2013–2015 | een reflectie transvaalbuurt...
Transcript of 2013–2015 | een reflectie transvaalbuurt...
2013
–201
5 | e
en r
efle
ctie
tran
svaalbu
ur
t amster
dam
Waarom dit boekje: Evaluatie drie-jarige pilot Museum zonder Muren
U heeft hier een bijzonder kleinood in
handen: drie jaar Museum zonder
Muren, gevangen in woord en beeld.
Dit boekje bevat de evaluatie van het
museum in de periode 2013–2015.
Samen met de oprichters, bestuur,
partners, bewoners en andere betrok-
kenen is gereflecteerd op de afgelopen
drie jaar en wordt daadkrachtig
vooruitgeblikt. Verwonder u!
Cultureel Organisatieadviseur San Jonker heeft deze evaluatie met zorg uitgevoerd in opdracht van het bestuur van Museum zonder Muren. San heeft een twintigtal betrokkenen diepte interviews afgenomen om inzicht te krijgen in de organisatiestructuur en in het effect van Museum zonder Muren op buurtbetrokkenheid. Dit heeft bijzonder waardevolle informatie opgeleverd. Ook heeft zij de jaarplannen door geplozen en geanalyseerd. Studenten van de Reinwardt Academie (Hogeschool voor de Kunsten Amsterdam) ontwikkelden ideeën voor participatieprojecten en door studenten van Bedrijfskunde van de Hogeschool van Amsterdam is een advies uitgebracht over de organisatie. In dit boekje vindt u naast deze bevindingen en analyses een kleurrijk overzicht van de gerealiseerde programmering van Museum zonder Muren. De conclusies, geleerde lessen en hieruit volgende toekomstplannen zijn achterin opgenomen. Deze evaluatie markeert de afronding van de pilot van Museum zonder Muren en vormt het kompas voor de toekomst.
colofon
· opdrachtgever evaluatie 2013-2015Stichting Museum zonder Muren
· evaluatie research en interviews San Jonker
· tekstredactie Karien van Assendelft
· grafisch ontwerp Steffen Maas
· met veel dank aan de fotografen en allen die hebben meegeholpen dit boekje tot stand te brengen. Speciale dank aan de co-founders Zeraja Terluin en Daniël Metz
· gefinancierd door Stadsdeel Oost en het Ministerie van OCW
© Uitgave van Museum zonder Murenwww.museumzondermuren.com20
13–2
015
| een
ref
lect
ie o
p m
use
um
zo
nd
er m
ur
enOver Museum zonder Muren
Museum zonder Muren stimuleert en
realiseert museale kunst- en cultuur-
programma’s in de openbare ruimte
die de levendigheid en het aanzien van
Transvaalbuurt in Amsterdam Oost
vergroten. Museum zonder Muren
heeft geen gebouw maar beschouwt
de hele buurt als museum.
Een groot deel van het programma komt tot stand in samenspraak met bewoners en ondernemers uit de wijk. Museum zonder Muren stimuleert de in de wijk aanwezige kwaliteiten en jaagt aan tot bewustwording en ontmoeting. Zo creëert het museum gelegenheid om samen te genieten van kunst en cultuur. Dit experimen-tele en vooruitstrevende initiatief werd in 2013 geïnitieerd door Daniël Metz en Zeraja Terluin.
tran
svaalbu
ur
t amster
dam
Pieter Klapwijk, stadsdeel Oost:
“Museum zonder Muren slaat een
brug tussen de oudere generatie
die de buurt van vroeger waardeert
en recente instroom die de buurt
heeft ontdekt als plezierige en
creatieve woonbuurt.”
de transvaalbuurt tijdens translumen
Van museumwoning naar gebouw zonder muren: Het ontstaan
De Transvaalbuurt is trots op haar
unieke geschiedenis, bijzondere
architectuur en grote diversiteit aan
bewoners. De handtekening van
Berlage, de oorspronkelijke Joodse
bevolking, de Afrikaanse straatnamen,
de ontwikkeling van een multiculture-
le samenleving en de herwaardering
van de buurt na de wijkaanpak maken
de Transvaalbuurt tot een bijzondere
levendige plek in Amsterdam, met een
groeiende eigen identiteit.
Cultuurhistoricus en buurtbewoner Daniël Metz wilde in 2012 meer van de Transvaalbuurt en de signatuur van Berlage laten zien. Uit een
brainstorm ontstond het idee voor een eigen buurtmuseum om daarmee de buurt op de kaart te zetten en sociale cohesie in de buurt te versterken. Een verkennend onderzoek werd gestart, breed gedragen door zowel experts als buurtbewoners en -organisaties. Enquêtes, informatieavonden, buurtwandelingen, een werkbezoek aan Museum het Schip, een expert- meeting en een website leidden tot interessante bevindingen. De conclusies van het vooronderzoek waren meerledig. Alle betrok-kenen waren het eens dat de Transvaalbuurt veel te bieden heeft; niet in het minst de geslaagde melange van culturen en het enthousiasme en de creativiteit van de bewoners. Tegelijkertijd zou het in gebruik nemen van een woning voor een niet-woning-functie op weerstand stuiten. Dit leidde tot de aanbeveling een buurtmuseum te ontwikkelen volgens een gefaseerd meer-jarenplan: van een programmering zonder vaste museumlocatie via een museum als ontmoe-tingsplek tot het in de oorspronkelijke staat terugbrengen van een arbeiderswoning. Daniël bundelde krachten met cultureel ondernemer Zeraja Terluin, voor wie de belevingswereld van mensen in een wijk een grote inspiratiebron vormt. Samen richtten zij in mei 2013 een museum zonder vaste locatie op. De hele buurt
werd het museum, een museum zonder muren. Daarmee was de naam beklonken! Als organi-satievorm werd gekozen voor een stichting met een dagelijks kernteam en een driekoppig bestuur. Er werd direct gestart met program-mering en vormgeving. Binnen drie jaar wist Museum zonder Muren zich te wortelen in de Transvaalbuurt en elf veelzijdige culturele projecten te realiseren die gezamenlijk meer dan 5000 bezoekers trokken. Er werd samengewerkt met vele buurtpartners en partijen buiten de grenzen van de Transvaalbuurt. Een periode van samen met de buurt experimenteren, ontwikke-len en groeien.
Johan Sturm, buurtbewoner:
“Ze zijn in staat gebleken om vast te
houden aan hun oorspronkelijke
gedachtengoed, doelstellingen bij te
stellen en vervolgens met een heel
goed projectplan te komen.”
ondernemers en kunstenaars samenwerken. Het bestuur van Stichting Museum zonder Muren onderschrijft de bijzondere aard van het initiatief: participatief, ondernemend, de-institutioneel. Tussen mei 2013 en september 2015 bestond het bestuur uit de volgende experts: voorzitter Marina Raymakers (orga-nisatieadviseur Marketing & Communicatie, voorheen RCE en directie CBK Amsterdam), secretaris Marcel Smeets (directeur Smeets City Marketing & Toerisme) en penningmeester Riemer Knoop (lector aan de Reinwardt Academie, eigenaar van Gordion Cultureel Advies). Jaarlijks wordt een beleidsplan gemaakt waarin de projectplannen voor het komend jaar zijn gedefinieerd.
De organisatie
Museum zonder Muren functioneert als een projectorganisatie met een kernteam en wisselende projectteams. De twee initiatief-nemers Daniël en Zeraja hebben de dagelijkse leiding. Zij zijn beiden werkzaam als cultureel ondernemer vanuit Culturele Wijkonderneming Tugela85 in de Transvaalbuurt en kunnen terugvallen op een rijke ervaring in de culturele sector. Laura Iqbal (productieleiding) en Steffen Maas (vormgeving) maken deel uit van het kernteam. Waar nodig worden freelance experts ingeschakeld. Bij elk project wordt een project-team samengesteld waarin bewoners, lokale
2013
–201
5 | e
en r
efle
ctie
op
mu
seu
m z
on
der
mu
ren
tran
svaalbu
ur
t amster
dam
het kernteam
De wijk als museum: Visie en doelstellingen
Het museum wil een intensieve en duurzame relatie aangaan met de bewoners van de Transvaalbuurt. Het is de bedoeling zo veel mogelijk bewoners uit alle culturele geledingen te bereiken en ze met nieuwe ogen naar de Transvaalbuurt te laten kijken en hen een gevoel van eigenheid en trots te geven. Het museum versterkt de culturele sfeer en het positieve imago van de Transvaalbuurt door samen met andere cultuuraanbieders de programmering
aantrekkelijk te maken voor en met mensen uit de buurt en de hele stad Amsterdam. Museum zonder Muren zoekt uitdrukkelijk de wissel-werking tussen bewonersparticipatie en de wijk als hoogwaardig cultureel museum. Met deze missie haakt het museum in op zowel sociaal maatschappelijke ontwikkelingen als op vernieuwingen rond publieksbetrokkenheid in nationaal museumland. Wat Museum zonder Muren bijzonder maakt is het feit dat bewoners zelf gebruik maken van de museale bronnen van de buurt: kunst, architectuur, geschiedenis, literatuur. Deze spreken tot de verbeelding en dragen bij aan een gedeelde identiteit en verbeteren zo de leefbaarheid in de buurt. Authenticiteit speelt een grote rol: de verhalen worden verteld door de buurt zelf en ook de makers zijn gehecht in de buurt. De activiteiten hebben een hoge inhoudelijke en creatieve kwaliteit en de projectteams worden comple-mentair samengesteld. Ondernemerschap van alle betrokkenen staat hoog in het vaandel. Museum zonder Muren wil inspirerend en versterkend werken voor andere initiatieven en projecten in de buurt. Met haar geuzennaam is het concept Museum zonder Muren overdraag-baar naar andere buurten, in andere steden.
Participatie
Marjelle van Hoorn is als begeleidend docent van de Reinwardt Academie betrokken bij Museum zonder Muren. Ze geeft haar blik op participatie. ‘Ieder museum kan een waardevolle toevoeging zijn aan de samenleving. De samenwerking met Museum zonder Muren heeft voor de Reinwardt en mij betekenis, omdat het in Amsterdam één van de meest bijzondere initiatieven is. Het Museum zonder Muren stelt participatie centraal. Samen met bewoners, ondernemers en publiek en de bronnen waar de Transvaalbuurt over beschikt worden telkens verbindingen gelegd die de buurt in een nieuw licht plaatsen. Ik herken de netwerkgedachte: Het gaat om wat het oplevert voor de deelnemers en voor de buurt, in mindere mate om wie het brengt. Dat is krachtig en past bij de nieuwe soort organisatie, maar dat levert ook een aantal spanningsvelden op. In ons ‘traditionele’ denken wordt verwacht dat output altijd te meten is. We willen graag terug kunnen leiden naar degene die iets heeft bedacht of gemaakt, als een verantwoording. Terwijl het daadwerkelijk gaat om het effect dat je bereikt. Belangrijk is dan wel om te blijven communiceren.
Anet Wilgenhof, Museum Perron Oost:
“Museum zonder Muren laat de
deelnemers hun eigen museale
verkenningen inkleuren. Dat is
werkelijk bottom-up. Er is ruimte
om met elkaar samenwerkings-
verbanden te verkennen.”
Nina van der Louw, Eigen Haard:
“De meerwaarde van initiatieven als
Museum zonder Muren zit in het verbete-
ren van de leefomgeving. Dit heeft effect
op verdraagzaamheid en op de sociale
activiteit van bewoners onderling.”
Wouter Stoeken, Stadsdeel Oost:
“Het zou nog krachtiger zijn als
Museum zonder Muren de
‘achterliggende’ doelgroepen weet
te bereiken — ouders, ouderen,
jongeren…
…Ook de rol van de gemeente is aan
verandering onderhevig en haar blik
op samenwerkingen met partijen in
de buurt. Het zou beter in deze tijd
passen om Museum zonder Muren
nog meer als partner te betrekken in
het bereiken van gemeenschappe-
lijke doelstellingen.”
Financiële partnerschappen
Museum zonder Muren hanteert als beleids-matig uitgangspunt een grote mate van financiële zelfstandigheid, waar mogelijk los van overheidssubsidies. Het museum vertaalt deze ambitie door duurzame samenwerkingen met corporaties en andere publiek-private partners aan te gaan. In 2014 zijn het museum en de corporatie Eigen Haard een structureel wijkpartnerschap gestart. Dit is een voorbeeld van de partneruitbouw die het museum voor ogen heeft. De doelstellingen van Museum zonder Muren stroken met die van de overheid: Museum zonder Muren levert diensten die ten goede komen aan het leefklimaat van buurten. De waardering voor deze diensten zou in een financiële werkrelatie met Stadsdeel Oost kunnen worden vertaald. Mogelijkheden als crowdfunding, sponsoring (b.v. ‘vrienden van’ activiteiten) en kaartverkoop zijn onderzocht maar nog niet substantieel geëffectueerd.
2013
–201
5 | e
en r
efle
ctie
op
mu
seu
m z
on
der
mu
ren
tran
svaalbu
ur
t amster
dam
ceremonie bij keuken van transvaal
A
Belevingsroute
Museum zonder Muren’s eerste project werd in maart 2013 gepresen-teerd: een belevingsroute door de Transvaalbuurt i.s.m. 24H Amster-dam Oost. In een wandeling langs acht gastlocaties, van De Verhalen- winkel tot de Eyüp Sultan-moskee kwamen architectuur, bewoners, ondernemers, geschiedenis en religie samen. Ook het kantoor van maatschappelijk ondernemers Ramon Schleijpen en Loes Leatemia werd getransformeerd. Ramon: “Opvallend is de lichtvoetigheid waarmee georganiseerd wordt. Iedere keer opnieuw rijgt Museum zonder Muren luchtigjes een ketting met prachtige kralen.”
hartelijke ontvangst in de eyüp sultan-moskee
110 jaar Transvaal
Een feestelijk cultureel programma, bedacht en uitgevoerd door de wijk. Van een Berlage fietsroute naar Museum Het Schip tot een historische maaltijd in Buurtrestaurant Kraaipan: een mengelmoes aan activiteiten waarbij ontmoetingen met het gedeelde verleden en met elkaar werden gevierd. Naast alle corporaties in de wijk waren kunstenaars, jongeren en lokaal ondernemers betrokken.
bewoners vieren de verjaardag van de buurt
Translumen
Een lichtkunstfestival in de straten van de Transvaal. I.s.m. met Loes Diephuis en John Prop van Stichting Polderlicht werden 10 kunstenaars(collectieven) uitgenodigd hun lichtkunst te exposeren achter de ramen en op de gevels van particulieren en ondernemers in de Transvaalbuurt. In kinderproject Droomschaduw (kunstenares Petra Veenstra) werd samengewerkt met De Kaap, Kinder Atelier Transvaal en Talententent (Dynamo). Translumen heeft de buurt op wel 27 locaties letterlijk in een ander licht gezet. De aandacht in de media gaf de buurt bekendheid over haar eigen grenzen heen.
nachtelijke lichtkunstroute tijdens translumen
Culturele wandelingen
De Transvaalbuurt is een enigszins verscholen buurt met een rijke historie. Mede initiatiefnemer en cultuurhistoricus Daniël Metz leidt buurtbewoners en professionals regelmatig door de buurt. De cultuurhistorische wandelingen voeren langs bijzondere plekken en tonen de buurt zoals ontworpen door architect Berlage. De eerste bewoners (1910–1940) gaven hun woonomgeving een uitgesproken Joods karakter. De samenstelling van de buurt is sindsdien sterk veranderd maar de geschiedenis is nog altijd aan de gebouwen en straten af te lezen.
met een gids op pad door de buurt
36 b
ezo
eker
s
300
bez
oek
ers
2000
bez
oek
ers
220
bez
oek
ers
201320
13–2
015
| een
ref
lect
ie o
p m
use
um
zo
nd
er m
ur
en
B
Nelson Mandela kunstwerk
Een permanent kunstwerk voor Nelson Mandela op de Krugerkopgevel naar een idee van bewoner Kees Huijser, in opdracht van Eigen Haard en Stadsdeel Oost (Kunst & Cultuur). Ontwerper Steffen Maas bewerkte houten schildjes die tezamen de beeltenis van Mandela vormen. Bewo-ners adopteerden een schildje en bouwden zo mee aan een collectief eerbetoon. De geveltekst verwoordt Mandela’s ideale samenleving: Unity in diversity (Eenheid in verscheidenheid). Onder grote belang-stelling werd het kunstwerk ritueel onthuld, met Keti Koti Tafels, een vooroudergebed en een optreden van multicultureel koor sinafir.
portret van nelson mandela in de pretoriusstraat
Berlage Ontmoet
Berlage ontmoet is een theatrale augmented reality route van nieuwe media kunstenaars Tijmes Woudenberg en Sander Veenhof en theatermaker Esmeralda Detmers. Via een mobiele app voeren bezoekers op straat een dialoog met elkaar met als rode draad architect Berlage. Je gaat als het ware op stap met Berlage en kijkt door zijn ogen naar de buurt die hij ooit schetste. Het project wordt in de toekomst verder ontwikkeld met als onderliggende vraag: wat kan zo’n innovatieve samenwerking tussen 2 kunstdisciplines in de wijk teweeg brengen?
interactieve beleving voor jong en oud
Permanent aanbod MzM
O.a. het Mandelakunstwerk aan de Krugerkop, een route van geschiedenispanelen door de buurt, cultuurhistorische wandeling met gids, audio-app Literair Transvaal en de digitale collectie op de website. De fietsroute Van Plan Oost naar Plan Zuid samengesteld met Museum het Schip legt letterlijk stedenbouwkundige verbin-dingen met andere stadswijken in Amsterdam.
onthulling van geschiedenispanelen in de reitzstraat
Optredens, lezingen en presentaties
Overige optredens, lezingen en presentaties door Daniël en Zeraja: o.a. conferentie Cultuur in beweging, Stadsdeel Oost, Kunstmarkt Transvaal, Pakhuis de Zwijger, Ministerie van OCW, Felix Meritis en Rotary Oost. Colleges aan studenten Hogeschool van Amsterdam, Reinwardt Academie. Ontwerper Steffen geeft gastcolleges in China over wijkbranding.
bevlogen sprekers over buurtmusea
1000
bez
oek
ers
plu
s 10
00+
voo
rb
ijg
ang
ers
295
bez
oek
ers
1000
+ g
ebr
uik
ers
en v
oo
rb
ijg
ang
ers
300
stu
den
ten
201420
13–2
015
| een
ref
lect
ie o
p m
use
um
zo
nd
er m
ur
en
foto
san
der
bak
s
Keuken van Transvaal
Een verhalenproject met ’t kleinkookbedrijf (Maureen de Jong) en De Verhalenwinkel (Peet van Duijnhoven en Anne van Delft) vanuit de voormalige Computerloods op het Steve Bikoplein. Gedurende drie maanden was iedereen daar welkom om smaakervaringen te delen en Tursi te maken. Maureen, Peet en Anne trokken de wijk in voor workshops met de kinderkookclub en maakten pickles bij mensen thuis. In de eindroutes langs bijzondere plekken in de buurt kwamen alle verhalen, smaken en sensaties samen. Producten, voortkomend uit Keuken van Transvaal zijn sindsdien te koop bij lokale winkels.
zuurkool maken in de keuken van transvaal
Literair Transvaal
In de Transvaalbuurt woonden opmerkelijk veel schrijvers zoals Nescio, Heijermans en Theo Thijssen. Museum zonder Muren ontwikkelde een audiotour waarmee via het werk van 18 auteurs kennis gemaakt kan worden met de buurt door de jaren heen. Huidige bewoners hebben de teksten ingesproken. Tijdens het wandelen van de route ontstaat een boeiende interactie tussen de authentieke tekst en de hedendaag- se buurt. De audiotour kan als app voor smartphone of tablet gratis worden gedownload. Tijdens Kunstzinnig Transvaal op het Krugerplein lazen Guido, Karina, Johan en Jitske vol vuur literaire fragmenten voor.
lancering van de audio-app literair transvaal
Museum om de hoek
Buurtmusea hebben moeite om een plek in de cultuursector te veroveren en horen ook niet thuis in de welzijnshoek. In een 3-delige serie publieke kennisbijeenkomsten in Pakhuis de Zwijger wordt onderzocht welke plek buurtmusea innemen in wijk en stad en hoe het imago kan worden versterkt. Museum om de hoek is een initiatief van een Petit Comité (Museum Perron Oost, Buurtmuseum Indische buurt en Museum zonder Muren) dat met dit programma lokale museale initiatieven op een hoger platform trekt en verbindingen door heel Amsterdam legt.
aankondiging museum om de hoek
pixelman
Een geanimeerd mannetje probeert zijn weg te vinden in een desolate ruimte. Deze video-installatie van multimediakunstenaar Ton van Rijswijk was gedurende drie maanden elke avond en nacht zichtbaar achter het raam van de voormalige computerloods op het Steve Bikoplein. pixelman was een cadeau aan de wijk in antwoord op tijdelijke leegstand.
pixelman: video-animatie in een winkeletalage
1000
bez
oek
ers
150
bez
oek
ers
225
bez
oek
ers
1000
+ vo
or
bij
gan
ger
s
C
201520
13–2
015
| een
ref
lect
ie o
p m
use
um
zo
nd
er m
ur
en
D
Conclusies en aanbevelingen
Johan Sturm, buurtbewoner:
“Translumen was prachtig. Dat
project heeft bijgedragen aan het
zelfbeeld van de Transvaalbuurt.
Dan tel je ineens mee. En het heeft
mij op plekken gebracht waar ik
nog niet eerder was geweest.”
San Jonker sprak een brede representatie van 20 betrokkenen bij Museum zonder Muren. Uit deze gesprekken blijkt dat een van de effecten van het museum een gegroeid gevoel van trots op eigen buurt is. De fysieke aanwezigheid van bijvoorbeeld het Mandelaportret, de geschiede-nispanelen en Translumen zijn daar sprekende voorbeelden van.
Bewoners en ondernemers stelden hun huis of werkruimte ter beschikking voor projecten van Museum zonder Muren waardoor ze letterlijk onderdeel werden van het museum. De nieuwe
buren die ze zo ontmoetten, de veelzijdige activiteiten en de collectieve sfeer maken betrokkenen enthousiast voor samenwerking in de toekomst.
Joke Soolsma, Dynamo:
“Het Transvaaldiner was een mooie
manier voor mensen om bij elkaar
te blijven. Maar wij hopen op meer
mensen die vaker in ons huis komen.”
Participatieve museale programma’s opzetten en uitvoeren in de wijk vraagt om veel inzet, passie, deskundigheid en afstemming. Museum zonder Muren wordt beschouwd als plek om na te denken over participatie en sociale cohesie.
Het museum streeft ernaar een doorsnede van de bevolking te bereiken, als deelnemer, ambassadeur of bezoeker. Dit blijkt zoeken naar de balans tussen het waarmaken van ambities en beschikbare capaciteit.
Eefke van Nuenen, Amsterdams Fonds voor de Kunst:
“Er is een veelheid van initiatieven
in de buurt. Hoe versterk je elkaar?
Wat zijn je eigen unique selling
points?”
Van de geïnterviewden was het merendeel bij meerdere projecten betrokken. De samen-werking is als prettig ervaren, met name dankzij de grote toewijding van het kernteam en de complementaire disciplines binnen de projectteams.
Af en toe ontstond binnen projectgroepen miscommunicatie over rollen en taakverdeling. Projecten verlopen goed als je je als medewerker of deelnemer echt onderdeel van het geheel voelt. In meerdere gesprekken wordt aangemoe-digd om meer samen te werken met cultureel ondernemers in de buurt.
Bestuur Museum zonder Muren:
“Hoge ambities vragen om de juiste
inzet, expertise, exposure, financiële
backbone en organisatievorm.
Leg het zwaartepunt op het laten
slagen van een project waar je op
verder kan. Laat minder aandacht
vervloeien naar organisatievraag-
stukken die onevenredig veel tijd
kosten.”
Waardering wordt uitgesproken voor de overzichtelijkheid en wendbaarheid van de organisatie. De organisatie kent wel een aantal knelpunten. De lat van ambitie lag regelmatig te hoog voor praktische haalbaarheid met de beschikbare middelen.
Uit het onderzoek door studenten Bedrijfskunde en de interviews met het bestuur van Museum zonder Muren blijkt dat hun drijfveren overeen-stemden met die van het kernteam en dat de samenwerking als prettig is ervaren maar dat er verschillende visies op koers waren. Er werden
Sanna Bakker, Eigen Haard:
“Je wilt graag de minder actieve
bewoners betrekken. Dit is interes-
sant om dieper op in te gaan.”
Vooral actieve bewoners en het kunst-geïnte-resseerde publiek lijken bereikt te worden. Soms is het beoogde publiek niet altijd duide- lijk af te lezen uit de communicatiemiddelen. Bepaalde doelgroepen in de buurt worden moeilijk bereikt vanwege taalproblemen en een gering gebruik van sociale media.
De communicatiemiddelen worden gewaar-deerd. De activiteiten zijn breed bekend maar de naamsbekendheid kan vergroot worden: niet altijd is het duidelijk dat het om een project van Museum zonder Muren gaat.
steeds meer verantwoordelijkheden gedeeld met bestuursleden, niet in lijn met het gewenste bestuur op afstand. Het bestuur adviseert om de beschikbare uren en inzet van de dagelijkse leiding concreet in te zetten voor activiteiten.
Uit deze evaluatie en de onderzoeken
die eraan ten grondslag liggen, blijkt
dat een museum dat de hele wijk
bestrijkt een haalbaar concept is,
vernieuwende aspecten in zich heeft
en een efficiënte methode is om
mensen op een spannende en partici-
patieve manier in contact te brengen
met museale kunstprogrammering.
Museum zonder Muren durft kritisch
naar zichzelf te kijken. Een belangrijk
advies is: blijf innovatief.
2013
–201
5 | e
en r
efle
ctie
op
mu
seu
m z
on
der
mu
ren
tran
svaalbu
ur
t amster
dam
110 JaarTransvaal
Keuken van Transvaal
Translumen
Stad
sarc
hie
f A
mst
erd
am
Skys
crap
ers
Wij
van
d
e W
ijk
Tugelah
uistu
in
Tropen
mu
seum
Kin
der
Ate
lier
Tra
nsv
aal
izi.T
rave
l
Alle buurtbewoners
Museumstra
atReinwardt
AcademieHogeschool v
an
Amsterdam
Albert H
eijn
Krugerplein
CB
K A
msterd
am
I Am
sterdam
Mandela-kunstwerk
Museumom de Hoek
BerlageOntmoet
Belevingsroute
Literair Transvaal
Victor Bottenbley
Administra
tiekantoor Harkisoen
ontwerpbureau NouchG.W
. Sok
Ymere
Keti K
oti Tafels Pixelman
Mon
iek
Slam
anM
ieke
Pri
nse
Esm
eral
da
Det
mer
s
Kar
ien
van
Ass
end
elft
Geh
euge
n v
an O
ost
Peet
van
Du
ynh
oven
en
An
ne
van
Del
ft
(D
e Ve
rhal
enw
inke
l)
Lin
nae
us
Boe
khan
del
Pakh
uis
De
Zw
ijge
rG
emee
nte
Am
ster
dam
Fed
erat
ie v
an B
uu
rtm
use
a
Bu
urt
mu
seu
m In
dis
che
bu
urt
Mu
seu
m P
erro
n O
ost
Am
ster
dam
Mu
seu
m
Bla
uw
e K
amee
l
Basisschool De Kaap
Basisschool De Kra
al
Basisschool De Kra
anvogel
Nienke Brokken
Stichting Pold
erlicht
Petra Veenstra
Krugerkamer
Michel-I
nn
Schleijpen en Leatemia
Kickb
oxschool D
ojoB
erlage in Tran
svaal
Acad
emie van
de Stad
Am
sterdam
s Fond
s voor de K
un
st
Bu
urtgeb
ouw
De Verb
ind
ing
Eigen H
aardStad
sgenoot
Transvaal Steed
s Beter
Participatiep
latform Tran
svaal
Casa400
An
ders Eten
Team
’t kleinkookb
edrijf
Prin
s Bern
hard
Cu
ltuu
rfond
s
Fond
s voor Oost
Steffen M
aas
Hou
se o
f Bro
wn
Oli
ves
& M
ore
Pre
tori
us4
8
Zon
e3
Mer
am
Tilman
n M
eyer-Faje
Alfon
s de Letter
CultureleWandeling
Ton
van
Rij
swij
k
Stadsdeel Oost
Min
isterie van OCW
Het
bes
te id
ee v
an T
ran
svaa
l
Mik
in O
ost
Marieke M
ittelmeijer
Pieter A
thm
er
Eva
DeC
arlo
Ton H
eijdra
(Mu
seum
Het Sch
ip)
Joods H
istorisch
Mu
seum
Eyüp
Sultan
-
moskee
Bu
urtrestau
rant
Kraaip
an
Dyn
amo
Roch
dale
Rod
e Lo
per
San
der
Vee
nh
of e
n T
ijm
es W
oud
enb
erg
De
Dag
eraa
d
Caf
-Vin
o
Tuge
la85
heimA
tran
svaalbu
ur
t amster
dam
Partners enbetrokkenen
B
Media aandacht
Museum zonder Muren mag zich verheugen in ruime media aandacht. Regelmatig bereikt het museum de grootstedelijke media. Opvallend hierbij is dat Het Parool een trouwe fan van Museum zonder Muren is geworden terwijl nrc Handelsblad zich nog niet heeft laten zien. De interviews en artikelen in Het Parool zijn veel mensen opgevallen en werken als een magneet ten tijde van evenementen en programmering van Museum zonder Muren. Lokale media Echo, Dwars en Oost Online zijn Museum zonder Muren ook goed gezind, evenals I Amsterdam dat regelmatig aandacht schenkt aan het museum. Ook is er uitwisseling met historisch tijdschrift Ons Amsterdam.
pr en communicatie
Museum zonder Muren communiceert met grote regelmaat naar de buitenwereld. De meeste communicatie speelt zich af rond lopende projecten. De communicatiemiddelen die ingezet worden zijn nieuwsbrieven, posters, flyers, berichtgeving in de media, social media en een website. De Facebook pagina wordt gemiddeld twee keer per week ververst met een bericht. Naast de informatie over de eigen projecten zorgt Museum zonder Muren ook digitaal voor cross-over communicatie van partners. Uit analyses blijkt dat met name de oudere buurtbewoners niet bereikt worden. Naast de voor hen minder geschikte heden-daagse communicatiemiddelen speelt een taalbarrière hier waarschijnlijk ook een rol. Een meer persoonlijke benadering zou sommige groepen buurtgenoten meer aanspreken.
tran
svaalbu
ur
t amster
dam
Interview met de initiatiefnemers
In het duo-interview met initiatief-
nemers Zeraja Terluin en Daniël Metz
komen de passie en toewijding van
beiden naar voren.
Zeraja vertelt hoe ze altijd zoekt naar meer-waarde voor mensen en hun omgeving: “Ik hou echt van het experiment en ben bereid risico’s te nemen om uit te proberen of iets een goede uitwerking heeft. Meestal kies ik niet voor de makkelijkste weg. Ik ben te nieuwsgierig en altijd op zoek naar nieuw denken”. Daniël: “Het is mooi om iets nieuws te beginnen. Je moet wel blijven opletten dat stappen niet te snel genomen worden, dat je niet voorbij je eigen kennis en overzicht gaat. De gemene deler is dat we iets aan het doen zijn wat mensen verrast. In de projecten waarbij de geschiedenis een grote rol speelt gaat het niet om de geschiedenis als gegeven maar juist om het overdragen van ver-halen en mensen een gevoel van verbondenheid
te geven met hun directe woonomgeving.’Zeraja: “Onze drijfveer is verbinden. Of het nou gaat om architectuur, cultureel erfgoed, literatuur of wetenschap; we kunnen het een plek geven in het museum”. Daniël: “Dat bete-kent wel dat we grenzen moeten bewaken. Voor de organisatie, naar je omgeving en voor jezelf. Dan kun je beloftes waarmaken”. Terugblikkend signaleren beiden een inhoudelijke groei in de programmering. Ze liepen soms op tegen de
hoeveelheid werk versus beschikbare tijd en capaciteit. De ambities waren dan ook erg hoog. De ontwikkeling zit nu in het helderder maken van een eigen vorm en aanpak. Zeraja: “We hebben enorme speelruimte gehad om te ontdekken. We konden ieder spoor volgen, natuurlijk in lijn met onze doelstellingen. Nu is het moment om te bestendigen en keuzes te maken. We menen een mooi concept in handen te hebben. Er valt nog zo veel te realiseren in het leggen van nieuwe verbindingen vanuit de museale en participatiegedachte. In de Trans-vaalbuurt met alles wat zij heeft, met bewoners en organisaties in uit buiten de buurt, met kunstenaars en cultureel ondernemers. Bij het type organisatie dat wij zijn, past het werken met een gelijkwaardig kernteam van professio-nals, waarin ruimte is voor ondernemerschap en van waaruit met elkaar verder gebouwd wordt. Dat sluit aan bij hoe wij naar onze organisatie kijken en bij de ontwikkeling in de culturele sector. In de volgende fase willen we een duurzame en bestendigde organisatie neerzet-ten. Daar zullen we nog veel vragen voor moeten beantwoorden. Dat doen we heel graag! En ja, we gaan ook verder kijken dan onze eigen buurt en stad. We hopen van harte dat alle betrokke-nen met ons mee oplopen in dit avontuur”.
Het transvaaltje
“De eerste stap die ik als ontwerper
zet, is kijken en doorgronden: Wat is
de identiteit van de buurt, wat is haar
uniciteit? Hoe verbeeld je dat vervol-
gens zodat mensen zich er in kunnen
herkennen? Ontwerpen is een legi-
tieme manier om je te verdiepen in
de geschiedenis en de verhalen van
een plek en een dialoog in een buurt
te laten plaatsvinden.”
Steffen Maas is als vormgever vanaf het ontstaan verbonden aan Museum zonder Muren. In zijn werk als grafisch ontwerper en docent neemt de openbare ruimte een belangrijke rol in. Steffen benadrukt hoe belangrijk het is om de context van je ontwerp en ontwerpproces goed te kennen. Zijn werkethos sluit mooi aan op de doelstellingen van Museum zonder Muren: versterken van de sociale cohesie en vieren van
de veelzijdigheid in de wijk. In de onderzoeks-fase van het museum is Steffen in de buurt gaan rondkijken op zoek naar architectonische elementen en sociale en culturele symbolen die kenmerkend zijn voor de Transvaal. De uitkomst is het transvaaltje dat de vorm heeft van een plattegrond die het Krugerplein, Steve Bikoplein en Afrikanerplein met elkaar verbindt. Het trans-vaaltje is niet zozeer een vastomlijnd logo maar “bedoeld als bouwsteen of talisman voor iedereen die zelf wil ontdekken of ontwikkelen in de Transvaalbuurt. Mensen mogen zich vrij voelen om er mee te werken en het als schakel te gebruiken om met anderen te delen. Om eigen creativiteit de ruimte te geven, los van instituties. Net als bij de projecten van Museum zonder Muren”.
Steffen legt de link met het portret van Nelson Mandela dat samen met de buurt werd bedacht en uitgevoerd. De schildjes waarmee hij het kunstwerk heeft vormgegeven komen overeen met de vorm van het transvaaltje en zijn met buurtbewoners en hun kinderen geschilderd om als samengevoegde ‘pixels’ een afbeelding van Mandela’s gezicht te vormen.
C
tran
svaalbu
ur
t amster
dam
D
Onderzoek
House of Brown, buurtondernemer:
“Ik zie Museum zonder Muren als
een waardevolle toevoeging in
Transvaal en ver daar buiten, een
organisatie die niet schuwt om
met anderen samen te werken
(iets wat wij ook als heel plezierig
hebben ervaren!) en met zeer
inspirerende ideeën! Een belofte
voor de toekomst!”
InterviewsSan Jonker heeft gesproken met 20 betrokkenen van Museum zonder Muren, een rijke mix van bestuur, initiatiefnemers, buurtbewoners, professionele buurtpartners, betrokken kunste- naars, lokaal ondernemers, projectmedewerkers, medewerkers van Stadsdeel Oost, professionals uit het museale werkveld en fondsen. Ondanks
de diversiteit in achtergrond en motivatie is een persoonlijke of beroepsmatige belangstelling voor het vergroten van betrokkenheid van be- woners en het effect hiervan op de leefomgeving de gemene deler. Door de interviews is inzicht verkregen in het effect van Museum zonder Muren op de buurtbetrokkenheid, de voor- en nadelen van de huidige manier van organiseren en de lessen die hieruit te trekken zijn.
Reinwardt AcademieIn samenwerking met studenten van de Rein-wardt Academie en hun docent Marjelle van Hoorn is invulling gegeven aan de praktijk-opdracht voor 3e jaars studenten van de minor Publiek & Media in 2013/2014 en 2014/2015. In beide modules was de werkopdracht: ‘Formuleer een participatieproject (design challenge) met doelgroepen in de openbare ruimte volgens de
werkmethode van Museum zonder Muren’. De concepten voortkomend uit de design challenge varieerden enorm en hebben het museum concrete adviezen en ideeën opgeleverd, zoals het Townsquare for Conversations, een ontmoe-tingsplek voor ideeën en gesprekken o.l.v. een groep buurtbewoners die het gezicht vormen van Museum zonder Muren. Andere mooie ideeën waren Humans of Transvaal, een reizend buurtboek, Transvaal theater gebaseerd op het Zuid- Afrikaans protesttheater uit de tijd van de (anti-)apartheid en Ik droom, jij droomt waarbij bewoners elkaars dromen noteren.
Naast deze participatieprojecten onderzoch-ten de studenten waar de professionele kracht van Museum zonder Muren ligt. Beide modules werden afgerond met presentaties en een rapport. In totaal deden 41 studenten mee. De samenwerking met de Reinwardt Academie bood Museum zonder Muren de bijzondere mogelijk-heid om studenten naar het eigen museale werkterrein te laten kijken.
BevindingenDe bevinden van de Reinwardtstudenten worden mooi samengevat door docent Marjelle van Hoorn: “Deelnemers van projecten van Museum
zonder Muren zijn veelal heel enthousiast en wensen dat meer buurtgenoten participeren. Een wens voor de toekomst zou zijn om je duidelijk te laten zien in de communicatie. Wat hierop aansluit is de frequentie van je projecten, misschien moet deze voor je zichtbaarheid wel omhoog. Bij een nieuw type organisatie past ook een vernieuwende organisatievorm met een breder eigenaarschap. Voor de organisatie kan je denken aan bijvoorbeeld een coöperatie en voor de uitvoering een kerngroep zoals uit één van de adviezen van de studenten komt.”
Overig onderzoekMuseum zonder Muren is regelmatig onderwerp van scripties en werkstukken, o.a. als case study voor een student Publieksgeschiedenis en als onderzoeksopdracht Bedrijfskunde van de Hogeschool van Amsterdam. Ook leerlingen van het nabijgelegen Cygnus Gymnasium weten Museum zonder Muren te vinden voor werk-stukken over de geschiedenis van de buurt. In totaal hebben 72 studenten Museum zonder Muren als inspiratiebron en onderzoeksplek gebruikt. De rijke kennis opgedaan in deze onderzoeken is door deze evaluatie heen geweven.
tran
svaalbu
ur
t amster
dam
Toekomstwens
Noud Verhave, artistiek leider MAP, maakte deel uit van de werkgroep rond de Berlage Museum Woning:
“Ik ben blij dat Zeraja en Daniël deze
weg zijn ingeslagen met Museum
zonder Muren. Dit is het moment om
je artistieke basis vorm te geven
naar de toekomst toe.”
Door grote museale instituties wordt met verwondering gekeken hoe Museum zonder Muren de vertaalslag weet te maken naar publieksparticipatie. Het museum wordt aangespoord om als proeftuin te fungeren voor buurt, stad en het nationale museumveld en nauwer samen te werken met grote musea.
Ramon Schleijpen:
“Museum zonder Muren, laat je meer
zien! Met zulke geslaagde projecten
en zo’n goede naam mogen mensen
weten van wie het is. Misschien
draagt een open backoffice hieraan
bij.”
Museum zonder Muren voert gesprekken over een fysieke locatie als herkenbare werkplek. Er wordt een artistieke buurtraad in het leven geroepen van bewoners die meedenken over de programma’s en helpen draagkracht te creëren en nieuwe netwerken aan te boren. Ook wordt gewerkt aan een gedegen uitvoering van het communicatieplan.
Zeraja Terluin:
“De pilot is voorbij maar we zijn
voorlopig nog niet uitgepraat over
de thema’s die hier leven. We staan
te popelen om met deze evaluatie
in de hand verder te gaan. In een
wijk als deze, met een rijke geschie-
denis, de architectuur van Berlage
en een diversiteit aan bewoners,
hoort kunst gewoon thuis.”
Museum zonder Muren gaat haar organisatie aanscherpen en verdiepen, met wellicht een zakelijk leider en een nieuw bestuur op afstand met expertise op financieel, museaal, cultureel en participatiegebied. Om te kunnen landen is de periode van drie jaar nodig geweest. Samen-werkingsverbanden hebben geleid tot prachtige projecten. Deze evaluatie geeft Museum zonder Muren inspiratie en vertrouwen in de toekomst.20
13–2
015
| een
ref
lect
ie o
p m
use
um
zo
nd
er m
ur
en
www.museumzondermuren.com