2.1 Að vera unglingur

2.1 Að vera unglingur

2. hluti – Réttindi og skyldur

Réttindi og skyldur

• Allir þegnar hafa réttindi og skyldur í því samfélagi sem þeir búa í. Dæmi um réttindi sem stjórnvöld ákvarða eru:

Réttur til fæðingarorlofs. Réttur til ellilífeyris. Réttur til menntunar. Réttur til að kjósa.

Nokkrar venjulegar skyldur

• Skyldurnar eru líka ákvarðaðar af stjórnvöldum. Dæmi um skyldur:

Það er skylda að vera í skóla. Að greiða skatta. Framfærsluskylda foreldra gagnvart börnum.


• Í lögum er fjallað um hvaða réttindi og skyldur við höfum og okkur ber skylda til að kynna okkur þau.

• Hægt er að líta á réttindi sem ákveðin hlunnindi sem fólk hefur en skyldurnar eru kvaðir sem allir verða að taka á sig.


• Það eru ekki bara stjórnmálamenn sem ákvarða (með lögum) um réttindi og skyldur. Heimilin (foreldrar) setja líka fjöldann allan af reglum sem gilda fyrir heimilismenn.

Búðu til lista yfir t.d. 10 reglur sem þú munt hugsanlega setja þegar þú stofnar þína eigin fjölskyldu/heimili.

Eiginmenn og eiginkonur (bls. 61)

• Viðhorfskönnun meðal 9. og 10. bekkinga um verkaskiptingu á heimilum (1992).

37% töldu að konur ættu frekar eða alltaf að sjá um að þvo þvotta. Enginn taldi að karlinn ætti frekar eða alltaf að sjá um að þvo þvotta.

63% töldu að karlinn ætti frekar eða alltaf að sjá um bílinn en 2% að konan ætti frekar eða alltaf að sjá um hann.


• Heldur þú að það hafi orðið einhver breyting á að líta á heimilisstörf og barnauppeldi sem dæmigerð kvennastörf? Af hverju / af hverju ekki? Rökstyddu svarið.


• Hvaða orsakir telur þú vera fyrir að atvinnu-þátttaka kvenna er lægri en atvinnuþátttaka karla á Íslandi?

Atvinnuþátttaka 1991 2008

Karlar 87,4% 87%

Konur 74,6% 78%

Skipting heimilisstarfa(bls. 62)

• Fram yfir miðja 20. öld (1950) var mjög skýr munur á hlutverkum kynjanna. Kynbundin verkaskipting:

Hlutverk karla var að framfleyta fjölskyldunni.

Hlutverk kvenna var að sjá um börn og bú.


• Karlar hafa ávallt tekið þátt í ákveðnum tegundum starfa sem flokkast í hugum flestra ekki beint sem heimilisstörf, svo sem minniháttar viðgerðum og viðhaldi, snjómokstri og viðhaldi á bílnum.

• Það sem myndi flokkast sem dæmigerð heimilis-störf eru eldamennska og þrif. Þessi störf eru oftar en ekki í umsjá kvenna. (Það þýðir eiginlega að konur bera ábyrgð á þessum störfum þó svo að karlinn taki þátt í þeim.)


• Hlutverkaspenna: Þegar einstaklingur reynir að leika tvö ósamræmanleg hlutverk samtímis.

Flestar konur á Íslandi eru útivinnandi og atvinnuþátttaka þeirra er með því mesta sem gerist í heiminum nú á dögum. Þeir sem telja að konur eigi einar að bera mestalla ábyrgð á heimilisstörfum eru í raun að segja að konum beri að vinna tvöfalda vinnu á við karla.


• Munur á vinnuframlagi karla og kvenna á Íslandi við heimilisstörfin árið 1994 voru 11 klst. á viku. Í breskri könnun frá 2006 kom í ljós að konur þar eyddu að meðaltali 8 klst. meiri tíma í heimilisstörf á viku en karlar. Afleiðing þessa er að konur hafa almennt minni frítíma en karlar.

Heimilisstörf 1994

Karlar 6 klst. á viku

Konur 19 klst. á viku

Skipting heimilisstarfa(bls. 62-63)

• Ný lög um fæðingarorlof sem sett voru árið 2000 eru að áliti margra með stærstu fram-faramálum í jafnréttisbaráttu kynjanna hér á landi.

Fæðingarorlof nú er nú 9 mánuðir í stað 6 áður og það skiptist á milli foreldranna.

Þú getur skoðað reglurnar betur hér: http://www.island.is/fjolskyldan/barneignir/faedingar-og-foreldraorlof/


• Verkefni:

Því er haldið fram að lög um fæðingarorlof hafi breytt viðhorfum karla til barnauppeldis. Hvernig? Rökstyddu svarið.

Sumir telja að karlar feli sig á bak við vinnumenninguna til að losna undan heimilisstörfum. Hver er þín skoðun á þessari fullyrðingu?

Vinnumenning (karla)(bls. 63)

• Erlendar rannsóknir benda til að ætlast sé til þess að karlar í hálaunastörfum hafi mjög langan vinnudag.

• Fólk í sumum atvinnugreinum álítur að það þurfi að „fórna“ sér og vinna mjög mikið til að eiga möguleika á stöðuhækkun eða til að halda vinnunni.

Húsfeður(bls. 63)

• Til eru karlar sem hafa snúið baki við hlutverk-um og starfa sem heimaverandi húsfeður, sjá um börn og bú meðan makinn (konan) er í hátt launuðu starfi á vinnumarkaðinum.

Verkefni (bls. 64)

• Ræðið í hóp punktana sem eru á bls. 64 um heimilisstörf.

Fermingar á 20. öld(bls. 64)

• Fermingar voru mikill félagslegur viðburður á síðari hluta 20. aldar og eru hugsanlega enn.

• Það eru einkum þrjár ástæður fyrir því af hverju börn sem fermast gera það ekki af trúarlegum sökum. Þessar ástæður eru:

Fermingar á 20. öld(bls. 64)

1. Fermingin er spennandi atburður og svalar vissri athyglisþörf. Í huga unglinga er fermingin „sögulegur atburður“.

2. Fermingargjafir skipta verulegu máli, sem og föt þau sem unglingar fá af sama tilefni.

3. Sumir unglingar láta ferma sig til að þóknast foreldrum sínum en ekki síður öfum og ömmum.

Réttindi og skyldur (bls. 65)

• Þú hefur enn ekki náð öllum réttindum og skyldum samkvæmt íslenskum lögum því mörg ákvæði laganna eru aldursbundin.

• Allir einstaklingar undir 18 ára aldri eru skilgreindir sem börn samkvæmt íslenskum lögum sem styðjast við Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna.

Sjálfræði (bls. 66)

• Sjálfræðisaldurinn nú er 18 ár. Sjálfræði þýðir að þú ræður yfir eigin peningum, hvar þú vilt vinna og hvar þú vilt búa.

• Hægt að svipta fólk sjálfræði ef heilsubrestur eða ofnotkun áfengis eða fíkniefna gerir einstaklinginn ófæran um að ráða persónulegum högum sínum.

Umboðsmaður (bls. 66)

• Umboðsmaður barna er skipaður af stjórnvöldum og hann á að gæta sérstaklega að öllum málefnum sem snerta börn og unglinga.

• Þú getur skoðað heimasíðu Umboðsmanns barna: http://www.barn.is/barn/adalsida/forsida/

Húsagi (bls. 66)

• Kristján VI. Danakonungur gaf út sérstaka tilskipun um húsaga fyrir Íslendinga árið 1746.

Í tilskipunninni var ítarlega kveðið á um barnauppeldi og skyldur og réttindi húsbænda og vinnufólks. Húsbændum var tryggt mikið vald yfir börnum sínum og vinnufólki.

Hvenær má ég hvað (bls. 67)

• Þú færð ekki bara réttindi eftir því sem þú eldist heldur líka skyldur.

Sakhæfisaldur er 15 ár en það þýðir að hægt er að refsa þér sem fullorðnum fyrir að brjóta lög.


• Börnum ber að fara eftir lögum og reglum samfélagsins eins og öllum öðrum. Tilgangurinn með því að setja lög og reglur er að skapa betra og öruggara samfélag - fyrir okkur öll. Dæmi:

Umferðarlög.

Almenn hegningarlög.

Barnaverndarlög.


• Grunnskólalög: Þér ber að hlíta fyrirmælum kennara og starfsfólks grunnskóla í öllu því sem skólann varðar, fara eftir skólareglum og fylgja almennum umgengnisreglum í samskiptum við starfsfólk og skólasystkin.


• Ólögráða.

Þú ert ólögráða þar til þú nærð 18 ára aldri.

Á vef bókarinnar eða á vefsíðu Umboðsmanns barna færðu nánari upplýsingar um réttindi þín og skyldur.

Tjáningarfrelsi (bls. 68-69)

• Hvað má skrifa í skólablaðið eða á Netið?

Þú mátt skrifa það sem þú vilt, en frelsi til að tjá skoðanir sínar felur einnig í sér ábyrgð. Það kallast ærumeiðingar ef þú skrifar eitthvað ljótt um aðra og það er hægt að dæma þig fyrir skrifin eða ummælin.

Ærumeiðingar (bls. 69)

1. Móðgun – það eru ýmis skammaryrði, uppnefni, háðsyrði og þess háttar.

2. Aðdróttun – er þegar þú gefur eitthvað í skyn um einstakling sem getur leitt til álitshnekkis. Það er einnig refsivert ef þú berð vísvitandi upp á einhvern sakir sem þú veist að eru ekki réttar.

3. Þú mátt ekki bera út móðganir eða gefa eitthvað ljótt í skyn um einstaklinga sem þú hefur heyrt hjá öðrum.

Réttindi (bls. 69)

• Réttindi sem allt mannkynið ætti að hafa.

Meðal almennra mannréttinda nú er rétturinn til að tjá sig, réttur til frelsis og réttur til jafnræðis.

Frelsisstríðið í Bandaríkjunum (1775-1783) og franska byltingin (1789) voru meðal annars háð til að ná fram almennum mannréttindum.

Réttindi (bls. 69)

• Franska byltingin (1789).

Pólitískir fangar voru lokaðir inni í Bastillunni (ríkisfangelsinu í París) og því var hún tákn fyrir kúgun einveldisins í Frakklandi.

Frakkland var gert að lýðveldi árið 1792. Konur áttu mikinn þátt í byltingunni en nutu þó engra pólitískra réttinda (svo sem kosningaréttar).

Stjórnarskrá (bls. 70)

• Hugmyndir sem komu fram í frelsisstríði Bandaríkjanna og frönsku byltingunni um mannréttindi voru hafðar til hliðsjónar við mótun Stjórnarskrár Íslands frá árinu 1874.

• Mannréttindi víða brotin. Amnesty International (1961) eru alþjóðleg samtök, óháð stjórnmálastefnum, sem berjast gegn mann-réttindabrotum um allan heim.

Mannréttindi (bls. 70)

• Í Mannréttinda-yfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna frá árinu 1948 er lýsing á mörgum réttindum sem eiga að gilda fyrir allt mannkynið, óháð hörundslit, kynferði, trú, móðurmáli eða uppruna.

Mannréttindi (bls. 70)

• Venja er að greina mannréttindi í þrjá flokka:

1. Fólk á að hafa rétt á að fá grundvallarþörfum sínum fullnægt (sjá mynd á bls. 72).

2. Fólk á að geta tekið þátt í að stjórna landinu sem það býr í.

3. Fólk á að hafa frelsi og rétt til að velja.

Á heimasíðu Innanríkisráðuneytisins (áður Dóms- og kirkjumálaráðuneytis) eru margar krækjur á áhugavert efni, þar með talin mannréttindi.

Að stýra eigin neyslu (bls. 71)

• Kínverski spekingurinn Lao-Tse (6. öld fyrir Krist) hélt því fram að ef þú ættir meira en sjö hluti þá ættu hlutirnir þig. Hvað heldur þú að hann hafi átt við með því?

• Þú getur fundið meira um Lao-Tse á Vísindavef Háskóla Íslands: http://visindavefur.hi.is/svar.php?id=773

Abraham Maslow (bls. 71)

• Rannsakaði mannlegar þarfir og teiknaði þær upp í píramída. Neðstar eru lægstu grunnþarfirnar og þær æðstu efstar. Í tveimur neðstu þrepum píramídans eru líffræðilegar þarfir sem allir þurfa að fá uppfylltar. Sjá teikningu á bls. 72.

Barnasáttmálinn (bls. 72)

• Árið 1989 samþykktu Sameinuðu þjóðirnar sáttmála um réttindi barna sem nú er staðfestur sem alþjóðalög.

• Í sáttmálanum stendur meðal annars að öll börn eigi sama rétt til að lifa og alast upp í friði og öryggi og virðingu fyrir hugsunum sínum og skoðunum.

Kafla 2.1 er lokið

• Hér lýkur glósum úr kafla 2.1

• Nú áttu bara eftir að svara spurningunum á bls. 74.

2.1 Að vera unglingur

Documents

Transcript of 2.1 Að vera unglingur