηαί δυξ ιμο η' άθμβα ζμο βζά κά πάς

ζηυκ "Οθοιπμ πμφ ηαημζημφκε μί αεάκαημζ. Πολώ ποιύ άπό ηήλ πιεγή

πού κούθακε έλας ζλεηός, ό γηός ηού Τσδέα, ασηός πού ηώρα δά θαί κέ

ηόλ Δία ηόλ παηέρα ζά κπορούζε λά ηά δάιε ...» (Σ.Σ. "Οιδνμξ

εεςνεί ηήκ Αθνμδίηδ εοβαηένα ημφ Γζυξ ηαί ηήξ Γζχκδξ).

Έκ ζοκεπεία, υηακ ακέαδηε ζηυκ "Οθοιπμ ή Αθνμδίηδ, υπςξ

ακαθένεζ υ "Οιδνμξ «έπεζε ζηά βυκαηα ηήξ ιδηέναξ ηδξ Γζχκδξ, ηζ'

εηείκδ ηήκ αβηάθζαζε ηαί ιέ ηυ πένζ ηδξ ηήκ πάζδερε, ηζ' φζηενα

ιίθδζε ηζ' είπε:

1

«Πμζμξ άνά βε άπό ημύξ μονάκζμοξ εεμύξ, αβαπδιέκμ ιμο παζδί,

άδζηα ζ' έθενε ζ' αοηό ηό πάθζ, ζάκ κάπεξ ηάκεζ θακενά ηάπμζμ

ηαηό;» "Επεζηα, ηδξ απάκηδζε ή θζθόβεθδ Αθνμδίηδ:

«Ό βζόξ ημο Σοδέα ι' έπθήβςμε, ό ακηνεζςιέκμξ Δζμιήδδξ, βζαηί

άπό ηδκ ιάπδ παναιένζγα ιέ ηνόπμ ηόκ αβαπδιέκμ βζό ιμο, ηόκ

Αζκεία, πμύ ηόκ θαηνεύς άπ' όθμοξ πζό πμθύ. Ή θμαενή ιάπδ δέκ

είκαζ ιόκμ ακάιεζα ζημοξ Σνώεξ ηαί ημύξ Απαζμύξ. Τώρα πιά οι

Δαναοί καί μέ ηούς αθανάηοσς πολεμούνε» (ΙΛΙΑ-ΔΟ Ε, ζηίπ.

334-380).

Ή ηεθεοηαία θνάζζξ ηδξ Αθνμδίηδξ πενζηθείεζ όθδ ηήκ ζδζαζ-

ηενόηδηα ηαί ιμκαδζηόηδηα ημο Σνςζημύ πμθέιμο.

«'Αλλ' ήδη Δαναοί γε καί άθανάηοιοι μάτονηαι», θέβεζ ή εεά...

Τπάνπεζ ηαί έκα άθθμ γήηδια: Σί νέεζ ζηζξ θθέαεξ ηςκ «αεακάηςκ

εεώκ;» "Οπςξ ακαθένεζ ό "Οιδνμξ -ίδέ άκςηένς-νέεζ ό ίτώρ. Σί είκαζ

αοηόξ; ηό «ΟΜΗΡΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ» ημύ I. Πακηαγίδδ ακαθένεηαζ ζηό

ζπεηζηό θήιια: νγρόν ηι αίμαηώ-δες (δδθαδή ηάπμζμ αίιαηώδεξ οβνό)

όπερ οι θεοί έτονζιν εν έανηοίς ανηί αίμαηος (ηό όπμζμ αηνζαώξ έπμοκ

μ'ζ εεμί ιέζα ημοξ άκηί βζά αίια, ηό όποιο ρέει, δδθαδή ενηός ηού

ζώμαηος ηών θεών).

Ή Δζώκδ, όπςξ ακαθένεηαζ ζηήκ ζοκέπεζα ημύ απμζπάζιαημξ ηδξ

ναρςδίαξ Ε πμύ παναηέεδηε ιεηαθναζιέκμ, ακαθένεζ ζηήκ

Αθνμδίηδ... ηναοιαηζζιμύξ εεώκ.

"Επμοκ ζδζαίηενμ εκδζαθένμκ αοηά πμύ θέεζ ή Δζώκδ δζόηζ

ζοκδέμκηαζ ιέ ηήκ θύζζ ηαί ηίξ ζδζόηδηεξ, ή ιάθθμκ ηά όνζα ηήξ

δοκάιεςξ ηώκ εεώκ: «... Τπέθενε ηζ' ή "Ηνα, όηακ ό ακηνεζςιέκμξ

βζόξ ημύ 'Αιθζηνύςκμξ (ό Ηναηθήξ) ηήκ πηύπδζε ζηόκ δελζό ιαζηό ιέ

ηνζάββζζηνμ αέθμξ ηαί πόκμξ άβζάηνεοημξ ηήκ ζοκεπήνε. Κμκηά ζ'

αοημύξ οπέθενε ηζ' ό "Αδδξ ό πεθώνζμξ άπό ηό βμνβό αέθμξ, όηακ ό

ίδζμξ άκδναξ, ό βζόξ ημύ αίβζδμθό-νμο Δία (ό Ηναηθήξ), ηόκ πηύπδζε

ζηήκ Πύθμ ακάιεζα ζημοξ κεηνμύξ ηαί ηόκ αθάκζζε άπό ημύξ πόκμοξ.

Εηείκμξ ηόηε ακέαδηε ζηόκ ρδθό "Οθοιπμ, ζημΰ Δία ηό παθάηζ, ιέ

ηήκ ηανδζά πενίθοπδ ηζ' άπό ημύξ πόκμοξ ζοκεπανιέκμξ· βζαηί ηό

αέθμξ ιπήπεδηε ζηόκ ζηζαανό ημο ώιμ ηζ' έεθζαε ηήκ ηανδζά ημο.

"Τζηενα ηόκ έβζάηνερε ό Παζήςκ παζπαθίγμκηαξ ηό ηναύια ημο ιέ

θάνιαηα πμύ ζηαιαημύκ ημύξ πόκμοξ· βζαηί δέκ ήηακ

2

αέααζα εκδηόξ ό "Αδδξ...» (ΙΛΙΑΔΟ Ε, ζηίπ. 393-402).

Θά πνέπεζ κά παναηδνήζςιε όηζ μί ακαθμνέξ αοηέξ ηδξ Δζώκδξ

ζηόκ Ηναηθή ηαί εζδζηά ζημοξ ηναοιαηζζιμύξ πμύ πνμηάθεζε ζηδκ

"Ηνα ηαί ζηόκ "Αδδ, πζεακώηαηα έπμοκ ζπέζζ ιέ ηήκ ιύδζζ ημο

Ηναηθέμοξ ζηά εθθδκζηά ιοζηήνζα. Δδθαδή, ιέ άθθα θόβζα, μί

«ηναοιαηζζιμί» αοημί δέκ είκαζ ηίπμηε άθθμ άπό ηήκ άπόηηδζζ

ιοζηζηώκ, ορδθμύ επζπέδμο, βκώζεςκ, άπό ηόκ Ηναηθή. "Οιςξ ζηζξ

πενζπηώζεζξ ηώκ ηναοιαηζζιώκ ηώκ εεώκ ζηόκ Σνςζηό πόθειμ, εά

πνέπεζ κά έλεηάζςιε ηαί ηήκ ηαηά ηονζμθελίακ εηδμπή, δδθαδή αοηό

πμύ αηνζαώξ ακαθένεζ ό "Οιδνμξ...

Εκδζαθένμκ πανμοζζάγεζ ή ζύβηνμοζζξ ημύ εεμύ ημύ πμθέιμο, ημύ

Άνεςξ ιέ ηόκ Δζμιήδδ ηαί ό ηναοιαηζζιόξ ημύ πμθειμπανμύξ εεμύ

ιέ ηήκ αμήεεζα ηήξ Αεδκάξ.

«"Οηακ ό "Ανδξ ηώκ ακενώπςκ ό άθακζζηήξ, είδε ηόκ εεσηό

Δζμιήδδ, άθδζε ηόκ πεθώνζμ Πενίθακηα κά ηείηεηαζ έηεΐ πμύ πνώηα

ηόκ έζηόηςζε ηαί ηήκ γςή ημύ πήνε, ηζ' αιέζςξ ώνιδζε μθόζζα πάκς

ζηόκ ίππμδαιαζηή ηόκ Δζμιήδδ. "Οηακ πθδζίαζακ μί δύμ ημοξ

ακηζιέηςπμζ, πνώημξ ηζκάπεδηε ό "Ανδξ πάκς άπό ηόκ γοβό ηζ' άπό ηά

παθζκάνζα ηώκ άθμβςκ ιέ ηό πάθηζκμ ημο δόνο, βζά κά ημύ πάνδ ηήκ

ροπή. Μά ή θαιπνό-θεαθιδ Αεδκά η' άνπαλε ιέ ηό πένζ ηδξ ηαί ηό

ζπνώλε κά πέζδ ηάης άπό ηό άνια ζηά παιέκα. Δεύηενμξ πάθζ πύιδλε

ό ανμκηόθςκμξ Δζμιήδδξ ιέ ηό πάθηζκμ δόνο ημο ηζ' ή Αεδκά ηό

έζπνςλε ιέ δύκαιζ αημύ θαββμκζμύ ηήκ ηάης άηνδ, ζηό ιένμξ πμύ ό

"Ανδξ θμνμύζε ηήκ γώκδ ημο. Έηεΐ θμζπόκ ηόκ πέηοπε ηαί ηόκ

πθήβςζε, πέναζε ιέζα ζηήκ όιμνθδ ηήκ ζάνηα ημο, ηζ' αοηόξ έπεζηα

ηνάαδλε πάθζ ηό ημκηάνζ πνόξ ηά έλς. Ό ανιαηςιέκμξ "Ανδξ

ιμύβηνζζε ηόζμ δοκαηά, ζάκ κάηακε πμθειζηή ηναοβή πμύ ζδηώκμοκε

εκκζά ηαί δέηα πζθζάδεξ παθθδηά-νζα ιέζα ζηήκ ιάπδ. Σόηε άπό ηόκ

θόαμ ημοξ ανπίζακε κά ηνέιμοκε μί Απαζμί ηζ' μί Σνώεξ· ηόζμ δοκαηά

ιμύββνζζε ό "Ανδξ, ό απόνηαβμξ ζηόκ πόθειμ.

Κζ' όπςξ ζημηεζκζάγεζ άπό ηά ζύκκεθα, ό μονακόξ, όηακ ζδηώκεηαζ

ηαηόξ αέναξ άπό ηήκ γέζηδ, ηέημζμξ θαζκόηακε ζηόκ Δζμιήδδ, ηόκ βζό

ημύ Σοδέα, ό αρμαηωμένος "Αρης, καθώς ηραβούζε μέζα ζηά ζύννεθα

πρός ηόν απέρανηο οσρανό. Κζ έθεαζε

1

γξήγνξα ζηήλ θαηνηθία ησλ ζεψλ, νηφλ ςειφ ιπκπν. Μέ ηελ θαξδηά

ζιηκκέλε θάζενε θνληά ζηφλ Δία ηφλ Κξνλίδε θαί ηού-δειξε ηό θείο

αίμα πού έηπεσε από ηήν πληγή ηον ... Κη (φ Ζεπο) έπξφζηαμε ηφλ

Παηήνλα λά ηφλ γηαηξέςε. Κη' φ Παηήσλ παζπαιίδνληαο ηελ πιεγή ηνπ

κέ βφηαλα θαηαπξαυληηθά ηφλ γηάηξεςε- γηαηί δέλ ήηαλ βέβαηα ζλεηφο.

Κη' φπσο πήδεη ή ππηηά ηφ ιεπθφ γάια γξήγνξα, πνχ είλαη ξεπζηφ θαί

γξήγνξα γίλεηαη ππθλφ θαζψο η' αλαθαηεχνπλ, έηζη θαί ηά βνηάληα

γξήγνξα γηαηξέςαλε ηφλ νξκεηηθφ ηφλ "Αξε...» (ΘΛΘΑΔΟΣ Ε, ζηίρ.

846-870, 899-804).

Ή δπλακηθή έπέκβαζηο ηψλ ζεψλ ζηφλ Τξσηθφ πφιεκν πεξη-

γξάθεηαη κέ απαξάκηιιν πνηεηηθφ ηξφπν άπφ ηφλ "Οκεξν ζηήλ

ξαςσδία Υ ηεο Ίιηάδνο: «"Εηζη νί ηξηζκάθαξεο ζενί ηνχο δχν

ζηξαηνχο κέ παξνξκήζεηο θαί θσλέο ζέ ζχγθξνπζη ηνχο έθεξαλ, θη'

αλάκεζα ηνπο άλαςε βαξεηά δηακάρε. Κη' άπφ ςειά βαξεηά βξνληάεη

ηψλ ζεψλ θη' αλζξψπσλ φ παηέξαο, έλψ άπφ θάησ φ Πνζεηδψλαο ηήλ

γε ηήλ άπεηξε ηξαληάδεη θαί ηψλ βνπλψλ ηίο ςειέο θνξθέο (Δεηλφλ δέ

βξφληεζε παηήξ αλδξψλ ηε ζεψλ ηε χςφζελ αχηάξ έλεξζε Πνζεηδάσλ

έηίλαμελ γαίαλ άπεηξεζίελ νξέσλ η' αίπεηλά θάξελα). Κη' νί πξφπνδεο

έζεηνχληαλ φινη ηεο πεγν-δφηξαο Τδεο θη' νί θνξθέο, θαί καδί ηνπο ηεο

Τξνίαο ηφ θάζηξν θαί ηψλ Αραηψλ ηά πινία. Τξφκαμε πηά κέζ' ζηά

ηξίζβαζα, ηνχ θάησ θφζκνπ φ βαζηιηάο φ "Αδεο, θαί άπ' ηήλ ηξνκάξα

πήδεζε άπ' ηφλ ζξφλν θη' έβαιε θσλή, κήπσο ηήλ γε άπφ πάλσ ηνπ

δηάξξεμε φ θνζκνζείζηεο Πνζεηδψλαο, θαί ζέ ζλεηνχο θη' αζαλάηνπο

θαλνχλ ηά κέξε ηά θξηρηά, ηά κνπριηαζκέλα, πνχ ψο θη' νί ζενί αθφκε

ηά κηζνχλ. Τφζε αληάξα ζεθψζεθε ζάλ ήξζαλ ζέ δηακάρε νί ζενί

{Τόζζορ άπα κηύπορ ώπηο θεών έπώι ξςνιό-νηων). Απέλαληη αθξηβψο

άπφ ηφλ βαζηιηά ηφλ Πνζεηδψλα ζηέθνληαλ φ Φνίβνο Απφιισλ

έρνληαο βέιε θηεξσηά, θη απέλαληη άπφ ηφλ Έλπάιηνλ ή ζεά ή

ιακπξνκάηα Αζελά (γιαπθψπηο Αζήλε) · απέλαληη άπφ ηήλ "Ηξα πάιη

ζηάζεθε ή πνιπζφξπβε ηνμεχηξα "Αξηεκηο κέ ηά νιφρξπζα ηεο βέιε,

ή αδειθή εθείλνπ πνχ καθξπά ηνμεχεη. Απέλαληη πάιη άπφ ηήλ Λεηψ

ζηάζεθε φ ζσηήξηνο θη' άγαζνπνηφο Έξκεο θη' απέλαληη άπφ ηφλ

"Ηθαηζην φ κέγαο, βαζχο θη νξκεηηθφο πνηακφο πνχ νί ζενί Ξάλζν ηφλ

νλνκάδνπλ, έλψ νί άλζξσπνη ηφλ ιέλε Σθάκαλδξν. "Εηζη ινηπφλ

2

νί ζενί άπφ έδψ βάδηδαλ ελάληηα ζηνπο άιινπο ζενχο... {"Ωρ οι μέν

θεοί όνηα θεών ϊζαν...)» (νηίρ. 54-75). Σηελ ηειεπηαία αχηε θξάζη πνχ

παξεηέζε απηνχζηα άπφ ηφ νκεξηθφ θείκελν απεηθνλίδεηαη θαη πάιη κέ

ελάξγεηα θαί κέ ηφ άθζαζην κεγαιείν ηεο ειιεληθήο γιψζζεο φ ζετθφο

θαί κνλαδηθφο ραξαθηήξαο ηήο ζπγθξνχζεσο Αραηψλ θαί Τξψσλ...

Μηά άπφ ηίο κεγαιεηψδεηο επεκβάζεηο ηψλ ζεψλ ζηφλ Τξσηθφ

πφιεκν είλαη εθείλε ηνχ έλνζίρζνλνο Πνζεηδψλνο ππέξ ηνχ Αηλείνπ,

φηαλ έθηλδχλεπε λά θνλεπζή άπφ ηφλ Αρηιιέα: «Κη' ακέζσο άπισζε

ζθνηάδη κπξνο ζηά κάηηα ηνχ Πειείδε Αρηιιέα. Κη' χζηεξα άπφ ηήλ

αζπίδα ηνχ κεγαιφςπρνπ Αηλεία ηξάβεμε έμσ ηφ θαινδνπιεκέλν κέ

ραιθφ κειέγηλν θνληάξη. Καί πήγε θαί ηφ απφζεζε ζηά πφδηα ηνπ

Αρηιιέα, έλψ ηφλ Αηλεία ηφλ άξπαμε άπφ ηφ έδαθνο θαί ηφλ έηίλαμε

ςειά. Κη' φ Αηλείαο κέ ηφ ηίλαγκα πνχ πήξε άπφ ηφ ρέξη ηνχ ζενχ

πνιιέο ζεηξέο εξψσλ, θη' άιιεο ηφζεο ζεηξέο άινγσλ μεπέξαζε

πεδψληαο, θη' έθζαζε ζηφ άθξηλψηεξν ζεκείν ηήο καληαζκέλεο κάρεο,

φπνπ νί Καχθσλεο ψπιίδνληαλ λά πάλε ζηελ κάρε. Σ' απηφλ ινηπφλ

πνιχ θνληά πιεζίαζε φ θνζκνζείζηεο Πνζεηδψλαο, θαί θσλαρηά είπε ζ'

απηφλ θηεξσηά ιφγηα:

«Αηλεία, πνηνο άπφ ηνχο ζενχο ζέ ζπξψρλεη έηζη, άκπαιε, λά

κάρεζαη ελαληίνλ ηνχ κεγαιφςπρνπ Πειείδε, πνχ θη' άληξεηφηε-ξνο

είλαη άπφ ζέλα θαί ζηνπο αζαλάηνπο αγαπεηφηεξνο; Λνηπφλ λά θάλεο

πίζσ, φηαλ βξεζήηε αληηκέησπνη, κήπσο παξά ηφ πεπξσκέλν έξζεο ζηά

βαζίιεηα ηνχ "Αδε. "Οηαλ πηά φ Αρηιιέαο βξή ηφλ ζάλαην, φπσο είλαη

άπφ ηήλ κνίξα ηνπ γξαθηφ, ηφηε θαί έζχ λά πνιεκάο κέ ζάξξνο

αλάκεζα ζηνπο πξψηνπο, γηαηί θαλέλαο άιινο άπφ ηνχο Αραηνχο δέλ

πξφθεηηαη λά ζέ θνλ'εχ-ζε». Καί ηέηνηα ιέγνληαο ηφλ άθεζε απηνχ,

άθνχ ηνχ ηά εμήγεζε φια. Κη' ακέζσο άπφ ηά κάηηα ηνχ Αρηιιέα

δηέιπζε ηφ ζετθφ ζθνηάδη...» (ΘΛΘΑΔΟΣ Υ, ζηίρ. 320-342).

Σηφ πηφ πάλσ απφζπαζκα (πνχ παξεηέζε κεηαθξαζκέλν, εθδφζεηο

«Πάππξνο» 1959), παξαηεξνχκε ηξία ππεξθπζηθά πξάγκαηα: α) ηφ

ζθνηάδη (άριχο φπσο αλαθέξεηαη ζηφ νκεξηθφ θείκελν) πνχ απιψλεη

πξνζσξηλά κπξνζηά ζηά κάηηα ηνχ Πειεί-δνπ Άρηιιέσο φ έλνζίρζσλ

(θννκνζείζηεο) Πνζεηδψλ β) ηήλ άπφ-ζεζη ηνχ δφξαηνο ηνχ Αηλείνπ

κπξνζηά ζηά πφδηα ηνχ Αρηιιέσο

1

ηαί ηό ηίκαβια ημύ ήνωμξ ηωκ Τνώωκ ζέ πμθύ ιεβάθδ άπόζηα-ζζ άπό

έηεΐ πμύ ήηακ ό Άπζθθεύξ ηαί β) ή μιζθία ημο, ηά θόβζα ημο πνόξ ηόκ

Αζκεία.

Με παναζηαηζηόηδηα πενζβνάθεζ ό εεϊηόξ πμζδηήξ ηήκ άκα-πώνδζζ

ημύ εεμύ ηδξ εαθάζζδξ άπό ηίξ ημνοθέξ ηωκ μνέωκ ηδξ Σαιμενάηδξ

ηαί ηήκ ηαηάααζί ημο ζηίξ Αίβεξ, όπμο ηαηά ηόκ "Οιδνμ οπήνπακ ηά

ακάηημνα ημύ Πμζεζδώκμξ. Επίζδξ ιέ απανάιζθθμ ύθμξ ό εεζόηαημξ

πμζδηήξ πενζβνάθεζ ηήκ εαοιαζηή δζάααζζ ημύ Πμζεζδώκμξ άπό ηήκ

εάθαζζα ηαί ηήκ άθζλί ημο ζηό ζηναηόπεδμ ηώκ Απαζώκ, ημοξ όπμζμοξ

εκεεάννοκε, ιεηά ηήκ ήηηα ημοξ, κά ζοβηνμοζεμύκ ηαί πάθζ ιέ ημύξ

Τνώεξ ιέ ηήκ εθπίδα ηδξ κίηδξ.

Από ηήκ πενζβναθή ημύ Όιδνμο δζααθέπμιε όηζ ηά ακάηημνα ζηά

όπμζα ηαημζημύζε ό Πμζεζδώκ ηαί ήζακ άπό πνοζό ηαί άθεανηα, δέκ

εά ήζακ αεααίωξ έκα ζοβηνόηδια ζοκήεωκ ανπαίωκ ηηζνίωκ, άθθά

θσζικά κάηι άλλο, πού ίζως δέν θά μάθοσμε ποηέ. Άθθά ηαί ηί ήζαν

εκείνα ηά ταλκόποδα άλογα πού πέηαγαν γρήγορα καί είταν μακριά

ταίηη τρσζή καί ηί είδοσς ήηαν ό τρσζός οπλιζμός καί ηό τρσζό

καλοθηιαγμένο μαζηίγιο, πού διέθεηε ό θεός ηής θαλάζζης; [Έκε' έθεώκ

ύπ' όπεζθζ ηζηύ-ζηεημ παθηόπμδ' ϊππω, ώηοπέηα, πνοζέδζζκ έεείνδζζκ

ημιόωκ-ηε. Χνοζόκ δ' αοηόξ έδοκε πενί πνμΐ- βέκημ δ' ίιάζεθδκ

πνοζείδκ εΰηοηημκ, έμύ δ' έπεαήζεημ δίθνμο: Έηεΐ ζάκ έθεαζε

(δδθαδή ζηίξ Αίβεξ) εημίιαζε γεύμκηαξ ζηό άνια δύμ άθμβα

παθηόπμδα, πμύ πέηαβακ βνήβμνα ηζ' είπακ ιαηνζά παίηδ πνοζή, ηζ' ό

ίδζμξ θόνεζε βύνω ζηό ζώια πνοζόκ μπθζζιό, πήνε ιαζηίβζμ πνοζό

ηαθμθηζαβιέκμ ηζ' ακέαδηε ζηό άνια ημο]. Ελαζνεηζηό εκδζαθένμκ

πανμοζζάγεζ ή ζοκέπεζα ημύ μιδνζημύ ηεζιέκμο: «"Ανπζζε κά ηό όδδβή

ηόηε πάκω ζηά ηύιαηα- ηαί πδδμύζακ ηά ηήηδ μθμύεε άπό ηίξ ηνοθηέξ

ημοξ, ηαεώξ πθδζίαγε, ηαί δέκ παναβκώνζζακ ηόκ ααζζθζά ημοξ- ή

εάθαζζα πανμύιεκα άκμζβε πέναζια- ηζ αοηά πεημύζακ ιέ πμθθή

όνιή, ηζ' μύηε άπό ηάηω ανεπόηακ ό πάθηζκμξ άλμκαξ- έηζζ ηόκ έθενακ

πνόξ ηά πθμία ηώκ Απαζώκ ηά βμνβμηίκδηα άθμβα» (ΙΛΙΑΔΟΣ Ν, ζηίπ.

27-31). Από ηήκ πενζβναθή αοηή πνμηύπηεζ ααίαζηα ηό ζοιπέναζια

όηζ ό "Οιδνμξ δέκ πενζβνάθεζ έκα ζύκδεεξ άνια ηώκ πακάνπαζωκ

πνόκωκ, άθθά ηάπμζμ άθθμ ακώηενμ πνμθακώξ, έκα «εεϊηό άνια», πζό

εύέθζ-

2

ηημ ηαί ιέ ιεβαθύηενεξ δοκαηόηδηεξ άπό εηείκεξ ηωκ μοκήεωκ

ανιάηωκ ηαί θοζζηά πζμ αζύβηνζημ.

Ό "Οιδνμξ άθμΰ ακαθένεζ όηζ ζηαιάηδζε ό Πμζεζδώκ ζέ έκα

πθαηύζημιμ ζπήθαζμ ζηόκ αοεό ηδξ εάθαζζαξ ιεηαλύ Τι-ανμο ηαί

Τεκέδμο, θέβεζ όηζ ό έκμζίπεωκ Πμζεζδώκ εθεοεένωζε ηά άθμβα άπό ηό

άνια ηζ' έααθε ειπνόξ ημοξ εεϊηή ηνμθή βζά κά ηνώκε- βύνω άπό ηά

πόδζα ημοξ έααθε πνοζά δεζιά, άζπα-ζηα, άθοηα, βζά κά πενζιέκμοκ

έηεΐ αιεηαηίκδηα ηόκ βονζζιό ημο ηονίμο ημοξ (έκε' ίππμοξ έζηδζε

Πμζεζδάωκ έκμζίπεωκ θύ-ζαξ έλ όπέωκ, πανά δ' άιανόζζμκ αάθεκ

είδαν έδιεκαζ- άιθί δέ πμζζί πέδαξ έααθε πνοζείαξ, άννδηημοξ

άθοημοξ, όθν' έιπεδμκ αΰεζ ιέκμζεκ κμζηήζακηα άκαηηα, ΙΛΙΑΔΟΣ Ν,

ζηίπ. 34-38). Σέ αοηό ηό ζδιείμ ακαηύπηεζ ηό έλδξ εέια: Πμζά ή ηί

είδμοξ ήηακ ηά άζπαζηα, άθοηα, πνοζά δεζιά ηώκ άθμβωκ; Τίεεηαζ

επίζδξ πάθζ ηό γήηδια ηό ηί ήηακ ή εεϊηή ηνμθή (άιανόζζμκ είδαν) έκώ

άπό ηό όηζ ηά άθδζε αοηά ζέ έκα πθαηύζημιμ ζπήθαζμ ζηόκ αοεό ηής

δαθειάς θάλαζζας ("Εζηί δέ ηζ ζπέμξ εονύ 6α-θείης αέκεεζζ λίμνης)

πνμηύπηεζ όηζ αοηά δέκ ήζακ άπθα, ζοκήεδ άθμβα, άθθά «'ίππμζ» άθθμο

είδμοξ... (Σ.Σ. Επίζδξ παναηδνμύιε όηζ ζηό μιδνζηό ηείιεκμ οπάνπεζ ή

θέλζξ θίικδ, μπόηε ηίεεηαζ ηό γήηδια ιήπωξ ηόηε οπήνπε ηάπμζα θίικδ

ιεηαλύ "Ιιανμο ηαί Τεκέδμο ηαί ηά δύμ ζδιενζκά κδζζά ήηακ ηόηε εκω-

ιέκα- έηημξ άκ ιέ ηήκ θέλζ θίικδ -ηζ αοηό είκαζ ηό πζεακώηε-νμ-

εκκμείηαζ ώξ ηθεζζηή εάθαζζα ηό Αίβαϊμκ πέθαβμξ. Επζζδιαίκεηαζ

πάκηωξ όηζ ή ιεηάθναζζξ ηήξ θνάζεωξ «ααεείδξ θίικδξ» είκαζ ηώκ

εηδόζεωκ «Πάπονμξ» Αεήκαζ, 1957).

Έκ ζοκεπεία παναηδνμύιε ηόκ Πμζεζδώκα κά παίνκδ ηήκ ιμνθή

ημύ ιάκηεωξ Κάθπακημξ ηαί κά παναηζκή ημύξ δύμ Αϊακ-ηεξ (ηόκ

Αϊακηα ηόκ Τεθαιώκζμ ηαί ηόκ Αίακηα ηόκ Όϊθείδδ) κά ζοβηνμοζεμύκ

ιέ ημύξ Τνώεξ. Καηόπζκ αθέπμιε ηόκ Πμζεζδώκα κά πηοπά ιέ ηό

ζηήπηνμ ημο ημύξ δύμ Αϊακηεξ ηαί κά ημύξ ηαεζζηά ακάθαθνμοξ ηαί

ασηός νά πεηά μπροζηά ηοσς ... Είκαζ ηζ αοηό ηό απόζπαζια ελαζνεηζηά

εκδζαθένμκ (ΙΛΙΑΔΟΣ Ν, ζηίπ. 60-61):

«...Καί ημύξ έβέιζζε ιέ αηνάηδηδ όνιή ό Πμζεζδώκαξ ό ηύνζμξ ηήξ

βήξ (βαζήμπμξ, έκκμζίβαζμξ) ηηοπώκηαξ ημοξ ιέ ηό ζηήπηνμ ηζ' έηαιε

ηά ιέθδ ημοξ ακάθαθνα, ηά πόδζα ηαί ηά πένζα

1

ημοξ απάκς (βοΐα δ' έεδηεκ εθαθνά, πυδαξ ηαί πείναξ τπενεεκ).

Καί αοηυξ ηίκδζε κά πεηά, ζάκ βενάηζ βμνβυθηενμ (Αοηυξ δ' χζη'

σνδλ χηφπηενμξ χνημ πέηεζεαζ) πμφ άπυ ανάπμ ζάκ λεζδ-ηςεή ρδθυ

ηζ' άπυβηνειμ ποιάεζ κά ηοκδβήζδ άθθμ πεημφιεκμ ιέζα ζηυκ ηάιπμ,

έηζζ άπυ ιπνμξ ημοξ πέηαλε υ ημζιμζείζηδξ Πμζεζδχκαξ (ώρ άπό ηςκ

ήϊξε Ποζειδάων ένοζίσθων)...» (ΙΛΙΑ-ΓΟ Ν, ζηίπ. 62-64).

Παναηδνμφιε επίζδξ ιεηά ηδκ εαοιαζηή αφηδ έιθάκζζζ ημφ

Πμζεζδχκμξ ηυκ Αίακηα ηυκ Όσθείδδ κά θέδ πνυξ ηυκ άθθμ Ασακηα

(ηυκ Σεθαιχκζμ) υηζ αοηυξ πμφ ημφξ πανμοζζάζεδηε ιέ ηδκ ιμνθή

ημφ ιάκηεςξ, δέκ εΐκαζ αεααίςξ υ Κάθπαξ ηαί κά ημκίγδ υηζ μί εεμί

είκαζ εφημθμβκχνζζημζ (άπίγνωηοι δε θεοί πεπ). Βθέπμιε θμζπυκ υηζ οι

θεοί είσαν κάποιερ ιδιαίηεπερ ιδιόηηηερ καί καθίζηανηο εςκόλωρ

ανηιληπηοί άπό ηοςρ θνηηούρ...

Σήκ ιεβαθεζχδδ έπέιααζζ ημφ Πμζεζδχκμξ οπέν ηχκ Απαζχκ, ηήκ

ζοκακηάιε ηαί ηαηυπζκ (ζηήκ ναρςδία Ξ, ζηίπ. 384-387) υπμο

αθέπμιε ηυκ έκμζίπεμκα εευ κά ήβήηαζ ημφ ζηναημφ ηχκ Απαζχκ:

«Καί πνμπμνεουηακ, ηαεχξ ηαίνζαγε, υ ημζιμζείζηδξ Πμζεζδχκαξ,

ηναηχκηαξ ζηυ παπφ πένζ ημο έκα θοβεπό μακπν-οηομο ξίθορ, ίδιο μ'

αζηπαπή- ηούηο δέν γίνεηαι νά ηό άγγίξη κανείρ ζηήν άγπια μάση, αλλά

θόβορ ζςγκπαηεί ηούρ άνδπερ» (ήνπε δ' άνα ζθζ Πμζεζδάςκ έκμζίπεςκ,

δεζκυκ άμν ηακφδηεξ, έπςκ έκ πεζνί παπείδ, εσηεθμκ άζηενμπή· ηχ δ' μφ

εέιζξ έζηί ιζβήκαζ έκ δαΐ θεοβαθέδ, άθθά δέμξ ίζπάκεζ άκδναξ).

Βεααίςξ, «ηυ θμαενυ ηαί ιαηνφζημιμ λίθμξ» πμφ έιμζαγε ιέ

αζηναπή ηαί ηυ υπμζμ δέκ ιπμνμφζε ηακείξ κά άββίλδ ηαί πμφ

πνμλεκμφζε θυαμ, δέκ ήηακ έκα άπθυ, έκα ζφκδεεξ λίθμξ, άθθά

πνμθακχξ ηάηζ άθθμ, έκα ανπαίμ φπενυπθμ, εά έθεβε ηακείξ, πμφ δέκ

ζοβηνίκεηαζ αεααίςξ ιέ ηά ζφβπνμκα. "Οιςξ ηίεεηαζ ηαί έκα άθθμ

εέια: Μήπςξ ζηίξ εαοιαζηέξ απμηνμφζεζξ ηχκ Πενζχκ ηαί ηχκ

Κεθηχκ, πμφ επεπείνδζακ κά ζοθήζμοκ ηαηά ημφξ ζζημνζημφξ πνυκμοξ

ημφξ Γεθθμφξ έπνδζζιμπμζήεδ ηαί ηυ υπθμ αοηυ, πμφ έπνδζζιμπμίδζε

υ Πμζεζδχκ οπέν ηχκ Απαζχκ ζηυκ Σνςζηυ πυθειμ; Δίκαζ θίακ

πζεακυκ πένακ ηδξ αζβίδμξ ηαί ηχκ άθθςκ ζενχκ υπθςκ πμφ

έπνδζζιμπμζήεδζακ ηαηά ηχκ ζενυζοθςκ ζημοξ Γεθθμφξ, κά έβζκε

πνήζζξ ηαί αοημφ ημφ ζενμφ υπθμο ζηυ πακεθθήκζμ εεκζηυ ηαί

ενδζηεοηζηυ ηέκηνμ. "Αξ ιή θδζιμ-

2

κμτιε υηζ ηά Ιενά υπθα δεκ έπεηνέπεημ κά ηά άββίλδ ηακέκαξ, υπςξ ηαζ «ηυ λίθμξ» ημο Πμζεζδχκμξ.

Δπίζδξ έκα άθθμ βεβμκυξ πμφ ζοκδβμνεί ζηδκ εηδμπή ηδξ πνήζεςξ

ημτ ίενμΰ αφημτ υπθμο ζημοξ Γεθθμφξ είκαζ υηζ έηεΐ πνίκ ηυκ

Απυθθςκα, θαηνεουηακ υ έκμζίβαζμξ Πμζεζδχκ, άθθά ηαί ιεηά ηήκ

έπζηνάηδζζ ηδξ θαηνείαξ ημο Απυθθςκμξ ζοκεπζγυηακ ή θαηνεία ημο

Πμζεζδχκμξ ηαί ηδξ Γδξ: έιεζκε πάκηα ζεααζηυ εκα ζενυ ηδξ Γδξ ηαί

οπήνπε ιέζα ζηυκ ζδηυ ημτ καμφ ημτ Απυθθςκμξ αςιυξ βζά ηυκ

Πμζεζδχκα, σζςξ ηαί ζδζαίηενμ ζενυ {ποηεώάνιον) ιέζα ζηήκ πενζμπή

ημφ απμθθχκζμο ηειέκμοξ [αθέπε ζδιείςζζ φπ' ανζει. 2 ανπαζμθυβμο

Νζη. Παπαπαηγή, «ΠΑΤΑΝΙΟΤ ΔΛΛΑΓΟ ΠΔΡΙΗΓΗΙ»

(«ΦΩΚΙΚΑ»), ζεθ. 285, «ΔΚΓΟΣΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ»].

Ή έπέιααζζξ ηδξ Αθνμδίηδξ οπέν ημτ βζμο ηδξ Αζκείμο πμφ

έηζκδφκεοζε άπυ ηυκ Γζμιήδδ εέηεζ εκα άθθμ εέια: Σί ήηακ ηυ δζάθακμ

πέπθμ ιέ ιζά πηοπή ημτ μπμίμο έηάθορε ηυκ Αζκεία βζά κά ηυκ

πνμθφθαλδ άπυ ηά αέθδ ηαί ηά δυναηα ηχκ Απαζχκ; "Δπμκηαξ ημκ

ηαθοιιέκμ ιέ ηυ πέπθμ αοηυ, ηυκ έθενε ελς άπυ ηυ πεδίμ ηδξ ιάπδξ...

(ΙΛΙΑΓΟ Δ, ζηίπ. 311-318). Δπίζδξ παναηδνμφιε εκα άθθμ εευ, ηυκ

Απυθθςκα, πμφ ήηακ ηζ αοηυξ οπέν ηχκ Σνχςκ, κά ηζκάζζδ πνυξ ηά

πίζς ηήκ αζπίδα ημτ Γζμιήδμοξ. Ό βζυξ ημφ Σοδέςξ επεπείνδζε ηνεζξ

θμνέξ κά ζημ-ηχζδ ηυκ "Δηημνα ηαί υ Απυθθςκ επίζδξ ηνεζξ θμνέξ ηυκ

απχεδζε (ΙΛΙΑΓΟ Δ, ζηίπ. 431-437). "Οηακ υ Γζμιήδδξ πνμζπάεδζε

βζά ηέηανηδ θμνά κά θμκεφζδ ηυκ "Δηημνα ημφ έθχκαλε ιέ ηνμιενή

ηναοβή υ Απυθθςκ:

«Έθα ζηά ζοβηαθά ζμο ηαί ηνααήλμο, ημφ Σοδέα βζέ, ηαί ιή γδηάξ

ιέ ημφξ εεμφξ κά βίκδξ σζζα ηαί υιμζα, βζαηί ποηέ δεν μποπεί νά μοιάοη

ηών αθανάηων ή γενιά μέ ηών ανθπώπων ηήν γενιά πού πεππαηούν σάμω

ζηήν γή» (μί ηεθεοηαίμζ αοημί θυβμζ ημφ Απυθθςκμξ ημκίγμοκ ηήκ

εζδμπμζυ δζαθμνά ιεηαλφ ημφ βέκμοξ ηχκ ακενχπςκ ηαί εηείκμο ηχκ

εεχκ).

Θά πνέπεζ, ηθείκμκηαξ αοηυ ηυ ηεθάθαζμ, κά ακαθενεμφιε ζέ έκα

άθθμ πανάδμλμ ζοιαάκ, ηυ υπμζμ απέπεζ άπυ πνμκζηήξ απυρεςξ πάνα

πμθθμφξ αζχκεξ, άπυ ηήκ επμπή ημφ Σνςζημφ πμθέιμο. Καηά ηήκ

ηαηαζηνεπηζηή ημο επζδνμιή ζηήκ Νυηζμ Δθθάδα υ δζααυδημξ ήβειχκ

ηχκ Βδζζβυηεςκ 'Αλάπισορ ηυ 395

μ.Χ. εισήλθε στήν πόλι των Αθηνών, άλλά περιέργως δεν έθιξε τήν Άκρόπολι, όπου ακόμη ϊσταντο ακέραιοι οί αρχαίοι ναοί, ένώ κατέστρεψε καί έδήωσε τήν Ελευσίνα. "Ενας εθνικός συγ­γραφέας τοϋ 5ου μ.Χ. αιώνος, ό Ζώσιμος, μας παραδίδει τόν έξης θρΰλο: Ή Πρόμαχος Αθηνά -λέγει- έτάρασσε τόν ύπνο τοϋ βαρβάρου έπώρομέως, περιερχομένη τήν στεφάνη των τειχών της Ακροπόλεως, με όλη τήν πανοπλία της έτοιμη νά απόκρουση τους επιδρομείς^.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΣΤ'

«'Αργώ», ένα ιπτάμενο -κι όχι μόνο- πλοίο

'Αρχηγός βεβαίως της «"Αργούς» ήταν, όπως είναι γνωστό, ό Ιάσων, ό γιός του Αϊσονος, ό όποιος είχε διδαχΟή άπό τόν

Κένταυρο Χείρωνα όλες τις επιστήμες καθώς και τήν ιατρική (ώνομάσθη Ιάσων άπό τήν 'ίασι).

Ή «'Αργώ» με τήν όποια ό Ιάσων και οί σύντροφοι του έπραγματοποίησαν τις εκστρατείες τους, δεν ήταν ένα άπλό, ένα συνηθισμένο πλοίο. Ή ναυπήγησίς της αποδίδεται στόν "Αργο, κατ' άλλους στόν Ηρακλή, ένώ λέγεται ότι ή Αθηνά έβοήθησε στήν ναυπήγησι τού πλοίου. Μάλιστα ή θεά τής σοφίας προσήρ-μοσε ένα ξύλο στήν πλώρη, τό όποιο πήρε άπό τήν βελανιδιά τής Δωδώνης (τήν ίεράν δρύν) και αυτό τό ξύλο μιλούσε καί χρησμοδοτούσε. "Αλλοι επίσης ότι ή καρίνα (τρόπις) μιλούσε καί χρησμοδοτούσε ή ό ιστός ή ολόκληρη ή «Αργώ», επειδή ήταν κατασκευασμένη άπό τό ίδιο ξύλο, γι' αυτόν δέ τόν λόγο τήν ώνόμασαν λάληθρον κίσσαν. Κάποιοι μάλιστα αναφέρουν ότι ή «'Αργώ» είχε κατασκευασθή άπό τέτοιου είδους ξύλο, τό όποιο ούτε στό νερό σαπίζει, ούτε στήν φωτιά καίγεται. Κ, άν όντως συνέβαινε αυτό, τότε δέν θά ήταν κατασκευασμένη ή «'Αργώ», άπό κοινό ξύλο διότι όλα τά ξύλα καίγονται ή σαπίζουν, άλλά άπό κάποιο μέταλλο, δηλαδή επρόκειτο γιά μεταλλική κατα­σκευή. Έξ άλλου τό ότι κάποιο «ξύλο» μιλούσε καί χρησμοδο­τούσε δείχνει ότι ή «'Αργώ» ήταν ένα πλοίο κατασκευασμένο όχι άπό συνήθη, γνωστά υλικά καί ότι ή αποστολή της ήταν σημαντικώτερη καί σπουδαιότερη άπό εκείνη ενός απλού πλοίου.

Ή «πολυηγόρος 'Αργώ», δηλαδή ή «πολύλαλος 'Αργώ» (χα­ρακτηριστικό επίθετο τής ίδιαιτερότητος τού πλοίου) μεταξύ των

1

Ανβμκαοηώκ πενζεθάιαακε ηαζ ηόκ Όνθέα, ηόκ πενίθδιμ αμζδό ηαί

ζδνοηή ηδξ ιοζηδνζαηήξ μνβακώζεωξ ηώκ Όνθζηώκ, ηήξ Όνθζηήξ

ενδζηείαξ. Σό όκμια αύημϋ ζοκδέεηαζ ιε ηήκ ζοββναθή ηώκ

πενίθδιωκ Όνθζηώκ "Τικωκ25

, άπό ηήκ ιεθέηδ ηώκ μπμίωκ πνμηύπηεζ

όηζ ό Όνθεύξ ηαί μί Όνθζημί, ή μί πακάνπαζμζ "Δθθδκεξ πνώημζ

αζπμθήεδηακ ιέ ηήκ ένεοκα ηαί ηήκ έλή-βδζζ ηώκ θοζζηώκ

θαζκμιέκωκ ηαί έθεαζακ ζέ απίζηεοηεξ αζηνμκμιζηέξ παναηδνήζεζξ

ηαί δζαπζζηώζεζξ, πμύ θεάκμοκ ηαί πνό ημο 10.000 π.Υ. Ό Όνθεύξ

ήηακ βζόξ ημο Οίάγρον ηαί ηήξ Καλλιόπης (Απμθθόδωνμξ 1, 3 ηαί

Παοζακίαξ IX, 30, 4). Άπό ηόκ Πίκδανμ ηαί ηόκ Αζζπύθμ ιέπνζ ηόκ

Ούενβίθζμ (Βζνβίθζμ) ηαί ηόκ Όνάηζμ, μί πενζζζόηενμζ άπό ημύξ

ανπαίμοξ πμζδηέξ ελύικδζακ ηήκ εαοιάζζα δύκαιζ ηήξ όνθζηήξ θύναξ,

ή βμδηεία ηήξ μπμίαξ ηαηαηημύζε ηά ακενώπζκα πθήεδ ηαί απθωκόηακ

έπεζηα ζέ μθόηθδνδ ηήκ ιαβειέκδ θύζζ. "Οηακ ό Όνθεύξ έπαζγε ηήκ

θύνα ημο ή ηναβμοδμύζε, ηά άβνζα εδνία έαβαζκακ άπό ηίξ θωθζέξ ημοξ

ηαί ένπμκηακ κά ελαπθωεμύκ ζηά πόδζα ημο, ήιενα ζάκ ηά ανκζά. Ή

ζοιιεημπή ημο ζέ ηάπμζα άπό ηίξ Ανβμκαοηζηέξ εηζηναηείεξ δεκ είκαζ

αζθαθώξ ηοπαία, άθθά πνμζδζμνζζηζηή ημύ νόθμο ηαί ηήξ απμζημθήξ

ηήξ «'Ανβμΰξ». "Οηακ έηζκ-δύκεοζε ή «'Ανβώ» κά ενοιιαηζζεή άπό

ηίξ οιπθδβάδεξ πέηνεξ πμύ ακμζβόηθεζκακ ιεηαλύ ημοξ, ό Όνθεύξ

πνμζηνέπεζ ζηήκ θύνα ημο. Οί ιαζκόιεκεξ οιπθδβάδεξ ζηαιαημύκ ηαί

ηαεδθώκμκηαζ. Ύπό ημύξ ήπμοξ ηήξ όνθζηήξ θύναξ ό άβνοπκμξ

θύθαηαξ ημύ πνοζμύ δέναημξ, ό θμαενόξ δνάημκηαξ ηήξ Κμθπίδμξ

καηαλαμβάνεηαι άπό ακαηανίκηηο ύπνο. Δπίζδξ, όηακ ό εεϊηόξ θονάνδξ

ηαηένπεηαζ ζηά ηαηαπεόκζα ζηόηδ, ή ιεθωδία ημο εέθβεζ ηαί ια-

θαηώκεζ ηήκ πέηνζκδ ηαί παβενή ηανδζά ηώκ ανπόκηωκ ημύ Άδδ.

Άθθά εά πνέπεζ κά ακαθένμοιε ηαί ηό έλδξ: "Οηακ ή «Άνβώ»

ακηζιεηώπζζε ζηήκ πενζμπή ηήξ Λήικμο ζθμδνόηαηδ ηαηαζβίδα, ό

Όνθεύξ έεοζίαζε ηαί πνμζεοπήεδηε ζημοξ Κάαεζνμοξ, ημύξ ιεβάθμοξ

εεμύξ ηήξ αιμενάηδξ. Αιέζωξ ό άκειμξ έηόπαζε ηαί δύο αζηέρια

έθάνηζαν πάνω άπό ηά κεθάλια ηών Γιοζκούρων. Τι κά ζδιαίκδ άναβε

αοηό; Μήπωξ ή «Άνβώ» πνεζάζεδηε ηήκ αμήεεζα ημύ Όνθέωξ ηαί ηώκ

οζώκ ημύ Γζόξ ζέ έκα ηαλείδζ ηδξ

25. Βθέπε «ΣΑ ΟΡΦΙΚΑ» Κωκζηακηίκμο Υαζάπδ - Ιωάκκμο Παζζα.

2

πένακ ηδξ βδξ ηαί άπό ηό ζδιείμ όπμο εονέεδζακ μί 'Ανβμκαύ-ηαζ,

άκηίηνοζακ πμθύ ημκηά ημοξ ημοξ αζηένεξ πμύ θένμοκ ηό όκμια ηωκ

Γζμζημύνωκ; Μήπωξ έθάκδζακ πάκω άπό ηδκ «'Ανβώ» ζέ ώνα

εαθαζζμηαναπήξ εηείκα ηά θώηα πμύ μί ανπαίμζ ηά ώκόιαγακ

Γζμζημύνμοξ ηαί μί ιεηαβεκέζηενμζ «ηεθώκζα»; Πνμζωπζηώξ πζζηεύω

όηζ ζηήκ πενίπηωζζ αύηδ ζζπύεζ ή δεύηενδ εηδμπή...

Ό Όνθεύξ, ήνωαξ ηήξ ανπεβόκμο θύναξ, ζπεηίγεηαζ ιέ ηόκ

Απόθθωκα ηαί όπωξ θαίκεηαζ άπό ηόκ Πίκδανμ, θένεζ έκα επίεεημ

απμδζδόιεκμ ζοκήεωξ ζηόκ Ήθζμ, ή δέ πανμοζία ημο ζηήκ «Ανβώ»

πνμζδίδεζ ζαθέζηαηα ζζπονόηαημ επζπείνδια όηζ αοηή ήηαν ένα ηλιακό

πλοίο... Λέβεηαζ -ό Όνθεύξ- τρνζάορος, δδθαδή τρνζοζπάθης ή ασηός

ποσ έτει τρσζή ρομθαία. Οί ζηεκέξ ζπέζεζξ ιεηαλύ Απόθθωκμξ ηαί

Όνθέωξ ηαηαθαίκμκηαζ επίζδξ ζέ ιζά πανάδμζζ πμύ ηιδιαηζηά

πανεθήθεδ άπό ηήκ ηναβωδία ηώκ «Βαζζαριδών» ηον Αζζπύθμο. ηήκ

Θνάηδ -ιαξ θέβεζ ό ιοεμβνάθμξ Δναημζεέκδξ- ό Όνθεύξ δέκ ηζιμύζε

ηόκ Γζόκοζμ, ζεαόηακ δέ απμηθεζζηζηά ηόκ "Ηθζμ, ηόκ όπμζμ άκεηήνολε

ζέ οπένηαημ ηώκ εεώκ ηαί ηόκ απεηάθεζε Απόλλωνα. Έβεζνόιεκμξ ηά

ιεζάκοπηα ακέααζκε ζηίξ πθαβζέξ ημύ Παββαίμο όνμοξ ηαί έθεακε ζηήκ

ημνοθή ημο πνζκ άκαηείθδ ή αοβή. Έηεΐ ιέ ηά αθέιιαηα ζηναιιέκα

πνόξ ηήκ ακαημθή, ό Όνθεύξ ακέιεκε ηήκ έιθάκζζζ ημύ θωημαόθμο

εεμύ, ημύ μπμίμο ηήκ επάκμδμ ήεεθε πνώημξ αοηόξ κά παζνεηήζδ.

"Δπεζε όιωξ εύια ηήξ απμηθεζζηζηήξ εηείκδξ θαηνείαξ ημο, δζόηζ ή

πενζθνόκδζίξ ημο πνόξ ηήκ ενδζηεία ημύ Βάηπμο έβζκε ηαηά ηόκ

Αζζπύθμ αζηία ημύ θόκμο ημο άπό ηίξ Βαζζανίδεξ, δδθαδή ηζξ Βαηπίδεξ

ηήξ Θνάηδξ, πμύ έζπεοζακ κά εηδζηδεμύκ ηήκ πενζθνόκδζζ ημύ

Όνθέωξ πνόξ ηόκ δζηό ημοξ εεό.

Σά πανάδμλα ηαί εαοιαζηά πμύ απμδίδμκηαζ ζηόκ Όνθέα

ζοκεπίγμκηαζ ηαί ιεηά ηόκ εάκαημ ημο. Ό Παοζακίαξ (IX, 30, 6)

ακαθένεζ ηήκ θαϊηή πίζηζ ζύιθωκα ιέ ηήκ όπμζα «όζα αδδόκζα έπμοκ

θωθζέξ πάκω ζηόκ ηάθμ ημο Όνθέωξ ηεθαδδμύκ βθοηύηενα ηαί

πενζζζόηενμ».

Καί ιεηά αοηή ηήκ ζύκημιδ ακαθμνά ζηόκ Όρθέα άξ επακέθεμοιε

ζηήκ «'Ανβώ». Αοηή ήηακ έκα ζενό πθμίμ, όπωξ πνμηύπηεζ άπό όθεξ

ηίξ ανπαίεξ ακαθμνέξ, ζοκδεδειέκμ ιέ ηά έθθδ-

1

κζηά ιοζηήνζα. "Οηακ υ Ίΐθοξ, υ ηοαενκήηδξ ημο πθμίμο είπε

άπμημζιδεή άνβά ηήκ κΰπηα, ιεηά ηυκ θυκμ ημο Κογίημο άπυ ηυκ

Ηναηθή, ή εεά Αεδκά ημο έθακένςζε ζδιεία αθδεζκά. Αθμτ

πνμζθχκδζε αοηυκ έλεθχκδζε εεμιίθδημ θυβμ ηαί ημο είπε ηά έλδξ:

Κμζιάζαζ, οζέ ημτ Άβκίμο, ηαηααεαθδιέκμξ άπυ ηυκ βθοηυ φπκμ, ηαί

οπκδθία ηαηέθααε ηά αθέθανα ζμο- άθθά ζήης (λφπκδζε), Σζθο, ηαί

δχζε εκημθή ζημοξ ήνςεξ, άθμτ πδδήζμοκ άπυ ηυ πθμίμ, κά έθεμοκ

ζηήκ ήνειδ αηνμβζαθζά, υπμο εονίζηεηαζ άπμεαιέκμξ υ λέκμξ ιέζα

ζηήκ άιιμ- ιέ αοηυκ πνμζηάγεζ ή Ρέα, ή ιδηένα ηχκ πάκηςκ, κά

ηάιεηε ηίξ επζηήδεζεξ ηεθεηέξ πνυξ ηζιήκ ημο ηαί κά πνμζθένεηε

ζπμκδέξ ζημοξ φπμπευκζμοξ εεμφξ, ηαί δάηνοα κά πφζεηε άπυ ηά

ιάηζα (ηαί αοηά κά πνάλεηε) άπυ ζεααζιυ πνυξ ηήκ Θέιζδα, πμφ ηήκ

θαηνεφμοκ μί άκενςπμζ ιέ ζενέξ ηεθεηέξ ηαί πνυξ ηυ ηναπέγζ, ηυ

υπμζμζ ζάξ έθζθμλέκδζε- ημφημκ αεααίςξ αημοζίςξ έθυκεοζε υ

Ηναηθήξ πηοπχκηαξ ημκ ιέ ηυ ηυλμ θυβς ηήξ ιαφνδξ κφηηαξ· ηαί

ηαηαθέναηε κά πμθςεή ή ηανδζά ηήξ εεάξ Ρέαξ. 'Αθθά υηακ απμδχ-

ζεηε ηυκ δέμκηα ζεααζιυ πνυξ ηυκ απμεακυκηα λέκμ ζφιθςκα ιέ ηά

ηαεζενςιέκα αιέζςξ έπεζηα άθμτ άκεαήηε ζηυ Δίκδοιμ, ηήκ ηαημζηία

ηήξ Ρέαξ, κά πνμζεοπδεήηε ιέ ελζθαζηήνζεξ ηεθεηέξ ζηήκ εοβαηένα

ηήξ Γήξ, ηαί άθμτ ζδηχζεηε ηά παθαιάνζα, ηυηε αεααίςξ κά εοιδεήηε

ηυ ηαλείδζ ζαξ. Αθμφ είπε αοηά ή εεά απεπχνδζε ζπεφδμοζα πνυξ ηυκ

μονακυ ιέ ηαπφηδηα ίζδ πνυξ ηήκ ηαπφηδηα ημτ αέθμοξ (ΟΡΦΕΩ

ΑΡΓΟΝΑΤΣΙΚΑ).

Ή «Ανβχ» είπε πενίπμο ηήκ εζηυκα εκυξ δμθζπμηέθαθμο ηνακίμο.

Θευδςνμξ Αλζχηδξ οπμζηδνίγεζ υηζ εά ιπμνμφζαιε κά

θακηαζεμφιε ηήκ «Ανβχ» ζέ ζπήια ζπηάιεκμο δίζημο, υπςξ αοηά

πμφ ακαηαθφπημοκ μί ενεοκδηέξ ζηίξ δζάθμνεξ ανπαζμθμβζηέξ

παναζηάζεζξ. Καί υπςξ θαίκεηαζ ηυ πθμίμ αοηυ... πεημφζε βζαηί αοηυ

ήηακ ηυ εέθδια ηήξ Αεδκάξ! («Παθθάδμξ έκκεζίδζζκ άκδένεδ δέ ιάθ'

χηα...» δδθαδή ηαηά παναββεθία ηήξ Παθθάδμξ· ηαί άκορχεδ πμθφ

ηαπέςξ...). Ή «Ανβχ», δζέεεηε ιζά ηεναία άπυ ηήκ υπμζα ιπμνμφζε κά

άπμβεζςεή ηάπμζμ πμοθί, βζά κά ηάκδ άκαβκχνζζζ ηχκ δζαθυνςκ

πενζμπχκ. "Οηακ μί Ανβμκαφηεξ έθεαζακ ζηίξ οιπθδβάδεξ Πέηνεξ

ηυ πμοθί αοηυ έηακε ηήκ άκαβκχνζζζ ημο ηαί άπυ ηίξ πθδνμθμνίεξ ημο

απεθάζζζακ κά δζααμφκ ηά επζηίκδοκα ζηεκά.

2

Ή «Ανβχ» είκαζ αέααζμ δηζ έπναβιαημπμίδζε πενζζζυηενεξ απυ

ιία δζαδνμιέξ. Δφμ ήζακ ηά ηονζχηενα ηαλείδζα ηδξ, έκα πνυξ ηυκ

Εφλεζκμ Πυκημ ηαί ηυ άθθμ πνυξ ηδκ Αιενζηή. Ή δζαδνμιή πνυξ ηυκ

Εφλεζκμ Πυκημ ήηακ βκςζηή ηαί ήηακ εφημθμ ζέ ηάεε εκδηυ ηδξ

επμπήξ κά ανή ηυκ δνυιμ ημο. Ή δζαδνμιή πνυξ ηίξ Εζπενίδεξ

('Αιενζηή) απαζημφζε εεσηέξ ζηακυηδηεξ ηαί βκχζεζξ.

ηυ ηαλίδζ ηδξ ή «'Ανβχ» έπέηαλε πάκς άπυ ηήκ Κάθπδ (ζη. 1102-1130)

πμφ οπήνπε ζηήκ πενζμπή ημΰ ζδιενζκμφ Γζαναθηάν. Επίζδξ έπέηαλε

πάκς άπυ ηίξ "Αθπεζξ: «άθ' εηένμο δέ ηυ θςξ ημφ δθίμο απμηνφπημοκ

ηαηά ηυ δεζθζκυ άπυ εηείκμοξ ημφξ ακενχπμοξ αί "Αθπεζξ α'ζ υπμΐαζ

έπμοκ έηηεηαιέκδκ αίπιήκ, έπζηάεδηαζ δέ πάκημηε εηεί μιίπθδ. Απυ έδχ

άθμφ λεηζκήζαιε αζαζηζηά...».

ηά «ΟΡΦΙΚΑ» ακαθένεηαζ υηζ ή «'Ανβχ» έπέναζε άπυ ηίξ πχνεξ

ηχκ Γεθςκχκ, ηςκ αονμιαηχκ, ηχκ Γεηχκ, ηχκ Γοικαίςκ, ηχκ

Κεηνφθςκ, ηχκ 'Ανζιαζπχκ, ηχκ Παηηχκ, ηχκ 'Ανηηείςκ, ηχκ

Τπεναμνείςκ, ηχκ Καζπίςκ η.ά.

Γζά κά θεάζδ ηακείξ ζέ πακάνπαζα επμπή ζηίξ πχνεξ αοηέξ, πένακ

ηχκ παναθίςκ έπνεπε κά ηαλζδεφζδ πεγή ηαί ιέπνζ ηάπμζμο ζδιείμο, υζμ

ηυ επέηνεπακ μί ηυηε ηθζιαημθμβζηέξ ζοκεήηεξ (μί πάβμζ εά έθεακακ ζέ

κμηζχηενεξ πενζμπέξ άπ' αοηέξ υπμο είκαζ ζήιενα) ιέ πθμίμ. Έθ' υζμκ

υιςξ ή «'Ανβχ» πενζβνάθεηαζ ηαί ακαθένεηαζ χξ πθμίμ ηαί ιάθζζηα

λεπςνζζηυ άπυ ηά ζοκδεζζιέκα, έηεΐ θμζπυκ, ζέ αοηέξ ηίξ πχνεξ, ζέ ηάεε

δπεζνςηζηή πχνα, εά έθεακε αζθαθχξ έκαενίςξ... Αλζμπνυζεηημ είκαζ

ηαί ηυ έλδξ απυζπαζια ηχκ «Ανβμκαοηζηχκ ημφ νθέςξ»: «Καί υηακ

άκεθάκδ ηαηά ηήκ δεηάηδκ ήιένακ ή αοβή πμφ θςηίγεζ ημφξ ακενχπμοξ,

πνμζδββίζαιεκ εζξ ηά Ρζπαΐα ορχιαηα, άπυ έηεΐ δέ αιέζςξ ή «Ανβχ»

πνμπςνμφζα ηαπέςξ δζήνπεημ δζά αηεκμφ νείενμο»26

. 'Εδχ ζαθέζηαηα

ακηζθαιαάκεηαζ ηαεέκαξ υηζ βίκεηαζ θυβμξ βζά πμθζηή πενζμπή, υπμο

επζηναηεί ή ιαηνά πμθζηή κφπηα, ηά δέ Ρζπαΐα ορχιαηα πμφ ακαθένεζ

(«Ρζπαίμοξ αφθχκαξ» ζηυ ανπαίμ ηείιεκμ) δέκ είκαζ ηίπμηε άθθμ πανά ηά

παβυαμοκα. Μάθζζηα μί πμθζημί πάβμζ λδνάξ ηήξ Γνμζθακδίαξ έπμοκ

ιεβάθμ πάπμξ, πμφ οπενααίκεζ ζέ πμθθά ζδιεία ηά 2.000

26. Μεηάθναμζξ «νθζηχκ» Ιςάκκμο Παζζά.

1

ιέηνα. Σενάζηζμζ όβημζ άπ' αοημύξ ηαηαηνδικίγμκηαζ (δδθαδή

νίπημκηαζ) ζηήκ εάθαμμα, έλ αοημύ δέ ηαί ή ανπαία εθθδκζηή

μκμιαζία ημοξ Ριπαϊα όνδ ή Ρίπαιοι αύλώνες.

ημοξ ζηίπμοξ 1102-1130 οπάνπεζ ιία αηόιδ άπόδεζλζξ όηζ ή

«'Ανβώ» δεκ ιπμνμύζε πανά ιόκμκ κά θεάζδ πεηώκηαξ πάκς άπό ηίξ

πενζμπέξ πμο ακαθένμκηαζ: «έπεζηα μδδβώκηαξ ηό ηαπύ πθμίμ

έθεάζαιε ζημοξ Κζιιενίμοξ, μζ όπμζμζ ιόκμζ άπό ημύξ άθθμοξ

ακενώπμοξ είκαζ ζηενδιέκμζ άπό ηό θώξ ημο δθίμο, πμύ δζαηνέπεζ δζά

πονόξ (ηαί ζηενμύκηαζ μί Κζιιένζμζ ημύ δθζαημύ θςηόξ) δζόηζ ηό όνμξ

Ρίπαζμκ ηαί ηό ύρςια Κάθπζμκ ειπμδίγμοκ ηήκ άκαημθήκ ημύ

δθίμο...». Φοζζηά ηαί έδώ βίκεηαζ θόβμξ βζά πμθζηέξ πενζμπέξ. Θά

πνέπεζ κά επζζδιάκμοιε όηζ ζηόκ αόνεζμ πόθμ ηδξ Γδξ άπό ηήκ 21δ

Μανηίμο ανπίγεζ ιία διένα παναηεηαιέκδξ δζανηείαξ, ήιενα πμύ

δζανηεί έλδ μθόηθδνμοξ ιήκεξ ιέπνζ ηήκ 23δ επηειανίμο έκώ ηαε'

όθμ ηό δζάζηδια ημύημ ζηόκ κόηζμ πόθμ είκαζ κύηηα. Άπό ηήκ 23δ

επηειανίμο ιέπνζ ηήκ 21δ Μανηίμο ζηόκ αόνεζμ πόθμ επζηναηεί

κύηηα έλδ ιδκώκ, έκώ ζηόκ κόηζμ πόθμ ήιενα ηδξ ίδζαξ δζανηείαξ.

'Αθθά πμζό είκαζ ηό ζηεκό νείενμ άπό ηό όπμζμ πενκμύζε ή

«'Ανβώ»; Μήπςξ ηό ζενό αοηό πθμίμ ηώκ πακάνπαζςκ Δθθήκςκ,

ιπμνμύζε κά πθεύζδ ηάης άπό ηόκ παβςιέκμ Ωηεακό, όπμο

άκεηαθύθεδζακ εενιέξ δζααάζεζξ; Μήπςξ δδθαδή ιέ άθθα θόβζα,

έηημξ άπό Ιπηάιεκμ πθμίμ ή «'Ανβώ» ήηακ ηαί έκα οπμανύπζμ ηδξ

επμπήξ εηείκδξ; "Αξ ιήκ λεπκμύιε ηόκ πενίθδιμ πάνηδ ημύ Πίνζ-Ρέζξ

ό όπμζμξ έζπεδζάζεδ αάζεζ ανπαίςκ εθθδκζηώκ πανηώκ, ηαί ζηόν

όποιον περιλαμβάνεηαι ή Ανηαρκηική, τωρίς όμως ηούς πάγοσς πού ηήν

καλύπηοσν. Μήπςξ μί πακάνπαζμζ "Δθθδκεξ ζηίξ βκώζεζξ ηώκ μπμίςκ

έζηδνίπεδ ό Πίνζ-Ρέζξ βζά ηήκ ζπεδίαζζ ημύ πάνηδ ημο, ιέ

ύπμανοπζαηά ιέζα είπακ ελαηνζαώζεζ ηήκ πναβιαηζηή πενζαία έηηαζζ

ηήξ Ακηανηηζηήξ;

Δίκαζ εκδζαθένμκηα αοηά πμύ ακαθένεζ ό Μ. Ααμβηάκηνμ ζέ

άνενμ ημο ζηό πενζμδζηό «ΗΛΙΟ» ιέ ηόκ ηίηθμ «Δονέεδζακ εενιαί

δζααάζεζξ οπό ηόκ παβςιέκμκ ώηεακόκ» (ανζει. ηεύπμοξ 533, 18

επηειανίμο 1954) ηαί πιθανόηαηα ηό ζηενό ρείθρο άπό ηό όποιο

διήρτεηο ή «'Αργώ» δεν ήηαν ηίποηε άλλο άπό μία σποθαλάζζια θερμή

διάβαζι. Γνάθεζ θμζπόκ ό Μ. Ααμβηάκηνμ βζά ιζά ζμαζεηζηή απμζημθή

πμύ είπε ώνβακςεή άπό ηόκ

2

ηαεδβδηή Λόπςθ, ηαί ή μπμία πέναζε ηάης από ημύξ πάβμοξ ημο

Πόθμο ιέ οπμανύπζμ. Παναεέης έκα ιζηνό απόζπαζια άπό ηό πμθύ

εκδζαθένμκ αοηό άνενμ: «Σό ιζηνό αοηό εΰπνδζημκ ύπμ-ανύπζμκ,

ηαθώξ έλςπθζζιέκμκ πανέπθεοζε ηάξ ανπάξ ημο Γεηειανίμο ημο 1953

όθαξ ηάξ βκςζηόξ άηηάξ άπό ηδκ εάθαζζακ ημο Μπάνεκηξ ιέπνζ ηςκ

κήζςκ Βνάββεθ, δζενπόιεκμκ δζά ημο αηνςηδνίμο Σζεθζμύζηζκ.

Καηόπζκ πμθθώκ άηανπςκ ακαβκςνίζεςκ, άκεηάθορε ηήκ είζμδμκ

οπμβείμο δζώνοβμξ πμύ έλδημθμύ-εεζ ύπό ηά παβόαμοκα ιέ ιίακ

εάθαζζακ «άενζγμιέκδκ», δδθαδή εάθαζζακ πμύ επέηνεπε ιεηαλύ

αοηήξ ηαί ημύ εόθμο ηώκ πάβςκ πώνμκ άκαπκεοζίιμο αένμξ. "Αθθμηε

ηό ύπμανύπζμκ ήημ εζξ εέζζκ κά πθέδ εζξ ηήκ έπζθάκεζακ, άθθμηε δέ

έπνεπε κά αο-εζζεή δζά κά άπμθύβδ ηήκ έπζηίκδοκμκ βεζημκίακ εκόξ

παβςιέκμο όβημο άπό ηόκ όπμζμκ έπνεπε κά πνμζηαηεοεή.

Ή δζάααζζξ έθαίκεημ πνμζακαημθζζιέκδ άπό ακαημθώκ πνόξ δοζιάξ

ηαί ζοπκά δζδνεΐημ εζξ δζαηθαδώζεζξ, ιεηαλύ ηώκ μπμίςκ ή εηθμβή

έθαίκεημ δύζημθμξ. Πμθθέξ θμνέξ ό πθμίανπμξ έαύεζγε ηό ζηάθμξ ημο

ιεηαλύ δύμ ημίπςκ πάβμο, δζά κά δζαπίζηςζδ ηεθζηώξ, όηζ ηάης

ώνζζιέκμο αάεμοξ, όθαζ αύηαζ αί δζώνοβεξ επζημζκςκμύκ ιεηαλύ ηςκ.

Ήημ άνηεηόκ κά αοεζζεή ηό ζηάθμξ ηνζάκηα ιέηνα, δζά κά εύνεεή εζξ ηό

εθεύεενμκ κενό. Ό πάβμξ ηώκ παβόαμοκςκ έθοςκεκ εζξ ηό αάεμξ αοηό

ύπό ηήκ έπίδναζζκ ηδξ οδνμζηαηζηήξ πζέζεςξ, όπμζα ηαί άκ ήημ ή

εενιμηναζία ημύ ύδαημξ. Έλ άθθμο, ή εενιμηναζία αοηή ακήνπεημ

οπενάκς ημύ ιδδεκόξ, ύπό ηήκ έπίδναζζκ ηώκ νεοιάηςκ εενιμύ ύδαημξ,

ηώκ μπμίςκ ή βεκζηή ηαηεύεοκζζξ δζεηδνεΐημ άπό κόημο πνόξ αμν-νάκ.

Σό αάεμξ ηήξ εαθάζζδξ πμηέ δέκ έθεακε ηά 300 ιέηνα, έκώ ζοκήεςξ

πενζςνίγεημ εζξ ηά 25 έςξ 30 ιέηνα...».

Ή «'Ανβώ», όπςξ ζοιπεναίκεηαζ άπό ηά ακαθενόιεκα ζηά

«ΑΡΓΟΝΑΤΣΙΚΑ ΣΟΤ ΟΡΦΔΩ» έηαλείδεοζε ζηήκ πενζμπή ημύ

ιοζηδνζώδμοξ ηαί ηνμιενμύ ηνζβώκμο ηώκ Βενιμύδςκ, όπμο

ζύιθςκα ιέ ανηεημύξ ενεοκδηέξ ημπμεεηείηαζ έκα ηιήια ηήξ

κδζζςηζηήξ δπείνμο ηήξ Αηθακηίδμξ, ηήξ μπμίαξ μί ηάημζημζ είπακ

ακαπηύλεζ ηεπκμθμβζηό πμθζηζζιό άθεαζημο ηεθεζόηδημξ: «μύηέ-ηζ δέ

πνμθοβεΐκ έδμηεύμιεκ αίπύκ όθεενμκ εί ιή άν' όνιαίκμο-μακ ύπό

ηναηενήθζ αίδθζ κήα ιμθεΐκ σΟοκ' έπί δελζόκ αίβζαθμΐμ Αβηαΐμξ,

λεζημσζζ πζεήζαξ πδδαθίμζζζκ ή δ' έεμνεκ δζζζήζζ αζα-

1

γμιέκδ παθάιδζζκ [(δδθαδή: Έιεΐξ δέ κμιίγαιε όηζ δεκ εά ιπμ-

νέζμοιε κά δζαθύβμοιε ηδκ μθμηθδνςηζηή ηαηαζηνμθή, έάκ ό

Αβηαΐμξ δεκ ηαηδύεοκε ηό πθμίμ, ηό όπμζμ έηζκεΐημ ηάης άπό ζζπονή

δύκαιζ, ώζηε κά έθεδ ζηό δελζό ιένμξ ημο αζβζαθμύ, άθμύ ηό

ακάβηαζε κά ϋπαημύζδ ζηά πεθεηδηά πδδάθζα, εηείκμ δέ (ηό πθμίμ)

άκεπήδδζε ζηήκ επζθάκεζα ηδξ εαθάζζδξ πζεγόιεκμ άπό ηά δύμ πένζα

ημο (δδθαδή ημύ Άβηαίμο), απόζπαζια έη ηςκ ζηίπςκ 1073-1101].

Σημοξ παναπάκς ζηίπμοξ ακαθένεηαζ ζαθέζηαηα ή ζζπονή δύκαιζξ

πμύ επεκενβεί έπί μζμοδήπμηε ζηάθμοξ (πθμίμο ή αενμπθάκμο) ζηήκ

πενζμπή ημο Τνζβώκμο ηςκ Βενιμύδςκ, όπμο άπό ηήκ επμπή ημύ

Κμθόιαμο οπάνπμοκ πθήνεζξ ακαθμνέξ βζά πανάδμλα ηαί πενίενβα

πενζζηαηζηά πμύ έπμοκ ζοιαή έηεΐ. Τί ζοιπεναίκεηαζ επίζδξ άπό

αοημύξ ημύξ ζηίπμοξ ημύ Όνθέςξ; Αοηό ηό όπμζμ έημκίζεδ ηαη'

έπακάθδρζ πνμδβμοιέκςξ, όηζ δδθαδή ή «'Ανβώ» δέκ ήηακ έκα

ζύκδεεξ πθμίμ, ήηακ ιζά ζζπονόηαηδ, όπςξ δζαπζζηώκεηαζ ηαηαζηεοή,

πμύ άκηεΐπε ζέ ηάεε δμηζιαζία, ηαί ιέ ηήκ μπμία οπήνπε ή δοκαηόηδξ

πναβιαημπμζήζεςξ ηαλεζδίςκ εαθαζζίςκ ή έκαενίςκ ζέ ηάεε ιένμξ

ηήξ βδξ ηαί όπζ ιόκμκ. Έκα πανάδμλμ βεβμκόξ, πμύ ηαηαδεζηκύεζ ηόκ

ζδζαίηενμ παναηηήνα ηαί νόθμ ηήξ «'Ανβμΰξ» είκαζ ηό όηζ όηακ μί

'Ανβμκαύηαζ έκαοάβδζακ ηαηά ηήκ δζάνηεζα κοηηενζκήξ

εαθαζζμηαναπήξ ζηά ακμζηηά ηήξ κήζμο Θήναξ, ό Απόλλων έν μέζω

αζηπαπών παποςζίαζε έξαθνα ηήν Ανάθη, όπος καί διεζώθηζαν οί

ναςαγοί.

Δπίζδξ έκα άθθμ ζημζπείμ ηό όπμζμ απμδεζηκύεζ ηήκ ζδζαζηενόηδηα

ημύ πθμίμο ««'Ανβώ»» είκαζ ηό όηζ ηό πθήνςια ηδξ δέκ άπεηεθεΐημ

άπό ηοπαία άημια. Πθήκ ημύ ιμοζζημύ Όνθέςξ, ιοδιέκμο ζηά

Κααείνζα ιοζηήνζα ηαί ζηόκ όπμζμ άπεδίδμκημ ιαβζηέξ ζηακόηδηεξ, ό

πνςνέαξ ηήξ «Ανβμύξ», ό Αςγκεύρ21

ήηακ αοηόξ, ό μπμίμξ έαθεπε ζέ

πμθύ ιαηνζκέξ απμζηάζεζξ, ιέζα ηαί πένα άπό ηάεε άθμβμ ή έθθμβμ

όκ, άροπμ ακηζηείιεκμ ή ζημζπείμ ηήξ θύζεςξ. Ό Εΰθημορ2%

, θόβμο

πάνζκ, πμύ εεεςνείημ βζόξ

27. Ό Λοβηεύξ εΐπε ιοδεή ζηά Δθεοζίκζα Μοζηήνζα ζηήκ Άκδακία ηήξ

Μεζζδκίαξ (αθέπε Παοζακίμο «Μεζζδκζαηά»).

28. Γέηαημξ έαδμιμξ απόβμκμξ ημΰ Δύθδιμο, ήηακ ό Βάηημξ, πμύ "ίδνο-

ζε ηήκ Κονήκδ ζηίξ αηηέξ ηήξ Λζαύδξ.

2

ημο Πμζεζδώκμξ ημά ηδξ Δονώπδξ (ηδξ Γςνίδμξ ή ηδξ Μδηζμκί-ηδξ

ηαη άθθμοξ) ημά έααμίθεοε ζηδκ πενζμπή ημο Ταζκάνμο αηνςηδνίμο

δπμο οπήνπε ιία άπό ηίξ ηαηααάζεζξ ζηόκ "Αδδ, ηαηά ηήκ πανάδμζζ

δζέααζκε πεγόξ, πςνίξ κά ανέπεηαζ, ηήκ εάθαζζα. Ό "Αηπαξ, βζόξ ημο

Πδκεζμύ ηαί ηήξ Βμύναξ, έκαξ άθθμξ, επίζδξ, Ανβμκαύηδξ πμύ έηηζζε

ηήκ πόθζ Άηναηία ηήξ Θεζζαθίαξ (ζδιενζκόξ Τύνκααμξ) έδςζε ηό

όκμια ημο ζηήκ ιαβζηή ηέπκδ ηήξ Θεζζαθίαξ, ή μπμία άκηί Θεηηαθζηή

(Θεζζαθζηή) ώκμ-ιαγόηακ Άηπακία.

Ό Καινενρ, ααζζθεύξ ηώκ Λαπζεώκ, έκαξ αηόιδ Ανβμκαύηδξ,

οπήνλε έκαξ ηνμιενόξ ακηίπαθμξ ηώκ Κεκηαύνςκ, μί όπμζμζ βζά κά ηόκ

ελμκηώζμοκ έννζπκακ εκακηίμκ ημο πέηνεξ ηενάζηζεξ, μθόηθδνα

δέκδνα, ώζηε κά απμβοικώζμοκ ηό Πήθζμ ηαί ηήκ Όνενο. Γέκ είκαζ

πενίενβμ αοηό; Αζθαθώξ καί, βζαηί, ηόκ Καζ-κέα, ζύιθςκα ιε ηήκ

πανάδμζζ δέκ ηόκ έπθήβςζε, μύηε ημο πνμλέκδζε έζης ηαί ηήκ

παναιζηνή θεμνά, ηίπμηε άπό όθα αοηά, "Οπςξ θέβεηαζ, σώθηκε

όπθιορ, ζηήν γή, επειδή ηό ζώμα ηον ήηαν ζκληπό, όπωρ ό ζίδηπορ. Γζ'

αοηό ό Πίκδανμξ έθεβε:

Ό δέ σλωπήρ έλάηηζι ηνπείρ,

"Ωσεηο Καινεύρ, ζσίζαρ όπθώ ποδί γάν

Τί κά ύπμκμή ή ανπαία αοηή πανάδμζζξ; Αζθαθώξ πμθθά. Δηείκμ

πμύ εά ιπμνμύζαιε κά πμύιε ιέ αεααζόηδηα, είκαζ όηζ ό Καινεύρ

άκδηε ζέ έκα βέκμξ Γζβάκηςκ ηαί θμνμύζε ζζπονόηαηδ ιεηαθθζηή

ζημθή ιέ απμηνμοζηζηέξ ζδζόηδηεξ, πμύ άκηεπε ζέ μηζδήπμηε νζπηόηακ

επάκς ηδξ, έλ μύ ηαί ηό όηζ αοηόξ δέκ είπε ηήκ παναιζηνή θεμνά29

...

Ιδζαζηέναξ ζδιαζίαξ βεβμκόξ είκαζ όηζ ιεηαλύ ηώκ Ανβμκαοηώκ

ζοβηαηαθέβεηαζ ηαί ό Άγκαΐορ, άπό ηήκ Πθεονώκα ηήξ Αζηςθίαξ ό

όπμζμξ έβκώνζγε όπζ ιόκμκ ηίξ ηοηθζηέξ ηζκήζεζξ ηώκ αζηένςκ ηαί ηώκ

πθακδηώκ εκηόξ ηήξ μονακίμο ζθαίναξ, άθθά ηαί άπό ηήκ ιεθέηδ ηαί

ηήκ ηίκδζζ ηώκ άζηνςκ πνμέαθεπε ηαί πνμέθεβε δζάθμνα πενζζηαηζηά

βζά ηήκ γςή ηώκ ακενώπςκ, ηαί ζοκεπώξ, ό Αβηαΐμξ δέκ ήηακ ιόκμκ

αζηνμκόιμξ άθθά ηαί αζηνμθόβμξ, ακαθενόιεκμξ βζά πνώηδ θμνά

ζηήκ ζζημνία ηήξ αζηνμθμβίαξ. Πνμθα-

29. Μεηαλύ ηώκ Ανβμκαοηώκ ζοβηαηαθέβεηαζ ηαί ό Κόνςκμξ, βζόξ ημο

Καζκέςξ.

1

κώξ είκαζ εηείκμξ πμύ ιέ ηδκ πείνα ηαί ηίξ βκώζεζξ ημο έζςζε ηδκ

««'Ανβώ»» άπό ηίξ θμαενέξ ηαί ζζπονόηαηεξ δοκάιεζξ πμύ εκενβμύκ

ζηδκ πενζμπή ημο Τνζβώκμο ηώκ Βενιμύδςκ. "Δκαξ άθθμξ Άγκαίορ

πμύ ζοιπενζθαιαάκεηαζ ιεηαλύ ηώκ Ανβμκαοηώκ, είκαζ ό βζόξ ημο

Λοημύνβμο ηαί ηδξ Δονοκόιδξ, ααζζθεύξ ηδξ Τεβέαξ, ό όπμζμξ ήηακ

βζβακηώδδξ, οπενθοζζηώκ δζαζηάζεςκ.

"Αδμητορ, ααζζθεύξ ηώκ Φενώκ, ήηακ έκαξ αηόιδ Ανβμκαύηδξ.

Σε αοηόκ ηαηά ηήκ δεθθζηή πανάδμζζ πανμοζζάζεδηε ηαηά δζαηαβή

ημο Γζόξ ό 'Απόθθςκ βζά κά ηόκ οπδνέηδζδ έπί εκκέα έηδ,

έλζθεμύιεκμξ βζά ηόκ θόκμ ημύ Πύεςκμξ. Ή "Αθηδ-ζηζξ ηαεώξ ηαί ό

"Αδιδημξ, όηακ πακηνεύηδηακ, πανέθεζρακ κά πνμζθένμοκ ηήκ

ηαεζενςιέκδ εοζία ζηήκ Ανηέιζδα. Τόηε αοηή έζηεζθε ζηόκ κοθζηό

εάθαιμ δνάημκηεξ ημύξ μπμίμοξ έθόκεοζε ό "Αδιδημξ ιέ ηήκ αμήεεζα

ημο Απόθθςκμξ ή ημύξ έλώκηςζε ό ίδζμξ ό 'Απόθθςκ ή ζύιθςκα ιέ

άθθδ εηδμπή ημύξ ελαθάκζζε ή ίδζα ή "Ανηειζξ, πμύ ελεοιεκίζεδηε

άπό ηόκ "Αδιδημ, ηαηόπζκ ζοιαμοθήξ ημύ Απόθθςκμξ.

Ή "Αθηδζηζξ, ζύιθςκα ιέ ηίξ ανπαίεξ παναδόζεζξ εδέπεδ κά

πεεάκδ άκηί ημύ Αδιήημο ηαί όηακ ό Ηναηθήξ ηοπαίςξ έπε-ζηέθεδ

ηόκ "Αδιδημ ηήκ διένα ηδξ ηδδείαξ, ζπεύδεζ αιέζςξ, ζηίξ όπεεξ ημύ

Άπένμκημξ, πνμθεάκεζ ηόκ Θάκαημ ηαί ιεηά βεκκαία πάθδ ιέ αοηόκ,

απμζπά ηήκ "Αθηδζηζ ηαί ηήκ θένεζ πάθζ ημκηά ζηήκ μζημβέκεζα ηδξ.

"Οθα αοηά, ιέ θίβα θόβζα, πνμδίδμοκ ηήκ ζπέζζ ηήξ μζημβέκεζαξ ημύ

Αδιήημο ιέ ηά εθθδκζηά ιοζηήνζα, άνα θμζπόκ ό "Αδιδημξ, πμύ

οπήνλε Ανβμκαύηδξ, δεκ ήηακ έκα ηοπαίμ, έκα μπμζμδήπμηε πνόζςπμ.

"Δκαξ άθθμξ Ανβμκαύηδξ, ό Αίθαλίδηρ, ήηακ βζόξ ημύ Δνιμύ ηαί

ηήξ Δύπμθειείαξ ηαί έβεκκήεδ ημκηά ζηήκ εεζζαθζηή πόθζ Αλόπη (ή

"Αθμξ), πθδζίμκ ημύ Αμφπςαοοϋ, ιζηνμύ πμηαιμύ ηήξ Θεζζαθίαξ.

Δνιήξ έδώνζζε ζηόκ βζό ημο Αίεαθίδδ δύμ εεσηά πανίζιαηα, δδθαδή

απένακηδ ηαί ακελάκηθδηδ ικήιδ άθ' εκόξ ηαί άθ' έηενμο ιζά

ζδζόννοειμ αεακαζία, αάζεζ ηήξ μπμίαξ αοηόξ είπε ηήκ δοκαηόηδηα κά

γή εκαθθάλ ιζά ήιενα πάκς ζηήκ βδ ηαί ιζά ήιενα ζηόκ "Αδδ,

ώκμιάζεδ δέ βζ' αοηό «κήπςξ έτε-πήμεπορ». Αίεαθίδδξ οπήνλε ό

επίζδιμξ ηήνοηαξ ηώκ Ανβμκαοηώκ ηαί απμζηεθθόηακ βζά ηάεε

ζμαανή ύπόεεζζ ηαί άθ' έηενμο επακενπόηακ ηαηά ηαζνμύξ ζηόκ

επίβεζμ ηόζιμ ιέ δζα-

2

θμνεηζηό ζώια ηαί πνόζςπμ ηαί είπε ζαθή άκάικδζζ ηςκ πνμδ-

βμύιεκςκ εκζανηώζεςκ ημο. "Ανα θμζπόκ ηαί ό Ανβμκαύηδξ αοηόξ

δεκ ήηακ έκα ηοπαίμ πνόζςπμ, άθθά εεμβέκκδημξ ηαί ιε ελαζνεηζηέξ,

ιμκαδζηέξ Ιηακόηδηεξ.

"Ακαοτορ, βζόξ ημο Πεθίμο ηαί ηήξ Φζθμιάπδξ, ηόνδξ ημο

'Αιθίμκμξ (ή ηαη' άθθδ πανάδμζζ ηήξ Άκαλζαίαξ, ηόνδξ ημο Βίακημξ)

έκαξ αηόιδ Ανβμκαύηδξ, δζέεεηε έκα ηοκδβεηζηό ιαπαίνζ, ηό όπμζμ

δέκ ήηακ ζοκδεζζιέκμ ηαί ημζκό, ηαε' όηζ αοηό ήηακ ένβμ ημο

'Αιθζβοήεκημξ, δδθαδή ημο Ηθαίζημο. "Ακτωπ30

, βζόξ ημΰ Ίππάζμο

ηαηά ηόκ Απμθθόδςνμ, άκδηε επίζδξ ζημοξ Ανβμκαύηεξ. ("Αθθμζ

οπμζηδνίγμοκ όηζ ό "Αηηςν ό βζόξ ημύ Γδσμκέςξ ήηακ Ανβμκαύηδξ).

"Αμνπορ, έκαξ άθθμξ Ανβμκαύηδξ, ήηακ βζόξ ημύ Πμζεζδώκμξ

ηαί βζόξ αοημύ ό Ίςθηόξ, άπό ηόκ όπμζμ ώκμιάζεδ ή μιώκοιδ πόθζξ.

πενίθδιμξ ιάκηζξ Αμφιάπαορ, ό όπμζμξ ελαθακίζεδηε ζέ πάζια

ημκηά ζηόκ Ωνςπό, όπμο οπάνπμοκ ηά ενείπζα ημύ ζενμύ ημο,

ζοιπενζθαιαακόηακ ηζ αοηόξ ιεηαλύ ηώκ Ανβμκαοηώκ. "Οπςζδήπμηε

αηό ζηάθμξ επέααζκε ηζ ό καοπδβόξ ημο ό "Απγόρ, βζόξ ημΰ Φνίλμο ηαί

ηήξ Φαθηζόπδξ. (Έδώ ακαηύπηεζ ηαί πάθζ ηό ενώηδια, ηί είδμοξ ηνζάνζ

ήηακ αοηό ιέ ηό όπμζμ έπέηαλε ό Φνίλμξ - ή αδεθθή ημο 'Έθθδ έπεζε

ζηά Γαν-δακέθθζα - ιέπνζ ηήκ Κμθπίδα. Μήπςξ ό παηέναξ ημο Φνίλμξ

έδίδαλε ζηόκ βζό ημο "Ανβό ηήκ ηέπκδ ηήξ δδιζμονβίαξ ηαί ηα-

ηαζηεοήξ άνηζςηάηςκ ιέζςκ ιέ ηά όπμζα ιπμνμύζε κά ηαλζδεύ-ζδ ηαί

έκαενίςξ, όπμο αοηόξ ήεεθε;)

Μέ ηήκ ««Ανβώ»» μί "Δθθδκεξ εβηαηέζηδζακ απμίημοξ ζέ

δζάθμνεξ πώνεξ. "Δηζζ θμζπόκ ζημοξ Ανβμκαύηεξ, πενζθαιαακόηακ ηαί

ό"Απμενορ άπό ηήκ Θεζζαθία, ό όπμζμξ έπί ηεθαθήξ πθήεμοξ

Δθθήκςκ έβηαηεζηάεδ ζηήκ πώνα πμύ πήνε ηό όκμια ημο, ηήκ

Απμενία31

. Άοκάλαφορ, ααζζθεύξ ηώκ Μζκοώκ ημύ

30. Υπήνπακ πμθθμί "Αηημνεξ, ηονζώηενμζ ήζακ μί έλδξ: ό ανπαζόηαημξ

"Αηηςν ηώκ Μονιζδόκςκ, ααζζθεύξ ηήξ Φεζώηζδμξ, ό "Αηηςν, ό βζόξ ημο

Γδσμκέςξ, ααζζθεύξ ηήξ πμΰκημξ, ηνίημξ δέ ό παηέναξ ηώκ Μμθζόκςκ, ηέ-

ηανημξ ό "Αηηςν ό βζόξ ημΰ Ίππάζμο.

31. Σημοξ Ανβμκαύηεξ ζοιπενζθαιαακόηακ ηαί ό μζηζζηήξ ηήξ Σζκώπδξ

Αύηόθοημξ.

1

νπμιεκμφ, βζμξ ημΰ "Ανεςξ ηαί ηδξ Άμηουπδξ, ήηακ έκαξ άθθμξ

Ανβμκαφηδξ.

Χαναηηδνζζηζηυ επίζδξ ηδξ ίδζαζηενυηδημξ ηδξ «'Ανβμφξ» ηαί ηςκ

εαοιαζηχκ δοκαημηήηςκ ηαί ζδζμηήηςκ ηδξ, είκαζ υηζ πενζθαιαακυηακ

ζημοξ 'Ανβμκατηεξ ηαί υ βζυξ ημΰ Απυθθςκμξ, υ Αζθιεπηός, υ υπμζμξ

ζφιθςκα ιε ηυκ Απμθθυδςνμ πνδζζιμπμζμφζε βζά ζαηνζηυ θάνιαημ

(ζαιαηζηυ) ηυ αίια ηήξ Γμνβμφξ πμφ ημφ έδςζε ή Αεδκά. Δίδζηχηενα ή

Αεδκά έδςζε ζηυκ Αζηθδπζυ ηυ αίια ηήξ δελζάξ ανηδνίαξ ηήξ

Γμνβυκαξ, έηνάηδζε δε ή σδζα ηυ αίια ηήξ ανζζηενήξ ανηδνίαξ.

Μάθζζηα ζηήκ πυθζ ηςκ Αεδκχκ ηαί ζηήκ Αηηζηή υ Αζηθδπζυξ ήηακ

ηυζμ βκςζηυξ χζηε μί πνυξ ηζιήκ ημο εμνηέξ απμηεθμφζακ ιένμξ ηςκ

Δθεοζίκζςκ, υ δέ μθμηθήξ - υ υπμζμξ είπε δεπεή ηυ αλίςια ημφ

ζενέςξ ημπζημφ ήνςμξ, ημφ "Αθηςκμξ, ηαη' μφζίακ ζηεκχξ

ζοββεκεφμκημξ ιέ ηυκ Θεζζαθυ εευ ηήξ οβείαξ - έβναρε ςναζυηαημ

παζάκα βζά ηυκ Αζηθδπζυ. Αοημφ απυζπαζια ανέεδηε ζέ επζβναθή

πμφ άκεηαθφθεδ ηαηά ηά ηέθδ ημφ ΙΘ' αζχκα ζηυ Αζηθδπζείμ, πμφ

εονίζηεηαζ ημκηά ζηυ εέαηνμ ζηήκ πθαβζά ημφ θυθμο ηήξ Αηνμ-

πυθεςξ, ηαί ήηακ πενίθδιμ βζά ηά εεναπεοηζηά ημο εαφιαηα.

Δπίζδξ ηυ υκμια Αζηερίωλ εκυξ άθθμο 'Ανβμκαφημο, πμφ ήηακ

βζυξ ημΰ Κοκήηοσ (άθθμ παναηηδνζζηζηυ υκμια) πνμδίδεζ ηήκ

εθανιμβή ηάπμζςκ αζηνμκμιζηχκ βκχζεςκ αηά ηαλείδζα ηήξ

«Ανβμφξ». Γέκ είκαζ επίζδξ ηοπαία ή ζοιιεημπή ζέ ηάπμζα άπυ ηζξ

ανβμκαοηζηέξ εηζηναηείεξ ηαί ηήξ Αηαθάκηδξ, ηήξ πενίθδιδξ

δνμιέςξ. άκδναξ ηδξ Ίππμιέκδξ ηαί ή Αηαθάκηδ επεζδή

έπνδζζιμπμίδζακ βζά κοθζηυ εάθαιμ ηυ ζενυ άθζμξ ηήξ ιδηέναξ ηχκ

εεχκ, ιεηαιμνθχεδηακ άπ' αοηήκ ζέ γεφβμξ θευκηςκ, αοηυ δέ

πνμδίδεζ ηήκ ζπέζζ ηήξ Αηαθάκηδξ ηαί ημφ Ίππμιέκμοξ ιέ ηά εθθδκζηά

ιοζηήνζα. Δπίζδξ ηυ υκμια εκυξ άθθμο Ανβμκαφηδ, ημφ Αύγείολ

(Αοβείαξ έη ηήξ θέλεςξ αοβή) υ υπμζμξ ζοκδέεηαζ ιέ ημοξ δθζαημφξ

«ιφεμοξ», εκζζπφεζ ηήκ εηδμπή ημΰ Θεμδχνμο Άλζχηδ υηζ ή

««'Ανβχ»» ήηακ έκα δθζαηυ πθμίμ.

Ανβμκαφηδξ εεςνείηαζ ηαί υ Γιαύθος, υ υπμζμξ ανβυηενα

εεμπμζήεδηε ηαί εεεςνείημ εαθάζζζμξ εευξ πμφ ηαημζημφζε ζηίξ

παναθίεξ ηαί ζηίξ κήζμοξ ημΰ Αζβαίμο πεθάβμοξ. Καηά ηήκ πα-νάδμζζ

υ Γθαφημξ ήηακ έκαξ πηςπυξ αθζέαξ (ρανάξ) πμφ έπζαζε ηάπμηε

πμθθά ράνζα, ηαί ηά υπμζα, ηάπμζα ζηζβιή, υηακ ημο-

2

νάζεδηε άπυ ηδκ ιεηαθμνά ημοξ απέεεζε ηαηά βδξ. Συηε ηάπμζμ ράνζ

έθαβε ηάπμζμ αεάκαημ αυηακμ πμφ οπήνπε μηυ ζδιείμ υπμο ηά άθδζε

υ Γθαφημξ ηαί γςκηάκερε. "Δθαβε θμζπυκ άπυ ηυ αυηακμ αοηυ ηαί υ

Γθαφημξ ηαί έβζκε αεάκαημξ. Μάθζζηα ηαηά ηίξ δζδβήζεζξ ηςκ ανπαίςκ,

οί λασηηθοί ηόλ έβιεπαλ λά περηπιαλάηαη πάλω αηά θύκαηα θοληά ζηίς

αθηές θαί αηά λεζηά θαί έηρόκαδε ασηούς ή ηούς θαζεζύταδε,

προιέγοληας ηοσς ηά κέιιοληα, δηόηη εζεωρείηο θαί κάληης. Καηά ιία

πανά-δμζζ ιάθζζηα αοηυξ έδίδαλε ζηυκ Απυθθςκα ηήκ ιακηζηή. Καηά

ηίξ ανπαίεξ παναδυζεζξ υ Γθαφημξ έθααε ιένμξ ζηήκ Ανβμκαοηζηή

εηζηναηεία, ιαγί ιέ ημφξ άθθμοξ ήνςεξ, έκχ υ Απμθθχκζμξ υ Ρυδζμξ

ακαθένεζ (Ανβμκαοηζηά 1310-1329) υηζ ακαδφεηαζ, έθ' υζμκ είκαζ εευξ,

άπυ ηήκ εάθαζζα ηαί ζοιθζθζχκεζ ηαη' εκημθή ημφ Νδνέςξ ιέ ηίξ

πνμθδηείεξ ημο ημφξ δζαπθδηηζγυιεκμοξ Ανβμκαφηεξ βζά ηήκ

έβηαηάθεζρζ ημφ Ηναηθέμοξ. Καί ή ζοιιεημπή θμζπυκ ιέ μζμκδήπμηε

ηνυπμ, ημφ Γθαφημο ζηήκ Ανβμκαοηζηή εηζηναηεία, πνμδίδεζ ηήκ

ζδζαζηενυηδηα ηαί ιμκαδζηυηδηα ημφ ζηάθμοξ ηήξ «Ανβμφξ». Γέκ είκαζ

αηυιδ ηοπαίμ, υηζ Γιαύθε θεβυηακ ή ηυνδ ημφ ααζζθέςξ ηήξ Κμνίκεμο

Κνέμκημξ, ηήκ μπμία πακηνεφηδηε υ Ιάζςκ, υηακ άπειάηνοκε ηήκ

Μήδεζα32

.

Έργΐλος βζυξ ημφ Πμζεζδχκμξ, ηαηαβυιεκμξ άπυ ηήκ Μίθδημ

ήηακ άνζζημξ καοηζηυξ ηαί ηοαενκήηδξ ηαί ζφιθςκα ιέ ανπαίεξ

ακαθμνέξ αοηυξ έηοαένκδζε ηήκ «Ανβχ» ιεηά ηυκ εάκαημ ημφ

Σίθομξ. Δπίζδξ έκαξ άπυ ημφξ ενοθζημφξ δνμιείξ ηχκ πακάνπαζςκ

Δθθήκςκ υ Έτίωλ, πμφ εεεςνείημ χηοπμδέζηαημξ (ηαπφηαημξ δδθαδή

ζηυ ηνέλζιμ) ηαεχξ ηαί υ αδεθθυξ ημο Έρσηος ή Εϋρσηος, βζμί ηαί μί

δφμ ημφ Δνιμφ ηαί ηήξ Άκηζάκεζναξ, ήζακ Ανβμκαφηεξ.

Ή ζοιιεημπή αεααίςξ ημφ Ηναηθέμοξ ζηήκ Ανβμκαοηζηή έη-

32. Ή Μήδεζα χνβζζιέκδ βζά ηήκ έβηαηάθεζρζ ηδξ άπυ ηυκ Ιάζμκα,

έζηεζθε μηήκ κεανή κφθδ Γθαφηδ έκα πέπθμ πμηζζιέκμ ιέ ιαβζηά θάνιαηα

άπυ ηυκ υπμζμ ιυθζξ ηυκ έθυνεζε ή Γθαφηδ αβήηε «θάανμκ πφν» ηυ υπμζμ ηήκ

ηαηέ-ηαοζε ιαγί ιέ ηυκ παηένα ηδξ, ηά δέ παζδζά ηδξ άπυ ηυκ Ιάζμκα

Μένιενμ ηαί Φένδηα έθυκεοζε (Απμθθμδχνμο Βζαθζμεήηδ Α', 145-147). Σά

εφιαηα ηήξ Μήδεζαξ έηάθδζακ απυ ημφξ Κμνζκείμοξ ζηυ Ήναΐμκ, υπμο

ηεθμφζακ εηήζζμοξ ελζθαζιμφξ.

1

ζηξαηεία ή νέ κηά άπφ ηηο εθζηξαηείεο ησλ Αξγνλαπηψλ (γηαηί έγηλαλ

πεξηζζφηεξεο ηεο κηαο εθζηξαηείεο) εληζρχεη βεβαίσο ηελ ζετθή

πξνέιεπζη θαί απνζηνιή ηεο «Αξγνχο». 'Αιιά θαί ή ζπκκεηνρή ηνπ

Θεζέσο έηφληδε ηήλ ηδηαηηεξφηεηα ηεο «'Αξγνυο». Ίδαρ, επίζεο

Αξγνλαχηεο, ήηαλ έλα ζεκαληηθφ πξφζσπν θαί κάιηζηα, φπσο

ιέγεηαη, είρε αξπάμεη κέ ηήλ ζέιεζί ηεο άπφ ηφλ λαφ ηνπ Απφιισλνο

ηήλ Μάξπεζζα πνχ είρε απαγάγεη θαί ηνπνζεηήζεη έθεΐ φ ζεφο ηνπ

θσηφο, φ φπνηνο κάιηζηα κνλνκάρεζε κέ ηφλ "Ηδα, γη' απηφ δέ ηφλ

ιφγν φ Εεχο ηνχο έρψξηζε ξίρλνληαο θεξαπλφ. Καί ή ζπκκεηνρή ηνπ

"Ηδα ζηφ πιήξσκα ησλ Αξγνλαπηψλ, ππεξηνλίδεη ηφλ ηδηαίηεξν θαί

αζθαιψο κνλαδηθφ ραξαθηήξα ηεο «'Αξγνυο».

"Δλαο άιινο ζεκαληηθφο ήξσαο πνχ ζπγθαηαιέγεηαη κεηαμχ ηψλ

Αξγνλαπηψλ είλαη φ αλεςηφο, ζχληξνθνο θαί ελίνρνο ηνυ Ζξαθιένπο,

φ Ιψλαορ, έπ' νλφκαηη ηνυ νπνίνπ είρε αλεγείξεη λαφ φ Ζξαθιήο ζηήλ

Σηθειία θαί πξφο ηηκήλ αχηνυ νί Θεβαίνη έηεινυζαλ εηδηθή ενξηή ηά

Ίολάεια. (Σηηο Θήβεο ππήξρε εξψν ηνυ Ηνιάνπ θαί θελνηάθην ηνπ).

Γέλ ήηαλ ινηπφλ ηπραίν πξφζσπν θη απηφο φ Αξγνλαχηεο. Έλαο άιινο

Αξγνλαχηεο ήηαλ φ Πεπικλωμενορ, εγγνλφο ηνυ Πνζεηδψλνο, γηφο ηνυ

Νειέσο θαί ηήο Χισξίδνο, αδειθφο ηνυ Νέζηνξνο. Πεξηθιχκελνο

είρε πξνηθηζζή άπφ ηφλ παππνχ ηνπ Πνζεηδψλα κέ κεγάιε ζσκαηηθή

δχλακη θαί μέ ηψ σάπιζμα νά μεηαμοπθϊνεηαι.

Σηνηρείν πνιχ ραξαθηεξηζηηθφ ηνυ ξφινπ θαί ηήο απνζηνιήο ηήο

«'Αξγνυο» εΐλαη ηφ φηη ζηνπο Αξγνλαχηεο ζπγθαηαιέγνληαη θαί νί δχν

πηεπυηοί γηνί ηνχ Βνξένπ, ψ Ζήηηρ θαί φ Κάλαφρ, νί φπνηνη απήιιαμαλ

ηφλ γεξαηφ κάληη Φηλέα, άπφ ηίο "Αξππηεο, πνχ ηνυ άξπαδαλ ηήλ

ηξνθή.

Οί δχν απηνί αδειθνί, πνχ είραλ ηήλ ηθαλφηεηα λά πεηνχλ ήζαλ

αζθαιψο απαξαίηεηνη αηά ηαμείδηα ηήο «'Αξγνυο», ζά πξέπεη δέ λά

ζεκεησζή φηη οί ηάθοι ηοςρ ςπήπσαν ζηήν Τήνο μέ επιηάθιερ ζηήλερ,

άπψ ηίρ ψποιερ ή μία έκινεΐηο ψηαν έπνεε βοππάρ...

Γέλ εΐλαη επίζεο ηπραίν φηη ζηνπο Αξγνλαχηεο33

πεξηιακβά-

33. "Δλαο άπφ ηνχο ήξσεο πνχ πήξαλ κέξνο ζηήλ Αξγνλαπηηθή εθζηξα-

ηεία είλαη φ Μειέαγξνο, γηφο ηνχ βαζηιέσο ηήο Καιπδψλνο Οίλέσο, γλσζηφο

θαί άπφ ηφ θπλήγη ηνυ Καιπδσλίνπ θάπξνπ.

λνληαη θαί νί Γηφζθνπξνη, νί δχν πηνί ηνυ Γηφο Κάζηυπ θαί

Πολςδεωκηρ πνχ έιαηξεχνλην ψο ζενί θαί ήξσεο ζηήλ αξραία Διιάδα

θαί νί φπνηνη είραλ ζηελή ζρέζη κέ ηνχο ζσηήξεο ησλ λαπαγψλ, ηνχο

κεγάινπο ζενχο ηήο Σακνζξάθεο Κάβεηξνπο, είραλ δε κπεζή αηά

Σακνζξάθηα κπζηήξηα. Μάιηζηα νί Γηφζθνπξνη έζσζαλ, φπσο

αλαθέξζεθε, ηήλ ««'Αξγψ»», άθνυ πξνζεπρήζεθαλ αηνχο Κάβεηξνπο

θαί θαηέπαπζαλ θνβεξή ηξηθπκία. Δθείλν φέ πνχ ζά πξέπεη λά

ηνληζζή, αλαθνξηθά κέ ηηο άθζαζηεο δπλαηφηεηεο ηήο «Αξγνχο» θαί

ηφλ ειηαθφ ηεο ξφιν, είλαη φηη νί δχν αδειθνί, κεηά ηφ ηέινο ηήο

εθζηξαηείαο εμνκνηψζεθαλ κέ ηά άζηξα ή φηη φ Εεχο ηνχο κεηέβαιε ζέ

αζηέξεο (αζηεξηζκφο Γηδχκσλ).

'Αιιά θαί φ Βνησηφο ήξσαο Αήφηορ, πεξηιακβάλεηαη ζηνπο

Αξγνλαχηεο, δέλ είλαη ηπραίν φηη απηφο κεηά ηφλ ζάλαην ηνπ εηάθε

θνληά ζηφ ηεξφ ηήο Διεπζίληαο Γήκεηξνο, φπνπ έδεηθλχε-ην φ ηάθνο ηνπ

κέρξη ηφ 150 π.Χ. Γέλ είλαη επίζεο ηπραία ή ζπκκεηνρή ζηήλ

Αξγνλαπηηθή εθζηξαηεία, ηνχ κάληεσο Μψ-τος, γηνχ ηήο λχκθεο

Χισξίδνο θαί ηνχ "Ακππθνο, ηνχ φπνηνπ (Μφ-ςνπ) κάιηζηα Ίδξχζε

καληείν ζηφλ ηφπν φπνπ απέζαλε (άπφ δάγθσκα θηδηνχ) θαί εηάθε, ζηήλ

Ληβχε. Σηνπο Αξγνλαχηεο ζπγθαηαιέγεηαη θαί φ Ναωπλιορ, απφγνλνο

ηνχ νκσλχκνπ Ναππιίνπ, γηνχ ηνχ Πνζεηδψλνο. Ναχπιηνο απηφο

ήηαλ θαηά ηήλ παξάδνζη επθπέζηαηνο θαί είρε γλψζεηο αζηξνλνκίαο,

αζθαλϊρ δέ οί αζηπονομικέρ ηον γνϊζειρ έσπηζίμενζαν ζηά ηαξείδία ηήρ

«'Απγοωρ». Γέλ είλαη ηπραίν, αλαθνξηθά κέ ηά ηαμείδηα ηήο «Αξγνχο»

θαί ηήλ παξνπζία ηνχ Ναππιίνπ, φηη αςηψρ άνεκάλςτε ηψν αζηεπιζμψ ηήρ

μιαρ άπψ ηιρ δωο "Απκηοςρ, μεηά δέ ηψν θάναηο ηοχ Έθςορ έκςβέπνηζε

ηήν ««Απγϊ»». (Όπελζχκηζηο: Ή «Απγϊ» ήηαν ένα ιπηάμενο πλοίο καί

αςηψρ ήηαν αζηπονψμορ...) Αλαθέξνληαη επίζεο θαί νί έμεο Αξγνλαχηεο:

φ κνπζηθφο Ψηιάκκσλ, θαί νί πξχκλαξρνη Πειεχο θαί Τειακψλ34

.

Ή «'Αξγψ», έλα πινίν κέ εμαηξεηηθέο ηθαλφηεηεο, κηινχζε, φπσο αλεθέξζε, ζηνπο Αξγνλαχηεο. Σέ κηά πεξίπησζη ηήλ βιέπνκε λά ιέε:

«Απφ ηφ θνίιν πινίν πξνμελψληαο βνπεηφ έθξαχγαζε ή θεγφο πνχ

πξνεξρφηαλ άπφ ηφλ Τφκαξν, ηήλ φπνηα (θεγφ) θάπνηε νπλήξκνζε ή

Παιιάο (Αζελά) ζηνπο αξκνχο (πνχ έθφπεζαλ άπφ ηά δέλδξα) ηήο

Αξγνχο- ψκίιεζε δέ (ή Αξγψ) ψο εμήο, έλψ

Αγάλματα των Διοσκούρων του 5ου π.Χ. αιώνος πού ευρίσκονται α Μουσείο τού Ρηγίου της Μεγάλης Ελλάδος. Στους πόδες των 'ίππων

δύο υιών τού Διός υπάρχουν Τρίτωνες.

κατάπληξις προκλήθηκε στόν νου όλων: Ώ έγώ ή δυστυχισμένη μακάρι νά είχα συντριβή καί καταστραφή στίς Κυανές πέτρες καί στην τρικυμία τοϋ Αξείνου Πόντου" παρά πού τώρα άδοξη μεταφέρω την πασίγνωστη άγνοια των βασιλέων. Επειδή τώρα ή αιώνια Έριννύα μάς παρακολουθεί άπό πίσω ώς τιμωρούς τοϋ συγγενικού α'ίματος τού αποθανόντος Άψύρτου- επέρχεται δε ή μία συμφορά επάνω στήν άλλη. Διότι τώρα θά κινδυνεύσω νά περιέλθω σέ άθλια καί οδυνηρή δυστυχία, έάν πλησιάσω στίς Ίερνίδες νήσους, έάν βεβαίως, άφοϋ παρακάμψετε τά Ιερά ακρω­τήρια, δέν φθάσετε στόν κόλπο εσωτερικά της ξηράς καί της απέραντου θαλάσσης, καί έγώ φθάσω έξω στό Ατλαντικό πέλα­γος. Άφού είπε (ή 'Αργώ) αυτά, έσταμάτησε νά όμιλή...» (στίχ. 1160-1188).

Ό Θεόδωρος Άξιώτης υποστηρίζει, μεταξύ άλλων τά έξης: «Οί "Ελληνες Αργοναύτες ταξίδευαν μέ πολλά εϊδη σκαφών,

ανάλογα μέ τήν σύγχρονη τεχνολογία. Ή παράδοση μάς δίνει πληροφορίες γιά τίς Σφίγγες, τά Ιπτάμενα Φίδια, τούς Δράκους (κήτη), τούς Αετούς, τό Γκαρούντα κι άλλα. 'Απ' όλα ξεχωρίζει ή «'Αργώ», πού είναι τό πιό αντιπροσωπευτικό ηλιακό σκάφος...» Από τήν παράθεσι τών στοιχείων γιά τήν «Αργώ», αντιλαμβάνε­ται καθένας τίς δυνατότητες πού είχε όχι μόνον αυτή, άλλά καί τί ασφαλώς θά μπορούσαν νά επιφέρουν χρησιμοποιούμενα τά μυστικά ιερά όπλα τών Ελλήνων...

34. Πλην των αναφερθέντων Αργοναυτών, καί άλλοι, πολλοί ήρωες ανα­

φέρεται δτι ήσαν 'Αργοναΰται.

1

ΚΕΦΑΛΑΘΟΝ Ζ'

Ελληνικά μυστήρια καί ιερά όπλα

Από όζα ιέπνζ ζηζβιήξ ακαθένεδηακ, δζαθαίκεηαζ ή άιεζδ ζπέζζξ

ηωκ εθθδκζηώκ ιοζηδνίωκ ιε ηά ιοζηζηά ζενά όπθα. Εηείκμζ μί όπμζμζ

έπνδζζιμπμίδζακ ηά ζενά όπθα ζημοξ Δεθθμύξ ηαηά ηωκ Πενζώκ ηαί

ηώκ Γαθαηώκ, ήζακ αζθαθώξ ιοδιέκμζ ζηά δεθθζηά ιοζηήνζα. Επίζδξ

ηά όζα ζοκέαδζακ ηαηά ηήκ καοιαπία ηδξ Σαθαιίκμξ ιέ ηέκηνμ ηό

ζενό ηήξ Έθεοζΐκμξ ηαί ηά όπμζα έβζκακ ακηζθδπηά άπό ηόκ εθθδκζηό

ζηναηό ηαί ζηόθμ, πνμδίδμοκ ηήκ ζηεκή ζπέζζ εθθδκζηώκ ιοζηδνίωκ

ηαί ζενώκ όπθωκ. 'Αθθά ηαί ηό πθήνωια ηήξ «Ανβμύξ», μί Ανβμκαύηεξ

ήνωεξ είκαζ πνόζωπα ηά μπμία ζοκδέμκηαζ ιέ ηά εθθδκζηά ιοζηήνζα.

Επίζδξ ή ιακία πμύ ηαηεθάιαακε όζμοξ έαεαήθωκακ ηά ζενά

ιοζηδνζαηώκ εεώκ ή ηαε' μζμκδήπμηε ηνόπμ πνμζέααθθακ αοημύξ

είκαζ παναηηδνζζηζηό ζημζπείμ ηό όπμζμ έπεζ άιεζδ ζπέζζ ιέ ηά ιοζηζ-

ηά ζενά όπθα ηαί είκαζ ιζά άπό ηίξ ζοκέπεζεξ πμύ έπνμλεκμύκημ ζέ

εηείκμοξ εκακηίμκ ηώκ μπμίωκ έπνδζζιμπμζμύκημ.

Ή Εθεοζίκα, ηό ηέκηνμ ιοήζεωξ ζηά μιώκοια Μοζηήνζα, ηείηαζ,

όπωξ είκαζ βκωζηό, ζηό θεβόιεκμ Θνζάζζμκ Πεδίμκ. Αοηό έθααε ηό

όκμια ημο άπό ηίξ Θνίεξ (ή Θνζέξ), μί όπμζεξ ήζακ πνμθδηζηέξ κύιθεξ

ημύ Πανκαζζμύ ηαί έπνδιάηζζακ ηνμθμί ημΰ Απόθθωκμξ. Οί Θνζέξ

κύιθεξ (Θνζαί κύιθαζ) ήζακ ηαη' άθθμοξ ιέκ ηνεζξ, ηαη' άθθμοξ δέ

ιόκμκ δύμ, ήζακ όιωξ ακαιθζζαήηδηα ηόνεξ ημύ Δζόξ. Τό όκμια ημοξ

πθάζεδηε άπό ηίξ ενίεξ δδθαδή ηά παθίηζα ιέ ηά όπμζα πνμέθεβακ ηήκ

ιέθθμοζα ηύπδ ηώκ ακενώπωκ, αζηώκηαξ ηήκ θζεμιακηεία, ηήκ όπμζα

έδίδαλε ζέ αοηέξ ό Ενιήξ ηαηά ζύζηαζζ ηαί δωνεά ημύ Απόθθωκμξ.

Εζζενπόιεκμζ ζηήκ Εθεοζίκα αθέπμιε πνόξ ηά ανζζηενά ηήκ

επζαθδηζηή βέθονα ημύ Αδνζακμύ ηαί έπεζηα ηόκ καό ημύ Αβίμο

2

Ζαπανία, κηιζμένος καηά ηην επικπαηούζα γνώμη επί ηηρ θέζεωρ ηον

απσαίος ναού ηον Τπιπηολέμος. Ό Τνζπηόθειμξ ιαγί ιέ ηόκ Δζμηθέα ηαί

ηόκ Κεθεό ήμακ Εθεοζίκζμζ ήνωεξ, πμύ έαμή-Οδζακ ηήκ εεά Δήιδηνα

όηακ αοηή πενζεπθακάημ πνόξ άκαγή-ηδζζ ηδξ ηόνδξ ηδξ Πενζεθόκδξ,

αοηή δέ πνόξ άκηαπόδμζζ, έδί-δαλε ζε αοημύξ ηήκ ηαθθζένβεζα ημύ

ζίημο. Ή Δήιδηνα εέθδζε κά ηαηαζηήζδ ηόκ ήνωα αεάκαημ άπό

εύπανίζηδζζ πνόξ ημύξ βμκείξ ημο επεζδή ηήκ έθζθμλέκδζακ ηαί μζ

όπμζμζ ηδξ ειπζζηεύεδηακ ηό ανέθμξ, πζζηεύμκηαξ, όηζ πνόηεζηαζ βζά

δθζηζωιέκδ ηνμθό (παναιάκα όπωξ εά θέβαιε ζηήκ ηαεμιζθμοιέκδ).

Ή αεακαζία εά έδίδεημ ζηόκ Τνζπηόθειμ ιέ ηήκ ηαϋμζ ζηήκ πονά ηωκ

εκδηώκ ζανηώκ ημο. Ή ιδηένα όιωξ ημύ ανέθμοξ όηακ απνόμπηα είδε

ηήκ πενίενβδ αοηή πνάλζ, έηνόιαλε ηαί ακάβηαζε ηήκ εεά κά ιή

πναβιαημπμίδζδ ηίξ πνμεέζεζξ ηδξ. Ανβόηενα, όηακ ή Δήιδηνα

επνόηεζημ κά άκεαή ζηόκ Όθοιπμ, έδίδαλε ζηόκ Τνζπηόθειμ ηήκ

ηαθθζένβεζα ημο ζίημο ηαί ηά Μοζηήνζα, ηαεζένωζε δέ ηήκ θαηνεία ηδξ

ζηόκ καό, ηόκ όπμζμ έδωζε εκημθή ζημοξ Εθεοζίκζμοξ κά ηηίζμοκ πνόξ

ηζιήκ ηδξ.

Ό «ιύεμξ» αοηόξ δέκ ήηακ άζπεημξ ιέ ηήκ πνμεημζιαζία πμύ

ύθίζηακημ μζ ιομύιεκμζ ζηά Εθεοζίκζα ιοζηήνζα ηαί

πνμεζ-δμπμζμύκημ κά ιή ηνμιάλμοκ ηαηά ηίξ δμηζιαζίεξ ηαί νά μή

θέζοςν ζέ αμθιβολία ηήν δύναμι καί ηήν πίζηι ηων θεών.

Άπό ηίξ ακαζηαθέξ ημύ ανπαζμθόβμο Θωάκκδ Τναοθμύ δζε-πζζηώεδ

όηζ ηαηά ημύξ ηθαζζζημύξ ηαί ιεηαηθαζζζημύξ πνόκμοξ ό καόξ ηδξ

Δήιδηνμξ ηαί ηδξ Πενζεθόκδξ (Τεθεζηήνζα) εκηόξ ημύ μπμίμο

έηεθμύκημ ιέ ηάεε ιοζηζηόηδηα ηά ζενά Μοζηήνζα, ιόκμκ εκώπζμκ

ηώκ ιοζηώκ, είπε ηό άδοημ ημο ώξ ζδζαίηενδ ιζηνή ηαί ζηεβαζιέκδ

μζημδμιή εκηόξ ημύ βεκζημύ ηηζνίμο. Εκηόξ ημύ άδοημο αοημύ

έθοθάζζμκημ ηαηά ηήκ πανάδμζζ οι μςζηικέρ αποδείξειρ ηηρ θεϊκήρ

παποςζίαρ, μπποζηά δέ άπό ηήν είζοδο ηος ςπήπσε ό θπόνορ ηος

ίεποθάνηος.

Πένα άπό ηόκ ενύθμ ημύ Τνζπημθέιμο πμύ έπεζ ζοιαμθζηό

παναηηήνα ηαί αεααίωξ ηάηζ ααεύηενμ ηαί μύζζαζηζηώηενμ (οπμ-

ηνύπηεζ ηήκ ΰπανλζ ιοζηζηώκ βκώζεωκ) έκηύπωζζ πνμλεκεί ηαί θοζζηά

πνμαθδιαηζζιό βζά ηό ηί έζήιαζκε ηό ανπαϊηό άβαθια ηδξ εεάξ

Δήιδηνμξ ή Δζμύξ πμύ οπήνπε μηήκ Φζβάθεζα ηδξ Ανηαδίαξ (ζήιενα

ακήηεζ ζηόκ κμιό Ηθείαξ). Τμύ λμάκμο αοημύ

έσώθη άναπαράστασις χάρις σέ χάλκινο άγαλμα, έργο του δια­σήμου γλύπτη Όνάτα τού ΑΙγινήτου, προκατόχου τοϋ Φειδίου. Παρίστανε αυτό την θεά μέ σώμα γυναίκας εύρωστου, άλλά μέ χαίτη και κεφάλι άλογου, ενώ γύρω της ορθώνονταν φοβερά φίδια. (Σ.Σ. Ή παράστασις θυμίζει τήν Μέδουσα). Ή τερατώδης μορφή της Δήμητρας εξηγείται άπό τούς αρχαίους μέ τόν θρύλο γιά τούς έρωτες της θεάς μέ τόν Ποσειδώνα, άπό τούς οποίους έγεννήθη ό ϊππος 'Αρείων, πού είχε τό χαρακτηριστικό επίθετο «κνανοχαίτης».

Στό θρυλικό Ράριον Πεδίον, όπου κατά τήν παράδοσι ό Τρι-πτόλεμος έσπειρε τόν πρώτο κόκκο σίτου πού τού έδώρισε ή Δήμητρα, οί αρχαίοι μας πρόγονοι έδειχναν τόν πρώτο ελευσί­νιο βωμό καί τό πρώτο αλώνι πού έγνώρισε ό κόσμος. 'Ακόμη στό Θριάσιον Πεδίον έδειχναν τήν έρινεό (τήν άγριοσυκιά), κο­ντά στήν ρίζα της οποίας ό Πλούτων άρπαξε τήν Περσεφόνη γιά νά τήν μεταφέρη ατόν "Αδη. Ή άγριοσυκιά έσκιαζε τόν τάφο τοϋ Εύμόλπου, τελευταίου βασιλέως της Έλενσΐνος καί πατριάρ­χου τοϋ ιερατικού γένους τών Εύμολπιδών. Έκεΐ κάπου υπήρχε καί ή «αγέλαστος πέτρα», έπί τής οποίας έκάθησε ή Δήμητρα, κοντά δέ σέ αυτήν διασωζόταν κατά τούς αρχαίους χρόνους καί ό αρχοντικός οίκος τοϋ Κελεοϋ, πατέρα τοϋ Τριπτολέμου, ατόν όποιον φιλοξενήθηκε ή θεά.

Τά Μεγάλα Μυστήρια τής Έλευσϊνος μέχρι τήν εποχή τού Ηροδότου (περί τά τέλη τού 5ου π.Χ. αιώνος) έτελούντο άνά

πενταετία, αργότερα όμως επεκράτησε ή συνήθεια νά τελούνται κάθε χρόνο. Τά Μεγάλα Μυστήρια άρχιζαν τήν 15η τού μηνός Βοηδρομιώνος καί ή όλη διάρκεια τους ήταν κατ' άλλους μέν δωδεκαήμερη κατ' άλλους δέ δεκαπενθήμερη. Ή μεγαλοπρεπέ­στατη αυτή μυσταγωγία άρχιζε άπό τήν παραμονή, δηλαδή άπό τήν 14η Βοηδρομιώνος, όχι στήν Ελευσίνα άλλά στήν πόλι τών Αθηνών, όπου μετεφέροντο τά ιερά (δηλαδή τά αγάλματα καί

τά σύμβολα τής Δήμητρας, τής Κόρης, τού Ιάκχου κ.ά.) καί κατετίθεντο στό Έλευσίνιον (δηλαδή τό αντίστοιχο παράρτημα) τής Ακροπόλεως. Ή επομένη (δηλαδή ή 15η Βοηδρομιώνος) έφερε τήν ονομασία Άγυρμός (δηλαδή συνάθροισις), οπότε οί πανηγυ-ρισταί προσερχόμενοι κατά πλήθη, κατελάμβαναν τούς γύρω χώρους καί τότε γινόταν ή Πρόρρησις, δηλαδή ή επίσημος προ-

Τό Τροφώνιον άντρον.

Ό αρχαιολογικός χώρος της Έλευσϊνος.

1

ηήνολζξ, ιέ ηδκ μπμία έηαθμΰκημ μί πάκηεξ κά πνμζέθεμοκ ζηδκ

ιύδζζ ύπό δύμ απαναζηήημοξ δνμοξ: α) Νά είκαζ «ρείξαο θαζαξνί»,

δδθαδή κά ιήκ έπμοκ πμζκζηό ιδηνώμ, όπςξ εά θέβαιε ζήιενα, α) Νά

ιήκ «είλαη θωλήλ άμύλεηνί», δδθαδή λεκόβθςζζμζ ηαί ηαηά ζοκέπεζα

αάναανμζ.

Η ζενά πμιπή ιέ έπί ηεθαθήξ ηό άβαθια ημο Ιάηπμο λεηζκμύζε

άπό ηό Έθεοζίκζμκ ηδξ Αηνμπόθεςξ ηήκ 20ήκ Βμδδνμ-ιζώκμξ,

πενκμύζε ηήκ αβμνά ημο Κεναιεζημύ, έηαεανίγεημ ζηά αθιονά ύδαηα

ηςκ Ρεζηώκ, έθεακε ζηήκ βέθονα ημο Κδθζζζμύ, όπμο

ακηαθθάζζμκηακ ηά αζηεία ηαί μί πανζεκηζζιμί ιεηαλύ ηςκ

ηαηδπμοιέκςκ ηαί ημο πθήεμοξ... Ή πμιπή, έκ πάζδ πενζπηώζεζ

έπακεθάιαακε ηήκ ιεβαθμπνεπή πμνεία ηδξ, αημθμοεώκηαξ πάκημηε

ηήκ Ιενά δό ιέπνζ ηδξ Έθεοζΐκμξ όπμο έθεακε ιεηά πμθθμύξ

ζηαειμύξ αθξηβώο ηά κεζάλπρηα. Μέπνζ ημύ ζδιείμο αύημΰ όθα ήζακ

θακενά ηαί έβίκμκημ δδιόζζα, άθθά άπό ηό ιεζμκύηηζμ ηδξ 20ήξ πνόξ

ηήκ 21δ Βμδδνμιζώκμξ άνπζγε ή ιο-ζηζηόηδξ, δζόηζ ηόηε άνπζγε ή

ηέθεζζξ ηώκ Μεγάιωλ Μπζηεξίωλ οπό ηό αζθαθέξ ιοζηήνζμ ημύ

κοηηενζκμύ ζηόημοξ. Ήζακ αί «Ίεξαί Παλλπρίόεο» ηηο μπμίεξ

οπαζκίζζεηαζ ό Ανζζημθάκδξ ζημοξ «Βαηνάπμοξ» ημο (ζη. 370 η.έ.) έ

ώνζζιέκεξ άπό ηζξ κοηηενζκέξ εηείκεξ ίενμπναλίεξ ζοιιεηείπακ

απμηθεζζηζηά παθαζόηενμζ ιύ-ζηαζ, πμύ ήεεθακ κά θεάζμοκ ζέ

ακώηενμ ααειό, ζηήκ θεβμιέκδ «επνπηεία». Αοηή μπςζδήπμηε ή

δζααάειζζζξ έζήιαζκε όηζ ηίξ ορδθέξ βκώζεζξ ηίξ εθάιαακε όπζ ό ηάεε

ηοπαίμξ, άθθά ό ηαηάθθδθμξ πνόξ ημύημ, ό όπμζμξ είπε θοζζηά ηαί ηήκ

πνςηίζηδ ύπμ-πνέςζζ κά ηίξ δζαθύθαλδ ιοζηζηέξ ηαί απόννδηεξ, έδζδε

δέ όνημ ιοζηζηόηδημξ, πμύ επζααθθόηακ ζέ αοημύξ άπό ηόκ

ιοζηαβςβό, ηόκ ηαθμύιεκμ ίεξνθάληε ηαί πξνθήηε.

Ό Αεακάζζμξ ηαβεζνίηδξ ακαθένεζ ζηόκ Γ' ηόιμ ηήξ

«ΩΓΤ-ΓΙΑ»35

: «Ή άνπή ηώκ ιοζηδνίςκ βζκόηακ ζηόκ ιοζηζηό ζδηό,

ό όπμζμξ ώκμιαγόηακ ηαί ιοζημδόημξ δόιμξ, επεζδή δεπόηακ ημύξ

ιύζηεξ ηαί ήηακ ηό εκδόηενμ ιένμξ ημύ καμύ- βζ' αοηό ώκμιαγόηακ

ηαί ιοζηαβςβόξ ό Ίενμθάκηδξ, αοηόξ πμύ μδδβεί ημύξ ιύζηεξ. Έδώ

πάθζ δζκόηακ άθθμξ όνημξ ηαί έβίκμκηακ δζά-

35. Έσει γίνει μεηαγλώηηιζιρ ηος κειμένος ηήρ «ΩΓΥΓΙΑΣ» πού έσει γπαθή ζέ

απσαΐζοςζα γλώζζα.

2)

θμνέξ ενςηήζεζξ ηαί απμηνίζεζξ. Μία δέ άπό ηίξ απακηήζεζξ ήηακ ή

έλδξ: Έθαβα άπό ηό ηύιπακμ, ήπζα άπό ηόκ ηύιααθμ, έθενα ηόκ

ηένκμ, εζζήθεα ζηόκ κοθζηό εάθαιμ. Αοηά δέ ήζακ αββεία πμύ

(μκμιάγμκηακ έηζζ, ζηά όπμζα είπακ ηανπμύξ... Σόηε θμζπόκ

ακμίβμκηαξ ηό Πέηνςια έπαηξλαλ ηελ Ιεξά Βίβιν θαί ηελ έδηάβαδαλ.

Αύηε πεξηείρε πξάγκαηα, πνύ εκείο αγλννύκε ... Έπεζηα βζκόηακ ή

θνζηηή ηαί ηνμιενή δμηζιή ηήξ ανεηήξ ηαί ιεβαθμροπίαξ, ιέ

πμζηίθμοξ ηαί ζοκεπείξ ηνόπμοξ. Ξαθληθά επηθξαηνύζε θνβεξό ζθνηάδη

θαί νη κέλ ηεξείο εμαθαλίδνληαλ, νη δέ κπνύκελνη έκελαλ κόλν αηό ράνο

εθείλν ηνύ λανύ. Ξαθληθά δέ πάιη έιακπε ιακπξόηαην θώο' κεξηθέο

θνξέο έπεθηαλ θεξαπλνί, θαίλνληαλ αζηξαπέο, άγξηα θαληάζκαηα,

αθνύγνληαλ βξνληέο, θξηθηόηαηεο θωλέο ζξήλνπ θαί ιπγκώλ θαί πνιιά

άιια ηέηνηα, ώζηε θαηλόηαλ εθεί ή εηθόλα ηνύ Ταξηάξνπ...»36

.

Έπμοκ θοζζηά βναθή πμθθά βζά ηά Εθεοζίκζα ηαί ηά άθθα

ανπαζμεθθδκζηά Μοζηήνζα. "Επμοκ αεααίςξ δζαηοπςεή πμθθέξ

οπμεέζεζξ ηαί εεςνίεξ. 'Αθθά, όπςξ ημκίζεδηε, απαβμνεοόηακ νδηά

ζημοξ ιύζηεξ κά απμηαθύρμοκ μηζδήπμηε άπό αοηά. Έθ' όζμκ οπήνπε

ό όνμξ ηήξ ζζςπήξ —πνάβια αοημκόδημ άθμύ ό ιύζηδξ απμηημύζε

βκώζεζξ πμύ δέκ έπνεπε κά ηίξ ηαηέπδ ό μζμζδήπμηε— εά πνέπεζ κά

εεςνήζςιε όηζ όζα «απεηάθορακ» ιύζηεξ πμύ έβζκακ έκ ζοκεπεία

Υνζζηζακμί (όπςξ ό επίζημπμξ Πημθειαΐδμξ -ηήξ Κονδκασηήξ-

οκέζζμξ) ήζακ «αηίκδοκα» ηαί αθμνμύζακ ιόκμκ ζέ ζοιαμθζηέξ

ηεθεημονβίεξ ηήξ ιοήζεςξ.

πενζώκοιμξ Υνζζηζακόξ ζοββναθέαξ Κθήιδξ ό 'Αθελακ-δνεύξ

πμύ δζέζςζε πμθθά ζημζπεία πενί ηςκ ανπαίςκ ιοζηδνίςκ ακαθένεζ

όηζ ηαηά ηήκ δζαδζηαζία ηήξ ιοήζεςξ αημοβόηακ ηαί αόξαηε θωλή,

πνύ έβεβαίωλε ηήλ δηδαζθαιία ηώλ κπζηεξίωλ θαί έιεγε ηά έμεο: έγώ

είκαη ή θύζηο, ή κεηέξα απηώλ πνύ ππάξρνπλ (ηώλ όληωλ), ή βαζίιηζζα

ηώλ ζηνηρείωλ, ή πεγή ηήο αζηείξεπηεο αθζνλίαο, ή πξώηηζηε ηώλ Θεώλ

κέ δείρλεη ηό θώο, ώζηε κέ έγλώξηζαλ όια ηά έζλε· νη κέλ Φξύγεο κέ

νλνκάδνπλ κεηέξα

36. Ό επιζκέπηηρ ηος απσαιολογικού σώπος ηήρ Έλεςζίνορ καηεπσόμενορ άπό ηό

κςπίωρ δάπεδο ηοϋ ναοϋ, εςπίζκεηαι μπποζηά άπό μεγάλα σάζμαηα γηρ, ηά όποια θέποςν

ζηό θώρ ςπόγεια ηείση πος διαζηαςπώνονηαι μεηαξύ ηοςρ.

1

ηφν θεών, οί δέ Κύπριοι Αθροδίηη, οι όέ Αθηναίοι Δήμηηρα, οι δέ

Αιγύπηιοι Ίζιδα».

Έλα εθηπθισηηθφ θσο, αλάινγν κέ απηφ πνχ έβιεπαλ νί

κπνχκελνη ζηφ ηεξφ ηεο Έιεπζυλνο, θαηά ηήλ επνρή ηνχ πνιέκνπ ηνπ

Αγεζηιάνπ ελαληίνλ ησλ Αζελαίσλ θαί ησλ ζπκκάρσλ ηνπο έθαλε

ηνχο παξηηάηεο πνχ ήζειαλ λά θαηαιάβνπλ ηφλ Πεηξαηά, λά

ηξνκνθξαηεζνχλ. Δίδηθψηεξα, φπσο αλαθέξεη φ Πινχηαξρνο ζηφλ Βίν

ηνπ Αγεζηιάνπ, θάπνηνο Λάθσλ Σθο-δρίας, άλδξαο ηνικεξφο θαί

θηιφδνμνο θαί πηζηεχνληαο φηη φ Φνηβίδαο έγηλε έλδνμνο κέ ηφ

θαηφξζσκα ηήο θαηαιήςεσο ηεο Καδκείαο, ζθέθζεθε φηη ζά ήην πνιχ

σξαηφηεξν θαί ιακπξφηεξν άλ θαηειάκβαλε φ ίδηνο (φ θνδξίαο) ηφλ

Πεηξαηά θαί αθαηξνχζε άπφ ηνχο Αζελαίνπο ηήλ ζαιάζζηα θπξηαξρία.

Αλαθέξεηαη φηη ηήλ ηδέα απηή ελέπλεπζαλ ζηφλ θηιφδνμν Λάθσλα

νί βνησηάξραη Πεινπίδαο θαί Μέισλ, πνχ πξνζπνηήζεθαλ ηνχο

θηιηθψο δηαθεηκέλνπο αηνχο παξηηάηεο. Ό θνδξίαο κέ ηνχο άλδξεο

ηνπ ήιπηδε λά θζάζε λχθηα ζηφλ Πεηξαηά θαί έλψ βξηζθφηαλ ζηφ

Θξηάζηνλ πεδίνλ έιακςε έλα εθηπθισηηθφ θσο θαί ή λχθηα έγηλε

ήκεξα. Αλαθέξεηαη επίζεο φηη νί ζηξαηηψηεο ηνπ κφιηο είδαλ λά

εθπέκπεηαη θψο άπφ κεξηθά ηεξά ηήο Έιεπζυλνο έθξημαλ θαί

έθπξηεχζεθαλ άπφ θφβν θαί παληθφ. Καηφπηλ ηνχηνπ, φ θνδξίαο

έραζε ηφ ζάξξνο ηνπ θαί απερψξεζε άπφ ηήλ Αηηηθή, άθνχ πξψηα

πξνέβε ζέ θάπνηεο ιεειαζίεο, θαί έλ ζπλερεία επέζηξεςε ζηίο

Θεζπηέο.

"Οπσο έρεη ηνληζζή άπφ ηφλ γξάθνληα ζηά δχν πξνεγνχκελα

βηβιία ηνπ «ΟΙ ΙΔΡΟΙ ΓΔΛΦΙΚΟΙ ΠΟΛΔΜΟΙ» θαί «ΑΡΥΑΙΑ

ΔΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΡΑΓΟΞΑ» νί κπνχκελνη έγίλνλην θάηνρνη

ζεκαληηθψηαησλ γλψζεσλ, κάιηζηα δέ ηφ Ιεξαηείν έγλψξηδε θαί

θαηείρε γλψζεηο, ηηο φπνηεο έκεΐο νχηε θάλ δηαλννχκεζα πνηεο είλαη.

Καί θπζηθά νί κχζηεο ή θάπνηνη ζεκαληηθνί άπ' απηνχο είραλ γλψζεηο

πςεινηάηνπ επηζηεκνληθνχ επηπέδνπ, γλψζεηο βεβαίσο θαί

ηερλνινγηθέο νί φπνηεο έρξεζίκεπαλ ζηήλ έθεχξεζη θαί ρξήζη ηψλ

κπζηηθψλ ηεξψλ φπισλ. Έο γλψζεηο απηέο βεβαίσο, θαηά ηφλ

γξάθνληα, δέλ ηηο είραλ έθ ηψλ πξνηέξσλ, άιιά ηηο απνθηνχζαλ κεηά

ηήλ κχεζί ηνπο θαί έθ' φζνλ έθξίλν-λην θαηάιιεινη θαί ηθαλνί πξφο

ηνχην. Ή ηειεπηαία απηή πξνυ-πφζεζηο απνηειεί θαί ηήλ κφλε

έμήγεζη, ζηφ γεγνλφο φηη ηφ καλ-

2

ηετν ησλ Γειθψλ έκεηλε απξνζηάηεπην άπφ ηελ θάζε είδνπο επηβνπιή,

ηδίσο κεηά ηήλ θηινξξσκατθή ηνπ ζηξνθή. ΟΙ δηάδνρνη, θαηά θάπνην

ηξφπν, απηψλ πνχ έπξνζηάηεπζαλ θαί έζσζαλ ηφ ηεξφ ηψλ Γειθψλ

θαηά ηήλ επηδξνκή ηψλ Πεξζψλ, θαί ηψλ Κειηψλ, δελ έζεψξεζαλ

απαξαίηεην λά πξάμνπλ ηνυην, άθνυ ηφ καληείν έμεηξάπε ηνυ

ζσηεξίνπ θαί θαζνδεγεηηθνχ ηνπ ξφινπ γηά ηφλ Διιεληζκφ. Αμία

παξαζέζεσο είλαη θαί ή αλαθνξά ηνυ «ΛΔΞΙΚΟΤ ΔΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΑΙ

ΡΩΜΑΪΚΩΝ ΑΡΥΑΙΟΣΗΣΩΝ» ζηφ ιήκκα «καληείνλ» γηά ηήλ άθκή

θαί ηήλ πηψζη ηήο δπλάκεσο ηνυ καληείνπ ηψλ Γειθψλ θαί γηά ηήλ

ηεξφηεηα ηνυ ρψξνπ: «Έπί ηήο θξαηίζηεο πεξηφδνπ ηήο ηζηνξίαο ηνπο νί

"Διιελεο, γεληθψο ζά έιεγε θαλείο, έπίζηεπαλ αλαληηξξήησο κε θάζε

εηιηθξίλεηα ζηφ καληείν (ρξεζηήξηνλ) απηφ θαί έζέβνλην ηίο ζπκβνπιέο

θαί νδεγίεο ηνπ- φηαλ ή επεξγεηηθή γηά ηνχο "Διιελεο ελέξγεηα ηνπ

πεξησξίζζεθε ζέ Ιδησηηθέο ππνζέζεηο, έπαπζε πιένλ λά έκπλέε

ζεβαζκφ θαί λά άζθή επηξξνή ζηά δεκφζηα πξάγκαηα. Καί νί κελ

πηζηνί θαί επζεβείο εζληθνί έπίζηεπαλ πάλησο φηη ό δελθικός θεός δεν

μεριμνούζε πλέον γιά ηό μανηείο ηον όπφς πριν, καί όηι άρτιζε νά

απομακρύνεηαι άπ' ασηό, νί δέ θαθνήζεηο θαί άπηζηνη ζεσξνυζαλ απηφ

επηηήδεηα έθεχξεζη ηεξαηηθήο παλνπξγίαο, πνχ είρε γίλεη ήδε

νινθάλεξε. Σήλ ηειεπηαία απηή γλψκε έδέρζεζαλ θαί πνιινί άπφ

ηνχο λεψηεξνπο ζπγγξαθείο. Οί ρξηζηηαλνί ηψλ πξψησλ ρξφλσλ,

λνκίδνληαο φηη θάπνηα ππεξθπζηθή δχλακηο ελεξγεί κεξηθέο θνξέο,

παξίζηαλαλ ηφ έλ ιφγσ καληείν ψο θαηαζθεχαζκα πνλεξνχ

πλεχκαηνο. ηήλ επνρή καο ππάξρνπλ γλψκεο πνχ δηαθέξνπλ πνιχ ή

κία άπφ ηήλ άιιε. Ό κέλ Hullmann π.ρ. πξνζπάζεζε λά απφδεημε φηη

ηφ καληείν ηψλ Γειθψλ δηεπζχλεην θαί θαζσδεγείην άπφ ηνχο

αξηζηνθξαηηθνχο νίθνπο ηψλ Γειθψλ, πνχ απνηεινχζαλ θαηά θάπνην

ηξφπν κηά ζξεζθεπηηθή (ηεξαξρηθή) βνπιή νινθιήξνπ ηήο Διιάδνο·

θαί άλ απηφ είλαη αιεζηλφ, ή βνπιή ηψλ Γειθψλ ήηαλ αλαληηξξήησο ή

πηφ ζπλεηή άπφ ηίο βνπιέο ζηήλ ηζηνξία ηνχ αξραίνπ θφζκνπ. Ό δέ

Klausen θαίλεηαη λά θιίλε λά παξαδερζή φηη σπήρτε ζέ ασηό κάποια

θεχκή δύναμις καί νομίζει όηι οποιαδήποηε καί άν ήηαν ασηή, καθ' όζον

ηήν διατείριοί ηης είταν άνθρφποι, ενεργούζε πολλές θορές ζύμθφνα μέ

ηίς συηλές καί καθαρές ηθικές αρτές...».

1

"Αο επαλέιζνπκε φκσο ζηφ ζέκα ησλ κπζηεξίσλ. Εθηπθισηηθφ

θψο, θαηά ηφλ ίδην κπζηεξηψδε ηξφπν πνχ εθπεκπφηαλ ζηφλ ρψξν

κπήζεσο ζηήλ Ειεπζίλα, εθπέκπεηαη ζέ έλα άιιν ηεξφ, ρηιηάδεο

ρηιηφκεηξα καθξηά άπφ καο, ζηφ Μεμηθφ, ζηφ Ξνρηθάι-θν, θνληά ζηφ

Σενηηρνπαθάλ θαί ηφ φπνην (ηεξφ) φ Θεφδσξνο Άμηψηεο, πνχ παξέρεη

ηήλ ζρεηηθή πιεξνθνξία, ζεσξεί «εμνρηθφ λαφ ηεο Αζελάο». ηφ

βηβιίν ηνπ «ΑΡΓΩ» αλαθέξεη φηη έλαο Μεμηθαλφο κεραληθφο φ

Σδεξάξλην Λέβεη, πνχ παξαβξέζεθε ζηίο 21 Ινπλίνπ, εκεξνκελία πνχ

ζηήλ Ειιάδα έψξηαδαλ ηά Παλαζήλαηα, ιέεη ηά έμεο: «ηφλ ππφγεην

βξαρψδε ζάιακν — είλαη- έθηνο άπφ κηά δηάρπηε γχξσ αληαχγεηα ζηφ

δάπεδν -ζενζθφηεηλα. Γχξσ ζηφ κεζεκέξη νί "Ιληηνο κπαίλνπλ ζηφλ

ζάιακν, θξαηψληαο αηά ρέξηα αλακκέλα θεξηά. Φπιαρηά θαί δνρεία

κέ λεξά, πνχ θνπβαινχλ επίζεο καδί ηνπο, ηά ελαπνζέηνπλ ζηφ

θέληξν. Πεξηκέλνπλ ηφ ζεην θψο, πνχ ζά δηαπεξάζε ηά θπιαρηά θαί

ηφ λεξφ. ηγά-ζηγά φ "Ηιηνο αλεβαίλεη θαί ηφ θψο ηνπ πέθηεη άπφ ηφλ

νρεηφ ζηφλ ζάιακν. Αθξηβψο ζηίο 12.30 κ.κ. θζάλεη ή ζηηγκή. ηήλ

άξρή ςειαθεηά, αλαδεηψληαο, γιηζηξνχλ αθηίλεο πάλσ ζηνπο

ηνίρνπο, ή θσηεηλή ηξνρηά θαξδαίλεη κέρξηο φηνπ γεκίζε ηειείσο ηφλ

νρεηφ (αγσγφ) θαί θσηίζε ηφλ ζάιακν. Ξαθληθά μεπεδνχλ θσηεηλνί

πίδαθεο, άπφ ηφ δάπεδν πξφο φιεο ηίο θαηεπζχλζεηο, απιψλνληαη ζάλ

ηά ιακπεξά δάθηπια κηαο αθηίλαο ιέεδεξ. Δέλ μέξσ, θαλείο δέλ

κπνξεί λά έμεγήζε πψο δεκηνπξγείηαη απηφ ηφ απνηέιεζκα. Σφ

ζπλαξπαζηηθφ ζέακα δηαξθεί πεξί ηά 20 ιεπηά. Ό ζάιακνο

αθηηλνβνιεί ζηφ δηάζηεκα απηφ ζάλ θξχζηαιιν, πνχ δέρεηαη θψο...».

"Ελα άπφ ηά παξάδνμα απνηειέζκαηα ηεο ρξήζεσο ηψλ κπζηηθψλ

ηεξψλ φπισλ ήηαλ ή πξφθιεζηο παληθνχ θαί παξαθξνλή-ζεσο ζηνπο

ζξαζεΐο ηεξφζπινπο. Σφ ίδην φκσο απνηέιεζκα πξνμελνχζε ή ζέα

θάπνησλ αγαικάησλ, άπφ φζνπο ήζαλ άζρεηνη θαί δέλ έπξεπε λά ηά

δνχλ. "Οπσο π.ρ. ηεο Όξζηαο Αξηέκηδνο. Σφ άγαικα απηφ πνχ ππήξρε

ζηήλ πάξηε θαί πξνεξρφηαλ άπφ ηήλ Σαπξηθή ρεξζφλεζν (Κξηκαία)

δέλ ήηαλ θαίλεηαη θάπνην ζχλεζεο άγαικα. Γηαηί, φ Άατράδακος θαί φ

Αλώπεκος, νί γηνί ηνχ Σξβνπ, ηξίηνπ απνγφλνπ ηνχ "Αγηδνο, φηαλ ηφ

βξήθαλ θαί ηφ άληίθξπζαλ, παξεθξφλεζαλ. Σφ άγαικα απηφ

κεηέβαιιε βάξνο αλαιφγσο ηεο ζετθήο ζειήζεσο.

2

'Αιιά θαί φ Παπζαλίαο, ζηά «ΑΥΑΪΚΑ» δηεγείηαη κηά αλάινγε

ηζηνξία (VII, 19, 6-9): «"Οηαλ έπεζε ή Σξνία θαί νί "Ειιελεο κνίξαζαλ

ηά ιάθπξα, φ Εχξχππινο, φ γηφο ηνυ Εχαίκνλα, πήξε κηά ιάξλαθα

(θηβψηην). Μέζα ζηήλ ιάξλαθα ήηαλ έλα άγαικα ηνυ Δηνλχζνπ, έξγν

ηνυ Ηθαίζηνπ, φπσο ιέλε, ραξηζκέλν άπφ ηφλ Δία ζηφλ Δάξδαλν.

Τπάξρνπλ θαί δχν άιιεο παξαδφζεηο γηά ηελ ιάξλαθα, είδε ηφ άγαικα

θαί επζχο παξεθξφλε-ζε. Σφλ πεξηζζφηεξν θαηξφ ήηαλ ηξειιφο θαί

ιίγα κφλν δηαζηήκαηα ζπλεξρφηαλ. ' απηή ηήλ θαηάζηαζη δελ έπιεπζε

ζηήλ Θεζζαιία, άιιά ζηήλ Κίξξα θαί ηφλ έθεΐ θφιπν. Αλέβεθε θαί

ζηνπο Δειθνχο θαί δήηεζε ρξεζκφ γηά ηήλ αξξψζηηα. Καί ιέλε πψο ηνυ

δφζεθε ρξεζκφο: φπνπ βξή αλζξψπνπο λά θάλνπλ ζπζία αζπλήζηζηε,

λά άπνζέζε ηήλ ιάξλαθα έθεΐ θαί λά έγθαηαζηαζή έθεΐ θαί φ ίδηνο. Ό

άλεκνο έθεξε ηά πινία ηνυ Εχξχππινπ ζηήλ παξά ηήλ Αξφε37

ζάιαζζα- φηαλ απνβηβάζηεθε, βξήθε έλα λέν θαί κηά παξζέλν

θεξκέλνπο γηά ζπζία ζηφλ βσκφ ηήο Σξηθια-ξίαο. Σφηε θαί φ ίδηνο

εχθνια θαηάιαβε ηήλ θχζη ηήο ζπζίαο, άιιά θαί νί ληφπηνη ζπκήζεθαλ

ηφλ ρξεζκφ, κφιηο είδαλ έλα βαζηιηά πνχ δέλ ηφλ είραλ δεη πνηέ πξηλ,

θαί θαληάζζεθαλ πψο ζηήλ ιάξλαθα κέζα θάπνηνο ζεφο ζά ππήξρε.

Έηζη θαί ή αξξψζηηα ηνυ Εχξχππινπ ζηακάηεζε θαί νί αλζξσπνζπζίεο

ηψλ έθεΐ αλζξψπσλ, θαί ζηφ πνηάκη δφζεθε ηφ ησξηλφ φλνκα

«Μείιηρνο» (Μεηάθξαζηο Νηθνιάνπ Παπαραηδή, «ΕΚΔΟΣΙΚΗ

ΑΘΗΝΩΝ»).

Ό αξραηνιφγνο Νηθφιανο Παπαραηδήο ζρνιηάδνληαο ηφ

άλα-θεξζέλ απφζπαζκα ηνυ Παπζαλίνπ παξαηεξεί: «Ώο ζεφηεπθην ηφ

άγαικα είρε ηήλ δχλακη λά πξνθαιέζε ηήλ παξαθξνζχλε, άλ δέλ

ήμεξε θαλείο ηφ κπζηηθφ ηειεηνπξγηθφ ηήο ιαηξείαο ηνπ" απηφ ηφ

ήμεξε φ Δάξδαλνο, φ γηφο ηνυ Δία πνχ έθηηζε ηήλ Σξνία, φ φπνηνο ηφ

είρε δηδάμεη ζηνπο απνγφλνπο ηνπ- φ Εχξχππινο ζεξαπεχηεθε. Απηή

είλαη ή ζξεζθεπηηθή άληίιεςη γηά ηήλ ηξέιια θαί ηήλ ζεξαπεία ηνχ

ήξσα. Μία άπφ ηηο ςπρνινγηθέο εξκελείεο ηνυ κχζνπ είλαη πψο ζηφ

θιεηζηφ θνπηί θπιάζζνληαη νί εθπιεθηηθέο

37. Σήμερα ηό αρταιόηαηο όνομα ηής Αρόης, θέρει ένα άπό ηά προάζηια ηών Παηρών,

ηής παλαιάς πελοποννηζιακής πρωηεύοσζας καί νϋν έδρας ηής περιθέρειας Δσηικής

Ελλάδος. Σηήν 'Αρόη άλλά καί ζηίς γειηονικές περιοτές έτοσν έλθει ζηό θως διάθορα

αρταιολογικά εσρήμαηα.

/

δπλάκεηο πνύ πξνθαινύλ ηελ άθύπληζη θαί ηό αλνημηάηηθν

ζξα-ζνκάλεκα ηεο θύζεσο· ή μαθληθή άπειεπζέξσζη ηώλ δπλάκεσλ

απηώλ θέξλεη ηό ζάιεκα ηνύ λνύ. Ή θαζηέξσζη ελόο ζνθνύ ηε-

ιεηνπξγηθνύ εμαζθαιίδεη ηελ εηήζηα άπειεπζέξσζη ηώλ δπλάκεσλ

ρσξίο δπζάξεζηεο ζπλέπεηεο».

Επίζεο ζηό ηεξό ηώλ Επκελίδσλ πνύ ππήξρε ζηήλ πόιη Κεξύλεηα

θαί ηό όπνην, θαηά ηήλ παξάδνζη, είρε ηδξύζεη ό ξέ-ζηεο, όπνηνο

ηνικνύζε λά κπή κέ ηήλ πξόζεζη λά ηό δή θαί ήηαλ άζεβεο ή κηαξόο

(θνληάο) ή έλνρνο γηά άιιν παξάπησκα, ύπό ηήλ επήξεηα Ιζρπξώλ

θόβσλ, παξαθξνλνύζε (βιέπε Παπζα-λίνπ «ΑΧΑΪΚΑ» VII, 25, 6-7).

Αθόκε ζηό Αύθαηνλ όξνο ηήο Αξθαδίαο ππήξρε ηέκελνο ηνύ

Λπθαίνπ Δηόο, ζηό όπνην δέλ έπεηξέπεην λά εηζέιζνπλ άλζξσπνη. "Αλ

θάπνηνο πεξηθξνλνύζε ηόλ θαλόλα θαί έκπαηλε ζέ απηό, δέλ δνύζε

πεξηζζόηεξν από έλα ρξόλν. Επίζεο έιεγαλ όηη θάζε δωληαλή ϋπαξμη

πνύ είζήξρεην ζηό ηέκελνο ηνύ ζενύ, δών ή άλζξωπνο, δέλ

δεκηνπξγνύζε ζθηά... Γη απηό ηόλ ιόγν, άλ έλα δών θαηέθελγε ζηό

ηέκελνο, εθείλνο πνπ ηό θπλεγνύζε, δέλ ηό αθνινπζνύζε κέζα αιιά

έκελε έμω, άπό όπνπ παξαηεξώληαο ηό δών, δέλ έβιεπε θακκία ζθηά

ηνπ. Απηά αλαθέξεη ό Παπζαλίαο άιιά θαί ό ηζηνξηθόο Θεόπνκπνο.

Μάιηζηα ό Μηθξαζηάηεο πεξηεγεηήο αλαθέξεη όηη «ζηό ηέκελνο ηνύ

Απθαίνπ πνηέ δέλ ππάξρνπλ ζθηέο, ζέ όιεο ηίο επνρέο ηνύ έηνπο».

Πνιινί ίζρπξίδνλην όηη είδνο λεθέιεο38

πνύ αησξείηαη πάλσ άπό ηόλ

ρώξν ηνύ ηεξνύ θαί παξεκβάιιεηαη κεηαμύ ήιηνπ θαί εδάθνπο δέλ

αθήλεη ηήλ ζθηά λά ζρεκαηηζζή ζηό έδαθνο. Αθόκε έπίζηεπαλ όηη

όπνηνο έκπαηλε ζηό ηεξό πέζαηλε, γηαηί έπίζηεπαλ όηη κόιηο ήδε παηνύ-

ζε κέζα ζηό άβαην, ηό ζώκα απνμελσλόηαλ άπό ηόλ άλζξσπν θαί

παξνύζα ζηό ηέκελνο ήηαλ κόλν ή ςπρή ηνπ, ή όπνηα θαηά ηνύο

Ππζαγνξείνπο δέλ ξίρλεη ζθηά . Πνιύβηνο όκσο απνξξίπηεη ξεηά

ηόζν ηά ιεγόκελα γη' απηά ηά παξάδνμα ζηό ηέκελνο ηνύ Λπθαίνπ

Δηόο, άιιά θαί ηά όζα έιέγνλην γηά έλα άγαικα ηήο Αξηέκηδνο πνύ

είρε ζηεζή ζηήλ ύπαηζξν θαί όηαλ έβξερε δέλ βξερόηαλ θαί όηαλ,

πάιη, έρηόληδε δέλ έπεθηε ρηόλη πάλσ ηνπ. Μεγαινπνιίηεο ηζηνξηθόο

ζεσξεί απηά αλόεηα θαί παη-δαξηώδε. Απηή είλαη όκσο κόλνλ ή

πξνζσπηθή γλώκε ηνύ Πνιπβίνπ.

2

Παπζαλίαο ζηά «ΦΩΚΙΚΑ» (Χ, 32, 13-15) γξάθεη: «Σέ άπόζηαζη

ζαξάληα πεξίπνπ ζηαδίσλ άπό ηό ηεξό ηνϋ Αζθιεπηνύ ππάξρεη

πεξίβνινο θαί άδπην ηεξό ηεο "Ιζηδνο, ηό ίεξώηαην άπό όζα έρνπλ

ηδξύζεη νί "Ειιελεο γηά ηελ αηγππηηαθή ζεά, γηαηί νί Τηζνξεΐο θαηνηθίεο

δελ ζπλεζίδνπλ λά θάλνπλ γύξσ, θαί ή είζνδνο αηό άδπην δελ

επηηξέπεηαη ζέ άιινπο έθηνο εθείλσλ, ηνύο νπνίνπο ζά ηηκνύζε ή ίδηα ή

Ίζηο θαιώληαο ηνπο κέ όλεηξα. Τό ίδην γίλεηαη θαί κέ ηνύο ζενύο ηνύ

Κάησ Κόζκνπ ζηίο πόιεηο πέξα άπό ηόλ Μαίαλδξν: νί ζενί απηνί

ζηέιινπλ ζρεηηθά όλεηξα ζέ εθείλνπο ησλ νπνίσλ ζέινπλ ηήλ είζνδν

νηά άδπηα ηνπο. Σηήλ ρώξα ηώλ Τηζνξέσλ δύν θνξέο ηόλ ρξόλν θάλνπλ

ενξηή γηά ηήλ "Ιζηδα, κηά ηήλ άλνημη θαί άιιε ηό θζηλόπσξν. Σέ

θαζεκηά άπ' απηέο, ηήλ ηξίηε εκέξα πξό ηεο ενξηήο όζνη επηηξέπεηαη λά

κπνπλ κέζα θάλνπλ έλα θαζαξκό ηνύ άδπηνπ κέ θάπνην κπζηηθό

ηξόπν* νηηδήπνηε θαηάινηπν άπό ηά ζύκαηα ηεο πξνεγνύκελεο ενξηήο

βξνπλ κέζα, ηό θέξλνπλ έμσ θαί ηό παξαρώλνπλ ζηό ίδην πάληα κέξνο·

ηό κέξνο απηό ππνινγίζακε πώο βξίζθεηαη ζέ άπόζηαζη δύν πεξίπνπ

ζηαδίσλ άπό ηό άδπην...». Καί άθνύ αλαθέξεηαη ό Παπζαλίαο ζηίο ζπζίεο θαί ηά ζθάγηα πνύ

πξνζθέξνληαη πξόο ηηκήλ ηεο ζεάο "Ιζηδνο γξάθεη: (Χ, 32, 17-18):

«ια όζα ζπζηάζζεθαλ κεηαθέξνληαη κέ πνκπή· άιινη θέξλνπλ ηά

ζθάγηα κέζα ζηό άδπην θαί άιινη κπξνζηά ζηό άδπην-θαίλε ηίο ζθελέο

θαί απνκαθξύλνληαη νί ίδηνη βηαζηηθά. Λέλε πώο θάπνηε έλαο βέβεινο

άπό εθείλνπο πνύ δέλ επηηξεπόηαλ λά θαηέβε ζηό άδπην, όηαλ άξρηζε

λά θαίε ή θσηηά, κπήθε ζηό άδπην θηλνύκελνο άπό ηνικεξή

πεξηέξγεηα- θαί ηνύ θάλεθε πώο όινο ό ηόπνο ήηαλ γεκάηνο άπό

θαληάζκαηα- γύξηζε έπεηηα ζηήλ Τηζνξέα, δηεγήζεθε όζα είδε θαί

πέζαλε. "Ελα παξόκνην γεγνλόο άθνπζα άπό θάπνην Φνίληθα: νί

Αηγύπηηνη ηεινύλ ηήλ ενξηή γηά ηήλ "Ιζηδα, όηαλ απηή, ιέλε, πελζεί ηόλ

ζηξη. Τόηε αξρίδεη λ' άλεβαίλε θαί ό Νείινο θαί πνιινί άπό ηνύο

ληόπηνπο ιέλε πώο εθείλα πνύ θάλνπλ ηά λεξά ηνύ πνηακνύ λ'

αύμάλσληαη θαί

38. Πρέπει νά ζσνδσαζθή ηό θαινόμενο ασηό μέ δ,ηι θασμαζηό ζσνέβη ζηνπο Έλληνες

ζηήν Σαλαμίνα καηά ηήν περίοδο ηης εορηής ηών Έλεσζι-

1

κά πμηίγμοκ ηά πςνάθζα είκαζ ηά δάηνοα ηδξ "Ιμζδμξ. "Δθεβε θμζπυκ υ

Φμίκζηαξ πχξ αοηή ηδκ επμπή υ Ρςιαίμξ δζμζηδηήξ ηδξ Αζβφπημο είπε

ηαηαθένεζ ιέ πνήιαηα έκακ άκενςπμ κά ηαηέαδ ζηυ άδοημ ηδξ

"Ιζζδμξ πμφ ανίζηεηαζ ζηυκ Κυπημ. Ό άκενςπμξ πμφ ζηάθεδηε, αβήηε

πάθζ έλς άπυ ηυ άδοημ, άθμΰ υιςξ δζδβήεδηε ηί είδε, πέεακε ηζ

αοηυξ...».

Έεεηαζ έκ πνμηεζιέκς έκα άθθμ γήηδια: Έ θοθαζζυηακ ιέζα ζηά

άδοηα ηςκ ανπαίςκ εθθδκζηχκ καχκ, υπμο ή είζμδμξ ήηακ

απαβμνεοιέκδ; 'Απυ ηζξ πενζπηχζεζξ πμφ παναηηδνζζηζηά ακα-

θένεδηακ, άθθά ηαί άπυ άθθεξ ανπαίεξ ακαθμνέξ πνμηφπηεζ υηζ ιέζα

ζηά άδοηα έθοθάζζμκημ ιοζηζηά πνάβιαηα. Ό Ηνυδμημξ (6, 134)

ακαθένεζ υηζ ζηυ ζενυ ηήξ Πάνμο έθοθάζζμκημ ηά «μςζηικά ιεπά» ηήξ

Γήιδηνμξ ηαί ηήξ Πενζεθυκδξ. οβπνυκςξ υιςξ εκηυξ ηχκ

ζδζαζηένςκ ημφηςκ δζαιενζζιάηςκ θαίκεηαζ υηζ έημπμεεημτκημ ηαί ηά

θαηνεοηζηά αβάθιαηα ηήξ Γήιδηνμξ ηαί ηήξ Πενζεθυκδξ.

Χαναηηδνζζηζηά παναδείβιαηα καχκ ηήξ Γήιδηνμξ, εκηυξ ηχκ

υπμζςκ πνέπεζ κά ετνίζημκημ ηάπμο ηνοιιέκα ηά θαηνεοηζηά

αβάθιαηα, άθμΰ δέκ ήζακ μναηά, ακαθένεζ υ Παοζακίαξ ηυκ καυ ηήξ

Γήιδηνμξ ηαί ηήξ Πενζεθυκδξ έπί ημο Αηνμημνίκεμο υπμο «ος

θανεπά έσοςζι ηά αγάλμαηα» (Β, 4, 7) ηαί ηυκ καυ ηήξ Γήιδηνμξ

Χεμκίαξ ηήξ Δνιζυκδξ, βζά ηυκ υπμζμ υ ίδζμξ πθδνμθμνεί (Β', 35, 8)

υηζ μοδείξ έπεζ ίδή ηυ άβαθια ηήξ Γήιδηνμξ, αοηυ «ό ζέβοςζιν έπί

πλέον ή ηάλλα» (ηυ υπμζμ ζέαμκηαζ πενζζζυηενμ άπυ ηά άθθα).

ηίξ υπεεξ ημο πμηαιμφ Φάζζδμξ ηήξ Κμθπίδμξ έθφεημ ηάπμζμ

θοηυ πμφ χκμιαγυηακ πάβδορ λενκόθςλλορ καηά ηήκ άνπή ηήξ

ακμίλεςξ, υηακ έηεθμτκημ ηά ιοζηήνζα ηήξ Δηάηδξ ηαί ηυ θφθαζζακ

ζημοξ εαθάιμοξ βζά θυαδηνμ ηαί θφθαηα μί γδθυηοπμζ άκδνεξ. "Ακ

έιπαζκε ηάπμζμξ ζηυκ εάθαιμ, υπμο ήηακ ή νάαδμξ έγίνεηο έξω

θπενών καί έλεγε ζέ όλοςρ, δ,ηι έππαξε έκεΐ ή δ,ηι ζκεπηόηαν νά ππάξη.

Οί πανεονζζηυιεκμζ ηυκ έννζπκακ ηοθζβιέκμ ιέ δένιαηα ζηυ ζηυιζμ

ηχκ άζεαςκ, ηυ υπμζμ ήηακ αάναενμ...

Θά πνέπεζ κά άκαθενεή ηαί ηυ ελήξ: ηυ Βεπεκύνθιον όπορ ηήξ

Φνοβίαξ ημκηά ζηυκ πμηαιυ Μανζφα οπήνπε ηάπμζμξ θίεμξ πμφ

χκμιαγυηακ Μάσαιπα ηαί ήηακ υιμζμξ ιέ ηυκ ζίδδνμ. "Αν

2

εύπιζκε κάποιορ ηόν λίθο αςηό ηήν πεπίοδο καηά ηην οποία έηελοννηο ηά

μςζηήπια ηηρ Ρέαρ έμαίνεηο. Απυ ηήκ πανάδμζζ ακαθένεηαζ υ

ηάιακδνμξ, βζυξ ημο Κμνφαακημξ, υ υπμζμξ υηακ είδε ηά ιοζηήνζα ηδξ

Ρέαξ έλειάκδ ηαζ έπεζε ζηυκ πμηαιυ ηδξ Σνςάδμξ πμφ πήνε ηυ υκμια

ημο. 'Αθθά ηαί ή πανάδμζζξ βζά ηήκ βέκεζζ ηςκ ιοζηδνίςκ ηήξ Ρέαξ,

ακαθένεζ υηζ υ Άηηοξ ιαγί ιέ άθθμοξ άκδνεξ, υηακ εζζήθεακ ζηυ ζενυ

άθζμξ ηήξ Ρέαξ πανε-θνυκδζακ ηαί εοκμοπίζεδηακ υθμζ... Δπίζδξ ζηυκ

πμηαιυ Μαίακδνμ οπήνπε ηάπμζμξ θίεμξ39

πμφ (μκμιαγυηακ Σώθπων

ηαί ηυκ υπμζμκ άκ έπαζνκε ηακείξ ιαγί ημο ηαηαθαιαακυηακ άπυ ιακία

ηαί έθυκεοε ηάπμζμκ ζοββεκή ημο. "Ακ υιςξ πνμζεοπυηακ ζηήκ Ρέα,

απμηημφζε πάθζ ηά θμβζηά ημο. Αθθά οπήνπε ηαί άθθμ ακάθμβμξ

θίεμξ39

ιέ... ιακζαηέξ ζδζυηδηεξ ζηήκ πενζμπή ημφ αββανίμο.

Δπίζδξ ή ζζημνία ηήξ Φοθθίδμξ ηαί ημφ Άηάιακημξ πανμοζζάγεζ

ακάθμβμ εκδζαθένμκ. Ή Φοθθίξ, ηυνδ ημφ ααζζθέςξ ηήξ Βζζαθηίαξ

αβάπδζε ηυκ Αηάιακηα, ζηυκ υπμζμ υ ααζζθεφξ φπε-απέεδ ηαί ηήκ

ααζζθεία άκ πακηνεουηακ ηήκ ηυνδ ημο. Αοηυξ υιςξ, άθμφ έδςζε

ρεφηζηδ φπυζπεζζ υηζ εά έπζζηνέρδ, έθοβε βζά ηήκ Αεήκα. Ή Φοθθίξ,

πμφ ηυκ πνμέπειρε ιέπνζ ηίξ Δκκέα μδμφξ ημφ έδςζε έκα ηζαχηζμ

θέβμκηαξ ημο υηζ είκαζ ζενυ ηήξ Ρέαξ ηζ υηζ άκ άπμθαζίζδ κά ιήκ

έπζζηνέρδ, ηυηε κά άκμζλδ ηυ ηζαχηζμ. "Οηακ άκμζλε ηυ ηζαχηζμ

πανεθνυκδζε ηαί ηαηεθήθεδ άπυ ιακία. Ακέαδηε ζηυ άθμβμ ημο ηαί

ηνέπμκηαξ ηήυε ηάηεσζε έπεζε άπυ ηυ πίζς ιένμξ πάκς ζηυ λίθμξ ημο,

πμφ είπε ζφνεζ άπυ ηήκ εήηδ ημο, ηαί ζημηχεδηε. Σήκ αθήεεζα ηήξ

δζδβήζεςξ αοηήξ επζαεααζχκμοκ ή φπανλζξ ηήξ Αηαιακηίδμξ θοθήξ ηςκ

Αεδκαίςκ ηαεχξ ηαί υ Αζζπίκδξ, υ υπμζμξ υηακ εζηάθδ πνέ-ζαοξ ζηυκ

Φίθζππμ είπε ζέ αοηυκ υηζ ή Αιθίπμθζξ ακήηεζ ζημοξ Αεδκαίμοξ, επεζδή

ηήκ πήνε πνμίηα άπυ ηήκ βοκαίηα ημο υ 'Ληάιαξ40

. ηίξ ενδζηεοηζηέξ

ηαί «ιοεμθμβζηέξ» παναδυζεζξ ηςκ

39. Δεν πρόκειηαι γιά ένα βεβαίως λίθο, μιά πέηρα μόνον, άλλά γιά πει ιιοζόηερες μέ

ηήν αναθερομένη όνομαοία καί βεβαίως μέ ηίς μανιακές ιδιόηηηες.

40. Υπάρτει καί ακρωηήριο ηής Κύπροσ μέ ηήν αρταία ονομαζία Άκά-μας καί πόλις

Άκαμάνηιον ζηήν Φρσγία.

1

Εθθήκωκ ακαθένμκηαζ, ηζ άθθεξ πενζπηώζεζξ πνμζώπωκ πμύ

ηαηεθήθεδζακ από ιακία ηαζ πνμέαδζακ ζέ πανακμϊηέξ εκένβεζεξ.

Τη ηνοαόηακ ιέζα ζηά ιοζηδνζώδδ ηζαώηζα ηά όπμζα ακ άκμζβε ηακείξ

ηαηαθαιαακόηακ άπό ιακία ηαί παναθνμζύκδ; Μήπωο ηό κπζηηθό απηό

ηωλ παλάξραηωλ Ειιήλωλ ηό βξήθαλ νί Γεξκαλνί επηζηήκνλεο ζηόλΒ'

παγθόζκην πόιεκν θαί επξόθεηην γηά ηό θνβεξό αέξην ηήο παξαθξνζύλεο,

έλα θνβεξό όπιν πνύ εμνινζξεύεη αλζξώπνπο θαί δώα;

'Από όζα θμζπόκ επζζδιάκεδηακ ηαί ακαθένεδηακ εά πνέπεζ κά

εεωνήζμοιε πζεακή ηήκ εηδμπή ηήξ πνδζζιμπμζήζεωξ ιέζωκ

πνμηθήζεωξ ιακίαξ ηαί παναθνμζύκδξ ζημοξ ααναάνμοξ ηαί πάζδξ

πνμεθεύζεωξ ζενόζοθμοξ. Μέ άθθα θόβζα, ιενζηά άπό ηά ιοζηζηά Θενά

όπθα ηωκ Εθθήκωκ, ήζακ αοηά ηά όπμζα πνμλεκμύζακ πακζηό, ιακία ηαί

δζαζάθεοζζ ηωκ θνεκώκ ζημοξ ακηζπάθμοξ ημοξ. Οί ζενμί ηόπμζ41

, μί

ζοκδεδειέκμζ ιέ ηά εθθδκζηά ιοζηήνζα είπακ ηό αοηό ζύζηδια

πνμζηαζίαξ ηωκ άπό ηάεε αέαδθμ ή αιύδημ πμύ ήεεθε κά πανααίαζδ

ηόκ ζδζόηοπμ άθθά θμαενά επζηίκδοκμ αιοκηζηό ηώδζηα ημοξ... "Αλζμκ

ακαθμνάξ είκαζ ζπεηζηώξ ηό έλδξ: Ό Αίππηνο όηακ δζεδέπεδ ηόκ παηένα

ημο Ίππόζνπλ ζηόκ ενόκμ ηήξ Ανηαδίαξ, άπεηόθιδζε κά είζέθεδ ζηό

ζενό ημύ Πμζεζδώκμξ ζηήκ Μακηζκεία, όπμο απαβμνεοόηακ ή είζμδμξ,

ηαί ηόηε ηοθθώεδηε ηαί πέεακε...

41. Σηό ιεπό ηήρ Παθίαρ Αθποδίηηρ ζηήν Κύππο, έκεΐ όπος ςπήπσε ό βωμόρ -ζέ ηόπο

δηλαδή ύπαιθπο- καί ζηόν όποιο ηελούζαν ηίρ θςζίερ, δεν έβπεσε ποηέ, ένώ έβπεσε γύπω

άπ' αςηόν. Ππόκειηαι ζαθώρ γιά ένα πολύ παπάδοξο θαινόμενο.

2

ΚΕΦΑΛΑΘΟΝ Η'

Αγάλματα μέ παπάδοξερ ιδιότητερ - Ομιλούντα καί κινούμενα αγάλματα

Υπάνπμοκ πάνα πμθθέξ ανπαίεξ ακαθμνέξ βζά αβάθιαηα ιέ

πανάδμλεξ ηαί εαοιαημονβέξ ζδζόηδηεξ, βζά αβάθιαηα πμύ έηζ-κμΰκημ

ηαί ιζθμύζακ.

Ή πνωηεύμοζα ηδξ Τνωάδμξ, ή Τνμία, είπε βζά

«θύθαηα-πνμζηάηδ» ηό πενίθδιμ Παθθάδζμ, ηό άβαθια δδθαδή ηδξ

εεάξ Αεδκάξ, ηό όπμζμ έθζθμηέπκδζε ή ίδζα ηαί ό Ζεύξ ηαί ζύιθωκα

ιέ ηδκ πανάδμζζ, έννζλε άπό ηόκ μονακό ζηόκ μζηζζηή ηδξ πόθεωξ

"Θθμ, ώξ ζδιείμ ηαθμύ μζωκμύ βζά ηήκ δζάνηεζα ηδξ πόθεωξ. Τό

άβαθια αοηό είπε ιέβεεμξ ηνζώκ πδπώκ ηαί ηναημύζε δόνο ζηό δελζό

πένζ ηαί άηναηημ (δδθαδή αδνάπηζ) ηαί ήθαηάηδ (νόηα) ζηό ανζζηενό.

Πενζααθθόηακ άπό ακενώπζκμ δένια ηαί ζηό ηεθάθζ θμνμύζε

ζηέθακμ ή πίθμ (δδθαδή ζημύθμ) όπωξ ακαθένμοκ άθθμζ.

Σύιθωκα ιέ ηήκ πανάδμζζ ηό Παθθάδζμ ηαηεζηεύαζε ή Αεδκά ύπό

ηζξ αηόθμοεεξ ζοκεήηεξ: Ό Τνίηωκ, πμύ άκέηνεθε ηήκ Αεδκά, ζ ίπε ηαί

ιζά ηόνδ πμύ ηήκ έθεβακ Παιιάδα. Αοηέξ έβοικάγμκημ ιαγί ηαί

έλαζημύκημ ζηήκ πμθειζηή ηέπκδ, ηαί ηάπμζα ζηζβιή ίθζθμκείηδζακ

πμθύ έκημκα ώζηε ή Παθθάξ έζήηωζε ηό δόνο βζά κά ηηοπήζδ ηήκ

Αεδκά άθθά ό Ζεύξ έδεζλε ηήκ αζβίδα (πενί αοηήξ έπεζ βίκεζ θόβμξ ζέ

πνμδβμύιεκμ ηεθάθαζμ) ζηήκ Παθθάδα ηαί ηοηηάγμκηαξ αοηή πνόξ ηό

ιένμξ ημύ Δζόξ, ανήηε ηήκ εοηαζνία ή 'Λεδκά ηαί ηήκ έθόκεοζε νη αημκηζζιμύ. "Οιωξ ανβόηενα ιεηε-κόδζε βζά ηήκ πνάλζ ηδξ ηαί

ηαηεζηεύαζε άβαθια ηδξ Παθθάδμξ, ημύ μπμίμο ηό ζηήεμξ πενζέααθε

(ζηέπαζε) ιέ ηήκ αζβίδα πμύ ίθόαδζε ηήκ Παθθάδα. Τό άβαθια αοηό

αθζένωζε ζηόκ Οονακό...

1

"Οηαλ ινηπφλ, φπσο αλεθέξζε, φ Σινο έθηηζε ηελ Σξνία θαί

έδήηεζε θάπνην θαιφ νησλφ άπφ ηφλ Δία γηά ηήλ δσή θαί ηήλ δηάξθεηα

ηεο πφιεσο, ηφ βξάδπ φηαλ θνηκφηαλ, φ Ζεχο έξξημε ηφ άγαικα ηεο

Παιιάδνο, ηφ φπνην ψλνκάζζεθε γη' απηφλ ηφλ ιφγν διηπεηέρ. Σφ

άγαικα έπεζε θνληά ζηήλ πφιη Πεζζινοϋνηα ηεο Φξπγίαο (πεξηνρή

αγγαξίνπ). χκθσλα κέ άιιε παξάδνζη φ Ζεχο ψξγηζκέλνο γηαηί ή

Ήιεθηξα θαηέθπγε ζηφ Παιιάδην κεηά ηήλ θζνξά απηήο, έξξηςε απηφ

θαί ηήλ "Αηε ζηήλ Ίιηάδα ρψξα ησλ απνγφλσλ ηήο Ηιέθηξαο. Καη'

άιινπο ή Ηιέθηξα ηφ έξξημε άπφ ηφλ νπξαλφ ράξηλ ηνπ απνγφλνπ ηεο

Σινπ.

Σινο εξψηεζε ηφ καληείν ηί ζεκαίλεη ή πηψζηο ηνπ πεξίεξγνπ

απηνχ αγάικαηνο θαί έιαβε άπάληεζη (ρξεζκφ) φηη ή πόλιρ ηος θά

είναι απόπθηηη έθ' όζον ηό Παλλάδιο θςλάζζεηαι ζε αςηήν. Γη' απηφ δέ

ηφλ ιφγν φ Σινο έθηηζε λαφ ζηήλ άθξφπνιη ηνχ Θιίνπ θαί ηφ έζηεζε

έθεΐ, έλψ θαηεζθεχαζε θαί άιια φκνηα αγάικαηα, ψζηε λά κήλ

αλαγλσξίδεηαη ηφ αιεζηλφ.

"Οκσο ππάξρεη θη άιιε παξάδνζηο πνχ ζεσξεί ηφ Παιιάδην φηη

είλαη έξγν ηνχ πεξίθεκνπ κάγνπ θχζε Άβάξηδνο, πνχ ηφ έθηηαμε άπφ

έλαλ φζηνχλ ηνχ Πέινπνο έλψ θαη' άιινπο θάπνηνο "Αζιορ, πνχ ήηαλ

καζεκαηηθφο, θηιφζνθνο θαί αζηξνιφγνο, ηφ θαηεζθεχαζε άπφ μχιν,

ζάλ σξνζθφπην (...) ψζηε, φηαλ θπιάζζεηαη απηφ έθεΐ, ή πφιηο λά

είλαη απφξζεηε. "Αιινη αλαθέξνπλ φηη ππήξραλ δχν γλήζηα Παιιάδηα

ζηφ Σιηνλ, έλα φζηέη-λν θαί έλα μχιηλν ή κπνξεί λά ζεσξεζνχλ

Παιιάδηα θη εθείλα πνχ θαηεζθεχαζε φ "Θινο.

Πάλησο, φπσο θαί λά έρε ή πξνέιεπζηο ηνχ Παιιαδίνπ, ή ηψλ

Παιιαδίσλ αθξηβέζηεξα, απηά δέλ ήζαλ φπσο ελλνείηαη, ζπλεζηζκέλα

αγάικαηα, είραλ θάπνηεο παξάδνμεο ηδηφηεηεο, γηαηί δέλ είλαη ινγηθφ

έλα άπιφ άγαικα, λά θπιάζζε κηά νιφθιεξε πφιη.

"Οηαλ ινηπφλ νί Αραηνί, πνιηνξθνχζαλ ηήλ πφιη θαί ζπλέιαβαλ

ηφλ κάληη "Ειελν, ηφλ εξψηεζαλ πψο ζά ηήλ θπξηεχζνπλ. "Ειελνο

ηνχο είπε φηη πξέπεη λά αξπάμνπλ ηφ Δηεπεηέο Παιιά-δηνλ θαί λά

θαηαζθεπάζνπλ ηφλ Δνχξεην "Θππν (κία αθφκε έλ-δεημηο φηη φ

Δνχξεηνο "Θππνο δέλ ήηαλ έλα άπιφ μχιηλν ππεξκέγεζεο άινγν, φπσο

πηζηεχνπλ νί πεξηζζφηεξνη)42

. Καηφπηλ νί Αραηνί

42. Βλέπε βιβλίο «ΑΡΧΑΙΑ ΔΛΛΗΝΙΚΑ ΠΑΡΑΓΟΞΑ» τοσ γράφοντος.

2

έζηεηιαλ ηφλ δπζζέα θαί ηφλ Δηνκήδε θαί ηφ άξπαμαλ θξπθά ηελ

λχθηα. Καη' άιινπο ή αξπαγή έγηλε κε ηήλ βνήζεηα ηεο ηέξεηαο

Θεαλνυο φηαλ φ Δηνκήδεο θαί φ δπζζεχο εζηάιεζαλ πξέζβεηο ζηελ

Σξνία. Τπάξρεη επίζεο ή παξάδνζηο φηη φ δπζζεχο εηζήιζε ζηφ Σιην

κέζσ κηαο ζήξαγγαο θαί αθνχ έθφλεπζε ηνχο θχιαθεο, άξπαμε ηφ

Παιιάδηνλ.

Πάλησο, φηαλ ηφ Παιιάδην κεηεθέξζε ζηφ αρατθφ ζηξαηφπεδν,

άξρηζαλ ηά... δχζθνια: Έζηπεθε ηά μάηια ππόρ ηά πάνω, ίδπωνε,

αναπήδηζε μάλιζηα ηπειρ θοπέρ από ηήν γή, πάλλονηαρ ηό δόπς καί

ζηπέθονηαρ ηά μάηια. Αςηά οπωζδήποηε δέν είναι γνωπίζμαηα ενόρ

άπλοϋ αγάλμαηορ, αλλά έξ αςηών πποκύπηει όηι εππόκειηο γιά κάποιο

άπηιώηαηο καηαζκεύαζμα, μία μησανή απποζδιοπίζηος σπήζεωρ, έλα

ηεξφ φπιν. Μάιηζηα, φπσο ηνλίδεηαη ζέ αξραίεο αλαθνξέο, απηέο νί

θηλεηηθέο ηδηφηεηεο ηνπ Παιιαδίνπ δέλ ήηαλ παξάδνμεο θαί

αζπλήζηζηεο (ζέ εθείλε ηήλ επνρή) θαί απηφ ζπλέβαηλε θαί κέ ηφ

Ρσκατθφ Παιιάδην. Οί Αραηνί, φηαλ είδαλ ηά παξάδνμα... θακψκαηα

ηνχ αγάικαηνο, ηφ έδσζαλ πάιη ζηνπο Σξψεο. Λέγεηαη αθφκε φηη ηφ

Παιιάδην έζηξεςε ηά κάηηα πξφο ηά πάλσ, ηήλ νξνθή ηνχ λανχ, φηαλ

φ Αίαο φ τιέσο έβίαζε κέζα ζηφλ λαφ ηεο Αζελάο ηήλ Καζζάλδξα

θαί κάιηζηα ή Αζελά πξνμέλεζε ζθνδξή ηξηθπκία γηά λά θαηαζηξέςε

ηφλ αρατθφ ζηφιν.

Καη' άιινπο ηφ Παιιάδην ηφ έθξάηεζαλ νί Αραηνί θαί φ δπζζεχο

έθηινλείθεζε έληνλα κέ ηφλ Αταληα γηά ηήλ θαηνρή ηνπ. Μάιηζηα

φηαλ βξέζεθε ζθνησκέλνο φ Αίαο ζηήλ ζθελή ηνπ, ηφ Παιιάδην

έκεηλε ζηφλ Δηνκήδε ζηφλ φπνην ηφ είραλ δψζεη γηά λά ηφ θπιάζζε

κέρξη ηήλ ηειηθή άπφθαζη (βιέπε ιεμηθφ νπΐ-φα). Οί Αραηνί επεηδή

ππνπηεχζεθαλ ηφλ δπζζέα γηά θνληά ηνχ Αίαληνο έθηινλείθεζαλ

κεηαμχ ηνπο θαί απέπιεπζαλ.

Δηνκήδεο φηαλ έθζαζε ζηήλ Αηηηθή, ηνχ άξπαμε ηφ Παιιάδην φ

Δεκνθψλ θαί έηζη απηφ έκεηλε ζηνπο Αζελαίνπο. "Αιινη φκσο

αλαθέξνπλ φηη φ Δηνκήδεο ηφ κεηέθεξε ζηφ "Αξγφο θαί αξθεηά ρξφληα

αξγφηεξα, φ Σήκελνο έπεηζε ηφλ Έξγηαΐν, απφγνλν ηνχ Δηνκήδνπο λά

θιέςνπλ, φπσο θαί έγηλε, ηφ Παιιάδην. Τπάξρεη φκσο θαί κία άιιε

παξάδνζηο γηά ηήλ ηχρε ηνχ Παιιαδίνπ: "Οηαλ έμεζηξάηεπζαλ νί

Ήξαθιεΐδαη θαηά ηνχ "Αξγνχο, νί Άξγεΐνη επεηδή χπνςηάζζεθαλ φηη φ

ηεξέαο ηεο Αζελάο Εχ-

μήδηρ ζκεπηόηαν νά δώζη ζηοςρ Ηπακλείδερ ηό Παλλάδιο, ηόν

καηεδίκαζαν ζέ θάναηο. 'Αλλά εκείνορ ππόλααε καί καηέθςβε ζηό

όπορ Ίθειον ή Κρεΐον ηηρ Αργολίδος, καηοίκηζε εκεί καί έκρσψε ηό

Παλλάδιο μέζα ζέ ζωρό άπό πέηρες πος πήπαν ηό όνομα Παλλανηίδαι,

άπ' αςηό ηό βεβονόρ.

Κάνονηαρ μιά μικπή παπένθεζι, θά ππέπει νά έξεηαζθή ή

πεπίπηυζιρ μήπυρ ππόκειηαι βιά διαθοπεηικά Παλλάδια, έθ' όζον,

όπυρ ανεθέπθη ζηήν Σποία ςπήπσαν δύο ηοςλάσιζηον βνήζια

Παλλάδια καί επίζηρ Παλλάδια μποπούζαν νά σαπακηηπιζθούν καί

όλα όζα καηεζκεύαζε ό "Ιλορ. Μήπυρ λοιπόν ππόκειηαι βιά ιζηοπίερ

πού αθοπούν ζέ διαθοπεηικά καί όσι ζηό φδιο, Παλλάδια;

"Αρ δούμε όμυρ καί ηήν ιζηοπία ηού λεβομένος πυμαφκού

Παλλαδίος. ύμθυνα λοιπόν μέ άλλη απσαία παπάδοζι ό Δάπδανορ ή

ό "Ιλορ έζηηζε ζηήν αβοπά ηηρ Σποίαρ άλλο Παλλάδιο καί εκείνο

πήπε ό Διομήδηρ, ηό δέ βνήζιο, ηό ππώηο δηλαδή Παλλάδιο ηό πήπε ό

Αινείαρ ζηήν Ιηαλία. "Ομυρ, ζύμθυνα μέ άλλη εκδοσή ό Διομήδηρ

είσε ηό βνήζιο Παλλάδιο καί επειδή ηόν εύπιζκαν διάθοπερ δςζηςσίερ,

επήπε σπηζμό νά έπιοηπέτη ζηοςρ Σπώερ ηό Παλλάδιο43

βιά νά μήν

ηόν αποςν κι άλλερ.

Αςηό λοιπόν ηό Παλλάδιο θέπνονηαρ ηο ζηήν Ιηαλία παπέδυζε

ζηόν Αινεία μέζυ κάποιος απεζηαλμένος ηού ηελεςηαίος, πού

λεβόηαν Ναύηης. Αςηόρ ηό μεηέθεπε ζηήν Ρώμη καί ηό έθύλαζζαν ζέ

μςζηικό μέπορ ηού ναού, πιζηεύονηαρ όηι ή θύλα-ξιρ καί ή διαηήπηζίρ

ηος ζςνηελεί ζηήν αζθάλεια ηηρ πόλευρ. Μάλιζηα ό Ναύηηρ, πού

ήηαν καί μάνηιρ καηεζκεύαζε καί άλλα πολλά όμοια μέ ηό Παλλάδιο

αβάλμαηα. Αςηόρ ώπίζθηκε θύλακαρ, καηά διαδοσή ηού Παλλαδίος

καί οί απόβονοι ηος πού έλέβονηο Νασηίδαι άπελάμααναν ηιμηηικών

διακπίζευν μέσπι ηά σπόνια ηού Αςβούζηος.

Έκαςσώνηο λοιπόν οί Ρυμαίοι όηι αςηοί είσαν ηό βνήζιο Παλλάδιο

καί μάλιζηα όηι είσαν δύο, εκείνο πού έθεπε ό Αινείαρ καί ηό άλλο

πού έθεπε ό Διομήδηρ. "Ομυρ οί πεπιζζόηεποι ζςμθυνούν όηι

εππόκειηο βιά ένα βνήζιο Παλλάδιο πού ηό έθε-

43. Κατά τό λεξικό Σουΐόα υπήπχαν πολλά Διηπετή καί άχειποποίητα αγάλματα.

2

πε έκεΐ ό Αινείαρ, ό Διομήδηρ ή ό Οδςζζεύρ. "Ομυρ ςπήπσαν καί

άλλερ πόλειρ ηήρ Ιηαλίαρ πού έκαςσώνηο δηι καηείσαν ηό βνήζιο

ΙΣαλλάδιο μεηαξύ δε αςηών καί ή Ηπάκλεια. Θά ππέπει νά ζη-μειυθή

καί ηούηο: Οί Ρυμαίοι καηά ηόν Μιθπιδαηικό πόλεμο εύπήκαν ζηά

επείπια ηοΰ Ιλίος καί άλλο Παλλάδιο καί ηό έθεπαν οηήν Ρώμη,

έλεβαν δέ όηι αςηό ήηαν ηό βνηαιώηαηο. Σόηε ό σαλ-κοςπβόρ

Μαμούπιορ καηεζκεύαζε καί άλλα όμοια Παλλάδια...

"Ομυρ βιά ηά Παλλάδια ςπάπσει καί ή παπάδοζιρ όηι αςηά έζηηζε

ζηό Σλιον ό Δάπδανορ, ηού οποίος ό βιόρ Ίδαΐορ έβκα-ηεζηάθη έπί

κεθαλήρ αποίκυν ζηήν πεπιοσή ηού όποςρ πού πήπε άπ' αςηόν ηό

όνομα ηος (Σδη). Καη' άλλη παπάδοζι ηό όπορ αςηό ώνομάζθηκε άπό

ηήν κπηηική Σδη, βεβονόρ πού μαπηςπεί ηήν έβκαηάζηαζι πανάπσαιυν

Κπηηών αποίκυν ζηήν πεπιοσή, πού ενιζσύεηαι άπό ηό όηι ζηήν

Σπυάδα ςπήπσε μικπή πόλιρ ονόμαηι Πολίσνα, όπυρ καί ζηήν Κπήηη.

Ό Δάπδανορ πού έδυζε ηό όνομα ηος ζηήν σώπα (Δαπδανία) έκηιζε

ναό ηήρ Αθηνάρ καί έκεΐ έζηηζε ηά Παλλάδια, καθιέρωζε δέ ηιμές καί

ηελεηές (μάλλον ππόκειηαι βιά καθιέπυζι μςζηηπίυν). Καηόπιν

εξέδυζε σπηζμό όηι όζο θςλάζζονηαι έκεΐ ηά Παλλάδια καί αποδίδο-

νηαι ζε αςηά οί καθιεπυμένερ ηιμέρ καί βίνονηαι οί ζσεηικέρ ηελεηέρ, ή

πόλιρ θά διαηηπήηαι απόπθηηη. Ό Δάπδανορ, πού ήηαν ένα εξέσον καί

ζημανηικό ππόζυπο, κάποιο άηομο μέ εξαιπεηικέρ βνώζειρ καί

ιδιόηηηερ, σαπακηηπίζθηκε «μάβορ», όπυρ αναθέποςν οί απσαίερ

πηβέρ, άπό ηούρ ζςβσπόνοςρ ηος. Καί έδώ θά ππέπει νά επιζημάνοςμε

όηι ό σαπακηηπιζμόρ αςηόρ δεν ήηαν ηςσαίορ. Μεηά δέ ααζιλεία 31

εηών, ό Δάπδανορ έθςβε άπό ηήν Σποία καί πήβε ζηήν 'Απκαδία, άπ'

όπος καηήβεηο ό λαόρ ηών Σπώυν, καί έκεΐ πέθανε...

"Οπυρ ανεθέπθη όηαν ό Αίαρ ό Όφλιάδηρ (ό βιόρ ηού Όί-λέυρ)

ειζήλθε ζηόν ναό ηήρ Αθηνάρ, έαίαζε ηήν ιέπεια ηού ναού Καζζάνδπα

καί ηό Παλλάδιο έζηρεψε ηά μάηια ηον πρός ηήν ζηέγη ηοϋ ναοϋ.

Αναλςηικώηεπα ζςνέαηζαν ηά εξήρ: Μέ ηήν είζοδο ηών Ασαιών ζηήν

Σποία καί ηήν άλυζι ηήρ πόλευρ ή Καζζάνδπα καηέθςβε ζηόν ναό,

ζηό μέπορ όπος εισε ζηηθή ηό Παλλάδιο καί ηό αβκάλιαζε. Σόηε ό

Αίαρ πού ειζήλθε ζηόν ναό, ηήν άππαξε ηόζο αίαια άπό έκεΐ, ώζηε

έππιξε άπό ηό αάθπο ηος ηό Παλλάδιο. Ασηό ηόηε έζηρεψε ηά μάηια

πρός ηά πάνω γιά

1

λά κή βιέπε ηόλ βηαζκό ηήο Καζζάλδξαο άπό ηόλ Αηαληα. Ή εεά

Αεδκά, πμύ ώνβίζεδηε βζά ηδκ πνάλζ αοηή ημύ Αίακημξ πανεηίκδζε

ηόκ Πμζεζδώκα ηαί πνμηάθεζε αοηόξ εαθαζζμηαναπή, ιέ απμηέθεζια

κά αοεζζεή όθμξ ό ζηόθμξ ημκηά ζηό αηνςηήνζμ Καθδνέαξ ηδξ

Δοαμίαξ ηαηά ηήκ επζζηνμθή ημο άπό ηήκ Τνμία. Έπεζε κάιηζηα θαί

θεξαπλόο θαί ζπλέηξηςε ηό πινίν ηνλ Αίαληνο. (Πξνζνρή ζηό γεγνλόο

ηεο ξίςεσο θεξαπλώλ θαηά παληόο ηεξόζπινπ).

Ό Ασαξ ό Όσθζάδδξ44

αβήηε ζηήκ αηηή ημθοιπώκηαξ ηαί όηακ

έθεαζε ζέ έκα ανάπμ ηαοπήεδηε όηζ έκίηδζε ηήκ όνβή ημΰ

Πμζεζδώκμξ. Τόηε ό εεόξ ηήξ εαθάζζδξ ηηύπδζε ιέ ηήκ ηνίαζκα ημο

ηόκ ανάπμ ηαί έημρε ηόκ ιζζό, ιέ ηόκ όπμζμκ έπεζε ιαγί ζηήκ

εάθαζζα ό Ασαξ ηαί πκίβδηε. "Αθθμζ ημπμεεημύκ ηό βεβμκόξ αοηό

ιεηαλύ Τήκμο ηαί "Ακδνμο, ή ζημοξ ανάπμοξ ηήξ Μοηόκμο πμύ

μκμιάγμκηαζ Γπξαί Πέηξαη, ηαί άπό αοηέξ, οπμζηδνίγμοκ, όηζ έπεζε

ζηήκ εάθαζζα ηαί πκίβδηε. Ή ζμνόξ ημύ ήνςμξ έηανάζεδηε ζηήκ

Γήθμ, όπμο ή Θέηζξ έεαρε ηόκ κεηνό ήνςα ζηόκ ηόπμ πμύ έθέβεημ

Τξέκσλ ηαί έηεΐ οπήνπε ό ηάθμξ ημο ιέ ηό έλδξ επίβναιια πάκς ζέ

αοηόκ:

Έλζάδε ηόλ Λνθξόλ εγήηνξα γαία θαηέζρελ,

Αηαληα Ότιηάδελ, έλ πειάγεη θζίκελνλ

Γδθαδή: Έδώ ζηεπάγεζ ή βδ (ηό πώια) ηόκ Λμηνό δβέηδ, ηόκ

Αζακηα Όσθζάδδ, πμύ έπαζε ηήκ γςή ημο ζηό πέθαβμξ.

Άμηνλ αλαθνξάο είλαη όηη ό Αίαο ό Ότιηάδεο είρε καδί ηνπ έλα...

δξάθνληα κήθνπο πέληε πήρεσλ, ηόλ όπνην είρε εμεκεξώζεη θαί καδί κέ

απηόλ έηξσγε, έπηλε, θαζόηαλ, θνηκόηαλ θαί πνξεπόηαλ...

Ό 'Ανβεΐμξ ήνςαξ Γζμιήδδξ, ηό όκμια ημύ μπμίμο ζοκδέεδηε ιέ

ηήκ ιεηαθμνά ημύ Παθθαδίμο, ζηήκ Ιηαθία, ζύιθςκα ιέ ηάπμζεξ

ανπαίεξ πδβέξ, έθόκεοζε ηόκ Κμθπζηό δνάημκηα ζηήκ ζηαθζηή

πενζόκδζμ, όπμο είπε ηαηαθύβεζ, πνδζζιμπμζώκηαξ ηήκ πνοζή αζπίδα

ημύ Γθαύημο. Αοηή ό δνάημκηαξ ηήκ ελέθααε, όηζ ήηακ ηό

πνοζόιαθθμ δέναξ πμύ έθύθαζζε ζηήκ Κμθπίδα. "Οιςξ άπό ηήκ

θεπημιένεζα αοηή, βίκεηαζ ακηζθδπηό όηζ δέκ ήηακ ιία

44. Υπάρτει όμως καί ή παράδοζις όηι δέν ζσνέβη ό βιαζμός ηής Καζζάνδρας άπό ηόν

Αιανηα καί ό θάναηος ηοσ όπως περιγράθεηαι πηό πάνω.

2

μοκδεζζιέκδ αζπίδα. "Δκα επίζδξ άθθμ εέια πμύ πνμαθδιαηίγεζ ζίκαζ

ηί είδμοξ ζηήθεξ ήζακ εηείκεξ ηίξ όπμζεξ ό Γζμιήδδξ έζηδζε ζηά

Γζμιήδεζα πεδία (Απμοθία) ηαί ηίξ όπμζεξ, ό Γαΰκμξ, άθμύ έθόκεοζε

ηόκ 'Ανβείμ ήνςα, έννζπκε ζηήκ εάθαζζα (Αδνζαηζηή) άθθά αοηέξ

έαβαζκακ άπό έηεΐ ηαί έπήβαζκακ ζηό ιένμξ όπμο ηίξ είπε ζηήζεζ ό

Γζμιήδδξ. Ό 'Ανβεΐμξ ήνςαξ δεκ ήηακ αεααίςξ έκα ηοπαίμ πνόζςπμ,

οπήνλε ζδνοηήξ πμθθώκ εθθδκζηώκ πόθεςκ ζηήκ Ιηαθία άθά ηαί ζηήκ

Ιζπακία ηαί θαηνεύεδηε ώξ εεόξ άπό ηόκ ιζηναζζαηζηήξ πνμεθεύζεςξ

θαό ηώκ Δκεηώκ ή Βεκεηώκ. Έλ άθθμο μζ κδζίδεξ Τνέιζηζ, αμνείςξ ημύ

αηνςηδνίμο Γηανβάκμ (ανπαίμ Γάνβακμκ) ζηήκ Αδνζαηζηή εάθαζζα

είκαζ μ'ζ ανπαίεξ Αηνκήδεηαη λήζνη ηαί έηεΐ ημπμεεηείηαζ ηό βεβμκόξ ηήξ

ιεηαιμνθώζεςξ ηώκ ζοκηνόθςκ ημο ζε πηδκά, όιμζα ιέ ημοξ ηύηκμοξ.

Έηημξ άπό ηά Παθθάδζα οπήνπακ ηζ άθθα αβάθιαηα ηά όπμζα όέκ

ήζακ ζάκ ηά αβάθιαηα ηά όπμζα έιεΐξ αθέπμοιε ζήιενα «ηά ιμοζεία

ηαί ζημοξ δζαθόνμοξ ανπαζμθμβζημύξ πώνμοξ.

Σηήκ Μοζία (Αίμθίδα) ημκηά ζηόκ Κάσημ πμηαιό, οπήνπε ζενό ηήξ

Όνεςζίαξ Ανηέιζδμξ ηαί έηεΐ ηάπμζμ πνοζό άβαθια ηαύνμο ιέ

ακενώπζκμ ηεθάθζ, ηαί ηό όπμζμ έθώκαγε ιέ ακενώπζκδ θςκή,

δζαζώγμκηαξ όζα γώα έαθεπε κά ηζκδοκεύμοκ άπό ημύξ ηοκδβμύξ. Τό

άβαθια αοηό άθζενώεδ ζηήκ Ανηέιζδα άπό ηόκ ααζζθέα ηήξ Μοζίαξ

Τεύενα οπό ηίξ αηόθμοεεξ ζοκεήηεξ: Ό Τεύεναξ έθόκεοζε ηάπμζμκ

ηάπνμ πμύ είπε ηαηαθύβεζ ζηό ζενό ηήξ εεάξ ηαί αοηή έηζιώνδζε ηόκ

ααζζθέα ηήξ Μοζίαξ ηάκμκηαξ ημκ θεπνό ηαί ηνεθθό. Μάθζζηα, όπςξ

ακαθένεζ ή πανάδμζζξ, ό ηάπνμξ όηακ ηαηέθοβε ζηό ζενό ηήξ Ανηέιζδμξ,

ηαί ό Τεύεναξ ηόκ ηοκδβμύζε, αοηόξ (δδθαδή ό ηάπνμξ) ημο έθώκαγε ιέ

ακενώπζκδ θςκή: «θοπήεδηζ (δδθαδή θοπήζμο), βαζηιελ, ηό ζξέκκα ηήο

ζεάο». "Οιςξ ό Τεύεναξ, δέκ ηόκ θοπήεδηε ηαί ηόκ ζηόηςζε, ή δέ

"Ανηειζξ ηόκ έηζιώνδζε. Ή ιδηένα ημύ Τεύενα Χνο-ζίππδ ηαηόπζκ

ζοιαμοθήξ ημύ ιάκηεςξ Πμθοΐδμο ελζθέςζε ηήκ εεά ιέ εοζίεξ ηαί

πνμζεοπέξ ηαί ό Τεύεναξ απέηηδζε ηαί πάθζ ηήκ οβεία ημο, ηαηεζηεύαζε

δέ ηαί ηό άκαθενεέκ άβαθια ηό όπμζμ αθζένςζε ζηήκ εεά. Δπίζδξ ό

Τεύεναξ έδςζε ηό όκμια ημο ζηό όνμξ Θνάζοθμκ, όπμο οπήνπε ηό ζενό,

έηεΐ δέ ιάθζζηα εύνίζημκημ ηαί πέηνεξ πμύ έεενάπεοακ ηήκ θέπνα, όηακ

έηνίαμ-

νταν μέ κρασί πάνω στά σώματα των άρρωστων (επίσημη ονο­μασία «λίθος αντιπαθής»).

Στήν πόλι της Αχαΐας Πελλήνη υπήρχε ναός τής Αρτέμιδος μέ θαυματουργό άγαλμα τής θεάς τό όποιο όταν περιέφερε ή ιέρεια κανείς δέν έπρεπε νά κυττάξη, είχε δέ τόσο εξαιρετικές ιδιότητες, ώστε καθιστούσε άκαρπα καί τά δέντρα πού έπλησία-ζε. "Οταν κάποτε οί Αιτωλοί εισέβαλαν στήν πόλι καί τήν λεη­λατούσαν, ή ιέρεια, πού ήταν κόρη ένδοξου ανδρός, τού Έπιγή-θους, καί υπερβολικά ωραία, άφού έφόρεσε τήν τρίλοφη περικε­φαλαία, έστάθη μπροστά άπό τίς πύλες τού ναού, κρατώντας τό θαυματουργό άγαλμα τής θεάς45. Οί Αιτωλοί μόλις τό άντί-κρυσαν, έτράπησαν πανικόβλητοι οέ φυγή...

Δέν θά πρέπει επίσης νά διαφεύγη τής μνήμης μας καί ή αρχαία παράδοσις, σύμφωνα μέ τήν οποία ό θρυλικός τεχνίτης Δαίδαλος46 πού έφτιαξε πτητικές μηχανές καί διέφυγε μέ τόν γιό του "Ικαρο άπό τήν Κρήτη κατεσκεύασε καί αγάλματα, τά όποια έκινούντο, έβλεπαν καί μιλούσαν, όπως οί άνθρωποι... Υπήρχε δηλαδή μία μυστική πανάρχαια γνώσις κατασκευής αγαλ­μάτων, όχι όπως τά ξέρουμε ή τά βλέπουμε σήμερα, άλλά κά­ποιων άνθρωπόμορφων μηχανών, δηλαδή «ρομπότ»). Ό Πλού­ταρχος στόν βίο τού Ρωμαίου Μάρκου Φουρίου Καμίλλου, ό όποιος έκυρίευσε τήν τυρρηνική (ετρουσκική) πόλι τών Βηΐων ή Ούηΐων τό 394 π.Χ. μετά άπό πολιορκία δέκα ετών, αναφέρε­ται σε περιπτώσεις ομιλούντων καί κινουμένων αγαλμάτων. Στά αναφερόμενα κυριαρχεί έντονα τό υπερφυσικό στοιχείο.

Γράφει ό Πλούταρχος τά εξής: «Άφού έλεηλάτησε τήν πόλι (τών Ούηΐων) απεφάσισε νά μεταφέρη τό άγαλμα τής "Ηρας στήν Ρώμη, καθώς είχε τάξει. Άφού δέ συγκεντρώθηκαν γι' αυ­τόν τόν σκοπό οί τεχνίτες, έτέλεσε θυσία καί προσευχήθηκε στήν θεά, παρακαλώντας την νά έγκρίνη τήν πρόθεσί τους καί νά γίνη ευμενής συγκάτοικος τών θεών, οί όποιοι έλαβαν ύπό τήν προστασία τους τήν Ρώμη.

Λέγεται δέ ότι τό άγαλμα έβγαλε σιγανή φωνή καί εΐπε ότι

45. Βλέπε Γ τόμο « Ω Γ Υ Π Α Σ » οελ. 194-195.

46. Ό ο ο ι κατέβαιναν στό μαντείο τοί; Τροφωνίου έβλεπαν ένα άγαλμα

του (του Τροφωνίου) πού είχε κατασκευάσει ό Δαίδαλος.

168

1

ζέιεη θαί ζπγθαηαλεύεη. Ίΐηνο Λίβηνο όκσο αλαθέξεη όηη ό Κάκηιινο

επρόηαλ εγγίδνληαο ηό άγαικα ηεο ζεάο θαί παξαθαιώληαο απηήλ θαί

όηη άπεθξίζεζαλ κεξηθνί από ηνπο παξόληεο όηη θαί ζέιεη θαί ζά ηόλ

άθνινπζήζε πξόζπκα. "Οζνη πάλησο ηζρπξίδνληαλ παξάδνμα θαί

επηκέλνπλ έρνπλ κέλ ζπλήγνξν ηήλ κεγίζηε ηύρε ηεο πόιεσο, ή νπνία

ζά ήηαλ αδύλαην λά άξρίζε από ηόζν κηθξά θαί πεξηθξνλεκέλε λά

θζάζε ζέ κεγάιν βαζκό δόμαο θαί δπλάκεσο, ρσξίο λά έρε ηήλ

ύπνζηήξημη ζενύ, ό όπνηνο κέ πνιιέο θαί εληππσζηαθέο εκθαλίζεηο

ηνπ άπεδείθλπε εθάζηνηε ηήλ πξνζηαζία ηνπ.

Έθηνο ηνύηνπ αλαθέξνπλ θαί άιια νκνεηδή ζαύκαηα, όηη πνιιέο

θνξέο αγάικαηα έρπζαλ ίδξσηα, όηη αθνύζζεθαλ ζηελαγκνί θαί

δείρλνπλ πνιιά μύιηλα αγάικαηα πνύ έζηξεςαλ ηό θεθάιη ή έθιεηζαλ

ηά κάηηα, όπσο έρνπλ ηζηνξήζεη όρη νιίγνη άπό ηνύο παιαηνύο

ζπγγξαθείο...».

Πινύηαξρνο ζηόλ βίν ηνπ Κνξηνιάλνπ, ηνπ παηξηθίνπ

ζηξαηεγνύ ηεο Ρώκεο, αλαθέξεηαη πάιη ζηά αγάικαηα πνύ νκηινύλ.

Γξάθεη γηά ηόλ λαό ηήο Γπλαηθείαο Σύρεο πνύ αλήγεηξαλ νί Ρσκαίνη:

«Σόηε ή Βνπιή έπήλεζε ηήλ θηινηηκία (ηώλ γπλαηθώλ) θαί ίδξπζε κέ

δεκόζηα δαπάλε ηόλ λαό θαί ηό άγαικα. Απηέο όκσο ζπλεηζέθεξαλ

όρη ιηγώηεξα θαί θαηεζθεύαζαλ δεύηεξν άγαικα.

Πεξί αύηνϋ δέ αλαθέξνπλ νί Ρσκαίνη όηη όηαλ ηό έζηελαλ κέζα

ζηόλ λαό κίιεζε θαί είπε ηά έμεο πεξίπνπ: «Μέ δώζαηε γςναίκερ,

ζύμθωνα μέ θεοθιλή θεζμό».

Καί ζπλερίδεη ό Πινύηαξρνο εθθξάδνληαο ηήλ γλώκε ηνπ γηά ηό

γεγνλόο απηό θαί γηά ηά αγάικαηα πνύ ηνύο απνδίδνληαη δηάθνξα

παξάδνμα πεξηζηαηηθά: «Μπζνινγνύλ κάιηζηα όηη ή θσλή απηή

αθνύζζεθε δύν θνξέο, πξνζπαζώληαο λά κάο πείζνπλ γηά πξάγκαηα,

ηά όπνηα θαίλνληαη όηη πνηέ δέλ έρνπλ γίλεη θαί πεξί ηώλ νπνίσλ είλαη

δύζθνιν λά πεηζζνύκε. Πξάγκαηη, αδύλαηνλ δέλ είλαη λά θαλνύλ

αγάικαηα όηη ηδξώλνπλ, δαθξύδνπλ ή όηη ζηαιάδνπλ θάπνηα αίκαηώδε

πγξαζία. Γηόηη ηά μύια θαί νί ιίζνη πνιιέο θνξέο κέλ ζπγθεληξώλνπλ

θάπνηα ζήςη, ή νπνία πξνέξρεηαη άπό πγξαζία, πνιιά δέ βγάδνπλ

κόλα ηνπο ρξώκαηα θαί δέρνληαη βαθέο άπό εθείλα ηά κέξε πνύ ηά πε-

ξηβάιινπλ. Πάνηωρ δέν θαίνεηαι νά ύπάπση κανένα εμπόδιο ζηό

2

νά δίδη ό Θεόρ κάποηε μεπικά ζημεία με αςηά...». Ή θξάζηο απηή ηνπ

Πινπηάξρνπ δελ δείρλεη κόλνλ ηήλ κεγάιε επζέβεηα ηνπ πξόο ηνπο

ζενύο άιιά θαί ίζσο ππνθξύπηεη θάπνηα ζρεηηθή γλώζη ηνύ

ζπγγξαθέσο, θαί ό όπνηνο, κπεκέλνο ζηά Διεπζίληα κπζηήξηα, δέλ

έπεηξέπεην λά κηιήζε. Γηαηί θαί ιίγν παξαθάησ, αλαθέξεη ηά έμεο:

«...Μάλλον όμωρ διαθέπονηαρ ό Θεόρ ζε όλα είναι ππό πάνηων

ανόμοιορ καί διαθοπεηικόρ από ηόν άνθπωπο ώρ ππόρ ηά έπγα. Τά

πεπιζζόηεπα όμωρ ηων όζων άθοποϋν ζηοςρ θεούρ, διαθεύγοςν, καηά

ηόν Ηπάκλειηο, άπό ηήν γνώζι μαρ λόγω απιζηίαρ...»

'Αιιά ζά κείλσκε γηά ιίγν, λνεξώο ζηήλ Ρώκε. Οί Ρσκαίνη θάπνηε

βξήθαλ έλα ηβύιιεην ρξεζκό, ζύκθσλα κέ ηόλ όπνην άλ έιζε ερζξόο

ζηήλ Ιηαιία ζά θαηαδησρζή έθ' όζνλ ζά έρνπλ εθεί ηήλ Ίδαία κεηέξα

άπό ηήλ Πεζζηλνύληα, δειαδή ηό άγαικα ηεο ζεάο Ρέαο. "Δζηεηιαλ

ινηπόλ ηόλ Βαιέξην Λαβΐλν θαί ηόλ Καηθίιην Μέηειιν κέ πέληε

ηξηήξεηο ζηνπο Γειθνύο γηά λά δεηήζνπλ ρξεζκό θαί έιαβαλ άπό ηό

καληείν ηήλ ίδηα άπάληεζη. Καηόπηλ επήγαλ ζηόλ βαζηιέα ηεο

Πεξγάκνπ "Αηηαιν θαί έδή-ηεζαλ ηό άγαικα ηεο ζεάο. βαζηιεύο

όκσο δέλ ήζειε λά πσιήζε ηό άγαικα ζηνπο Ρσκαίνπο. Σόηε ή ζεά

πνύ πνζνύζε λά δή ηήλ Ρώκε έθώλαμε άπό ηόλ λαό: «Μή μέ

έμποδίζηρ, επειδή έγώ αγαπώ ηήν Ρώμη, καί μόνον ή Ρώμη είναι άξια,

καί δέσεηαι κάθε θεό». Σόηε ινηπόλ ό "Αηηαινο έδσζε ηό άγαικα

ζηνπο Ρσκαίνπο απεζηαικέλνπο θη απηνί ηό έθεξαλ ζηήλ Ρώκε.

ηήλ αησλία πόιη ππήξρε θη άιιν άγαικα κέ παξάδνμεο ηδηόηεηεο.

Δπξόθεηην γηά ηό άγαικα ηνύ Θενύ Σέξκσλνο, θύιαθνο θαί

πξνζηάηνπ ησλ ζπλόξσλ. "Οηαλ ό Σαξθύληνο ζέιεζε λά θηίζε ηόλ λαό

ηνύ Γηόο ζηό κέξνο όπνπ είρε ζηεζή άπό ηόλ Ννπκά ό βσκόο θαί ηό

άγαικα ηνπ Σέξκσλνο (ζηόλ Καπηησιΐλν ιόθν) έγηλε ηό έμεο

παξάδνμν: Έλώ όια ηά αγάικαηα θαί νί βσκνί ησλ ζεώλ

κεηεθηλήζεζαλ ρσξίο θαλέλα πξόβιεκα, δέλ ζπλέβε ηό ίδην κέ ηό

άγαικα ηνύ Σέξκσλνο. ηάζεθε αδύλαηνλ λά ηό κεηαθηλήζνπλ, άλ θαί

κέ πξνζεπρέο θαί δεήζεηο πξνζπάζεζαλ λά εμεπκελίζνπλ ηόλ ζεό,

ώζηε λά ηνύο έπηηξέςε λά κεηαθηλήζνπλ θαί κεηαθέξνπλ ζέ άιιν ηόπν

ηό άγαικα ηνπ. Γη' απηό ινηπόλ έθηηζαλ κέλ ηόλ λαό ηνύ Γηόο, άιιά

άθεζαλ ηόλ βσκό θαί ηό άγαικα ηνύ Σέξκσλνο ζηίο ζέζεηο ηνπο θαί

ζέ εθείλν ηό κέξνο άθεζαλ άζθεπε ηόλ λαό, δηόηη ό Σέξκσλ δέλ ήζειε

λά

1

ζθεπάδεηαη άπό νηηδήπνηε θαη πξνηηκνύζε λά επξίζθεηαη ζε ύπαηζξν.

Παξάδνμε κνξθή παξνπζίαδαλ ηά αγάικαηα ηνπ θαί ίζσο απηό έρεη

ζρέζη κε απηό πνύ ζπλέβε ζηόλ Καπηησιΐλν ιόθν: Ήζαλ θαη' αξράο

ηεηξάγσλεο πέηξεο ρσξίο ζπγθεθξηκέλε κνξθή, αξγόηεξα δέ έβαιαλ

πάλσ ζέ απηέο νκνηώκαηα αλζξώπηλσλ θεθαιώλ πνύ ζηέθνληαλ πάνω

ζέ πνραμοεώεΐς πέηρες. Μήπσο απηό έρεη θάπνηα ζρέζη κέ ηά όζα

ιέγνληαη γηά ηηο ππξακίδεο, πνύ έρνπλ ώο γλσζηόλ ειιεληθή

πξνέιεπζη;

Σηήλ Σάκν νί θάηνηθνη έώξηαδαλ ηά Τνλεΐα πξόο ηηκήλ ηεο "Ζξαο,

γηά ηόλ έμεο ιόγν: Κάπνηε Τπξξελνί ιεζηαί έθιεςαλ ηό άγαικα ηεο

"Ζξαο άπό ηό ηεξό θαί όηαλ ηό έβαιαλ κέζα ζηό πινίν ηνπο απηό δέλ

έθηλεΐην θαζόινπ, σζάλ λά ηό ζπγθξαηνύζε κία αόξαηε δύλακηο. Τόηε

αλαγθάζζεθαλ λά ηό αθήζνπλ ζηήλ αθηή θαί έθπγαλ. Σέ άλάκλεζη

απηνύ ηνύ ζπκβάληνο νί Σάκηνη έθεξλαλ ηό άγαικα ηεο ζεάο ζηήλ

παξαιία, όπνπ έζπζίαδαλ έλαλ ηαύξν θαί έπεηηα επέζηξεθαλ, έλ

πνκπή, ηό άγαικα ζηόλ λαό ηήο "Ζξαο.

Τέινο, ζά πξέπεη λά άλαθεξζή, όηη έθηνο άπό ηό Παιιάδην ηό

όπνην θαηά κία παξάδνζη έπεζε άπό ηόλ νπξαλό, ππάξρεη θαί κία

αλάινγε παξάδνζηο γηά έλα μύιν πνύ έπεζε θη απηό άπό ηόλ νπξαλό,

ζηήλ πόιη ηώλ Θεβώλ, έθεΐ όπνπ ππήξρε ό ζάιακνο ηήο Σεκέιεο, ζηόλ

όπνηνλ όπσο αλαθέξεη ό Παπζαλίαο «δέν επιηρέπεηαι μέτρι ηών ήμερων

μας νά παηήζοσν άνθρωποι». Τό μύιν απηό δηαθνζκήζεθε άπό ηόλ

Πνιύδσξν, ό όπνηνο ηό ώλό-καζε Γιόνσζο Κάδμο. Ό αξραηνιόγνο

Νηθόιανο Παπαραηδήο ζηά ζρόιηα ηνπ έπί ηώλ «ΒΟΗΩΤΗΚΩΝ» ηνύ

Παπζαλίνπ («ΔΚΓΟΤΗΚΖ ΑΘΖΝΩΝ») ζεκεηώλεη ζρεηηθώο: «Τό

νύξαλνπεηέο θνκκάηη ηνύ μύινπ δέλ θαίλεηαη άπό ηήλ έθθξαζη ηνύ

Παπζαλία πώο ηό είδε ό ίδηνο ή πώο ππήξρε αθόκε έπί ηώλ ήκεξσλ

ηνπ, είλαη όκσο πνιύ πηζαλό πώο ηνπιάρηζηνλ παιαηόηεξα ππήξρε

κέζα ζηόλ ζάιακν ηήο Σεκέιεο θαί ήηαλ άκνξθε εηθόλα ηνύ ζενύ (είηε

θνκκάηη μύινπ ληπκέλν κέ ράιθηλα ειάζκαηα είηε μύιηλν ζηξνγγπιό

δνθάξη, μύιηλε θνιόλα δηαθνζκεκέλε κέ κάζθα ηνύ ζενύ ζηό πάλσ

κέξνο, όπσο θαίλεηαη ζέ αγγεηνγξαθίεο)- ή άκνξθε απηή παξάζηαζη

ηνύ Γηνλύζνπ θπιαζζόηαλ κέ επιάβεηα ώο πεξηζζόηεξν δπλακνύρνο

παξά ή ακέζσο παξαθάησ αλαθεξνκέλε άπό ηόλ Παπζαλία πιαζηηθή

εηθόλα ηνύ Όλαζηκήδε».

2

ΚΔΦΑΛΑΗΟΝ Θ'

Τί ήσαν οί "Αρπσϊες;

Υπάξρεη βεβαίσο θαί έλα άιιν ζέκα, ηό όπνην δέλ απνθιείεηαη λά

έρε ζρέζη κέ ηά δζα πξνεγνπκέλσο αλαθέξζεθαλ. Δίλαη ηό δήηεκα ηί

ήζαλ ν'η 'Αξππτεο, ηά απαίζηα απηά ηέξαηα ησλ αξραίσλ ειιεληθώλ

παξαδόζεσλ. Ήζαλ αθξηβώο όπσο ηά πεξηγξάθνπλ νί αξραίεο

ειιεληθέο παξαδόζεηο ή κήπσο πίζσ άπό ηήλ πεξηγξαθή απηή θξύβεηαη

θάπνην κπζηηθό, πνύ έρεη ζρέζη κέ ηίο γλώζεηο εθείλεο κέ ηηο όπνηεο

ζπλδένληαη ηά ηεξά όπια ησλ αξραίσλ Διιήλσλ; Απηά ηά ηέξαηα νί

"Αξππτεο47

ήζαλ θόξεο, θαηά ηήλ παξάδνζη ηνπ Θαύκαληνο θαί ηεο

Ζιέθηξαο θαί κία έμ απηώλ -απηήλ κόλνλ αλαθέξεη ό "Οκεξνο- ή

Ποδάργη είλαη ή κεηέξα ηώλ άινγσλ ηνύ Αρηιιέσο, ηνπ Ξάνθοσ θαί

Βαλίοσ άπό ηόλ Εέθπξν. Άλ βεβαίσο ζθεθζή θαλείο όηη ό Αρηιιεύο

ήηαλ εκίζενο, γηόο ηεο Νεξεΐδνο Θέηηδνο έμσπιηζκέλνο κέ όρη ζπλήζε

αζπίδα, ζά πξνβιεκαηίδεηαη γηά ηό ηί είδνπο ήζαλ ηά άινγα ηνπ

Αρηιιέσο. Αιιά θη άλ ιάβε ύπ' όςηλ θαί απηά πνύ αλαθέξεη ό

Σηεζίρνξνο, όηη δειαδή νί "Αξππτεο ήζαλ νί κεηέξεο ηώλ άινγσλ ηώλ

Γηνζθνύξσλ, ηνπ Φλεγίον θαί 'Αρπάγον θαί ζύλδεζε ηήλ αλαθνξά απηή

κέ ηό γεγνλόο όηη νί Γηόζθνπξνη (νί γηνη ηνύ Γηόο δειαδή ) ήζαλ

κεκπεκέλνη ζηά Καβείξηα κπζηήξηα θαί νηθείνη ζηνπο κεγάινπο ζενύο

ηεο Σακνζξάθεο, αθόκε θαί κέ ηό όηη απηνί έζσζαλ ηήλ «Αξγώ» ζέ

θάπνην ηξηθπκηώδε πινπλ ζά θαηάιεμε ζηό ζπκπέξαζκα, ή κάιινλ

ζηήλ ινγηθή εθδνρή όηη

47. Ό Ηζίοδος αναθέρει μόνον δύο, ηήν Αελλώ καί ηήν Ώκσπέηη, ζηίς όποιες αργόηερα

προζηίθεηαι καί ή ηρίηη, ή Κελαινώ. Επίζης αναθέρονηαι καί άλλα ονόμαηα 'Αρπσιών:

Νικοθόη, Άελλόποσς, Ώκσθόη, Ώκσπόδη κ.λπ.

1

ηά άθμβα ηςκ Γζμζημύνςκ, δεκ εά ήζακ αζθαθώξ ζάκ ηά άθμβα, ημοξ

ίππμοξ πμύ όθμζ ιαξ βκςνίγμοιε ηαί λένμοιε...

Σύιθςκα ιέ ιενζημύξ ανπαίμοξ Δθθδκζημύξ ενύθμοξ μί "Αν-ποσεξ

ηαημζημύζακ ζηόκ Αηθακηζηό Ωηεακό. Καη' άθθμοξ ζηδκ

Σαθιοδδζζό ηδξ Θνάηδξ (ημκηά ζηήκ ζδιενζκή Μήδεζα) όπμο ηαί

έααζάκζγακ ηόκ ηοθθό ιάκηζ Φζκέα ανπάγμκηαξ ηήκ ηνμθή ημο ηαί

αθήκμκηαξ ιζά θμαενή δοζμζιία ζηά οπμθείιιαηα.

Τό πνόαθδια ημο ηί ήζακ μί "Ανποσεξ εονίζηεηαζ πίζς άπό ηήκ

έλέθζλζ ηδξ ζζημνίαξ αοηήξ ιέ ηόκ Φζκέα. "Οηακ μί δύμ θηενςημί βζμί

ημύ Βμνέμο Εήηδξ ηαί Κάθασξ (ιή λεπκάιε όηζ μί ηάθμζ ημοξ ήζακ

ζηήκ Τήκμ) ηζξ ηαηεδίςλακ ηαί απήθθαλακ ηόκ Φζκέα άπό ηό ιανηύνζμ

ηςκ επζεέζεςκ ημοξ, ό Εεύξ απέηνερε ζηόκ Εήηδ ηαί ηόκ Κάθασ ηήκ

έλόκηςζί ημοξ... Καί έδώ εβείνεηαζ ηό ιέβα γιατί ... Αοηέξ, ηόηε έθοβακ

άπό ηήκ Θνάηδ, ηαί ηαη' άθθμ ενύθμ άκεγήηδζακ ηαηαθύβζμ ζηήκ

Σηοεία, ηαη' άθθεξ όιςξ παναδόζεζξ ηαηέθοβακ ζηήκ Πεθμπόκκδζμ,

ζηήκ πενζμπή ημο πμηαιμύ Τίβνδημξ, ό όπμζμξ ηαί ιεηςκμιάζεδηε ζέ

"Αρπσς... Υπάνπεζ ηαί ή εηδμπή ηήξ ηαηαθοβήξ ημοξ ζηίξ Σηνμθάδεξ

κήζμοξ, ηά κδζάηζα πμύ οπάνπμοκ κμηίςξ ηήξ Εαηύκεμο, ηαί ζηά

ακμζηηά ημύ Κοπανζζζζαημύ ηόθπμο, έκεϊ ακριβώς όποσ είναι ή Μονή

τον Αγίοσ Διονσσίοσ, πολιούτοσ τής Ζακύνθοσ. Τεθζηόξ πνμμνζζιόξ

ηήξ πενζπέηεζαξ ημοξ ήηακ έκα ααεύ ζπήθαζμ ημύ όνμοξ Αργίνον ηήξ

Κνήηδξ, όποσ κρύυθηκαν. Μήπςξ δέκ ήηακ ηοπαία ή ηαηαθοβή ημοξ

ζηήκ ιεβαθόκδζμ, πμύ ακέπηολε ηαηά ηήκ άπςηάηδ ανπαζόηδηα ζημοξ

πνμσζημνζημύξ πνόκμοξ, πένακ ημύ θεπηεπίθεπημο ηαί ημιρόηαημο

ιζκςζημύ πμθζηζζιμύ ηαί ηήκ επζζηήιδ ηαί ηήκ ηεπκμβκςζία ηαί ηςκ

όπμζςκ ηό βκςζηόηενμ επίηεοβια ήηακ ηό «νμιπόη» Τάθςξ; Μήπςξ

εά πνέπεζ κά ζο-ζπεηζζεή ή ηαηαθοβή ημοξ ζηήκ Κνήηδ ιέ ηό όηζ έηεσ

έγδζε ηαί έδναζε ό Γαίδαθμξ, ό ενοθζηόξ ηεπκίηδξ; Πάκηςξ ζηίξ

κεμεθθδκζηέξ παναδόζεζξ μί "Ανποσεξ επέγδζακ ιέ ηήκ ιμνθή ηςκ

πηενςηώκ ηενάηςκ ηώκ ανπαίςκ. Καηά ηζξ άνπασεξ ακαθμνέξ, έηημξ

άπό πηένοβεξ δζέεεηακ αοηζά ανημύδαξ, ζώια κέμο ή ηεθαθή

πανεέκμο ηαί ζώια πηδκμύ, πςνίξ όιςξ, ακενώπζκα πένζα. Σηίξ

κεώηενεξ παναδόζεζξ ημύ θαμύ ιαξ μί ανπαίεξ "Ανποσεξ,

ιεης-κμιαζιέκεξ ζέ ζηνίββθεξ, θάιζεξ, ηαί δζαθμνμηνόπςξ, ζέ άθθεξ

πενζπηώζεζξ είκαζ έηπάβθμο ηάθθμοξ, όπως τίς περιγράυει ό Ήσίο-

όος, άθθμηε όιςξ είκαζ ηνμιαηηζηά άζπδιεξ (ηαί πάθζ έπζαίςζζξ ηαί

ζοκέπζζζξ ηςκ ανπαίςκ εθθδκζηώκ παναδόζεςκ). Ή άθζλζξ ηςκ

πθαζιάηςκ αοηώκ ζδιεζώκεηαζ ιε «αμοή ζάκ άπό κηαμύθζα» ηαί όηακ

έιθακίγςκηαζ, ανπάγμοκ (ακειμζηνόαζθμζ) ηά πάκηα ιε ημοξ πμνμύξ

ημοξ. Κονζώηενμ ζημζπείμ ηδξ επζαζώζεςξ ημο ανπαζμεθθδκζημύ

ενύθμο ηώκ Ανποσώκ είκαζ όηζ ηαί ζηίξ κεμεθθδκζηέξ παναδόζεζξ ηά

πθάζιαηα αοηά έπμοκ πηένοβεξ αεημύ. Πμθθέξ θμνέξ ειθακίγμκηαζ

ηαηζζημπόδανεξ, ιέ έκα πόδζ βασδμονζκό ηαί ηό άθθμ αμσδζκό ή

παθηςιαηέκζμ, άθθά ζηδκ ιέκ πνώηδ πενίπηςζζ ιαξ εοιίγμοκ ηάπςξ

ηόκ Πάκα, ζηδκ δε δεύηενδ ιαξ παναπέιπμοκ ηαη' εοεείακ ζηδκ

Έιπμοζα.

Ό Μεκέθαμξ Τζζηθίδδξ ζηό αζαθίμ ημο «ΑΤΤΗΚΖ Ζ ΜΑΓΗΚΖ ΓΖ»

(εηδόζεζξ Α1debaran) ακαθένεηαζ ζέ ιζά «βοκαΐηα-πμοθί», πμύ

ειθακίγεηαζ ηαηά ηαζνμύξ ζηόκ Υιδηηό ηαί ζηά Μεζόβεζα... Καί όθεξ

μί πενζβναθέξ ηώκ όζςκ ηήκ είδακ ηαί ηδκ άκηίηνοζακ, ζοιθςκμύκ

ζπεδόκ ηαε' όθα ιέ ηίξ πενζβναθέξ ηώκ ανπαίςκ πνμβόκςκ ιαξ βζά ηίξ

θηενςηέξ ηαί απμηνμοζηζηέξ, ηίξ ηεναηώδεζξ "Ανποσεξ. "Αξ δώζμοιε

θμζπόκ ηόκ θόβμ ζηόκ Μεκέθαμ Τζζηθίδδ: «Υπάνπεζ ιζά θήιδ, πμύ

άθμνα ηό αμοκό (εκκμεί ηόκ Υιδηηό) ζηό ζύκμθμ ημο, ηζ όπζ ηάπμζα

ζοβηεηνζιέκδ ημπμεεζία ημο... Λέβεηαζ θμζπόκ, όηζ ηάπμζα πνςζκά, θίβμ

πνίκ λδιενώζεζ, πθακζέηαζ πάκς άπό όθμ ηό αμοκό έκαξ ήπμξ ζάκ

ζθύνζβια. Τήκ πθδνμθμνία αοηή ηήκ έιαεα άπό ηόκ ενεοκδηή Γενάζζ-

ιμ Πμδόηα ιενζηά πνόκζα πνίκ, πςνίξ κά βκςνίγεζ ηζ ό ίδζμξ ηάηζ

παναπάκς βζά ηήκ θύζδ ηαί ηήκ πνμέθεοζδ ημύ ήπμο αοημύ. Έπνεπε κά

πενάζμοκ ηάπμζα πνόκζα βζά κά ηήκ δζαζηαονώζς, ηαί κά ιάες ιζά

πζεακή ελήβδζδ πμύ, δέκ πςνάεζ αιθζαμθία, ΐ'σκαζ πμθύ εκηοπςζζαηή

ηαί όπζ εύημθμ κά πζζηέρεζ ηακείξ: Σύιθςκα θμζπόκ ιέ ηόκ βκςζηό

ζπδθαζμθόβμ ηαί πμθοβνάθμ Ηςάκκδ Ηςάκκμο, ηό ζθύνζβια μθείθεηαζ

ζέ έκα πθάζια πμύ μί Μεζμβεΐηεξ μκμιάγμοκ «Γσναίκα-Πονλί»\...

Σύιθςκα ιέ ηόκ I. Ηςάκκμο ή Γοκασηα-Πμοθί εεςνείηαζ ηαηόξ μζςκόξ

ηώκ Μεζμβείςκ. Σηόκ Γεύηενμ παβηόζιζμ Πόθειμ ηαηέαδηε ζηά

αιπέθζα ζηό Κμνςπί. Οί ΜεζμβεΓηεξ πμύ ηνοβμύζακ ηήκ πενζβνάθμοκ

ζάκ έκα αθμζονό, επενζηό πθάζια, ιέ θακηαπηενά θηενά. Καί ΰθθδ

πδβή ηήκ εέθεζ πνμάββεθμ επζηεζιέκςκ ηαηαζηνμθώκ. Έηζζ, μύιθςκα

ιέ ηόκ παηένα ηδξ γςβνάθμο ηαί θαμβνάθμο Αββεθζ-

κής Τσεβά ή Γυναΐκα-Πουλί εμφανίσθηκε λίγο πρίν την Μικρα­σιατική καταστροφή στά 1922, στά Σπάτα, σέ ένα κτήμα πού είχαν δύο γυναίκες κοντά στήν εκκλησία τού Αγίου Γεωργίου. Οί γυναίκες περιέγραψαν ότι φοβήθηκαν πολύ όταν τήν είδαν, ειδικά όταν γύρισε τό πρόσωπο της πρός αυτές καί διαπίστω­σαν ότι ήταν κατάμαυρη. Έπειτα, άνοιξε τά φτερά της καί πέταξε πρός τό Κορωπί. Έκεΐ τήν είδαν νά περνά πάνω άπό τόν "Αγιο Γεώργιο του Κορωπίου καί νά κατευθύνεται πρός τόν "Αγιο Δημήτριο, όπου καί χάθηκε. Ή εμφάνιση της τότε θεωρήθηκε σημάδι γιά τήν καταστροφή της Μικράς Ασίας. Πάντως, ό,τι κι άν είναι αυτό τό πλάσμα, άπό όποιον κόσμο κι άν προέρχεται, συνεχίζει άπ' ό,τι φαίνεται νά «κατοικεί» στά εδάφη τού Υμητ­τού καί νά φτερουγίζει στους ουρανούς του, δεδομένου ότι έχουμε καί μιά σύγχρονη αναφορά γιά τήν ύπαρξη του καί τήν δράση του: Ήταν πρίν μερικά χρόνια όταν ένας γνωστός τού Ιωάννη Ιωάννου τού μίλησε γιά τήν συνάντηση πού είχε μέ τό παράδο­ξο αυτό πλάσμα. Συγκεκριμένα είχε ανέβει στόν Υμηττό γιά κυνήγι, ή επειδή διατηρούσε έκεΐ στάνες μέ ζώα (ό κ. Ιωάννου δέν θυμάται ακριβώς αυτό τό σημείο, άλλά δέν έχει σημασία), όταν συνάντησε τήν Γυναΐκα-Πουλί, ή όποια -όπως είπε- τού επιτέθηκε...». Καί έμεΐς αναρωτιόμαστε καί πάλι: Μιά σύγχρονη "Αρπυϊα,... όλόφτυστη απόγονος τών αρχαίων; Τίποτα δέν απο­κλείεται...

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Ι'

Το μυστήριο των Στυμφαλίδων ορνίθων

Τι ήσαν οί περιβόητες Στυμφαλίδες όρνιθες τίς όποιες έξε-όίωξε άπό την Στυμφαλία ή έξώντωσε ό θρυλικός ήρωας Ηρα­κλής; 01 θρύλοι καί οί παραδόσεις γι' αυτές διαφέρουν μεταξύ τους, άλλά ή επικρατέστερη είναι εκείνη πού παρουσιάζει τίς Στυμφαλίδες φοβερά αρπακτικά πτηνά μέ μεταλλικά ράμφη, φτερά καί νύχια... Ό Απολλόδωρος, όμως, αναφέρει ότι αυτές ήσαν άκακα κακοφάγα πτηνά, τά όποια όμως επειδή ήσαν πολλά, έτρέφοντο μέ δημητριακά καί κατέστρεφαν τίς σοδειές.

Σέ άντίθεσι πρός τόν Απολλόδωρο ό θρύλος των Αργοναυ­τών τίς παρουσιάζει νά είναι φοβερά αρπακτικά πτηνά μέ μο­λύβδινα ράμφη, φτερά καί νύχια. Μάλιστα τά φτερά αυτά τά έξετόξευαν ώς βέλη κατά των θυμάτων τους μέ θαυμαστή ακρί­βεια καί επιδεξιότητα. "Οπως προσωπικώς πιστεύω, ευρισκόμε­θα μπροστά άπό μία ακόμη περίπτωσι ιπταμένων μεταλλικών κατασκευών, ρομπότ μέ μορφή αρπακτικών πτηνών, πού έχρη-σιμοποιήθησαν -άγνωστο άπό ποιους- εναντίον τών κατοίκων της Αρκαδίας, Κορινθίας, Αργολίδος καί γενικώτερα της Πελο­ποννήσου. Είναι επίσης περίεργος καί ό τρόπος μέ τόν όποιον ό Ηρακλής εξανάγκασε τίς Στυμφαλίδες όρνιθες, νά βγουν άπό τίς πυκνές καλαμιές τών όχθων τής Στυμφαλίας λίμνης, όπου κρύβονταν. Έχρησιμοποίησε κτυπώντας κρόταλα άπό χάλυβα μεταξύ τους, τά όποια ετοίμασε μόνος του (Ελλανίκου απόσπα­σμα 61, Διόδωρου IV, 13, 2) ή τού τά έδωσε ή προστάτιδα του θεά Αθηνά. Αυτά τά χαλύβδινα κρόταλα ήταν έργο του Ηφαί­στου (Φερεκύδου απόσπασμα 32). Ή λεπτομέρεια αυτή προδίδει ότι αυτά είχαν κάποια μοναδικότητα, ιδιαιτερότητα, μέ άλλα

1

θόβζα δεκ ήζακ άπθα ηνόηαθα, ένβμ απθώκ ακενώπωκ... Καί ό ιεκ

Πείζακδνμξ πανμοζζάγεζ ηόκ Ηναηθή ιε ηόκ εόνοαμ ηώκ ηνμηάθωκ

ημο κά θμαίγδ ηίξ ηοιθαθίδεξ όνκζεεξ ηαί κά ηίξ άκαβηάγδ κά

θύβμοκ πνόξ ηίξ κήζμοξ ημϋ "Ανεωξ. Καηά ηόκ Απμθθόδωνμ όιωξ ηίξ

θμκεύεζ έκώ έαβαζκακ άπό ηίξ ηαθαιζέξ ηήξ θίικδξ, ιε ηά αέθδ ημο.

Ό Αεακάζζμξ ηαβεζνίηδξ ζηόκ Δ' ηόιμ ηήξ «ΧΓΤΓΙΑ» (ζεθ.

165-166, έηδμζζξ «ΕΛΕΤΘΕΡΗ ΚΕΦΙ») πανμοζζάγεζ ώξ έλδξ ηόκ

ενϋθμ ηήξ έλμκηώζεωξ άπό ηόκ Ηναηθή ηώκ ηοι-θαθίδωκ μνκίεωκ:

«Οί ιέκ ηοιθαθίδεξ όνκζεεξ ήζακ ιεβάθα όνκζα, όπωξ μί Γενακμί,

ηαί είπακ ζζδενέκζα θηενά, κύπζα ηαί νάιθδ· έννζπκακ ηαί ηά θηενά

ζάκ αέθδ, ηαί έθόκεοακ ημύξ ακενώπμοξ. Έθώθζαγακ ζηδκ θίικδ

ηοιθαθίδα ηήξ Ανηαδίαξ, άπό ηήκ μπμία ηαί πήνακ ηό όκμια ημοξ.

Καη' άθθμοξ ήζακ ηόνεξ ημϋ ηοιθάθμο ηαί άπό εηείκμκ

ώκμιάζεδηακ. Καη' άθθμοξ δέ, επεζδή έθμαμύκημ ημύξ θύημοξ,

ηαηέθοβακ ζηήκ θίικδ, όπμο οπήνπε ποηκό δάζμξ άπό ηαθαιζέξ ηαί

άθθα θοηά, ηαί άπό έηεϊ ελενπόιεκεξ, άνπαγακ ακενώπμοξ ηαί γώα.

"Οηακ θμζπόκ ήθεε έηεΐ ό Ηναηθήξ ζύιθωκα ιέ ηήκ δζαηαβή ημύ

Εύνο-ζεέωξ (βζά κά ηίξ ελόκηωζδ) απμνμύζε ιέ ηό ηί έπνεπε κά ηάκδ,

άθμύ δέκ ιπμνμύζε κά ιπή ζηήκ θίικδ. "Οιωξ, άθμΰ ήθεε ή Αεδκά,

ημύ έδωζε ηνόηαθα, πμύ ηά είπε ηαηαζηεοάζεζ ό "Ηθαζζημξ· ηαηόπζκ

άθμύ ακέαδηε ζέ ηάπμζμκ θόθμ, έηνμοε ηά ηνόηαθα όπωξ ηόκ

ζοιαμύθεοζε ή Αεδκά. Καί έηζζ ιέκ εηείκεξ ηαναζζόιεκεξ άπό ηόκ

ηνόημ, έθεοβακ πεηώκηαξ· ό δέ Ηναηθήξ ημλεύμκηαξ ηίξ έθόκεοε.

Ξέθοβακ όιωξ ηάπμζεξ ηαί άθμύ ήθεακ ζηήκ Άνδηζάδα κήζμ,

έαθαπηακ ηαί έηεΐ ημύξ ηαημίημοξ· βζ' αοηό ακηζιεηώπζζακ ηαί μί

Άνβμκαΰηαζ έηεΐ ιεβάθδ δοζημθία, ιέ απμηέθεζια κά πθδβωεή ό

Όϊθεύξ επεζδή έννζπκακ ώξ αέθδ ηά θηενά ημο εκακηίμκ ημοξ. Άθμύ δέ

ημύξ ζοιαμύθεοζε ό Φζκεύξ, ηηοπμύζακ ηίξ αζπίδεξ ηαί έηζζ ηίξ

έδζωλακ ηαί άπό έηεΐ...» (.. έπεζ βίκεζ ιεηαβθώηηζζζξ ημύ ηεζιέκμο

ημύ Αεακαζίμο ηαβεζνί-ηδ, πμύ είκαζ βναιιέκμ ζέ ανπαΐγμοζα

βθώζζα).

2

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΙΑ'

Τά πσρπολικά, μία έυεύρεσις των αρταίων Ελλήνων

"Οθμζ βκωνίγμοκ ηά θαιπνά ηαημνεώιαηα ημο Κακάνδ, ημο

Μζαμύθδ ηαί ηωκ άθθωκ δνώωκ ημϋ Αβώκμξ ημο '21, μί όπμζμζ ιέ ηά

πονπμθζηά ημοξ επέθενακ αανύηαηεξ ηαηαζηνμθέξ ηαί απώθεζεξ ζηόκ

ημονηζηό αηόθμ. "Οιωξ πμθύ θίβμζ βκωνίγμοκ όηζ ηά πονπμθζηά πμύ

έπάνζζακ ζημοξ "Εθθδκεξ ηίξ θαιπνέξ αοηέξ κίηεξ ήηακ ιία έθεύνεζζξ

ηώκ ανπαίωκ πνμβόκωκ ημοξ.

Σά πνώηα πονπμθζηά πμύ πνδζζιμπμζήεδηακ ζηήκ εάθαζζα ηαηά

ημύξ ζζημνζημύξ πνόκμοξ —έπμοιε ηαί όπθα πμύ πνμλεκμύζακ

ειπνδζιό ζηήκ λδνά- ηαηαζηεοάζεδηακ άπό ημύξ οναημ-μίμοξ ηαηά

ηήκ πενίμδμ ημο Πεθμπμκκδζζαημύ πμθέιμο ηαί εί-δζηώηενα ηαηά ηήκ

εηζηναηεία ηώκ Αεδκαίωκ ζηήκ ζηεθία (413 π.Υ.). Ό Θμοηοδίδδξ

ακαθένεζ όηζ όηακ ηά αεδκαϊηά πθμία αβηονμαόθδζακ ιπνμζηά άπό ηό

θζιάκζ ηώκ οναημοζώκ, μί οναηόζζμζ ηαί μί ζύιιαπμζ ημοξ

ζηέθεδηακ κά πονπμθήζμοκ ηόκ ζηόθμ ηώκ Αεδκαίωκ. Έβέιζζακ έκα

παθαζό ειπμνζηό πθμίμ ιέ ηθδιαηόαενβεξ ηαί δαδζά, ηαί άθμύ ημϋ

έααθακ θωηζά, ηό άθδζακ ζηήκ δζάεεζζ ημϋ άκειμο, ό όπμζμξ ηό

πανέζονε πνόξ ηόκ αεδκαϊηό ζηόθμ. Οί Αεδκαίμζ, μί όπμζμζ βζά πνώηδ

θμνά έαθεπακ έκα όπθμ ημϋ είδμοξ αύημϋ, ηαηαηνμιμηναηήεδηακ.

Ό άκειμξ είπε δοκαιώζεζ ηήκ θωηζά ηαί ό ζηόθμξ ηώκ Αεδκαίωκ,

ημϋ μπμίμο ηά πθμία ήζακ ζοβηεκηνωιέκα όθα ιαγί ζέ έκα ιένμξ,

έηζκδύκεοε κά βίκδ πανακάθωια ημϋ πονόξ ηαί θοζζηά ζηάηηδ, δζόηζ

ηό θθεβόιεκμ πθμίμ ηώκ οναημζίωκ έπθδζία-γε ιέ ιεβάθδ ηαπύηδηα

ηαί ηίπμηε δέκ εά ηαηώνεωκε κά ηό ζηαιαηήζδ. Οί Αεδκαίμζ δέκ είπακ

ηόκ πνόκμ κά απμιαηνοκεμύκ ηαί κά ακαπηύλμοκ ζέ αζθαθείξ εέζεζξ

ηόκ ζηόθμ ημοξ.

Ηίχαν όμως μία σωτήρια έμπνευσι. "Ενα πλοίο τους έσπευσε ιιρός συνάντησι τού φλεγομένου πλοίου των Συρακοσίων μέ με­γάλη ταχύτητα καί τό συνέτριψε. Οί άνδρες του αθηναϊκού πλοίου ίρρίφθησαν εγκαίρως στήν θάλασσα. Μέ την θαρραλέα αυτή καί αστραπιαία ενέργεια έσώθη ό αθηναϊκός στόλος.

Μετά άπό ένα αιώνα περίπου τό 332 π.Χ. όταν ό στρατηλά­της "Ελλην βασιλεύς Μέγας Αλέξανδρος έπολιόρκησε την Τύρο, οί κάτοικοι της είχαν μία έμπνευσι παρόμοια μέ εκείνη των Συρακοσίων. Ένώ όλες οί πόλεις της Φοινίκης είχαν παραδοθή στόν μακεδόνικο στρατό, οί Τύριοι ήσαν οί μόνοι πού αντιστά­θηκαν. Ή πόλις τους κτισμένη σέ μία νησίδα, πού απείχε 800 μέτρα άπό τήν φοινικική ακτή, καθώς καί τά υψηλά καί ανθε­κτικά τείχη, παρείχαν στους κατοίκους ασφάλεια -καθώς καί ό ισχυρός στόλος πού είχαν. Ό Αλέξανδρος όμως δέν μένει αδρα­νής καί αποφασίζει νά πρόσχωση τόν πορθμό καί νά μεταβάλη τήν Τύρο άπό νησιωτική σέ ηπειρωτική πόλι. Οί Μακεδόνες μέ ίιλικό άπό τίς κατεδαφιζόμενες οικοδομές της παλαιάς Τύρου48

άρχισαν νά γεμίζουν τόν πορθμό καί όταν ό βραχίονας, πού οχηματίσθηκε, έπλησίασε αρκετά τήν ώχυρωμένη νησιωτική πόλι, κατόπιν εντολής τού 'Έλληνος βασιλέως ανυψώθηκαν στό άκρο αυτό δύο τεράστιοι ξύλινοι πύργοι πάνω στους όποιους στήθη­καν μηχανήματα πού έρριχναν βέλη καί πέτρες μέσα στήν πόλι. () κίνδυνος γιά τήν Τύρο ήταν μεγάλος. Οί Τύριοι λοιπόν έγέμι-οαν ένα πλοίο μέ εύφλεκτες ύλες, φρύγανα, δάδες, πίσσα, θείο (θειάφι) κ.ά. 'Εκτός άπ' αυτές, είχαν τοποθετήσει στήν πλώρη, οτήν πρύμνη καί στά πλευρά τού πλοίου διάφορα κατάρτια πού ήσαν συνδεδεμένα μεταξύ τους μέ ένα σχοινί, άπό τό όποιο κρέμονταν λέβητες μέ εύφλεκτες υγρές ύλες. "Οταν άρχισε νά (|Η)σά άνεμος ευνοϊκός, έβαλαν φωτιά στό πλοίο τό όποιο έρρυ-μούλκησαν μέχρι τούς ξύλινους πύργους των Μακεδόνων. Τό φλεγόμενο πλοίο συνετρίβη πάνω στόν ένα πύργο καί αυτός άρχισε νά καίγεται. Μετά άπό λίγο, ή φωτιά μετεδόθη καί στόν άλλο πύργο ένώ τήν ίδια ώρα, θαρραλέοι πυρποληταί μέ ταχυ­κίνητα πλωτά μέσα, εκμεταλλεύονταν τήν σύγχυσι καί συμπλή­ρωναν τήν καταστροφή. Μέ αυτόν λοιπόν τόν τρόπο οί Τύριοι

48. Αυτή βριοκόταν οτήν ξηρά καί οί Τύριοι τήν είχαν εγκαταλείψει.

180

1

ηαηώνεςζακ ιόκμκ κά ηαεοζηενήζμοκ ηόκ Αθέλακδνμ, ό όπμζμξ δεκ

έπημήεδ άπό ηό αηύπδια αοηό ηαί επέηοπε πάνζξ ζηδκ βεκκαζόηδηα ηαί

ηδκ επζιμκή ημο κά ηαηαθάαδ ανβόηενα ηήκ Σύνμ ηαί κά ηζιςνήζδ

ζηθδνά ημοξ ηαημίημοξ ηδξ.

Χνήζζξ πονπμθζηώκ -αοηήκ ηήκ θμνά άπό "Δθθδκεξ- έβζκε επίζδξ

ηαηά ηήκ πμθζμνηία ηδξ Ρόδμο ηόκ Ιμύθζμ ημύ 305 π.Χ. άπό ηόκ

Γημήτριο τόν Πολιορκητή, πονπμθζηά δέ έπνδζζιμπμίδ-ζακ ηόζμκ μί

δοκάιεζξ ημύ Γδιδηνίμο ημο Πμθζμνηδημύ, όζμκ ηαί μί δοκάιεζξ ηςκ

πμθζμνηδεέκηςκ Ρμδίςκ. Οί Ρόδζμζ ηαηάπθδηημζ άπό ηζξ ηεθεζόηαηεξ

πμθειζηέξ ιδπακέξ πμύ έπνδζζιμ-πμζμϋζε εκακηίμκ ημοξ ό βζόξ ημύ

Ακηζβόκμο, επεπείνδζακ κά ηαύζμοκ ηόκ ζηόθμ ημο. Άπό ηόηε, θμζπόκ,

εβηαζκζάγμκηαζ ζηήκ βεκζηή ζζημνία ηςκ πμθέιςκ ηά θεβόιεκα

«τμήματα θσσίας». Σνεζξ ιεβάθεξ θέιαμζ ηςκ Ρμδίςκ, «λέμβοι

αστοκτονίας» -όπςξ ηίξ έπαναηηήνζζακ μί ιεηαβεκέζηενμζ-

επεπείνδζακ ηήκ άκηεπί-εεζζ, βειάηεξ εύθθεηηεξ ύθεξ ηαί δάδεξ.

"Οηακ έπθδζίαζακ ηά πθμία ιέ ηίξ ιδπακέξ ημύ Γδιδηνίμο ημύ

Πμθζμνηδημύ, έααθακ θςηζά μί Ρόδζμζ ζηζξ θέιαμοξ, άθθά δέκ

ηαηώνεςζακ κά πνμζεββίζμοκ ηίξ ιδπακέξ ημύ βζμύ ημύ Ακηζβόκμο,

εζξ ηνόπμκ ώζηε κά ιεηαδμεμύκ ζέ αοηέξ μί θθόβεξ, δζόηζ θμαήεδηακ

ιήπςξ ηαμύκ μί ίδζμζ, επεζδή ή θςηζά έδοκάιςζε ηάπζζηα ηαί έηζζ

έπεζακ ζηήκ εάθαζζα, ιέ απμηέθεζια πμθθμί άπ' αοημύξ κά ανμοκ

ηόκ εάκαημ άπό ηά αέθδ ηςκ ημλμηώκ ημύ Γδιδηνίμο.

Σήκ επμιέκδ ό βζόξ ημύ Ακηζβόκμο επεπείνδζε έπίεεζζ ηαηά ηδξ

πόθεςξ ηδξ Ρόδμο άπό λδνάξ ηαί άπό εαθάζζδξ. Ή δζπθή εηείκδ ιάπδ

δζήνηεζε έπί μηηώ ζοκεπείξ διένεξ, δέκ είπε όιςξ ηακέκα εεηζηό

απμηέθεζια βζά ηόκ Γδιήηνζμ ηόκ Πμθζμνηδηή. Έπηά ήιενεξ ιεηά ηήκ

θήλζ ηδξ μηηαδιένμο αοηήξ άκαιεηνή-ζεςξ, ό Γδιήηνζμξ επεπείνδζε

δεύηενδ έλόνιδζζ ηαηά ηδξ Ρόδμο. Δίζέπθεοζε ζηόκ ιεβάθμ θζιέκα

ηήξ πόθεςξ ηαί έπνμπώνδ-ζε εκηόξ απμζηάζεςξ αμθήξ αέθμοξ, όπμο

έζηδζε ηνεζξ ηενάζηζεξ πμθζμνηδηζηέξ πθςηέξ ιδπακέξ, ή ηάεε ιζά

ηώκ μπμίςκ ήηακ ημπμεεηδιέκδ πάκς ζέ γεοβιέκα ζηάθδ, ηά όπμζα

ιπμνμύζακ κά ηζκδεμύκ ηαηαθθήθςξ, ακαθόβςξ ηώκ ακαβηώκ ηήξ

ιάπδξ. Σαοημπνόκςξ ό Γδιήηνζμξ έζηεζθε ηά πονπμθζηά ημο κά

εζζπςνήζμοκ ζηά εκδόηενα, κά θεάζμοκ ιέπνζ ηόκ ιζηνό θζιέκα πμύ

ήηακ ό καύζηαειμξ ηώκ Ρμδζαηώκ πθμίςκ ηαί κά έπζπεζνή-

2

ζμοκ ηόκ ειπνδζιό ημο Ρμδζαημύ ζηόθμο. Οί πονπμθδηαί

έηαθύπημκημ ιέ πθςηέξ «πεθώκεξ», επίζδξ δε ηαί άπό ηά θμαενά

αθήιαηα ηςκ ιδπακώκ. Έκώ θμζπόκ πνμπςνμύζακ ηά πονθόνα, μί

πεηνμαόθμζ ιδπακέξ ημΰ Γδιδηνίμο έζεζακ ηά ηείπδ ηδξ πόθεςξ. Οί

Ρόδζμζ όιςξ δέκ έπαζακ ηήκ ροπναζιία ημοξ, ή δέ πνώηδ ημοξ

θνμκηίδα, επζηεκηνώεδηε ζηό κά ζαήζμοκ ηά πονθόνα ηώκ

επζηζεειέκςκ ηαί κά απνδζηεύζμοκ ηό ηαηαζηνεπηζηό όπθμ ηώκ

πμθζμνηδηώκ. Δπέηοπακ πνάβιαηζ ηόκ ζημπό ημοξ πάνζξ ζηόκ

αλζμεαύιαζημ δνςζζιό ημοξ.

"Αθθδ πενίπηςζζ πνήζεςξ πονπμθζηώκ ζοκακηάιε ηαηά ηόκ Δ' ι.Χ.

αζώκα έπί ηδξ ααζζθείαξ ημΰ Λέοντος τον Α' τον Θρα-κός. Οί αάναανμζ

Βάκδαθμζ ή Βακδήθμζ, θαόξ βενιακζηήξ ηαηαβςβήξ, πμύ είπακ ζδνύζεζ

θδζηνζηό ηνάημξ ζηά εδάθδ ηδξ εθθδκζηήξ Β.Γ. Αθνζηήξ ιέ ηέκηνμ ηήκ

Κανπδδόκα είπακ άπμαή ό θόαμξ ηαί ό ηνόιμξ ηώκ ηαημίηςκ ηήξ

Ιηαθίαξ ηαί ζηεθίαξ άθθά ηαί ηώκ Ιμκίςκ κήζςκ ηαί ηήξ

Πεθμπμκκήζμο. Σά εζδεπεή ηαί απαίζζα εβηθήιαηα ημοξ ώδήβδζακ ηόκ

"Δθθδκα αοημηνάημνα ζηήκ θήρζ απμθάζεςξ βζά ηήκ μθμζπενή

έλόκηςζί ημοξ. Ώνβακώεδηε ζζπονόηαημξ ζηναηόξ ηαί ζηόθμξ (100.000

άκδνεξ πμύ επζαζαάζεδηακ ζέ 1.113 πθμία) ό όπμζμξ πςνίζεδηε ζέ δύμ

ιένδ. Σό ηύνζμ ιένμξ ημύ ζηόθμο οπό ηήκ δζμίηδζζ ημΰ παηνζηίμο

Βαζζθίζημο ιεηέθενε ηαη' εοεείακ ηόκ εθθδκζηό ζηναηό ζηήκ Αθνζηή.

Φεάκμκηαξ ζηήκ Έρμαια "Ακρα, ηήκ πενζόκδζμ πμύ ηθείκεζ ηόκ ηόθπμ

ηήξ Κανπδδόκμξ άπό ηά ακαημθζηά, ό Βαζζ-θίζημξ αβηονμαόθδζε ηόκ

ζηόθμ ημο ηαί πενίιεκε ηήκ οπμηαβή ημΰ Βακδήθμο ααζζθέςξ,

απεοεύκμκηαξ ημο ηεθεζίβναθμ ιέ δζμνία πέκηε διενώκ βζά κά

παναδμεή, απακηώκηαξ ζηήκ ακαηςπή πμύ ημΰ είπε γδηήζεζ ό Γζγένζπμξ,

ηνμιμηναηδιέκμξ άπό ηό ιέβεεμξ ηήξ εθθδκζηήξ δοκάιεςξ.

Ό Γζγένζπμξ όιςξ δέκ είπε ηαιιία δζάεεζζ κά παναδμεή. Έβέιζζε

ιέ πίζζα ηαί δάδεξ ιενζηά πθμία ηώκ Δθθήκςκ ηά όπμζα είπε

αζπιαθςηίζεζ ηαί μί άκδνεξ ημο ηά ώδήβδζακ πνόξ ηό ιένμξ ημύ

εθθδκζημύ ζηόθμο. Δπςθεθμύιεκμξ άπό «τήν κα-κότητα ή τήν

προδοσία τον στρατηγού Βασιλίσκοσ» ηαηέζηνερε εκα ιεβάθμ ιένμξ

ημύ εθθδκζημύ ζηόθμο. Μέζα ζηήκ βεκζηή μύβποζζ πμύ επεηνάηδζε, ό

αάναανμξ ααζζθεύξ ηαηώνεςζε κά αζπιαθώηζζδ πμθθά άθθα πθμία

πμύ πνμζπαεμύζακ κά δζαθύ-

1

βμοκ. Ή ζεεκανή όιςξ άιοκα πμύ πνμέααθε ό Ιωάλλεο, οπανπδβόξ

ημύ ζηόθμο, ηαηέζηδζε δοκαηή ηήκ δζάζςζζ ζδιακηζημύ ιένμοξ ημο

ζηόθμο ζηήκ βεζημκζηή εθθδκζηή ιεβαθόκδζμ Σζηεθία, όπμο ή

ακςηάηδ δζμίηδζζξ ηςκ εθθδκζηώκ δοκάιεςκ ακεηέεδ ζηόκ ηόιδηα

Μανηεθθΐκμ, έκώ ό ακάλζμξ παηνίηζμξ Βαζζθί-ζημξ ακεγήηδζε άζοθμ

ζηόκ ζενό καό ηδξ ημΰ Θεμί Σμθίαξ ζηήκ Βαζζθεύμοζα, βζά κά

άπμθύβδ ηήκ αοημηναημνζηή όνβή.

Μπμνμύιε επίζδξ κά παναηηδνίζςιε πονπμθζηά ηά «πονθόνα

πθμία» ηςκ ιεζαζςκζηώκ Δθθήκςκ, ηά δνμιώκζα, ηά όπμζα

έλαηόκηζγακ ηαηά ηώκ επενζηώκ πθμίςκ ηό «ύβνό πύν» βζά ηό όπμζμ

όιςξ εά βίκδ θόβμξ ζέ επόιεκμ ηεθάθαζμ.

2

ΚΔΦΑΛΑΙΟΝ ΙΒ'

Ή ελληνική προέλεσσις της ατομικής ενεργείας

Ή αημιζηή εκένβεζα έπεζ εθθδκζηή πνμέθεοζζ ηαί μθείθεηαζ ζηό

πκεύια ημο ανπαίμο εθθδκζημύ πμθζηζζιμύ. Δίκαζ δδιζμύνβδια ηδξ

αημιζηήξ εεςνίαξ ηήκ μπμία ακέπηολακ ό Λεύθηππνο, ό Δεκόθξηηνο ηαί

ηαηόπζκ ό Επίθνπξνο.

Οί απόρεζξ αοηέξ ηςκ ιεβάθςκ αοηώκ θζθμζόθςκ, δέκ δζα-

ηοπώεδηακ ιόκμκ ιέ ηήκ ιμνθή ηώκ οπμεέζεςκ, ώξ εεςνία, δζόηζ

αοημί δέκ πενζςνίζεδηακ ζηήκ εεςνδηζηή άκάπηολζ ηώκ απόρεςκ ημοξ

άιιά θαί ηίο επηβεβαίωζαλ θαί εθήξκνζαλ κέ πεηξάκαηα...

Έπζκμδηήξ ηδξ αημιζηήξ εεςνίαξ, ζύιθςκα ιέ ηίξ πθδνμθμνίεξ

πμύ έπμοκ πενζζςεή, είκαζ ό Λεύηζππμξ49

ό όπμζμξ έγδζε πενί ηό 500

π.Χ. Πμθθμί πζζηεύμοκ όηζ βεκκήεδηε ζηά "Ααδδνα, άθθμζ ζηήκ Δθέα,

άθθμζ δέ ζηήκ Μίθδημ ή ζηήκ Μήθμ. Γζδάζηαθμζ ημο ικδιμκεύμκηαζ ό

Παξκελίδεο ηαί ό Ζήλωλ, ιαεδηήξ ημο δέ ό Γδιόηνζημξ. Ό Λεύηζππμξ

μθείθεζ ηήκ δόλα ημο ζηήκ πενί αηόιςκ εεςνία ημο. Ό Γάθθμξ

Κνλξλόη βνάθεζ όηζ «νπδεκία ηδέα έμ όζωλ καο άθήθελ ή άξραηόηεο,

έζρε κεγαιπηέξαλ θαί παξνκνίαλ έπηηπρίαλ», όζδ ή αημιζηή. Ό

Γθόξκπεηδ ζηό ένβμ ημο «Οί Έιιελεο αηνραζηαί» επζζδιαίκεζ όηζ ή

λεώηεξε αηνκηθή ζεωξία θαηάγεηαη απ επζείαο από ηήλ ζεωξία ηνπ

Λεπθίπ-

49. Ό Λεύηζππμξ έβναρε δύμ ένβα, ηόκ «Μέγαλ Δηάθννκνλ» ηαί έκα

ζύββναιια ιέ ηόκ ηίηθμ «Πεξί λνλ». 'Από ηό πνώημ ζύββναιια δζεζώεδζακ

ηάπμζμζ όνμζ, έκώ άπό ηό δεύηενμ ή πνόηαζζξ, ηήκ μπμία μί κεώηενμζ θζθόζμθμζ

έπαναηηήνζζακ άξρή ηεο αίηηόηεηνο (ηακέκα πνάβια δέκ ζοιααίκεζ πςνίξ αζηία,

άθθά όθα άπό ώνζζιέκδ αζηία ηαί ύπό ηήκ πίεζζ ηδξ ακάβηδξ).

1

πνπ θαί ηνλ Δεκνθξίηνπ. "Εκαξ Δμιζκζηακυξ ιμκαπυξ, υ Ίδνξ-ληάλν

Μπξνϋλν (1548-1600) ιεθεηχκηαξ ηυκ Ανζζημηέθδ έιεζκε έηεαιαμξ

άπυ ηήκ πενζβναθή ηδξ αημιζηήξ θζθμζμθίαξ ηαί έβζκε θακαηζηυξ

μπαδυξ ηδξ. Επεζδή έθμαήεδ ηήκ έλυκηςζί ημο άπυ ηήκ δζααυδημ Ιεξά

Έμέηαζη υ Μπνμτκμ ηαηέθοβε ζηήκ Αββθία, υπμο δζέδςζε ηίξ απυρεζξ

ημο ηαί ζοκεηέθεζε ζηήκ πνυμδμ ηςκ εεςνδηζηχκ ηαί έθδνιμζιέκςκ

επζζηδιχκ. Ύικδηήξ ηαί εαοιαζηήξ ηχκ Εθθήκςκ αημιζηχκ

θζθμζυθςκ είκαζ ηαί υ Εκκαλνπήι Κάλη (1724-1804) ημοξ μπμίμοξ

ελαίνεζ ζηήκ «Λνγηθή» ηνλ.

Ό Γθαζνέληη, επίζδξ, ηαηά ηυκ 16μ αζχκα, λεηζκά ηήκ ιεθέηδ ημο

άπυ ηήκ αημιζηή εεςνία.

ηήκ άκαηάθορζ ηδξ αημιζηήξ εεςνίαξ έθεαζε υ Λεφηζππμξ,

θαιαάκμκηαξ αθμνιή άπυ ηίξ δζδαζηαθίεξ ημτ Ζήκςκμξ. Γζά κά

ακηίηνμοζδ υ Έθεάηδξ ζμθυξ ημοξ Ποεαβμνείμοξ είπε πνδζζιμπμζήζεζ

ηυ επζπείνδια ηήο δηρνηνκίαο δζδάζημκηαξ υηζ ιπμνμφιε κά

τπμδζαζνέζςιε έπ' άπεζνμκ ηά ιεβέεδ ηαί ηά ζχιαηα. Ό Λεφηζππμξ

δζαθςκχκηαξ ιέ ηυκ Ζήκςκα δέκ παναδέπεηαζ υηζ είκαζ δοκαηή ή έπ'

άπεζνμκ δζπμημιία, άθθά θνμκεί υηζ ηεθζηχξ εά θεάζςιε ζέ ηάηζ ηυ

υπμζμ δέκ επζδέπεηαζ δζαζνέζεςξ. Συ απείνςξ εθάπζζημ αοηυ ζοζηαηζηυ

ηήξ πναβιαηζηυηδημξ ιπνμζηά άπυ ηυ υπμζμ ζηαιαηά ή δζαζνεηζηή

ημιή, ηυ χκυιαζε υ Λεφηζππμξ άηνκν. φιθςκα ιέ ηυκ ναδζμθυβμ

Αζαλάζην Αακ-παδαξίδε, έηδμηδ (πνμπμθειζηχξ) ημφ πενζμδζημφ

«Δεθηίμκ ηαν-ηζκμθμβίαξ» πενζεβνάθδζακ ηαί δζεζχεδζακ ιέπνζ ηίξ

διένεξ ιαξ ηαί ηνία πεζνάιαηα ημφ Λεοηίππμο, ηά υπμζα έπμοκ ζπέζζ

ιέ ηήκ πεζναιαηζηή εθανιμβή ηχκ αημιζηχκ απυρεςκ ημφ ανπαίμο

θζθμζυθμο. Ακηίεεημξ πνυξ ηήκ άπμρζ ημφ Λεοηίππμο βζά ηήκ ιή

δζαζνεηυηδηα ημφ άημιμο, ειθακίγεηαζ υ Αλαμαγόξαο, υ πενίθδιμξ

ζμθυξ άπυ ηίξ Κθαγμιεκέξ ηήξ Μ. Αζίαξ, ζηεκυξ θίθμξ ημφ ιεβάθμο

Λεδκαίμο ζηναηδβμφ ηαί πμθζηζημφ Πεξηθιένπο. Κθαγμιέκζμξ

ζμθυξ έδέπεημ ηήκ έπ' άπεζνμκ δζαζνεηυηδηα ηήξ φθδξ ηαί έθεβε, υηζ

όζν θη άλ δηαηξνύκε ηήλ ύιε νπδέπνηε ζά θζάζνπκε ζέ θάηη, ηό όπνην

ζά είλαη ειάρηζην. Έπίζηεοε υηζ ή φθδ δέκ απμηεθείηαζ άπυ ηέζζενα

άπθα ζημζπεία, υπςξ έδίδα-ζηε υ Ειπεδμηθήξ, άθθά άπυ ζςιαηίδζα,

πμφ ειθακίγμοκ πμζηζ-θχηαηεξ ακαθμβίεξ, ή δέ εεςνία ημφ

Κθαγμιεκίμο ζμθμφ είλαη

2

πξόδξνκνο ηώλ αληηιήςεσλ ησλ ρεκηθώλ ηεο λεσηέξαο επνρήο, νί

όπνηνη όκηινϋλ πεξί ππάξμεσο ρεκηθώλ ζηνηρείσλ, από ηά όπνηα

θαζέλα εκθαλίδεη ώξηζκέλεο ραξαθηεξηζηηθέο ηδηόηεηεο, έλώ ή έμήγεζηο

πνύ δίδεη ό Αλαμαγόξαο γηά ηήλ δεκηνπξγία ηνλ ζύκπαληνο πξνιακβάλεη

ηήλ λεσηέξα ζεσξία ηνπ Κάλη θαί ηνπ Λαπιάο.

Μαεδηήξ ημο Λεοηίππμο, υπςξ ακαθένεδηε, οπήνλε υ Δδιυηνζημξ.

Ό Ααδδνίηδξ ζμθυξ, ζφιθςκα ιέ πθδνμθμνία ημτ Θνα-ζφθθμο, είπε

ζπμοδάζεζ ιέ γήθμ ηά ιαεδιαηζηά ζοββνάιιαηα ηςκ Ποεαβμνείςκ,

έκχ βζά ηήκ ζοκακαζηνμθή ημο ιέ ηά ιέθδ ηήξ ζπμθήξ ημο ιεβάθμο

αιίμο θζθμζυθμο πανέπεζ ιανηονία υ Γιαύθνο ό Ρεγΐλνο, υ υπμζμξ

οπήνλε ζφβπνμκμξ ημτ Δδιμηνίημο. Ή ιεβάθδ έπίδμζίξ ημο ζηά

ιαεδιαηζηά ιανηονεί υηζ είπε βκχ-ζζ ηςκ ακαηαθφρεςκ, ηίξ υπμζεξ

είπακ ηάκεζ ζηυκ ημιέα ηςκ ιαεδιαηζηχκ μί Ποεαβυνεζμζ. Επεζδή δέκ

δζεζχεδζακ ηά ζοββνάιιαηα ημτ Δδιμηνίημο, ή κεχηενδ ένεοκα

πνμζπαεεί κά ακαζοβηνυηδζδ ηυ πενζεπυιεκμ ηχκ εεςνζχκ ημο

ζηδνζγμιέκδ ζηίξ εζδήζεζξ πμφ πανέπεζ υ Ανζζημηέθδξ ζηά «Μεηά ηά

Φοζζηά» ηαί άθθμζ ιεηαβεκέζηενμζ δμλμβνάθμζ. "Οπςξ ηαί υ Λεφηζπ-

πμξ έηζζ ηαί υ Δδιυηνζημξ εεςνεί άηνκα εηείκα ηά εθάπζζηα ηιήιαηα

ηήξ φθδξ ζηά υπμζα ζηαιαηά ή δζάζπαζίξ ηδξ. Σά άημια μκμιάγμκηαζ

ηαί «λαζηά» από ηό νήια λάζζσ, ηυ υπμζμ ζδιαίκεζ βειίγς πθήνςξ,

ζημζαάγς, δζυηζ εκηυξ αοηχκ δέκ οπάνπεζ ηεκυ. Απέδζδακ ηαί μί δφμ

θζθυζμθμζ ζηά άημια δζαθμνέξ ιυκμκ χξ πνυξ ηυ ιέβεεμξ ηαί ηυ

ζπήια, εεςνχκηαξ υηζ έπμοκ υθα ηήκ σδζα ζφζηαζζ. Εηηυξ υιςξ άπυ ηά

άημια, οπάνπεζ ηαί έκα δεφηενμ ζημζπείμ. Αοηυ είκαζ υ ηεκυξ πχνμξ, ηυ

«καλόλ», δδθαδή ηυ ιή ζοιποηκςιέκμ, ηυ «θελόλ». Δδθαδή, ηαηά

ημφξ αημιζημφξ θζθμζυθμοξ, έπεζ ηαί υ ηεκυξ πχνμξ, πναβιαηζηή

ΰπανλζ πανυιμζα ιέ εηείκδ πμφ έπμοκ ηαί ηά άημια. Ό Ιππόιπηνο ζηυ

δμλμβναθζηυ ημο ένβμ «Καηά παζώλ ηώλ αηξέζεσλ έιεγρνο» ιαξ δίδεζ

ηήκ εσδδζζ υηζ υ Δδιυηνζημξ απέδζδε ζηά άημια ιία αζχκζα ηίκδζζ:

«έιεγε δέ ώο άεί θηλνπκέλσλ όλησλ έλ ησ θελώ». εζδζηεοιέκμξ ζηήκ

ένεοκα ηήξ θζθμζμθίαξ ημτ Δδιμηνίημο Ρχζζμξ Ζ,οχ ζέ δζαηνζαή ημο

(1928) φπυ ηυκ ηίηθμκ «Ή άπεη-ξνζηαηηθή ζεσξία εηο ηνύο αξραίνπο

αηνκηθνύο» εέθδζε κά απυδεζλδ υηζ ηήκ αημιζηή εεςνία είπε επεηηείκεζ

υ Δδιυηνζημξ ηαί

1

ζηδκ έκκμζα ημφ πχνμο. φιθςκα ιέ ηυκ Ρχζζμ ενεοκδηή, υ

Ααδδνίηδξ θζθυζμθμξ δζέηνζκε δφμ είδδ αηυιςκ ηά θσζηθά άηοκα άθ'

εκυξ ηαί ηά καζεκαηηθά άηοκα, πμφ απανηίγμοκ ηυκ πχνμ. Πνυξ

άπυδεζλζκ ημο ζζπονζζιμφ ημο υ LURIA επζηαθείηαζ πςνίμκ ημΰ

Αθελάκδνμο ημφ Άθνμδζζζέςξ, ζηυ υπμζμ βίκεηαζ θυβμξ πενί

«άιενχκ» χξ ζοζηαηζηχκ ημφ άημιμο («ηά βάν άιενή ηά έπζκμμφιεκα

έκ ημζξ άηυιμζξ ηαί ιένδ αοηχκ υκηα άαανή θαζίκ είκαζ»).

Σά άαανή αοηά άιενή πνέπεζ ηαηά ηυκ LURIA κά κμδεμφκ χξ

αημιζηά ζημζπεία, άπυ ηά μπμία ζοκαπανηίγεηαζ υ πχνμξ. Ή δζάηνζζζξ

αοηή ιεηαλφ θοζζηχκ ηαί ιαεδιαηζηχκ αηυιςκ, ηαηά ηυκ Ρχζζμ

ενεοκδηή, πνέπεζ κά ζοζπεηζζεή ιέ ηήκ εεςνία ημφ Πθάηςκμξ βζά ηά

ανπζηά ηνίβςκα, ζηά υπμζα ακαθφμκηαζ ηά αζζεδηά ζχιαηα

(«Σίιαζμξ»). Οί βκχιεξ ημφ LURIA δεκ είκαζ δοκαηυκ κά εεςνδεμφκ υηζ

έπμοκ άπμδεζπεή, έθ' υζμκ πνμτπμεέημοκ υηζ υ Ανζζημηέθδξ είπε

οπμπέζεζ ζέ ζθάθια, επεζδή, ηαηά ηυκ ΙΛΙΠΕ, δέκ ιπυνεζε κά δζαηνίκδ

ηυκ δζαπςνζζιυ πμφ ακαθένεδηε.

"Οπςξ, υιςξ, ακαθένεδηε υ ίδζμξ υ Λεφηζππμξ είπε πνμπςνήζεζ

ζηήκ πεζναιαηζηή εθανιμβή ηδξ αημιζηήξ εεςνίαξ ηαί δέκ

απμηθείεηαζ -προζφπηθώς πηζηεύφ όηη έτεη ζλκδή - ηαί υ Γδιυηνζημξ,

άθθά ηαί υ Ακαλαβυναξ, υ μπμίμξ έπίζηεοε ζηήκ έπ' άπεζνμκ

δζαζνεηυηδηα ηήξ φθδξ, κά είπακ πνμπςνήζεζ ζηήκ πεζναιαηζηή

εθανιμβή ηχκ απυρεςκ ηςκ. Ό δζαηεηνζιέκμξ "Αββθμξ επζζηήιςκ

δυηηςν Σγ. Ραίδιαίδηγ, ηαηυπζκ ιαηνάξ ιεθέηδξ ηχκ ζοββναιιάηςκ

ηχκ ανπαίςκ Δθθήκςκ πμφ αθμνμφκ ζηυκ ημιέα ηχκ

θοζζημιαεδιαηζηχκ επζζηδιχκ, ηαηέθδλε ζέ ζοιπενάζιαηα ηά υπμζα

άκεημίκςζε ζηήκ «Ιζημνζηή Δηαζνεία» ημφ Χάκηενζθζθκη

('Απνίθζμξ-Μάζμξ 1951).

φιθςκα θμζπυκ ιέ ηυκ "Αββθμ επζζηήιμκα, μί αρταίοη θηιόζοθοη

θαί επηζηήκολες ηής Ειιάδος είταλ αποθαιύυεη ηά κσζηηθά ηής δοκής

ηής ύιες θαί ή αθεηερία ηώλ αηοκηθώλ ερεσλώλ εσρίζθεηαη ότη ζηήλ

Δσηηθή Εσρώπε θαί ζηήλ Ακερηθή, άιιά ζηήλ αρταία Ειιάδα. Έη

ημφηςκ θμζπυκ ζοκάβεηαζ υηζ ηόζολ ό Αχλζηάηλ όζο θαί οί άιιοη

αηοκηθοί θαί πσρεληθοί επηζηήκολες έζηερίτζεζαλ ζέ ζηοητεία θαί

αποηειέζκαηα ερεσλώλ ηώλ αρταίφλ Ειιήλφλ επηζηεκόλφλ, ελώ είλαη

πηζαλώηαηο, όπφς έτεη

2

ηοληζζή, λά έτρεζηκοποίεζαλ θαί άγλφζηα αηό εσρύ θοηλό ζηοητεία πού

εύρήθαλ ζε αρταία ειιεληθά ζσγγράκκαηα ηά όποηα δελ γλφρίδοκε θαί

πού θαηά πάζα πηζαλόηεηα προέρτοληαη άπό ιεειαζία ή θιοπή αρταίφλ

ειιεληθώλ βηβιηοζεθώλ ή άπό κσζηηθές αρταηοιογηθές έρεσλες.

Θά πνέπεζ αηυιδ κά έπζζδιάκςιε υηζ μί ανπαίμζ πνμβμκμί ιαξ

έβκχνζγακ ηδκ φπανλζ ημφ δθεηηνζημί νεφιαημξ. Άπυ ηυηε ήηακ βκςζηυ

υηζ υηακ ηακείξ ηνίαδ ήιεθηρολ (ηεπνζιπάνζ) ή έβολίηελ (ζηθδνοιιέκμ

ηυιιζ) πάκς μέ έκα ημιιάηζ φθαζια ηυηε ηυ ήθεηηνμ ηαί υ έαμκίηδξ

απμηημφκ ηδκ ζδζυηδηα κά έθημοκ ηά εθαθνά ζχιαηα (ιζηνά ηειάπζα

πανηζμφ, πμφπμοθα η.ά.). Δπίζδξ, έάκ ζηδνίλςιε έκα λφθζκμ ζηέθεπμξ

πάκς ζέ άλμκα ηαί ιέ ηέημζμ ηνυπμ χζηε κά ζηνέθεηαζ εθεφεενα ζέ

μνζγυκηζμ επίπεδμ, ηυηε ηυ ζηέθεπμξ ιεηαηζκείηαζ , έάκ πθδζζάζςιε ζέ

αοηυ νάαδμ έαμκίημο πμφ έπεζ ηνζαή πάκς ζέ φθαζια. (Οί εκένβεζεξ

πμφ πνμηαθμφκ ηίξ ηζκήζεζξ μκμιάγμκηαζ ειεθηρηθές δσλάκεης, ηό δέ

ασηζμ πμφ ηίξ πνμλεκεί θέβεηαζ ειεθηρηζκός).

Βάζεζ ηχκ πθδνμθμνζχκ πμφ δζεζχεδζακ ιέπνζ ηδκ επμπή ιαξ, μί

πνχηεξ παναηδνήζεζξ έπί ηχκ δθεηηνζηχκ θαζκμιέκςκ μθείθμκηαζ

ζηυκ Θαιή ηόλ Μηιήζηο (624-546 π.Χ.) πμφ πενζέβναρε πνχημξ ηήκ

εθηηζηή ζδζυηδηα ημφ ήθεηηνμο πανυιμζα ιέ εηείκδ ημφ ιαβκήηδ. Έκ

ημφημζξ εά ιπμνμφζε μπμζμζδήπμηε κά τπμεέζδ υηζ ηαηά ηήκ

ηαηενβαζία ηαί θείακζζ ή ηαεανζζιυ ημφ ήθεηηνμο, εσηε δέκ

πανεηήνδζε ηάπμζμξ ηήκ έθλζ ζςιαηζδίςκ, είηε πανεηδνήεδ άπυ

πμθθμφξ, άθθά ηακείξ δέκ έδςζε ζδιαζία ζέ αοηυ ηυ θαζκυιεκμ.

"Οιςξ αοηέξ μί οπμεέζεζξ είκαζ αζηήνζηηεξ ηαί απανάδεηηεξ. Συ

πείναια ημφ Θαθή είκαζ ηυζμ άπθυ, χζηε είκαζ πζεακυκ κά

παναηδνήεδηε ή ζδζυηδηα ημφ ήθεηηνμο ηαί άπυ μζμκδήπμηε άθθμκ πμφ

έγδζε πνίκ ηυκ Μζθήζζμ θζθυζμθμ ηαί ιαεδιαηζηυ.

Οί ανπαίμζ πνμβμκμί ιαξ είπακ επίζδξ ιεθεηήζεζ ημφξ

ήθε-ηηνμβυκμοξ ζπεφξ (ράνζα). Οί αθζείξ (ρανάδεξ) έβκχνζγακ άπυ

ημφξ ανπαζυηαημοξ πνυκμοξ ηυ ηονζχηενμ άπ' αοηά ηά ράνζα, πμφ

μκμιάγεηαζ λάρθε ή ημζκχξ κοσδηάζηρα, ηαί υηζ αοηυ «έηηφ-παβε» ηαί

βζά ημφημ εθάιαακακ υθα ηά πνμθοθαηηζηά ιέηνα ηαηά ηήκ ζφθθδρί

ημο. Ό Πθάηςκ ζηυκ «Μέκςκα» βνάθεζ υηζ παναθφεζ υπμζμξ πθδζζάγεζ

ηαί πζάκεζ ηήκ πθαηεζά εαθάζζζα

1

κάνηδ. Ό Θευθναζημξ επίζδξ ακαθένεηαζ ζηίξ Ιδζεξ ζοκέπεζεξ πμφ

έπεζ βζά ημφξ αθζείξ ή ζφθθδρζξ αοηχκ ηςκ ήθεηηνμβυκςκ ζπεφςκ έκχ

υ Κθέανπμξ επζζδιαίκεζ δηζ ή κάνηδ ιέ ηδκ ζδζυηδηα αοηή, πμφ έπεζ,

αηζκδημπμζεί ηαί ζοθθαιαάκεζ ηά ιζηνά ράνζα πμφ απμηεθμφκ ηδκ

ηνμθή ηδξ. Τέθμξ υ Γίθζθμξ υ Λαμδζηεφξ ημκίγεζ υηζ δέκ πνμλεκεί ηήκ

παναθοζία μθυηθδνμ ηυ ζχια ημο ρανζμφ αοημφ, άθθά ιυκμ έκα

ιένμξ ημο. "Ηλενακ δδθαδή ηήκ επζηίκδοκδ βζά ηυκ άκενςπμ

ιεηάδμζζ ημφ δθεηηνζημφ νεφιαημξ άπυ ηυ είδμξ αοηυ ηχκ ζεθαπζχκ.

Σηυ ηιήια ημφ ζχιαημξ ημοξ ιεηαλφ ηήξ ηεθαθήξ ηαί ηχκ

εςναηζηχκ πηενοβίςκ οπάνπεζ δθεηηνζηυ υνβακμ, πμφ απμηεθείηαζ

άπυ πμθθέξ εηαημκηάδεξ ελαβςβζηχκ πνζζιάηςκ, ζέ ηάεεηδ δζάηαλζ

πάκς ζηήκ επζθάκεζα ημφ ζχιαημξ. Κάεε πνίζια θένεζ πμθοάνζεια

δθεηηνζηά πθαηίδζα πμφ ακηζζημζπμφκ πνυξ ηά ζημζπεία ιζαξ

δθεηηνζηήξ ζηήθδξ. Σέ ιζά κάνηδ είκαζ δοκαηυκ κά οπάνπμοκ ιέπνζξ

εκκζαηυζζα πνίζιαηα αοημφ ημφ είδμοξ, ηαεέκα δέ άπ' αοηά

πενζθαιαάκεζ πενί ηά 2.500 πθαηίδζα. Γζαεέηεζ θμζπυκ πενί ηά

2.250.000 δθεηηνζηά ζημζπεία. Κάεε ζημζπείμ είκαζ ιειμκςιέκμ άπυ

ηά βεζημκζηά ημο ιέ ιμκςηζηή μοζία, πμφ ζοκδέεηαζ ιέ κεφνα ιέ ηυκ

εβηέθαθμ ημφ γχμο. Οί πάκς επζθάκεζεξ ημοξ ακηζζημζπμφκ ιέ ημφξ

εεηζημφξ πυθμοξ, μί δέ ηάης ιέ ημφξ ανκδηζημφξ. Τυ δθεηηνζηυ

ηίκαβια θεάκεζ πμθθέξ θμνέξ ζέ δφκαιζ 300 αμθη, μπυηε είκαζ πμθφ

επζηίκδοκμ ηαί βζ' αοηυκ αηυιδ ηυκ άκενςπμ, υ υπμζμξ ημθοιπάεζ

ηαηά ηήκ ζηζβιή εηείκδ ηήξ εηηεκχζεςξ.

2

ΚΔΦΑΛΑΙΟΝ ΙΓ'

Τό αεροπλάνο τοΰ Αρχύτα τού Ταραντίνου

"Οπςξ είκαζ βκςζηυ, απυ ηήκ ανπαία εθθδκζηή «ιοεμθμβία»

(δδθαδή πνμσζημνία) υ Γαίδαθμξ ηαί υ "Ιηανμξ ιέ ηζξ πηδηζηέξ ιδπακέξ

πμφ ηαηαζηεφαζακ, ηαηχνεςζακ κά πεηάλμοκ. Δπίζδξ βκςνίγμιε υηζ

πεημτζε ηαί υ εευξ Ένιδξ ιέ ηά πηενςηά πέδζθα πμο θμνμφζε ηαεχξ

ηαί υ ήνςαξ Πενζεφξ. 'Αηυιδ εά πνέπεζ κά ΰπεκεοιίζςιε, αάζεζ ηςκ

υζςκ ελεηέεδζακ πνμδβμοιέκςξ, υηζ ηαί ή «'Ανβχ» ήηακ έκα ζπηάιεκμ

πθμίμ. Δπίζδξ εά πνέπεζ κά άκαθένςιε υηζ μί Μοζμί, πακάνπαζμξ

πεθαζβζηυξ θαυξ ηδξ Β. Γ. Μζηνάξ Αζίαξ έπαναηηδνίγμκημ ηαπκμαάηαζ

ηαί ζφιθςκα ιέ ηάπμζα πανάδμζζ έκαξ Μοζυξ άκαρε θςηζά, ηδξ

μπμίαξ υ ηαπκυξ ηυκ ακφρςζε ηαί ηυκ ιεηέθενε ζηυ παηνζηυ ημο ζπίηζ.

«Νά πνυηεζηαζ άναβε πενί ιαηνοκμΰ πνμδνυιμο ηςκ αδεθθχκ

Μμββμθθζένςκ, μί υπμζμζ ακφρςζακ ηυ πνχημκ άενυζηαημκ

άκά-πημκηεξ πονάκ ηάηςεεκ αοημφ δζά κά άναζςεή υ άήν (αέναξ) ηήξ

«άενμζηαηζηήξ ζθαίναξ» ηαί κά άκορςεή αφηδ εζξ ηυκ αένα; Γέκ είκαζ

άπίεακμκ...»50

Καηά ηήκ ζζημνζηή πενίμδμ ηαί αάζεζ ηχκ φπανπμοζχκ ιανηονζχκ

υ Ανπφηαξ υ Τανακηΐκμξ, πμφ βεκκήεδηε ζηήκ ζδιακηζ-ηχηαηδ δςνζηή

απμζηία, πνμζέεεζε ζηά πμθειζηά υπθα ηήξ επμπήξ ημο ηαί ηήκ

«πενζζηενά», ή υπμζα 'ίπηαημ πάνζξ ζηυκ θεπηυηενμ αένα, ηυκ υπμζμ

πενζείπε ηυ ζχια ηδξ51

. Ή ηαηαζηεοή ηδξ έβζκε ηυ 425 π.Φ. ηαί

θεζημονβμφζε ιέ έκα ζφζηδια άενμπνμςεήζεςξ ηαί ζέ ζπεηζηυ

πείναια πέηαλε ζέ ιζά άπυζηαζζ 200 ιέηνςκ. Ή

50. Βθέπε θήιια «αενμπθμΐα» εβηοηθμπαίδεζαξ «ΗΛΙΟΥ».

51. Βθέπε 22μ ηυιμ πενζμδζημί) «ΗΛΙΟΥ» (έηδμζζξ 1952-53) ζεθ. 59.

«πεξηζηεξά» όηαλ έπεθηε ζηελ γή δελ κπνξνύζε λά μαλαζε-θσζή52

.

Σηήλ Μεγάιε Διιεληθή Δγθπθινπαίδεηα «Ππξζόο» (Γξαλδάθε), ζηό

ζρεηηθό ιήκκα γηά ηόλ 'Αξρύηα, αλαθέξεηαη όηη «άπεδίδεην ζέ απηόλ

ή άλαθάιπςηο θάπνηνπ είδνπο πηεηηθήο κεραλήο, ηήο ιεγνκέλεο

κεραλήο ηνϋ 'Αξρύηα», μύιηλνπ νκνηώκαηνο πηελνύ, ηό όπνην πεηνύζε

κέ ηήλ επελέξγεηα βάξνπο θξεκαζκέλνπ ζέ ηξνραιία θαί (ηήλ

επελέξγεηα) πεπηεζκέλνπ αέξνο πνύ δηέθεπγε από θάπνηα ζρηζκή»

(Σεκείσζηο ζπγγξαθέσο: "Δρεη γίλεη κεηαγιώηηηζηο ηνύ ζρεηηθνύ

ιήκκαηνο).

Ό Αξρύηαο βεβαίσο, δελ ήηαλ έλα ηπραίν πξόζσπν. Ήηαλ

ππζαγόξεηνο θηιόζνθνο, αζηξνλόκνο θαί καζεκαηηθόο, θίινο ηνύ

κεγίζηνπ θηινζόθνπ Πιάησλνο. "Οπσο αλαθέξεη ό Αζελαίνο (XII,

545) ό Αξηζηνηέιεο θαί ό Άξηζηόμελνο έγξαςαλ εηδηθώο γη' απηόλ

εξκελεπηηθά ζπγγξάκκαηα γηά ηό έξγν ηνπ θαζώο θαί βηνγξαθηθά γηά

ηόλ 'Αξρύηα, ηά όπνηα όκσο δέλ δηεζώζεζαλ. Ό 'Αξρύηαο, ό όπνηνο

δηεθξίζε θαί ώο ζηξαηεγόο θαί πνιηηηθόο ζηήλ παηξίδα ηνπ, ηόλ

Τάξαληα, πξνζέθεξε πάξα πνιιά ζηήλ καζεκαηηθή επηζηήκε θαί

ζεσξείηαη ό ζεκειησηήο ηήο επηζηεκνληθήο κεραληθήο (Γηνγέλεο

Λαέξηηνο VIII, 83).

Σηόλ δηάζεκν απηόλ "Διιελα ηήο Κάησ Ιηαιίαο απνδίδεηαη επίζεο

ή έθεύξεζηο ηνύ «θνριίνπ» ηήο ηξνραιίαο, ηήο βίδαο θαί κηαο παηδηθήο

ξνθάλαο. "Οπσο αλαθέξεη ό Χξήζηνο Λάδνο «ηοϋ αποδίδεηαι επίζης

μιά πολύ ενησπωζιακή περιγραθή περιθοράς, γύρω από ηήν Γή, μέζα ζέ

μιά ερμηηικά κλειζμένη ζθαίρα!»

52. Βιέπε Χξήζηνπ Λάδνπ «Μεραληθή θαί ηερλνινγία νηήλ αξραία Δι-

ιάδα», εθδόζεηο ΑΙΟΛΟΣ.

ΚΔΦΑΛΑΙΟΝ ΙΓ'

2

Οί πολεμικές μητανές καί τά κάτοπτρα τού Αρτιμήδοσς

Αλακθηβόισο ό κεγάινο καζεκαηηθόο, κεραληθόο θαί εθεπξέηεο

Αξρηκήδεο θαηέρεη ζπνπδαηόηαηε ζέζη ζηελ ηζηνξία ηνπ αξραίνπ

Διιεληθνύ Πλεύκαηνο. Καηέρεη επίζεο κνλαδηθή ζέζη θαί ζηήλ

ηζηνξία ησλ αγώλσλ ηνύ Διιεληζκνύ γηά ηελ ειεπζεξία ηνπ, θαζ' όηη

είλαη ό κνλαδηθόο άπό ηίο κεγάιεο εθείλεο πλεπκαηηθέο δηάλνηεο ηνύ

Διιεληθνύ Έζλνπο, πνύ ζπζηάζζεθε γηά ηήλ ειεπζεξία ηεο ηδηαίηεξεο

ηνπ παηξίδνο, ηεο κεγάιεο θαί ιακπξήο ειιεληθήο πόιεσο ησλ

Σπξαθνπζώλ.

Ό Αξρηκήδεο έγελλήζεθε ηό έηνο 287 π.Χ. ζηήλ πεξίθεκε δσξηθή

πόιη ηεο έιιεληθώηαηεο Σηθειίαο. Ό παηέξαο ηνπ Φεηδίαο ήηαλ

αζηξνλόκνο έλώ ππάξρεη θαί ή παξάδνζηο (ηήλ νπνία αλαθέξεη ό

Πινύηαξρνο) όηη ό Αξρηκήδεο ήηαλ ζπγγελήο ηνύ βαζηιέα ησλ

Σπξαθνπζώλ Ιέρωνος Β'. Τό βέβαηνλ όκσο είλαη όηη ό κεγάινο

καζεκαηηθόο ππήξμε ζηελόο θίινο ηνύ Ιέξσλνο θαί ηνύ γηνύ ηνπ

Γέλωνος. Σέ λεαξή ειηθία ό Αξρηκήδεο έζπνύ-δαζε έπί δύν ή ηξία έηε

ζηό κεγάιν πλεπκαηηθό θέληξν ηνύ Διιεληζκνύ, ηήλ Αιεμάλδξεηα.

'Δθεΐ γλσξίζζεθε κέ ηόλ Σάκην Κόνωνα καζεηή ηνύ Δύθιείδνπο, κέ

ηόλ όπνηνλ (Κόλσλα) ζπλδέζεθε κέ ζηελή θηιία ζέ όιε ηήλ δηάξθεηα

ηήο δσήο ηνπ. "Οηαλ επέζηξεςε ζηίο Σπξαθνύζεο άθσζηώζεθε ζηήλ

κειέηε ηώλ καζεκαηηθώλ. Βάζεη ηώλ όζσλ γλσξίδνπκε ό Αξρηκήδεο

δέλ "ίδξπζε ζρνιή, πηζαλώηαηα δέ ζπληεξεΐην άπό επηρνξεγήζεηο ηνύ

βαζηιέα Ιέξσλνο. Τό ζπνπδαηόηεξν ζύγγξακκα ηνπ ό κεγάινο

Σπ-ξαθόζηνο καζεκαηηθόο θαί κεραληθόο, απηό πνύ θέξεη ηόλ ηίηιν

«Ψαμμίηης» ηό αθηέξσζε ζηόλ γηό ηνύ Ιέξσλνο ηόλ Γέλωνα, γεγνλόο

ηό όπνην απνηειεί έλδεημη ηήο επγλσκνζύλεο πνύ έλνησζε

ό Αρχιμήδης, πρός τόν οίκο του ευεργέτη του. Τό έργο αυτό είναι τό πιό αξιόλογο αστρονομικό σύγγραμμα της αρχαιότητος εξετάζονται δέ σέ αυτό με ακρίβεια διάφορα ουράνια φαινόμενα στήν μελέτη των οποίων φαίνεται ότι ώδηγήθηκε ό Αρχιμήδης μέ κατάλληλη συσκευή κατόπτρων δικής του εμπνεύσεως. Πλήν τούτου στό σύγγραμμα αυτό περιέχεται καί τό σύστημα της αριθμήσεως των αρχαίων. Κατεσκεύασε ένα μηχάνημα πού έδει­χνε τίς κινήσεις του ηλίου, τής σελήνης καί των πέντε πλανητών πού φαίνονται διά γυμνών οφθαλμών, ή δέ κατασκευή αυτή έγινε βάσει τών αρχαίων αντιλήψεων γιά τίς κινήσεις των πλα­νητών.

Τό μηχάνημα αυτό τού 'Αρχιμήδους -τό πρώτο «πλανητά-ριον»— διεσώθη έπί ένάμισυ περίπου αίώνα μετά τόν θάνατο του, μάλιστα δέ τό είδε στήν Ρώμη ό Κικέρων τό 75 π.Χ. καί τό περιγράφει σέ ένα άπό τούς λόγους του (είχε μεταφερθή άπό τούς Ρωμαίους κατακτητές στήν Ρώμη, όπως καί οί καλλιτεχνι­κοί θησαυροί τής πόλεως).

Εργαζόμενος κατ' έντολήν του βασιλέα τών Συρακουσών Ιέ­ρωνος ό Αρχιμήδης έκαμε περί τίς 40 εφευρέσεις γιά πολεμι­κούς καί εμπορικούς σκοπούς. "Εμεινε δέ ονομαστός καί έγινε θρύλος στήν ιστορία γιά τόν εμπρησμό τού ρωμαϊκού στόλου, μέ κοίλα κάτοπτρα, κατά τήν παράδοσι.

Ό εμπρησμός αυτός έγινε κατά τό 213 π.Χ. όταν ήδη εΐχε πεθάνει ό φιλορρωμαΐος βασιλεύς Ίέρων καί είχε μεταβληθή ή πολιτική κατάστασις στις Συρακούσες. "Οταν τά εχθρικά πλοία έφθασαν σέ μικρή άπόστασι άπό τήν σικελική πρωτεύουσα, ό Αρχιμήδης έστρεψε τά κοίλα μεταλλικά κάτοπτρα πού εΐχε κατασκευάσει ειδικά γι' αυτόν τόν σκοπό, ώστε νά συγκέντρω­ση τίς ηλιακές ακτίνες κατά τού ρωμαϊκού στόλου, μέ αποτέλε­σμα τήν πλήρη καί ολοσχερή πυρπόλησί του. Σχετικά μέ αυτήν τήν ιστορία αξίζει νά άναφέρωμε ότι ό Ισαάκ Νεντων μετά άπό σειρά πειραμάτων μέ κοίλα κάτοπτρα εξέφρασε τήν γνώμη ότι ή έφεύρεσις του 'Αρχιμήδονς ήταν επιστημονικά πραγματο­ποιήσιμη511. Ό Πλούταρχος καί ό Πολύβιος, οί όποιοι αποτε­λούν τίς δύο κυριώτερες πηγές πληροφοριών γιά τόν μεγάλο

53. Βλέπε 15ο τόμο περιοδικοί «ΗΛΙΟΣ» (1948), σελ. 779-80.

1

"Δθθδκα ιαεδιαηζηυ ηαί ιδπακζηυ, δεκ ακαθένμοκ υθςξ πενζένβςξ,

ηίπμηε πενί αοηχκ, μφηε έπίμδξ υ Γζυδςνμξ ηαί υ Έημξ Λίαζμξ. Σήκ

πνχηδ ιανηονία ιαξ πανέπμοκ υ Λμοηζακυξ ηαί υ Γαθδκυξ, μζ υπμζμζ

ακαθένμοκ υηζ ηαηέηαομε «διά πνπίων», δδθαδή ιέ εφθθεηηεξ ΰθεξ,

νςιασηά πθμία, πςνίξ κά υιζθμτκ πενί ηαηυπηνςκ. Ή πνχηδ ικεία βζά

ηήκ πνδζζιμπμίδζζ πονπμθζηχκ ηαηυπηνςκ έβζκε άπυ ηυκ βκςζηυ

ανπζηέηημκα ημΰ καμτ ηδξ ημτ Θεμτ μθίαξ, ηυκ Άνθέμιο ηόν

Σπαλλιανό, υ υπμζμξ ζηυ αζαθίμ ημο «πεπί μησανικών παπαδόξων»

έηυκζγε υηζ δέκ ήηακ δοκαηυκ κά πνδζζιμπμίδζδ υ Ανπζιήδδξ

πανααμθζηά (δδθαδή ημίθα) ηάημπηνα. Τπεζηήνζλε δέ υηζ ηυ

απμηέθεζια ημτ ειπνδζιμφ ημτ νςιασημτ ζηυθμο ιπμνμτιε κά

έπέθεδ ιέ ηήκ ηαηάθθδθδ πνδζζιμπμίδζζ 24 επζπέδςκ ηαηυπηνςκ54

.

Καηά ημοξ ιεζαζςκζημφξ πνυκμοξ έβζκε πάθζ πνήζζξ «πονθυνςκ»

ηαηυπηνςκ. οβηεηνζιέκα ηαηά ημφξ πνυκμοξ ηδξ ααζζθείαξ ημτ

αφημηνάημνμξ Αναζηαζίος (491-518) ηαί είδζηχηενα ηυ εημξ 515 υ έκ

θυβς αοημηνάηςν ακαβηάζεδηε κά ακηζιεηχπζζδ ηήκ ζηάζζ ημτ

Βζηαθζακμτ, ηυιδημξ ηχκ θμζδενάηςκ, υ υπμζμξ ιέ ζζπονυ πενζαίμ

ζηναηυ πνμήθαζε χξ ηά πενίπςνα ηδξ Κςκζηακηζκμοπυθεςξ ηαί

ηαηέθααε ηυ πνμάζηεζμ νκέρ (ηυκ ζδιενζκυκ Γαθαηά).

Αοημηναημνζηή δφκαιζξ υιςξ, φπυ ηυκ Μαπίνο επεηέεδ ηαηά ηχκ

καοηζηχκ δοκάιεςκ ημτ Βζηαθζακμτ ηαί ηίξ ηαηεκαοιάπδζε ιέ ηήκ

αμήεεζα ιεβάθςκ ηαηυπηνςκ «πονθυνςκ» -υπςξ ακαθένεζ υ Εςκανάξ

(XIV 3, 28-4)- ιέ ηά υπμζα ζοβηεκηνχκμκηακ ηαί ηαηεοεφκμκηακ μί

δθζαηέξ αηηίκεξ εκακηίμκ ηχκ επενζηχκ πθμίςκ, ηά υπμζα ηαηεηάδζακ.

Σά «πονθυνα» αοηά ηάημπηνα ηά είπε ηαηαζηεοάζεζ υ Αεδκαίμξ

ζμθυξ Ππόκλορ, υ υπμζμξ ήηακ ιαεδιαηζηυξ ηαί είπε ιεθεηήζεζ ηά

ενβα ημτ 'Ανπζιήδμοξ, έπονπυθδζε δέ ηυκ ζηυθμ ηχκ ζηαζζαζηχκ,

υπςξ αηνζαχξ ηαί υ οναηυζζμξ ζμθυξ ηυκ Ρςιασηυ ζηυθμ, έπμκηαξ

ημπμεεηήζεζ ηά ηάημπηνα αοηά ζηά εαθάζζζα ηείπδ ηδξ Βαζζθεφμοζαξ

(αθέπε ηαί επυιεκμ ηεθάθαζμ πενί ημτ φβνμτ πονυξ).

Ό 'Έθθδκ ιδπακμθυβμξ-ήθεηηνμθυβμξ Ιωάννηρ ακκάρ ηαηά ηυ

1966 έδδιμζίεοζε ενβαζία ημο ζηά Σεπκζηά Υνμκζηά ιέ ηήκ

54. Συ 1646 υ Κίνπεν ηαί ηυ 1747 υ Μπμοθθυκ έλεηέθεζακ ζπεηζηυ

πείναια ιέ επζηοπία.

2

μπμία οπεζηήνζλε δηζ υ Απσιμήδηρ θά μποπούζε νά είσε σπηζιμοποιήζει

επίπεδα σάλκινα κάηοπηπα, μεγέθοςρ μεγάληρ άζπί-δορ, γιά ηήν

ζνγκένηπωζι ηηρ ηλιακήρ ακηινοβολίαρ καί ηήν καϋζι ηον Ρωμαϊκού

ζηόλος, δζυηζ α) ηά πάθηζκα ηάημπηνα ηαηαζηεοάγμκηαζ εφημθα, α) ή

ζοβηεκηνςηζηή εζηία ημοξ ιπμνεί κά ιεηααάθθεηαζ ηαηά αμφθδζζ ηαί

επμιέκςξ κά επζηοβπάκεηαζ υ ειπνδζιυξ ηζκμοιέκςκ πθμίςκ, β) υ

πεζνζζιυξ ηςκ ηαηυπηνςκ είκαζ εφημθμξ, δ) πνμζθένμκηαζ άνζζηα βζά

ηήκ άιοκα ηαί ηήκ έπίεεζζ ε) ή τπανλίξ ημοξ δέκ βίκεηαζ ακηζθδπηή άπυ

ηυκ επενυ ζη) δζαηδνμφκ ηυ ζημζπείμ ημτ αζθκζδζαζιμφ.

Συ Σεπκζηυ Δπζιεθδηήνζμ Δθθάδμξ φπυ ηήκ πνμεδνία ημτ ηαεδβδημφ

ημτ Δεκζημφ Μεηζμαίμο Πμθοηεπκείμο Αλεξάνδπος θήκα, ηαηυπζκ

πνμηάζεςξ ημτ ηαεδβδημτ ηαί έηδμημο ηςκ Απάκηςκ ημτ 'Ανπζιήδμοξ

Εςάγγελος ηαμάηη, εκέηνζκε πίζηςζζ πνυξ εκένβεζα ηςκ ζπεηζηχκ

πεζναιάηςκ. Καηαζηεοάζεδηακ 200 επίπεδα πάθηζκα ηάημπηνα

δζαζηάζεςκ 1,70 π 0,70 ι. ηαί ιέ ηά πενζζζυηενα άπυ αοηά έβζκακ

πέκηε πεζνάιαηα, υθα ιέ επζηοπία. Σά ηνία πεζνάιαηα έβζκακ ζημοξ

πνυπμδεξ ημτ Ύιδηημΰ, ημκηά ζηήκ Ήθζμφπμθζ, ζηίξ 24 Ημοθίμο 1973,

ζηίξ 17 Ημοθίμο 1973 ηαί ζηίξ 22 Ημοθίμο 1973. Σά δφμ ηεθεοηαία

πεζνάιαηα έβζκακ ζηυκ υνιμ ημτ ηαναιαβηά ηήκ 3δ Νμειανίμο 1973

ηαί ηήκ 6δ Νμειανίμο 1973. Συ Δθθδκζηυ Πμθειζηυ Ναοηζηυ δζέεεζε

κατηεξ βζά ηήκ έηηέθεζζ ηςκ δφμ ηεθεοηαίςκ πεζναιάηςκ55

. Συ

ηεθεοηαίμ πείναια είδζηχηενα έβζκε αηυ Κέκηνμ Δηπαζδεφζεςξ

Παθάζηα ζηήκ αθαιίκα. Ό Ηςάκκδξ αηηάξ έημπμεέηδ-ζε ζέ ηοηθζηή

εέζζ εαδμιήκηα ηάημπηνα ηαί ζοβηέκηνςζε ηήκ δθζαηή αηηζκμαμθία

πάκς ζέ ιζά ιζηνή θέιαμ ζέ άπυζηαζζ 55 ι., ή μπμία ήηακ

ηαηαζηεοαζιέκδ ηαηά ηυκ ίδζμ ηνυπμ ιέ ηά νςιασηά πθμία ηαί πενζείπε

ακηζηείιεκα ακάθμβα ιέ αοηά. Μέζα ζέ ηνία θεπηά άπυ ηήκ

ζοβηέκηνςζζ ηςκ δθζαηχκ άηηίκςκ ή θέιαμξ είπε ηαή. ηυ πείναια

αοηυ πανέζηδζακ ηαί άκηαπμηνζ-ηαί ημτ Δθθδκζημφ ηαί λέκμο ηφπμο.

Έηημξ ηχκ ιεβάθςκ εονςπασηχκ εθδιενίδςκ έβναρακ ζπεηζηέξ

ακηαπμηνίζεζξ μί Σάζιξ ηδξ Νέαξ Τυνηδξ ηδξ 11δξ Νμειανίμο 1973

ηαί ηυ πενζμδζηυ Σάζι, εονςπασηή έηδμζζξ ηδξ 26δξ Νμειανίμο 1973.

55. Βθέπε θήιια βζά αη(η)ά ζηήκ εβηοηθμπαίδεζα ημτ «ΖΛΗΟΤ».

1

Θά πνέπεζ κά επζζδιάκμιε ηαί ηά έλδξ: Οί ανπαίμζ έβκώνζ-γακ ηδκ

ηαοζηζηή ζδζόηδηα ημύ θαημί, παναηηδνζζηζηό δε είκαζ ηό επεζζόδζμ

ημο ηνερζάδδ, πμύ ακαθένεηαζ ζηίξ «Νεθέθεξ» ημο Ανζζημθάκμοξ.

Έηεσ μιμθμβεί ό ηνερζάδδξ όηζ ανήηε ζμ-θώηαηδ ιέεμδμ

ηαηαζηνμθήξ ηςκ έββναθςκ (βναιιαηίςκ), ηά όπμζα απεδείηκοακ ηήκ

μθεζθή ημο, ιέ ηήκ εηπμιπή δζ' ΰάθμο (θαημύ) δθζαηώκ άηηίκςκ, μί

όπμζεξ εά ηά ηαηέηαζακ.

Πμθθμί άπό ημοξ ανπαίμοξ ζοββναθείξ ακαθένμοκ ηό πενίθδιμ

ζύββναιια, ηήκ «Καηοπηπική» ημύ 'Ανπζιήδμοξ. Γοζηοπώξ όιςξ ηό

ζύββναιια αοηό πάεδηε ηαί όπςξ θαίκεηαζ ή απώθεζα αοηή ζοκέαδ

πμθύ ανβόηενα άθμύ ό Γεώπγιορ Βάλλα, πμύ έγδζε ζηίξ ανπέξ ημΰ ΙΔ'

αζώκα, ικδιμκεύεζ αοηό πμθύ ζοπκά, άκ ηαί είκαζ πμθθμί εηείκμζ πμύ

αιθζαάθθμοκ, άκ αοηέξ μί ικείεξ ημύ Βάθθα, αθμνμύκ ζέ εηείκμ ηό

ανπζηό ένβμ ημύ 'Ανπζιήδμοξ. Έπί ημύ γδηήιαημξ αοημύ εβνάθδζακ

πμθθά ηαί εκδζαθένμκηα ζέ ιεθέηδ ιέ ηόκ ηίηθμ «Σημειώζειρ έπί ηων

σωπίων ηηρ Καηοπηπικήρ ηον 'Απσιμήδονρ ηων διαζωθένηων ςπό ηον

Θέωνορ ηον 'Αλεξανδπέωρ καί δημοζιενθεΐζαι ειρ ηά Χπονικά ηήρ

Δπιζηημονικήρ Δηαιπείαρ ηων Βπνξελλών» (ΙΛ1, 1932, ζεθ. 30).

Πάκηςξ ηό ανπαζόηενμ βκςζηό ζέ ιαξ ηείιεκμ έπί ημύ εέιαημξ ημύημο

είκαζ ηό «Πεπί Καηόπηπων» πμύ άπεδόεδ ηαη' ανπάξ ζηόκ Πημθειαίμ,

άθθά μθείθεηαζ ηαηά πάζα πζεακόηδηα ζηόκ "Ηνς-κα. Δπίζδξ ό

Δοηθείδδξ, ό Γαιζακόξ, ό Ηθζόδςνμξ ηαί ό Γαθδκόξ έιεθέηδζακ ημύξ

κόιμοξ ηήξ εηπμιπήξ ημύ θςηόξ, ηώκ ηοιάκζεςκ ημο, ηήξ

εοεοβνάιιμο ηζκήζεςξ ημο, ηήξ πνμζπηώζεςξ ηαί ακαηθάζεςξ ημο.

Έπί ηώκ ενεοκώκ αοηώκ ζηδνίπεδηακ μί "Ανααεξ, πμύ ιεηέθναζακ ηά

ένβα ηώκ "Δθθήκςκ. Ακαθένεηαζ όηζ πνώημξ ό "Αναααξ "Ιμπν "Αλ

Χαϊηάμ άπό ηήκ Βαζζόνα (965-1038 ι.Χ.) ζηέθεδηε βζά πνώηδ θμνά

ηήκ πνδζζιμπμίδζζ οάθζκμο ηειαπίμο ζθαίναξ πνόξ ιεβέεοκζζ

ακηζηεζιέκςκ.

Ό Ανπζιήδδξ άκεηάθορε ηαί ηήκ έγ-ήξ ζδζόηδηα ημύ ιμπθμύ: Σηόν

μοσλό γιά νά έπέλθη ιζοπποπία, ππέπει οί δύο δννάμειρ (ή κνπίωρ

δνναμιρ καί ή άνηίζηαζιρ) νά είναι ανηιζηπόθωρ ανάλογερ ππόρ ηά μήκη

ηών μοσλοδπασιόνων ηονρ. Αοηό ζδιαίκεζ όηζ έάκ έπμοιε κά

οπενκζηήζμοιε ιζά άκηίζηαζζ π.π. 600 πζθζόβναιιςκ ηαί δζαεέημοιε

δύκαιζ 100 πζθζόβναιιςκ, δδθαδή έλδ θμνέξ ιζηνόηενδ, ηόηε πνέπεζ

ό ιμπθμαναπίςκ ηήξ δοκάιεςξ κά

2

είκαζ έλδ θμνέξ ιεβαθύηενμξ άπό ηόκ ιμπθμαναπίμκα ηδξ ακηζ-

ζηάζεςξ. Έάκ δέ ή άκηίζηαζζξ είκαζ 1.000 πζθζόβναιια, δδθαδή δέηα

θμνέξ ιεβαθύηενδ άπό ηδκ δύκαιζ πμύ δζαεέημοιε, ηόηε ό

ιμπθμαναπίςκ ηδξ δοκάιεςξ πνέπεζ κά είκαζ δέηα θμνέξ ιεβαθύηενμξ

άπό ηόκ ιμπθμαναπίμκα ηδξ ακηζζηάζεςξ. Ό Ανπζιήδδξ ιόθζξ

άκεηάθορε ηήκ ζδζόηδηα αοηή ημο ιμπθμύ εκηοπςζζάζεδηε πάνα πμθύ

ηαί δζηαίςξ. Γζαηί ζηέθεδηε όηζ ιεβαθώκμκηαξ οπεναμθζηά ηό ιήημξ

ημο ιμπθμαναπίμκμξ ηδξ δοκάιεςξ ζέ ζπέζζ ιέ ηό ιήημξ ηήξ

ακηζζηάζεςξ εά ιπμνμύζε ηαί ηήκ βή μθόηθδνδ κά ζήηςζδ, άνηεΐ κά

είπε ιένμξ κά παηήζδ ηαί άκε-θώκδζε εηείκμ ηό πενίθδιμ: «Γόρ μοι

πά ζηώ καί ηάν γάν κινήζω».

Καηά ηήκ έπίεεζζ ηςκ Ρςιαίςκ εκακηίμκ ηώκ οναημοζώκ, ό

Ανπζιήδδξ ιέ ηά ιδπακήιαηα ημο, πμύ έζηδζε ζηά ηείπδ, έπνμλέκδζε

ιεβάθδ θεμνά ζηίξ νςιασηέξ δοκάιεζξ. Καηά ηόκ Πθμύηανπμ «ημύξ

ιέκ πεγμύξ ακηζιεηώπζγακ αθήιαηα ηόλςκ ηαί ηάεε είδμοξ ηαί

(έηζθεκδμκζγόιεκμζ) οπένμβημζ θίεμζ, πμύ έθέ-νμκημ (νίπημκηακ) άπό

ηά ηείπδ πνόξ ηά ηάης ιέ εόνοαμ ηαί ηαπύηδηα απίζηεοηδ, μύηςξ ώζηε

ηίπμηε δέκ ήηακ δοκαηόκ κά απόηνμοζδ ηό αάνμξ ημοξ ηαί ακέηνεπακ

(ακαπμδμβύνζγακ, έν-νζπκακ ηάης) αοημύξ πμύ πηοπμύζακ ηαί

πνμηαθμύζακ ζύβποζζ ζηίξ ηάλεζξ (ημΰ ζηναημύ)...».

Ό Πμθύαζμξ ιαξ πανέπεζ ζπεηζηά ζύκημιδ ηαί επανηώξ αηνζαή

πενζβναθή ηαί ώξ πνόξ ηά ιδπακήιαηα, ιέ ηά όπμζα άπέηνμοε ημύξ

πεγμύξ ηαί ώξ πνόξ εηείκα ιέ ηά όπμζα έπεηίεεημ ηαηά ημύ ζηόθμο:

«Δίπε εημζιάζεζ ηαηά ιήημξ όθμο ημύ ηείπμοξ ενβαθεία, ηά μπμία ηαηά

ιέκ ηόκ οπόθμζπμ πνόκμ ήζακ αόναηα (άπό ηό ελςηενζηό ιένμξ), ηαηά

δέ ηήκ ζηζβιή ηήξ ακάβηδξ ορώκμκηακ άπό ηό ιέζα ιένμξ οπενάκς

ημύ ηείπμοξ ηαί έπνμαάθθμκημ πμθύ πένα άπό ηίξ επάθλεζξ ιέ ηεναίεξ.

'Από αοηά, άθθα ιέκ έλεζθεκδόκζγακ θίεμοξ, πμύ είπακ αάνμξ όπζ

ιζηνόηενμ ηώκ δέηα ηαθάκηςκ (ηό έκα ηνίημ πενίπμο ημύ ηόκκμο),

άθθα δέ ιμθύαδζκα αθήιαηα...». Ώξ πνόξ ηόκ ηνόπμ πνμζαμθήξ ηώκ

πθμίςκ ό Πμθύαζμξ ακαθένεζ όηζ ηαη' ανπάξ ηηοπμύζε ιέ πακημεζδή

αθήιαηα ημύξ καύηεξ πμύ είπακ ημπμεεηδεή ζηήκ πθώνδ. Καηόπζκ

«έννζπκε ζζδενέκζα θααή ζέ ζπήια πενζμύ, πμύ είδε δεεή (ζηήκ

ιδπακή) ιέ αθοζίδα. Μέ ηήκ θααή αοηή άθμύ ζοκεθάιαακε ηό

1

πθμίμ άπυ ηυ ιένμξ ηήξ πθχνδξ, ζηυ υπμζμ ηαηχνεςκε κά ηδκ

μηενεχζδ, ηδκ θηένκα (ηυ άθθμ άηνμ ζηυ υπμζμ ηαηέθδβε ή ιδπακή ιέ

ηυ υπμζμ ζηενεςκυηακ ζέ ηάπμζμ ζδιείμ), ηδκ ηαηέααγε εκηυξ ηςκ

ηεζπχκ. "Οηακ ιέ ηήκ άκφρςζζ ηήξ πθχνδξ έδζκε ζηυ πθμίμ ηαηαηυνοθδ

δζεφεοκζζ μΰηςξ χζηε κά ζηδνίγεηαζ ζηήκ πνφικδ (ζηυ μπίζεζμ άηνμ),

ηίξ θηένκεξ ηχκ ιδπακχκ ηίξ έζηε-νέςκε ζέ αηίκδημ ζδιείμ. Τυηε ηήκ

ζζδενέκζα θααή ηαί ηήκ αθοζίδα ηήκ απεθεοεένςκε (μΰηςξ χζηε κά

ιείκδ εθεφεενμ ηαί κά πέζδ) άπυ ηήκ ιδπακή ιέ ηάπμζα ζπαζηδνία

(υνβακμ απεθεοεενχζεςξ ημφ εθαηδνίμο). Άθμτ βζκυηακ αοηυ, άθθα

ιέκ άπυ ηά πθμία έπεθηακ πθαβίςξ, ιενζηά δέ ηαηαζηνέθμκηακ. Τά δέ

πενζζζυηενα πθμία θυβς ηήξ πηχζεςξ ηήξ πθχνδξ άπυ (ιεβάθμ) ορμξ,

άθμτ αοείγμκηακ ζέ πενζζζυηενμ άπυ ηυ ηακμκζηυ αφεζζια, έβέιζγακ

άπυ εαθαζζζκά κενά ηαί ηυ πθήνςια ημοξ πε-νζήνπεημ ζέ ηαηάζηαζζ

ηαναπήξ.

Οπςζδήπμηε είκαζ εοκυδημ υηζ βζά κά φρςζδ ηήκ πθχνδ ηχκ

πθμίςκ υ Ανπζιήδδξ πνμζέδεκε ζηυ άθθμ άηνμ ηήξ ιδπακήξ αάνμξ

πμφ ιπμνμφζε κά έπζηφπδ αοηυ ηυ απμηέθεζια. Ο Πθμφηανπμξ

ακαθένεζ ηαί άθθμοξ ηνυπμοξ πνμζαμθήξ ηχκ νςιασηχκ πθμίςκ: «Τά

πθμία ιέ ζπμζκζά, ηά υπμζα ηνααμφζακ ζέ εζςηενζηέξ ακηίεεηεξ

ηαηεοεφκζεζξ, άθμτ εθάιαακακ (ηά πθμία) παθζκδνμιζηή ηαί

πενζζηνμθζηή ηίκδζζ ηαηέθδβακ ζημοξ βηνειμφξ ηαί ζημοξ ανάπμοξ

πμφ οπάνπμοκ ηάης άπυ ηυ ηείπμξ, έκχ ιέ ιεβάθδ (ηαηαζηνμθζηή)

δφκαιζ ζοκηνίαμκηακ μί μπθίηεξ πμφ απμηεθμφζακ ηά πθδνχιαηα...».

Τήκ σδζα μζηηνή ηφπδ είπακ ηαί ηά πμθζμνηδηζηά ιδπακήιαηα ιέ ηά

υπμζα μζ Ρςιαίμζ επεπείνδζακ κά πνμζαάθμοκ ηά ηείπδ. Ό Ρςιαίμξ

ακεφπαημξ Μάνηεθθμξ, δζμζηδηήξ ηχκ νςιασηχκ δοκάιεςκ, άθμτ

ζοκέδεζε μηηχ πθμία ιέ ιεβάθμ ηαί ζζπονυ γετβια, έημπμεέηδζε

πάκς ζέ αοηυ ιεβάθδ πμθζμνηδηζηή ιδπακή, πμφ χκμιαγυηακ

ζακβλθε, θυβς ηήξ υιμζυηδημξ ιέ ηυ μιχκοιμ ηνζβςκζηυ υνβακμ ηυ

υπμζμ έπνδζζιμπμζεΐημ άπυ ημφξ ανπαίμοξ. Τυ πμθζμνηδηζηυ αοηυ

ιδπάκδια ήηακ ορδθυξ πφνβμξ, έπί ηήξ ημνοθήξ ημτ υπμζμο, άθμτ

ακέααζκακ μ'ζ πμθειζζηαί ηαηχνεςκακ κά ηηοπμφκ ημφξ αιοκυιεκμοξ

πάκς ζηά ηείπδ ηαί κά είζπδδμφκ ζέ αοηά ιέ ηζκδηέξ βέθονεξ. 'Αιιά ό

Αξρηκήδεο είρε πξνεηνηκάζεη ηήλ πξέπνπζα ππνδνρή. Ό Πθμφηανπμξ

άκα-

2

θένεζ ηά έλδξ: «Έκχ δέ ή ζαιαφηδ ιεηαθενυηακ πνυξ ηυ ηείπμξ ηαί

απείπε (άπ' αοηυ) ζδιακηζηή άπυζηαζζ, έλεπήδδζε θίεμξ αάνμοξ δέηα

ηαθάκηςκ (εκυξ ηνίημο ημο ηυκκμο), έπεζηα δεφηενμξ ηαί ηαηυπζκ

ημφημο ηαί ηνίημξ. 'Απυ αοημφξ ιενζημί, άθμτ έπέπεζακ ηαηά ηδξ

ζαιαφηδξ ιέ ιεβάθμ ευνοαμ ηαί ηαναπή ηα-ηεηζάηζζακ ηήκ αάζζ ηδξ

ιδπακήξ ηαί δζέζεζζακ ηαί δζέζπαζακ ηήκ ζοκανιμθυβδζζ ημο

γεφβιαημξ...».

Μεηά ηίξ απμηοπίεξ αοηέξ, έζηέθεδ υ Μάνηεθθμξ, πνίκ απμπχνδζδ

άπυ ηήκ πμθζμνηία, κά επζπείνδζδ ηάπμζα ηεθεοηαία αζθκζδζαζηζηή

απυπεζνα. Απεθάζζζε κά πθδζίαζδ ηήκ κφηηα ηά ηείπδ ζέ ιζηνή

άπυζηαζζ, υπμο εά ήζακ απνυζαθδηεξ μί δοκάιεζξ ημο άπυ ηά αθήιαηα ηά

υπμζα έννίπημκημ ηαηά ηςκ ζηυπςκ ζέ ηάπμζα άπυζηαζζ άπυ ηυ ηείπμξ.

'Αθθά ηαί βζά ηήκ πε-νίπηςζζ αοηή είπε πνμκμήζεζ υ Ανπζιήδδξ: «υ δέ

Ανπζιήδδξ υπςξ θαίκεηαζ, ηαί πνυξ άκηζιεηχπζζζ ηέημζμο είδμοξ πνμζαμ-

θήξ ήηακ πνυ πμθθμφ πνμεημζιαζιέκμξ ιέ αμθέξ ιδπακδιάηςκ πμφ ήηακ

ζοιιέηνςξ ηακμκζζιέκεξ βζά ηάεε άπυζηαζζ ηαί βζά αέθδ πμφ έπεθηακ ζέ

ιζηνή άπυζηαζζ ηαί άθμφ ζέ δζάθμνα δζαζηήιαηα ημο ηείπμοξ ήζακ

πμθθά ακμίβιαηα, πμφ απμηεθμφζακ (ζπδιάηζγακ) ζεζνά, ζέ αοηά είπακ

ημπμεεηδεή ζημνπζμί {ζθνξπηνί, ιδπακέξ πνυξ έηζθεκδυκζζζ αεθχκ), πμφ

έννζπηακ (αέθδ) ζέ ιζηνή άπυζηαζζ βζά κά πθήλμοκ έη ηςκ πθδζίμκ ημφξ

επενμφξ (πμθειίμοξ) πςνίξ κά είκαζ μναημί» (Πθμοηάνπμο Βίμξ Μανηέθ-

θμο XV). "Οηακ θμζπυκ πνμζήββζζακ ηυ ηείπμξ μί Ρςιαίμζ έδέ-πεδζακ

ανμπή αθδιάηςκ, ηά υπμζα έπεθηακ εκακηίμκ ημοξ ζπεδυκ ζέ ηάεεηδ

δζεφεοκζζ («ώζπεξ πξόο θάζεηνλ»). Καηά ηήκ άπμιάηνοκζί ημοξ άπυ ηυ

ηείπμξ έβζκακ ζηυπμξ ηςκ ιδπακδιάηςκ, ηά υπμζα ηηοπμφζακ ζηυπμοξ ζέ

ιεβαθφηενδ άπυζηαζζ ηαί οπέζηδζακ ιεβάθεξ απχθεζεξ.

Ό Μάνημξ Κθαφδζμξ Μάνηεθθμξ έεαφιαζε ηήκ ηέπκδ ημφ

'Ανπζιήδμοξ ηαί ειπαίγμκηαξ ημφξ δζημφξ ημο ιδπακζημφξ, ηυκ

ζοκέηνζκε πνυξ ηυκ ενοθζηυ Βξηάξεωλ θέβμκηαξ: «Λελ ζά παύ-νωκε λά

πνιεκώκε θαηά ηνλ γεωκεηξηθνύ αληνϋ Βξηάξεω, ό όπνηνο θαζίδνληαο

ηά πινία καο ζηελ ζάιαζζα ζάλ παηρλίδη λά θαηαζηήζε άρξεζηα, έρεη δέ

μεπεξάζεη ηνπο κπζηθνύο Έθαηόγρεη-ξεο, ξίπηνληαο ζπγρξόλωο ηόζα

πνιιά βιήκαηα ελαληίνλ καο;» Τά ίδζα δζδβείηαζ ηαί υ Πμθφαζμξ, υ

υπμζμξ πανζζηά ηυκ

1

Ρσκαίν χπαην λά ιέγε ζηνπο κεραληθνχο ηνπ: «Ό Αρτιμήδης

τρηζιμοποιεί ηά πλοία μοσ γιά νά άνηλή νερό από ηην θάλαζζα, καηά

ηις εορηαζηικές ζπονδές, οι δέ ζαμδνκες μοσ (ηά πολιορκηηικά

μητανήμαηα) έτοσν άποδιωτθή από ηήν εορηή νηροπιαζμένες». Οί

Ρσκαίνη φκσο ζηξαηηψηεο είραλ ηφζν πνιχ ηξν-κνθξαηεζή, ψζηε φηαλ

έβιεπαλ λά θαίλεηαη άπφ ηά ηείρε θάπνην κηθξφ ζρνηλί ή μχιν,

έηξέπνλην ζε θπγή, θσλάδνληαο φηη έζεηε φ Αξρηκήδεο θάπνηα λέα

κεραλή ζε θίλεζη ελαληίνλ ηνπο. "Οια απηά επηβεβαηψλνληαη άπφ ηφλ

Ρσκαίν ηζηνξηθφ Έην Λί-βην, φ φπνηνο ζηήλ δηήγεζί ηνπ αθνινπζεί

ηφλ Πνιχβην.

Ό ρεηκψλαο ηνπ 213 π.Χ. παξέιπζε ηίο πνιεκηθέο επηρεηξήζεηο θαί

φ Μάξθειινο ζέιεζε λά θπξίεπζε ηήλ πφιη κέ πξνδνζία ηψλ

νιηγαξρηθψλ. "Οκσο πξνηίκεζε ηειηθά λά κήλ άλαιάβε θακκία

δέζκεπζη έλαληη ηψλ πξαθνζίσλ θαί πξνεθάιεζε εζειεκέλα ηήλ

απνηπρία ηεο ζηάζεσο. "Οηαλ φ Ρσκαίνο αλζχπαηνο πιεξνθνξήζεθε

άπφ έλα απηφκνιν πξαθφζην ραιθέα ηφλ ψζη, φηη θαηά ηήλ εαξηλή

ενξηή ηεο Αξηέκηδνο Λπαίαο (άλνημηο ηνπ 212 π.Χ.) έμ αηηίαο ηεο

γεληθήο νηλνπνζίαο, ή θξνχξεζηο ηψλ ηεηρψλ ηεο πφιεσο ζά ήηαλ

ραιαξή, απεθάζηζε λά δηελεξγήζε λπθηεξηλή αηθληδηαζηηθή έθνδν.

Χίιηνη επίιεθηνη Ρσκαίνη ζηξαηηψηεο αλαξξηρήζεθαλ κέ θιίκαθεο

απαξαηήξεηνη ζηφλ πχξγν ηεο Γαιεάγξαο, θαί άθνχ θαηέζθαμαλ ηνχο

αλχπνπηνπο θξνπξνχο πνχ βξήθαλ κεζπζκέλνπο ή απνθνηκηζκέλνπο

άλνημαλ ηίο πχιεο ηνχ Έμαπχινπ ζηφλ ξσκατθφ ζηξαηφ. Ό ππεχζπλνο

γηά ηήλ άκπλα ηεο πφιεσο ζηξαηεγφο Έπικνδης εγθαηέιεηςε θάζε

πξνζπάζεηα λά έθδηψμε ηνχο Ρσκαίνπο θαί πξνηίκεζε λά πεξηνξηζζή

ζηήλ θαηνρή ηψλ ζπλνηθηψλ ηεο Άτραδινής θαί "Ορησγίας. Λίγν

αξγφηεξα θαί κεηά ηήλ παξάδνζη ηνχ θξνπξίνπ ηνπ Εύρσάλοσ φ

Έπηθχδεο εγθαηέιεηςε ηίο πξαθνχζεο, θξίλνληαο ηήλ θαηάζηαζη

απειπηζηηθή θαί άθεζε ηήλ ζπλέρηζη ηεο άκπλαο ζηνπο αξρεγνχο ηψλ

κηζζνθφξσλ. Οί πξαθφζηνη πξνέβεζαλ ζηήλ άλάδεημη λέσλ

ζηξαηεγψλ, πνχ επεδίσμαλ λά δηαπξαγκαηεπζνχλ κέ ηφλ Ρσκαίν

αλζχπαην. Έλψ νί δηαπξαγκαηεχζεηο πξνρσξνχζαλ ηθαλνπνηεηηθά, νί

απηφκνινη θνβνχκελνη ηήλ έθδίθεζη ηψλ Ρσκαίσλ παξέζπξαλ ηνχο

κηζζνθφξνπο λά δνινθνλήζνπλ ηνχο πξαθνζίνπο ζηξαηεγνχο θαί

φζνπο άιινπο πνιίηεο είραλ έθδεισζή ππέξ ηψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ

θαί λά δηαξπάμνπλ ηίο πεξηνπζίεο ηνπο. Έπεηηα αλέδεημαλ έμε άξρε-

2

γνχο κηζζνθφξνπο έπί θεθαιήο ηήο άκπλαο, φκσο έλαο άπ' απηνχο, φ

Μοίρικος, ππεχζπλνο γηά ηήλ άκπλα ηήο Όξηπγίαο, χζηεξα άπφ

ζπλελλφεζη κε ηφλ Μάξθειιν, άλνημε κηά λχθηα αηνχο Ρσκαίνπο

ζηξαηηψηεο ηήλ πχιε θνληά ζηήλ θξήλε ηήο Αξέζνπζαο. Έμ αηηίαο ηήο

γεληθήο ηαξαρήο πνχ επαθνινχζεζε θπξηεχζεθαλ άπφ ηνχο Ρσκαίνπο

νί πξαθνχζεο.

Ό Μάξθειινο επέηξεςε, ρσξίο ηήλ ζέιεζί ηνπ άθνχ δέλ ηνικνχζε λά

έλαληησζή, ηήλ ιεειαζία θαί ηήλ δηαξπαγή ηήο πφιεσο άπφ ηνχο

ζηξαηηψηεο, νί φπνηνη έμεηξάπεζαλ ζέ άξπαγεο, βηαηνπξαγίεο θαί ζθαγέο,

ζχκα ηψλ νπνίσλ ππήξμε φ κεγάινο καζεκαηηθφο θαί κεραληθφο

Αξρηκήδεο. Γηά ηφλ ζάλαην ηνπ ππάξρνπλ δηάθνξεο εθδνρέο. Λέγεηαη φηη

θάπνηνο Ρσκαίνο ζηξαηηψηεο, ηφλ ζθφησζε κέζα ζηφ ζπίηη ηνπ, φηαλ φ

Αξρηκήδεο αξλήζεθε λά ηφλ άθνινπζήζε ακέζσο γηά λά παξνπζηαζζή

ζηφλ Μάξθειιν, επεηδή έιπλε θάπνην καζεκαηηθφ ζεψξεκα. Καη' άιιε

εθδνρή θάπνηνο ζηξαηηψηεο ηφλ απνθεθάιηζε φηαλ φ Αξρηκήδεο,

επξηζθφκελνο κέζα ζηφ ζπνπδαζηήξην ηνπ έιπλε θάπνην γεσκεηξηθφ

πξφβιεκα θαί ηνπ είπε: «Μή μοσ ηούς κύκλοσς ηάραηηε» (κή

θαηαζηξέθεο ηά γεσκεηξηθά ζρήκαηα). χκθσλα κέ κηά ηξίηε εθδνρή, φ

Αξρηκήδεο έθνλεχζε άπφ Ρσκαίνπο ζηξαηηψηεο, ζέ φδφ ηψλ

πξαθνπζψλ, φηαλ πήγαηλε λά παξαδψζε ζηφλ Μάξθειιν

ζπζθεπαζκέλα, γηά λά ηά πξνθχιαμε άπφ ηήλ δηαξπαγή, ψξηζκέλα

αζηξνλνκηθά φξγαλα. Οί ζηξαηηψηεο φκσο έλφκηζαλ φηη κέζα ζηφ

θηβψηην ππήξρε ρξπζφο θαί έθφλεπζαλ ηφλ κεγάιν "Ειιελα ζνθφ. Καηά

ηφλ Πινχηαξρν φ Μάξθειινο αηζζάλζεθε κεγάιε ιχπε γηά ηφλ θφλν ηνπ

'Αξρηκήδνπο θαί έζεψξεζε ελαγή ηφλ θνληά ηνχ κεγάινπ καζεκαηηθνχ

θαί ζνθνχ. Οί πξαθφζηνη έηίκεζαλ ηφλ Αξρηκήδε κέ ηάθν, πάλσ ζηφλ

φπνην ηνπνζεηήζεθε παξάζηαζηο πνχ εηθνλίδε πεξηγεγξακκέλν ζέ ζθαίξα

θχιηλδξν θαί έραξάρζε επίγξακκα κέ ηφ φπνην έδεινχην ή καζεκαηηθή

ζρέζηο ηνπ φγθνπ ηψλ δχν απηψλ ζηεξεψλ.

Ό δηάζεκνο ζηά δεηήκαηα ηήο βιεηηθήο θαί ηήο ππξνηερλνπξ-γίαο

Γάιινο επηζηήκσλ Φαβιέ γξάθεη ζηφ πεξηζπνχδαζην ζχγγξακκα ηνπ

πεξί ππξνβφινπ ηά θαησηέξσ56

:

56. Βιέπε άξζξνλ ηνυ Μσξίο 'Ακέι νρφλ 4ν ηφκν ηνί πεξηνδηθνχ «ΗΛΙΟ» (1940) ζει. 160, 174.

1

«Ή πνήζζξ ηςκ πονμαόθςκ όπθςκ, πμύ πνδζζιμπμζμύζακ ηδκ

αθδηζηή δύκαιζ ηδξ πονίηζδμξ δζεδόεδ ααειδδόκ, ηαί ηαη' μθίβμκ ζηίξ

δζάθμνεξ πώνεξ ηδξ Δονώπδξ, πςνίξ κά πνμηαθέζδ ηδκ έηπθδλζ ηαί

ηόκ εαοιαζιό ηόκ όπμζμκ ήηακ θοζζηό κά δδιζμον-βήζδ ιία ηέημζα

έθεύνεζζξ. Σμϋημ ζοκέαδ δζόηζ ηά όπθα αοηά ηαηά ηδκ πνώηδ ημοξ

έιθάκζζζ οπήνλακ θζβώηενμ απμηεθεζιαηζηά άπό ηά

πνδζζιμπμζμύιεκα ήδδ επζηοπώξ έπί ιαηνόκ πνό-κμκ. Σό βεβμκόξ αοηό

ιαξ αμδεά κά ακηζθδθεμύιε βζαηί ηό κέμ πονμαμθζηό δέκ

ικδιμκεύεηαζ ηαηά ηδκ πνώηδ ημο έιθάκζζζ μύηε άπό ημύξ

ζζημνζημύξ, μύηε άπό ημύξ πνμκζημβνάθμοξ».

«Μκδιμκεύμιε ηδκ ακςηένς παναηήνδζζ», ζοκεπίγεζ ό Μς-νίξ

'Αιέθ, «βζά κά ηαηαδείλςιε όηζ ή πναβιαηζηή ηαηαβςβή ημύ

πονμαόθμο θαίκεηαζ απμθύηςξ άβκςζηδ. "Ηδδ εά πνμζπαεήζμοιε κά

ακηζθδθεμύιε ηί ζοκέαδ πνάβιαηζ. Κάπμζμζ ζζημνζημί ικδιμκεύμοκ

πονμαόθα πμύ έπνδζζιμπμζμΰκημ πνό Χνζζημύ ζηίξ Ικδίεξ. "Αθθμζ

απμδίδμοκ ηήκ έπζκόδζζ αημύξ Κζκέγμοξ, ηό έημξ 80 ι.Χ.,

ζοβηεηνζιέκα δέ ακαθένμοκ όηζ ό αοημηνάηςν Βί-Λί οπήνλε ό

εθεονέηδξ ημύ κέμο όπθμο. Καί μί δύμ όιςξ αοηέξ απόρεζξ είκαζ

ζθαθενέξ ηαί πθακδιέκεξ δζόηζ ό ππαγμαηικόρ εθεςπέηηρ ηοϋ

ηηλεβόλος είναι ό Έλλην μαθημαηικόρ καί γεω-μέηπηρ Απσιμήδηρ, ζημκ

όποιο οθείλονηαι καί άλλερ ζημανηικέρ ηελειοποιήζειρ ηηρ ηεσνικήρ

όπωρ είναι ό οδονηωηόρ ηποσόρ καί ό αηέπμων κοσλίαρ. Ό ιέβαξ αοηόξ

επζζηήιςκ θένεηαζ ηαί ώξ εθεονέηδξ άθθδξ άπμηεθεζιαηζηςηάηδξ

πμθειζηήξ ιδπακήξ ιέ ηήκ αμήεεζα ηήξ μπμίαξ έηαοζε ηόκ ζηόθμ ηώκ

Ρςιαίςκ ηαηά ηήκ πμθζμνηία ηώκ οναημοζώκ. Πώξ επέηοπε ηό

ηαηόνεςια ημύημ δέκ είκαζ βκςζηό, πζζηεύεηαζ όιςξ όηζ

έπνδζζιμπμίδζε ηάημπηνα ηαί θαημύξ ιέ ηήκ αμήεεζα ηώκ μπμίςκ

ζοκεηέκηνςζε έπί ηώκ λύθζκςκ ζηαθώκ ηήξ επμπήξ εηείκδξ ηίξ

δθζαηέξ αηηίκεξ ηαί πνμηαθμύζε έηζζ εζηίεξ πονηαβζώκ. "Αξ δμύιε

όιςξ ηί ήηακ ηό πνώημ ηδθεαόθμ ημύ Άνπζιήδμοξ. Φοζζηά δέκ

θεζημονβμύζε ιέ άκά-θθελζ ηήξ πονίηζδμξ δζόηζ ή ύθδ αοηή ήηακ ηόηε

άβκςζηδ57

, απμηεθεί όιςξ ηήκ πνώηδ ίζςξ πναηηζηή εθανιμβή ημύ

αηιμύ. ηό

57. Ό Μςνίξ 'Αιέθ θαίκεηαζ κά άβκμή δηζ ό αθιςκεΰξ άκεηάθορε ηήκ

πονίηζδα ηαί ιέ ηίξ ιδπακζηέξ ημο εθεονέζεζξ, δπςξ π.π. έκα είδμξ θθεβμιέ-

κμο άνιαημξ, αιθζζαήηδζε ηήκ ελμοζία ημϋ Γζόξ.

2

πονμαόθμ ημο ό Ανπζιήδδξ έδςζε ηδκ μκμιαζία «'Απσικέπας-νον».

Σδκ έθεύνεζζ πενζέβναθε ζέ ιζά άπό ηίξ επζζηδιμκζηέξ πναβιαηείεξ

ημο, ή μπμία έζώγεημ ηαηά ηόκ ιεζαίςκα ηαί ζήιενα έπεζ παεή. ΟΙ

πενίενβμζ εά ιπμνμύζακ κά ακαηαθύρμοκ ηήκ πενζβναθή ημο ζηήκ

αζαθζμεήηδ ημο Γαθθζημύ Ικζηζημύημο ηαί ζέ έκα άπό ηά δώδεηα

πεζνόβναθα ημο πενίθδιμο ηαθθζηέ-πκμο ηαί έπζζηήιμκμξ ηδξ

ακαβεκκήζεςξ Λεονάπδον Νηά Βί-νηοι...».

Έδώ, ζέ αοηό ηό ζδιείμ, ηάκμκηαξ ιζά ιζηνή δζαημπή άπό ηήκ

πανάεεζζ ημο θίακ εκδζαθένμκημξ άνενμο ημο Μςνίξ 'Αιέθ άπό ηόκ

«ΗΛΙΟ» όθείθμιε κά δζαηοπώζμοιε ηήκ αάζζιδ άπμρζ όηζ ό έκ θόβς

Ιηαθόξ γςβνάθμξ ηαί επζζηήιςκ ηδξ Ακαβεκκήζεςξ ακηέβναρε ηαί

«άκεηάθορε» ηίξ λεπαζιέκεξ εθεονέζεζξ ημο ιεβάθμο Έθθδκμξ ζμθμύ

ηαί πζεακώξ ηαί άθθςκ Δθθήκςκ. οκεπίγς ηαί δίδς πάθζ ηόκ θόβμ

ζηόκ Μςνίξ 'Αιέθ: «Σό πεζνόβναθμ (ημύ Λεμκάνδμο κηά Βίκηζζ)

πενζθαιαάκεζ ηαί ζπεδίαζια ηδξ εθεονέζεςξ ηαεώξ ηαί θεπημιενή

πενζβναθή αοηήξ πμύ μθείθεηαζ ζηόκ Λεμκάνδμ κηά Βίκηζζ, ό όπμζμξ

είπε ϋπ' όρζκ ημο ηήκ πενί «Ανπζηεναύκμο» πναβιαηεία ημύ

Ανπζ-ιήδμοξ. Τό πεπίεπγο είναι όηι ηό σειπόγπαθο είναι ελαθπώρ

κπςπηογπαθημένο διόηι ή άνάγνωζίρ ηον ππέπει νά γίνη έκ δεξιών ππόρ

ηά απιζηεπά, όπωρ γπάθοςν οι αναηολικοί λαοί ("Απαβερ κ.λπ.).

Καηςηένς παναεέημιε έπί θέλεζ ηήκ πενζβναθή αοηή ημύ Νηά

Βίκηζζ ζέ ιεηάθναζζ:

«Έθεύνεζζξ ημύ Ανπζιήδμοξ. Σό άνπζηέναοκμκ είκαζ πάθηζκδ

ιδπακή πμύ νίπηεζ ζζδενέκζεξ ζθαίνεξ ιέ ζζπονό πάηαβμ ηαί ιεβάθδ

ζθμδνόηδηα. Σό έκ ηνίημ ημύ μνβάκμο αοημύ πενζθαιαάκεζ ιεβάθδ

πμζόηδηα ακαιιέκςκ ακενάηςκ (δδθαδή ηάναμοκα). Αημθμύεςξ

όηακ εενιακεή ηό κενό ζθίββμκηαζ μί ημπθίεξ ημύ δμπείμο, ηό κενό

δζαθεύβεζ ηαί πύκεηαζ ζηό ένοενμπονςιέκμ ηιήια ημύ μνβάκμο.

Αιέζςξ ιεηααάθθεηαζ ζέ άηιό ηόζμ άθεμκμ ηαί ζζπονό, ώζηε

θαίκεηαζ εαύια κά αθέπδ ηακείξ ηήκ δύκαιί ημο ηαί ηόκ ηνόημ ηόκ

όπμζμ εά πανάβδ. Ή ιδπακή αοηή εηζθεκδμκίγεζ ζθαίνα αάνμοξ εκόξ

ηαθάκημο».

Καί ζοκεπίγεζ ό Μςνίξ 'Αιέθ: «Από ηήκ παναπάκς πενζβναθή

ζοκάβεηαζ όηζ ηό ηιήια ημύ ηδθεαόθμο πμύ ακηζζημζπεί ζηήκ

1

ζύβπνμκδ εαθάιδ ή ηό ένοενμποναηηςιέκμ ιόθζξ δέ έηποκόηακ ιέζα

ζέ αοηό ηό εενιό κενό ιεηαααθθόηακ ζε άηιό, ό όπμζμξ θόβς ηδξ

εθαζηζηόηδηαξ ημο ελςεμύζε ηό αθήια ηαί πνμηαθμύζε ηδκ

έηζθεκδόκζζί ημο.

Τό ακςηένς ηδθεαόθμ δέκ ακαθένεηαζ πμοεεκά άκ πνδζζιμ-

πμζήεδηε πμηέ, οπάνπεζ όιςξ έκαξ άηοπδξ ακάθμβμξ πεζναιαηζζιόξ,

ιεηαβεκέζηενμξ ημύ Νηά Βίκηζζ, ζηόκ όπμζμ πνμέαδ ό πενίθδιμξ

ΠαπΙνος ό εεςνμύιεκμξ ώξ ό πνόδνμιμξ ηήξ αηιμιδπακήξ.

εθεονέηδξ αοηόξ έπμκηαξ, ώξ θαίκεηαζ, ΰπ' όρζκ ημο ηό ηδθεαόθμ ημύ

'Ανπζιήδμοξ, άκ ηαί ό σδζμξ δέκ όιμθμβή, όηζ ακηέβναρε ηήκ έιπκεοζζ,

ζηέθεδηε κά ηαηαζηεοάζδ ηαί αοηόξ πμθειζηό ιδπάκδια, πμύ κά

θεζημονβή ιέ ηήκ αμήεεζα ημύ αηιμύ. Τό πείναια όιςξ απέηοπε ηαί ηό

ιόκμ απμηέθεζια ημο ήηακ κά έπζζοιαή έηνδλζξ, ή μπμία πνμεηάθεζε

ηήκ ηαηάννεοζζ ηιήιαημξ ημύ ενβαζηδνίμο ημο ηαί ηόκ εάκαημ

πμθθώκ ακενώπςκ.

Έκ ηαηαηθείδζ πάκηςξ δύκαηαζ κά θεπεή όηζ ηό πνώημ ηδθεαόθμ

μθείθεηαζ ζηόκ Ανπζιήδδ, ιμθμκόηζ δέ δέκ έπμιε έπί ημύ γδηήιαημξ

αοημύ άθθδ ιανηονία πθήκ ημύ πεζνμβνάθμο ημύ Νηά Βίκηζζ πνέπεζ

κά δώζςιε πίζηζ ζέ αοηό, βκςζημύ όκημξ όηζ ό δζάζδιμξ βεςιέηνδξ

εΐπε ζδζαίηενδ ηθίζζ ζηίξ πμθειζηέξ εθεονέζεζξ, έβναρε δέ ηαί

πναβιαηεία πενί πονόξ, ή μπμία έπεζ ζήιενα παεή...».

Γζά ηόκ ιεβάθμ "Εθθδκα ζμθό εά ήημ δοκαηόκ κά βναθμύκ πάνα

πμθθά ηαί ζδίςξ βζά ηήκ πνμζθμνά ημο ζηήκ ιαεδιαηζηή ηαί θοζζηή

επζζηήιδ. "Οιςξ δέκ είκαζ αοηό ηό εέια αοημύ ημύ αζαθίμο. Εηείκμ

πμύ εά πνέπεζ κά άκαθενεή είκαζ όηζ ό ααζζθεύξ Ίένςκ, ό όπμζμξ ηαηά

ηόκ Πθμύηανπμ ήηακ ζοββεκήξ ημύ 'Ανπζιήδμοξ, ακέεεζε ζηόκ ιεβάθμ

ζμθό ηήκ επμπηεία ηήξ καοπδβήζεςξ ηήξ πενίθδιμο «Σνρακοζίας

νεώς (νηός)» όπμο είπε ημπμεεηδεή θζεμαόθμξ ιδπακή, ένβμ ημύ

'Ανπζιήδμοξ. Τήκ πθδνμθμνία αύηδ πανέπεζ ό Αεδκαίμξ (Βζαθ. Ε',

206). Ή ηαεέθηο-ζζξ ημύ πενίθδιμο πθμίμο έβζκε δοκαηή πάνζξ ζηήκ

έθζηα (ημπθία) πμύ είπε εθεύνεζ ό Σοναηόζζμξ ζμθόξ. Ακαθένεζ

ζπεηζηώξ ό Αεδκαίμξ: « Ανπζιήδδξ ό ιδπακζηόξ ιόκμξ ημο ηό

ηαεείθ-ηοζε ζηήκ εάθαζζα, άθμύ έπνδζζιμπμίδζε θίβμ πνμζςπζηό

(ενβαηώκ)· άθμύ δδθαδή ηαηεζηεύαζε έθζηα (ημπθία) ηαεείθηοζε ηό

ιεβάθμ ημύημ πθμίμ ζηήκ εάθαζζα. Πνώημξ δέ ό Ανπζιήδδξ εθεύνε

ηήκ ηαηαζηεοή ηήξ έθζημξ».

2

Καί ό Πθμύηανπμξ ακαθένεζ ηό σδζμ βεβμκόξ, δζδβμύιεκμξ όηζ ό

Ανπζιήδδξ ηαεείθηοζε ιεβάθμ ηνζάνιεκμ πμθειζηό πθμίμ ιέ όθμ ηό

πθήνςια ημο ηαί ηά έθόδζά ημο ηαί ηό θμνηίμ ημο, «αοηόξ δε ιόκμξ

ημο ηαεήιεκμξ ζε άπόζηαμζ, πςνίξ πνμζπάεεζα, άθθά ήζοπα ζείμκηαξ

ιέ ηό πένζ ημο ηάπμζα άνπή πμθοζπάζημο». Τό πμθύζπαζημ ήηακ

ζύκεεηδ ηνμπαθία, είπε δέ αοηό ηό όκμια, δζόηζ έζύνεημ (έζπάημ) ιέ

πμθθά ζπμζκζά. Καί ό Σιμ-πλίκιος θέβεζ όηζ ή ηαεέθηοζζξ έβζκε ιέ

«ταριζηίφνα».

πανζζηίςκ ήηακ ιδπάκδια πανόιμζμ ιέ ηό πμθύζπαζημ. δέ

Τγέηγδξ ακαθένμκηαξ ηό ηαηόνεςια αοηό ημο 'Ανπζιή-δμοξ, μιζθεί

ηαί αοηόξ βζά «πανζζηίςκα». Καηόπζκ ημύημο εηέεδ ηό γήηδια άκ ή

ηαεέθηοζζξ έβζκε ιέ έθζηα, ιέ αηένιμκα ημπθία όπςξ εά θέβαιε

ζήιενα, ή ιέ πμθύζπαζημ. Μπμνμύιε κά άνςιε ηήκ δζαθςκία ηήξ

παναδόζεςξ άκ δεπεμύιε όηζ ή ηαεέθηοζζξ έβζκε ιέ πμθύζπαζημ,

αθμύ εδόεδ ή πνώηδ ώεδζζξ ιέ ημπθία.

Θά πνέπεζ ηέθμξ κά άκαθενεή ή βκώιδ ημο Λάζιπκζηξ βζά ηόκ

Ανπζιήδδ ηαί ηόκ Απμθθώκζμ, ζηήκ μπμία πενζηθείεηαζ όθδ ή αθήεεζα

βζά ηίξ «κεώηενεξ ακαηαθύρεζξ»: «Εκείνος ό όποιος καηανοεί ηόν

Αρτιμήδη καί ηόν Απολλώνιο, θά είναι θειδφλό-ηερος ζηόν θασμαζμό

ηφν ανακαλύυεφν ηφν ανδρών ηής νεφηέρας εποτής» (Λάζιπκζηξ

«"Απακηα» V, 460).

1

ΚΔΦΑΛΑΙΟΝ ΙΔ'

Από τά άσυυξιογόνα αέπια των απχαίων ατό υγπό πυπ των

μεσαιωνικών Ελλήνων

Θμοηοδίδδξ ακαθένεζ όηζ ηαηά ηδκ πμθζμνηία ηςκ Πθαηαζώκ

(429 π.Χ.) άπό ημοξ Πεθμπμκκδζίμοξ έπνδζζιμπμζήεδ-ζακ

ειπνδζηζηέξ ΰθεξ -εεζάθζ ηαί πίζζα- ηίξ όπμζεξ έννζλακ ζέ ζςνμύξ

λύθςκ πμύ ζοβηέκηνςζακ βζά κά ηαηαηαύζμοκ ηίξ Πθαηαζέξ. "Ακαρε

ιάθζζηα ηόζμ ιεβάθδ θθόβα, ηαί, όπςξ ημκίγεζ παναηηδνζζηζηά ό

Θμοηοδίδδξ, ηέημζα θθόβα, πμύ κά έπεζ άκαθεή ιέ ακενώπζκδ

εκένβεζα, ηακείξ δέκ έπεζ δδ ιέπνζ εηείκδ ηήκ επμπή. Κακείξ δέκ

ιπμνμύζε κά πθδζίαζδ ζέ έκα ιεβάθμ ηιήια ηδξ πόθεςξ όπμο είπε

πνμηθδεή ό ειπνδζιόξ, ή δέ δοκαηή ανμπή, πμύ έπεζε λαθκζηά,

έβθύηςζε ημύξ Πθα-ηαζεΐξ άπό ηήκ ηαηαζηνμθή. "Οηακ ό Βμζςηάνπδξ

Παγών-δας, ανπδβόξ ημύ εδαασημύ ζηναημύ, έκίηδζε ημύξ Αεδκαίμοξ,

ζηά ζύκμνα ημύ Ωνςπμύ, επεπείνδζε κά πμθζμνηήζδ ηό Δή-λιον, όπμο

ό επενόξ ήηακ ηαθώξ ώπονςιέκμξ (424 π.Χ.). Ή πόθζξ, πμύ είπε

όπονςεή άπό ηόκ Αεδκαίμ ζηναηδβό Ιπποκράτη, θαζκόηακ απόνεδημξ.

ΟΊ Βμζςημί έπεηέεδζακ εκακηίμκ ηδξ άθμύ έθααακ εκζζπύζεζξ άπό δύμ

πζθζάδεξ μπθζηώκ, άπό ηήκ Πεθμπμκκδζζαηή θνμονά πμύ είπε

εηηεκώζεζ ηήκ Νίζαζα ηαί άπό ιενζημύξ Μεβανείξ. "Αξ δώζμοιε ηόκ

θόβμ ζηόκ ιεβάθμ ζζημνζηό ηήξ ανπαζόηδημξ, ηόκ Θοσκσδίδη (αζαθίμκ

Γ', παναβν. 100): «Μέ ηόκ ζηναηόκ ημοξ εκζζποιέκμ ηαη' αοηόκ ηόκ

ηνόπμκ, έαάδζζακ εκακηίμκ ημύ Γδθίμο, ημύ μπμίμο πνμζέααθακ ηό

όπύνςια, ηαί ηαηόπζκ άθθςκ ιέζςκ επζεέζεςξ, ηά όπμζα έδμηίιαζακ,

έθενακ πθδζίμκ ημύ ηείπμοξ ηαί ηάπμζα ιδπακή, ιέ ηήκ μπμία

ηαηώνεςζακ πνάβιαηζ ηαί κά ηό

2

ηονζεύζμοκ. Γζά κά ηαηαζηεοάζμοκ ηδκ ιδπακή αύηδ, έζπζ-ζακ ιέ ηό

πνζόκζ ιεβάθδ δμηό ηαηά ιήημξ, ηαί άθμύ έημίθα-κακ άπ' άηνμο εζξ

άηνμκ ηά δύμ ιένδ ηδξ, ζοκήνιμζακ αοηά πάθζ ιέ ιεβάθδ αηνίαεζα

ζάκ αοθό. Σηήκ ιία άηνδ έηνέια-ζακ ιέ αθοζίδεξ θέαδηα, εκηόξ ημο

μπμίμο δζεοεοκόηακ ηό ζζδενέκζμ ηςκμεζδέξ άηνμ εκόξ ιεβάθμο

θοζενμύ, πμύ ηαηέααζκε επίζδξ από ηό σδζμ άηνμ ηήξ δμημύ ηήξ μπμίαξ

ηό λύθμ ήηακ μιμίςξ επεκδοιέκμ ιέ ζίδδνμ ζέ ιεβάθδ έηηαζζ. Τήκ

ιδπακή αοηή, ημπμεεηδιέκδ πάκς ζέ άιαλεξ, έθενακ άπό ιαηνζκή

άπόζηαζί' ζέ δζάθμνα ζδιεία ημύ όπονώιαημξ, όπμο βζά ηήκ

ηαηαζηεοή ημο είπακ πνδζζιμπμζδεή πνό πάκηςκ λύθα ηαί ηθήιαηα

αιπέθμο, ηαί όζεξ θμνέξ έθεακε ημκηά, ημπμεεημύζακ ιεβάθα θοζενά

ζηό άθθμ άηνμ ηήξ δμημύ πμύ ήηακ ζηό ιένμξ ημοξ ηαί θοζμύζακ. Τό

θύζδια δζενπόιεκμ άπό ηόκ ηαθά ηθεζζιέκμ αοθό, έθεακε ζηόκ

θέαδηα, βειάημκ άπό ακαιιέκα ηάναμοκα ηαί εείμ ηαί πίζζα ηαί

άκέδζδε θθόβα ιεβάθδ, ή μπμία ιεηέδζδε ηό πύν ζέ δζάθμνα ζδιεία

ημύ όπονώιαημξ, ζέ ηνόπμκ ώζηε ηακείξ δέκ ιπμνμύζε πθέμκ κά

ιεί-κδ πάκς ζέ αοηό, άθθά ηό εβηαηέθεζρακ όθμζ ηαί έηνάπδζακ ζέ

θοβή ηαί έηζζ ηό όπύνςια ηονζεύεδηε. Άπό ημύξ άκδνεξ ηήξ θνμονάξ

ιενζημί έθμκεύεδζακ ηαί δζαηόζζμζ αζπιαθςηίζεδηακ. Οί οπόθμζπμζ,

πμύ ήζακ ηαί μ'ζ πενζζζόηενμζ εζζήθεακ ζηά πθμία ηαί έθοβακ βζά ηόκ

ηόπμ ηαηαβςβήξ ημοξ».

Μέ αοηόκ θμζπόκ ηόκ ηνόπμ, δεηαεπηά ήιενεξ ιεηά ηήκ ιάπδ ημύ

Ωνςπμύ, όπμο μί Βμζςημί έπαζακ πεκηαηόζζμοξ άκδνεξ, μί δέ

Αεδκαίμζ ζπεδόκ ημύξ δζπθάζζμοξ, ή πόθζξ ημύ Γδθίμο ηονζεύεδηε άπό

ηόκ Παβώκδα, βζό ημύ Αίμθάδμο.

Ή πνήζζξ ειπνδζηζηώκ οθώκ (πίζζαξ, αζθάθημο, κάθεαξ, νδηίκδξ

δδθαδή νεηζίκαξ ηαί δζαθόνςκ εθαίςκ) δέκ ήηακ ιειμκςιέκδ, άθθά

βζκόηακ ζέ όθμοξ ημύξ πμθέιμοξ άπό ανπαζμηάηςκ πνόκςκ. Αοηέξ δέκ

ηίξ πνδζζιμπμζμύζακ ιόκμκ μί ανπαίμζ "Δθθδκεξ άθθά ηαί μί

ιεζαζςκζημί ιαξ πνόβμκμζ, ηόζμ ζημοξ πενζαίμοξ όζμ ηαί αημύξ

εαθαζζίμοξ πμθέιμοξ. Ή πνήζζξ ημοξ ήηακ πμζηίθδ. "Δεεηακ αοηέξ

εκηόξ αββείςκ, ηά όπμζα έλεζθεκδόκζγακ ιέ ηίξ πεηνμαόθμοξ ιδπακέξ

εκακηίμκ ηώκ επενζηώκ πθμίςκ, ηαηά ηώκ πμθζμνηδηζηώκ ιδπακώκ

(πεηνμαόθςκ, έθεπόθεςκ, ηθζιάηςκ), ηαηά ηώκ πμθζμνημοιέκςκ

πόθεςκ, ή

1

ειαάπηζγακ ζημοππζά ηαί νάηδ ιέζα μηίξ ειπνδζηζηέξ ύθεξ, ηαί ηά

έδεκακ ζηά αέθδ ηαί ηά αηόκηζα, ηά άκααακ ηαί ηά έλαηόκηζγακ ή

έποκακ ηίξ ειπνδζηζηέξ ΰθεξ, όηακ άκεθθέβμ-κημ, ή δηακ ήηακ πμθύ

ηαοηέξ εκακηίμκ ηςκ πμθζμνηδηζηώκ ιδπακώκ άπό ηό ύρμξ ηςκ ηεζπώκ

ή ηαηά ηώκ επενζηώκ πθμίςκ ζηίξ καοιαπίεξ.

Τό εείμκ (εεζάθζ) έπνδζζιμπμζεΐημ ηαί ώξ έιπνδζηζηόκ ιέζμκ. Μέ

εείμ έπονπόθδζε ό ζηναηδβόξ Μανίκμξ ηόκ ζηόθμ ημο ζηναηδβμύ ηδξ

Θνάηδξ Βζηαθζακμΰ, ζηδκ δέ ηαηακαοιάπδζζ ημϋ ζηόθμο ημο

έαμήεδζε ηαί ό Αεδκαίμξ ζμθόξ Πνόηθμξ ιέ ηδκ πνήζζ «πονθόνςκ»

ηαηόπηνςκ, όπςξ ακαθένεδηε ζηό πενί 'Ανπζιήδμοξ ηεθάθαζμκ. Ό

επίζημπμξ Νζηίμο δζδβείηαζ ζηό πνμκζηό ημο όηζ ό ζηναηδβόξ Μανίκμξ,

όηακ δζεηάπεδ άπό ηόκ αοημηνάημνα Ακαζηάζζμ κά πθεύζδ ηαηά ημϋ

Βζηαθζακμΰ58

, έγήηδζε άπό ηόκ ααζζθέα όηζ εά ηαηααάθδ ιέ ηδκ

αμήεεζα ημϋ Θεμύ ημύξ ζηαζζαζηέξ άκ ηεεή ζηήκ δζάεεζί ημο ό

θζθόζμθμξ Πνόηθμξ ηαί ζοβπνόκςξ δμεή ζέ αοηόκ ηάπμζα πμζόηδξ

αηαηένβαζημο εείμο.

Ό Μανίκμξ, ηαηά ηό πνμκζηό ημϋ επζζηόπμο Νζηίμο, έηνζρε ηό εείμ

ζέ ζηόκζ ηαί ηαηόπζκ είπε ζημοξ άκδνεξ ημο: «έάκ νίρεηε ηό εείμκ

(εεζάθζ) αοηό πάκς ζέ μιά οικοδομή ή πάνω οέ ένα πλοίο θά ηά

καηακανζεηε οάν κεπί μόλιρ άναηείλη ό ήλιορ».

Άθμϋ πήνε όζα πθμία εύνήηε ό Μανίκμξ ζηόκ θζιέκα ηήξ

Βαζζθεύμοζαξ ηαί άθμϋ έπεαίααζε ζηναηεύιαηα ζέ αοηά έηζκή-εδ

ηαηά ημϋ ζηόθμο ηώκ ζηαζζαζηώκ. Ή ζοκάκηδζζξ ηώκ δύμ ζηόθςκ

έβζκε ιπνμζηά άπό ηά εαθάζζζα ηείπδ ηήξ Κςκζηακηζκμοπόθεςξ ηνεζξ

ώνεξ ιεηά ηήκ ακαημθή ημϋ δθίμο. Τόηε ό Μανίκμξ δζέηαλε κά νζθεή

ηό εεζάθζ πμύ εημζιάζεδηε, ηαηά ηώκ επενζηώκ πθμίςκ ηά όπμζα

άκεθθέβδζακ ηαί ηαηαπμκηίζεδηακ.

Έθ' όζμκ είκαζ βκςζηό όηζ ηό εείμκ (εεζάθζ) δέκ ακαθθέβεηαζ ιέ

ηίξ αηηίκεξ ημϋ δθίμο, επζηνέπεηαζ κά ζοιπενάκςιε, έάκ δεπεώιε έπί

θέλεζ όζα ακαθένεζ ό επίζημπμξ Νζηίμο, όηζ δέκ πνόηεζηαζ βζά άπθό

εείμ (εεζάθζ), άθθά ιάθθμκ βζά ηάπμζμ ιίβια, πμύ είπε ηό εεζάθζ ζάκ

αάζζ ηαί ημϋ μπμίμο ηήκ ζύκεεζζ ηαί

58. Σηίξ δοκάιεζξ ημϋ ηόιδημξ ηώκ θμζδενάηςκ (δδθαδή οπμηεθώκ) Βζ-

ηαθζακμΰ πενζεθαιαάκμκημ Βμύθβανμζ ηαί Σηΰεεξ.

2

πνήζζ έπεκόδζε ό Αεδκαίμξ πδιζηόξ Πνόηθμξ. Ό ααζζθεύξ Ακαζηάζζμξ

ιεηά ηδκ ηαηαζηνμθή ημο ζηόθμο ηςκ ζηαζζαζηώκ δζέηαλε κά άιεζθεή

ό θζθόζμθμξ Πνόηθμξ ιε ιεβάθμ πνδιαηζηόκ πμζόκ, ηό όπμζμ όιςξ

αοηόξ δεκ δέπεδηε επζζδιαίκμκηαξ όηζ αςηόρ πού αγαπά ηόν πλούηο

είναι ανάξιορ νά λέγεηαι θιλόζοθορ καί όηι ή πεπιθπόνηζιρ ηον πλούηος

αποηελεί ηιμή γι αςηούρ πού αζσολούνηαι με ηην θιλοζοθία. Ό

αοημηνάηςν Ακαζηάζζμξ επαίκεζε ηδκ άθζθμηένδεζα ημο Αεδκαίμο

ζμθμύ ηαί ημο απέκεζιε πμθθέξ ηζιέξ, άθμΰ δέκ δέπεδηε πνδιαηζηή

αιμζαή. Ή ηαηαζηεοή ημο ιίβιαημξ ηαί ηδξ ζοκεέζεςξ εηείκδξ ηςκ

ειπνδζηζηώκ οθώκ, πμύ έπνδζζιμπμζήεδηε ηόηε, ηδνήεδηε ιοζηζηή

άπό ηόκ Πνόηθμ, ό όπμζμξ πήνε ηό ιοζηζηό ζηόκ ηάθμ ημο. Τό βεβμκόξ

ηδξ ηαηαζηνμθήξ ημύ ζηόθμο ημύ Βζηαθζακμύ άπό ηόκ Πνόηθμ

ακαθένεηαζ άπό ηόκ πνμκμβνάθμ Μαθάθα (ζύβπνμκμ ημύ ααζζθέςξ

Ακαζηαζίμο Α') ηαεώξ ηαί άπό ηόκ Ζςκανά (ημύ 12μο αζώκα).

"Οπςξ ακαθένεδηε, ό Ζςκανάξ απμδίδεζ ζηόκ θζθόζμθμ Πνόηθμ

ηαί άθθμ επζκόδια, όηζ δδθαδή ηαηαζηεύαζε «κάηοπηπα πςπθόπα»«

(ακάθμβα ιέ εηείκα ημύ 'Ανπζιήδμοξ), ηά όπμζα άκήν-ηδζε ζηά ηείπδ

ηδξ Κςκζηακηζκμοπόθεςξ ηαί απέκακηζ ζηά επενζηά πθμία,

έπονπόθδζε αοηά ιέ ηήκ ζοβηέκηνςζζ ηώκ δθζαηώκ άηηίκςκ.

Σοκδοάγμκηαξ ήδδ ηίξ πθδνμθμνίεξ ημύ επζζηόπμο Νζηίμο βζά ηήκ

πονπόθδζζ ημύ ζηόθμο ηώκ ζηαζζαζηώκ μέ ζκόνι θείος καί ηήν ηλιακή

θεπμόηηηα ιέ εηείκεξ ημύ Ζςκανά, όηζ αοηά έπονπμθήεδζακ ιέ ηά

κάηοπηπα, δέκ είκαζ ημθιδνό κά δεπεμύιε όηζ ό θοζζηόξ ηαί πδιζηόξ

Πνόηθμξ έπνδζζιμπμίδζε ηαί ηό εείμ ηαί ηά ηάημπηνα βζά κά έπζηύπδ

ηόκ ζημπό ημο, δδθαδή ζοιαμύθεοζε κά νζθεή ηό εεζάθζ πάκς ζηά

επενζηά πθμία, βζά κά ηά ακάθθελδ αοηά ιέ ηήκ ζοβηέκηνςζζ ηώκ

δθζαηώκ άηηίκςκ έπ' αοηώκ ιέζς ηώκ ηαηόπηνςκ.

Καηά ηόκ Ζ' ηαί Η' αζώκα ή Εθθδκζηή Αοημηναημνία δζέηνελε

ζμαανώηαημοξ ηζκδύκμοξ, πμύ απείθδζακ ηήκ ίδζα ηήκ ύπανλί ηδξ. Οί

"Ανααεξ πμύ ηαηέηηδζακ ηίξ εθθδκζηέξ πώνεξ ηδξ Βμνείμο Αθνζηήξ

ηαί ηήξ Σονίαξ ηαί Παθαζζηίκδξ επζπεζνμύζακ ηαηαζηνμθζηέξ

επζδνμιέξ ζηίξ κήζμοξ ηαί ζηά πανάθζα ηώκ εκαπμιεζκάκηςκ

εθεοεένςκ εδαθώκ ηήξ Αοημηναημνίαξ. Ό ζδ-

1

ιακηζηχηενμξ ηίκδοκμξ πμφ δζέηνελε ή Αοημηναημνία ήηακ έπί ηδξ

ααζζθείαξ ημο Κωνζηανηίνος Α\ υηακ πμθοάνζειμξ ανααζηυξ ζηυθμξ

είζέπθεοζε ζηδκ Πνμπμκηίδα ηαί πνμζέααθθε έπί έπηά έηδ ηδκ

Κςκζηακηζκμφπμθδ ή μπμία έζχεδ άπυ έκα πνυζθοβα.

Ό ανπζηέηηςκ Καθθίκζημξ, Έθθδκ πνυζθοβαξ άπυ ηήκ Ήθζμφ-πμθζ

ηδξ Φμζκίηδξ ηαηχνεςζε κά δζαθοβή άπυ ηήκ Αθελάκδνεζα υπμο

ανζζηυηακ ηαί κά ηαηαθοβή ζηήκ Βαζζθεφμοζα, ηαί κά εέζδ ζηήκ

δζάεεζζ ημο Κνάημοξ ηάπμζμ ειπνδζηζηυ ιίβια, ιέ ηυ υπμζμ μί "Εθθδκεξ

έκέπνδζακ ηά πθμία ηςκ 'Ανάαςκ ηαί έπνμλέκδζακ ζέ αοημφξ ηέημζμ

ηνυιμ ηαί πακζηυ, χζηε ημφξ ελακάβηαζακ κά θφζμοκ ηυκ απμηθεζζιυ

ηαί κά θφβμοκ.

Ή ειπνδζηζηή εηείκδ φθδ ακαθένεηαζ άπυ ημφξ "Εθθδκεξ ζζημνζημφξ

ηαί πνμκμβνάθμοξ ηςκ ιεζαζςκζηχκ πνυκςκ ιέ δζάθμνα ηαί πμθθά

μκυιαηα: Έλληνικόν πϋπ, Μηδικόν πϋπ, θαλαζζών πςπ, ζκεναζηόν πϋπ,

ύγπόν πϋπ, λαμππόν πϋπ, ηαί απθχξ ζκεύη ή πϋπ ή ϋλη.

Μέ ηά μκυιαηα αοηά ακαθένεηαζ πνδζζιμπμζμφιεκμ έπί πέκηε αζχκεξ

ηαί ηαηά λδνά ηαί ηαηά εάθαζζα, χξ ηυ ηονζχηενμ υπθμ ηήξ

αοημηναημνίαξ ιαξ. Ή πνήζζξ αοημφ πμφ ζοιπθδνχεδηε ηαί

ηεθεζμπμζήεδηε ζφκ ης πνυκς, βζκυηακ ιέ πμζηίθα υνβακα, έη ηχκ

μπμίςκ ηά ηονζχηενα ήζακ οί ζίθωνερ ή ζηπε-πηά (ζςθήκεξ) ηαί α'ζ

μησαναί (δδθαδή μί ακηθίεξ). "Οθα αοηά έθέβμκημ πενζθδπηζηά πςπθόποι

ή πςπζοθόποι ζίθωνερ ( ή ζζ-θχκεξ ή ζζθμφκζα). Μέ αοηά χπθζγακ μί

ιεζαζςκζημί ιαξ πνυβμκμζ ηαί ηά θνμφνζα ημοξ ηαί ηά πμθειζηά ημοξ

πθμία, ημφξ δνυιςκεξ, μί υπμζμζ έθέβμκημ πςπθόποι, πςπζοθόποι ηαί

ζιθω-νοθόποι. Οί πθχνεξ ηχκ πθμίςκ έημζιμτκημ ιέ πάθηζκεξ ηεθαθέξ

εδνίςκ ιέ ακμζηηυ ηυ ζηυια, δζά ημο μπμίμο δζήνπεημ υ ζςθήκαξ, πμφ

εηζθεκδυκζγε ηυ ηνμιενυ οβνυ.

Ό αείικδζημξ ααζζθεφξ διχκ Κωνζηανηίνορ ό Ποπθςπογέννηηορ

ζηήκ ζοββναθή αοημφ «Ππόρ ηόν ίδιον ςίόν Ρωμανόν ηόν θεοζεδή καί

ποπθςπογέννηηον βαζιλέα» πθήκ ηχκ άθθςκ, ζοιαμοθεφεζ αοηυκ ηαί

πχξ χθεζθε κά δζηαζμθμβή ηήκ άνκδζί ημο ζέ πενίπηςζζ, ηαηά ηήκ υπμζα

ηάπμζμζ αάναανμζ εά γδημφζακ κά ιάεμοκ άπ' αοηυκ ηήκ ηαηαζηεοή ημφ

ύγποϋ πςπόρ. Καί βνάθεζ πνυξ ηυκ βζυ ημο:

«Έάκ ημθιήζδ ηάπμζμξ λέκμξ κά ζμφ γδηήζδ, υπςξ ηαί άπυ

2

έιεκα έγήηδζακ, κά ιάεδ ηυ ύγπόν πϋπ, κά ημο απάκηδζδξ υηζ ηαί αοηυ

έθακενχεδ ηαί έδζδάπεδ άπυ "Αββεθμ μηυκ ιεβάθμ ηαί πνχημ

ααζζθέα ηςκ Χνζζηζακχκ "Αβζμ Κςκζηακηίκμ. Εδέπεδ δέ (υ Μέβαξ

Κςκζηακηίκμξ) ζπμοδαίεξ δζαηαβέξ βζ' αοηυ άπυ ηυκ ίδζμ ηυκ Άββεθμ,

υπςξ πθδνμθμνμφιεεα, άθμφ ηίξ έθάααιε άπυ ημοξ παηένεξ ηαί ημοξ

παππμφδεξ ιαξ κά ηαηαζηεοάγεηαζ (παναζηεοάγεηαζ ηυ φβνυκ πτν)

ιυκμκ άπυ ημοξ Χνζζηζακμφξ ηαί άπυ ηδκ ααζζθεομιέκδ άπ' αοημφξ

πυθζ, ηαί άθθμο δέ υπζ. Οφηε κά δζδάζηεηαζ αοηυ (δδθαδή ή

παναζηεοή ημο οβνμφ πονυξ) ζέ μπμζμδήπμηε άθθμ έεκμξ.

Αθμφ θμζπυκ αοηυξ υ ιέβαξ ααζζθεφξ (δδθαδή υ Μέβαξ Κςκ-

ζηακηίκμξ) εββοήεδηε ηαί βζά ημφξ ιεη' αοηυκ (ααζζθείξ) βζ' αοηυ

έβναρε ηαηάνεξ ζηήκ Αβία Τνάπεγα ηδξ ημφ εεμφ εηηθδζίαξ κά ιήκ

μκμιάγεηαζ Χνζζηζακυξ υπμζμξ ημθιήζδ κά δχζδ ηυ πφν ζέ άθθμ

έεκμξ, μφηε κά δζηαζμφηαζ ηάπμζμ αλίςια ή ελμοζία άθθά έάκ ηφπδ ηαί

έπδ ηάπμζα ελμοζία ηαί άπ' αοηήκ κά εηδζχηεηαζ ηαί κά

ακαεειαηίγεηαζ ζημοξ αζχκεξ ηχκ αζχκςκ ηαί κά παναδεζβιαηίγεηαζ

αοηυξ πμφ πνμζπαεεί κά πα-νααή ηήκ εκημθή αοηή εσηε είκαζ ααζζθεφξ,

είηε παηνζάνπδξ, εσηε μπμζμζδήπμηε άθθμξ άκενςπμξ, εσηε ηοπαίκεζ κά

είκαζ άνπμκηαξ ή ανπυιεκμξ».

Αθθά ηί ήηακ ηυ θμαενυ εηείκμ φβνυκ πτν, ηυ υπμζμ ηυζμ θυαμ

έκέπκεε ζημοξ επενμφξ ηδξ Αοημηναημνίαξ ιαξ; Απυ ηίξ πενζβναθέξ

ηχκ Εθθήκςκ ζζημνζηχκ ηχκ ιεζαζςκζηχκ πνυκςκ βκςνίγμιε ηά

ηονζχηενα παναηηδνζζηζηά ημο: 1) ηαζυιεκμ ελέπειπε θθυβεξ πνυξ

υθεξ ηίξ ηαηεοεφκζεζξ ηαί πνυξ ηά ηάης αηυιδ 2) έηαζε ηαί ιέζα ζηυ

κενυ 3) έζαοκε ιυκμκ ιέ ηυ λφδζ, ηά μφνα ηαί ηήκ άιιμ.

Έπί ημΰ γδηήιαημξ ηδξ ζοκεέζεςξ ημφ οβνμφ πονυξ έπμοκ ηαηά

ηαζνμφξ άζπμθδεή πάνα πμθθμί εζδζημί ηαί πμθθά ζοββνάιιαηα ηαί

ιεθέηεξ είδακ ηυ θχξ ηδξ δδιμζζυηδημξ. Λυβς ηήξ επζαεαθδιέκδξ ηυηε

ιοζηζηυηδημξ μί ζζημνζημί ηαί μί πνμκμβνάθμζ ηδξ επμπήξ ηαηά

ηακυκα ικδιμκεφμοκ ηυ φβνυκ πτν ιέ ιζά άπυ ηίξ ακαθενεείζεξ

μκμιαζίεξ ημο πςνίξ υιςξ κά ακαθένμοκ ηίπμηε βζά ηήκ ζφκεεζί ημο.

Ή παθαζυηενδ ζοκηαβή άκεο-νέεδ ζέ πεζνυβναθμ ημτ Θ' αζχκμξ, πμφ

μθείθεηαζ ζέ ηάπμζμκ Μάξιμο Γπαικό, ακαθένεηαζ υιςξ ηαί άπυ ηυκ

Πποκόπιο, χξ

1

έλδξ: «αγγεία θείον ηε καί αζθάληοσ έμπληζάμενοι καί θαρμάκοσ, όπερ

Μήδοι μεν νάθθαν καλονζι...» (άθμύ έβέιζζακ αββεία από εεζάθζ,

άζθαθημ ηαί θάνιαημ ηό όπμζμ μί Μήδμζ μκμιάγμοκ κάθεα).

Καηά ηόκ Σηανθάημ Βογάκηζμ ηό ύβνόκ πον δεκ ήηακ ηίπμηε άθθμ,

πανά αοηό ηό ϊδζμ ηό πεηνέθαζμ, ηήκ βκώιδ δε αύηδ οπεζηήνζλε ηαί ό

ηαεδβδηήξ Μ. Σηεθακίδδξ ιέ ιεθέηδ πμύ οπέααθε πνόξ ηήκ Αηαδδιία

ηωκ Δπζζηδιώκ ηώκ Πανζζίωκ. Σύιθωκα ιέ ηήκ ιεθέηδ αοηή ηό

ηονζώηενμ βκώνζζια ημο οβνμύ πονόξ ήηακ ή ζδζόηδηα ημο κά ηαίεηαζ

ζηήκ επζθάκεζα ηήξ εάθαζζαξ, αηνζαώξ όπωξ ηαί ηό πεηνέθαζμ, ηό

όπμζμ ήηακ βκωζηό ζημοξ ιεζαζωκζημύξ πνόκμοξ ιέ ηό όκμια «έλαιον

Μηδίας». Σοκεπώξ, ζύιθωκα ιέ ηόκ Μ. Σηεθακίδδ ηαί ηό ίδζμ ηό

όκμια «ύβνόκ πύν» δέκ ήηακ, πανά ή ιεηάθναζζξ ζηά εθθδκζηά ημύ

ιδδζημύ μκόιαημξ ημύ πεηνεθαίμο -«ΠΆτρύίΆ»- ζοκεέημο άπό ηό «ΠΑ»

πμύ ζδιαίκεζ έθαζμκ, ύβνόκ ηαί «νίΐω» πμύ ζδιαίκεζ πύν. Ήηακ

βκωζηή ή κάθεα ηαί ζηήκ επμπή ημύ Μεβάθμο Αθελάκδνμο, ό όπμζμξ,

ζύιθωκα ιέ αοηά πμύ ακαθένεζ ό Μάλζιμξ Γναζηόξ, έπνδζζιμπμίδζε

ηό ύβνό αοηό βζά ηήκ πονπόθδζζ ηήξ αηνμπόθεωξ ηήξ Τύνμο.

Ό ηαεδβδηήξ Κ. Ζέγγελης δέπεηαζ ηήκ βκώιδ ημύ ϋίεΐα, ηαηά ηήκ

μπμία ηό ύβνόκ πύν πνέπεζ κά εεωνδεή πνόδνμιμξ ηήξ ιαύνδξ

πονίηζδαξ, δεδμιέκμο όηζ ηαηά ηά ακαθενόιεκα ζηά «Ταηηζηά» ημύ

Λέμκημξ ΣΤ' ημύ Σμθμύ ημύημ θθεβόηακ ιεηά «ανμκηήξ ηαί ηαπκμύ».

Δπεζδή δέ ηό κίηνμ ήηακ ηόηε βκωζηό ιέ δζάθμνεξ μκμιαζίεξ, αοηό

απμηεθεί ηό ηθεζδί ημύ ιοζηζημύ. Γδθαδή ή πνδζζιμπμίδζζξ ημύ

κίηνμο ώξ ηαοζηζημύ ζημζπείμο πμύ πνμηαθμύζε ηαπεία ηαΰζζ,

δδθαδή έηνδλζ, ζέ ζοκδοαζιό ιέ ηό εείμ ηαί δζάθμνα άκεναημΰπα

ζώιαηα (όπωξ ημθμθώκζμ, νδηίκδ, έθαζμκ ή πεηνέθαζμ ακάθμβα ιέ

ηήκ εζδζηή πνήζζ βζά ηήκ μπμία πνμωνζγόηακ) έδζδε ηήκ ιοζηδνζώδδ

εηείκδ ζηεοαζία (παναζηεοή) πμύ έιεζκε ζηήκ Ιζημνία ώξ «ύγρόν» ή

«έλληνικόν πϋρ». Βεααίωξ, όηακ θέβωιε όηζ ηά ζοζηαηζηά ημύ οβνμύ

πονόξ ήζακ ακάθμβα ιέ εηείκα ηήξ ιαύνδξ πονίηζδαξ δέκ εκκμμύιε όηζ

ηό ύβνόκ πύν ήηακ αοηή ή ίδζα ή πονΐηζξ, άθθά όηζ πάθζ δέκ ήηακ ιόκμ

ηό πεηνέθαζμ, όζμκ ηαί άκ αοηό απμηεθμύζε ηό ηύνζμ ζοζηαηζηό ημο,

πμύ ημύ έδζκε ηήκ παναηηδνζζηζηή ζδζόηδηα κά

2

ηαίεηαζ ζηδκ επζθάκεζα ηδξ εάθαζζαξ. "Αθθωζηε, όπωξ θαίκεηαζ, δεκ

οπήνπε ιζά ιμκαδζηή ζοκηαβή, άθθά μί πονμηεπκμονβμί ημο Βογακηίμο

παναζηεύαγακ δζάθμνεξ πμζηζθίεξ ακαθόβωξ ημΰ ηνόπμο

πνδζζιμπμζήζεωξ ημο. 'Απ' αοηέξ άθθεξ ιεκ ήζακ απθώξ εύθθεηηεξ

ηαί ειπνδζηζηέξ, άθθεξ δέ ηαί εηνδηηζηέξ, όπωξ ημύημ πνμηύπηεζ άπό

αοηό πμύ ακαθένμοκ όθμζ μί πνμκμβνάθμζ, όηζ ηό ϋβνόκ πύν,

θθεβόιεκμ πανήβε «βρονηήν καί καπνόν».

Αοηέξ μί ηεθεοηαίεξ πζεακώηαηα έπνδζζιμπμζμϋκημ ηαί ώξ

«πνμωζηζηέξ» εηνδηηζηέξ μοζίεξ, όπωξ εά θέβαιε ζήιενα, δδθαδή

πνόξ έηζθεκδόκζζζ ειπνδζηζηώκ αθδιάηωκ ηαηαζηεοαζιέκωκ άπό

ζοιπζεζιέκμ ζημοπί (ζηοπεΐμκ), ανεβιέκμ ιέ κάθεα, θίπμξ ηαί άθθεξ

εύθθεηηεξ ύθεξ.

Τό ϋβνόκ πύν, όπωξ ηάεε κέμ όπθμ έλήζηδζε έπίδναζζ έπί ηήξ

Ταηηζηήξ. Καί δέκ ιεηέααθε ιέκ νζγζηά ηήκ παναδεδεβιέκδ ιμνθή ηήξ

βναιιήξ ιάπδξ, άθθά απεηέθεζε έκα απμθαζζζηζηό όπθμ ηαηά ηήκ

ηνίζζιδ θάζζ ημύ επίπθμο ηαί πνίκ ηήκ ειαμθή. Γζά κά ζπδιαηίζδ

ηακείξ ηάπωξ ζαθή ζδέα βζ' αοηό, εά έπνεπε κά βκωνίγδ ηό

«αεθδκεηέξ» ηώκ ζζθώκωκ, πμύ έλαηόκηζγακ ηό ύβνόκ πον. Δπεζδή

όιωξ δέκ οπάνπεζ ηάπμζα πθδνμθμνία βζά ηό αεθδκεηέξ αοηό,

ιπμνμύιε κά δεπεμύιε όηζ αοηό δέκ ήηακ ηαηώηενμ άπό εηείκμ ηώκ

παθαζώκ πονμζαεζηζηώκ ακηθζώκ ιζ-ηνάξ πζέζεωξ. "Οιωξ ή ζδζόηδηα

ημο κά θθέβεηαζ ηαί ζηήκ επζθάκεζα ηήξ εάθαζζαξ θόβω ηήξ κάθεαξ

πμύ πενζείπε, απεηέθεζε αζθαθώξ ηό απμθαζζζηζηό ζημζπείμ ζηήκ

απμηεθεζιαηζηόηδηα ημύ οβνμύ πονόξ ώξ πμθειζημύ όπθμο.

Φθεβόιεκμ αοηό ζηήκ εάθαζζα, έζπδιάηζγε έκα πύνζκμ θνάβια

ζοκάια δέ επεκενβμύζε ηαί ζηό δεζηό ηώκ ήιζααναάνωκ ηαί άιαεωκ

καοηζηώκ ηήξ επμπήξ, πμύ απέδζδακ ηήκ ζδζόηδηα ημο αοηή ζέ

οπενθοζζηή -ζαηακζηή- εκένβεζα!

Τό ιοζηζηό ημΰ οβνμύ πονόξ δέκ ηαηέζηδ δοκαηόκ κά ηδνδεή ιέπνζ

ηέθμοξ. Πάκηωξ δζαηδνήεδηε ιέπνζ ηαί ηόκ έκαημ αζώκα, μπόηε μί

"Ανααεξ πμύ είπακ εζζαάθεζ ζηήκ εθθδκζηή ιεβαθόκδζμ Σζηεθία,

ηαηώνεωζακ κά ηό απμηηήζμοκ άπό ηόκ ζηαζζαζηή δνμοββάνζμ

Εύθήμω. Σέ δζάθμνεξ πενζπηώζεζξ ηό έπνδζζιμπμίδ-ζακ. Πνώηα ηό

835, ζηήκ καοιαπία ημκηά ζηίξ Σζηεθζηέξ αηηέξ ηαηεκαοιάπδζακ ηόκ

εθθδκζηό ζηόθμ, ημύ όπμζμο ήνπε ό ζηναηδβόξ ημΰ εέιαημξ ηώκ

Κζαονναζωηώκ Κραηερός. Σηήκ πνήζζ

1

ημο ύβνμϋ πονόξ, επίζδξ, άπό ημοξ "Ανααεξ, μθείθμκηαζ μί ιεηέπεζηα

ήηηεξ ημΰ έθθδκζημΰ ζηόθμο ζηήκ πενζμπή ηςκ ζηεκώκ ηδξ Μεζζήκδξ,

ή ζμαανώηενδ ηςκ μπμίςκ ήηακ πθδζίμκ ηςκ Μοθώκ, ζηίξ αηηέξ ηδξ

Σοννδκζηήξ εαθάζζδξ (888 ι.Χ.)

Ό ζοββναθέαξ ημΰ αζαθίμο ηαηά ηδκ έπίζηερί ημο ζηόκ ζενό πώνμ ηςκ Γεθθώκ (επηέιανζμξ ημϋ 1999).

2

ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΙΣ'

Σό ύβνό πμύ δζαθύεζ ηίξ πέηνεξ!

"Οπςξ θμζπόκ ζοιπεναίκεηαζ, άπό όμα ακαθένεδηακ, μί ανπαίμζ

"Δθθδκεξ είπακ ακαπηύλεζ μέ ιεβάθμ ααειό ηδκ έπζμηήιδ ηδξ Χδιείαξ

(ή Χοιείαξ). Σμύημ έπζαεααζμΰκ όπζ ιόκμ μί πακάνπαζεξ δζδβήζεζξ ηαί

παναδόζεζξ άθθά ηαί ή πνήζζξ ειπνδζηζηώκ οθώκ ηαηά ηόκ

Πεθμπμκκδζζαηό πόθειμ ηαί ημύξ Αθελακδνζκμύξ ηαί Δθθδκζζηζημύξ

πνόκμοξ. Έβκώνζγακ όιςξ, όπςξ θαίκεηαζ άπό ηδκ εηπθδηηζηή

πθδνμθμνία πμύ αημθμοεεί, ηαί ηδκ παναζηεοή ηάπμζμο οβνμύ,

πνμθακώξ μλέμξ, πμύ δζαθύεζ ηίξ πέηνεξ!...

Ό Λάιπνμξ Χ. Καζεθμύνδξ ζηό θίακ εκδζαθένμκ αζαθίμκ ημο

«ΙΣΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΗ ΑΡΣΑ» (Β' εηδμζζξ

ζοιπθδνςιέκδ, Αεήκα 1980) ακαθένεζ όηζ ζέ ηάπμζμ πςνζό έκαξ

αβνόηδξ μνβώκμκηαξ ηό πςνάθζ ημο ανήηε έκα άββεζμ ζθναβζζιέκμ,

ηό άκμζλε ηαί έποζε ηό ύβνό πενζεπόιεκμ ημο πάκς ζέ ιζά πέηνα, ή

μπμία... δζαθύεδηε αιέζςξ! Γνάθεζ είδζηώηενα ηά έλδξ: «Δνεζπςιέκμζ

ημίπμζ οπάνπμοκ ηαί ζηήκ Άκς Καθεκηίκδ, ζηδκ πενζθένεζα Καζηνί. Ή

ημπμεεζία ημοξ θέβεηαζ άπό ημύξ κηόπζμοξ "Παθζμπώνζα"... ηό ίδζμ

πςνζό, ό Κςκ/κμξ Παπάξ, μνβώκμκηαξ ηό πςνάθζ ημο, ζηδκ ημπμεεζία

έζδ, πνίκ άπό 25 πνόκζα, έθερε ζηήν επιθάνεια ένα δοτείο —πήλινο

αζθαλώς— πού περιείτε ύγρό. "Οπςξ ιάξ είπε ό βναιιαηέαξ ηήξ

Κμζκόηδηαξ, Κςκ/κμξ Πθαζηήναξ, πμύ ιάξ έδςζε ηίξ πθδνμθμνίεξ, ηό

ύγρό περιετόμενο ηον δοτείοσ ηό άδειαζε άπό περιέργεια πάνω ζέ μιά

πέηρα, ή όποια διαλύθηκε αμέζως. Σί ιπμνεί κά ήηακ αοηό δέκ

βκςνίγμοιε. Σό εοιάηαζ πάκηςξ ηαί ηό ιμθμβάεζ ηαί ό Γεώνβζμξ

Παπάξ —βζόξ ημΰ Κςκ/κμο— πμύ γή ζήιενα...»

1

Σί ήηαλ ινηπόλ απηό ηό κπζηεξηώδεο πγξό, πνύ πεξηείρε ηό πήιηλν

—θαί βέβαηα αξραίν- αγγείν; "Ηζσο θάπνην ύγξό όμηλν κε δηαιπηηθέο

ηδηόηεηεο, θάπνηα ρεκηθή έλσνηο, πνύ πξνθύπηεη κεηά άπό θάπνηα

δηαδηθαζία, θαί δέλ επξίζθεηαη έηνηκε ζηήλ θύζη. "Αο δνύκε ινηπόλ

πνηά άπάληεζη κπνξεί λά καο δώζε ή Υεκεία (ή Υπκεία). Έ κπνξεί λά

δηάιπζε ηά κέηαιια θαί θπζηθά ηίο πέηξεο;

Καη' αξράο, ηό πδξνρισξηθό όμύ. Απηό πξνζβάιιεη πνιιά

κέηαιια θαί ζρεκαηίδεη ρισξηνύρα άιαηα θαί πδξνγόλν. Σό ζεηηθό όμύ

επίζεο πξνζβάιιεη θαί δηαιύεη ζρεδόλ όια ηά κέηαιια, έθηνο άπό ηόλ

ρξπζό θαη ηόλ ιεπθόρξπζν θαί ζρεκαηίδεη ζεηηθά άιαηα,

ρξεζηκνπνηείηαη κεηαμύ άιισλ θαί γηά ηήλ παξαζθεπή εθξεθηηθώλ

πιηθώλ. Σό ζεηηθό όμύ, ηνύ νπνίνπ ηό θνηλό όλνκα είλαη βηηξηόιη, είλαη

πγξό άρξσκν ζάλ ιάδη, θαί ειεύζεξν επξίζθεηαη πνιύ ζπάληα ζηά

λεξά κεξηθώλ ζεξκώλ πεγώλ, ζηήλ δέ βηνκεραλία παξαζθεπάδεηαη

άπό ηό δηνμείδην ηνύ ζείνπ, πνύ ηό παίξλνπλ άπό ηήλ θαύζη ηνύ

ζηδεξνππξίηε, ή ηνύ ζείνπ κέ ηήλ κέζνδν ηώλ κνιύβδηλσλ ζαιάκσλ,

ή κέ ηήλ κέζνδν ηεο επαθήο*. Οί παλάξραηνη "Διιελεο έγλώξηδαλ ηήλ

θαύζη ηνύ ζείνπ, όπσο πξνθύπηεη άπό ηήλ έμεο αλαθνξά ηνύ Όκεξνπ:

«Δπζύο ηόηε βξνληώληαο (ό Εεύο) έζθελδόληζε αζηξαθηεξό θεξαπλό

θαί ηόλ έξξημε ράκσ κπξνζηά ζηά πόδηα ηώλ άινγσλ ηνύ Γηνκήδε·

αμέζως θοβερή θλόγα σψώθηκε άπό θειάθι πού καιγόηαν θαί η' άινγα

θνβηζκέλα δάξσζαλ θάησ άπό ηό άξκα θη άπό ηνύ Νέζηνξνο ηά ρέξηα

μέθπγαλ η' αζηξαθηεξά ηά ραιηλάξηα...» (ΗΛΗΑ-ΓΟ Θ, ζηίρνη

133-139).

Σό ζείνλ (ζεηάθη) έρξεζηκνπνηετην, όπσο ήηαλ επόκελν, θαί θαηά

ηνύο ηζηνξηθνύο ρξόλνπο, ελδηαθέξνληα δέ ζηνηρεία κάο παξέρεη ό

Θνπθπδίδεο θαί άιινη κεηαγελέζηεξνη ηζηνξηθνί. (Βιέπε

πξνεγνύκελν θεθάιαην). Αιιά θαί ή πιεξνθνξία πνύ κάο δίλεη ό

Πιίληνο, όηη δειαδή ή καγεπηηθή ιάκςηο άπό ηήλ όπνηα πεξηβαιιόηαλ

ή Ππζία, (νθεηιόηαλ ζηήλ θαύζη ζείνπ είλαη ραξαθηεξηζηηθό ζηνηρείν

πνύ θαλεξώλεη ηό επίπεδν γλώζεσο ηώλ άξ-

* Βιέπε Λεσλίδα π. Ληώθε «ΑΝΟΡΓΑΝΖ ΥΖΜΔΗΑ» Α' θαη Β' ΛΤ-

ΚΔΗΟΤ, ΟΡΓΑΝΗΜΟ ΔΚΓΟΔΩ ΓΗΓΑΚΣΗΚΩΝ ΒΗΒΛΗΩΝ, ΑΘΖΝΑ

1977.

2

ραίσλ πξνγόλσλ καο γηά ηίο εθαξκνγέο θαί ηήλ ρξήζη ηνπ ζείνπ.

(Βιέπε ιήκκα «ζείνλ» εγθπθινπαηδηθνύ ιεμηθνύ «ΖΛΗΟ» έθ-δννηο

εηώλ 1981-82). Δπίζεο ή θύιαμηο ηνπ ζεηηθνύ νμένο κέζα ζέ πήιηλεο ή

πάιηλεο ληακηδάλεο*, ηίο όπνηεο δέλ κπνξεί λά δηάιπζε θαί ηό γεγνλόο

όηη ηό άγγετν κέζα ζηό όπνην ππήξρε ηό κπζηεξηώδεο πγξό, ήηαλ

πήιηλν, καο επηηξέπεη ζέ ζπλδπαζκό κέ όια ηά ζρεηηθά κέ ηήλ ρξήζη

ηνπ ζείνπ ζηνηρεία, λά ππνζέζνπκε όηη δέλ απνθιείεηαη κέζα ζηό

αξραίν άγγετν πνύ βξήθε ό αγξόηεο λά ππήξρε ζεηηθό όμύ.

Γέλ ζά πξέπεη αθόκε λά παξαιείςσκε λά άλαθέξσκε, όηη πιήλ ηώλ

αλαθεξζέλησλ νμέσλ θαί ηό ληηξηθό όμύ πξνζβάιιεη θαί δηαιύεη όια

ηά κέηαιια έθηνο άπό ηόλ ρξπζό θαί ηόλ ιεπ-θόρξπζν. Δπίζεο θαί ηό

ιεγόκελνλ βαζιλικόν ύδωρ (βαζηιηθό λεξό) κίγκα άπό ππθλό ληηξηθό

όμύ θαί πδξνρισξηθό όμύ, πξνζβάιιεη θαί δηαιύεη αθόκε θαί ηόλ

ρξπζό. "Αξα δέλ ζά πξέπεη λά άπνθιείζσκε ηήλ πηζαλόηεηα λά

επξόθεηην γηά θάπνην άπ' απηά, ρσξίο όκσο λά απνθιείεηαη ηό

κπζηεξηώδεο πγξό ηνύ αξραίνπ αγγείνπ πνύ δηέιπζε ηήλ πέηξα λά ήηαλ

θάηη πνύ ίζσο έκετο λά κήλ έρνπκε βξή ζήκεξα, θαζ' όηη νη γλώζεηο

ηώλ παλάξραησλ πξνγόλσλ καο βάζεη ηώλ αλαθνξώλ, ζηνηρείσλ, απν-

δείμεσλ θαί ελδείμεσλ πνύ ππάξρνπλ, ήζαλ ζέ άζπγθξίησο πςειόηεξν

επίπεδν άπό ηό ζεκεξηλό.

Γέλ είλαη ηπραίν όηη ηό ρσξηό ζηό όπνην επξέζε ηό έλ ιόγθ αξραίν

άγγετν κέ ηό κπζηεξηώδεο ύγξό άλεθε ζηήλ αξραία Άζα-καλία, πνύ

νθείιεη ηό όλνκα ηεο ζηόλ βαζηιέα Άζάκαληα. Ό Άζάκαο, πνύ

έγθαηεζηάζε ζηήλ πεξηνρή απηή ηήο Ζπείξνπ, ήηαλ πξηλ βαζηιεύο ηνπ

Όξρνκελνύ ηήο Βνησηίαο. Δίλαη ό παηέξαο ηνπ Φξίμνπ, ό όπνηνο

έπέηαμε κέ έλα... θξηάξη σο ηήλ Κνιρίδα. "Αο ζθεθζή θαί πάιη θαλείο,

όπσο ηνλίζζεθε ζηό ηέινο ηνύ Γ' θεθαιαίνπ, ηί είδνπο θξηάξη ήηαλ

απηό πνύ... πεηνύζε θαί είρε ρξπζό καιιί. Μηά ηπηακέλε —ηεξή—

κεραλή ή θάηη άιιν; Καί έπίνεο δέλ ζά πξέπεη λά μερλνύκε όηη θαηά

ηήλ παξάδνζη, ό γηόο ηνύ Φξίμνπ, ό "Αξγόο ήηαλ ό θαηαζθεπαζηήο ηνύ

πεξίθεκνπ ηπηακέλνπ πινίνπ, «ηήο 'Αξγνύο»... Έρνπκε δειαδή λά

θάλνπκε κέ κηά πεξηνρή πνύ ζπλδέεηαη κέ έλα άθζαζην ηερλνινγηθό

* Βιέπε ιήκκα «Θείνλ» εγθπθινπαίδεηαο «ΠΤΡΟΤ».

1

πμθζηζζιό. Δπμιέκςξ, βζαηί κά ιδκ είπε παναζηεοαζεή έηεΐ ηάπμζμ

ύβνό πμύ δζέθοε ηίξ πέηνεξ; Πμζμξ ιπμνεί κά άπμηθεί-ζδ έκα ηέημζμ

εκδεπόιεκμ ή κά ηαηάννζρδ ηδκ άπμρζ αοηή; Πζζηεύς ηακείξ δζόηζ

ηαί ιόκμκ ή ζηέρζξ ηδξ άκαηαθύρεςξ εκόξ ηέημζμο δζαθοηζημύ ύβνμΰ,

εά δζάθοζδ ηίξ ζηέρεζξ δοζπίζηςκ ηαί ηαηόπζζηςκ αηόιςκ...

2

ΚΔΦΑΛΑΗΟΝ ΗΕ'

Προσθήκες σε άλλα κεφάλαια

α) Προζθήκη ζηήν ζελίδα 61 γιά ηόν Σαλμωνέα (Κεθάλαιον Γ'

«Τά ιερά όπλα ηών αθανάηων θεών»)

Ό Απμθθόδςνμξ (Βζαθζμεήηδ Βζαθίμκ Α, IX, 7) ακαθένεηαζ ζηδκ

πακάνπαζα ζζημνία ημύ ενοθζημί αθιςκέςξ ηαί δζδβείηαζ όηζ αοηόξ

έζενκε πίζς άπό ηό άνια ημο απμλδναιέκα δένιαηα ηαί πάθηζκμοξ

θέαδηεξ. Ό αθιςκεύξ έθεβε όηζ ανμκηά, «αάθθςκ δέ εζξ μύνακόκ

αίεμιέκαξ θαιπάδαξ έθεβεκ άζηνάπηεζκ» (ηαί ιέ ηά ακαιιέκα δαδζά

πμύ έλεζθόκδζγε ζηόκ μονακό έθεβε όηζ άζηνάπηεζ).

6) Προζθήκη ζηήν ζελίδα 137 γιά ηόν κσβερνήηη ηής «Αργούς»

(Κεθάλαιον ΣΤ' «'Αργώ, ένα ιπηάμενο -κι ότι μόνο- πλοίο»)

Ό Σσθοξ Αβκίμο, ό ηοαενκήηδξ ηήξ «Ανβμύξ» ηαηήβεημ άπό ηήκ

πόθζ ηήξ Βμζςηίαξ Ίΐθα, πμύ εύνίζηεημ ζηόκ Κμνζκεζαηό Κόθπμ, ηαί

ήηακ επίκεζμ ηςκ Θεζπζώκ (ή εέζζξ ηδξ έπεζ έκημπζ-ζεή ζηόκ

ακαημθζηό ιοπό ημΰ ηόθπμο ηήξ Γμιαναίκαξ). Ακαθένεηαζ πνώημξ

ζηόκ ηαηάθμβμ ηώκ Ανβμκαοηώκ άπό ηόκ Απμθθόδςνμ (1, 9, 16), ό δέ

Απμθθώκζμξ, ό Ρόδζμξ ηόκ ακαθένεζ ζηά Ανβμκαοηζηά (1, 105-110) ώξ

ηαηαβόιεκμ άπό ηάξ ίθαξ ηώκ Θεζπζώκ ηαί ώξ πμθύ ίηακόκ κά όδδβή

ηό πθμίμ αμδεμύιεκμξ άπό ηά αζηένζα ηαί ηόκ ήθζμ ή κά πνμαθέπδ

ηαηαζβίδεξ. Ό Παοζακίαξ ζηά «ΒΟΗΩΣΗΚΑ» (IX, 32, 4) ακαθένεζ ηά

έλδξ (ιεηάθναζζξ Νζημθάμο Παπαπαηγή, ΔΚΓΟΣΗΚΖ ΑΘΖΝΩΝ):

«...πθέμκηαξ πανά ηήκ αηηή, έπεζ ηακείξ ιία πμθίπκδ παναεαθάζζζα,

όπζ ιεβάθδ, μκμιαγόιεκδ Τιθα. ηήκ Σίθα οπάνπεζ ήνά-

1

ηθεζμ ηαί βζμνηή εηήζζα. 'Απυ παθζά μί Σζθαζεΐξ ηαοπχκηαζ πχξ μηά

καοηζηά είκαζ μί ίηακχηενμζ ακάιεζα ζημοξ Βμζςημφξ ηαί δζαηδνμφκ

ηδκ ακάικδζδ εκυξ κηυπζμο Σΐθο πμφ είπε πνμηζιδεεί κά βίκεζ

ηοαενκήηδξ ηδξ 'Ανβμΰξ· δείπκμοκ ηαί ιζά εέζδ ιπνμζηά ζηήκ πυθδ

ημοξ, υπμο θέκε πχξ ή 'Ανβχ είπε πνμζμνιζζηεί βονίγμκηαξ πίζς άπυ

ηή πχνα ηχκ Κυθπςκ».

γ) Προζθήκη ζηην ζελίδα 160 (ηέλος Ζ' Κεθαλαίοσ), «Ελληνικά

Μσζηήρια καί Θερά "Οπλα».

Ό Παοζακίαξ ζηά «ΒΟΙΧΣΙΚΑ» ακαθένεζ ηυ έλδξ πανα-

ηηδνζζηζηυ πενζζηαηζηυ: «"Οηακ υ Αθέλακδνμξ είπε κζηήζεζ ηαί είπε

ηάρεζ ηήκ Θήαα ηαί ηήκ εδααΐδα μθυηθδνδ, μί Μαηεδυκεξ μπθίηεξ

πμφ ιπήηακ ζηυ ζενυ ηχκ Κααείνςκ, εονζζηυιεκμ ηαί αοηυ ζέ βή

επενζηή, ηαηαζηνάθδηακ ιέ ηεναοκμφξ ηαί αζηναπέξ άπυ ηυκ

μονακυ...» («ΒΟΙΧΣΙΚΑ» IX, 25, 10).

δ) Προζθήκη ζηήν ζελίδα 169 (Κεθάλαιον Η' περί ομιλούνηων καί

κινοσμένων αγαλμάηων).

Γέκ εά πνέπεζ κά θδζιμκμφιε υηζ υηακ ή ιδηένα ημο Απζθ-θέςξ ή

Θέηζξ επήβε ζηυ ενβαζηήνζ ημφ Ηθαίζημο βζά ηήκ ηαηαζηεοή ηήξ

άζπίδμξ ημφ βζμφ ηδξ, εφνήηε έηεσ πνοζέξ εεναπαζ-κίδεξ, δδθαδή

πνοζά αβάθιαηα βοκαζηχκ πμφ ιζθμφζακ ηαί έηζ-κμφκημ ηαί είπακ

δδιζμονβδεή άπυ ηυκ "Ηθαζζημ. Ακαθένεζ υ Όιδνμξ ζηήκ Ίθζάδα (,

ζηίπμζ 417-421, ιεηάθναζζξ εηδυζεςκ «ΠΑΠΤΡΟ»): «ηά πθάβζα

ηνέπακε πνοζέξ εεναπαζκίδεξ, οπμααζηάγμκηαξ ηυκ αθέκηδ ημοξ, πμο

ιμζάγακε ιέ γςκηακέξ ηυνεξ· ιέζα ημοξ οπάνπεζ θμβζηυ, οπάνπεζ

θςκή ηαί δφκαιζ ηζ έπμοκ άπυ ημφξ αεακάημοξ ιάεεζ κά δμοθεφμοκ

αοηέξ ζηά πθάβζα ηζκμφκηακ βνήβμνα οπμααζηάγμκηαξ ηυκ αθέκηδ

ημοξ».

ε) Προζθήκη ζηήν ζελίδα 216 (Κεθάλαιον ΘΕ' γιά ηό σγρό πϋρ).

2

Δηνίεδ απαναίηδημ άπυ ηυκ βνάθμκηα κά βίκδ ακαθοηζηυηενμξ

θυβμξ πενί ημφ οβνμφ πονυξ, ημο ίενμΰ αφημτ υπθμο ηςκ ιεζαζςκζηχκ

πνμβυκςκ ιαξ ηαί κά πανμοζζαζεμφκ ηαί άθθα έπί πθέμκ ζημζπεία

ζηδκ πανμφζα (Γ') έηδμζζ.

Συ ΰβνυκ πον δζεηνίκεημ ζε δζάθμνα είδδ, ηαεέκα δέ άπ' αοηά

έπνδζζιμπμζεΐημ ηαηά πενίζηαζζ. Δκακηίμκ ηςκ επενζηχκ «πεθςκχκ»

(ιδπακδιάηςκ φπμζηάρεςξ ηχκ ηεζπχκ) ποκυηακ ΰβνυκ πον άπυ πφηνεξ

ηαί δζάθμνα άθθα αββεία. Καηά ηχκ λοθίκςκ πφνβςκ πμφ ήζακ

ορδθυηαημζ ηαί πμθθέξ θμνέξ λεπενκμφζακ ζέ ΰρμξ ηά ηείπδ,

έλαημκηζγυηακ ΰβνυκ πφν ιέ ηά θεβυιεκα ζηρεπηά, δδθαδή άπυ ακηθίεξ

ιέ ζςθήκεξ, έκχ έπνδζζιμπμζμΰ-κημ ηαί ηά θεβυιεκα τειροζίθωνα, πμφ

επζκμήεδηακ ηαηά ημφξ πνυκμοξ ηήξ ααζζθείαξ ημφ Λέμκημξ Σ'*,

δδθαδή ιεηαλφ ηχκ εηχκ 886 ηαί 912 ι.Υ. Σά πεζνμζίθςκα αοηά, υπςξ

εά δμφιε ηαηςηένς πενζείπακ άθθμ είδμξ οβνμφ πονυξ, ηήκ βκςζηή ζέ

ιαξ μαύρη πσρίηιδα, δδθαδή ήζακ ηνμηίδεξ. 'Αθθά ηαί πμθζμνηδηαί

πνδζζιμπμζμφζακ ΰβνυκ πφν ζηίξ επζπεζνήζεζξ ημοξ ηαηά ηίξ πμθζμνηίεξ

μπονχκ πυθεςκ, βζά κά ηαφζμοκ ηά αθδηζηά ιδπακήιαηα πμφ ήζακ ζηά

ηείπδ άθθά ηαί βζά κά πονπμθήζμοκ ηήκ πμθζμνημφιεκδ πυθζ. "Δννζπκακ

ιέ ηίξ πεηνμαυθμοξ ιδπακέξ εκακηίμκ ηχκ πμθζμνημοιέκςκ αββεία βειάηα άπυ ειπνδζηζηέξ φθεξ ηαί ηαοηυπνμκα πονθυνμοξ ζαβίηηεξ

(πονθυνα αέθδ) ηαί αηυκηζα ζηά υπμζα έδεκακ ζημοπζά (ζηοππία) ηαζ

ημονέθζα αμοηδβιέκα ιέζα ζέ ειπνδζηζηέξ φθεξ ηαί ηά εννζπκακ ηαηά

ηχκ πμθζμνημοιέκςκ άθμφ πνμδβμοιέκςξ ηά άκααακ. Σά πήθζκα αββεία

έζπαγακ πάκς ζηίξ μζημδμιέξ ηαί ηα ηηίνζα ηήξ πμθζμν-ημοιέκδξ

πυθεςξ, πμφ πενζεθμφγμκηακ άπυ ηίξ ειπνδζηζηέξ φθεξ, ηαί ηαηυπζκ ιέ

ηά πονθυνα αέθδ ηαί αηυκηζα ηά ηηίνζα ακαθθέβμκηακ ηαί ή πυθζξ

πανεδίδεημ ζηίξ θθυβεξ.

* Βθέπε «ΣΑΚΣΙΚΑ» Λέμκημξ Σ' ηον μθμί, έηδμζδ «ΔΛΔΤΘΔΡΗ

ΚΔΦΙ», ιεηάθναζζξ - ζπυθζα: Κςκαηακησκμξ Πμηαιζάκμξ.

1

Ό αοημηνάηςν Λέςκ Σ' αηά «ΣΑΚΣΙΚΑ» ηάκεζ εηηεκή θυβμ βζά

ηήκ πνήζζ ημο οβνμφ πονυξ ηαηά ηίξ καοιαπίεξ. Γνάθεζ εζδζηυηενα ηά

έλδξ: «56. Ειείξ δέ πνμηνέπμιε κά νίπης-κηαζ ηαί πφηνεξ πθήνεζξ

έζηεοαζιέκμο πονυξ ηαηά ηήκ οπμδεζπεείζα ιέεμδμ παναζηεοήξ, μί

υπμζεξ υηακ ζοκηνίαμοκ εά πονπμθήζμοκ εφημθα ηά πθμία ηςκ

έπενςκ. 57. Νά πνδζζιμπμζή-ηαζ δέ ηαί ή άθθδ ιέεμδμξ (νίρεςξ οβνμφ

πονυξ) ιέ,ημφξ ιζηνμφξ ζίθςκεξ, ηά θεβυιεκα πεζνμζίθςκα πμφ

ηναημφκηαζ ιέ ηυ πένζ άπυ ημοξ ζηναηζχηεξ πίζς άπυ ηίξ ζζδενέκζεξ

αζπίδεξ ηςκ, έπμοκ ηαηαζηεοαζεή πνμζθάηςξ άπυ ηήκ ααζζθεία ιαξ.

Δζυηζ εά νίρμοκ ηαί αοημί έζηεοαζιέκμ πΰν ηαηά ηςκ πνμζχπςκ ηχκ

έπενςκ. 58. Καί ιεβαθφηενμζ δέ ηνίαμθμζ ζζδενέκζμζ ή αζπιδνά ηανθζά

ιπδβιέκα ζέ λφθζκεξ ζθαίνεξ ή ζημοπζά ηαί άθθα οθζηά ειπμηζζιέκα

ιέ ειπνδζηζηέξ φθεξ, ααθθυιεκα εκακηίμκ ηχκ έπενςκ, πέθημκηαξ ζηά

πθμία ζέ πμθθά ζδιεία εά έιπνήζμοκ αοηά. 59. Αθθά ηαί υηακ μζ

επενμί πνμζπαεήζμοκ κά ηά ζαήζμοκ, εά παηήζμοκ ηά θθεβυιεκα

ζημοπζά ή άθθα θθεβυιεκα οθζηά, ηαί μί πενζζζυηενμζ εά οπμζημφκ

εβηαφιαηα ζηά πυδζα ηαηά ηήκ ηνίζζιδ θάζζ ηδξ ιάπδξ (καοιαπίαξ)

ηαί αοηυ εά είκαζ ιεβάθμ ειπυδζμ βζ' αοημφξ. 60. Είκαζ δοκαηυκ υιςξ

ηαί ιέ ιζηνμφξ βενακμφξ ή ιέ ιζηνά πανυιμζα έπζκμδεέκηα ιδπακήια-

ηα ζέ ζπήια Γ (βάιια) πμφ πενζζηνέθμκηαζ, κά έπζποεή φβνή

ποναηηςιέκδ πίζζα ή άθθμ οθζηυ ή εφθθεηημ παναζηεφαζια ηαηά

ηχκ επενζηχκ πθμίςκ, ηά υπμζα είκαζ αηζκδημπμζδιέκα άπυ ημφξ

δνυιςκεξ, ηαί μί βενακμί ζηνέθμκηαζ ζοκεπχξ ηαη' αοηχκ».

Οί ζίθςκεξ, θμζπυκ, έλαηυκηζγακ φβνυκ πφν, ηυ υπμζμ ηαηέ-ηαζε ηά

επενζηά πθμία. Γεκκάηαζ υιςξ ηυ γήηδια: Αοηυ έλαημ-κηζγυηακ ζηήκ

ηαηάζηαζζ πμφ ανζζηυηακ ηαί ηαηυπζκ, δδθαδή άθμφ ποκυηακ πάκς

ζηυ επενζηυ πθμίμ, ακαθθεβυηακ ιέ ηά πονθυνα αέθδ ηαί αηυκηζα ηαί

ημφξ ηνζαυθμοξ ηαί ηίξ ήθμθυ-νμοξ ζθαίνεξ, ή έλαημκηζγυηακ

άκαθθεβυιεκμ ηυ φβνυκ πΰν;

Ό ηαεδβδηήξ ηήξ Ιζημνίαξ ηχκ Φοζζηχκ Επζζηδιχκ ηε-θακίδδξ

δέπεηαζ πμθφ μνεχξ μηζ έλαηυκηζγακ άκαθθεβυιεκμ ηυ φβνυκ πφν ηαί

υηζ ή άκάθθελζξ βζκυηακ ηαηά ηήκ έλμδμ ημφ οβνμφ πονυξ, άπυ ηυκ

πάθηζκμ ζςθήκα δζά ημφ «προπνρον», δδθαδή ιέ ζημοπί (ζηοππίμκ)

ααπηζζιέκμ ιέζα ζέ ηάπμζα αναδφηαοζηδ

2

φθδ, πνμζανιμζιέκδ ζηυ ζηυιζμ ημο πάθηζκμο ζςθήκμξ ηδξ ακηθίαξ.

Ό ίδζμξ ιάθζζηα ηαεδβδηήξ ζέ οπυικδια ημο (υπςξ ακεθένεδ) πνυξ

ηδκ Αηαδδιία ηςκ Επζζηδιχκ ηςκ Πανζζίςκ οπεζηήνζλε υηζ ηυ ΰβνυκ

πον δέκ ήηακ ηίπμηε άθθμ άπυ ηυ πεηνέθαζμ. Δεκ εεςνεί ιάθζζηα

απίεακμ κά ακαιζβκουηακ ζέ αοηυ ηαί ηάπμζα πμζυηδηα κίηνμο. Καί

πνμζεέηεζ υηζ ηό μσζηικό ηφν μεζαιφνικών Ελλήνφν ζσνίζηαηο ζηις

μεθόδοσς καθάρζεφς ηης νάθθας καί αηά μέζα ηης έκζθενδονίζεώς ηης.

Αλίγεζ κά έπζζδιακεή υηζ σπήρτε καί ένα είδος ύγροϋ πσρός πού

ζβηνόηαν, όηαν έπεθηε πάνφ ζηην θάλαζζα. Ό Νικήηας Χφνιάηης ζηήκ

πνμκμβναθία ημο (βναθεΐζα ηαηά ηυ 1206) ακαθένεηαζ ζέ αοηυ ηυ

είδμξ ημο φβνμτ πονυξ, ελζζημνχκηαξ ηήκ ηαηαδίςλζ Εκεηζημφ πθμίμο

άπυ δρόμφνες πσρζοθόροσς ηαηά ημφξ πνυκμοξ ηήξ ααζζθείαξ ημο

Μακμοήθ Κμικδκμφ. Οί Εκεημί αθέπμκηαξ ηά εθθδκζηά πθμία κά ημφξ

ηαηαδζχημοκ, έηάθορακ ηυ πθμίμ ημοξ ιέ πμκηνά ιάθθζκα οθάζιαηα,

ανεβιέκα ιε λφδζ, ηυ δέ φβνυκ πΰν δέκ ηαηέηαοζε ηυ εκεηζηυ πθμίμ,

άθθά, άθμΰ έπεζε ιέζα ζηήκ εάθαζζα, ζαήζεδηε (ηαε' οδάηςκ

έζαέκκοημ πεζυκ). Μέ άθθα θυβζα δδθαδή, αοηυ πμφ έπεζ βναθή υηζ ηυ

φβνυκ πον δέκ έζαδκε ιέζα ζηυ κενυ, δέκ σζποε βζά υθα ηά εσδδ ημφ

οβνμφ πονυξ, ημφ ηνμιενμφ αοημφ υπθμο ηχκ ιεζαζςκζηχκ πνμβυκςκ

ιαξ. Εκκμείηαζ αεααίςξ υηζ ηυ φβνυκ πφν έλαημκηίζεδηε άναθλεγόμενο

καηά ημφ εκεηζημφ πθμίμο.

Συ ίδζμ επίζδξ πνμηφπηεζ άπυ ηάπμζα πενζβναθή ημφ Ρχζ-ζμο

πνμκμβνάθμο Νέζημνμξ. Αοηυξ ακαθενυιεκμξ ζηήκ επζδνμιή ηχκ

νςζζζηχκ πθμίςκ ηαηά ηήξ Κςκ/πυθεςξ ηυ 936 φπυ ηυκ Ίβχν, βνάθεζ

ιέ ηυ απθμσηυ φθμξ ημο:

«Ό Θεμθάκδξ (δδθαδή υ "Εθθδκ καφανπμξ) άνπζζε κά ηα-ηαδζχηδ

αοημφξ (δδθ. ημφξ Ρχζζμοξ) ιέ ηά πονθυνα πθμία ηαί κά έλαημκηίγδ

ιέ ζςθήκεξ πφν ηαηά ηχκ Ρςζζζηχκ πθμίςκ. Καί είδακ έκα ηνμιενυ

εαφια! Οί Ρχζζμζ αθέπμκηαξ ηήκ θθυβα έπεζακ ζηήκ εάθαζζα βζά κά

ζςεμφκ ημθοιπχκηαξ, ηαί υζμζ άπ' αοημφξ επέγδζακ, επακήθεακ ζηήκ

παηνίδα ημοξ. "Οηακ επέζηνερακ ζηήκ παηνίδα ημοξ υ ηαεέκαξ άπ'

αοημφξ δζδβεΐημ ζημοξ δζημφξ ημο ηά ζοιαάκηα. Οί Έλληνες, έλεγαν,

έτοσν μία θφηιά, όμοια μέ εκείνη ηοσ οσρανού καί ρίτνονηας ηην

ενανηίον μας μας έκαυαν, νά γιαηί δέν μπορέζαμε νά ηούς νικήζοσμε».

1

Από ηά αλσηέξσ θαί άπό άιιεο πεξηγξαθέο ζπλάγεηαη όηη νί

ζίθσλεο έμαθόληηδαλ θιόγεο, δειαδή νί κεζαησληθνί Έιιελεο

έγλώξηδαλ θαί ηά θινγνβόια, ηά όπνηα νί Επξσπαίνη έρξε-ζηκνπνίεζαλ

κεηά άπό δέθα νιόθιεξνπο αηώλεο...

Σό έζθεπαζκέλνλ ππξ, γηά ηό όπνην θάλεη ιόγν ό Λέσλ Σ' ζηά

«Σαθηηθά», θαηά ηήλ άπνςη ηνπ Υπνζηξαηήγνπ Ν. Καιν-κελόπνπινπ,

νπληάθηνπ ηνπ «ΠΤΡΟΤ», ήηαλ ή γλσζηή καο καύξε 'ππξίηηδα, πνύ

ρξεζηκνπνηείηαη ζέ ππξαύινπο. Ή ιέμηο «ζίθσλ» ζεκαίλεη ζσιήλα, νί

δέ πύξαπινη δελ είλαη ηίπνηε άιιν παξά ζσιήλεο, δειαδή ζίθσλεο,

γεκάηνη ππξίηηδα. ηό ζεκείν απηό ζά πξέπεη λά ύπελζπκίζσκε όηη νί

παλάξραηνη Έιιελεο έγλώξηδαλ ηήλ ππξίηηδα (Σαικσλεύο), θαί όηη ή

Εθάηε θαί ή Φνίδε έρξεζηκνπνίεζαλ θινγνβόια όπια...

"Οζνλ άθνξα ζηίο ρύηξεο εηδηθήο θαηαζθεπήο, νί όπνηεο

παξαζθεπάδνληαλ «θαηά ηήλ ύπνδεηρζείζαλ κέζνδνλ», ηήλ κπζηηθή

πάληνηε, θαί νί νπνίεο αλαθιέγνληαλ κόλεο ηνπο θαί ζπληξίβνληαλ,

δειαδή γηλόηαλ έθξεμηο, ήζαλ ρύηξεο ζηεξεέο γεκάηεο ππξίηηδα θαί

είραλ ζξπαιιίδεο, δειαδή θπηίιηα. Ήζαλ θξνηίδεο, δειαδή νί

πξόδξνκνη ηώλ ζεκεξηλώλ βνκβώλ θαί έμε-ζθελδνλίδνλην κέ ηηο

πεηξνβόινπο κεραλέο.

Σά ρεηξνζίθσλα, ηά όπνηα κλεκνλεύεη ό αείκλεζηνο βαζηιεύο

εκώλ Λέσλ Σ', ήζαλ κηθξνί ζσιήλεο, γεκάηνη ππξίηηδα θαί νί όπνηνη

δηέζεηαλ θπηίιηα (ζξπαιιίδαο). Οί ζηξαηηώηεο, πνύ ήζαλ ζηό

θαηάζηξσκα, θαί έθαιύπηνλην άπό ηηο ζηδεξέληεο αζπίδεο ηνπο,

άλαβαλ ηό θπηίιη θαί έπεηηα έξξηρλαλ κέ ηό ρέξη (δηά ρεηξόο) ηόλ

ζσιήλα θαηά ηώλ έρζξσλ. Δειαδή ήζαλ νί γλσζηέο καο ρεη-

ξνβνκβίδεο...

Οί "Αξαβεο πνύ είραλ κάζεη ηό κπζηηθό ηνύ πγξνύ ππξόο άπό ηόλ

ζηαζηαζηή δξνπγγάξην Δύθήκην θαηά ηόλ έλαην αηώλα ζηήλ ηθειία

—όπσο αλαθέξζεθε— έρξεζηκνπνίεζαλ απηό επαλεηιεκκέλσο θαηά

ηήο Διιεληθήο Απηνθξαηνξίαο άιιά θαί ελαληίνλ άιισλ αληηπάισλ

ηνπο. Γελόκελνη γλώζηεο ηήο θαηαζθεπήο θαί ρξήζεσο ηήο ππξίηηδνο

θαί ηώλ άιισλ εκπξεζηηθώλ πιώλ, ηώλ γλσζηώλ κέ ηήλ γεληθή

νλνκαζία «ύγξόλ ππξ» θαηά ηήλ πνιηνξθία θαί έθπόξζεζη ηήο

ζεζζαινλίθεο (31 Ινπιίνπ 904) έθακαλ ρξήζη ππξαύισλ θαί

θξνηίδσλ.

ρξνλνγξάθνο Ισάλλεο Κακεληάηεο, απηόπηεο κάξηπο ηήο

2

αιώζεσο ηεο πόιεσο, δηεγείηαη δηη θαηά ηελ ηξίηε θαί ηειεπηαία ήκεξα

ηεο πνιηνξθίαο νί "Αξαβεο ελήξγεζαλ ηξνκεξή έπί-ζεζη άπό ηήλ

ζάιαζζα «πϋξ ηε δηά ηώλ ζηθώλσλ ησ αέξη θπ-ζήζαληεο θαί ηηλά άιια

ζθεύε θαί απηά ππξόο άλάκεζηα ε'ίζσ ηνλ ηείρνπο έμαθνληίζαληεο...»

πξνμέλεζαλ θόβν ζηνπο ππεξαζπηζηέο ησλ ηεηρώλ, νί όπνηνη θαί ηά

εγθαηέιεηςαλ... Σό πύξ πνύ έθπζήζε δηά ζηθώλσλ, κέζα δειαδή άπό

ζσιήλεο, δέλ ήηαλ ηίπνηε άιιν, παξά πύξαπινη ή θινγνβόια ηήο

επνρήο εθείλεο, ηά δέ ζθεύε, πνύ ήηαλ γεκάηα θσηηά (ππξόο

άλάκεζηα) θαί ηά έμαθόληηζαλ ζηό εζσηεξηθό ηώλ ηεηρώλ δέλ ήζαλ

ηίπνηε άιιν, παξά θξνηίδεο... Ινίελίΐΐε, ρξνλνγξάθνο, πνύ

ζπλώδεπζε ηνλ βαζηιέα ηήο Γαιιίαο Λνπδνβίθν Θ' ζηήλ εθζηξαηεία

ελαληίνλ ηήο Αηγύπηνπ θαί ηήλ πεξηέγξαςε, αλαθέξεηαη ζηήλ ρξήζη

ελόο ηξνκεξνύ ππξόο ελαληίνλ ηώλ ρξηζηηαληθώλ δπλάκεσλ, θαηά ηήλ

πνιηνξθία ηήο Γακηέηεο (1218). Γξάθεη όηη νί Μνπζνπικάλνη έξξηπηαλ

θαηά ηώλ Χξηζηηαλώλ έλα πϋξ, ηό όπνην δηέζρηδε ηήλ αηκόζθαηξα κέ

θξόην θαί κέ ηόζν κεγάιε ιάκςη, ώζηε έθσηί-δνλην νί ερζξηθέο ζέζεηο

ζάλ λά ήηαλ εκέξα, παξαβάιιεη δέ ηό πϋξ εθείλν κέ ηεξάζηηνπο πύξηλνπο

όςεηο ηπηακέλνπο, κέ αζηέξηα πνύ πέθηνπλ άπό ηόλ νπξαλό θαί ηέινο

πεξηγξάθεη ηόλ ηξόκν πνύ πξνμελνύζε ηό πϋξ εθείλν ζηά ρξηζηηαληθά

ζηξαηεύκαηα.

Ή επειζνύζα παξαθκή ηώλ Αξάβσλ θαζώο θαί ηήο Διιεληθήο

Απηνθξαηνξίαο, είρε κεηαμύ άιισλ ώο απνηέιεζκα ηήλ «έμαθάληζη»

ηνύ πγξνύ ππξόο. Σειεπηαία ρξήζηο άπό ηνύο κεζαησληθνύο "Διιελεο

κλεκνλεύεηαη έπί ηήο βαζηιείαο ηνύ Ίζαα-θίνπ Αγγέινπ (1185-1195)

ελαληίνλ ηώλ αιηέσλ ηήο Πξνπνληίδνο πνύ έζηαζίαζαλ. Απηώλ ηά

πινηάξηα έθαπζαλ κέ ηό ύγξόλ πύξ νί βαζηιηθνί δξόκσλεο.

Έθηνηε δέλ γίλεηαη πιένλ ιόγνο γηά ρξήζη πγξνύ ππξόο, κέρξη ηήλ

ηειεπηαία άισζη ηήο Κσλ/πόιεσο (1453), νπόηε ηόζνλ νί "Διιελεο

όζνλ θαί νί Σνύξθνη έρξεζηκνπνίεζαλ έλα είδνο «πγξνύ ππξόο», ηήλ

καύξε ππξίηηδα άιιά κέ ππξνβόια όπια. (Βεβαίσο, ή καύξε ππξίηηδα

δέλ είλαη ύγξή, άιιά ύπήγεην ζηήλ γεληθή νλνκαζία «ύγξόλ πύξ» άπό

ηνύο κεζαησληθνύο πξνγόλνπο καο).

Ή έγθαηάιεηςηο ηνύ πγξνύ ππξόο δέλ νθείιεηαη ζέ άιιε αηηία,

παξά κόλνλ ζηήλ παληειή έιιεηςη ηώλ πξώησλ πιώλ, έι-ιεηςη πνύ

πξνέθπςε άπό ηήλ πιήξε παξαθκή ηνύ Διιεληθνύ

1

καοηζημί ηαί από ηδκ απώθεζα ηωκ Μζηναζζαηζηώκ επανπζώκ ιαξ. Ή

άνπή ηδξ παναηιήξ ημί Εθθδκζημί καοηζημί ηαί ημϊ Εθθδκζημί

ειπμνίμο πνμκμθμβείηαζ άπό ηόκ 11μ αζώκα, όηακ άνπζζακ μί μθέενζεξ

εηείκεξ καοηζθζαηέξ ζοιαάζεζξ, πμί ααειζαία ηαηέθδλακ ζηδκ ιεβίζηδ

άκάπηολζ ημί Ιηαθζημί καοηζημί ηαί ειπμνίμο ηαί ζηδκ ηέθεζα

ηαηάπηωζζ ημί Εθθδκζημί. Καηά ημοξ δύμ ηεθεοηαίμοξ αζώκεξ ηδξ

Εθθδκζηήξ Αοημηναημνίαξ, ό Εύλεζκμξ Πόκημξ έιπμνζηώξ εύνίζηεημ

ζηά πένζα ηώκ Ιηαθώκ ηαί ήηακ απνόζζημξ ζηά Εθθδκζηά πθμία ηαί

ζημοξ "Εθθδκεξ έιπμνμοξ, όθα δέ ηά πνμϊόκηα πμο πνμήνπμκημ άπό

ηήκ εθθδκζηή αοηή εάθαζζα ηαηήκηδζακ ζηαθζηό ιμκμπώθζμ.

Λόβω ημϊ απμηθεζζιμί ιαξ άπό ηόκ Εύλεζκμ Πόκημ, έπαζε ή

Αοημηναημνία ιαξ πνωηίζηωξ ηίξ πδβέξ ηήξ κάθεαξ, δδθαδή ηήκ

ζδιακηζηώηενδ πνώηδ ΰθδ βζά ηήκ ηαηαζηεοή ημί ηονηύ-ηενμο είδμοξ

ημί οβνμί πονόξ άθθά ηαί όθεξ ηίξ οπόθμζπεξ πνώηεξ ΐθεξ. Έκ

πνμηεζιέκω αλίγεζ κά ακαθενεμύκ ιενζηά άπό ηά εκδζαθένμκηα

ζημζπεία πμύ ιάξ δίκεζ βζά ηίξ πδβέξ ηήξ κάθεαξ ό αείικδζημξ

ααζζθεύξ διώκ Κωνζηανηίνορ Ζ ό Ποπθςπογέννηηορ ζηό ένβμ ημο

«Πνόξ ηόκ 'ίδζμκ οίόκ Ρωιακόκ...» Γνάθεζ ιεηαλύ άθθωκ ό

αοημηνάηων όηζ «έξω άπό ηό κάζηπο Μάηαπ-σα, ςπάπσοςν πολλέρ

πηγέρ πού αναδίδοςν (ν)άθθα». Επίζδξ «ζηήκ Ζδπία, πνόξ ηόκ ηόπμ

ηήξ Πάβδξ, ή μπμία εονίζηεηαζ πνόξ ηό ιένμξ ηήξ Παπαβίαξ, ζηήκ

μπμία ηαημζημύκ μί Ζδπμί, ςπάπσοςν εννέα πηγέρ πού αναδίδοςν

(ν)άθθα, όιωξ δέκ είκαζ ημί ζδίμο πνώιαημξ ηά έθαζα ηώκ εκκέα

πδβώκ, άθθά άθθα ιέκ άπ' αοηά είκαζ ενοενά (ηόηηζκα), άθθα δέ

λακεά, άθθα δέ έπμοκ πζό ζημηεζκά πνώιαηα». «ηήκ Ζδπία»,

ακαθένεζ ό αείικδζημξ ααζζθεύξ, «ζηόκ ηόπμ πμύ μκμιάγεηαζ Πάπαγι

όπμο ημκηά οπάνπεζ πωνζό ιέ ηήκ μκμιαζία Ζαπαξί, ηό όπμζμ ζδιαίκεζ

ημκζμν-ηόξ (ζηόκδ), ζηήκ πενζμπή οπάνπεζ πδβή (ανύζζξ) πμύ ακαδίδεζ

(κ)άθεα, ζηό ιένμξ πμύ μκμιάγεηαζ Χαιμύπ. Απέπμοκ αοημί μί ηόπμζ

ιζάξ διέναξ πμνεία ιέ ηό άθμβμ άπό ηήκ εάθαζζα». έ άθθα ζδιεία

ημϊ ένβμο ημο ό Κωκζηακηίκμξ ακαθένεζ: «ηό εέια Δενγδκήξ,

πθδζίμκ ημο πωνίμο Σαζαπίμο ηαί ημϊ πωνίμο Έπζ-ζημπίμο οπάνπεζ

πδβή πμύ ακαδίδεζ (κ)άθεα»... «ηό εέια ημϊ Σγζθζάπμνη, ηάηω άπό ηό

πωνζό νεπμαανάγ, οπάνπεζ πδβή πμύ ακαδίδεζ (κ)άθεα...»

2

'Από ηζξ ανπέξ ημο 14μο αζώκμξ έιαεακ ηαί ζηήκ Δύζζ κά

ηαηαζηεοάγμοκ ηάπμζα είδδ ειπνδζηζηώκ ζηεοαζζώκ, ηίξ όπμζεξ ιέ ηό

βεκζηό όκμια «νγπόν πϋπ» έπνδζζιμπμζμϋζακ ζηόκ πμθζμνηδηζηό

πόθειμ ζηήκ Γαθθία, ζηήκ Αββθία, ζηήκ Γενιακία ηαί ζηήκ Ιηαθία.

'Από ηό 1418, μί δζάθμνεξ αοηέξ ειπνδζηζηέξ ζηεοαζίεξ

ακαβνάθμκηαζ ζηά πενί πονμηεπκμονβίαξ ζοββνάιιαηα. Πέναζακ

έηημηε πμθθμί αζώκεξ, ηαηά ημοξ μπμίμοξ πναβιαημπμζήεδηακ

πάιπμθθεξ ηεθεζμπμζήζεζξ ζηόκ μπθζζιό, ιέπνζξ όημο ηαηά ηόκ Α'

Παβηόζιζμ Πόθειμ, έκ ιέζω ηήξ θμαενήξ ζοκαοθίαξ ηώκ

επακαθδπηζηώκ όπθωκ, ηώκ πονμαόθωκ, ηώκ ηαποαόθωκ, ηώκ

ημθμζζζαίωκ μαίδωκ, ιέ ηά ηαηαζηνεπηζηώηαηα βειίζιαηα αοηώκ, έκ

ιέζω ηώκ ποηκώκ κεθώκ ηώκ δζαθόνωκ δηληηηπιωδών αεπίων, είδαμε

νά σπηζιμοποιούνηαι καί πάλι ηά ληζμονημένα όπλα ηών μεζαιωνικών

ππογόνων μαρ...

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

"Αγαλμα Γίγαντος με ουρά δράκοντος. "Από τό Ωδείο της αρχαί­ας αγοράς των Αθηνών, τό όποιο ανακαινίσθηκε κατά τά μέσα του 2ου μ.Χ. αιώνος. Έστήριζε μαζί με άλλα πέντε αγάλματα θρυλικών μορφών (άλλων δύο Γιγάντων καί τριών Τριτώνων) τόν θριγκό της στοάς πού υπήρχε στην βόρεια πλευρά τοΰ Ωδείου.

Ή θεά Αθηνά φέρουσα την τρομερή αιγίδα μάχεται κατά των Γι­γάντων. Τό άγαλμα της "Αθήνας, πού οποκατεατάθη από τόν I Ίάν-νη Μηλιάόη, προέρχεται από τό ανατολικό αέτωμα του λεγομένου αρχαίου ναοϋ της "Αθηνάς, τά θεμέλια του οποίου διατηρήθηκαν σέ καλή κατάοτααι, νότια του Ερεχθείου.

Γίγαντας πού δέχεται την έπίθεσι της ' Αθήνας (από τόν αρχαίο ναό της θεας καί βεβαίως από τό ίδιο - ανατολικό - αέτωμα του ναοϋ).

"Αλλο άγαλμα Γίγαντος, προερχόμενο - κι αυτό - άπό τόν λεγόμε­

νο αρχαίο ναό τής θεας ' Αθήνας.

Χάλκινο αγαλμάτιο του Διός πού ευρέθη στην Δωδώνη καί χρονο­λογείται περί τό έτος 450 π.Χ. Αξίζει νά παρατηρηθή δτι ό λεγόμε­νος «κεραυνός» πού κρατεί ό θεός θυμίζει στά δύο ακραία τμήμα­τα του κωνικές άκρες συγχρόνων όπλων. Ασφαλώς πρόκειται για μία σαφή άπόδειξι τής υπάρξεως προηγμένης οπλικής τεχνολογίας στους προϊστορικούς χρόνους, κατά τούς οποίους τοποθετούνται ή Τιτανομαχία καί ή Γιγαντομαχία, ό προηγμένος δέ πολιτισμός καί ή τεχνολογική άνάπτυξις διατηρήθηκαν μέχρι τούς Ιστορικούς χρό­νους, οπότε έχομε τίς θαυμαστές αποκρούσεις τών Περσών καί τών Γαλατών στους Δελφούς μέ τήν χρήσι τών ιερών όπλων.

233

Πανοραμική άποψις των κορυφών τοϋ Παρνασσού υπεράνω του ιε­ρού χώρου των Δελφών. Άπό τίς κορυφές και τις πλαγιές τοϋ βου­νού με την χρήσι τών ιερών δπλων κατά τών επιδρομέων Περσών κατ' αρχάς καί αργότερα κατά τών αγρίων Γαλατών, άπεκόπησαν τεράστιοι βράχοι πού κατεπλάκωσαν καί έφόνευσαν πάμπολλους βαρβάρους...

"Αγαλμα Γαλάτου πολεμιστοΰ, πού ευρίσκεται σέ θέσι αμύνης. Έ ρ ­γο χρονολογούμενο στό τέλος τού 2ου π.Χ. αιώνος άπό την Δήλο (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών).

\

Ό Ήφαιστος επί «πτερωτού άρματος». Ή παράστασις εχει ζω-γραφισθή βάσει αναλόγου αρχαίας (παραστάσεως) σε αρχαίο αγγείο ευρισκόμενο στό Μουσείο του Βερολίνου. Ό "Ηφαιστος πού έγνώ-ριζε ασφαλώς την δημιουργία μεταλλικών όπλων δεν θά έφτιαχνε ενα ξύλινο άρμα τό οποίο σε καμμία περίπτωσι δεν θά πετούσε. "Ο­πωσδήποτε πρόκειται γιά μία ιπτάμενη μεταλλική μηχανή (ιπτά­μενο άρμα) πού απεικονίζεται συμβολικά ώς ενα άρμα με τροχούς καί φτερά....

Ή λεγομένη Αθηνά του Βαρβακείου. Αντίγραφο τοϋ περίφημου αγάλματος της "Αθηνάς τοϋ Φειδίου (447-439 π.Χ.) πού είχε τοπο-θετηθη στό εσωτερικό τοϋ Παρθενώνος. Βρέθηκε κοντά στόν χώρο τοϋ Βαρβακείου τό 1880, έφιλοτεχνήθη δέ τόν 2ο μ.Χ. αιώνα καί φυ­λάσσεται στό Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο τών Αθηνών. Ή θεά φέρει την αιγίδα μέ τό γοργόνειο, την Νίκη καί κρατεί την ασπίδα μέ τό φίδι.

Έρυθρόμορφη κύλικα από τήν Ταρκυνία, χρονολογουμένη στό 520 π.Χ. Βλέπομε τόν Δία νά κράτη στό χέρι του τό όπλο πού φέρει τό συμβολικό όνομα «κεραυνός»...

Ό Τριπτόλεμος πάνω σέ πτερωτό άρμα, συρόμενο από πτερωτούς δράκοντες. Ή γνώσις των μυστηρίων καί ή μύησις σέ αυτά είχε ώς αποτέλεσμα τήν κατοχή καί χρήσι σημαντικώτατων γνώσεων (Έ-ρυθρόμορφος σκύφος, 480 π.Χ. Βρεταννικό Μουσείο).

237

Μέ τό «χρύσεον δέπας», τό χρυσό κύπελλο τοϋ Ηλίου, η «χαλκώ λέβητι», δηλαδή μέ χάλκινο λέβητα, αναφέρουν οί πηγές, έφθασε ό Ηρακλής στήν Έρύθεια. Έδώ, χαμένος μέσα στόν λέβητα ταξει-δεύει στόν ωκεανό, κρατώντας τό ρόπαλο υψωμένο και τό τόξο. Άπό έρυθρόμορφη κύλικα (αρχές 5ου π.Χ. αιώνος, Ρώμη, Μου-σειον Βατικανού).

Ή πάλη τού Ηρακλέους μέ τόν Γίγαντα Άλκυονέα. Διακρίνεται πά­νοπλος καί ή θεά Αθηνά (έρυθρόμορφη κύλικα, 518 π.Χ. Μελ­βούρνη, Εθνική Πινακοθήκη Βικτωρίας).

Ή σωτηρία τοΰ Φινέως. Ό τυφλός μάντις μέ ασιατικό ένδυμα καί κρατώντας σκήπτρο, κάθεται μπροστά στό τραπέζι μέ τά υπολείμ­ματα της τροφής πού άφησαν οί "Αρπυιες. Χαμηλότερα ό Έρμης στρέφει καί τίς κοιτάζει ενώ τίς καταδιώκουν ό Ζήτης καί ό Κά-λαϊς. (Κρατήρας άπό τήν Λευκανία της Μ. Ελλάδος, Ροϋβο, Μου­σείο ΙΜΆ).

• Ή Τηηαλνκαρία, ή Γηγαληνκαρία θαί φ πφιεκνο κεηαμχ ηψλ

Ειιήλσλ ηήο Μεζνγείνπ θαί εθείλσλ ηήο Αηιαληίδνο δελ απνηεινχλ

θαληαζηηθέο ηζηνξίεο, άιιά γεγνλφηα πνχ ζπλέβεζαλ ζηήλ

πξαγκαηηθφηεηα. Σηφ βηβιίν απηφ επηζεκαίλεηαη ή ηζρχο θαί ή

θαηαζηξεπηηθφηεηα ηψλ φπισλ πνχ έρξεζηκνπνηήζεζαλ ζηηο θνβεξέο

απηέο ζπγθξνχζεηο θαί ηά φπνηα ήζαλ ηζάμηα ή θαί αλψηεξα ηψλ

ζεκεξηλψλ. Επίζεο εμεηάδνληαη θαί ηά εμήο ελδηαθέξνληα δεηήκαηα: ·

Τί ήηαλ ηφ άξκα ηνυ Σαικσλέσο πνχ ερνχζε φπσο φ θεξαπλφο θαί

έξξηρλε πξφο ηφλ νπξαλφ αλακκέλεο ιακπάδεο; · Τί ήηαλ ή θνβεξή

αίγίο, πνχ δηέζεηε φ Ζεχο θαί έρξε-ζηκνπνηνχζαλ επίζεο φ Απφιισλ

θαί ή Αζελά θαί ήηαλ έξγν ηνχ Ηθαίζηνπ; · Τί ήηαλ απηφ ηφ πεξίεξγν

λέθνο πνχ έθάιππηε θαί θαζηζηνχζε αφξαηνπο ηνχο ζενχο θαί ηνχο

ήξσεο ηνχ Τξσηθνχ πνιέκνπ θαί ηί θνηλφ ππάξρεη κεηαμχ απηνχ θαί

ηνχ «Πεηξάκαηνο ηήο Φηιαδέιθεηαο»; · Καηέρνπλ νί Ακεξηθαλνί άγλσ-

ζηεο επηζηεκνληθέο γλψζεηο ηψλ παλάξραησλ Ειιήλσλ; · Γηαηί ή

πεξηθεθαιαία Οχγγξνπ επηζηήκνλα κέ ηήλ φπνηα γηλφηαλ αφξαηνο κάο

ζπκίδεη ηήλ αλάινγε Άτ'δνο θπλή, ηήλ πεξηθεθαιαία ηνχ "Αδνπ; · Ή

είδνπο πινία είραλ νί Φαίαθεο θαί ηά φπντα ηαμείδεπαλ ζάλ ηήλ ζθέςη

θαί έγλψξηδαλ ηά πάληα; · ΤΗηαλ ή «Αξγψ» ηπηάκελν πινίν πνχ

ηαμείδεπε παληνχ θαί γηαηί νη Αξγνλαχηεο ήζαλ άηνκα κέ ηδηαίηεξεο

θαί κνλαδηθέο ηδηφηεηεο; · Πνηά είλαη ή ζρέζηο αλάκεζα ζηά ηεξά φπια

θαί ηά ειιεληθά κπζηήξηα θαί ηί θπιαζζφηαλ ζηφ άδπην ηψλ αξραίσλ

ειιεληθψλ λαψλ; · Τη ήζαλ ηά νκηινχληα θαί θηλνχκελα αγάικαηα; ·

Πνηά είλαη ή ζρέζηο αλάκεζα ζηά άζθπμηνγφλα αέξηα ηψλ αξραίσλ θαί

ζηφ χγξφ πχξ ηψλ κεζαησληθψλ Ειιήλσλ;

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Τό νοεπό ηαξείδι ζηόν θαςμάζιο, μςζηηπιώδη καί γοηηεςηικό όζο

καί ζςναππαζηικό κόζμο ηών μςζηικών ιεπών όπλυν ηών Ελλήνυν

δεν ηελειώνει έδώ. Σε μιά εποσή ζήτευρ και παπακμήρ, είμεθα

ςποσπευμένοι, "Ελληνερ όνηερ, νά ζςνεσίζοςμε ηόν αγώνα, ώζηε

αςηό ηό έθνορ νά απόκηηζη καί πάλι ηήν ζςνείδη-ζι ηηρ αξίαρ, ηήρ

ςπεποσήρ ηος καί ηήρ πποζθοπάρ ηος. Μέ ηιρ δςνάμειρ πού

διαθέηοςμε θά εξακολοςθήζοςμε ηόν αγώνα ηήρ ενημεπώζευρ, ηήρ

έπανελληνίζευρ, καί θά έπανέλθυμε ζύνηομα μέ άλλα νέα

ζςναππαζηικά βιβλία γιά ηό ένδοξο παπελθόν μαρ. Γιαηί ή γνώζιρ ηοϋ

παπελθόνηορ είναι ακλόνηηο θεμέλιο ηοϋ μέλλονηορ μαρ...